Skip to main content

Full text of "R. p. Francisci Suarez ... Opera omnia"

See other formats 


: 


V 


<2 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2011  with  funding  from 

Boston  Library  Consortium  Member  Libraries 


http://www.archive.org/details/rpfranciscisuare14suar 


R.  P.  FRANGISGI 


SUAREZ 


E    SOGIETATE   JESU 


OPERA  OMNIA. 


TOMUS   DECIMUS  QUARTUS  COMPLECTENS 


COMMENTARIA  IN  SECUNDAM  SECUNDyE  D.  THOM^ , 
SCILICET,  TRACTATUS  IV,  V  ET  VI 

OPERIS  DE  RELIGIONE  &>   &  * 


Cl'V    INDICIBUS    NECESSAKHS. 


CAEN,— IMPRIMERIE  E.   POISSON. 


R.  P.  FRANCISGl 


E  SOCIETATE  JESU 


OPERA  OMNIA 


EDITIO  NOVA,   A  CAROLO  BERTON, 

CATIIEDRALIS   ECCLESIiE   AMBIANENSIS   VICARIO, 

INNUMERIS    VETERUM    EDITIONUM   MENDIS    EXPURGATA,    ADNOTATIONIBUSQUE 
IN  ULTIMUM  TOMUM  RELEGATIS  ILLUSTRATA, 

REVERENDISSIMO  LL.  DOMINO  SERGENT,  EPISCOPO  CORISOPITENSI,  DICATA. 


TOMUS  DEGIMUS  QUARTUS. 


>UD  LUDOYICUM  VIVES,  BIBLIOPOLAM  EDITOREM, 

Via  vulgo  dicta  Delambre,  5, 


MDCCCLIX. 


51 18 


iaa«MiamJ&JfaflwwBtfMiB«iigB^^ 


AD  ILLUSTRISSIMUM  ET  REVERENDISSIMUM  D.  D. 


MAETINUM  ALPHONSUM  A  MELLO 


EPISCOPUM  LAMECENSEM,  ETC 


Multa  sunt,  Illustrissime  Pra^sul ,  qua3  me  non  solum  sponte  concitatum  move- 
rent,  sed  cogerent  repugnantem,  ut  quas  de  religione  lucubrationes  nunc  promulgo, 
tuo  velim  patrocinio  defendi,  tuo  nomine  illustrari.  Enimvero  quaecumque  tibi  li- 
berali  sane  manu  aut  natura  indidit  aut  Deus  contulit  ornamenta,  tanto  enitent 
splendore,  tanla  radiant  claritate,  ut  lucem  obscuris,  nitorem  abjectis,  cunctis  de- 
nique  possint  splendorem  fcenerari.  Nobilitatem  si  requiro,  quam  merilo  Aristo- 
teles1  luci  voluit  comparare,  eam  sic  video  diffusis  passim  non  dicam  Lusitania, 
sed  Hispania  radiis  collucere,  ut  merito  possim  sperare,  ex  tanto  generis  splendore, 
qui  integras  familias  suo,  ut  sic  dicam,  attractu  reddere  potuit  perillustres,  multum 
lucis  ac  venustatis,  in  hoc  opus  posse  derivari.  Quod  si  illa,  qua3  ex  tuis  majoribus 
accepisti,  tantis  fulgurant  ornamentis,  quanto  credendum  est  emicare  splendore, 
quanta  enitere  pulchritudine  dotes  illas,  ac  decora  immortalia,  qua3  tibi  industria 
peperit,  studium  acquisivit,  diligentia  comparavit?  Et  sane  ita  per  se  sunt  illustria, 
ut  alieno  non  egeant  testimonio,  cum  propria  sic  radient  venustate.  Septem  illas 
stellas,  quas,  in  Christi  dextra,  eximia  luce  micantes  sua  in  Apocalypsi  Joannes ' 
vidit  prgestantes,  Ecclesia3  praBsules  designare  sacras  pagina?  interpretes  attestantur ; 
indicare  nempe  voluit  Christus  Dominus  eos  Christiana3  Reipublicie  Pontifices  pra3- 
ponendos,  qui  et  virtulis  splendore,  et  sapientia*,  luce,  et  doctrina3  claritate  sic 
splendescanl,  ut  diffusis  qua  morum,  qua  doctrina3  radiis,  stellas  exprimant,  et 
sydera  repra^seiilent,  non  vago  errantia  cursu,  sed  firmo  in  Christi  dexlera  emi- 
cantia  splendore.  Quis  le,  illustrissime  Prcesul,  unum  ex  his  sydus  non  aguoscat, 
et  merito  non  decantet?  quem  per  tot  annos  singulari  vita3  exemplo,  felici  doctrina) 
ubertate,  et  eximia3  sapientia)  luce  sic  novimus  tua3  dicecesi  pra^sidentem,  ut  tene- 
bricosas  vitiorum  htebras  vit;e  exemplo  illuslraveris,  obscuram  scelerum  caliginem 
doctrina3  splendore  expuleris,  inlricatos  humana3  menlis  recessus  sapientia3  luce 
expedieris,  ac  passim  occurrentem  miserorum  hominum  egeslalem  tanta  liberalitate 
sublevaveris,  ut  non  obvia  solum  pauperum  agmina  paveris,  pascasque  quotidie 
abundanter,  sed  latebras,  rimulasque  perquiras,  quibus  egeni  quasi  in  tenebris 
occultantur,  ut  eos  tua3  beneficentia3  luce  ab  illa  vindices  egestate,  aut  sahem 
communi  recrees  alimento.  Itaque  cum  magnis  ac  parvis,  cum  summis  ac  infimis 
debitor  sis ,  juxta  doctrinam  Pauli3,  utrisque  sic  ades,  qua  vita3  exemplo,  qua 
doctrina3  luce,  qua  opum  facultate,  ut  nemo  sit  qui  se  vel  a  luce,  vel  a  calore  tuo 
abscondat ;  nemo,  inquam,  quia  non  tuis  tantum,  sed  alienis,  imo  omnibus  sic  eluxisli, 
hodieque  eluces,  ut  mirifice  in  te  quadret  illud  Gregorii  Nazianzeni,  cum  Athana- 

1  Aristoteles,  2  Rhetor. 

*  Apoc.  l. 

*  Rom.  l. 


sium  dilaudaret :  Crediiur,  inquit,  ilti  populi  Alexandrini  prcesidentia,  qnod  per- 
inde  est  ac  si  dicam,  lotius  orbis  prcefectura*,  quia  ita  pra?fuit  Ecclesiae  Alexan- 
drinae,  ut  universo  orbi  prodesset.  Sic  tu,  illustrissime  Prgesul,  non  Lamecensi 
tanlum  Ecclesise  sydus  emicas  in  manu  Dci,  sed  toti  Lusitaniae ,  imo  universo  orbi 
ita  splendescis,  ut  non  solum  ad  unam  Ecclesiam  regendam  videaris  electus,  sed. 
omnium  prrefectura  dignus  possis  judicari;  ac  proinde  non  sydus  tantum  in  manu 
Dei,  sed  lux  mundi  videaris,  quales  Princeps  pastoruin  omnes  suas  Ecclesiaa  pastores 
esse  voluit.  Quis  ergo  dubitet,  hoc  opus,  quamvis  nullo  nitore  a  me  prodeat  exorna- 
tum,  tuo  tamen  eximio  circumpositum  splendori,  ita  luce  si  non  propria,  at  aliena 
saltem  proditurum  illustre,  ut  jam  manibus  teri,  ac  omnium  oculis  mereatur  usur- 
pari?  Multo  vero  minus  milii  dubium  esse  potest  suscepturum  te  libenter  hoc  opus 
tuo  vel  patrocinio  defendendum,  vel  claritudine  illustrandum ,  cum  tuse  in  me  labo- 
resque  meos  voluntatis  pignora  habeam  perantiqua.  Yix  pedem  intuleram  in  Lusi- 
taniam,  cum  tuam  ita  sum  expertus  benevolentiam,  et  tanta  liberalitate  beneficiis 
cumulatus,  ut  cum  multa  et  maxima  essent  accepta,  plura  tamen  ac  majora  semper 
juberent  sperare.  Nec  vana  exlitit  spes  aut  inanis  conjectura  :  enimvero  tuae  in  me 
propensionis  argumenta  tam  liberali  augmento  in  dies  crescunt,  ut  non  verbis  tan- 
tum,  sed  factis,  non  futili  ostentatione,  sed  soiidis  teslimoniis  satis  habeam  explo- 
ratum,  ita  tibi  me  esse  obligalum,  ac  beneficiis  devinctum,  ut  licet  mullum  insudem 
dum  exolvo,  nunquam  debitum  possim  compensare.  Quapropter  cum  verissimum 
sit  illud  Augustini  :  Nimis  durus  est  amicus,  qui  dileclionem  si  notebat  impendere, 
nolit  et  rependere* ;  ferrei  sane  ingenii  et  intractabilis  essem,  si  tantae  in  me  bene- 
volentise,  quanta  in  te  semper  enituit,  non  aliquid  rependerem  ofticii,  quo  omnibus 
innotesceret  non  male  omnino  in  me  tot  fuisse  collata  beneficia.  Eoque  libentius 
hos  tibi  offero  commentarios,.  mese  in  le  indices  observantiae,  ac  tuo  nomine  deco- 
randos,  quod  non  levi  ducar  conjectura,  futurum  tibi  hoc  munus  perjucundum  : 
cum  enim  tanta  aviditate,  quae  a  me  nondum  in  publicum  evulgantur,  et  exquiras, 
et  soleas  lectilare,  multo  spero  avidius  has  perleges  commentationes  majori  diligentia 
lucubratas,  quae  si  tuo  calculo  approbantur,  nequibunt  sane  doctis  viris  displicerc. 
Eas  ergo  ea  accipe  voluntate,  qua  a  me  tibi  dicantur,  et  sic  efficies  ut  illis  ex  tua 
auctoritate  novus  accedat  splendor,  et  me  auctorem  novis  pergas  beneficiis  demeieri, 
quse  etsi  rependere  nequeo  propter  sui  magnitudinem ,  at  recognoscere  soleo,  ac 
saepius  numen  deprecari,  ut  longior  tibi  vita  perennet,  felici  tandem  praemio  coro- 
nanda. 

1  Orat.  21 

*  De  Catech.  rudibus. 


-O  _  i>^> 


a«j.Liiijj.].fl|.-«rri.TB<.j»i»>imii»nmii  m.u.u.i  jjjuiimm iiia. ■  i  mw  n  .u.u  i«l  —————— — B— —  ■ 


INDEX 


TRACTATUUM,  LIBRORUM  ET  CAPITUM 


QVJE  IN  HOC  VOLUMINE  CONTINENTUR. 


TRACTATUS  QUARTUS. 


DE   ORATIONE,   DEVOTIONE,    ET  HORIS  CANONIGIS. 


LIBER  I. 

DE   ORATIONE   IN   COMMUNI. 

Cap.  I.  Quidnomine  orationis  inteliigendum  sit.  4 
Gap.  II.  De  divisione   orationis    in   bonam   vel    ma- 

lam.  7 

Cap.  III.  Utrum  oratio  sit  aclus  intelleclus  vel  volun- 

talis.  9 

Cap.  IV.  Vtrum  homo  possit  mente  orare  absque  vocis 

conceptu,  et  quomodo.  12 

Cap.  V.  Solvuntur  nonnullce  diffxcullates.  14 

Cap.  VI.  An  Deus  convenienler  oretur  et  honesle.  18 
Cap.  VII.  Utrum  oratio  sit  elicitus  actus  virtulis  reli- 

gionis.  22 

Cap.  VIII.  Ulrum  oralio  sit  actus  supernaturaiis  et 

infusus.  27 

Cap.  IX.  Utrum  solus  Deus  orandus  sit.  31 

Cap.  X.  Quomodo  possint  orari  creutura?  rationa- 

ies.  35 

Cap.  XI.  Utrum  omnes   spiritus  beati  et  justi  orare 

possint.  45 

Cap.  XII.  Utrum  omnibus  viatoribus  conveniat  ora- 

re.  51 

Cap.  XIII.  Ulrum  sit  orandum  pro  aliquo  in  particu- 

lari.  53 

Cap.  XIV.  Ulrum  orandum  sit  pro  defunctis.  55 

Cap.  XV.   Utrum  pro  omnibus  orandum  sit.  57 

Cap.  XVI.  De  oralione  pro  inimicis.  61 

Cap.  XVII.  Utrum  liceat  in  oralione  pelere  bona  tem- 

poralia.  63 

Cap.  XVIII.  Utrum  pelendo  bona  temporalia,  pelatur 

aliqua  gralia.  6S 

Cap.  XIX.  Utrum   temporalia  mala  in  oralione  peti 

possint.  72 

Cap.  XX.  Utrum  spirituulia  bona  absolute  peti  pos- 

sint.  75 

Cap.  XXI.  Expediunlur  aliqua  dubia  circa  pelitionem 

honorum  spiritualium.  78 

Cap.  XXII.  Ulrum  oratio  sit  actus  meritorius  et  satis- 

factorius.  84 

Cap.  XXIII.  Utrum  oralio  impelret,  et  quidnam.       87 


Cap.  XXIV.  Utrum  oratio  impetrativa  ex  fide  proce- 

dere  debeat.  90 

Cap.  XXV.  Utrum  in  oratione  impetratoria  charitas 

requir-alur.  95 

Cap.  XXVI.  Utrum  oratio,  ad  impetrandum,  perseve- 

rantiam  exigat.  97 

Cap.  XXVII.  Utrum  orans  pro  se  tantum  impelrst,  vel 

pro  aliis.  99 

Cap.  XXVIII.  Ulrum  oratio  sit  ad  salulem  necessa- 

ria.  101 

Cap.  XXIX.  Quale  sit  orationis  pr&ceplum.  103 

Cap.  XXX.  De  discernendo  tempore  quo  urget  oralio- 

nis  obligatio.  107 

LIBER  II. 

DE  ORATIONE  MENTAU,  AC  DEVOTIONE. 

Cap.  I.   De   utilitate  et  necessitate  mentalis  oratio- 

nis.  116 

Cap.  II.  De  partibus  mentalis  orationis,  et  actibus  qui 

in  iVa  exercentur.  119 

Cap.  III.  Corollaria  ex  superiori  doctrina,  quibus  ora- 

tionis  mentalis  partes  niagis  expticantur.  123 

Cap.  IV.  Utrum  oratio  mentalis  cadat  sub  praceptum 

vel  sub  consilium.  127 

Cap.  V.  Quomodo  morales  circumstanlia?  in  usu  ora- 

lionis  mentalis  observandce  sint.  130 

Cap.  VI.  Quid  sit  devolio ,  quidve  hac  voce  signifxce- 

tur.  139 

Cap.  VII.  Silne  devotio  semper  aclus  religionis,  et  ef- 

fectus  mcntalis  orationis.  145 

Cap.  VIII.  Quas  causas  vel  effectus  habeat  devotio   et 

mentalis  oratio.  14  9 

Cap.  IX.  Quid  contemplatio  sit,  et  quomodo  ad  men- 

talem  orationem  comparetur.  155 

Cap.  X.  Quulis  sit  proprius   aclus   contemplationis  , 

quanlumque  in  eo  durari  possit.  160 

Cap.  XI.  An  contemptatio   sit  propria  pcrfectorum: 

ubi  de  triplici  statu,  incipienlium,  proficienlium  et 

perfectorum.  165 


VIII 


INDEX  TRACTATUUM, 


.  Cap.  XII.  Utrum  contemplatio  possit  sine  actu  mentis 
inveniri.  169 

C\P.  XIII.  Utrum  rnentalis  oralio  possit  consislere  in 
solo  actu  voluntatis.  176 

Cap.  XIV.  Possilne  subsistere  in  hac  vita  conlempla- 
tio  sine  operatione  sensus.  186 

Cap.  XV.  Utrum  mentis  contemplatio  interdum  impe- 
dial  operaliones  smsuum  externorum .  189 

Cap.  XVI.  Utrum  intuitio  Dei  per  visionem  beatam  in 
morlali  homine  extasim  efficiat  in  sensibus  exter- 
nis.  191 

Cap.  XVII.  Utrum  ex  intellectuali  contemplatione  hu~ 
jus  vitce  sequi  possil  extasis  in  actibus  omnium  sen- 
suum,  etiam  internorum.  194 

Cap.  XVIII.  Utrum  in  exlasi  fiat  abslractio  ab  omni 
motione  corporis.  197 

Cap.  XIX.  Utrum  contemplatio  in  raptu  vel  extasi, 
prout  est  in  intelleclu,  sit  operatio  humana,  et  merili 
capax.  199 

Cap.  XX.  Ulrum  contemplatio  hujus  vitw  quoad  amo- 
rem,  qui  in  raptuvel  extasi  habetur,  libera  sit  et 
meritoria.  209 

LIBER  III. 

DE  ORATIONE  VOCALI  1N  COMMUNI,  ET  PR.ESERTIM  DE  PRIVATA. 

Cap.  I.  Sitne  oratio  vocalis  actus  honeslus  ac  religio- 

sus.  213 

Cap.  II.  Quotuplex  sit  oralio  vocalis.  216 

Cap.  I!'.  Sitne  de  ratione  orationis  vocalis  intentio 

orandi.  222 

Cap.  IV.  An  attentio  sit  de   ralione  orationis  voca- 

lis.  224 

Cap.  V.  Silne  atlentio  necessaria  ad  effeclus  orationis 

vocalis.  230 

Cap.  VI.  Utrum  oratio  privata  sit  necessaria  ex  praa- 

cepto.  233 

Cap.  VII.    De  circumstantiis   ad  orationem  necessa- 

riis.  237 

Cap.  VIII.  De  Oralione  Dominica.  242 

Cap.  IX    De  Salutatione  Angelica.  254 

LIBER  IV. 

DE  ORATIONE   PUBLICA   ECCLESI^H. 

Cap.  I.  De  antiquitale  chori,  et  honestale  officii  divini 
per  cantum.  265 


Cap.  II.  De  muteria  proxima  ex  qua  divinum  offxcium 

componilur.  270 

Cap.  III.  Di  divisione  officii  divini  in  communi.  280 
Cap.    IV.    De    divisione   officii   nocturni    in    partes 

suas.  284 

Cap.  V.  De  divisione  officii  diurni.  287 

Cap.  VI.  De  numero  horarum  canonicarum.  291 

Cap.  VII.  De  cantu  ecclesiastico  in  communi.  297 

Cap.  VIII.  De  cantu  organico  ecclesiastico.  302 

Cap.  IX.  De  personis  aplis  ad  canendum  in  choro.  305 
Cap.  X.  Qu&personairecitare  teneantur.  311 

Cap.    XI.    Quodnam    ofHcium    divinum    recilandum 

sit.  319 

Cap.  XII.  De  alternis  versibus  in  choro  canendis.  323 
Cap.  XIII.  De  omiltendo  vel  mutilando  officium  divi- 

num  in  choro.  332 

Cap.  XIV.  De  altentione  et  circumstanliis  servandis  in 

chdro.  '  338 

Cap.  XV.  De  lempore  singulis  horis  in  choro  insti- 

tuto.  343 

Cap.  XVI.  De  obligatione  recilandi  ex  vi  ordinalio- 

nis.  348 

Cap.  XVII.  De  obligatione  recitandi  ex  vi  religiosai 

professionis .  352 

Cap.  XVIII.  De   obligalione   recitandi   ex  vi  benefi- 

cii.  355 

Cap.  XIX.  Delurne  obligalio  recitandi  ex  vi  solius  ti- 

tuli.  359 

Cap.  XX.   Deturne   obligatio    recitandi   sine   fructi- 

bus.  363 

Cap.  XXI.   An  tenue   beneficium  obliget  ad  recitan- 

dum.  369 

Cap.  XXII.  An  redditus  sine  beneficio  obligent  ad  re- 

citandum.  374 

Cap.  XXIII.  Quod  officium  clerici  privatim  recitare  de~ 

beant.  381 

Cap.  XXIV.  De  mutatione  in  privata  recitatione  hora- 

rum.  387 

Cap.  XXV.  De  integritate  privatw  recilationis.  391 
Cap.  XXVI.  De  attentione  in  privala  recitatione.  397 
Cap.  XXVII.  In  quo  loco  et  tempore  possil  officium  di- 

vinum  dici.  408 

Cap.  XXVIII.  De  causis  excusantibus  ab  officio  divi- 

no.  413 

Cap.  XXIX.  An  beneficialus  non  recilans  per  sex  pri- 

mos  menses,  aliquid  teneatur  resliluere.  426 

Cap.  XXX.  Qnid  teneatur  reslituere  qui  etiam  post  sex 

menses  non  recitat.  432 


LIBRORUM  ET  CAPITUM. 


IX 


TRAGTATUS  QUINTUS. 


DE    JURAMENTO    ET    ADJURATIONE. 


LIBER  I. 

DE   JURAMENTO   PR.ESERTJM   ASSERTORIO. 

Cap.  I.  Quid  sil  juramentum.  441 

Cap.  II.  Utrum  juramentum  sit  actus  licitus  et  ho- 

nestus.  445 

Cap.  III.  Ulrum  ad  jurandum,  veritas,  justitia  judi- 

cium  requiratur.  451 

Cap.  IV.  Utrum  juramentum  sit  actus  eUcitus  virtutis 

religionis.  454 

Cap.  V.  An  juramenlum  per  sohm  Deum,  vel  etiam 

per  creaturas  fieri  possit.  459 

Cap.  VI.  Utrum  fiiiis  juramenti  sil  confirmatio  veri- 

talis.  464 

Cap.  VII.  De  materia  juramenti,  el  divisionibus,  quai 

ex  illa  sumi  possunt.  468 

Cap.  VIII.  De  divisione  juramenti  in   asserlorium  et 

promissorium.  470 

Cap.  IX.  Quulis  sit  divisio  juramenti  in  assertorium 

et  promissorium.  472 

Cap.  X.  Materiam  juramenti  esse  veritatem  contiugen- 

tem.  475 

Cap.  XI.  Ulrum  ex  parle  forma?  jurantis  verba  requi- 

rantur.  476 

Cap.  XII.  De  triplici  divisione  juramenti  ex  parte  for- 

ma.  479 

Cap.  XIII.  De  variis  jurandi  formulis.  483 

Cap.  XIV.  De  causa  efficientejuramenti,  seu  de  perso- 

nis  quce  jurare  possunt.  491 

LIBER  II. 

DE  JURAMENTO    PROMISSORIO. 

Cap.  I.  An  Juramentum  promissorium  specialiler  obli- 

get,  non  solum  ad  promissionem,  sed  assertionem  de 

fuluro.  502 

Cap.  II.  Qualis  et  quanla  sit  juramenti  promissorii 

obligalio.  507 

Cap.  III.  An  obligatio  juramenti  major  sit  quam  obli- 

gatio  voti.  510 

Cap.  IV.  An  ex  juramento  promissorio  fiat  obligatio 

alteri,  an  soli  Deo.  514 

Cap.  V.  An  solum  juramentum  promissorium ,  factum 

per  verum  Deum,  obliget.  517 

Cap.  VI.  An  juramentum  faclum  per  creaturam  sine 

habitudine  ad  Deum  obliget.  520 , 

Cap.  VII.  An  ad  obligationem  juramenti   rromissorii 

liber  consensus  el  intentio  jurandi  requiratur.     524 
Cap.  VIII.  An  simulatum  dolosumve  iuramentum  in 

verbis  obligalionem  inducat.  532 

Cap.  IX.  An  juramentum  extortum  per  injuriam  obli- 

get.  535 

Cap.  X.  An  juramentuw  metu  extortum  obligalionem 

inducat.  541 


Cap.  XI.  An  juramenlum,  per  dolum,  vel  errorem  fac- 

tum,  sil  validum,  et  obliget.  546 

Cap.  XII.    An  juramentum   de   actu  virtutis   semper 

o  bligat  ionem  induc.at.  i  <  ; 

Cap.  XIII.  Exponunlur  varia  jura ,  et   salisfit  alleri 

sententiai.  559 

Cap.  XIV.  An  obligetjuramentumpromissorium,  quod 

sine  gravi  culpa  impleri  nequit.  564 

Cap.  XV.  An  juramentum  de  opere  includente  gravem 

culpam  obligationem  inducat.  567 

Cap.  XVI.  An  juramentum  de  actu  indifferente  obli- 

get.  570 

Cap.  XVII.  Anjuramentum  deomissione  velnegatione 

operis  obliget.  571 

Cap.  XVIII.  An  juramenlum  in  materia  prohibita  fac- 

tum  obliget.  578 

Cap.  XIX.  An  juramentum  conlra  votum ,  juramentum 

aut  promissionem,  prius  factum,  olligel.  582 

Cap.  XX.  An  juramentum  lege  civili  prohibitum  obli- 

gationem  inducat.  587 

Cap.  XXI.  An  juramentum  faclum  contra  bonos  mores 

civiles  obliget.  5S9 

Cap.  XXII.  Utrum  juramentum  contra  solosbonosmo- 

res  civiles  semper  obligel.  592 

Cap.  XXIII.  Satisfit  objectionibus  superiori  capite  pro- 

positis.  595 

Cap.  XXIV.  An  jurarnenlum  illicitum,  vel  de  promis- 

sione  prohibita,  obliget,  et  absque  culpa  impleri  pos- 

sit.  597 

Cap.  XXV.  Quomodo  differant  juramentum  confirma- 

torium,  el  per  se  staris  super  contractus  prohibi- 

tos.  600 

Cap.  XXVI.  An  juramenlum  contra  leges  bonum  pu- 

blicum  vel  privalum  respicientes   firmet   contrac- 

tum.  604 

Cap.  XXVII.  Pactum,  quod  legibus  reprobatur  in  odium 

creditoris^  non  confirmari  juramenlo.  608 

Cap.  XXVIII.  An  pacta  irrila  per  leges  confirmenlur 

juramenlo.  610 

Cap.  XXIX.  Quomodo  juramenlum  Lonfirmare  possit 

contraclum  irritum.  614 

Cap.  XXX.  An,   pr&cedente  juramento   non   faciendi 

paclum  prohibitum,  tale  pactum  tamen  firmetur  su- 

pervenienle  juramenlo.  622 

Cap.  XXXI.  An  obligatio  juramenti  sit  mere  persona- 

lis,  tatn  ex  parte  juranlis,  quam  ejus  cui  fit.        626 
Cap.  XXXII.  Quomodo  interprelandum  sit  juramentum 

quoad  extensionem  vel  limilationem  obligandi.    631 
Cap.  XXXIII.  De  obligatione  juramenti   in  casu  du- 

bio.  634 

Cap.  XXXIV.  An  juramentum  promtssorium  conditio- 

nem  includat,  et  an  absolulum  di/ferat  a  conditio- 

nato.  637 

Cap.  XXXV.  Quando  incipiat ,  et  quamdiu  duret  obli- 

gatio  juramenti  promissorii.  643 

Cap.  XXXVI.  An  juramentum  sit  implendum  in  pro- 

pria  specie,  vel  sufficiat  per  quid  aiquivalens.      643 


X  INDEX  TIS 

Cap.  XXXVII.  An  in  juratnento  implendo  liceat  com- 

pensatione  uli.  646 

Cap.  XXXVIII.  An  juramentum  promissorium  imitari 

possit.  652 

Cap.  XXXIX.  An  obligatio  juramcnli  per  condilionern 

factam  a  creditore  tollatur.  656 

Cap.  XL.  An  injuramentum  soli  \)eo  factum  cadatdis- 

pensalio.  661 

Cap.  XLI.  An  et  quomodo  relaxari  possit  a  superiori 

juramenlum  homini  factum.  664 

LIBER  III. 

DE  PBjECEPTIS  ad  juramentum  pertinentibus,  et  perju- 

RIO,    ALUSQUE    PECCATIS   EIS   CONTRARIIS. 

Cap.  I.  Andelur  prwceptumjurandi  affirmativum.  673 
Cap.  II.  De  prcecepto  non  pejerandi.  675 

Cap.  III.  An  perjurium  sit  grave  peccatum,  et  an  alia 

excedat.  679 

Cap.  IV.  An  perjurium   semper  sit   peccatum  mor- 

tale.  682 

Cap.  V.  An  juramentum  incautum   habeat  malitiam 

perjurh.  684 

Cap.  VI.  An  consuetudo  jurandi  incaule  sit  peccatum 

morlale.  685 

Cap.  VII.  An  perjuriam  inconsideratum  fiat  mortale 

peccatum  ob  consuetudinem.  688 

Cap.  VIII.  Inferunlur  aliquot  corollaria.  692 

Cap.  IX.    An  juramenlum  amphibologice  factum   sit 

perjurium.  694 


VCTATUUM, 
Cap.  X.  An  liceat  jurare  cum  amphibologia.  697 

Cap.  XI.  Quale  peccatum   sit  uli   amphibologia  sine 

causa  in  juramcnlo.  700 

Cap.  XII.  An  juramentum  sine  judicio  el  juslilia  sit 

mortale  peccalum.  701 

Cap.    XIII.    An    inducere  aliquem   ad  jurandum  per 

idola  sil  peccatum.  704 

Cap.  XIV.  An  sit  peccatum  a  pejeraturo  pelere  jura- 

menlum.  706 

Cap.  XV.  An  violare  juramentum  ex  generc  suo  sit 

peccalum  mortale.  713 

Cap.  XVI.  An  violatio  juramenti   promissorii  possit 

esse  venialis.  714 

Cap.  XVII.  An  juramentum  promissorium  factum  sit 

semper  mortale  crimen.  728 

Cap.  XVIII.  An  juramentum  circa  materiam  ineptam 

sit  morlale  peccatum.  723 

Cap.  XIX.  Quale  peccatum  sil  juramentum  de  peccato 

commillendo.  725 

Cap.  XX.  De  pamis  perjurio  impositis.  729 

LIBER  IV. 

DE   ADJURATIONE. 

Cap.  I.  Anadjuratio  sit  proprius  aclus  reiigionis.  735 
Cap.  II.  De  rebus  quas  possunt  sancle  el  religio$e  ad- 

jurari.  739 

Cap.  III.  Possitne   adjuralio  fieri  etiam  per  crealu- 

ras.  743 

Cap.  IV.  De  peccatis  quai  in  adjuratione  inveniri  pos- 

sunt.  745 


TRACTATUS  SEXTUS. 


DE  YOTO. 


LIBER  I. 

DE  ESSENTIA  et  HONESTATE  voti. 


Cap.  I.  An  recte  et  convenienter  volum  Deo  fiat.  753 
Cap.  II.  An  proposilum  efficax  aliquodbonum  faciendi 

sufficiat  ad  votum.  756 

Cap.  III.  An  proposilum  se  obligandi  sil  de  essentia 

voti.  764 

Cap.  IV.  An  proposilum  implendi  votum  sit  de  sub- 

stantia  voti.  768 

Cap.  V.  An  intentio  vovendi  debeat  esse  recta,  ut  vo- 

tum  sit  validum.  770 

Cap.  VI.  Ulrum  sit  de  ralione  voti,  ut  voluntas  obli- 

gantis  se  sit  libera.  773 

Cap.  VII.  Quai  iibertas  sit  necessaria  ad '  valorem  vo- 

ti.  776 

Cap.  VIII.  An  vola  facta  ob  gravem  metum  sint  irrita 

iure  ecclesiastico.  781 


Cap.  IX.  An  voluntas  vovendi  debeat  esse  plene  deli- 

berata.  784 

Cap.  X.  Quw  deliberalio  sit  necessaria  ad  votum.  788 
Cap.  XI.  Utrum  ad  substantiam  voti  perlineat  consen- 

sus  sine  dolo,  errore  et  ignorantia.  793 

Cap.    XII.    De    ignoranlia   impediente    valorem  voli 

aliquol  dubia.  797 

Cap.  XIII.  Ulrum  prwter  voluntatem  se  obligandi  re- 

quiralur  promissio  ex  parte  intellectus.  800 

Cap.  XIV.  Ulrum  votum  sit  promissio  Deo  facta.  805 
Cap.    XV.    Utrum  volum   sit  actus  a  religione  elici- 

tus.  810 

Cap.  XVI.  Utrum  omne  votum  sit  actus  religionis,  el 

an  soli  Deo  fial.  814 

Cap.  XVII.  Utrum  opus  ex  voto  factum  sit  melius,  et 

magis  merilorium.  820 

Cap.  XVIII.  Silnc  volum  per  se  expetendum  et  expe- 

diens.  824 

Cap.  XIX.  Quw  sint  divisiones  votorum  ex  parte  ac- 

tus,  et  an  aliquasit  essenlialis.  882 


LIBER  II. 

DE   MATERIA    VOTI,    ET    DIVISIONIBUS   QILE   EX  MATERIA    SU- 
MUNTUR. 

Cap.  I.  An  materia  voti  debeat  esse  possibilis.  837 
Cap.  II.  Vlrum  votum  de  maleria  impossibili  ad  ali~ 

quid  obligel.  838 

Cap.  III.  An  votum  non  peccandi  obliget.  84  j 

Cap.  IV.  Utrum  actus  malus  possil  esse  materia  vo- 

ti.  847 

Cap.  V.  Vtrum  actus  sub  conditione  turpi  possit  esse 

materia  voti.  850 

Cap.  VI.  Vtrum  actus  prosceptus  possit  esse  materia 

voti.  858 

Cap.  VII.  Vtrum  actus  minus  bonus  possit  esse  ma- 

teria  voti.  863 

Cap.  VIII.  Vtrum  omnis  actus  virtulis  non  repugnans 

perfectioni  possit  esse  materia  voti.  865 

Cap.  IX.  Vlrum  actus  inhabilitans  ad  statum  perfec- 

tionis  possit  esse  materia  voti.  869 

Cap.  X.  Vtrum  aclus  includens  aliquid  boni  et  mali 

possit  esse  materia  voti.  875 

Cap.  XI.  Quce  oniissiones    possint  esse  materia   vo- 

ti.  881 

Cap.  Xil.  De  divisiombus  voti  ex  parte  materia?.    885 

LIBER  III. 

DE    PERSONIS  QUM  VOVERE    POSSUNT. 

Cap.  I.  Vtrum,  solus  homo  possii  vovere  et  obligari 

Deo.  889 

Cap.  II.  An  omnes  homines  viatores  smt  voti  capa- 

ces.  892 

Cap.  III.  An  vota  simplicia  sint  nulla  ob  inhahilitalem 

persona?.  896 

Cap.  IV.  An  Ecclesia  possit  aliquos  inhabiies  reddere 

ad  vovendum.  900 

Cap.  V.  An  prohibeantur  a  voti  emissionc  persona? 

subjecla;.  904 

Cap.  VI.  Quomodo  vola  personalia  ex  parte  materia? 

sint  valida  in  subditis.  908 

Cap.  VII.  An  vota  rcalia  valida  esse  possint  in  perso- 

nis  subditis.  917 

LIBER  IV. 

DE   OBLIGATIONE   VOTI. 

Cap.  I.  Vtrum  ex  voto  Deo  facto  obligatio  in  conscien- 

tia  orialur.  920 

Cap.  II.  Vtrum  in  voti  obligaiiom  Dei  acceptalio  in- 

tercedat.  924 

Cap.  III.  Quam  gravis  sit  obligatio  voti.  925- 

Cap.  IV.  Vtrum  obligatio  voti  ex  sola  intentione  vo- 

ventis  possit  non  esse  proportionata  malerios.  928 
Cap.  V.  De  obligaiione  voti,  de  quo  dubitatur  an  sit 

faclum.  935 

Cap.  VI.  De  obligatione  voti  quoad  valorem  ejus.  940 
Cap.  VII.  Quomodo  votum  sit  inierpretandum  quando 

non  est  de  materia  certa.    ■  944 

Cap.  VIII.  Quomodo  singuke  voli  circumstantia?  in  eo 

non  expressw  determinandoe  sint.  953 

Cap.  IX.  An  votum  obliget  tantum  vovenlem.  959 


LIBUORUM  ET  CAPITUM.  XI 

Cap.  X.  Vlrum  possit  vel  teneatur  aliquis  votum   uum 

per  aliud  implere.  962 

Cap.  XI.  Virum  obligatio  voli  ipso  facto  veljuretrans- 

eat  ad  hcercdes.  966 

Cap.  XII.  Pro  quo  tempore  votum  obliget.  972 

Cap.  XIII.  An  volum  tempore  assignaio  non  impletum 

desinat  obligare.  976 

Cap.  XIV.  An  qui  non  potest  volum  implere  tempore 

definito  ,  teneatur  anticipare  tempus  ut  impleal.  980 
Cap.  XV.  An  qui  non  implel  votum  lempore  prasfixo, 

ad  compeiisationem  postea  ieneatur.  983 

Cap.  XVI.  Vlrum  quoe  fiunt  contra  voti  obligationem 

validasiut.  .  986 

Cap.  XVII.  Vota  condilionata  quando  el  quomodo  obli- 

genl.  994 

Cap.  XVIII.  An  cessante  causa  voli  cessct  ejus  obtiga- 

tio.  1001 

Cap.  XIX.  An  ex  mutatione  malerioe  cesset  obligatio 

voti.  1005 

Cap.  XX.  Expediuntur  duoe  dubitationes.  1010 

LIBER  V. 

DE    PECCATIS    VOTO   EJUSQUE    OBLIGATIONI    CONTRARIIS. 

Cap.  I.  Quando  et    quam  graviler  peccetur  vovendo 

modo  indebito.  1014 

Cap.  II.  Qucde  peccatum  sil  vovere  materiam  Deo  in- 

dignam.  1016 

Cap.  III.   An  agere  contra  voti  obligationem  sit  pecca- 

tum,  et  quam  habeat  malitiam.  1020 

Cap.  IV.  De  gravitate  peccati  violandi  volum,  et  an 

possit  esse  veniale.  1025 

Cap.  V.  An  violalio  voti  sit  gravis,  quce  fit  per  plures 

actus  leves  ex  parte  materice.  1030 

Cap.  VI.  Quibus  modis  violelur  volum,  et  quando  ho3G 

peccata  mulliplicentur  1035 

Cap.  VII.  An  pcenilere  de  voto  facio  sit  peccalum  con- 

tra  votum.  1141 

LIBER   VI. 

DE   IRRITATIONE,  DISPENSATIONE   et  commutatione  VOTI. 

Cap.  I.  An  possit  votum  irritari,  et  quid  ac  quotuplex 

sit  irritalio.  1045 

Cap.  II.  An  possint  Summi  Ponlifices  et  alii  Superiores 

vota  subdilorum  irritare.  1049 

Cap.  III.  An  domini   possint  servorum  vota  irrita- 

re.  1052 

Cap.  IV.  An  unus  conjugum  possit  vota  alterius  irri- 

tare.  1054 

Cap.  V.  De  potestate  parentum  ad  irritanda  vola  p,- 

liorumfamilias.  1062 

Cap.  VI.  De  poteslale  parenlum   circa  vola  filiorum 

impuberum.  1066 

Cap.  VII.  An  Praslati  religionum  possint  retigiosorum 

vota  direcle  irritare.  1073 

Cap.  VIII.   Vtrum  votum,  factum  vel  confirmalum  de 

licentia  Prcelati,  possit  ab  eodem  vel  ab  alio  irri- 

lari.  1079 

Cap.  IX.  Vlrum  sit  in  Ecclesia  polestas  commutandi, 

ac  dispensandi  in  voiis.  1082 

Cap.  X.  In  quibus  sit  in  Ecclesia  poteslas  ordinaria 

ad  dispensandum,  et  commulandwn  vota.  1088 

Cap.  XI.  Qui  sint  Proslati  ordinarii  fidelium  acl  eorum 

vola  dispensanda.  1094 

Cap.  XII.  An  detegari  possit  poteslas  ad  dispensandum 


XII  1NDEX  TRACTATUUM, 

in  volo,  et  an  eo  ipso  censeatur  concessa  ad  commu- 

tandum.  1097 

Cap.  XIII.  Ad  quw  vota  exlendatur  facultas   dispen- 

sandi  et  commutandi.  1102 

Cap.  XIV.  An  facultas  delegata  ud  dispensandum  vola 

extendatur  ad  jurata.  1104 

Cap.  XV.  Utrum  eadem  potestas  extendalur  ad  vota 

facta  in  commodum  terlii.  1113 

Cap.  XVI.  De  facultate  eligendi  personam,  qua?  possit 

in  votis  dispensare  vel  commulare.  1116 

Cap.  XVII.  Utrum  ad  dispensahonem  voti  sit  causa  ne- 

cessaria.  1122 

Cap.  XVIII.  Utrum  ad  commutandum  votum  in  melius 

requiratur  potestas  Prailati  vel  causa.  1128 

Cap.  XIX.  Qua?  potestas  vel  causa  requiratur  ad  com- 

mutalionem  voli  in  mquale  aul  minus.  1133 


LIBRGRUM  ET  CAPITUM. 
Cap.  XX.  Devi  commutalionis  ad  tollendam  voti  obli- 

gatiouem  circa  priorem  materiam.  1140 

Cap.  XXI.  De  dispensatione  et  commutatione  votorum, 

qua3  reservantur  Pontifici.  11h8 

Cap.    XXII.    De    reservalione    votorum    condiliona- 

lium.  1154 

Cap.  XXIII.  An  vota  pcenalia  in  materiis  volorum  re- 

servalorum  reservata  sint.  1160 

Cap.  XXIV.  De  votis  sub  disjunctione  factis  de  materia 

reservala  et  non  reservala.  1164 

Cap.  XXV.  De  potestate  delegata  ad  dispensandum ,  vel 

commutandum  vola  rcservata.  1165 

Cap.  XXVI.  An  qui  habent  facullalem  generalem  com- 

mutandi  vota,possint  commutarevotareservata.  1167 
Cap.  XXVII.  Quce  voluntas  Proelati  et  forma  sit  neces- 

saria  ad  valorem  dispensationis.  1173 


'■  WH"fM.1MW,MMWI  II  /liS 


INDEX 


QUiESTIONUM  ET  ARTICULORUM 

D.  TlEOMM  IN  2.  2. 

QUI  IN  HOC  VOLUMINE  EXPLIGANTUR. 


Explicantur  in  hoc  volumine  qusestiones,  et  articuli,  in  quibus  D.  Thomas  de  Religionis 
actibus  in  hoc  opere  explicatis,  et  vitiis  illis  contrariis,  in  parte  secunda  suse  Secundse  partis 
disseruit.  Et  ideo  pro  studentium  utilitate  loca,  in  quibus  singuli  articuli  exponuntur,  in 
preesenti  indicabimus. 

QILESTIO  LXXXVIII.  articulus  vi. 

de  devotione.  Debeamus  temporalia  petere,  tract.  4,  lib.  1,  cap.  17 

et  seq. 

ARTICULUS   I.  ARTICULUS   VII. 

,  ■,-»*■•*/     iv,  a      Pr0  aliis  orare  debeamus,  tract.  4,  lib.  1,  cap.  13, 

Utrum  devotio  sit  speciahs  actus,  tract.  4,  lib.  2,        14  el  15 


cap.  6. 

ARTICULUS    II. 

Devotio  sit  actus  religionis,  tract.  4,  lib.  2,  cap.  7 

ARTICULUS   III, 


ARTICULUS    VIII. 

Debeamus  orare  pro  inimicis,  tract.  4,  lib.  1,  cap.  16. 

ARTICULUS  IX. 


De  septem  petitionibus  orationis  Dominicse,  tract.  4, 
Meditatio  sit  devotionis  causa,  tract.  4,  lib.  2,  cap.  8.        cap.  8. 


ARTICULUS    X. 


ARTICULUS  IV. 


Orare  sit  proprium  ralionalis  creaturae,  tract.4,  lib.l, 
Lsetitia  sit  devotionis  effectus,  tract.  4,  lib.  2,  cap.  8,        lib.  3 ,  cap.  12,  num.  7. 


a  num.  11. 


ARTICULUS  XI. 


QILESTIO  CIII.  Sancti  in  patria  orent  pro  nobis,  tract.  4,   lib.  1, 

cap.  11  et  12. 

DE   ORATIONE. 

ARTICULUS   XII. 

articulus  1.  Oratio  debeat  esse  vocalis,  tract.  4,  lib.  3,  cap.  1  et  2, 

Oratio  sit  actus  appetitivae  virlutis,  tract.  4,  lib.  1,  a  articulus  xiii. 

princ. 

articulus  11  Attentio  requiratur  ad  orationem  ,  tract.  4  ,  lib.  3, 


Sit  conveniens  orare  Deum,  tract.  4,  lib.  1,  cap.  6. 

ARTICULUS   III. 


cap.  3,  4  et  5 ;  et  lib.  4,  cap.  14,  et  cap.  26. 

ARTICULUS   XIV. 

Oratio  debeat  esse  diuturna,  tract.  4,  lib.  1,  cap.  26  ; 


Oratio  sit  actus  religionis,  tract.  4,  lib.  1,  cap.  7  et  8.        lib-  2>  caP-  s  I  ut>-  3>  caP-  7  ?  et  lib-  4>  caP-  ls  et 

ARTICULUS   IV.  ARTICULUS    XV. 

Utrum  solusDeus  sit  orandus,  tract.  4,  lib.  1,  cap.  9     0ratio  sit  efficax  ad  impetrandum,  tract.  4,  lib.  1, 
et  10-  acap.  23,ad27. 

ARTICULUS    V. 

ARTICULUS  XVI. 

Sit  aliquid  determinate  petendum,  tract.  4,  hb.  1, 
cap.  17,  num.  1  et  2.  Oralio  sit  meritoria,  tract.  4,  lib.  1,  cap.  22. 


XIV  INDEX  QU^ESPiONUM 

ARTICULUS   XVII.  ARTICULUS    II. 

De  speciebus  orationis,  tract.  4,  lib.  2,   cap.  3,  a     Sit  licitum  jurare,  tract.  5,  lib.  1,  cap.  2. 
num  3  ;  et  lib.  3,  cap.  2,  a  num.  8. 

ARTICULUS   III. 

OJLESTIO  LXXXVIH.  Convenienter   ponantur    tres    comites  juramenti 

tract.  5,lib.  1,  cap.  3. 

DE  VOTO. 

ARTICULUS   IV. 

articulus  i.  Jurare  sit  actus  religionis,  tract.  5,  lib.  1,  cap.  4. 

ARTICULUS  V. 


Quid  sit  votum,  tract.  6,  lib.  1,  ac.  1,  usque  ad  14. 


articulus  ii.  Juramentum  sit  appetendum ,  etc,  tract.  5,  lib.  1, 

Quid  cadat  sub  votum,  tract.  6,  lib.  2,  per  totum.  cap'  4>  nnm' 14' 

ARTICULUS   III.  ARTICULUS   VI. 

De  obligatione  voti,  tract.  6,  lib.  4  et  5,  totis.  Liceat  per  creaturas  jurare,  tract.  5,  lib.  l,  cap.  5. 


ARTICULUS   IV. 


ARTICULUS  VII. 


De  utilitate  vovendi,  tract.  6,  lib.  1,  c.  18.  Juramentum  habeat  vim  obligandi,  tract.  5,  lib.  2, 

fere  per  tot. 


ARTICULUS  v. 


ARTICULUS   VIII. 


Votum  sit  actus  Religionis,  tract.  6,  lib.  1,  cap.  15 
et  16  Major  sit  obligatio  juramenti  quam  voti ,  tract.  5, 

lib.  2,  cap.  3. 

ARTICULUS  VI. 

ARTICULUS   IX. 

Melius  sit  operari  ex  volo,  quam  sine  voto,  tract.  6, 
lib.  1,  cap.  17.  Possit  in  juramento  dispensari,  tract.  5,  lib.  2,  a 

cap.  38. 

ARTICULUS    VII. 

ART.CULUS   X. 

An  votum  solemnizetur ,  etc,   attingitur  tract.  6, 
lib.  l,cap.  19,  num.  19.  Integra  vero  ejus  declara-     Juramentum  impediatur  per  aliquam  conditionem 
tio  remittitur  in  tractatum  de  Statu  Religionis.  personae,  vel  temporis,  eod.  tract.,  lib.  1,  cap.  14, 

prsesertim  a  n.  9 ,  et  tangitur  etiam,  eod.  tract., 
articulus  vni.  lib.  1,  cap.  3,  num.  9. 

Subjecti  aliis  impediantur  a  vovendo,  tract.  6,  lib.  3, 
cap.  5,  6et7.  QU.ESTI0  XC. 

ARTICULUS    IX. 

DE    ADJURATIONE. 

Pueri  possint  voto  obligari,  etc,  tract.  6,  lib.  3, 
cap.  2  et  3  ;  et  lib.  6,  a  1  cap.,  usque  ad  8. 

ARTICULUS   I. 
ARTICULUS  X. 

Liceat  adjurare  hominem,  tract.  5,  lib.  4,  cap.  1  et2. 
Possit  in  voto  dispensari,  tract.  6,  lib.  6,  cap.  9. 

ARTICULUS    II. 
ARTICULUS   XI. 

,  ,-       .•_         -.*■„  •  A-    ~,™r~      Liceat  dsemones  adiurare,  tract.  5,  lib.  4,  cap.  2,  a 

In  solemni  voto  contmentise  possitflen  dispensatio,  J  '  '  '     J 

remittitur  in  tractatum  de  Statu  Religionis.  num'    " 

ARTICULUS   III. 
ARTICULUS   XII. 

,,.',.  •    ,        Liceat  irrationalia  adjurare ,  tract.  5,  lib.  4,  cap.  2, 

Ad  commutationem  ,  vel  dispensationem  requiratur 

Prselati  auctoritas,  tract.  6,  lib.  6,  a  cap.  20,  usque        a  num' 

ad27. 

QU^STIO  XCI. 

quj:stio  lxxxix.  de  ladde  DEIt 

DE  JCRAMENTO. 

ARTICULUS   I. 

articulus  i.  Deus  sit  Qre  iau(}andus,  tract.  4,  lib.  3,  eap.  1; 

Quid  sit  juramentum,  tract.  5,  lib.  1 ,  cap.  1.  et  lib.  4,  fere  toto. 


ET  ARTICULORUM.  XV 

ARTICULUS  II.  ARTICULUS  II. 

Indivinis  laudibus  sint  cantus  assumendi,  lib.  4,     Perjurium  sitsemper  peccatum,tract.  4,  lib.  3,cap.2. 
cap.  7,8  et9. 

ARTICULUS   III. 

OJLESTIO  XCVIII. 

An  perjurium  sit  peccatum  mortale,  tract.  4,  lib.  3, 
de  perjdrio.  .      c.  3,  cum  multissequentibus,  prsesertim  a  cap.15. 

ARTICULUS   I.  ARTICULUS  IV. 

Falsitas   requiratur  ad  perjurium,  tract.  5,  lib.  3,     Utrum  peccet  ille,  qui  injungit  juramentum  ei,  qui 
cap.  2,  5,  9  et  12.  perjurat,  tracl.  5,  1.  3,  cap.  13  et  14. 


.«!.-■  IH.,11.  II- ■.■■— .-Ulir— ■»»—  UIMMJ»— I— I» 1  IIHI— 


TRAGTATUS  QUARTUS 


ET  HORIS  CANONICIS. 


Materiam  de  virtute  religionis  in  duas  prsecipuas  partes  in  superioribus  divisimus. 
Et  in  priori  comprehendimus  generalem  doctrinam  de  divino  cultu,  et  pra^ceptis  ad 
illum  pertinentibus,  vitiisque  conlrariis,  quam  lolam  in  superiori  volumine  complexi 
sumus.  In  hoc  vero  reservavimus  tres  speciales  actus  hujus  virtutis;  orationem  nimi- 
rum,  juramentum  et  votum;  quoniam,  prseter  ralionem  cultus,  peculiares  habent 
rationee  morales,  quse  ad  cullum  supponunlur,  quarum  specialis  cognitio  necessaria 
est,  et  propriam  investigationem  et  considerationem  requirit.  Igitur  ad  institutum 
accedendo,  ab  actu  oralionis,  tanquam  prsecipuo  magisque  interno,  initium  sumimus. 

Disputavit  autem  divus  Thomas  de  hoc  actu  in  2.  2,  quaestion.  83,  ante  quam 
prsemittit  tractatum  de  Devotione,  in  q.  82.  Imo  hos  duos  tantum  actus  ponit  inter 
actus  internos  religionis,  ideoque  de  illis  ante  alios  disputat.  Postea  vero,  in  quses- 
tion.  91,  inter  actus  externos  religionis,  quibus  aliquid  divinum  ab  hominibus  assu- 
mitur,  ponit  laudem  et  invocalionem  Dei,  quoniam  per  illam  divinum  nomen  assumi- 
mus.  Nos  vero  omnes  hos  actus,  et  plures  alios,  propter  magnam  eorum  connexionem, 
in  hoc  traclatu  declarabimus.  Consideravimus  enim  devotionem  non  tam  esse  cultum, 
quam  ipsum  affectum  cultus,  et  ita  secundum  quamdam  rationem  esse  veluti  quod- 
dam  generale  principium  conjunctum  cum  omni  exlerno  actu  religionis ;  quatenus 
vero  aliquam  specialem  rationem  et  considerationem  habere  potest,  esse  quemdam 
effectum.  vel  intrinsecam  proprietatem  orationis,  prsesertim  mentalis,  vixque  ab  ea 
separari  posse  in  suo  fieri  et  esse,  ideoque  nec  cognitione  separandam  esse.  Deinde 
animadvertimus,  licel  oratio  dicatur  actus  interior  religionis,  quia  praecipue  debet  in 
mente  versari,  tamen  etiam  esse  actum  exteriorem,  quia  etiam  ore  fieri  debet.  Imo, 
si  quis  recte  consideret,  nullus  est  actus  religionis,  ab  affectu  colendi  distinctus,  qui 
non  possit  et  sola  mente  fieri,  et  per  corpus  exhiberi ;  nam  de  adoralione  diximus 
utroque  modo  fieri  posse;  et  votum  ac  juramentum  mente  ac  ore  fieri  possunt;  et 
consequenter  etiam  laus  Dei  et  invocatio  nominis  ejus  interior  et  exterior  esse  potest; 
et  invocatio  proprie  est  oratio,  laus  vero  cum  oratione  est  conjuncta,  sicut  et  gra- 
tiarum  actio  et  obsecratio ;  ideoque  de  his  omnibus  in  hoc  tractatu  dicemus. 

Dividenda  igitur  est  oralio  in  internam  et  externam,  seu  mentalem  et  vocalem, 
sumiturque  divisio  ex  Chrysostomo,  homilia  79  ad  Populum ;  Nilo,  libr.  de  Oralione, 
cap.  39  et  40,  et  aliis,  quos  infra,  utrumque  membrum  pertraclando,  referemus.  Illa 
vero  duo  membra  ita  distinguuntur,  ul  oratio  mentalis  sola  mente  consummetur, 
signumque  externum  non  requirat ;  vocalis  autem  voce  quidem  consummalur,  neces- 
sario  tamen  postulat  interiorem  actum  tanquam  formam,  seu  vitam  suam  ;  sicut  enim 
actus  externus  sine  interno  nec  bonus,  nec  malus,  imo  nec  moralis  esse  potest,  ita  nec 
xiv.  4 


oratio  externa  sine  interna  nomen  orationis  meretur.  Unde  fit,  non  recte  addi  illi  divi- 
sioni  tertium  membrum,  quasi  subdividendo  orationem  vocalem  in  pure  vocalem,  et 
quasi  compositam  ex  mentali  et  vocali;  qua  divisione  ulilur  Navar.,  in  Enchiridio  de 
Oratione,  c.  1,  n.  28.  At  vero  oratio,  quae  solis  labiis,  sine  mente  et  sine  ullo  genere 
attcntionis,  fit,  umbram  habet  orationis,  non  veritatem ;  ideoque  membrum  illud  ne- 
cesfearium  non  est,  ut  bene  notavit  Cardinalis  Bellarminus,  lib.  1  de  Bona  Operatione, 
c.2.  Ex  illis  autem  duobus  membris  prior  est  menlalis  oratio,  et  veluti  in  se  praehabet 
omnes  orationis  proprietates,  per  eam  tamen  orationi  vocali  conveniunt,  quatenus  in 
ea  quodammodo  includitur.  Unde  fit  ut  et  in  multis  conveniant,  et  in  mullis  etiam  dif- 
ferant.  Pr«sertim  vero  est  hoc  loco  una  differentia  notanda,  quod  mentalis  oratio, 
quia  non  percipitur  ab  aliis  hominibus,  privata  solum  esse  potest;  vocalis  tamen 
oratio,  quia  externa  est  et  sensibilis,  et  privata  et  publica  esse  potest.  Juxta  has 
ergo  rationes  et  partiiiones,  tractatum  hunc  in  qualuor  libros  dividemus.  Primus  erit 
de  oratione  in  communi.  Secundus  de  mentali  oratione,  ac  devotione.  Tertius  de 
vocali  oratione  privata.  Quartus  de  publica,  qui  de  Horis  Canonicis  inscribi  potest. 


INDEX  CAPITUM  LIBRI  PRIMI 


DE  OBATIONE  IN  COMMUNI. 


Cap.  I.   Quid  nomine  orationis  intelli- 

gendum  sit. 
Cap.  II.  De  divisione  orationis  in  bo- 

nam  vel  malam. 
Cap.  III.  Utrum  oratio  sit  actus  intetlec- 

tus  vel  voluntatis. 
Cap.    IV.    Utrum  Itomo    possit    mente 

orare  absque  vocis  conceptu,  et  quo- 

modo. 
Cap.  V.  Solvuntur  nonnulla3  difficulta- 

tes. 
Cap.  VI.  An  Deus  convenienter  oretur 

el  honeste. 
Cap.  VII.  Ut?mm  oratio  sit  eticitus  actus 

virlutis  religionis. 
Cap.  VIII.  Utrum  o?*atio  sit  actus  super- 

naturalis  et  infusus. 
Cap.  IX.  Utrum  solus  Deus  orandus  sit. 
Cap.  X.  Quomodo  possint  orari  creaturaz 

ralionales. 
Cap.  XI.  Utrum  omnes  spirilus  beati  et 

jusli  orare  possint. 
Cap.    XII.    Utrum  omnibus    viatoribus 

conveniat  orare. 
Cap.  XIII.  Utrum  sit  orandumpro  ali- 

quo  in  particulari. 
Cap.     XIV.     Utrum    orandum   sit  pro 

defunctis. 
Cap.  XV.  Utrum  pro  omnibus  orandum 

sit 


Cap.  XVI    De  oratione  pro  inimicis. 
Cap.  XVII.    Utrum  liceat    in   oratione 

pelere  bona  temporalia. 
Cap.  XVIII.  Utrum  petendo  bona  tempo 

ralia,  petatur  aliqua  gratia. 
Cap.  XIX.   Ulrum  temporaiia  mala  in 

oratione  peti  possint. 
Cap.  XX.  Utrum  spiritualia  bona  abso- 

lute  peti  possint. 
Cap.    XXI.  Expediuntur  aliqua  dubia 

circa  petilionem   bonorum  spiritua- 

lium. 
Cap.  XXII.  Utrum  oratio  sit  actus  meri- 

torius  et  satisfactorius. 
Cap    XXIII.   Utrum  oi^atio  impetret  et 

quidnam. 
Cap.   XXIV.   Utrum  oratio  impetrativa 

ex  fide  procedere  debeat. 
Cap.  XXV.  Utrum  in  oratiotie  impelra- 

toria  charitas  requiratur. 
Cap.  XXVI.  Utrum  oratio,  ad  impetran- 

dum,  perseverantiam  exigat. 
Cap.  XXVII.  Utrum  orans  pro  se  tantum 

infaliibiliter  impetret,  vet  pro  aliis. 
Cap.  XXVIII.  Utrum  oratio  sit  ad  salu- 

tem  necessaria. 
Cap.  XXIX.   Quate  sit   orationis  pra?" 

ceplum. 
Cap.  XXX.  De  discernendo  tempore,  quo 

urget  orationis  obtigalio. 


(^Q^T- 


LIBER  PRIMUS 


DE  ORATIONE  IN  COMMUNL 


Quoniam  oratio  (ut  dixi),  preeter  rationem 
cultus,  suam  pecUliarem  naturam  habet,  se- 
cundum  quam  proprias  conditiones  requirit, 
tam  quoad  suum  esse  physicumet  entitativum 
(ut  sic  dicam),  quamquoad  suam  honestatem 
et  moralitatem,  ideo  prius  utrumque  esse  ora- 
tionis,  tam  physicum  quam  morale ,  a  nobis 
explieandum  est;  postea  de  illius  principiis, 
et  causis,  deinde  vero  de  effectibus  dicemus ; 
ac  tandem  preeceptum  illius  et  necessitatem 
declarabimus.  De  vitiis  autem  orationi  oppo- 
sitis  nihil  dicere  oportebit ,  quia  preeceptum 
ejus  affirmativum  est,  et  per  omissionem  po- 
tissimum  violatur,  quee  specialem  considera- 
tionem  non  requirit  ultra  prsecepti  declaratio- 
nem.  Preesertim  quia  de  tali  omissione  vix 
con%tare  potest,  nisi  ubi  intercedit  ecclesias- 
ticum  preeceptum,  de  quo  in  lib.  4  potissi- 
mum  dicendum  est.  Quod  si  interdum  pec- 
catur ,  etiam  committendo  contra  debitum 
orandi  modum,  explicando  conditiones  ad 
orationem  necessarias,  omnes  illos  defectus 
declarabimus ,  et  ita  nihil  de  vitiis  contra 
orationem  separatim  considerandum  relin- 
quetur. 

CAPUT  I. 

QUID  N0MINE  0RAT10NIS  INTELLIGENDDM  SIT. 

'1.  Orationis  etymologia  ex  D.  Hieronymo. 
■ — Principio,  circa  nomen  orationis  absolute 
sumptum,  considerandum  estex  Hieronymo, 
epist.  139,  ad  Cyprianum  ,  orationis  nomen 
aliter  npud  Latinos  seu  Rhetores,  aliter  in 
Scripturis  sanctis,  et  usu  ecclesiastico  sumi. 
Nam  oratio,  ait ,  juxta  grammaiicos ,  omnis 
sermo  loquentium  est ,  cujus  etymologiam  sic 
explicant :  oratio  est  oris  ratio.  In  Scripturis 
autem  sanctis,  difftcile  orationem  juxta  hunc 
sensumlegimus,  sedquce  adpreces  et  obsecra- 
tiones  pertinet.  Atque  ita  oratio   dicta  est  a 


verbo  orandi ,  quod  rogare  aut  obsecrare  si- 
gnificat.  Accipitur  ergo  in  preesenti  oratio, 
pro  ipso  actu  orandi  vel  obsecrandi  ;  et  quia 
hic  actus  speciali  et  preecipua  ratione  circa 
Deum  fit,  ldeo  oratio  simpliciter  dicta,  et 
prout  nunc  a  nobis  sumitur,  habitudinem  di- 
cit  adDeum.  Nam,  licet  ad  Sanctos  orare  pos- 
simus,  tamen  vel  usque  ad  Deum  tendere  de- 
bet  oratio,  vel  non  est  actus  religionis,  sed 
alterius  virtutis,  ut  infra  dicemus. 

2.  Triplex  orationis  acceptio.  —  Prius  vero 
quam  orationem  describamus ,  oportet  prae- 
mittere  vulgarem  distinctionem  de  triplici 
acceptione  hujus  vocis,  scilicet,  communis- 
sime,  communiter,  etproprie;  qua  usus  est 
D.  Bonavent.,  in  4,  dist.  45,  art.  1,  q.  4;  et 
D.  Antonin..,  4  p.,  tit.  5,  c.  8,  §  4  ;  Navarrus, 
in  Enchirid.  de  Orat.,  c.  4,  preelud.  5.  Oratio 
communissime  sumpta  significare  dicitur  om- 
nem  bonam  operationem ,  quee  acceptio 
sumpta  est  ex  Glossa  ordinaria  in  id,  4  ad  Thes- 
salon.  5  :  Sine  intermissione  orate,  quod  sic 
exponit,  id  est,  semper  juste  vivite;  nam  jus- 
tus  nunquam  desinit  orare,  nisi  desinat  justus 
esse ;  semper  ergo  orat  qui  semper  bene  agit. 
Similia  habet  in  id  Lucee  48  :  Oportet  semper 
orare,  et  nunquam  deficere.  Et  ita  notavit  Ri- 
chardus,  in  4,  distinct.  45,  art.  4,  q.  %  et 
imitatus  est  Blosius,  in  Can.  vit.  spirit.,  c.  24. 
Et  videntur  hanc  significationem  elicere  ex 
ipsis  verbis  Christi  et  Pauli,  quee  ita  etiam  in- 
tellexisse  videntur  Beda  et  Euthym.  ibi.  Hac 
etiam  significatione  abusus  est  Wicleph,  qui, 
teste  Wald.,  t.  3,  c.  4  et  2,  tnplicem  distin- 
guebat  orationem,  mentalem ,  vocalem  et  vi- 
talem;  et  hanc  ultimam  in  bonis  operibus 
ponebat,  ut  alias  duas  contemneret,  nullisque 
momenti  esse  diceret. 

3.  Tertia  acceptio,  qua  oratio  dicitur  mtalis, 
utpote  impropriissima  rejicitur.  —  Ut  ergo  ab 
heereticis  dissentiamus,melius  est  significatio- 
nemhancnon  admittere  :  nam  revera  est  im- 


CAP.  I.  QUID  NOMINE  ORATIONIS  INTELLIGENDUM  SIT. 


proprissima,  et  (ut  opinor)  in  Scriptura  non 
habet  fundamentum.  Quia  Christus  Dominus 
et  Paulusnonadeo  metaphorice  et  improprie, 
sed  vere  et  proprie  de  oratione  loquebantur. 
Unde  Christus  Dominus  ejus  necessitatem  et 
utilitatem  statim  declarat  exemplo  judicis, 
qui  precibus  viduee  est  flexus  ,  et  quasi  des- 
cripsit  illam  oratiouem,  dicens,  esse  clamorem 
acl  Deum,  dum  subdit  :  Audite  quidjudex  ini- 
quitatis  dicit :  Beus  autem  non  faciet  vindictam 
electorum  suorum  clamantium  ad  se,  die,  ac 
nocte  l  ? 

A.  Explicatur  varie  illud  Christi  Domini: 
Oportet  semper  orare,  quatenus  tcrtice  accep- 
tioni  suffragatur. — Nec  vero  particulse  illse, 
semper,  aut  die  ac  nocte,  cogunt  nos  ut  illam 
significationem  admittamus,  quia,  licet  dica- 
tur  semper  esse  orandum,  satis  apta  est  illa 
expositio  communis,  oportere  semper,  id  est, 
omnibus  temporibus  congruis,  vel  tempori- 
bus  statutis,  ab  oratione  non  desistere.  Quam 
expositionem  prseter  Glossam  interlinealem, 
et  Lyr.,  probat  D.  Thomas  in  Paulum,  et  Bo- 
naven.  in  Lucam,  qui  etiam  addit,  illud  sem- 
per,  recte  explicari,  id  est,  frequenter,  aut 
frequentissime.  Sicut  enim  Scriptura  impossi- 
bile  dicit,  aut  nunquam  fieri,  quod  est  diffi- 
cillimum,  vel  raro  fit,  ita  semper  dicit  fieri 
oportere,  quod  frequenter  faciendum  est. 
Maxime,  quia  communi  etiam  et  usitato  lo- 
quendi  modo,  semper  facere  dicimur  id  cui 
magno  affectu  incumbimus,  ita  ut  quoties 
possumus,  et  quandocumque  vacat,  illud  fa- 
ciamus.  Sic  de  homine  studioso  dicimus : 
Semper  studet ;  de  puero  intemperato  :  Sem- 
per  comedit.  Ad  hunc  ergo  modum  intelligi- 
inus,  dedisse  Christum  Dominum  consilium 
semper  orandi.  Vel  si  de  prsecepto  illa  verba 
intelligantur,  obligat  illud  semper,  licet  non 
pro  semper,  ut  exposuit  Richardus  supra, 
et  inferius  dicturi  sumus.  Quse  omnia  ipso- 
met  exemplo  a  Christo  allegato  confirman- 
tur;  significat  enim  viduam  illam  frequenter 
venisse  ad  judicem  illum,  et  multo  tempore 
in  sua  petitione  perseverasse,  non  vero  nun- 
quam  a  petendo  cessasse,  aut  operando  peti- 
visse.  Unde  quod  ipsa  addit,  die  ac  nocte,  fa- 
cilius  intelligitur  de  temporibus  opportunis 
utriusque  partis  diei. 

5.  Verus  sensus  illoriom  veruorum:  Et  nun- 
quam  deficere.  —  Denique  verbum  etiam  il- 
lud :  Et  nunquam  deficere,  non  cogit  nos  ut 
verbum  orandi  improprie  pro  bona   opera- 


tione  accipiamus  ;  et  idem  est  de  verbo  Pau- 
li,  sine  intermissione.  Tum  quia  non  minus 
difficile  est  nunquam  bonam  operationem  in- 
termittere ;  necesse  est  enim  aliquando  ces- 
sare,  saltem  dormiendo.  Quod  si  quis  dicat 
etiamtunc  operari  justum  sine  intermissione, 
quia  retinet  justitiam,  et  non  peccat,  vel  quia 
necessitate  potius  quam  voluntate  opus  bo- 
num  intermittit,  dicetur  etiam  sine  intermis- 
sione  orare,  qui  affectum  orandi  habitu  reti- 
net,  et  sola  necessitate  actum  intermittit ; 
ergo  etiam  j uxta  illam  intelligentiam  imme- 
rito  exponitur  verbum  orandi,  in  illa  impro- 
priissima  significatione.  Tum  maxime  quia 
planus  sensus  verborum  Christi  est,  oratio- 
nem  debere  esse  perseverantem,  ita  ut  qui 
petit,  non  superetur  difficultate  autmora  im- 
petrandi,  sed  sit  constans;  hoc  est  enim  non 
deficere,  id  est,  non  despondere  animo. 
Idemque  est  apud  Paulum:  Sine  intermiss>o- 
ne  orate  l ,  non  quod  ab  oratione  inchoata 
nunquam  cessandum  sit;  sed  quod  instan- 
dum  in  illa  sit,  et  non  sit  omittenda  propter 
desperationem  obtinendi.  Itaque  censeo,  il- 
lam  primam  acceptionem  verbi  orandi  in 
illa  communissima  significatione  abjiciendam 
esse,  quia  neque  ad  explicandam  Scriptu- 
ram  deservit,  neque  invenietur  usitata  in  an- 
tiquis  Patribus.  Nam  quod  in  Augustino  eita- 
tur  in  Glossa,  non  desinere  orare,  qui  non  de- 
sinit  bene  operari,  apud  Augustinum  non  in- 
venio;  et  siinvenirem,  non  crederem  dictum 
esse  quia  bene  operari  sit  orare,  sed  quia  illi 
aliquando  eequivalet,  et  quia  propter  opera- 
tionem  bonam  oratio  est  aliquando  inter- 
rumpenda. 

6.  Orationis  definitio,  —  Duplex  vero  alia 
significatio  hujus  vocis  maxime  necessaria 
est,  praesertim  ad  orationem  mentalem  expli- 
candam.  Igitur  generali  quadam  significa- 
tione,  orationis  nomine  significari  solet  om- 
nis  interior  motus  animi  in  Deum,  sive  per 
ejus  cogitationern,  sive  per  affectum.  Sic  vi- 
detur  definiri  aDamasc,  lib.  3de  Fide,  c.  24, 
dicente :  Oraiio  est  ascensio  mentis  in  Deum. 
Et  eodem  modo  ait  Aug.,  serra.  130,  de  Tem- 
pore:  Quidautem  estoralio,  nisi  ascensio  ani- 
mce  de  terrestribus  ad  cczlestia,  inquisitio  su- 
pernorum,  inzisibilium  desiderium?  Et  lib.  de 
Spirit.  et  anima,  cap.  50 :  Oratio  est  conversio 
mentis  in  Deum,  perpium  et  humilem  affectum. 
Quse  descriptiones  proprise  videntur  orationis 
mentahs  generatim  dictee.  Atque  ita  sumitur 


S.  Luc,  cap.  18. 


1  Ad  Thess. 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  IN  COMMUNI. 


freqaenter  apud  sanctos  Patres,  quoties  scri- 
bunt  de  oratione  mentali,  et  de  actibus  in  ea 
exercendis,  quos  infra  suis  locis  commemo- 
rabimus.  Sic  etiam  inlerpretatur  D.  Tbom. 
2. 2,  q.  83,  art.  11,  etsuper  Paulum,  illud  1  ad 
Timot.  2:  Obsecro  fieri  obsecrationes,  postula- 
tiones,  gratiarum  aciiones,  pro  omnibus  homi- 
nilms,  etc.  Cum  enim  oratio  expresse  a  postu- 
latione  distinguatur,  videtur  generatim  sumi 
pro  ascensu  et  cogitatione,  qua  mens  accedit 
ad  Deum,quamvis  illa  verba  Pauli  multis 
modis  intelligatur,  ut  in  sequentibus  vide- 
bimus.  Deinde  quoties  in  Scriptura  dicitur 
de  Christo,  quod  pernoctabat  in  oratione 
Dei  ',  vel  aliquid  simile,  videtur  plane 
oratio  in  hac  generalitate  sumi,  quia  veri- 
simile  non  est,  totum  illud  tempus  in  sola 
petitione,  sed  etiam  in  contemplatione  et  con- 
sideratione  divinarum  rerum  consumpsisse. 
7.  Expcnditur  magis  orationis  definitio,  et 
statuitur  Christum  Dominum  incessanter  in 
hac  vita  orasse,  non  tantummodo  per  scien- 
tiam  beatam,  et  per  se  infusam. —  Advertit 
autem  Clichtovseus  in  Dainascenunx,  cum  dici- 
tur  oratio  ascensio  mentis  in  Deum,  non  intel- 
ligi  de  quocumque  actu  mentis,  qui  versatur 
circa  Deum,  absolute,  etperse  spectato.  Nam 
Christus,  inquit,  semper  ac  perpetuo  cogita- 
bat  de  Deo_,  eumque  amabat,  et  tamen  non 
semper  orabat  etiam  hoc  generali  modo,  sed 
aliquibus  temporibus,  in  quibus  specialiter 
orasse,  seu  in  oratione  pernoctasse  dicitur. 
Tum  ergo  (aitpraedictus  auctoi)  ascensio  men- 
tis  inDeum  orationis  rationemhabere  dicitur, 
quando  elevatio  mentis  specialiter  fit  in  hono- 
rem,  cultum  vel  laudationem  Dei.  Et  placet 
quidem  mihi  declaratio  definitionis  orationis, 
quia  oratio  actus  religionis  est,  de  cujusra- 
tione  est  ut  ab  affectu  divini  cultus  procedat. 
Non  placet  tamen  probatio  quam  ex  Christi 
oratione  desumit,  quia  non  video  quid  hoc 
referat  ad  explicandum,  quomodo  Christus 
quibusdam  temporibus  dicatur  orasse,  potius 
quam  aliis.  Nam  quod  ille  ait:  Licet  Christus 
nunquam  Dei  comtemplationem  et  meditatio- 
nem  intermitteret,  non  tamen  incessanter  ha- 
buisse  mentem  in  Dcum  elevatam  per  confessio- 
nem  divina?  laadis,  venerationemque  et  cultum 
Dei,  cum  scepius  aliis  sanctis  operibus  ejus 
mens  fuerit  occupata ;  hoc,  inquam,  non  pro- 
bo,  quia,  sicut  occupatio  in  aliis  sanctis  ope- 
ribus  non  distrahebat  mentemChristi,  quomi- 
nus  posset  divinge  contemplationi  esse  inten- 

1  Luc.  6. 


ta,  non  solum  per  beatam  scientiam,  sed 
etiam  per  infusam,  ita  non  impediebat  illam, 
quominus  in  laudem,  et  cum  Dei  speciali  af- 
fcctu  et  intentione,  totam  illam  contempla- 
tionem  ordinaret.  Unde  nihil  obstare  existi- 
mo,  quin  vere  dicamus  Christum  semper  et 
incessanter  orasse  in  hac  vita,  licet  pro  ali- 
quibus  specialiter  oraveril,  etiam  mentaliter, 
applicando  intellectum  non  solum  ut  ope- 
rantem  independenter  a  corpore,  sed  etiam 
ut  conjunctum,  et  indigentem  phantasmati- 
bus  ad  meditandum,  et  contemplandum  res 
divinas.  Unde  ad  hunc  orandi  modum  opor- 
tebat  eum  non  dormire,  sed  vigilare,  ideoque 
interdum  in  oratione  pernoctasse  dicitur. 

8.  Oratio  propriissime  sumitur  pro  petitio- 
ne.  —  Alio  tandem  modo  oratio  proprie  signi- 
ficare  dicitur  petitionem ;  quomodo  etiam  de- 
finitur  a  Damasceno  supra,  esse  petitionem 
decentium  a  Deo.  Et  hsec  significatio  est  fre- 
quentissima  in  Scriptura,  Matth.  5:  Oratepro 
persequentibus  et  calumniantibus  vos;  id  est, 
rogate,  seu  petite.  Et  quoties  in  Scriptura  fit 
mentio  orationis  pro  aliqua  re,  vel  pro  se, 
vel  pro  alio,  in  hac  significatione  sumitur.  Et 
apud  Patres  est  passim  sermo  de  hac  oratio- 
ne,  et  specialiter  Navarrus  ita  exponit  Cy- 
prianum,  in  cap.  Quando,  de  Consecratio- 
ne,  d.  \.  Estque  hsec  significatio  communis 
mentali  et  vocali  orationi,  quia  utroque  modo 
petitio  fieri  potest  a  Deo,  et  ita  utraque  proprie 
oratio  dicitur.  Contrahetur  vero  definitio  ad 
mentalem  orationem,  si  dicamus  esse  petitio- 
nem  solo  interiori  actu  mentis  Deo  convenien- 
ter  oblatam.  Ad  vocalem  autem  contrahetur, 
si  dicamus  esf-e  petitionem  a  Deo  corde  et  ore 
factam.  Ipsa  ergo  petitio  propriissimo  et  spe- 
ciali  modo  oratio  dicitur.  Atque  ita  censent 
divus  Thomas  hic,  articulo  primo,  Bonavent., 
Richardus,et  alii,  in  quarto,  distinctione  15, 
ac  denique  omnes  qui  de  oratione  scribunt, 
quod  statim  latius  referemus.  Et  Augustinus, 
Epist.  59,  q.  5,  hanc  dicit  esse  magis  usita- 
tam  significationem  hujus  vocis,  et  in  ea  pu- 
tat  accipi  a  Paulo  in  illo  loco  1  ad  Timoth. 
2  :  Olsecro  fieri  obsecrationes.  orationes,  etc. 
Quod  etiam  ibi  intelJigit  Theodoretus.  Idem 
habet  Augustinus,  serm.  5  de  Verbis  Domini, 
ubi  juxta  hoc  expositionem  exponit  verba 
Christi  Domini :  Oportet  semper  orare.  De  ora- 
tione  ergo  in  hac  proprietate  sumpta  in  hoc 
lib.  tractamus,  nam  de  priori  acceptione  di- 
cemus  in  sequenti:  ideoquein  praesenti  prius 
definitionem  Damasceni  breviter  explicabi- 
mus. 


CAP.  II.  DE  DIVISIONE  ORATIONIS  IN  BONAM  VEL  MALAM. 


9.  Objectio. —  Solvitur  objectio,  et  ostendi- 
tur  in  quo  ratio  petitionis  consistat.  —  Dicitur 
ergo  oratio  esse  pelitio,  ut  per  hanc  particu- 
lam  separetur  proprius  actus  orationis  ab 
aliis  actibus  rationis,  vel  intellectus,  qui  ora- 
tiones  non  sunt.  Dicet  vero  aliquis  esse  in- 
congruum  lmnc  definiendi  modum  ;  tum  quia 
tam  obscurum  est  quid  sit  petitio  ,  quam 
quid  sit  oratio ;  tum  etiam  quia  heec  duo  cum 
proportione  sumpta  convertuntur,  vel  potius 
sunt  idem.  Nam  sicut  oralio  est  petitio,  ita 
etiam  petitio  queelibet  est  qusedam  oratio ; 
ergo  non  recte  ponitur  petitio  loco  generis 
in  definitione  orationis.  At  in  his  verbis  non 
est  exigenda  tam  exacta  ratio  definiendi, 
sed  vox  una  per  alias  clariores ,  magisque 
usitatas  declaranda  est.  Ut  autem  res  ipsa 
explicetur,  advertendum  est  tam  nomen  ora- 
tionis  quam  petitionis,  significare  actum  men- 
tis  ( abstrahimus  enim  nunc  ab  intellectu  vel 
voluntate)  quo  unus  inducit  alium  ad  ahquid 
agendum,  etideo  dicitur  esse  actus  ad  praxim, 
non  ad  speculationem  pertinens,  quia  non 
ad  cognitionem,  sed  ad  opus  ordinatur.  In 
ratione  autem  practica,  duplex  intelligitur 
esse  modus  excitandi  alium  ad  agendum, 
scilicet,  vel  ex  potestate  obligationem  impo- 
nendo,  quse  in  moralibus  est,  velut  impetus 
quidam  impressus  a  movente  efficaciter  im- 
pellente  alium  ad  opus,  et  sic  actus  vocatur 
imperium.  Alius  modus  movendi  alium  est 
solum  inducendo  illum  ut  mere  voluntarie, 
absque  obligatione  a  movente  imposita,  ali- 
quid  faciat,  quod  movens  desiderat,  neque 
aliter  movet,  quam  desiderium  suum  signifi- 
cando  illi  a  quo  cupit  impleri,  et  hoc  est  pe- 
tere.  Dico  autem,  absque  obligatione  imponta 
ab  ipso  petente,  quia  non  repugnat,  per  ora- 
tionem  postulare  ab  aliquo,  quee  alias  ipse 
tenetur  facere ,  quanquam  ipsa  petitio  non 
inducat  obligationem,  sed  significet  deside- 
rium,  ut  alium  inducat  ad  illud  implendum. 
In  hoc  ergo  ratio  petitionis  consistit,  et  quia 
hoc  convenit  orationi,  ideo  merito  petitio  di- 
citur. 

10.  Orationi  et  petitioni  commune  est,  quod 
utraque  sit  alicujus  adaliquem  de  re  aliqua. — 
Est  autem  ulterius  sciendum,  orationi  et  pe- 
titioni  esse  commune,  ut  sit  alicujus  ad  ali- 
quem  de  re  aliqua,  quod  per  se  satis  manifes- 
tum  est.  Nam  utraque  est  actio,  et  ideo  ne- 
cessario  esse  debet  ab  aliquo.  Utraque  etiam 
ordinatur  ad  aliquid  obtinendum,  vel  ut  ali- 
quid  fiat  ab  altero,  cujus  virtus,  vel  auxilium 
necessarium  est  ad  id  quod  postulatur;  ideo 


enim  oratio  seu  petitio  interponitur,  ut  in 
materia  de  gratia  ssepe  docet  August.,  et  in- 
fra  tractabimus.  Si  ergo  oratio  et  pelitio  in 
hac  generalitate  sumantur,  sine  dubio  con- 
vertuntur,  nec  recte  poterit  una  per  aliam 
defmiri  tanquamper  genus.  Unde  D.  Thomas, 
dicto  art.  1,  fatetur  orationem  non  solum  su- 
periori,  sed  etiam  sequali  fieri  posse,  quo 
sensu  sine  dubio  omnis  petitio  oratio  est.  In 
hac  vero  materia  ,  oratio  sumitur  pro  specie 
quadam  perfectissimne  petitionis,  quee  reli- 
giosa  sit,  et  ad  cultum  Dei  pertineat ;  et  ideo 
per  petitionem,  tanquam  per  genus  definitur. 
Nam,  ut  nunc  loquimur,  nc«i  omnis  petilio 
oratio  est,  ideoque  aliee  particulse  adduntur, 
ut  declarent  excellentiamhujus  petitionis.  Ex 
quibus  una  et  magis  indubitata,  est  ut  sit 
petitio  a  Deo ;  hanc  enim  solum  in  praesenti 
orationem  appellamus.  An  vero  debeat  esse 
immediate  et  expresse,  vel  sufficiat  implicite, 
videbimus  postea.  Altera  vero  particula  in 
cap.  seq.  explicabitur. 

CAPUT  II. 

UTRUM  OMNIS  ORATIO  B0NA  SIT,  YEL  IN   B0NAM  ET 
MALAM  SIT  DISTINGUENDA  ? 

1.  Eorum  sententia,  qui  orationem  a  mala 
et  bona  abstrahere  existimant. —  Confirmatio. 
—  Quidam  existimant  orationem  abstrahere 
a  bona  et  mala,  et  ideo  non  esse  in  ejus  de- 
fmitione  ponendum,  quod  sit  petitio  decen- 
tium,  sed  simpliciter  quod  sit  petitio  alicujus 
rei  a  Deo;  Ita  contendit  Navar.,  dicto  tract. 
de  Oratione,  c.  1,  n.  18  et29,  ex  D.  Th.,in  4, 
d.  15,  q.  4,  art.  4,  q.  1,  nam  etiam  illa  oratio 
quse  ad  Deum  funditur,  mala  esse  potest,  id- 
que  duobus  modis.  Primo ,  bona  male  a  Deo 
petendo,  id  est,  sine  debita  fide,  perseveran- 
tia,  etc;  vel  mala  etiam  a  Deo  postulando,  ut 
auxilium  ad  explendum  peccatum,  vel  vin- 
dictam  de  inimico,  vel  consecutionem  pra- 
vi  desiderii,  ut  late  prosequilur  idem  Navar., 
toto  c.  6,  ejusdem  operis,  multa  in  partkeula- 
ri  inferens,  quee  ad  preesentem  materiam  non 
spectant.  Ergo  ( ut  iile  concludit )  definitio 
orationis  in  communi  non  debuit  limitari  ad 
unum  ex  dictis  membris.  Et  confirmatur, 
nam  vel  hic  definitur  tantum  bona  oratio, 
vel  in  communi.  Si  dicatur  hoc  secundum, 
per  orationem  etiam  possunt  peti  a  Deo  ea 
quae  non  decent.  Si  autem  dicatur  primum, 
non  solum  debuit  dici,  iu  definitione  esse  pe- 
titionem  decentium,  sed  etiam  decenter,  quia, 


8 


LIB.  I.  DE  ORATiOKE  IN  COMMUNI. 


ut  oratio  sit  bona,  non  salis  est  ut  per  eam 
petantur  honesta,  sed  necesse  est  ut  bene 
honestequc  petantur.  Et  ex  hoc  principio 
colligit  iclem  Navar.,  ibi,  num.  25,  contra 
Ahul.,  Matth.  6,  daemones,  licet  hene  orare 
non  possint,  absolute  orare  posse,  et  aliquan- 
do  orare. 

2.  Vera  sententia,  orationem  debere  essepeti- 
tionem  decentium  ,  atque  adeo  bonam. —  Nihi- 
lominus  omnes  Theologi  definitionem  Da- 
masceni  probant,  inter  quos  D.  Thomas  in 
eodem  loco,  quem  Navar.  citat,  ita  concludit  : 
Uiide  definitio  Damasceni ,  oratio  est  petitio 
decentium  a  Dco,  verissime  essentiam  orationis 
declarat.  In  qusestiunc.  autem  2,  additD.Th., 
illam  particulam  decentium,  non  esse  de  es- 
sentia  orationis,  sed  intelligit  de  oratione 
secundum  cornmunem  rationem  petitionis 
etiam  a  Deo,  nam  sub  ratione  virtutis  etiam 
ibi  fatetur  hoc  esse  de  ratione  orationis.  Et 
ideo  merito  dixit  Cajetanus  2.  2,  q.  83,  art.  4, 
orationem,  qua  aliquid  maJum  a  Deo  petitur, 
non  esse  orationem,  sed  execrationem.  Eam- 
dem  definitionem  probat  Alens.,  4  p.,  q.  26, 
n.  1,  art.  1,  ubi  plures  alias  descriptiones 
Sanctorum  refert  et  explicot,  quse  magissunt 
laudes  qusedam  orationis,  quam  definitiones, 
pertinentque  ad  primam  et  communem  ac- 
ceptionem  orationis.  Definitio  autem  Damasce- 
ni  magis  est  propria,  eamdemque  sententiam 
prius  tradiderat  BasiL,  hom.  in  Martyr.  JuL, 
dicens  :  Oratio  est  boni  cujusdam  petitio ,  quce 
ad  Deum  a  piis  effunditur.  Ubi  illa  particula 
a  piis  redundare  videtur,  quia  vera  oratio 
etiam  ab  impiis  effundi  potest ;  nisi  per  pios 
intelligamus  non  tantum  justos,  sed  etiatn 
quoscunque  fideles,  vel  omnes  pie  operantes, 
quatenus  tales  sunt.  Quo  sensuper  itlam  par- 
ticulam  significatur,  orationem  ipsam  debere 
pie  fundi,  quod  fieri  potest  etiam  ab  illo  qui 
in  statu  peccati  existit. 

3.  Magis  auctoritate  firmatur.  — Gregorius 
etiam  Nyssenus  in  eadem  sententia  est ;  nam 
iib.  de  Orat.,  statim  in  principio,  orationem 
sacrumet  divinum  opus  appeilat.  Et  paulo  in- 
ferius  :  Oratio,  ait,  convcrsatio,  et  sermocina- 
tio  cum  Deo  est,  et  malorum  subversio,  ac  pecca- 
torum  emendatio.  Et  multa  ibi  habet  similia, 
quibus  satis  ostendit  orationem  tantum  circa 
res  honestas  et  decentes  versari  posse  ;  unde 
inferius  exponens  prima  verba  Orationis  Do- 
minicae  :  Oratio,  inquit,  est  petitio  bonorum, 
quw  Deo  cum  supplicatione  offertur ,  Chrysos- 
tomus"_etiam,  homil.  30  in  Genes.,  orationem 
vocat  colloquium  cum  Deo,  ex  illo  Psalm.  130  : 


Augustin. 


Jucundum  sit  ei  eloquium  meum. 
prseterea,  Enarrat.  in  Psalm.  85,  circa  verba, 
omnibns  invocantibus  te,  inquit,  quosdam  in- 
vocaiites  Deum  non  ipsum  invocare ,  eos, 
scilicet,  qui  mala  volunt  et  postulant,  qui 
Deum  adjutorem  ponunt  suarum  cupiditatum, 
non  desideriorum  exauditorem.Preeterea  ora- 
tionis  nomine  omnes  intelligunt  aetuui  reli- 
gionis  quo  Deus  colitur  ;  non  colit  autem 
Deum,  qui  malum  aliquod  ab  eo  postulat,  sed 
potius  contumelia  illum  afficit ;  ergo  oratio, 
vere  ac  simpliciter  dicta,  tantum  est  rerum 
decentium  et  honestarum. 

4.  Prima  serdentia,  in  quo  sensu  vera  sit.— 
Divisio  ergo  illaorationis  in  bonam  et  malam, 
non  tam  est  orationis  divisio  quam  generahs 
petitionis,  quse  vox  universalior  est,  ut  dixi- 
mus.  Dividi  autem  potest  vel  ex  parte  mate- 
rise,  seu  rei  quoe  postulatur,  ut  alia  est  petitio 
divitiarum,  aha  salutis,  et  ca?tera  ;  vel  ex 
parte  ejus  a  quo  postulatur,  ut  alia  est  petitio 
a  Deo,  alia  ab  horaine.  Oratio  autem  proprie 
dicta,  ex  utroque  capite  petitionem  contra- 
hit,  nt,  scilicet,  et  ad  Deum  sit,  et  de  ma- 
teria  decente,  et  ex  priori  parte  recte  infertur 
posterior  convenienter*intellecta ;  nam  qui  a 
Deo  malum  aliquod  postulat,  non  petit  a 
Deo  ut  Deus  est,  sed  Deum  apprehendit  ac  si 
esset  homo  aliquis,  aut  dffimon  qui  maium 
culpa?  promovere  posset,  et  ita  responsum 
est  ad  Navarri  fundamentum. 

5.  Ad  confirmationem  respondetur.  —  Ad 
confirmationem  vero  quam  addidimus,  primo 
dici  potest,  sub  illa  particula  decentium,  in- 
cludi  etiam  ut  decenter  fiat  oratio,  quia  de- 
bet  esse  petitio  et  materise,  et  ei  ad  quem 
funditur,  proportionata.  Secundo  et  fortasse 
melius  dicitur ,  in  actu  virtutis  definiendo 
non  esse  necessarium  adjungere  modum  re- 
quisitum  ex  parte  operantis,  sed  solum  ex 
parte  ipsius  actus,  quia  vel  illud  prius  suppo- 
nitur  tanquam  generale,  solumque  explicatur 
id  quod  est  proprium  et  speciale,  vel  certe 
illud  prius  est  extrinsecum,  et  pertinens  ad 
circumstantias  actus  ;  hoc  autem  posterius  est 
intrinsecum,  spectans  ad  substantiam  ejus. 
Unde  petitio  decentium  a  Deo,  quamvis  ex 
parte  operantis  interdum  fiat,modo,  tempore, 
aut  loco  minus  opportuno,  nihilominus  sub- 
stantiam  et  naturam  orationis  retinet,  estque 
substantialiter  bona,  quamvis  accidentalem 
defectum  haheat ;  at  vero  petitio  rei  indecen- 
tis  etiam  substantiam  orationis  non  retinet. 
Quapropter  ad  illationem  Navarr.  multo  me- 
lius  dicitur  (iicet  fortasse  quaestio  dc  modo 


CAP.  III.  UTRUM  ORATIO  SIT  AGTUS  IiNTELLECTUS  VEL  VOLUNTATIS. 


9 


loquendi  videatur),  doemones  non  orare,  non 
solum  quia  decentia  nonappctunt,  sed  etiatn 
quia,  licet  illa  desiderarent,  nec  vellent,  nec 
sperarent  a  Deo  illa  recipere  :  ideoque  ra- 
tione  status  orare  non  possunt. 

G.  Scd  dices  :  ergo  oratio  sola  vocefacta  sine 
altentione  ulla  est  simpliciter  oratio,  cujus 
oppositum  in  principio  diximus.  Patet  seque- 
ki,  quia  licet  male  fiat,  retinet  hanc  substan- 
tialem  bonitatem,  quod  est  petitio  decentium 
a  Deo,  sicut  eleemosyna  exterior  dici  potest 
eleernosyna,  licet  fiat  ex  pravo  fme.  Respon- 
detur  negando  sequelam,  quia  illa  prolatio 
verborum,  quae  nullo  modo  attentionem  par- 
ticipat,  neeformaliter,  necvirtute,  reveranon 
est  petitio,  utique  moralis  et  humana,  qualis 
debet  esse  oratio;  ita  enim  intelligenda  est 
illa  particula,  quee  loco  generis  posita  est,  ut 
latius  infra,  lib.  3,  tractando  de  Orationevo- 
cali  videbimus. 

CAPUT  III. 

UTRUM   ORATIO   SIT  ACTUS    INTELLECTUS  VEL 
VOLUNTATIS  ? 

1 .  Qnosstio  qtio  sensu  ab  auctoribus  tracte- 
tur? —  Preesens  queestio  de  petitione,  quate- 
nus  mente  fit,  tractari  debet,  nam  quid  vox 
illi  addat,  manifestum  est.  Certum  preeterea 
apud  omnes  est,  ad  petitionem  faciendam,  in- 
teliectum  et  voluntatem  suis  actibus  concur- 
rere,  et  sine  utrisque  fieri  non  posse.  Nam  im- 
primis  necessarium  est  ut  inteliectus  habeat 
aliquam  actualem  memoriam  et  consideratio- 
nemDei,  quia  nemo  potest  petere,  nisi  ab  eo 
quem  per  cognitionem  aliquo  ruoclo  habet 
preesentem.  Deinde  ex  parte  voluntatis  saltem 
necessarium  est  desiderium  rei  postulatee ; 
nemo  enim  vere  et  ex  cordepetit,  nisi  quod 
desiderat;  oratio  autem  est  vera  et  non  ficta 
petitio.  Quocirca,  si  sermo  essetde  orationein 
communi  significatione  primo  loco  superius 
posita,  non  esset  locus  huic  qua^stioni ;  sic 
enim  et  actus  intellectus,  et  actus  voluntatis 
interdum  oratio  appellatur,  ut  meditatio,  et 
contemplatio,  et  similes  actus,  qui  maoifesle 
ad  intellectum  spectant,  ettamen  orationis  no- 
niine  significari  solent.  Similiter  quicumque 
pius  affectus  in  Deum,  oratio  dici  solet  a  Pa- 
tribus,  ut  ex  Aug.  et  Hug.  de  S.  Victor.  refert 
supra  Alens. ,  et  tamen  constat  hujusmodi 
affectum  esse  actum  voiuntatis.  Igitur  quses- 
tio  proposita  de  propria  oratione,  quee  est  pe- 
titio,  ab  auctoribus  tractatur,  suntque  in  ea 
diversse  sententiee. 


2.  Opinio  aslruens  orationem  esse  actum  vo- 
luntatis. — Quidam  asserunt  orationem  hoc 
modo  csse  actum  voluntatis.  Hanc  opimonem 
tenet  Medina,  Cod.  de  Pcenit.,  tract.  de  Orat., 
c.  2.  Et  in  hanc  partcm  inclinat  Waldens., 
tom.  3,  c.  2,  n.  40,  ubi  oratiouem  mentalcm 
dicit  esse  desiderium  et  pium  affectum.  Idem 
sentit  Alens.',  4  p.,  q.  26,  memb.  4,  quamvis 
in  priori  sensu  loqui  videatur,  nam  utrique 
potentiee  illam  attribuit.  Ejusdcm  sententiee 
videntur  esse  omnes,  qui  putant  imperium 
pertinere  ad  voluntatem,  et  non  ad  intellec- 
tum,  quia,,  ut  supra  dicebamus,  et  d.  q.  83, 
art.  I,  docet  D.  Thomas,  ita  se  habet  oratio 
ad  superiorem,  sicut  imperium  ad  inferiorem. 
Sunt  autem  in  illa  sententia  de  imperio  Bo- 
nav.,  quamvis  subobscure,  in  3,  d.  17,  art. 
1,  q.  1,  ad  3;  Ocham,  in  3,  q.  12,  art.  4, 
concl.  3;  Almainus,  tract.  3MoraL,  c.7;  Cas- 
tro,  de  Lege  poenah,  lib.  \,  c.  1  et  1,  alii- 
que. 

3.  Probatur. —  Probatur  autem  primo  heec 
opinio,  quia  ille  actus  est  in  mente  oratio, 
qui  per  vocalem  petitionem  explicatur ;  sed 
per  heec  verba  exteriora,  peto  a  te  ut  Jwc  fa- 
cias,  nihil  aliud  explico  quam  internum  desi- 
clerium  quo  teneor,  ut  mihi  hoc  beneficium 
facias,  quod  desiderium  est  actus  voluntatis  ; 
ergo  in  tali  actu  consistit  oratio  mentalis.  Mi- 
nor  probatur,  quia,  qui  petit,  nihil  aliud  pro- 
curat,  nisi  ut  alter  satisfaciat  voluntati  suee ; 
ergo  per  petitionem  formaliter  nihil  aliud 
agit,  quam  suam  illi  ostendere  voluntatem, 
ut  per  hoc  eum  inclinet  ad  iilam  explenclam. 
Et  ideo  dici  solet  petitio  esse  significatio  de- 
siderii,  quod  supra  etiam  explicavimus.  Cui 
consonat  illud  Psalmi  noni  :  Desiderium  pau- 
prmm  exaudivit  Dominus ;  et  Glossa,  primse 
ad  Thessalon.  quinto,  dicens  :  Oratio  est  de- 
siderium  bomtrn,  non  quidem  absolutum  desi- 
derium  habendi  ab  alio,  sed  habendi  a  Deo, 
respectu  cujus  tale  desiderium  est  qusedam 
petitio.  Unde  etiam  Aug.,  Enarrat.  in  Psal. 
37j  circa  illa  verba  :  Ante  te  est  omne  deside- 
rium  meum:  Ipsum  (inquit)  desiderium  tuum 
vratio  tua  est,  et  continuum  desiderium  conti- 
nua  oratio. 

4.  Probatur  secundo.  —  Secundo  probatur, 
quia  nuilus  actus  invenitur  in  intellectu,  qui 
possit  esse  oratio  mentalis  ad  Deum.  Nam  in 
intellectu  tantum  est  aut  cognitio,  aut  locu- 
tio  ;  oratio  autem  non  est  cognitio,  ut  omnes 
fatentur,  et  supra  declaratum  est.  Neque 
etiam  respcctu  Dei  potest  esse  locutio  quee 
sit  in  intellectu,  quia  inter  spirituales  naturas 


10 


LIB.  I.  DE  ORAT10NE  IN  COMMUNI. 


locutio  nihil  aliud  est  quara  volitio,  per  quam 
loquens  vult  acturn  suum  ab  alio  intelligi  et 
videri;  ergo  interius  loqui  ad  Deum  nihil 
aliud  est,  quara  velle  ut  Deus  nostrum  desi- 
derium  videat,  et  talis  locutio  erit  petitio,  si 


frequentius  receptam,  imperium  est  actus  in- 
tellectus;  eadem  autem  est  ratio  de  oratione  : 
ergo. 

7.  Ad  orationem  utraque  potentia  requiri- 
tur. — Et  qui  illarum  actus  eam  necessario 


per  talem  actum  simul  quis  velit  ut  Deus  tale    prwcedant.  —  In  hac  et  similibus  quEestioni- 


desiderium  expleat ;  ergo  quamvis  demus  ora- 
tionem  esse  locutionem,  non  ideo  esse  potest 
in  intellectu. 

5.  Probatur  tertio  et  ultimo. —  Tertio,  si 
oratio  esset  in  intellectu,  maxime  quia  con- 
sistit  in  quadam  ordinatione  unius  ad  aliud, 


bus,  sa^pe  admonere  soleo  cavendum  esse, 
ne  tota  disputatio  ad  nominis  significationem, 
et  impositionem  revocetur.  Nam  ipsius  rei  in- 
telligentia  in  hoc  posita  est,  ut  sciamus  in  pe- 
titione  interna  quos  actus  possint  intellectus 
et  voluntas  efiicere ;  ita  ut  neque  necessarios 


et  ordinare    est  munus  intellectus ;    at  hoc     auferamus ,  neque  superfluos   confingamus. 


posterius  non  est  in  universum  verum ,  ut 
recte  notavit  Scot.,  in  2,  d.  6^  q.  1,  et  d.  38, 
q.  1,  et  Quodl.  17.  Nam,  sicut  intellectus  or- 
dinatjudicando,  itavoluntasvolendo;  quando 
enim  vult  hoc  propter  illud,  revera  ordinat 
hoc,  utmedium,  adillud,ut  finem,  et  quando 


His  autem  intellectis  ,  de  impositione  vocis 
erit  qusestio,  quis  illorum  actuum  nomine  pe- 
titionis  significetur.  Nam,  ut  in  principio  di- 
cebam,  certum  est,  cum  homo  interius  petit 
a  Deo,  per  intellectum  et  voluntatem  aliquid 
operari,velpra3suppositive,velconcomitanter, 


unus  Angelus  vult  conceptum  suum  intelligi    vel  formaliter.  Nom  imprimis  necesse  est  ut 


ab  alio,  ordinat  suum  conceptum  ad  alium, 
ita  enim  communiter  loquuntur  Theologi.  Et 
expresse  D.  Thomas,  1  p.,  q.  107,  art.  1,  cum 
distinxisset  tres  modos,  quibus  intelligibile 
est  in  intelligente,  scilicet  in  habitu,  et  in  ac  - 
tu,  atque  ut  relatum  ad  aliud,  subdit :  De  se- 
cundo  gradu  transfertur  in  tertium  per  volun- 
tatem,  nam  per  voluntatem  conceptus  mentis 
ordinatur  ad  alterum.  Ordinatio  autem  quam 
includit  interna  petitio  ad  Deum,  solum  est 
aut  manifestaliva  desiderii,  aut  reduci  etiam 
potest  ad  ordinationem  medii  ad  finem,  qua- 
tenus  qui  orat,  hoc  assumit  ut  medium  ad 
consequendum  quod  desiderat ;  ergo  hsec  or- 
dinatio  recte  tribuitur  voluntati. 
6.  Secunda  opinio  statuit  orationem  seu  pe- 


bomo  cognoscat  indigentiam  illius  rei  quam 
petiturus  est,  et  quod  illam  habere  cupiat. 
Rursus  oportet  ut  judicet  Deum  esse  aucto- 
rem  ejus,  et  posse  illam  conferre,  ideoque  ab 
ipso  esse  desiderandam  et  petendam.  Ita  igi- 
tur  constat  ( heec  enim  nota  sunt )  in  hoc  ne- 
gotio  intellectum  et  voluntatem  intervenire. 
^Eque  tamen  certum  est,  his  solis  actibus  non 
fieri  petitionem  aut  orationem.  Sunt  quidem 
illi  radix  seu  causa  petitionis  :  sicut  enim  ap- 
petitus  est  principium  inquirendi  et  obtinendi 
rem,  ita  etiara  est  principium  petendi  eam- 
dem,  quia  unus  modus  acquirendi  illam  est 
per  petitionem.  Appetitus  autem  supponit  ju- 
dicium  sibi  proportionatum.  Unde  sicut  ante 
appetitum  absolutum  alicujus  rei  supponitur 


titionem  mentalem  alicujus  rei  a  Deo,  esse  ac-    judicium  de  illius  convenientia,  ita  ante  de- 


tionem  intellectus.  —  Secunda  sententia  est, 
petitionem  mentalem  alicujus  rei  a  Deo  esse 
actum  intellectus.  Ita  tenet  D.  Thom.,  q.  83, 
a.  2,  quem  sequuntur  Cajetanus,  et  omnes 
Thomistse ;  Richardus,  in  4-,  dist.  15,  a.  4,  q.  1 ; 
et  Gab. ,  lection.  61,  in  Canon. ;  Navarr.  su- 
pra,  c.  1,  n.  8  et  13.  Fundamentum  est,  quia 
oratio  mentalis  est  locutio  mentis,  sicut  ora- 
tio  vocalis  est  locutio  oris :  sed  locutio  men- 
tis  pertinet  ad  intellectum,  et  non  ad  volun- 
tatem  ;  nam  manifeste  significat  actum  ratio- 


siderium  habendi  talem  rem  a  Deo,  necessa- 
rium  est  judicium  de  convenientia  talis  rei  ut 
ab  illo  obtinendse,  in  qua  convenientia  inclu- 
ditur,  quod  Deus  sit  auctor  ejus,  et  similia. 
Sicut  autem  constat  hoc  esse  necessarium  ad 
petendum,  ita  etiam  constat  in  hoc  judicio 
prsecise  non  esse  factam,  imo  neque  intrin- 
sece  inchoatam  orationem,  quia  aliud  est  ju- 
dicare  aliquid  esse  agendum,  aliud  agere  aut 
velle  ;  ergo  similiter  in  preesenti.  Imo  inter 
homines  scepe  contingit  aliquem^  qui  absolute 


nis.  Secundo,  quia  si  aliquis  actus  voluntatis     rem  quamdam  desiderat,  si  intelligat  a  tali 


esset  oratio  ,  maxime  desiderium  obtinendi 
aliquid  ab  alio  ;  at  constat  desiderium  non 
esse  orationem,  quia  non  est  petitio;  multa 
enim  desideramus  ab  aliis  fieri,  quee  ssepe 
non  auderaus  ab  eis  petere ;  ergo.  Tertio, 
quia  juxta  sententiam  D.  Thom,  1,2,  q.  17, 


persona  esse  obtinendam ,  vel  necessarium 
esse  illam  ab  ea  petere,  hoc  ipso  desistere  a 
prosecutione  et  appetitu  efficaci  talis  rei,  quia 
potius  vult  tali  re  carere ,  quam  se  aliquo 
modo  subdere  tali  personee,  aut  tali  medio  il- 
lam  procurare. 


CAP.  III.  UTRUM  ORATIO  SIT  ACTUS  1NTELLECTUS  VEL  VOLUNTATIS. 


11 


8.  Quce  judicia  exparte  intellectus  requiran- 
tur. — -Unde  fitut  ad  orationem  non  solura  sit 
noeessarium  judieium  de  potestatc  alterius  ad 
rcra  prrestandarn,  sec^  etiam  quod  sit  conve- 
niens  eam  ab  illo  procurare  et  petere,  quia 
in  hoc  totum  debet  ferri  voluntas,  cum  oratio 
voluntaria  sit  ;  non  potest  autem  ferri  nisi  in 
id  quod  judicatur  conveniens.  Ex  quo  ulle- 
rius  infero,  necessarium  esse  judicium  non 
solum  de  potestate,  sed  etiam  de  vohmtate 
alterius  ad  prrebenduin  quod  petendum  est ; 
de  voluntate,  inquam,  saltem  probabiliter  fu- 
tura  sub  ea  conditione  :  /Si  fiat  petitio.  Quia 
non  potest  oratio  ut  conveniens  reprsesentari 
aut  judicari,  nisi  judicium  hoc  aliquo  modo 
interveniat  ;  quis  enim  peteret,  nisi  obtinere 
speraret  ?  aut  quomodo  sperabit  sine  tali  ju- 
dicio  ?  Ratio  vero  est,  quia  petitio,  ut  petitio, 
habet  rationem  utilis,  unde  non  potest  judi- 
cari  conveniens,  nisi  utilis  judicetur  ;  non  po- 
test  autem  judicari  utilis,  nisi  adsit  dictum 
judicium  de  voluntate  alterius ;  nullam  enim 
utilitatem  affert,  quod  ille  possit,  nisi  velit 
aut  voliturus  sit  facere.  Magnas  ergo  habet 
partes  intellectus  in  boc  negotio,  quanquam 
manifestum  sit  in  lhs  omnibus,  quse  expli- 
cuimus,  nondum  esse  actum  orationis  ;  quia 
oratio  voluntaria  futura  est^  et  totum  hoc  ju- 
dicium  antecedit  voluntatem  orandi. 

9.  Qjice  volitiones  ex  parte  voluntatis  requi- 
rantur  ad  oralionem.  —  Objectio.  —  Post  praj- 
dictum  ergo  judicium,  duo  actus  intelligi  pos- 
sunt  subsequi  in  voluntate  omnino  necessarii 
ad  orationem.  Primus  est  desiderium  obti- 
nendi  a  Deo,  vel  a  tali  persona,  qnia  sine  hoc 
desiderio  non  potest  esse  vera  petitio,  ut  su- 
pra  diximus.  Secundus  est  voluntas  petendi 
talem  rem  a  tali  persona,  quod  patet  ex  dicto 
principio,  quod  petitio  est  voluntaria,  quia 
est  humana  actio  ;  ergo  necesse  est  ut  ex  vo- 
luntate  procedat ;  ergo  ad  hoc  necessarius 
est  prsedictus  voluntatis  actus.  De  hoc  autem 
actu  duo  declaranda  supersunt  :  primura  , 
quomodo  hic  actus  distinguatur  a  priori  de- 
siderio ;  secundum,  quodnam  sit  objectumta- 
lis  actus,  in  quo  tota  hujus  qusestionis  diffi- 
cultas  consistit ;  nam  intellecto  hoc  objecto, 
dcclaratum  erit  quid  sit  oratio.  Ratio  autem 
dubitandi  est ,  quia  etiam  desiderium  obti- 
nendi  rem  ab  alio  est  voluntarium,  et  tamen 
non  est  necessarius  prior  actus,  quo  quis  ve- 
lit  desiderare,  sed,  ipsum  desiderium  libere 
exercendo  ,  voluntarie  desiderat ;  nam  talis 
actus  a  voluntate  elicitus  intrinsece  et  per  se- 
ipsum  voluntarius  est;  ergo  similiter,  si  pe- 


titio  est  actus  voluntatis,  non  erit  necessa- 
rius  alius  actus  ejusdem  voluntatis,  qua1  ba- 
beat  petitionem  pro  objecto,  nisi  forte  pcr  re- 
ilexionem,  quse  simpliciter  necessaria  non 
est.  Deinde  si  desiderium  sit  efficax,  et  per 
seipsum  possit  alteri  repraescntari,  illud  ip- 
sum  videtur  sufficiens  ad  voluntariam  oratio- 
nem,  absque  alio  actu  voluntatis  vel  intellcc- 
tus.  Nam  voluntas  jam  non  habet  quid  am- 
plius  appetat,  quod  ad  hoc  negotium  spec- 
tet ;  neque  etiam  intellectus  habet  quid  am- 
plius  judicet  aut  cognoscat  ;  solum  enim  po- 
test  dici  de  novo  cognoscere  voluntatem  suam 
habere  tale  desiderium  :  beec  vero  cognitio 
jam  non  spectat  ad  orationem,  imo  nec  ad 
intellectum  practicum,  sed  ad  contemplatio- 
nem  cujusdam  veritatis,  seu  intuitionem  aut 
experimeutum  cujusdam  novi  affectus.  Ne- 
que  etiam  erit  necessaria  in  eo  casu  nova 
locutio  intellectus,  quia  supponimus  desicle- 
rium  per  seipsum  alteri  manifestari  et  propo- 
ni,  sicut  fit  Deo. 

10.  Solvitur  objectio,  et  ostenditur  petitio- 
nem  esse  distinctam  a  desiderio.. —  Ut  ergo 
rem  hanc  declaremus,  incipiamus  a  petitio- 
ne,  prout  fit  inter  homines,  in  qua  voluntas 
petendi  sine  dubio  distincta  est  a  desiderio 
recipiendi  rem  ab  alio,  cum  possit  stare  hoc 
desiderium  sine  illa  voluntate.  Dicetur  for- 
tasse  hoc  esse  verum  de  inefficaci  desiderio, 
seu  conditionato  actu  ,  quo  aliquis  cupit  , 
non  tamen  absolute  vult  rem  ab  alio  obti- 
nere.  Nam  si  habeat  absolutum  desiderium, 
fieri  non  potest  quin  petat,  et  consequenter 
tale  desiderium  absolutum  videtur  esse  vo- 
luntas  petendi.  Sed  contra  hoc  est ,  quia, 
etiam  posito  illo  desiderio  absoluto,  ille  actus 
ad  summum  se  habet  tanquam  intentio  effi- 
cax  cujusdam  finis^  ad  quem  petitio  compa- 
ratur  ut  medium  ;  ergo  voluntas  petendi  dis- 
tinguitur  ab  illo  desiderio,  saltem  ut  electio 
ab  intentione.  Cujus  signum  etiam  est,  quia 
si ,  stante  illo  desiderio  absoluto  obtinendi 
rem  a  Petro,  non  repraesentetur  ut  medium 
necessarium  ut  ego  petam,  sed  satis  sit  ut 
alia  via  altiori  notum  fiat  Petro  desiderium 
meum,  vel  quod  alius  intercedat,  aut  rogan- 
do,  aut  imperando  ,  tunc  voluntas  petendi 
non  sequitur  necessario  ex  tali  desiderio  , 
sed  generatim  voluntas  adbibendi  hoc  vel  il- 
lud  medium  ;  ergo  manifestum  est  volunta- 
tem  petendi  esse  distinctam  a  tali  desiderio. 

11.  Unde  etiam  fit,  et  petitionem  esse  ac- 
tum  distinctum  a  desiderio,  et  respectu  ho- 
minisj  id  est,  quando  ad  hominem  funditur, 


12 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  1N  COMMUNI. 


non  esse  actum  voluntatis.  Primum  patet, 
quia  ex  desiderio  efficaci  alicujus  rei  sequi- 
tur  voluntas  petendi  illam ;  ergo  aliquid 
aliud,  praeter  ipsum  desiderium,  volitum  est 
per  talem  actum.  Secundum  patet,  quia  vo- 
luntas  petendi  non  est  actus  reflexus ,  quia 
non  imperat  alium  affectum,  neque  enim  ex- 
plicari  potest  quis  ille  sit ;  ergo  est  actus  di- 
rectus  ;  ergo  habet  pro  objecto  actum  alte- 
rius  potentice  a  voluntate.  Quod  autem  sitta- 
le  objectum,  facile  inter  homines  explicatur. 
Quia  petitio  inter  homines  exterior  est  et  vo- 
calis,  unde  hsec  est  volita  per  talem  actum  : 
tamen  quia  locuiio  exterior  et  humana  actus 
est  immediate  procedens  a  ratione,  et  intel- 
lectu  dictante  verba  quibus  locutio  fit,  quia 
voces  immediate  exprimunt  conceptum  men- 
tis,  ut  Aristoteles  docet,  ideo  voluntas  illa 
recte  dicitur  esse  de  actu  rationis,  quamvis 
non  mere  interno,  sed  prodeunte  in  exter- 
num.  In  hoc  ergo  sensu,  satis  constat  petitio- 
nem  unius  hominis  ad  alium  esse  actum  ra- 
tionis,  quia  est  manifestatio  talis  desiderii  per 
locutionem  rationis. 

12.  Concluditur  orationem  esse  actumratio- 
nis.  — Exhis  ergo  ad  orationem  cumDeo  as- 
cendendo,  si  sermo  esset  de  oratione  jvocali, 
eadem  proportione  facile  constaret  esse  ac- 
tum  rationis,  et  in  quo  consistat.  Ulterius  au- 
tem  animadvertere  et  experiri  unusquisque 
potest,  quamvis  nihil  ore  exprimatur,  posse 
interius  mentaliter  fieri  eamdem  locutionem 
et  petitionem  a  Deo,  quee  voce  vel  scripto  ex- 
primitur,  quia  exterior  prolatio  vocis  estquid 
posterius ,  et  effectus  locutionis  interioris ; 
unde  potest  illud  prius  esse  sine  posteriori, 
et  causa  de  se  sufficiens  sine  actuali  effectio- 
ne,  quia  ille  effectus  exterius  loquendi  non 
est  mere  naturalis,  sed  liber.  Tale  est  illud  4 
Reg.  1  :  Porro  Anna  loquebatur  in  corde  suo, 
tantumque  labia  illius  movebantur,  et  %ox  pe- 
nitus  non  audiebatur.  Quanquam  enim  illa 
oratio  non  fuerit  pure  mentalis,  sed  exterior, 
licet  summissa  voce,  tamen  inde  optime  colli- 
gitur  eamdem  orationem  sola  locutione  cordis 
lieri  potuisse,  sine  ulla  voce  oris;  nam  sicut 
est  liberum  interius  loquenti,  remissius  vel 
altius  exterius  loqui,  ita  etiam  penitus  non 
loqui  exterius,  maxime  cum  talis  locutio  res- 
pectu  Dei  ad  intrinsecum  fmem  orationis  ne- 
cessaria  non  sit.  Nam  ut  recte  dixit  Ambros., 
].  G  de  Sacram.,  c.  \  :  Orationem  tuam  ante 
ille  audt,  quam  tuo  ire  fundatur.  Et  de  hoc 
orandi  modo  vidctur  David  dixisse  Psal.  26  : 
TM  dixit  cor  meum  :  Exquisirit  te  facies  mea. 


13.  Mentalis  oratio  per  conceptus  medios, 
quomodo  fiat.  —  Si  quis  autetn  recte  conside- 
ret,  heec  locutio  interior,  quam  nos  experi- 
mur,  non  aliter  fit,  nec  humano  modo  aliter 
fieriposse  videtur,  quam  per  conceptus  men- 
tales  ipsarum  vocum,  quos  dialectici  non  ul- 
timatos  vocant ;  nemo  enim  aliter  loquitur 
interius,  quam  exprimendo  mentalia  verba 
in  eo  idiomate  quod  novit,  ut  unusquisquein 
se  experitur.  Ratio  autem  est,  quia  heec  lo- 
cutio  non  est  cognitio  nec  judicium  mentis 
de  aliqua  re,  sed  expressio  rei  jam  conceptae, 
quae  consistit  in  signo  aliquo,  quo  talis  res 
vei  conceptus  ejus  exprimitur.  Illud  autem 
signum  non  est  naturale  aut  moraliter  re- 
preesentans  ,  alioquin  esset  nova  cognitio , 
nam  ille  modus  actualiter  repreesentandi  in 
mente  non  est  nisi  per  cognitionem ;  est 
ergo  signum  repreesentans  ad  placitum  media 
impositione  illius  vocis.  Fit  ergo  talis  iocutio 
per  conceptus  ipsarum  vocum,  imo  est  eadem 
cum  illa  Jocutione  interiori,  a  qua  proxime 
procedit  exterior,  quando  fit,  sed  tunc  dicitur 
fieri  mentaliter,  quando  in  signum  sensibile 
non  prodit.  Loquendo  ergo  de  hoc  modo  pe- 
titionis  et  orationis  mentalis  ad  Deum,  facile 
intelligimus  esse  actum  intellectus,  esseque 
proximum  objectum  voluntatis  petendi  et 
orandi,  ac  denique  esse  omnino  distinctam  a 
desiderio ;  nam  est  queedam  repreesentatio  et 
insinuatio  desiderii ,  quam  homo  ad  Deum 
facit,  effundens  in  conspectu  Domini  animam 
suam,  ut  Scriptura  loquitur,  quod  non  est 
inutile  neque  vanum,  ut  in  sequentibus  de- 
clarabimus,  tractando  de  Oratione  vocali. 

CAPUT  IV. 

POSSITNE  HOMO   IN  HAC  VITA   MENTE  PETERE  SINE 
CONGEPTIBOS  VOCUM,  ET  QUOMODO? 

1 .  In  quibus  prcesens  diffcultas  locum  ha- 
beat.  —  Adhuc  vero  superest  explicandum 
(  quo  nihil  difficilius  est)  an,  seclusa  dicta 
locutione  intellectuali  per  conceptus  sensibi- 
lium  verborum  significantium  ad  placitum, 
possit  homo  in  hac  vita  interius  orare,  et  pe- 
tere  aliquid  a  Deo ;  et  si  potest,  quisnam  ille 
actus  in  intellectu  vel  in  voluntate  sit.  Queg 
difficultas  habet  etiam  locum  in  Angelis  pe- 
tentibus  aliquid  a  Deo,  atque  etiam  in  beatis 
hominibus,  nec  non  in  uno  Angelo  petente 
aliquid  ab  alio,  et  in  anima  separata  rogante 
Angelum;  suppono  enim  non  uti  conceptibus 
verborum  sensibilium ,  quse  in  nudis  spiri- 


CAP.  IV.  UTRUM  HOMO  POSSIT  MENTE  ORARE  ABSQUE  VOCIS  CONCEPTU,  ETC. 


13 


tibus  accidentaria  et  extranea  sunt.  Tota  ve- 
ro  heec  difficultas  est  similis  illi,  quee  tractari 
solet  de  locutione  spirituum  inter  se ;  semper 
enim  ut  verum  supponimus,  hunc  proprium 
actum  orationis  ,  qui  est  petitio ,  non  posse 
esse  nisi  locutionem  ;  nam  aliquid  addit  desi- 
derio;  nihil  autem  aliud  addere  potest  preeter 
locutionem,  ut  videtur  satis  probatum ;  quid 
autem  sit  hsec  locutio  pure  spiritualis  ad 
Deum  ,  difficile  explicatur.  In  quo  Alens. , 
4  p.,  q.  26,  a.  d,  §  2,  q.  2,  respondet  spiritus 
loqui  Deo,  formando  in  se  verbum  mentis, 
quo  suum  desiderium  exprimunt.  Sed  hoc 
non  satisfacit,  quia  hoc  verbum  nihil  aliud 
est  nisi  cogitatio  vel  cognitio  quam  spiritus 
habet  sui  desiderii,  ut  ipsemet  Alens.  fatetur; 
per  hanc  autem  cognitionem  ut  sic,  loquitur 
spiritus  sibi,  non  Deo,  nisi  hoc  verbum  suum 
ad  Deum  ordinet;  hoc  ergo  est  quod  inqui- 
rimus,  quid  addat  hsec  ordinatio  supra  ipsum 
verbum  mentis,  et  nihil  in  intellectu  reperi- 
mus ;  nam  ordinatio  illa  ad  alium  per  volun- 
tatem  plane  fieri  videtur. 

2.  Oratio  pure  mentalis,  si  fiat  sine  conce- 
ptUus  vocum,  voluntati  debet  attribui.  —  Dico 
ergo  orationem  pure  mentalem  hominis  ad 
Deum,  si  non  fiat  mediis  conceptibus  vocum, 
non  posse  tribui  intellectui  ,  sed  voluntati. 
Probatur ,  quia  in  hoc  modo  loquendi  ad 
Deum  imitatur  homo  modum  loquendi  An- 
gelorum  ad  Deum;  sed  locutio  Angelorum 
ad  Deum  non  est  aliquid  in  intellectu,  sed 
solum  in  voluntate ;  ergo  etiam  oratio  pure 
spiritualis  hominis  ad  Deum  voluntati  tri- 
buenda  est,  non  intellectui.  Minorem  videtur 
expresse  affirmare  D.  Thomas ,  1  p.,  q.  d07, 
art.  3,  ubi ,  explicans  quomodo  Angeli  lo- 
quantur  ad  Deum,  ait,  solum  loqui  ordinando 
per  voluntatem  conceptionem  suam  ad  Deum, 
non  ut  illi  aliquid  communicent,  sed  ut  ab  eo 
aliquid  accipiant.  Tota  ergo  locutio  Angeli  ad 
Deum  consistit  in  hac  ordinatione  sub  tali  in- 
tentione ;  constat  autem  et  intentionem  esse 
actum  voluntatis,  et  ordinationem  illam  per 
actum  volunlatis  fieri ;  ergo. 

3.  Secundo  videtur  heec  sententia  D.  Gre- 
gor.,  lib.  2  Moral.,  cap.  4,  alias  5.  Ibi  enim 
ait  locutionem  Angeli  ad  Deum  per  moclum 
laudis,  esse  admirationem,  quam  statim  dicit 
esse  motum  cordis,  quem  constat  esse  actum 
appetitus  seu  voluntatis.  Verba  ejus  sunt  : 
Excitatus  cum  reverentia  motus  cordis  magnus 
est  ad  aures  incircumscripti  spiritus  clamor 
vocis ;  et  infra  clamorem  sanctarum  anima- 
rum  ad  Deum  pro  petitione  vindictee,  dicit  ni- 


hil  essc  ahud  quam  desiderium  resurrectio- 
nis  etjudicii  :  Nam  animarum  (inquit)  verba, 
ipsa  sunt  desideria. 

k.Ralione  probatur  assertio. —  In  quo  di/fe- 
rat  locutio  Dei  ad  creaturam  a  locutione  crea- 
turce  adDeum. — Tertio  cleclaratur  ratione  , 
quia  in  locutione  duo  possumus  considerare. 
Unum  est,  id  quod  in  ipso  loquente  fit  ut  al- 
teri  loquatur,  ut  nos  formamus  in  nobis  con- 
ceptus   ad   loquendum  alteri.    Alterum  est, 
quod  a  loquente  egreditur  per  modum  signi, 
quo  alteri  significat  quod  loqui  vult,  ut   in 
nobis  sunt  verba ,  qute  per  organa  corporis 
in  aere  formantur,  et  usque  ad  audientem 
perveniunt  mediis  speciebus.  Unde  in  nobis 
locutio,  quoad  illud  prius,   actus  immanens 
est;  quoad  vero  posterius,  est  actio  transiens. 
Inter  Angelos  autem  vel  non  intervenit  actio 
transiens  extra  loquentem,  ut  multi  volunt, 
vel  quicquid  sit  de  spiritibus  creatis  inter  se 
loquentibus ,   saltem  respectu  Dei ,  non  est 
hoc  necessarium,  quia  neque  in  ipso  aliquid 
fieri  potest  per  locutionem  creaturee,  ut  per 
se  notum  est,  nec  Deus  indiget  signis  inter- 
'mediis,  tum  quia  cognitio  per  illa  est  imper- 
fecta ;  tum  etiam  quia  locutio  ad  Deum  non 
fit  propter  manifestationem  vel  communica- 
tionem,  sed  propter  aliquam  utilitatem  lo- 
quentis,  ut  recte  D.  Thomas  dixit,  d.  q.  38, 
art.  3.  In  quo  multum  differt  locutio  Dei  ad 
creaturam,  vel  creaturse  ad  Deum.  Nam  lo- 
cutio  Dei  est  actus  transiens,  et  recipitur  in 
ipsa  creatura,  cui  Deus  loquitur,  et  inde  mo- 
tio  aliqua  in  illa  fit  speciali  actione  Dei,  ut 
expresse  docet  Greg.  supra,  nec  potest  aliter 
intelligi ;  locutio  autem   creaturse  ad  Deum 
necessario  debet  manere  in  ipso  loquente ; 
in  Deo  enim  esse  non  potest,  nec  in  alia  re, 
nam  quodlibet  tertium  seu  intermedium  est 
impertinens.  At  vero  actus  immanens  in  per- 
sona  loquente,  qui  sit  locutio  mere  spiritua- 
lis,  non  potest  esse  nisi  actus  voluntatis,  cum 
non  sit  conceptus  vocum  sensibilium,  ut  jam 
dictum  est;  ergo. 

5.  Inter  spiritus  duplex  locutio  esse  potest,  al- 
tera  narrativa,  seu  assertiva;  altera  vero  moti- 
vaseu  impulsiva. — Quodut  amplius  declarem, 
adverto  interipsos  spiritus  esse  posse  duplicem 
locutionem  :  unam  voco  assertivam,  seu  nar- 
rativam,  qua  refertur  hoc  factum  esse,  vel  fu- 
turum  esse ;  aliam  voco  motivam,  seu  impul- 
sivam  per  imperium  vel  petitionem.  De  priori 
non  est  nunc  sermo ;  probabile  vero  est  inter 
Angelos  non  fieri,  nisi  quatenus  loquens  ma- 
nifestat  audienti  conceptum  quem  in  se  habet 


u 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  1N  COMMUNI. 


illius  rei ',  quam  refert  ita  esse  vel  non  esse. 
Et  tunc  ille  conceptus  sic  manifestatus  potest 
dici  locutio  rei  sic  conceptse,  quamvis  revera 
potius  manifestatio  seu  ordinatio  talis  conce- 
ptus  ad  alium  sit  locutio  ;  quse  ordinatio  vo- 
luntatis  est,  ut  dixi,  quantum  ad  id  quod  po- 
nit  in  ipso  loquente,  quidquid  sit,  an  aliquid 
effieiat  in  audiente  inter  spiritus  creatos  ; 
quod  respectu  Dei  locum  non  habet.  At  vero 
posterior  locutio  per  petitionem,  et  maxime 
ad  Deum,  tota  est  voluntatis :  quia  et  ordi- 
natio  per  voluntatem  fit ,  et  id  quod  per 
eam  immediate  ordinatur  seu  manifestatur, 
est  actus  voluntatis.  Quia  is  quia  a  Deo  pos- 
tulat,  immediate  indicat  vel  proponit  per  ta- 
lem  locutionem  desiderium  suum.  Quamvis 
enim  petat  rem  desideratam,  non  tamen  di- 
recte  et  immediate  de  illa  loquitur,  sed  qua- 
tenus  per  eam  complendum  est  desiderium, 
cujus  illa  est  objectum. 

6.  Quomodo  hcec  locutio  in  voluntate  con- 
summetur,  declaratur.  —  Ad  manifestandum 
autem  hoc  desiderium,  non  videtur  intelligi- 
bile  quis  actus  intellectus  adjungi  vel  super- 
addi  possit  prseter  voluntatem  quasi  reflexi- 
vam  per  quam  aliquis  ordinat  suum  deside- 
rium  ad  alium ,  ut  alter  illud  videns  illud 
etiam  compleat,  prcebens  id  quod  desidera- 
tur.  Nam  in  loquente  non  solum  desiderium 
supponitur,  sed  etiam  cognitio  desiderii  obti- 
nendi  a  Deo  aliquid ;  qui  enim  desiderat,  co- 
gnoscit  se  desiderare.  Per  hanc  autem  cogni- 
tionem  non  loquitur  quisDeo,  sed  sibi;  nam, 
ut  recte  dixit  D.  Thomas,  1  part.,  qu&estion. 
106,  articul.  1,  quando  aliquis  actu  consi- 
derat  aliquid,  loquitur  sibi ;  ideo  enim  talis 
conceptus  actualis  verbum  mentis  dicitur; 
quandiu  autem  in  eo  conceptu  sistitur,  et 
non  ordinatur  ad  alterum,  nondum  est  locutio 
ad  alium  ;  ergo  qui  desiderat  aliquid  obtinere 
a  Deo,  quamvis  hoc  desiderium  cognoscat, 
per  hunc  actum  intellectus  nondum  loquitur 
Deo,  sed  sibi ;  nondum  ergo  orat.  Quando  au- 
tem  ulterius  vult  hoc  suum  desiderium,  con- 
junctum  cum  recognitione  suae  indigentise,  et 
dependentise  a  Deo,  in  divino  conspectu  re- 
praesentare,  ut  inde  moveatur  Deus  ad  pree- 
bendum  id  quod  ipse  desiderat,  jam  ordinat 
suum  desiderium  suumque  conceptum  ad 
Deum  ;  ergo  per  hanc  voluntatem  loquitur 
illi  insinuando  et  manifestando  suum  deside- 
rium,  prout  potest ;  ergo  in  hac  voluntate 
consummatur  proprie  ac  formaliterheec  spiri- 
tualis  locutio  et  petitio. 

7.  Eadem  res  amplius  explicatur.  —  Maxi- 


me,  quia  post  hanc  voluntatem  nullus  alius 
actus  in  intellectu  fingi  potest,  qui  habeat  ra- 
tionemlocutionisvelpetitionis;  nampostillam 
voluntatem  solum  potest  sequi  in  intellectu 
sic  orantis  cognitio  quasi  reflexa,  qua  cognos- 
cit  se  id  velle.  At  vero  haec  cognitio  non  spec- 
tat  formaliter  ad  locutionem  cum  Deo,  tum 
quia  neque  ordinatur  ad  Deum ,  neque  ipsa 
ordinat  aliquid  in  Deum  ,  sed  est  locutio 
hominis  secum ,  quatenus  format  novum 
quemdam  conceptum  actus  sui;  tum  etiam 
quia  talis  cognitio  supponit  factam  Deo  ma- 
nifestationem  vel  insinuationem  proprii  ac- 
tus,  quantum  ab  homine  fieri  potest;  ergo 
supponitlocutionem  jamfactam.  Sicut  quando 
unus  homo  loquitur  alteri,  etiamsi  cognoscat 
se  loqui,  illa  cognitio  nori  spectat  per  se  ad 
Jocutionem,  sed  per  accidens  se  habet,  quia 
jam  supponit  illam  ut  objectum ;  neque  erit 
minus  perfecta  locutio,  etiamsi  non  fiat  illa 
cognitio  quasi  reflexiva  supra  ipsammet  locu- 
tionem.  Idemque  forte  estetiam  respectuDei; 
nam  oratio  et  petitio  mentalis  optime  consis- 
tere  potest ,  etiamsi  homo  non  advertat  se 
petere;  imo  tunc  fortasseerit  attentior  petitio, 
quando  homo  ita  est  intentus  circa  volunta- 
tem  effundendi  animam  suam  in  conspectu 
Dei,  ut  non  valeat  actualem  et  formalem  re- 
flexionem  facere  ad  cognoscendum  id  quod 
agit.  Nullus  ergo  superest  actus  intellectus, 
in  quo  talis  locutio  seu  petitio  a  Deo  constitui 
possit. 

8.  Quwstionis  initio  positce  resolutio.  —  At- 
que  hic  sane  discursus  mihi  partem  hanc  ve- 
hementer  probabilem  reddit;  et  quod  ad  rem 
quidem  spectat,  fateor  in  hoc  negotio  non  in- 
tervenire  alios  actus  voluntatis  vel  intellectus 
pr33ter  explicatos,  et  in  illa  voluntate  prsesen- 
tandi  Deo  desiderium,  cum  quadam  recogni- 
tione  et  subjectione  ad  ipsum,  consummari 
hunc  modum  orationis.  An  vero  sola  haec  vo- 
luntas  ultima,  vel  etiam  recognitio  quam  ex- 
plicuimus  ex  parte  intellectus,  dicenda  sit 
ipsa  locutio  vel  petitio,  videtur  qusestio  parvi 
momenti ;  si  tamen  in  rigore  loquamur,  vide- 
tur  consistere  in  illa  voluntate.  Gum  autem 
communiter  dicitur,  orationem  esse  actum  in- 
tellectus  etiam  quoad  petitionem,  interpretari 
possumus  id  intelligendum  esse  de  oratione, 
prout  in  hac  vita  regulariter  ab  homine  fit. 
Verisimile  enim  est  hominem  in  hac  vita  raro 
aul  nunquam  petere ,  etiam  interius ,  nisi 
utendo  signis  mentalibus  et  intellectualibus 
quee  signis  vocalibus  correspondent,  et  sunt 
conceptus  eorum.  Nihilominus  tamen  nec  im- 


CAP.  V.  SOLVUNTUR  NONNULL^E  DIFFICULTATES,  ETC. 


15 


possibile,  nec  miraculosum,  nec  valde  extraor- 
dinarium  censeo,ut  aliquis  in  hac  vita  ita  divi- 
na  gratia  sublevetur,  ut  mentaliterpetendo  ab 
boc  etiam  genere  signorum  sensibilium  mente 
conceptorum  actualiter  abstrahat.  Quia  illi 
conceptus  vocum  nec  propter  Deum  neces- 
sarii  sunt,  ut  per  se  constat,  nec  propter  ho- 
minem,  nam  potest  de  rebus  tantum  cogitare, 
et  deDeo,  et  dependentiam  sui  et  rerum,  quas 
desiderat,  a  Deo  cognoscere,  et  per  volunta- 
tem  suam  totam  illam  suam  dispositionem  et 
dcsiderium  Deo  preesentare.  Potest  ergo  to- 
tum  hoc  fieri  non  utendo  interius  conceptibus 
vocuin  :  qui  autem  id  facit,  profecto  jam 
orat;  tunc  autem  non  petit  nisiilla  voluntate, 
qua  suum  desiderium  Deo  prsesentat,  ut  ab 
ipso  impleatur. 

CAPUT  V. 

NONNULLIS   DIFFICULTATIBUS   0CCURR1TUR. 

1.  Difficultas  ex  dhina  laude  sumpta. —  Ut 
hsec  resolutio  partim  contirmetur  amplius, 
partim  explicetur  et  amplietur ,  nonnullas 
occurrentes  difficultates  proponam.  Prima  est, 
quia  divina  laus  est  actus  orationi  similis,  et 
qusedam  orationis  pars  late  sumptse;  at  illa 
fieri  potest  pura  mente ,  non  solum  per 
conceptus  mentales  verborum  sensibilium, 
sed  etiam  per  actus  mere  spirituales,  sicut 
de  oratione  diximus.  Sic  enim  etiam  Angeli 
laudant  Deuin,  et  similiter  Beati,  qui  non 
indigent  nostris  signis  ad  placitum,  etiam 
mente  conceptis  ;  et  nihilominus  laus  Dei  in 
Angelo,  verbi  gratia,  est  actus  intellectus, 
et  non  voluntatis,  ut  videtur  per  se  notum ; 
quia  laudare  reni,  non  est  affici.  sed  sup- 
ponit  affectum,  et  rei  eestimationem,  si  vera 
laus  sit;  ergo  idem  dicendum  est  de  ora- 
tione. 

2.  Secunda  difficultas,  de  gratiarum  actione. 
—  Secundo ,  fieri  potest  similis  objectio  de 
gratiarum  actione,  quee  etiam  est  qusedam 
pars  orationis  juxta  Paulum,  '1  ad  Timoth.  2, 
et  potest  sola  mente,  et  absque  signis  sensi- 
bilibus,  vel  conceptibus  eorum  fieri,  sicut  fit 
ab  Angelis  et  aliis  Beatis.  Ut  autem  ab  eis  fit, 
non  est  actus  voluntatis,  sed  intellectus;  quia 
de  beneficiis  acceptis  mente  gratias  agere, 
nihil  aliud  esse  videtur  quam  ea  ut  accepta 
recognoscere ;  ergo  idem  dicendum  est  de 
actu  petitionis. 

3.  Tertia  difficultas ,  de  dbsecratione.  < — 
Tertio  nascitur  alia  difficultas  ex  alia  parte 


orationis,  qua3  dicitur  obserratio ,  ad  quam, 
juxta  probabilem  expositionem,  spectat  ra- 
tiones  et  titulos  Deo  proponere,  propter  quos 
concedat  quod  petitur,  quod  manifeste  est 
opus  rationis ;  ergo  ejusdem  operis  est  ipsa 
petitio,  quia  ejusdem  facultatis  esse  videtur 
aliquid  petere,  et  rationes  petendi  et  obti- 
nendi  allegare. 

4.  Quarta  difficultas,  de  mcntali  confessio- 
ne.  —  Quarto ,  cst  similis  difficuHas  de  men- 
tali  confessione  peccatorum  coram  Deo  facta, 
juxta  illud  :  Confitebor  adversum  me  injusli- 
tiam  meam  Domino.  Hsec  enim  confessio  esse 
potest  pars  orationis,  non  minus  quam  con- 
fessio  iaudis,  et  tamen  non  consistit  formali- 
ter  in  actu  voluntatis,  sed  intellectus  recogi- 
tantis  et  recognoscentis  coram  Deo  proprias 
iniquitates ;  sic  enim  David  aiebat  :  Recogita- 
bo  tibi  omnes  annos  meos  in  amaritudine  ani- 
mce  mece  ;  est  ergo  oratio  etiam  quoad  banc 
partem  actus  intellectus ;  ergo  quoad  omnem 
aliam. 

5.  Ultima  difficultas,  de  locutione  Angelo- 
rum  inter  se.  —  Ultima  difficultas  oritur  ex 
locutione  Angelorum  inter  se ;  illa  enim  est 
mere  spiritualis,  et  tamen  non  fit  per  solam 
voluntatem,  sed  pcr  actum  intellectus;  quia 
per  talem  locutionem,  conceptus  Angeli  fit 
intelligibilis  alteri,  quod  non  potest  fieri  per 
solam  voluntatem,  nisi  aliqua  mutatio  ex  par- 
te  intellectus  accedat.  Propter  quod  linguee 
Angelorum  ( de  quibus  loquitur  Paulus,  1  ad 
Corint.  43)  dicuntur  esse  intellectus  eorum, 
ut  significant  preecipue  Theophyl.  et  Theo- 
dor.  in  eum  locum;  et  Theodor.  addit  eam- 
dem  esse  facultatem ,  per  quam  Angeli  lau- 
dantDeum,  et  qua  inter  se  loquuntur;  con- 
stat  autem  laudare  per  intellectum ;  ergo  per 
intellectum  etiam  ad  Deum  loquuntur ;  ergo 
etiam  per  intellectum  petunt,  nam  petere  lo- 
qui  est ;  ergo  in  universum  petitio  pure  men- 
talis  est  actus  intellectus. 

6.  Quid  probetur  difficultatibus  propositis. 
—  Hse  difficultates,  prsesertim  quatuor  prio- 
res,  ostendunt  in  oratione  mentali,  secundum 
omnia  quse  includit,  necessario  intervenire 
actus  intellectus  simul  cum  actibus  volunta- 
tis,  non  tamen  probant  proprium  actum  pe- 
titionis,  vel  cujuscumque  alterius  locutionis 
spiritualis  ad  Deum,  formaliter  consistere  in 
actu  intellectus  secundum  se,  et  non  potius 
in  actu  voluntatis  ordinantis  ad  Deum  cogni- 
tionem  seu  recognitionem  intellectus. 

7.  Laus  Dei  mentalis  quomodo  fial?  —  Pri- 
ma  difficultas  enodatur. — Laus  tripliciter  fieri 


16  LIB.  I.  DE  ORAT 

potest.  —  Circa  primam  ergo  difficultatem  de 
laude  Dei,  dicimus  laudem  alicujus  per  se  ac 
formaliter  non  postulare  ut  sit  locutio  ad  eum 
qui  laudatur ;  interdum  enim  laudamus  unum 
hominem  alteri,  verbigratia.  PetrumJoanni., 
et  tunc  non  loquimur  cum  Petro,  quem  lau- 
damus,  sed  de  Petro  loquimur  Joanni ;  imo 
aliquando  etiam  nobiscum  tantum  loquentes 
aliquem  laudamus,  ut  usu  ipso  satis  constat; 
aliquando  vero  etiam  laudamus  hominem 
loquendo  ad  ipsum,  ut  per  se  notum  est.  Sic 
igitur  Angeli  possunt  laudare  Deum ,  vel  in- 
ter  se  loquentes,  vel  unusquisque  tantum  se- 
cum,  vel  denique  loquendo  ad  Deum  ipsum. 
Et  omnibus  quidem  his  modis  laus  vera  sup- 
ponit  recognitionem  illius  perfectionis  Dei,  ob 
quam  laudatur,  alioquin  ficta  et  ementita  es- 
set  laudatio.  In  primo  autem  modo,  laus  ad- 
dit  locutionem  unius  Angeli  ad  alium,  de  qua 
pauca  dicemus  circa  ultimam  difficultatem. 
Secundo  autem  modo  laus  nihil  addit  prseter 
ipsam  recognitionem,  quia  consistit  in  locu- 
tione  ad  seipsum,  quse  locutio  absque  ulla 
controversia  in  intellectu  fit,  et  in  cognitione 
rei,  de  qua  est  locutio,,  per  se  consistit,  lo- 
quendo  de  perfecta  locutione  mentali ,  quse 
fit  conceptibus  rerum,  et  non  verborum.  At- 
que  hoc  tantum  probat  prima  difficultas  pro- 
posita.  Quoad  hanc  vero  partem,  non  recte 
fil  argumcntum  ad  petitionem,  quia  petitio, 
prsesertim  pure  mentalis^  semper  est  locutio 
ad  alterum,  et  non  ad  seipsum,  ut  per  se 
constat. 

8.  Laus  tertio  modo  sumpta  in  voluntate 
consummatur .  —  Tertio  igitur  modo  laus  Dei 
ad  eumdem  directa  per  modum  locutionis, 
proeter  recognitionem  perfectionis  divina?  quse 
in  intellectu  est,  non  addit  novum  actum  in- 
tellectus  ( quis  enim  fingi  aut  excogitari  po- 
test ) ,  sed  addit  solum  in  voluntate  ordina- 
tionem  illius  sestimationis  Dei,  quse  est  in  in- 
tellectu,  ad  ipsum  Deum,  quatenus  Angelus 
vult  eam  Deo  reprsesentare  et  offerre  per 
modum  cultus;  ergo  talis  laus  in  voluntate 
consummatur;  et  quoad  hoc  recte  aequipara- 
tur  laudatio  petitioni.  Atque  hoc,  quod  in  An- 
gelis  explicuimus ,  locum  habet  in  quocum- 
que  spiritu  separato ,  atque  etiam  in  homini- 
bus  in  hac  vita  degentibus,  si  intra  se  pura 
mente,  et  absque  verbis  sensibilibus  vel  con- 
ceptibus  eorum,  Deum  laudent;  nam  eadem 
ratio  in  his  omnibus  procedit. 

9.  Gfratiarum  actio  mentalis  quomodo  fiat? 
—  Secunda  difficultas  expeditur.  —  Quid  sit 
halere  gratias,  et  illas  agere.—Quid  sit  referre 


10NE  IN  COMMUNI. 
gratiam.  —  Gfratiarum  actio  solum  respicit  be- 
nefactorem.  —  Hcec  in  voluntate  consistit.  — 
Eodem  fere  modo  de  gratiarum  actione  (quod 
in  secunda  difficultate  tangitur)  philosophan- 
dum  est.  Solum  occurrit  observandum,  aliud 
esse  habere  gratias,  aliud  agere  :  primum 
enim  exerceri  potest  in  animo,  nulla  mani- 
fesiatione  facta  alteri,  neque  ipsi  benefactori, 
recognoscendo  tantum  in  animo  beneficium 
acceptum.  Secundum  autem  fit  manifestando 
illam  recognitionem  beneficii,  quam  in  animo 
habemus.  Illud  ergo  primum  sine  dubio  exer- 
ceri  potest  erga  Deum  in  oratione  mentali  la- 
te  sumpta.  Et  illud  officium  plane  fit  per  illum 
aetum,  quo  aliquis  intra  se  recognoscit  bene- 
ficium  illud,  et  obligationem  suam,  quse  inde 
nascitur,  qui  actus  intellectus  est :  et  hoc  so- 
lum  probat  difficultas  secunda,  quse  de  hoc 
actu  procedit.  Ex  quo  nasci  quidem  potest  in 
voluntate  desiderium  exhibendi  Deo  gratum 
animum,  quod  vel  non  spectat  ad  propriam 
gratiarum  actionena,  sed  generatim  ad  grati- 
tudinem  per  obsequia,  vel  alia  officia,  per 
quse  potius  dicimur  referre  gratiam,  quam 
habere  ;  vel  certe  si  spectat  illud  desiderium. 
ad  propriam  gratbrum  actionem  jam  expli- 
catam,  solum  est  quasi  imperando  illam.  Nam 
qui  vult  esse  gratus  Deo,  et  non  habet  quid 
referat  ipsi  pro  beneficio  accepto,  saitem  os- 
tendit  illi,  et  quantum  in  se  est,  manifestat  ei 
quomodo  acceptum  beneficium  recognoscat. 
In  qua  manifestatione  tahs  gratiarum  actio 
consistit.  Ideoque  gratiarum  actio  ad  bene- 
factorem  refertur,  in  cujus  obsequium  fit; 
unde  si  alicui  tertio  beneficium  narretur,  esse 
poterit  queedam  laus  benefactoris,  non  pro-r 
pria  gratiarum  actio.  Hoc  ergo  modo  potest 
unusquisque  gratias  agere  Deo,  ordinando 
ad  ipsum  per  modum  locutionis  sestimatio- 
nem  et  recognitionem  proprii  beneficii ;  et  sic 
preeter  actum  intellectus  jam  explicatum,  ni- 
bil  addit,  nisi  voluntatem  reprsesentandi  Deo 
recognitionem  beneficiL.  et  offerendi  illam  in 
cultum  quemdam,  et  aliqualem  recompensa- 
tionem  beneficii,  quse  proprie  gratiarum  actio 
dicitur.  Et  ita  quoad  hoc  in  voluntate  forma- 
liter  consistit,  seu  consummatur  gratiarum 
actio,  et  in  hoc  tantum  potest  cum  petitione 
seu  oratione  comparari. 

40.  Mentalis  olsecratio  quomodo  fiat?  — 
Explicatur  tertia  difficultas.  —  Duo  possunt 
in  obsecratione  considerari.  —  Ad  eumdem 
fere  modum  expedienda  est  tertia  difficuitas. 
In  obsecratione  enim  dno  intelligi  possunt : 
unum  est  recogitatio  earum  rationum  quee 


CAP.  V.  SOLVUNTUR  NONNULL.E  DIFFICULTA.TES. 
Deura  tnovere   possunt  ad  concedenclum  id    sua  recognoscenti.  Ut 


17 


quod  per  orationem  postulatur;  quse  proinde 
augere  etiam  possunt  fiduciam  impetrandi  id 
qnod  postulatur.  Alterum  est  allegatio  seu 
propositio  talium  rationum  coram  Deo,  proilt 
fieri  intelligitur  in  oratione  et  obsecratione 
quse  ad  Deum  fit.  Et  in  hoc  posteriori  actu 
consummatur  ratio  obsecrationis,  ut  nunc  il- 
lam  sumimus  :  nam  obsecratio  manifeste  est 
ad  alterum,  nimirum  ad  eumdem  ad  quem 
est  petitio.  Quod  ergo  ad  primum  officium 
spectat,  manifestum  est  illud  esse  munus  in- 
tellectus,  quod  includit  inquisitionem  ac  me- 
ditationem  earum  rationum  quse  Deum  mo- 
vere  possunt,  et  judicium  ac  credulitatem  ea- 
rum  juxta  materise  capacitatem,  ut  postea 
suo  loco  declarabo.  Posterius  autem  officium 
non  consistit  in  cognitione  aliqua,  sed  in  lo- 
cutione  earum  rationum,  quas  is^  qui  orat 
seu  ireditatur,  assecutus  est.  Si  quis  enim 
hujusmodi  rationes  consideret,  solum  ut  se- 
ipsumexcitet  ad  fiduciam,  et  desiderium,  vei 
petitionem,  nondum  obsecraf,  ut  inter  homi- 
nes  considerare  licet.  Nam,  si  quis  secum 
plures  rationes  cogitet,  ob  quas  potest  aliquid 
a  rege  postulare  et  impetrare,  postea  vero 
simpliciter  petitionem  faciat,  nullam  ralionem 
allegando  et  proponendo  regi,  quee  illum 
possit  inducere,  et  quodammodo  obligare, 
nondum  obsecrat,  sed  tantum  petit.  Si  vero 
petitioni  adjungat  titulos,  et  rationes  quse  re- 
gem  possint  obligare,  preesertim  ex  parte  il- 
iius,  tunc  dicitur  obsecrare ;  ergo  sicut  petitio, 
ita  etiam  obsecratio  locutione  perficitur.  Heec 
autem  locutio  in  ordine  ad  Deum  (sicut  in 
aliis  dictum  est)  non  potest  esse  nisi  voluntas 
reprsesentandi  Deo  hujusmodi  titulos  et  ra- 
tiones  exaudiendi  orationem,  non  ut  ipse  de- 
nuo  illas  cognoscat,  sed  ut  nostram  fiduciam 
et  credulitatem,  seu  existimatktnem,  quam 
de  ipso  habemus,  in  cultum  ejus  exerceamus. 
Atque  in  hac  locutione  debent  obsecratio  et 
petitio  conferri,  ut  recte  fiat  comparalio. 

11.  Interna  confessio  qualis  sit? —  Quarta 
difficultas  explicatur  eodem  modo  quo  tertia. — 
Idem  cum  proportione  dicendum  est  de  con- 
fessione  interna  peccatorum,  de  qua  difficul- 
tas  quarta  proponebatur  :  nam  etiam  in  illa 
duo  distingui  possunt.  Unum  est  interna  con- 
fessio  peccati  proprii ;  alterum  est,  quod  talis 
confessio  fiat  Deo.  Et  primum  quidem  plane 
pertinet  ad  intellectum,  consistitque  in  inter- 
na  recognitione  peccati.  Sed  illa  per  se  sump- 
ta,  nisi  ad  alterum  ordinetur,  non  est  confes- 
sio  alterifacta,  sed  ipsi  tantum  homini  peccata 

XIV. 


ergo  sit  confessio  ad 
Dcum,  oportet  ut  ad  ipsum  referatur,  et  or- 
dinetur  per  modum  locutionis,  quod  non  fit 
nisi  per  voluntatem;  et  in  hoc  ponenda  est 
eequiparatio,  sicut  in  aliis  explicatum  est. 

12.  Brevis  digressio  de  oratione  Angelorum. 

—  Ultima  difficultas  resolvitur.  —  Locutio 
ad  hominem  ignotum  manifestat. —  Locutio  ad 
Deum  secus  habet. —  Ad  ultimam  difficulta- 
tem  (omissis  multis,  quse  dici  possent  de 
locutione  Angelorum,  seu  spirituum  creato- 
rum  inter  se,  ne  a  proposito  digrediamur), 
duo  breviter  dicimus.  Primum  est,  non  esse 
sequiparandam  locutionem  creaturse  ad  Deum 
cum  locutione  unius  creaturse  ad  aliam  ;  nam 
iocutio  ad  creaturam  fit,  ut  ei  notificetur 
quod  illi  erat  ignotum,  seu  ut  fiat  proxime 
intelligibile  id  quod  antea  non  ita  erat  proxi- 
me  applicatum,  ut  actu  intelligeretur.  Quod 
manifestum  est  in  locutione  hominum  inter 
se  :  finis  enim  prsecipuus  ac  necessariusillius 
fuit  manifestatio  propriorum  conceptuum, 
et  consequenter  rerum  etiam  conceptarum, 
quee  alteri  erant  ignotse.  Et  licet  homines 
aliquando  inter  se  loquantur  de  rebus  alias 
sibi  notis,  illud  est,  vel  quia  unus  ignorat 
rem,  quam  alteri  narrat,  esse  illi  notam,  vel 
ut  majorem  talis  rei  cognitionem  per  talem 
locutionem  mutuo  assequantur,  vel  ut  ad  ac- 
tualem  illius  considerationem  sese  invicem 
moveant,  vel  quia  in  tali  locutione  delecten- 
tur  :  semper  autern  modus  ipse  loquendi  ta- 
lis  est,  quod  per  illum  posset  addisci  res,  li- 
cetantea  ignoraretur.  Et  ad  eumdem  modum 
sentiunt  Theoiogi  de  locutione  Angelorum 
inter  se ;  fieri,  scilicet,  ad  manifestandos  pro- 
prios  conceptus,  et  interiores  actus  liberos, 
qui  aliis  naturaliter  ignoti  sunt.  At  vero  locu- 
tio  ad  Deum  non  fit  per  novam  rei  manifesta- 
tionem,  aut  notitiam  quse  illi  possit  acquiri, 
ut  per  se  notum  est,  sed  propter  alios  fines 
morales,  quos  D.  Thom.,  1  part.,  queest.  107, 
art.  3,  uno  verbo  comprehendit,  dicens,  An- 
gelum  loqui  ad  Deum,  ut  ab  eo  aliquidaccipiat. 
Quapropter  per  locutionem  ad  Deum  non  fit 
objectum  denuo  intelligibile  aliquo  modo  ipsi 
Deo,  et  ideo,  licet  daremus  ex  hac  parte  Jo- 
cutionem  Angeli  ad  Angelum  esse  opus  in- 
tellectus,  non  inde  fit  idem  dicendum  esse 
de  locutione  Angeli  ad  Deum. 

13.  Varietas  declarandi  locutionem  spiritua- 
lem  inter  creaturas  ad  duplex  caput  revocatur. 

—  Juxta  primum  caput  respondetur  difficul- 
tati.  —  Juxta  secundum  caput  sohitur  diffi- 
cultas.  —  Deinde  addo,  cum  varii  sint  modi 

2 


18 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  IN  COMMUNI. 


exphcandi  locutionem  spiritualem  inter  crea- 
turas,  omnes  in  duas  veluti  classes  dividi. 
Una  continet  eorum  sententias,  qui  negant 
loquentem  communicare  vel  imprimere  ali- 
quid  ei  ad  quem  loquitur.  Altera  continet  opi- 
niones  eorum  quiexistimantnon  possehujus- 
modi  locutionem  fieri  sine  actione  reali  circa 
illum  cui  fitlocutio.  Procedendo  igitur  juxta 
prius  fundamentum,  certe  magis  con^equen- 
ter  loquuntur,  qui  opinantur  locutionem  An- 
geli  ex  parte  loquentis  non  fieri  per  actum 
intellectus,  sed  voluntatis,  atque  adeo  esse 
actum  illum,  quo  unus  Angelus  vult  secre- 
tum  suum  esse  manifestum  alteri.  Nam  inde 
absque  alia  actione  transeunte  velimmanente 
ipsius  loquentis,  sequitur  in  altero  notitia  rei 
a  loquente  manifestatse,  quee  est  auditio  illius. 
Et  icleo,  licet  ex  parte  audientis  locutio  illa 
quasi  passiva  pertineat  ad  intellectum,  tamen 
ex  parte  loquentis  pertinet  ad  voluntatem. 
Atque  ita  opinantur  Capreol.,  in  2,  distinct. 
11,  qusest.  2;  et  Cajetan.,  qusest.  107,  art. 
1,  et  alii  Thomistce,  qui  etiam  putant  esse 
sententi-am  Div.  Thom.  Et  illi  etiam  favent 
Alens.,  Albert.,  Bonaventura  et  alii.  Juxta 
hanc  ergo  sententiam,  a  fortiori  sequitur  lo- 
cutionem  Angeli  ad  Deum  per  voluntatem 
loquentis  fieri.  At  vero  juxta  aliud  principium, 
quod  locutio  inter  Angelos  non  fit  sine  actio- 
ne  aliqua  loquentis  ad  audientem,  prseter 
voluntatem  loquendi,seu  manifestandi  secre- 
tum,  necesse  est  ponere  aliquam  actionem. 
Hsec  autem  respectu  loquentis  est  actio  feran- 
siens,  quia  in  aho,nempe  audiente,recipitur. 
Ideoque  (quicquid  sit  de  actione  unius  Angeli 
in  alium )  certissimum  est  non  posse  Ange- 
lum  loqui  hoc  modo  ad  Deum,  quia  nihil  in 
illum  poieft  irnprimere.  Ergo  nihil  superest 
quodpossit  esse  locutio,  vel  petitio  Angeli  ad 
Deum,  nisi  voluntas  ordinandi  suum  coneep- 
tum  vel  aftectum  ad  Deum,  non  ut  illi  denuo 
innotescat,  sed  ut  illi  se  creatura  submittat, 
et  eo,  quo  potest,  modo  desiderium  suum  illi 
prsesentet :  idem  ergo  cum  proportione  di- 
cendum  estde  locutione  nostra  pure  mentali. 

CAPUT  VI. 

SITNE    C0NVEN1ENS  ET   PER    SE    HONESTA   ORATIO 
AD   DEUM? 

1 .  In  quo  sit  difficultas. —  Agimus  de  ora- 
tione  proprie  dicta  pro  petitione,  ut  jam  mo- 
nui,  potestque  eadem  queestio  de  oratione 
vocali  tractari;  sed  nunc  non  consideramus 
difficultatem  quse  nasci  potest    ex    eo  quod 


petitio  Deo  offertur  per  sensibilia  signa,  sed 
solum  illam  quse  oritur  ex  preecisa  ratione 
petitionis.  Difficultas  autem  est,  quia  petere 
aliquid  a  Deo,  aut  impium  aut  inutile  videri 
potest.  Probatur,  quia  vel  Deus  decrevit  ali- 
quid  facere,  vel  non  :  si  decrevit,  et  nos  con- 
trarium  desideramus  ac  petimus,  impie  faci- 
mus  ;  tum  quia  ab  illo  petimus  ut  voluntatem 
suam  mutet;  tum  etiam  quia  voluntatem  nos- 
tram  voluntati  ejus  preeferri  volumus  :  si  au- 
tem  Deus  jam  decrevit  facere  quod  nos  pe- 
timus,  inutile  est  id  petere,  quia  infallibiliter 
fiet,  licet  non  petamus,  cum  voluntas  Dei  non 
possit  non  impleri.  Deinde,  esto  non  sit  m- 
trinseee  mala  hujusmodi  petitio,  saltem  non 
videtur  per  se  honesta,  sed  ad  summum  in- 
differens.  Probatur,  quia  petitio  solum  habet 
rationem  utilis ;  est  enim  veluti  medium 
quoddam,  quod  utile  creditur  ad  obtinendum 
id  quod  petitur ;  ergo  de  se  non  habet  intrin- 
secam  honestatem,  sed  talis  erit,  qualis  fue- 
rit  res  illa  ad  quam  obtinendam  ordinatnr. 

2.  Varii  errores  circa  orationem  proponun- 
tur. —  Primus  eam  ad  salutem  sufficere  dicit. 
— Circa  orationem  varii  fuerunt  errores  inter 
se  extreme  contrarii.  Quidam  enim  dixerunt 
orationem  adeo  esse  convenientem,  ut  ipsa 
sola  ad  salutem  sufficiat,  etiamsi  sacramenta 
et  alia  salutis  media  prsetermittantur.  Ita  re- 
fert  de  Messalianis  Theodoretus,  lib.  &  de  Fa- 
bulis  hsereticorum,  et  lib.  4  Hist.,  cap.  10,  et 
latius  Castro,  verb.  Oratio,  haeresi2;  quirecte 
asserit,  non  oportere  nos  contra  hanc  hsere- 
sim  hoc  loco  disputare,  quia,  licet  Scriptura 
doceat  orationem  esse  necessariam,  ut  infra 
videbimus,  nunquam  docet  illam  solam  suffi- 
cere,  sed  potius  expresse  tradit  aliqua  sacra- 
menta  esse  necessaria  ad  salutem,  ut  in  pro- 
priis  locis  visum  est  :  proponit  etiam  opera 
misericordiee,  et  alia  preecepta  ut  necessaria 
ad  salutem,  ut  satis  colligitur  ex  Matthsei  25, 
et  alibi  latius  tractandum  est.  Unde  eleganter 
Chrysostomus,  lib.  1  de  Orando  Deum,  post- 
quam  multa  de  preestantia  et  utilitate  oratio- 
nis  dixerat,  sibi  objicit :  Verum  aliquis  forsi- 
taii  ex  eorum  numero,  qui,  socordice  segnitice- 
que  dediti,  nolunt  attente  et  diligenler  orare, 
persuasurus  sit  in  Jwc  Deum  illa  verla  dixisse : 
Non  omnis  qui  dicit  mihi  :  Domine,  Domine, 
intrabit  in  regnum  cwlorum,  sed  qui  facit 
voluntatem  Patris  mei.  Et  respondet :  Atqui 
ego  si  crederem  solam  precationem  ad  salutem 
nostram  sufficere ,  non  immerito  sermonem 
Jiunc  nolis  ohjecerit  aliquis;  nunc  cum  profi- 
tear  deprecationem  caput  esse   honorum  om- 


CAP.  VI.  AN  DEUS  CONVENIENTER  ORETUR  ET  IIONESTE. 


19 


rdum,  basim  ac  radicem  vitce  frugiferce,  non 
est  quocl  quisquam  verMs  ittis  abutatur. 

3.  Alter  error.  —  Af/irmat  per  orationem 
mutari  divinam  dispositionem.  —  Tmpugna- 
tur  hic  error.  —  Alio  modo  nimium  tribue- 
runt  quidam  hseretici  orationi,  dicentes  ha- 
bere  vim  immutaudi  diviuam  dispensationem 
et  providentiam.  RefertD.  Thom.  2.  2,  qusest. 
87,  art.  1,  et  3  contra  Gentes,  cap.  96.  Et 
movebantur  fortasse  ratione  dubitandi  in  prin- 
cipio  proposita.  Sed  hic  error  non  solum  con- 
tra  fidemest,  sed  etiam  contra  rationem  natu- 
ralem,  quia  evidens  est  Deum  esse  immuta- 
bilem.  Item,  evidens  est  Deum  ab  seterno  sci- 
visse  quicquid  in  tempore  scit;  ergo  si  nunc 
scit  orationem  nostram,  et  propter  eam  indu- 
citur  ad  aliquid  volendum,  etiam  ab  seterno 
illam  orationem  praescivit ;  ergo  etiam  ab 
seterno  voluit  quod  in  tempore  propter  illam 
vult ;  ergo  non  potest  propter  orationem  mu- 
tari  divinae  providentise  dispositio,  nam  hcec 
perdivinam  scientiam  etvoluntatemsubsistit. 
Nec  vero  cogitari  potest  Deum  in  ipsa  seterni- 
tate  prius  ante  preescientiam  orationis  aliquid 
decrevisse,  et  deinde  praevisa  oratione  decre- 
tum  mutasse,  et  aliud  disposuisse  quam  de- 
creverat;  nam,  cum  in  eeternitate  ipsa  non  sit 
successio,  repugnat  omnino  in  illa  esse  talem 
mutationem.  Neque  oportet  hic  tractare  loca 
Scripturse,  in  quibus  dicitur  interdum  Deus 
dolere,  aut  pcenitentiam  agere  de  eo  quod 
decrevit ;  nam  constat  has  esse  metaphoricas 
locutiones,  significantes  mutationes  quasDeus 
facit  in  rebus,  juxta  exigentiam  illarum,  sine 
mutatione  sui,ut  latius  in  prima  parte  tractavi. 

4.  Aliorum  error,  existimantium  orationem 
esse  inutilem.  ex  variis  capitibus. —  An  oralio 
esset  inutilis  rebus  necessario  evenientibus  ?  — 
Alii  ergo  haeretici  dixerunt  orationem  esse  in- 
utilem,  ex  variis  tamen  principiis.  Quidam, 
quia  putabant  omnia  ex  necessitate  evenire, 
et  hunc  fatalem  ordinem  etiam  ab  ipso  Deo 
mutari  non  posse.  Alii  vero,  quamvis  non 
negaverint  causas  contingentes  et  liberas  , 
dixerunt  tamen  Deum  non  habere  providen- 
tiam,  nec  curare  has  res  inferiores.  Sed  ho- 
rum  errorum  fundamenta  in  prima  parte 
tractantur  et  impugnantur,  et  quatenus  sunt 
contra  rationem  naturalem,  in  Metaphysica 
sunt  a  nobis  impugnata.  Hic  vero  tractari 
posset  an,  posito  etiam  illo  fundamento  erro- 
neo,  recte  intulerint.  Nam  certe,  quod  ad 
priores  attinet,  etiamsi  omnia  ex  necessitate 
evenirent,  non  videtur  sequi  orationem  fore 
inutilem.  Nam  illa  necessitas  oriretur  ex  ine- 


vitabili  ordine  causarum,  inter  quas  causas 
una  posset  esse  oratio,  et  ita  solum  sequere- 
tur,  si  effectus  esset  necessario  eventurns 
mediante  oratione,  etiam  hominem  necessa- 
rio  esse  oratuwim,  et  Deum  ex  necessitate 
etiam  esse  concessurum  quocl  pelitur.  Et  ita 
non  seqmtur  orationem  fore  inutilem ,  quan- 
doquidem  illa  posita  poneretur  effectus,  et 
sine  illa  non  poneretur;  sed  ad  summum  se- 
quitur  etiam  orationem  ipsam  ex  necessitate 
evenire,  ac  proinde,  neque  esse  moralem  ac- 
tum,  nec  habere  ahas  utilitates  meriti  vel  sa- 
tisfactionis,  quee  libertatem  et  moralitatem 
supponunt. 

5.  D.  Thomas  utilitatem  orationis  auferri 
dicit,  posita  necessitate.  — Judichim  anctoris. 
—  Nihilominus  divus  Thomas  2.  2,  qusest.  83, 
art.  2,  aperte  ait,  ex  illo  errore  (quocumque 
modo  asseratur)  tolli  utilitatem  orationis;  et 
loquitur  plane  de  utilitate  impetrationis,  seu 
ut  effectus  postulatus  eveniat;  et  hoc  se- 
quuntur  communiter  interpretes,  uno  vel  alio 
excepto;  quod  etiam  tenet  Castro,  ver.  Ora- 
tio,  hseres.  3;  et  significat  Waldensis,  tom.  3, 
cap.  l,indicans  etiam  Wiclephum,  ex  eodem 
errore  lmnc  intulisse.  Mihi  tamen  dicendum 
videtur,  iliationem  non  esse  ita  necessariam 
per  locum  intrinsecum,  ut  si  quis  mordicus 
eam  negare  velit,  evidenti  ratione  cogi  possit 
aut  convinci.  Hoc  probat  ratio  facta  ,  quia 
posset  quis  dicere,  orationem  esse  unam  ex 
causis  secundis  necessariis  ad  effectum.  Con- 
vinci  tamen  posset  hoc  voluntarie  et  sine 
fundamento  dici,  quia  jam  supponitur  in  illo 
errore  Deum  agere  ex  necessitate  naturae ; 
ergo  si  aliquem  effectum  necessario  facturus 
est,  non  minori  necessitate  volet  illum  sine 
oratione  quam  cum  illa.  Nam  oratio  non  est 
causa  per  se  influens  in  effectum,  sed  movens 
moraliter  Deum  ut  ipse  faciat  :  quse  igiturvi  s 
potest  esse  in  oratione  acl  inferendam  Deo 
talem  necessitatem ,  si  ipse  alias  de  se  non 
est  determinatus  ad  volendum  ex  necessitate 
talem  effectum ;  quod  si  ita  est  determinatus 
absque  oratione,  ex  necessitate  facit.  Tantum 
ergo  hoc  modo  video  posse  inferri  unum  er- 
rorem  ex  alio,  et  quamvis  illatio  fortasse  non 
sit  omnino  necessaria ,  tamen  verisimilli- 
mum  est,  qui  in  priorem  errorem  lapsi  sunt, 
in  posteriorem  incidisse,  quia  non  credide- 
runt  necessitatem  in  Deo  posse  ab  extrinseco 
provenire,  sed  tantum  ex  sua'  intrinseca  na- 
tura.  Qui  vero  non  posuerunt  Deum  agere 
necessario  simpliciter,  sed  solum  immutabili 
proviclentia,  et  inde  intulerunt  respectu  om- 


20 


LIB.  I.  DE  OKATIONE  1N  COMMUNI. 


niura  causarum  secundarum  omnia  ex  ne- 
cessitate  evenire,  non  cogebantur  utilitatem 
orationis  negare,  quia  potuisset  Deus  clispo- 
nere ,  ut  per  talia  media  res  fierent.  Et  ita 
fertur  sensisse  Lutherus,  atque  etiam  Calvi- 
nus,  qui  non  negarunt  esse  orandum  Deum, 
etiamsi  libertatem  causarum  secundarum  per 
divinam  providentiam  tolli  putaverint. 

6.  Deo  rebus  non  providente,  nec  eorum  cu- 
ram  habente,  oratio  esset  inutilis. —  Facilior 
est  illatio  ex  alio  errore  negante  providen- 
tiam,  quanquam  dicere  etiam  posset  aliquis, 
quod,  licet  Deus  non  provideat  his  inferiori- 
bus,  nihiiominus  et  videt  quid  in  eis  agatur, 
et,  si  velit,  potest  ea  impedire  vel  immutare. 
Quibus  stantibus,  posset  esse  utilis  oratio,  ut 
Deus,  qui  alias  non  providet,  saltem  oratus 
provideat.  Sed  qui  hoc  diceret,  jam  non  ne- 
garet  divinam  providentiam  omnino,  sed  so- 
lum  ex  parte,  vel  male  eam  explicaret.  Unde 
qui  negarunt  providentiam,  multo  magis  ne- 
garunt  habere  Deum  vel  causalitatem  proxi- 
mam  in  his  inferioribus,  vel  scientiam  om- 
nium  particularium,  quse  hic  aguntur;  et  ita 
necessario  sequitur  ex  illo  eirore,  oratio- 
nem  esse  inutilem.  Quod  autem  ad  rem  prse- 
sentem  spectat,  parum  refert  quod  unus  er- 
ror  bene  sequatur  ex  alio,  necne.  Nam  si  isti 
hseretici  unum  errorem  bene  intulerunt  ex 
alio,  everso  fundamento,  quodin  aliislocisfit, 
alter  error  evertitur;  si  autem  per  se  directe 
circa  utrumque  errarunt,  probando  veritatem 
catholicam  impugnabuntur  sufficienter,  quan- 
tum  ad  prsesens  attinet. 

7.  Unde  provenit  Pelagii  error  circa  oratio- 
nis  utUitatem.  —  Inferaturne  ex  errore  Pe- 
lagii  fore  inutilem  orationem.  —  Semipelagia- 
ni  justo  plus  orationi  tribuebant.  —  Ex  alio 
principio  fertur  Pelagius  errasse  circa  utilita- 
tem  orationis;  credidit  enim  bomines  nonin- 
digere  auxilio  divino  ad  bene  operandum, 
neque  ad  salutem ,  vel  remissionem  peccato- 
rum  consequendam,  unde  inferebat  non  opor- 
tere  orare  Deum  ad'hsec  vel  similia  beneticia 
petenda  ,  quibus  accommodari  potest  illud 
Ecclesiast.  46:  Non  exoraverunt  pro  peccatis 
suis  antiqui  gigantes  qui  destructi  sunt,  confi- 
dentes  sucevirtuti'.  Hunc  errorem  tribuit  Pela- 
gio  Augustinus,  lib.  Hseres.,  in  88,  et  Epist. 
106.  Et  aliqui  tribuunt  Origeni  et  discipulis 
ejus,  ex  verbisEpipbanii,  Epist.  adJoannem 
Hierosolymitanum,  quse  est  sexagesima  inter 
Epistolas  Hieronymi,  ubi  sic  inquit :  Audent 
in  periculo  anima?  suce  asserere  quodcumque 
cis  in  buccam  venerit,  et  magis  jubere  Deo ,  et 


non  ab  eo  orare,  vel  dicere  veritatem.  Sed  non 
dicit  Epiphanius  errasse  Origenistas  circa 
doctrinam  de  oratione,  sed  peccasse  non  uten- 
do  illa  ad  intelligendam  veritatem,  ac  proprio 
sensu  et  judicio  eloquia  Dei  interpretantes  : 
hoc  enim  existimo  esse  quod  ait :  Audent  ju- 
bcre  Deo ,  etc.  Difficilior  yero  hic  est  illatio 
quam  Peiagius  faciebat ,  ut  refertur ;  tum 
quia  multa  bona  sunt  petenda  a  Deo  ,  quae 
per  se  proprie,  nec  ad  gratiam  pertinent,  nec 
pendent  ex  gratia,  ut  sunt  temporalia  et  cor- 
poralia  bona;  tum  etiam  quia  Pelagius  fate- 
batur  gratiam  prodesse  saltem  ad  facilius 
bene  operandum,  vel  vincendas  tentationes  ; 
ergo  sentiebat  gratiam  esse  saltem  utilem 
nobis ;  ergo  non  est  cur  negaret  orationem 
fore  utilem,  sipotest  gratiam  impetrare.  Qua- 
re  non  mihi  satis  constat  an  Pelagius  omnino 
rejiceret  orationem  tanquam  inutilem^  vel  so- 
lum  erraverit  ejus  necessitatem  negando,  de 
qua  re  dicemus  in  capitulo  septimo.  De  Se- 
mipelagianis  autem  constat  plus  nimium  tri- 
buisse  orationi,  etiam  mere  naturali,  ut  ex 
Concilio  Arausicano,  el  ex  Epistolis  Prosperi, 
et  Hilarii  ad  Augustinum,  et  ex  ipso  Augus- 
tino,  lib.  de  Preedestinatione  Sanctorum,  et 
de  Bono  persev.,  et  aliis  locis  constat,  de 
quo  plura  dicemus  cap.  sequenti. 

8.  Error  tollentium  orationem,  quia  puta- 
bant  Deum  non  moveri  precibus.  —  Tandem 
alii  contempserunt  orationem  non  ex  aliis  ex- 
trinsecis  erroribus,  sed  quia  putabant  Deum 
non  moveri  verbis  nostris  aut  petitionibus, 
sed  solum  intueri  opera  nostra,  et  juxta  illa 
retiibutionem  dare.  Hunc  sensum  videntur 
babere  verba  Wicleph,  quse  refert  Waldensis 
supra  :  Deus  est  auctor  realis,  qui  non  requirit 
vocem  vel  cogitationem,  sed  omnino  vitam  suce 
justitia?  complacentem.  Unde  triplicem  distin- 
guebat  orationem,  mcntalem,  yocalem  et  vi- 
talem,  id  est,  quse  in  bona  vita  et  bonis  ope- 
ribus  consistit,  et  hanc  postremam  diccbat 
sufficere,  aliis  prsetermissis ;  et  hunc  erro- 
rem  suspicatur  Waldensis,  dicto  lib.  \ ,  capi- 
te  13,  hausisse  Wiclephum  ex  fonte  pbiloso- 
phorum ,  qui ,  ut  refert  Hieronymus  in  illa 
verba  Matth.  6:  Scit  enim  Pater  coslestis, 
quia  his  omnibus  indigetis,  dixerunt :  Si  novit 
Deus,  antequamoremus,  quibus  indigeamus, 
frustra  scienti  loquimur. 

9.  Concluditur  orationem,  debite  factam,  esse 
actumper  se  honestum,  rationi  congruum,  et 
valde  utilem . — Dicendum  vero  est  orationem 
adDeum,siindebita  materia  etcircumstantiis 
fiat,  esseactumper  se  honestum,  rationi  con- 


CAP.  VI.  AN  DEUS  CONVENIENTER  ORETUR  ET  HONESTE. 


21 


sentaneum,  et  liomini  valde  utilem.  Asserlio 
estde  fide,  tam  frequenter  expressain  Scriptu- 
ris,  utsupervacaneumsit  illam  probare.  Nam 
in  actu  exereito,  ut  sic  dicam,  utrumquetesta- 
mentum  plenum  est  frequentia  orationum,  et 
omnes  Psalmi  altissimam  orationem  continent; 
et  Christus  Dominus  frequentissime  orasse  le- 
gilur,  et  vitam  suam  non  solum  in  coena  et  in 
horto,  sed  etiam  in  Cruce  orando  consummas- 
se ;  et  de  Apostolis,  et  tota  Ecclesia  fideli  ab 
ejus  initio,  idem  refertur  in  Actibus  Apostolo- 
rum.  Preeter  exemplum  vero  habemus  etdoc- 
trinam  et  preeceptum  Christi;  Matth.  6  docuit 
nos  orare,  et  capit.  7,  adjecit  consiiium:  Peti- 
te,et  accipietis ;  et  capit.  28 :  Vigilate,  et  ora- 
te,  iit  hon  inlretis  in  tentationem ;  et  Luc.  18 : 
Oportet  semper  orare;  et  similia  inveniuntur 
passim.  In  quibus  considerandum  est  indefini- 
te  loqui  de  oratione,  posseque  optime  de  vocali 
intelligi ;  tamen  inde  evidentercolligitur,  peti- 
tioneni  sola  mente  factam,,  etiamsi  in  sensibi- 
lem  vocem  non  prodeat,  et  honestam  et  uti- 
lem  esse ;  tum  quia  et  vox  necessaria  non  est 
ut  Deus  orationem  percipiat,  ut  pec  se  constat ; 
tum  etiam  quia  tota  efficacia  orationis  vocalis 
ex  interiori  affectuetintentionependet;  ideo- 
que  summa  utilitas  et  formalis  honestasestin 
interioriaffectu,  etinterna  locutioneadDeum. 
Unde  est  illud  Psalm.  26  :  Tibidixit  cor  meum  , 
et  illud  Psal.  38 :  Beatus  vir  cujus  est  auxilium 
abs  te,  ascensiones  in  corde  suo  disposuit;  et 
statim  :  Domine  Deus  virtutum,  exaudi  oratio- 
nemmeam;  et  Psalm.  76:  Anticipaveruntvigi- 
lias  oculimei,turbatus sum,  etnon  sum  locutus, 
cogitavi  dies  antiquos,  etc,  et  alia  plura  affe- 
remus  infra  lib.  sequen.  Propter  quae  non  so- 
lum  est  de  fide  certum  orationem,  ut  compre- 
hendit  vocalem,  sed  etiam  orationemin  men- 
t.e  consummatam,  esse  sanctam  et  utiiem. 
Quinpotius  Ambrosius,  lib.  6de  Sacramentis, 
cap.  4,  utile  docet  esse  interdum  sola  mente 
absque  voceorare,  quodetiam  alii  Patresfre- 
quenter  docent,  ut  videbimus  infra  tractando 
de  oratione  mentali  communiter  sumpta.  Pa- 
trum  etiam  testimoniaafferemus  infracap.  se- 
qucnti.Ratione  ostendetur  facile,  responden- 
do  adrationes  dubitandi  in  principio  positas. 
10.  Respondetur  objectionibus  initio positis. 
—  Ad  primam  respondetur,  non  esse  inutile 
vel  impium  aliquid  a  Deo  petere,  quia  nec 
petimus  ut  aliquid  ex  tempore  velit,  quod  ab 
eeterno  non  voluit,  neque  ut  mutet  decretum 
quod  ab  eeterno  habuit;  utrumque  enim  pro- 
cederet  ex  falsa  de  Deo  existimatione ;  sed 
petimus  ut,  media  oratione  nostra,  id  faciat 


quod  ab  eeterno  decrcvit,  quia  non  obstante 
illo  decreto,  ssepe  non  faceret  sine  oratione 
nostra,  quia  hoc  ipsum  ipse  decrevit.  Hoc  to- 
tum  colligitur  ex  Scripturis,  in  quibus  legi- 
mus  Deum  multa  facere  interventu  orationis, 
et  propter  iilam,  ut  Ezechiee  oranti  adjecit 
quindecim  annos  vitee,  Isaise  38;  cui  dixitDeus  : 
Audivit  orationem  tuam,  etvidilacrymastuas. 
Similiter  Ninivilis  orantibus  pepercit,  Jonae3; 
et  3  Rcg.  17  :  Exaudhnt  Dominus  vocem  Elice, 
et  reversa  est  anima  pueri  intra  eum .  Et  ideo 
Christus  monebat :  Pctite  et  accipietis,  qucerite 
et  invenietis,  etc,  Matth.  7.Quod  non  diceret, 
nisi  oratio  esset  aliquo  modo  causa  et  ratio 
obtinendi  quod  petitur.  Unde  Jacobi  5  ipsi 
orationi  ascribitur  effectus :  Multum  ( inquit ) 
valet  deprecatio  justi  assidua ;  et  ibidern  :  Ora- 
tio  fidei  sahabitinfirmum,  etc  Interdum  etiam 
expresse  dicitur  in  Seriptura,  non  esse  futu- 
rum  effectum,  si  non  interveniat  oratio,  ut 
Matth.  17  :  Hoc  genus  dcemoniorum  non  ejici- 
tur,  nisi  in  oratione  et  jejunio,  et  Jacobi  4  : 
Non  habetis  propter  quod  non  posiulatis  ;  pe- 
titis,  et  non  accipitis,  eo  quod  male  petatis.  Igi- 
tur,  non  obstante  eeterna  dispositione  clivinEe 
providentiee,  potest  esse  oratio  una  ex  causis 
necessariis  ad  effectum,  sicutnon  obstantedi- 
vinapraeordinatione^,  suntnecessarias  alisecau- 
sa3  secundee,  vel  plrysicee,  vel  etiam  morales, 
ut  meritoria,  vel  dispositiva,  etc 

\  1 .  Necessitas  orationis  declaratur,  non  ob- 
stante  divina  prceordinatione.  —  Hic  vero  sta- 
tim  occurrit  speculativa  queestio,  qualis  sit 
preeordinatio  divina  eeterna  circa  effectum  qui 
per  orationem  obtinetur,  an,  scilicet,  sit  ex 
preevisa  oratione,  velpotiusoratio  habeatori- 
ginem  ex  praeQnitione  effectus,  et  solum  sit 
ratio  executionis  ejus.  Sed  haec  queestio  non 
est  hoc  loco  a  nobis  tractanda,  nam  in  libro 
de  Preedestinatione,  et  de  Auxiliis  gratiee  satis 
tractata  est.  Unde  breviter  dicimus,  licet  non 
repugnet  aliquos  effectus  communes  et  infe- 
rioris  ordinis^  ante  preevisam  orationem  solum 
esse  antecedenti  et  simplici  affectu  intentos, 
et  propter  orationem  praevisam  efficaciter  prse- 
ordinarij  nihilominus  in  preecipuis  gratiee  ef- 
feclibus  sentiendum  esse  quod,  licet  per  ora- 
tiones  obtineantur,  efficaciter  preeordinatisint 
ante  preevisam  orationem,  et  consequenter 
quod  ipsa  oratio  necessaria  sit  ad  executio- 
nem  ex  divina  disposilione  posteriori  secun- 
dum  rationem ,  sicut  Incarnatio  preedefinita 
est  antea  preevisas  orationes  Patrum,  et  nihi- 
lominus,  mediantibus  illis_,  est  executioni  man- 
data.   Et  eodem  modo  docent  Theologi  prse- 


22 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  1N  COMMUNl. 


destinationem  juvari  precibus  Sanctorum.  Sic 
etiam  intelligo  quod  Augustinus  dicit  sermon. 
d  de  Sancto  Stephano,  quod,  si  Stephanus 
non  orasset,  Ecclesia  Paulum  non  liaberet.  At- 
que  liajc  videtur  esse  clara  sententia  Prospe- 
ri,  lib.  2  de  Vocatione  Gentium,  capite  ulti- 
mo,  dicentis :  Quamvis  quod statuit  Deus,  nul- 
la  possit  ratione  %on  fteri,  sludia  tamen  non 
tolluntur  orandi,  nec  per  electionis  propositnm 
liberi  arbitrii  devotio  relaxatur,  cum  implenclce 
toluntatis  Deiita  sit  prceordinatus  efectus,  ut 
per  laborem  operum,  per  instantiam  supplica- 
tionum,  per  exercitiavirtutum  ftant  incrementa 
meritorum.  Quod  confirmat  testimoniis  Ange- 
li,  Tobise  6,  qui  prius  dixit  Tobise  et  Saree : 
Surgite,  et  deprecamini  Deum  ut  detur  vobis 
misericordia  et  sanitas,  et  pro  ratione  recldit : 
Tibi  enim  destinata  est  ante  sxcula,  et  tu  sana- 
bis  eam  l. 

12.  Objectio.  — Responsio.  —  Quseri  vero 
ulterius  potest,  si  Deus  ex  se,  et  ante  oratio- 
nem  preevisam,  habet  propositura  dandi  abso- 
lutum  et  efficax,  cur  postulet  orationem,  etiam 
ut  necessariam  ad  effectum,  cum  voluntas 
ejus  sufficiens  sit.  Respondeo  ,  primum  id  fa- 
cere  Deum  ob  generalem  rationem ,  qua  vult 
operari  per  causas  secundas,  quantum  com- 
mode  potest,  et  in  operibus  moralibus  seu 
graties  vult  cooperationemhominis,  ubi  locum 
habere  potest;  nam  ubi  non  potest,  ipse  solus 
operatur,  et  ideo  recte  dixit  Augustinus,  de 
Dono  persev.,  cap.  \l,Deum  alia  dandaetiam 
ow?i  orantibus,  sicut  initium  fidei,  alia  non  nisi 
orantibus  prceparasse ,  sicut  usque  in  ftnem 
perseverantiam.  Et  Prosper,  loco  citato,  signi- 
ficat  Deum  hoc  ordinasse  propter  commodum 
nostrum,  nimirum,  ut  non  solum  secundum 
propositum  Dei,  sed  etiam  secundum  merita 
nostra  coronemur. 

13.  Objicitur  ulterius.  —  Respondetur  ob- 
jectioni.  —  Instabis,  quia  hsee  cooperatio  et 
meritum  ex  parte  hominis  satis  exercetur  per 
desiderium  justitise,  aut  beatitudinis,  ut  alias 
dicit  Augustin.,  EpistoL  121;  quod  autem 
hoc  desiderium  a  nobis  per  orationem  mani- 
festetur  Deo  scienti  illud,  videri  superfluum, 
et  non  pertinere  ad  cooperationem  creaturee, 
heque  ad  aliam  utilitatem  nostram.  Respon- 
detur  pertinere  in  primis  ad  gloriam  et  cul- 
tum  Dei,  uthomorecognoscatDeum  tanquam 
auctorem  gratise ,  et  omnis  boni  quod  facif, 
quando  illiproponit  desiderium  suum,  virtute 

1  Editor  Lugdunensis  admonet,  Angeli  verba 
haud  exacte  referri. 


et  liberalitate  illius  implendum,  et  ideo  dixit 
Leo  Papa,  ser.  1,  de  Jejun.  decirai  mensis, 
quocl  in  orationibus  permanet  ftcles  recta. 
Deinde  petenclo  orationesnostras,  Deusnobis 
occasionem  preebuit  accedendi  ad  illum,  et 
colloquendi  cum  illo,  quse  est  et  maxima  uti- 
litas,  et  summa  dignitas  animarum,  ut  ele- 
ganter  dixit  Chrysostomus,  lib.  1  de  Orando 
Deuna,  uncle  sic  concludit  :  Vitam  piam  ac 
Dei  cnltu  dignam  miris  moclis  oratio  conciliat, 
conciliatam  auget,  ac  ceu  thesaurum  recondit 
in  animis  nostris ;  et  infra  :  Quid  majus  aut 
divinius  obtingere  possit,  quam  deprecatio,  cum 
hanc  animis  cegrotantibus  pharmacum  quod- 
dam  esse  liqueat.  Vere  ccelestis  est  armatura 
deprecatio,  quce  Deo  funditur,  solaque  ftrmam 
custodiam  prcebet  liis  qui  se  Deo  tradiderunt. 
14.  Secundte  rationi  dubitandi  fit  satis.  — 
Atque  hinc  facilis  est  responsio  ad  secundam 
rationem  dubilandi.  Duo  enim  in  oratione 
considerari  possunt  ex  parte  objecti  ejus. 
Unum  est  materia,  circa  quam  versatur.  Al- 
terum  est  motivum,  seu  formalis  ratio  sub 
qua  versari  debet,  ut  sit  vera  oratio.  Primum 
est  res  cjuee  postulatur,  quee  vere  dicitur  ma- 
teria  orationis  ,  quee  quidem  secundum  se 
spectata  indifferens  esse  potest ;  tamen  ut 
sic,  non  est  proxime  materia  orationis,  prout 
nunc  de  illa  agimus,  sicut  in  cap.  2  diximus. 
Debet  ergo  esse  talis  materia,  quam  a  Deo 
petere  decens  sit,  et  ideo  ex  hoc  capite  non 
est  indifferens  oratio ,  sed  per  se  honesta. 
Aliunde  vero  quamvis  revera  homo  utatur 
oratione  tanquam  medio  ad  obtinendum  quod 
desiderat,  et  sub  ea  ratione  videatur  oratio 
habere  rationem  boni  utilis,  tamen  quatenus 
hoc  totum  respectu  religiosee  orationis  mate- 
riale  est,  et  in  eo  prcecipue  intenditur  divi- 
nus  cultus,  habet  oratio  per  se  propriam  ho- 
nestatem,  ut  in  sequenti  cap.  magis  declara- 
bimus. 

CAPUT  VII. 

AN   0RATI0    SIT   PROPRIUS   ET   ELICITDS  AGTUS 
VIRTUTIS   RELIGIONIS  ? 

1 .  Status  controversice  declaratur.  —  Ora- 
tio  videtur  esse  actus  elicitus  fidei.  —  Duo  in 
prsececlenti  cap.  de  oralione  diximus,  nimi- 
rum  esse  et  honestam  et  utilem ;  nunc  expli- 
care  aggredimur  quem  gradum  in  utraque 
bonitate  habeat.  Et  imprimis  de  honestate 
dubium  videtur,  quia  multiplex  honestas  in 
oratione  exercetur.  Prima  est  fidei,  ut  paulo 


CAP.  VII.  UTRUM  ORATIO  SIT  ELICITUS  ACTUS  VIRTUTIS  RELlOlOiNTS. 


23 


antea  ex  Leone  clicebamus,  nam  qui  petit  a 
Deo,  profitetur  se  credere  Deum  posse  clare 
quod  postulatur,  esseque  primum  auctorem 
omnis  boni ;  imo  etiam  credit  esse  veracem  et 
fidelem  in  implendo  quod  promisit.  Sed  hoc, 
quod  ad  fidem  attinet,  diffieile  non  est;  pro- 
bat  enim  bene  fidem  esse  fundamentum  et 
radicem  orationis,  sicut  generaliter  est  fun- 
damentum  rerum  sperandarum,  ut  dicitur  ad 
Hebreeos  [11,  et  in  universum  totius  justitise 
et  virtutum  omnium,  ut  dicitur  in  Concilio 
Tridentino,  sessione  6,  capite  8.  Et  speciali- 
ter  de  oratione  dixit  Paulus,  ad  Roman.  10  : 
Quomodo  invocabunt  in  quem  non  crediderunt, 
quia  primum  aditum  adDeum  aperit  fides,  et 
conditiones  fere  omnes  necessariee  ad  debi- 
tum  orandi  modum  in  fide  radicantur,  ut  ex 
inferius  dicendis  constabit.  Non  tamen  hinc 
fit  honestatem  orationis  confundi  cum  ho- 
nestate  fidei,  sicut  nec  spes,  nec  religio  quo- 
adaliosactus,  confunduntur  cum  fide,  quam- 
vis  in  ea  fundentur. 

2.  Orationem  pertinere  videtur  elicitive  ad 
illam  rirtutem,  ex  cujus  afjfectu  ipsa  oratio  pro- 
cedit.  — Major  difficultas  est  de  virtute  illa  ad 
quam  pertinet  amare,  vel  desiderare  bonum 
illudquod  postulatur,  ut,  verbi  gratia,  si  quis 
petat  remissionem  peccatorum  ex  affectu 
charitatis,  vel  petat  veram  contritionem  ex 
affectu  pcenitentiae,  seu  desiderio  satisfacien- 
di  Deo  prout  potest,  vel  petat  perseverantiam 
ex  affectu  et  intentione  obtinendi  seternam 
retributionem,  quse  pertinet  ad  spem,  et  sic 
de  aliis.  Nam  in  singulis  ex  his  affectibus  vi- 
detur  oratio  pertinere  elicitive  et  proprie  ad 
illam  virtutem  ,  ad  quam  pertinet  talis  affec- 
tus  ad  rem  postulatam ;  erit  ergo  oratio  ac- 
tus  elicitus  nunc  charitatis,  nunc  spei ,  nunc 
pcenitentice,,  vel  alterius  similis  virtutis.  Pro- 
batur,  quia  ejusdem  virtutis  est  intendere  fi- 
nem,  et  applicare  medium  utile  vel  neces- 
sarium  ad  illum  finem  ;  sed  oratio  semper  su- 
mitur  ut  medium  ad  obtinendum  id  quod  desi- 
deratur ;  ergo  sicut  desiderare  rem  postula- 
tam  non  est  unius  virtutis,  sed  diversarum,  ut 
declaratum  est,  ita  oratio  non  est  actus  unius 
virtutis,  sedpotest  esse  diversarum,  pro  diver- 
sitate  desideriorum,,  juxta  materias  et  motiva 
eorum.  Confirmatur  ac  declaratur,  nam  ex  eo- 
demmotivo  aliquis  petit  aiiquid,  ex  quo  iilud 
desiderat,  ut  in  petitione  inter  homines  ma- 
nifestum  est  ;  estque  eadem  ratio  inpetitione 
ad  Deum,  quia  idem  est  motivum  tendendi 
ad  finem  et  ad  medium  ut  sic  ;  sed  deside- 
rium,  per  orationem  explicatum,  nunc  est  ex 


motivo  charitatis,  nunc  pcenitentiaa,  etc;  er- 
go  etiam  oratio  proxime  est  ex  eodem  moli- 
vo  cum  partitione  accommoda  ;  ergo  elicitur 
ab  eadem  virtute. 

3.  Concluditur  orationem  esse  actum  pro- 
prium  religionis.  —  In  hoc  puncto  communis 
resolutio  est,  orationem  esse  actum  proprium 
religionis.  Ita  docet  D.  Thomas  2.  2,  qusest. 
33,  in  princ,  et  in  art.  3;  et  ibi  Cajet.,  et  q. 
81,  art.  4,  ubi  dicit  orationem  esse  actum  eli- 
citum  a  religione.  Et  hoc  sequuntur  omnes 
Theologi,  in  4,  d.  15  ;  et  Medina,  in  codice 
de  Oratione^  queest.  2.,  quanquam  ille  distinc- 
tione  quadam  utatur,  ut  statim  dicam.  Con- 
Crmaturque  assertio  ex  communi  sensu,  et 
traditione  omnium  hominum  nam  omnes 
existimant  magnam  partem  religionis  ad 
Deum  in  oratione  positam  esse  ;  neque  fuit 
unquam  ulla  hominum  congregatio  Deum  co- 
lens ,  quae  non  propriam  supplicandi  Deo 
rationem  haberet.  Omnes  ergo  credunt  ora- 
tionem  esse  religionis  actum.  Ut  autem  ra- 
tionem  hujus  sententiae  reddamus  ,  distin- 
guenda  sunt  duo.  Primum  est  affectus  oran- 
di.  Secundum  est  petitio  ipsa,  prout  a  nobis 
intelligitur  fieriper  locutionem  mentalem  aut 
vocalem.  Difficultas  ergo  est  circa  ipsum  af- 
fectum  orandi,  nam  cujus  virtutis  actus  elici- 
tus  ille  fuerit,  ejusdem  erit  ipsa  petitio,  quia 
petitio  non  eli.citur  a  virtute,  nisi  mediante 
affectu  ;  nec  petitio  intellectus  habet  ratio- 
nem  moralis  actus,  nisi  quatenus  est  ex  vo- 
luntate  et  affectu  orandi ,  a  quo  tanquam  a 
forma  habet  et  esse  morale,  et  moralem  ho- 
nestatem. 

4.  Affectus  orandi  procedere  debet  ex  moti- 
to  colendi  Deum.  — Igitur  in  affectu  orandi^ 
considerandum  est  ex  quo  motivo  fieri  de- 
beat,  ut  recte  et  convenienter  fiat  in  ordine 
ad  Deum.  Sic  ergo  dicimus^,  affectum  orandi 
esse  debere  ex  motivo  colendi  Deum,  et  offe- 
rendi  ilii  mentem  nostram,  mediante  oratio- 
ne,  ad  colendum  ipsum,  recognoscendo  et 
quasi  protestando  petitione  ipsa  nostram  sub- 
jectionem  ad  Deum,  et  nostram  indigentiam 
ac  dependentiam  ab  ipso,  et  e  converso  po- 
tentiam  ejus,  bonitatem  ac  providentiam  er- 
ga  nos.  Hic  ergo  affectus  sub  hoc  motivo  ma- 
nifeste  est  actus  elicitus  a  religione,  cujus 
proprium  munus  est  cultum  Deo  reddere, 
ut  supra  dictum  est.  Quod  autem  hoc  moti- 
vum  possibile  sit,  etiam  est  per  se  evidens, 
quiapetitio,  sic  oblata  Deo,  ex  intrinsecaTa- 
tione  sua  est  nota  subjectionis  orantis  ad 
Deum  ianquam  ad  excellentem.  Quod  deni- 


24 


LIB.  I.  DE  OHATIONE  IN  COJIMUNI. 


que  hujusmodi  esse  debeat  proprium  moti- 
vum  orandiDeum,  declaratur,  quia  non  ora- 
mus  Deum  ut  vel  ei  manifestemus  aliquid 
quod  antea  non  noverat,  neque  ut  novam 
aliquam  voluntatem  habeat  propter  nostram 
orationem,  quam  ab  eeterno  non  habuerit; 
ergo  quod  maxime  intendere  possumus  et  de- 
bemus,  est  ipsum  colere  et  venerari.  Dices 
nihil  aliud  nos  intendere,  nisi  consequi  quod 
postulamus.  Sed  contra,  quia  ut  per  oratio- 
nem  intcndamns  consequi  quod  postula- 
mus,  oportet  ut  in  oratione  ipsa  apprehenda- 
mus  aliquid,  ratione  cujus  exigitur  a  nobis, 
ut  medium  ad  obtinendum  postulata;  hoc  au- 
tem  nihil  aliud  est,  nisi  quod  oratio  sit  cultus 
et  subjectio  ad  Deum,  et  ita  per  illam  dispo- 
nimur  ad  impetrandum  a  Deo  quod  vcupi- 
mus.  Atque  ita  inteliigendarn  existimo  diffe- 
rentiam  inter  humanam  et  spiritualem  ora- 
tionem,  quam  Gullielmus  Parisiensis,  in  sua 
Rhetorica  divina,  capit.  2,  tradit,  et  sequi- 
tur  Gabriel,  lectio  31,  in  Can.,  quod  humana 
petitio  tendit  ad  disponendum,  ut  sic  dicam, 
vel  immutandum  eum  ad  quem  fit ;  petitio 
autem  ad  Deum  tendit  ad  disponendum  ip- 
sum  petentem;  nam  curn  se  exhibet  culto- 
rem  Dei,  se  disponit  ad  recipiendum  quod 
postulat. 

5.  Cultus  Deo  exMbitus  in  oratione  non 
distinguitur  ab  illa.  —  Dei  cultus  objectum 
est  affectus  orandi.  —  Unde  intelligitur  decipi 
eos,  qui  putant  cultum  illurn,  quem  orando 
Deo  exhibemus,  esse  quid  distinctum  a  peti- 
tione  ipsa,  et  per  modum  objecti  ad  iliam 
comparari,  esseque  eestimationem  de  divina 
potentia  et  majestate,  quee,  ex  oratione  ad 
Deum,  in  ipso  orante,  vel  in  aliis  excitatur, 
vel  actu,  vel  quantum  est  ex  natura  talis  ac- 
tus.  Hoc  enim  putant  necessarium  ut  oratio 
non  sit  actus  virtutis  Theologicse,  sed  mora- 
lis_,  quae  non  Deum  ipsum  immediate,  sed 
cuitum  Dei  attingit  et  intendit.  Hoc  autem 
ideo  ab  aliquibus  excogitatum  est,  quia  non 
satis  distinxerunt  illa  duo  quse  paulo  antea 
disfinximus,  videlicet,  affectum  orandi,  et 
orationem  ipsam,  quee  tamen  distincta  esse 
evidens  est,  preeserlim  constituendo  oratio- 
nem  in  intellectu.  De  affectu  ergo  recte  dici- 
tur  oportere  ut  pro  objecto  habeat  cultum 
Dei ;  de  petitione  autem  ipsa  non  recte  id 
dicitur,  nam  ipsa  petitio  est  cultus  quem  af- 
fectus  ille  intendit,  et  hoc  satis  est  ut  ille  af- 
fectus  non  sit"actus  virtutis  Theologicee,  ut 
supra  de  tota  virtute  religionis  ostensum  est. 
Deinde  eestimatio  illa  de  Deo,   quee  inde  re- 


sultare  potest  in  aliis  extra  ipsum  oran- 
tem,  imprimis  per  se  non  habet  locum  in 
oratione  mentali,  sed  tantum  in  vocali ; 
deinde  est  effectus  valde  extrinsecus,  qui 
non  pertinet  per  se  ad  religionem,  sed  po- 
tius  ad  charitatem  Dei  vel  proximi.  ^Estirna- 
tio  autem  de  Deo,  quee  in  ipso  orante  consi- 
deratur,  potius  ad  orationem  supponenda 
est;  imo  ipsa  oratio  est  protestatio  queedam 
et  nota  illius  eestimationis  de  Deo  in  conspec- 
tu  ipsius  Dei,  et  ideo  est  formalis  cultus  ip- 
sius  Dei. 

6.  Objectio.  —  Responsio.  —  Quod  si  quis 
ulterius  consideret,  ex  oratione  posse  banc 
eestimationem  augeri,  preesertim  si  quis  peti- 
ta  impetravit,  juxta  illud  Psalm.  40:  Imoca 
me  in  die  tribulationis,  cruam  te:  et  honoriflca- 
bis  me,  et  ita  posse  orantem  hoc  ipsum  per 
orationem  suam  intendere,  respondemus  pri- 
mo,  posse  quidem  hoc  intendi,  non  tamen 
esse  hunc  proprium  et  intrinsecum  cultum 
orationis,  sed  ille  quem  ipsa  petitio  intrinsece 
continet.  Unde  licet  orans  talis  conditionis 
sit,  ut  in  ipso  non  habeat  locum  illud  argu- 
mentum,  ut  est  Christus  in  quantum  hoiuo, 
vel  sunt  etiam  beati,  nihilominus  ejus  petitio 
intrinsece  et  per  se  est  cultus  Dei.  Addimus 
secundo,  quando  quis  per  orationem  illum 
finem  intendit,  non  esse  eestimationem  illain 
objectum  petitionis,  quia  neque  illa  postula- 
tur,  neque  intendere  extrinsecum  effectum 
pertinet  ad  intellectum,  cujus  actus  suppo- 
nitur  esse  petitio.  Est  ergo  illa  Dei  gloria  seu 
eestimatio  objectum  alterius  actus  voluntatis, 
quo  talis  divina  gloria  intenditur,  mediante 
petitione  ;  sed  hoc  satis  non  esset  ut  petitio 
ipsa  esset  actus  proprius  et  immediatus  reli- 
gionis,  seu  proprium  et  intrinsecum  objec- 
tum  affectus  religiosi,  nisi  ipsa  petitio  in  se 
et  intrinsece  esset  cultus  Dei. 

7.  Oratio  est  actus  immediate  elicitus  a  reli- 
gione  quoad  affectum  petendi,  quoad petitionem 
vero  est  prowime  imperatus.  —  Est  ergo  ora- 
tio  quoad  affectum  orandi,  seu  petendi,  actus 
proprie  et  immediate  elicitus  a  religione; 
quoad  petitionem  vero  ipsam,  est  actus  pro- 
xime  imperatus ,  quatenus  locutio  intellec- 
tualis  est,  licet  in  esse  morali  et  virtutis  pos- 
sit  etiam  dici  elicitus,  loquendo  cum  multis. 
Unde  petitio  mentalis,  iicet  dicatur  actus  in- 
teinus  religionis  comparatione  externorum 
actuum  qui  sensibus  objiciuntur,  quomodo 
loquitur  de  illa  D.  Thomas,  queest.  82  et  93, 
in  principiis,  nihilominus  comparatione  vo- 
luntatis,  in  qua  est  religio,  est  quasi  actus 


CAP.  VII.  UTRUM  ORATIO  SIT  ELICITUS  ACTUS  VIRTUTIS  RELIGIONLS. 


25 


externus,  id  cst  alierius  potentire ;  loquimur 
enim  de  ordinaria  petitione,  quse  per  loeu- 
tionem  intellectus  fit.  Nam  prout  in  volun- 
tate  ipsa  considerari  potest,  vel  non  cst  dis- 
tincta  ab  affeetu  orandi ;  vel,  si  distinguantur 
tanquam  actus  directus  et  reflexus,  uterque 
erit  internus  actus  voluntatis,'  quamvis  res- 
pectu  virtutis  religionis  ipse  affectus  orancli 
sit  immediatior  actus  quam  petitio. 

8.  Respondetur  difficultati  positcc  in  prin- 
cipio.  —  Ad  difficultatem  ergo  in  principio 
positam,,  Medina  loco  proxime  citato  indicat 
esse  distinctione  utendum  :  Nam  refert,  in- 
quit,  unde  Jiujusmodi  oratio  procedat,  ad  co- 
gnoscendum  adquam  virtutem  oratio  pertineat. 
Si  enim  solum  procedat  ex  arnore  proximi, 
vel  proprio,  ad  amicitiam  seu  charitatem 
pertinet ;  si  ex  animo  recognoscendi  Dei  po- 
tentiam  et  misericordiam,  ad  latriam  perti- 
net.  Non  censeo  tamen  distinctionem  lianc 
esse  absolute  admitteBdam,  quia  alias  non 
magis  posset  oratio  adscribi  religioni,  tan- 
quam  proprius  et  elicitus  actus  ejus,  potius 
quam  charitati,  vel  pcenitentise,  vel  alteri  si- 
mili  virtuti,  quia  in  oratione  motiva  omnium 
harum  virtutum  inveniri  possunt.  Dico  ergo 
orationem  ad  Deum  convenienti  modo  fac- 
tam  semper  esse  actum  elicitum  a  religione., 
seu  aptum  elici,  quantum  est  ex  specie  sua. 
Quod  sane  nec  Medina  negare  videtur,  nam 
statim  subjungit  quod,  quando  ad  Deum  tan- 
quam  ab  eo  dependentes  oramus,  ipsum  co- 
limus,  quia  per  hoc  illius  potentiam  et  nos- 
tram  indigentiam  profitemur.  At  quoties 
convenienter  ad  Deum  oramus,  tanquam  ab 
eo  depenclentes  et  illius  potentiam  et  nos- 
tram  indigentiam  recognoscentes  oramus;  er- 
go  latriam  erga  ipsum  exercemus ;  ergo  est 
ille  actus  ex  proximo  affectu  ad  religionem 
pertinente. 

9.  Consecutio  rei  postulata?  per  orationem 
est  finis  extrinsecus  religionis.  —  Religio  est 
mediatrix  inter  cceterasmrtutes  Deum,  etadpe- 
titiones  illarum  ipsi  prcesentandas.  — Neque 
obstat  quod,  ad  efficiendam  hujusmodi  oratio- 
nem,  exaffectu  obtinendi  rempostulatam  mo- 
veamur,  nam  tunc  consecutio  rei  posiulata;, 
quam  speramus,  nos  movet  per  modum  finis 
extrinseci  seu  remoti  respectu  religionis. 
Unde  solum  fit  talem  orationem  esse  impe- 
ratam  ex  virtute  charitatis,  vel  pcenitentiae, 
vel  etiam  ex  amore  alicujus  commodi  propiii 
honesti,  quod  non  est  inconveniens,  sed  om- 
nino  verum ;  sumiturque  ex  divo  Thoma,  et 
Cajetano,  qusest.  83,  art,  1,  ad  2.  Et  patet, 


quia  saepe  voluntas  ex  affectu  unius  virtutis 
applicatur  ad  usum  alterius,  in  ordine  ad  ali- 
quem  effectum,  quempriorvirtus  appetit.  Sic 
enim  ex  affectu  proptio  pcenitentiae,  qualis 
est  intentio  resarciendi  divinam  injuriam  per 
peccatum  commissam,  movetur  homo  ad  eli- 
ciendam  contritionem,  quae  est  proprius  ac- 
tus  charitatis,  et  similiter  e  contrario  ex  af- 
fectu  charitatis  potest  voluntas  moveri  ad  eii- 
ciendum  actum  pcenitentia?;  non  est  enimin- 
conveniens  inter  virtutes  dare  hunc  circulum , 
secundumactus  diversos.  Ita  ergo  quotiesho- 
mo  appetit  aliquod  bonum  per  quamcumque 
virtutem  voluntatis,  et  per  fidem  vel  pruden- 
tiam  judicat,  oportere  a  Deo  petere  auxilium 
adiliud  bonum  obtinendum,  tunc  cx  illo  af- 
fectu  applicatur  religio  ad  illud  officium  exe- 
quendum.  Et  ita  se  habetreligio  tanquam  in- 
terventrix  et  mediatrix  inter  alias  virtutes  et 
Deuin,  ut  petitiones  seu  desideria  omnium 
proesentet. 

40.  Media  cultus  exliibitione  rem  desidera- 
tam  a  Deo  accipimus.  —  Ubi  (ut  hoc  magis 
constet)  considerandum  est',  quod  quando 
una  virtus  indiget  ope  alterhiS;  non  soJum 
quoadmaterialemactum  illius  (ut  sic  dicam), 
sed  etiam  quoad  formalem  honestatem  ejus, 
tunc  virtus  movens  non  potest  esse  eiiciens, 
sed  tantum  imperans,  quia  tunc  ad  talem  ac- 
tum  eliciendum  necesse  est  ut  fiat  ex  motivo 
proprio  virtutis  motee,  cujus  auxilium  (ut  sic 
dicam)  ab  altera  imploratur.  Quod  aperte  ex- 
piicatur  in  exemplo  dato  de  virtute  pceniten- 
tise,  quse  intendit  expellere  peccatum,  sed 
non  potest  sine  acljutorio  charitatis,  quia  li- 
cet  etiam  ipsa  possit  aliquem  dolorem  de  pec- 
cato  elicere,  ille  per  se  non  satis  est,  sed 
oportet  fieri  summo  quodammodo  dolore,  qui 
fieri  non  potest  nisi  ex  proprio  motivo  chari- 
tatis  ;  et  ideo  necesse  est  ut  ex  tali  intentione 
pcenitentise^,  si  efficax  est,  applicetur  volun- 
tas  ad  eliciendam  contrilionem  propriam 
charitatis.  Ad  hunc  ergo  modum  dicimus  in 
pra3senti,  ad  impetrandum  a  Deo  efficaci- 
ter  craod  petimus,  necessarium  esse  petere, 
non  quocumque  modo,  sed  exhibendo  Deo 
cultum  et  honorem  per  ipsam  petitionem, 
quia,  ut  supra  ostensum  est,  in  petitione  nos- 
tra  respectu  Dei  nihil  aliud  considerari  po- 
test,  ob  quod  sit  apta  ex  parte  nostra  ad  im- 
petrandum  a  Deo,  qui  jam  cognoscebat  de- 
siderium  nostrurm,  priusquam  per  orationem 
illud  proponeremus.  Ergo  indigent  alias  vir- 
tutes  auxilio  petitionis,non  maieriali  quodam 
modo,  ut  sic   dicam,   sed   formali,  quatenus 


est 


et  ideo  noa  eliciunt  petitio- 
ut  illam  eli- 


religionera  movent , 


26 

cultus  Dei 
nem.,  sed 
ciat. 

11.  Ratio  difficultatis  initio  positce,  et  ejus 
confirmatio  expediuntur. — Cum  ergo  in  propo- 
sita  difficultate  dicitur  ejusdem  virtutis  esse  in- 
tendere  flnemet  applicarernedia,  distinguen- 
dnm  est  illud  verbum  applicare  ;  nam  si  in- 
telligatur,  eliciendo  actum  qui  assumitur  ut 
medium,  non  est  in  universum  verum,,  sed 
sclum  quando  iile  actus  non  habet  ex  intrin- 
seco  motivo  propriam  honestatem  ad  aliam 
virtutem  pertinentem^ut  declaratum  est.  Si  au- 
tem  intelligatur,  saltem  imperando,  sic  verum 
est,  et  nihiiex  eo  infertur  contra  dicta.  Cum  ve- 
ro  in  confirmatione  iterum  sumitur,  ex  eodem 
motivo  aliquid  peti,  ex  quo  desideratur,  res- 
pondetur  id  esse  verumde  motivoper  modum 
finis  extrinseci,  non  autem  de  motivo  intrin- 
seco  et  objectivo.  Sic  itaquequando  movemur 
ad  orandum  ex  affectu  salutis,  fatemur  salu- 
tem  esse  motivum  orandi,  sed  remotum,  et 
per  modum  finis  ;  nam  proxime  intendimus 
per  petitionem  ipsam  divinum  cultum  et  ho- 
norem.  Quod  etiam  suo  modo  in  petitione 
seu  intercessione  humana  contingere  potest, 
quamvis  non  sittam  intrinsece  necessarium  ; 
tum  quia  unus  homo  non  ita  videt  cor  peten- 
tis,  sicut  Deus;  tum  etiam  quia  petitio  adho- 
minem  potest  habere  alias  rationes  impetran- 
di,  prreter  cultum  et  houorem  ejus  qui  roga- 
tur. 

12.  Objactio.  — Respondetur.  —  Dices  :  er- 
go  quoties  homo  orat  ad  Deum  absque  for- 
mali  intentione  cultus,  nec  exercet  actum  re- 
ligionis,  nec  convenienter  orat,  ita  ut  exaudi- 
ri  mereatur.  Consequens  est  valde  durum  et 
incredibile,  quia  illa  petitio,  etiamsi  fiat  abs- 
que  intentione  cultus  ,  non  est  mala  ,  quia 
esse  potest  ex  fine  bono,  et  in  se  non  ha- 
bet  intrinsecam  deformitatem ;  ergo  est  ac- 
tus  bonus  ;  ergo  pertinet  ad  aliquam  vir- 
tutem  ;  ergo  poterit  petitio  ad  Deum  seu 
oratio  elici  ab  alia  virtute  prseter  religionem. 
Responderi  solet  negando  primam  illationem, 
quia  si  homo  orat  ad  Deum,  eo  ipso  habet 
voluntatem  orandi,  et  petendi  a  Deo  rem  de- 
centem,  ut  supponimus;  et  hoc  satis  est  ut 
ille  actus  sit  religionis,  etiamsi  talis  persona 
nihil  actu  cogitettunc  de  cultu  Dei  in  actu  si- 
gnato  et  formali,  ut  sic  dicam,  quia  satis  est 
quod  in  actu  exercito  velit  verum  cultum,  de 
quo  cogitat ,  prudenter  judicando  Deum  es- 
se  orandum.  Sed  hoec  responsio  majori  indi- 
get  explicatione ;  nam;  ut  interior  actus  vo- 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  1N  GOMMUNI. 


luntatis  substantialiter  constituatur  in  specie 
alicujus  virtutis  ,  necesse  est  ut  formaliter 
tendat  in  objectum  illius  virtutis,  quatenus 
talem  honestatem  habet,  ut  ex  1.  2  suppono. 
Et  ratio  est,  quia  alias  ille  actus  non  est  vo- 
luntarius,  ut  rectus  et  honestus,  sed  solum 
materialiter,  quod  ad  virtutem  non  sufficit, 
quia  voluntas  illius  objecti  materiaiis  potest 
esse  mala.  In  prsesenti  ergo,  ut  affectus  oran- 
di,  seu  voluntas  a  qua  procedit  oratio,  intrin- 
sece  ac  substantialiter  sit  actus  virtutis  reli- 
gionis,  necesse  est  ut  formaliter  sit  ex  moti- 
vo  divini  cultus,  alias  non  potest  ex  illo  moti- 
vo  speciem  sumere.  At  verosi  is  qui  petit,  ni- 
hil  cogitat  de  cultu,  non  potest  formaliter 
velle  petitionem  subratione  cultus;  ergo  non 
potest  actum  religionis  elicere. 

13.  Aliter  oljectio  dissohitur,  dwplici  nota- 
tione  prcemissa.  —  Quid  sufficiat  ad  orationem 
ut  actus  religionis  sit. —  Duo  ergo  mihi  dicen- 
da  occurrunt.  Unum  est,  vix  fieri  posse  ut 
aliquis  ex  vera  frde  Deum  oret,  et  non  suffi- 
cienter  cogitet  de  cultu  Dei,,  quem  orando 
intendat.  Quia  non  est  necesse  ut  cogitet  de 
honore  vel  cultu  sub  his  conceptibus  genera- 
libus,  imo  neque  quod  distincte  sciat  petitio- 
nem  esse  cultum,aut  notam,  vel  signum  ho- 
noris,  vel  aliquid  simile,  nam  simplices,  licet 
heec  ignorent,  optime  orant.  Satis  ergo  est 
ut  qui  orat,  cognoscat  se  indigere  ope  Dei, 
et  quod  orando  velit  se  Deo  submittere  tan- 
quam  superiori,  et  potenti,  quod  sine  dubio 
facit  quisquis  ex  vera  fide  orat,  etiamsi  ex 
magno  affectu  ad  rem  postulatam,  vel  ex  in- 
genti  timore  mali  contrarii  oret;  imo,  quanto 
hic  affectus  magis  movet,  fanto  solent  homi- 
nes  etiam  simplices  majori  submissione  et 
reverentia  submitti  Deo  ad  orandum.  Haec 
ergo  apprehensio  ex  parte  intellectus,  etaffec- 
tio  ex  parte  voluntatis,  sufficit  ut  illa  oratio 
sit  verus  actus  religionis. 

14.  An  oratio  ex  solo  affectu  ad propriam 
utilitatem  sit  actus  religionis.  —  An  talis  ora- 
tio  lona  dicenda  sit,  aut  mala.  —  Dico  vero 
ulterius,  quod  si  contingat  aliquem  ex  nimio 
affectu  ad  suum  commodum,  vel  alio  siniili, 
nullo  modo  cogitare ,  dum  petit,  de  sub- 
missione  et  reverentia  erga  Deum,  nec  de 
recognoscenda  potentia  ejus,  vel  dependen- 
tia  ab  ipso,  aut  aliquid  sequivalens,  secl  so- 
lum  de  obtinenclo  bono  quod  cupit,  vel  fu- 
giendo  malo  quod  timet,  petitionem  ejus  ma- 
terialiter  quidem  esse  cultum  Dei ;  tamen, 
ut  est  ab  ipso,  non  esseverum  actum  religio- 
nis,  quia  non  procedit  ex  affectu  qui  sit  ac- 


CAP.  VIII.  UTRUM  ORATIO  SIT  AGTUS  SUPERNATURALIS  ET  1NFUSUS. 


27 


tus  a  religione  elicitus.  Hoc  probat  ratio 
facta,  potestque  facile  suaderi  cxemplis  alia- 
rum  virtutum  moralium  :  quotiescumque 
euim  exterior  actus  vel  observantise,  vel  mi- 
sericordise,  vel  similis,  fit  siue  interiori  in- 
tentione  et  motivo  talis  virtutis,  non  est  ac- 
tus  ejus  nisi  materialiter  tantum.  Cum  autem 
queeritur  an  illa  oratio  tunc  sit  bona  vel  ma- 
la,  responcleo :  aut  ille  qui  sic  orat,  per  so- 
lam  naturalem  inadvertcntiam  non  intendit 
divinum  cultum,  vel  per  voluntariam  et  cul- 
pabilem  negligentiam.  Quando  boc  posteiio- 
ri  modo  fit,  actus  est  malus,  quia  voluntarie 
fit  sine  debito  modo  et  circumstantia.  Quan- 
do  vero  fit  priori  modo,  actus  excusatur  a 
malitia  ex  iilo  capite,  quia  quoad  illam  cir- 
cumstantiam  non  est  actus  humanus,  nec 
deliberatus;  quatenus  vero  secundum  suam 
substantiam  ex  aliquo  actu  iibero  procedit, 
et  propter  aliquem  fmem  fit,  erit  bonus  vel 
malus,  juxta  conditionem  actus  et  fmis  a 
quibus  procedit. 

CAPUT  VIII. 

UTRUM   0RATI0   SIT    AGTUS  SUPERNATURALIS,  PER- 
TINENSQUE    AD   VIRTUTEM   PER  SE  INFUSAM  ? 

1.  Ratio  dulitandi.  —  Ratio  dubitandi  est, 
vel  in  oratione  consideratur  locutio  illa, 

quae  in  intellectu  fit,  vel  affectus  orandi,  qui 
est  in  voluntate ;  neuter  autem  ex  his  actibus 
videtur  in  se  supernaturalis ,  nec  pertinens 
ad  virtutem  per  se  infusam ;  ergo.  De  actu 
intellectus  patet,  tum  quia  illa  locutio  solum 
fit  per  conceptus  ipsarum  vocum,  ut  supra 
declaratum  est;  illi  autem  sunt  conceptus  ac- 
quisiti  mere  naturales  ;  tum  etiam  quia^  si 
actus  ille,  ut  intellectualis  est ,,  esset  in  suo 
esse  supernaturalis,  deberet  in  intellectu  ha- 
bere  aliquam  virtutem,,  vel  habitum  per  se 
infusum  ad  elevandum  intellectum  ad  exer- 
cendum  talem  actum  :  nulla  autem  talis  vir- 
tus  in  intellectu  excogitari  potest.  De  actu 
autem  voluntatis  probatur,  quia  non  est  ma- 
gis  supernaturalis.,  quam  sit  actus  intellectus 
ad  quem  movet ;  si  ergo  hic  actus  inteliectus 
supernaturalis  non   est,  nec  voluntatis  erit. 

2.  Priyna  conclusio. — In  hoc  puncto,  sta- 
tuendum  imprimis  est  .  ad  orandum  sicut 
oportet,  esse  necessarium  supernaturale  au- 
xilium  gratiee.  Videri  potest  assertionem  hanc 
non  esse  sub  his  terminis  defmitam,  quia 
Concilium  Tridentinum  solum  definivit  simi- 
lem  sententiam  de  actibus  fidei,  spei,  chari- 


tatis  et  pcenitentiee.  Nihilominus  censeo  esse 
de  fide,  et  in  Scriptura  et  definitionibus  Con- 
ciliorum  satis  expresse  contineri.  Nemo  enim 
negare  potest  quin  orare  sicut  oportet,  sit  res 
magni  momenti;  imo  capite  sequenti  osten- 
demus  ,  esse  necessariam  ad  salutem  ;  at 
Christus  dixit  :  Sine  me  nilill  potestis  face- 
re ,  Joan.  15;  ergo  ibi  maxime  orationem 
comprehendit.  Prseterea  Paulus,  ad  Roma- 
nos  8,  expresse  dixit  :  Spiritus  adjuvat  infir- 
milatem  nostram,  nam  quid  oremus  sicut  opor- 
tet,  nescimus ,  sed  ipse  Spiritus  postulat  pro 
nobis  gemiiibus  inenarrabilibus,  id  est,  postu- 
lare  nos  docet  et  facit ;  qui  autem  scrutatur 
corda,  id  est  Deus,  ad  quem  oramus,  scit,  id 
estapprobat,  ut  divus  Thomas  exponit,  quid 
desideret  spiritus,  id  est,  quod  desiderare  nos 
facit,  quia  secundum  Deum  postulat  pro  Sanc- 
tis,  id  est,  quia  facit  sanctos,  seu  fideles  pos- 
tulare  juxta  divinum  beneplacitum,  quod  est 
orare  sicut  oportet ;  ergo  ad  sic  orandum  ne- 
cessaria  est  Spiritus  Sancti  gratia.  Preeterea 
illa  generalis  sententia  Pauli  :  Nonsumus  suf- 
ficientes  cogitare  aliquid  ex  nolis  quasi  ex  no- 
lis,  2  ad  Corinth.  3,  maxime  comprehendit 
piam  orationem,  ut  per  se  notum  est.  Demum 
Concilium  Arausicanum  II  damnat  dicentes, 
misericordiam  non  conferri  petentibus,  quce- 
rentibus,  pulsantibus  ;  et  definit  per  infusio- 
nem  Spiritus  Sancti  in  nobis  fieri,  ut  luec  om- 
nia,  sicut  oportet,  agere  valeamus.  Ubi  tacite 
exponit  verba  Christi  Domini  dicentis  :  Petite 
et  accipietis,  qucerite  et  invenietis,  pulsate  et 
aperietur  vobis,  Lucee  decimo,  ita  esse  intelli- 
genda ,  ut  non  solum  gratia  Dei  sit  petita 
donare,  sed  etiam  auxilium  acl  petendum  da- 
re.  Quee  etiam  est  doctrina  Augustini  in  om- 
nibus  libris  contra  Pelagium,  cujus  loca  re- 
ferre  hic  necessarium  non  est.  Solum  anno- 
tabo  elegantem  Jocum  ,  in  sermone  1 71  de 
Tempore,  ubi  explicando  parabolam  Christi 
Domini,  Lucee  undecimo,  de  illo  ad  quem  ve- 
nit  hospes  noctu,  et  cum  non  haberet  quid 
apponeret  ante  illum,  ivit  acl  amicum,  etc._, 
cleclarat  hospitem  illum  esse  divinam  gra- 
tiam,  quee,  occasione  inventa,  etiam  homi- 
nem  in  tenebris  ambulantem  adoranclum  ex- 
citat  :  Quis  est  ( inquit )  iste  hospes  qui  in 
nocte  venit,  et  Jwspitem  imparatum  invenit? 
Imo  ideo  nocte  venit  hospes  in  perpetua,  et  de- 
ficiente  pavpertate,  in  nocte  venit  liospes,  gra- 
tia  in  summa  ignorantia ,  in  magna  egentia, 
immittit  tristitiam ,  quando  dicit  nocturnus 
petitor  :  In  tribulatione  invocavi  Dondnum,  et 
exaudivit  me;  et  infra  :  Idco  hospes  supervenii 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  IN  COMMUNI. 


improvisus  subito ,  cum,  quispiam  tmdio  affi- 
cilur  pressurarum.  Supervcnit  illi  orando  de- 
siderhim,  flendi  arripiens  votum,  illa  liora  lios- 
pes  venit  gratia,  ut  compungat  conscientiam , 
ne  in  sua  moriatur  egentia,  sed  eat,  et  petat  ad 
divitem,  etc.  Et  concludit  rem  totam  notanda 
sententia  :  Qiddquid  boni  cogitaverit  Jwmo  su- 
Uto  cordepercussus,  sciatquia  hospes  illi  venit 
de  ccelo ;  qua  significat,  orationis  initium,ut 
bona  sit  et  utilis  ,  ab  Spiritu  Sancto  semper 
esse,  et  illum  esse  hospitem  qui  ad  hominem 
venit,  quoties  desiderio  vel  cogitatione  oran- 
di  pulsatur  :  ille  enim  hospes  est  qui  dicit 
ApocaL  3  :  Egosto  ad  ostium,  et  pulso,  etc. 
His  consonat  Chrysostomus ,  homilia  38  in 
Genes.,  dicens,  quod  gratia  preces  nostras 
semper  prcerenit.  Unde  libro  2  de  Orando 
Deum  :  Illud,  inquit,  ausculta,  supra  vires  Jio- 
minis  est  miscere  cum  Deo  colloquium  ,  nisi 
adsit  vis  et  actus  Sancti  Spiritus,  sed  oportet 
illo  praesente,  sanctisque  conantibus  auxiliante 
ita  domum  ingredi,  et  flectere  genua,  postremo 
orare  ac  deprecari. 

3.  Orationem  esse  actum  supernaturalem , 
colligitur  ex  necessitate  gratice  ad  ipsam.  — 
Ratio  dubitandi  posita  in  principio  declaratur. 
—  Quando  locutio  intellectus  ad  petendum  a 
Deo  sit  actus  supernaturalis.  —  Ex  hoc  certo 
principio  colligimus,  orationem,  si  fiat  prout 
oportet,  esse  actum  supernaturalem  :  ideo 
enim  ad  illum  necessaria  est  gratia,  quia  su- 
pernaturalis  est,  neque  aliunde  melius  colli- 
gimus  actus  fidei,  spei  et  charitatis  superna- 
turales  esse,  nisi  quia  sine  prseveniente  Spi- 
ritus  Sancti  inspiratione,  et  ejus  adjutorio 
fieri  non  possunt,  sicut  oportet;  sed  similiter 
oratio,  qualis  oportet,  sine  iisdem  principiis 
fieri  non  potest;  est  ergo  supernaturalis  ac- 
tus.  Atque  hanc  rationem  videtur  tangcre 
Chrysostomus  locoproxime  allegato,  dumpost 
citata  verba  subjungit :  Postquam  enimma- 
jus  est  Jiominis  viribus  sermonem  miscere  cum 
Deo,  opus  est  ut  gratia  Spiritus  veniens  in  nos 
confirmet ,  addatque  fiduciam ,  ac  doceat  nos 
Jwnoris  magnitudinem.  Ut  autem  modum  et 
rationem  hujus  supernaturalitatis  explicemus, 
distinguamus  illa  duo,  quse  in  ratione  dubi- 
tandi  proponuntur,  scilicet,  affectum  orandi, 
et  petitionem,  quatenus  locutio  intellectus 
est.  Et  incipiendo  ab  hoc  secundo,  cleclaro 
supernaturalitatem  illius  actus  ex  verbis 
Pauli,  1  Corinth.  12  :  Nemo  potest  dicere . 
Dominus  Jesus,  nisi  in  Spiritu  Sancto.  Si 
enim  consideremus  materialem  iilam  locutio- 
nem,  actio  quidem  proferendi  terminos  illos 


in  sua  entitate  supernaturalis  non  est.  Imo 
etiam  si  quis  confiteatur  Dominum  Jesum  fide 
quadam  humana,  illud  non  profert  in  Spiritu 
Sancto,  ut  in  hsereticis  manifestum  est.  Nam, 
licet  illa  qualiscumque  humana  fides  Spiritus 
Sancti  revelationem  supponat,  ille  tamen  qui 
sic  loquitur,  non  innititur  illi  revelationi,  sed 
suse  opinioni;  et  ideo  tunc  in  Spiritu  Sancto 
non  loquitur;  tunc  ergo  aliquis  dicit  Domi- 
num  JesuminSpiiituSancto,  quandoid  coufi- 
tetur  ex  vera  fide  divina,  et  in  Spiritus  Sancti 
testimonio  fundata ;  quod  facere  non  potest, 
nisi  ejusdem  Spiritus  Sancti  inspiratione  et 
adjutorio.  Itaergo  locutio,  quam  in  mtellectu 
nostro  formamus  ad  petendum  a  Deo,  si  mate- 
rialiter  spectetur,  quantum  ad  conceptus  per 
quos  loquimur,  quid  naturale  est  et  acquisi- 
tum,  sicut  etiam  verba,  quibus  voce  petimus, 
naturalia  sunt.  Considerando  autem  locutio- 
nem  illam,  quatenus  in  firma  et  infallibili  fide 
fundari  debet,  et  niti  etiam  in  spe  certa  ex 
promissione  divina,  sic  plane  est  actus  super- 
naturalis,  quia  continet  supernaturalis  fidei 
professionem,  et  participat  suo  modo  firmita- 
tem  spei,  et  nisi  has  conditiones  habeat,  non 
est  qualis  oportet.  Atque  hac  ratione  dixit 
Hilarius,  in  Psalm.  118,  Octon.  3  et  :  Ora- 
tionis  clamorem  in  fidei  spiritu  positum. 

A.  Quamobrem  ad  supernaturaliiatem  ora- 
tionis,  prout  est  in  intellectUj  non  sit  necessa- 
rius  Jiabitus  infusus.  —  Atque  hinc  obiter  in- 
telligitur  (quod  etiam  in  rationc  dubitandi 
postulatur)  cur  non  sit  necessarium  ponere  in 
intellectu  specialem  habitum  infusum,  a  quo 
immediate  eliciatur  oratio,  prout  in  intellectu 
est.  Ratio  autem  est,  quia  ad  locutionem  se- 
cundum  se  spectatam  non  est  necessarius  spe- 
cialis  habitus,  proeter  species  illarum  rerum 
de  quibus  loquimur,  et  illorum  nominum  qui- 
bus  cas  signifieare  solemus ;  nam  per  conce- 
ptus  eorum  interius  loquimur,  ut  supra  dixi. 
Ad  alia  autem  judicia  vel  cognitiones  quae 
antecedunt  vel  consequuntur  ad  affectum 
orandi,  vel  ad  dictam  locutionem,  sufficiunt 
virtutes,  et  dona  quae  ad  sancte  operandum 
in  aliis  materiis  deserviunt ,  ut  fides ,  per 
quam  primo  et  praecipue  intellectus  elevatur 
in  Deum,  et  considerat  illum  prsesentern  per 
immensitatem,  et  confitetur  omnipotentem, 
bonum  ac  fidelem,  etc.  Ad  judicandum  autem 
practice  nunc  Deum  esse  colendum  per  ora- 
tionem ,  vel  esse  conveniens,  aut  expedire 
aliquid  ab  eo  petere,  ordinarie  sufficit  pru- 
dentia  infusa;  et  interdum,  sihomo  sit  magis 
perplexus,  ignorando   quid  orare   oporteat, 


CAP    VIII.  UTRUM  ORATIO  SIT  ACTUS  SUPEKNATURALIS  ET  1NFUSUS. 


29 


necessarium  erit  donumconsilii,  illuclque  suf- 
ficiet;  nam  mediante  illo,  Spiritus  Sanctus 
postulat  pro  nobis  peculiari  et  extraordinario 
modo.  Quia  vero  in  oratione  mentali  latius 
sumpta  alii  actus  intellectus  intervenmnt 
(quos  meditationis  voce  nunc  comprehendi- 
mus,  in  sequenti  enim  libro  fusius  explicandi 
sunt),  omnes  illi  vel  sunt  immediate  a  fide, 
vel  per  proprium  discursum  ex  principiis  fi- 
dei  colliguntur,  interveniente  aliqua  alia  co- 
gnitione  naturali  experimentali ,  aut  quasi 
Thcologica;  et  ideo  ordinarie  ultra  fidem  non 
sunt  necessarii  alii  habitus  ad  hujusmodi  ac- 
tus,  prseter  illos  qui  ipso  usu  acquiruntur. 
Quando  autem  contingit  exercere  hos  actus 
modo  magis  supernaturali,  sufficienter  fiunt 
per  dona  scientiee,  sapientise  et  intellectus, 
per  quae  (ut  ego  opinor)  Spiritus  Sanctus  mo- 
vet  spirituales  viros,  quando  vel  per  elevatam 
contemplationem,  aut  per  supernaturales  me- 
ditationes  divina  mysteria  considerant.  Ita  er- 
go  satis  constat,  qualis  et  quanta  sit  superna- 
turalitas  orationis,  prout  in  intellectu  existit. 
5.  Supernaturalitas  affectus  orandi  decla- 
ratur.  —  Hinc  ad  voluntatem  deveniendo,  fa- 
cile  intelligitur  quomodo  affectus  orandi  su- 
pernaturalis  sit  et  infusus.  Quod  possumus 
expli^are  ex  definitione  illa  Concilii  Arausi- 
canf,  canon.  5,  ex  qua  habetur  affectum  seu 
voluntatem  credendi  esse  actum  supernatu- 
ralem.  Nam  inde  cum  proportione  argumen- 
tamur  :  ideo  voluntas  credendi  supernaturalis 
est,  quia  credere  sicut  oportet  supernaturale 
est ;  neque  enim  potest  voluntas  suis  natura- 
libus  viribus  movere  intellectum  efficaciter, 
ut  supra  se  elevetur  et  supernaturalem  actum 
eliciat.  Ita  ergo  affectus  orandi  sicut  oportet, 
supernaturalis  est,  quia  intellectum  movet 
efficaciter  ad  supernaturalem  actum.  Deinde 
voluntas  ad  talem  affectum  proxime  movetur 
a  prudentia  infusa,  quse  judicat  de  oratione 
fundenda,  ex  regulis  divinis,  non  ex|humanis, 
et  ideo  ad  supernaturalem  affectum  movet. 
Propter  quse  censeo  actum  illum  esse  in  sub- 
stantia  sua  supernaturalem ,  et  religionem, 
ad  quam  pertinet,  esse  virtutem  per  se  infu- 
sam,  ut  supra  contra  Durandum  dixi.  Quod  si 
in  voluntate  consideremus  affectum  illum,  vel 
desiderium  reipostulatas,  ex  quo  nascitur  af- 
fectus,  et  desiderium  petendi,  etiam  illud 
prius  desiderium  solet  esse  actus  supernatu- 
ra]is,  vel  ipsius  religionis,  ut^est  devotio,  seu 
generalis  affectus  ad  cultum  Dei,  vel  potest 
esse  actus  charitatis,  velpcenitentise,  ut  supra 
declaravi. 


6.  Objectio. —  Dices  :  fieri  potest  interdum 
ut  affectus  orandi  oriatur  ex  alio  affectu  mere 
naturali  et  acquisito,  ad  quem  non  sit  gratia 
nccessaria,  vel  ex  desiderio  salutis,  vel  eva- 
dendi  imminens  periculum  mortis,  vel  alio 
simili ;  negari  enim  non  potest  quin  hi  affec- 
tus  sint  naturales,  et  absque  gratia  haberi 
possint ;  ergo  etiam  affectus  orandi,  qui  inde 
nascitur,  erit  naturalis.  Patet  consequentia, 
quia  sicut  voluntas  non  potest  per  naturalem 
affectum  movere  intellectum  ad  supernatu- 
ralem  actum,  ita  non  potest  per  affectum 
naturalem  seipsam  excitare  ad  supernatura- 
lem  affectum,  alioquin  haberet  supernatura- 
lis  affectio  initium  a  naturali,  quod  dici  non 
potest. 

7.  Dilutio. — Responsio  data  refellitur. — 
Responderi  potest  (juxta  opinionem  dicentem, 
gratiam  esse  necessariam  ad  singuia  opera 
moraliter  bona,  etiamsi  sint  ordinis  natura- 
lis)  duobus  modis  haberi  posse  desiderium 
sahitis  corporalis,  vel  aliud  simile  :  vel  cum 
omnibus  circumstantiis  ad  honestatem  actus, 
vel  sine  iilis.  Si  fiat  priori  modo,  jam  actus 
ille  est  ex  gratia,  et  ideo  mirum  non  est  ut 
movere  possit  ad  affectum  orandi  sicut  opor- 
tet;  qui  gratiam  requirat.  Si  autem  fiat  pos- 
teriori  modo,  etiam  petitio  ad  quam  movet, 
non  habebit  circumstantias  omnes  necessa- 
rias  ad  sanctam  et  honestam  petitionem;  et 
ideo  nihil  refert  quod  haberi  possit  sine  gra- 
tia.  Heec  vero  responsio  procedit  ex  falso 
fundamento,  de  quo  latius  alibi  tractavi,  quia 
nihil  impedit  quominus  affectus  ad  procuran- 
dam  vitam  patris  segroti,  honestus  intra  li- 
mites  naturae ,  haberi  possit  cum  omnibus 
circumstantiis  necessariis,  et  ad  breve  tem- 
pus,  in  quo  gravia  irnpedimenta  non  occur- 
runt,  absque  speciali  auxilio  gratise.  Et  de- 
inde  illa  responsio  non  satisfacit,  quia  sine 
dubio  aBquivoce  utitur  nomine  gratise.  Nam 
gratiailla  quee  diciturnecessaria  ad  honestum 
desiderium  salutis,  solum  est  naturalis  cogi- 
tatio  clata  tempore  congruo  et  opportuno, 
qua  non  obstante,  iile  affectus  salutis  in  se 
mere  naturalis  est  et  acquisitus  :  affectus  au- 
tem  orandi  sicut  oportei,  est  actus  ordinis 
supernaturalis,  et  ad  illum  est  necessaria  vera 
gratia  inspirationis  et  iiluminationis  superna- 
turalis,  ut  probatum  est ;  ergo  non  potest 
iilud  naturale  desiderium  saiutis,  quantum- 
cumque  honestum,  hunc  orandi  affectum  ex- 
citare,  cum  sit  ionge  altioris  ordinis. 

8.  Gfermana  solutio  objectionis. — Dico  ergo 
non  esse  inconveniens,  quod  ex  bono  affectu 


30 


LIB.  I.  DE  0RATI0NE  IN  COMMUNI. 


naturee ,  accedente  et  quasi  interserente  se 
Spiritus  Sancti  gratia  ,  sublevetur  bomo  ad 
affectum  supernaturalem  orandi.  Ita  sumitur 
ex  divo  Thoma  2.  2,  queesfion.  83,  art.  16, 
dicente  :  Orationem  peccatoris  ex  bono  naturce 
desiderio  Deus  aiidit ,  si  necessaria  ad  salutem 
pie  et  persereranter  petat ;  talem  enim  ora- 
tionem  certum  est  sine  auxilio  gratiee  fieri 
non  posse,  et  tamen  addit  divusThomas  pos- 
se  oriri  ex  desiderio  naturee.  Quando  autem 
hoc  desiderium  est  omnino  naturale,  non  po- 
test  quidem  per  se  movere  ad  orationem  su- 
pernaturalem ;  potest  tamen  excitare  aliquo 
modo  fidem  per  modum  ohjecti  vel  occasio- 
nis,  et  mediante  fide  cum  adjutorio  Spiritus 
Sancti  generare  affectum  supernaturalem 
orandi  Deum,  per  fidem  propositum  tanquam 
auctorem  omnis  honi,  qui  naturae  legibus  non 
coarctatur.  Neque  est  inconveniens  ut  natu- 
ralis  affectus  hoc  modo  preebeat  occasionem 
orationi  supernaturali,  quia  iilud  desiderium 
non  se  habet  ut  meritum  vel  dispositio  ad 
gratiam,  sed  solum  ut  objectum  quo  Spiritus 
Sanctus  utitur  ut  instrumento  ad  excitandam 
animam. 

9.  An  gratia  sanctificans  ad  orandum  sit 
necessaria.  —  Queeretvero  aliquis  an  ad  oran- 
dum  sicut  oportet,  necessaria  sit  gratia  sanc- 
tificans.  Respondeo  duo  posse  in  oratione 
considerari.  Primum,  quod  sit  honesta,  per- 
tinensque  ad  ordinem  supernaturalem  ;  se- 
cundum,  quod  sit  efficax  ad  impetrandum. 
Ad  primum  ,  certum  est  non  esse  necessa- 
riam  gratiam  sanctificantem,  quia  peccatores 
fideles  possunt  et  mente  et  voce  orare,  etiam- 
si  in  peccato  maneant,  neque  propterea  no- 
vam  culpam  committunt,  ut  est  certissimum 
ex  communi  usu  et  sensu  Ecclesioe  ;  el  quia  ip- 
sa  oratio  est  unum  ex  potissimis  mediis  ad 
impetrandum  a  Deo  auxilium  ad  consequen- 
dam  gratiam,  media  pcenitentiadebita.  Dices, 
videri  contra  reverentiam  Deo  debitam  aude- 
re  cum  Deo  loqui  in  tali  statu  et  inimicitia 
ejus,  et  ab  eo  beneficia  postulare.  Responde- 
tur  :  supponimus  abesse  contemptum,  et  pec- 
catorem  cum  timore  et  reverentia  postulare, 
et  tunc  dicimus  ,  •  circumstantiam  personee 
quoad  dignitatem  gratise  non  esse  simpliciter 
necessariam,  ut  actus  illi  honeste  fiant,  quia 
qui  sic  orat  non  fundatur  in  dignitate  sua, 
sed  in  Dei  bonitate,  qui  etiam  peccatores  ad 
se  vocat,  et  ad  colloquendum  secum  admit- 
tit.  Ad  hanc  ergo  honestatem  consideranda 
est  actualis  motio  Spiritus  Sancti,  quee  sufficit 
ut  actus  sit  etiam  supernaturalis,  etiamsi  ha- 


bitus  gratiee  non  intercedat ;  et  ideo  Chrysos- 
tomus  in  preefat.  ad  Psalm.  4,  et  in  homilia 
de  Profectu  Evangelii,  tom.  3,  peccatores  ex- 
horlatur  ad  orandum,  etiamsi  plurimis  molis 
plenissimi  sint.  Imo  etiam  impetrationem  eis 
promittit.  Unde  quod  ad  secundum  attinet, 
non  est  dubium  quin  tahs  oratio  seepe  exau- 
diatur ;  an  vero  ejus  impetratio  sit  infalli- 
bilis,  dicemus  inferius,  de  impetratione  trac- 
tantes. 

10.  Dubii  cujusdam  explicatio. —  Quomodo 
orent  hcerelici ,  Judcei.  et  Pagani  non  idolola- 
trce. — Tandem  queeri  potest  an  homo  solo  lu- 
mme  naturee  ductus  possit  aliquo  modo  orare 
Deum  ex  lihera  tantum  voluntate,  absque  alio 
auxilio  gratiee.  Ad  quod  breviter  respondeo, 
duo  posse  in  oratione  spectari.  Unum  est  co- 
gnitio,  et  existimatio  quam  de  Deo  supponit ; 
alterum  est  ipsa  formalis  oratio,  seu  petitio. 
Quoad  primum ,  certe  difficile  est  per  solum 
naturale  lumen,  nulla  revelatione,  nec  proxi- 
ma,  nec  remota  interveniente,  ea  cognoscere 
de  Deo,  quee  necessaria  sunt  ad  petendum  ab 
eo ;  oportet  enim  cognoscere  Deum  habere 
non  solum  scientiam  eorum  quee  hic  aguntur, 
et  ea  attendere,  curare,  providere,  sed  etiam 
posse  preeter  cursum  naturae  operari  ad  do- 
nandum  ea  quee  ab  ipso  petuntur;  quia  nisi 
talis  existimatio  de  Deo  habeatur,  non  potest 
apprehendi  ut  utilis  oratio  ad  aliquid  ab  ipso 
obtinendum.  Heec  autem  cognitio  per  solum 
naturee  discursum  satis  difficilis  est,  et  ideo 
vix  credo  esse  possibilem  talem  modum  na- 
turalis  orationis.  At  vero  si  ex  parte  intellec- 
tus  supponatur  talis  existimatio  de  Deo , 
etiamsi  tantum  per  humanam  opinionem  et 
traditionem  concepta  sit,  juxta  illam  etiam 
poterit  proportionata  petitio  seu  oratio  fieri 
per  naturales  vires  liberi  arbitrii,  quia  talis 
actus  est  imperfectus,  etiamsi  possit  non  esse 
malus.  Ad  hunc  modum  est  aliquis  modus 
orationis  in  heereticis,  et  in  Judeeis,  et  in  Pa- 
ganis  non  idololatris,  ut  usu  ipso  constat. 
Quia  non  est  necesse  ut  illa  oratio  sit  intrinse- 
ce  mala,  quia,  licet  illi  infideles  in  aliis  errent 
circa  Deum,  in  illa  existimatione  Dei,  quam 
ad  orandum  supponunt,  per  se  non  errant ; 
unde  nihil  falsum  per  talem  orationem  profi- 
tentur,  neque  alteri  quam  vero  Deo  illum 
cultum  tribuunt.  Unde  si  alioquin  decentia 
petant,  et  debito  modo  (quod  non  repugnat), 
non  est  unde  actus  ille  habeat  malitiam.  Non 
est  autem  supernaturalis,  quia  nec  fundatur 
in  fide,  nec  in  certa  spe  promissionis  divinee. 
Et  ideo  dici  potest  actus  illc  ex  suo  genere 


CAP.  IX.  UTRUM  SOLUS  DEUS  ORANDUS  SIT. 


acquisitus,  cui  non  repugnat  interdmn  ho- 
neste  fieri  sine  speciali  auxilio  gratise.  Et  for- 
tasse  hujusmodi  orationem  vocavit  Concilium 
Arausicanum  II,  canon.  3et6,  invocationem 
humanam  ;  talem  enim  vidcntur  posuisse  Se- 
mipelagiani  ,  cique  initium  salutis  et  fidei 
attribuisse.  Quia  in  hoc  graviter  errarunt , 
non  quia  dicerent  talem  actum  esse  possibi- 
lem  (in  hoc  enim  nunquam  reprehenduntur, 
vel  in  illo,  vel  in  alio  Conciiio,  vel  ab  Augus- 
tino,  aut  aliis  Patribus),  sed  quia  talem  ora- 
tionem  putabant  esse  posse  causam  gratiee , 
aut  qualem  esse  oportet  eam  orationem,  quse 
ad  aeternarn  vitam  aliquid  conferat,  de  qua 
re  alibi  latius  dictum  est. 

CAPUT  IX. 

QU0M0D0  SOLUS  DEUS  A  NOBIS  ORANDUS  SIT  ? 

1 .  Oratio  dicit  habitudinem  ad  quatuor  res. — 
Hactenus  dictum  est  de  orationis  honestate, 
convenientia  ac  necessitate.  Oportet  nunc  ex- 
ponere  omnes  circumstantias  in  ea  servandas, 
ut  sancte  et  honeste  fiat.  Quod  prasstabimus 
discurrendo  fere  per  pmnes  circumstantias 
humanorum  actuum,  quatenuspeculiarimodo 
in  oratione  spectari  possunt.  Et  imprimis  ora- 
tio,  quatenuspetitio  est,  habitudinem  dicit  ad 
tres  vel  quatuor  res,  vel  personas,  aut  termi- 
nos.  Oportet  enim  intervenire  eum  qui  petit, 
et  ab  aliquo  petere,  et  aliquid,  etalicuipetere. 
Iuter  quga  is  a  quo  fit  petitio,  videtur  esse 
quasi  formale  objectum  orationis,  et  ideo  de 
illo  primo  loco  tractamus  cura  divo  Thoma, 
d.  qusest.  83,  articulo  4.  Satis  autem  constat 
ex  hactenus  dictis ,  orationem  ad  Deum  esse 
fundendam,  nam  hoc  ostendunt  omnia  quae 
hactenus  de  oratione  dicta  sunt;  quia  oratio 
est  actus  Religionis,  et  verum  ac  debitum  Dei 
cultum  continet ;  ergo  ad  Deum  maxime  fun- 
denda  est. 

2.  Solus  Deus  orandus  est  secundum  ali- 
quam  rationem.  — Atque  hinc  ulterius  in  titulo 
proposito,  tanquam  certum  supponimus  ora- 
tionem  sub  aliqua  ratione  et  consideratione 
ad  solum  Deum  esse  fundendam.  Ita  docet 
D.  Thom.,  in  d.  art.  4,  et  constabit  auctori- 
tate  Scripturse  et  Patrum  ex  dicendis  cap. 
seq.  Ratione  declaratur,  quia  oratio  sub  ali- 
qua  ratione  pertinet  ad  cultum  latriee;  sed 
cultus  latrise  soli  Deo  tribuendus  est  secundum 
fidem;  ergo  etiam  oratio,  ea  ratione  qua  con- 
tinet  talem  cultum,  ad  solum  Deum  dirigi  po- 
test.  Item  supra  ostendimus  religionis  virtu- 


tcm  per  se  ct  absolute  circa  solum  Deum  ver- 
sari ;  sed  oratio  est  proprius  actus  religionis, 
et  continet  cultum  valde  absolutum,  id  est, 
fundatum  in  propria  excellentia  personoe,  ad 
quam  per  se  primo  refertur,  nam  respicit  il- 
lam  ut  intelligentem,  et  ut  bonam  ac  excel- 
lentem,  et  ut  .potentem  ad  prsestandum  id 
quod  ab  ea  postulatur  et  desideratur;  ergo 
oratio,  sic  facta  ex  religione,  ad  solum  Deum 
convenienter  dirigi  potest. 

3.  B.TliomcB  ratio  adidem  prolandum. — 
D.  Thomas  autem,  in  d.  art.  4,  proprietatem, 
vel,  ut  sic  dicam,  singularitatem  hujus  ora- 
tionis  ratione  quadam  declarat,  quee  difficul- 
tatem  ingerit  :  ait  enim ,  si  oratio  fiat  ad 
aliquem  tanquam  per  ipsum  implenda,  non 
posse  fieri  nisi  ad  Deum,  quia  omnis  oratio 
nostra  ordinari  debet  ad  gratiam  vel  gloriam 
consequendam  :  solus  autem  Deus  per  se 
potest  gratiam  et  gloriam  prsestare.  In  qua 
ratione,  imprimis  dubitari  potest  quomodo  ve- 
rum  sit,  omnem  orationem  nostram  clebere  ad 
gratiam  et  gloriam  consequendam  ordinari. 
Nam  vel  est  sensus,  hoc  esse  necessarium  ad 
honestatem  orationis,  et  hoc  est  falsum,  ut 
infra  ostendemus,  quia  licet  a  Deo  petere 
bona  temporatia  propter  naturae  commodita- 
tem  rationi  consentaneam,  etiamsi  nihil  de 
gratia  vel  gloria  cogitetur.  Vel  si  tantum  re- 
quiratur  ad  melius  esse ,  non  deservit  ad 
conclusionem  inferendam,ut  constat.Deinde, 
quse  est  necessitas  recurrendi  ad  hoc  quod 
Deus  solus  sit  auctor  gratise  et  glorise,  ut  solus 
ipse  orandus  sit,  tanquam  is  qui  per  se 
potest  facere  quod  postulatur  ?  Quia  non  so- 
lum  gratiam  vel  gloriam,  verum  nec  mini- 
mum  aliquocl  bonum  potest  aliquis  preeter 
Deum  per  seipsum  conferre ;  ergo  si  oratio 
fiat  ad  aliquem  ut  per  se  auctorem  boni 
postulati,  de  quocumque  bono  fiat,  ad  Deum 
tantum  fieri  potest,  etiamsi  tale  bonum  neque 
sit  gratia,  neque  gloria ,  neque  ad  eam  refe- 
ratur. 

4.  Unde  proietur  adcequate,  peculiariter  so- 
lum  Beum  orandum  esse.  — Dico  igitur  pro- 
priam  et  adsequatam  rationem  petencli  a  Deo 
modo  itli  proprio  et  incommunicabili  creatu- 
rse,  esse  quia  oratio  ad  Deum  fieri  debet  tan- 
quam  adprincipalem  auctorem  boni  postulati, 
qui  per  seipsum  illud  conferre  potest.  In  illa 
autem  particula,  per  seipsum,  includitur  pri- 
mo  quod  propria  virtute  possit  conferre  bo- 
num  quod  postulatur.  Secundo,  ut  in  eo  bono 
conferendo,  si  velit,  a  nullo  pendeat.  Tertio, 
quod  a  nemine  impediri   possit.  Quarto  ,  ut 


32 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  IN  COMMUNI. 


ipse  sua  virtute  et  voluntate  possit,  vel  au- 
ferre  impedimenta ,  vel  disponere  omnia 
aliunde  necessaria,  ut  talis  effectus  fiat.  Ita- 
que  in  summa  est  petere  ab  aliquo  ut  a  pri- 
mo  auctore  illius  boni  quod  petitur,  et  insu- 
perabili,  ut  sic  dicam,  in  eo  conferendo,  si 
*velit.  Oratio  ergo  procedens  ex  hac  existima- 
tione  et  fide  in  solum  Deum  cadere  potest. 
Et  sub  ea  ratione  fieri  debet,  ut  cultum  latriee 
contineat,  unde  nisi  ita  fiat  ad  Deum,  non 
recte  fit;  et  si  ad  alium  fieret,  non  esset  vera 
oratio,  quam  supra  diximus  debere  esse  ac- 
tum  honestum,  sed  esset  execranda  petitio, 
etactus  idololatriee.  Nam  per  eam  tribueren- 
tur  creaturee  propria  atiributa  Dei. 

5.  Ex  eodem  capite  probatur  solum  Deum 
orandum  esse,  etiam  ad  naturcs  bonum  ob- 
tinendum. —  Heec  ergo  est  generalis  ratio , 
ob  quam  et  sub  qua  solus  Deus  orandus  est, 
et  babet  locum  in  postulatione  cujuscun- 
que  boni,  sive  pertineat  ad  ordinem  gra- 
tiee  et  gloriee,  sive  ad  ordinem  naturee,  et  sive 
hoc  referatur  ad  illud,  sive  non,  dummodo 
in  se  tale  sit,  ut  decenter  a  Deo  postulari 
possit.  Quod  ideo  addo,  quia  bonum  ex  inte- 
gra  causa,  et  malum  ex  quocunque  defectu. 
Unde  si  quis  postularet  a  Deo  tanquam  a  pri- 
mo  auctore,  et  sub  ratione  explicata,  auxi- 
lium  peculiare  ad  occidendum  inimicunx,  vel 
vindictam  de  illo  sumendam  ,  quamvis  non 
erraret  profitendo  Deum  ut  primum  aucto- 
rem  omnis  realis  effectus,  nihilominus  neque 
illum  coleret,  neque  religionis  acturu  faceret, 
quia  rem  indecentem,  et  alienam  a  Dei  boni- 
tate  ab  ipso  postularet;  oportet  autem  per 
orationem  non  solum  profiteri  Deum  omni- 
potentem,  sed  etiam  summa  bonitate  et  sa- 
pientia  operantem.  Supponenda  ergo  est  ca- 
pacitas  materiee,  seu  decentia  respectu  Dei, 
et  circa  illam  oratio  propria  solius  Dei,  est, 
quod  ab  illo  petatur  ut  a  primo  auctore.  At- 
que  ita  intelligitur  facile  quomodo  oratio  non 
solum  sit  actus  latriee  infusee,  quando  petun- 
tur  dona  gratiee,  sed  etiam  quando  petuntur 
bcna  naturee  ,  quia  recognoscere  Deum  ut 
primum  auytorem  eorum,  modo  declarato, 
et  profiteri  illud  cum  firmitate  et  certitudine, 
opus  est  gratiee,  non  naturee. 

6.  Ratio  D.  ThomcB  supra  posita  non  videtur 
adcequata.  —  Gur  ergo  D.  Thomas  hanc  ra- 
tionem  reduxit  ad  illud  principium,  quod  so- 
lus  Deus  est  auctor  gratiee  et  gloriee?  Nam 
hoc  principium  magis  restrictum  et  limita- 
tum  est ;  nam  Deus  non  tantum  illo  modo 
a  nobis  explicato  est  proprius  et  singularis 


auctor  gratiee  et  gloriee,  sed  etiam  quia  solus 
ipse  potest  eam  dare  propria  virtute,  etiam 
in  ratione  causee  proximee  principalis.  Exquo 
optime  infertur  gratiam  et  gloriam  peculari 
quidem  titulo  a  solo  Deo  esse  petendam ;  ta- 
men  inde  non  sequitur  illam  esse  adeequatam 
rationem ,  secundum  quam  singulariter  est 
orandus  Deus  :  alias  reliqua  omnia  bona, 
quee  non  sunt  gratia  et  gloria,  neque  ad  euni 
finem  referuntur  a  petente ,  eeque  possent 
postulari  a  creatura  ac  a  Deo  ipso,  quod 
constat  dici  non  posse.  Imo  etiamsi  orans  de- 
sideraret  bona  temporalia  propter  gratiam 
et  gloriam,  posset  illa  petere  ab  alio,  qui 
posset  ea  dare,  etiamsi  non  posset  dare  gra- 
tiam  et  gloriam.  Ut  si  quis  desideret  studium 
propter  beneficium  obtinendum,  nihilominus 
bene  petit  auxilium  ad  studendum  ab  aliquo 
qui  potest  illud  dare  ,  quamvis  beneficium 
dare  non  possit.  Sic  ergo  si  ratio  adeequata, 
ob  quam  solus  Deus  peculiari  modo  orandus 
est,  esset  quia  solus  potest  dare  gratiam  et 
gloriam,  solum  haberet  locum  in  illa  oratio- 
ne  ,  per  quam  petitur  gratia  et  gloria,  non 
vero  in  petitione  inferiorum  bonorum,  etiam- 
si  ex  intentione  et  desiderio  petentis  propter 
gratiam  et  gloriam  petantur. 

7.  Quomodo  explicetur  a  Cajetano.—  Non 
admittitur  ejus  expositio. —  TJnde  petenda  sit 
supematuralitas  orationis. —  In  explicanda 
illa  ratione  laborat  Cajetanus,  et  in  summa 
dicit,  orationem  non  ordinatamadconsecutio- 
nem  gratiee  et  gloriee,  etiamsi  mala  non  sit, 
non  esse  simpliciter  orationem,  quia  non  est 
actus  religionis,  neque  ad  ipsius  ordinem  per- 
tinet ;  sentitque  omnem  orationem  factam  in 
peccato  mortali  esse  hujusinodf,  quia  non 
ordinatur  ad  finem  ultimum  charitatis.  Unde 
etiam  consequenter  sentit  omnem  orationem 
factam  ex  fide  et  religione  ordinari  ad  gra- 
tiam  et  gloriam  consequendam.  Unde  con- 
cludit  divum  Thomam  locutum  esse  de  hac 
oratione,  quee  ex  fide  et  religione  procedit. 
Sed  non  video  necessitatem  ob  quam  in  has 
augustias  redigamur,  etin  rigore,  nec  verita- 
tem  video  in  illis  propositionibus.  Nam  im- 
primis  existimo  fidelem  peccatorem  posse 
elicere  actum  orationis  ad  Deum,  qui  actus 
secundum  speciem  suam  pertineat  ad  religio- 
nem  infusam,  quamvis  in  illo  statu  non  eli- 
ciatur  ab  habitu,  sed  ab  auxilio.  Nam,  ut 
suppono,  idem  actus  secundum  speciem  elici 
potest  ab  illo  qui  non  habet  habitum,  etiam 
in  supernaturalibus  actibus.  Et  in  preesenti 
patet,  quia  potest  peccator  fidelis  ex  fide,  pe- 


CAP.  IX.  UTltUM  SOLUS  DEUS  OP.ANDUS  SIT. 


33 


tere  a  Deo  et  gratiam,  et  remissionem  pec- 
cati,  mcdia  pceiiilentia_,  potestque  icl  petere 
sicut  oportet,  ut  per  se  conslat ,  et  supra 
ctiam  dictum  est.  Unde  ulterius  infero  posse 
peccatorem  fidelem  petere  aliquicl  a  Deo  ora- 
tione  vera  et  supernaturali,  etiamsi  ex  inten- 
tione  sua  non  ordinet  bonum,  quod  petit,  ad 
gratiam  et  gloriam.  Probatur,  quia  oratio 
proxime  ac  formaliter  non  liabet  quod  sit  su- 
pernaturalis,  ex  eo  quod  res  postulata  propter 
supernaturalem  finem  ab  orante  postulatur  ; 
nam  liic  finis  extrinsecus  est,  et  actus  non 
babet  speciem  suam  ex  fine  extrinseco,  sed 
ex  objecto  formali  et  intrinseco.  Est  ergo 
illa  oratio  supernaturalis  quatenus  fit  ex  fide, 
et  quatenus  regulis  supernaturalibus  confor- 
matur,  et  ideo  nititur  in  Deo,  ut  in  auctore 
supernaturali  aliquo  modo,  sive  collaturus 
sitbonum  illud  propter  supernaturalem  finem 
gloriee,  sive  propter  aliam  causam.  Unde 
talis  petitio  boni  naturalis  ordinis  propter 
convenientiam  cum  natura,  non  addita  rela- 
tione  ad  gloriam  ex  parte  petentis,  nec  for- 
mali,  nec  virtuali,  non  solum  in  peccatore 
fideli,  sed  etiam  in  homine  justo  esse  potest 
modo  supernaturali,  atque  adeo  ex  religione 
infusa,  quia  sola  gratia  habitualis  ex  se  non 
preebet  illam  relationem. 

8.  Objectio.  —  Dilutio. — Dices:  ipsa  ora- 
tio,  eo  ipso  quod  supernaturalis  est,  et  a  vir- 
tute  infusa,  ex  se  et  natura  sua  tendit  in  su- 
pernaturalem  finem  glorise.  Respondeo  nos 
nunc  non  agere  de  ipsa  oratione,  sed  de  bo- 
no  postulato  per  orationem^  quando  naturale 
est,  licet  supernaturali  modo  petatur,  et  ideo 
etiam  tunc  bonum  illud  ex  se  non  tendit  in 
finem  supernaturalem,  nisi  ab  orante  refera- 
tur  :  non  refertur  autem  ex  eo  tantum  quod 
supernaturaliter  petitur,  nisi  petatur  ut  me- 
dium  ad  finem  supernaturalem.  Nam  ceecus 
qui  petebat  visum,  certe  petebat  miraculoso 
atque  adeo  supernaturali  modo  sibi  restitui 
visum,  et  tamen  nondum  eo  perveniebat  ut 
corporalem  visum  propter  gloriam  desidera- 
ret. 

9.  Addo  denique,  etiam  in  ordine  orationis 
naturalis  et  acquisitee,quam  Cajetanus  ponit, 
fatendum  esse  dari  proprium  et  peeuliarem 
modum  orandi  Deum ,  incommunicabilem 
creaturis;  sic  enim  nunc  Judeeus  vel  Paga- 
nus,  qui  verum  Deum  agnoscit,  solum  ipsum 
orat  tanquam  primum  auctorem  et  principium 
rerum,  et  contra  rationem  naturalem  ageret, 
si  eo  modo  ab  alio  quam  a  Deo  peteret.  Et 
Gentes  colentes  idola  non  solum  committunt 

XIV. 


idololatrise  peccatum  adorando  falsum  Deum, 
sed  etiam  petendo  et  orando  ipsum,  etiam  si 
non  petant  nisi  temporalia  bona,  et  rnere  na- 
turaliter.  Igitur  distinctio  illa  triplicis  orationis 
ordinatee  ad  gloriam,  nonordinatee,  et  inordi- 
natee  contraric,  quam  Cajetanus  hac  occasione 
affert,  et  doctrina  quam  in  ea  fundat,  nec  ne- 
cessaria^nec  solida  videtur,  nec  sufficiens  ad 
explicandam  ac  defendendam  rationem  D. 
Thomee. 

10.  Auctoris  judicium  circa  rationem  D. 
Thonm.  —  Duo  ergo  circa  illam  rationem  et 
objectionem  factam  mihi  dicenda  occurruot. 
Unum  est,  rationem  illam  fore  facilem,  et  sa- 
tis  convenientem,  si  nomine  gratiee  non  in- 
telligeremus  solam  gratiam  supernaturalem, 
sed  in  universum  omne  beneficium  non  debi- 
tum  homini,  et  dandum  illi  per  superiorem 
aliquam  providentiam,  quee,  si  necesse  sit, 
excedat  communem  cursum  naturee,  et  cau- 
sarum  secundarum.  Nam  revera  omnis  ora- 
tio,  quee  ad  Deum  fit  modo  illi  proprio  ac  sin- 
gulari,  postulat  a  Deo,  quantum  estexse,  ali- 
quod  simile  beneficium  ;  nam  si  Deus  nihil 
posset  conferre  nisi  per  causas  naturales,  et 
secundum  communem  cursum  earum,inutilis 
esset  petitio  a  Deo,  ut  ex  supra  dictis  constat ; 
ergo  qui  a  Deo  petit,  sub  illa  existimatione  et 
ea  intentione  petit,  ac  proinde  semper  postu- 
lat  aliquo  modo  gratiam,  et  talem  qualem 
nullus  alius  preeter  Beum  concedere  potest, 
quia  nullus  alius  est  auctor  totius  naturse,  ne- 
que  habet  in  manu  sua  cursum  ejus,  nisi 
ipse.  Nam,  licet  deemones  possint  aliquo 
modo  impedire  inferiores  causas,  vel  appli- 
care  illas  per  motum  localem,  tamen  neque 
in  hoc  possunt  libere  quantum  vofunt,  sed 
quantum  permittuntur;  nec  etiamsi  permit- 
tantur,  semper  valent  efficere  quod  cupiunt, 
maxime  in  his  quee  pendent  ab  arbitrio  hu- 
mano.  Deus  autemsimpliciter  potest  conferre 
beneficium  quod  ab  eo  postulatur,  et  ideo 
oratio  ad  Deum  semper  est  petitio  alicujus 
grat;ee,quamsolus  ipse  conferre potest.  Certe 
improbare  non  possum  doctrinam  hanc,  et 
rationenr,  quee,  sic  declarata,  coincidit  cum 
ea  quam  a  principio  dedimus.  Tamen  neque 
etiam  possum  asserere  D.  Thom.  in  hoc  sensu 
usum  fuisse  nomine  gratiee,  quia  aliud  constat 
ex  ioco  Psalmi  quem  allegat,  et  ex  discursu 
articuli. 

11.  Unde  possumus  secundo  dicere  D. 
Thom. non fuisse  sollicitumde  reddenda  adee- 
quata  ratione,  ob  quamDeus  speciali  quodam 
et  singulari  modo  orandus   est,  quacumque 

3 


34 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  1N  COMMUNI. 


ratione  vel  fine  aliquid  decens  ab  eo  petatur; 
sed  considerasse  convenientiorem  orandi  mo- 
dum,  quem  servare  debent  omnes  qui  recta 
fide  ac  religione  orant.  Atque  ita  specialem 
tantum  rationem  reddidisse,  propter  quam, 
secundum  illam  orandi  rationem,  solus  Deus 
orari  potest.  Quod  sane  etiam  Cajetanus  in 
re  ipsa  concedit;  ait  enim  divum  Thomam 
solum  fuisse  locutum  de  oratione,  qua  for- 
maliter  vel  virtute  petitur  gloria,  aut  aliquod 
medium  ad  gloriam,  quatenus  medium  ad 
illam  est.  Et  nihilomirius  non  dicit  omnem 
aliam  orationem  fuisse  malam,  aut  non  posse 
fieri  ex  fide,  et  motivo  cultus  divini,  quod  sa- 
tis  est  ut  illa  ad  solum  Deum  fundi  possit ; 
ergo  necesse  est  ut  concedat  illam  rationem, 
quee  sumitur  ex  eo  quod  solus  Deus  est  auc- 
tor  gratise  et  glorise,  non  esse  adaequatam. 
Potest  autem  inde  per  proportionem  extendi 
ratio  ;  nam,  sicut  gratia  et  gloria  non  potest 
peti  ab  aliquo  tanquam  a  principali  auctore, 
quia  Deus  hoc  sibi  vendicat  tanquam  pro- 
prium,  ita  quodlibet  bonum  a  solo  Deo  pos- 
tulari  potest,  quatenus  singulari  et  proprio 
quodam  modo  est  auctor  omnis  boni.  Addere 
subinde  possumus  divum  Thomam  non  sine 
causa  ita  fuisse  de  oratione  locntum ;  nam 
oratio  christiana,  ut  sit  efficax,  debet  niti  in 
promissione  divina,  quae  non  est  de  bonis 
inferioribus,  nisi  ut  ordinantur  ad  gratiam  et 
gloriam ;  et  ideo  qui  aliter  petit,  quantum  est 
ex  se  efficaciter  non  petit;  ac  subinde,  e  con- 
verso,  qui  habet  animum  petendi,  nixus  in 
promissione  divina,  etiamsi  de  gloria  non  co- 
gitet,  propter  illam  petere  videtur.  Et  in  hoc 
sensu,  et  respectu  talis  orationis,  ratio  est 
sufficiens  et  optima.  quia  simul  docet  verita- 
tem,  et  convenientem  orandi  modum. 

42.  Difficultas  qucedam  orta  ex  ratione. — 
Alia  occurrit  difficultas  circa  rationem  datam  : 
nam  ex  ea  sequitur  non  posse  nos  aliquid 
postulare  ab  una  persona  divina  ,  quod  ab 
omnibus  non  postulemus ;  consequens  est  fal- 
sum;  ergo.  Sequela  patet ,  quia  ratio  ex 
parte  Dei,  ob  quam  ad  illum  singulariter  ora- 
mus,  sive  sit  omnipotens  ejus  voluntas  et  bo- 
nitas,  sive  sit  ejus  promissio,  una  est  commu- 
nis  omnibus  personis  ;  ergo  et  oratio  neces- 
sario  esse  debet  omnibus  communis,  juxta 
illud  principium :  Opera  Trinitatis  ad  extra 
sunt  inditisa ;  ob  quam  etiam  adoratio  est 
indivisa.  Minor  probatur  ex  usu  Ecclesiae  : 
nam  ordinarie  orat  ad  solum  Patrem,  cujus 
signum  est,  quia  in  fine  collectarum  subdere 
sok-t:  Per  Dominum  nostrum  Jesum  Chris- 


tum,  Filium  tuum,  qui  tecum,  ctc.  Quod  ita 
etiam  declaratur  in  Concilio  Carthagin.  IIT_, 
can.  23.  Item  in  litaniis  sigillatim  ad  singulas 
personas  dicit :  Pater  de  ccelis  Deus,  miserere 
nobis  ;  Fili,  etc. 

13.  Difficultati  positce  respondetur,  et  ora- 
tionem  fundiposse  adunam  personam  divinam, 
sive  respectu  ad  aham,  ostenditur.  —  Dicen- 
dum  vero  est  nunquam  esse  ita  orandum  ad 
unam  personam,  ut  excludantur  reliquse  '. 
Hoc  probat  ratio  facta,  quia  nihil  potest  dare 
una  persona  sine  aliis,  essetque  stultum  et 
erroneum  hoc  petere  aut  sperare.  Nihilomi- 
nus  dicimus  secundo,  licitum  esse  loqui  spe- 
cialiter  in  oratione  cum  una  persona,  non  di- 
rigendo  locutionem  ad  alias  ex  propria  et 
formali  intentione  orantis.  Hoc  probat  usus 
Ecclesise.  Et  ratio  est,  quia  illse  personse  vere 
sunt  distincta?,  et  quatenus  a  nobis  confuse  et 
abstracte  cognoscuntur,  possumus  cogitare 
de  una,  non  cogitando  actu  de  aliis.  Rursus 
unaqueeqne  per  se  spectata  est  verus  Deus; 
ergo  possumus  ab  unaquaque  sigillatim  pe- 
tere  tanquam  a  vero  Deo,  et  hoc  facit  Eccle- 
sia  in  litania,  et  fortasse  id  facit  ad  profiten- 
dam  hanc  fidem  de  distinctione  personarum, 
et  quod  singulse  sint  verus  Deus ;  ut  autem 
profiteatur  omnes  esse  eumdem  Deum,  sub- 
jungit :  Sancta  Trinitas  unus  Deus,  miserere 
noiis.  Eodem  ergo  modo  possumus  nos  et  ore 
et  mente  orare. 

44.  Quamoirem  dirigat  Ecclesia  suas  ora- 
tiones  ad  Patrem?  —  Quando  solus  Filius 
consueverit  orari  ab  Ecclesia.  —  Cur  Ecclesia 
non  dirigat  specialiter  ad  Spiritum  Sanctum 
aliquam  orationem  ex  Collectis.  —  Seepe  etiam 
ha?c  oratio  accommodatur  uni  vel  alteri  per- 
sonae,  secunduui  quamdam  appropriaiionem. 
Nam,  sicut  solemus  attributa  essentialia  ap- 
propriare  personis,  non  ut  alias  personas  ex- 
cludamus  ab  identitate  in  illis  attributis,  sed 
ut  proprietatem  aliquam  talis  personse  indi- 
cemus ,  ita  etiam  oramus  ad  singulas  per 
quamdam  appropriationem,  ut  aliquid  pecu- 
liare  in  illis  recognoscamus.  Sic  Ecclesiae  ora- 
tiones  regulariter  diriguntur  ad  personam 
Patris  tanquam  ad  primum  principium,  et 
fontem  divinitatis.  Quia  sicut  omnipotentia  ob 
hanc  causam  appropriatur  Patri,  ita  ob  eam- 
dem  rationem  ad  illum  dirigit  Ecclesia  ora- 
tiones  suas ;  quamratiouem  affert  D.  Thomas, 
in  4,  distinct.  45,  quaestion.  4,  artic.  5,  quaes- 
tion,  3,  ad  4.  Alia  reddi  potest,  quia  solus 

1  Vide  Abul.  in  cap.  6  Matt.,  q.  88. 


CAP.  X.  QUDMODO  POSSINT  Oll 
Pater  propric  dicitur  misisse  Filium  suum, 
liccttam  Filius  quam  Spiritus  Sanctus  Incar- 
nationem  etiam  operati  fuerint ;  unde  quia 
Ecclesia  consuevit  peterc  propter  Chrislum, 
ideo  ad  Patrem,  qui  illummisit,  orationes  di- 
rigit,  ut  commodius  addat  terminationem  il- 
lam :  Per  Dominum  nostrum  Jeszcm  Christum , 
etc.  Dum  autem  ad  Patrem  orat,  non  exclu- 
dit  alias  personas,  sed  potius  virtute  inclu- 
dit,  ut  notavit  Tertullian.,  in  lib.  de  Oratio- 
ne,  et  ad  hoc  significandum  addere  solet  in 
fine  orationum  verba  illa :  Qui  tecum  vivit  et 
regnat  in  unitate  Spiritus  Sancti  Deus.  Non- 
nullae  item  orationes  Ecclesise  diriguntur  spe- 
cialiter  ad  personam  Filii ,  fortasse  quia  so- 
lus  Filius  incarnatus  est,  et  ideo  maxime  hoc 
consuevit  facere  Ecclesia  in  his  orationibus, 
quae  continent  aliquem  respectum  vel  habitu- 
dinem  ad  personam  incarnatam,  ut  videre  li- 
cet  in  orationibus  de  sanctissimo  Eucharistiee 
sacramento,  et  in  vigilia  sancti  Joannis  Bap- 
tistee^  et  in  festo  sanctse  Annse,  et  sancti  Jo- 
seph,  et  similibus.  Inter  collectas  autem  Ec- 
clesiee  non  invenimus  orationem  specialiter 
directam  ad  personam  Spiritus  Sancti,  cujus 
rationem  divus  Thomas  supra,  ad  2,  reddit, 
quia  Spiritus  Sanctus  procedit  ut  donum,  cu- 
jus  magis  proprium  est  dari  quam  dare,  et 
ideo  magis  consuevit  Ecclesia  petere  ut  sibi 
donetur  Spiritus  Sanctus  a  Patre  ,  et  Filio, 
quam  ab  ipsomet  Spiritu  Sancto.  Vel  fortasse 
id  factum  est  quia  Spiritus  Sanctus  neque  est 
principium  deitatis,  sicut  Pater,  neque  factus 
est  homo,  sicut  Filius.  Quamvis  autem  in  col- 
lectis  hoc  servet  Ecclesia,  aliis  modis  dirigit 
orationes  suas  ad  personam  Spiritus  Sancti, 
ut  in  litania,  in  hymnis  :  Nunc  sancte  nolis 
Spiritus;  et :  Veni,  creator  Spiritus;  et  in  pro- 
sa,  et  aliis  similibus. 

-15.  Oratio  fundi  potest  ad  deitatem  in  als- 
tracto.  —  Similiier  orari  potest  tota  Trinitas 
ut  sic.  —  Ultimo ,  dicendum  est  posse  nos 
orare  ad  Deum  non  orando  determinate  ad 
aliquam  personam.  Hoc  constat,  quia  possu- 
mus  imprimis  orare  ad  Deurn,  ut  sic,  nihil 
expresse  de  personis  cogitando.  Imo  et  ad 
deitatem  in  abstracto  solet  Ecclesia  orare,  ut 
in  hymno  Martyrum:  Te  summa  Deitas,  una- 
que  poscimus,  et  quodam  hymno  Dominicse  : 
Prcestet  hoc  nohis  Deitas  beata.  Aliquando  vero 
invocari  potest  tota  Trinitas  ut  sic.  Quod  est 
frequens  in  hymnis  Ecclesiee,  et  apud  sanctos 
Patres.  Objiciunt  autem  quidam  heeretici, 
nam  hoc  est  contra  formam  orandi  nobis  a 
Christo  datam  :  Pater  noster,  qui  es  in  ccelis, 


\RI  CRKATUR/E  RATIONALES.  35 

Malth.  6,  ct  Joann.  16  :  Si  quid  petieritis 
Patrem  in  nomine  meo,  dabit  vobis.  Sed,  licet 
daremus  in  his  locis  nomen  Patris  personali- 
ter  sumi,  nulla  esset  illatio,  quia,  ut  diximus, 
non  excluduntur  aliee  personee,  et  ideo  licet 
Christus  specialiter  nominaverit  Patrem,  quia 
ab  illo  habet  deitatem,  ut  Div.  Thomas  supra 
dixit,  non  excludit  alios  orandi  modos.  Deinde 
dicitur  probabile  esse  ( ut  latius  lib.  3  dice- 
mus)  in  Oratione  Dominica  nomen  Patris  di- 
rigi  ad  totam  Trinitatem,  quee  nos  creavit,  et 
per  gratiam  filios  adoptavit;  et  fortasse  eodem 
modo  sumitur  in  alio  loco  Joann.  46,  preeser- 
tim  quia  cap.  14  dixit  idem  Christus  :  Quod- 
cumque petieritis  Patrem  in  nomine  meo,  hoc 
faciam.  Quo  significat,  quando  Pater  oratur, 
etiam  ipsum  orari,  sicut  quod  Pater  concedit, 
ipse  etiam  facit.  Aliud  vero  dubium  hinc  orie- 
batur,  quomodo  Christus  ut  homo  a  nobis 
orandus  sit.  Sed  hoc  commodius  in  fine  ca- 
pitis  sequentis  dicetur. 

CAPUT  X. 

QU0M0D0   RAT10NALES  CREATURiE  P0SSINT  A  N0BIS 
0RAR1 ? 

1 .  Nonnulli  hwretici  negarunt  esse  licitum 
orare  Sanctos  Beatos.  —  Hcereticorum  funda- 
menla.  —  Sub  hoc  titulo  multa  continentur, 
sed  praecipua  difficultas  est  de  Sanctis  Beatis, 
sive  Angelis,  sive  hominibus ;  qua  expedita, 
reliqua  facile  resolvi  possunt.  Multi  ergo  he- 
retici  negarunt  licitum  esse  orare  Sanctos  in 
coelo  existentes.  Primus  auctor  hujus  heeresis 
creditur  fuisse  quidam  Eustathius,  ut  sentit 
Castro,  contra  Heeres.,  verb.  Sancti,  quia  de 
illo  dicitur  in  Concilio  Gangrensi,  loca  sanc- 
torum  Martyrum  vel  Basilicas  contempsisse, 
quod  magis  pertinet  ad  cultum  quam  ad  ora- 
tionem.  Et  ideo  alii  putant  primum  invento- 
rem  hujus  erroris  fuisse  Vigilantium,  ex  Hie- 
ronymo,  inEpistol.  58,  ad  Biparium  ;  et  pos- 
tea  idem  secuti  sunt  heeretici  Apostolici,  ut 
constat  ex  Bernard.,  sermon.  66  in  Cantica. 
Idem  secuti  sunt  Cathari,  Pauperes  de  Lug- 
duno,  et  Waldenses,  quos  secutus  est  Wi- 
cleph.,  de  quo  Waldensis,  tom.  3,  cap.  108 
et  sequentibus ;  ac  tandem  Lutherus  et  pos- 
teriores  ha^retici  eumdem  errorem  professi 
sunt,  ut  refert  et  late  impugnat  Bellarm.,  li- 
bro  4  de  Cultu  Sanctorum,  cap.  15  et  sequen- 
tibus. 

2.  Hwreticorum  fundamenta.  — Multa  refe- 
runtur  hujus  erroris  fundamenta ;    sed  tria, 


36 

vel  quatuor  sunt  prsecipua 
oratio  continet  religiosum  cultum;   sed  non 
licet  hunc  cultum  Sanctis  tribuere  ;  ergo  ne- 
que   illos  orare.    Adde  orationem  continere 
cultum   latrise ;  nam  est  aclus  proprius  reli- 
gionis,  ut  supra  dictum  est,  et  ideo  Ghristus 
solum  Deum   nos   docuit   orare,  tum   verbo 
Matth.  6  :  Pater  noster  ,  qui  es  in  ccelis,  etc. ; 
tum  exemplo,  orando  ad  Patrem,  Joannis  12 
et  17,   Matthaei  26.    Secundo,  quia  injuriam 
facimus  Christo,  si  prseter  illum  alium  media- 
torem  inter  nos  et  Patrem  interponamus  ;  sed 
hoc   facimus  orando   Sanctos ;    ergo.   Major 
probatur,  quia  Christus  est  unicus  mediator 
Dei  et  hominum,  1  ad  Timoth.  2.  Est  ergo  haec 
singularis  excellentia   Christi,  de  qua  etiam 
dicitur  prirnse  Joannis  secundo  :  Advocatum 
habemus  apud  Patrem ,  Jesum  Chrislum  jus- 
tum.  Minor  autem  probatur,  quia  vel  Sancti 
sunt  orandi  ut  ipsi  faciant,  et  hoc  est  contra 
honorem  Dei ;  vel  ut  intercedant,  et  sic  cons- 
tituuntur  mediatores,  quod  est  contra  hono- 
rem  Christi.  Tertio,  quia  nemo  prudenter  orat 
eum,  qui  non  audit  vel  non  cognoscit  oratio- 
nes ;  Sancti  autem  non  cognoscunt  quse  hic 
nos  agimus,  et  consequenter  audire  non  pos- 
sunt  voces  noslras,  quia  corpora  non  habent 
et  longe  distant,   nec  cogitationes  nostras, 
quia  hoc   est  proprium  Dei.    Quarto ,    quia 
promptior   est  Deus   ad  dandum    quod   nos 
petere  possumus  a  Sanctis,  vel  per  Sanctos, 
quam  Sancti  ipsi  parati  sint  vel  ad  dandum 
quod  possunt,  vel  ad  petendum  pro  nobis 
quod  per  se  dare  non  possunt ;  ergo  et  su- 
perfluum  est  ac  inutile  orare  ad  Sanctos,  et 
est  contra  fiduciam  quam  de  Deo  ipso  habere 
debemus,  maxime  cum  ipse  promiserit  dare 
quidquid  ab  co  petierimus,  etde  oratione  per 
Sanatos  facta  nullam  specialem  promissionem 
fecerit. 

3.  Homines  Sanctos  Beatos,  pariter  et  Ange- 
los  certo  modo  utiliter  et  sancte  orari  posse  do- 
cet  fides  catholica. — Probatur  ex  Scriptura. — 
Cur  in  veteri  lege  oratio  non  fieret  ad  homines 
justos  ?  —  Vera  autem  sententia,  et  de  fide  cer 
la,  est  Sanctos,  tam  homines  quam  Angelos 
jam  Beatos,  utiliteret  sancte  a  nobis  orari,  si 
talis  oratio  debita  intentione  ac  modo  fiat,  ut 
ab  Ecclesia  et  ejus  membris  recta  fide  uten- 
tibus  fit.  Heec  veritas  his  temporibus  latissime 
probata  est  a  catholicis  scriptoribus  contra  no- 
vos  haereticos,  et  ex  his  quse  de  cultu  Sancto- 
rum  alibi  diximus,  fere  ostendipotest;  et  ideo 
brevitcr  illam  confirmabimus,prsesertim  cum 
usus  Ecciesiee,  quaa  columna  est  et  funda- 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  IN  COMMUNI. 

Primum,  quia  mentum  veritatis,  ad  certam  fidem  illius  fa- 
ciendam  sufficiat.  Propter  quod  dixit  Augus- 
tin.,  Epistol.  118  acl  Januarium  ,  insolentissi- 
mum  esse  contra  universalem  Ecclesise  pra- 
xim  disputare.  Habet  nihilominus  hsec  veritas 
fundamentum  in  Scriptura,  nam  ex  illa  intel- 
ligimus  sanctos  Angelos  orare  pro  nobis,  et 
offerre  orationes  nostras  Deo,  Tobise  12,  Apo- 
cal.  8.  Unde  non  immerito  colligimus,  idem 
esse  officium  Sanctorum  hominum,  ex  quo 
sequales  Angelis,  quoad  statum  beatitudinis, 
facti  sunt,  Matth.  22,  Lucse  20,  Apocalyp.  21. 
Uude  quiatemporelegis  veteris  hominesjusti 
non  admittebantur  ad  beatitudinem  usque  ad 
Christi  mortem ,  ideo  in  veteri  Testamento 
non  legimus,  fuisse  consuetudinem  orandi 
Sanctos  mortuos  illo  tempore,  quamvis  lega- 
mus  quosdam  fideles  fuisse  solitos  petere  ora- 
tiones  aliorum  viventium,  quse  etiam  com- 
mendantur  in  novo  Testamento,  ut  infra  dice* 
mus.  Ex  quo,  et  magna  ex  parte,  enervantur 
argutise  hserelicorum,  et  sumitur  optimum  ar- 
gumentum,  postquam  certum  habemus  justos 
homines  mortuos  assumi  ad  beatitudinem, 
statim  ac  perfecte  purgati  sunt,  etiam  illos 
posse  a  nobis  licite  et  utiliter  orari. 

4.  Probatur  ex  definitionibus  Ecclesice.  — 
Secundo,  habetur  hsec  veritas  ex  defmitioni- 
bus  Ecclesise  ;  nam  in  dicto  Concilio  Gan- 
grensi,  cap.  20,  approbantur  conventus,  et 
oblationes  quse  fiunt  ad  memorias  Martyrum, 
in  quibus  vel  expresse  vel  virtute  continentur 
orationes  ad  Martyres.  Et  in  Concilio  Nicseno 
n,  actu  sexto,  fit  invocatio  ad  sanctissimam 
Virginem,  et  alios  Sanctos,  quod  etiam  in  aliis 
Conciliis  frequens  est;  et  in  multis  Concilhs 
approbantur  litanise,  quse  expressam  et  spe  - 
cificam  continent  invocationem  Sanctorum, 
de  quarum  litaniarum  usu  dicemus  infra , 
lib.  3.  PrsetereaConcilium  Constantiense  con- 
trarium  errorem  damnavit  in  Wiclepho.  Ac 
tandem  Concilium  Tridentinum,  sess.  25,  de- 
cernit  retinendum  esse  Apostolicte  Ecclesice 
usum  a  primwvis  Chrisiiance  religionis  ter^po- 
ribus  receptum,  Sanctorumque  Patrum  consen- 
sionem,  et  sacrorum  Conclliorum  decreta  de 
Sanctorum  intercessione  et  invocatione .  Hanc 
autem  Sanctorum  consensionem  latissime  os- 
tendit  solida  eruditione  Bellarmin.  supra,  et 
ideo  in  hoc  non  immoramur.  Videri  tamen 
potest  etiam  Sot.,  in  A,  distinct.  45,  queest.  3, 
et  Eckius,  in  Enchirid.,  cap.  25;  Canisius,  in 
Catechismo,  et  alii  moderni. 

5.  Ratione  probatnr.  —  Ratio  potissima  su- 
menda  est  ex  responsione  ad  argumenta  hse- 


CAP.  X.  QUOMODO  POSSINT  ORARI  CREATUR.E  RATIONALES. 


37 


reticorum,  potestque  in  hunc  motlum  forma- 
ri.  Quia  oratio  ad  Sanctos  ex  suo  generc  est 
actusbonus  ethonestus,  et  non  est  injuriosus 
Dco  aut  Ghristo,  nobisque  potest  multis  mo- 
dis  esse  utilis.  Primo,  quia  exercere  actum 
virtutis,  per  se  bonum  est  ac  utile.  Secundo, 
quia  hoc  modo,  mediantc  oraiione;  habemus 
colloquium  cum  Sanctis.  Tertio  ,  quia  hinc 
provocamur  ad  amorem  et  imitationem  Sanc- 
torum.  Quarto,  quia  hoc  modo  nostra  oratio 
ad  Deum  fit  efiicacior  ad  impetrandum,  quia 
Sancti  potentiores  sunt  apud  Deum,  et  magis 
familiares  illi  ;  ergo  oratio  ad  Sanctos  ex  se 
honestissima  est,  ejusque  usus  maxime  pro- 
bandus.  Consequentia  evidens  est,  quam  nec 
heeretici  negant.  Antecedens  autem  probabi- 
tur  discurrendo  per  argumenta  ■  heeretico- 
rum. 

6.  Respondetur  fundamentis  hcereticorum. 
—  Primum  erat  de  cultu  orationis,  ad  quod 
imprimis  dicimus,,  Sanctos  etiam  esse  a  nobis 
religiose  colendos ,  non  quidem  pari  cultu 
cum  Deo  ipso,  quia  illos  latria  non  colimus, 
sed  honore  inferiori  ipsis  proportionato,  quia 
licet  a  virtute  religionis  non  eliciatur,  nihilo- 
minus  cultus  religiosus  non  immerito  dicitur, 
vel  quia  ad  cultum  Dei  refertur,  vel  quia  per 
actus  spirituales  et  religiosos  tribuitur  cum 
debita  intentione  et  eestirnatione.  Igitur 
quamvis  oratio  contineat  cultum  religiosum, 
non  inde  fit  orationem  non  posse  ad  Sanctos 
dirigi.  Gum  vero  additur  orationem  continere 
cultum  latrise,  si  intelligatur  in  particulari  de 
oratione  Dei,  verum  est;  tamen  ex  puris  par- 
ticularibus  nihil  infertur.  Si  autem  universa- 
liter  intelligatur,  falsum  est.  Vel  certe  si  sit 
sensus  unum  tanram  esse  orandi  modum, 
falsum  etiam  est.  quia  etiam  inter  homines 
aliter  petimus  a  rege,  ut  faciat  quod  deside- 
ramus;  aliter  a  privato  regis  amico,  ut  impe- 
tret  quodoptamus.  Et  prior  petitio  dici  potest 
continere  regium  honorem,  posterior  vero 
inferiorem.  Sic  igitur  ad  Dcum  oramus,  ut  ad 
principalem  auctorem  gratiee  et  gloriee,  et  om- 
nium  beneficiorum,  quse  ad  illam  conferunt, 
et  ut  ad  causam  primam,  et  aliquo  modo  pro- 
priam  omnis  boni  per  honestam  orationem 
postulati,  ut  superiori  capite  ostensum  est ; 
at  vero  ad  Sanctos  non  hoc  modo  oramus, 
sed  ut  intercessores  apud  Deum  siut,  et  pro 
nobis  impetrent.  Hanc  differentiam  observa- 
vit  et  docere  nos  voluit  Ecclesia  iu  litaniis  ; 
nam  ad  personas  divinas  et  Trinitatem  orat : 
Miserere  nohis ;  ad  Virginem  autem  et  reli- 
quos  Sanctos  dicit  :  Ora  pro  nolis.  Et  simili- 


ter,  cum  inmissavel  oratione  publica  aliquid 
per  Sanctos  petit,  a  Deo  directe  pelit  per  me- 
rita  ct  intercessionem  Sanctorum.  1'mo  inter- 
dum  a  Deo  ipso  petit  ut  Sanctus  aliquis  pro 
nobis  intercedat ,  ut  in  Collecta  Sancti  Lucee 
dicitur:  Interveniat  pronoMs,  qucesumus,  Do- 
mine,  Sanctus  tiais  Lucas  Evangelista,  etc. 
Igitur  oratio  ad  Sanctos  hac  intentione  facta, 
ut  ab  Ecclesia  fit,  et  a  nobis  fieri  debet,  non 
continet  cultum  latriee  ,  quod  est  evidens  ; 
quia  per  hanc  orationem  non  subjicimur 
Sancto,  tanquam  auctori  nostro,  aut  primo 
principio  alicujus  rei  ;  neque  aliquid  ei  tri- 
buimus,  quod  ejus  dignitatem  vel  potentiam 
excedat,  quia  solum  postulamus  ab  illo  auxi- 
lium  impetrationis,  quod  est  valde  consenta- 
neum  ipsis,  et  statui  eorum.  Nam  si  nos  pos~ 
sumus  impetrare,  quid  mirum  quod  idem  ip~ 
si  efncacius  possint?  Solent  ad  hanc  differen- 
tiam  orationum  accommodari  verba  illa  Ps. 
120:  Levavi  oculos  in  montes  ( id  est  Sanc- 
tos  ),  unde  veniet  auxilium  mihi,  id  est,  per 
eorum  intercessionem  :  nam  auxilium  meum 
a  DomnOi  qui  feclt  ccelum  et  terram.  Ita  Au- 
gust.  ibi,  et  tractatu  1  in  Joannem,  et  lib,  de ' 
Pastoribus,  cap.  8. 

7.  Dices  interdum  Ecclesiam  orare  Sanc- 
tos  ut  ipsi  faciant;  ut  ad  Virginem  orat  :  Tuos 
misericcrdes  oculos  ad  nos  converte,  et  Jesum 
denedictum  fructum  ventris  tui  nolis  post  hoc 
exilium  ostende;  et  Apostolos  precatur  :  Nos 
a  peccatis  omnibus  solvite  jussu,  qucesumus. 
Ubi  ponderanda  est  illa  'ps.rticula,  jussu,  nam 
majorem  potentiam  et  efficaciam  significat. 
quam  impetrationem.  Imo  ibidem  additur  : 
Quorum  prcecepto  subditur  salus,  ct  languor 
cmnium,  sanate  xgros  moribus,  nos  reddentes 
virtutibus.  Respondemus  imprimis  cultum, 
non  tam  ex  verbis  et  externis  signis,  quam 
ex  intentione  discernendum  esse;  seepe  enim 
intercessorem  rogamus  eisdem  verbis  quibus 
auctorem  beneficii,  ut  quod  misereatur  nos- 
tri,  quod  hoc  bonum  nobis  concedat,  et  simi- 
lia.,  semper  tamen  intelligimus  ut  id  faciat, 
pro  nobis  intercedendo.  Hic  ergo  est  sensus 
Ecclesioe,  et  ideo  semper  hujusmodi  orationes 
concludit,  vel  petendo  a  Virgine  ut  oret  pro 
nobis,  vel  omnia  principaliter  Deo  tribuendo. 
Deinde  addo  interdum  posse  Sanctum  coope- 
rari  Deo  ad  aliquod  beneficium  nobis  prse- 
standum,  non  solum  orando,  sed  etiam  minis- 
terium  aliquod  sibi  a  Deo  collatum  exhiben- 
do ;  et  tunc  licitum  esse  petere  a  Sancto  ut 
ipse  nobis  conferat  illud  beneficium,  non  so- 
lum   orando,  sed  etiam   cooperando,  prout 


38 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  1N  COMMUNl. 


potest,  vel  quantum  ei  a  Deo  commissum  est. 
Sic  potest  unusquisque  orare  ad  suum  Ange- 
lum  custodem,  ut  se  protegat,  illuminet  et 
juvet,  saltem  plantando  et  rigando,  quia  hoc 
munus  commissum  est  Angelis  a  Deo,  Psalm. 
90,  Matth.  48.  Sic  etiam  a  Sancto  aliquo,  si 
credamus  habere  a  Deo  virtutem  miraculo- 
rum,  vel  sanitatum,  postulare  possumus,  ut 
id  faciat  secundum  gratiam  sibi  a  Deo  con- 
cessam.  Quod  significare  videtur  Augustinus, 
22  lib.  de  Civit.,  c.  40,  ubi  de  miraculis,  quse 
ad  memoriam  Sanctorum  fiunt,  ait  :  Faciunt 
autem  ista  martyres,  vel  potiusDeus,  vel  oran- 
tibus ,  aut  cooperantibus  eis.  Ubi  duplicem 
causalitatem  tribuit  sanctis,  orationem  et  coo- 
perationem  :  utramque  ergo  possumus  ab 
eis  postulare.  Et  ad  hunc  modum  possunt 
exponiverba  adducta  exhyrnno  Apostolorum, 
quamvis  in  illis  prsecipue  commemorari  vi- 
deatur  potestas  data  Apostolis  hic  viventibus 
ad  remittenda  peccata,  et  ad  solvendum  et 
ligandum,  et  ad  sanandos  segrotos,  vel  alia 
signafacienda ;  nam  hoc  ad  honorem  aliquem 
ipsorum  pertinet,  quo  eos  provocamus  ad 
similia  beneficia  nobis  oblinenda. 

8.  Oratio  ad  Sanctos  est  actus  elicitus  non 
virtutis  religionis,  sed  diilive. —  Dulium  quod- 
dam. — Atque  ex  his  colligere  possumus  ora- 
tionem  hanc,  quam  ad  Sanctos  fundimus, 
non  esse  actum  a  virtute  religionis  elicitum 
per  se  loquendo,  sed  a  virtute  dnliae,  quam 
esse  distinctam  a  religione  supra  ostensum 
est.  Probatur,  quia  haec  oratio  non  fundatur 
proxime  in  excellentia  increata,  nec  in  po- 
testate  suprema,  sed  in  excellentia  creatse 
sanctitatis,  et  virtute  impetrandi,  vel  ad  sum- 
mum  in  potestate  aliqua  ministeriali.  Dixi 
autem  per  se  loquendo,  quia  ex  natura  talium 
objectorum  iste  est  modus  connaturalis  ope- 
randi,  et  secundum  hunc  modum  dubitari 
non  potest  quin  actus  ille  orandi  non  sit  re- 
ligionis,  sed  dulise.  Qua^ri  autem  potest  an 
aliquo  alio  modo,  extrinseco  quidem,  non  ta- 
men  contra  rectam  rationem,  possit  quis  in- 
terdum  orare  ad  Sanctos  exvirtute  religionis. 
Videtur  enim  posse,  quia  quoad  hoc  eadem 
est  ratio  de  devotione  et  de  oratione  ;  sed 
devotio  ad  Sanctos  esse  potest  ex  virtute  re- 
ligionis;  ergo  et  oratio.  Major  certa  est  ex 
D.  Thom.  2.  2,  qusest.  82,  in  princ.  Minorem 
antem  sumo  ex  eodem  Sancto,  eadem  q., 
art.  2,  ad  3.  Quserit  enim  ibi  an  devotio  sit 
actus  religionis,  et  objicit  in  tertio  argumen- 
to,  quod  dicimur  esse  devoti  aliquibus  Sanc- 
tis  viris,  et  respondet  :  Quod  devotio,  quw  ha- 


betur  ad  sanctos  Dei  mortuos  vel  vivos,  non 
terminatur  ad  ipsos,  sed  transit  in  Deum,  in 
quantum,  scilicet,  in  ministris  Dei  Deum  ve- 
neramur.  Quibus  verbis  videtur  voluisse  ex- 
plicare  quomodo  iUa  devotio  sit  actus  religio- 
nis  ;  nam  si  hoc  non  sentiret,  facilius  dice- 
ret  illam  devotionem  ad  sanctos  esse  alterius 
rationis,  sicut  dicit  de  devotione  humana  ser- 
vorum  ad  dominos.  In  contrariun?  vero  est, 
quia  nunquam  possumus  orare  Sanctos,  nisi 
ut  ministros  vel  intercessores ;  ergo  nunquam 
potest  illa  oratio  immediate  elici  a  virtute  re- 
ligionis. 

9.  Dubium  illud  resohitur . —  Quomodo  ora- 
tio  adsanctos  exvirtute  religionis  oriri  possit? 

—  Illa  oratio  ad  Sanctos  non  est  consulenda. 

—  Respondetur  imprimis,  quod  ad  devotio- 
nem  attinet  (ut  illud  obiter  expediamus), 
etiam  devotionem  ad  Sanctos,  quasi  intrin- 
secam  et  connaturalem,  non  esse  actum  eli- 
citum  a  religione,  sed  a  dulia.  Quod  non 
credo  negasse  D.  Thom.  citato  loco,sedid 
supposuisse,  vel  inclusisse  sub  devotione  in- 
feriori,  quse  ad  inferiorem  cultum,  vel  famu- 
latum  ordinatur.  Talis  enim  est  devotio  qua- 
lis  est  cultus,  ut  ibidem  D.  Thom.  sentit,  et 
est  clarum,  quia  devotio  nihil  aliud  est  quam 
affectus  ad  cultum  ;  sed  cultus  proprius  Sanc- 
torum  non  pertinet  ad  religionem,  sed  ad 
duliam,  ut  ex  materia  de  adoratione  suppo- 
no;  ergo  et  devotio.  Diximus  autem  in  eadem 
materia  de  adoratione,  in  4  tomo  tertiae  par- 
tis,  posse  nos,  sivelimus,  colere  Sanctos  non 
immediate  et  formaliter  ob  eorum  intrinse- 
cam  sanctilatem,  sed  immediate  ob  excel- 
lentiam  Dei,  qui  in  illis  singulari  modo  est 
tanquam  in  ministris  et  templis  suis.  Hic 
enim  modus  colendi  Sanctos  per  se  non  est 
malus;  imo  cedit  speciali  modo  in  cultuni 
Dei,  quamvis  regulariter  illo  modo  non  uta- 
mur  propter  vitandum  periculum ,  et  quia 
alter  modus  cultus  est  magis  proprius  ratio- 
nalis  personse.  Ille  tamen  cultus,  si  ita  attri- 
buatur,.  immediate  per  virtutem  religionis 
tribuitur,  quia  immediata  ratio  talis  cultus 
est  ipsa  divina  excellentia.  Ad  hunc  ergo  cul- 
tum  videtur  pertinere  devotio,  quam  D.  Tho- 
mas  in  illa  solutione  explicare  voluit;  et  juxta 
eumdem  modum  non  est  improbabile  posse 
interdum  orari  Sanctumex  immediata  reli- 
gione  ad  Deum.  Nam  possumus  hic  distin- 
guere  intentionem  petendi,  et  intentionem 
colendi ;  nam  qui  orat  Sanctum,  necessario 
habere  debet  voluntatem  petendi  immediate 
ab  illo,   ut  ipse  impetret  a  Deo ;  tamen  hon 


CAP.  X.  QUOMODO  POSSINT  ORARI  CREATUR^E  P.ATlONALES. 


39 


videtur  nccessarium  ut  velit  per  illam  ora- 
tionem  immediate  ac  principaliter  colere  ip- 
sum  Sanctum  propter  ejus  creatam  sanctita- 
tem,  sed  in  ipso  colcre  Deumprincipaliter; 
ita  ut  tota  ratio  orandi  Sanctum  sit,  ut  per 
talem  orationem,  et  per  eam  quaa  postulatur 
a  Sancto,  Deus  ipse  magis  colatur  et  vene- 
retur.  Sed  licet  iste  modus  speculative  non 
videatur  impossibilis,  tamen  nec  est  facilis, 
neque  ad  usum  applicandus  vel  consulendus. 
Nam,  licet  oratio  fundi  possit  ad  Sanctum 
principaliter  propter  honorem  Dei  (  hoc  enim 
et  facile  et  optimum  est),  tamen  in  ea  ratione 
convenientissime  operatur  religio  imperando 
dulise,  ut  eliciat  orationem  ad  Sanctum,  quia 
ipsa  religio  principaliter  ordinat  ad  honorem 
Dei.  Et  fortasse  in  hoc  sensu  locutus  etiam 
est  divus  Thomas  de  devotione  in  citato 
loco,  cum  ait  devotionem  ad  Sanctum  tran- 
sire  ad  Deum,  scilicet  per  imperium  reli- 
gionis. 

v  40.  Satisfit  secundo  fundamento  hceretico- 
rum. —  Christus  Dominus  dupliciter  dici  po- 
test  mediator  interDeum  et  liomines. — Secunda 
objectio  attingit  materiam  de  Christo  media- 
tore,  quam  in  primo  tomo  de  Incarnatione 
late  tractavi,  et  ideo  breviter  hic  objectionem 
expediam.  Duo  ergo  sunt  modi  ad  qusestio- 
nem  prsesentem  pertinentes,  quibus  Christus 
Dominus  dici  potest  mediator  inter  nos  et 
Deum,  scilicet,  vel  per  modum  advocati  et 
orantis,  vel  per  modum  merentis  nobis,  aut 
satisfacientis  pro  nobis.  Quamvis  enim  hi  duo 
posteriores  modi  sint  aliquo  modo  diversi, 
tamen  in  hoc  conveniunt,  quod  neuter  illorum 
exercetur  in  statu  beatitudinis,  sed  utrum- 
que  illud  officium  complevit  Christus  pro  no- 
bis ,  dum  fuit  viator ;  nunc  autem  retinet 
suum  thesaurum  meritorum  et  satisfactio- 
num,  quod  Patri  prsesentare  semper  potest, 
et  ita  etiam  quoad  hanc  partem  mediatoris 
munus  exercere.  Alius  autem  modus  interce- 
dendi  seu  mediandi  per  modum  petentis,  et 
impetrantis,  de  se  non  limitatur  ad  statum 
vise,  sed  in  beatitudine  etiam  exerceri  potest, 
ut  nunc  supponimus.  Duobus  ergo  modis 
possumus  nos  intueri  Christum  ut  mediato- 
rem  nostrum  ,  vel  uti  ( ut  sic  dicam )  media- 
tione  ejus  in  orationibus  nostris.  Primo,  in- 
tuendo  ad  ejus  merita  et  satisfactiones ,  vel 
etiam  ad  orationes  quas  pro  nobis  in  via 
perfecit,  hsec  omnia  Deo  offerendo ,  praesen- 
tando,  et  allegando,  ut  propter  illa  nostras 
orationes  exaudiat;  quem  modum  exercet 
Ecclesia,  quoties  in   fine  suarum  orationum 


addit  :  Per  Dominum  nostrum  Jesum  Chris- 
tum}  ctc.  Alter  modus  recurrcndi  ad  Chris- 
tum  ut  ad  mediatorem,  est  petendo  ab  illo 
ut  pro  nobis  intcrcedat ,  sicut  Marlha  ad 
illum  dicebat  :  Secl  et  nunc  scio  quia  quce- 
cumque  poposceris  a  Deo,  dabit  tibi  Deus. 

1  \ .  Cum  Sanctos  oramtis,  ab  eis  petimus  ut 
Christi  Domini  merita  Deo  pro  nobis  prccsen- 
tent. —  Cum  ergo  haeretici  objiciunt  pcr  ora- 
tiones  ad  Sanctos  factas  fieri  injuriam  Christo 
ut  mediatori,  inquiro  sub  qua  illarum  ratio- 
num  derogetur  per  illas  proprio  muneri  et 
dignitati  Christi  Domini.  Nam  si  de  primo 
loquantur,  non  habet  locum  in  formali  et 
propria  qusestione ,  quam  nunc  tractamus. 
Nam  licet  illa  sit  propriissima  ratio,  sub  qua 
Christus  dicitur  unicus  medialor  noster  ( quia 
dedit  semetipsum  in  redemptionem  pro  nobis 
ut  in  eodemloco  4  adTimoth.  2  subjungitur), 
hoc  nihil  obstat  orationibus  Sanctorum.  Quia 
cum  Sanctos  oramus,  non  facimus  illos  me- 
diatores  aut  redemptores  nostros  illo  modo, 
sed  solum  interpellatores,  ut  fructus  merito- 
rum  Christi  nobis  applicetur.  Unde  hoc  ipsum 
a  Sanctis  petere  possumus  et  debemus,  sci- 
licet,  ut  suis  orationibus  praasentent  pro  nobis 
Deo  Christi  merita.  Et  quamvis  hoc  non  ex- 
primamus  in  nostra  oratione,  in  fide,  qua  ad 
Sanctos  oramus,  includitmv,  nam  certo  credi- 
mus  ipsosmet  Sanctos  in  ccelo  nihil  petere  a 
Deo,  nisi  in  Christo,  et  propter  Christum , 
juxta  verbum  ejus  :  Si  quid  petieritis  Patrem 
in  nomine  meo,  dabit  vobis ,  et  iterum  :  In  illo 
die  in  nomine  meo  petetis. 

42.  Possumus  etiam  Deum  orare  propter 
Sanctorum  merita. —  Atque  haec  quidem  re- 
sponsio,  quantum  ad  orationem  attinet,  est 
sufficientissima.  Replicare  autem  possunthae 
retici,  quia  nos  non  solum  oramus  Sanctos, 
sed  etiam  oramus  Deum,  ut  propter  merita 
Sanctorum  hoc  vel  illud  nobis  concedat,  ni- 
mirum  gratiam,  vel  remissionem  peccatorum, 
ut  ex  communi  usu  Ecclesiae  manifestum  est; 
ergo  facimus  Sanctos  non  tantum  oratores 
pro  nobis,  sed  etiam  mediatores  per  sua  me- 
rita  et  satisfactiones.  Et  ideo  addendum  est 
etiam  hunc  modum  orandi  propter  Sahctos 
esse  justum  et  sanctum,  prout  ab  Ecclesia  fit 
recta  fide  absque  pra3judicio  propriae  praero- 
gativee  Christi  Domini.  Quod  patet  ex  usu 
Scripturae,  etiam  ante  adventum  Christi  Do- 
mini.  Nam  Exodi  32  oravit  Moyses  :  Recorda  - 
re,  Domine,  Abraham,  Isaac  et  I&rael  servo- 
rum  tuorum.  Et  secundo  Paralip.  6.,  Salomon 
ita  concludit  orationem  suam :  Domine  Deus, 


40 


LIB.  I.  DE  OPiATIONE  1M  COMMUM. 


7ie  avcrteris  faciem  Christi  tui ;  memento  mise- 
ricordiarum  Davicl  servi  tui.  Et  inj  Prophetis 
invenitur  etiara  hic  moclus  orancli,  ut  Daniel. 
3  :  Propter  Abraham  dilectum  tuum,  et  Isaac 
serrum  tuum ,  et  Israel  sanctum  tuum.  Non 
ignorabant  autern  isti  Sancti  Christum  esse 
unicum  mediatorem,  nec  putabant  ipsi  fieri 
injuriam^  aliorum  Sanctorum  merita  Deo  re- 
praesentando.  Nam  licet  Christus  sit  univer- 
sale  principium  totius  raeriti  cui  inniti  debent 
omnia  alia  merita  et  satisfactiones  hominum, 
nihilominus  voluit  Deus  ut  alii  etiam  justi 
possent  mereri,  non  solum  unusquisque  sibi, 
sed  etiam  aliis  saltem  de  congruo,  ut  ex  ma- 
teria  de  merito  suppono-,  et  ut  possent  justi 
satisfactionessuas  sibiinvicem  communicare, 
saltem  quoad  remissionem  pcense  tempora- 
h's,  ut  in  4  tomo  tertiae  partis  ostensum  est. 
Si  ergo  Sancti  potuerunt  nobis  mereri,  et  sa- 
tisfactiones  suas  nobis  communicare,  quid 
mirum  quod  possimus  propter  eorum  merita 
a  Deo  petere,  et  sancta  eorum  opera  allega- 
re  in  orationibus  nostris,  ut  efficaciores  red- 
dantur?  Unde  Augustinus,  quaestion.  149  in 
Exodum,  notat,  per  illa  verba  :  Sine  me,  ut 
iralus  conteram  eos,  admoneri  nos,  cum  meri- 
ta  nostra  nos  gravant,  ne  diligamur  a  Deo,  re- 
letari  nos  apud  Deum  illorum  meritis  posse, 
quos  Deus  diligit.  Quod  sane  apertius  Deus 
ipse  professus  est  4  Regum  20,  dicens  :  Pro- 
tegam  urbem  istam  propter  me,  et  propter  Da- 
tid  servum  meum.  Et  videri  potest  Chryso- 
stomus,  homil.  4-2  in  Genesim,  circacap.  18, 
ubi  propter  paucos  justos  Deus  paratus  erat 
multitudini  parcere.  Quod  autem  per  hoc 
Christo  nihil  derogetur,  patet,  tum  quia  longe 
excellentior  est  modus  mediationis  Ghristi, 
quam  aliorum  Sanctorum,  nam  ipse  solus  me- 
diat  solvendo  et  satisfaciendo  pro  omnibus 
de  toto  rigore  justitise ,  et  pro  omnibus  pce- 
nis  temporalibus  et  a^ternis,  et  pro  univer- 
sis  culpis;  tum  etiam  quia  omnium  Sancto- 
rum  merita  fundantur  in  Christi  meritis,  et 
sunt  vneluti  causae  particulares  ,  quibus  me- 
diantibus  merita  Christi  nobis  applicantur.  Ex 
hoc  ergo  capite  non  irrogamus  injuriam  me- 
diatori  Chrisfo,  quando  propter  merita  Sanc- 
torum  postulamus. 

13.  Non  solum  Christum  Dominum,  sed 
etiam  Sanctos  ut  advocatos  orare  possumus. 
—  Si  autem  consideremus  Christum  ut  advo- 
catum  et  intercessorem  pro  nobis  per  ora- 
tiones  suas,  sic  imprimis  ponderant  aliqui, 
ubi  Cbristus  dicitur  advocatus  noster,  1  Joan. 
2,    non   addi    particulam  exclusivam ,  sci- 


licet,  quod  solus  ipse  sit  advocatus ;  et  ad 
Roman.  8,  cum  dicitur  Christus  interpellare 
pro  nobis,  non  additur  solum  ipsum  interpel- 
lare ;  et  ita  sine  injuria  Christi  posse  nos  cre- 
dere  Sanctos  esse  interpellatores  pro  nobis, 
et  ut  tales  posse  a  nobis  orari.  Unde  Augus- 
tinus,  tractatu  primo  in  1  Canonicam  Joan- 
nis,  expendens  eadem  verba,  eamdem  objec- 
tionem  facit,  inquiens  :  Sed  dicet  aliquis  :  Er- 
go  Sancti  non  petuntpro  nobis;  ergo  Episcopi, 
tel  prccpositinon  petunt  pro  populo;  et  respon- 
det  :  Sed  attendite  Scripturas,  et  videte  quia 
et  prcepositi  commendant  se  popnlo,  et  Apos- 
tolus  dicit  plebi :  Orantes  simul,  et  pro  nohis; 
orat  Apostolus  pro  plebe,  orat  et  plebs  pro 
Apostola;  invicempro  se  omnia  membra  orent, 
caput  pro  omnibus  interpellet. 

14.  Nonnulli  existimant,  Christum  Domi- 
num  in  ccelo  non  orare  pro  nobis.  —  Deinde, 
quamvis  certum  sit  Christum,  dum  fuit  in 
via,  pro  nobis  orasse,  aliqui  tamen  credunt 
jamnunc  in  ccelo  non  orare  pro  nobis,neque 
hoc  munus  mediatoris  pro  nobis  nunc  magis 
exercere  quam  munus  satisfactoris  vel  me- 
rentis ;  quia  in  hac  vita  perfecit  negotium  re- 
demptionis,  et  omnia  quse  ad  illam  pertinent, 
tam  quoad  sufhcientiam  quam  quoad  efrica- 
ciam,  non  solum  in  communi,  sed  etiam  in 
particulari  cum  Deo  composuit,  et  ideo  nihil 
habet  quod  denuo  postulare  possit.  Quod  si 
verum  est,  nulla  potest  ipsi  Christo  fieri  in- 
juria  petendo  ab  aliis  Sanctis  ut  pro  nobis 
orent,  quia  si  ipse  non  intercedit,  etiamsi 
Sancti  intercedant,  non  usurpabunt  munus 
advocati,  seu  mediatoris,  quod  Christus  nunc 
in  ccelo  exercet.  Nam  illud  munus  juxta  hanc 
sententiam  non  est  orare,  sed  solum  appa- 
rere  vultui  Dei  pro  nobis,  ut  dicitur  ad  He- 
braeos  9,  et  tacite  sic  exponitur,  quod  cap.  7 
dictum  fuerat  :  Salvare  in  perpetuum  potest, 
accedens  per  semetipsum  ad  Deum,  semper  vi- 
vens  acl  interpellandum  pro  nobis.  Sancti  au- 
tem,  licet  eos  pro  nobis  intercessores  pona- 
mus,  non  illo  modo  interpellant,  nec  se  os- 
tendunt  illo  modo  vultui  Dei  pro  nobis. 

15.  Contraria  opinio  veritati  proximior  cen- 
setur. —  At  verior  sententia  est,  etiam  nunc 
in  ccelo  exercere  Christum  mediatoris  munus 
proprie,  vere  pro  nobis  orando  ac  interce- 
denclo,  ut  late  cx  Scriptura  et  sanctis  Patri- 
busin  tom.  1  dc  Incarnat.  ostendi.  Et  asse- 
ruit  etiam  Cardinalis  Toletus  ,  in  capit.  16 
Joann.,  Annot.  35,  refertque  pro  illa  Nazian- 
zenum,  orat.  4  Theologiae ;  Ambrosium,  ad 
Roman.  8;  Augustinum,  tractatu  102  in  Joan.; 


CAP.  X.  QUOMODO  POSSINT  ORARI  CREATUR.-E  RATIONALES. 


41 


et  Cyrillum,lib.  11  in  Joannem,  cap.  9.  Eam- 
dem  secutus  est  Maldonatus,  in  idem  cap.  16 
Joannis,  referlquc  in  illius  favorem  Augusti- 
num,  Rupertum,  Theodorum,  Cyrillum,  et 
Leontium.  Et  certe  hoc  ip<mm  videtur  ipse- 
met  Cbristus  promisisse,  Joannis  44  dicens  : 
Ego  rogabo  Patrem,  et  alium  Paracletum  da- 
bit  vobis.  Nam  ibi  evidenter  loquitur  do  tem- 
porc  post  ascensionem  suam,  et  verbum  ro- 
gandi  non  admittit  sensum  improprium.  Ne- 
que  est  cur  ad  illum  confugiamus,  cum  actus 
orandi  Dcum  omnino  proprius,  et  ex  virtute 
religionis,  in  quocumque  statu  deceat  Chris- 
tum  ut  hominem  ;  sic  enim  in  verbis  illis  lo- 
cutus  est,  nam  ut  Deus,  non  rogat  Patrem, 
sed  cum  illo  mittit  Spiritum  Sanctum. 

46.  Cur  Ecclesia  non  oret  Christum  Domi- 
mim,  ut  pro  nobis  intercedat.  —  Objectio.  — 
Verumtamen  licet  Cluistus  in  ccelo  pro  nobis 
oret,  nihilominus  non  habet  usus  Ecclesise 
orare  Christum,  ut  oret  pro  nobis,  sed  ut  mi- 
sereatur  nostri,  vel  benefaciat  nobis,  quia, 
licet  utrumque  in  eodem  cap.  44  Joan.  ipse 
promiserit  :  Si  quid  petieritis  in  nomine  meo, 
hoc  faciam;  et  infra  :  Ego  rogabo  Patrem; 
tamen  primum  convenit  illi  ut  Deus  est,  se- 
cundum  ut  est  homo.  Nos  autem  loquentes 
cum  Christo,  et  colentes  illum,  semper  res- 
picimus  ad  dignitatem  personalem  ejus,  et 
ideo  loquimur  cum  illo  tanquam  cum  vero 
Deo  ;  et  ideo  non  loquimur  cum  eo  tanquam 
cum  intercessore,  sed  tanquam  cum  auctore 
bonorum  omnium.  Unde  etiam  ex  hac  parte 
nullam  illi  injuriam  facimus  orando  ad  Sanc- 
tos  tanquam  ad  intercessores^  cum  hoc  modo 
non  oremus  ad  ipsum,  sed  altiori.  Dicent 
fortasse  hseretici,  licet  non  oporteat  orare 
Christum  ut  pro  nobis  oret,  tamen  cum  ipse 
assumpserit  officium  advocati  pro  nobis,  eo 
ipso  quod  alios  intercessores  ponimus  ,  illi 
nos  facere  injuriam,  quia  significamus  vel 
ipsum  non  sufficere,  vel  in  munere  advocati 
prsestando  non  esse  satis  sollicitum  pro  no- 
bis. 

4  7.  Diluitur. — At  profecto  si  objectio  esset 
alicujus  momenti,  probaret  subinde  non  de- 
bere  nos  fratres  nostros  fideles  et  justos  hic 
viventes  adhibere  apud  Deum  precatores 
pro  nobis,  quia  sufficit  interpellatio  Christi  in 
ccelo,  cui  fit  injuria,  si  alius  interpellator  ad- 
hibeatur.  Consequens  est  evidenter  contra 
Scripturam,  in  qua  exhortantur  fideles  ut  alii 
pro  aliis  orent,  1  ad  Tim.  2 :  Obsecro  fieri  ora- 
tiones,  postulationes ,  etc,  pro  omnibus,  etc; 
Jacob.  5  :  Orate  pro  invicem.  ut  salvemini.  Et 


Paulus  ssepe  postulat  a  fidelibus  ut  pro  ipso 
orent.  ad  Colosscnses  4,  2  ad  Thessal.  3,  ad 
Hebrseos  13.  Unde  nec  hseretici  hoc  negare 
audent,  cum  taroen  sequela  seu  paritas  ratio- 
nis  evidens  sit.  Cur  enim  magisfacimus  inju- 
riam  Christo,  procurando  alios  ccelestes  in- 
tercessores  quam  terrestres  ?  Respondetur 
ergo  non  orare  nos  Sanctos,  quia  minus  quam 
debeamus  de  Christi  voluntate  et  favore  con- 
fidamus,  sed  imprimis  ob  majorem  ipsius 
Christi  reverentiam,  quia  quasi  non  audemus 
per  nos  ipsos  accedere,  sed  per  alios  melio- 
res,  quomodo  dixit  Bernardus  in  sermone, 
Signum  magnum,  indigere  nos  mediatore  ad 
Mediatorem.  Secundo,  propter  honorem  ipso- 
rum  Sanctorum,  qui  cedit  in  gloriam  ipsius 
Dei  et  Christi.  Tertio,  propter  alias  rationes 
divinse  providentiae,  quae  uti  voluit  his  omni- 
bus  mediis  ad  majorem  unionem  membrorum 
Christi  inter  se,  quee  sicut  inter  mortales  vi- 
ventes  procuranda  est,  ita  etiam  inter  mor- 
tales  et  ccelestes,  ut  in  responsione  ad  objec- 
tionem  quartam  iterum  dicemus. 

48.  Qjwmodo  possimus  a  Christo  Domino 
petere  ut  pro  nobis  intercedat. —  Unde  ulterius 
addo  ,  quamvis  regulariter  et  publice  non 
oremus  Christum  ut  pro  nobis  intercedat,  ad 
vitandum  scandalum,  et  ne  videamur  ad  il- 
lum  tanquam  ad  purum  hominem  orare,  ni- 
hilominus  non  esse  per  se  et  intrinsece  ma- 
lum  hoc  modo  ad  Christum  orare,  si  recta 
fide  et  intentione  fiat ,  id  est,  non  dividendo 
personas,  sed  naturas,  ut  bene  docuit  Caje- 
tanus,  3  p.,  quaest.  25,  art.  2;  Cordub.,  lib.  i, 
q.  5,  dubitat.  3,  punct.  4;  Canisius,  lib.  5  de 
Beata  Virgine,  cap.  45,  et  nos  etiam  diximus 
in  primo  tomo  tertiae  partis.  Non  quod  orare 
possimus  convenienter  ad  Christi  humanita- 
lem,  quia  sicut  humanitas  non  meretur,  ita 
nec  facit,  nec  postulat  quod  clesideramus,  sed 
Christus,  quem  tamen  possumus  ut  hominem 
considerare,  non  excludendo  suppositum,  sed 
rationem  subsistendi  in  humanitate  praecise 
spectando  ,  nam  ut  sic  Christus  orat  pro  no- 
bis  ;  et  ideo  per  se  nihil  habet  absurdi,  quod 
sub  hac  ratione  oretur  a  nobis.  Quamvis  au- 
tem  hoc  verum  sit,  nihilominus  simul  etiam 
possumus  alios  Sanctos  orare,  ut  pro  nobis 
orent,  diverso  tamen  modo  :  nam  ad  Christum 
oramus,  ut  per  se  intret  ad  Deum,  ad  Heb.  7, 
id  est,  sua  virtute,  suisque  meritis  innixus; 
ad  Sanctos  vero,  ut  per  Christum  intrent,  id 
est,  fundati  in  meritis  ejus. 

49.  Respondetur  ad  tertium  hcereticorum 
f/mdamentum,  probando  simul  Sanctos  cognos- 


n 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  IN  COMMUNI. 


cere  nostras  orationes. — Tertia  objectio  hasre- 
ticorum  postulat  ut  explicemus  quomodo 
Sancti  Beati  cognoscant  orationes  nostras; 
nam  quod  illas  cognoscant,  certissimum  est, 
quamvis  hseretici  oppositum  supponant.  Et 
quamvis  id  probare  non  possemus  ,  nisi  a 
posteriori  ex  traditione  et  usu  Ecclesise,  id 
nobis  sufficeret ;  nam  sine  dubio  esset  impru- 
dens,  et  otiosa,  actio  loquendi  aut  petendi  ab 
eo  qui  non  audit,  neque  intelligere  potest; 
cum  ergo  Ecclesia  errare  non  possit  orando 
ad  Sanctos,  et  in  ea  oratione  supponat  ipsos 
cognoscere  quid  ipsa  oret,  ejus  auctoritas 
sufficit  ut  credamus  Sauctos  cognoscere  nos- 
tras  orationes,  maxime  cum  id  facillimum  sit^ 
et  aliunde  nihil  sit  quod  repugnet.  Imo  addi- 
mus  ex  Scripturis  posse  id  colligi;  nam  de 
Angelis  certum  est  cognoscere  orationes  nos- 
tras,  non  solum  quando  ad  ipsos  oramus,  sed 
etiam  quando  oramus  ad  Deum.  Prior  pars 
constat  ex  illis  testimoniis,  quibus  supra  pro- 
bavimus  justos,  etiam  in  antiqua  lege,  solitos 
fuisse  orare  ad  sanctos  Angelos.  Posterior 
vero  pars  patet  ex  Tob.  12,  ubi  Raphael  dixit 
Tobise  :  Quando  orabas  cum  lacrymis,  ego  ob- 
tuli  orationem  tuam  Deo.  Cognovit  ergo  illam, 
alias  quomodo  eam  obtulisset  ?  Unde  Apoca- 
lyps.  8  dicitur  :  Ascendit  fumus  incensorum  de 
orationibus  Sanctorum  de  manu  Angeli  coram 
Deo.  Gognoscunt  ergo  Angeli  orationes  Sanc- 
torum;  ergo  et  homines  Beati.  Probatur  con- 
sequentia ;  tum  quia  sequiparantur  eis  in  sta- 
tu  beatifico,  ut  supra  dictum  est  ex  Lucse  20, 
et  Apocalyps.  21  ;  tum  etiam  quia  eisdemfere 
verbis  dicitur  Apocalyps.  5,  quatuor  animalia, 
et  viginti  quatuor  seniores  cecidisse  coram 
agno,  habentes  citliaras,  et  phialas  aureas, 
plenas  odoramentorum  ,  qurn  sunt  orationes 
Sanctorum.  Illa  autem  animalia  et  illos  se- 
niores  ex  hominibus  Beatis  fuisse  certissimum 
est,  nam  ad  Agnum  cantabant  :  Redemisti 
nos,  Domine,  in  sanguine  tuo.  Ergo  etiam 
beati  homines  offerunt  Deo  viatorum  oratio- 
nes  sibi  commendatas  :  ergo  cognoscunt  illas. 
20.  Quomodo  Sancti  cognoscant  nostras 
orationes,  non  est  hujus  loci.  — Probabile  est 
eas  cognoscere  formaliter  in  Verbo. — De  mo- 
do  autem  quo  Beati  cognoscunt  orationes 
viatorum,  est  disputatio  inter  scholasticos , 
an  videant  illas  formaliter  in  Verbo,  id  est, 
per  ipsammet  visionem  qua  vident  Deum, 
et  Beati  sunt;  an  vero  tantum  causaliter,  id 
est,  per  novas  revelationes,  quas  recipiunt 
ratione  ipsius  visionis,  seu  status  beatifioi. 
Quam  quaestioncm  disputare  solent  in  mate- 


ria  de  beatitudine,  et  1  p.,  qusest.  42 ;  estque 
illorum  locorum  propria;  tum  quia  genera- 
lior  est,  non  enim  de  solis  orationibus,  sed 
de  omnibus  effectibus,  vel  actibus  qui  in  hoc 
mundo  fmnt,  tractari  potest;tum  etiam  quia 
ad  preesentem  causam  parum  refert  quod  hoc 
vel  illo  modo  illas  cognoscant,  dummodo  cer- 
tum  sit  eas  cognoscere,  esseque  illis  quasi 
connaturalem  hanc  scientiam,  et  quasi  debi^ 
tam  statui  Beatorum.  Nam  beatitudo  illa  sa- 
tiat  Beati  appetitum,  alias  non  esset  perfecta 
beatitudo  ;  merito  autem  appetunt  Beati  scire 
quse  hic  aguntur,  si  ad  ipsos  aliquo  modo 
pertineant ;  inter  quse  maxime  locum  habent 
orationes  quse  ad  illos  fiunt,  et  actiones  eo- 
rum  viatorum,  qui  ad  curam  et  peculiarem 
amorem  horum  vel  illorum  Beatorum  perti- 
nent.  Nam  quod  inter  Beatos  et  viatores  de- 
beant  esse  ha?c  charitatis  et  benevolentiae  of- 
ficia,  certissimum  est,  cum  unum  corpus 
mysticum  componant,  cujus  caput  Christus 
est,  ut  dicitur  ad  Ephes.  4,   et  ad  Colossens. 

1.  Membra  autem  sunt  Sancti,  vel  jam  trium- 
phantes  in  ccelo,  vel  illuc  tendentes  in  terra, 
ut  sumitur  ex  ad  Ephes.  2,,  et  ad  Galat.  A, 
et  ad  Hebrseos  12.  Habent  ergo  heec  mem- 
bra  inter  se  communicationem  aliquam^  jux- 
ta  doctrinam  Pauli,  ad  Rom.  12,  et  1  ad  Co- 
rinth.  12.  Ergo  ratione  hujus  unionis  perti- 
net  ad  statum  uniuscujusque  Beati,  ut  noti- 
tiam  accipiat  earum  rerum  quse  hic  gerun- 
tur,  quatenus  ad  unumquemque  aliquo  mo- 
do  spectant,  inter  quas,  ut  dixi,  praecipue 
poni  debent  orationes.  Unde  fit  satis  proba- 
bile  eas  cognoscere  formaliter  in  ipso  Ver- 
bo,  ut  in  hac  materia  docuit  divus  Thomas 

2.  2,  qusest.  83,  art.  &,  ad  2,  et  in  4,  dist. 
45,  q.  3,  art.  1,  ubi  alii  hanc  sententiam  se- 
quuntur.  De  qua  videri  possunt  quse  diximus 
1  p.,  tract.  1,  lib.  2,  c.  28. 

21 .  Dissohitur  quartum  fundamentum  quo  - 
ad  primam  partem  de  utilitate  orationis  ad 
Sanctos.  —  Sanctos  oramus,  ut  ordo  divinw 
providenti  adimpleatur.  —  Quarta  objectio 
parvi  momenti  est,  quse  duo  attingit,  unum 
de  utilitate  hujus  orationis,  aliud  de  illius 
efficacia.  Nam  prior  impugnatur  ex  eo  quod 
Deus  est  promptissimus  ad  dandum,  etc. 
Quod  certe  si  alicujus  momenti  esset,  etiam 
probaret  neque  vivos  debere  a  viventibus  pe- 
tere  ut  pro  eis  intercedant.  Quod  est  contra 
expressa  testimonia  Scripturarum  supra  ad- 
ducta.lSequela  autem  seu  similitudo  ratio- 
nis  et  per  se  patet,  et  supra  etiam  satis  pro- 
bata  cst.)Imo  etiam  probaretur  illo  modo, 


CAP.  X.  QUOMODO  TOSSINT  OR 
nostras  orationes  pro  nobis  ipsis  esse  super- 
fluas,  quia  Deus  habet  majorem  voluntatem 
conferendi  nobis  beneficia,  quam  nos  reci- 
piendi.  Igitur  babet  quidem  Deus  paratissi- 
mam  voluntatem  ad  dandum,  sed  vult  dare 
ordinato  modo  juxta  dispositionem  suae  pro- 
videntise  ;  unde  qusedam  vult  dare  non  roga- 
tus ;  alia  rogatus  a  nobis  tantum;  alia  et  a 
nobis,  et  ab  amicis  viventibus  rogatus  ;  alia 
exoratus  etiam  a  Sanctis  cum  ipso  regnanti- 
bus.  Unde  nos  non  oramus  Sanctos,  quia  de 
divina  vokmtate  diffidamus,  sed  ut  ordinem 
proviclentise  sua?  impleamus;  nescimus  enim 
quomodo  disposuerit  aliquid  nobis  dare,  et 
ideo  plures  intercessores  adbibemus.  Simul- 
que  Sanctos  ejus  colendo,  magis  per  boc  dis- 
ponimur  ad  beneficia,  quse  petimus,  recipien- 
da.  Atque  ita  per  hoc  niliil  agimus  contra  fi- 
duciam  quam  debemus  babere  in  verbis 
Christi :  Petite  et  accipietis,  et :  Si  quid  pe- 
tieritis  in  nomine  meo,  Jioc  faciam ;  quia  haec 
promissio  non  excludit  quin  hsec  petitio  per 
nos,  vel  per  alios  fieri  possit,  neque  etiam 
excludit  quin  facilius  exaudiatur  petitio  per 
unum  facta  vel  oblata,  quam  per  alium.  Nam, 
ul  infra  dicemus,  promissio  heec,  ut  infalli- 
bilis  sit,  multas  conditiones  requirit,  quse  in- 
terdum  inveniri  possunt  vel  suppleri,  acce- 
dente  Sanctorum  intercessione,  et  non  sine 
illa,  propter  defectum  nostrum. 

22.  Idem  fimdamentum  quoad  alteram  par- 
tem  de  itlius  orationis  efficacia  refellitur.  — 
Unde  ad  alteram  partem  qua  impugnatur 
efficacia  hujus  orationis,  dicimus  vel  sermo- 
nem  esse  de  oratione  nostra  ad  Sanctum, 
vel  de  oratione  Sancti  pro  nobis.  Quoad  prio- 
rem,  ejus  efficaeia  proxime  posita  est  in  hoc 
solum,  quod  obtineamus  a  Sanctis  ut  orent 
pro  nobis,  seu  faciant  quod  in  ipsls  est,  ut 
desiderium  nostrum  a  Deo  impleatur ;  hoc 
enim  solum  est  quod  immediate  per  hanc 
orationem  postulamus.  Et  quoad  hoc  confi- 
dere  sine  dubio  possumus  et  debemus,  has 
orationes,  si  ex  parte  nostra  convenienter 
fiant,  et  nobis  expediant,  esse  efficaces  apud 
Sanctos.  Quse  efficacia  in  eorum  charitate  et 
misericordia  maxime  fundatur:  nam  quo  ma- 
jore  ardent  caiitate  ,  eo  sunt  ad  miseren- 
dum  promptiores,  et  quo  sunt  de  sua  salute 
magis  securi,  eo  sunt  de  nostra  magis  solli- 
citi,  ut  dixit  Cyprianus,  lib.  delmmortalitate. 
Altera  vero  pars  de  efficacia  orationum  ipso- 
rum  Sanctorum  pro  nobis  pertinet  magis  ad 
quoestioneni  de  oratione  ipsorum  Sancto- 
rum  pro  nobis,  quam  hic  potius  supponimus 


\RI  CRE.YTUR.^E  RATTONALES.  43 

quam  tractamus,  et  infra  disputanda  est, 
ideoque  breviter  duo  dicimus.  Unum  est  quaes- 
tionem  illam  de  efficacia  orationis  unius  pro 
alio  communiorem  esse,  nam  etiam  in  ora- 
tione  inter  viatores  locum  habet.  Certum  est 
autem  talem  orationem  unius  pro  alio  utilem 
esse,  sive  sit  omnino  efficax  et  infallibilis,  si- 
ve  non.  Secundum  est,  hanc  orationem  Sanc- 
torum  non  esse  omnino  unius  pro  alio  ;  nam 
cum  oramus  Sanctos,  ut  pro  nobis  orent, 
eorum  orationes  nostras  facimus,  quiaveluti 
nomine  nostro  orant,  et  desideria  nostra  ac 
orationes  Deo  prsesentant.  Ideoque  tunc  tam 
efficax  est  mihi  oratio  Sancti  pro  me  facta, 
quam  si  a  meipso  fieret,  quantum  videlicet 
est  ex  parte  hujus  habitudinis  inter  eum  qui 
orat,  et  pro  quo  orat,  et  aliunde  fit  efficacior 
ex  dignitate  Sancti,  et  ex  ejus  meritis  et  in- 
tercessione. 

23.  Ex  doctrina  superiori,  declaratur  an 
possint  liomines  non  Beati  a  nobis  orari,  ut 
pro  noMs  intercedant  ?  —  Virentes  justi  orari 
possunt  a  nobis. — Duhii  cujusdam  enodatio. 
— Ex  hac  resolutione,  facile  intelligi  potest 
quid  dicendum  sit  de  aliis  creaturis  rationali- 
bus,  non  beatis,  inter  quas  qufedam  sunt 
sanctee,  qusedam  non :  item  qusedam  sunt 
viatores  nobiscum  bicviventes,  qusedam  vero 
jam  sunt  extra  statum  vise.  De  viventibus  er- 
go  justis,  jam  obiter  diximus  orari  posse  a 
nobis,  sicut  etiam  ipsi  possunt  orare  pro  no- 
bis,  quod  est  de  fide  certum,  et  constat  ex 
Scriptnris  jam  citatis.  Neque  in  hoc  est  ulla 
difficultas,  quia  et  a  viventibus  hoc  facile  pe- 
tere  possumus,  et  ex  parte  petentis  est  actus 
humilitatis;  ex  parte  vero  alterius,  erit  cha- 
ritatis  et  religionis  opus  pro  alio  orare.  So- 
ium  hic  potest  quis  speculari  an  petitio  facta 
viventi  ut  pro  me  oret,  sit  ejusdem  rationis 
cum  oratione  quse  fit  ad  Sanctum  jam  bea- 
tum,  et  ab  eadem  virtute  eliciatur.  Sed  hoc 
spectat  ad  generalem  quaastionem  de  cultu 
Sanctorum  viventium  et  mortuorum,  quam 
alibi  tractavi ;  et  resolutio  est,  substantialiter 
esse  actum  ejusdem  virtutis,  quamvis  in  mo- 
do  et  circumstantiis  uniuscujusque  statui 
petitio  accommodanda  sit,  et  in  universum 
cultus,  ac  reverentia. 

24.  Atterius  dulii  resolutio.  —  An  possit  a 
noMs  postutari  deprecatio  Jiominis  existentis  in 
peccato,  etsi  noHs  id  constetl — Dubitari  vero 
ulterius  in  hoc  potest,  quomodo  possimus  nos 
ad  viventem  orare,  cum  non  simus  certi  de 
sanctitale  ejus  ;  ad  mortuos  enim  non  ora- 
mus;  nisi  certi  simus  de  eorum.  statu  per  eo- 


•U 


LIB    I.  DE  ORATIONE  IN  COMMUNJ. 


rum  canonizationem.  Ad  hoc  vero  facile  rcs- 
pondetur,  imprimis  sufficere  probabilem  fidem 
de  alterius  justitia;  unde  etiam  quoad  homi- 
nes  defunctos,  ut  privatim  nos  eorum  oratio- 
nibus  commendemus,  sufficit  humana  fides 
de  eorum  sancta  vita,  licet  ad  publicum  cul- 
tum  et  orationem  Ecclesise  auctoritas  etiam 
pubiica  necessaria  sit.  Deinde  addimus  inter 
viventes  sufficere  generalem  rationem  preesu- 
mendi ,  unumquemque  justum  esse,  quem 
non  constat  esse  malum,  ut  illius  orationes 
postulare  possimus,  quia  in  hoc  nullum  est 
periculum  erroris  aut  superstitionis.  Quin  po- 
tius  improbabile  non  est,  etiamsi  mihi  cons- 
tet  alium  esse  in  peccato,  dummodo  fidem 
habeat,  posse  me  illius  deprecationem  postu- 
lare,  quia  oratio  peccatoris  ex  fide,  et  auxi- 
lio  Spiritus  Sancti  facta,  potest  esse  utilis,  ut 
infra  videbimus.  Secusvero  est  de  hominibus 
jam  defunctis,  quia  si  damnati  sint,  jam  non 
sunt  in  statu  orandi  apud  Deum,  preesertim 
pro  aliis,neque  omninu  sunt  jam  de  corpore  Ec- 
clesise,  ideoque  nullam  possumus  habere  cum 
ipsis  communicationem.  Ac  propterea,  ad  vi- 
tandum  periculum  communicandi  cum  homi- 
ne  jam  darnnato,  orando  ad  illum,  necessa- 
ria  est  multum  probabilis  opinio  de  illius  salu- 
te,  ut  convenienter  ad  illum  orare  possimus. 
25..  An  possimus  adanimas  purgatorii  ora- 
tiones  fundere  ? —  Sententia  communis  est,  non 
esse  orandum  ad  eas.  —  Solet  autem  hic  esse 
peculiare  dubium  de  animabus  purgatorii,  an 
possimus  licite  nos  ipsis  commendare,  et  ad 
illas  orare.  In  quo  dubio  communis  sententia 
est,  non  esse  orandum  ad  animas  purgatorii. 
Ita  docet  D.  Thom.  2.  2,  q.  8,  art.  4,  ad  3;  et 
idem  sentit  art.  11,  ad  3.  Idem  tenet  Alens., 
4  part.,  q.  26,  memb.  3,  art.  5,  §  1,  quass- 
tiunc.  3  ;  D.  Anton.,  4  p.,  tit.  5,  cap.  3,  §  2; 
Abulens. ,  in  6  cap.  Matth.,  queest.  87;  Syl- 
vester,  verb.  Oratio,  n.  3;  Navarrus,  in  En- 
chirid.  de  Oratione,  cap.  1,  n.  22.  Et  in  hanc 
partem  inclinant  Paludanus,  Richardus,  et  alii 
Theologi,  in  4,  dist.  15.  Duplex  videtur  esse 
potissima  ratio  hujus  sententiee.  Prima,  quia 
animee  existentes  in  purgatorio  non  audiunt 
nec  cognoscunt  orationes  nostras,  cum  neque 
videant  Verbum,  nec  credibile  sit  eis  fieri 
speciales  revelationes,  cum  earum  statui  non 
debeantur ;  ergo  neque  possumus  cum  illis 
loqui.  Secundo,  quia  ipsee  non  orant  pro  ahis, 
et  aliud  subsidium  nobis  preestare  non  pos- 
sunt;  ergo.  Major  probatur,  quia  sunt  in  statu 
satisfaciendi  et  solvendi,  et  quasi  in  cnrcere, 
ideoque  non  sunt  in  statu  orandi  pro  aliis. 


26.  Altera  opinio  asserens  animas  purgato- 
rii  posse  orare  pro  noUs. —  Nihilominus  Ga- 
briel,  in  canone  missee,  lect.  58,  ad  finem, 
licet  expresse  non  dicat  posse  nos  ad  animas 
purgatorii  orare,  dicit  tamen  ipsas  orare  pro 
nobis,  et  preesertim  pro  benefactoribus  suis, 
nam  supponit  cognoscere  suffragia  et  affec- 
tus  viventium  erga  ipsas.  Ex  quo  aperte  se- 
quitur  posse  nos  earum  suffragia  postula- 
re,  veltacite,  hac  intentione  illis  suffragando, 
ut  ipsee  nobis  vicem  rependant,  vel  etiam 
expresse  earum  orationes  petendo,  quia  non 
potest  esse  malum  expresse  petere  quod  licet 
desiderare,  et  interpretative  postulare.  Et 
hancsententiam  sequitur  Medina,  Cod.  de  Ora- 
tione,  q.  4  et  5.  Et  potest  fundari  in  illa  ge- 
nerali  ratione,  quod  oratio  unius  justi  pro  alio 
justo  indigente  per  se  honesta  est,  et  officium 
charitatis;sedin  animabus  purgatorii  nihilest 
quod  hoc  officium  pro  nobis  impediat,  neque 
etiam  in  nobis  est  aliquid  cur  illud  postulare 
non  possimus ;  ergo.  Minorquoadpriorem  par- 
tem  probabitur  infra  capite  sequenti ;  quoad 
posterioremvero  probatur,  quia,  ex  hoc  quod 
nos  petamus  abillis  animabus  sanctis  id  quod 
pro  nobis  ipsee  preestare  possunt,  nihil  sequi- 
tur  aut  contra  honorem  debitum  Deo,  aut 
contra  aliquam  aliam  virtutem,  et  alioquin  id 
conciliat  charitatem,  et  devotionem  circa  ani- 
mas  purgatorii. 

27.  Resolutio  quccstionis  positce. — In  hoc 
breviter  distinguendee  sunt  duee  queestiones. 
Una  est,  an  iliee  animee  orent  pro  viatoribus,, 
et  hanc  infra  expediemus.  Alia  est,  an  nos 
possimus  orare  ad  ipsas.  In  qua  primo  cla- 
rum  est,  quod  si  ipsee  non  orant  pro  nobis, 
nec  nos  possumus  orare  ad  ipsas.  Secundo, 
si  ipsee  non  cognoscunt  nostras  orationes  , 
etiam  videtur  otiosum  et  supervacaneum  ora- 
re  ad  ipsas.  Nam  quod  Medina  respondet,  li- 
cet  non  cognoscant  orationes  nostras,  posse 
ipsas  generaliter  orare  pro  his  qui  se  illis 
commendant,  et  hoc  satis  esse  ut  nos  utiliter 
ipsis  nos  commendemus,  quod  est  ad  ipsas 
orare,  hoc  (inquam)  non  satisfacit :  quia  si 
petitio  nostra  ad  illarum  notitiam  pervenire 
non  debet,  inutilis  est,  nec  potest  heibere  ra- 
tionem  virtutis,  quamvis  possimus  benefacere 
aniniahus,  ut  ita  comprehendamur  sub  bene- 
factoribus  earum,  pro  quibus  ipsee  specialiter 
orant.  Hoc  autem  totum  non  est  orare,  nisi 
loquamur  ad  ipsas,  quod  sane  rationabiliter 
facere  non  possumus,  si  credimus  ipsas  nos 
non  audire  neque  intelligere. 

28.  Addo  tamen  tcrtio   non  esse  certum 


CAP.  XI.  UTRUM  OMNES  SPIRITUS 
animas  purgatorii  non  cognoscere  orationes 
nostras,  et  non  esse  incredibile  eis  manifes- 
tari  per  suos  Angclos  custodes  ,  vel  per  nos- 
tros,  vel  per  utrosque;  quia  hoc  non  excedit 
stalum  earum,  et  est  actus  consentaneus  an- 
gelica;  custodiae,  vel  propter  bonum  viven- 
tium  ,  vel  propter  soiatium  aliquod  acciden- 
tale  eorum  qui  purgantur.  Unde  ulterius,  si 
quis  ad  illas  oret  pie  credens  audiri  ab  ipsis, 
nihil  peccabit ,  quia  operatur  ex  pia  creduli- 
tate  et  affectione,  et  nulli  periculo  se  exponit, 
quia,  licct  fortasse  non  ita  sit,  neque  animee 
illae  hujusmodi  orationespercipiant,  nihilomi- 
nus  oratio  ejus  in  sinum  ejus  convertetur.  Et 
fortasse  etiam  verum  est  animas  illas,  saltem 
cum  beataa  fiunt ,  cognoscere  orationes  om- 
nes  toto  illo  tempore  ad  eas  fusas,  et  eis  mo- 
veri  ad  intercedendum  in  patria  pro  orato- 
ribus  suis.  Quapropter,  qui  in  hoc  modo 
orandi  fructum  et  devotionem  senserit,  non 
videtur  ab  illo  revocandus,  quanquam  per  se 
loquendo  non  videatur  necessarius,  quia  de- 
votio  ad  animas  purgatorii  magis  ostenditur, 
suffragando  illis  per  opera  satisfactoria ,  et 
orando  pro  illis;  et  hoc  satis  est  ut  ipsee  mo- 
veantur  ad  orandum  pro  nobis  ,  quando  et 
qnomodo  potuerint  juxta  divinam  ordinatio- 
nem. 

CAPUT  XI. 

UTRUM  0MNES    SPIRITUS   BEATI    ET    JUSTI    ORARE 
POSSINT  ? 

1 .  Personce  divina?  orare  non  possunt,  ut  ta- 
les  sunt.  —  Supponimus,  quod  certum  est,  di- 
vinas  personas,  ut  tales  sunt,  orare  non  pos- 
se,  quia  orare  est  actus  inferioris,  et  requirit 
distinctam  voluntatem  inter  eum  qui  orat  et 
ad  quem  orat;  personfe  autem  divinse  ne- 
que  habent  superiorem  extra  se,  neque  inter 
se  una  est  inferior  alia,  et  unicam  tantum  ha- 
bent  voluntatem;  et  ideo  neque  una  potest 
orare  ad  aliam ,  neque  omnes  ad  quempiam 
alium.  Cum  autem  in  Scriptura  dicitur  Deus 
petere  aut  rogare  aliquid  ab  homine,  ut 
Exod.  32  :  Dimitte  me ,  etc . ,  vel  Spiritum 
Sanctum  postulare  pro  nobis ,  ad  Rom.  8, 
utraque  iocutio  metaphorica  est;  nam  in 
priori  ostenditur  quantum  valeat  oratio  justi 
apud  ipsum,  ut  bene  explicat  Cardinalis  Bel- 
lar.,  lib.  1  de  Bonis  operibus,  cap.  8.  In  pos- 
teriori  autem  explicatur  et  appropriatur  Spi- 
ritui  Sancto  spiritus  orandi,  quem  in  nos  in- 
fundit,  ut  lib.  2  de  Trinit.  latius  dixi.  Addidi 


REATl  ET  JUSTI  ORARE  POSSINT.  45 

vero,  ut  tales  sunt,  ne  Christum  ut  hominem 
comprehcndercm  :  nam  Verbum  per  huma- 
nitatem  orare  potuit  ct  potest,  ut  in  superio- 
ribus  tactum  est;  et  de  illius  oratione  praeter 
ea  quse  attigimus  c.  preeced.,  ex  professo  trac- 
tavimus  circa  q.  21  tertire  partis  D.  Thom.,  et 
ideo  nihil  hic  addere  necesse  est. 

2.  Sancti  angeli  pro  noois  orant,  et  nostras 
orationes  Deo  prwsentant.  —  Secundo ,  de 
sanctis  Angelis  cerlurn  est  etiam  ipsos  orare, 
non  solum  gratias  agendo,  et  laudando  Deum, 
et  benedicendo  ipsum,  quee  in  Scripturis  pas- 
sim  leguntur;  sed  etiam  proprie  petendo  et 
obsecrando,  et  petitiones  nostras  Deo  pras- 
sentando,  ut  constat  ex  Tobiae  42,  et  multis 
locis  Apocal.  Item  superius  ostendimus  ex 
Scripturis,  Angelos  sanctos  orari^ab  homini- 
bus,  quod  supponit  ipsos  orare  pro  nobis , 
quia  non  oramus  ad  illos  tanquam  ad  aucto- 
res  bonorum,  sed  tanquam  ad  intercessores, 
loquendo  de  propria  oratione  ,  quee  aliquo 
modo  ad  Deum  terminanda  sit. 

3.  Beatce  animce  dupliciter  intelligi  possunt 
orare  pro  nobis.  — Primo  modo  in  generali  pro 
nobis  orant.  —  Secundo  in  particulari  etiam 
orant  pronobis. — Unde  etiam  constat  animas 
sanctas  et  beatas  orareDeum  pronobis  ;  quod 
intelligi  potest,  velin  generali,  velin  particu- 
lari  pro  tali  persona  et  tali  negotio  seu  ne- 
cessitate.  De  priori  modo  res  est  clara,  quia 
etiam  ante  Christi  adventum,  quando  ani- 
mae  justee  perfecte  purgatee  non  videbant 
Deum,  sed  erantin  sinuAbrahee,  orabantpro 
viventibus,  ut  de  Jeremia  et  Onia  legimus  2 
Machabeeorum  ult.,  et  de  Samuele  et  Moyse 
colligitur  ex  Jerem.  15;  ergo  multo  magis 
nunc  Sancti  jam  Beatiproviatoribus  orabunt, 
quia  non  ignorant  in  quibus  periculis  verse- 
mur,  et  majori  magisque  perpetua  charitate 
nos  diligunt.  De  alio  autem  modo  orandi  pro 
nobis  in  particulari  res  est  etiam  certa  de  fide, 
quam  prsesertim  probavit  Hieronym.  contra 
Vigilantium.  Etsequitur  ex  assertione  praece- 
dentis  capitis,  nam  si  Sancti  orantur  a  nobis 
in  particulari,  certe  et  ipsi  simili  modo  orant 
pro  nobis;  nam  hoc  maxime  est  quod  nos  ab 
eis  petimus,  quodque  universa  Ecclesia  prae- 
cipue  intendit,  cum  ad  eos  orat.  Item  quia  si 
quid  obstaret,  maxime  quia  vel  orationes  nos- 
tras,  vel  necessitates  in  particulari  non  co- 
gnoscunt ;  sed  hoc  estfalsum,  ut  ostensum  est 
cap.  praeced.;  ergo.  Major  constat,  quianulla 
alia  conditio  excogitari  potest  necessaria  ad 
orandum,  quee  Sanctis  beatis  desit.  Nam  et 
Deum  summe  reverentur,  et  ideo  modis  om- 


46 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  IN  COMMUNI. 


nibus  illum  libentissime  colunt,  et  apud  ip- 
sum  plurimum  valent  ad  intercedendum,  quia 
si  viatores  ad  hoc  valent,  multo  magis  Beati. 
Unde  etiam  ipsis  non  orantibus,  eorum  meri- 
ta  apud  Deum  valent,  ut  propter  ipsos  Deus 
nobis  benefaciat,  et  ideo  solent  fideles  in  vita, 
ut  supra  diximus,  per  Sanctos  jam  defunctos 
Deum  obsecrare,  utpatet  etiam  Genes.  25  et 
26,  3  Reg.  15,  et  Daniel.  3.  Denique  nostris 
orationibus  excitantur  et  moventur  ad  oran- 
dum  pro  nobis  in  particulari;  cum  ergo  vehe- 
menter  nos  diligant,  dubitari  non  potest  quin 
ita  orent  pro  nobis,  sicut  ab  eis  postulamus; 
nam  affectum  benevolentise  et  misericordise 
erga  nos  habent,  ut  late  Augustin.,  lib.  21  de 
Civitate,  cap.  18. 

4.  Dubiwm  scitu  dignum.  — Nonnulla  tamen 
obiter  declaranda  occurrunt.  Primum  est,  an 
Beati,  cum  ad  Deum  pro  nobis  in  particulari 
orant,  preenoscant  eventum  seu  effectum  talis 
orationis,  necne?  Nam  si  vident  orationem 
non  habituram  effectum ,  non  postulabunt , 
quia  habent  voluntatem  suam  maxime  con- 
formem  divinae  voluntati  ;  ergo  non  postula- 
bunt  aliquid  prseter  id  quod  sciunt  divina  vo- 
luntate  esse  dispositum.  Si  autem  prsesciunt 
effectum  esse  futurum,  non  est  cur  illudpos- 
tulent,  quia  jam  sciunt  nostram  orationem 
esse  exauditam,  aut  Deumex  se  voluisse  talc 
beneficium  conferre.  Si  denique  neutrum 
sciunt,  scilicet,  an  Deus  sit  id  concessurus, 
necne,  heec  suspensio  et  incertitudo  videtur 
statui  beatifico  repugnare ;  vel  certe  si  hoc 
non  repugnat,  etiam  non  oportebit  ut  Beati 
videant  orationes  nostras,  quianonmagisper- 
tinet  ad  statum  beati  Francisci,  verbi  gratia, 
videre  orationes  suorum  fratrum  ad  se  fusas, 
quam  videre  eventus  illarum,  etbeneficiaper 
eum  fratribus  suis  conferenda:  eademquera- 
tio  est  de  cseteris  Sanctis  respectu  quorum- 
cumque  orantium,  servata  proportione. 

5.  Expeditur. — Respondetur,  omnibus  his 
modis  posse  contingere  ut  Sancti  in  ccelo 
orent,  quia  nullus  eorum  repugnat  orationi, 
et  nullusetiam  eorum  est  necessario  conjunc- 
tus  cum  Sanctorum  beatitudine.  Et  de  primis 
quidem  duobusmodishabemus  certumexem- 
plum  in  animaChristi  Domini ;  illa  enim  videt 
in  Verbo  omnia  quae  in  omnibus  differentiis 
temporis  futura  sunt ;  ergo  quando  orabat, 
definite  sciebat  an  Deus  facturus  esset  quod 
orabat,  necne;  nihilominusrogavit  proPetro, 
ne  deficeret  fides  ejus,  et  rogavit  Patrem  ut 
mitteret  Spiritum  Sanctum,  et  efficaciter  ro- 
gavit  pro  prsedestinatis,  quse  omnia   sciebat 


infallibiliter  fuisse  futura.  Et  aliunde  etiam 
oravit  ad  Patrem,  ut  a  se  transferret  calicem 
passionis,  cum  certo  sciret  illud  non  fuisse  a 
Patre  concedendum.  Idem  ergo  nunc  accide- 
re  potest  Sanctis  beatis  in  ccelo  orantibus;  et 
prsesertim  de  sanctissima  Virgine  id  creden- 
dum  est,  quia,  ut  pie  creditur,-  videt  omnia 
quae  Deus  in  Ecclesia  operatur,  infra  Christi 
animam;  ergo  quando  orat,  bene  jam  novit 
quid  Deus  facturus  sit  ob  talem  orationem. 
Idem  ergo  in  quocumque  alio  Beato  accidere 
potestrespective,  seujuxta  statum  suum.Ra- 
tio  vero  est,  quia  neutra  prsescientia  excludit 
orationem.  NamsiBeatus  videt  orationemfu- 
turam  esse  efficacem,  tunc  libentius  et  majo- 
ri  affectu  orat,  quia  simul  etiam  prsenoscit 
Deum  disposuisse  id  facere  per  talem  oratio- 
nem.  Si  autem  Beatus  praenovit  effectumnon 
esse  concedendum,  nihilominus  orare  potest 
saltem  ex  affectu  simplici,  et  ex  amore  talis 
personae.  Sicutenim  Christus  oravit  in  horto 
ad  ostendendum  affectum  suse  naturse,  quse 
ostensio  cedebat  in  honorem  et  cultum  Dei, 
et  non  discordabat  a  voluntate  ejus,  quia  sub- 
jiciebatur  illi  secundum  suam  efficacem  vo- 
luntatem,  ita  Beatus  potest  orare  Deum  ex 
affectu  simplici  charitatis  ad  proximum,  subji- 
ciendo  suam  voluntatem  efficacem  voluntati 
Dei.  Et  ita  exercet  actum  divini  cultus  etcha- 
ritatis  proximi ,  et  non  discordat  a  voluntate 
Dei. 

6.  De  tertio  autem  membro  habemus  exem- 
plum  in  Daniel.  10,  juxta  expositionem  Hie- 
ronym.  ibi,  et  Gregor.,  17  Moral.,  cap.  17, 
quam  secutus  est  D.  Thomas,  1  p.,  q.  113, 
art.  8 ;  ibi  enim  Gabriel  Angelus  dicitur  cum 
Daniel  orasse  pro  liberatione  Judeeorum,  et 
princeps  regni  Persarum  ( id  est,  Angelus  cus- 
tos  illius  regni  )  dicitur  eis  restitisse  orando, 
scilicet,  ne  Judeei  dimitterentur :  Quia  nescie- 
bat,  ait  D.  Thom.,  quid  Deus  disposuisset,  et 
procurabat  commodum  regni  sibi  commendati, 
donec  de  divina  ordinatione  sibi  constaret ;  er- 
go  interdum  Sancti  beati  orant  ignorando 
quem  effectum  sua  oratio  sit  habitura,  donec 
illum  postea  per  revelationemcognoscant.  At- 
que  ita  tenet  Cajet.,  d.  q.  83,  art.  4,  et  3  p., 
q.  10,  art.  2,  ubi  ex  eodem  loco  Danielis  id 
confirmat;  quod  etiam  sentit  D.  Thom.,  in  4, 
d.  45,  quaest.  3,  art.  3.  Ibi  tamen  cum  D.  Gre- 
gor.  significat,  illos  sanctos  Angelos  non  con- 
traria  petivisse,sed  tantum  contraria  merita  ex 
diversis  partibus  ad  divinum  examen  retulis- 
se,  Dei  sententiam  expectantes.  Unde  sentit 
Beatum  nunquam  petere,  nisi  quando  oratio 


CAP.  XI.  UTRUM  OMNES  SPIRITUS 
ejusimplenda  cst.  Sed  intelligendumhoc  puto 
de  petitione  absoluta,  etex  voluntate  efficaei ; 
nam  ex  affectu  simplici,  ut  dicebam,  postula- 
re  possunt;  quipetendi  modus  semper  habct 
conditionem  inclusam,  ratione  cujus  potest 
non  impleri,  sine  repugnantia  ad  statum  bea- 
tifjcum.  Aliqui  vero  putant  omnino  esse  eam- 
dem  rationem  de  orationibus  nostris  et  de 
eventibus  earum,  ac  propterea  Sanctos  simul 
videre  in  Verbo  et  orationes  nostras ,  et  an 
repreesentatee  Deo  habituree  sint  effectum,  ne 
contingat  eis  frustra  suscipere  patrocinium 
nostrum.  Quee  ratio  non  cogit;  nam,  licet  in- 
tercedantpro  viatore  quando  impetraturi  non 
sunt,  non  frustra  intercedent,  quia  saltem 
exercebunt  actum  religionis  et  charitatis,  et 
fortasse  in  ordine  ad  universalem  providen- 
tiamDei,  etmagisostendendam  ejus  justitiam 
poterit  talis  oratio  habere  aliquam  utilitatem. 
Unde  non  videtur  esse  omnino  eadem  ratio 
de  oratione  et  de  eventu,  quia  oratio  directe 
pertinet  ad  personam  ipsius  Beati,  et  ejus  co- 
gnitio  est  per  se  necessaria  ad  statum  ipsius 
Beati ;  cognoscere  autem  omnes  eventus  ora- 
tionum,  et  dispositionem  divinee  providentiee 
circa  illos,  non  ita  spectat  ad  singulos  Beatos. 
Unde  quoad  hanc  partem,  probabilem  existi- 
mo  hancsententiamCajetani,  quia  non  video 
repugnare  statui  beatifico,  quamvis  etiam  in- 
telligam  non  convinci  ex  loco  Danielis. 

7.  Quid  intelligatur  cum  dicitur  Sanctus 
leatus  Deo  prcesentare  nostram  orationem. — 
Alensis.  —  Ulterius  inquiri  potest  quid  sit 
Angelum  vel  Sanctum  aliquem  beatum  offerre 
Deo,  vel  prsesentare  orationemnostram.  Nam 
quodhoc  faciantnon  solum  Angeli,  sedetiam 
sanctee  animee  in  ccelo,  ex  Apocalypsi  supra 
ostensum  est.  Quid  autem  illud  sit,  exponere 
necesse  est,  quia  non  videtur  esse  idern  quod 
orare  pro  nobis ;  tum  quia  tanquam  diversum 
videtur  poni  in  Scriptura ;  tum  etiam  quia  in- 
ter  homines  prsesentare  principi  petitionem 
alterius,  non  est  pro  illo  petere.  Aliunde  au- 
temvidetur,  seclusaintercessione,  non  habere 
locum  hujusmodi  preesentationem  petitionis 
respectu  Dei :  namDeus  statimper  se  novitpe- 
titionem,  unde  non  potest  ei  ab  alio  preesenta 
ri ;  deinde  quia, seclusa  intercessione,  illa  pree- 
sentationon  esset  fructuosa,  neque  alicujus 
utilitatis.  Dubium  hoc  movet  Alens.,  d.  q.  26, 
memb.  3,  art.  4,  §  2,  in  fine,  et  obscurissime 
illud  resolvit ;  tandemque  dicere  videtur  hanc 
oblationem  orationisnostree  factamper  Ange- 
lum  esse  congratulationem  quamdam  de  ac- 
ceptatione  orationis  ex  parte  Dei.  Sed  hoc 


BEATI  ET  JUSTI  ORARE  POSSINT.  A1 

mihi  non  probatur ;  tum  quia  congratulatio 
hsec  supponit  orationem  jam  esse  acceptam 
Deo,  ct  hoc  ipsum  esse  revelatum  Angelo  con- 
gratulationem  facienti :  at  vero  oblatio  oratio- 
nis  non  supponit  acceptationem  ejus;  nam 
potius  ad  hoc  offertur  seu  preesentatur  Deo, 
ut  exaudiatur  etacceptetur  ;  ergo  potius  obla- 
tio  est  via  ad  acceptationem  quam  congratu- 
latio  illius.  Tum  etiam  quia  congratulatio  pro- 
prie  non  videtur  referri  ad  Deum,  sed  ad  ho- 
minem  cujus  oratio  acceptata  supponitur ; 
nam  est  significatio  Laetitiee  propter  benefi- 
cium  illi  collatum.  Bespectu  autem  Dei,  solum 
potest  esse  gratiarum  actio,  eo  quod  oratio- 
nemacceptaverit,  ut  supponitur :  prius  autem 
estorationem  offerre,  quam  gratias  agere,eo 
quod  acceptata  fuerit. 

8.  Auctoris  sententia. — Dico  ergonihilaliud 
esse  Sanctum  aliquem  offerre  vel  prsesentare 
Deo  orationem  alicujus  viatoris ,  nisi  narrare 
apud  Deum  quid  viator  ille  desideret  ac  pos- 
fulet,  quod  variis  modis  intelligi  potest.  Pri- 
mo,  quando  viator  orat  ad  Sanctum  ut  hoc 
vel  illud  sibi  impetret  a  Deo^  et  postea  Sanc- 
tus  hoc  ipsum  preesentat,  seu  narrat  Deo.  Et 
tunc  simul  ipse  orat ,  et  preesentat  orationem 
alteriuS;  orationem,  inquam,  non  Deo  imme- 
diate  factam,  sed  sibi.  Unde  tunc  Sanctus  di- 
recte  orat,  et  intercedit  pro  viatore,  ut  desi- 
derium  ejus  impleatur.  Ad  hoc  autem  obti- 
nendum  ,  preesentat  petitionem  sibi  factam 
quasi  pro  titulo  et  ratione  obtinendi  a  Deo 
id  quod  impetrat.  Ssepe  enim  continget  An- 
gelum  vel  Sanctum  aliquem  petere  a  Deo,  et 
impetrare  homini  multa  bona  quse  ipse  non 
postulaverat  ab  ipso  Angelo  et  Sancto ;  et 
tunc  Beatus  quidem  orat  pro  viatore,  et  non 
preesentat  ullam  orationem  viatoris,  nec  illo 
titulo  postulat.  Quando  vero  preecessit  petitio 
ex  parte  viatoris  oblata  alicui  Beato,  tunc  et 
Beatus  ipse  orat,  et  preesentat  orationem  via- 
toris.  Alio  modo  potest  hoc  contingere,  quan- 
do  viator  optat  quidem  petere  ab  ipsomet 
Deo,  sed  non  audet  per  seipsum  accedere,  et 
ideo  rogat  Sanctum  aliquem,  ut  orationem 
suam  preesentet  Deo.  Tunc  enim  Sanctus  per 
se  primo  preesentat  Deo  petitionem  ,  quam 
viator  ab  ipsomet  Deo  immediate  postulat, 
sed  in  signum  devotionis  et  humilitatis  vult 
per  digniorem  personam  preesentari.  Unde 
etiamsi  intelligamus  tunc  non  adjungere 
Sanctum  propriam  et  immediatam  interces- 
sionem,  ut  oratio  viatoris  exaudiatur,  per  hoc 
solum  quod  alterius  orationem  preesentat,  illi 
addit  ( ut  sic  dicam )  vim  et  pondus  ad  impe- 


48 


LIB.  I.  DE  ORATJONE  1N  COMMUNI. 


trandum;  credibile  autem  est  semper  adjun- 
gere  intercessionem  suam.  Nihilominus  ta- 
men  satis  differunt  ratione  formali  orare 
Deum  pro  alio ,  vel  offerre  Deo  orationes  al- 
terius,  et  hoc  posterius  semper  supponit  ora- 
tionem  aliquam  hominis  Sancto  oblatam,  il- 
lud  vero  prius  non  semper  supponit  oratio- 
nem  hominis,  nam  orant  Sancti  pro  nobis, 
etiam  non  rogati  a  nobis,  ut  dictum  est. 

9.  An  Sancti  pro  seipsis  orent?  —  Tertio, 
dubitari  potest  an  Sancti  orent  non  solum 
pro  aliis,  sed  etiam  pro  seipsis.  Et  ratio  dubii 
est,  quia  oratio  fit  ut  desiderium  nondum  ex- 
pletum  impleatur;  sed  hoc  desiderium  Beatis 
repugnare  videtur;  ergo  etiam  repugnat  bea- 
titudini  ut  Sancti  pro  se  orent  per  propriam 
petitionem,  de  qua  nunc  agimus;  nam  per 
gratiarum  actionem  et  laudationem  pro  be- 
neficiis  acceptis  clarum  est  posse  orare.  Pro- 
batur  minor,  in  qua  sola  est  difficultas,  quia 
desiderium  non  impletum  cruciat,  quantum 
est  ex  se,  et  affligit  animum;  repugnat  ergo 
beatitudini,  quse  est  status  omnium  bonorum 
aggregatione  perfectus.  In  contrarium  vero 
est,  quia  Apocal.  6  dicitur,  vidisse  Joannem 
sul)  altare  Dei  animas  interfectorum  propter 
terbnm  Dei,  clamantes  ad  Deum  :  Usquequo, 
Domine,  non  judicas,  et  non  vindicas  sangui- 
nem  nostrum,  etc?  Ex  quo  loco  colligunt  om- 
nes,  Sanctorum  animas  postulare  a  Deo  glo- 
riam  suorum  corporum.  Unde  D.  Thom. , 
dicta  q.  83,  art.  11,  ad  1 ,  docet  Sanctorum 
animas  orare  pro  gloria  corporis,  et  pro  sola 
illa,  quantum  ad  ipsos  spectat,  quia  solum 
(inquit)  deest  illis  gloria  corporis.  Ex  quo  vi- 
detur  sentire  et  Angelos  non  orare  pro  seip- 
sis,  quia  non  sunt  capaces  corporurn,  et  ho- 
mines  beatos  nihil  posse  sibi  postulare,  quod 
ad  statum  animse  separatse  pertineat.  At  ve- 
ro  Alens.,  4  p.,  qusest.  26,  memb.  3,  art.  4, 
§  2,  dicit  Beatos  etiam  orare  pro  bono  habito, 
ut  continuetur,  quod  tam  in  Angelis  quam 
n  animabus  locum  habet.  Item  ait  eos  orare 
pro  consummatione  numeri  electorum,  et  pro 
justitia  in  reprobis  exequenda. 

10.  Sancti  non  orant  pro  pertinentibus  ad 
essentialem  beatitudinem.  —  Verumtamen  ego 
existimo  primo,  Sanctos  non  orare  pro  his 
quse  spectant  ad  beatitudinem  essentialem 
suam.  Probatur,  quia  illam  habent ;  ergo  ut 
sic  iliam  postulare  non  possunt.  Neque  etiam 
possunt  petere  augmentum  ejus,  quia  sciunt 
illud  repugnare  secundum  ordinem  divinse 
sapientise  et  providentise,  et  secundum  natu- 
ram  illius  status ,  unde  tale  augmentum  non 


desiderant ,  et  de  hoc  desiderio  recte  dicitur 
repugnare  statui  bealitudinis.  Eadem  ratione 
existimo  contra  Alen.,  non  postulare  conser- 
vationem,  seu  perpetuitatem  suse  beatitudi- 
nis,  quia  neque  talem  conservationem,  seu 
perpetuitatem  habent  in  desiderio,  sed  re 
ipsa  jam  illam  possident,  et  illa  fruun- 
tur  ;  illorum  enim  gloria  mensuratur  seter- 
nitate ,  quee  suo  modo  tota  est  simul.  Et 
quamvis  semper  a  Deo  pendeant,  et  ab  ejus 
voluntate,  tamen  jam  certo  sciunt  et  securi 
sunt,  hoc  decretum  esse  absolutum  in  divina 
voluntate,  et  mandatum  executioni  sine  peri- 
culo  pcenitentia?.  Et  eadem  ratione,  non  est 
quod  desiderent  aut  petant  perpetuam  con- 
servationem  sui  esse,  nam  hoc  totum  includi- 
tur  in  perpetuitate  beatitudinis.  Sicut  etiam 
Ghristus  Dominus  non  orat  pro  conservatione 
unionis,  et  aliorum  bonorum  suae  humanitati 
concessorum,  quia  non  considerat  illam  con- 
servationem  ut  futuram,  sed  ut  prsesentem  et 
immutabilem. 

1 1 .  Secus  est  de  Ms  qum  ad  accidentalem 
gloriam  spectant.  —  At  vero  pro  his  quse  ad 
accidentalem  gloriam  pertinent,  orare  pos- 
sunt  Sancti  jam  beati ,  quia  non  totam  glo- 
riam  accidentalem  simul  habent ,  sed  in  illa 
mutationem  et  augmentum  recipiunt.  Et  ad 
hanc  orationem  pertinet  clamor  sanctarum 
animarum  pro  corporibus  suis  ;  nam  gloria 
corporis  et  in  se  accidentaria  est  respectu 
status  beatifici,  et  conjunctio  cum  corpore 
glorioso  conferet  aliquo  modo  ad  accidenta- 
lem  perfectionem  glorioe  animce.  Hac  etiam 
ratione  possunt  sine  dubio  orare  Sancti  pro 
complemento  numeri  prsedestinatorum;  nam, 
licet  haec  oratio  videatur  esse  pro  aliis,  ta- 
men  etiam  redundat  in  ipsos  orantes ,  quate- 
nus  ex  perfectione  illius  numeri  mirum  in 
modum  augebitur  accidentalis  gloria  singulo- 
rum.  Hoc  ergo  modo  etiam  Angeli  possunt 
orare  pro  se.  Nec  video  cur  non  possint  pe- 
tere  revelationes  aliquarum  rerum  quas  nes- 
ciunt,  vel  quidpiam  simile.  Sic  etiam  Christus 
in  nocte  ccense  oravit  ad  Patrem  :  Clarifica 
Filium  iuum;  ubi  claritatem  sui  nominis  per 
notitiam  credentium  postulavit,  quse  pertinet 
ad  accidentalem  gloriam  Ghristi  ,  ut  homo 
est :  et  verisimile  est  eamdem  orationem  facere 
nunc,  et  facturum  usque  ad  diem  judicii,  quia 
illa  clarificatio  necdum  perfecta  est,  neque 
usque  ad  diem  judicii  finietur.  Ita  ergo  pos- 
sunt  alii  Sancti  orare  pro  aliquo  dono  acci- 
dentalis  glorise.  Quod  si  quis  objecerit  quia 
accidentalis  gloria  sequitur  ex  essentiali ,  si-' 


CAP.  XI.  UTRUM  OMNES  SPIRITUS 
cut  proprietas  ex  essentia  ,  respondebimus 
idem  objici  posse  dc  gloria  corporis  et  animse. 
Igitur,  eo  ipso  quod  hcec  emauatio  uon  est 
tam  intrinseca  et  naturalis ,  quin  contingat 
essentialem  gloriam  esse  sine  hoc  vel  illo  do- 
no  gloriae  accidentaiis  ,  datur  locus  petitioui 
boni  nondum  habiti.  Praesertim,  quia  in  do- 
nis  gloriae  accidenlalis  est  magna  latitudo,  et 
quaedam  magis  necessario  consequuntur  , 
quam  alia.  Circa  haec  ergo  bona^  qua3  non- 
dum  habentur,  polest  esse  in  Beato  simplex 
desiderium  sine  imperfectione  suo  statui  re- 
pugnante.  Quia  semper  habent  quidquid  eis 
convenit  secundum  praesentem  statum,  et  in 
futnro  nihil  appetunt  etiam  accidentale,  nisi 
juxta  beneplacitum  divinae  voluntatis,  et  certo 
sciunt  semper  habituros  quod  suo  statui  con- 
veniat,  per  media  divinae  dispositioni  consen- 
tanea  ,  inter  quae  unnm  est  humiiis  petitio  et 
oratio  ad  Deum. 

12.  Animce  purgatorii  an  orent  pro  se. — 
Dubio  rcspondelur.  —  Sed  jam  dicendum  se- 
quitur  de  animabus  purgatorii,  nam  de  ani- 
mabus  damnatis,  sicut  etde  deemonibus,  nihil 
dicere  necesse  est,  quia  constat  damnatos 
non  esse  in  statu  orandi.  Fossunt  quidem  ali- 
quid  petere,  vel  a  Deo,  vel  ab  aliquo  Sancto, 
sicut  legimus  daemonem  petiisse  a  Deo,  ut 
sibi  permitteret  tentare  sanctum  Job,  Job  1 
et  2.  Et  similiter  iegimus  divitem  damnatum 
petiisse  ab  Abrahamo  justo,  Lucae  16.  Tamen 
illa  petitio  non  meretur  nomen  orationis,  quia 
neque  ad  cultum  reiigiosum  pertinet,  nec  ex 
pio  affectu  procedit,  quomodo  nunc  de  ora- 
tione  loquimur,  ut  in  principio  diximus.  Ani- 
mas  autem  purgatorii  certum  est  esse  capaces 
hujusmodi  orationis,  quia  sunt  justae,  et  ca- 
rent  multis  bonis  quae  ex  pio  affectu  petere 
possunt.  Unde  certum  existimo  orare  pro 
seipsis,  ut  recte  docuit  Alens..,  d.  a.  4,  §  4. 
Quid  autem  orent,  vel  ad  quid  orent  pro  se- 
ipsis,  non  eodem  modo  ab  omnibus  explica- 
tur. 

1  3.  Qtcidnam purgatorii  anima?  pro  se  orent. 
—  Distinguit  autem  ibi  Alensis  tres  proximos 
fmes,  seu  fructus  orationis.  Primus  (ut  ait) 
est  ad  degustandum,  secundus  ad  exsolven- 
dum ,  tertius  ad  impetrandum.  De  secundo 
certum  est  non  habere  locum  in  animabus 
purgatorii,  quia  non  sunt  in  statu  satisfacien- 
di,  et  ita  non  orant  ut  pro  reatu  pcenae,  quo 
tenentur,  satisfaciant ,  quia  cognoscunt  ibi 
non  commutari  pcenam  ignis  in  aliquam  pro- 
priam  actionem  ipsius  animee  patientis.  De 
primo   etiam  fructu   ait    Aleusis  non  habere 

XIV. 


BEATI  ET  JUSTI  ORARE  fOSSINT.  49 

locum  in  animabus  purgatorii ;  et  rationem 
reddit,  quia  illce  animae  ita  sunt  intcntte  pu- 
nitioni  et  afflictioni  ex  dilationc  gloriae,  et  so- 
lulioni  pcenae,  ut  non  intendant  contcmpla- 
tioni  el  dulcedini.  Sed  profccto  si  de  oratione 
late  sumpta  loquamur  ,  ut  dicit  aseensum 
mentis  in  Deum,  et  comprehendit  perfectam 
contemplationem,  dubitanclum  non  est  quin 
animae  illa?  perfeclissimc  orcnt,  et  sint  in  al- 
tissima  contemplatione  et  amore  Dei,  ut  in  4 
tom.,  tract.  de  Purgatorio,  latius  dictum  est. 
Ubi  etiam  ostensum  est  non  repugnare  illi 
statui  habere  aliquod  gaudium  spei  et  cha- 
ritatis  simul  cum  dolore  pcenarum.  At  si  lo- 
quamur  de  oratione  stricte  pro  petitione,  ut 
loquimur,  sic  verisimile  est  animas  illas  non 
postulare  sibi  aliquam  delectationem  vel  dul- 
cedinem  in  illo  statu,  quia  potius  pati  vo- 
lunt,  et  quam  citissimepurgari ;  imo,  etiamsi 
contemplando  et  amando  Deum  aliquam  de- 
lectationem  capiant ,  fortasse  illam  directe 
non  intendunt ,  sed  naturaliter  sequitur  ex 
amore  Dei,  cui  omnino  incumbunt. 

14.  Animce  purgatorii  possunt  imfdrare. 
—  Hic  vero  proprie  agimus  de  oratione  illa- 
rum  animarum,  quantum  ad  tertium  fruc- 
tum,  scilicet  vim  impetrandi,  de  qua  certum 
est  habere  locum  inillis  animabus,  ut  ibidem 
Alens.  docet,  et  concorclant  alii  auctores  sta- 
tim  citandi  :  quia  illae  animae  sunt  justae,  et 
gratae  Deo  ;  ergo  si  aliquid  clecens  petant,  di- 
gnae  sunt  exaudiri  ;  quia ,  licet  non  sint  in 
statu  merendi,  boc  necessarium  non  est  ad 
impetrationem  orationis.  Sed  diffieultas  est 
quid  possint  sibi  petere,  quia  nec  liberatio- 
nem  a  malo,  nec  consecutionem  alicujus  bo- 
ni  postulare  posse  videntur.  Primum  patet, 
quia  ibi  non  habent  aliud  malum,  nisi  pcenam 
et  detentionem,  a  qua  sciunt  non  esse  libe- 
randas,  nisi  per  condignam  satisfactionem  ; 
ergo  non petuntin  hoc  remissionem  aliquam ; 
nec  etiam  petunt  ut  post  condignam  passio- 
nem  pcenae  inde  liberentur,  quia  certo  sciunt 
illud  futurum  esse  infallibihter  ex  lege  justi- 
tiae.  Secundum  autem  patet  ,  quia  pro  illo 
statu  non  videntur  esse  capaces  alicujus  bo- 
ni,  quo  careant ;  prsesertim  cum  dixerimus 
verisimile  esse  non  poslulare  consolationein 
aliquam,  vel  voiuptatem. 

15.  AnimcB  purgatorii  postulare  possunt,  ut 
ao  illo  statu  hberentur  et  in  gloriam  ferantur. 
— Nihilominus  dicendum  est  utrumque  posse 
sibi  postulare.  Cur  enim  non  poterunt  hu- 
militer  a  Deo  petere  ut  quam  citissime  inde 
liberentur  juxta  ordinem  suae  divinte  provi- 

4 


50 


LIB.  1.  DE  0RAT10NE  IN  COMMUNI. 


dentise,  sive  hoc  sit  immediate  condonando 
sibi  ahquam  partem  pcenee  propter  Christum, 
sive  (quod  facilius  est )  excitando  fideles  jus- 
tos,  qui  pro  eis  satisfaciant,  et  suffragia  vel 
indulgentias  pro  eis  applicent.  Ita  enim  refert 
Greg.  in  lib.  Dial.,  interdum  visas  esse  ani- 
mas  purgatorii  petere  a  viventibus  suffragia; 
ergo  etiam  poterunt  orare  Deum,  ut  aliquo 
modo  eis  provideat,  quocito  inde  liberentur. 
Et  binc  consequenter  orant  pro  bono  glorice  ob- 
tinendo;  nam,  licet  certo  sciant  post  expiatio- 
nempcenae  superesse  sibi  eeternum  preemium, 
nihilominus  recte  faciunt  desiderando  illud, 
et  desiderium  suum  Deo  explicando.  Et  pree- 
terea  si  fortasse  ibi  indigent  aliquo  levamine 
vel  consolatione,  ut  facilius  possint  illam  Dei 
absentiam  sustinere,  non  video  cur  non  pos- 
sint  hoc  accidentarium  bonum  petere,  vel  ex 
honesto  aliectu  naturee,  vel  etiam  ex  amore 
Dei,  ut  facilius  et  suavius  possint  illum  exer- 
cere  ,  hoc  enim  totum  iili  statui  non  repu- 
gnat. 

16.  An  purgatorii  animce  pro  vhentibus 
orent  ?  —  Antiquorum  opinio  negat.  —  Opinio 
recentiorum  offirmat. — Animce  purgatorii  ora- 
re  possunt  pro  ziatoribus  in  communi.  —  Tan- 
dem  dubitari  potest  an  illae  animee  orent  pro 
viventibus  viatoribus ;  antiquorum  enim  Theo- 
logorum  fere  communis  opinio  fuit,  animas 
purgatorii  non  orare  pro  aliis,  quia  sunt  qua- 
si  in  carcere  et  in  statu  poenali,  et  quasi  sub 
vindicta  divini  judicii,  ideoque  non  sunt  in 
statu  orandi  pro  aiiis.  ItaD.  Thomas,  d.  q.  83, 
art.  II ,  ad  3 ;  Alens  ,  d.  §  4,  et  alii,  quos  re- 
tuli  c.  prseced.  Et  refert  ac  sequitur  Navar., 
in  Enchirid.  de  Orat.,  in  preeludiis,  n.  26  et 
29.  Nihilominus  multi  recenliores  Theologi 
contrariam  sententiam  docuerunt  post  Ga- 
brielem,  lect.  58,  in  Can.,  quem  secutus  est 
Med.  supra,  et  Bellar.,  lib.  2  de  Purgatorio, 
cap.  45,  et  Greg.  de  Valent.,  3  tom.,  disp.  6, 
q.  2,  p.  6.  Quorum  sententia  mihi  quidem  sa- 
tis  pia  et  probabilis  videtur,  intellecta  pree- 
sertim  de  oratione  in  generali ,  vel  ex  parte 
rerum,  vel  ex  parte  personarum.  Non  est 
enim  hsec  sententia  necessario  connexa  cum 
alia  supra  tractata,  quae  habet  posse  nos  ora- 
re  et  pelere  aliquid  ab  animabus  purgatorii ; 
nam  illa  supponit  rem  magis  incertam,  scili- 
cet  quod  illse  animse  cognoscant  nostras  pe- 
titiones  vel  actiones.  Unde  si  supponamus,  il- 
las  non  cognoscere  ,  ac  proinde  non  esse 
orandas  a  nobis,  consequenter  dicendum  est 
illas  non  posse  orare  pro  nobis  in  particulari, 
scilicet  ut  hoc  vel  illud  desiderium  nostrum 


impleatur,  vel  ut  in  hac  aut  illa  necessitate 
nobis  subveniatur,  quia  ignorant  desideria 
aut  necessitates  nostrasin  particulari.  Tamen 
in  generali  orare  possunt  primo  quoad  perso- 
nas  pro  omnibus  viatoribus,  vel  pro  Ecclesia 
militante,  vel  pro  his  qui  illam  gubernant, 
aut  sub  alia  simili  generali  ratione.  Videntur 
etiam  posse  orare  pro  particularibus  perso- 
nis,  cum  quibus  habuerunt  in  via  specialem 
conjunctionem  vel  amicitiam  ;  in  hoc  tamen 
(  quia  ignorant  an  illse  personee  adhuc  sint 
in  via,  vel  in  quo  statu  sint )  oportebit  ut  ad- 
hibeant  conditionem,  si  adhuc  in  via  exis- 
tant,  etc.  Certius  orare  possunt  pro  illis  via- 
toribus,  qui  ipsis  suffragantur,  et  curam  ha- 
bent  orandi,  vel  aliqua  opera  faciendi  pro 
sua  liberatione  ;  illa  enim  oratio  in  particulari 
est  pro  talibus  personis  quasDeus  optime  no- 
vit,  licet  ipsis  animabus  ignotee  sint.  Ex  parte 
vero  materiee  seu  rei  postulatee,  oratio  erit 
generalis,  proportionata  cognitioni ;  nam  illae 
animae  bene  norunt  in  quantis  periculis  ver- 
semur,  et  quantum  indigeamus  divinis  auxi- 
liis  et  beneficiis  ;  postulare  ergo  possunt  ut 
Deus  nobis  subveniat,  vel  ut  peccata  remit- 
tat,  tentationes  auferat,  et  similia.  Haec  ergo 
oratio  per  se  impossibilis  non  est. 

17.  Non  esse  indecentem  illi  statui  hunc 
orandi  modum.  —  Quod  autem  non  sit  aliena 
neque  indecens  illi  statui,  probatur,  quia  illae 
animee  sunt  charee  Deo,  et  quamvis  ab  illo 
pro  tunc  affligantur,  nontamen  ut  abinimico, 
sed  ut  a  justo  judice,  et  parente  optimo,  qui 
eas  beatas  efficere  cupit,  et  ideo  illas  purgat; 
quam  pcenam  ipsee  maxima  voluntate  susci- 
piunt  et  patiuntur,  ut  filii,  non  ut  servi  ;  ergo 
non  repugnat  illi  statui,  ut  a  Deo  aliquid  pe- 
tant  pro  fratribus  et  amicis  benefactoribus 
suis.  Confirmatur,  quia  nos  viatores,  quamvis 
credamus  esse*magis  reos  pcenarum  quam 
sint  animee  purgatorh,  nihilominus  pro  aliis 
recte  oramus;  ergo  reatus  pcenee,  qui  durat 
in  illis  animabus,  non  reddit  illas  indignas, 
vel  improportionatas  ad  orandum  pro  aliis. 
Neque  etiam  actualis  pcena  hoc  facere  potest, 
quia  potius  illa  est  quoddam  bonum,  et  con- 
tinue  diminuit  illum  reatum,  et  per  se  non  est 
incompossibilis  cum  affectu  et  oratione  pro 
aliis.  Aliunde  vero  hic  est  actus  charitatis  vel 
gratitudinis ;  cur  ergo  non  poterunt  illum 
exercere  illee  animee  ?  Accedit  quod  ante  ad- 
venium  Christi  animee  existentes  in  limbo 
orabant  Deum  pro  viventibus,  saltem  illo  ge- 
neralimodo,  ut  colligiturex  2  Machabeeorum 
ultim.,  et  ex  Jeremiee  15.  Affert  denique  Bel- 


CAP.  XII.  UTRUM  OMNIBUS  VI 
larminus,  quod  etiam  interdum  legantur  ani- 
mse  purgatorii  fecisse  miracula  apud  Greg., 
lib.  4  Dialogorum,  c.  40,  et  Petrum  Damia- 
num,  in  epist.  de  miraculis  sui  temporis, 
quod  licet  accidere  potuerit,  etiam  ipsis  ani- 
mabus  tunc  non  orantibus,  sed  Deo  ea  mira- 
cula  faciente  propter  earum  prseterita  merita, 
tamen  inde  probabile  sumitur  argumentum, 
quod  Deus,  qui  ita  honorat  animas  illas,  etiam 
dum  illas  purgat,  facilius  recipiet  et  exaudiet 
orationes  illarum.  Est  ergo  hsec  sententia  pia 
et  probabilis,  et  quamvis  sit  incerta,  sufficit 
ut  possint  viatores  benefacere  animabus  pur- 
gatorii,  eo  fine  ut  orationes  earum  magis 
participent.  Atque  hinc  tandem  concluditur 
animas  purgatorii  etiam  posse  in  particulari 
orare  pro  nobis,  si  nostras  necessitates  vel 
orationes  cognoscunt,  ut  ex  dictis  satis  con- 
stat. 

CAPUT  XII. 

UTRUM   VIATORIBUS    OMNIBUS  C0NVENIAT   ORARE  ? 

1.  Sensus  qu&stionis  declaratur. — Infide- 
les  incapaces  sunt  orationls. —  Viatores  justos 
orare  posse  tam  pro  se  quam  pro  aliis,  notum 
est.  —  Potest  hsec  quaestio  tractari  etiam  de 
viatoribus  Angelis,  et  de  hominibus  in  statu 
innocentiae,  sed  non  est  dubium  quin  illi  etiam 
fuerint  capaces  orationis,  et  quod  illa  uti  po- 
tuerint  et  debuerint  juxta  sui  status  exigen- 
tiam.  Neque  de  illis  aliquid  peculiare  dicen- 
dum  occurrit,  sed  sub  generali  lege  justorum 
viatorum  comprehendendi  sunt.  Agimus  ergo 
de  viatoribus  hominibus  secundum  preesen- 
tem  statum,  qui  in  tres  ordines  distribui  pos- 
sunt,  scilicet  infidelium,  justorum,  etfidelium 
peccatorum.  De  infidelibus,  suppono  non  es- 
se  capaces  orationis  de  qua  loquimur,  donec 
fidem  habeant,  juxta  illudPauli  ad  Rom.  10 : 
Quomodo  invocabunt  in  quem  non  credideruntl 
Illa  enim  verba  ostendunt  fidem  esse  funda- 
mentum  verse  orationis,  seu  invocationis 
Dei.  Nec  disputandum  est  modo,  an  paga- 
nusvel  gentilis,  pro  ratione  cognitionis  quam 
de  Deo  habet,  vere  possit  orare,  quia  non 
est  dubium  quin  possit  petere,  et  fortasse 
honesta  intentione,  et  sine  circumstantia  mo- 
raliter  mala,  quia  supponimus  petere  a  vero 
Deo  juxta  cognitionem  naturalem,  seu  acqui- 
sitam  per  traditionem  humanam,  quam  de 
illo  habet.  Quicquid  tamen  sit  de  illa  petitio- 
ne,  et  de  honestate  ejus,  et  de  viribus  natu- 
rse  aut  gratiae  per  quas  fieri  potest,  in  prse- 


ATORIBUS  CONVEMAT  ORABE.  51 

senti  quasi  nihil  reputatur,  quia  non  est  ora- 
tio  vere  supernaturalis,  nec  fundata  in  fide, 
nec  per  se  conferre  potest  illo  modo  ad  vi- 
tam  aeternam,  nec  etiam  fundari  potest  in 
divina  promissione.  Omissis  ergo  infideh- 
bus,  de  viatoribus  item  justis  contraria  ra- 
tione  nihil  etiam  dicere  necesse  est,  quia  per 
se  notum  est  posse  orare  tam  pro  se  quam 
pro  aliis,  nam  cum  oratio  viatoribus  maxime 
commendetur  ac  preecipiatur,  nulli  inveniri 
possunt  aptiores  ad  orandum,  quam  justi. 
Neque  oportet  inter  eos  aliqua  distinctionc 
uti,  quia  sive  imperfecti  sint,  sive  perfecti, 
omnes  sunt  grati  Deo,  et  ideo  apti  ad  oran- 
dum,  tam  pro  se  quam  pro  aliis,  quamvis 
quidam  sint  aliis  aptiores,  scilicet  qui  purio- 
res  sunt,  et  Deo  propinquiores. 

2.  An  peccatori  fideli  conveniat  orare.  — 
Tali  peccatori  eo  in  statu  licet  orare.  —  Ohjec- 
tioni  occurritur.  —  Solum  ergo  de  peccatori- 
bus  fidelibus  superest  dubium ,  an  illis  con- 
veniat  orare.  Constat  enim  illis  non  deesse 
potestatem  orandi,  nam  ad  orandum  ex  parte 
intellectus  sufficit  fides,  et  ex  parte  volunta- 
tis  desiderium  bonum,  quod  ex  auxilio  gra- 
tise  sine  sanctificante  gratia  haberi  potest. 
Tria  igitur  possunt  interrogari.  Primum,  an 
liceat  illis  orare  in  eo  statu.  Secundum,  an 
debeant  seuteneantur  orare,  tampro  se  quam 
pro  aliis  ?  Tertium ,  an  eorum  oratio  efficax 
sit.  De  primo,  jam  supra  diximus  talem  ora- 
tionem  per  se  non  esse  illicitam,  quia  in  actu 
orationis  non  est  aliqua  dignitas  specialis, 
ob  quam  sanctitas  personae  ad  illius  actus 
honestatem  necessaria  sit.  Ethoc  supponunt 
communiter  D.octores,  quos  infra  referemus, 
dum  quaerunt  an  oratio  peecatoris  infallibili- 
ter  impetret ;  supponunt  enim  posse  esse  bo- 
nam,  et  non  displicere  Deo  ex  hoc  preecise 
quod  a  peccatore  fit.  Idem  colligitur  ex  alio 
certo  principio,  quod,  qui  alias  tenetur  ex 
prsecepto  orare ,  etiamsi  sit  in  statu  peccati 
mortalis,  debet  recitare  et  orare,  implebitque 
praeceptum  ,  nullumque  novum  peccatum 
committet ,  etiamsi  non  se  disponat  ad  gra- 
tiam,  antequam  recitet.  Quod  si  quis  dicat 
hoc  esse  verum  in  ministris  Ecclesiae,  quia 
non  suo  nomine,  sed  Ecclesiee  orant,  quia 
sanctitas  Ecclesiae  supplet  eorum  defectum, 
respondemus  primo  non  solum  in  oratione 
pubhca,  sed  etiam  in  privata  verum  esse 
principium  illud  ;  nam  si  quis  ex  voto  tenea- 
tur  recitare  rosarium  ,  debet  nnplere  obliga- 
tionem  suam  ,  licet  non  sit  in  statu  gratite ; 
idemque  est  si  ex  mandato  superioris  oblige- 


52 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  IN  COMMUNI. 


tur  ad  privatam  orationem,  Secundo,  respon- 
demus  ex  oratione  publica  sumi  evidens  argu- 
menturn  ad  privatam  ;  quia  si  minister  Eccle- 
sise  non  peccat  recitando  horas  canonicas, 
etiam  publice,  et  ex  officio,  secluso  scandalo, 
ut  infra  videbimus  ,  multo  minus  peccabit 
quicumque  private  orans  ,  ex  hoc  preecise 
quod  est  in  peccato  mortali. 

3.  Medina  occurrit  eidem  objectioni  distinc- 
iione prcemissa. —  Nihilominus  Medina,  dicto 
Cod,,  q.  5,  distinctionem  seu  limitationem  ad- 
hibet,  nam  duplices  (ait)  sunt  peccatores  : 
quidam  obstinati,  et  in  proposito  non  rece- 
dendi  a  peccato ;  alii  sunt  poenitentiam  agen- 
tes  de  peccatis.  Et  de  prioribus  ait  non  solum 
non  exaudiri,  sed  de  novo  Deum  offendere, 
quem  orantes  deludunt.  Gitatque  Chrysosto- 
mum  super  Matth.  (quamvis  non  designet  lo- 
cum)  dicentem  :  Qui  orat  et  peccat ,  non  orat, 
sed  Deum  deluditj  et  Augustinum,  in  quodam 
sermone  dicentem  :  Qua  fronte  petis  quod 
promisit  Deus?  si  non  facis  quodjussit  Deus? 
Item  adducit  Psalm.  49  :  Quare  tu  enarras 
justitias  meas,  etc;  et  illud  Ecclesiastici  15  : 
Non  est  speciosa  laus  in  ore  peccatoris.  De 
aliis  vero  peceatoribus  peenitentibus,  ait  posse 
orare,  et  exaudiri  a  Deo,  etc.  Quam  doctri- 
nam  videtur  sumpsisse  ex  Alens.,  4  p.,  q.  16, 
memb.  3,  art.  4,  §  3,  ad  argumenta,  et  art.  6, 
§  l,adl. 

4.  Medina;  distinctio  non  recipitur.  — Pec- 
catori,  licet  olstinato,  consulenda  est  oratio.  — 
Sed  de  utroque  membro  uimia  exaggeratione 
loquitur.  Et  imprimis  vel  non  adsequate  divi- 
dit  statum  peccatoris,  vel  subsistere  hon  pos- 
sunt,  quce  de  utroque  membro  dicit;  nam  si 
per  obstinatos  intelligit  omnes  qui  habent 
conscientiam  peccati,  et  non  habent  perfec- 
tam  pcenitentiam  peccatorum,  ita  ut  gratiam 
consequantur,  quomodo  damnare  potest  om- 
nem  orationem  talium  peccatorurn,  cum  cer- 
tissimum  sit  ea  omnia,  quee  diximus,  habere 
locum  in  homine,  qui  scit  se  esse  in  statu  pec- 
cati  mortalis,  ct  pro  tunc  neque  dolet,  neque 
aufert  occasionem  proximam;  vel  si  dolet, 
non  perfecte,  nec  cum  efficaci  proposito,  sed 
per  imperfectam  velleitatem.  Si  autem  in  ri- 
gore  loquitur  de  obstinatis ,  qui  habent  pro- 
positum  nunquam  poenitendi,  sed  moriendi 
in  peccato,  quomodo  ab  eis  solum  distinguit 
eos  peccatores,  qui  ita  sua  peccata  recognos- 
cunt,  et  per  pcenitentiarn  ita  ad  Deum  confu- 
giunt,  ut  ab  eo  in  suam  gratiam  recipiantur? 
Et  pra?terea  etiam  de  illis  obstinatis,  verum 
non  est  eorum  orationem  semper  fieri  in  pec- 


catum.  Nam  imprimis  cum  ille  obstinatus  est 
in  via,  potest  ad  Deum  mentem  elevare  per 
piam  cogitationem  et  desiderium;  piam,  in- 
quam,  id  est,  non  malam,  sed  moraliter  bo- 
nam  ac  religiosam,,  et  supernaturalem,  si  talis 
peccator  fidelis  sit ;  ergo  etiam  potest  petere 
a  Deo  complementum  illius  desiderii,  nullam 
addendo  circumstantiammalam.  Item  possunt 
isti  peccatores  aliqua  bona  opera  moralia  fa- 
cere,  quia  nonhabent  voluntatem  obstinatam 
in  omni  malo,  neque  sunt  semper  in  actuali 
obstinatione,  sicut  damnati ;  ergo  eadem  ra- 
tione  possunt  aliquam  orationem  facere  abs- 
que  prava  circumstantia *.  Probatur  conse- 
quentia,nam  sola  illa  circumstantia  personse, 
nimirum  quod  sit  in  tali  statu,  non  facit  ac- 
tum  orationis  esse  malum,  quia  non  influit 
in  illum  secundum  talem  malitiam,  unde  non 
est  proprie  circumstantia  illius,  sed  quasi  ma- 
terialiter  se  habet.  Quin  potius  addo,  viatori 
quantumvis  obstinato  consuiendam  esse  ali- 
quam  orationenr,  tum  ut  saltem  dum  orat  non 
peccet;  tum  etiam  quia  fortasse  Deus  ad  mi- 
sericordiam  provocabitur,  ut  auferat  cor  lapi- 
deum  et  det  cor  carneum;  nunquam  enim 
obstinatio  hujus  vitce  tanta  est,  quin  mutari 
valeat  per  divinam  gratiam  sine  miraculo. 
Non  est  ergo  necessaria  illa  limitatio,  quan- 
tum  spectat  ad  bonitatem  seu  substantiam 
orationis.  De  impetratione  autem  postea  di- 
cemus,  ubi  etiam  examinabimus  aliud  mem- 
brum  de  peccatoribus  pcenitentiam  agentibus, 
quibus  nimium  videtur  Medina  tribuere. 

5.  Peccatores  ftdeles,  ut  tales  sunt,  dehent 
orare  eo  modo  quo  delebant  ante  peccatum.  — 
An  oratio  imposita  pcenitenti  possit  impleri  in 
peccato  mortali.  —  Atque  ex  his  definitum 
fere  est  secundum  punctum  propositum,  an, 
scilicet,  isti  peccatores  orare  debeant;  quod 
intelligitur  suppositione  facta  quod  suut  in 
peccato,  et  pro  tunc  nolunt  illum  statum  re- 
linquere  ;  nam  absolute  nunquam  oportet  in 
peccato  orare,  quia  melius  semper  est  orare 
in  gratia,  et,  si  peccatum  prsecessit,  pcenite- 
re  ad  dignius  orandum.  Stante  vero  illa  sup- 
positione,  clicimus  peccatorem  teneri  eo  de- 
bito  orandi,  quo  tenebatur  prteeiso  statu  pec- 
cati ,  quia  non  hberatur  eo  onere  propter 
suum  pravum  statum  ;  maxime  quia,  ut  dixi, 
et  infra  latius  dicam,  in  eo  statu  potest  per 
se  loquendo  implere  obligationem  suam  sine 
novo  peccato.  Solum  de 


obligatione  orandi 


11. 


Vide  Navar. 
12. 


dicto  Enchiridio,  cap.   10, 


CAP.  XIII.  UTRUM  SIT  ORANDUM 
imposita  in  sacraracnto  prenitentice  in  partem 
satisfactionis  ,  dubitari  potest  an  possit  im- 
pleri  in  statu  peccati  mortalis;  secl  hsec  res  ad 
alium  locum  pertinet ,  quia  non  est  propria 
orationis,  sed  cujuscumque  operis  impositi  in 
satisfactionem  sacraraentalem.  Certum  tamen 
est  obligationem  orandi  sic  impositam  non 
tolli  propter  superveniens  peccatum ,  proba- 
bileque  existimo,  qui  talem  orationem  facit 
in  statu  peccati  mortalis,  satisfacere  prsece- 
pto  confessoris,  ita  ut  non  tencatur  illam 
orationem  iterare.  An  vero  sit  fructuosa,  vel 
tunc,  vel  postea  recedente  fictione ,  vel  an 
etiam  sit  peccaminosa,  quando  fit  sine  dis- 
positione  ad  gratiarn.,  in  materia  de  sacra- 
mento  pcenitentiee  tractatum  est. 

6.  An  peccator  specialiter  ad  orandum  olli- 
getur  ex  vi  talis  status.  —  Posset  autem  spe- 
cialiter  hic  quaeri  an  ex  statu  peccati  inter- 
dum  oriatur  peculiaris  obligatio  orandi.  Sed 
in  hoc  consulenda  et  applicanda  sunt  quae  su- 
pra  diximus  de  proeceptis.  Nam  certum  est 
non  dari  talem  obligationem  ex  aliquo  prae- 
cepto  positivo  divino ,  vel  ecclesiastico,  quia 
nullum  tale  scriptum  vel  traditum  habemus. 
Obligatio  autem  ex  divino  et  naturali  prsece- 
pto  oriri  poterit  juxta  necessitatem  talis  pec- 
catoris.  Ordinarie  enim  potest  peccator  im- 
mediate  confugere  ad  Deum  per  pcenitentiam 
perfectam,  si  velit,  et  per  ipsum  non  stet,  at- 
que  ita  nunquam  obligatur  ad  orandum  in 
peccato ,  seu  prius  quam  justificetur.  Nam 
supponimus  eum  habere  fidem  (sine  qua 
orare  non  potest  sicut  oportet);  ergo  per  il- 
lam  immediate  excitari  potest,  ut  cum  divina 
gratia  inspirante  et  adjuvante  veram  contri- 
tionem  eliciat  immediate  ,  et  absque  praevia 
oratione.  Quanquam  regulariter  et  moraliter 
loquendo,  nunquam  sit  vera  contritio,  quin 
ex  ea  pullulet  oratio  humilis,  petendo  veniam 
peccatorum.  At  vero  si  peccator  difficultati- 
bus  vel  tentationibus  gravibus  impediatur,  ne 
possit  se  sufficienter  disponere  ad  gratiam, 
et  alioquin  tempus  prsecepti  vel  alicujus  ne- 
cessariee  occasionis  instet,  tunc  ex  statu  pec- 
cati  et  indigentia  ejus  oritur  specialis  obli- 
gatio  orandi  et  petendi  a  Deo  vires  gratise  ad 
illum  statum  relinquendum.  Quam  vero  effi- 
cax  sit  talis  oratio,  et  in  universum  de  tertio 
puncto  supra  proposito ,  scilicet  de  impetra- 
tione  orationis  peccatoris,  dicemus-infra  agen- 
tes  de  effectibus  orationis. 

7.  Orare  proprium  est  rationalis  creaturce. 
—  Differentia  rationalis,  in  qua  latitudine  su- 
matur. — Nomen  creatura?  quomodo  accipia- 


PRO  ALIQUO  IN  PARTICULARI.  JJ3 

tur.  — Ex  his  ergo  omnibus  qua?  de  personis 
orationis  capacibus  diximus,  intelliginras  ve- 
rum  esse  quod  D.  Thomas,  d.  q.  83,  art.  10, 
definit ,  proprium  esse  rationalis  creaturee 
orare ;  ct  videtur  sumcre  proprium  in  rigore, 
prout  proprium  dicitur,  quod  convenit  omni 
et  soli.  Ideoque  in  ea  resolutione  accipienda 
est  differentia  rationalis  late  ,  prout  compre- 
hendit  intellectualem  creaturam,  nam  oraiio 
non  requirit  discursum,  sed  intellectum  ,  et 
ideo  oratio  non  est  propria  hominis,  sed  com- 
munis  Angelis.  Per  illam  ergo  particulam  so- 
lum  excluduntur  bruta  animalia ,  ut  idem 
D.  Thomas  declaravit;  qui  etiam  in  solutione 
ad  tertium  recte  exposuit  nonnullas  locutio- 
nes  Scripturre,  in  quibus  videtur  brutis  attri- 
bui  oratio,  seu  invocatio  Dei,  ut  Psal.  146  : 
Et  pullis  corvorum  intocantilus  eum  ;  et 
Psalm.  103  :  Catuli  leonum  rugientes ,  ut  ra- 
piant,  et  qucprant  a  Deo  escam  siU.  Has  in- 
quit  locutiones  metaphorice  intelligendas  es- 
se  pro  naturali  instinctu,  quo  bruta  indicant 
appetitura  suum  ,  qui  quoniam  expleri  non 
potest,  nisi  per  providentiam  auctoris  natu- 
rse ,  ideo  illum  invocare  clicuntur.  Nomen 
item  creaturce  late  sumendum  est,  ut  dici  po- 
test  de  quocumque  subsistente  in  natura  ra- 
tionali  creata,  seu  composito  exilla,  quamvis 
suppositum  ipsum  increatum  sit,  ut  ita  com- 
prehendatur  Christus,  quatenus  homo  est,  so- 
luraque  excludantur  divince  persona»,  utDcus 
sunt,  ut  in  principio  cap.  11  diximus.  Sic  er- 
go  oratio  soli  rationali  creaturse  convenire 
potest.  Ut  autem  conveniat  omni,  intelligen- 
dum  est  quantum  est  ex  capacitate  naturse ; 
nam  ratione  status  aliquse  sunt  creaturas, 
quse  jam  orare  non  possunt,  ut  damnath,  et 
post  diem  judicii,  etiam  Sancti  beati  forlasse 
non  orabunt  proprie  petendo,  sed  solum  lau- 
dando  ac  benedicendo  Deum. 

caput  xm. 

AN    SIT   0RANDUM  PR0  ALIQUO  IN  PARTICULARI  ? 

1 .  Qjiililet  capax  orationis  orare  potest,  et 
pro  se,  et  pro  aliis.  —  Wicleph.  sustulit  ora- 
tionem  in  particulari  pro  aliquo  fadam.  — 
Heec  qusestio  saepe  inculcata  est  in  superiori- 
bus,  et  ex  parte  definita,  quia  vix  potest  ex- 
plicari  quis  orare  valeat ,  nisi  declarando 
pro  quo  possit  aut  clebeat  orare.  Nihilominus 
nonnulla  supersunt  peculiariter  in  hoc  capilo 
explicanda.  Supponimus  ergo  imprimi*  , 
unumquemque,  qui  capax  sit  orationis   pos- 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  1N  COMMUNI. 


se  pro  seipso  orare  et  pro  aliis,  quatenus  per 
orationem  juvari  possunt,  quia  sicut  charitas 
et  ad  se  et  ad  alios  inclinat,  et  omnibus  bo- 
num  desiderat,  quantum  illius  capaces  sunt, 
ita  etiam  inclinat  ad  orandum  pro  omnibus. 
Solet  autem  imprimis  hic  quseri  an  liceat  pro 
se,  vel  pro  aliquo  solo  ,  et  in  particulari  in- 
terdum  orare.  NamWicleph  (ut  Waldensis 
refert,  tom.  3,  cap.  107)  dixit  hoc  non  licere. 
Fundamentum  ejus  videtur  fuisse,  quia  cha- 
ritas  postulat  ut  non  privemus  proximum  be- 
neficio  de  se  communi,  et  omnibus  utili;  sed 
oratio  de  se  talis  est,  ut  omnibus  sit  utilis,  si 
pro  omnibus  fiat,  neque  sit  utilior  uni,  etiamsi 
pro  illo  solo  in  particulari  fiat,  quam  si  fiat 
pro  omnibus;  ergo.  Et  confirmatur ,  quia 
Christus  oratione  sua  non  docuit  nos  orare 
pro  aliquo  in  particulari ,  sed  in  communL 
ut  ex  tota  oralione  Pater  noster  eonstat. 

2.  Licitum  et  aliquando  necessarium  est  in 
parliculari  orare  pro  liac  vel  illa  persona. — 
Probatur  ex  dirina  Scriptura.  —  Dicendum 
vero  imprimis  est,  licitum  esse  et  expediens, 
et  interdum  necessarium  pro  aliqua,  vel  ali- 
quibus  personis  in  particulari  orare,  licet  ali- 
quando  etiam  sit  optimum  orare  pro  com- 
munitate  aliqua,  vel  particulari  etiam,  vel 
universali,  ut  pro  tota  Ecclesia,  pro  omnibus 
hominibus ,  aut  pro  omnibus  indigentibus. 
Haec  est  certa  et  catholica  doctriria,  et  sen- 
tentia  Wiclephi  virtute  damnata  est  in  Con- 
cilio  Constantiensi ,  sess.  8 ,  quatenus  inter 
errores  ejus  ponitur,  orationes  speciales  non 
magis  prodesse  quam  generales.  Et  tota  con- 
clusio  evidentibus  Scripturse  testimoniis  os- 
tendi  potest  :  nam  de  oratione  in  particulari 
habemus  Christi  exemplum,  et  verbum  Lu- 
cse  22  :  Ego  rogavi  pro  te,  Pelre ;  et  cap.  23  : 
Pater,  dindtte  illis,  etc. ;  item  Actorum  42  : 
Cum  Petrus  esset  in  vinculis,  oratio  fiebat  sine 
intermissione  ab  Ecclesia  ad  Deum  pro  eo.  Et 
Paulus  ssepe  in  suis  Epistolis  postulat  orari 
pro  se,  ut  adEphes.  6,  et  ad  Coloss.  4,  2  ad 
Thessalonic.  3.  Item  in  veteri  Testamento 
sunt  frequentia  exempla,  ut  Tobise  8  :  Tobias 
et  Sara  surgentes  pariter  instanter  ordbant 
ambo  simul ,  ut  sanitas  daretur  eis,  et  similia 
sunt  quamplurima.  Ratio  etiam  est  evidens, 
quia  talis  oratio  de  se  et  per  se  non  habet  cir- 
cumstantiammalam,  quia  non  semperteneor 
orare  pro  aliis;  ergo  non  pecco  aliquando 
orando  pro  rae  solo.  Et  e  converso  non  sem- 
per  teneor  orare  pro  me ;  ergo  possum  licite 
orare  pro  aliquo  alio.  Idemque  argumentum 
est,  quod  nulla  lex  vel  ratio  obligat  nos,  ut 


quoties  oramus,  pro  communitate  tota  ore- 
mus;  ubi  enim  est  talis  lex?  Proeterea  ssepe 
oratio  pro  uno  facta  erit  prudens  et  honesta, 
non  Vero  pro  omnibus  ;  ut  Christus  rogavit 
pro  Petro ,  ut  ei  daretur  speciale  donum  , 
quod  dari  omnibus  non  expediebat.  Item  ro- 
gavit  pro  crucifixoribus ,  postulando  eis  re- 
missionem  illius  peccati,  quam  aliis^  qui  pec- 
catum  illud  non  commiserunt,  deprecari  non 
poterat.  Aliquando  etiam  potest  esse  neces- 
saria  etiam  ex  praecepto  talis  oratio  in  parti- 
culari;  nam  si  quis  sit  constitutus  in  gravi 
necessitate  spirituali  sibi  propria,  tenetur  sibi 
in  particulari  auxilium  postulare,,  idemque 
esse  poterit  de  alio  proximo.  Potestque  con- 
firmari  hoc  exemplo  eleemosyna?  corporalis, 
quam  non  semper  teneor  dare  omnibus,  et 
interdum  teneor  dare  alicui  tantum  in  parti- 
culari,  quia  solus  ille  indiget;  ita  ergo  est  in 
praesenti,  nam  oratio  pro  aliis  est  quasi  quse- 
dam  eleemosyna  spiritualis. 

3.  Objectio.  —  Dilutio.  —  Responderet  Wi- 
cleph,  per  materialem  eleemosynam  privari 
hominem  proprio  aliquo  bono,  et  illam  divi- 
sam  in  multis  esse  minorem  in  singulis  ;  ora- 
tionem  autem  non  esse  hujusmodi,  quia  non 
minus  prodest  oranti  pro  se  et  aliis,  quam  si 
pro  se  solo  oraret,  et  oblata  pro  multis  non 
minus  prodest  singulis,  quam  si  pro  uno  fie- 
ret.  Sed  contra,  nam  licet  hoc  totum  verum 
esset,  non  sufficeret  ad  obligationem,,  neque 
ut  sit  illicitum  orare  pro  aliquo  in  particulari, 
quia  satis  est  quod  non  tenear  dare  omnibus, 
aut  desiderare  omnibus,  etiamsi  possim.  Si- 
cut  Deus  multa  bona  confert  uni  aut  aliquibus, 
quse  possetconferre  omnibus  sine  climinutione 
et  recte  facit,  solum  qaia  non  ex  debito  con  • 
fert  talia  bona.  Deinde  falsum  est  quod  assu- 
mitur  :  nam  imprimis  oratio  oblata  pro  mul- 
tis  quoad  vim  satisfaciendi  minus  fructuosa 
est  singulisj  si  sub  ea  ratione  eis  applicetur, 
quia  habet  fmitum  effectum,  qui  divisus  inter 
plures  necessario  est  minor  in  singulis.  Rur- 
sus  quoad  vim  impetrandi  alicui  in  particulari 
efficacior  est,  per  se  loquendo,  oratio  pro  illo 
facta  determinate,  quam  solum  confuse,  ut 
in  tali  generalitate  continetur;  tum  quia  et 
affectus  est  major  ad  talem  personam,  et  in- 
tentio  applicandi  illi  vim  impetrandi  est  ma- 
gis  directa;  tum  etiam  quia  difficilius  est  im- 
petrare  multis  quam  uni,  ut  per  se  notum  vi- 
detur,  si  caetera  sint  paria ;  tum  denique  quia 
interdum  talis  est  materia  orationis,  ut  uni  vel 
alteri  recte  et  prudenter  postuletur,  non  vero 
omnibus. 


CAP.  XIV.  UTRUM  ORANDUM  SIT  PRO  DEFUNCTIS 


A.  Aliee  partes  assertionis  satis  probantur 
ex  loco  Pauli  1  ad  Timoth.  2,  ubi  obsecrat 
orationes  et  postulationes  fieri  pro  regibus 
et  principibus,  ac  tandem  pro  omnibus,  quia 
Deus  vult  omnes  salvos  fieri  ;  et  ad  Ephes.  6, 
prrecipit  orare  pro  omnibus  Sanctis,  id  est, 
fidelibus.Etex  usuEcclesieeidsatis  constat.  Et 
quamvis  Wicleph  non  videatur  hoc  negare, 
tamen  recte  contra  illum  convincitur,  si  est 
licita  oratio,  verbi  gratia,  pro  regibus  in  com- 
muni,  etiam  esse  licitampro  hoc  rege  vel  hoc 
Pontifice  in  particulari,  quia  etiam  reges  in 
communi  sunt  quoddam  objectum  particulare 
respectu  omnium  hominum,  vel  omnium  fi- 
delium.  Unde  si  fundamentum  Wicleph  esset 
alicujus  momenti ,  probaret  nunquam  esse 
licitum  orare,  nisi  tantum  pro  hominibus,  aut 
viatoribus  in  communi ;  quia  omnia  alia  ob- 
jecta,  quantumvis  communia  videantur,  sunt 
particularia  respectu  illius  communissimi;  et 
ideo  etiam  esset  contra  charitatem  illo  modo 
contrahere  orationem,  Consequens  autem  est 
plane  ridiculum;  imo  vix  invenietur  aliquis 
orans  illo  rnodo,  nisi  rarissime. 

5.  Respondetur  Wiclephi  fundamento.  — 
Ad  fundamentum  ergo  Wicleph  ex  dictis  pa- 
tet  responsio,  nam  charitas  non  semper  obli- 
gat  ad  faciendum  omne  id  quod  potest  esse 
utile  proximo.  Deinde  oratio  in  particulari  vel 
in  communi  facta,  longe  diversam  utilitatem 
habet,  ideoque  charitas  ipsa  postulat  ut  non 
semper  eodem  modo  fiat,  sed  nunc  uno,  nunc 
aho  modo,  prout  opportunitas  postulaverit. 
Ad  confirmationem,  respondetur  Christum 
Dominum  in  illo  loco  tradidisse  generalem 
quamdam  orandi  formulam  omnibus  commu- 
nem,  ideoque  convenienter  per  communia 
etiam  verba  illam  tradidisse.  Deinde  com- 
mendare  fortasse  voluit  orationem  pro  com- 
munitate,  quia  ex  suo  genere  nobilior  est,  et 
quia  singuli  homines  ex  se  satis  solent  esse 
propensi,  et  solliciti  eorum  quse  ad  se  vel  ad 
suos  in  particulari  spectant.  In  illa  vero  ora- 
tione  virtute  continetur  id  quod  unusquisque 
potest  sibi  in  particulari  petere,  utinfra  vide- 
bimus.  Et  ipsemet  Christus  Dominus  aliis  lo- 
cis  exemplo  suo  docuit  modum  particulariter 
orandi.  Imo  Joan.  17  expresse  dixit:  JVonpro 
mundo  rogo;  sed  pro  eis  quos  dedisti  mihi. 

6.  Ex  superiori  doctrina  colligitur  eum,  qui 
orare  polest,  etiam  pro  se  orare  posse.  —  Hoc 
ergo  jacto  fundamento,  non  est  in  prsesenti 
difficultas  de  oratione  uniuscujusque  pro  se- 
ipso,  nam  ex  hactenus  dictis,  inductione  os- 
tendi  potest,  omnem  illum  qui  orare  potest, 


55 

pro  se  etiam  orare  posse;  nam  ostendimus 
etiam  ipsos  Beatos  et  animas  purgatorii  pro 
sc  orare  posse ;  ergo  a  fortiori  viatores,  quan- 
tum  est  ex  ratione  ei  obligatione  status;  nam 
si  propter  mentis  ccecitatem  inepti  et  quasi 
incapaces  rationis  sint,  illud  est  per  accidens, 
et  non  consideratur.  Item  Christus  Dominus 
in  hac  vita  oravit  pro  seipso,  ut  supra  visum 
est,  et  non  est  incredibile  etiam  nunc  in  coelo 
orare,  ut  supra  etiam  tactum  est.  Ratio  au- 
tem  reddi  potest,  quia  omnis  qui  orat,  crea- 
tum  intellectum  et  voluntatem  habet,  et  ex 
hac  parte  potest  etiam  ipse  esse  capax  ali- 
cujus  boni  quod  nondum  habeat,  et  a  Deo 
exspectet  vel  desideret;  ergo  potest  tale  bo- 
num  a  Deo  postulare.  Item  unusquisque  or- 
dinate  amat  se  amore  charitatis ;  ergo  con- 
venienter  procurat  bonum  suum ;  ergo  recte 
etiam  orat  pro  seipso,  juxta  suam  indigen- 
tiam  vel  statum.  Semper  enim  est  hoc  ita 
accipiendum,ut  cum  proportione  intelligatur, 
seu  applicetur  convenientia  talis  orationis, 
vel  etiam  necessitas.  Legatur  Alens.,  4  p.,  q. 
26,  memb.  3,  art.  6,  §  1. 

CAPUT  XIV. 

AN  0RANDUM  SIT  PRO  DEFUNCTIS,  SEU  EXTRA  VIAM 
EXISTENTIBUS  ? 

1.  Statns  qucestionis. —  Loquimur  in  hoc 
capite  solurn  de  orationibus  quas  nos  viato- 
res  fundimus;  nam  de  Sanctis,  vel  jam  Bea- 
tis,  vel  in  purgatorio  existentibus,  quomodo 
pro  aliis  orent,  satis  in  superioribus  dictum 
est.  Et  licet  in  alia  vita  tres  possimus  distin- 
guere  personarum  ordines,  scilicet,  inferni, 
purgatorii,  et  beatitudinis,  ;de  dnobus  primis 
nihil  hic  dicemus,  quia  in  &  tom.  tertiae  par- 
tis,  tractando  de  suffragiis  et  de  purgatorio, 
satis  ostendimus  illa  offerenda  esse  pro  ani- 
mabus  purgatorii,  quibus  possunt  esse  utilia, 
non  vero  pro  existentibus  in  inferno,  quibus 
prodesse  non  possumus,,  quia  ibi  jam  non 
sunt  in  statu  in  quo  sint  capaces.  Et  ita  do- 
cuit  Innocentius  III,  in  cap.  Cum  Marthce,  de 
Celebratione  missarum;  et  August..,  in  En- 
chriridio,  c.  410,  et  lib.  de  Cura  pro  mortuis 
agenda. 

2.  Sitne  honesta  oratio  viatorumpro  Beatis. 
—  Nonnulli  negant.  —  Alensis  dicta  q.  26, 
memb.  3,  art.  6,  dub.  ult.  —  De  Beatis  autem 
hic  quoeri  solet,  an  possimus  nos  viatores 
orare  pro  illis.  In  quo  certum  videtur  nos 
non  teneri,  nec  talem  orationem  esse  neces- 


56 


LIB.  I.  DE  ORATJONE  IN  GOMMUNI. 


sariam,  quia  ipsi  non  indigent,  neque  sunt  in 
necessitate ;  quod  ergo  quaeri  potest,  solum 
est  an  talis  oratio  possit  esse  honesta  et  con- 
veniens.  Aliqui  enim  absolute  negant,  quia 
nihil  possumus  utiliter  petere  pro  Beatis, 
quia  essentialem  beatitudinem  jam  habent; 
accidentalem  autem  habebunt  suo  tempore 
ex  vi  essentialis,  et  ratione  suorum  merito- 
rum,  atque  adeo  per  seipsos;  ergo  ad  mini- 
mum  inutilis  est  et  otiosa  talis  oratio.  Imo 
August.,  serm.  17  de  Verbis  Apostoli,  inju- 
riosam  vocare  videtur,  dicens  :  Injuriam  facit 
,  martyri,  qui  orat  pro  martyre. 

3.  Illorum  ratio  non  comincit.  —  Ha?x  au- 
tem  ratio  non  videtur  cogere,  quia  etiam 
probaretbeatum  non  orare  pro  se,  cujus  con- 
trarium  supra  ostendimus.  Assumptum  patet, 
quia  neque  essentialem  beatitudinem  sibi 
postulare  potest,  neque  accidentalem  poterit, 
quia  propter  essentialem  debita  est.  Vel  certe 
si  hoc  debitum  non  obstat  quominus  ipsi  il- 
iam  sibi  petant,  cur  obstabit  quominus  a  no- 
bis  etiam  illis  desiderari  et  peti  possit  ?  Praeser- 
timquia  etiam  diximus  dari  aliquam  acciden- 
talem  gloriam  non  necessario  connexam  cum 
essentiali,  neque  omnino  debitam,  quam  ipsi 
Beati  interdum  sibi  postulant;  ergo  si  a  nobis 
eis  postuletur,  non  erit  oratio  injuriosa  Sanc- 
tis.  Quia  neque  fit  tali  existimatione,  ut  eo- 
rum  essentialis  beatitudo  quasi  in  dubium 
revocetur;  quo  sensu  dixit  Augustinus  inju- 
riam  facere  martyri,  qui  orat  pro  matyre ; 
neque  etiam  fit  talis  oratio  ex  praesumptione 
plus  valendi  apud  Deum  quam  valeant  ipsi 
Beati,  sed  solum  ex  affectu  charitatis,  et 
quia  scimus  Deum  gaudere  multorum  inter- 
cessione.  Velcertequianos  possumusmereri, 
quod  Beati  non  possunt;  possumus  autem 
non  solum  mereri  nobis,  sed  etiam  aliis  ;  cur 
ergo  non  poterimus  mereri  Beatis  aliquam 
accidentalem  gloriam,  quam  fortasse  non  re- 
ciperent,  nisi  nos  eam  ipsis  mereremur.  Un- 
de  etiam  constat  talein  orationem  neque 
inutilem,  neque  otiosam  esse,  quia  est  actus 
charitatis  et  religionis,  et  potest  habere  fruc- 
tum  alicujus  gloriae  accidentalis  in  Sancto 
pro  quo  oratur,  per  modum  meriti  de  con- 
gruo  vel  impetrationis. 

ht.  Quidam  putant  p^sse  nos  a  Deo  postulare 
pro  Sanctis  gloriam  accidentalem  ipsorum.  — 
Alii  ergo  existimant  posse  nos  _  orare  pro 
Sanctis,  dummodo  ea  petamus  quae,  suppo- 
sita  eorum  beatitudine,possint  aliquid  glorise 
accidentalis  addere,  vel  aliquod  extrinsecum 
bonum  claritatis,    seu  gloria?,   et  amoris,  ac 


honoris  apud  alios  homines.  Hancsententiam 
refert  Innocentius  III,  in  cap.  Cum  Martlue, 
%Tertio,  de  Celebratione  missarum,  dicens: 
Plerique  reputant  non  indignum,  Sanctorum 
gloriam  usque  ad  judicium  augmentari,  el  ideo 
Ecclesvim  posse  augmentum  glorificationis  eo- 
rum  optare.  Quam  sententiam  non  refutat , 
imo  indicat  juxta  illam  posse  probabiliter  in- 
telligi  aliquas  orationes  Ecclesiae,  in  quibus 
offerendosacrificiumpostulat,  utprosit  Sanc- 
tisad gloriam,  sicut prodest  nolis  admedelam. 
Unde  Chrysostomus,  in  sua  Liturgia  dicit,  of- 
ferri  sacrificium  Deo  pro  Apostolis,  Martyri- 
bus,  Prophetis,  etc.  Potestque  ha?c  sententia 
prseter  omnia  dicta  suaderi,  quia  nos  possu- 
mus  Deo  agere  gratias  pro  gloria  Sanctorum, 
quamjam  habent,  ut  Augustinus  et  Innocen- 
tius  supra  docent,  et  constat  ex  usu  Ecclesise, 
et  ex  ratione ;  quia  ille  affectus  et  erga  Deum 
et  erga  Sanctos  est  per  sebonus  ;  ergo  possu- 
mus  illis  desiderare  gloriam,  quam  nondum 
habent,  et  habere  possunt,  vel  aliquando  ha- 
bituri  sunt;  ergo  possumus  Deo  hoc  deside- 
riumpraesentare,  etillius  complementumpos- 
tulare,  vel  ut  faciamus  aliquo  modo  debitum 
quod  non  erat,  vel  pluribus  titulis  debitum 
quod  uno  tantum  vel  altero  erat.  Certe  in  hac 
sententia  non  apparet  aliquid  absurdi,  ncque 
Innocentiusillam  reprobat,  et  ita  videtur  sen- 
tire  Card.  Bell.,  1.  2  dePurgatorio,  c.  18. 

5.  Ex  proxima  opinione  dubinm  insurgii. — 
Unum  tantum  video  objici  posse,  quia  sequi- 
tur  eodem  modo  posse  nos  orare  pro  Deo  ipso, 
quatenus  Deus  est  capax  alicujus  glorire  ex- 
trinsecse  vel  honoris.  Haec  enim  non  ponunt 
mutationem  in  ipso,  sed  in  aliis,  a  quibus 
glorificatur  velhonoratur;  et  ideo  accrescere 
possuntDeo,  etvocanturbona  extrinsecaejus, 
id  est,  per  solam  extrinsecam  denominatio- 
nem  illi  convenientia  ;  tamen  hoc  titulo  est 
tantse  eestimationis  divina  gloria,  ut  a  nobis 
ex  charitate  Dei  imprimis  desiderari  possit  et 
debeat.  Potest  ergo  etiam  a  nobis  in  oratio- 
ne  postuiari.  Imo  hoc  videtur  esse  primum, 
quod  in  Oratione  Dominica  orare  doeemur 
illis  verbis  :  Sanctificetur  nomen  tuum,  ut  ex- 
posuit  Augustinus,  hb.  2  cle  Serm.  Domini  in 
monte,  cap.  10;  et  Bernardus,  sermone  6 
Quadragesimae.  Hincergo  nascitur  difficultas  : 
nam  si  dicimur  posse  nos  orare  pro  Sanc- 
tis,  quia  possumus  aliquod  augmentum  ac- 
cidentahs  gloriae  iilis  postulare  ,  etiam  dice- 
mur  nos  orare  pro  Deo,  quando  petimus  ab 
ipso  ut  suam  gloriam  procuret  et  augeat.  Et 
confirmatur  :  nam  Christus  Dominus  vere  pro 


CAP.  XV.  UTRUM  PRO 

sg  oravit,  quando  pctiit  claritatom  nominis 
sui,  qua;  tantum  erat  qucedam  cxtrinscca  glo- 
ria  per  notitiam  et  tidem  aliorum,  ut  commu- 
niterdocent  expositores  Joan.  17.  Imo  aliqui 
expositores  ibi  existimant  Christum  non  tan- 
tum  sibi  ut  liomini,  secl  etiam  ut  Deo  clarita- 
tcm  illam  postulasse,  Necvidetur  obslare  quod 
oratio  fiat  ad  Deum,  quominus  pro  ipso  etiam 
sit  Deo  ;  nam  interdum  rogamus  hominem, 
ut  sibiipsi  aliquod  bonum  faciat,  quia  licct 
possit  facere,  non  rogatus  fortasse  non  face- 
ret. 

6.  Solutio  dubii  suboritur.  —  Respondeo 
diflerentiam  quamdam  considerari  posse  in- 
ter  extrinsecam  gloriam  Dei  et  Sanctorum ; 
quia  Deo  ex  gloria  extrinseca  nihil  intrinse- 
cum  accrescit,  neque  utilitas  aliqua,  neccom- 
moditas,  aut  voluplas,  sed  sola  extrinseca  de- 
nominatio.  At  vero  Sanctis^  etiam  Christi  hu- 
manitati;  ex  gloria  seu  claritate  extrinseca 
semper  nascitur  aliqua  intrinseca  perfectio, 
vel  saltem  aetuale  gaudium  accidentale.  Unde 
fit  ut  tota  utilitas  vel  commoclitas  illius  extrin- 
secee  glorise  Dei  sit  propria  illorum  hominum, 
vel  Angelornm  qui  ipsum  glorificant;  ac  pro- 
pterea,  quando  petimus  ut  glorificetur  Deus, 
proprie  dicimur  orarepropter  Deum,quiailla 
petitio  tenditinipsum  utin  finem,vel  ad  sum- 
mum  utin  objectumilliusglorice  ;  non  tamen 
dici  potest cum  proprietate,,  nos  orare  pro  Deo, 
quiaproprie  clicimurorare  pro  aliquo,  quando 
peroratlonem  illius  commodum  vel  utilitatem 
quasrimus.  Respectu  vero  Sanctorum  non  ha- 
bet  absurditatem  illa  locutio,,  quia  ex  illa  glo- 
ria  aliquid  commodi  in  iilos  redunclat.  Prce- 
sertim  quia  non  tantum  gloriam  extrinsecam, 
sed  etiam  alia  gaudia  accidentalia  per  pecu- 
liares  revelationes  possumus  ilhs  postulare. 
Addendum  vero  est,  licet  in  hac  locutione  sa- 
no  modo  intellecta,  ut  explicata  est,  non  sit 
absurditas,  nihilominus  extcndendam  non  es- 
se,  nec  facile  apud  vulgus  promulgandam ; 
nam  nos  indigemus  suffragiis  Sanctorurn;  illi 
vero  non  mdigent  nostris,  ut  Innocentius  III 
dixit. 

CAPUT  XV. 

AN  PRO   OMNIBUS   HOMINIBUS   VIATORIBUS 
ORANDUM   SIT. 

1 .  Varice  qucestionis  acceptiones.  —  Bubium 
primum :  an  possimus  in  generali  orare  pro 
o  nnibus  viatoribus. —  Superest  ut  dicanius  de 
viatoribus,de  quibus  est  copiosior  disputado, 
et  magis  ad  mores.  Possumus  autem,  ut  supra 


OMNIBUS  ORANDUM  SIT.  57 

dixi,  oraro  pro  proximis,  vel  in  generali,  vel 
in  speciali,  quia  raagna  cstinter  eos  varietas  ; 
quidam  enim  sunt  reprobi,  alii  praedestinati  ; 
quidam  fidelcs,  alii  infideles  ;  quidam  justi, 
alii  injusti ;  quidam  inimici,  alii  amici,  vel  in- 
differentes;  quidam  extranei,  alii  conjuncti; 
quod  potest  contingcre  secundum  diversos 
modoset  gradus,  ex quibus  multa  oriunturdu- 
bia.  Primum  sit,  an  possimus  orare  universa- 
liter  pro  omnibus  hominibus ;  agimus  autem 
de  oratione  privata ;  nam  de  publica,  quce  fit 
per  ministros  Ecclesice,  ut  tates  sunt,  infra 
tractandum  est ;  habet  enim  peculiarem  ra- 
tionem,  qniaet  intentioni  et  institutioni  Eccle- 
sise  debet  esse  conformis.  Ratio  igiturdubitan- 
di  est,  quia  inter  homines  viatores  multi  sunt 
reprobi ;  sed  non  esset  licitum  pro  illis  in  par- 
ticulari  orare,  si  essent  nobis  cogniti ;  ergo 
neque  etiam  est  licitum  orare  pro  hominibus 
in  communi,  includendo  illos.  Consequentia 
clara  est,  quia  talis  oratio  universalis  de  se  ad 
omnia  singularia  descendit,  Minor  autem  pro- 
batur,  quia  non  licet  petere  aliquid  contra  ab- 
solutum  decretum  divinee  voluntatis  ;  sed  pe- 
tere  salutem  ceternam  reprobo,  esset  petere 
aliquid  contra  decretumabsolutumdivinee  vo- 
luntatis;  ergonon  licetorandopetere  reprobo 
seternam  salutem.Cuiautem  seterna  salus  per 
orationem  petenda  non  est,  certe  neque  alia 
bona  in  oratione  petenda  sunt,  cum  omnia 
sint  a  Deo  postulanda  in  ordine  ad  aeternam 
salutem. 

2.  Aclillms  dubii  solutionem  inqidritur,  li- 
ceatne  orare  pro  eo,  quem  constat  esse  repro- 
bum.  — Ad  expediendum  hoc  dubium,  oportet 
prius  expedire  aliud,  quod  in  eo  involvitur, 
et  ex  quo  pendet,  nimirum  si  Deus  revelet 
aliquem  in  particulari  esse  reprobum,  an  et 
quomodo  liceat  pro  illo  orare  ;  possumusque 
exemplum  ponere  in  Antichristo,  quem  certo 
scimus  esse  damnandum,  ac  proinde  esse  re- 
probum.  Nam  quodpro  tali  personanonliceat 
orare,  videtur  colligi  ex  Augustino,  libr.  de 
Correptione  et  gratia,  cap.  15,  et  D.  Thoma, 
dicta  quaest.  83,  art.  7,  ad  3,  dicentibus  ideo 
non  posse  nos  alicui  negare  orationis  benefi- 
cium,  quia  nonpossumusdistinguere  preecles- 
tinatos  a  reprobis;  ergo  e  converso,  si  pro- 
pter  specialem  revelationem  possimus  distin- 
guere  hunc  a  pra?destinatis,  non  poterimus 
orare  pro  illo.  Item  ratio  facta  maxime  urget, 
quianon  possumus  petere  ut  divinum  decre- 
tum  mutetur,  neque  ut  non  impleatur ;  quod- 
cumque  Cnim  horum  desiderare,  impium  es~ 
set ;  ergo  et  petere, 


58 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  JN  COMMUNI. 


3.  Medina  proximce  delitationi  respondet, 
distinguendo  duos  modos  reprobandi  homines. 
—  Girca  hoc  Medina,  dicto  God.  de  Oratio., 
q.  6,  supponit  Deum  duobus  modis  reprobare 
homines.  Primo  ex  se,  quia  solo  suo  arbitrio 
et  voluntate  sine  alia  causa  ex  parte  hominis 
vult  illum  perpetuo  damnare.  Secundo  non 
ex  se,  sed  propter  culpam  hominis  prsevisam, 
cum  perseverantia  in  illa  usque  ad  mortem. 
Qua  distinctione  supposita,  respondet,  si  Deus 
revelet  se  reprobasse  aliquem  priori  modo, 
non  esse  licitum  orare  pro  eo,  quia  esset 
niti  contra  voluntatem  divinam,  et  procedit 
argumentum  a  nobis  factum ;  si  autem  reve- 
let  reprobasse  aliquem  posteriori  modo,  ea 
revelatione  nonobstante,  posse  nos  et  debere 
orare  pro  reprobo.  Quia  tunc  oratio  non  est 
contraria  divinae  voluntati,  quia  orans  non 
postulat  ut  reprobus  non  damnetur,  etiamsi 
in  peccato  mortali  moriatur,  hoc  enim  esset 
contra  divinam  voluntatem;  sed  petit  ut  illi 
detur  gratia  ne  in  peccato  moriatur. 

4.  Distinctio  illa  Medince  rejicitur.  —  At 
vero  si  Medina  intelligit  revera  dari  de  facto 
hos  duos  modos  reprobationis,  valde  decipi- 
tur,  quia  juxta  sanam  doctrinam  Deus  nemi- 
nem  reprobat  ex  se,  et  ex  sua  sola  voluntate, 
quia  nullum  prsedestinat  ad  malum,  neque 
ullum  vult  ejicere  a  regno  ex  supremo  do- 
minio,  et  absoluta  potestate,  sed  solum  juxta 
exigentiam  vindicativae  justitise.  Si  autem 
ponit  illud  membrum  tanquam  possibile  de 
potentia  absoluta,  non  est  illud  de  quo  trac- 
tamus.  Posset  autem  membrum  illud  appli- 
cari  ad  reprobationem  negativam  et  ad  alios 
effectus  quos  Deus  absolute  vult  fieri  aut 
non  fieri,  interdum  absque  aliqua  causa  ex 
parte  hominis,  aliquando  vero  ob  causam  ali- 
quam  datam  ab  homine,  ita  tamen  ut,  illa 
proevisa,  Deus  immutabiliter  decreverit  ali- 
quid  facere  ob  talem  rationem,  seclusa  de- 
pendentia  ab  omni  alia  conditione.  Quocirca 
loquendo  de  vera  reprobatione,  juxta  sen- 
tentiam  Medinse  ,  dicendum  videtur  orari 
posse  pro  seterna  salute  reprobi  etiam  cogniti 
per  revelationem.  Ex  quo  a  fortiori  sequitur, 
oratione  generali  orandum  esse  etiam  pro  re- 
probis,  non  quia  ignoremus  qui  sint,  sed 
quia,  etiamsi  sint  reprobi,  sunt  capaces  hu- 
jus  orationis,  qua  illis  petimus  gratiam,  qua 
salventur.  Non  explicat  autem  Medina  qualis 
sit  gratia  quam  possumus  reprobis  postulare, 
potest  enim  esse  vel  sufficiens,  vel  efficax. 
Si  ergo  de  efficaci  loquatur,  videtur  falsum, 
quia  hoc  esset  directe  contrarium  divinse  vo- 


luntati,  quam  ex  se  habuit  circa  reprobos  ; 
unde  non  videtur  de  hac  gratia  loqui.  Si  au- 
tem  loquatur  de  gratia  tantum  sufficiente, 
impertinens  est  prior  distinctio,  saltem  lo- 
quendo  de  reprobatione,  prout  illam  Deus  de 
facto  habuit;  nam  quocumque  modo  ponatur 
reprobatio,  negari  non  potest  quin  Deus  det 
reprobis  gratiam  qua  salvari  possint,  si  ve- 
lint ;  ergo  hoc  tantum  modo  postul&re  gra- 
tiam  reprobo  etiam  cognito.,  et  quocunque 
modo  reprobato,  est  consentaneum  divinae 
voluntati,,  ac  jproinde  licitum  et  faciendum. 

5.  Alia  distinctio  auctoris  ad  solutionem 
duUtationis. —  Aliter  ergo  distinguendum  oc- 
currit,  tum  de  modo  orandi  ex  parte  nostra, 
tum  de  modo  divini  decreti  nobis  revelati. 
Nam  dupliciter  possumus  nos  aliquid  postu- 
lare  a  Deo.  Uno  modo,  ex  affectu  simplici  et 
includente  conditionem  aliquam,  vel  expres- 
sam,  ut  fuit  in  oratione  Ghristi  in  horto,  vel 
implicitam,  ut  cum  in  animo  habemus  gene- 
ralem  intentionem  subordinandi  omnia  divi- 
nee  voluntati.  Alio  modo  possumus  aliquid 
petere  ex  affectu  absoluto  et  efficaci,  quia 
jam  prsescimus  vel  supponimus,  id  esse  con- 
sentaneum  divinae  voluntati ;  quomodo  ora- 
vit  Christus  pro  preedestinatis,  cum  dixit : 
Non  pro  mundo  rogo,  sedpro  his  quos  dedisti 
mihi.  Ex  parte  autem  Dei  dupliciter  intelligi- 
mus  ipsum  aliquid  velle  aut  nolle  absoluto 
et  immutabili  decreto.  Primo,  ex  totali  deli- 
beratione  sine  ulla  voluntate  contrarii  effec- 
tus,  neque  efficaci,  neque  simplici,  seu  con- 
ditionata,  quod  genus  decreti  interdum  habet 
Deus  ex  se  solo,  sicut  habuit  circa  preedesti- 
natos,  quando  prseelegit  illos  ad  gloriam,  et 
circa  reprobos  habuit  simile  decretum  non 
dandi  illis  gratiam  congruam  in  sua  prae- 
scientia.  Aliquando  vero  non  habet  Deus  tale 
decretum,  nisi  preevisa  aliqua  causa  ex  parte 
hominis;  illa  tamen  visa,  decretum  est  ejus- 
dem  efficacitatis,  et  eodem  modo  absolutum. 
Sic  enim  licet  ante  preevisum  peccatum  in  ho- 
mine  prsedestinato  non  decernatDeus  ut  agat 
poenitentiam,,  nihilominus  peccato  prajviso 
vult  ejus  pcenitentiam,  et  absolute  decernit 
dare  auxilium  congruum  ad  illam.  Et  in  ma- 
lis  etiam  poense,  quse  Deus  tantum  vult  prse- 
visa  culpa,  interdum  contingit  ut,  statim  ac 
preevidetur  culpa,  decretum  de  aliqua  poena 
sit  omnino  absolutum,  et  excludens  omnem 
conditionem,  quale  fortasse  fuit  in  peccato 
Davidis  decretum  interficiendi  filium  in  poe- 
nam  ejus,  non  obstante  poenitentia  et  oratione 
patris ;   unde  videtur  fuisse  independens  ab 


CAP.  XV.  UTRUM  PRO 
omni  alia  conditione,  atque  adeo  omnino  im- 
mutabile.  Alio  modo  intelligimus  Deum  ha- 
bere  firmum  decretum  de  aliquo  etfectu,  non 
tamen  ex  se  solo,  sed  provocatus  ex  causa 
aliqua  in  homine  prsevisa,etcum  aliquo  sim- 
plici  affectu,  et  quasi  desiderio  contrarii  ef- 
fectus.  Et  hoc  modo  credimus  voluisse  Deum 
clamnationem  reprohorum. 

6.  Non  licet  oranti  cx  efficaci  affectu,  cctcr- 
nam  illius  salutem  postulare,  quem  constat 
esse  reprobum.  —  Dico  ergo  primo  :  si  per  re- 
vclationem  certo  constaret  Titium  esse  a  Deo 
reprobatum,  non  esset  licitum  orare  pro  illo, 
petendo  seternam  salutem  ejus  ex  absoluta  et 
efficaci  voluntate  orantis,  id  est,  absolute  pe- 
tendo  ut  re  ipsa  salutem  consequatur.  Hoc 
tantum  intendunt  D.  Thom.  et  Augustinus 
locis  citatis,  et  immerito  Meclina  quidpiam 
aliud  D.  Thom.  imponit.  Hoc  etiam  probat 
ratio  in  principio  facta.  Hoc  etiam  nos  Chris- 
tus  suo  docuit  exemplo;  nam  quia  illi  consta- 
bat  decretum  Patris  de  sua  passione  esse 
omnino  absolutum  (quamvis  illud  non  habue- 
rit  nisi  post  preevisum  peccatum  hominis), 
ideo  non  absolute  oravit  ut  transiret  a  se  ca- 
lix  ille,  sed  sub  conditione  :  Si  possiMIe  est, 
explicando  simplicem  affectum  suse  naturae, 
et  subjiciendo  illum  divinse  voluntati  :  Non 
mea  voluntas,  sed  tua  fiat.  Denique  sic  supra 
diximus  Beatos  in  cceio,  quando  illis  constat 
de  contraria  divina  voluntate,  non  petere  ex 
affectu  absoluto. 

.7.  Secus  est  de  oratione  ex  affectu  simplici 
procedente. —  Dico  secundo  :  non  obstante  re- 
velatione  de  reprobatione  alicujus,  possumus 
pro  illo  orare  ex  affectu  simplici,  ctesideran- 
do,  quantum  est  ex  parte  nostra ,  salutem 
ejus,  et  petendo  ut  Deus  det  illi  auxilia  qui- 
bus  salvetur,  si  velit.  Probatur,  quia  talis  pe- 
titio  est  consentanea  charitati  proximi,  et  non 
est  repugnans  voluntati  Dei,  imo  etiam  est 
consentanea  illi;  ergo  est  optima  oratio  et 
exercenda.  Probatur  prior  pars,  quia  chari- 
tas,  quantum  est  de  se,  omnes  homines  am- 
plectitur,  et  umnium  saiutem  exoptat.  LFnde 
si  aliunde  non  impediatur,  consentaneum  illi 
est  talis  hominis  saiutem  postulare.  Quod  au- 
tem  nii  obstet,  ostenditur  probando  miuorem, 
quae  satis  demonstratur  ex  illo  4  ad  Tim.  2  : 
Deus  vult  omnes  homines  salvos  fieri:  inde 
enim  habemus  Deum  ex  se  habere  affectum 
ad  salutem  hominum.  sine  ulla  exceptione; 
ergo  oratio  nostra  ex  hoc  affectu  procedens 
est  conformis  divinse  voluntati.  Item  voluntas 
absoiuta  et  conditionata,  quamvis  sint  de  ob- 


OMNIBUS  ORANDUM  SIT.  59 

jectis  opposilis.,  inter  se  contrarise  non  sunt, 
quia  conditio  excludit  contrarietatem  ;  ergo 
etiam  oratio,  quae  solum  est  ex  affectu  sim- 
plici,  non  est  contra  divinam  voluntatem, 
etiamsi  cognoscamus  illam  esse  absolutam. 
Denique,  non  obstante  revelatione  quod  Deus 
habeat  hoc  decretum ,  nihilominus  scimus 
esse  paratum  auxilium  reprobo  per  media 
consentanea  divinse  providentise  ,  quorum 
unum  est  oratio ;  ergo  semper  habet  locum 
oratio  pro  tali  auxilio,  non  obstante  quacum- 
que  revelatione. 

8.  Corollarium. — Hinc  vero  colligi  videtur, 
non  posse  aliquem  in  eo  casu  desiderare  re- 
probo  auxilium  efficax,  seu  vocationem  con- 
gruam  ex  parte  Dei  :  probatur,  quia  ex  tali 
revelatione  constat  Deum  ex  se  et  absolute 
decrevisse.  non  dare  tali  reprobo  hujusmodi 
auxilium  :  nam  ex  hac  parte  reprobatio  non 
habet  fundamentum  in  homine,  sed  in  sola 
Dei  voluntate ;  sed  non  licet  desiderare  etiam 
simplici  affectu,  ut  fiat  oppositum  ejus  quod 
Deus  sic  decrevit,  quia  esset  desiderare  ut 
non  impleatur  voluntas  Dei ;  ergo. 

9.  Objectio. — Solutio.  —  Quomodo  repugnet 
desiderare  reprobo  auxilium  efficax,  quo  etiam 
modo  id  non  liceat  ?  —  Dices  affectum  simpli- 
cem  prsescindere  a  decreto  Dei,  et  versari  circa 
objectum  secundumse,  et  ideo  non  esse  con- 
trarium  decreto  Dei,  quia  non  tendit  ad hoc  ut, 
non  obstante  decreto,  illud  fiat,  sed  solum  ad 
convenientiam  iliius  auxilii  secundum  se  spe- 
ctati,  seu  ad  hoc  ut  Deus  habuisset  contrarium 
decretum,  si  ei  placitumfuisset.  Hoc  enim  de- 
siderium  conditionatum :  Utinam  Deus  decre- 
visset  dare  huichominivocationemcongruam 
et  ei  placuisset,  non  videtur  per  se  habere 
malitiam ;  imo  fere  huic  similis  videtur  fuisse 
affectus  iile,  quem  sua  oratione  in  horto  ex- 
plicavit  Ghristus  Dominus.  Quapropter  distin- 
ctione  utendum  videtur  de  affectu  conditiona- 
to ;  quidam  enim  est  ita  simplex,  ut  ex  inten- 
tione  habentis  non  ordinetur  ad  effectum 
aliquo  modo  consequendum,  sed  solum  habe- 
tur  propter  aliquam  rationem  honestam,  et 
propter  eamdem  in  oratione  Deo  proponitur. 
Ex  hoc  modo  non  repugnat  desiderare  reprobo 
auxilium  efficax,  ut  ratio  facta  probat.  Alia 
vero  est  voluntas  conditionata ,  qnse  habet 
vim  intentionis,  et  ordinatur  ad  effectum  re 
ipsa  obtinendum.  Et  hoc  modo  non  esset  lici- 
tum  in  illo  casu  petere  auxiiium  efficax  repro- 
bo,  ut  prior  ratio  probat ;  est  tamen  licitum 
petere  illi  auxilium  sufficiens  ex  desiderio  sa- 
lutis  ejus,  procurando,  et  intendendo,  ut  cum. 


60 


LIB.  I.  DE  0RATI0NE  IN  COMMUNI. 


effectu  detur  illi  tale  auxilium ;  imo  etiam  de- 
sideraudo  ut  ex  parte  ipsius  reprobi  non  fiat 
inefficax. 

10.  Idem  est  dicendum  de  quavis  pcena,  quam 
constet  ex  absoluto  Dei  decreto  provenire.  — 
Atquehincconstat  doctrinam  hanc  nonsolum 
habere  locum  in  reprobatione  simpliciter  , 
quse  est  seterna  pcena,  sed  etiam  in  quacumque 
alia  pcena,  de  qua  constet,  per  revelationem 
certam  et  indnbitatam,  esse  a  Deo  prolatam 
sententiam  ex  absoluto  decreto.  Sic  enim  de- 
cernit  Deus  interdum  pcenas  aliquas  tempo- 
rales  hujus  vitse,  ut  dixi  in  materia  de  Pceni- 
tentia,  et  potest  esse  exemplumin  morte  fifii 
Davidis  ex  adulterio  nati.  Quando  ergo  per 
revelationem  constat  tale  esse  decretum  Dei, 
frustra  est  contra  niti.  Sicque  potest  intelligi 
illud  Jeremise  septimo  :  Tu  noli  orare  pro  po- 
pulo  hoc,  et  non  obsistas  mihi,  quia  non  exau- 
diam  te  ;  et  capite  undecimo :  Tu  noli  orare 
pro  populo  hoc,  etc.  Ratio  vero  est  eadem  : 
fundatur  enim  in  efficacia  divinae  voluntatis, 
et  materiale  est ,  quod  circa  hanc  vel  illam 
pcenam  versetur. 

\  1 .  Objectio.  —  Solulio.  —  His  vero  occur- 
rebat  difficultas  vulgaris  in  materia  de  Spe ; 
nam  sequitur,  quod  si  Deus  revelet  alicui  re- 
probationem  suam,  non  liceat  illipro  sua  sa- 
lute  eeterna  orare.  Consequens  videtur  fal- 
sum,  quia  Petrus  ,  etiamsi  Ghristus  illi  dixis- 
set :  Ter  me  negabis,  tenebatur  non  negare, 
ac  subinde  petere  auxilium  ad  non  negan- 
dum  ;  ergo  idem  esset  in  illo  casu.  Item  quia 
alias  talis  reprobus  posset  omnino  desperare 
de  salute  sua,  et  consequenter  nonconari  ad 
illam  obtinendam  ,  neque  ad  bene  operan- 
dum,  et  similia.  Ad  hoc  vero  dicendum  im- 
primis  est,  regulariter  et  de  lege  non  teneri 
hominem,  cui  fit  talis  revelatio.,  accipere  il- 
lam  ut  prophetiam,  quam  vocant  ex  preescien- 
tia,  sed  ut  prophetiam  comminationis,  seu  pe- 
riculi,  aut  in  causis  proximis,  quae  reveiatio 
includit  conditionem ;  et  ideo  non  obstat  quo- 
minus  homo  conari  possit  et  debeat  ad  hoc, 
ut  talis  conditio  non  impleatur.  Ideoque  ta- 
lis  revelatio  orationem  non  impediret,  imo 
cognito  periculo  stimulos  aclderet  ad  oran- 
dum,  sicut  de  Ninivitis  legimus.  Existimoque 
non  esse  consentaneum  divinee  providentiee 
aliler  revelari  homini  viatori  futuram  damna- 
tionem  suam,  nimirum  cogendo  seu  obligan- 
do  illum  ad  credendum ,  illam  esse  revela- 
tionem  ex  absoluta  praescientia.  quia  talis  cre- 
dulitas  multum  repugnat  statui  viae.  Quia  ve- 
ro  illa  revelatio  non  videtur  simpliciter  im- 


possibilis  de  potentia  absoluta,  si  ponamus 
illam  fieri,  consequenter  dicendum  est  talem 
bominem  non  posse  efficaciter  intendere  aut 
petere  salutem  seternam  ;  posse  autem  et  de- 
bere  petere  auxilium  Dei  ad  non  peccandum 
in  quocumque  actu  particulari ;  et  similiter 
posse  et  debere  conari  ad  utendum  illo  auxi- 
lio  cum  effectu,  quia  hoc  totum  est  simpliciter 
possibile  ,  non  obstante  divina  preescientia. 
Potest  etiam  petere  auxilium  ad  minuenda 
peccata,  et  ad  bene  operandum,  quod  per  se 
honestum  est.  Vide  Gersonem,  alphabet  45,, 
lit.  E. 

12.  Ex  dictis  colligitur  resolutio  dubii  in 
principio  positi. — Tandem  ex  dictis  facile 
respondetur  ad  primum  dubium  de  oratione 
universali  pro  reprobis,  seu  pro  omnibus  ho- 
minibus  indifferenter,  sive  reprobi  sint,  sive 
preedestinati :  dicendum  est  enim,  sine  dubio 
ita  esse  orandum  pro  omnibus  hominibus;  id 
enim  nos  docuit  Cbristus  exemplo  suo,  quia 
pro  omnibus  mortuus  est.  Ex  quo  id  ipsum 
obsecrat  Paulus,  d  ad  Timot.  2.  Et  hoc  inten- 
dunt  August.  et  D.  Thomas,  cum  aiunt  esse 
orandum  pro  omnibus,  quia  non  constat  qui 
sint  reprobi,  qui  vero  praedestinati.  Ratio  ve- 
ro  est,  quia  charitas  obligat  ad  amandum 
omnes,  et  omnes  sunt  in  gravi  necessitate, 
indigentque  auxilio  Dei ,  cujus  sunt  capaces, 
quamdiu  haec  vita  durat,  et  Deus  de  se  para- 
tus  est  ad  dandum  omnibus.  Unde  fit  orari 
posse,  et  interdum  debere  pro  justis  et  injus- 
tis,  sive  fidelibus,  sive  infidelibus,  et  quan- 
tumvis  exceeeatis,  obduratis  ,  seu  obstinatis, 
quantum  in  hac  vita  esse  possunt.  Hoc  ta- 
men  non  obstat  quominus  ex  intentione  oran- 
tis  aliter  petat  pro  preedestinatis,  et  aliter  pro 
reprobis,  illis  efficaciter  postulando  ut  cum 
effectu  consequantur  gloriam,  his  solum  con- 
ditionate  ,  scilicet,  quantum  est  ex  parte  Dei, 
seu  si  illi  non  resistant.  Quae  intentio  inter- 
dum  haberi  potest  explicite ;  non  est  tamen 
necessarium ,  satis  enim  est  habitu  seu  vir- 
tute  iliam  habere;  habetur  autem  hoc  modo, 
eo  ipso  quod  homo  petit  ex  intentione  chari- 
tatis,  vel  placendi  Deo. 

13.  Neminem  licet  excludere  quando  cum 
e/fectu  salutem  hominum  postulamus  a  Deo. 
—  Etsi  liceat  ab  illa  reprobos  formaliUr  ex- 
cludere,  non  tamen  licet  materialiter \  —  Unde 
ulterius  acldendum  est  non  licere  ab  oratione 
universali,  qua  pro  praedestinatis  oratur,  vel 
absolute  petitur  ut  homines  cum  effectu  sal- 
ventur,  non  licere,  inquam,  aliquem  excipere 
materialiter,  ut  sic  dicam,  seu  talem  aut  ta- 


CAP.  XVI.  DE  ORAT 

lem  personam  absolnte  excludere  ,  quasi  de- 
sperando  de  salutc  cjus.  Hoc  etiam  intendunt 
Augustinus  et  divus  Thomas,  locis  supra  ci- 
tatis,  loquunturque  secundum  commuuem  re- 
rum  ordineim,  et  seclusa  extraordinaria  reve- 
latione.  Et  ita  ratio  est  clara  :  quia  nullus  est 
judicandus  reprobus,  quamdiu  hic  vivit;  er- 
go  ita  a  nobis  juvandus  est,  quantum  est  ex 
parte  nostra,  sicut  is  qui  esse  potest  in  nu- 
mero  prsedestinatorum.  Unde  licet  in  hac 
oratione  generali,  et  suo  modo  efficaci  pro 
prffidestinatis,  liceat  formaliter  excludere  re- 
probos,  non  tamen  materialiter ,  ut  sic  di- 
cam,  hunc  vel  illum  hominem ,  quia  priori 
modo  remittitur,  ut  ita  dicam ,  exceptio  ad 
judicium  Dei,  in  posteriori  autem  modo  usur- 
pat  homo  et  prsevenit  divinum  judicium  , 
quod  ignorat.  Dices  :  interdum  sunt  in  aliquo 
tot  signa  reprobationis,  ut  magna  morali  pro- 
babilitate  judicetur  illum  esse  reprobum ;  er- 
go  hoc  satis  erit  ad  excludendum  illum  dicto 
modo,  nam  ad  moralem  operationem  sufficit 
judicium  probabile.  Respondeo  nulia  indicia 
esse  sufficientia  ad  judicandum  practice  et 
moraliter  posse  desperari  de  salute  alicujus, 
quantumvis  peccatoris  ,  quamdiu  vivit  ,  et 
compos  est  sui ,  et  excitationis  ad  poeniten- 
tiam.  Sicut  nullus  (  quantumvis  peccator  sit, 
et  magna  habeat  indicia  suae  reprobationis ) 
potest  inde  accipere  justam  licentiam  despe- 
randi,  aut  non  orandi  pro  se,  imo  inde  magis 
obligatur  ad  orandum,  quia  videt  se  in  ma- 
jori  periculo  versari,  et  credere  semper  debet 
potentem  esse  gratiam  ad  se  liberandum,  et 
ex  parte  Dei  non  defuturam  ,  si  per  ipsum 
non  steterit.  Idem  ergo  est  respectu  proximi, 
quem  debemus  ex  charitate  diligere  ,  sicut 
nos  ipsos,  et  cui  similiter  parata  est  gratia  de 
se  habens  eamdem  virtutem. 

14.  Locus  Joan.,  1  Can.,  c.  §,  breviter  c%- 
plicatur.  —  Hic  vero  solent  difficultatem  in- 
gerere  verba  Joann.,  1  canon.,  cap.  5  :  Est 
peccatum  acl  mortem,  non  pro  illo  dico  ut  ro- 
get  quis ;  nam  inde  videtur  colligi ,  licitum 
esse  aliquem  magnum  peccatorem  ab  oratio- 
ne  excludere.  Hujus  occasione  tractare  hic 
solent  Theologi,  an  sit  orandum  pro  eo  qui 
peccavit  peccatum  ad  mortem ,  ut  videre  li- 
cet  in  D.  Thoma,  dicto  articulo  septimo,  ad 
tertium ;  et  Alensi,  dicto  articulo  sexto,  dubio 
septimo.  Sed  de  hoc  testimonio  disputavi  late 
in  quartotomo  tertiae  partis,  et  ideo  dico  bre- 
viter,  si  per  peccatum  ad  mortem  inteiliga- 
mus  fmalem  impoenitentiam,  ut  Augustinus 
exponit,  eum  qui  peccatum  ad  mortem  pec- 


IONE  I'RO  INIMIGIS.  61 

cavit,  eo  ipso  damnaturncsse,  ac  subinde  non 
esse  pro  illo  orandum,  quia,  ut  dictum  cst, 
pro  damnatis  non  est  orandum.  Si  autem  per 
peccatum  ad  mortem,  intelligamus  quodcum- 
que  aliud  specialc  peccatum,  durante  hac  vi- 
ta  commissum  ,  quantumcumque  sit  grave, 
et  in  Spiritum  Sanctum,  et  licet  sit  cum  ma- 
gna  pertinacia  et  obduratione,  semper  posse 
orari  pro  hujusmodi  peccatore,  quandiu  hic 
vivit,  quia  nunquam  est  omnino  desperanda 
iJlius  correctio.  Verba  autem  Joannis  non  os- 
tendunt  impossibilitatern,  sed  difficultatem  in 
obtinendo  effectu  talis  orationis  ;  posita  au- 
tem  sunt  ad  deterrendos  liomines  ab  hujus- 
modi  peccatis,  seu  a  tali  statu  peccati,  non 
ad  prohibendam  liujusmodi  orationem.  Imo, 
ut  existimo,  non  sunt  scripta  ad  remittendum 
affectum  orandi  pro  hujusmodi  peccatore., 
sed  ad  exaggerandum ,  non  quamcumque 
orationem,  sed  valde  ferventem,  vel  hominis 
multum  Deo  grati,  esse  necessariam  pro  hu- 
jusmodi  peccatore. 

CAPUT  XVI. 

DE   ORATIONE   PRO   INIMICIS. 

1.  Qjwcestionis  titulus  explanatur. — Proeter- 
ea  solet  hic  speciaiiter  tractari  an  sit  orandum 
pro  inimicis,  ut  patet  in  D.  Thom.  supra,  art. 
8;  Aiens.,  d.  artic.  6,  dub.  3;  Medin.,  Navar., 
et  fere  omnibus  Thomistis.  Sed  quia  hoc  pro- 
prie  spectat  ad  materiam  de  charitate,  ideo 
breviter  sunt  duo  distinguencla.  Unum  est,  an 
possimus  sancte  et  licite  orare  pro  inimicis ; 
aliud.  an  teneamur.  De  primo  nulium  est  du- 
bium,  quin  opus  iilud  per  se  sit  optimum  et 
consulendum,  cum  Christus  dicat  Matth.  5  : 
Orate  pro  persequentibus  et  calumniantibus 
vos  ;  et  ratio  esl,  quia  iliud  est  opus  charitatis; 
nam  quod  inimicus  sit  peccator,  non  obstat 
quominus  ex  charitate  cliligi  possit,  et  conse- 
quenter  quod  possit  pro  iilo  apud  Deum  in- 
tercedi.  De  secundo  est  nonnulla  major  diffi- 
cultas ;  resolutio  autem,  ut  recte  divus  Tho- 
mas  notavit,  ex  lege  charitatis  dependet ;  ita 
ergo  tenemur  pro  inimicis  orare,  sicut  iilos 
diligere.  Non  tenemur  autem  illos  diligere 
dilectione  efficaci  in  particulari,  nisi  in  casu 
necessitatis ;  sic  ergo  nec  tenemur  pro  illis  in 
particulari  orare,  nisi  interveniente  gravi  ne- 
cessitate.  Disputat  vero  Cajetanus  in  illo  arti- 
culo,  an  b.a?c  necessitas  habeat  locum^,  tantum 
quando  inimicus  indiget,  vel  etiam  quando 
veniam  petit,  etiamsi  in  alia  necessitate  non 


62 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  1N  COMMUNI. 


sit.  Sed  advertendum  est  aliud  esse  loqui  in 
generali  de  signis  benevolentise  exhibendis 
inimico,  aliud  in  particulari  de  lioc  opere 
orationis.  Hic  de  hoc  tantum  in  particulari 
agimus,  et  de  illo  verum  est  non  obligari  ho- 
minem  ad  orandum  pro  inimico  in  particula- 
ri,  nisi  quando  ille  indiget,  et  est  in  necessi- 
tate  constitutus ;  sicut  non  teneor  illi  dare 
eleemosynam  corporalem,  nisi  quando  indi- 
get.  De  aliis  autem  signis  benevolentiee  pro- 
portionatis  ad  conciliandam  necessariam  ami- 
citiam,  verum  est  exhibenda  esse  ex  obliga- 
tione,  quando  inimicns  petit  veniam,  quia 
tunc  est  articulus  necessitatis  quoad  talia  si- 
gna,  quia  non  exhibere  illa  in  tali  occasione 
esset  morale  quoddam  indicium  odii,  unde 
esset  prscbere  scandalum  proximo  ad  conti- 
nuandam  inimicitiam  :  sed  de  hoc  alias. 

2.  Animo  parato  esse  delemus  ad  orandum 
pro  inimico  in  particulari,  si  opus  fuerit.  — 
Inimicus  non  delet  excludi  al  oratione  generali 
pro  aliis  facta. — Ex  hac  resolutione  colligitur, 
licet  non  teneamur  ordinarie  actu  orare  pro 
inimico  in  particulari,  teneri  nihilominus  ad 
habendam  animi  prseparationem  ad  orandum 
in  speciali  pro  illo,  si  indiguerit,  sicut  de  di- 
lectione  inimicorum  docet  divusThomas  2.  2, 
q.  25,  art.  8;  et  sicut  in  universum  tenemur 
habere  animum  praeparatum  ad  servanda 
preecepta  affirmativa  pro  illis  temporibus,  pro 
quibus  obligant.  Ad  hanc  autem  praeparatio- 
nem  in  preesenti,  videtur  sufficere  ut  contra- 
rium  propositum  nunquam  habeatur,  nisi 
fortasse,  ad  vincendam  tentationem  vel  resis- 
tendum  odio,  necessarium  sit  positivum  ani- 
mum  seu  propositum  exercere.  Addit  vero 
divus  Thomas,  dicta  quaest.  83,  art.  8,  neces- 
sarium  esse  non  excludere  inimicum  a  gene- 
ralibus  orationibus  quas  pro  aliis  facimus. 
Quae  sententia  ab  omnibus  approbatur.  Et  ra- 
tio  esse  videtur,  quia  tenemur  diligere  inimi- 
cum  saltem  in  generali,  quee  generalis  dilec- 
tio  in  hoc  consistit,  ut  quando  proximos  ge- 
neratim  diligimus,  non  excludatur  inimicus ; 
ergo  eadem  ratione  obligat  charitas  ad  non 
excludendum  inimicum  a  communi  beneficio 
orationis,  quando  pro  aliis  generatim  fundi- 
tur. 

3.  Circa  proxime  dicta  dubitatio. — Sed  hoc 
nonnullam  difficultatem  habere  videtur,  pree- 
sertim  in  praxi,  quia  non  agimus  de  oratio- 
nibus  publicis,  id  est,  quee  fiunt  nomine  to- 
tius  Ecclesias,  cujus  nos  esse  possumus  vel 
ministri,  vel  membra;  nam  in  illis  orationi- 
bus  clarum  est  debere  nos  conformari  inten- 


tioni  Ecclesiee,  et  illos  excludere  quos  ipsa 
excludit,  verbi  gratia,  excommunicatos,  de 
quibus  alibi  dictum  est,  et  non  excludere 
quos  ipsa  non  excludit,  quia  hoc  esset  discor- 
dare  ab  intentione  ejus,  quod  non  licet,  es- 
setque  manifestum  indicium  odii,  vel  potius 
officium,  quod  est  intrinsece  malum.  Agi- 
mus  ergo  de  orationibus  privatis  ;  in  illis  au- 
tem,  per  se  loquendo,  et  secluso  scandalo, 
non  videtur  intrinsece  malum  excludere  ini- 
micum  a  quacumque  oratione,  in  qua  pro 
aliis  oramus.  Nam  possumus  orare  solum 
pro  amicis,  sub  amifiis  intelhgendo  omnes  il- 
los  qui  non  sunt  inimici,  in  qua  oratione  pla- 
ne  excludimus  inimicos  ;  in  illo  autem  oran- 
di  modo  nulla  apparet  malitia  per  se  loquen- 
do  ;  quia  nullum  est  preeceptum  quod  obliget 
tunc  ad  faciendam  communissimam  oratio- 
nem  ;  semper  autem  potest  fieri  sub  aliqua 
ratione  communi,  in  qua  non  includatur  ini- 
micus.  Quod  quidem  in  oratione  mentali  est 
facile  ad  arbitrium  orantis,  idemque  fere  est 
de  oratione  vocali,  quee  non  fit  juxta  prees- 
criptam  aliquam  formam  verborum,  sed  jux- 
ta  voluntatem  etiam  orantis ;  imo,  etiamsi 
verba  sint  preescripta  et  generaha,  poterunt 
facile  ex  intentione  orantis  limitari,  quee  in- 
tentio  non  videtur  intrinsece  mala,  quia  il- 
lud  est  voluntarium  beneficium,  et  non  debi- 
tum  communitati,  ut  supponimus  ;  ergo  non 
peccat  orans,  conferendo  illud  quibusdam, 
et  non  aliis.  Nam  posset  sic  orare  pro  justis, 
et  non  pro  injustis,  pro  prsedestinatis,  et  non 
pro  reprobis,  pro  cognatis  amicis  aut  bene- 
factoribus,  et  non  pro  aliis  ;  ergo  et  pro  om- 
nibus  non  inimicis,  in  quo  excluduntur  ini- 
mici.  Quee  ergo  sunt  orationes  communes,  a 
quibus  non  licet  inimicos  excludere  ? 

k.  Statuitur  ex  communi  consensu,  non 
esse  inimicum  excludendum  a  communi  ora- 
tione. — Nihilominus  de  illa  assertione  dubi- 
tandum  non  est,  quia,  ut  dixi,  est  communi- 
ter  approbata,  et,  quod  magis  est,  communi 
consensu  et  praxi  Ecclesiae  recepta  videtur. 
Uude  contraria  esset  scandalosa,  et  occasio- 
nem  prseberet  pravis  moribus,  foveretque  in- 
ternum  odium  inimicorum,  ad  quod  natura 
corrupta  valde  propensa  est.  Verus  autem 
sensus  illius  axiomatis  non  est  tam  clarus  et 
certus.  Primo  ergo  intelligi  potest  de  oratio- 
nibus  communibus  Ecclesiee,  quas  peculiari 
modo  censentur  facere  non  solum  ministri, 
sed  etiam  qui  adsunt,  et  cum  illis  offerunt, 
et  per  illos  peculiariter  orant  dum  eis  assis- 
tunt.  Ab  his  ergo  orationibus  eommunibus 


CAP.  XVII.  UTRUM  LICEAT  1N  ORATIONE  PETERE  BONA  TEMPORALIA, 


63 


non  possunt  isti  excludere  inimicos,  utjam 
dictum  est.  Secundo,  intelligi  potest  de  ora- 
tionibus  communibus,  non  omnino  volunta- 
riis,  sed  factis  ex  obligatione  communis  cha- 
ritatis,  quomodo  tenemurinterdum  orare  pro 
Ecclesia,  vel  pro  patria,  aut  civitate,  aut  si- 
mili  alia  communitate ;  ab  his  ergo  orationi- 
bus  communibus  non  possumus  excludere 
inimicos,  qui  sunt  partes  illius  communitatis, 
quia  illud  debitum  ad  illos  suo  modo  perti- 
net,  ratione  cujus  habent  quoddam  jus  ad 
bona  communia  illius  communitatis,  inter 
quse  talis  oratio  computatur.  Tertio,  quoties 
oratur  pro  aliqua  ratione  communi,  qua?  de 
se  spque  comprehendit  inimicos  ac  cseteros, 
tunc  non  licet  excludere  inimicos,  etiamsi 
oratio  alias  mere  voluntaria  sit,  et  absque 
obligatione,  quia  illa  est  queedam  irrationa- 
bilis  acceptio  personarum,  continens  virtuale 
odium.  TJnde,  licet  absolute  non  tenear  ora- 
re  pro  tali  communitate,  tamen,  supposito 
quod  oro,  teneor  orare  sine  tali  iniqua  ex- 
ceptione ;  ut  si  religiosus  pro  religione  sua 
et  suis  fratribus  oret,  et  inde  excipiat  Petrum 
vel  Paulum,  sibi  inimicos,  graviter  peccat, 
et  sic  in  similibus.  Quarto,  licet  in  oratione 
privata,  quse  sine  obligatione  fit,  voluntarium 
sit  orare  sub  aliqua  oratione  universali,  quee 
non  comprehendat  inimicum,  et  in  hoc  per 
se  nonappareatintrinseca  malitia,  ut  objectio 
facta  probat,  nihilominus  cavendus  est  talis 
orandi  modus  tanquam  periculosus ;  indicat 
enim  affectum  adeo  aversum  ab  inimico,  ut 
ad  odium  accedere  videatur.  Ideoque  saltem 
ratione  moralis  periculi  potest  fere  damnari 
talis  modus  orandi,  quando,  scilicet,  limita- 
tio  illa  ex  directa  intentione  solum  fit  ad  ex- 
cludendum  inimicum ;  nam  si  hoc  publice 
fieret,  censeretur  illud  esse  signum  quoddam 
odii ;  ergo  quamvis  occulte  fiat,  cavendum 
est  morale  periculum  odii,  quod  ibi  interce- 
dit,  nam  qui  amat  periculum,  peribit  in  illo. 
Praeterquam  quod  talis  oratio  vix  potest  esse 
Deo  grata  et  accepta,  quia  vel  ex  nulla,  *vel 
ex  valde  imperfecta  charitate  procedere  po- 
test. 

CAPUT  XVII. 

AN  LICEAT  BONA  TEMPORALIA   0RAND0   A  DEO 
i        PETERE. 

1 .  Nihildelenninatepetendum  esse  docuitSo- 
crates. — Hsec  estpostrema  habitudo  quam  ne- 
cessario  includit  oratio,  scilicet  ad  rem  postu- 


latam,  de  qua  tractat  D.  Thomas,  dicta  qu.  83, 
art.  5,  ad  6,  et  in  5  refert  ex  Valerio  Maximo 
sententiam  Socratis  philosophi,  qui  asserebat, 
nihil  ultra  petendum  a  dlis  immorlalibus , 
quam  ut  bona  tribuerent.  Itaque  censuit  ille 
philosophus  nihil  esse  a  Deo  determinate 
petendum ;  et  rationem  addidit ,  quia  Deus 
scit  quid  unicuique  sit  utile,  nos  autem  ssepe 
in  votis  habemus  id  quod  non  impetrare  me- 
lius  esset.  Quam  rationem  confirmare  videtur 
Paulus  ad  Roman.  8,  dicens  :  Quid  oremus, 
sicut  oportet,  nescimus.  Atque  hsec  etiam  seu- 
tentia  tribui  potest  Wiclepho ;  nam,  sicut  ne- 
gavit  esse  orandum  pro  aliquo  in  particulari, 
ita  consequenter  negare  potuit  vel  debuit 
esse  aliquid  in  speciali  in  oratione  petendum, 
quia  eadem  est  utriusque  ratio.  Denique  hee- 
retiei  dicti  Illuminati  in  eadem  sententia  fuisse 
feruntur;  dicebant  enim  nihil  esse  a  Deo  pe- 
tendum,  nisi  ut  fiat  voiuntas  ejus,  nam  hoc 
solum  est  desiderandum ,  et  bonis  omnibus 
prseferendum,  juxta  debitum  charitatis. 

2.  Contraria  opinio  tanquam  certa  statui- 
tur,  et  fide  tenenda.  —  Nihilominus  pro  certo 
statuendum  est,  licitum  esse  aliquid  determi- 
nate  a  Deo  in  oratione  petere.  Quod  censeo 
esse  de  fide,  sufficienterque  probari  ex  ora- 
tione  Dominica  ;  nam  postremo  loco  citati 
heeretici,  unam  tantum  illius  particulam  seu 
petitionem  videntur  admisisse,  scilieet,  fiat 
voluntas  tua,  cum  tamen  Christus  Dominus 
sex  alias  nos  docuerit,  quibus  multa  in  par- 
ticulari  petimus.  Exemplo  etiam  idem  nos 
Christus  docuit,  rogans  pro  fide  Petri,  et  pro 
remissione  peccati  crucifigentium  ipsum.  Et 
ex  tota  Scriptura,  prsesertim  ex  libro  Psalmo- 
rum,  et  ex  Epistolis  Pauli,  constat  hunc  fuisse 
usum  Sanctorum,  quem  etiam  Ecclesia  in  suis 
observat  orationibus.  Quomodo  autem  hoc 
intelligendum  sit,  et  qua  ratione  ad  diversa 
bonorum  genera  sit  applicandum,  patebit  ex 
sequentibus.  Unde  etiam  facile  solvetur  fun- 
damentum  oppositi  erroris. 

3.  Assertio  posita  declaratur  ,  distinguendo 
bona  spiritualia  et  temporalia. — Temporalium 
bonorum  subdivisio.  —  Est  ergo  advertendum 
duplex  esse  bonorum  genus  :  quaedam  enim 
bona  spiritualia  dici  possunt,  alia  temporalia. 
Sub  spiritualibus  hic  compreheudimus  omnia 
honesta  bona,  quibus  nemo  polest  male  uti, 
sive  sint  gratia  et  supernaturales  virtutes 
ac  earum  opera,  sive  sint  virtutes  morales 
acquisitee  cum  actibus  suis.  Sub  temporalibus 
autembonis  comprehendimus  omnia  bonafor- 
tunee,  et  bona  corporis,  ut  sunt  vita  et  salus, 


6-4 


LIB.  I.   DE  ORATIONE  1N  COMMUKI. 


et  bona  etiam  animi,  quibus  male  uti  possu- 
mus,  ut  virtutes  intellectuales,  seientia,  ars, 
etc.  Despiritualibus  bonis  dicemus  c.  seg.;hic 
solum  cle  temporalibus,  quee  subdistingui  pos- 
sunt.  Nam  qusedam  sunl  per  se  convenientia 
naturee,  ac  proinde  per  se  appetibilia  secun- 
dum  rectam  rationem,  propter  bonum  et  con- 
venientem  statum  naturse,  nisi  aliquid  per 
accidens  obstet,  ut  vita,  salus  et  scientia. 
Alia  vero  sunt  bona  indifferentia,  quee  prop- 
ter  se  appetibilia  non  sunt,  sed  tantum  prop- 
ter  utilitatem  ad  alia  hona  per  se  et  honeste 
appetibilia,  ut  sunt  honor,  fama,  potentia, 
divitiee,  etc. ;  unde  inter  heec  queedam  sunt 
vel  simpliciter,  vel  moraliter  necessaria  ad 
consequenda  vel  conservanda  alia  bona  per 
se  naturee  convenientia,  ut  est  victus  neces- 
sarius,  et  vestitus,  et  bonum  nomen  neces- 
sarium  ad  vitse  tranquillitatem ;  alia  supe- 
rahundantia,  ut  divitiee,  magni  honores,  etc. 

■4.  Qaorumdam  opinio,  bona  temporaliatan- 
tum  in  ordine  ad  gloriam  obtinendam  peti  aDeo 
fosse  docet.  —  Quidam  ergo  absolute  de  toto 
genere  bonorum  temporalium  dicunt,  talia 
bona  non  esse  determinate  petenda  absolute, 
sed  solum  sub  conditione,  si  conducant  ad 
beatitudinem,  et  futura  sint  instrumenta  vir- 
tutum;  et  si  aliter  petantur,  non  esse  licitam 
orationem.  Hoc  significare  videtur  D.  Thom., 
in  d.  art.  5,  ubi,  relata  sententia  Socratis,  sub- 
jungit  :  QjUcb  quidem  sententia  aliqualiter  vera 
est,  quantum  ad  illa  quce  possunt  malum  even- 
tum  habere,  quibus  etiam  komo  potest  male  et 
bene  uti ;  et  in  art.  6  ait,  licitum  esse  deside- 
rare  bona  temporalia,  non  principaliter,  sed 
ut  quredani  adminicula,  quibus  adjuvemur  ad 
tendendum  in  beatitudinem.  Unde  consequen- 
ter  significat  solum  sub  ea  ratione  et  condi- 
tionepetiposse,  quia  ut  ex  Augustin.  preemit- 
tit,  illud  tantum  honeste  petitur,  quod  honeste 
desideratur.  Et  ita  videtur  communiter  intel- 
ligi  D.  Thom.  ab  expositoribus,  et  expresse 
affirmat  Sylvester,  verb.  Oratio,  q.  5;  Me- 
dina,  dict.  God.  de  Poenitent.,  q.  3.  Et  fortasse 
sententia,  quam  isti  auctores  intendunt,  vera 
est ;  sed  oportet  eam  amplius  exponere,  tum 
ut  distincte  intelligatur  quomodo  heec  petenda 
sint ;  tum  ne  injiciamus  scrupulos,  et  timorem 
peccandi  ubi  non  est,  neque  etiam  nimiam  li- 
centiam  demus  petendi  aut  desiderandi  tem- 
poralia, 

5.  Varii  modipetendi  aliquid  a  Deo. — Opor- 
tet  ergo  advertere,  aliud  esse  petere  aiiquid 
propter  se,  vel  propter  aliud,  aut  petere  ab- 
solute,  vel  suh  conditione  :  nam  petere  propter 


se  est  petere  tanquam  bonum  propter  se  ama- 
bilc,  cui  opponiturpetere  propter  aliud;  heec 
igitur  duo  idem  valent,  quod  petere  ut  finem 
vel  ut  medium.  Unde  sicut  est  duplex  finis, 
scilicet  ultimus  et  proximus,  ita  dupliciter 
potest  aliquid  propter  se  peti,  scilicet  tan- 
quam  finis  ultimus  vel  proximus.  Et  similiter 
duobus  modis  dici  potest  aliquid  esse  prop- 
ter  aliud,  scilicet,  vel  ex  formali,  aut  virtuali 
relatione  operantis,  vel  ex  vi  operis,  seu  modi 
operandi;  eodem  igitur  duplici  modo  potest 
aliquid  peti  propter  aliud.  Unde  fit  ut  aliquis 
modus  petendi  aliquid  propter  se  repugnet 
cum  omni  modo  petendi  propter  aliud,  ut 
quanclo  aliquid  petiturtanquam  ultimus  finis; 
aliquando  vero  possit  idem  simul  peti  propter 
se  et  propter  aliud,  vel  ex  vi  operis,  vel  ex 
relatione  operantis,ut  contingitin  bono  quod 
propter  se  petitur,  solum  tanquam  finis  pro- 
ximus.  At  vero  petere  absolute,  vel  sub  con- 
ditione,  quoad  utrumque  membrum  cadere 
potest  tam  in  bonum  propter  se,  quam  prop- 
ter  aliud  postulatum,  quia  utrumque  potest 
sub  conditione  aliqua  desiderari,  velabsolute. 
Nam  licet  ego  non  desiderem  salutem,  vel 
honorem,  nisi  propter  divinam  gloriam,  nihi- 
lominus  possum  absolute  illa  desiderare,  quia 
et  absolute  desidero  finem,  et  absolute  etiam 
cupio  per  hoc  medium  illum  finem  consequi, 
atque  ideo  possum  etiam  ahsolute  petere  ut 
Deus  et  illud  bonum  mihi  tribuat,  et  ad  illum 
fmem  conferre  faciat,  qui  videtur  esse  modus 
valde  usitatus  ct  vulgaris  petendi  heec  bona 
temporalia,  quando  in  aliqua  abundantia  vel 
excellentia  desiderantur. 

6.  Prima  assertio  ;  mortaliter  peccat,  qui 
a  Deo  in  oratione  petit  bona  temporalia  tan- 
quam  ultimum  finem. —  Dico  ergo  primo  :  pe- 
tere  hsec  bona  temporalia  propter  se,  ulti- 
mum  tinem  in  eis  constituendo ,  peccatum 
mortale  est.  Hoc  per  se  notum  est ;  tum  quia 
affectus  ad  temporale  bonum,  ut  ad  ultimum 
finem ,  est  peccatum  mortale  contrarium  di- 
lectioni  divinse  super  omnia;  tum  etiam  quia 
postulare  a  Deo  complementum  hujus  desi- 
derii,  seu  affectus,  speciale  peccatum  contra 
religionem  est,  quia  est  petere  a  Deo  comple- 
mentum  pravi  desiderii.  Si  quis  autem  atten- 
dat ,  haec  assertio  locum  habet  in  omnibus 
honis  creatis,  quia  in  nullo  eorunx,  cujus- 
cumque  ordinis  sit,  licet  ultimum  finem  cons- 
tituere. 

7.  Secunda  assertio :  aliquabona  temporalia, 
si  debito  modo  appetantur ,  a  Deo  postulari 
possunt  tanquam  proximi  fines.  —  Dico  se- 


CAP.  XVII.  UTRUM  LICEAT  1N  ORA 
cuntlo  :  qiaeedam  sunt  bona  lmmana  ac  lem- 
poralia  (in  generali  significationc  supra  ex- 
plicata )  quse  licite  possunt  proptcr  se  peti 
tanquam  fines  proximi,  dummoclo  secundum 
rectam  rationem  desidercntur  ac  petantur  , 
sicut  ex  se  amabilia  sunt.  Probatur  ex  illo 
principio  Augustini,  id  licite  peti,  quod  bo- 
neste  dcsideratur;  nam  aliqua  ex  bis  bonis 
licite  amantur  ct  desiderantur  propter  se,  id 
est,  propter  convenientiam  quam  babent  cum 
natura  rationali ,  convenientiam  ( inquam  ) 
recta  rationeregulatam;  ergo.  Minorpatetin- 
ductione  in  conservatione  vitse,  corporis  inte- 
gritate  et  sanitate,  scientia  seu  cognitione  ve- 
ritatis,  et  si  quse  sunt  alia  hujusmodi  bona. 
Nam  ratio  recta  dictat  conservandam  esse 
naturam,  et  procurandam  corporis  sanita- 
tem,  vel  scientiam ,  aut  aliquid  hujusmodi, 
et  hsec  bona  esse  per  se  appetibiba,  per  se 
loquendo ;  ergo  eodem  modo  sunt  petiMlia, 
ut  sic  dicam.  Et  declaratur  amplius,  quia  in 
illa  petitione  nulla  est  circurnstantia  mala 
per  se,  et  ex  intrinseca  ratione  ejus,  et  alio- 
quin  materia  petitionis  bona  est ,  ut  est  os- 
tensum;  ergo.  Major  patet,  quia  si  aliqua  es- 
set  circumstantia  mala ,  maxime  quia  talia 
bona  non  petuntur  propter  beatitudinem  ;  at 
hoc  non  ita  est  ;  ergo.  Major  supponitur,  quia 
etiam  supponimus  ex  aliis  circumstantiis  ora- 
tionem  recte  fieri,  scilicet,  convenienti  tem- 
pore,  loco  et  modo,  et  ex  recta  fide,  etc.  Mi- 
nor  vero  probatur,  quia  vel  ille  defectus  non 
invenitur,  vel  prout  invenitur,  non  est  priva- 
tivus,  ut  sic  dicam,  sed  negativus  tantum,  id 
est  non  de  circumstantia  necessaria  ad  bene 
esse,  sed  tantum  ad  melius  esse.  Nam  vel 
est  sermo  de  beatitudine  naturali,  vel  de  su- 
pernaturali.  Item  vel  est  sermo  de  relatione 
operantis,  vel  de  relatione  seu  tendentia  ip- 
sius  operis  ex  se.  Si  sermo  sit  de  relatione 
operantis,  verum  est  tale  bonum  peti  posse 
absque  morali  malitia  sine  tali  relatione  ad 
beatitudinem  :  quia  hsec  relatio  operantis 
non  est  intrinsece  necessaria  ad  moralem  bo- 
nitatem,  ut  patet  de  opere  eleemosynse  facto 
ex  naturali  misericordia,  sine  ulla  memoria 
beatitudinis,  nec  relatione  formali  aut  virtuali 
operantis.  At  ioquendo  de  relatione  operis, 
talia  bona  satis  petuntur  propter  beatitudi- 
nem,  eo  ipso  quod  propter  intrinsecam  con- 
venientiam  honestam  petuntur  ;  sic  enim  di- 
citur  in  gloriam  Dei  facere,  quisquis  hones- 
tum,  qua  honestum  est,  operatur ,  etiamsi 
aliam  relationem  ipse  non  adjungat.  Imo  ipse 
D.  Thomas  prima  sccundee,  quoestione  prima, 
xiv. 


riONE  PETERE  BONA  TEMPORALIA.  65 

docuit ,  quisquis  amat  bonum,  amare  illud 
propter  beatitudinem,  saltem  in  communi ; 
mullo  ergo  magis  qui  verum  aliquod  bonum 
et  bonestum  petit,  censctur  petcre  propter 
beatitudinem,  quia  vel  pctit  partem  aliquam, 
saltcm  minus  principalem  beatitudinis  natu- 
ralis,  vel  accidens  quoddam  completee  beati- 
tudinis  supernaturalis. 

8.  Tertia  assertio :  iona  temporalia,  quce  (aii- 
quam  fincs  proximi  poslulantwr ,  absolute  peti 
possunt  a  Deo. —  Dico  tertio  :  hujusmodi  bo- 
na,  quse  modo  explicato  propter  se  petuntur, 
absolute  et  sine  ulla  conditione  recte  petun- 
tur.  Hoc  sentiunt  divus  Thomas,  et  Alexand. 
Alensis,  ut  statim  videbimus.  Et  probatur, 
quia  licite  desiderantur  absolute,  nulla  adbi- 
bita  conditione ;  ergo  etiam  licite  petuntur 
ahsolute,  et  sine  conditione.  Consequentia 
probata  jam  est,  et  antecedens  probatur,  quia 
illa  objecta  habent  ex  se  bonitatem  et  hones- 
tatem  unde  possint  ita  amari.  Et  confirmatur, 
quia  qui  tantum  cogitat  de  convenientia  sa- 
lutis  vel  scientia?,  et  illam  propterea  deside- 
rat  ac  petit,  quia  judicat  secundum  rectam 
rationem  esse  amabilia  haec  bona,  nihil  aliud 
considerans  de  alio  fine  vel  conditione,  ille 
absolute  petit,  quandoquidem  conditionem 
non  ponit ;  et  tamen  non  male  facit,  quia  in 
illo  actu  nulla  est  circumstantia  mala,  ut  dic- 
tum  est.  Durumque  esset,  sine  majori  fun- 
damento  damnare  omnia  hujusmodi  deside- 
ria,  vel  petitiones  quae  frequenter  in  bomini- 
bus  etiam  timoratis,  licet  non  eximie  perfec- 
tis,  inveniuntur. 

9.  Oojectio.  —  Dilutlo.  —  Dices  :  etsi  haec 
bona  sint  per  se  appetibilia,  nihilominus  talia 
sunt,  ut  eis  male  uti  possimus;  ergo  temeritas 
qusedam  est  illa  absolute  petere ;  ut  ergo  pru- 
dens  sit  petitio,  necesse  est  ut  actu  vel  virtute 
includat  conditionem,  si  talia  bona  nobis  pro- 
futura  sunt  ad  beatitudinem,  seu  salutem  ani- 
mse,  vel  saltem  si  nocitura  non  sunt.  Unde 
quamvisfortasse  petens  non  apponat  expresse 
hanc  conditionem,  semper  debet  intelligi  vir- 
tute,  aut  interpretative  posita,  ut  oratio  bona 
sit.  Sed  contra  primo,  quia  nullum  est  in  hac 
vita  bonum,  quo  homo  pro  sua  libertate  non 
possit  male  uti  aliquo  modo.  Nam,  licet  vir- 
tutibus  non  possimus  uti  tanquam  principiis 
ad  malos  actus  eliciendos,  possumus  tamen 
ex  illis  superbire,  et  ita  illis  aliquo  modo  male 
uti ;  idemque  est  de  peculiaribus  auxiliis  aut 
favoribus  gratise ;  et  nihilominus  ex  sententia 
omnium  haec  bona  possumus  absolute  desi- 
derare  et  petere;  ergo  illa  ratio  non  suilieit, 

5 


66 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  IN  COMMUNI. 


quominus  etiam  alia  bona  per  se  convenien- 
tia  naturse  possimus  absolute  petere.  Nam 
quod  fortasse  facilius  male  utamur  his  bonis 
corporis,  aut  intellectualibus,  aut  moralibus, 
vel  supernaturalibus,  hoc  parum  refert :  quia 
si  illud  est  morale  periculum,  talis  abusus, 
sive  sit  major,  sive  minor,  reddet  actum  ma- 
lum;  si  autem  periculum  non  est  morale, 
non  sufficit  ut  actus  sit  malus,  etiamsi  major 
vel  minor  sit,  nunquam  attingendo,  ut  dixi, 
morale  periculum.  Talis  autem  ad  summum 
videtur  esse  differentia  inter  hsec  bonanatu- 
lia  et  moralia;  nam  pravus  usus  ille  valde  ac- 
cidentarius  est,  et  in  occasione  quee  interdum 
sumitur  ex  ipsa  virtute  et  bonis  gratise,  gra- 
vior  lapsus  timeri  potest,  ita  ut  licet  pericu- 
lum  ex  se  minus  sit,  magis  timeri  possit  prop- 
ter  gravitatem  detrimenti ;  ergo  si  hoc  non 
obstat  quominus  talia  bona  absolute  peti  pos- 
sint,  neque  in  aliis  bonis  obstabit. 

40.  Accedit  secundo,  quod  qui  haec  bona 
honeste  desiderat,  hoc  ipso  quantum  est  ex 
se  illa  desiderat,  ad  bene  et  honeste  illis  uten- 
dum;  unde  non  oportet  ut  sub  conditione 
ilia  petat,  sed  potius  ut  simul  petat  talem 
conditionem  in  se  impleri,  videlicet,  ut  talia 
bona  obtineat  ad  bene  et  honeste  illis  uten- 
dum,  prout  ipsa  per  se  et  natura  sua  postu- 
lant.  Tandem  dicimus  (ne  solum  de  nomine 
fiat  disputatio)  omnes  fateri,  actum  iilum, 
prout  a  nobis  declaratus  est,  esse  licitum, 
etiamsi  ex  partieulari  intentione  operantis, 
vei  prsesenti  ac  formali,  vel  praeterita,  et  vir- 
tualiter  manente,  conditio  non  apponatur,  quia 
nimirum  operans  nihil  unquam  de  illa  cogi- 
tavit.  Hunc  ergo  nos  vocamus  actum  absolu- 
tum.  Si  quis  autem  contendat  ex  natura  ope- 
ris  interpretative  includi  illam  conditionem, 
non  esset  fortasse  contradictio  in  re;  nam 
certe  qui  hsec  bona  honesie  desiderat,  sem- 
per  habet  hanc  auimi  prseparationem,  ut  si 
virtutem  sint  impeditura,  vel  si  futura  sint 
in  occasionem  ruin?e,  eanoiit;  heec  vero  con- 
ditio  magis  esse  intelligitur  in  bona  disposi- 
tione  subjecti  quasi  habituali,  quam  in  ipso- 
met  actu  petendi,  et  ideo  illum  absolutum 
vocamus. 

11.  Quarta  assertio  :  bona  indifferentia 
quat  vita?  degendce  necessaria  sunt,  eodem  mo- 
do  pet  ipossunt  ac  ipsa  bona  corporalia  vel 
intellectunlia  per  se  optabilia. — Dico  quarto: 
quando  bona  indifferentia,  ut  divitiae,  et  si- 
milia,  non  simpliciter  -nec  cum  excessu  pe- 
tuntur,  sed  cum  hac  moderatione,  scilicet, 
quantum  ad  hujus  vitte  commoditatem  neces- 


saria  sunt,  tunc  eoclem  modo  peti  possunt, 
quo  ipsa  bona  corporalia,  vel  intellectualia, 
quse  per  se  expetibilia  sunt.  Hanc  assertio- 
nem  intendit,  ut  existimo,  div.  Thomas,  dicto 
articulo  6,  et  Alexand.  Alens.,  dicta  qusest. 
26,  art.  3,  §  4.  Et  videtur  recte  probari  ab 
eisdem  ex  illo  Proverb.  30 :  Divitias  et  pau- 
pertatem  ne  dederis  mihi,  sed  tantum  victui 
meo  tribue  necessaria.  Item  ex  illa  petitione 
Orationis  Dominicse:  Panem  nostrum  quoti- 
dianum  da  nobis  hodie;  per  quam  suppono 
peti  panem  etiam  corporalem,  ut  Chrysosto- 
mus  et  alii  exponunt,  licet  alia  etiam  inclu- 
dat,  ut  libro  quarto  videbimus.  Consonat 
etiam  illud  Genes.  28:  Si  fuerit  Dominus 
mecum,  et  custodierit  me  in  via,  per  quam  ego 
ambulabo,  et  dederit  milii  panem  ad  vescen- 
dum,  et  vestimentum  ad  induendum,  reversus- 
que  fuero  prospere  ad  domum  patris  mei,  erit 
milii  Dominus  in  Deum.  Ubi  petitio  modera- 
ta  talium  bonorum  non  solum  absoluta  est, 
sed  etiam  voto  confirmata.  Preeterea  hoc 
sentit  Augustinus,  epistola  4  24  ad  Probam, 
capite  sexto  et  sequentibus.  Cum  enim  dixis- 
set :  Si  optant  sibi  ac  suis  su/ficientiam  re- 
rum  necessariarum,  etc,  subjungit:  Hanc 
ergo  sufficientiam  non  indecenter  yult,  quis- 
quis  vult,  neque  amplius  vult.  Et  cum  addu- 
xisset  locum  Proverbiorum,  subjungit:  Vides 
certe  et  istam  sufficientiam  non  appeti  prop- 
ter  seipsam,  sed  propter  salutem  corporis,  et 
congruentem  habitum  personce  hominis,  quo 
habitti  non  sit  inconveniens  eis,  cum  quibus 
honeste  et  officiose  vivendum  est.  Additque 
sequentia  verba,  quse  hanc  et  prsecedentem 
conclusionem  confirmant :  In  hisitaque  omni- 
bus  incolumitas  hominis  et  amicitia  propter 
seipsa  appetuntur  ■■  sufficientia  vero  rerum  ne- 
cessariarum,  non  propter  se  ipsam ,  sed  prop- 
ter  duo  superiora  quceri  solet,  cum  decenter 
qua?ritur.  Et  hoc  confirmat  usus  Ecclesise. 
Nam  in  litaniis  et  collectis  ssepe  postulat 
temporalia  bona,  ut  plu\iam,  vel  serenita- 
tem,  nulla  adjecta  conditione.  Ratio  ergo  as- 
sertionis  ex  his  verbis  facile  confici  potest, 
quia,  eo  modo  quo  petitur  aliquid  propter  se, 
potest  etiam  peti  medium  necessarium  ad 
illud  obtinendum.  Item  illa  petitio  jam  habet 
finem  honestum,  unde,  licet  materia  ex  se 
sit  indifferens,  honestatur  ex  fine ;  et  eo  ipso 
quod  cum  dicta  moderatione  petitur,  tollitur 
morale  periculum,  quod  in  abundantia  ha- 
rum  rerum  temporalium  esse  solet ;  ergo  ex 
omni  capite  honesta  est  talis  oratio.  Est  au- 
tem  talis  oratio  absoluta,  eo  modo  quo  dic- 


CAP.  XVII.  UTRUM  LICEAT  IN  ORAT 
tum  est  de  preecedenti;  semper  tamen  habet 
intrinsece  subintellectam  limitationem  illam, 
ut  heec  ipsa  quantumvis  moderata  sufficien- 
tia  non  desideretur  cum  discrimine  virtutis, 
seu  si  futura  sit  occasio  alicujus  peccati ;  quse 
limitatio  in  omni  honesto  amore  creaturee  in- 
cluditur,  quatenus  non  amalur  super  omnia, 
neque  ut  ultimus  finis,  nec  sine  fine  honesto. 
42.  Quintaassertio:  bona  indiferentia  ab- 
solute  peti  non  debetit,  quando  cum  excessu  pe- 
tuntur.  —  Bonorum  abundantia,  etiam  ad  bo- 
num  usum,  postulanda  non  est  nisi  sub  condi- 
tione. — Dico  quinto  :  hsec  bona  indifferentia 
divitiarum,  honorum,  etc,  non  sunt  absolute 
petenda,  quando  cum  excessu  aliquo  vel  abun- 
dantia,aut  sine  moderata  limitatione  petuntur. 
Hanc  assertionem  intendit,  ut  opinor ,  D. 
Thom.,  in  d.  art.  5,  et  ita  conciliantur  illiduo 
articuli,  quintus  et  sextus  ;  nam  in  sexto,  do- 
cet  temporalia  bona  posse  peti ;  intelligit  au- 
tem  cum  Augustino,  quando  cum  moderata 
vel  necessaria  sufficientia  petuntur ;  in  quinto 
vero  articulo,  absolute  docet  heec  bona  non 
esse  petenda,  utique  indefinite,  seu  abundan- 
ter,  et  absque  ulla  conditione.  Ratio  vero  est, 
quia  imprirnis,ut  heec  bonahoneste  petantur, 
necesse  est  ut  non  propter  se,  sed  propter 
honestum  finem  petantur;  vix  autempossunt 
ita  peti  nisi  petantur  cum  moderatione,  et  li- 
mitatione  accommodata  honesto  fini ;  et  tunc 
jam  petenturmodo  explicato  in  preecedenti  as- 
sertione,nam  illa  moderatio  et  sufficientia  non 
potest  esse  una  in  omnibus,  sed  pro  ratione 
status  velfiuis  convenientis  homini  juxta  cou- 
ditionem  suam.  Est  autem  considerandum, 
aliud  esse  desiderare  heec  bona,  pressupposito 
statu  et  fine  quem  intendere  vel  conservare 
necesseest;  aliud  vero  esse  desiderare  abun- 
dantiam  talium  divitiarum  ultra  preesentem 
statum  et  finem  necessarium,  intendendo  ni- 
hilominus  bonum  usumtalium  divitiarum,  vel 
munerum,  aut  honorum,  et  hunc  vocamus 
superabundantem  affectuna,  qui  etiam  malus 
non  est,  stante  illo  fine,  et  nihilominus  dici- 
mus  talem  excessum  temporalium  bonorum 
non  esse  absolute  petendum,  sed  adhibita 
conditione,  si  ad  salutem  animee,,  vel  divinam 
gloriam  profutura  sint.  Et  ratio  est,  quamin- 
sinuavit  clivus  Thomas,  quia  talis  abundantia 
tam  est  periculosa,  ut  dixerit  Christus  Domi- 
nus  impossibile  esse  divitem  salvari ;  et  Pau- 
lus :  Qui  volunt  divites  fieri,  incidunt  in  tsnta- 
tionem  et  laqueum  diaboli,  et  desideria  multa 
inutilia  et  nociva,  etc,  prima  ad  Timoth.  6. 
Unde  licet  homo,  quando  heec  appetit  et  pe- 


IONE  PETERE  BONA  TEMPORALIA.  (17 

tit,  videatur  sibi  bonam  intentionem  habere^ 
periculose  nihilominus  desiderat  et  pelit,  quia 
difficillimum  posteaest,  acquisitis  talibus  bo- 
nis,  illam  intentionem  exequi ;  ergo  non  sine 
aliqua  imprudentia  ac  temeritate  absolute  pe- 
tuntur ;  debet  ergo  semper  adhiberi  conditio 
etiam  ex  parteipsius  petentis.  Praeterea  vide- 
tur  hoc  necessarium  ad  moderandum  affcc- 
tum ;  nam  quando  heec  bona  abundanter  et 
sine  limite  queeruntur,  semper  sollicitant  af- 
fectum,  et  de  se  inducunt  varia  desideria,  et 
conjiciunt  hominem  in  multa  pericula  ;  ergo 
oportet  saltem  conditionem  adhibere  ad  mo- 
derandum  affectum,  et  morale  periculum  vi- 
tandum. 

4  3.  Ex  quo  infert  Medina  supra,  aliquas 
esse  virtutes  morales,  quas  homo  simpliciter 
desiderare  aut  petere  non  debet,  ut  magnifi- 
centiam,  liberalitatem,  et  alias,  quee  sine  usu 
abundantium  divitiarum ,  vel  honorum,  aut 
publicorum  munerumcomparari  nonpossunt. 
Sed  hoc  intelligendum  est  de  his  virtutibus, 
quantum  ad  exteriorem  usum  seu  exercitium 
illarum;  nara,  licet  ille  usus  simpliciter  bo- 
nus  sit,  nihilominus  propter  periculum  non 
est  absolute  postulandus,  nec  bona  temporalia 
propter  ipsum,  sed  adhibita  conditione ;  hoc 
vero  non  obstante,  ipsee  virtutes  quoad  sub- 
stantiam  earum  desiderari  possunt,  imo  et 
exerceri  quoad  affectum,  et  internum  animi 
propositum,  quia  perse  honestee  sunt. 

i-4.  Liceatne  desiderare  divitias  et  honores. 
—  Sed  queeres  an  absolute  petere  talia  bona 
cum  proposito  bene  utendiillis,  inrigore  pec- 
catum  sit,  et  an  sit  mortale,  vel  veniale,  vel 
tantum  sit  infirmitas  hominis  minus  perfecti ; 
difficile  enim  est  actum  hunc  damnare  tan- 
quam  semper,  vel  intrinsece  malum.  Heec  in- 
terrogatio  pendet  ex  aliis  queestionibus  perti- 
nentibus  ad  alias  materias,  an  liceat  deside- 
rare  divitias,  honores  et  dignitates,  ut  episco- 
patum,  et  similia,  absoluto  desiderio,  cum  in- 
tentionebeneutendiillisbonis;  nam  quale  est 
iilud  desiderium,  talis  est  hsec  oratio'.  Si  er- 
go  consideremus  objectum  intrinsecumillius 
desiderii,  non  est  malum ,  sed  indifferens  ; 
finis  autem  etiam  supponitur  bonus;  ergoex 
his  non  potest  damnari  ille  actus  tanquam  in- 
trinsece  malus.  Solum  ergo  potest  dubitari 
ratione  periculi,  quian  ulla  alia  circumstantia 
intrinsece  mala  cogitari  potest,  quee  cum  tali 
actu  necessario  conjuncta  esse  videatur,  unde 
supponere  possumus  quod  tlat  debito  tempo- 
re  et  loco,  et  convenienti  modo  quoad  reli- 
quas  omnes  circumstantias.   Ratione   autem 


68  LIB.  I.  DE  ORATIONE  1N  COMMUNI. 

solius  periculi  non  videtur  posse  in  univer- 

sum  damnari  actus  ille,   tum  quia   tale  peri- 

culum  non  videtur  semper  esse  proximum  et 

morale ;  tum  etiam  quia  non  videtur  esse  eequa- 

le  hoc  periculum  in  omnibus  hominibus ;  un- 

de  aliqui  possunt  non  temere  sperarese  bene 

usuros  hac  opulentia  divitiarum,  si  eis  conce- 

datur.  Tum  preeterea  quia  multse  sunt  actio- 

nes,  vel  negotiationes  humanee,  ut  mercatu- 

ra,  et  similes,  in  quibus  inest  hujusmodi  pe- 

riculum,    et   nihilominus  non   est  intrinsece 

malum  illas  exercere,  et  huic  se  committere 

periculo;  ergo  similequid  desiderare,  aut  pe- 

tere  absolute,  non  est  per  se   intrinsece  ma- 

lum  ratione  periculi.  ( Vide  Ambr.,  serm.  22 

in  Ps.  118,  circa  illa  verba  :  Appropinquet  ora- 

tio  mea  in  conspectu  tuo,  Domine.) 

15.  Illa  oona  desiderare  non  Licet  ratione pe- 

riculi. —  Dico  ergo  hunc  orandi  modum  non 

excludi  a  nobis  (tanquam  per  se  ac  intrinsece 

malum,  sed  tanquam  periculosum,  ac  propte- 

rea  vitandum.  Supponimus  enim,  quoad  habi- 

tualem  dispositionem  et  intentionem,  semper 

retineri  animum  non  ita  volendi  hsec  bona, 

ut,  etiamsi  nocitura  sint  animse,  sibi  ea  dona- 

ri  quis  velit ;  nam  hoc  jam  esset  in  eis  ponere 

ultimum  finem,  et  a  fortiori  nullo  modo  eare- 

ferre  in  Deum,   ac  verum  ultimum  finem,   et 

ideo  illa  sic  petere  grave  esset  crimen.  Unde, 

eo  ipso  quod  quis  appetit  hajc  bona  cum  hac 

affectus  moderatione,  ut  propterbonumusum 

illa  velit,   et  cum  intentione   ac  spe  cavendi 

periculum  quod  in  eis  est,  virtualiter  vel  sal- 

tem  habitualiter  retinet  animum  nolendi  illa. 

si  animse  nocitura  sint.  Tunc  ergo  dici  potest 

talis  oratio  habere  quasi  intrinsecam  et  inna- 

tam  conditionem,  ut  supra  notavimus ;  et  ni- 

hilominus  nunc  addimus,   quando  oratio  est 

de  hujusmodi  bonis  temporalibus  (quae  gene- 

.rali  nomine  supcrfiua  dici  possunt),  ut  con- 

venienter  fiat,  addendam  esse  aliquam  expres- 

sam  conditionem  ex  parte  orantis,  ad  mode- 

raudum  et  continendum  ejus  affectum.  Quod 

si  quis  aliter  illapetat,  non  statim  illumdam- 

namus,  nec  peccare  dicimus;  credimus  tamen 

non  sine  periculo  ita  orare,  et  talem  orandi 

modum  esse  non  parvum  indicium  nimii  affec- 

tus  adtalia  temporalia  bona,  qui  raro  eritva- 

cuus  omniculpa.  Quin  etiam  addimus  petitio- 

nem  talium  bonorum  ex  definito  affectu  ac 

desiderio,   quantumvis  addatur  conditio,  im- 

perfectam  esse;  quia  desiderare  hsec  bona 

temporalia  non  est  de  se  perfectionis  opus, 

cum  Chiistus  Dominus  consuluerit  ea  relin- 

quere  et  contemnere. 


CAPUT  XVIII. 

AN    ORANDO   PRO    TEMPORALIBUS  BONIS  PETAMUS  A 
DEO  ALJQUAM  GRATIAM,  ET  PROPTER  GHRISTUM. 


1.  Difficultatis  ratio.  —  Est  ad  explican- 
dum  difficile  in  hac  oratione  de  temporalibus 
bonis,  quidnam  a  Deo  petamus.  Ratio  difficul- 
tatis  est,  quia  per  orationem  non  possumus 
postulare  a  Deo  dona  naturse,  sed  gratise  ;  at 
hsec  temporalia  bona,  licet  sint  dona  Dei,  non 
tamen  sunt  gratise,  sed  naturee.  Major  colligi- 
tur  ex  Hier.  et  Aug.,  et  Conciliis  ac  Patribus, 
quatenus  ex  oratione  colligunt  veritatem  ac 
necessitatem  gratiae.  Unde  quia  Pelagius  di- 
cebat  bona  opera  fieri  per  vires  naturae,  abs- 
que  donis  gratia?,  intulerunt  Patres,  ex  er- 
rore  Pelagii  sequi  non  esse  orandum  Deum 
pro  bonis  operibus ;  quae  collectio  non  essel 
bona,  si  Deus  esset  orandus  non  tantum  pro 
donis  gratise,  sed  etiam  pro  donis  naturse. 
Hanc  doctrinam  Patrum  supponimusexmate- 
ria  de  Gratia,et  est  claraapud  Hieron.,  Epist. 
ad  Ctesiphontem,  et  libro  contra  Pelagianos, 
fere  a  principio  ;  et  Augustin.,  lib.  de  Perfec- 
tione  justitise,  circa  finem,  in  ultima  respon- 
sione,  et  lib.  de  Natura  et  grat.,  c.  18,  et  in 
Epist.  107,  et  in  90,  cui  subscribunt  alii  etiam 
Episcopi  Africaa,  et  in  91,  quse  est  responsio 
Innoeentii,  et  habetur  inter  Epistolas  ejus, 
estque  25.  Idem  Ccelestinus,  Epist.  1  ad  Epis- 
copos  Gallise,  cap.  9.  Quod  autem  temporalia 
bona  non  pertineant  ad  ordinem  gratiae,  sed 
naturse,  videtur  per  senotum.  Unde  explica- 
tur  et  augetur  in  hunc  modum  difficultas;  quia 
haic  temporalia  bona  proveniunt  ex  naturali- 
bus  causis  cum  generali  concursu  Dei ;  quando 
ergo  illa  petimus,  aut  miraculum  petimus, 
aut  solum  postulamus  quod  per  communem 
cursum  causarum  nobis  proveniant.  Primum 
dicere  nimium  est,  quia  ordinarie,  et  sine 
peculiari  inspiratione  et  dono  fidei  non  sunt 
postulanda  miracula,  essetque  tentare  Deum, 
tam  frequenter  miraculum  petere.  Secun- 
dum  autem  nimis  parum  est,  quia  causae 
secundse  necessitate  quadam  naturali  agunt, 
et  Deus  prsebet  illis  concursum  ad  modum  na- 
turaj ;  nam ,  licet  per  actum  simpliciter  hbe- 
rum  concurrat,  tamen  ex  lege  est  quasi  natu- 
ralis  concursus,  adeo  ut  sit  miraculum  illum 
suspendere .  Cum  autem  haec  bona  petimus,non 
solum  postulamus  ut  Deus  non  auferat  con- 
cursum  suum,  vel  ne  miraculose  faciat  ut  eis 
privemur.  Difficile  ergo  est  declarare  quid 
petamus  ;  quia  inter  illa  duo  non  videtur  dari 


CAP.  XVIH.  UTRUM  PETENDO  BONA  TEMPORALIA,  PETATUR  ALIQUA  GRATIA. 


613 


medium,  quia  immutare  ordincm  naturse  ad 
conferenda  hsec  bona,  miraculosum  est. 

2.  Nonnulli  dicunt  temporalium  bonorum 
collationem  per  generalem  Dei  cnncursum  et 
providentiam  in  oratione  postulari.  —  In  hac 
difficultate  varii  dicendi  modi  insinuantur 
ab  auctoribus.  Unus  est,  per  hanc  orationem 
solum  postulari  a  Deo,  ut  ea  nobis  conferat 
suo  generali  concursu  etprovidentia.  Ita  sen- 
tit  Sot.,  lib.  de  Nat.  et  grat.,  c.  21,  ad  2 
arg.  Gregorii,  circa  finem:  Petimus  (inquit) 
a  Beo  pluviam,  et  aliabenigna  tempora  et  tem- 
poralia,  quce  tamen  per  causas  secundas  solo 
generali  adjutorio  elargitur  nobis.  Et  hoc 
modo  ait  ibidem  esse  agendas  Deo  gratias 
pro  quocumque  bono  morali,  etiamsi  inter- 
dum  mere  naturale  sit,  et  absque  gratia  fiat. 
Unde  consequenter  significat  esse  in  oratione 
petendum  adjutorium  ad  bonum  opus  mo- 
rale,  vel  ad  opus  artis  aut  scientise,  etiamsi 
tantum  sit  adjutorium  naturse,  et  non  gratise. 
Idem  sentit  Vega,  Opusc.  de  Justificatione, 
q.  12,  ubi  ait  hsec  temporalia,  quamvis  pe- 
tantur,  non  concedi,  nisi  per  communem 
cursum  naturse,  et  generalem  concursum 
Dei,  et  nihilominus  peti  debere,  quia  simpli- 
citer  sunt  beneficia"  Dei,  et  plus  ipse  in  eis 
operatur  quam  nos ;  et  quamvis  paratus  sit 
ad  dandum  suum  concursum,  tamen  simpli- 
citer  non  debet  illum  ex  justitia ;  possetque 
illum  non  dare,  ideoque  merito  vuit  ut  a  no- 
bis  postuletur,  et  ut  petendo  recognoscamus 
esse  hoc  Deibeneficium. 

3.  Objectioni  occurritur. —  Quod  si  objicia- 
tur  hoc  modo  enervari  rationem  Patrum  ex 
oratione  sumptam  contra  Pelagium,  respon- 
deri  potest  iniprimis,  verisimile  esse  Pela- 
gium  negasse  non  solum  necessitatem  gra- 
tise,  sed  etiam  necessitatem  concursus  divini 
ad  bona  opera  libera,  ideoque  voluisse  illa 
omnino  esse  nostra,  et  nullo  modo  beneficia 
Dei  nisi  in  radice,  quatenus  dedit  naturam 
vel  voluntatem  ;  ita  enim  significat  Hierony- 
mus,  dicta  Epistola  ad  Ctesiphonteru,  et  in- 
terdum  Aug.  Et  ideo  ex  illa  ratione  hoc  so- 
lurn  contendunt  Hieron.  et  Aug.,  nostram 
voluntatem  non  sufficere  ad  opera  bona;nam 
si  sola  nostra  voluntas  sufficeret,  non  esset 
cur  oraretur  Deus,  ut  Augustinus  supra  dixit; 
oratur  ergo  Deus,  quia  ipse  est  principalis 
auctor  cujuscumque  boni.  Quomodo  autem 
sit  auctor  hujus  vel  illius  boni,  ex  illa  sola 
ratione  discerni  non  potest,  sed  aliis  princi- 
piis,  vel  testimoniis  Scripturae  utendum  est, 
quse  Sancti  non  omittunt. 


A.  Ille  dicendi  modus  nonplene  rem  explicat. 
— Nihilominus  non  acquiescit  animus  in  hoc 
modo  dicendi.  Primo,  quia  negari  non  potest 
quin  aliquo  modo  infirmet  rationem  Patrum, 
filque  responsio  prseter  intentionem  eorum ; 
nam  ex  ovatione  immediate  concludunt  ne- 
cessitatem  gratise.  Eo  vel  maxime,  quodvalde 
incertum  est  an  Pelagius  negaveritgeneralem 
concursum  Dei ;  saltemque  non  legimus  Con- 
cilia  aut  Patres  facere  in  hoc  magnam  vim 
contra  Pelagium,  sed  ut  doceant  et  osten- 
dant  necessitatem  adjutorii  divini  superantis 
naturam.  Prseterea  ratio  superius  facta  non 
parum  me  movet,  quia  non  petimus  a  Deo 
solum  ut  preebeat  generalem  concursum, 
quem  negare  miraculum  esset.  Sicut  enim 
non  semper  postulamus  ut  miraculum  faciat, 
ad  dandum  nobis  hujusmodi  bona,  ita  non 
tantum  postulamus,  ne  per  miraculum  nos 
iliis  privet.  Item,  exemplis  hoc  facile  ostendi 
potest,  si  unusquisque  per  reflexionem  suam 
recogitet  qua  intentione  hsec  petat.  Quando 
enim  peto  a  Deo  vitae  conservationem,  non 
solum  peto  ut  Deus  non  suspendat  proprium 
suum  influxum,  quo  me  conservat ;  jam  enim 
scio  Deum  non  esse  suspensurumillum  exse, 
nec  de  hoc  quisquam  est  sollicitus ;  peto  ergo 
alium  modum  conservationis  et  protectionis 
Dei.  Similiter  quando  petimus  ut  in  belio  ini- 
mici  Ecclesia?  dexterse  Dei  potentia  conteran- 
tur,  non  solum  petimus  ut  concurrat  gene- 
rali  concursu  cum  nostris  militibus,  vei  cum 
hostibus  non  concurrat,  miraculoso  modo ; 
nam  iilud  prius  parum  est,  et  supponitur  po- 
tius  quam  petatur  ;  posterius  vero  nimis  est 
inusitatum  ;  aliud  ergo  petimus. 

5.  Bona  temporalia  esse  petenda  ut  condu- 
cunt  ad  gratiam,  docent  aliqui.  —  Hic  etiam 
dicendi  modus  non  omnino  solvit  difficultatem. 
—  Dicunt  ergo  alii  bona  temporalia  non  esse 
petenda  a  Deo,  nisi  quatenus  ad  veram  gra- 
tiam  pertinere  possunt.  Quamvis  enim  hsec 
bona  secundum  se  spectata  naturalia  sint, 
tamen  quatenus  possunt  esse  instrumenta  vir- 
tutis,  et  ad  salutem  seternam  obtinendam  de- 
servire,  ad  ordinem  gratise  elevantur,  unde 
sub  ea  ratione  cadere  possunt  sub  meritum 
justorum.  Quia  igitur  hsecbona  humana,  sive 
externa,  sive  corporis.  sive  intellectus  (quan- 
tum  ad  naturaies  scientias  etartes),  non  sunt 
postulanda  a  Deo,  nisi  quatenus  ad  seternam 
gloriam  referuntur  et  prosunt,  ideo  non  pe- 
tuntur  nisi  sub  ratione  gratiae.  Sed,  licet  hoc 
ex  parte  verum  sit,  non  evacuat  totam  difii- 
cultatem  propositam;  nam  imprimis  ut  heec 


70 


LIB.  I.  DE  0RAT10NE  IN  COMMUNI. 


bona  honeste  petantur,  satis  est  ut  propter 
fmem  honestum  pertinentem  ad  commodita- 
tem  naturae  recta  ratione  regulatam  petantur, 
ut  supra  dictum  est;  ergo  tunc  non  petuntur 
ut  donagratiae,  sedtantum  ut  uaturalia  benefi- 
cia.Dicet  aliquis,  eoipso  quod  non  excluditur 
supernaturalis  finis,  in  ipsa  petitione  includi, 
quia  ex  divina  ordinatione  et  providentia 
omnia  haec  bona  dantur,  et  praeparaniur  ho- 
minibus  propter  illum  finem.  Sed  hoc  non  sa- 
tisfacit,  quia  illa  relatio  in  supernaturalem 
salutem  tenet  se  ex  parte  Dei,  non  vero  ex 
parte  hominis  petentis  taiia  bona,  quia  quan- 
tum  in  se  est  non  aliter  illa  petit,  quam  si 
tantum  deservirent  ad  naturalem  felicitatem ; 
ergo  licet  illa,  ut  sunt  sub  tali  relatione,  ex 
parte  Dei  ad  supernaturalem  providentiam 
pertineant ,  et  ut  sic  participent  rationem 
gratiee  per  quamdam  extrinsecam  denomina- 
tionem,  tamen,  ut  cadunt.sub  talem  oratio- 
nem,  non  petuntur  ut  dona  gratire,  sed  so- 
lum  ut  beneficia  naturalia.  Sicut  in  tractatu 
de  Prsedestinatione  diximus,  quod  licet  bona 
complexio  aut  educatio  accommodata  ad  vir- 
tutem  possit  esse  effectus  praedestinationis, 
et  ut  sichabeat  rationem  gratise,  nihilominus 
naturale  opus,  ut  procedens  ab  illa  comple- 
xione,  non  est  ex  illo  capite  effectus  gratiae, 
sed  naturae,  quia  non  est  ab  illa  complexione, 
ut  est  sub  tali  relatione,  sed  tantum  secun- 
dum  se.  Sic  ergo  in  praesenti,  quipetitilla 
bona  secundum  se  spectata,  et  non  ut  sunt 
sub  tali  relatione  divina,  simpliciter  petit 
bona  naturae,  non  dona  gratiae. 

6.  Non  expedHur  etiam  difficullas,  licet  sub 
■illa  relatione  talia  bona  petantur.  —  Et  praete- 
rea,  sive  petantur  hoc  imperfecto  modo,  si- 
ve  alio  excellentiori,  ex  virtuali,  vel  etiam  ex 
formali  relatione  ad  finem  jSupernaturalem, 
vel  etiam  sub  expressa  conditione,  si  ad  illum 
finem  profutura  sint,  et  non  aliter,  adhuc 
manet  difflcultas  posita,  quomodo  per  hanc 
orationem  petatur  aliquid  supernaturale,  vel 
quod  sine  auxilio  supernafurali  haberi  non 
possit.  Hoc  enim  Patres  videntur  requirere  in 
materia  orationis,  seu  ex  parte  rei  postulatae. 
Quod  autem  ad  lioc  non  sufficiat  relatio  in  fi- 
nem  supernaturalem  ,  probatur  ,  quia  per 
hanc  orationem  non  petitur  relatio  in  illum 
finem,  sed  haec  potius  supponitur,  et  solum 
postulatur  eflectio  talisboni,  quae  naturalis  est. 
Assumptum  declaratur,  quia  vel  haec  relatio 
consideratur  ex  parte  Dei,  et  sic  omnes  cre- 
diraus  et  supponimus,  sicut  Deus  creavit  ho- 
minis  naturam  propter  illum  finenr,  ita  etiam 


praeparasse  illi  haec  subsidia  naturae,  ut  ad 
eundem  finem  illi  deservirent.  Si  vero  consi- 
deretur  relatio  illa  ex  parte  hominis  petentis, 
cum  supponatur  petere  illa  bona  propter  ta- 
lem  finem,jam  supponitur  recepisse  gratiam 
ad  desiderandum  et  petendum  illa  bona  sic 
relata,  et  non  aliter;  ergo  non  est  hoc  quod 
postulatur. 

7.  Proposita?  difficultatis  enodatio.  —  Di- 
cendum  ergo  videtur,  in  petitione  horum  bo- 
norum,  si  ex  fide  et  gratia  oriatur  talis  oratio, 
ut  nunc  supponimus,  non  solum  postulari  a 
Deo  ut  ea  nobis  conferat,  concurrendo  gene- 
rali  modo  cum  causis  secundis  naturalibus, 
etiam  in  ordine  ad  finem  supernaturalem, 
sed  etiam  ut  nobis  cum  effectu  conferaf  talia 
bona,  si  nobis  profutura  sunt  ad  salutem,  vel 
saltem  si  nocitura  non  sunt,  etiamsi  necessa- 
rium  sit  Deum  illa  nobis  procurare  per  spe- 
cialem  aliquam  providentiam,  qualem  ipse 
novit  magis  accommodatam.  Hoc  videtur  mi- 
hi  satis  probari  ex  dictis  circa  alias  senten- 
tias ;  nam  revera  incredibile  est  quod  solum 
petamus  generalem  concursum,  ut  mihi  pro- 
bant  omnia  quae  adduxi;  et  ex  intentione  Ec- 
clesiae,  et  communi  sensu  fidelium  id  satis 
constare  videtur.  Praeterea  hoc  modo  salvatur 
ratiocinatio  Patrum  contra  Pelagium;  quia 
omnis  specialis  providentia  Dei  ultra  concur- 
sum  naturae  debitum,  gratia  dici  potest,  prae- 
sertim  in  hoc  statu,  in  quo  tota  haec  provi- 
dentia  ad  supernaturalem  salutem  refertur, 
de  quo  plura  dicemus  cap.  sequenti. 

8.  Objectioni  respondetur. —  Quomodo  Eze- 
cliias  oraverit,  quando  petivit  salutem  a  Do- 
mino.  —  Nec  vero  hinc  sequitur  per  has  ora- 
tiones  semper  a  Deo  postulari  miracula  (  huic 
enim  tantum  objectioni  superest  responden- 
dum) ;  negamus  autem  hanc  illationem.  Pri- 
mo,  quia  non  semper  specialis  vel  extraordi- 
naria  providentia  continet  miraculum,  quia 
non  est  necesse  ut  per  illam  fiat  aliquid  con- 
tra  debitum  naturee,  sed  satis  est  quod  fiat 
aliquid  ultra  debitum.  Et  similiter,  necessa- 
rium  non  est  ut  fiat  aliquid  contra  ordinariam 
legem,  imo  nec  praeter  totam  legem  ordina- 
riam  universalis  providentiae  Dei,  sed  solum 
ut  fiat  aliquid  ultra  legem  debitam  huic  vel 
illi  naturae  particulari.  Quod  ita  potest  brevi- 
ter  declarari  :  nam  haec  naturalia  beneficia, 
ut  sunt  pluviae,  congrua  tempora,  victoria  in 
humano  bello,  aptitudo  ad  scientias,  et  simi- 
lia,  licet  per  se  pendeant  ex  causis  naturali- 
bus,  vel  objectis,  et  aliis  principiis,  tamen 
concursus  ipsarum  causarum  pendet  ex  variis 


CAP.  XVIII.  UTRUM  PETENDO  BONA  TEMPOIULIA,  PETATUR  ALIQUA  GRATIA. 


71 


motibus,  qai  sine  miraculo  possunt  a  Deo  fie- 
ri,  vel  per  Angelos,  vel  ad  nutum  suae  volun- 
tatis.  Et  hoc  modo  possunt  sine  miraculo  per 
specialem  providentiam  Dei ,  vel  praeparari 
apti   concursus  causarum  secundarum,   tum 
efficientium,  tum  materialium,  ut  talis  effec- 
tus  sequatur;  vel  possunt  auterri  impedimen- 
ta  quse  Deus  novit|futura,  si  omnes  inferiores 
causaj   suum    cursum  agere  sine  interventu 
alicujus  providentise  specialis  sinerentur.  Hoc 
ergo    modo   postulamus    a   Deo   peculiarem 
protectionem  et  curam  in  preestando  nobis 
haec  bona,  quod  non  est  tentare  ipsum,  vel 
ejus  potentiam,  sed  est  supernaturalem  ejus 
providentiam  recognoscere.  Eo  vel  maxime 
quod  non   absolute  petimus  extraordinarias 
illas  actiones  divinse  providentiae,  sed  solum 
quatenus  ad  effectum  consequendum  fuerint 
necessarise.  Saepe  enim  effectus  a  nobis  desi- 
deratus  ac  postulatus  eveniet  per  communem 
cursum  causarum  naturalium;  et  tunc  satis 
exaudit  Deus  orationem  pro  tali  effectu,  si 
cum  hujusmodi  causis  concurrat,  et  non  per- 
mittat   per    actionem    dsemonum    impediri , 
prout  interdum  potest,  quod  etiam  nos  postu- 
lamus,  quando  hsec  bona  petimus.  Denique, 
quoniam  interdum  fieri  potest  ut  ad  obtinen- 
dum  bonum  postulatum,  verbi  gratia,  salu- 
tem   corporis   eegrotantis,   neque    ordinaria, 
neque    extraordinaria    naturalis   providentia 
sufficiat,  sed  miraculosa  necessaria  sit,  nullum 
est  inconveniens  quod  ad  hoc  totum  exten- 
datur  orantis  intentio  et  petitio,  quia  hoc  non 
est  tentare  Deum,  quia  non  petitur  simpliciter 
miraculum,  sed  sub  conditione,  si  fuerit  ne- 
cessarium,  et  supposita  convenientia  beneficii 
postulati.  Et  boc  modo  credendum  est  orasse 
Ezechiam,  quando  salutem  postulavit  et  obti- 
nuit ;  et  in  Scriptura  inveniuntur  plures  ora- 
tiones  similes,  et  orationes  Ecclesiae  pro  hu- 
jusmodi  bonis  temporalibus,  preesertim  gene- 
ralibus,  ita  possunt  convenienter  intelligi.  Sic 
etiam  solent  fideles  petere  salutem,  vel  similia 
bona  in  locis  piis,  in  quibus  solet  Deus  ea 
miraculose  operari  in  Christi  honorem ,  vel 
Virginis,  aut  alicujus  Sancti  per  ejus  interces- 
sionem,  et  interdum  ea  impetrant  miraculoso 
modo  juxta  rationem  fidei  suae,  vel  prout  eis 
expedit,  aut  communi  Ecclesiae  bono.  Ita  ergo 
satis  constat  quomodo  heec  bona,  licet  alias 
naturalia   sint ,  per  orationem  convenienter 
petantur. 

9.  Objectio. — Solutio. — Solum  video  objici 
posse,  hunc  modum  petendi  haec  bona  solum 
habere  locum  in  oratione  quse  procedit  ex  fi- 


de ;  nam  oratio  quam  explicuimus  manifcste 
procedit  ex  tali  existimatione  de  Deo,  quse 
per  solam  fidem  haberi  potest.  At  postulatio 
horum  bonorum  videtur  posse  fieri  naturaii 
lumine,  et  per  virtutem  acquisitam,  ut  sentit 
Cajet.  2.  2,  q.  83,  art.  A.  Et  patet  de  Paganis, 
et  aliis  infidelibus,  qui  similia  bona  a  Deo  pe- 
tunt.  Respondeo  breviter ,  illis  infidelibus  vel 
quibuscumque  sic  petentibus  sufficienter  for- 
tasse  satisfieri  per  responsionem  Soti  et  Ve- 
gse.  Addo  vero  vix  posse  intelligi  in  hujusmo- 
di  hominibus  veram  orationem,  et  petitionem 
a  Deo  talium  bonorum,  nisi  intelligantur  ha- 
bere  existimationem  aliquam,  saltem  per  hu- 
manam  credulitatem,  tum  de  providentia  Dei, 
et  quod  sit  auctor  talium  bonorum,  tum  de  po- 
testate  libera  ejus,  vel  ad  impedienda  iiia, 
seu  concursum  naturalium  causarum  per  quas 
fieri  debent,  vel  ad  conferenda  illa,  aut  sine 
talibus   causis  ,   aut   saltem  preeparando   et 
procurando  causas  per  quas  fiant.  Nam  si  isti 
infideles  cogitent  Deum,  vel  non  cooperantiem 
cum  causis  secundis,  vel  ita  cooperantem  ut 
non  possit  suum  concursum  immutare,  nec 
potentem   ad  operandum  aiiquid  immediate 
per  seipsum  circa  ipsas  causas  secundas,  sal- 
tem  amplificando  illas  ad  hoc  vel  illud  ope- 
randum,  non  apparet  quomodo  possint  talia 
bona  a  Deo  postulare.  Qui  ergo  illa  petunt, 
aliquam  cogitationem  habent  de  hac  potestate 
et  dominio  Dei,  sive  illam  conceperint  ex  hu- 
manatraditione,  sive  ex  conjectura,  quasi  na- 
turali  lumine  ducti.  Sed  nunc,  ut  sa?pe  dixi'f 
solum  de  supernaturali  oratione,  quse  ex  vera 
fide  procedit,  agimus,  de  qua  etiam  loque- 
bantur  Patres  superius  citati. 

10.  Utrum  licec  temporalia  bona  per  Chris- 
tum  Dominum  peti  debeant.  —  Potest  autem 
hic  ulterius  quaeri  an  hsec  temporalia  bona 
possint  aut  debeant  a  nobis  peti  a  Deo  per 
Christum.  Supponimus  autem  spiritualia  om- 
nia  per  Christum  peti  posse,  ut  infra  videbi- 
mus.  Ex  quo  recte  concluditur  temporalia  bo- 
na,  si  tantum  ut  instrumenta  virtutis,  et  in 
ordine  ad  spiritualem  salutem  animse  petan- 
tur,  per  Christum  peti  posse,  quia  talia  bona, 
sub  earatione  considerata,  spiritualia  censen- 
tur,  unde  sub  meritum  cadere  possunt,  et  ita 
etiam  Christus  nobis  illa  meruit.  Atque  hoc 
confirmat  usus  Ecclesise;  nam  etiam  quando 
salutem  corporalem,  pluviam  CongrUentem, 
victoriam  contra  inimicos,  et  alia  similia  bona 
postulat,  concludit  orationem  :  Per  Domimim 
nostrum  Jesum  Christum,  quia  semper  postu- 
lat   hsec  bona  cum  expressa  habitudine  ad 


72 


LIB.  I.  DE  OP.ATIONE  1N  COMMUM. 


spiritualem  fructum ;  ut  in  oralione  pro  infir- 
mis  ait :  Ut  reddlta  sibi  sanitate,  gratiarum 
iibi  in  Ecdesia  tua  referant  actiones,  in  ora- 
tione  pro  pluvia  :  Ut  prcc-sentibus  subsidiis 
sufftcieMter  adjuti,  sempitema  fiducialibus  ap- 
petamus ,  et  sic  de  aliis.  Difficultas  ergo  est, 
quando  haec  bona  petuntur  tantum  propter 
commoditatem  naturoe ,  recta  ratione  regula- 
ta ;  et  ratio  dubitandi  est,  quia  petere  aliquid 
per  Christum ,  est  propter  meritnm  ejus  pos- 
tulare ;  at  Christus  non  meruit  nobis  tempo- 
ralia  bona  sub  ea  ratione  spectata,,  quia  non 
venit  ut  haec  temporalia  commoda  nobis  me- 
reretur,  sed  ul  salutem  seternani  et  media  ad 
illam  consequendam  nobis  obtineret;  ergo 
nec  nos  possumus  temporalia  bona,  ut  talia 
sunt,  per  ipsum  postulare.  Unde  est  illud  Au- 
gustiui,  tractat.  73  et  402  in  Joan.  :  Nonpe- 
titur  in  nomine  Sahatoris,  quicquicl  petitur 
contra  rationem  salutis.  Et  eodem  modo  dice- 
re  potuisset  non  peti  in  nomine  Salvatoris, 
quicquid  petitur  extra  rationem  salutis,  quod 
apertius  dixit  Gregorius,  petere  in  nomine 
Christi,  idem  esse  quod  petere  ea  qua?  ad  sa- 
lutem  spiritualem  pertinent. 

11.  Temporalium  bonorum  petitionem  exve- 
ra  fide  profectam  fieriposse  propter  Christum 
Dominum. — Nihilominus  dicendum  censeo, 
quacumque  ratione  honesta  hsec  bona  petan- 
tur  ex  vera  fide  et  religione,  posse  peti  pro- 
pter  Christum.  Nam  imprimis  quicquid  ipse 
Christus  in  oratione  sua  petere  docuit,  potest 
propter  ipsum  postulari ;  sed  ipse  docuit  pe- 
tere  etiam  subsidium  temporale  dicens:  Pa- 
nemnostrum  quotidianum  da  nobiskodie;  er- 
go.  Item,  eo  ipso  quod  aliquid  petitur  sub 
vera  ratione  boni  honesti,  vel  in  ordine  ad 
illud,  etiamsi  ab  ipso  petente  non  referatur 
in  altiorem  finem,  ex  se  est  aptum  referri,  et 
potefst  esse  medium  vel  instrumentum,  aut 
occasio  spiritualis  fructus,  et  ex  parte  Dei 
semper  datur  propter  hunc  finem  ;  ergo  justa 
ratione  potest  propter  Christum  postulari. 
Unde  Augustinus  et  Gregorius  supra  solum 
dixerunt  n@n  postulari  propter  Christum , 
quod  petitur  contra  rationem  salutis ;  nam  si 
quod  petitur  bonum  est,  et  non  est  contra- 
rium  saluti,  eo  ipso,  quantum  est  de  se,  potest 
esse  aptum  ad  salutem,  et  potest  in  nomine 
Salvatoris  postulari.  Accedit  quod  talis  ora- 
tio  ex  vi  motivi  includit  (ut  supra  dicebamus) 
virtualem  conditionem,  ut  si  illud  quod  peti- 
tur,  sit  nociturum  saluti,  nobis  non  conceda- 
tur  ;  quia  hoc  magis  expedit  nobis,  ut  supra 
dixit   Augustinus ;   et  qui   prudenter  petit , 


semper  intendit  obtinere  id  quod  petit,  qua- 
tenus  sibi  magis  expedit;  ergo  hoc  satis  est 
ut  talis  petitio  per  Christum  fiat.  Tandem 
quicquid  petimus  ex  vera  fide,  petimus  fun- 
dati  in  promissione  ejusdem  Christi  ;  ergo  to- 
tum  id  possumus  postulare  propter  Christum. 
(Vide  Basilium  in  Constitutionibus  monasticis, 
cap.  2.) 

12.  Cliristus  Dominus,  bona  Jionesta,  licet 
naturalia,  et  postulata  sine  respectu  ad  salu- 
tem,  hominibus  meruit. — Unde  existimo  Chris- 
tum  nobis  meruisse  bona  honesta,  etiamsi 
naturalis  ordinis  videantur.  Et  quamvis  a  no- 
bis,  quando  illa  recipimus  vel  appetimus,  in 
altiorem  finem  non  referantur,  semper  de  se 
conferunt  ad  illum  finem,  et  a  Deo  sub  ea  ra- 
tione  semper  conferuntur.  Et  hoc  eiiam  con- 
firmat  usus  Ecclesiae,  nam  semper  per  Chris-  . 
tum  petit,  etiamsi  interdum  temporalia  petat, 
non  facta  expressa  mentione  spiritualium  bo- 
norum,  ut  in  multis  collectis  contra  persecu- 
tores,  vel  pro  peste  animalium,  et  aliis,  vide- 
re  licet.  Et  in  quadam  oratione  pro  quacum- 
que  necessitate  hac  utitur  orandi  forma :  Deus 
refugium  uostrum  et  virtus,  adesto  piis  Eccle- 
sice  tuce precibus,  auctoripsepietatis,  etprcesta 
ut  quod  fideliter  petimus ,  efficaciter  consequa- 
mur  per  Christum  Dominum.  Hsec  autem 
orandi  forma  locum  habet  in  omni  honesta  et 
religiosa  oratione  ;  nam  si  ex  religione  est, 
profecto  pia  est;  et  si  est  ex  fidc,  fideliter  in 
ea  petimus;  ergo  quicquid  per  eam  sic  peti- 
mus,  possumus  per  Christum  petere,  ut  effi- 
caciter  consequamur.  An  vero  debeamus  \ 
semper  sic  petere,  infra  declarabimus. 

CAPUT  XIX. 

AN  TEMP0RALIA  MALA  IN  ORATI0NE  PETI  P0SSINT. 

1 .  De  se  malum  non  est  temporalia  mala  sibi 
aut  alteri  petere. —  Ad  hoc  breviter  dicendum 
estnon  esseintrinsece  malumpeterehujusmo- 
di  mala,  vel  sibi,  vel  aliis.  Hoc  constat  ex  usu 
Scripturae  et  Sanctorum,  ut  statim  videbimus. 
Ratio  vero  est,  quia  hujusmodi  mala  non  sunt 
mala  simpliciter,  sed  secundum  quid,  unde 
respectu  boni  honesti,  vel  mali  turpis  illi  con- 
trarii,  sunt  indifferentia ,  eruntque  simplici- 
terbona,  si  honesta  ratione  et  propter  finem 
simpliciter  bonum  appetantur ;  ergo  ex  tali 
intentione  licite  etiam  petipossunt ;  ergo  pe- 
titio  talium  malorum  non  est  per  se  et  intrin- 
sece  mala. 

2.  Ulorum  tnalorum  petitio  ex  duplici  ca- 


CAP.  XIX.  UTRUM  TEMPOIULIA  MALA  1N  ORATIONE  PETI  POSSINT. 


73 


pite  oriri  potest.  —  Unde  sccundo  dicendum 
est,  duplici  ex  causa  possc  aliquem  hoec  ma- 
la  sibi  postulare.  Una  est,  si  existimet  con- 
traria  bona  fore  sibi  nociva  ad  salutem  ani- 
mae,  ut  si  aegritudinem  corporis  petat,  vel  do- 
lorem,  quo  vehemens  aliqua  tentatio  libidi- 
nis,  vel  alia  similis  auferatur.  In  quo  est  con- 
siderandum,  ex  his  bonis  temporalibus,  quae- 
dam  ita  esse  in  nostra  potestate,  ut  nos  ipsi 
hcite  possimus  eis  nos  privare  propter  virtu- 
tem,  ut  sunt  divitiee  temporales,  vel  delecta- 
tiones  corporales,  seu  objecta,  aut  occasio- 
nes  earum  etiam  non  turpes,  sed  indifferen- 
tes,  ut  sunt  iilae  quae  ad  deliciosum  cibum  aut 
vestitum  pertinent.  Si  ergo  privationes  talium 
bonorum  inter  temporalia  mala,  vel  potius 
incommoda  numerentur,  non  solum  possu- 
mus  hsec  mala  a  Deo  petere,  sed  etiam  nobis 
ipsis  illa  inferre,  relinquendo  divitias,  casti- 
gando  corpus,  et  contemnendo  honores.  Un- 
de  in  his  potius  postulamus  a  Deo  ut  nobis 
prcebeat  auxilium  ad  amanda  haec  incommo- 
da,  et  virtutem  ad  ilia  nobis  inferenda,,  quam 
ut  ipse  per  se  ea  faciat.  Quamvis  etiam  recte 
postulemus  ut  auferat  a  nobis  occasiones  ha- 
bendi  talia  bona,  quia  non  solum  recte  opta- 
mus  non  habere  illa  in  affectu,  sed  etiam  non 
habere  in  effectu,  nec  solum  cupimus  illa 
non  quserere,  verum  etiam  neque  ad  illa 
quoeri,  aut  vel  inviti  ad  illa  recipienda  com- 
pelli,  propter  periculum  vel  impedimentum 
majoris  boni,  quod  ex  eis  timemus.  Alia  vero 
sunt  temporalia  vel  corporalia  incommoda 
quse  non  possumus  nos  licite  nobis  inferre, 
ut  est  aegritudo,  mutilatio  corporis,  mors,  et 
propria  infamatio  in  re  gravi,  juxta  unius- 
cujusque  statum.  Et  nihilominus  haec  licet 
nobis  desiderare  propter  honestum  finem,  et 
quatenus  evenire  possunt  sine  culpa  alicujus. 
Non  enim  quicquid  licet  desiderare,  licet  fa- 
cere,  [et  e  converso,  non  quicquid  illicite  a 
me  fit,  illicite  a  me  desideratur,  jquia  potest 
desiderari  ut  ab  afio  fiat,  a  quo  licite  fieri  po- 
test.  Sic  Job  mortem  desiderabat,  quam  in- 
ferre  sibi  non  poterat ;  et  Paulus  aiebat :  Cu- 
pio  dissolvi ,  et  esse  cum  Christo.  Sic  etiam 
ego  non  possum  procurare  aegritudinem  cor- 
poris  meij  quia  non  sum  dominus  ejus  ;  Deus 
autem,  qui  est  dominus,  potest  illam  facere 
vel  procurare  :  quia  ergo  ipse  cum  potestate 
habet  etiam  scientiam,  an  eegritudo  mihi  ex- 
pediat  ad  majus  bonum,  necne,  ideo  et  sub 
illa  ratione  possum  illam  mihi  desiderare,  et 
a  Deo  petere  ob  eumdem  finera,  in  quo  vir- 
tute  includitur  illa  conditio,  Si  mihi  expediat, 


qnamvis  ab  ipso  pctente  non  cogitetur  neque 
apponatur.  Atque  hoc  modo  ssepe  Sancti  de- 
siderant  dolores  corp;»rum,  tormenta,  perse- 
cutiones,  infamationes,  et  similia,  eaque  in 
oratione  petunt.  Quomodo  intelligunt  multi 
illud  Psalmi  25  :  Proba  me,  Domine,  et  tenta 
me,  ure  renes  meos,  et  cormeum;  ubi  Augus- 
tinus :  Adhibe  medicinale  purgalorium,  quasi 
ignem  drlectationibus  et  cogitationibus  meis  ;  et 
Hieronymus :  Proba  me,  Domine,  in  tentatio- 
nibus,  et  tentame,  ne  aliquidin  me  delicti  re- 
maneat ;  unde  August.  serm.  30  de  Sanctis, 
ponderans  illud  :  Ure  renes  meos  ,  et  cor 
meum  :  Ad  comprobandam  ( inquit )  devotionem 
suam  geminum  sibi  ignem  postulat  ( 'scilicet 
renum  et  cordis),  ut  luctamine  habito,  osten- 
dat  in  se  plus  posse  amorem  Christi,  quam 
pcenam  tyranni.  Hic  ergo  modus  orationis  li- 
citus  est,  quamvis  fortasse  non  sit  omnibus 
consulendus,  quia  non  omnes  sunt  apti  vel 
idonei  ad  hoc  genus  probationis,  et  interdum 
esse  posset  praesumptio  illam  appetere,  aut 
postulare  sibi.  Unde  legimus  Paulum,  cum 
stimulo  carnis  affligeretur,  ter  Dominum  ro- 
gasse,  ut  a  se  discederet,  quia  tunc  ignorabat 
quid  sibi  magis  profecturum  esset ;  ergo  re- 
gulariter  hoc  potius  imitandum  est,  quia  non 
sumus  nos  Pauio  perfectiores,  et  in  dubio  po- 
tius  de  riostra  fragiiitate  timere  debemus. 
Quanquam  quia  non  in  omnibus  his  malis, 
vel  tentationibuS;  oequale  est  periculunr,  ideo 
nec  omnibus  personis,  nec  de  omnibus  his 
malis  idem  potest  ferri  judicium  ,  sed  pru- 
denter,  et  sollicite  probandi  sunt  spiritus  et 
desideria,  an  ex  Deo  sint. 

3.  Temporalia  mala  diverso  modo  nobis  ac 
aliis  postulanda  sunt. — Ultimo  dicendum  est, 
quamvis  interdum  possimus  sine  peccato  aliis 
hsec  mala  temporalia  precari,  non  tamen  eo- 
dem  modO;  nec  cum  tanta  libertate,  sicut  no- 
bis  ipsis,  ideoque  in  hujusmodi  oratione  ma- 
gna  cautela  adhibenda  est.  Declaro  singula  : 
nam  imprimis  non  licet  petere  haec  mala  pro- 
ximis ,  ut  a  nobis,  id  est,  ab  ipsa  persona 
orante  inferenda,  quomodo  aliqui  solent  pe- 
tere  a  Deo  vindictam  de  inimico,  non  solum 
desiderando_,  et  petendo  utDeus  ipse  illam  fa- 
ciat,  sed  etiam  petendo  vires  et  auxilium  ad 
illam  propria  auctoritate  exequendam.  Nam 
hoc  est  petere  id  quod  facere  est  malum,  et 
peccatum  ipsi  petenti,  et  ideo  talis  oratio  non 
solum  Deo  non  placet,  sed  etiam  fit  in  pecca- 
tum  ipsi  petenti,  juxta  illud  Psalm.  118  :  Et 
oratio  ejus  fiatin  peccatum;  quod  ita  exponit 
Ambros.,  serm.  22  in  Psalm.  illum.   Deinde 


74 


LIB.  I.  DE  ORATIUNE  IN  COMMUNI. 


non  licet  petere  proximo  aliquod  malum  hu- 
jusmodi  in  malum  ejus,  ibi  sistendo,  quia  hoc 
esset  petere  ex  odio  proximi,  quod  intrinsece 
malum  est,  et  ideo  talis  oratio  grave  peccatum 
esset,  et  contraria  preecepto  de  dilectione  ini- 
micorum.  Imo  addit  Alensis,  4  p.  queest.  26, 
membr.  tertio,  art.  3,  §  secundo,  non  esso  li- 
citum  petere  malum  proximo  in  vindictam  in- 
juriae  aut  damni  nobis  illati.  Duplici  enim 
modo  hoc  fieri  potest  :  primo,  petendo  vin- 
dictam  ipsam  propter  se,  quasi  ad  satiandum 
appetitum  nostrum  :  et  hoc  nullum  habet  ra- 
tionem  honesti  boni,  imo  perinde  esset  ac 
velle  malum  proximo,  solum  in  malum  ejus, 
scilicet  ut  tantum  vel  majus  malum  a  Deo 
recipiat,  quam  nobis  intulit,  et  ita  etiam  heec 
oratio  contraria  est  charitati.  Vel  potest  illa 
vindicta  postulari  sub  ratione  justitiae,  et  ita 
videtur  habere  colorem  dionestum;  tamen 
oportet  ulterius  inspicere  de  qua  justitia  sit 
sermo;  nam  si  loquamur  de  juslitia  vindica- 
tiva  Dei,  et  petamus  ut  Deus  vindicet  illud 
malum  tanquam  sibi  injuriosum,  id  quidem 
secundum  se  bonum  est ;  tamen  oportet  ad- 
vertere  quisnam  sit  cui  talem  vindictam  im- 
precamur.  Nam  si  estproximus  jam  defunctus 
et  damnalus,  licitum  est  illi  imprecari  vindic- 
tam  eeternam,  juxta  illud  Psalm.  57  :  Lcettili- 
iur  justus,  cum  viderit  vindictam.  Si  autem 
proximus  jam  est  defunctus,  et  nobis  non 
constat  ipsum  esse  damnatum,  imprecari  iili 
damnationem  desiderando  ut  damnatus  sit, 
et  de  illo  sumatur  eelerna  vindicta,  manifestum 
odium  esset,  quia  illud  per  se  non  est  neces- 
sarium  ad  justitiam  Dei  :  unde  solum  postu- 
latur  in  summum  malum  proximi.  Unde  si 
proximus  sit  viator,  nunquam  licet  illi  impre- 
cari  vindictam  quae  involvat  damnationem 
eeternain ,  etiam  sub  titulo  divinee  justitiee, 
quia  de  nullo  viatore  desperandum  est,  et 
Deus  potest  aliam  vindictam  sumere  de  pec- 
catore,  per  quam  suse  justitiee  satisfaciat,  et 
misericordiam  habeat  adjunctam,  quam  vin- 
dictam  sumit  mediante  pcenitentia,  et  hanc 
Deus  ipse,  quantum  ex  se  est,  magis  exoptat. 
Et  ideo  semper  est  contra  proximi  charitatem 
imprecari  illi,  quamdiu  est  in  via,  vindictam 
eeternam ;  petere  autem  illi  pcenitentiam,  et 
satisfactionem  pro  peccatis  intuitu  divinee  vin- 
dictee  et  gloriee,  hoc  per  se  bonum  est,  quia 
non  est  imprecari  malum,  sed  bonum.  Imo 
sub  hac  ratione  etiam  est  licitum  imprecari 
proximo  afflictiones  et  aerumnas  hujus  vitee, 
quee  ad  contritionem  et  satisfactionem  pro 
peccatis  iiii  inserviant.  Si  vero  loquamur  non 


de  divina  justitia,  sed  de  humana,  heec  in 
tantum  peti  potest,  in  quantum  ad  commune 
bonumreipublicee,  vel  adrepetendum  aliquod 
damnum  illatum  expedire  potest,  et  tunc  jam 
non  sistitur  in  sola  vindicta,  sed  utilitas  aliqua 
consideratur,  sub  qualicitum  est  aliquod  ma- 
lum  hujusmodi  proximo  imprecari,  etiam 
permittendo  interdum  damnationem  ejus 
eeternam,  nunquam  tamen  illam  intendendo. 

4.  Quando  liceat  in  oratione  malum  petere 
proximo.  —  Tunc  ergo  licitum  est  orando  pe- 
tere  aliquod  malum  proximo  ,  quando  illud 
petitur  propter  aliud  bonum,  quod  juste  et 
secundum  ordinem  charitatis  preefertur  illo 
malo  ;  nam  eo  ipso  non  agitur  contra  chari- 
tatem,  sed  secundum  illam,  nec  petitur  ma- 
lum  ut  malum,  sed  ut  bonum.,  nonqualecum- 
que,  sed  preeferendum  tali  malo.  Sic  licite  de- 
sideramus  mortem  hominis  perniciosi  rei- 
publicee ,  aut  publici  hostis  Ecclesiee,  preefe- 
rendo  commune  bonum  privato  incommodo, 
vel  postponendo  corporale  detrimentum  spi- 
rituali ;  in  hujusmodi  autem  oratione  semper 
involvitur  conditio  :  Si  aliter  vitari  non  po- 
test  illud  malum,  quod  interdum  supponitur 
tanquam  moraliter  certum  ex  pertinacia  vel 
obceecatione  talis  personee.  Item  hoc  modo 
etiam  licite  potest  desiderari  mors  proximi, 
si  justus  est,  ne  malitia  mutet  intellectum 
ejus;  vel,  si  peccator  est,  ne  pejor  fiat.  Sed 
utraque  oratio  vel  suppunere  debet  tales  cir- 
cumstantias ,  quee  vehementem  occasionem 
preebeant  timendi  talem  eventum ,  vel  certe 
fieri  debet  in  ordine  ad  preescientiam  divi- 
nam,  id  est,  si  Deus  preescit  ita  expedire  pro- 
ximo  ad  ejus  salutem  eeternam,  vel  saltem 
ad  minorem  damnationem.  Tandem  non  \i- 
detur  malum  precari  heec  incommoda  tem- 
poralia  proximo  propter  majorem  profectum 
ejus  spiritualem,  nam  hoc  etiam  est  officium 
charitatis. 

5.  Hujusmodi  mala  facilius  potest  unusquis- 
que  sibi  quam  aliis  postulare.  —  Sed  quoad 
hanc  partem,  assero  multo  facilius  posse  ho- 
minem  sibi  quam  proximo  optare  afflictio- 
nem  aliquam  temporalem,  vel  divinarn  pro- 
bationem  titulo  spiritualis  profectus,  vel  per- 
fectionis.  Primo,  quia  melius  potest  homo  ju- 
dicare  de  sua  dispositione  quam  de  aliena  ; 
deinde  quia  majorem  habet  potestatem  in  res 
suas,  potestque  liberiuscedere  juri  suo,  quam 
proximi.  Item  quia  naturaliter  homo  est  me- 
lius  affectus  ad  se  quam  ad  alios  ;  et  ideo  fa- 
cilius  potest  heec  mala  sibi  imprecari  sine  pe- 
riculo  proprii  odii,  aut  invidiee,  aut  alterius 


CAP.  XX.  UTRUM  SPIRITUALIA 
affectionis  similis,  quse  circa  proximum  facile 
potest  delitescere  sub  specie  optandi  spiri- 
tualem  profectum  ejus.  Ac  propterea  dixi  in 
hoc  genere  orationis  magnam  cautelam  ad- 
hibendam  esse,  ut  non  fiat,  nisi  vel  quando 
evidenter  constat  de  utilitate,  vel  potius  ne- 
cessitate  majoris  boni  juste  intenti,  vel  non 
fiat  sine  expressa  conditione,  Si  ita  expedit 
ad  majus  bonum  ipsius  proximi,  seu  rectifi- 
cando  affectum  charitatis  erga  illum. 

6.  Ex  dictis  hactemts  colliguntur  multoricm 
locorum  Scripturce  declarationes.  —  Atque  ex 
his  obiter  elicere  possumus  verum  sensura 
multarum  locutionum  Seripturae,  in  quibus 
sancti  viri  videntur  postulare  vindictam  de 
inimicis^  et  imprecari  eis  malum,,  et  interdum 
damnationem  eeternam  ;  quae  locutiones  pas- 
sim  inveniuntur  in  Psalmis ,  Ps.  54  :  Veniat 
mors  super  illos,  et  descendant  in  infernum  m- 
venUs  ;  et  subdit  infra  :  Exaudiet  Deus,  et  hu- 
miliabit  illos,  qui  est  ante  scecula  ;  et  Psalm. 
58:  Intende  ad  visitandas  omnes  gentes,  non 
miserearis  omnibus  quce  operantur  iniqitita- 
tern.  Et  interdum  effectu  ipso  Deus  talem  ora- 
tionem  confirmabat ,  ut  4  Regum  1 :  Dixit 
Elias  ■  Si  homo  Dei  sum,  descendat  ignis  de 
ccelo,  et  devoret  ts,  et  quinquaginta  tuos,  quod 
semel  et  iterum  factum  est.  Hcec  ergo  et  simi- 
lia  loca  interpretantur  Patres  uno  ex  quatuor 
modis  quos  attigit  D.  Thomas,  dicta  q.  83, 
art.  8 ,  ad  1  et  2,  ex  Augustino,  lib.  1  de 
Sermone  Domini  in  monte,  c.  42  et  sequenti- 
bus,  et  lib.  2  de  Qusestionibus  Evangeliorum, 
c.  45,  quos  etiam  attigit  Alensissupra.  Primus 
est,  quod  scepe  sub  forma  precationis  prophe- 
tiam  proferunt;  norunt  enim  illam  esse  vo- 
luntatem  Dei,  et  definitam-  sententiam  quam 
pronuntiant.  Secundus  ,  quod  imprecantur 
malum,  non  homini,  sed  peccato,  et  perseve- 
rantibus  in  illo  petunt  vindictam,  conforman- 
do  voluntatem  suam  justitise  divmee,  vel  sub 
ea  conditione,  Si  perseverent,  vel  quia  prse- 
sciunt  conditionem  esse  implendam.  Tertius, 
quia  optant ,  ut  per  temporalia  mala  peccatores 
corrigantur.  Quartus  ( et  fere  in  idem  redit ), 
quia  optant  per  ea  mala  destrui  regnum  pec- 
cati.  Addi  preeterea  potest  ex  Hieronymo  , 
Epist.  15t  ad  Algasiam,  qua?st.  5,  in  veteri 
Testamento,  terruisse  Deum  homines  rigore 
justitiee  ,  et  ideo  etiam  voluisse  Prophetas 
suos  hoc  modo  precari  contra  peccatores,  et 
interdum  visibiliter  ostendere  vindictam 
suam,  ut  in  facto  Eliee  supra  relato,  quem 
imitari  voluerunt  discipuli ,  quando  Christo 
dixerunt  Lucse  nono  :  Vis  ,  dicimus,  ut  ignis 


BONA  ABSOLUTE  PETl  POSSINT.  75 

descendat  de  ccelo,  et  consumat  illos,  quibus 
Cbristus  respondil  :  Nescitis  cujus  spiritus 
estis ;  Filius  enim  hominis  non  venit  animas 
perdere,  sed  salvare,  indicans  advenisse  jam 
legem  gratiae,  in  qua  nolebat  regulariter  esse 
in  usu  illum  modum  imprecationis,  et  vin- 
dictae,  etiam  justaj,  et  spiritu  Dei  factae.  De- 
nique  addi  potest,  scepe  inteliigi  illas  oratio- 
nes  modo  jam  dicto,  quo  ordinarie  fieri  pos- 
sunt,  scilicet  vel  ad  emendationem  ipsorum 
peccatorum,  vel  ad  commune  bonum  et  pa- 
cem  reipublicae.  Quomodo  autem  hsec  sint 
accommodanda  ad  diversa  Scripturee  loca,  ex 
uniuscujusque  contextu,  et  Patrum  exposi- 
tionibus  accipiendum  est. 

CAPUT  XX. 

AN   SPIRITUALIA  B0NA    INDISTINCTE    ET   ABS0LUTE 
A  DEO   PETI  POSSINT. 

4 .  Certmn  est  nolis  et  aliis  spiritualia  bona 
petenda  esse.  —  Oratio  Dominica  omnium  ora- 
tionum  summa  et  exemplar  est.  —  Principio 
statuendum  est  haec  bona  maxime  esse  a  Deo 
petenda,  tam  nobis  quam  aliis.  De  hoc  nulla 
est  controversia,  quia  per  spiritualia  bona  in- 
telligimus  vitam  aeternam,  et  omnia  bona,  et 
media  quse  ad  illam  obtinendam  conferre 
possunt.  Constat  autem  hsec  omnia  maxime 
esse  a  Deo  petenda :  primo  quidem  ex  Ora- 
tione  Dominica,  in  qua  fere  omnes  petitiones 
sunt  de  his  spiritualibus  bonis ;  illa  autem 
oratio  est  quasi  exemplar  et  summa  omnium 
quse  a  Deo  peti  possunt.  Propter  quod  dixit 
Augustinus,  epist.  421,  cap.  42  :  Si  recte  et 
congruenter  oramus,  nihil  aliud  dicere  possu- 
mus,  nisi  quod  in  hac  oratione  Dominica  posi- 
tum  est.  Et  sermon.  482,  de  Tempore  :  Hcec 
oratio  compendiosis  verbis  septem  petitionibus 
omnes  species  orationis  comprehendit.  Idem 
sermone  22,  ad  Fratres  in  eremo.  Ubi  sese 
offerebat  occasio  singulas  petitiones  illius 
orationis  explicandi;  nullo  enim  modo  possu- 
mus  melius  declarare  quse  spiritualia  bona  a 
Deo  postulanda  sint,  et  quomodo ;  quia  vero 
illa  oratio  proprie  pertinet  ad  orationem  vo- 
calem,  imo  inter  omnes  orationes  vocales  pri- 
matam  habet,  ideo  expositionem  hanc  in  li- 
brum  tertium  reservabimus,  ubi  de  oratione 
vocali  specialiter  dicemus.  Nunc  satis  sit 
summatim  dicere,  ad  hujusmodi  bona  perti- 
nere  imprimis,  ut  Deus  in  nobis  glorificetur, 
deinde  ut  geternam  beatitudinem  consequa- 
mur,  ac  subinde  ut,  dumhic  vivimus,  volun- 
tatem  Dei  impleamus.  Et  quia  hoc  sine  divi- 


76 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  1N  COMMUNI. 


nse  gratise  auxilio  prsestari  non  potest,  hoc 
etiam  a  nobis  semper  et  ubique  ac  maxime 
postulandum  est.  Unde  consequenter  etiam 
petimus  remissionem  peccatorum,utique  cum 
dispositione  necessaria  ad  illam  obtinendam. 
Ac  denique  ob  fragilitatem  nostram,  victoria 
contra  tentationes  et  defensio  ab  omnibus 
malis  petenda  est ;  heec  enim  lomnia  in  illa 
oratione  continentur.  Et  per  universam  Scri- 
pturam  sparsse  sunt  hujusmodi  orationes  ac 
petitiones,  preesertim  per  omne  corpus  Psal- 
terii,  ut  dixit  Innocentius  I  ,  epist.  25  ,  quse 
apud  Augustinum  est  nonagesima  prima.  Ec- 
clesia  etiam  in  suis  orationibus  hoc  frequen- 
tissime  orat,  ut  Deus  actiones  nostras  aspi- 
rando  praeveniat,  et  adjuvando  prosequatur. 
Item,  ut  gratiam  mentibus  nostris  infundat, 
ut  tandem  ad  resurrectionis  gloriam  perve- 
niamus.  Item  ut  ab  omnibus  adversis,  vel 
contra  omnia  adversa  muniamur,  ut  a  pon- 
dere  peccatorum  nostrorum  liberemur,  ut 
nostras  rebelles  compellat,  id  est,  efficaciter 
moveat  voluntates,  et  similia.  Ratio  denique 
est,  quia  heec  bona  sunt  maxime  per  se  ho- 
nesta  et  amabilia,,  et  preecipue  a  Deo  jipso  in- 
tenta,  et  in  gloriam  suam  ac  bonum  nostrum 
desiderata  ( ut  more  nostro  loquamur);  ergo 
oratio  pro  talibus  bonis,  et  ex  objecto  estma- 
xime  honesta,  et  divinse  voluntati  conformis. 
2.  Spiritualia  bona  absolute pete?ida  sunt. — 
Probatur  ratione.  —  Hinc  dicitur  secundo, 
hcecbona  absolute  et  simpliciter  petenda  esse, 
nec  necessarium  esse  aliquam  conditionem 
adjungere.  Ita  docent  Theologi  omnes  in  su- 
perioribus  citati,  imo  hanc  solum  differentiam 
constituere  videntur  inter  bona  temporalia  et 
spiritualia,  quod  in  illis  petendis  conditio  ap- 
ponitur  vel  subintelligitur ;  in  his  vero  neutro 
modo  est  necessaria  conditio.  Et  fortasse 
propterea  divus  Thomas,  in  dicta  queest.  83, 
de  his  bonis  specialem  articulum  non  fecit, 
sicut  fecit  de  temporalibus,  sed  in  generali 
queestione,  qua  interrogat  an  sit  aliquid  de- 
terminate  in  oratione  petendum,  concludit 
illabona,  quibusmale  uti  nonpossumus  (quia 
illis  aut  beatifieamur,  aut  beatitudinem  mere- 
mur),  determinate  petenda  esse.  Intelligit 
autem  determinate,  id  est,  absolute ;  id  enim 
probat,  quia  hcec  bona  Sancti  orando  absulute 
petunt ,  secundum  illud  Psalm.  79  .•  Ostende 
facicm  tuam,  et  sulvi  erimus.  Et  iterum  Psal- 
mo  H8  :  Deduc  me  in  semitam  mandatorum 
tuorum.  Ratio  etiam  indicatur  ad  eodem  divo 
Thoma  in  solutionibus  argumentorum,  quia 
nulla  conditio  necessaria  est  ex  parte  nostra, 


nec  ex  parte  rei  postulatee,  neque  ex  parte 
Dei ;  ergo  nullam  omnino  adhibere  oportet, 
quia  non  potest  fingi  aliud  caput,  nec  prin- 
cipium,  ex  quo  talis  conditio  necessaria  sit. 
Primum  membrum  antecedentis  patet,  quia 
haec  sunt  maxime  bona  nostra,  nam  in  cis 
nostra  salus  et  felicitas  posita  est.  Secundum 
membrum  patet,  quia  cum  haac  bona  de  se 
talia  sint,  ut  nemo  eis  male  uti  possit,  injuria 
quodammodo  illis  fieret,  apponendo  conditio- 
nem,  si  nobis  expsdit,  vel  aliam  similem.  Ter- 
tium  autemmembrumprobatur,tumquia  sci- 
mus  esse  eonforme  divinee  voluntati,,  quod 
heec  bona  habeamus ;  tum  etiam  quia  ipsemet 
Spiritus  Sanctus  inspirat  nobis  absolutum  de- 
siderium  talium  bonorum,  et  hoc  modo  adjuvat 
infirmitatem  nostram,  et  talia  bona  postulare 
nos  facit.  Tuni  denique  quia  heec  bona  maxi- 
me  cedunt  in  divinam  gloriam,  quam  ipse 
Deus  in  suis  operibus  praesertim  intendit. 

3.  Objectio. —  Probatur  objectio.  —  Occurrit 
tamen  statim  nonnulla  dubitatio  circa  prinmm 
et  secundum  membrum;  quia,  licet  ha?e  bo- 
na  secundum  se  sint  optima,  et  non  possint 
esse  principium  alicujus  mali ,  nihilominus 
nos  ex  nostra  fragilitate  et  libertate  inter- 
dum  ab  illis  sumimus  occasionem  alicujus 
gravissimi  mali,  quale  est  pra?sumptio ,  su- 
perbia,  ingratitudo  in  Deum^  vel  quidpiam 
simile;  ergo,  non  obstante  qualitate  talium 
bonorum,  ratione  subjecti ,  et  respiciendo 
ad  nostram  miseram  conditionem,  debemus 
etiam  conditionem  addere ,  vel  subintellige- 
re.  Nec  satisfaciet  ,  qui  dixerit  hanc  occa- 
sionem  mali  esse  omnino  per  accidens,  et 
extraneam  respectu  talium  bonorum;  nam 
esto  ita  sit,  nihilominus  qui  curam  habet  suse 
salutis,  etiam  hujusmodi  occasionem  vitare 
debet.  Parum  enim  refert  ad  nostrum  detri- 
menlum,  quod  per  se  vel  per  accidcns  fiat, 
si  cum  effectu,  posita  illa  occasione,  futurum 
est,  et  sine  illa  non  esset ;  ergo  in  postulandis 
his  bonis  semper  hanc  intentionem  retinere 
debemus  ut,  si  Deus  praesciat  nobis  futura 
esse  in  occasionem  ruinse,  illa  non  pra^beat. 

•4.  Bonomm  spiritualium  qucedam  sunt  ita 
ad  salutem  necessaria,  ut  sine  illis  obtineri  non 
possit,  alia  non  item.  —  Hsec  vero  objectio 
imprimis  locum  non  habet  in  his  bonis,  qua- 
tenus  simpliciter  ad  salutem  necessaria.  sunt. 
Uistinguere  itaque  possumus  inter  heec  bona  : 
quaadam  enim  sunt  ita  necessaria  ad  salutem, 
ut  sine  illis  comparari  non  possit,  ut  est  re- 
missio  peccati  mortalis,  et  aliqua  prima  jus- 
tificatio   in  hac   vita  cum   omnibus  auxiliis 


CAP.  XX.  UTRUM  SPIRITUALIA 
excitantibus  et  adjuvantibus,  qua^  ad  illam 
necessaria  sunt.  Itemque  donum  perseve- 
rantiae  in  gratia  usque  ad  mortem;  unde  in 
boc  ordine  numerari  potest  quodlibet  auxi- 
lium  necessarium  ad  vitandum  cum  effectu 
peccata  mortalia,  vel  collective  omnia,  vel 
quodcumque  etiam  in  particulari.  Alia  dici 
possunt  bona  supererogationis ,  et  excellen- 
tise  cujusdam  in  vitse  sanctitate.  Quod  ergo 
attinet  ad  priora  bona,  evidens  est  conditio- 
njem  illam  non  esse  necessariam,  nec  possi- 
bilem,  quia  defectus  talium  bonorum  quadam 
necessitate  infert  nostram  spiritualem  rui- 
nam;  ergo  nunquam  talia  bona  possunt  sua 
preesentia  ita  redundare  in  occasionem  ruinee 
exfragilitaterecipientis,  sicutabsentia  eorum- 
dem  bonoruminfallibiliter  infert  eamdem  rui- 
nam  et  magis  desperatam.  Quia  sine  bis  au- 
xiliis  necessariis  impossibile  est  salvari,  sive 
hoec  impossibilitas  sit  simpliciler,  ut  quando 
desunt  auxilia  necessaria  quoad  sufficientiam^ 
sive  ex  suppositione,  si  sint  necessaria  tan- 
tum  quoad  efficaciam ;  de  utrisque  enim  lo- 
quimur,  quia  etiam  efficacia  absolute  et  sine 
ulla  tali  conditione  postulanda  sunt,  postpo- 
sito  omni  timore  male  illis  utendi,  quia  boc 
periculum  comparabile  non  est  cum  evidenti 
damno,  quod  est  in  carentia  talium  bonorum. 
Et  saltem  quoad  boc  est  magna  differentia 
inter  heec  spiritualia  bona  et  temporalia ; 
nam  temporalia,  etiam  si  sint  maxime  neces- 
saria  ad  preesentem  vitam,propter  spiritualia 
contemnenda  sunt,  et  icleo  semper  in  eis 
habet  locum  aliqua  conditio  saltem  de  se  in- 
clusa  in  tali  materia.  Quodsi  interdum  aliqua 
temporalia  bona  supponantur  necessaria  ad 
vitandum  spirituale  malum,  jam  illa  inter 
spiritualia  computantur,  et  ex  vi  illius  suppo- 
sitionis  excluditur  dicta  conditio. 

5.  Objectio  sohitur. —  Bona  spiritualia  du- 
pliciter  sumi  possunt.  —  At  vero  in  abundan- 
tia  ( ut  sic  dicam )  seu  excellentia  spiritua- 
lium  bonorum,videturmaxime  habere  locum 
objectio  facta.  Neque  videtur  magnum  incon- 
veniens  concedere,  in  petitione  talium  bono- 
rum  recte  adhiberi  cautionem  illam ,  dictam- 
que  conditioifem  subintelligi.  Solumque  video 
objici  posse,  quia  videmur  tequiparare  peti- 
tionem  abundantise  spiritualium  et  tempora- 
lium  bonorum.  Respondemus  tamen  minime 
fieri  sequiparationem,  nam  spiritualia  bona, 
et  abundantiam,  augmentum  et  perfectionem 
eorum  possumus  propter  se  desiderare,  et  si 
quid  est  timoris,  non  nascitur  ex  illis,  sed 
ex  nobis  :  abundantiam  autem  temporalium 


BONA  ABSOLUTE  PETI  POSSINT.  77 

non  possumus  propter  se  appetere,  sed  adhi- 
bendus  aliunde  est  Gnis  honestus,  et  nibilo- 
minus  timcndum  semper  est  periculum,  quod 
non  solum  est  ex  parte  nostra,  sed  etiam  ex 
parte  ipsorum  bonorum,  quia  possunt  esse 
tam  instrumenta  mali  quam  boni,  et  prior  usus 
fortasse  facilior  est.  Unde  etiam  fit  ut  in  peten- 
dis  iis  temporalibus  bonis  apponenda  sit  con- 
ditio,etiam  ex  intentione  ipsius  orantis,  quod 
in  spiritualibus  bonis  regulariter  necessarium 
non  est.  Addo  vero  ulterius,  fieri  posse  dis- 
tinctionem  inter  hsec  spiritualia  bona;  nam 

•  queedam  talia  sunt ,  ut  in  eis  consistat  sub- 
stantialis  sanctitas,  ut  sic  dicam,  et  perfectio 
vel  abundantia  eorum  sit  suo  modo  essen- 
tialis  perfectio  sanctitatis,  et  hujusmodi  sunt 
gratia,  et  charitas,  cum  virtutibus  et  donis 
quse  illam  comitantur.  Alia  vero  sunt  bona 
spiritualia  quasi  accidentalia,  quse  deservire 
quidem  possunt  ad  priora  bona,  seu  perfec- 
tionem  eorum,  tamen  simpliciter  non  in  eis 
consistit  sanctitas.  Imo  interdum  perfecta 
sanctitas  potest  esse  sine  illis,  et  ipsa  esse 
possunt  sine  perfecta  sanctitate,  velinterdum 
etiam  sine  sanctitate.  In  hoc  genere  numerari 
potest  status  perfectionis,  gradus  aliquis  exi- 
miee  contemplationis,  vel  visionum  aut  reve- 
lationum  Dei ,  et  dulcedines  ac  suavitates 
spirituales ,  de  quibus  recte  dixit  Bonaven- 
tura,  de  Processu  Religionis,  in  septimo,  c.  18 
et  20,  communes  esse  bonis  etmalis,  et  quod 
in  aliis  spiritualibus  lonis  major  vis  est,  et 
certior  veritas,  et  fructuosior  profectus,et  pu- 
rior  perfectio.  Abundantia  ergo  et  perfectio 
in  prioribus  bonis  absolute.,  et  sine  timore 
vel  conditione,  etiam  subintellecta,  postulari 
potest,  quia  talia  bona,  neque  per  se,  neque 
per  accidens  videntur  esse  posse  occasio 
ruinse,  maxime  quia  licet  habeantur,  possunt 
ab  habente  ignorari ;  dum  autem  latent,  non 
potest  ex  eis  sumi  occasio  ruinse.  Denique, 
quia  licet  daremus  posse  hominem  aliquando 
inde  in  superbiam  efferri,  per  talem  oratio- 
nem  virtute  postulamus  ut  id  nobis  non  eve- 
niat,  atque  ita  non  petimus  sub  conditione, 
sed  potius  petimus  perfectionem  contrariam 
illi  conditioni,  seu  excludentem  illam.  Quod 
patet,  quia  petendo  perfectam  sanctitatem, 
petimus  humilem  sanctitatem  (ut  sic  dicam) 
et  solidam  virtutem,  quse  cum  elatione  esse 
non  potest.  Atvero  abundantiam  et  excellen- 
tiam  aliorum  bonorum,  quantumvis  spiritua- 
lium,  non  tam  absolute  postulare  debemus, 
sed  cum  magna  cautela,  prudentia  et  humi- 
litate ;  et  hoc  probat  mihi  objectio  facta  et 


78 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  IN  COMMUNI. 


usus  omnium  timoratoriira,  quia  non  omne 
qnod  secundum  se  bonum  est,  vel  melius, 
expedit  unicuique ,  sicut  supra  de  tribula- 
tionibus  vel  tentationibus  hujus  vitse  dice- 
bamus. 

CAPUT  XXI. 

EXPEDIUNTUR  NONNULLA  DUBIA    CIRCA   MODUM  AB- 
SOLUTE  PETENDI  SPIRITUALIA  BONA. 

1.  Prima  dubitalio.  —  Ex  dictis  oriuntur 
circa  hsec  bona  nonnulla  dubia,  seu  interro- 
gationes,  quas  breviter  expedire  necesse  est. 
Primum  dubium  est ,  quia  non  semper  hu- 
jusmodi  oratio  est  conformis  divinee  volun- 
tati;  ergo  non  semper  licet.  Antecedens  pa- 
tet,  quia  per  lianc  orationem  non  solum  pe- 
titur  auxilium  sufficiens,  sed  etiam  efficax, 
ul  dictum  est  :  dare  autem  auxilium  efficax 
non  semper  est  secundum  divinam  volunta- 
tem,  quia  fortasse  ipse  definito  decreto  sta- 
tuit  non  dare  tale  auxilium.  Dices,  nobis  non 
constare  de  tali  voluntate  divina,  constare 
autem  Deum  velle  nostram  salutem  ,  et  hoc 
satis  esse  ut,  quantum  in  nobis  est,  auxilium 
illucl  absolute  petamus.  Sed  contra,  quia,  li- 
cet  in  particulari  nobis  notum  non  sit  an  de- 
creverit  Deus  hic  et  nunc  non  dare  tali  per- 
sonee  auxilium  efficax,  certo  tamen  scimus, 
circa  multas  personas  vel  actus  earum  hoc 
decrevisse ;  ergo  unusquisque  orans  potest 
merito  formidare,  ne  fortasse  decreverit  Deus 
non  dare  id  quod  desiderat ;  ergo  hoc  satis 
est  ut  non  debeat  absolute  postulare,  sed  sub 
conditione,  nisi  Deus  aliter  clecreverit,  ne  se 
exponat  periculo  discordandi  a  clivina  volun- 
tate  absoluta. 

2.  Secunda  dulitatio. — Secunda  dubitatio, 
seu  interrogatio  est,  an  liceat  absolute  petere 
spiritualia  bona,  etiam  pertinentia  ad  sub- 
stantialem  sanctitatem  in  quacumque  excel- 
lentia,  et  absque  ulla  lirnitatione.  Quia  cum 
tanta  universalitate  videtur  non  licere  ,  aiias 
esset  licitum  petere  a  Deo  tam  excellentem 
gratiam  quam  habuerunt  Apostoli,  imo  quam 
habuit  Beatissima  Virgo ,  quod  dicere  absur- 
dum  esset.  In  contrarium  vero  est,  quia  si 
consideretur  tota  illa  perfectio  secundum  se, 
maxime  appetibilis  est  honestissimo  deside- 
rio,  et  quantum  est  ex  parte  nostra  ,  unicui- 
que  esset  maxime  conveniens,  si  ei  daretur ; 
ergo  ex  hoc  duplici  capite  talis  oratio,  sive 
indefinite  facta,  sive  determinate  de  aliquo 
excellentissimo   gradu  sanctitatis  ,  non    est 


inordinata.  Nec  vero  videtur  habcre  posse 
inordinationem  ex  sola  habitudine  ad  volun- 
tatem  divinam ;  tum  quia  Deus  ex  se  paratus 
est  ad  dandam  nobis  quamcumque  perfectio- 
nem ;  alias,  quod  simus  minus  perfecte  sancti, 
ex  Deo  esset,  et  non  ex  nobis,  quod  dici  non 
potest :  tum  etiam  quia  alias  neque  sanctita- 
tem  in  ullo  gradu  liceret  a  Deo  absolute  pos- 
tulare,  sed  solum  sub  conditione,  si  hoc  est 
consentaneum  efficaci  voluntati  ejus.  Patet 
sequela,  quia  si  non  licet  petere  illam  excel- 
lentiam  sanctitatis ,  ideo  est  quia  credimus 
non  esse  consentaneum  ordinationi  divinee 
voluntatis ,  nam  ex  alio  capite  non  apparet 
cur  sit  malum ;  sed  fieri  potest,  et  fortasse 
ita  est,  Deum  ordinasse  me  non  consequi 
efficaciter  sanctitatem ,  vel  saltem  ut  non  in 
illo  gradu  quem  ego  opto;  ergo  non  licet  il- 
lam  absolute  petere,  maxime  in  aliquo  defi- 
nito  gradu,  sed  solum  sub  conditione,  si  id 
fuerit  consentaneum  divinoe  voluntati. 

3.  Tertia  dubitatio.  — Tertia  interrogatio 
est  circa  illud  ipsum,  quod  supponebatur  de 
auxilio  sufficienti  et  efficaci,  an  utrumque  pe- 
tendum  sit,  et  quomodo.  Nam  quod  utrum- 
que  sit  absolute  petendum ,  videtur  clarum, 
quia  utrumque  est  necessarium  ad  salutem  ; 
illa  autem  bona  spiritualia  sunt  maxime  ab- 
solute  petenda,  quse  simpliciter  sunt  neces- 
saria  ad  salutem,  ut  dictum  est.  In  contra- 
rium  vero  est,  quoad  auxilium  sufficiens  , 
quod  videtur  superflua  talis  oratio  ;  nam  su- 
perfluum  est  petere  id  quod  scimus  Deum  ex 
se  statuisse  omnibus  dare,  nam  illa  voluntas 
certa  et  immutabilis  est,  et  illa  posita,  effec- 
tus  quasi  naturali  lege  sequitur;  quae  autem 
ita  fiunt  per  generalem  providentiam  divi- 
nam,  superflue  petuntur.  Sicut  inutiliter  ali- 
quis  peteret  ut  cras  oriatur  sol ,  vel  quid  si- 
mile ;  tam  certum  autem  est  Deum  illuminare 
omnem  hominem  venientem  in  hunc  mun- 
dum,  et  quantum  in  se  est,  juvare  illum,  si- 
cut  est  certum,  solem  suo  tempore  oriri.  De 
efficaci  autem  urget  difficultas  tacta,  quod 
omnino  pendeat  ex  divina  preeordinatione,  et 
ideo  non  videatur  licitum  postulare  illud,  nisi 
cum  subordinatione  ad  divinam  voluntatem, 
atque  adeo  sub  conditione. 

4.  Quarta  interrogatio.  —  Quarta  interro- 
gatio  preecedenti  annexa.,  est  an  solum  pe- 
tenda  sint  ea  bona  gratiee,  quee  mere  graluito 
et  absque  debito  ex  aliqua  certa  lege  vel 
promissione  donantur,  vel  simpliciter  omnia, 
quantumcumque  ex  priori  gratia  debita  sint. 
Ut,  verbi  gratia,  quod  peccatori  detur  contri- 


CAP.  XX.  EXPEDIUNTUR  ALIQU 
tio,  seu  auxilium  efficax  ad  illam,  nulla  certa 
lege  statutum  est,  et  ideo  clarum  est  totum  id 
peti  posse,  imo  illam  esse  aptissimam  oratio- 
nis  materiam.  At  vero  quod  peccatori  habenti 
contritionem  detur  remissio  pcccatorum  cum 
sanctificante  gratia,  certa  lege  statutum  est ; 
quaerimus  ergo  an  nihilominus  hoc  peten- 
dum  sit,  ut  contrito  remittatur  peccatum,  vel 
ut  bene  merenti  detur  prsemium,  vel  ut  per- 
severanti  in  gratia  usque  ad  mortem  detur 
gloria,  et  similia.  Quod  enim  talis  oratio  non 
liceat,  videtur  probari,  quia  vel  est  otiosa  et 
superflua,  vel  involvit,  spu  supponit  existi- 
mationem  de  incertitudinetalis  effectus,  etiam 
supposita  tali  dispositione  vel  merito.  Item, 
quia  alias  liceret  orare  pro  salute  infantis  de- 
cedentis  cum  Baptismo ,  quod  constat  esse 
falsum,  quia  perinde  esset  ac  orare  pro  Bea- 
tis  quoad  essentiale  prsemmm.  Item  supra 
dicebamus  per  orationem  non  postulari  ge- 
neraiem  concursum  Dei,  quia  certa  lege  da- 
tur  cum  ipsa  natura  ;  ergo  simili  ratione  non 
est  postulandum  donum  gratise,  quod  certa 
lege  debetur  ratione  alterius  doni,  quod  da- 
tum  esse  supponimus.  In  contrarium  autem 
est,  quia  David,  Psal.  50,  orabat  :  Cor  mun- 
dum  crea  in  me,  Deus,  etc,  et  ad  hoc  impe- 
trandum,  rationem  et  quasi  titulum  allega- 
bat,  dicens  :  Cor  contritum  et  humiliatum , 
Deus,  non  despicies ;  ergo  ratione.contritionis 
postulabat  cordis  renovationem,  cum  tamen 
certa  et  infallibili  lege  illa  renovatio  detur 
habenti  contritionem.  Item  supra  dicebamus 
Sanctos  in  patria  petere  corpora  sua,  cum 
tamen  ratione  meritorum  et  beatitudinis  cer- 
tissima  et  infallibili  lege  debeantur,  et  suo 
tempore  danda  sint,  etiamsi  nulla  talis  oratio 
fiat.  Item  in  Apocalypsi  petunt  Martyres  vin- 
dictam  de  inimicis,  quamvis  etiam  sit  certa 
lege  statuta,  nisi  resipiscant ;  ita  enim  et  non 
aliter  vindicta  postulatur.  Item,  supposito  ex- 
citante  auxilio,  infallibili  et  certa  lege  datur 
acljuvans,  quantum  est  ex  parte  Dei,  si  per 
hominem  non  stet,  et  nihilominus  illud  sem- 
per  petendum  est. 

5.  Quinta  interrogatio.  —  Quinto,  potest 
objici  vel  interrogari  an  liceat  interdum  pete- 
re  a  Deo  suspensionem  seu  denegationem 
gratise  efficacis.  Yidetur  enim  ex  dictis  sequi 
hoc  licere,  sicut  supra  dicebamus  de  oratione 
pro  malis  pcena3.  Probatur  sequela,  quia  hic 
possunt  concurrere  tres  illee  conditiones  su- 
pra  positse ;  nam  res  postulata  per  talem  ora- 
tionem,  esto  non  sit  per  se  appetibilis,  sicut 
ipsa  gratia,  non  est  tamen  per   se  et  intrin- 


A  DUBIA  CIRCA  PETITIONEM,  ETC.  79 

sece  mala,  quia  pertinet  ad  malum  pcenee, 
non  culpee,  unde  Deus  ipse  potest  illam  velle. 
Aliunde  vero  potest  iila  carentia  esse  utilis 
ad  alia  bona  spiritualia  majora,  nempe  ad 
ipsam  beatitudinem;  ergo  sub  ea  ratione  est 
materia  apta,  ut  honeste  desideretur  acpeta- 
tur;  nam  simul  est  ipsi  petenti  conveniens, 
quatenus  ad  ejus  salutem  interdum  confert. 
Denique  etiam  esse  solet  conformis  divinee 
voluntati,  nam  seepe  utitur  hoc  medio,  et  ab- 
soluto  consilio  voluntatis  sua;  illud  decernit 
in  salutem  suorum  electorum ;  ergo  illud  ip- 
sum  a  Deo  postulare,  erit  conforme  voluntati 
ejus.  In  contrarium  vero  est,  quia  hinc  seque- 
retur  licitum  esse  postulare  a  Deo  propriam 
permissionem  peccati  ab  ipsomet  postulante 
committendi,  quod  dici  non  potest,  quia  ne- 
mo  potest  sibi  amare  evidenspericulum  pec- 
candi ;  homo  autem,  sibi  relictus  sub  lali  per- 
missione,  evidenti  periculo  hujusmodi  com- 
mittitur.  Sequela  probatur,  tum  quia  permis- 
sio  peccati ,  et  denegatio  gratise  congruee 
idem  fere  sunt ;  tum  etiam  quia  in  ipsa  per- 
missione  possunt  illa  tria  considerari,  scilicet 
non  esse  per  se  malam,  esse  posse  utilem,  et 
Deum  velle  illam. 

6.  Sexta  dubitatio.  —  Sexta  et  gravior  du- 
bitatio  est,  an  per  orationem  petendum  sit 
solum  illud  auxilium  gratiee,  quod  est  ita  ne- 
cessarium,  vel  ad  salutem,  vel  ad  id  cujus 
gratia  postulatur;  an  etiam  illud  auxilium 
peti  possit,  quod  facilitatem  majorem  confe- 
rat,  quamvis  simpliciter  necessarium  non  sit. 
Et  ratio  dubitandi  est  supra  insinuata,  quia 
Sancti  Patres,  ex  oratione  qua  petimus  auxi- 
lium  Dei*  quo  nos  interius  dirigit,  illuminat, 
vel  adjuvat,  colligunt  necessitatem  talis  auxi- 
lii  ad  bene  operandum;  et  e  converso  ex  ne- 
gatione  talis  necessitatis,  quam  docebat  Pela- 
gius,  inferunt  destrui  orationem,  et  funda- 
mentum  ejus,  quia  frustra  et  ficte  quis  petit 
ab  alio,  quod  per  se  habere  aut  efncere  po- 
test;  potest  autem  homo  absolute  et  per  se 
efiicere  omne  id,  ad  quod  gratiee  auxilium 
non  est  simpliciter  necessarium,  In  contra- 
rium  vero  est  primo,  quia  si  consideremus 
naturam  petitionis  secundum  se,  non  est  de 
ratione  vel  honestate  ejus,  ut  solum  petantur 
ea  quee  simpliciter  necessaria  sunt,  sed  etiam 
quee  sunt  utiiia,  et  conferunt  ad  facilius  seu 
melius  esse,  ut  videtur  per  se  et  ex  terminis 
notum,  et  humanis  exemplis  ostendi  potest; 
nam,  licet  possit  quis  pedibus  iter  conficere, 
honeste  petit  mutuo  ab  amico  equum,  ut  fa- 
cilius    conficiat,   et  licet   solus  possit   grave 


80 


LIB.  I.  DE  0RATI0NE  IN  COMMUNI. 


pondus  portare,  prudenter  petit  ab  alio  ut  se 
adjuvet,  quo  suavius  id  faciat.  At  nibil  est 
peculiare  in  oratione  ad  Deum,  propter  quod 
ha?c  generalis  conditio  petitionis  in  divina 
locum  non  habeat.  Imo  majori  ratione  illi  vi- 
detur  attribuenda,  tum  quia  Deus  liberalior 
est,  et  non  solum  necessaria,  sed  etiam  abun- 
dantia  paratus  est  dare  ;  tum  etiam  quia  in 
spiritualibus  actibus  honestissime  desidera- 
tur  facilitas  et  promptitudo,  quia  sunt  bona 
maxime  honesta.  Potestque  hoc  usu  ipso 
confirmari,  nam  petimus  a  Deo  suavitatem 
in  orando,  non  quia  sine  illa  orare  non  pos- 
simus,  sed  ut  facilius  et  constantius  ita  ore- 
mus,  et  sic  de  aliis. 

7.  Prima  dulitatio  sohitur. —  Ad  primam, 
admittimus  imprimis,  quod  in  ea  videtur  sup- 
poni,auxilium  sufficiens  absolute  esse  peten- 
dum,  et  hoc  semper  esse  conforme  divinge 
voluntati,  quod  iterum  occurret  in  tertia  du- 
bitatione.  De  auxilio  autem  efficaci  simplici- 
ter  etiam  dicendum  est  Jabsolute  esse  deside- 
randum  et  petendum,  sicut  etiam  perseve- 
rantia  in  gratia,  et  seterna  bealitudo  absolute 
desideranda  et  petenda  est,  nulla  quoad  hoc 
habita  ratione  illius  divinae  voluntatis,  qua 
quosclam  elegif,  et  efficaciter  ordinavit  ad 
gloriam  per  media  congrua.  quosdam  vero 
non  ita  elegit  aut  ordinavit,  quia  nos  non  te- 
nemur  conformari  huic  voluntati  divina?,  sed 
illf,  qua  voluit  ut  nos,  quantum  in  nobis  est, 
habeamus  curam  et  sollicitudinem  salutis 
nostrae ;  nam  hoc  est  quod  ad  nos  spectat. 
Respondetur  ergo  informa,negando  assump- 
tum,  nimirum,  hanc  orationem  non  esse  con- 
formem  divinee  voluntati,  non  solum  quia 
nos  latet  an  Deus  decreverit  non  dare  tale 
auxilium,  sed  praecipue  quia  Deus  ipse  non 
vult  ut  nos  sumamus  talem  voluntatem  ejus, 
ut  regulam  nostrarum  actionum  vel  petitio- 
nura,  sed  tantum  illam  vOluntatem  qua  vult, 
nos  esse  sollicitos  de  nostra  salute.  Ratio  au- 
tem  hujus  reddi  potest,  quia  illa  voluntas 
qua  Deus  vult  nostram  salutem,  est  primaria 
in  Deo ;  illam  enim  ex  se  habet ;  altera  vero 
voluntas  non  dandi  auxilium  efficax  formali- 
ter  et  positive  non  est  in  Deo  antecedenter, 
seu  ex  se,  sed  solum  consequenter,  et  post 
prsevisum  liberum  usum  voluntatis  nostrse. 
Nam  quod  auxilium  sufficiens  non  sit  efficax 
in  nobis,  non  est  ex  Deo,  sed  ex  nobis,  et 
ideo  dici  non  potest  Deum  denegare  nobis 
efficaciam  auxilii  ex  se  solo,  et  ex  voluntate 
sua,  sed  ex  aliqua  praescientia  nostrae  volun- 
tatis,  et   ideo   simpliciter  non  tenemur  nos 


conformare  huic  posteriori  voluntati  Dei,  sed 
priori.  Preesertim  quia  illa  prior  est  prsecep- 
tiva,  et  imponit  nobis  obligationem  agendi 
quod  in  nobis  est,  ut  gratia  Dei  sit  efficax  in 
nobis,  et  ideo  Jicitum  semper  est  hoc  abso- 
lute  postulare,  supponendo  semper  quod^  si 
per  nos  non  steterit,  fiet;  quod  satis  est  ut 
illa  petitio,  quantum  est  ex  parte  nostra,  sit 
absoluta. 

8.  Expeditur  secunda  dulitatio. —  Objectio. 
—  Solutio.  —  Alteri  objectioni  fit  satis.  —  In 
secunda  dubitatione  dici  poterant  multa  de 
augmento  gratise  et  charitatis,  an  habeat  in 
hac  vita  aliquem  terminum,  vel  ex  se,  vel  ex 
divina  praedestinatione.  De  qaa  re  in  materia 
de  Gratia,  et  in  libio  secundo  de  Prsedestina- 
tione,  nonnulla  diximus.  Similis  autem  est 
interrogatio  preesens,  an  in  hoc  genere  bo- 
norum  aliquis  terminus  nostris  desideriis  ac 
petitionibus  preefigendus  sit.  In  hoc  ergo  im- 
primis  considerandum  est,  in  his  bonis  ah- 
quid  esse  optandum  et  petendum  ut  finem, 
et  aliquid  ut  medium  ad  fmem.  Ut  finis  peti- 
tur  eeterna  beatitudo,  quse  est  ultimus  finis 
omnium  nostrarum  actionum,  unde  propter 
eam  procuratur  et  petitur  omnis  perfectio  hu- 
jus  vitae,  et  ideo  omnes  aliae  gratise  ut  me- 
dia  petendse  sunt.  Dices  :  alia  dona  gratiae  et 
virtutes  sunt  bona  honesta,  et  propter  se 
amabilia;  ergo  non  tantum  amantur  ut  me- 
dia,  sed  etiam  ut  fines.  Respondetur  amari 
quiclem  posse  ut  finem  proximum,  non  tamen 
ut  ultimum,  ac  proinde  natura  sua  semper 
appeti  ut  media  ad  fiuem  ultimum;  nam 
talia  sunt  natura  sua,  et  ideo  semper  ut 
talia  appetuntur,  si  honeste  appetuntur.  Di- 
ces  iterum,  etiam  beatitudinem  ipsam  esse 
bonum  creatum ,  ac  propterea  non  posse 
amari  ut  ultimum  finem,  et  consequenter 
petendam  esse  ut  medium.  Respondetur, 
si  sit  sermo  de  beatitudine  objectiva,  illam 
esse  increatum  bonum,  et  ultimum  finem 
principaliter  expetendum  ;  si  vero  sit  sermo 
de  beatitudine  formali,  illa  quidem  creatum 
bonum  est ;  tamen  quia  est  immediata  unio, 
et  possessio  boni  increatl,  non  est  proprie 
mediunx,  sed  ultimus  finis  formalis.  Reatitudo 
enim  et  ultimus  finis  idem  sunt,  et  eodem 
modo  distingui  possunt  in  formalem  et  ob- 
jectivum,  qui  non  sunt  proprie  duo  fines., 
sed  unum  integrant,  qui  est  veluti  adsequa- 
tus  terminus  illius  desiderii  quo  beatitudinem 
cupimus,  et  adaequata  materia  illius  orationis, 
qua  iliam  postulamus.  Sub  beatitudine  autem 
comprehendimus    gratiam    consummatam  et 


CAP.  XXI.  EXPEDIUNTUR  ALIQUA 
charitatem,  quia  hcee  etiam  suo  modo  perti- 
nent  ad   formalem  unionem    consummatam 
cum  ipso  Deo,  ultimo  iinc  nostro. 

9.  Mediorum  appetitus  a  fine  limitaiur,  ft- 
nis  autem  a  millo.  --  Ulterius  considerandum 
est,  appetitum  mediorum  accipere  terminum 
aut  limitationem  ex  fine ;  finem  autem,  quan- 
turn  est  cx  se,  non  habere  terminum.  Unde 
Aristoteles,  1  Polit.,  cap.  6,  et  ex  iilo  1). 
Thom.  1.  2,  q.  30,  art.  4,  dixit  concupiscen 
tiamfinis  esse  infmitam,  concupiscentiam  au- 
tem  mediorum  limitari  ex  proportione  ad  fi- 
nem.  Quod  si  illud  primum  verum  est  in  bo- 
nis  creatis,  si  per  modum  finis  ultimi  amen- 
tur,  mnlto  magis  id  verum  erit  in  bono  in- 
creato,  et  perfectissima  unione  ad  illud  per 
modum  ultimi  finis.  Sic  ergo  dicendum  est, 
bona  haec  spiritualia,  quatenus  immediate 
uniunt  nos  Deo  tanquam  ultimo  fini,  absolute 
et  sine  termino  peti  posse,  quia  illa  concu- 
piscentia  quanto  major,  tanto  melior,  et  de 
se  in  infinitum  potest  augeri.  Reliqua  autem 
bona,  quse  tantum  sunt  media,  eatenus  pe- 
tenda  sunt,  quatenus  ad  alia  bona  conducunt, 
et  sunt  vel  necessaria,  vel  utilia ;  et  ideo  in 
prioribus  non  apponitur  conditio,  in  poste- 
rioribus  autem  interdum  subintelligenda  est, 
ut  supra  diximus.  Quod  autem  utraque  bona, 
etiam  illa  quae  conjunguntuiv,  vel  nos  imme- 
diate  conjungunt  cum  fine  ultimo,  possint 
habere  certum  terminum  vel  limitem  ex  or- 
dinatione  seu  pra;destinatione  divina,  id  non 
obstat  quominus  nqstrum  desiderium  et  peti- 
tio  absolute  possit  tendere  ad  illud  bonum 
sine  ulio  termino,  quantum  est  ex  parte  nos- 
tra.  Quia,  ut  jam  dixi,  non  oportet  nos  regu- 
lare  actiones  nostras  per  illam  voluntatem 
Dei,  qua  simpliciter  vult  aliquid,  vel  non 
vult,  sed  per  illam,  qua  vult  nos  velle  aut  pro- 
curare  salutem  nostram,  in  quo  ipse  de  se 
nullum  nobis  prsefigit  terminum. 

10.  In  petiiione  tantce  perfectionis  in  par- 
ticulari  fugienda  est  tcmeraria  comparatio. — 
Nihilominus  tamen,  quando  homo  in  hac  pe- 
titione  vel  desiderio  descendit  ad  particula- 
rem  gradum  perfectionis,  cavere  debet  teme- 
rarias  comparationes  et  prsesumptuosas  peli- 
tioues.  Unde  si  sermo  esset  tantum  de  quo- 
dam  affectu  simplici,  vel  voluntate  conditio- 
nata,  quae  interdum  exercetur  ad  excitandum 
vel  accendendum  affectum  erga  Deum,  sic 
non  cst  per  se  malum  cupere  tantam  purita- 
tem  vel  fervorem  in  amore  divino,  cruanta  in 
maximis  Sanctis  fuit ,  quia  hoc  solum  est 
complacere  in  excellentia  illius  sanctitatis,  et 

XIV. 


DUMA  CIRCA  PETITIONEM,  ETC.  gj 

in  habenda  illa,  si  nobis  illam  conferre  Deo 
placuissct.  At  vero  per  modum  intentionis 
efhcacis  velle  eonsequi  excellentiam ,  verbi 
gratia,  sanctitatis  Virginis,  vel  illam  petere 
animo  ct  fiducia  obtinendi  illam,  temerarium 
esset,  quia  est  omnino  miraculosum,  et  cxtra 
lcgem  ordinariam  providentiae  divinae,  etiam 
supernaturalis.  Unde  quoad  similes  effectus, 
non  est  inconveniens  concedere,  Deum  ex  se 
non  esse  paratum  ad  preestandos  illos,  neque 
dedisse  media  secundum  ordinariam  legem 
ad  obtinendam  tantam  gratiae  perfectio- 
nem.  Non  oportet  ergo  ad  haec  particularia 
descendere,  multoque  minus  ad  petenda  sin- 
guJaria  privilegia ,  aut  extraordinaria  dona 
per  se  non  necessaria  ad  substantialem  sanc- 
titatem ;  potest  autem  peti  absolute  tota  illa 
perfectio,  quae  secundum  legem  ordinariam 
comparari  potest  per  media  pr8estituta  a  Deo, 
quae  sine  miraculo  conferri  solent.  Si  autem 
affectus  amplius  extendatur,  ut  interdum  ho- 
nestissime  potest ,  adhibenda  videtur  condi- 
tio  :  Si  Deo  beneplacitum  fuerit,  nisi  specialis 
instinctus  Spiritus  Sancti  plus  aliquando  con- 
ferat ;  neque  enim  possumus  illi  terminum 
prsescribere  ,  qui  maxime  haec  bona  dividit 
prout  vult. 

11.  Tertice  duMtationi  respondetur.  —  Ad 
tertiam  dubitationem  recte  ibi  responsum 
est,  auxilium  sufficiens  et  efficax  esse  abso- 
lute  petendum.  Objectio  autem  contra  prio- 
rem  partem  facilis  est ;  nam,  licet  Deus  para- 
tus  sit  ad  dandum  auxilium  sufficiens,  tamen 
hanc  ipsam  voluntatem  vult  habere  effectum, 
media  oratione  nostra.  Quia  vero  ad  ipsam- 
met  orationem  necessarium  est  auxilium  , 
quod  per  orationem  obtineri  non  potest,  quia 
praecedit  illam,  ideo  non  ad  omne  auxilium 
sufficiens  necessaria  est  vel  possibilis  oratio  ; 
nam  illud  quod  est  ipsius  orationis  initium, 
absque  oratione  ab  ipso  Deo  clandum  est,  et 
a  fortiori  etiam  illud  auxilium,  ex  quo  nasci- 
tur  desiderium,  quod  est  orationis  motivum. 
Et  hoc  docuerunt  Concilium  Arausicanum  et 
Augustinus  contra  Semipelagianos.  Ad  ob- 
jectionem  autem  contra  alteram  partem  de 
auxilio  efficaci  jam  responsum  est ,  in  illo 
petendo  non  esse  habendam  rationem  volun- 
tatis  prsedestinativae  Dei ,  sed  illius  qua  vult 
nos  procurare  salutem  nostram ;  nam,  sicnt 
illee  voluntates  inDeo  non  sunt  contrariae,  ita 
nos  dum  huic  posteriori  conformamur,  non 
agimus  contra  priorem,  etiamsifortasse  in  ob- 
jecto  cumillanon  conveniamus.Eovelmaxime 
quod  cumnos  desideramus  autpetimus  auxi- 

6 


82 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  IN  COMMUNI. 


lium  efficax  per  se,  solum  petimus  ut  gratia 
Dei  iu  nobis  habeat  effectum  ,  ita  ut  nos  il- 
lam  non  impediamus ;  quomodo  autem  Deus 
in  mente  ac  voluntate  sua  hoc  ab  seterno  dis- 
ponat,  ad  nos  non  pertinet,  neque  modus 
orationis  nostree  inde  pendet. 

•12.  Quartce  dubitalionis  responsio.  —  Bona 
gratice  jam  collata  peti  non  debent,  sed  pro  eis 
gralias  agi.  —  Quomodo  oraverit  David  certus 
de  sua  contriiione.  —  Ad  quartam,  an  peten- 
da  sint  boua  gratise,  debita  infallibili  lege  ex 
priori  titulo,  breviter  distinguendum  videtur  : 
aut  enim  talia  bona  jam  collata  sunt,  seu  si- 
mul  conferuntur  cum  prioribus  bonis,  vel  so- 
lum  expectantur  in  futurum.  In  priori  casu, 
jam  non  habet  locum  petitio,  sed  potius  gratia- 
rum  actio ;  sicut  enim  dixitPaulus  :  Quod  videt 
guis,  quid  sperat?  sic  nos  dicere  possumus  : 
Quod  habet  quis,  quid  petit?  Petitio  ergo  pro- 
pria  est  beneficii  nondum  recepti,  pro  acce- 
pto  vero  est  gratiarum  actio  ;  et  ideo  non  le- 
gimus  Christum  petivisse  unquam,  vel  unio- 
nem,  vel  gloriam  animse  suee;  legimus  autem 
petivisse  sui  nominis  claritatem,  vel  accidenta- 
lem  gloriam.  Unde  in  exemplo  illo  de  contri- 
tione,  si  quis  certus  esset  (quod  sine  revela- 
tione  esse  non  potest)  sibi  datam  esse  veram 
contritionem,  non  posset  certe  petere  vel  pri- 
mam  gratiam  habitualem,  vel  remissionem 
peccatorum,  saltem  quoad  mortales  culpas, 
quia  in  eodem  gradu  esset  certus  jam  acce- 
pisse  hsec  beneficia,  quia  omnino  certum  est 
hsec  non  separari  a  vera  contritione,  sed  si- 
mul  curo  illa  dari.  Posset  ergo  aliquis  tunc 
petere  vel  integram  remissionem  quoad  poe- 
nas,  vel  leves  culpas,  vel  etiam  restitutionem 
ad  priorem  familiaritatem,  seu  favorem  Dei, 
nam  hoc  beneficium  cum  specialibus  auxiliis, 
quse  illud  comitari  solent,  non  semper  resti- 
tuitur  per  contritionem,  etiam  valde  perfec- 
tam.  Prsesertim  quia,  licet  cum  contritione 
gratia  conferatur ,  amitti  iterum  potest ,  et 
ideo  recte  orari  potest  ut  non  amittatur;  et 
quia  hoc  maxime  pendet  ex  favore  et  protec- 
tione  Dei,  ideo  merito  illa  restitutio  postula- 
tur.  His  ergo  modis  intelligi  potest  illa  oratio 
David,  qui,  ex  testimonio  Prophetse  Nathan, 
certus  de  sua  contritione  et  de  remissione 
sui  peccati  jam  erat.  Ordinarie  vero,  qui  do- 
lens  de  peccato  suo  orationem  illam  imitatur, 
quasi  sub  disjunctione  postulare  videtur  ut, 
si  fortasse  veram  contritionem  non  attingit, 
sibi  conferatur;  vel  si  illam  habet,  ita  perfi- 
ciatur ,  ut  omnes  illos  effectus  obtineat. 
Quamvis    enim   non  omnis  qui   orat ,   hanc 


mentem  suam  explicare  valeat,  tamen  dum 
intendit  petere  perfectam  remissionem  suo- 
rum  peccatorum,  totum  Jillud  virtute  com- 
plectitur.  Addere  tandem  possumus,  potuissc 
David  ( et  fortasse  hic  est  proprius  sensus)> 
non  obstante  certitudine  quam  de  sua  contri- 
tione  habebat,  illa  verba  proferre,  non  animo 
postulandi  de  novo  culpse  remissionem ,  vel 
cordis  innovationem  per  infusionem  gratise, 
de  qua  non  minus  certus  erat,  sed  animo  re- 
cognoscendi  indignitatem  suam ,  et  insuffi- 
cientiam  suse  contritionis  ( ut  ab  ipso  erat )  ad 
satisfaciendum  Deo  pro  culpa  sua,  et  conse- 
quenter  ad  confitendum  novum  Dei  beneti- 
cium  sibi  collatum  per  talem  remissionem , 
vel  gratiam. 

43.  Beneficium  gratice  nondum  collatum  peti 
potest,  licet  constet  infallibiliter  esse  tribuen- 
dum  ex  vi  alterius  beneficii.  —  At  vero  quan- 
diu  beneficium  gratise  nondum  collatum  est, 
quantumvis  sit  certum  et  infallibile  ex  sup- 
positione  gratise,  semper  peti  potest.  Et  im- 
primis  estres  clara,  quando  gratia,  quse  sup- 
ponitur,  vel  amissibilis  est,  vel  impedibilis,  ut 
ita  dicam ,  quia  tunc  non  solum  petitur  se- 
cunda  gratia,  supposita  prima,  sed  simul  vir- 
tute  petitur  ut  prima  gratia  conservetur,  vel 
ne  impediri  permittatur.  Sic  quandiu  aliquis 
est  in  hac  vita,  quantumvis  sit  justus,  et  ex 
sua  justitia  certus,  eliam  per  revelationem, 
petere  potest  gloriam,  quia  virtute  petit  per- 
severantiam  in  gratia  usque  ad  mortem;  et 
qui  habet  auxilium  excitans,  recte  petit  ad- 
juvans  et  concomitans  quoad  operationem 
liberam  nondum  elicitam ,  quia  virtute  petit 
ut  non  permittatur  impediri  talis  operatio.  At 
vero  quando  prior  gratia  est  inamissibilis  et 
immutabilis,  et  ratione  illius  infallibiliter  dan- 
dum  est  aliud  beneficium  gratiai ,  quod  non- 
dum  est  datum,  suo  tamen  tempore  dabitur 
etiamsi  non  petatur,  tunc  quidem  non  est  ne- 
cessaria  petitio  talis  boni ,  tamen  non  re- 
pugnat  peti,  eo  ipso  quod  nondum  habetur. 
Non  tamen  petendum  est  dubitando  de  illius 
securitate,  aut  de  illius  certitudine  formidan- 
do  ;  id  enim  fidei  et  rationi  contrarium  esset ; 
sed  peti  potest,  vel  ut  orans  novo  titulo  illud 
mereatur,  quomodo  Christus  in  via  orando 
potuit  sibi  mereri  gloriam  corporis ,  etiamsi 
certissimus  de  illa  esset  aliis  titulis;  vel  etiam 
peti  potest  ad  recognoscendum  illud  tanquam 
Dei  beneficium,  quod  semper  est  sub  domi- 
nio  Dei,  quantumvis  illud  promiserit,  vel  dare 
decreverit ;  et  hoc  modo  Sancti  in  patria  glo- 
riam  corporis  postulant.  Interdum  etiam  fit 


CAP.  XXI.  EXPEDIUNTUR  ALIQUA 
hsec  postulatio  ad  confitendam  divinam  justi- 
tiam,  et  conformandam  voluntatem  suam  vo- 
luntati  divinse ,  quomodo  dicuntur  Sancti  in 
patria  petere  vindictam  impiorum. 

14.  Quinta  interrogatio  enodatur.  —  Ad 
quintam  interrogationem  respondeo,  nulla 
rationcHalem  orationem  pro  denegatione  gra- 
tise  efficacis  faciendam  esse,  nam  est  propriae 
saluti  contraria  :  unde,  licet  respectu  volun- 
tatis  divinee  illud  objectum  non  sit  intrinsece 
maluna,  quia  Deus  non  tenetur  suam  gratiam 
alicui  dare,  respectu  tamen  ipsius  hominis 
est  intrinsece  roalum,  quia  homo  tenetur, 
quantum  in  se  est,  hanc  gratiam  procurare, 
eamque  non  abjicere,  contra  quam  obliga- 
tionem  facit,  qui  petit  subtractionem  talis 
gratise.  Kt  eadem  ratione  non  licet  petere  a 
Deo  permissionem  proprii  peccati,  etiam  sub 
titulo  obtinendi  illa  via  majorem  aliquem  spi- 
ritualem  fructum ;  quia  peccatum  per  se  non 
est  medium  ad  hujusmodi  fructum,  sed  po- 
tius  destruit  omne  spirituale  bonum.  Et  licet 
Deus  sua  potentia  et  sapientia  possit  iliud 
malum  convertere  in  bonum,  et  ratione  suse 
universalis  providentise  juste  et  recte  valeat 
uti  illo  medio  permissionis  peccati  ex  inten- 
tione  majoris  boni,  tamen  respectu  particu- 
laris  voluntatis  ipsius  hominis  non  est  me- 
dium  rationi  consentaneum,  quia  ipse  homo 
tenetur,  quantum  de  se  est,  omnino  fugere 
peccatum,  et  vitare  quicquid  potest  esse  cau- 
sa,  vel  occasio  ejus,  prcesertim  certa  et  infal- 
libilis,  sive  sit  per  se,  sive  per  accidens.  Unde 
quamvis  Deus  sua  voluntate  utatur  hoc  me- 
dio,  nihilominus  non  vult  ut  ipse  homo  uta- 
tur  illo_,  quia  non  quicquid  Deus  vult,  potest 
homo  velle,  nec  Deus  semper  vult  ut  illud 
velit.  Et  ideo  talis  petitio  nunquam  essel  con- 
formis  voluntati  divinae,  voluntati,  inquam, 
illi  quse  esse  debet  regula  nostrarum  volun- 
tatum;  illi  enim  nos  conformari  tenemur, 
non  vero  semperin  objecto  volito,  imo  inter- 
dum  talis  conformitas  rationabilis  non  esset 
propter  diversam  habitudinem  objecti  ad 
Deum  et  ad  hominem,  ut  latius  in  4.  2  disse- 
ritur. 

45.  Ultima  dubitatio  quomodo  a  nonnullis 
diluatur.  —  Ad  ultimam  difficultatem,  aliqui 
auctores  contendunt,  eo  ipso  quod  prudenter 
et  convenienter  petitur  a  Deo  aliquod  bonum, 
consequenter  fatendum  esse  bonum  illud  esse 
peculiari  modo  opus  Dei,  vel  per  solam  effi- 
cientiam  ipsius,  homini  non  debitam,  si  bo- 
num  tale  sit,  ul  efficientiam  hominis  non  re- 
quirat;   vel    si    ipsummet  bonum   sit   etiam 


DUBIA  CIRCA  PETITIONEM,  ETC.  83 

opus  liominis,  necessarium  esse  ut  fiat  a  Deo 
per  aliquod  auxilium  gratiae,  nullo  modo  de- 
bitum  naturae,  ita  ut  perj  illud  auxilium  non 
solum  conferatur,  ut  homo  facilius  possit  tale 
opus  efficere,  sed  etiam  ut  omnino  possit, 
quia  sine  illo  simpliciter  non  posset.  Unde 
consequenter  putant  necessarium  esse  hac 
mente  ad  Deumorare,  quotiescumque  ab  ipso 
petimus  auxilium  ad  aliquod  opus  bonum, 
vel  aliud  simile  beneficium.  Fundamentum 
eorum  est,  quia  hsec  est  mens  Pontificum  et 
Patrum,  quoties  ex  oratione  sumunt  argu- 
mentum  contra  Pelagium,  quia  alias  argu- 
mentum  non  esset  efficax  contra  illum.  Pela- 
gius  enim  non  negabat  per  gratiam  conferri 
facilitatem  in  operando  bonum,  sed  negabat 
dari  potestatem,  quia  non  putabat  gratiam 
esse  necessariam  ad  bene  operandum,  quem 
errorem  Sancti  convincunt  ex  forma  ipsa 
orandi,  et  petendi  a  Deo  tale  auxilium  vel  tale 
opus;  ergo  supponunt,  per  orationem  non 
peti  nisi  id  quod  est  simpliciter  necessarium, 
et  sine  quo  non  posset  opus  fieri. 

16.  Nonplacet  solutio posita. — Verumtamen 
difficile  est  postulare  ab  omnibus  hominibus, 
ut,  prius  quam  ad  aliquid  faciendum  auxilium 
a  Deo  petant,  sibi  persuadeant  se  non  posse 
id  facere  quod  petunt,  sine  extraordinario  vel 
supernanaturali  gratiae  auxilio.  Alioqui  non 
poterit  artifex,  verbi  gratia,  pictor,  petere  a 
Deo  auxilium  ad  bene  depingendam  imagi- 
nem,  nisi  prius  sibi  persuadeat  per  potentiam 
et  artem  suam  cum  communi  concursu  Deu 
non  posse  recteillam  depingere,  nisiDeus  ad- 
dat  et  sibi  conferat  extraordinarium  donum  na- 
turae  non  debitum.  Similiter  dux  habensvali- 
dumexercitummajorisvirtutisetroboris,quam 
sit  contrarius,  non  poterit  a  Deo  convenien- 
ter  postulare  victoriam  orando,  nisi  prius  sibi 
persuadeat  se  non  posse  cum  toto  exercitu  et 
communi  concursu  Dei  vincere  inimicum,  nisi 
Deus  addat  extraordinarium  favorem  naturae 
non  debitum.  Heec  autem,  et  similia,  quse  fa- 
cile  inferri  possunt,  durissima  videntur,  et 
creditu  difficillima,  quia  in  dictis  casibus  nul- 
lum  habemus  principium,  quo  vel  convinca- 
mus  homines,  vel  obligemus  illos  ad  talem 
persuasionem  seu  credulitatem.  Et  alioquin, 
ut  supra  argumentabar,  ex  generali  ratione 
petitionis  talis  necessitas  ostendi  non  potest ; 
petit  enim  unus  rex  auxilium  ab  amico  rege 
ad  expugnandum  contrarium  inimicum  , 
etiamsi  putet  se  posse  sufficere  ad  superan- 
dum  illum,ut  securiorem  reddat  victoriam. 
Ergo  ad  petendum  auxilium  heec  existimatio 


84 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  IN  COMMUNI. 


sufficit.  Ergo  etiam  respectu  Dei  poterit  inter- 
dum  sufficere,  quia  nulla  peculiaris  ratio  af- 
ferri  polest,  ob  quam  oratio  ad  Deum,  cum 
tali  existimatione  facta,  semper  ex  illo  capite 
sit  mala,  et  indigna  Deo.  Propter  quod  exis- 
timo  non  esse  Patribus  imponendam  tum  du- 
ram  sentenliam,  neque  hanc  fuisse  mentem 
illorum,  quia  argumentum  sumptum  ab  ora- 
tione  in  illo  sensu  revera  non  essetlegitimum, 
ut  docte  adnotavit  Gardinalis  Bellarm.,  lib.  5 
de  Gratia  et  libero  arbitrio,  cap.  \1,  et  Vega, 
opusc.  de  Justificationej  q.  12. 

17.  Auctoris  solutio.  Dico  ergo  imprimis, 
aliqua  bona  peti  a  Deo  convenienter  et  licite, 
etiamsi  non  judicentur  simpliciter  necessaria 
ad  effectum,  vel  opus  propter  quod  petuntur. 
Hoc  probat  mihi  evidenter  ratio  facta,  et  ex- 
perientia  quolidiana  omnium  piorum  studen- 
tium,  artificum,  vel  quorumcumque  iuchoan- 
tium  aliquod  opus  humanum  ordinarium  et 
morale.  Deinde  assero,  non  omnia  bona  quce  a 
Deo  pehmtur,  talia  esse ,  sed  aliqua  esse  pe- 
tenda  ut  simpliciter  necessaria  ad  finem  in- 
tentum,  sicut  petitur  victus  ad  vitam,  et  fides 
ad  justitiam.  Et  sic  etiam  interdum  postulatur 
auxilium  Dei,  ut  necessarium  acl  opus  propter 
quod  postulatur,  ita  ut  in  homine  non  sit  po- 
testas  sine  tali  auxilio  ad  sic  operandum.  Hoc 
tanquam  certum  suppono  ex  materia  de  Gra- 
tia,  quia  opera  pietatis  non  possunt  aliter  a 
nobis  fieii,  et  ideo  hac  mente  et  fide  postu- 
landum  est  auxilium  Dei  ad  illa,  vel  (quod 
idem  est)  postulanda  sunt  a  Deo  talia  opera, 
tanquam  speciali  modo  dona  ejus.  Addo  vero 
ulterius,  ex  sola  natura  orationis,  ut  sic,  non 
satis  discerni  an  auxilium  ad  opus  petatur  ut 
simpliciter  necessarium  ad  posse  ,  vel  ad  fa- 
cilius  posse,  sed  potius  ex  conditione  etmodo 
operis  discernendum  esse  qua  mente  sit  pe- 
tendum,  et  orandum  pro  illo  obtinendo.  Hoc 
mihi  etiam  probant  ratio  et  exempla  adducta. 
Neque  existimo  Patres  hoc  sensu  argumen- 
tatos  esse  contra  Pelagium  ex  vi  orationis,  ut 
ex  illa  sola  conchiJere  voluerint  necessitatem 
auxilii ,  noii  solarn  ad  facilius  posse  ,  sed 
etiam  ad  posse.  Unde  ad  hoc  concludendum 
contra  Pelagium ,  potissime  argumentantur 
ex  verbis  Christi  Joan.  15  :  JSine  me  nihil  po- 
testis  facere  ,  et  similibus  Scripturee  testimo- 
niis  ,  ut  videre  licet  in  Concilio  Milevitan. 
can.  5 ;  Aug.,  Epist.  16,  et  aliis  supra  citatis. 

18.  Adverto  tamen  ulterius  ,  quamvis  in- 
terdum  auxilium,  quod  petitur,  non  judic&tur 
simpliciter  necessarium,  considerata  natura 
operis  propter  quod  petitur,  nihilominus  con- 


tingere  posse  utin  re  ipsa  sit  necessarium,  ut 
opus  fiat,  quia,  licet  posset  fieri  cum  naturali 
virtute  et  concursu  generali,  tamen  in  indi- 
viduo  potest  impediri  ne  fiat,  propter  varias 
occasiones  quse  occurrere  possunt  ;  et  seepe 
continget  Deum  scire  quod  de  facto  impe- 
dietur,  nisi  ipse  aliquod  adjutorium  praebeat 
ultra  communem  cursum  naturoe.  Et  tunc 
dici  potest  illud  adjutorium  esse  necessarium 
in  prsescientia  Dei,  ut  opus  fiat,  licet  non  sit 
necessarium  ut  possit  fieri,  neque  etiam  sit 
semper  et  in  omni  individuo  necessarium  ut 
fiat,  etiam  secundum  prsescientiam  Dei.  Con- 
cludimus  ergo  animum  orantis  semper  esse 
petendi  a  Deo  aliquem  peculiarem  favorem 
per  protectionem,  extra  generalem  concur- 
sum  ,  sicut  supra  dicebamus  de  pluviaj  peti- 
tione,  et  similibus  ;  nam  de  omnibus  est  ea- 
dem  ratio.  Petitur  autem  hicfavor,  tura  quia 
per  se  juvat  ,  tum  etiam  quia  potest  esse  vel 
in  preescientia  Dei  et  in  individuo,  vel  ex  na- 
tura  talis  operis,  necessarius  ad  desideratum 
effectum  reipsa  consequendum.  Plura  de  hoc 
puncto  ,  et  pra?sertim  de  variis  modis  argu- 
mentandi  efficaciter  contra  Peiagium  ex  ora- 
tione,  in  materia  de  Gratia  tradidimus. 

GAPUT  XXII. 


AN 


1 


ORATIO    SIT    ACTUS   MERITORIUS    ET    SATIS- 
FAGT0RIUS. 


Orationi  fructus  aliquis  communis  est 
cum  aliis  actihus  virtutis,  aliquis  vero  proprius 
qua  petitio  est. —  Explicuimus  omnia  illa  quee 
ad  naturam,  honestatem,  materiam  et  causas 
orationis  pertinere  visa  sunt,  simulque  cir- 
cumstantias  seu  conditiones  explicuimus,  quae 
in  modo  orandi  observandse  sunt,  ut  oratio 
convenienter  fiat.  De  quibus  etiam  circurn- 
stantiis  aliquid  in  hoccapite  addemus,  et  plu- 
ra  in  tribus  libris  sequentibus,  in  quibus  ma- 
gis  in  particulari  de  oratione  dicemus  :  mora- 
les  enim  circumstantia?  melius  in  particulari- 
bus  actibus  considerantur,  quam  in  communi. 
Solum  ergo  superest  dicendum  de  effectu 
seu  fructu  orationis.  In  qua  re  imprimis  con- 
siderandum  est  aliquera  fructum,  seu  cau- 
sandi  modum,  habere  orationem,  communem 
aliis  actibus  virtutum,  ahquem  vero  habere 
sibi  proprium,  quatenus  petitio  est.  Commu- 
niter  cum  aliis  virtutibus  habet  mereri  et  sa- 
tisfacere ,  et  possumus  etiam  addere  bene 
disponere  animum  orantis  ad  alia  doua  aDeo 
recipienda.  Proprium  vero  orationis  est  ha- 


CAP.  XXII.  UTRUM  ORATIO  SIT  ACTUS  MERITORIUS  ET  SATISFACTORIUS. 


85 


bere  vira  impetrandi.  De  prioribus  modis 
causandi  fere  nihil  hoc  loco  specialiter  de 
oratione  dicere  necesse  est,  quia  solum  oportet 
generalia  principalia  meriti  vel  satisfactionis 
ad  orationem  applicare,  et  ideo  illa  breviter 
expediemus,  et  postea  circa  id  quod  est  ora- 
tionis  proprium  immorabimur. 

2.  Pri»ia  assertio  ■•  oratio  ex  se  actus  est  me- 
ritorius,  si  adsint  etiam  conditiones  ad  meri- 
ium  necessarice. —  Sit  ergo  imprimis  certum 
orationem  ,  quantum  est  ex  se,  esse  actum 
meritorium,  si  alia?,  conditiones  necessarise  ad 
meritum  in  illa  concurrant.  Assertio  est  cer- 
ta  de  fide,  quam  soli  illi  hseretici  negant, 
qui  vel  omnino  negant  merita  nostra  erga 
Deum,  vel  negant  orationem  esse  actum  bo- 
num,  et  Deo  placitum.  Hic  autem  supponimus 
contraria  fidei  principia,  contra  priorem  er- 
rorem  ex  materia  de  merito ,  contra  poste- 
riorem  ex  dictis  in  principio  hujus  materiae. 
Ex  illis  autem  principiis  evidenter  sequitur 
assertio  :  nam,  ut  aliquis  actus  ex  se  sit  me- 
ritorius  coram  Deo,  solum  requiritur  ut  sit 
honestus,  ex  fide  et  gratia  aliquo  modo  pro- 
cedens,  et  habens  promissionem  Dei  ;  hsec 
autem  omnia  in  actu  orationis  inveniuntur; 
ergo.  Minor  quoad  duas  primas  partes  pro- 
bata  est  in  superioribus;  quoad  tertiam  vero 
sufiicienter  probatur  ex  generali  promissione 
a  Deo  facta,retribuendi  mercedem  pro  bonis 
operibus,  nam  illa  non  est  facta  pro  hoc  vel 
illo  opere,  sed  generatim  omnibus  bene  ope- 
rantibus  :  qui  autem  legitime  orat,  bene  ope- 
ratur,  nam  ipsa  oratio  quoddam  opus  bonum 
est,  ut  jam  diximus.  Addimus  autem,  dum- 
modo  aliae  conditiones  necessariee  ad  meri- 
tum  concurrant,  quia  in  hoc  nullum  habet 
speciale  privilegium  oratio ;  nullibi  enim  le- 
gitur,  nec  nobis  traditum  est. 

3.  Assertio  posita  de  viatorVus  tantum  in- 
telligitur. —  Quando  oratio  est  actus  meritorius 
de  condigno,  qui  orat,  in  gratia  debet  esse. — 
Unde  intelligenda  imprimis  est  assertio  de 
oratione  viatoris;  nam  Beati  jam  non  sunt 
in  statu  merendi,  et  ideo  licet  orare  possint 
et  impetrare,  non  tamen  mereri.  Deinde,  si 
sermo  sit  de  merito  de  condigno,  oportet  ut 
qui  orat  sit  justus,  seu  in  statu  gratise,  sine 
qua  nullum  est  meritum  de  condigno.  Ethoc 
sensu  dixitD.  Thom.,  d.  q.  83,  art.  15,  habere 
orationem,  quod  sit  meritoria,  ex  radice  cha- 
ritatis.  Quod  non  ita  intelligendum  est,  ut 
existimetur  totam  rationem  merendiessecha- 
ritatem  per  imperium,  vel  actum  suum,  ut 
oralioni  solum  conveniat  esse    meritoriam, 


quasi  per  denominalionem  extrinsecam  ;  hoc 
enim  sine  dubio  falsum  est,  ut  bene  nota- 
vit  Medina,  in  Codice  de  Orat.,  qua?stio.  17. 
Nam  oratio  ipsa,ratione  sui  generis  et  nobili- 
tatis,  nraltum  confert  ad  meritum;  imo  potest 
esse  meritoria,  etiamsi  non  imperetur  a  cha- 
ritate,  sed  a  spe,  vel  pcenitentia,  vel  alia  vir- 
tute,  imo  licet  a  nulla  imperetur,  sed  a  sola 
religione  infusa  proficiscatur,  quia  natura  sua 
tendit  in  supernaturalem  fraem,  quod  ex  par- 
te  actus  sufticit  ad  meritum  de  condigno.Un- 
de  contingere  potest  ut,  cseteris  paribus  ex 
parte  charitatis,  actus  orandi  sit  magis  meri- 
torius  quam  actus  legendi,  aut  visitandi  infir- 
mum,  etc.  Et  inter  ipsas  orationes  una  potest 
esse  magis  meritoria  quam  altera,  si  in  pro- 
priis  conditionibus  meliori  modo  fiat,  etiamsi 
ex  parte  charitatis  sitsequalitas,  nam  ipsamet 
nobilitas  actus  confert  ad  meritum  de  condi- 
gno,  etiam  respectu  essentialis  pramiii,  ut . 
nunc  suppono.  Dicitur  ergo  essehoc  meritum 
ex  radice  charitatis,  quia  fundatur  in  amicitia 
hominis  justi  cum  Deo;  charitas  autem  ami- 
citia  est ;  hoc  autem  est  quasi  remotum  fun- 
damentum ,  et  ideo  bene  radix  appellatur; 
proxima  autem  ratio  hujus  meriti  est  ipsamet 
oratio,  supposito  statu  talis  personoe  cum  di- 
vina  promissione. 

4.  Meritum  de  congruo  ad  orationem  suf/i- 
cere  proiaoile  est,  ut  ratione  illius  Deus  petitio- 
nem  compleat. —  Impetrationis,  et  oneriti  dis- 
crimen. —  Si  autem  ioquamur  de  merito  de 
congruo,  sic  probabile  est  non  esse  necessa- 
riam  gratiam  sanctificantem  in  persona  oran- 
te,  sed  sufficere  motionem  Spiritus  Sancti, 
seuauxiliantem  gratiam,  ex  qua  oratio  manat, 
naminde  habet  tantam  dignitatem  apudDeum 
ut,  non  obstante  indignitate  peccatoris,  con- 
gruum  sitDeum  sic  petenti  aliquod  beneficium 
conferre  ratione  illius  bonee  operationis  quee 
habet  adjunctam  fidem  et  submissionem  ad 
Deum.  Et  in  hoc  tantum  consistit  meritum 
de  congruo.  Utrumque  autem  meritum  esse 
quid  distinctum  ab  impetratione,  argumen- 
tum  est  clarum,  quia  in  Beatis  invenitur 
impetratio  sine  utroque  merito,  et  e  con- 
verso  in  viatoribus  inveniri  potest  unum  et 
alterum  meritum  sine  impetratione.  Ut  si 
quis  bona  fide  orando,  petat  aliquid  quod 
Deus  novit  illi  non  expedire,  non  impetra- 
bit ;  merebitur  autem  uno  vel  altero  modo, 
juxta  statum  personse,  quia  leges  merendi 
semper  permanent ,  etiamsi  occasio  impe- 
trandi  desit.  Unde  estoptima  differentia,  quod 
impetratio  solum  est  illius  rei  quse  postulatur3 


86 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  IN  COMMUNI. 


meritum  autem  est  proportionati  prsemii. 
Nam  qui  salutem  corporis  petit,  illam  tantum 
impetrare  poteri,  fieri  autem  potest  ut  pe- 
tendo  mereatur  vitam  eeternam.  Et  ideo  fieri 
potest  ut  tota  impetratio  orationis  tendat  ad 
alterum,  pro  quo  tantum  funditur  oratio,  et 
nihilominus  meritum  ejus  et  praemium  in  si- 
num  orantis  convertatur. 

5.  Ad  meritum  autem  de  congruo  reduci 
potest  causalitas  dispositiva,  quae  non  imme- 
rito  tribui  potest  orationi,  et  potest  esse  etiam 
in  homine  peccatore.  Nam  peccator  ex  pietate 
faciens  eleemosynanr,  se  disponit  ut  a  Deo 
ad  poenitentiam  paulatim  feratur;  ergo  multo 
magis  se  disponetquiorat  Deum,  sive  petendo 
remissionem  peccatorum ,  sive  quocunque 
alio  modo  se  illi  submittendo,  et  humiliter 
deprecando.  Tanto  vero  hsec  dispositio  erit 
major,  quanto  fuerit  magis  proportionata  alte- 
ri  beneficio,  ut  remissioni  peccatorum  ,  vel 
humilitati,  aut  devotioni,  etc.  Omitto  habere 
orationem  (vel  ratione  considerationis  quam 
habet  adjunctam,  vel  ratione  bonorum  affec- 
tuum,  a  quibus  vel  proficiscitur,  vel  eos  habet 
concomitantes )  habere  ,  inquam  ,  peculiarem 
vim  bene  disponendi  animam,  id  est,  red- 
dendi  promptam  et  facilem  ad  opera  virtutis, 
et  consolandi  spiritualiter  animam,  ut  dixit 
divus  Thomas,  dicto  artic.  15.  Nam  totum  hoc 
efficit  oratio  per  modum  causse  physicae  po- 
tius  quammoralis;  habent  enim  illi  actus  na- 
tivam  virtutem  excitandi  vel  delectandi  ho- 
minem,  et  hac  ratione  reddunt  illum  prom- 
ptum  et  facilem,  et  eodem  modo  dicuntur 
consolari  hominem.,  quamdiu  durant.  Inter- 
dum  vero  Deus  majorem  consolationem  vel 
jucunditatem  infundit,  quam  posset  causari 
ex  prioribus  actibus,  etiam  ut  factis  ex  aliquo 
auxilio  gratise,  et  tunc  ille  effectus  provenit 
ab  illis  actibus,  vel  ex  merito  saltem  de  con- 
gruo,  vel  tanquam  ex  bona  dispositione  mo- 
rali. 

6.  Qucesitum. — Responsum. — Solum  potest 
hic  peculiariter  interrogari,  an  ex  peculiari 
natura  seu  ratione  orationis  requiratur  aliqua 
specialis  conditio,  ut  meritoria  sit.  Quod  solet 
interrogari  propter  attentionem,  nam  de  illa 
dixit  D.  Thomas,  d.  q.  83,  a.  13,  necessariam 
esse  in  oratione,  ut  illa  meritoria  sit.  "Verum- 
tamen  ,  ut  ibidem  notavit  divus  Thomas, 
qusestio  hsec  de  attentione  solum  in  oratione 
vocali  locum  habet;  nam  in  mentali  clarum 
est  non  posse  actum  orationis  durare  sine  at- 
tentione;  nam  cum  sit  actus  mentis,  attentio- 
ne  fit,  ut  in  libro  sequenti  latius  dicam;  et 


ideo  mirum  non  est  quod  ad  meritum  talis 
orationis  requiratur  attentio,  quia  requiritur 
ad  esse  ejus,  et  non  potest  esse  meritoria  nisi 
quando  est.  Hoc  autem,  si  res  attente  consi- 
deretur ,  non  est  proprium  orationis ,  sed 
commune  omni  actui  virtutis,  quatenus  inte- 
rius  in  animo  exerceri  potest,  quia  nullus  fieri 
aut  actu  esse  potestsine  attentione,  quia  non 
potest  esse  sine  actuali  voluntate ,  neque  ac- 
tualis  voluntas  sine  actuali  cognitione,  neque 
actualis  cognitio  sine  attentione.  At  orationem 
vocalem  contingit  esse  in  ore  sine  mentis  at- 
tentione,  et  ideo  de  illa  quaeri  potest,  an  tunc 
meritoria  sit,  vel  ad  meritum  requirat  atten- 
tionem.  Hoc  autem  habet  locum  proprium  in 
1.  3.  Et  ideo  de  merito  orationis  haec  nunc 
sufficiant. 

7.  Secunda  assertio  :  oratio  ex  se  opus  sa- 
tisfactorium  est,  si  adsint  etiam  conditiones  ad 
satisfactionem  necessarice.  —  Dico  secundo : 
oratio,  quantum  est  ex  se,  opus  est  satisfac- 
torium,  si  aliae  conditiones  ad  satisfactionem 
necessarise  non  desint.  Conclusio  est  etiam 
certa  de  fide,  quse  ex  professo  tractari  solet 
in  materia  de  Poenitentia,  ubi  ostenditur  posse 
nos  in  hac  vita  satisfacere  Deo  pro  peccatis 
per  nostra  bona  opera.  Solentque  satisfacto- 
ria  opera  ad  tria  principalia  capita  reduci, 
inter  quae  unum  (fortasse  potissimum)  est 
oratio,  nam  alia  duo  sunt  jejunium  et  elee- 
mosyna.  Qua^  enumeratio  trium  generum  ope- 
rum,  quibus  Deo  satisfacimus,  Theologorum 
communis  est,  et  tacite  approbatur  a  Concilio 
Tridentino,  sess.  14,  canon.  13,  ubi  aperte 
confirmat  hanc  veritatem,  quod  oratio  habeat 
vim  satisfaciendi.  Ex  Scriptura  vero  potest 
hoc  confirmari  ex  Tobiee  12  ,  ubi  dicitur :  Bona 
est  oratio  cum  jejunio  et  eleemosyna.  Nam , 
licet  statim  addatur  :  Quoniam  eleemosyna  a 
morte  lilerat ,  et  ipsa  est  quce  purgat  peccata, 
etc,  tamen,  cum  illa  tria  generatim  aequipa- 
rentur,  quod  de  uno  dicitur,  de  aliis  dictum 
esse  intelligitur.  Deinde  frequenter  in  Scri- 
ptura  David,  Manasses,  et  alii  orant  ad  con- 
sequendam  perfectam  remissionem  peccato- 
rum.  Verum  est  haec  loca  per  se  sumpta  non 
cogere,  quia  respondere  aliquis  potest,  ora- 
tiones  illas  fieri  ad  impetrandum ,  non  vero 
ad  satisfaciendum  ,  et  promissiones  omnes 
quae  orantibus  fiunt  in  Scriptura,  intelligen- 
das  esse  in  ordine  ad  impetrationem.  Tamen 
Ecclesia  semper  intellexit  utrumque  sub  eis 
comprehendi  ,  quia  oratio  utriusque  modi 
causandi  capax  est.  Semper  tamen  oportet 
adjungere  universalia  principia  de  capacitate, 


CAP.  XXIII.  UTRUM  ORATIO  JMPETRET  ET  QUIDNAM 


87 


quam  viatores  ln  hac  vita  habent,  ad  satisfa- 
ciendurn  de  peccatis  suis  per  opera  sua. 

8.  Unde  argumentari  possumus  ratione , 
nam  quidquid  est  necessarium  ex  parte  opc- 
ris,  ut  satisfactorium  sit,  in  oratione  inveni- 
tur.  Probatur,  quia  et  cst  aclus  bonus,  et  ex 
gratia  fit,  ut  ssepe  dictum  est,  et  est  opus  pce- 
nalc  (quse  est  veluti  proxima  formalis  ratio 
satisfaciendi.)  Quod  patet,  quia  mentalis  ora- 
tio  ex  se  pcenalis  est,  quia  consistit  in  eleva- 
tione  mentis  in  Deum  ;  haec  autem  magnam 
animi  applicationem  requirit,  quae  sine  pugna 
et  resistentia  corporis  et  sensuum  non  fit. 
Unde  Ecclesiast.  12  scriptum  est  :  Frequens 
meditatio,  carnis  est  affiictio.  Vocalis  autem 
oratio  peculiarem  laborem  ,  et  corporis  defa- 
tigationem  adjungit.  Hinc  ergo  constat  pro- 
missionem  Dei  acceptandi  nostra  opera  in  sa- 
tisfactionem,  comprehendere  orationem,  quia 
illa  promissio  non  est  de  hoc  vel  illo  opere  in 
particulari,  sed  de  quocunque  apto  ad  effec-. 
tum  satisfaciendi.  Quas  vero  conditiones 
requirat  oratio  ad  hunc  effectum  ex  parte 
personae  orantis  ,  in  4  tom.  tertiae  partis  , 
in  materia  de  Satisfactione  traditum  est , 
nam  quod  est  necessarium  ad  satisfacien- 
dum  per  alia  opera,  est  etiam  necessarium  ad 
satisfaciendum  per  orationem,  neque  in  hoc 
habet  aliquid  speciale.  An  vero  actualis  atten- 
tio  sit  necessaria ,  ut  vocalis  oratio  satisfac- 
toria  sit,  in  lib.  3  dicemus  ;  et  ideo  de  satis- 
factione  orationis  hsec  sufficiant. 

caput  xxm. 

AN  OBATIO  SIT  IMPETRATORIA  ,   ET  QUID   VALEAT 
IMPETRARE  ? 

4.  Oratio,  qua?  petitio  est,  peculiarem  impe- 
trandi  modum  habet.  —  Superest  dicendum  de 
tertio  effectu  orationis,  qui  est  impetratio,  et 
de  virtute  seu  conditionibus  ad  illam  necessa- 
riis.  Principio  autem  statuendum  est  oratio- 
nem  ex  hoc  peculiari  capite,  quod  est  petitio, 
habere  propriam  et  peculiarem  aptitudinem 
ad  impetrandum  ;  nam  petitio  natura  sua  ad 
hoc  ordinatur,  ut  animum  alterius  inducat  ad 
dandum  id  quod  petitur  ,  non  quia  emitur, 
nec  quia  solvitur  ,  nec  quia  aliquis  illud  me- 
retur,  sed  solum  quia  petitur  et  rogatur  ; 
quatenus  consentaneum  est  bonitati  vel 
liberalitati  ejus  qui  rogatur  .  moveri  ad 
dandum,  solum  quia  rogatur  ;  hoc  ergo  mo- 
do  aptitudo  ad  impetrandum  propria  est 
orationis  inter  omnia  virtutum  opera.  Un- 
de  ,  licet  alia  virtutum  opera  possint   ora- 


tionem  juvare  ad  impctrandum,  quomodo  di" 
cuntinterdum  Sancti,  jejunium  ct  eleemosy- 
nam  esse  veluti  duas  alas  quee  orationem  in 
ccelum  elevant,  nibilominus  in  aiiis  operibus 
non  potest  esse  propria  impetratio  absque 
oratione,  propter  rationem  factam,  sed  per  se 
solum  bene  disponunt  aut  merentur.  Et  his 
etiam  modis  juvant  orationem,  vel  quia  dis- 
ponunt  hominem  ut  attentius  oret,  vel  quia 
ad  hoc  ipsum  auxilium  aliquod  per  modum 
meriti  obtinent,  vel  quia  personam  orantem 
gratiorem  Deo  reddunt,  ac  subinde  aptiorem 
ut  petitiones  ejus  exaudiantur. 

2.  Impetratio  per  orationem  suo  modo  in- 
fallibilis  est  ex  peculiari  Dei  promissinne  facta 
orantibus.  — Deinde  certum  est  habere  ora- 
tionem  peculiarem  Dei  promissionem,  ratione 
cujus  hfec  impetratio  est  suo  modo  certa  et 
infallibilis.  Si  enim  spectemus  solam  ratio- 
nem  petitionis,  habet  quidem  oratio  ex  illa 
aptitudinem ,  ut  dixi ,  ad  impetrandum,  quae 
potest  appellari  sufficientia  ;  non  tamen  habet 
talem  efficaciam  quae  certum  et  infallibilem 
reddat  effectum,  quia  non  est  causa  necessi- 
tatem  inducens,  ut  recte  dixit  D.  Thom.,  dic- 
ta  q.  83,  art.  1 .  Ut  ergo  oratio  habeat  hanc 
efficaciam  in  impetrando,  necessaria  fuit  pro- 
missio.  Haec  ergo  promissio  frequenter  in 
Scripturis  repetitur,  praesertim  in  Testamento 
novo ,  ut  Mat.  7,  et  Lucre  14  :  Petite  et  acci- 
pietis ;  et  :  Omnis  qui  petit,  accipit;  et  Joan. 
46  *.  Si  quid  petieritis  Patrem  in  nomine  meo, 
dabit  vobis.  Et  in  Testamento  veteri  leguntur 
similes  promissiones,  Psal.  49 :  Invocame  in 
die  tribulationis ,  eruam  te,  et  Jwnorificabis  me. 
Et  ideo  Psal.  65  aiebat  David  :  Benedictus 
Deus,  qui  non  amovit  orationem  meam,  et  mi- 
sericordiam  sziam  ame.  Ubi  Augustinus:  JSe- 
curi  ( inquit )  de  pollicitatione  ipsius  non  defi- 
ciamus  orando,  et  hoc  ex  beneficio  ipsius  est ; 
propterea  dixit :  Benedictus  Deus  meus,  quia 
non  amovit  deprecationem  meam  et  misericor- 
diam  suam  a  me.  Cum  videris  non  a  te  amotam 
deprecationem  tuam,  securus  esto  :  quia  non  est 
a  te  amota  misericordia  ejus . 

3.  Promissio  Dei  orantihis  facta  conditio- 
nata  est.  —  Conditiones  adimpetrandum  neces- 
saria?  ex  vi  divina?  promissionis.  —  Unde  ul- 
terius  certum  est  hanc  promissionem  Dei  non 
esse  omnino  absolutam,  sed  sub  aliqua  vel 
aliquibus  conditionibus,  quibus  positis,  erit 
infallibilis  impetratio,  non  vero  absque  illis. 
Probatur,  quia  quod  Deus  promittit,  eo  mo- 
do  quo  promittit  ,  infallibiliter  implet  ;  ut 
enim  ait   Apostolus  ,  2   Timoth.   2,  fidetis 


88 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  IN  COMMUNl. 


Deus  est,  seipsum  negare  non  potest.  Viclemus 
autem,  ut  notavit  Augustin.,  tract.  73  et  81 
in  Joannem,  non  omnia,  quse  petimus,  nobis 
concedi;  ergo  signum  mauifestum  estpromis- 
sionem  non  esse  absolutam ;  nam ,  si  esset 
ita  absoluta  ut  in  oratione  nullam  aliam  con- 
ditionem  postularet  preeter  petitionem,  sem- 
per  impleretur,  nam  hoc  pertinet  ad  verita- 
tem,  et  infallibihtatem  promittentis.  Signum 
est  ergo  promissionem  esse  conditionatam , 
quia  inter  illa  duo  membra  nullum  est  me- 
dium.  Unde  fit,  si  oratio  non  habeat  conditio- 
nes  necessarias  ex  vi  promissionis,  non  im- 
petrare,  quia  promissio  conditionata,  non  im- 
pleta  conditione ,  non  inducit  obligationem, 
quia  conditionalis  (ut  aiunt)  nihil  ponit  in 
esse.  Dico  autem  talem  orationem  non  impe- 
trare  ex  vi  promissionis,  quia  non  repugnat 
impetrare  ex  benignitate  Dei ;  sicut  possetim- 
petrare  oratio,  quamvis  Deus  nihil  promisis- 
set,  solum  ob  congruentiam  quam  habet  cum 
divina  bonitate  et  liberalitate,  quamvis  ad  hoc 
ipsum  aliquas  conditiones  requirat,  ut  videbi- 
mus ;  plures  autem  ut  ex  vi  promissionis  im- 
petret,  et  tunc  si  illas  habeat,  erit  infallibihs 
impetratio,  quia  conditionalis,  impleta  condi- 
tione,  transit  in  absolutam.  Tota  ergo  diffi- 
cultas  est  in  explicandis  conditionibus  sub 
quibus  facta  est  talis  promissio.  D.  Thom.  au- 
tem  2.  2,  q.  83,  art.  15,  ad  quatuor  conditio- 
nes  illas  revocat,  scilicet,  ut  quis  necessaria 
petat  ad  salutem,  et  pie,  perseveranter,  ac 
pro  se  petat ;  sed  aliquse  ex  his  conditionibus 
incertae  sunt :  alise  vero  majori  indigent  ex- 
plicatione,  et  plures  involvunt  conditiones,, 
quas  explicalius  numerare  necesse  est. 

A.  Prima  conditio :  orationem  de  rehonaet 
Jionesta  esse  debere. — Petere  a  Deo  aliquid  ma- 
litiam  venialem  involvens  ,peccatum  morlale  est. 
— Prima  ergo  conditio  est,  ut  oratio  sit  de  re 
bona  ethonesta,  atque  adeo  ut  ipsa  oratio  bo- 
na  et  honesta  sit.  Hoc  constat  imprimis  exsu- 
pra  posita  et  recepta  definitione  orationis,  a 
Damasceno  data:  Oratio  est  petitio  decentium 
a  Deo.  Propter  quod  diximus  in  principio  hu- 
jus  libri,  petitionem  malam  Deo  oblatam  non 
mereri  nomen  orationis,  quia,  licet  soleat  in- 
terdum  ita  appellari  propter  generalem  ra- 
tionem  petitionis,  juxta  illud  Ps.  408 :  Oratio 
ejus  fiat  in  peccatum,  tamen  ut  nunc  de  ora- 
tione  loquimur,  prout  est  actus  divini  cultus 
et  religionis,  nomen  orationis  non  meretur. 
Unde  certum  est  promissionem  dictam  ad  ta- 
lem  petitionem  non  pertinere.  Est  autem  hoc 
longe  cerlius  quoties  quis  petit  aliquid,  quod 


sinepeccato  fieri  nonpotest;  namilleremom- 
nino  indignam  et  indecentissimam  a  Deo  pe- 
tit,  nimirum,  ut  ipse  auctor  peccati  fiat.  Qua- 
propter,  licet  id  quod  petitur  de  se  non  sit 
mortale  peccatum,  sed  veniale  tantum,  nihi- 
lominus  illud  petere  aDeo,  mortale  peccatum 
est;  quia  inhac  materia  respectu  Dei  non  po- 
test  dari  materia  levis,  sed  tota  estgravis.  Si- 
cut  de  perjurio  assertorio  dici  solet  semper 
esse  mortale,  etiamsi  mendacium  quodjura- 
tur  sit  de  re  levi,  quia  facere  Deum  testem 
mendacii,  etiam  levissimi,  injuriosissimum 
Deo  est;  ita  ergo  petere  ab  illo  ut  sit  auctor 
peccati  etiam  minimi,  gravissima  injuria  il- 
lius  est.  Est  ergotalis  oratio  non  solum  ineffi- 
cax,  sed  etiam  valde  nociva,  vel  (ut  aliilo- 
quuntur)  nontantummortua,  sedetiam  mor- 
tifera . 

5.  Oratio  de  re  indifferente  cur  infallibilem 
promissionem  non  Tialeat.  —  Sitne  oratio  de 
se  indi/ferente  mortale  peccatum. —  Sed  quid 
si  aliquis  petat  a  Deo  rem  indifferentem , 
id  est,  nec  turpem,  neque  honestam,  nec 
relatam  ad  honestatem ,  sed  solum  ob  ju- 
cunditatem  vel  humanam  utilitatem  quam  ha- 
bet?  Respondeo  talem  orationem  sine  dubio 
non  habere  promissionem  infallibilem,  quia 
secundum  probabiliorem  sententiam  bona 
non  est,  neque  honesta.  Quia  exvi  reipostu- 
latse  non  habet  honestatem,  cum  supponatur 
illam  esse  indifferentem,  neque  etiamexfine, 
quia  supponimusnonreferri  eamdem  remin- 
differentem  in  finem  honestum  ;  ergo  ex  nul- 
lo  capite  est  bona  :  indifierens  autem  in  indi- 
viduo  essenonpotest,ut  suppono  ex  probabi- 
lioriD.  Thomee  sententia;  ergo  est  peccami- 
nosa,  ac  proinde  indigna  ut  exaudiatur,  ne- 
dum  ut  promissionem  habeat  infallibilis  im- 
petrationis.  Dices :  quamvis  res  postulata, 
alias  indifferens,  neque  in  bonnm,  neque  in 
malum  finem  referatur,  ipsa  oratio  potest  in 
bonum  finem  referri ;  nam  fit  in  cultum  Dei, 
imo  illum  principaliter  intuetur,  quatenus  ora- 
tio  est.  Respondeo  petitionem  de  materia  in- 
differente,  ut  sic,  non  posse  pertinere  addivi- 
num  cultum,  quia  continet  petitionem  rei  in- 
decentis  a  Deo.  Nam  illa  petitio  proficiscitur 
ex  desiderio,  et  postulat  a  Deo  ut  illud  im- 
pleat ;  desiderium  autem  habendi  rem  indif- 
ferentem  propter  seipsam,  et  sine  intuitu  ho- 
nestatis,  est  turpe  desiderium,  et  ideo  petere 
a  Deo  ut  tale  desiderium  impleat,  turpe  etiam 
est,  qua  de  causa  non  potest  ad  Dei  cultum 
pertinere.  Fallitur  ergo  qui  dicit  se  ita  petere 
propter  cultum  Dei;  non  enim  petit  nisi  pro- 


CAP.  XXIII.  UTRUM  ORATIO  1MPETRET  ET  QUIDNAM. 


89 


pter  concupiscentiam  suam,  ut  i  111  satisfaciat, 
vcl  etiamsi  aliquo  modointendatcultum,prac- 
tice  errat,  quia  utitur  medio  seu  materiaim- 
proportionata  ad  cultum,  et  ita  non  verum, 
sed  fictum  et  apparentem  cnltnm  intendit. 
Non  audeo  tamen  dicere  talem  orationem 
semper  esse  peccatum  mortale,  quia  per  il- 
lam  non  petitur  directe  a  Deo  aliquid,  quod 
sine  peccato  fieri  non  possit;  nam  cura  sitin- 
differens,  quantum  est  ex  se,  potest  sine  pec- 
cato  desiderari  aut  fieri;  et  licet  male  faciat, 
qui  sine  bono  fine  id  desiderat  aut  petit,  ta- 
men  per  ipsam  petitionem  non  petit  ipsam 
carentiam  honesti  finis.  Nam  longe  aliud  est 
habere  desiderium  vel  petitionem.  cum  tali 
circumstantia  carendi  honestofine;  aliudvero 
est  petere  a  Deo  talem  circumstantiam,quod  in 
hacoratione  nonfit,  sedsolum  petitur  talis  res 
simpliciter,  nonaddendobonum  finem.  Unde 
posset  Deus  postea  illam  conferre,  et  orans  pos- 
set  illam  consequi  sine  ullo  peccato  suo.  Ut  si 
quis,  dum  ludit,  petat  a  Deo  felicem  succes- 
sum  et  lucrum,  nihil  aliud  quam  lucrum  res- 
piciendo,  licet  ipse  in  modo  petendi  peccet, 
tamen  quia  ipse  non  petit  modum,  sed  lu- 
crum,  et  lucrari  fieri  potest  sinepeccato,  ideo 
non  postulat  a  Deo  peccatum ;  ac  subinde.,  li- 
cet  illa  oratio  bona  non  sit,  non  est  tamen  ita 
damnabilis,  sicut  prior.  Addo  denique  in  hoc 
puncto,  licet  quis  teneat  appetitum  boni  in- 
differentis  posse  esse  indifferentem  in  indivi- 
duo,  nihilominus  petere  a  Deocomplemen- 
tum  illius  desiderii  ut  sic,  semper  videri  inor- 
dinatum  etindecens,  ac  improportionatum  ad 
verum  Dei  cultum,  ideoque  semper  esse  pec- 
caminosum,  et  contra  reverentiam  Deo  debi- 
tam.  Et  hoc  modo  reprehendunt  frequenter 
Sancti  orationem  de  his  temporalibus  seu  in- 
differentibus  bonis  propter  seipsa.  (  Vide  B. 
Thom.,  Joann.  5,  et  Ambr. ,  serm.  22  in  Psal. 
118.) 

6.  Debeatne  oratio  ad  infalUMUter  impe- 
trandum,  honestatem  habereex  omnibus  circum- 
stantiis. — Sed  quseri  ulterius  potest  circa  hanc 
conditionem,  esto  necessarium  sit  adinfallibi- 
lem  impetrationem  orationis,  quod  sit  de  bo- 
no  honesto,  an  etiam  sit  necessarium  ut  ipsa 
sit  honesta  ex  omnibus  circumstantiis  suis: 
sunt  enim  hsec  duo  separabilia,  nam  potest 
quis  a  Deo  rem  honestam  petere ,  et  tamen 
in  ipsa  petitione  habere  defectum  in  aliqua 
circumstantia,  ut  si  ex  fine  glorise  vanse  oret, 
aut  cum  indebita  attentione.  Respondeo  bre- 
viter,  distinguendum  esse  anille  defectussit 
circumstantia  actus  orandi,  ita  ut  ilium  reddat 


malum  moraliter,  vel  solum  se  habeat  conco- 
mitanter.  Quandoeumque  se  habeat  priori  mo- 
do,  censeo  petitionem  illam  non  esse  religio- 
sam  orationem,  et  consequenter  non  habere 
infallibilem  impetralionem,seu  promissionem, 
ac  proinde  merito  comprehendi  sub  sententia 
Jacobi,  c.  & :  Petitis,  et  non  accipitis,  eo  quod 
male  petatis ;  non  enim  dixit  eo  quod  mala 
petatis.  Quacumque  ergo  ratione  male  peta- 
tur,  oratio  de  se  inefficax  est.  Secus  vero  est 
si  tantumse  habeat  posterioriraodo,  quiapec- 
catura  veniale  concomitans  non  impedit  sem- 
per  bonilatem  vel  meritura  alterius  actus ; 
ex  illo  ergo  capite  neque  impetratio  oratio- 
nis  impeditur,  quae  orania  magis  ex  sequenti 
conditione  constabunt. 

7.  Secunda  conditio  :rem  impetrandam  talem 
esse  oportere,  ut  majus  bonum  anima?  non  im- 
pediat.  —  Secunda  conditio  est ,  ut  res  quse 
per  orationem  postulatur,  non  sit  impeditura 
majus  animae  bonum.  Hanc  conditionem  po- 
nit  D.  Thom.,  dicto  art.  15,  multo  magis  res- 
trictam  :  dicit  enim  clebere  essc  rem  postu- 
latam  necessariam  ad  salutem,  ut  oratio  ha- 
beat  hanc  infallibilem  promissionem.  Expli- 
cando  vero  hanc  necessitatem  ,  declarat  sub 
illa  etiam  comprehendi  utilitatem ,  quia  hoc 
restringere  ad  necessitatem  simpliciter,  ni- 
mium  esset  et  valde  alienum  a  liberalitate 
Dei,  et  generalitate  verborum  Christi  :  Quic- 
qidd  petieritis  Patrem,  etc,  Joan.  14,  15  et 
16.  Si  ergo  quod  petitur  utile  est  ad  salutem, 
promissionem  babef,  et  infallibilem  impetra- 
tionem  habet  talis  oratio,  quantum  est  ex  hoc 
capite.  Quod  possumus  suadere  argumento 
Augustini.  Quia  quod  est  utile  ad  salutem, 
aliquid  est,  et  magni  momenti  ac  ponderis 
apud  Deum,  et  quantum  est  ex  se,  petitur  in 
nomine  Salvatoris  ;  ergo  comprehenditur  sub 
illa  promissione  :  Qidcquid  petieritis  Patrem 
in  nomine  meo,  dabit  vobis.  Item  1  Joan.  5  di- 
citur  :  Quodcumque  petierimus  secundum  vo- 
luntatem  ejus,  audit  nos.  Girca  quem  locum 
adverto  dupliciter  posse  construi  ;  primo  , 
conjungendo  determinationem  illam,  secun- 
dum  voluntatem  ejus,  cum  verbis  preecedenti- 
bus.  Et  sic  constat  promissionem  limitari  so- 
lum  ad  ea,  quse  sunt  secundum  voluntatem 
Dei,  et  ita  legit  D.  Thom.  Alio  vero  modo  po- 
test  distingui  illa  determinatio  a  verbis  pra> 
cedentibus,  et  conjungi  sequentibus,  prout 
fit  in  nova  editione  vulgata  ,  et  ita  videtur 
promissio  magis  universalis.  Utroque  autem 
modo  probatur  inde  quod  intendimus,  quia 
cum  Deus  maxime   velit  salutem  nostram, 


90  LIB.  I.  DE  0RATI0NE  IN  COMMUNI 

quoties  petimus  aliquid  utile  ad  salutem,  pe-    profectui  ejus 

timus  secundum  voluntatem  ejus ;  ergo  exau- 

dimur.  Cum  autem  dicimus,  id  quod  petitur, 

debere  esse  utile  ad  salutem ,  non  intelligi- 

mus  solum  de  utilitate  quam  potest  res  ex  se 

habere,  sed  quam  de  facto  habitura  est ;  mul- 

ta   enim  possunt  esse  secundum  se  utilia, 

qua3  novit  Deus  futura  esse  noxia  postulanti, 

et  hoc  satis  est  ut  misericorditer  non  dentur, 

ac  proinde  ut  oratio  ex  ea  parte  non  sit  in- 

fallibilis,  nec  sub  promissione  comprehenda- 

tur,   ut  constat  ex  oratione  Paufi ,  2  ad  Co- 

rint.  12.  Et  ita  notarunt  Augustinus  ,  tracta- 

tu  32,  73,  81  in  Joannem ;  et  Chrysostomus, 

homil.  30  in  Genes.  Dicitur  autem  id  quod 

petitur,  futurum  esse  noxium,  non  solum  si 

futurum    sit  occasio    alicujus  peccati  ,    sed 

etiam  si  impediturum  sit  profectum  salutis, 

quia  tunc  non  solum   utile  non  est  ad  salu- 

tem,  ut  constat,  sed  etiam  est  aliquo  modo 

nocivum, 

8.  An  petitio  rei  Jionestce  non  conferentis  ad 
salutem  ,  nec  illam  impedientis,  infallibiliter 
impetret  ex  m  promissionis  ?  —  Excogitari  au- 
tem  potest  quoddam  medium,  videlicet  ut  bo- 
num  postulatum  honestum  quidem  sit,  non 
tamen  per  se  conferens  ad  vitam  seternam, 
neque  etiam  lllam  impediens,  aut  profectum 
ejus.  Dubitari  ergo  potest  an  hoc  satis  sit  ut 
petitio  talis  boni  habeat  certam  impetratio- 
nem  ex  promissione  ;  nam  D.  Thomas  vide- 
tur  sentire  illud  satis  non  esse,  ut  oratio  ha- 
beat  hanc  secundam  conditionem  ;  nam  vult 
debere  esse  rem  necessariam,  aut  saltem  uti- 
lem  ;  si  autem  nihil  conferat,  non  videtur 
posse  dici  utilis.  Item  hoc  videtur  probare  ar- 
gumentum  Augustini  ;  quia  si  res  non  con- 
fert  ad  salutem,  non  est  a  Salvatore,  ut  Sal- 
vator  est ;  ergo  nec  potest  peti  in  nomine 
ejus  ;  ergo  non  comprehenditur  sub  promis- 
sione  ejus.  Simile  argumentum  sumitur  ex 
loco  primee  Joan.  5,  restringendo  promissio- 
nem  ed  ea  quee  petuntur  secundum  volunta- 
tem  Dei,  quee  est  de  nostra  sanctificatione,  \ 
ad  Thessalonens.  A.  Nam  id  quod  est  omnino 
inutile  ad  sanctificationem  ,  non  potest  dici 
esse  secundum  Dei  voluntatem.  Incontrarium 
vero  est,  quia  si  attente  legatur  Augustinus 
in  illis  tractatibus  in  Joannem,  quos  supra  ci- 
tavimus,  nunquam  dicit  eum  non  petere  in 
nomine  Christi,  qui  non  petit  necessaria,  aut 
utilia  ad  salutem  eeternam,  sed  eum  qui  petit 
huic  saluti  contraria.  Deinde  bonum  hones- 
tum  consentaneum  naturse  recte  potest  per  se 
desiderari,  eo  ipso  quod  non  obsit  gratiee  vel 


ergo  etiam  recte  peti  potest ; 
cur  ergo  sub  hac  promissione  non  compre- 
hendetur?  Dicendum  ergo  censeo,  ex  hocca- 
pite  non  reddi  orationem  inefficacem,  neque 
excludi  a  promissione  divina,  si  alias  condi- 
tiones  habeat.  Quia,  ut  videbimus,  talis  oratio 
nunquam  non  est  aliquo  modo  supernatura- 
lis,  quod  ad  impetrationem  satis  esse  videtur 
ex  parte  ejus.  Eo  vel  maxime  quod  tale  bo- 
num  honestum  non  potest  non  prodesse  ali- 
quid  ad  salutem,  si  de  facto  homo  non  est  il- 
lo  male  usurus,  quia  saltem  impedit  omne 
malum,  quod  non  est  parum  utile  saluti,  et 
quantum  est  de  se.  disponit  ad  aliquod  majus 
bonum^  preesertim  si  cum  fide  conjunctum 
sit  Et  ita  facile  potest  ad  priora  motiva  re- 
sponderi,  non  admitti  medium  illud,  quia  bo- 
num  honestum ,  eo  ipso  quod  non  nocet , 
prodest,  et  continetur  sub  bono  utili  ad  salu- 
tem. 

CAPUT  XXIV. 

IITRUM  0RATI0  AD   IMPETRANDUM  DEBEAT   EX 
FIDE  PROCEDERE? 

1 .  Tituli  explicatio :  boni  actus  in  duplici 
sunt  difjferentia.  —  Divus  Thomas,  d.  art.  45, 
ad  2,  docet  orationem  debere  pie  fieri,  ut 
impetret ;  explicat  autcm  tuncpie  fieri,  quan- 
do  per  eam  complementum  alicujus  boni,  et 
non  aiicujus  peccati  postulatur:  quo  sensu 
conditio  heec  in  dictis  in  superiori  cap.  com- 
prehenditur.  Alio  ergosensu  dicitur  pie  fieri, 
quod  ex  influxu  fidei  seu  virtutum  Theologi- 
carum  fit ;  sic  enim  more  Theologico  quos- 
dam  actusvocamus  pietatis.  Distinguuntenim 
Theologi  duplices  actus  bonos:  quosdam  me- 
re  acquisitos,  quibus  genericum  nomen  ac- 
commodant,  appellantes  illos  actus  moraliter 
bonos;  alios  autem  vocant  actus  seu  opera 
pietatis,  quee  per  se  conferunt  ad  salutem, 
et  sine  vera  gratia  fieri  non  possunt.  In  hoc 
ergo  sensu  dici  etiam  potest  oportere  oratio- 
nem  pie  fieri,  ut  impetratoria  sit  ex  vi  pro- 
missionis.  Sic  autem  explicata  heec  conditio 
plures  includit,  ex  quarum  declaratione  et 
probatione  ipsa  constabit;  ut  enim  pia  sit 
oratio,  necesse  est  ut  ex  fide  procedat,  et  ex 
spe.  Et  dubitari  potest  an  influxus  etiam  cha- 
ritatis  sit  necessarius,  de  quo  postea  dice- 
mus  :  nunc  de  fide,  et  consequenter  de  spe 
seu  fiducia  tractabimus. 

2.  Tertia  conditio:  oratio  delet  procedere 
ex  /ide,  ut  impetratoria  sit. — De  qua  fide  in- 
telligatur  conditio  posita.  —  Dico  ergo  primo 


CAP.  XXIV.  UTRUM  ORATIO  IMPETRATIVA  EX  FIDE  PROCEDERE  DEREAT. 


91 


orationem^  ut  impetret,  ex  fide  esse  debere ; 
quaj  potest  esse  tertia  conditio  orationis, 
camque  docuit  Christus  Dominus,  Mattha:i 
vigesimo  primo,  dicens  :  Omnia  quwcumqne 
petieritis  i%  oratione  credentes,  accipietis. 
Et  preemiserat :  Si  Jiabueritis  fidem,  ct  non 
JuBsitaveritis ,  etc.  Et  Jacobi  1 :  Postulet  au- 
tem  in  fide  niliil  liwsHans.  Et  ad  Romanos, 
40,  aitPaulus:  Quomodo  invocalant  in  quem 
non  crediderunt  1  Nam  orationis  promissio 
per  se  primo  ordinatur  ad  assecutionem  vitae 
ffternae,  juxta  illud  Matthsei7:  Qucerite  pri- 
mum  regnum  Dei,  et  justitiam  ejus,  et  Jubc 
omnia  adjicientur  volis.  Fides  autem  est 
principium  et  fundamentum  salutis,  et  ideo 
promissio  non  fit  orationi,  nisi  ex  fide  pro- 
cedat.  Oportet  autem  exponere  cujus  objecti 
vel  de  qua  materia  oporteat  esse  talem  fi- 
dem:  nam  Christus,  Marc.  11,  dixit:  Quid- 
quid  orantes  petitis,  credite  quia  accipietis,  et 
eveniet  vobis.  Et  addit  ibidem,  et  Matth.  21, 
ut  haec  credulitas  sit  sine  Jitnsitatione.  Et  Ja- 
cob.  dixit:  Postulet  auteminfide  nihil  Jitesi- 
tans.  Difficile  autem  hoc  est,  si  de  absoluta 
fide  intelligatur,  quia  non  tenetur  quis,  dum 
orat,  sibi  persuadere  obtenturum  se  esse 
quod  postulat,  quia  non  est  hoc  ei  revelatum. 
Oportet  ergo  intelligi  de  fide  includente  eam 
conditionem,  quam  includit  promissio.  Apos- 
tolus  enim,  cum  petebat  a  se  auferri  stimu- 
lum  carnis,  ex  fide  profecto  orabat,  et  tamen 
non  erat  certus  se  accepturum  quod  petebat, 
sed  contrarium  potius  illi  revelatum  est.  Eo- 
dem  modo  hsesitasse  videtur  David,  2  Regum 
42,  quando  orans  Deum  pro  salute  filii,  dice- 
bat :  Quis  scit  si  forte  donet  eum  miJii  Dominus  ? 
Sicut  et  Ninivitse  dicebant :  Quis  scit  si  con- 
vertatur,  et  ignoscat  Deus?  Jonee  3.  Quos  ta- 
men  ex  fide  orasse,  effectus  monstravit.  De- 
nique,  cum  hsec  fides  fundanda  sit  in  pro- 
missione,  quse  conditionata  est,  et  non  sit 
revelatum  conditionem  esse  impletam,  non 
potest  fides  esse  absoluta,  quia  non  fundare- 
tur  in  divina  revelatione. 

3.  Sitne  fides  promissionis  necessaria  ad  in- 
fallibiliter  impetrandum? — Mnjus  dubium  est 
an  requiraturfides  ipsius  promissionis.  In  quo 
non  est  dubium  quin  habenti  sufficientem  no- 
titiam  promissionis,  necessaria  sit  fides  ejus, 
quia  hoc  evidenter  colligitur  'ex  citatis  testi- 
moniis,  et  est  per  se  evidens,  suppositis  aliis 
principiis  fidei,  quia  teneturunusquisque  cre- 
dere  Deum  esse  veracem,  et  fidelem  in  ver- 
bis  suis.  Unde  cum  Deus  fuerit  adeo  liberalis 
in  promittendo,  merito  ab  homine  exigit  ta- 


lem  fidem.  Quod  ergo  dubitari  potest,  solum 
est,  an  oporteat  distincte  habere  notitiam  hu- 
jus  promissionis.,  et  ex  fide  illius  petere,  ut 
oratio  habeat  conditionem  requisitam  ad  im- 
petrandum  infallibiliter;  difficile  enim  est  in 
hoc  sensu  hanc  conditionem  postulare  ab  om- 
nibus  pie  orantibus';  sunt  enim  multi  fideles, 
et  idiotoe,  et  ignorantes,  qui  nunquam  de  tali 
promissione  quicquam  audierunt,  vel  vim  ejus 
et  efficaciam  nunquam  satis  intellexerunt  , 
propter  ruditatem  suam,  et  nihilominus  ma- 
gna  fide  et  pietate  orant,  credentes  Deum  esse 
omnipotentem  et  misericordem,  et  hoc  satis 
esse  ad  postulandum  ab  illo  cum  magna  fidu- 
cia.  Ego  quidem  sentio  per  se  teneri  omnes 
Christianos ,  ad  sciendam  et  intelligendam 
hanc  divinam  promissionem,  ut  ex  lide  expli- 
cita  illius  orare  possint.  Nam  hoc  plane  vide- 
tur  Christus  Dominus  voluisse  in  citatis  locis,  ut 
magis  infra  in  ultima  conditione  declarabimus. 
Nihilominus  tamen  censeo,  si  quis  habeat 
ignorantiam  invincibilem  talis  promissionis, 
et  petat,  credendo  firmiter  Deum  posse  dare 
quod  petitur,  et  esse  bonum,  ac  misericor- 
dem  ad  dandum,  si  et  nobis  expedit,  et  ex 
parte  nostra  non  est  impedimentum,  illam 
esse  sufficientem  fidem,  quam  videtur  etiam 
postulasse  Christus  Mattheei  9,  quando  dixit : 
Creditis  quia  Jioc  possum  facere  volis?  Qui 
enim  sic  orat,  vult  certe  orare  perfecta  fide, 
et  eo  modo  quo  Deus  vult  orari,  ideoque  ha- 
bet  implicitamfidem,  etpromissionis,  et  effec- 
tus  ejus,  si  conditio  impleatur.  Rem,  qui  sic 
credit  in  Deum,  credit  illi  tanquam  primse 
veritati ;  ergo  implicite  credit  illum  esse  fide- 
lem  ,  ac  proinde  impleturum  promissiones 
suas,  quamvis  forte  ignoret  in  particulari,  an 
fecerit. 

4.  Objectio.  —  Responsio. — Dices:  quid 
ergo  exigitur  ab  orante,,  quando  ab  eo  requi- 
ritur  ut  non  heesitet?  quia  si  solum  postula- 
tur  ut  non  dubitet  de  potestate  Dei,  nec  de 
misericordia,  aut  fidelitate  vel  veritate,  nihil 
in  hoc  petitur  preeter  ipsam  substantiam  fi- 
dei ;  nam  qui  in  his  dubitat,  vere  non  credit, 
sed  infidelis  est  ;  at  per  illud  verbum  ali- 
quid  aliud  ultra  fidem  postulari  videtur; 
ergo  oportet  ut  non  heesitet  se  accepturum 
quod  petit,  non  solum  sub  conditione,  Si  ex- 
pechens  fuerit,  vel  alia  simili ;  nam  hoc  in 
substantia  fidei  et  objecto  ejus  continetur, 
et  dubitare  in  hoc,  esset  dubitare  in  fidehtate 
Dei ;  ergo  oportet  ut  absolute  non  hsesitet. 
Haec  objectio  praebebat  occasionem  refutandi 
hsereticos  {hujus  temporis,  qui  de  fide  justifi- 


92 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  IN  COMMUNI. 


cante  ita  sentiunt,  nt  cogant  homines  ad  cre- 
dendum  cum  absoluta  certitudine  effectus 
dependentes  ex  libertate,  etiam  in  individuo 
et  in  particulari.  Sed  hocalterius  negotii  est, 
et  ideo  illam  disputationem  omittimus.  Res- 
pondetur  ergo  verum  esse  per  illam  negatio- 
nem  non  hcesitandi,  novam  conditionem  in ' 
oratione  requiri,  quam  ad  ejus  pietatem  per- 
tinere,  dicere  etiam  possumus.  Est  autemilla 
conditio,  non  quidem  ut  absoluta  certitudine 
credamus,  dandum  esse  quod  petimus,  quod 
in  objectione  inferebatur;  semper  enim  for- 
midare  possumus,  vel  etiam  dubitare,  non  de 
Deo,  sed  de  nobis,  aut  de  convenientia  rei 
quam  postulamus.  Unde  heec  formido,  vel  du- 
bitatio,  si  sit  quasi  speculative  (ut  sic  dicam) 
in  solo  intellectu,  non  intelligitur  nomine 
heesitationis  quam  habere  prohibemur. 

5.  Quarta  conditio  :  orationem  cum  firma 
spe  fieri  debere  ut  impetret,  quce  spes  vocari 
solet  fiducia.  —  Huic  fiducice  opponitur  hcesi- 
latio.  — Est  ergo  altera  conditio  orationis,  ut 
fiatcum  spefirmaetrobusta,qu8efiducia  inter- 
dumappellatur,  magisque  ad  voluntatem  per- 
tinet  quam  ad  intelleelum  ;  huic  autem  fidu- 
ciee  opponitur  heesitatio ;  nam  qui  hsesitat, 
quasi  heeret,  et  non  audet  progredi  aut  ope- 
rari,  et  in  proesenti  materia  non  audetpetere; 
fiducia  vero  impeliit  ad  opus,  et  si  vehe- 
mens  sit,  facit  postulare  magno  affectu  et  ef- 
ficacitate,  et  hoc  est  quod  dicitur  :  Postuld 
in  fide  nihil  hcesitans.  Quod  bene  exphcat  si- 
militudo  quam  subjungit  Jacobus ,  dicens  : 
Qni  enim  hcesitat,  simTis  est  fiuctui  maris  qui 
a  vento  movetur  et  circumfertur.  Quia  qui  hanc 
fiduciam  non  habet,  neque  in  desiderando, 
neque  in  petendo  babet  stabilitatem.  Hoc 
etiam  optime  declarant  verba  Pauli  ad  Rom. 
A,  ubi  de  Abraham  dicit :  Contra  spem  in  spem 
credidit,  quod  declarans  inquit  :  Et  non  in- 
firmatus  est  ficle.  Et  inira  :  In  repromissione 
Dei  non  hcesitavit  diffidentia,  sed  confortatus 
est  fide,  etc.  Quibus  verbis  declarat  Abra- 
ham  habuisse  fidem,  credendo  Deo,  et  debi- 
tam  fiduciam  non  heesitando  ;  et  quia  firmitas 
spei  in  fide  fundatur,  ideo  dicit  illum  fuisse 
confortatum  fide.  Hoc  ergo  postulat  Christus, 
et  confirmat  Jacobus,  in  nostro  orandi  modo. 
Unde,  Matth.  9,  ait  Christus  :  Confi.de,  fili.  Et 
Paulus,  ad  Hebrseos  &  :  Adeamus  cum  fiducia 
ad  thronum  gratice ,  ut  misericordiam  conse- 
quamur,  et  gratiam  inveniamus  in  auxilio  op- 
portuno.  Hanc  denique  conditionem  orationis 
explicavit  David  Psal.  90.  dicens  :  Quoniam 
inmesperavit,  liberabo  eum,  EtDaniel,  3,  ait 


Azarias  :  Non  est  confusio  confidentibus  in  te, 
et  c.  13  :  Exclamavit  omnis  ccetus  voce  magna, 
et  benedixerunt  Deum,  qioi  salvat  sperantes  in 
se. 

6.  Difficultas  ad  majorem  posita  conditionis 
declarationem.  —  Sed  adhuc  non  quiescit  ani- 
mus,  quia  non  potest  esse  major  spes  vel  fi- 
ducia,  quam  sit  fidei  certitudo,  cum  ad  spem 
solum  ex  fide  derivetur;  ergo  si  nunquam 
oramus  cum  fide  absolute  certa  de  obtinenda 
re  postulata,  nec  orare  possumus  cum  fiducia 
magis  firma;  ergo  sicut  illa  fides  non  excludit 
omnem  dubitationem  intellectus,  sed  solum 
illam  quee  ex  infidelitate  vel  impotentia  Dei 
oriri  posset,  ita  nec  fiducia  talis  esse  potest, 
quee  excludat  omnem  heesitationem,  sed  illam 
tantum  quee  ex  dubio  circa  Dei  potentiam, 
vel  fidelitatem  provenire  potest,  non  autem 
illam  quee  ex  incertitudine  aliarum  conditio- 
num  concipi  potest.  Quod  si  hoc  totum  verum 
est,  nulla  est  differentia  quoad  hoc  inter  fidem 
et  fiduciam,  ac  subinde  fieri  non  potest  ut 
aliquis  oret  ex  sufficienti  fide,  quin  etiam 
oret  cum  sufficienti  fiducia;  ergo  nec  potest  in 
fide  petere,  nisi  etiam  non  heesitet  in  fiducia. 
Hoc  autem  est  contra  dicta,  et  videtur  esse 
alienum  a  verbis  Christi  et  Jacobi.  Et  expli- 
catur  araplius  difficultas  :  nam  si  stat,  habere 
ex  parte  intellectus  firmam  fidem  sine  heesita- 
tione  illi  repugnante,  quee  esse  non  potest 
nisi  dubitatio,  et  cum  hac  fide  stat  heesitatio 
ex  parte  fiduciee  vitiosa,  et  reprehensibilis,  et 
impediens  orationis  efficaciam,  interrogo  quid 
sit,  et  in  quo  consistat  illa  heesitatio  ?  Nam  vel 
est  timor  ne  forte  Deus  non  possit  aut  nolit 
exse  darequodpetitur,  etiamsi  nulla  conditio 
orationi  desit.  Et  hoc  non;  quia  talis  timor 
non  potest  esse  simul  cum  illa  fide  ex  parte 
intellectus,  nam  ex  incredulitate  nascitur.  Vel 
est  timor  propriae  infirmitatis,  aut  alterius  de- 
fectus  propriee  orationis  ;  et  heec  heesitatio  re- 
prehendi  non  potest,  quia  omnino  tolli  non 
potest.  Unde  si  carentia  iliius  necessaria  est, 
profecto  conditio  impossibilis  postulatur. 

7.  Quid  excludat  in  oratione  negatio  hcesi- 
tandi,  tam  ex  parte  intellectus,  quam  volunta- 
tis.  — Propter  heec  censeo  pcr  illam  conditio- 
nem,  seu  non  heesitationem ,  non  excludi 
quoad  intellectum,  nisi  dubitationem  certitu- 
dini  fidei  repugnantem,  et  quoad  voluntatem 
solum  excludiillum  timorem,  vel  animitrepi- 
dationem,  quee  excludat  Theologicam  spera. 
Acproinde,  sioratiofiatexverafide  et  spe,  ex 
hac  parte  habere  conditionem  sufficientem  ad 
impetrandum  infallibiliter  ex  vipromissionis, 


CAP.  XXIV.  UTRUM  ORATIO  1MPETRATIVA  EX  FIDE  PROCEDERE  DEREAT. 


03 


quantumvis  vel  ex  parte  intellectus  interve- 
niat  aliquod  genus  formidinis,  vel  dubitatio- 
nis  indeliberatse ,  quse  ad  infidclitatem  non 
perveniat,  vel  ex  parte  voluntatis  intercedat 
nimius  timor,  vel  pusillanimitas  ex  conside- 
ratione  proprii  defectus  concepta.  Nam  lii  de- 
fectus  vel  non  sunt  culpabiles,  vel  non  gravi- 
ter,  unde  non  excludunt  verum  actum  fidei 
et  spei,  nec  reddunt  culpabilem  ipsam  oratio- 
nem,  sed  ad  summum  concoraitanter  se  ba- 
bent,  quo  non  obstante ,  talis  oratio  pie  fit ; 
ergo  ex  bac  parte  suflicientes  babet  conditio- 
nes.  Sed  licet  hoc  verum  sit,  nihilominus  ne- 
gandum  non  est,  tam  in  fide  quam  in  fiducia 
posse  inveniri  magis  et  minus  in  excludenda 
hsesitatione,  et  quo  in  hac  conditione  fuerint 
perfecliores^  eo  efiicaciores  esse  ad  impetran- 
dum.  Dicit  enim  Paulus,  1  ad  Corinth.  3  :  Si 
habuero  omnem  fidem,  itaut  montes  transferam, 
id  est,  perfectam  fidem,  ut  omnes  exponunt : 
supponit  ergo  Paulus  posse  aliquem  habere 
veram  et  substantialem  fidem,  et  non  habere 
ita  perfectam  :  alludit  autem  Pauius  ad  verba 
Christi,  Matthsei  21  :  Si  halueritis  fidem, 
et  non  htesitaverilis ,  etc.  Et  Matthsei  17,  in- 
crepavit  Apostoios  de  incredulitate,  ei  attri- 
buens  quod  non  potuissent  lunaticum  curare, 
cum  tamen  verisimile  non  sit  eos  babuisse  in- 
credulitatem  infidelitatis ;  ergo  potest  fides  vel 
fiducia  habere  alium  defeetum,  qui  substan- 
tiam  fidei  et  spei  non  corrumpat,  et  nihilomi- 
nus  efticaciam  orationis  multum  impediat. 

8.  Defectus  fidei  non  repugnans  cum  ejus  sul- 
stantia  ex  parte  intellectus,  in  exercitio  actus 
consistit,  non  in  specificatione.  —  Defectus  in 
spe  et  fiducia  ex  parte  voluntatis  provenit  pro- 
portionaliter  ex  defectu  fidei  ex  parte  intellec- 
tus.  —  Hunc  autem  defectum  ex  parte  intel- 
lectuSj  pertinere  existimo  ad  praciieum  po- 
tius  quam  ad  speculativum,  et  ad  exercitium 
actus  potius  quam  ad  specificationem.  Quod 
ita  declaro,  namfides,  quatenus  tantum  prae- 
bet  assensum  veritati  revelatse,  et  in  hoe  sis- 
tit,  speculativa  est,  quia  solum  veritati  co- 
gnoscendae  seu  credendse  incumbit :  extendi- 
tur  autem  ad  praxim,  quando  veritatem  cre- 
ditam  applicat  voluntati,  ut  secundum  illam 
moveatur,  seu  operetur.  Et  ita  fieri  potest  ut 
aliquis  non  habeat  defectum  in  assensu  fi- 
dei,  neque  in  certitudine,  qua  credit  Deum 
esse  fidelem  in  suis  promissis,  et  quod  ex  ea 
parte  non  sit  inefticax  oratio,  et  nihilominus 
deficiat  in  applicanda  practice  hac  veritate 
voluntati,  ut  secundum  iiiam  cum  magna  fi- 
ducia  oret.   Rursus,  quamvis  quis  in  habitu 


credat,  et  nullum  habeat  actum,  vel  dubit;i- 
tionem  actualem  contrariam  certitudini  fidei, 
nihilominus  deficiat  in  actuali  fide,  non  quoad 
specificationem,  sed  quoad  exercitium  ejus, 
quia  nimirum  non  actu  considerat  promissio- 
nem  Dei,  et  veritatem  ejus,  ex  quo  defectu 
contingit  ut  ha3sitet  in  petendo,  solum  atten- 
deus  ad  diflicultatem  seu  magnitudinem  rei 
postulatoe,  vel  ad  propriam  indignitatem.  Ex 
hoc  autemduplici  dcfectu  intellectus  provenit 
in  voluntate  proportionalis  defectus  in  spe  et 
fiducia ;  nam  interdum  animus  orantis  non 
erigitur  spe,  non  quia  desperet^  sed  quia  non 
actu  exercet  spem;  unde  fit  ut  animus  ejus 
fluctuet,  et  deficiat  in  petendo  sicut  oportet. 
Interdum  vero  licet  spem  exerceat,  tamen  te- 
pide  et  remisse,  etideo  vel  non  perseveran- 
ter  petit,  vel  in  ipsamet  petitione  nimium  est 
remissus,  et  etiam  plus  ha?,sitat  vel  dubitat, 
quam  secundum  rectam  rationem  possit  aut 
debeat,  quod  totum  redundat  in  imperfectio- 
nem,  et  defectum  fidueise  debitas,  quamvis 
hajsitatio  sit  sub  eo  colore,  quodnon  ex  parte 
Dei,  sed  ex  aliis  capitibus  concipitur  ;  quia 
debita  fiducia  in  Deum  deberet  illum  defec- 
tum  superare  ac  vincere. 

9.  Fiducia  petentis  non  solum  ex  promissione 
Dei,  sed  etiam  ex  ejus  lonitate,  et  aliis  attribu- 
tis  augeri  potest.  —  Fides  miraculorum  quce 
dicatur.  —  Unde  etiam  addere  possumus 
quod  ,  licet  fiducia  niti  possit  in  promissione 
divina,  non  tamen  in  sola  illa,  sed  etiam  in 
bonitate  et  liberalitate  Dei ,  ac  propterea 
quamvis  sola  promissio  non  tollat  absolutam 
incertitudinem  effectus,  nihiiominus  fiducia 
petentis  multum  posset  confirmari  ex  fide,  et 
consideratione  bonitatis,  charitatis,  et  alio- 
rum  attributorum  Dei ,  ex  qua  licet  non  per- 
veniatur  ad  judicandum  certo  et  infallibiliter, 
Deum  effecturum  quod  petimus,  ssepe  tamen 
pervenitur  ad  judicium  ita  credibile  ac  deter- 
minatum,  ut  excludat  omnem  actuaiem  has- 
sitationem,  et  animum  orantis  pacatum  red- 
dat.  Hsec  ergo  perfectio  orationis  videtur  a 
nobis  postulari  in  Scriptura,  preesertim  in  re- 
bus  quae  ad  salutem  animse  pertinent ,  quia, 
licet  per  se  ac  formaliter  non  sit  necessaria 
(ut  dixi)  ad  impetrandum,  tamen  interdum 
esse  potest,  vel  propter  perseverantiam  ora- 
tionis,  de  qua  statim  dicemus,  vel  quia  ob 
hanc  perfectionem  fiducise  interdum  dal  Deus 
bonum  quod  alias  non  daret.  quia  vel  non 
erat  ita  necessarium  ,  vel  non  habebat  alias 
conditiones,  propter  quas  ex  vi  solius  promis- 
sionis  iilud  dare  teneretur.    Et  ideo  quando 


94 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  IN  COMMUNI. 


Deus  vult  per  aliquem  operari  miraculum, 
solet  ita  movere  animum  petentis,  ut  nihil 
hffisitet,  sed  firmiter  credat  illum  impetratu- 
rum,  quse  solet  dici  fides  miraculorum  ;  et 
numeratur  inter  gratias  gratis  datas,  prove- 
nilque  ex  quadam  peculiari  motione,  et  pree- 
veniente  gratia,  cui  homo  nonpotest  resistere 
quantum  ad  illam  particularem  firmitatem  in- 
tellectus  ,  licet  quoad  actum  desiderandi  et 
petendi  libere  operetur.  Frequentius  vero, 
licet  non  tam  specialis  gratia  concedatur,  da- 
tur  major  vel  minor  prseveniens  gratia,  ita 
movens  ad  petendum  cum  fiducia  ,  ut  magis 
etiam  vel  minus  hsesitationem  tollat,  vel  ani- 
mum  petentis  securum  reddat,  quomodo  dixit 
Cassianus,  Collat.  9,  cap.  32,  signum  futurae 
impetrationis  ]esse,  quando  Spiritus  Sanctus 
movet  ad  petendum  cum  magna  fiducia,  et 
quasi  securitate  impetrandi. 

10.  Fiducia  orantis  cavere  debet  prcesnm- 
ptionem.  —  Objectio.  —  Est  autem  ulterius 
circa  hanc  conditionem  cavendum,  ne  fiducia 
transeat  in  praesumptionem;  et  ideo  dicunt 
Sancti  orationem  ita  debere  esse  cum  fiducia, 
ut  tamen  simul  sit  cum  humiiitate,  quia  fi- 
ducia  illa  debet  tota  niti  in  Deo,  non  in  se, 
unde  dicitur  Psalmo  centesimo  primo:  Res- 
pexit  in  orationem  humilium,  et  non  sprevit 
preces  eorum  ;  et  Ecclesiastic.  trigesimo  quin- 
to :  Oratio  humiliantis  se  nubes  penetrat.  Dices: 
ergo  nunquam  licet  oranti  habere  fiduciam 
aliquam  in  propriis  meritis,  vel  propria  dis- 
positione,  etiamsi  haec  dona  ex  gratia  Dei 
esse  recognoscat.  Consequens  est  faisum ; 
ergo.  Sequela  patet,  quia  oratio  niti  debet  in 
solo  Deo  ;  ergo  non  in  merito  proprio,  quia 
meritum  non  est  solius  Dei,  sed  est  nostrum. 

14.  Solutio.  —  Respondeo  (omisso  errore 
Calvini,  et  aliorum  haereticorum  hujus  tem- 
poris,  contra  quos  in  materia  de  Merito  agi- 
tur)  in  hoc  cavendum  esse  utrumque  ex- 
tremum  ,  tam  ex  parte  intellectus  ,  quam 
ex  parte  voluntatis.  Ex  parte  intellectus  , 
cavendum  est  ne  quis  putet  merita  pro- 
pria  nihil  valere  ad  dandam  vim  orationi, 
ut  impetratoria  sit;  hoc  enim  sentire  erro- 
neum  est,  quia  suppono  sermonem  esse  de 
vero  merito  ex  gratia  facto  ;  constat  autem  ex 
Scriptura  et  ex  usu  Ecclesiae,  bona  opera 
multum  conferre  ad  impetrandum ,  ut  de 
eleemosyna  dicitur  Tobiae  4,  et  Isaise  58,  ubi 
prius  petuntur  opera  misericordise ,  et  deinde 
subjungitur :  Tunc  invocabis ,  et  Dominus 
exaudiet.  Item  cordis  munditiam  orationi  ma- 
gnam  vim  conferre  testatur  Joannes,  primse 


Canonic.  cap.  3.  Unde  est  illud  Psalmi  33: 
Oculi  Domini  super  justos,  et  aures  ejus  ad 
preces  eorum.  Et  ideo  solemus  conjungere  je- 
junia,  eleemosynas,  et  afflictiones  corporis,  ut 
efficacior  reddatur  oratio.  Quodduobusmodis 
potest  fieri,  scilicet  vel  quia  multiplicantur 
tituli  et  causae  ad  obtinendum  quod  desidera- 
tur ;  vel  quia  persona  redditur  apud  Deum 
purior  et  sanctior,  et  consequenter  aptior  ad 
impetrandum,  juxta  ea  quae  infra  dicemus. 

12.  Aliunde  vero  cavendum  etiam  est,  ne 
quispiam  principalem  fiduciam  impetrandi 
ponat  in  suis  meritis,  ita  ut  credat  ratione 
meritorum  sibi  esse  debitum  quod  petit.  Nam, 
licet  verum  sit,  dari  in  justis  merita  de  condi- 
gno,  quibus  respondet  certum  aliquod  prae- 
mium  suo  tempore  dandum,  tamen  in  hac 
vita  non  postulamus  illud  praemium,  prout 
sub  ea  ratione  debitum  est,  sed  prout  in  ipsa 
gratia  gratis  datur,  id  est,  postulamus  ipsam 
gratiam,  quae  non  ex  meritis,  sed  ex  miseri- 
cordia  datur;  et  similiter  postulamus  alia  be- 
neficia,  quae  ordinarie  non  meremur  de  con- 
digno,  praesertim  quia  semper  possumus  esse 
incerti  de  talibus  meritis,  et  multo  magis  de 
perseverantia  in  illis. 

13.  Qjui  orat  fiducialiter ,  sua  merita  non  de- 
bet  considerare  quasi  fundamenta  impetratio- 
nis.  —  Unde  fit  tertio ,  ut  qui  orat,  raro  aut 
nunquam  debeat  considerationem  ponere  in 
propriis  meritis,  ut  inde  impetrandi  fiduciam 
accipiat,  quia  in  hoc  magnum  est  periculum 
superbiae  et  deceptionis.  Quod  declaravit 
Christus  Dominus  in  parabola  de  pharisaeo  et 
publicano ,  Lucae  1 8.  Dico  autem  non  esse 
consideranda  propria  merita  ad  fundandam 
in  eis  impetrationem,  nam  ad  examen  pro- 
prise  conscientise  (ne  forte  ex  hac  parte  pona- 
tur  a  nobis  impedimentum)  considerari  vel 
potius  examinari  possunt  opera  nostra,  dum 
petimus.  Unde  hoc  modo  dixit  Joannes  :  Si 
cor  nostrum  non  reprehendirit  nos,  fiduciam 
habemus  ad  Deum,  primae  Joannis  3.  Interdum 
etiam  consideraripossunt  ad  expellendam  ni- 
miam  pusillanimitatem  ,  recognoscendo  sem- 
per  illa  tanquam  beneficia  Dei,  et  concipiendo 
spem,  non  in  nobis,  sed  in  ipso,  quia  qui  illa 
contulit,  dabit  et  majora.  Et  hoc  modo  legi- 
mus  interdum  Sanctos  in  oratione  sua  com- 
memorare  prsecedentia  merita,  ut  Ezechiam, 
Isaiee  38  :  Obsecro,  Domine,  memento  quomodo 
ambulaverim  coram  te  in  corde  perfecto ;  et 
David,  Psalmo  118  :  In  toto  corde  meo  exqui- 
sivi  te,  ne  repellas  me  a  mandatis  tuis,  etc. ; 
non  ergo  repugnat  humilitas  cum  aliqua  con- 


CAP.  XXV.  UTRUM  IN  ORATIONE  IMPETRATORIA  CHARITAS  REQUIRATUR. 


95 


sideratione  meritorum,  sed  exeludit  imprimis 
nimiam  existimationem  de  suis  meritis,  et 
dcinde  excludit  principalcm  fiduciam  in  illis, 
et  hoc  modo  humilitas  est  necessaria  ad  im- 
petrationem  orationis. 

CAPUT  XXV. 

UTRUM  NECESSARIA  SIT  CHARITAS  AD  IMPETRAN- 
DUM  PER  ORATIONEM,  ET  CONSEQUENTER  AN 
ORATIO   PECCATORIS   AUDIATUR  ? 

1.  Actualis  charitas  ad  orationem  non  est 
necessaria.  — Nonnulli  ad  orationem  impetra- 
tivam  requirunt  halitualem  charitatem  in 
orante.  —  Certum  existimo  non  esse  necessa- 
rium  actualem,  ut  sic  dicam,  concursum  cha- 
ritatis,  quia  nec  ad  substantiam  orationis  su- 
pernaturalis  et  religiosee  hoc  necessarium 
est,  ut  supra  dixi,  nec  etiam  ostendi  potest 
unde  sit  necessarium  ad  infallibilem  impetra- 
tionem.  De  charitate  autem  habituali  est  alia 
specialis  conditio,  quse  nunc  tractanda  est. 
Aliqui  enim  existimant  necessarium  esse  ad 
efficacem  impetrationem  orationis  statum 
orantis,  ut,  scilicet,  sit  in  gratia,  et  non  in 
peccato  mortali;  quia,  licet  peccator  possit 
sine  peccato  orare,  ut  supra  dictum  est,  nihi- 
lominus  ut  oratio  hominis  infallibiliter  sit  ef- 
ficax ,  necessarium  creditur  ut  sit  in  statu 
gratiae.  Hsec  enim  conditio  videtur  ssepe  in 
Scriptura  postulari,  ut  in  loco  proxime  citato 
primse  Joannis  3  :  Si  cor  nostrum  non  repre- 
henderit  nos,  etc;  et  apertius  Psalmo  63  :  Si 
iniquitatem  aspexi  in  corde  meo,  non  exaudiet 
Dominus ;  et  Proverbiorum  21  :  Qui  declinat 
aures  suas,  ne  exaiidiat  legem,  oratio  ejus  erit 
execrabilis.  Unde,  Joan.  9,  dicit  ille  caecus  : 
Scimus  quia  Deus  peccatores  non  cxaudit.  Et 
licet  Augustinus  interdum  signiticet  illi  non 
esse  integram  fidem  dandam,  tamen  ita  vide- 
tur  dicere  Deus  per  Isaiam,  cap.  1  :  Cum  mul- 
tiplicaveritis  orationem,  non  exaudiam,  manus 
enim  vestra?  sanguine  plenw  sunt. 

2.  Illorum  opinio  non  probatur. — Verumta- 
men  haec  loca  nimium  probare  videntur,  et 
ideo  necessario  sunt  aliquo  modo  limitanda. 
Quia  ex  illis  sequeretur  orationem  peccatoris 
non  solum  non  semper,  verum  etiam  nun- 
quam  rxaudiri;  consequens  estfalsum;  ergo. 
Sequela  patet,  quia  David,  Isaias  et  csecus 
simpliciter  proferunt  Deum  non  exaudire  ta- 
les  orationes.  Minor  autem  patet,  quia  consu- 
limus  peccatoribus  ut  orent ,  et  Patres  ac 
Concilia  docent  hoc  esse  unum  ex  mediis,  vel 


necessariis,  vel  utilissimis  ad  obtinendam  a 
Deo  gratiam ;  ergo  talis  oratio  potest  esse 
utilis  et  impetratoria.  Unde  publicanus  ille, 
Luc.  18,  nec  frustra,  nec  ficte  orabat,  dicens: 
Propitius  esto  mihi  peccatori;  frustra  autem 
id  diceret,  si  Deus  peccatores  non  exaudiret. 
Ergo  certum  est  statum  gratise  non  esse  sim- 
pliciter  necessarium  ad  impetrandum;  ergo 
allata  testimonia  necessario  sunt  limitanda  ad 
aliquam  specialem  orationem  peccatoris;  er- 
go,  extra  illam,  non  est  cur  negemus  oratio- 
nem  peccatoris,  quae  apta  est  ut  exaudiatur, 
habere  infallibilem  promissionem,  et  conse- 
quenter  statum  gratise  non  esse  ponendum 
inter  conditiones  necessanas  ad  infallibiiita- 
tem  orationis. 

3.  D.  Thomce  sententia,  qum  affirmat  pecca- 
toris  orationem  audiri,  adjunctis  necessariis 
conditionibus ,  vera  censetur. —  Atque  itaplane 
sensisse  videtur  Augustinus,  tract.  44  in 
Joannem,  et  Basilius,  in  Constitutionibus  Mo- 
nasticis,  c.  I,  ubi  ad  hoc  expendit  parabolam 
Luc.  11,  quse  ita  concludit  :  Dico  vobis,  et  si 
non  dabit  illi,  eo  quod  amicus  ejus  sit,  propter 
improbitatem  tamen  ejus  surget,  et  dabit  illi 
quotquot  habet  necessarios.  Quibus  verbis  si- 
gnificatur,  Deum  non  solum  exaudire  oratio- 
nem  propter  amicitiam  orantis,  sed  etiam 
propter  ipsammet  orationem,  si  reliquas  con- 
ditiones  habeat.  Chrysostomus  etiam,  in  Im- 
perfecto  Matthsei,  hom.  18,  circa  illa  verba 
cap.  7  :  Omnis  erdm  qui  petit,accipit,  expresse 
dicit  illam  affirmationem  seu  promissionem 
non  solum  ad  justos,  sed  etiam  ad  peccatores 
pertinere.  Quod  colligit  ex  distributione : 
Omnis  qui  petit,  sive  justus,  inquit,  sive  pec- 
cator.  Quod  aliis  argumentis  ex  misericordia 
et  perfecta  Dei  charitate  sumptis  probabiliter 
confirmat.  Idem  plane  sentitD.  Thom..  dicta 
qusest.  83,  art.  16;  nam  de  oralione  pecca- 
toris  simpliciter  ait  fore  exaudiendam,  si  ha- 
beat  quatuor  conditiones  articulo  decimo 
quinto  positas.  Et  hanc  sententiam  his  termi- 
nis  Sancti  Thomse  declaratam  censeo  veram, 
quia  promissiones  Christi  generales  sunt,  et 
non  sunt  limitandse,  ubi  nec  verba  cogunt, 
nec  materia,  nec  ratio  divinse  justitise,  et  alio- 
qui  divina  misericordia  sine  tali  limitatione 
magis  commendatur.  Nam  et  orationis  jusin 
impetranclo  non  fundatur  in  dignitate  perso- 
nae  orantis,  sed  in  misericordia  divina,  et 
verbo  ejus;  ergo  indignitas  peccatoris  non 
obstabit  impetrationi  etiam  infallibili,  si  alia 
necessaria  concuriant. 

4.  Testimonia    divince    Scripturce ,  quibus 


96 


LIB,  I.  DE  OltATIONE  IN  COMMUNI. 


prima  opinio  probatur,  explicantur. — Loca  er- 
go  illa  Scripturae,  quse  profitentur  Deura  non 
exaudire  orationes  peccatorum,  intelligi  pos- 
sunt  formaliter  de  orationibus  quas  ut  pecca- 
tores  fundunt,  id  est,  quae  peccatum  eorum 
per  pravam  intentionem,  vel  aliam  malam 
circumstantiam  participant.  Hoc  sensu  vide- 
tur  plane  locutus  csecus  ille,  cum  dixit  :  Sci- 
mus  quia  peccatores  Deus  non  exaudit ;  vole- 
bat  enim  defendere  Christum,  quod  peccator 
non  esset,  quia  Deus  non  exaudit  peccatores, 
utique  ad  facienda  miracula  in  confirmatio- 
nem  sui  mendacii.  Licet  enim  Deus  interdum 
faciat  miracula  per  bominem  peccatorem  ad 
confirmandam  veram  fidem,magis  ob  bonum 
ipsius  fidei  et  Ecclesias,  quam  ob  vim  talis 
orationis,  e  contrario  nunquam  exaudit  oran- 
tem  prava  intentione  ad  confirmandum  men- 
daciumper  miraculum,  quia  seipsum  faceret 
auctorem  vel  confirmatorem  mendacii.  Hoc 
ergo  modo  Deus  peccatores  orantes  non 
exaudit.  Item  si  peccator  oret  petendo  vel 
pravum  aliquod  opus,  vel  temporalia  bona 
prava  intentione,  eum  Deus  non  exaudiet. 
Dices  :  hoc  modo  etiam  justos  Deus  non  exau- 
diet.  Respondeo  :  si  is,  qui  antea  justus  erat, 
hoc  modo  oret,  eo  ipso  efficitur  peccator,  et 
ideo  sub  iilalege  comprehenditur,  non  ut  jus- 
tus,  sed  ut  peccator.  Dico  autem  non  exau- 
diri,  quia  si  Deus  interdum  facit  quod  ita  ab 
eo  petitur,  non  facit  propter  orationem,  sed 
regulariter  id  facit  justo  judicio  in  supplicium 
petentis,  juxta  sententiam  Augustini,  tracta- 
tu  septuagesimo  tertio  in  Joannem,  et  ser- 
mone  quinqujgesimo  tertio  de  Verbis  Domi- 
ni,  dicentis,  ssepe  Deum  iratum  concedere 
quod  male  ab  eo  petitur,  prsesciens  noxium 
futurum  esse  petenti.  Aliquando  vero  potest 
Deus  id  facere  ex  superabundanti  misericor- 
dia,  vel  propter  alias  rationes  providentise 
suse,  etiamsi  in  tali  oratione  nulla  sit  impe- 
trandi  ratio. 

5.  Triplex  gradus  peccatorum  distinguitur, 
et  in  unoqucque  expenditur  certitudo  verce  sen- 
tentice.  —  Primus  gradus.  —  Addo  tandem 
hanc  sententiam  non  esse  seque  certam  in 
omnibus  peccatoribus ;  possumus  enim  tres 
gradus  inillisdistinguere.  Primus  est,  quando 
revera  et  coram  Deo  homo  est  in  statu  pec- 
cati,  ipse  tamen  bona  fide  ignorat,  quia  for- 
tasse  putat  se  esse  contritum,  et  tantum  est 
attritus;  vel  quia  non  satis  advertit  suum  lap- 
sum,  et  ldeo  facilc  illius  oblitus  est.  Et  de 
hujusmodi  peccatore  non  videtur  dubitandum 
quin  exaudiatur,  si  alias  recte  orat ;  nam  se- 


cundum  existimationem  moralem,  ille  est 
justus,  nec  videtur  verisimile  plus  Deum  ab 
homine  postulare.  Imo  existimo,  quoties  ho- 
mo  repente  excitatur  ad  orandum  aliqua  oc- 
casione  (ita  ut  naturaliter  non  advertat  nec 
cogitet  de  statu  suo,  sed  impetu  fidei  et  fidu- 
cia  recurrat  ad  Deum)  statum  peccati  non 
impedire  quominus  oratio  exaudiatur,  quia 
tunc  ille  facit  quod  in  se  est,  juxta  divinum 
auxiiium  quo  excitatur,  et  ahas  sanctitas  per- 
sonae  non  est  de  intrinseca  ratione  impetra- 
tionis. 

6.  Secundus  gradus.  —  Oijectioni  respon- 
detur.  —  Secundus  gradus  esse  potest,  quan- 
do  peccator  advertit  statum  suum,  et  de  illo 
dolet,  non  tamen  perfecta  contritione,  et 
hoc  ipsum  videt,  et  de  hoc  etiam  dolet,  et 
recurrit  ad  Deum,  petendo  auxilium.  Et  de 
hujusmodi  peccatore  etiam  existimo  infal- 
libiiiter  exaudiri,  saltem  quoad  ea  quae  ad 
suam  salutem  pertinent,  ex  misericordia 
Dei  et  promissione,  non  ex  justitia.  Et  hoc 
probat  exemplum  publicani,  cum  doctrina 
Augustini  et  aliorum  Patrum.  Et  ratio  etiam 
juvat,  quia  ille  homo  facit  etiam  quod  in 
se  est  per  auxilium  gratiae,  et  alise  rationes 
supra  factae  liabent  hic  locum.  Dices  :  cur 
ergo  in  Scriptura  additur  particula  forte,  cum 
de  hujusmodi  oratione  agitur?  Respondeo, 
vel  quia  non  solum  postulatur,  quod  ad  sa- 
lutem  pertinet,  sed  etiam  remissio  alicups 
pcense  temporalis  hujus  vitse,  quse  per  se  non 
habet  infallibilem  impetrationera,  sicut  ora- 
runt  Ninivitae,  Jona3  tertio.  Vel  quia  incer- 
tum  est  an  is  qui  orat,  habeat  dispositionera 
sufficientem  ab  obtinendum  quod  postulat, 
seu  an  cooperaturus  sit  gratise  Dei.  Quomodo 
dixit  Petrus  ad  Simonem  Magum,  Actorum 
octavo  :  Pcenitentiam  age,  et  roga  Deum,  si 
fvrte  remittatur  tili  hwc  cogitatio  cordis  tui. 
Et  Danielis  capite  &  :  Forsitan  ignoscet  delic- 
tis  tuis ;  quamvis  ibi  non  sit  sermo  de  ora- 
tione,  sed  de  eleemosyna,  quae  ad  summum 
est  meritoria  de  congruo,  si  ex  auxiliante 
gratia  fiat  ante  gratiam  sanctificantem,  et 
ideo  non  babet  infallibiliter  effectum  gratise 
elficaciter  remittentis  peccata. 

7.  Tertius  gradus.  —  Tertius  gradus  est, 
quando  peccator,  licet  suum  statum  cognos- 
cat  et  consideret,  nullo  modo  de  illo  dolet, 
neque  ilium  mutare  proponit,  sed  voluntarie 
in  eo  permanet,  et  nibilominus  a  Deo  postu- 
lat  beneficia  temporalia,  veletiam  spiritualia. 
Et  de  oratione  talis  hominis  probabile  pro- 
fecto  est  non  habere  infallibilem  promissio- 


CAP.  XXVI.  UTRUM  ORATIO,  AD  IMPETRANDUM,  PERSEVERANTIAM  EXIGAT. 


97 


nem,  imo  et  raro  cxaudiri,  sive  id  sit  quia 
oratio  talis  hominis  raro  potest  habere  alias 
cohditiones  necessarias,  sive  quia  indignus 
est  exaudiri,  qui  divinam  amicitiam  quodam- 
modo  contemnit.  Nihilominus  tamen  hoc  non 
est  eertum,  et  ideo  ita  sunt  hnjusmodi  pec- 
catores  deterrendi^  per  timorem  quod  Deus 
ipsorum  orationem  non  exaudiet,  ut  non  om- 
nino  in  desperationem  adducantur,  et  ab  usu 
orationis  avertantur.  Non  sunt  enim  istitam 
obstinati  in  peccato,  ut  habeant  propositum 
nunquam  pcenitendi  (nam  si  qui  sunt  hujus- 
modi,  vix  possunt  convenienter  orare);  re- 
gulariter  enim  etsi  differant  pcenitentiani,  et 
secundum  preesentem  justitiam  voluntarie  in 
peccato  maneant,  nihilominus  habent  ani- 
mum  tandem  aliquanclo  pcenitendi,  et  interim 
orant,  et  interdum  intercessiones  Sanctorum 
procurant ,  et  nonnunquam  peculiarem  et 
pium  affectum,  vel  devotionem  habent;  hi 
ergo  animandi  potius  quam  desperandi  sunt, 
nam  ssepe  Deus  orationes  illorum  benigne 
exaudit,  et  illos  interdum  miraculose  conver- 
tit,  ut  ex  historiis  Sanctorum  constat.  TJnde 
non  est  improbabile,  quod  si  pia  intentione, 
et  firma  fide  ac  fiducia  perseveranter  petant 
necessaria  ad  conversionem  suam,  tandem 
exaudiantur,  nisi  multum  gratiae  Dei  resis- 
tant ;  hoc  enim  semper  in  eorum  potestate 
relinquitur.  (Vide  Tolet.,  Joan.  7,  annot. 
21,  in  principio,  et  Joan.  16,  annot.  31.) 

CAPUT  XXVI. 

UTRUM    PERSEVERANTIA    ORATIONIS  SIT   AD   IMPE- 
TRANDUM  NEGESSARIA  ? 

1.  Alia  orationis  conditio,  quce  in  perseve- 
rantia  consisiit.  —  Hsec  conditio  est  in  Scri- 
ptura  multum  commendata  et  repetita,  et  ad 
explicandum  non  facilis,  ad  exequendum  vero 
ditiicilior ;  illam  vero  explicuit  nobis  Ghristus 
Dominus  duabus  illis  parabolis :  altera,  de  illo 
qui  petiit  tres  panes  ab  amico,  etc,  Lucse  11 ; 
altera,  de  vidua  quee  a  judice  vindictam  pe- 
tiit,  et  per  importunam  perseverantiam  impe- 
travit.  Ita  ponderavit  Basilius  in  Gonstitutio- 
nibus  monasticis,  c.  2,  et  in  Regulis  breviori- 
bus,  in  161  ;  et  Cyrillus,  quem  D.  Thomas  re- 
fert  in  Catena,  Lucee  14.  Atque  in  hoc  sensu 
dixit  Christus,  in  c.  18  Lucce  :  Oportet  semper 
orare,  et  non  deficere,  id  est,  non  desistere  a 
petitione,  etiamsi  non  statim  concedatur,  sed 
instanter  petere.,  atque  iterum  petere,  ut  su- 
mitur  ex  August.,  lib.  2  Qutestionum  Evange- 

XIV. 


licarum,  c.  45,  et  serm.  36  de  Verbis  Domini. 
Ratio  autem  hujus  conditionis  sumi  potest  ex 
ordine  divinae  providentiae ;  nam  expedit  ssepe 
ut  Deus  non  statim  concedat  quee  petuntur, 
vel  quia  ille  qui  petit,  non  est  dispositus  ad 
recipiendum ,    et  paulatim  disponetur ;   vel 
tunc  non  erit  illi  utile  quod  postulat,  erit  au- 
tem  postea;  vel  ut  res  postulata  in  majori  ha- 
beatur  aestimatione,  et  desiderium  ejus  cres- 
cat ;  vel  denique  ut  fides  exerceatur,  nam  si 
statim  daretur  quicquid  postulatur,  esset  po- 
tius  experientia  quaedam  quam  fides.  Haec  fe- 
re  complexus  est  Augustinus.  serm.  5  de  Ver- 
bis  Domini,  dicens  :  Cum  aliquando  tardhis 
dat,  commendat  dona,  non  negat.  Diu  deside- 
rdta  dulcius  obtinenhir,  cito  autem  data  viles- 
cunt.  Petendo  et  qucerendo,  crescis  ut  capias. 
iServat  tibi  Deus,  quodnon  vult  cito  dare,  nt  et 
tu  discas  magna  magne  desiderare.  Alia  videri 
apucl  ipsum  possunt,  tract.  73,  81  et  102  in 
Joan.  Optime  Chrysost.,  homil.  30  in  Gene- 
sim,  sic  inquit  :  An  non  potest  prcestare  Deus 
■prius  quam  petamus  ?  verum  propter  lioc  differt 
et  expectat,  ut  occas.onem  accipiat,  qua  juste 
nos  sua  cura  dignos  faciat.  Et  infra  :  Relin- 
quendum  hoc  est  omnium  conditori,  magis  enim 
scit  quid  nobis  prosit,  quam  ipsi  nos.  Ipse  no- 
vit  quomodo  salus  nostra  paranda.  Nostrnm 
ergo  sit  opus  continuis  insistere  precibus ,  et 
non  a>gre  ferre,  si  dlfferatur  quodpetimus,  sed 
longanimes  esse.  Neque  enim  renuens  preces 
nostras  differt,  sed  hac  arte  sedulos  nos  effi- 
ciens,  ad  semetipsum  attrahere  vult.  Sic  etiam 
Nilus,  lib.  de  Oration.,  c.  32  :  Ne  petas  a  Deo 
imperiose,  quod  statim  velis  impetrare,  vuit 
enim  te  leneficio  afficere  in  oratione  perseve- 
rantem.  Quid  enim  excellentius  quam  cum  Deo 
colloqui,  et  usu  ejus  detineri?  Et  hsec  est  vis 
Deo  grata,  de  qua  loquitur  Tertullianus  in 
Apolog. ,  c.  39;  et  indicat  Hieronymus,  epist. 
57  ad  Damasum.  Tandem  haec  est  instantia 
humilis  orationis,  quae  potens  est  apud  Deum, 
de  qua  loquitur  Concilium  Lugdun.,  in  cap. 
Ubi  periculum,  de  Election.,  in  6. 

2.  Tres  dubitationes  proponuntur  adquanti- 
tatem  et  qualitatem  perseverantice  in  oratione 
declarandam.  —  Sed  est  difficile  ad  explican- 
dum  quanta  vel  qualis  debeat  esse  heec  per- 
severantia  circa  ejusdem  rei  petitionem ;  vi- 
detur  enim  ex  dictis  sequi ,  nunquam  esse 
desistendum  ab  inchoata  petitione,  quia  ne- 
que  est  certum  tempus  designatum,  nec  cer- 
tus  orationum  numerus,  cui  impetratio  infal- 
libiliter  promissa  sit ;  erit  ergo  semper  eidem 
petitioni  insistendum,  ex  quo  scmel  inchoata 


98 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  IN  COMMUNI. 


est,  naui  si  quis  illam  omittat,  quia  non  videt 
effectum  ejus  per  multum  tempus,  eo  ipso  in 
oratione  cleficiet ,  et  in  ficlucia  debita  ad 
Deum;  consequens  autem  videtur  laboriosum 
et  difficile.  Item,  hoc  modo  et  cum  hac  con- 
ditione  fere  frustratur  tota  efficacia  hujus 
promissionis  et  fiducia  in  illa ,  quia  non  ob- 
stanle  promissione,  potest  Deus  differre  lar- 
gitionem  pro  toto  vitee  tempore.  Denique  spe- 
cialem  difficultatem  habet  hsec  conditio  circa 
petitionem  perseverantiee  in  gratia,  quse  ma- 
xime  est  necessaria  ad  salutem.  Nam  si  ad 
efficaciam  ejus  postulatur  perseverantia  ip- 
siusmet  orationis,  ponitur  ut  conditio  neces- 
saria  ad  impetrandum  ipsummet  donum,  quod 
impetrandum  est ;  quod  videtur  esse  contra 
utilitatem  vel  necessitatem  talis  orationis , 
nam  si  perseveranter  perseverantiam  peto, 
jam  habeo ;  non  ergo  quia  oravi,  sed  ut  orem ; 
inutiliter  autem  petitur  quod  jam  obtentum 
est. 

3.  Prima  difficultas  expeditur. — Respon- 
detur  ad  primum,  non  posse  in  hoc  certam 
regulam  dari  de  tempore  aut  numero  ac- 
tuum ,  quo  perseverandum  est  in  petitio- 
ne,  quamdiu  constat  non  esse  obtentam,  sed 
solum  quasi  negative  dicere  possumus,  nun- 
quam  esse  desistendum  ob  diffidentiam  aut 
animi  dejectionem,  vel  quasi  impatientiam. 
Unde  si  oratio  sit  pro  temporalibus  bonis,  in- 
terdum  ex  dilatione  temporis^,  vel  ex  aliis 
successibus  aut  effectibus,  sumi  potest  con- 
jectura  non  esse  beneplacitum  Deo  ilia  con- 
cedere  ;  et  tunc  desisti  quidem  potest  a  tali 
petitione  cum  humili  summissione,  etconfor- 
mitate  cum  divina  voluntate,  semperqne  cre- 
dendo  ita  nobis  fuisse  expediens,  sicut  in 
universum  faciendum  est,  quando  evidenter 
constat  contra  nostrum  desiderium  et  petitio- 
neni  rem  successisse.  Quando  vero  petitio 
est  de  bonis  sphitualibus,  non  est  facile  de- 
sistendum,  tum  quia  talis  oratio  semper  per 
se  utilis  est;  tum  etiam  quia  ssepe  lmpe- 
trat  et  habet  eifectum,  quamvis  nos  lateat. 
Ut  si  quis  petat,  verbi  gratia,  amoveri  a  se 
talem  tentationem,  quam  nihilominus  sem- 
per  patitur,  non  propterea  desistere  debet, 
quia  vel  fortasse  propter  illam  orationem 
impediuntur  aliee  quee  essent  magis  noxise, 
vel  illa  etiam  suo  tempore  tolletur,  quando 
fuerit  expediens;  aut  si  duraverit,  durabit 
etiam  victoria  impetrata  per  talem  oratio- 
nem. 

4.  Secundw  dulitationi  respondetur . — Ad 
secundum  respondetur,  negando  sequelam; 


cur  enim  fiducia  in  divina  promissione  impe- 
ditur  minuiturve  per  hanc  longanimitatem, 
et  humilem  expectationem  ?  Nam  potius  hinc 
augeri  debet  fiducia,  dum  certo  scimus  Deum 
non  differre  petitiones  nostras,  nisi  in  bonum 
nostrum,  sicut  interdum  mutat  illarum  ef- 
fectum,  concedendo  aliud  quam  nos  peti- 
mus,  quia  ita  expedit  nobis.  Nec  refert  quod 
interdum  differatur  impetratio  per  totum  vi- 
tas  tempus,  nam  longe  major  esse  debet  ex- 
pectatio  in  Deum,  et  multis  redditur  in  fine 
vitee,  quod  in  hac  vita  dispensatorie  est  ne- 
gatum,  ut  dixit  Bernard.,  serm.  3  de  Cir- 
cumcis.,  in  fine. 

5.  Tertia  duUtatio  soltitur.  —  Ad  tertium 
primo  respondeo  quod,  licet  effectus  perseve- 
randi  in   gratia   non   compleatur  usque    ad 
terminum  vitee,   nihilominus  multis  forte  da- 
tur  speciale  perseverantia?  donum  multo  tem- 
pore  ante  mortena,  sive  illud  vocetur  confir- 
matio  in  gratia,  sive  non,  et  ideo  semper 
petendum   est  donum    perseverantiee,    quia 
forte  obtinebitur  priusquam  in  effectu  perse- 
veratum  sit,  et  brevis  perseverantia  in  pe- 
tendo   poterit  interdum    obtinere   diutinam, 
et  suo  modo  perpetuam  perseverantiam.  Un- 
de,  quia  sciri  non  potest  an  tale  bonum  im- 
petratum  sit,  necne,  nec  est  ulla  ratio  suffi- 
ciens  ad  existimandum  impetrari  non  posse, 
ideo  semper  postulandum   est.   Deinde  dici- 
tur  diversam  esse  perseverantiam  in  petendo 
a  perseverantia  simpliciter  in   statu  gratice : 
nam  bsec  posterior  difficilior  est,  estque  mul- 
to  majus   Dei    benelicium,    et  ideo    mirum 
non  est,  quod  ad  impetrandam  perseveran- 
tiam  in  grafia  petatur  perseverantia  in  oran- 
do.  Nam  heec  datur  per  auxilium  distinctum, 
quod  interdum  Deus  dat  sine  prsevia  oratio- 
ne.  Verum  est  tamen  etiam  ipsam  perseve- 
rantiam  in  orando  per    orationem  obtinen- 
dam  esse,  et  sine  illa  regulariter  non  dari. 
Nam,  licet  initium  orandi  (ut  sic  dicam)  sit 
ex  auxilio  non  petito,   sed  ex  gratia  mere 
prseveniente  datum,   nihilominus   per  unam 
orationempotest  impetrari  auxiliumad  aliam, 
et  per  secundam  ad  tertiam,   et  sic  conse- 
quenter.  Atque  hoc  modo  potest  per  oratio- 
nem    impetrari    ipsamet    perseverantia    in 
orando  ;  semper  tamen  necesse  est  ut  non  sit 
homo  negligens  in  cooperando,  nam  ex  hoc 
capite   seepe  talis   oratio  inefficax  redditur, 
non  ex  parte  Dei,  sed  ex  parte  hominis  po- 
nentis  impedimenta.   (De  his  conditionibus 
orationis  vide  Maldonat. ,  in  cap.  7  Matth., 
vers.  7.) 


CAP.  XXVII.  UTRUM  OIUNS  PRO  SE 
«     CAPUT  XXVII. 

UTRUM     ORANS     TANTUM    PRO   SE    INFALLIBILITER 
IMPETRET,    YEL  ETIAM   PRO   ALIIS. 

1.  TJltima  conditio,  orantem,  pro  se  etnon 
pro  aliis  debere  petere.  —  Ultima  conditio  ad- 
hiberi  solet,  ut  oratio  sit  pro  seipso,  et  non 
pro  alio ;  nam  pro  se  est  infallibilis  impetra- 
tio  ex  promissione,  concurrentibus  aliis  su- 
pra  positis,  pro  aliis  vero  non  habet  hanc 
certitudinem,  etiamsi  omnes  aliee  conditio- 
nes  concurrant.  Hgec  fuit  doctrina  Augustini, 
tract.  73  et  102  in  Joannem,  quem  D.  Tho- 
mas,  dicto  art.  15  et  16,  sequitur,  et  multi 
Scholastici.  Ad  eamque  probandam  ponderat 
Augustinus  dixisse  Christum:  Si  quid  petieri- 
tis  Patrem  in  nomine  meo,  dabit  vobis,  Joan- 
nis  16.  Non  igitur  (infert  Augustinus)  utcum- 
que  promissum  est,  sed  pro  ipsis  petentibus, 
non  pro  aliis.  At  certe  probatio  heec  non  con- 
vincit,  primo,  quia  aliis  in  locis  fit  absoluta 
promissio,  ut  Joannis  14  :  Quodcumque  petie- 
ritis  innomine  meo,  Jioc  faciam.  Et  alibi:  Om- 
nis  qui  petit,  ascipit,  et  qui  qua?rit,  invenit, 
etc.  Secundo,  quia  quod  impetramus  orando 
pro  aliis,  nobis  donatur,  etiamsi  donum  in 
alio,  pro  quo  oramus^  recipiatur.  Sic  David, 
2  Regum  12,  oravit  pro  filii  vita,  dicens  in- 
tra  se  :  Quis  scit,  si  forte  donet  eum  mihi  Do- 
minus,  et  vivat  infansl  et  Actor.  27,  dixit  An- 
gelus  Paulo  :  Ecce  donavit  tibi  Deus  omnes, 
qui  navigant  tecum,  etc.  ;  oraverat  enim  Pau- 
lus  pro  eorum  incolumitate. 

2.  Positam  conditionem  non  esse  necessa- 
riam. — Propter  hoc  mihi  satis  pia  et  proba- 
bilis  videtur  sententia,  quse  asserit  hanc  con- 
ditionem  non  esse  necessariam ,  sed  promis- 
sionem  esse  universalem,  sive  unus  pro  se, 
sive  pro  aliis  oret.  Quam  sententiam  docuit 
Tolet.,  Joan.  16,  annot.  30,  et  pro  ea  refert 
Basilium,  in  Regulis  brevioribus,  regula  261. 
Et  preeter  ea  quee  diximus  ,  expendit  verba 
Joannis,  1  Canon.,  c.  5  :  Hcec  est  fiducia  quam 
kabemus  ad  Deum,  quia  quodcumque  petieri- 
mus  secundum  voluntatem  ejus,  audit  nos.  Et 
infra  :  Qui  scit  fratrem  suum  peccare  pecca- 
tum  non  ad  mortem,  petat,  et  dabitur  ei  vita 
peccanti  non  ad  mortem.  Nam  in  hoc  loco  si- 
gnificat  Joannes,  generalem  esse  promissio- 
nem,  non  solum  pro  nobis,  sed  etiam  cum 
pro  fatribus  oramus.  Et  ex  priori  sententia 
potest  sumi  argumentum,  quia  quando  ora- 
mus  pro  fratribus,  petimus  secundum  volun- 


TANTUM  IMPETRET,  VEL  PRO  ALIIS.  99 

tatem  Dei,  quia  ipse  hoc  nobis  maxime  in 
Scriptura  eommendat,  unde  est  illud  Jaco- 
bi  5  :  Orate  pro  inricem,  ut  salvemini,  multum 
enim  valet  dcprecalio  justi  assidua.  Ex  poste- 
riori  vero  sententia  sumi  potest  argumen- 
tum,  quia,  nisi  ex  parte  alterius  sit  incapaci- 
tas,  quatis  est  in  eo  qui  obstinatus  est  in  pec- 
cato,  promittitur  effectus  orationis,  etiamsipro 
alio  fiat.  Eamdem  sententiam  in  re  tenet  Va- 
lentia,in  3tom.,  disp.  6,  q.  2,  punct.  4;  nam, 
licet  prius  ponat  illam  conditionem,  postea  ita 
respondet  objectioni,  ut  revera  dicat  non  esse 
necessarium.  Possumusque  hoc  confirmare, 
nam  satisfactio  nostra  pro  aliis,  preesertim 
viatoribus,  infallibilis  est;  cur  ergo  non  erit 
impetratio,  cum  in  Scriptura  expressius  sint 
monitiones  et  promissiones  de  ista  quam  de 
alia,  et  nulla  peculiaris  ratio  obstare  viclea- 
tur? 

3.  Objectio.  —  Retorquetur  objectio.  —  Sed 

objiciunt  aliqui  orationem  pro  alio  non  posse 

omnino  esse  efficacem,  quia  non  semper  alius 

pro  quo  oramus,  idoneus  est  ut  accipiat ;  unde 

Christus,  Matth.  10,    cum  Apostolis  dixisset  : 

In  quamcumque  domum  intraveritis ,  primum 

dicite  :  Pax  liuic  domui,  subdit  :  Et  si  quidem 

fuerit  domus  illa  digna,  veniet  pax  vestra  su- 

per  eam;  si  autem  non  fuerit  digna,  pax  vestra 

revertetur  advos.   At  certe  simili  argumento 

probaretur    orationem     uniuscujusque     pro 

seipso  non  habere  infallibilem  proinissionem, 

nam  non  semper  qui  pro  se  petit,  idoneus  est 

ad  recipiendum  quocl  petit ;  unde  etiam  oratio 

pro  seipso  habet  subintellectam  illam  condi- 

tionem,  nisi  ipse  restiterit,  seu  posuerit  impe- 

dimentum.  Quare  possumus  retorquere  argu- 

mentum ;  nam   oratio   unius  pro  alio  debite 

facta  exparte  orationis  exauditmv,  si  alter  non 

ponat  impedimentum,  utplane  sentit  Basilius, 

loco  citato ;    ergo,  servata  proportione,  pro- 

missio  generalis  est,  tam  in  oratione  pro  aliis 

quam  pro  se.  Verum  quidem  est  facilius  posse 

orantem  se  reddere  idoneum  cum  divina  gra- 

tia,  ad  impetrandum  quod  petit,  quam  red- 

dere  alium  idoneum,  et  ex  hac  parte   esse 

magis  certam  orationem  pro  se;  sed  nihilomi- 

nus  hoc  non  spectat  ad  novam  conditionem, 

sed  ad  illam  generalem,  si  ille,  pro  quo  ora- 

tur,  non  ponat  impedimentum.  Priores  ergo 

conditiones  sufficere  videntur,  ut  oratio  ha- 

beat  certam  impetrationem. 

4-.  Cujusdam  qucesiti  expeditio.  —  Queeri 
vero  potest  an,  concurrentibus  omnibus  quee 
diximus,  impetratio  sit  ex  justitia.  Nam  Joan- 
nes  Medina,  in  Codice  de  Oratione,  queest.  17, 


100 


LIB.  I.  DE  0RATI0NE  IN  COMMUNI. 


docet,  concurrentibus  omnibus  conditionibus, 
impetrationem  orationis  esse  ex  justitia  legis, 
ut  ipse  loquitur,  quia  est  veluti  prsemium  de- 
bitum  ex  condigno,  ratioue  promissionis  sub 
tali  conclitione  quam  implet  is  qui  orat.  Ve- 
rumtamen  hoc  communiter  non  recipitur.  Et 
ideo  dico  meritum  de  justitia  non  esse  neces- 
sarium  ad  infallibilem  impetrationem  ;  nam 
Beati  non  sunt  capacesmeriti,  et  tamen  sunt 
capaces  impetrationis,  etiam  infallibilis.  Item 
peccator  nullo  titulo  justitise  potest  obligare 
Deum,  cum  ipse  possit  in  omni  rigore  justitise 
damnari,  et  tamen  habet  in  eo  locum  infalli- 
bilis  impetratio,  ut  supra  dixi.  Propter  quod 
D.  Thomas,  dicto  art.  16,  ad  secundum,  dixit 
peccatorem  posse  impetrare,  licet  non  possit 
mereri,  quia  meritum  innititurjustitise,impe- 
tratio  autem  innititur  gratiee.  Item  etiam  justi 
eum  orant,  non  fundantur  in  sua  justitia,  sed 
in  Dei  misericordia,  ut  constat  ex  usu  Sancto- 
rum.  Denique  in  impetratione  non  attenditur 
recompensatio  operis  :  cujns  signum  est,  quia 
si  oratio  fiat  a  justo,  habet  suum  integrum 
prsemium  gioria?  ex  merito  justitise,  sive  exau- 
diatur,  sive  non,  quoad  impetrationem.  Aliud 
etiam  signum  est,  quia  ibi  non  attenditur 
proportio  actus  orandi  ad  rem  postulatam, 
quaa  interdum  inajor,  interdum  minor  esse 
potest.  lgitur  impetratio  illa  principaliter  est 
ex  misericordia,  atque  etiam  ex  simplici  fide- 
litate,  qusenon  semper  attingit  obligationem 
justitise,  sicut  de  promissione  humana  alibi 
dictum  est. 

5.  Uitimo,  quseri  potest  an  oratio  facta  pro 
multis,  seque  singulis  impetret,  ac  si  pro  sin- 
gulis  tantnm  fieret.  Quod  dubium  in  fine  hu- 
jus  materise  de  efiicacia  orationis  propono, 
ne  videar  oblitus  promissionis  factse  in  4  to- 
mo,  disp.  48,  sect.  8.  n.  -24,  in  fine  ;  quam- 
vis  re  vera  vix  aliquid  addendum  occurrat 
iis  quse  de  simiii  puncto  dixi  in  3tom.,  disp. 
79,  sect.  12  in  fme.  Videri  ergo  potest  impe- 
trationem  orationis  non  minui  in  singulis,  eo 
quod  pro  multis  fiat,  quia  non  nititur  in  bo- 
nitate,  merito,  aut  labore  operantis,  sed  in 
bonitate  divina,  quse  infinita  est,  Bt  seque  pa- 
rata  ad  benefaciendum  omnibus  ac  singulis. 
Item  aliunde  videtur  oratio  pro  multis  esse 
ex  majori  charitate.,  et  ex  hac  parte  esse  ef- 
ficaciorad  impetrandum,  et  cum  proportione 
crescere,  crescente  multitudine  eorum  pro 
quibus  oratur,  ac  subinde  unicuique  cum 
proportione  tantum  prodesse,  quantum  si  so- 
lum  pro  iilo  iieret.  Denique  si  orans  simul 
petcret  pro  mullis  per  plures  actus  termina- 


tos  ad  singulos,  seque  impetraret  pro  uno- 
quoque,  ac  si  pro  ilio  tantum  oraret,  quia 
concomitantia  actuum  non  minuit  valorem 
singulorum;  ergo  iclem  erit  etiamsi  oratio 
pro  multis  unico  actu  fiat,  quia  ad  impetran- 
dum  a  Deo,  illa  distinctio  actuum  materialis 
videtur.  Et  ad  hoc  confirmandum  aclduci  so- 
let  caput  Noti  mediocriter,  de  Consecration., 
distinctione  prima.  Sed  de  hoc  textu  dixi  suf- 
ficienter  in  dict.  disputat.  79. 

6.  Sed  nihilominus  dicendum  est,  oratio- 
nem,  in  particulari  factam  pro  aiiquo,  de  se  et 
ex  parte  orantis  efficaciorem  esse,  et  utilio- 
rem  illi  pro  quo  fit,  quam  esset  eidem  oratio 
factain  generaii  pro  aliqua  communitate,  cujus 
ille  essetpars.  Hancassertionem  posuiindicta 
sect.  8,  ubi  retuli  Scotum  et  Waldensem,  et 
eamdem  sequitur  Azoi\,  1  tom.,  lib.  9,  quses- 
tion.  7.  Et  de  suffragiis  generatim  id  clocet 
Covarr.,  in  c.  Aima  mater,  part.  1,  §  5,  n.  9; 
et  Navarrus,  in  Enchiridio  de  Oration.,  c.  20, 
n.  48,  qui  referunt  plures  Canonistas  pro  hae 
sententia.  Referunt  etiam  Cajetanum,  tom.  2 
Opuscul.,tractat.  3,  qusest.  2  ;  sed  ibi,  §  Et  ad 
secundum,  potius  videtur  sentire  contrarium. 
Referunt  etiam  Adrianum,  Quodlibet.  8,  ar- 
tic.  3,  ubi  late  hoc  disputat,  et  varias  ponit 
conclusiones ;  tandem  vero  in  hoc  puncto  de 
impetratione  potius  sentit  contrarium.  Melius 
hoc  docet  Medin.,  C.  de  Orat.,  qusest.  21,  quse 
est  de  oratione  pro  multis  fusa.  Favet  denique 
D.  Thom.  in  4,  distinct.  45,  q.  2,  art.4,  quaes- 
tiunc.  2,  in  corp.,  et  ad  3;  quamvis  clarius 
loquatur  de  oratione  quoad  vim  satisfaciendi, 
de  qua  est  assertio  multo  certior ;  quia  cum 
satisfactio,  quae  respondet  orationi,  finita  sit, 
si  dividatur  inter  multos,  necesse  est  ut  mi- 
nuatur  in  singulis.  Hsec  vero  ratio  non  ita 
clare  probat  de  impetratione,  quse  fundatur 
magis  in  fide  ex  parte  orantis,  et  misericor- 
dia  ex  parte  Dei,  quse  non  minuuntur  eo  quod 
pro  muitis  fiat  oratio,  ut  Cnjetanus  argumen- 
tatur.  Sed  nihilominus  applicatur  ratio  cum 
proportione;  quia,  licet  impetratio  orationis 
prajcipue  fundetur  in  misericordia  et  promis- 
sione  Dei,  nihilominus  etiam  fundatur  suo 
modo  in  ipsa  oratione ;  nam  oratio  est  causa 
in  suo  genere  effectus  impetrati,  et  Deus  res- 
picit  ipsam  orationem  ut  illum  concedat;  er- 
go  verisimilius  est  observari  etiam,  ad  impe- 
trandum,  valorem  moraiem  ipsius  orationis, 
et  proportionem  ad  rem  postulatam.  Ethac 
ratione,  ad  impelrandum  majorem  effectum 
excellentior  oratio  utilior  est;  ita  ergo  ea- 
dem  oratio  facta  pro  communitate  non  tan- 


CAP.  XXVIII.  UTRUM  ORATIO 
lam  habet  proportionem  ad  impelrandum 
pro  aliquo  in  particulari,  ac  si  pro  illo  spe- 
ciatim  fieret.  Atque  hoc  eonfirmat  usus  Ec- 
clesiee  orantis  pro  particularibus  personis, 
aut  necessitatibus  in  speciali ;  hic  enim  usus 
supponit  talem  orationem  efficaciorem  esse 
ad  talem  efFectum,  alioqui  melius  esset  sem- 
per  in  generali  orare. 

7.  Unde  patet  responsio  ad  primam  ratio- 
nem  dubitandi;  negamus  enim  impetratio- 
nem  solum  fundari  in  Dei  liberalitate;  nam, 
ut  dixi,  licet  hsec  sit  principalis  causa,  etiam 
oratio  aliquid  cooperatur.  Ad  secundum  res- 
pondetur,  orationem  pro  multis  ex  objecto 
esse  nobiliorem,  et  posse  esse  magis  merito- 
riam  ipsi  oranti,  et  nihilominus  quoad  im- 
petrationem  posse  esse  minus  efficacem  ad 
impetrandum  pro  aliquo  illorum,  quam  si 
pro  illo  solo  fieret,  quia  particularis  oratio 
efficacius  ilii  applicatur,  quod  ad  impetratio- 
nem  magis  necessarium  est.  Item  quia  licet 
charitas  circa  communitatem  nobilius  opere- 
tur,  nihilominus  magis  attmgit  particularem 
personam,  quando  circa  illam  immediate 
versatur,  quam  cum  solum  illam  attingit  ut 
contentam  in  communitate.  Saepe  etiam  or- 
do  charitatis  potest  postulare  ut  pro  aliquo 
in  necessitate  constituto  in  speciali  oretur,  et 
non  tantum  in  generali ;  et  tunc  etiam  per- 
fectior  charitas  conferet  ad  majorem  effica- 
ciam  impetrationis.  Ad  ultimum  vero  respon- 
detur  negando  consequentiam,  quia  quan- 
do  actus  sunt  plures,  multiplicantur  oratio- 
nes,  et  singulte  immediate  et  in  particulari 
applicantur  ad  determinatas  personas,  ut  in 
casn  supponitur,  et  latius  in  dicta  sectione 
octava  declaratum  est. 

CAPUT  XXVIII. 

SITNB   0RATI0   AD   SALUTEM   NECESSARIA  ? 

1 .  Necessitatis  medii  suldivisio.  —  Expli- 
cuimus  hactenus  vim  et  efficaciam  oratio- 
nis;  superest  ut  de  illius  necessitate  dica- 
mus  :  ita  enim  viam  parabimus  ad  prsece- 
ptum,  quod  in  hunc  actum  religionis  cadere 
potest,  declarandum.  Duplex  enim  necessitas 
in  actibus  virtutum  solet  a  Theologis  distin- 
gui :  unam  medii  vocant,  aliam  preecepti,  et 
utraque  in  praesenti  actu  locum  habet  ;  ne- 
cessitas  autem  medii  prior  est,  et  ideo  de  il- 
la  dicemus.  Potest  autem  hsec  in  duo  mem- 
bra  subdistingui.  Nam  una  est  necessitas 
simpliciter,  alia  est  quse  vocatur  ad  melius 


SIT  AD  SALUTEM  NECESSARIA.  101 

esse,  et  in  rigore  est  tantum  ntilitas,  quoa 
tamen  tunc  vocatur  necessitas,  quando  tanta 
est,  ut  sine  tali  medio  vix  et  cum  magna  dif- 
ficultate  possit  finis  obtineri.  Si  ergo  sermo 
esset  de  sola  hac  posteriori  necessitate,  per 
se  clarum  esset  orationem  esse  medium  ad 
salutem  necessarium,  tum  quia  hoc  ad  mini- 
mum  clamant  omnes  Scripturse,  docentes 
quod  oportet  semper  orare,  Lucse  48,  et  ora- 
tioni  instare,  ad  Colossens.  4,  et  ad  Roma- 
nos  12.  Tum  etiam  quia  necessitas  auxilii 
divini  certissima  est,  et  utilitas  orationis  ad 
illud  impetrandum  etiam  est  certa  :  nec  mi- 
nus  certum  est  posse  aliquem  carere  hujus- 
modi  auxilio  ex  defectu  orationis,  juxta  illud 
Jacobi  4 :  Petitis,  et  non  accipitis,  eo  quod 
male  petatis  ;si  enim  non  accipit  qui  non  be- 
ne  petit,  multo  facilius  fieri  potest,  ut  non 
accipiat  qui  non  petit. 

2.  In  quo  sit  qucestionis  difftcvlias, — Diffi- 
cultas  ergo  est,  an  hoc  sit  medium  j-lraplici- 
ter  necessarium  ad  salutem.  Et  ratiu\  dubi- 
tandi  esse  potest,  quia  vel  hoc  est  medium 
ex  se  et  ex  natura  sua  necessarium  ad  talem 
finem  per  se  et  ab  intrinseco,  vel  ex  divina 
lege,  et  quasi  pacto:  sed  neutrum  dici  po- 
test  cum  funclamento ;  ergo.  Probatur  minor 
quoad  primam  partem ;  quia  ad  salutem  so- 
lum  videtur  necessarium  simpliciter,  quod 
Deus  in  opportunis  et  necessariis  occasioni- 
bus  vitandi  peccata,  vel  implendi  prsecepta, 
nos  preeveniat  sufficienti  auxilio,  offerendo 
concomitans,  cum  quo  nos  libere  cooperari 
possimus.  Sed  hoc  totum  potest  ex  natura 
rei  fieri  sine  interventu  orationis :  imo  ad 
ipsammet  orationem  saltem  primam  necesse 
est  ita  fieri,  quia  ad  illam  est  necessarium 
auxilium  praeveniens,  quod  non  potest  per 
orationem  obtineri,  quia  ante  primam  ora- 
tionem  non  potest  alia  antecedere  apta  ad 
impetrandum  auxiiium.  Ergo  idem  pos&et 
fieri  circa  singulos  actus  absque  interventu 
orationis ;  non  est  ergo  ab  intrinseco,  et  qua- 
si  ex  natura  rei  hoc  medium  orationis  neces- 
sarium.  Altera  vero  pars  probatur,  quia  non 
constat  de  tali  lege,  cum  tamen  non  possit 
nisi  per  revelationem  cognosci.  Antecedens 
patet,  quia  licet  revelatum  sit  orationem  es- 
se  utilissimam  ab  obtinendum  aliquid  a  Deo, 
quod  autem  Deus  decreverit  non  dare  ne- 
cessaria  auxilia,  nisi  orantibus,  hoc  non  est 
revelatum.  Ubi  enim  est  htdC  revelatio?  Nam 
illse  exhortationes  Christi:  JPetite  et  accipie- 
tis,  oportet  sempsr  orare,  et  similes,  in  rigore 
non   continent    absolutam   necessifatem.  Et 


102 


LIB.  I.  DE  0RAT10NE  1N  COMMCNI. 


prseterea  declaratur,  quia  si  oratio  esset  ne~ 
cessaria,  maxime  quia  divinum  auxilium 
necessarium  non  datur  nisi  petenti ;  sed  hoc 
postremum  non  est  verum,  quia  Deus  multa 
clona  naturalia  et  gratuita  nobis  dat,  licet 
nunquam  illa  petamus,  ut  divus  Basilius 
dixit  in  Constitutionibus  monasticis,  cap.  2, 
et  Clemens  Alexandr.,  lib.  7  Stromatum;  et 
experientia  constat  plura  beneficia  nos  rece- 
pisse  a  Deo,  quse  nunquam  postulavimus; 
et  quandooramus,  ipsum  orandi  donum  acci- 
pimus  non  postulatum,  et  plerumque  plus 
accipimus  quam  rogamus,  ut  Hieronymus 
dixit,  Epist.  -41  ad  Ruffinum . 

3.  Oratio  est  necessaria  simpliciter  adsalu- 
tem. — Nihilominus  dicendum  est  orationem 
esse  simpliciter  necessariam  ad  saiutem.  Su- 
mitur  ex  D.  Thoma  2.  2,  quaest,  83,  art.  3, 
ad  2,  ubi  dicit  orationem  esse  in  praecepto, 
loquiturque  de  prseeepto  juris  divini,  quod 
non  videtur  posse,  nisi  in  hac  necessitate  me- 
dii,  fundari.  Et  eodem  modo  possunt  pro  hac 
sententia  referri  Theologi  omnes  ponentes 
hoc  praeceptum,  quos  capite  sequenti  refe- 
ram.  Pro  hac  etiam  veritate  referri  possunt 
Augustinus  et  Hieronymus,  quatenus,  impu- 
gnantes  Pelagium ,  sentiunt  tam  necessariam 
esse  orationem  ad  salutem,  quam  est  neces- 
sarium  divinum  auxilium;  est  autem  de  fide 
certum,  auxilium  Dei  esse  necessarium  ad 
salutem;  ergo  eodem  modo  est  necessaria 
oratio,  juxta  sententiam  dictorum  Patrum. 
Unde  Hieronymus,  Epistol.  ad  Ctesiphontem, 
contra  Pelagium  arguit,  quod  tollendo  neces- 
sitatem  gratiae,  tolleret  orationem,  id  est,  ne- 
cessita  tem  orationis ;  id  enim  est  quod  imme- 
diate  et  maxime  sequitur.  Similia  habet  lib.  4 
contra  Pelagianos.  Idem  habet  Augustinus 
cum  aliis  Patribus  Africanis,  Epist.  90.  Verum 
est  hos  Patres  non  solum  inferre  ex  errore 
Pelagii  orationern  non  fore  necessariam,  sed 
etiam  non  esse  veram,  sed  fictam  vel  inuti- 
lem,  de  qua  illatione  nunc  non  agimus  :  ha- 
bet  enim  majorem  difficultatem ;  sed  prior 
est  facilior,  et  sufficit,  etillud  consequens  re- 
putant  absurdum.  Unde  in  libr.  de  Ecclesias- 
ticis  dogmalibus,  cap.  56,  sic  dicitur  nomine 
Augustini :  Nullum  credimus  ad  salutem,  ni&i 
Deo  intitante,  venire ;  nullum  invitutum  salu- 
tem  suam,  nisi  Deo  auxiliante,  operari ;  nul- 
lum,  nisi  orantem,  auxilium  promereri.  In  qua 
ultima  sententia  evidenter  continetur  neces- 
sitas  medii;  similihus  enim  verbis  solet  in 
Scriptura  significari.  Et  juxta  hanc  necessita- 
tem  dixit  Augustinus,  lib.  de  Natura  et  Gra- 


tia,  cap.  43:  Deus  impossiMlia  non  juhet,  sed 
jubendo  admonet,  et  facere  quod  possis,  et  pe- 
terequod  non  possis,  quam  sententiam  ample- 
ctitur  Concilium  Tridentin.,  sess.  0,  cap.  41. 
Et  in  ea  significatur  petitionem  auxilii  divini, 
quo  nobis  est  possibilis  impletio  mandato- 
rum,  esse  tam  necessariam,  quam  necessa- 
rium  est  servare  mandata  ;  quia  sine  petitio- 
ne  hoc  nobis  esset  impossibile,  et  nihilomir.us 
nobis  imputaretur,  quia  in  potestate  nostra 
est  orare,  cum  divina  gratia,  quae  ad  hoc 
semper  parata  est.  Et  ideo  dixit  recte  Chry- 
sostomus,  sermon.  de  Moyse,  tomo  4  :  Ipse 
contra  se  tela  ministrat,  qui  hostem  precum 
instantia  non  fatigat.  Augustinus  autem  , 
lib.  2  de  Dono  perseverantiae,  c.  46,  magis 
hanc  necessitatem  declarans,  dicit,  Deum  alia 
dare  non  orantibus,  sicut  initium  fidei,  alia 
non  nisi  orantibus  prceparasse,  sicut  usque  in 
finem  perseverantiam  ;  ergo  quam  est  neces- 
sarium  perseverantias  donum  ad  salutem , 
tam  est  necessaria  oratio. 

4.  Probatur  ex  sacris  litteris.  —  Colligitur 
praeterea  haec  veritas  ex  verhis  et  doctrina 
Christi  et  Apostolorum ;  nam  illa  verba  Mat- 
thsei  7 :  PetUe  et  accipietis,  D.  Thom.  sentit  con- 
tinere  praeceptum,  quod  nunc  supponimus  esse 
verum,  et  inde  a  posteriori  colligimus  neces- 
sitatemmedii,  quiaChristusDominus  non  tra- 
didit  positiva  preecepta,  praeterquam  Fidei  et 
Sacramentorum,  sed  explicuit  clarius  ea  quse 
in  jure  divino  naturali,  ut  sic  dicam,  et  in  vis- 
ceribus  ipsius  gratiae  continebantur ;  ergo  os- 
tendit  ideo  orationem  esse  prceceptam,  quia 
necessaria  est.  Et  hunc  etiam  sensum  habent 
illa  verba  Lucse  18 :  Oportet semper  orare.  Unde 
Chrysostomus  supra:  Dum  oportet  dicit,  ne- 
cessitatem  inducit:  et  infra:  Optat,  inquit, 
dare,  qui  prcecepit  petere.  Similiter  accipien- 
dum  cst  verbum  Christi :  Vigilate,  et  orate,  ut 
non  intretisin  tentatlonem,  Matt.  26;  sicut 
etiam  Matt.  6  docuit  nos  orare,  ne  in  tentatio- 
nem  inducamur.  Denique  tam  frequens  et 
multiplex  exhortatio  Christi,  Pauli,  et  aliorum 
Apostolorum,  ad  orandum  frequenter  et  ius- 
tanter,  sine  dubio  ostendit  non  solum  utili- 
tatem,  sed  etiam  necessitatem,  et  valde  ur- 
gentem. 

5.  Probatur  eadem  conclusio  ratione.  — 
Tandem  possumus  rationem  sumere  ex  ordi- 
ne,  et  consuetudine  divinse  providentise.  Ope- 
ratur  enim  Deus  per  causas  secundas,  quoad 
commode  fieri  potest,  et  servata  proportione, 
in  operatione  virtutis  vultcooperationem  nos- 
tram :   cum  ergo  possimus,    saltem    orando, 


CAP.  XXIX.  QUALE  SIT 
cooperari  ad  nostrani  salutem,  postquam  per 
gratiam  prsevenli  sumus.  hanc  cooperationem 
merito  a  nobis  exigit,  et  eam  voluit  esse  quasi 
necessariam  causalitatem  secundee  causee  ad 
talem  etfectum.  Unde  sicut  in  adultis  ad  con- 
sequendam  gloriam  est  necessarium  meri- 
tum,  et  ad  consequendam  gratiam  sanctifi- 
cantem  est  necessaria  dispositio,  ita  ad  obti- 
nenda  divina  auxitia  opportuna  estnecessaria 
oratio,  quantum  est  ex  se,  et  ex  parte  nostra. 
Statim  vero  occurrebat  explicandum  quanta 
sit  heec  necessitas,  seu  per  quos  actus  illi  sa- 
tisfaciamus;  hoc  vero  explicabitur  melius  in 
capite  sequenti. 

6.  Difficultas  in  principio  posita  diluitur. 
— Ad  rationem  ergo  dubitandi  rcspondemus, 
hanc  necessitatem  fundari  aliquo  modo  in 
ipsa  rei  natura,  consummari  vero  ex  disposi- 
tione  et  deereto  divinee  providentiee.  Primum 
declaratur  facile  ratione  jam  dicvta,  quia  ipsa 
ratio,  et  maxime  illuminata  per  fidem,  docet 
consentaneum  esse,  ut  ipse  homo,  qui  indi- 
get,  concurrat  prout  potest,  saltem  petenclo, 
et  queerendo  <id  subveniendum  suee  necessi- 
tati.  Item  eaclem  ratio  ostendit  debitum  esse 
Deo  hunc  cultum.ideoque  merito  postulari  ut 
medium.  Denique,  ut  homo  fructibus  et  per- 
fectionibus  orationis  acl  Deum  magis  in  vir- 
tute  proficiat,  merito  heec  necessitas  illi  im- 
posita  est ;  his  ergo  modis  in  natura  talis  ope- 
ris  necessitas  heec  fundata  est.  Absolute  vero 
sine  decreto  et  dispositione  diviua  non  po- 
tuissetintroducitanta  necessitas,  ut  ratio  facta 
probat.  Perhanc  vero  divinee  providentieedis- 
positionem,  non  existimo  ita  essehocmedium 
constitutum  necessarium  ,  ut  nunquam  Deus 
sine  oratione  conferat  multa  beneficia,  etiam 
ex  his  quee  ab  ipso  postulari  possent.  Nam  de 
beneficiis  quibus  nos  preevenit,  prius  quam 
illa  desiderare,  nedum  petere  possimus,  id 
manifestum  est,  ut  sunt,  in  ordine  naturee, 
creatio  et  conservatio,  et  similia;  et  in  ordi- 
ne  gratiee,  prima  et  antecedentia  auxilia  qui- 
bus  nos  preevenit.  Sunt  vero  alia  beneficia 
quee  nos  postulare  possumus,  et  nihilominus 
seepe  dantur  a  Deo  absque  interventu  congruee 
orationis  ex  parte  nostra.  Ut  in  naturalibus 
seu  temporalibus  constat,  quee  Deus  dat  bonis 
etmalis,interdumpetentibus,  interdum  etiam 
non  petentibus. 

7.  In  supernaturalibus  autem  videri  hoc 
potest  difficilius,  quia  videturesse  contra  ne- 
cessitatem  a  nobis  positam.  Sed  non  est  pri- 
mo,  quia  necessitas  illa  intelligenda  est  ex 
partc  nostra,  per  quam  non  privatur  Deus  sua 


ORATIONIS  PR/ECEPTUM.  103 

libertale,  qua  potestdare  quodcumquedonum 
gratice,  etiam  non  petenti.  Secundo,  quia  hoc 
preesertim  habet  locum  in  donis  supereroga- 
tionis,  seuadmeliusesse,nam  in  hisqueesunt 
simpliciter  necessaria  ad  salutem,  fortasse 
nunquam  Deus  illa  preebet,  nisi  media  ora- 
tione,  quando  homo  jam  preeventus  est,  et 
potestse  illo  modo  juvare,  si  velit;  nam  si  in 
tali  sit  statu  ut  non  possit  orare,tuncnon  erit 
illi  simpliciter  necessaria  oratio ,  quia  Deus 
non  exigit  impossibile,  et  quia  tunc  necesse 
est  ut  Deus  incipiat;  donec  autem  ipse  inci- 
piat,  necessitas  orationis  locum  habere  non 
poteat,  juxta  doctrinam  Augustini  supra  ad- 
ductam.  Quod  tamen  intelligendum  est  de 
oratione  hominis  pro  seipso ,  nam  oratio 
unius  pro  alio  potest  esse  necessaria  etiafh 
quoad  initium  gratiee  per  primum  auxilium 
internum  collatum  ei,  pro  quo  oratur  :  quo- 
modo  dixit  Augustinus,  serm.  I  de  Sancto  Ste- 
phano :  Si  Stephanus  non  orasset,  Ecclesia 
Paulum  non  haberet.  Sed  heec  necessitas  ora- 
tionis  unius  pro  alio  non  est  generah  et  certa 
lege  statuta;  sedsi  in  aliquibus  invenitur,  est 
ex  peculiari  modo  providentiee  et  preedesti- 
nationis  Dei,  quam  ex  effectibus  interdumco- 
gnoscimus. 

CAPUT  XXIX. 

QUALE  SIT  OBATIONIS  PBJSCEPTUM? 

\.  Explicatur  qucestionis  titulus.  —  Varim 
opiniones  referuntur.  —  In  preesenti  non  agi- 
mus  de  ecclesiastico  preecepto ;  de  illo  enim 
dicendum  est  infra,  tractando  de  oratione  vo- 
cali,  quia  in  illam  cadit,  et  non  potest  de 
mentah  ferri  nisi  ut  conjuncta  vocali.  Agimus 
ergo  de  preecepto  divino,  quod  naturale  ali- 
quo  modo  sit,  nampositive  divinumhic  etiam 
locum  non  habet,  ut  dicemus,  et  ideo  si  tale 
preeceptum  est,  connexum  esse  debet  cum 
necessitate  medii.  Refert  ergo  Medm.,  Cod., 
de  Orat.  q.,  de  Necessitate  orandi  mentaliter, 
varias  esse  in  hoc  puncto  Theologorum  opi- 
niones:  nam  quidam  negant  dari  tale  preece- 
ptum  divinum  speciale  de  oratione,  alii  vero 
affirmant.  Quorum  opiniones  quiclam  Baptis- 
ta,  in  Sum. ,  verb.  Oratio,  ut  ibidem  refert,  in 
hunc  modum  in  concordiam  reduxit :  per  se 
quidem  et  absolute  non  dari  fale  preeceptuip 
orationis  ;  tamen,  ex  supposilione  quod  ^p8 
non  possit  aliter  acquiri,  vel  peccatuKl  vitan, 
nisi  per  orationem,  sic  posse  cadere  m  pree- 
ceptum.   Hanc  vero  sententbm  ipse  Medma 


104 


LID.  I.  DE  ORATIONE  LVCOMHfUKI. 


absolute  reprobat;  an  vero  sensurn  aliquem 
probabilem  habeat,  statim  videbimus. 

2.  Oratio  sub  divinum  prceceptum  cadit.  — 
Ratione  probatur. —  Confirmatur  inductione,— 
Simpliciter  ergo  asserendum  est,  orationem 
positam  esse  sub  praecepto  divino.  Est  com- 
munis  Theologorum,  D.  Thom  ,  dicto  art.  3, 
ad  2.  Refertur  Alexand.  Alens.,  4  par.,  quses- 
tio.  26,  memb.  3,  art.  i,  §  2;  tamen  confuse 
loquitur,  et  in  rigore  videtur  negare  proprium 
praeceptum  jure  divino  datum  de  oratione 
proprie  sumpta,  sed  solum  largissime  prout 
pia  operatio  vel  bonum  desiderium  dicitur 
oratio  ;  fatetur  tamen  ibi,  ad  2,  nullum,  «nisi 
beneficio  orationis,  promereri  ea  quibus  salus 
conservatur,  unde  videtur  fateri  necessitatem 
medii,  cum  qua  profecto  conjuncta  est  neces- 
sitas  alicujus  prsecepti.  Expressius  hoc  do- 
cuit  Paludanus,  in  4,  distinct.  15,  quaest.  5, 
art,  4;  Abulens.,  Matth.  6,  qusest.  31;  Syl- 
vester,  verb.  Oratio,  qusest.  8;  Navarrus,  in 
Manuali,  cap.  13,  num.  18,  et  in  Enchirid., 
deQrat.,  cap.  3,  num.  8;  Medina  supra.  Fun- 
dari  potest  haec  assertio  in  Scriptura,  et  prae- 
sertim  in  verbis  ChristiDomini,  prout  eapon- 
derabimus  cap.  sequent.  Ratio  vero  est,  quia 
media  necessaria  ad  salutem  sunt  nobis  divi- 
no  jure  praecepta ;  sed  ostensum  est  oratio- 
nem  esse  medium  necessarium  ad  salutem ; 
ergo  de  oratione  datur  praeceptum  juris  cli- 
vini.  Majorem  tradit  D.  Thom.  2.  2,  quaest.  2, 
art.  2,  et  3  p.,  q.  68,  art.  l.Et  est  quasi  axio- 
ma  cooimuniter  receptum.  Ejusque  ratio  est, 
quia  per  praecepta  sufficienter  ordinatur  homo 
ad  vitam  eeternam;  ergo  oportet  ut  sallem 
de  omnibus  necessariis  ad  seternam  vitam 
dentur  praecepta.  Unde  potest  inductione  hoc 
confnmari,  quia  videmus  de  omnibus  aliis 
mediis  necessariis  ad  salutem  data  esse  prse- 
cepta,  ut  de  actu  fidei,  spei,  charitatis,  pceni- 
tentiae,  et  sacramentorum,  ut  in  tom.  3  et  4, 
in  tertia  parte,  suis  locis  dictum  est. 

3.  Divinum  orationis  prwceptum  naturale 
est.  —  Ex  hac  ratione  colligitur,  hoc  praece- 
ptum  non  esse  divinum  positivum  a  Christo 
Domino  specialiter  datum,  sed  esse  naturale, 
ac  proinde  semper  et  in  omni  lege  obligasse. 
Dicimus  autem  esse  naturale,  non  quia  se- 

,  quatur  ex  ratione  naturali  nude  sumpta ;  nam 
cum  tractemus  de  oratione  supernaturali  et 
de  medio  necessario  ad  salutem  supernatu- 
ralem  consequendam,  clarum  est  solum  na- 
turse  lumen  non  posse  aliquid  dictare  de  hac 
necessitate,  vei&bligatione.  Agimus  ergo  de 
ratione  elevata,  ef  ijluminaia  pcr  fidem  infu- 


sam,  et  cum  ratione  sic  dictante  de  agendis, 
dicimus  habere  necessariam  connexionem 
praeceptum  orandi ,  quia  ipsum  fidei  himen 
ostenclit  orationcm  esse  medium  necessarium 
ad  salutem.  Quse  autem  hujusmodi  sunt,  non 
sunt  proprie  praecepta  legis  gratiae,  sed  in 
omni  lege  obligarunt;  quia,  sicut  fuit  fides 
semper  necessaria  ad  salutem,  ita  etiam  sem- 
per  viguerunt  illa  prsecepta,  quse  cum  ipsa 
fide  habent  naturalem  et  intrinsecam  conne- 
xionem. 

4.  Objectio. —  Responsio.  —  Dicere  vero  po- 
test  aliquis,  praeceptum  orandi  non  habere 
necessariam  connexionem  cum  fide  absolute, 
seu  quomodocumque  sumpta,  sed  cum  fide 
tam  expressa  et  distincta,  sicut  nunc  est  nobis 
per  Christum  manifestata;  ideoque  potuisse 
hoc  praeceptum  non  esse  ita  connexum  cum 
fide  tam  limitata  seu  implicita,  quantum  fuit 
in  lege  naturs- --,  vel  scripta.  Respondeo  :  vel 
in  illis  statibus  fuit  necessarium  auxilium 
gratice  ad  salutem  ,  vel  non.  Hoc  posterius 
contra  fidem  est ;  ergo  primum  necessario  est 
dicendum.  Rursusque  interrogo  an  ad  obti- 
nendum  illud  auxilium  fuerit  necessaria  ora- 
tio.  Profecto  hoc  negare  absurdum  esset,  tum 
quia  si  nobis  necessaria  est  oratio  ad  obti- 
nendum  auxilium  necessarium  ad  salutem, 
cur  non  fuit  semper  ?  Quandoquidem  raliodi- 
vinse  providentise ,  et  humanse  indigentise 
semper  intercessit,  Tum  etiam  quia  in  veteri 
Testamento  usus  et  neccssitas  orationis  satis 
praedicatur,  et  specialiter  Ecclesiastici  16,  re- 
prehenduntur  antiqui  Gigantes,  quia  non  exo- 
raverunt  pro  peccatis  suis.  In  quo  significatur, 
etiam  illo  tempore  fuisse  necessariam  oratio- 
nem.  Unde  Genes.  4,  Enos,  nepos  Adse,  cos- 
pit,  utibi  dicitur,  invocare  nome/i  Domini;  ubi 
expositores  intelligunt  illum  invenisse  pecu- 
liarem  aliquem  ritum  externum  colendi  Deum, 
vel  invocandi  illum,  nam  invocatio  seu  oratio 
absolute  sumpta  etiam  in  A.damo  prsecessit, 
et  ex  illo  tam  antiquo  signo  inteliigi  potest, 
quam  necessaria  fuerit  semper  judicata.  Si 
ergo  oratio  fuit  semper  medium  necessarium, 
non  est  verisimile  antiquorum  fidem  fuisse 
tam  obscuram  et  incertam,  ut  non  dederit 
notitiam  hujus  necessitatis,  per  se  loquendo, 
et  respectu  humani  generis;  nam  quod  in 
muitis  individuis,  culpa  eorum,  fuerit  illa 
ignorata  ,  parum  refert.  Igitur  prseceptum 
orationis,  quod  ex  bac  necessilate  nascitur  ex 
vi  luminis  fidei,  semper  viguit,  quicquid  sit, 
an  multi  propter  ignorantiam  ab  illius  obliga- 
tione   excusati  fuerint.   An  vero  in  homine 


CAP.  XXIX.  QUALE  SIT 

considerato  in  puris  naturalibus  scquere- 
turex  vi  solius  rationis  dictamen  et  obli- 
gatio  deprecandi  Deum,  ut  naturse  auctorem 
et  moderatorem,  eo  modo  quo  talis  bomo 
possct,  disputari  facile  posset  in  utramque 
pnrtem;  sed  id  pra'termitto,  quia  parum  est 
utile,  et  ex  dictis  in  capite  prsecedenti  facile 
intelligi  potest  quomodo  consequentcr  lo- 
quendum  sit. 

5.  Prcvceptum  orandi  otligat  mentaliter  so- 
lum.  —  Secundo,  sequitur  ex  dictis  hoc  prce- 
ceptum  per  se  tantum  obligare  ad  orationem 
mentalem  :  boc  notavit  Medina  supra  ,  in 
quffstione  antecedenti.  Intelligendum  autem 
estnon  quod  obliget  hoc  pra^ceptum  ad  oran-- 
dum  sola  mente  ;  nullum  enim  naturale  prse- 
ceptum  ad  hoc  obligat,  ut  sequenti  libro  di- 
cam:  sed  quod  per  solum  actum  mentis  possit 
hoc  praeceptum  impleri.  Et  in  hoc  sensu  do- 
cet  hoc  ipsum  D.  Thom.,  dicta  qutest.  83,  art. 
12,  ubi  ait  non  esse  de  necessitate  orationis 
privata>,  quod  sit  vocalis,  et  art.  14,  ad  3,  in 
illis  verbis  :  Qualitercumque  ea  proferamus  vel 
cogitemus  ;  idem  in  4,  dist.  15,  quasst.  A,  art. 
2;  Syivest.,  qui  refert  alios,  dicta  q.  8,  ubi 
refert  supplementum  Gabrielis  sensisse  con- 
trarium;  sed  ille  auctor  loquebatur  de  jure 
divino  positivo,  de  quo  infra  dicetur  :  nunc 
de  naturali  agimus.  Et  ita  facile  illatio  proba- 
tur.  Quia  oratio  mentalis  est  per  se  sufficiens 
ad  obtinendum  a  Deo  quicquid  est  necessa- 
rium  ad  salutem  ;  sed  totum  fundamentum 
hujus  prsecepti  est  illa  necessitas;  ergo  per 
se  solum  obligat  ad  orationem  mentalem. 
Major  patet,  quia  expressio  orationis  per  vo- 
cem  non  est  per  se  necessaria  ad  exprimen- 
dum  Deo  desiderium  nostrum,  neque  ad  pos- 
tulandum  ab  illo  cum  omni  subjectione;  sed 
nihil  aliud  nobis  propositum  est  tanquam  ne- 
cessarium  ;  nam  illa  verba,  Petite  et  arcipie- 
tis,  Oportet  semper  orare,  et  similia,  de  ora- 
tione  mentali  sufficienter  intelliguntur ;  ergo. 

6.  Ad  qztam  virtutem  hoc  prceceptum  spec- 
tet.  —  Quorumdam  opinio  docet  prceceptum  di- 
vinum  orandi  non  esse  ex  vi  solius  religionis. 
—  Quserendum  vero  superest  quale  sit,  et  ad 
quam  virtutem  pertineat  hoc  prseceptum ; 
nam  hoc  multum  refert  ad  intelligendum 
quale  peccatum  in  ejus  violatione  committa- 
tur.  Ex  dictis  enim  videtur  sequi  pra?ceptum 
hoc  tantum  posse  pertinere  ad  charitatem 
Dei,  vel  proximi ,  vel  propriam ;  quia  hoc 
prseceptum  in  tantum  obligat  ad  orationem, 
quatenus  est  meclium  necessarium  ad  aliquem 
fmem ;  ergo  obligatio  ad  utendum  tali  medio,, 


ORATIONIS  PR/ECEPTUM.    ■  105 

solnm  potest  oriri  ab  illa  virtute,  ad  quam 
pcrtinet  obligatio  quasrendi  illum  finem,  nam 
tota  obligatio  medii  esl  propter  finem.  Sed 
obligatio  quaerendi  talem  finem  pertinet  ad 
charitatem.  Nam  si  oratio  sit  necessaria  ad 
consequendum  auxilium  necessarium  ad  pro- 
priam  salutem  comparandam,  illa  obligatio 
ex  charitate  propria  nascitur  :  si  vero  oratio 
sit  necessaria  adliberandum  proximum  a  pe- 
riculo,  erit  obligatio  ex  charitate  proximi;  si 
vero  sit  oratio  necessaria  ad  non  offenden- 
dum  Deum,  vel  aliquid  aliud  arduum  pro 
amore  ejus  faciendum,  obligatio  erit  ex  cha- 
ritate  Dei.  Unde  etiam  interdum  poterit  ad 
alias  virtutes  pertinere,  ut  ad  confitendam 
fidem,  si  ad  hoc  sit  necessarium  auxilium,  et 
sic  de  ahis;  ergo  ex  vi  solius  religionis  non 
datur  peculiare  preeceptum  divinum  orandi. 
Atque  in  hanc  sententiam  videtur  inclinare 
Alexand.  Alens.,  ubi  supra.  Eademque  vide- 
tur  profecto  fuisse  opinio  illius  Baptistse , 
quam  refert  Medina.  Ille  tamen  debili  argu- 
mento  utebatur,  scilicet,  quia  si  essetnaturale 
pra^ceptum  orandi,  jam  essent  plura  prsecepta 
moralia  quam  decem ;  sed  hoc  frivolum  est, 
alias  eodem  argumento  probaretur  non  dari 
prajceptum  misericordiae ,  vel  alia  similia. 
Quamvis  ergo  detur  tale  prseceptum,  poterit 
reduci  ad  illa  decem,  quia  in  Decalogo  non 
omnia  pnecepta  moralia  formaliter  continen- 
tur,  sed  per  reductionem. 

7.  Juxta prwdlctam  opinionem,  omissio  ora- 
tionis  idem  peccatum  est  cum  eo  quod  opponitur 
virtuti,  ad  quam  erat  necessaria. — Ex  hac  ve- 
ro  sententia  sic  explicata,  sequitur  omissio- 
nem  orationis  nunquam  esse  speciale  pecca- 
tum  distinctum  ab  aliis,  sed  esse  illud  ipsum 
quocl  committitur,  deficiendo  ab  illo  fine  pro- 
pter  quem  est  necessaria  oratio.  Ut,  verbi 
gratia,  cum,  urgente  tentatione  contra  casti- 
tatem,  ad  quam  vincendam  est  necessaria 
oratio,  negligit  quis  orare,  tunc  illa  omissio 
orationis  idem  peccatum  est  cum  peccato 
contra  castitatem,  cui  aliquis  tunc  consensit, 
vel  saltem  illius  periculo  se  exposuit.  Quia 
quando  obligatio  ad  aliquem  actum  solum 
oritur  ex  obligatione  intrinseci  finis,  omissio 
illius  actus  non  habet  specialem  malitiam 
distinctam  ab  ea  quee  est  tali  fini  contraria. 
Ut  in  exemplo  posito,  si  ad  vincendam  illam 
tentationem  judicaretur  necessarium  jeju- 
nium,  qui  illud  omitteret,  non  peccaret  spe- 
cialiter  contra  abstinentiam,  sed  tantum  con- 
tra  castitatem,  quia  illa  necessitas  et  obligatio 
ex  sola  castitate  oritur.  Declaratur  etiam  hoc 


106 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  IN  COMMUNI. 


exempio,  quo  Paludanus  et  alii  in  hac  mate- 
ria  utuntur  :  quod,  sicut  homo  in  extrema  ne- 
cessitate  corporali  constitutus,  si  non  potest 
aliter  conservare  vitam  nisi  mendicando,  tc- 
netur  mendicare,  ita  qui  spiritualiter  indiget, 
tenetur  mendicare  a  Deo.  At  vero  in  illo  casu, 
qui  omitteret  mendicare  ab  homine,  non  pec- 
caret  nisi  contra  propriam  charitatem,  qua 
tenetur  corpus  suum  conservare,  non  vero, 
quia  non  honorat  alium  petendo  ab  ipso ;  er- 
go  similiter  in  prsesenti. 

8.  D.  Thomce  sententia :  prceceptum  dfoimim 
orandi  ad  solam  religionem  spectare  debet.  — 
NihilominusD.  Thom.,  dictaqusest  83,  art.  3, 
ad  2,  distincta  ponit  hsec  prsecepta  dicens  : 
Desiderare  (utique  bonum  illud,  propter  quod 
est  necessaria  oratio )  cadit  sub  prcecepto  clia- 
ritatis,  petere  autem  sub  prcrcepto  religionis ; 
ponit  ergo  proprium  et  peculiare  prsecepfum, 
quod,  Jicet  non  obliget  nisi  occnrrente  neces- 
sitate  charitatis,  vel  alterius  similis  virtutis, 
nihilominus  obligat  ex  propria  vi  religionis. 
Unde  consequenter  fit  eum,  qui  tunc  oratio- 
nem  omittit,  dupliciter  peccare  :  primo  con- 
tra  charitatem,  verbi  gratia,  quia  non  effica- 
citer  desiderat  et  intendit  bonum  proprium  ; 
secundOj  contra  religionem,  quia  non  praebet 
Deo  cultum  orationis,  quando  debet.  Et  in 
hoc  sensu  videtur  defendere  hanc  opinionem 
Medina,  suprareferens  D.  Thom.  Unde  in  fine 
aitj  posse  interdum  omissionem  orationis  esse 
speciale  et  unicum  peccatum  sine  concomi- 
tantia  allerius,ut  si  homini  baptizato  (inquit), 
intimetur  necessitas  orandi  ad  consequendam 
perennem  vitam,  et  ille  tunc  omittat  orare, 
et  nihil  aliud,  peccat  solo  peccato  omissionis 
orationis.  Quod  profecto  satis  difficile  est, 
pendet  tamen  ex  his  quse  de  tempore,  pro 
quo  obligat  hoc  prseceptum  ,  dicenda  sunt. 
Idem  insinuat  Armilla,  verb.  Oratio,  num.  2, 
cum  ait  orationem  esse  necessariam,  ut  revc- 
rentiam  Deo  exhibeamus  et  ut  impetremus, 
etc.  Unde  aliqui  hac  ratione  utuntur.  Natura- 
lis  ratio  dictat  esse  Deo  exhibendum  cultum  ; 
sed  prsecipuus  cultus  Dei  consistit  in  oratio- 
ne ;  ergo  preeceptum  orandi  oritur  ex  vi  cul- 
tus  debiti  Deo,  ac  proinde  est  peculiare  prae- 
ceptum  religionis. 

9.  Aliquorum  ratio  ad  sententiam  proxi- 
mam  probandam  parum  urgere  censetur.  — 
Hsec  vero  ratio  non  multum  urget,  quia  prse- 
ceptum  de  divino  cuJtu  ex  sota  rei  natura 
non  determinatur  ad  parlicularem  actum,  vel 
modum  cultus,  sed  hoc  reJictum  est  arbitrio 
hominis  quoad  privatum  cultum.  Unde  posset 


quis  Deum  colere^  gratias  agendo,  vel  lau- 
dando,  vel  adorando,  et  per  hoc  impieret  na- 
turale  prseceptum  divini  cultus  ;  ergo  licet 
nunquam  peteret,  uon  violaret  naturale  prse- 
ceptum  colendi  Deum  ,  esto  alias  peccaret 
contra  cliaritatem.  Ex  illo  ergo  praacepto  non 
potest  colligi  determinata  obligatio  ad  pro- 
priam  orationem  ,  de  qua  nunc  tractamus, 
nam  de  illa  dicit  D.  Thom.  datum  esse  spe- 
ciale  prseceptum  reJigionis,  et  contineri  in  iilis 
verbis,  Petite  et  accipietis.  Quocirca  difficile 
est  ex  solo  discursu  rationis  ostendere  effica- 
citer,  datum  esse  hoc  prseceptum  ,  nisi  in 
sensu  declarato  in  priori  sententia.  Unde  Me- 
dina  supra,  sentiens  difficultatem,  adjungit  : 
Qjjiod  si  velis  hoc  prceceptum  reducere  adprce- 
ceptum  charitatis ,  parum  refert ,  dummodo 
concedas  teneri  hominem  non  solum  ad  deside- 
randum,  sedetiam  adpetendum  sub  reatu  novi 
peccati. 

10.  SententiaD.  Thoma>  approbatur. — Ni- 
hilominus  sentio  non  esse  recedendum  a 
sententia  D.  Thomse,  quee  magis  pia  est,  et 
satis  consentanea  rationi.  Potest  autem  ita 
explicari,  quia  ,  hcet  religio  non  obliget  ad 
petendum,  nisi  quando  urget  alia  necessitas, 
nihilominus  tunc  obligat  non  solum  propter 
talem  necessitatem,  sed  etiam  propter  ipsum 
cultum  Dei.  Ideo  enim  Deus  ordinavit  peti- 
tionem  esse  necessariam  ad  obtinendum  au- 
xilium  vel  remedium  in  hujusmodi  necessita- 
tibus,  ut  ipssemet  necessitates  quodammodo 
cogerent  homines  ad  confugiendum  ad 
Deum  ,  eumque  per  orationem  colendum  ; 
ergo  verisimile  est  prseceptum  colendi  Deum 
obligare  ex  intentione  divina  in  tali  opportu- 
nitate,  et  tali  modo.  Atque  hoc  significavit 
nobis  Cliristus  Dominus  in  his  verbis  :  Petite 
et  accipietis,  quae  praceptum  continent  juxta 
communem  expositionem,  et  ex  vi  et  forma 
verborum  praecipiunt  liunc  proprium  actum 
et  specifieum  religionis.  Non  continent  au- 
tem  prseceptum  divinum  mere  positivum  ; 
ergo  continent  et  decJarant  prseceptum  divi- 
num  naturale.  Declaraturtandem,  quia  quan- 
do  aliquis  actus  virtutis  ex  natura  sua  vel  in- 
stitutione  divina  habet  honestatem  necessa- 
riam  ad  saJutem,  tunc  non  solum  charitas, 
vel  alise  virtutes  generales,  sed  propria  etiam 
virtus,  ad  quam  pertinet  talis  honestas,  obli- 
gat  ad  talem  actum;  ergo  ita  est  etiam  in 
prsesenti.  Antecedens  patet  inductione.  Nam 
ficles,  quse  est  medium  ad  justitiam,  caclit  in 
pra^ceptum,  non  solum  ex  charitate  propter 
justitiam    obtinendam ,   sed  intra   propriam 


CAP.  XXX.  DE  DISCERNENDO  TEMPORE,  QUO  URGET  ORATIONIS  ORLICATIO. 


407 


speciem  fidei ;  idemque  est  de  spe  et  poeni- 
tentia ;  et  dc  Sacramcntis,  praesertim  neces- 
sariis  ad  salutcm,  data  sunt  propria  praece- 
pta,  quornm  violatio  contra  religionem  cst  : 
idcm  ergo  erit  de  oratione ,  cum  sit  eadem 
ratio,  supposita  ejus  necessitate.  Quomodo 
antem  hoc  praeceptum  violetur  per  specialem 
culpam,  in  sequenti  cap.  explicabitur. 

11.  Unum  vero  hic  addendum  occurrit, 
etiam  juxta  priorem  modum  explicandi  hanc 
obligationem,  fatendum  esse  interdum  posse 
pertincre  ad  solam  religionem ,  ut  patet , 
quando  necesse  est  pro  ipsamet  religione  et 
divino  cultu  pugnare,  et  ad  hoc  ipsum  auxi- 
hum  divinum  postulare  ;  tunc  enim  ipsamet 
religio  proxime  et  immediate  ad  utrumque 
obligat,  scilicet  ad  desiderandam  et  inten- 
dendam  divinam  gloriam,  et  ad  petendum 
auxilium  in  eum  fmem.  Nam,  licet  tunc  etiam 
charitas  Dei  remote  obliget,  proxime  tamen 
obligat  religio,  quatenus  Deo  reddit  debitum, 
quia  tunc  pugnare  pro  divino  honore  debi- 
tum  est  Deo,  quasi  ex  justitia,  seu  religione. 

CAPUT  XXX. 

QU0M0D0  DISCERNI   P0SSIT   TEMPUS   PRO    QUO   ORA- 
TIONIS  NEGESSITAS   EJUSQUE    OBLIGATIO   URGET. 

4.  Ratio  difficultatis .  —  Difficile  satis  est 
hoc  declarare,  quia  semper  loquimur  sisten- 
do  in  pura  lege  naturali,  prout  a  nobis  decla- 
rata  est.  Ratio  autem  difiicultatis  est ,  qaia 
hoc  praeceptum  orationis  affirmativum  est; 
praeceptum  autem  affirmativum  non  obligat 
pro  semper,  ut  per  se  constat,  et  hoc  praece- 
ptum ,  quatenus  naturale,  non  affert  secura 
temporis  deterrainationem  :  quomodo  ergo 
determinari  poterit  tempus  hujus  obligatio- 
nis  ?  Nam  si  ordinaria  necessitas  humana  suf- 
ficit,  semper  et  continuo,  moraliter  loquen- 
do,  obiigabit  hoc  preeceptum  ,  quia  sempcr 
indigemus  divino  auxilio,  Vel  ad  bene  ope- 
randum,  vel  ad  non  peccandum,  et  ad  vin- 
cendas  tentationes  quae  fere  nunquam  non 
occurrunt.  Si  vero  major  vel  extraordinaria 
necessitas  spectanda  est  ad  hanc  obligatienem, 
difficillimum  erit  discernere  modum  et  quan- 
titatem  hujusnecessitatis,  quod  est  contra  ra- 
tionem  divini  praecepti,  quia  debet  esse  luci- 
dum  etclarum  ;  alias  quomodo  posset  imple- 
ri  in  tanta  hominum  muititudine  et  varie- 
tate  ? 

2.  Nonnulli  hwretici  semper  necessario 
orandum  esse  dicebant,  —  Hceresis  hcec  et  ra- 


tioni  et  scnsui  contraria  est.  —  In  hac  re 
quidam  hseretici  errarunt,  dicentes  semper  et 
continuo    cx  nccessitate   esse  orandum  ,   ut 
Augustinus  refert,  haeres.  57,  qui  ita  intelli- 
gebant  illud  Christi  verbum:  Oportet  semper 
orare ;  ct  quod  Paulus  ait  primae  ad  Thessal. 
5  :  Sine  intermissione  orate ;  et  ad  Colossens. 
4  :  Orationi  instate.  Haec  vero  haeresis  intel- 
lecta,  ut  refertur  et  ut  sonat,  de  propria  ora- 
tione,  et  rigorose  de  toto  tempore  sine  ulla 
interruptione  aut  requie,  est  contra  omnem 
rationem ,  et   sensum ;  nam  illa   continuitas 
non  est  humana,  sed  angelica  ;  necesse  est 
euim  homines   aliquid  temporis  dormienclo 
consumere,  et  aliquid  in  humanis  actionihus, 
cum  quibus  vix  potest  esse  actualis  attentio 
ad  propriam  orationem.   Quod  si    aliquibus 
per  specialem  gratiam  hoc   conceditur,  non 
est  res  pertinens  ad  praeceptum  generale  ; 
alias  datum  esset  de  re  plane  impossibili  se- 
cundum   communem  gratiam  et  potentiam , 
quod   est  contra  suavitatem    et  prudentiam 
divinae  legis.  Imo,  etiamsi  plura  sint  tempo- 
ra,  in   quibus  homines  communiter  possent 
orationi  vacare,  nihilominus  non  est  datum 
praeceptum  proprium  orandi  toto  illo  tempo- 
re,  quod  a  convenienti  somno,  et  ab  aiiis  ac- 
tionibus  ad  vitam  necessariis  vacuum    est; 
essetque  error  etiam  in  hoc  sensu  illam  sen- 
tentiam  defendere,  reducique  posset  ad  erro- 
rem  illorum,  qui  hoc  tempore  negant  praece-. 
pta  a  consiliis  distingui.  Nam  ,  iicet  illa  fre- 
quentia  orationis  etiam  possibiiis  et  commoda 
in  consilio  sit,  praesertim  si  de  oratione  men- 
tali  loquamur,  etde  tempore,  quando  aiiquid 
aliud  melius  aut  proximis  magis  necessarium 
agendum  non  occurrit ,  non  tamen  estin  prae- 
cepto.  Quod  satis  constat  ex  usu  et  praxi  Ec- 
clesiae,  et  quia  tale  praeceptum  non  est  divi- 
num  naturale,  ut  ex  dictis  cap.  praecedenti 
manifestum  est ;  ergo  neque  est  divinum  po- 
sitivum,  quia  in  iege  evangehca  non  sunt  da- 
ta  alia  praecepta   caeremonialia,  praeterquam 
sacramentorum  et  fidei.  Igitur  tale  praecep- 
tum  nec  traditum  est,    ut  ostendit  usus  Ec- 
clesiee,  neque   etiara  est  scriptum,  ut  statim 
patebit.  Unde  Paulus  ,  primae  ad  Corinthios 
septima ,   conjungatis  dicit :  Nolite  fraudare 
invicem ,   nisi  forte  ex  consensu  ad  tempus, . 
ut  vacetis  orationi,  ubi  particula  illa,  ex  con- 
sensu,  demonstrat  consilium  illud  esse,  non 
praeceptum.  Etinferius  virginitatem  suadens, 
quam  dixerat  esse  in  consilio,  non  in  praece- 
pto,  inquit :  Mulier  inmcpta,  et  virgo  cogttat 
quce  Domini  sunt,  ut  sit  sancta  corpore  et  spi- 


108  LIB.  I. 

ritu ;  qum  autem  nupta  est,  cogitat  qurp.  sunt 
mundi.  Ac  tandem  concludit  se  consulere, 
qttod  facultatem  pra?lcat  sine  impedimento  Bo- 
minum  obsecrandi.  Imo  D.Thom.,  dicta  q.  83, 
art.  44,  dicit  etiam  hoc  consilium  frequenter 
orandi  non  esse  sine  discretione  sumendum, 
sed  ubi  positivum  prseceptum  non  intercedit, 
commensurandum  esse  dispositioni  et  utilitati 
orantis  :  TJnde  conveniens  est  (inquit )  ut  oratio 
tantum  duret,  quantum  est  utile  ad  excitandum 
interioris  desiderii  fervorem  ;  cum  vero  lianc 
moisuram  excedit,  ita  quod  sine  twdio  durare 
nmipossit,  non  est  ultra  protendenda.  Quod  do- 
cumentum  confirmat  ex  Augustini  epist.  121, 
cap.  9  et  10  ;  de  illo  videri  potest  Gulliel.  Pa- 
ris.,  in  Rethoric.  Divin.,  capit.  44  ;  et  de  eo- 
dem  dicemus  plura,  tractando  in  particulari 
de  oratione  mentali  et  vocali. 

3.  Testimonia  Scripturce,  quibus  nitebantur 
Ivjereiici,  declarantur  variis  modis.  —  Prima 
expositio  est,  orationem  accipi  pro  opere  bono. 
— De  testimoniis  autem  illis  male  intellectis  a 
citatis  heereticis  nonnulla  diximus  supra,  cap. 
i,  occasione  illius  divisionis  orationis,  in  qua 
dicebatur  orationem  largissime  sumptarn,  si- 
gnificare  omne  opus  bonum,  juxta  quara  ali- 
qui,  ad  vitandam  hanc  heeresim,  testimonia 
illa  interpretati  sunt.  A  qua  interpretatione 
non  longe  abest  D.  Thom.,  dicto  artic.  14,  in 
corpore,  et  ad  4;  nam  in  corpore  distinguit 
de  oratione  quoad  causam,  vel  quoad  forma- 
lem  actum,  dicitque  licet  non  oporteat  esse 
continuam  quoad  actum  ipsum,  tamen  quoad 
causam  posse  et  debere  esse  continuam. 
Causam  autem  dicit  esse  desiderium  cbarita- 
tis,  ex  quo  manare  debet  oratio;  illud  autem 
desiderium  dicit  debere  esse  continuum  actu 
vel  virtute,  prout  manet  in  omni  opere,  quod 
ex  charitate  facimus.  Unde  quia  omnia  debe- 
mus  ad  gloriam  Dei  facere,  primse  ad  Corinth. 
10,  ideo  secundum  hoc  debet  esse  oratio 
continua.  Etjuxta  hgec  exponit  in  solutione 
ad  quartum  prsedicta  testimonia.  Nobis  autem 
non  placuif  illa  acceptio  orationis  pro  quolibet 
opere  bono,  quia  multum  enervat  omnia  tes- 
timonia  Scripturse,  quoe  sunt  de  frequentia  et 
necessitate  orationis,  favetque  aliquo  modo 
errori  Wicleph,  qui  omnia  interpretabatur  de 
oratione  vitali  Item  in  c.  9,  cum  Chrysostomo 
et  aliis  Theologis,  colligebamus  necessitatem 
propriee  orationis  ex  verbis  Christi  :  Oportet 
semper  orare.  Quomodo  ergo  nunc  possumus 
illa  de  oratione  largissime  et  impropriissime 
sumpta  interpretari '?  Praesertim  quia,  ut  bene 
notavit  Medina,  dicto  Codice,  quaest.  de  Tem- 


DE  ORATIONE  IN  COMMUNI. 

pore  orandi,  Christus  ibi  volebat  persuadere 
instantiam  petendi,  quod  est  proprie  orare, 
et  ad  hoc  adducit  ibi  parabolam  de  judice; 
hsec  autem  instantia  tollitur,  si  interpretemur 
de  opere  vel  desiderio  virtuali,  aut  alio  modo 
improprio.  Item  Paulus  evidenter  loquitur  de 
propria  oratione,  cum  dicit  ad  Colossens.  4  : 
Orationi  instate.  Unde  adjungit  :  Vigilanies 
in  ea,  in  gratiarum  actione,  orantes  simul  et 
pro  nobis.  In  eodem  ergo  sensu  loquitur  i  ad 
Thess.  5.  Adde  quod,  licet  interpretemur  de 
operatione,  non  est  praeceptum  semper  bene 
operandi  absolute,  sed  solum  quasi  sub  con- 
ditione,  seu  quoad  specificationem,  id  est, 
quod  si  operamur,  bene  operemur;  possumus 
tamen  ab  operatione  cessare  sine  transgres- 
sione  preecepti;  ergo  etiam  in  hoc  sensu  non 
est  praeceptum  affirmativum  continue  orandi, 
ut  illi  haeretici  volebant.  Et  praeterea,  licet, 
dum  operamur,  teneamur  honeste  operari, 
non  tamen  tenemur  semper  operari  ex  chari- 
tate,  sed  satis  est  operari  ex  aliqua  honestate 
morali ;  at  vero  propter  hanc  solam  honesta- 
tem  satis  metaphorice  dicitur  durare  continuo 
desiderium  charitatis.  Eo  vel  maxime  quod 
multi  opinantur  posse  hominem  sine  culpa 
interdum  operari  actionem  indifferentem,  in 
qua  dici  non  potest  proprie  continuari  desi- 
derium  charitatis.  Itaque  heec  expositio  de 
bono  opere,  vel  de  continuatione  per  inten- 
tionem  charitatis,  mihi  non  placet  *. 

4.  Altera  expositio  de  orationis  duratione 
in  se  vel  in  suo  effectu  etiam  non  probatur.  — 
Et  eadem  ratione,  non  probo  expositionem 
aliam  quam  in  eadem  solutione  ad  quartum 
affert  D.  Thomas.  scilicet  quod  oratio  debet 
durare  semper  vel  in  se,  vel  in  suo  effectu. 
Tum  quia  etiam  hoc  modo  non  sumitur  ora- 
tio  in  sua  proprietate,  prout  necesse  est  su- 
miinverbis  continentibus  prseceptum.  Tum 
etiam  quia  non  video  quomodo  ex  necessita- 
te  prsecepti  teneamur  facere  ut  oratio  conti- 
nue  duret,  vel  in  se,  vel  in  suo  effectu,  quia 
necessarium  non  est  ut  vel  devotio  duret, 
vel  res  impetrata  per  orationem,  nec  etiam 
est  necesse  ut  duret  beneficium  alteri  colla- 
tum  ut  pro   nobis  oret. 

5.  Aliorum  interpretatio  de  duratione  mora- 
li,  non  physica,  non  plene  satisfacit.  — Aliter 
ergo  exponit  Augustinus,  et  refert  etiam  D. 
Thomas,   oportere  semper  orare,  non  conti- 


1  Vide  de  hac  expositione  Basilium,  orat. 
de  Martyre  Julita;  et  Origenem,  homil.  unica 
in  libros  Regum;  D.  Thomam,  opusc.  64, 


CAP.  XXX.  DE  DISCERNENDO  TEMPORE,  QUO  URGET  ORATIONIS  ORLIGATIO. 


109 


nuitate  physica,  sed  morali,  quia  oportet  sta- 
tuis  temporibus  oratioucmnon  omittere.  Quee 
expositio  esset  quidem  facilis  et  oplima,  si 
scrmo  esset  de  positivo  preecepto,  quo  tem- 
pora  etiam  orandi  statuta  sunt,  quomodo 
proprie  dicemus  oportere  semper  dicere  ca- 
nonicum  officium,  et  divina  officia  sine  iuter- 
missione  in  Ecclesia  dici,  quia  suis  tempori- 
bus  non  omittuntur.  Item  esset  expositio  fa- 
cilis,  si  verba  illa  tantum  continerent  consi- 
lium ;  sic  enim  consilium  estfhabere  certatem- 
pora  designata  ad  orandum,  et  illa  cleinceps 
non  intermittere,  sed  semper  in  dicto  sensu 
orare.  At  vero  inteJligendo  illa  verba  de  pree- 
cepto  divino,  de  quo  nunc  agimus,  non  appa- 
ret  quomodo  possit  illa  expositio  applicari, 
quia  prseceptum  illud  non  habet  certa  tem- 
pore  statuta  et  designata,  pro  quibus  obliget, 
et  ideo  illud  est  quod  nunc  maxime  iuquiri- 
mus,  queenam  videlicet  sint  tempora  pro  qui- 
bus  obligat  illud  preeceptum. 

6.  Quarta  declaralio  est  de  orationis  perse- 
verantia  quoad  instantiam  petitionum,  non  de- 
sistendo  usquedum  obtineatur  res  poatulata.  — 
Aliter  exponit  Medina  supra,  mentem  Ghristi 
Uomini  citato  loco  solum  fuisse,  nos  docere, 
oportere ,  eliamsi  semel  et  iterum  petendo 
non  obtineamus,  non  ideo  desistere,  sed  sem- 
per  orare,  id  est,  non  desisterc,  seu  de/icere, 
ut  Ghristus  dixit,  et  rem  prorsus  omittere, 
sed  perseverare,  donec  obtineamus.  Quam 
expositionem  sequitur  etiam  Maldonatus,  et 
revera  est  valde  consentanea  intentioni  Ghris- 
ti.,  quam  in  Parabola  quam  adduxit,  satis  ex- 
plicuit,  ut  etiam  dixi  in  cap.  4.  Videri  autem 
potest,  juxta  hanc  expositionem,  non  colligi 
ex  dictis  verbis  preeeeptum  divinum  orandi, 
quia  in  eis  potius  declaratur  modus  in  ora- 
tione  servandus  ad  efficaciter  impctrandum, 
quam  absoluta  obligatio  orandi.  Ad  hoc  au- 
tem  responderi  potest,  ante  omnia  contineri 
in  illis  verbis  necessitatem  orationis,  et  ultra 
illam  adjungi  modum  et  instantiam  orandi. 
Quod  autem  Medina  addit,  verba  illa:  Oportet 
semper  orare,  non  esse  verba  Christi,  sed 
Evangelistee,  proponentis  et  quasi  explicantis 
intentionem  parabolee ,  et  incertum  est ,  et 
non  obstat  quominus  eamdem  habeant  infal- 
libilem  veritatem ;  conferre  tamen  potest  ut 
intelligamus  in  eo  sensu  esse  dicta,  qui  ex 
parabola  colligi  potest. 

7.  Quinta  itlorum  verborum  expositio  est, 
per  exaggerationem  dictum  esse  ad  necessitatem 
orationis  indicandam.  —  Aliam  expositionem 
indicavi  supra  ex  Bonaventura,  eamque  se- 


quitur  Castro.,  verbo  Oratio,  heeres.  2,  illutn 
loquendi  modum  solum  continere  quamdam 
exaggeralionem  ad  indicandam  necessitatem 
orationis.  Est  enim  hic  loquendi  modus  per 
exaggerationem  usitatus  in  Seriptura,  quse 
se  accommodat  modo  loquendi  hominum  ;  ut 
quod  est  valde  difiicile,  dicitur  interdum  im- 
possibile,  etc.  Faciliusque  accommodatur  heee 
expositio  ad  verba  Pauli,  nam  cum  ait :  Sine 
intermissione  orate,  perinde  est  ac  si  diceret: 
Prequenter  orate,  quod  clarius  explicuit  in  alio 
loco,  affirmativa  tantum  exhortatione  utendo : 
Orationi  instate.  Possumus  etiam  dicere  ibi 
commendari  instantiam  orandi,  juxta  illud 
Ambrosii,  serm.  19  in  Psalm.  118:  Prceveni 
in  maturitate,  et  clamati :  Qui  rogat,  semper 
roget,  et  si  non  semper  precatur,  paratum  sem- 
per  habeat  precantis  affectum.  Verumtamen 
hcec  omnia  non  sufficiunt  ad  explicandam 
vim  preecepti,  si  ex  illis  locis  colligendum  est, 
quia  etiam  illa  frequentia  orationis,  quam  ex 
illislocutionibusverecolligere  possumus  esse 
valde  convenientemetopportunanr,  non  cadit 
sub  preeceptum,  ut  dictum  est.  Nullum  autem 
inconveniens  censeo  concedere,  Paulum  non 
solum  explicasse  praeceptum,  sed  etiam  con- 
silium  frequenter  orandi ;  in  illa  tamen  exag- 
geratione  necessitatis  orationis  satis  signifi- 
cari  preeceptum  absolutum  orandi,  quamvis 
ex  illis  testimoniis  haberi  non  possit,  qnando 
obiiget. 

8.  CatJiolici  Doctores  existimant  prwceptum 
orandicertamtemporis  differentiam  non  liabe- 
re.  —  AMquorum  opinio  est,  prceceptum  orandi 
innc  obligare,  cum  primum  liomo  iacipit  uti  ra- 
tione.  —  Omisso  ergo  hoc  errore,  Doctores 
catholici  fatentur  preeceptum  hoc,  quatenus 
divinum  et  naturale  est,  non  afferre  secum 
certam  et  claram  temporis  determinationem. 
Ita  habet  D.  Thom.,  in  4,  distinct.  15,  q.  4, 
art.  1,  queestiunc.  3,  dicens:  Indeterminate 
ad  orationem  quilibet  tenetur,  ex  hoc  ipso  quod 
tenetur  ad  bona  spiritualia  procuranda.  Et  ita 
loquuntur  alii,  ut  videre  licet  in  Angel.,  verb. 
Oratio,  num.  20 ;  Ledesm.,  in  4,  secunda 
part.,  queest.  26,  art.  3;  Medina  supra,  q.  11; 
Sylvestm,  Navarro  et  Abulensi  infra  referen- 
dis.  Et  patet,  quia  si  spectemus  preeceptum 
ex  sola  naturali  ratione,  non  dicit  ut  oremus 
semel  in  die,  vel  mense,  vel  in  anno,  aut 
quidpiam  simile,  et  Christus  solum  indelinite 
dixit :  Petite  et  accipietis,  quee  verba  maxime 
indicant  preeceptum;  et  alia,  quee  indicant  ne- 
cessitatem  etiam  in  rigore,  non  determinant 
punctum  illius.  In  hoc  ergo  puncto  prsescri- 


110 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  IN  COMMUNI. 


bendo,  quod  necessarium  est  ad  moralem 
usum  praecepti,  laborant  et  varii  sunt  Docto- 
res.  Quidam  dixerunt  obligare  hoc  prsece- 
ptum  in  primo  instanti  usus  rationis,  quia  in 
eo  tenetur  homo  se  convertere  ad  Deum  de- 
bito  modo,  ad  honeste  et*sancte  vitam  insti- 
tuendam,  quod  facere  non  potest  sine  magno 
auxilio  gratise,  et  ideo  pro  tunc  tenetur  orare 
petendo  illud.  Ita  tenet  Sylvester,  verbo  Ora- 
tio,  queest.  8,  qui  nullum  aliud  affert  funda- 
damentum,  prseter  illam  opinionem  D.  Thom. 
1.  2,  qusest.  89,  art.  6. 

9.  Posita  opinio  rejicitur  ict  falsa  et  insuffi- 
ciens.  — Hsec  vero  senlentia  nobis  non  proba- 
tur,  nec  satisfacit.  Prirao,  quianon  constatde 
tali  praecepto  affirmativo,  quod  pro  primo 
instanti  usus  rationis  obliget  ad  propriam 
conversionem  in  Deum,  sed  solum  ad  volen- 
dum  bonum  honestum,  quod  tunc  primo  oc- 
currit,  de  quo  alias.  Secundo,  quia  male  in- 
fert,  ut  notavit  Navarrus,  in  Enchiridio  de  Ora- 
tione,  cap.  3,  num.  17,  quodipse  solum  pro- 
bat,  quia  convertere  se  in  Deum  et  orare 
diversa  sunt,  eta  diversis  non  fit  illatio.  Res- 
ponderet  tamen  Sylvester  illa  diversa  esse 
connexa,  ut  fmem  proximum  et  medium  ne- 
cessarium  ad  illum,  et  ideo  posse  esse  vah- 
dam  illationem.  Non  videtur  tamen  Sylvester 
advertisse  repugnantiam  quse  in  hoc  involvi- 
tur;  nam,  ut  quis  oret  Deum  petendo  ab  ipso, 
necesse  estutsupponatur  conversusad  illum, 
dicente  Paulo  ad  Roman.  10:  Quomodo  into- 
cabunt  in  quem  non  crediderunt?  ergo  prius 
necesse  est  implere  prseceptum  illud  conver- 
sionis  in  Deum,  quod  D.  Thomas  ponit,  quam 
inchoetur  oratio;  ergo  ex  illo  prsecepto  seu 
necessitate  implendi  i)lud  non  potest  colligi 
obligatio  orandi  pro  illo  instanti,  neque  est 
unde  colligatur ,  supposita  impletione  talis 
prseeepti.  Et  declaratur  amplius,  quia  vel  lo- 
quimur  de  homine  fideli  per  Baptismum,  et 
educato  inter  fideles,  vel  de  homine  infideli, 
vel  educato  interinfideles.  Prior,  cum  perve- 
nit  ad  usum  rationis  per  fidem  et  virtutes  in- 
fusas  cum  communi  auxilio  gratise,  potest  con- 
verti  in  Deum  modo  sufficienti  ad  implendum 
illud  prseceptum  ;  ergo  ex  vi  illius  non  tene- 
tur  tunc  orare.  Praesertim  quia,  ut  orare  pos- 
sit,  debet  prius  excitari  ad  actum  fidei,  et  ad 
ipsam  orationem;  at  eodem  modo  potest  ex- 
citari  immediate  ad  intentionem  serviendi 
Deo,  vel  aliam  similem,  qua  impleat  illud  prse- 
ceptum  absque  prgevia  oratione.  Si  vero  lo- 
quamur  de  homine  educato  inter  infideles, 
qui  nihil  unquam  de  fide  audivit,  ille  perve  - 


niendo  ad  usum  rationis  non  potestorare,  ni- 
si  prius  supernaturaliter  aliquo  modo  illumi- 
netur;  ergo  ad  obtinendam  hanc  illuminatio- 
nem  non  tenetur  orare ;  postquam  autem  il- 
lamgratis  receperit,  per  illam  cum  adjuvante 
gratia,  quse  prsesto  est,  potest  se  aliquo  mo- 
do  convertere  in  Deum,  ut  justificetur,  abs- 
que  alia  oratione  prsemissa.  Atque  ita  loqui- 
tur  divus  Thomas  de  illo  homine.  Ergo  etiam 
data  illa  obligatione  conversionis,  non  recte 
infertur  obligatio  orationis  pro  illo  primo  ins- 
tanti. 

10.  Insufficlentia  dictie  sententice  ostendi- 
tur.  —  Deficit  prseterea  illa  sententia,  quia, 
etiamsi  daremus  prseceptum  hoc  obligare  pro 
illo  instanti,  non  esset  verisimile  pro  illo 
etiamfiniri,  alias  qui  in  illo  instanti  oraret, 
nontenereturampliusin  tota  vita  orare.  Quod 
plane  falsumest,  cum  necessitas  et  fundamen- 
tum  hujus  prsecepti  duret,  imo  multo  magis 
urgeat  reliquo  tempore  vitse  ;  ergo,  licet  ad- 
mitteretur  obligatio  pro  illo  instanti,  eadem 
superesset  difficultas  pro  quibus  temporibus 
obliget  illud  praeceptum  reliquo  tempore  vi- 
tae;  non  ergo  expedit  difficultatem.  Auget  au- 
tem  illam  coarctando  hanc  obligationem  ad 
illud  primum  instans,  prsesertim  cum  vix  sit 
humano  modo  possibiletam  subito  aut  obhga- 
tionem  illam  recognoscere  aut  implere. 

1 1 .  Tempore  quo  Missa  celelratur,  prcccep- 
tum  orationis  etiam  olligare  Sylvester  affir- 
mat.  —  Aliud  tempus  hujus  obligationis  assi- 
gnat  ibidem  Sylvester,  scilicet,  iliud  in  quo 
ex  prsecepto  tenemur  audire  missam,  quia 
tunc,  inquit,  tenemur  orare,  id  est,  orantibus 
assistere,  ut  eis  mediantibus  oremus,  quod 
sumpsit  ex  D.  Thoma,  dicta  quaest.  3.  Certum 
autem  imprimis  est  hanc  temporis  determi- 
nationem  non  esse  ex  natura  rei,  sed  ex  sta- 
tuto  Ecclesise,  quod  expresse  declaravit  D. 

.Thomas,  et  Sylvester  non  negavit,  nec  igno- 
rare  potuit.  Ideoque  non  videtur  hoc  modo 
expediri  difficultas  quam  tractamus;  conside- 
ramus  enim  solam  vim  naturalis  preecepti. 
Responderi  tamen  ad  hoc  posset,  ita  Deum 
Ecclesiam  suam  (quae  omni  tempore  fuit)  gu- 
bernasse  et  instituisse,  ut  in  illa  semper  fue- 
ritpublicus  usus  alicujus  sacrificii  et  orationis 
publicae,  cui  certis  temporibus  omnes  fideles 
tenerentur  assistere,  et  ita  semper  fuisse  ad- 
junctam  illi  preecepto  naturali  aliquam  tem- 
poris  determinationem,  neque  ab  illa  posse 
humano  modo  separari,  vel  sine  illa  con- 
venienter  impleri.  Sed  hoc  imprimis  valde  in- 
certum  est,  saltem  de  tempore  legis  naturse ; 


CAP.  XXX.  DE  D1SCEP.NEND0  TEMPORE,  QUO  UP.GET  OP.ATIONIS  OBLIGATIO. 


111 


et  prseterea  cum  hypothesis  non  sit  impossi- 
bilis,  scilicet  quod  nulla  sit  fucta  taiis  deter- 
minatio,  quandocmidcm  est  simpliciter  hu- 
maua  ac  positiva,  necesse  est  ut  ex  vi  solius 
prsecepti  naturalis  heec  obligatio  pro  aliquo 
tempore  oriatur.  Prseterea,  quamvisuuusquis- 
que  fidelium  sit  membrum  Ecclesiee,  et  ut  sic 
teneatur  publicas  orationes  fundere,  quse  no- 
mine  totius  Ecclesiee  fiunt,  vel  per  se  illas  fun- 
dendo,  quocl  pertinet  ad  ministros,  vel  illis 
assistendo,  et  per  alios  orando,  quod  pertinet 
adpopulum,  nihilominus  unusquisque  etiam 
est  privata  persona  ,  qua3  potest  ad  privatam 
orationem  obligari,  juxta  occurrentes  neces- 
sitates,  et  tempus  hujus  obligationis  non  est 
determinatnm  per  illam  ecclesiasticam  deter- 
minationem. 

12.  Prceceptum  orandi,expleto]missce  sacri- 
ficio,  eliam  obligat.  —  Atque  hinc  sequitur 
unum  consideratione  dignum  in  hoc  puncto, 
nimirum  ,  illam  Ecclesiee  determinationem 
non  esse  talem,  ut,  impleto  illo  Ecclesise 
prsecepto,  censeri  possit  sufficienter  irnple- 
tum  preeceptum  divinum  orandi.  In  quo  est 
magna  differentia  inter  hanc  determinatio- 
nem,  et  alias  factas  ab  Ecclesia  in  aliis  pree- 
ceptis  divinis;  nam  prseceptum  divinum  sa- 
crificandi  sufficienter  impletur  a  fideli  popu- 
lo,  audiendo  missam  diebus  festis  juxta  Ec- 
clesiee  determinationem ;  similiter  prseceptum 
divinum  communicandi,  extra  mortis  articu- 
lum,  sufficienter  impletur,  per  se  loquendo, 
communicando  semel  in  anno  in  Paschate, 
quia  censetur  Ecciesia  sufficienter  determi- 
nasse  tempus  illius  prsecepti  divini.  Idemque 
cumproportione  est  de  preecepto  annuee  con- 
fessionis,  et  similibus.  At  vero  divinum  pree- 
ceptum  orandi,  quatenus  omnes  et  singulas 
privatas  personas  obligat,  non  impletur  suffi- 
cienter  audiendo  missam  in  diebus  festis,  as- 
sistendo  illi  sacrificio  cum  intentione  et  at- 
tentione  sufficiente  ad  missee  preeceptum  im- 
plendum  ;  ergo  signum  est,  per  illud  preece- 
ptum  ecelesiasticum  non  determinari  per  se 
ac  proprie  tempus  obligationis  alterius  pree- 
cepti  divini,  prout  est  de  privata,  et  (ut  sic 
dicam)  personali  oratione.  Assumptum  vide- 
tur  communiter  receptum,  nam  extra  tempus 
preecepti  audiendi  missam,  omnes  designant 
alia  tempora,  pro  quibus  obligat  preeceptum 
orandi,  quod  etiam  Sylvester  admittit-  Item, 
licet  aliquis  propter  impotentiam  excusaretur 
circa  missam  audiendam,  nihilominus  tene- 
Lur  interdum  privatim  orare,  saltem  mente; 
et  in  eo  necessarium  esset  definire  tempus 


pro  quo  obligaretur.  Item  cst  optima  ratio, 
quia  preeceptum  orandi  non  videtur  omncs 
codem  modo  et  ad  idem  in  particulari  obii- 
gare,  sed  unumquemquejuxtapropnam  illius 
nccessitatem  et  opporlunitatem :  ergo  quoad 
privatam  orationem  non  potuit  fieri  adsequa- 
ta  cleterminatio  ejusdem  temporis  et  ejusdem 
orationis  quoad  omnes.  Illa  ergo  determina- 
tio  pertinet  ad  orationem  publicam,  quee  ne- 
cessario  fieri  debuit  per  potestatem  publicam  ; 
semper  ergo  superest  difficultas  circa  priva- 
tas  orationes. 

13.  Tertia  communis  sententia  clocet,  orandi 
prceceptum  olligare  quando  urget  necessitas. — 
Est  tertia  et  communis  sententia,  quee  hoc 
tempus  determinandum  putat  ex  necessitate 
divini  auxilii  pro  aliquo  tempore  occurrentis. 
Fundarique  potest  in  illo  vulgari  principio, 
quod  preecepta  affirmativa ,  licet  obligent 
semper,  non  tamen  pro  semper,  sed  solum 
pro  articulo  necessitatis,  quando  ipsamet  ex- 
presse  aliud  tempus  non  determinant.  Duplex 
autem  necessitas  communiter  proponitur. 
Una  est  propria  ipsiusmet  hominis,  ut  si  ali- 
qua  tentiitione  vehementer  pulsatur,  quam 
sine  divino  auxilio  vincere  non  potest.  Alia 
est  necessitas  proximi,  ut  si  quis  videat  ali- 
quos  ad  duellnm  properare,  nec  possit  eos 
aliter  impedire,  saltem  tenetur  pro  eis  orare. 
Ita  docet  D.  Thom.,  dicta  queest.  3,  et  colli- 
gitur  ex  Paludano,  dicta  queest.  5.  Tenet  Syl- 
vester  supra,  et  Navarrus  supra,  num.  14  et 
15.  Et  revera  nihil  aliucl  sensit  Abulensis  , 
queest.  32,  in  cap.  9  Mattheei,  quem  immerito 
Navarrus  reprehendit,  eo  quod  dixerit,  teneri 
nos  ad  orandum  pro  proximo  in  necessitate 
constituto,  si  speramus  per  orationem  posse 
illi  prodesse.  Non  enim  explicuit  Abulensis 
teneri  nos  ad  orandum  pro  aliis,  quoties  pro- 
desse  illis  possumus,  vel  in  quacumque  com- 
muni  necessitate,  sed  indefinite  locutus  est, 
et  plane  intelligit  juxta  ordinem  et  obligatio- 
nem  charitatis. 

14.  Dicta  sententia  quoad  prceceptum  chari- 
tatis  vera  censetur,  quoad  prceceptum  vero  reli- 
gionis  secus  esse  videtur. — Hsec  quidem  doc- 
trina  ,  quatenus  obligationem  charitatis  de- 
ciarat,  vera  est,  quia  ex  charitate  tenemur  et 
nos  et  proximum  diligere,  preesertim  in  spiri- 
tualibus,  et  consequenter  et  nostrse  et  illo- 
rum  necessitati  gravi  et  spirituali  subvenire, 
eo  modo  quo  possumus  ;  non  tamen  videtur 
illa  doctrina  sufficere  ad  explicandum  tempus^ 
proprise  obligationis  hujus  prsecepti.  Prinio, 
propter  rationem  supra  tactam,  quod  hoc  est 


112 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  IN  COMMUW. 


prcecepturn  proprium  religionis  per  se  obli- 
gans  ad  orationem  propter  divinum  cultum  ; 
ergo  non  tantum  obligat  quasi  per  accidens 
propter  necessitatem  contingentem  et  extrin- 
secam  ;  habet  ergo  per  se  proprium  tempus 
suse  obligationis,  et  hoc  est  quod  inquirimus. 
Secundo,  quia  alias  qui  nunquam  sentiret  il- 
lam  vehementem  et  urgentem  tentationem, 
nec  videret  proximum  in  simili  necessitate, 
nunqnam  teneretur  orare  ;  possent  ergomulti 
totam  vitam  sine  oratione  transigere  absque 
gravipeccato,  quod  profecto  incredibile  est. 
Praeterea,  quod  attinel  ad  necessitatem  pro- 
ximi,  non  videtur  illa  sufficiens  causa  hujus 
obligationis  ex  vi  solius  charitatis,  quia  im- 
primis  proximus  habet  libertatem  ut  non 
consentiat  tentationi,  et  habeta  Deo  paratum 
sufficiens  gratiee  auxilium  ut  id  facere  possit. 
Dices  indigere  majori  et  extraordinario  auxi- 
lio,  sine  quo  relinquitur  in  gravissimo  peri- 
culo,  et  huic  necessitati  nos  tenemur  subve- 
nire  per  orationem.  Sed  contra  ,  quia  non 
constat  nobis  orationem  unius  pro  alio  in  tali 
necessitate  esse  medium  necessarium,  neque 
etiam  esse  efficax,  quia  oratio  unins  pro  alio 
(  ut  Augustinus  dicit )  non  est  infallibilis  :  cur 
ergo  imponenda  est  tanta  obligatio  in  re  tam 
obscura  et  incerta,  si  alioquin  oratio  per  se  et 
ratione  sui  non  est  in  preecepto  ?  Tandem  di- 
vinum  gratiee  auxilium  non  solum  est  neces- 
sarium  ad  vincendam  gravissimam  et  extra- 
ordinariam  tentationem,  sed  etiam  ad  vincen- 
das  graves  et  ordinarias,  vel  determinate  ad 
singulas,  vel  saltem  indefinite  et  confuse,  ut 
alicui  non  consentiamus,  seu,  quod  idem  est, 
ut  omnibus  constanter  resistamus  ;  ergo  si 
oratio  est  in  obligatione  propter  necessitatem 
auxilii,  non  tantum  urgebit  obligatio  pro  illo 
tempore  gravissimee  et  extraordinariee  tenta- 
tionis,  sednecesseestut  obligemur  aliis  etiam 
temporibus  nos  orationibuspreemunire.  Quod 
si  ijuxilium  illud  pro  aliis  temporibus  sperari 
potest  absque  oratione,  et  ideo  non  obligat 
tunc  preeceptum  orationis,  idem  dici  poterit 
in  tempore  gravissimee  tentationis.  Nec  facile 
ostendi  poterit  unde  medium  orationis  sit 
magis  necessarium  in  iila  particulari  necessi- 
tate,  quam  in  hac  generali,  quse  semper  ac 
continue  nos  premit. 

15.  Prceceptum  orandi  multoties  in  vitce  de- 
cursu  obligat,  etiamsi  nulla  sit  orandi  neces- 
sitas  ex  charitate  proveniens. —  Hee  objectio- 
nes  non  proponuntur  a  nobis  animo  impug- 
nandi  communem  doctrinam,  sed  explicandi 
illam.    Censeo    igitur    divinum    preeceptum 


orandi,  sa^pius  et  per  se  obligare  in  decursu 
vitee ,  etiamsi  non  occurrant  extraordinarii 
casus  particulares,  in  quibus  necessitas  cha- 
ritatis  ad  orandum  obiiget.  Hoc  mihi  probant 
argumenta  facta,  illud  preecipue,  quod  vita 
humana  tota  est  unum  continuum  bellum,  et 
consequenter  unum  continuum  periculum, 
quod  scimus  sine  continuo  etiam  Dei  auxilio 
et  protectione  superari  non  posse.  Scimus 
etiam  ordinarium  medium  aDeo  constitutum 
ad  dandum  hoc  continuum  auxilium,  esse 
orationem.  Ergo  ipsa  ratio  dictat  non  esse 
expectandum  extremum  pericuium  ad  oran- 
dum,  essetque  contra  propriam  salutem  ad 
illas  augustias  orationem  restringere  ;  obligat 
ergo  oratio  ssepius  ac  per  se  ratione  preesen- 
tis  status.  Unde  fit  ulterius  verisimile  obli- 
garc  hoc  modo,  non  solum  obligatione  cha- 
ritatis  propriee,  sed  etiam  religionis  ,  quia,  ut 
supra  dicebamus ,  licet  hoc  preeceptum  ex 
nostra  necessitate  nobis  innotescat,  quia  il- 
lam  supponit  ut  materiam  talis  preecepti,  non 
tamen  est  illa  formalis  et  adeequata  ratio  talis 
preecepti,  sed  heec  est  divinus  cullus  quem 
Deus  intenditj  cum  constifuit  hoc  medium 
tanquam  necessarium  ad  subveniendum  hu- 
manee  necessitati. 

16.  Tempus  aliquod  in  particulari,  quoprce- 
ceptum  obliget  orandi,  designari  non  potest.  — 
Tenemur  tamen  orare  toties  ,  quoties  honestce 
vitce  degendce  conveniens  fuerit. —  Neque  exis- 
titno  auctores,  qui  particulares  casus  assig- 
nant,  hanc  generalem  doctrinam  excludere  vo- 
hnsse;  sed  quia  difficileest  certa  temporahu- 
jus  obligationis  in  particuiari  designari,  aliqua 
invenisse  quse  certiora  viderentur.  De  aliis 
vero  vel  nihil  dicunt,  vel  indefinite  loquuntur; 
sicut  D.  Thomas  dixit  preeceptum  religionis 
obligare  ad  orandum,  quod  certe  non  potest 
pendere  ex  particulari  et  extraordinaria  in- 
digentia  vel  ipsius  orantis,  vel  alterius  pro- 
ximi.  Et  Paludanus  dixit  hanc  obhgationem 
oriri  ex  necessitate  diligendi  Deum  super 
omnia,  non  immediate.,  sed  mediante  obli- 
gatione  dandi  Deo  cultum  latriee.  De  tempore 
vero  hujus  obligationis ,  ait  Paludanus  nihil 
esse  certum  jure  naturali,  seu  divino.  Quod 
sane  verum  est,  si  velimus  certum  tempus 
in  individuo  ,  vel  certam  frequentiam  desi- 
gnare.  Nihilominus  hic  censeo  habere  locum 
doctrinam  quam  de  preecepto  divino  pceni- 
tentise  suo  loco  tradidi,  et  pro  his  divinis  prse- 
ceptis  affirmativis,  ut  charitatis,  et  similibus 
censeo  essegeneraiemet  necessariam  ;  nimi- 
rum  obligare  heec  preecepta ,  ut  actus  eorum 


CAP.  XXX.  DE  DISCERNENDO  TEMPORE 
non  multo  tempore  differantur,  sed  aliquoties 
in  vita  fiant,  quoties  videlicet  ad  rectam  et 
honestam  vitam  instituendam  prudenti  arbi- 
trio  judicatum  fuerit.  In  particulari  autem 
judicare  quando  sit  nimia  dilatio,  vel  quae 
sit  debita  frequentia,  prudenti  arbitrio  relic- 
tum  videtur  ex  natura  rei,  sicut  etiam  hujus 
vel  illius  temporis  electio  voluntaria  est.  Cre- 
do  tamen  tam  necessariam  esse  orationem 
ad  rectitudinem  vitse,  ut  non  sit  permittenda 
dilatio  unius  anni,  nec  fortasse  unius  mensis, 
quod  usus  ipse  fidelium  satis  confirmat ;  vix 
enim  invenietur  aliquis  tam  negligens  in  di- 
vino  cultu,  et  circa  suam  salutem  procuran- 
dam,  qui  non  aliqua  privata  oratione  frequen- 
tius  utatur.  Quapropter  in  praxi  non  existimo 
esse  necessarium  nos  esse  nimium  sollicitos 
de  pra?ciso  tempore  hujus  obligationis,  quia 
regulariter  omnes  praeveniunt,  ut  ita  dicam, 
tempus  illud  ipso  usu  orationis. 

17.  Aliquando  poterit  esse  major  aliqua 
necessitas  orandi,  sive  id  sit  ex  charitate ,  vel 
ex  religione. — Ab  oratione  desisti  non  debet, 
si  tentatio  duret,  sedpotius  tentatione  crescente, 
oratio  augenda  est. —  Hac  igitur  generali  obli- 
gatione  praemissa,,  negandum  non  est  quiu  in 
aliquibus  occasionibus  possit  ex  peculiari  ne- 
cessitate  major  qusedam  et  peculiaris  obliga- 
tio  oriri,  sive  iila  tunc  pertineat  proprie  ad 
reiigionem,  sive  ad  solam  charitatem,  quod 
speculative  disputari  posset,  sed  nunc  non 
oportet,  nam  sufficiunt  dicta.  Quod  ergo  at- 
tinet  ad  orationem  pro  se  ipso,  existimo 
illam  generalem  obligationem  orandi,  primo 
et  per  se  ordinari  ad  spirituale  bonum  ipsius 
orantis,  quod  attinet  ad  materiam  orationis, 
nam  de  formali  motivo  jam  dictum  est  esse 
cultum  Dei.  Primo  ergo  ac  preecipue  obligatur 
homo  ad  orandum  pro  se,  maxime  in  spiri- 
tualibus,  qua  oratione  preevenitur,  ne  incidat 
in  tentationem,  id  est,  non  solum  ut  per  ten- 
tationem  non  vincatur,  sed  etiam  ut  in  illam 
incidere,  aut  ea  graviter  vexari  non  sinatur. 
Quod  si,  non  obstante  priori  oratione  ,  vel 
ordinaria ,  vel  etiam  extraordinaria  ,  Deus 
permiserit  hominem  actu  vexari  gravissima 
tentatione,  et  e.i  ratione  in  periculo  animae 
suse  versari,  non  est  dubium  quin  tunc  te- 
neatur  homo  peculiari  obligatione  ad  oratio- 
nem  recurrere,  ut  omnes  auctores  docent, 
quia  tunc  maxime  obligat  charitas  propria, 
atque  etiam  Dei.  Et  confidere  tunc  de  sua 
libertate,  esset  magna  superbia  et  praesump- 
tio;  confidere  autem  de  solo  auxilio  ordina- 
rio  sufficiente,  esset  stulta  negligentia.  Tum 
xiv. 


QLO  URGET  ORATlONIS  OBLlGATtO.  413 

quia  ssepe  est  moraliter  necessarium  extraor- 
dinarium  auxilium.  Tum  etiam  quia  hoc  spe- 
randum  est  debito  modo,  et  pcr  media  nobis 
a  Deo  proposita,  inter  quae  ex  potissimis  et 
maxime  necessariis  est  oratio.  Imo  addit  Me- 
dina,  dicto  Cod.,  qusest.  11,  ad  ultim.,  teneri 
hominem  ad  orandum,  quoties  tenetur  se  ad 
gratiam  disponere,  et  quoties  vuit  sacramen- 
tum  suscipere,  vel  iter  aut  opus  periculosum 
aggredi.  Sednon  sunt  hujusmodi  obligationes 
facile  multiplicandae.  Nam,  si  sermo  esset  de 
oratione  generatim  ,  ut  dicit  ascensionem 
mentis  in  Deum,  clarum  esset  eum,  qui  tene- 
tur  se  ad  gratiam  disponere,  teneri  ad  ele- 
vandam  mentem  in  Deum ;  tamen,  quia  agi- 
mus  de  propria  petitionej  non  video  cur  non 
possit  quis  ex  bono  habitu  et  ordinario  auxi- 
lio,  statim  ac  revocat  in  mentem  offensionem 
aliquam  Dei,  illam  detestari,  et  se  disponere 
etiam  amando  Deum  absque  preevia  petitione. 
Ibi  ergo  in  rigore  non  video  specialem  prse- 
cepti  obligationem,  quamvis  vix  possit  tunc 
homo  timoratus  non  orare.  Idem  dico  de  sus- 
ceptione  sacramenti.  De  aliis  vero  occasioni- 
bus  judicandum  est  juxta  operis  arduitatem 
ac  diificultatem. 

18.  Orationem,  dum  talis  urget  tentatio,  mis- 
sam  facere  grave  peccatum  est.  —  Addo  insu- 
per,  in  hujusmodi  occasionibus,  pro  quibus 
haec  oritur  obligatio,  illam  omittere,  grave 
esse  peccatum  non  solum  contra  illam  virtu- 
tem,  contra  quam  vexat  tentatio,  verbi  gra- 
tia,  contra  castitatem,  sed  etiam  speciali  mo- 
do  contra  charitatem ,  veb,  ut  probabile  est, 
etiam  contra  religionem.  Quia  licet  ea  occasio 
religioni  extrinseca  sit,  tamen  ea  posita,  sub- 
oritur  obligatio  religionis.  Sicut  enim  supra 
dicebam  orationem  esse  medium  ad  impe- 
trandaDei  beneficia,  non  soium  materialiter, 
ut  petitio  est,  sed  etiam  formaliter,  ut  cultus 
est ,  ita  quando  peculiaris  occasio  postulat 
orationem,  postulat  illam  ut  cultum,  ad  qnem 
pro  tunc  obligat  virtus  religionis.  Nam,  sicut 
virtutes  ipsse  connexse  sunt,  ita  etiam  inter- 
dum  esse  possunt  earum  preecepta.  Sicut  in 
occasione  martyrii  non  tantum  fides  obligat 
ad  confitendam  fidem,  sed  etiam  fortitudo  ad 
sustinendum  tormentum.  quod  tunc  est  ne- 
cessarium  occasione  fidei.  Hoc  autem  intelli- 
gendum  est  per  se  loquendo,  et  ex  vi  prse- 
cepti  :  nam  per  naturalem  oblivionem  inter- 
dum  contingere  potest ,  ut  aliquis  omittens 
orationem  in  aliqua  ex  his  occasionibus,  a 
peculiari  culpa  excusetur,  quia  neque  adver- 
tit  suam  obligationem ,  neque  aiiquid  ei  oc- 

8 


114 


LIB.  I.  DE  ORATIONE  IN  COMMUNI. 


currit  quod  cogitationem  orationis  excitet  : 
nam  tunc  omissio  orationis  voluntaria  non 
est,  neque  libera. 

19.  Orare  pro  aliis  tenemur  ex  pra>cepto 
divino  per  se  spectato,  et  non  aliunde. —  Quoci 
vero  spectat  ad  orationem  pro  aliis,  dubitari 
potest  an  prasceptum  orandi  ad  hoc  obliget. 
In  quo  breviter  dicendum  est,  ad  orandum 
pro  proxiinis  in  communi,  et  pro  republica, 
vel  pro  communitate,  obligare  prseceptum  di- 
vinum  per  se ,  et  non  spectata  alia  speciali 
necessitate,  preeter  eam  quee  hominibus  quasi 
connaturalis  est.  Hoc  suppono  ex  materia  de 
charitate ,  nam  ad  illam  virtutem  pertinet 
haec  obligatio,  vel  ornnino,  vel  radicaliter. 
Obligat  autem  charitas  ad  diligendum  com- 
mune  bonum  interdum  plus  quam  proprium. 

20.  Pirecepto  divino  orandi  pro  alio  satisfit 
per  communes  orationes  pro  omnibus  factas. — 
Heec  autem  obligatio  sufficienter  impletur  per 
communes  orationes,  quas  unusquisque,  non 
pro  se  tantum,  sed  etiam  pro  aliis  fundit,  a 
quibus  neminem  secundum  charitatis  ordi- 
nem  excludere  debet,  exceptis  orationibus 
publicis,  de  quibus  infra  dicetur.  At  vero  in 


particuiari  non  obligat  ordinarie  hoc  divi- 
num  preeceptum  ad  orandum  pro  aliis ,  nisi 
vel  ex  officio  ,  vel  ex  alia  particulari  obliga- 
tione  ad  hoc  quis  teneatur,  ut  de  Prtelatis, 
vel  ministris  Ecclesiae  postea  dicemus ,  vel 
particularis  casus  occurrat,  in  quo  proximus 
graviter  indigeat.  Hujusmodi  autem  est  alius 
casus  hujus  obligationis,  quem  auctores  pro- 
ponunt,  qui  negari  non  potest  secundum  ve-~ 
ram  rationem  pietatis,  eum  teneamur  proxi- 
mum  diligere  sicut  nos  ipsos.  Neque  contra 
hoc  obstat  quod  oratio  pro  alio  non  reputetur 
infallibilis,  quia  satis  est  ut  cum  magna  pro- 
babilhate  possit  sperari  ejus  utilitas,  et  quod 
fortasse  in  re  potest  tale  medium  esse  neces- 
sarium  ad  remedium  proximi,  juxta  disposi- 
tionem  divinse  providentise.  Denique  in  aliis 
necessitatibus  obligamur  subvenire  proximis 
ut  possumus,  etiamsi  non  sit  certus  et  infal- 
iibiiis  fructus  talis  remedii,  quia  humana  pro- 
videntia  non  semper  tantam  infalhbilitatem 
et  certitudinem  requirit,  maxime  cnm  hoc 
subsidium  facili  negotio  proximo  preestari  pos- 
sit.  Et  per  hoc  responsum  sufficienter  est  ob- 
jectionibus  superius  factis. 


FINIS   LIBRI   PRIMI. 


INDEX  CAPITUM  LIBRI  SEGUNDI 


DE  ORATIONE  MENTALI,  AG  DEVOTIONE. 


— -T-nnTraygXSgaa 


Cap.  I.  De  uiilitate  et  necessilate  men- 

talis  oralionis. 
Cap,  II.  De  partibus  mentalis  orationis 

et  aclibus  qui  in  illa  exercentur. 
Cap.  III.   Corollaria  ex  superiori  doc- 

trina,  quibus  oralionis  mentalis  par- 

tes  magis  explicaniur. 
Cap.  IV.   Uirum  oratio  mentalis  cadat 

sub  prasceptum  vel  sub  consilium. 
Cap.  V.   Quomodo  morales  circumstan- 

tice  in  usu  orationis  mentalis  obser- 

vandce  sint. 
Cap.  VI.  Quid  sit  devolio,  quidve  hac 

voce  significeiur. 
Cap.  VII.    Sitne  devotio  semper  actus 

religionis,  et  effeclus  mentalis  oralio- 

nis. 
Cap.    VIII.    Quas    causas    vel    effectus 

liabeat  devotio  et  mentalis  oratio. 
Cap.    IXt.    Quid    contemplatio   sit,    et 

quomodo     ad    mentalem    orationem 

comparetur. 
Cap.  X.  Qualis  sit  proprius  aclus  con- 

lemplationis,  quantumque  in  eo  du- 

rari  possit. 
Cap.  XI.  An  contemplatio  sit  propria 

perfectorum :  ubi   de    triplici  statu, 


incipienlium,   proficieniium    et   per- 

fectorum. 
Cap.  XII.    Utrum   contemplatio    possit 

sine  actu  menlis  inveniri. 
Cap.  XIII.   Utrum  mentalis  oratio  pos- 

sit  consistere  in  solo  aclu  voluntaiis. 
Cap.  XIV.  Possiine    subsistere    in   liac 

vita    coniemplatio    sine     operatione 

sensus. 
Cap.   XV.    Ulrum  menlis   contemplatio 

interdum  impediat  operaliones  sen- 

suum  externorum. 
Cap.   XVI.  Utrum  intuitio  Dei  per  visio- 

nem  beatam  in  mortali  homine  ex- 

tasim  effwiat  in  sensibus  externis. 
Cap.  XVII.   Ulrum  ex  intellectuali  con- 

templatione   liujus  vitce  sequi  possit 

exlasis  in  aciibus  omnium  sensuum, 

etiam  internorum. 
Cap.  XVIII.   Utrum  in  extasi  fiat  abs- 

tractio  ab  omni  motione  corporis. 
Cap.  XIX.  Utrum  contemplalio  in  rapiu 

vel   extasi,    prout  est    in   intellectu, 

sit  operatio  humana,  et  meriti  capax. 
Cap.  XX.    Utrum    contemplatio   hujus 

vitce,  quoad  amorem  qui  in  raptu  vel 

extasi  habeiw ,  libera  sit  et  meritoria. 


^a° 


LIBER  SECUNDDS 


AC  DEVOTIONE. 


Hoc  loco  mentalem  orationem  considera- 
mus  secundum  eam  generalem  acceptionein, 
quam  superiori  libro,  cap.  1,  tradidimus.  Nam 
ut  ibi  significavi,  el  in  discursu  hujus  libri 
latius  dicam,  licet  heec  oratio  plurium  virtu- 
tum  actus  includat,  omnes  tamen  vel  ad  pe- 
titionem  ordinantur,  ut  melius  fiat,  et  inde 
orationis  nomen  participant;  vel  sub  affec- 
tum  religionis  cadunt,  et  ad  divinum  cultum 
referuntur,  et,  ut  sic,  peculiarem  modum  co- 
lendi  Deum  constituunt,  qui  ad  officium  reli- 
gionis  pertinet,  et  nomine  mentalis  orationis 
nunc  significatur.  De  hac  ergo  oratione  nunc 
agimus,  et  de  devotione,  quse  est,  vel  potissi- 
mus  actus  ejus,  vel  proprietas  qusedam  per- 
tinens  ad  magnam  perfectionem  ejus;  et 
consequenter  etiam  de  meditatione  et  con- 
templatione,  aliisque  hujus  orationis  actibus, 
variisque  circumstantiis  ejus  ;  simulque  cau- 
sas  et  effectus  hujus  orationis,  et  obligatio- 
nem,  si  qua  est,  sic  orandi  declarabimus. 

CAPUT  I. 


DE 


UTILITATE    ET    NECESSITATE     MENTALIS 
0RATI0NIS. 


1 .  Oratio  mentalis  quid  sit  ?  —  Oratio  men- 
talis,  de  qua  tractamus,  ut  dixi,  omnes  actus 
interiores  includit,  quibus  Deus  religiose  coli 
potest :  si  materialiter,  ut  sic  dicam,  sumatur, 
non  habet  unam  defmitionem,  quia  non  ha- 
bet  unam  honestatem,  nec  usum  unius  virtu- 
tis,  sed  omnium,  maxime  fidei^  spei,  charita- 
tis,  obedientiee,  ac  reverentiee  ad  Deum,  pce- 
nitentise  ac  humilitatis,  et  consequenler  etiam 
aliarum  virtutum.  Si  autem  formaliter  suma- 
tur,  quatenus  oratio  est,  habet  pro  fine  pro- 
ximo  vel  divinum  cultum,  vel  unionem  cum 


Deo  per  devotionem,  quae  ex  religione  esse 
potest,  vel  ex  charitate,  ut  infra  dicemus.  Et 
hoc  sensu  locutus  videtur  de  oratione  Dio- 
nys.,  cap.  3,  de  Divinis  nominibus,  cum  di- 
xit :  Ante  omnia  oportet  nos  ab  oratione  incipe- 
re,  sicut  Deo  nos  ipsi  tradentes  et  unientes.  Et 
ita  dieitur  esse  ascensio  mentis  in  Deum,  ut 
supra  vidimus. 

2.  Oratio  mentalis  exemplo  Christi  Domini, 
et  Scripturce  testimoniis  commendatur.  — 
Hanc  ergo  orationem  mentalem  nobis  maxi- 
me  Christus  Dominus  exemplo  suo  eommen- 
davit.  Nam  cum  dicitur  in  oratione  pernoc- 
tasse,  hoc  potissimum  orationis  genus  exer- 
cuisse  credendus  est,  ut  preecedenti  libro, 
cap.  1,  adnotavi.  Similiter  cum  de  ipsomet 
Domino  refertur,  quod  ascendit  in  montem  so- 
lus  orare,  Matth.  14,  de  mentali  oratione  vel 
contemplatione,  ab  omnibus  Patribus  intelli- 
gitur.  De  hac  item  oratione  intehigo  quod 
David  de  se  profitetur,  Psalm.  HS:  Media 
nocte  surgeoam  ad  confitendum  tili;  et  illud: 
Septies  indie  laudem  dixi  tibi.  Nam,  licet  illa 
frequens  et  diuturna  oratio  non  esset  a  peti- 
tionibus  vacua,  ut  notavit  Ambrosius,  Luc. 
11,  tamen  non  solis  illis  continebatur,  sed 
etiam  divinas  laudes  comprehendebat ,  et 
consequenter  etiam  divinas  meditationes,  et 
alios  actus  quos  oratio  mentalis  complectitur. 
Atque  de  hac  oratione  loquitur  Scriptura, 
quoties  internas  meditationes  aut  recogitatio- 
nes  divinorum  beneficiorum,  aut  solitariam 
vitam,  aut  diuturnas  ad  Deum  vigilias  com- 
mendat.  Hujusmodi  est  illud  Threnor.  3  :  Bo- 
num  estviro,  cum  portaverit  jugum  ab  adoles- 
centia  sua,  sedebit  solitarius,  et  tacebit,  quia 
levavit  swper  se,  ubi  contemplativae  vitse  ex- 
cellentiam  laudari  Hieronymus  intelligit  (si 
illius  sunt  commentarii).  De  eadem  vita  dixit 


CAP.  I.  DE  UTILITATE  ET  NECESSITATE  MENTALIS  ORATIONIS. 


117 


Christus,  Luc.  40:  Marla  optimam  partem 
elegit.  Et  acl  idem  adclucit  ibi  Hieronymus  illud 
Psalm.  72  :  Mihi  autem  adhcerere  Deo,  bonum 
est,  nam  hoc  maxime  fit  per  orationem  men- 
talem.  Item  illud  :  TJnam  petii  a  Domino,  hanc 
reqitiram,  Psalm.  26.  Et  clarius  ibidem  :  Tibi 
dixit  cor  oneum ;  Exquisivit  te  facies  mea,  etc. 
De  qua  facie  videri  potest  Gregor.,  Hb.  10 
Moral.,  cap.  16  et  sequentibus. 

3.  Oratio  mentalis  ex  Patrum  sententiis 
commendatur.  —  Ex  sanctis  Patribus  in  hu- 
jus  officii  seu  exercitii  commendationem  in- 
finita  possunt  afferri,  quae  passim  invenien- 
tur,  et  ideo  pauca,  notatu  tamen  digna,  pro- 
feremus.  Chrysostomus  duos  scripsit  libros  de 
orando  Deum,  innumeris  refertos  sententiis, 
et  lauclibus  orationis,  quse  maxime  in  boc 
exercitium  orationis  mentalis  conveniunt  : 
Per  quod,  ait,  illud  asseqv.imur,  ut  mortales  et 
temporarii  esse  dcsinamus,  quod  mire  prose- 
quitur.  Item  ait  :  Per  orationem  Angetis  copu- 
lamur,  et  socielatem,  quam  cum  animantibus 
habemus,  procut  effugere  videmur.  Angetoritm 
est  deprecatio,  interim  eorum  superans  digni- 
tatem,  siquidem  majus  est  Angelorum  digni- 
tate,  colloquium  miscere  cum  Deo.  Videri  etiam 
potest  idem  Chrystostomus,  homil.  30  in  Gc- 
nes.,  et  homil.  1  in  illud  Isai.  6  :  Vidi  Domi- 
num,  etc;  et  Cassianus,  collat.  9.  Notum  est 
Hieronymi  exemplum,  qui  ad  Deum  clamando 
diem  crebro  cum  nocte  jungebat,  ut  Eustochio 
ipse  commemorat,  Epist.  22,  et  addit  :  Solus 
deserta  peneirabam,  sicubi  concava  vatlium, 
aspera  montium,  rvpium  prcerupta  cernebam, 
ibi  mece  orationis  locus,  ibi  illud  miserrimce 
carnis  ergastulum,et  itt  ipse  n.ihi  testis  est  Do- 
minus,  post  multas  lacrymas ,  post  ccelo  inhce- 
rentes  ociclos,  nonnunquam  videbar  mihi  inte- 
resse  agminibus  Angelorum,  ct  Ia4us,  gaudens- 
q%ie  cantabam.  Post  te  in  odorem  ungicentorum 
tuorum  curremus.  Basilius  etiam  ,  homil.  in 
Martyrem  Julitiam,  usum  orationis  mentalis 
commendat,  docens  orationem  plenius  expli- 
care  atque  exeicere  vires  suas  in  animam 
orantis  libera  electione.,  ac  proposito,  etiamsi 
in  vocem  non  prodeat.  Qui  etiam  videri  po- 
test  in  Regul.  brev.,  in  201 ,  de  studio  huic  ora- 
tioni  adhibendo.  Item  Cyprianus  in  exposi- 
tione  Orationis  Dominicae,  prope  initium. 

4.  Ambrosius,  lib.  6  de  Sacramentis,  cap. 
3,  ex  professo  suaclet  orationem  mentalem, 
cleilla  exponens  verba  Christi,  Matth.  6  :  Cum 
oraveris,  intra  cubiculum  tuum,  id  est  (ut  ex- 
ponit)  cor  tuum  et  mcntem  tuam,  et  clauso  os- 
tio,  id  est  ore,  ora  Patrem  tuum,  etc.  Quartum 


incipit  interrogando  :  Quid  prosit  autem  in- 
terrogemus ,  qua  ratione  sccreto  magis  orare 
debeamus,  quam  cum  vociferatione?  quod  non 
ideo  clicit,  ut  vocalem  orationem  damnct,  sed 
utpra3stantiam  orationismentaliscommendet, 
unde  subjungit  :  Qui  in  secreto  orat,  fidem  de- 
fert ;  et  confitetur  quod  Deus  Scrutator  cordis 
et  renum  sit.  Sic  etiam  dixit  Nilus,  libro  de 
Oratione,  cap.  39  et  40,  sensu  orandum  esse; 
quod  exponens  subjungit  :  Sensus  est  consi- 
deratio  cum  reverentia,  et  compunctione,  et  do- 
lore  animi,  cum  suspiriis,  sine  toce.  Denique 
hoc  declaravit  copiose  Augustinus,  Epist.  121 
ad  Probam,  de  Orando  Deum,  cap.  5,  6  et  7, 
ubi  docet,  certis  horis  mentem  revocandam 
esse  ad  orandum  Deum,  pura  mente  et  affectu, 
interdum  vero  adjungendam  esse  vocem,  ut 
nosipsos  excitemus.  Etssepe,  cumvacat,  diu 
esse  orandum,  aliquando  vero  crebras  et  bre- 
vissimas  habendas  esse  orationes,  et  raptim 
quodammodojaculatas,  ne  illa  rigilanter  erecta, 
quce  oranti  plurimum  necessaria  est,  per  pro- 
ductiorcs  morasevanescat,  atque  liebetelur  inten- 
tio.  EtutaliosPatresomittam,quos  explicando 
actus  hujus  orationis  proferam,  latius  trac- 
tando  de  contemplatione,  bic  libet  adjungere 
utilia  verba  Joannis  Gerson.,  libro  de  Mystic. 
Theolog. ,  induslr.  undecim.,  Alpbabet.  66> 
litter.  0  :  Falluntur,  qui  volunt  semper,  vcl 
legere,  vel  orare  vocaliter,  vel  devotionis  verba 
a  loquentilus  accipere,  siputant  exinde  contem- 
ptaiionis  gratiam  famitiarem  sibi  committere. 
Accessuro  prosunt  hcec ,  sed  non  sufficiunt. 
Esto  namque  compunganiur  interim  tales  ad 
lectionem  vet  sermonem  :  abstuleris  tibrum  aut 
verbum,  abibit  ittico  comes  compunctio,  non  ali- 
ter  quam  cum  tibro  aut  verbo  reversura.  Qica- 
propter  oportet  cum  silentio prcestolari  salutare 
Dei,  ut  consuescat  homo  orare  spirilu,  orare 
et  mente,  dum  etiam  vocis  strepitus  aict  libri 
deerit  intititus ;  ipsa  meditatio  sitens  sit  tiber 
tuus,  sit  prcedicatio.  Alioquin  videat  ne  sem- 
per  discens,  mtnquam  ad  sapientiam  perveniat. 
Et  post  aliqua  :  Unde,proh  dotor,  tantararitas 
contemplantium ,  etiam  inter  litteratos  Eccle- 
siasticos  ac  Religiosos,  imo  et  Theotogicos,  nisi 
quia  vix  sicstinet  atiquis  secum  solum  esse, 
secum  diu  meditari. 

5.  Orationis  nobilitas  ex  familiaritate  cum 
Deo  primo  colligitur.  —  Nobilitas  autem  hu- 
jus  exercitii  dupliciter  considerari  potest,  sci- 
licet,  vel  per  se  ex  ipsa  nobilitate  talis  actio- 
nis,  vel  ex  ejus  utilitate  in  orcline  ad  alia  : 
unde  etiam  ejus  necessitas  constabit.  Quoad 
primum  modum  ,  multis  rationibus  commeti- 


118 


LIB.  II.  DE  ORATIONE  MENTALI,  AG  DEYOTIONE. 


datur  hsec  oratio.  Primo,  quia  est  diuturnum 
et  familiare  colloquium  cum  Deo,  quod  est 
omnium  maximnm  quod  deprecationem  dicere 
possumus  ,  ut  ait  Chrysostomus,  libr.  2  de 
Orando  Deum ,  in  principio.  Unde  in  lib.  1 
sic  inquit  :  Quis  non  obstupescat,  et  admiretur 
tantam  benignitatem  et  benevolentiam,  quam  in 
nos  homines  declarat  Deus,  qui  noUs  tantum 
Jionoris  largiatur,  ut  dignos  nos  habuerit,  qui 
cum  ipso  colloquamur  ,  nostraque  vota  apud 
ipsum  deponamus :  nam  vere  cum  Deo  confabu- 
lamur ,  quoties  vacamus  deprecationi.  Unde 
etiam  ibidem  concludit,  hujus  orationis  mu- 
nus  angelicum  potius  esse  quam  humanum. 
Quod  repetit  homilia  in  Psalmum  4,  et  est 
frequentius  in  Patribus  initio  relatis. 

6.  Secundo  ex  summa  participatione  felici- 
tatis  ceternce.  —  Secundo,  quia  ex  genere  suo 
est  hsec  oratio  maxima  participatio  seternse  fe- 
licitatis  ,  quge  in  hac  vita  esse  potest^  ut  non 
immerito  beatitudo  hujus  vitae  censeri  possit. 
Quod  sumo  ex  verbis  Christi,  Luc.  1  :  Opti- 
mam  partem  elegit  sibi  Maria ,  quce  non  aufe- 
retur  ab  ea  in  ceternum.  Unde  Leo  Papa, 
serm.  8  de  Jejunio  decimi  mensis.,  sic  inquit : 
Quamvis  sine  anima  niliil  caro  desideret ,  et 
inde  accipiat  sensus  ,  unde  sumit  et  motus, 
ejusdem  tamen  est  animce  quccdam  sibi  subditce 
negare  substantice,  et  interiori  judicio  ab  exte- 
rioribus  interiora  frcenare  ,  ut  a  corporeis  cu- 
piditatibus  scepius  libera  in  aula  mentis  divince 
possit  vacare  sapientia?,  uli  omni  strepitu  ter- 
renarum  silente  curarum ,  in  meditationibus 
sanctis  ,  et  deliciis  lcetetur  ccternis.  Participat 
ergo  anima  bene  composita  seternas  delicias 
in  hoc  sancto  exercitio  ,  ideoque  totam  aliam 
corporis  exercitationem  ad  orandi  etcontem- 
piandi  officium  ,  tanquam  ad  hujus  vitae  feli- 
citatem  ordinare  debet.  Atque  ita  Augusti- 
nus,  Enarrat.  in  Psalm.  148,-  prsesentem  vi- 
tam  ait  debere  esse  prseparationem  quamdam 
ad  seternam,  ut  sicut  illa  consistit  in  perpetua 
visione  et  laude  Dei,  ita  hsec,  quoad  fieri  pos- 
sil,  illam  imitetur,  propter  quod  idem  Augus- 
tinus,  libro  de  Moribus  Eccl.,  cap.  31,  bea- 
tissimos  vocat  eos ,  qui  perfectum  hujus  ora- 
tionis  gradum  consequuntur  :  Perfruentes, 
ait,  colloquio  Dei,  cui  puris  mentibus  inhcese- 
runt,  et  ejus  pulchritudinis  contemplatione  bea- 
tissimi,  quce  nisi  Sanctorum  intellectu  percipi 
non  potest.  Unde  facile  constat  hujus  asser- 
tionis  ratio,  quia  nostra  felicitas  in  actu  ali- 
quo  consistit  ;  ergo  etiam  in  hac  vita  in  ali- 
quo  supremo  actu  ponenda  est  ;  sed  hsec 
mentalis   oratio  nihil  aliud   est   quam   unio 


qusedam  cum  Deo  per  optimos  actus  ,  qui  in 
hac  vita  exerceri  possunt  ;  ergo.  Unde  fit 
etiam  ut  heec  oratio  supremum  Dei  cultum 
interiorem  contineat ,  et  exercitium  optima- 
rum  virtutum,  ac  propterea  per  se  sit  maxi- 
me  laudabilis  et  expetenda. 

7.  Prima  orationis  utilitas,  meritnm  et  sa- 
tisfactio. — Quoad  alteram  partem  triplex  ra- 
tio  utilitatis  in  hoc  opere  considerari  potest. 
Prima^,  quam  habet  communem  cum  aliis  vir- 
tutibus  in  ordine  ad  meritum  vel  satisfactio- 
nem  ;  et  de  hac  nihil  in  particulari  dicere 
oportet,  nisi  quod  tanto  perfectius  huic  operi 
convenit,  quanto  illud  excellentius  est.  Unde 
quia  totum  essentiale  meritum  in  actu  inte- 
riori  positum  est ,  et  in  hac  oratione  purissi- 
mi  interiores  actus  virtutum  omnium,  et  prse- 
sertim  charitatis  et  religionis  exercentur, 
ideo  de  se  aptissima  est  ad  meritum.  Et  si- 
militer,  quia  satisfactio  maxime  fieri  solet 
per  opera  ardua  et  poenalia,  ideo  etiam  hoc 
opus  valde  satisfactorium  est ,  non  minus  , 
sed  potius  magis  quam  oratio  vocalis  ;  tum 
quia,  ut  supra  ex  Patribus  referebam,  volde 
difficile  est  homini  secum  solum  esse,  et  cum 
Deo  ipso  reverenter  colloqui,  quod  angelicum 
potius  quam  humanum  esse  videtur.  Tum 
etiam  quia  inde  fit,  ut  corpus  ipsum  multum 
hoc  exercitio  maceretur,  vel  antecedenter  (ut 
sic  dicam)  quia  necesse  est  ut  per  temperan- 
tiam  et  moderationem  ad  illud  disponatur, 
vel  concomitanter  cooperando  prout  potest. 
vel  consequeuter  obediendo  desideriis  firmis 
et  cfficacibus,  quse  in  hac  oratione  concipiun- 
tur. 

8.  Secunda  orationis  utililas  est  impetratio. 
—  Secunda  utiiitas  hujus  orationis  est  impe- 
tratio  ,  quse  communis  est  omni  orationi  : 
imo  ab  hac  participatur,  quatenus  qusedam 
ex  partibus  ejus  est  petitio,  ut  mox  dicemus. 
Quapropter  etiam  de  hac  peculiari  utilitate 
nihil  novi  hic  occurrit,  prseter  dicta  prsece- 
denti  libro,  cap.  3  et  7,  nisi  quod  ad  effica- 
ciam  impetrandi  dupliciter  juvat  heec  oratio. 
Primo,  quia  efficit  ut  ipsa  petitio  ex  parte 
nostra  sit  cum  majori  affectu,  ac  subinde  Deo 
gratior,  cseteris  paribus;  tum  quia,  ut  Ber- 
nardus  dixit  in  sermone  secundo  Paschatis  : 
ln  meditatione  exardescit  oratio  ,  tunc  enim 
oratio  fundit  suspiria ,  pice  devoiionis  stillant 
aromata,  tota  resolvitur  in  lamenta.  Tum 
etiam  quia  in  diuturna  oratione_,  quse  ha- 
bet  meditationem  et  alios  actus  contempla- 
tioni  conjunctos,  major  est  instantia  petitio- 
nis  et  obsecrationis  ad  Deum.  Alter  modus 


CAP.  II.  DE  PARTIBUS  MENTALIS  ORATIONIS  ET  ACTIBUS,  ETC. 


119 


juvandi  est  per  cordis  mortiticationem  ac  pu- 
ritatem,  quse  maxime  ad  orationis  efficaciam 
juvat.  Nam,  ut  idem  dixit  Bernardus  in  ser- 
mone  tertio  Epiphanise  :  Duas  alas  liabet  ora- 
tio  nostra,  contemptum  mundi  et  afflictionem 
camis ;  ncc  dubium  quin  tunc  ccelum  penetret, 
et  dirigatur  sicut  incensum  in  conspectu  Dei. 
Illi  autem  sunt  duo  fructus  maxime  proprii 
orationis  mentalis  in  sua  amplitudine  consi- 
deratae,  ut  nunc  de  illa  ioquimur. 

9.  Tertia  utilitas  orationis  est  generare  in 
anima  virtutes  omnes.  —  Tertia  et  magis  pro- 
pria  utilitas  hujus  orationis  est,  quia  virtu- 
tem  quamdam  habet  quasi  effectivam  ad  ge- 
nerandum  in  anima  omne  virtutis  genus, 
propter  quod  a  Ghrysostomo,  dicto  libr.  1  -de 
Orando  Deum  ,  basis  et  radix  omnis  virtutis 
appellata  est.  De  qua  ibidem  subjungit  :  De- 
precatio,  cultusque  Dei  signurn  est  totius  jus- 
titice  :  signum  videlicet,  tanquam  efficax  cau- 
sa,  quaa  inseparabilem  habet  hunc  effectum. 
Et  libr.  2  ,  in  principio,  illam  vocat,  omnis 
virtutis  caput,  eique  attribuit  quocl  homines 
transfert  ad  honorem,  nobilitatem,  sapien- 
tiam,  et  consortium  Angelorum  :  Nam  si, 
inquit,  qui  cum  sapientibus  viris  colloqui  so- 
lent,  propter  assiduam  consuetudinem  brevi  sic 
transmutantur ,  ut  illorum  prudevtiam  refe- 
rant,  quid  dicere  conrenit  de  his'  qui  cum  Deo 
colloquia  miscent?  Hinc  etiam  Cassian.,  Col- 
lat.  9,  cap.  1,  dixit  mentalem  orationem  esse 
cum  omnibus  virtutibus  connexam  :  Quem- 
admodum  enion,  ait,  sine  illis  acquiri  tel  con- 
summari  non  potest  hvc  ,  de  qua  loquimur, 
perpetv.a  orationis  jugisque  tranquillitas ,  ita 
ne  illce  quidem  virtutes,  quce  hanc  perstruunt, 
absque  hujus  possunt  assiduitate  compleri.  Et 
inferius,  subclit  finem  et  effectum  orationis 
universarum  virttUum  molitione  per/ici.  Unde 
Bonavent.,  de  ProcessuReligion.,  lib.  7,  cap. 
44,  talde  dicit  delectari  Deum  in  hac  ora- 
tione  propter  multiplicem  orant>s  utilitatem, 
scilicet,  ut  Deo  indesineuter  inhcereat,  ut  bene- 
ficia  Dei  mnlliplicius  experiatur,  ut  abundanti 
devutione  in  amorem  Dei  crescat,  etc. 

4  0.  Prffiterea  potest  ha3c  utilitas  deciarari 
ex  illo  principio,  quo  solet  Augustinus  neces- 
sitatem  gratias  Dei  ostendere,  videlicet  quod 
sancta  cogitatio  quse  a  Deo  est,  principium 
est  omnis  boni  desiderii  ac  voluntatis,  et  con- 
sequenter  omnis  bonse  operationis,  ut  videre 
licet  lib.  2  de  Peccat.  merit.  et  remis.,  c.  47, 
et  Jibr.  2  contra  duas  Epist.  Pelag.,  cap.  8, 
et  libro  de  Pra?.destin.  Sanct.,  cap.  2.  Menta- 
lis  autem  oratio  nihii  aliud  est  quam  semi- 


narium  quoddain  ,  et  fons  sanctarum  cogita- 
tionum ,  et  diuturna  illarum  exercitatio,  et 
diligens  ruminatio.  Hinc  ergo  habet  ut  sit 
fons  etiam  et  principium  omnis  virtutis.  Qua- 
propter,' quia  Wicleph.  orationem ,  quam 
vitalem  appellabat,  idest  rectam  vita?  opera- 
tionem,  sufficere  dicebat,  illi  ipse  Walden- 
sis,  tom.  3,  c.  2,  num.  16,  respondet  :  Audeo 
dicere  nullum  esse  wieritum  orationis  tuce  vi- 
talis ,  ubi  non  prcecessit  meritum  orationis 
mentalis.  Quia  nimirum  necesse  est  ut  sancta 
cogitatio,  sanctumque  clesiderium  preecedat, 
quae  ad  orationem  mentalem  pertinent.  Re- 
fertque  Augustinum,  4  part.  sermonis  25,  di- 
centem  :  Quomodo  aures  nostrce  ad  voces  nos- 
tras,  sic  aures  Dei  ad  cogitationes  nostras ; 
non  potest  autem  fieri  ut  habeat  mala  facta, 
qui  kabuerit  cogitationes  bonas.  Facta  enim  de 
cogitatione  procedunt .  Habentur  hsec  apud  Au- 
gustinum.,  Enarrat.  in  Psalm.  448,  et  lib.  50 
homil.,  in  46,  ex  quibus  concludit  Waldens.  : 
Quomodo  ergo  est  generalior ,  et  per  hoc 
pra?feribilior  oratio  operis,  quam  oratio  ani- 
mi,  cum  oratio  animce  vel  cogitationis  surgat 
in  factum  operis,  qualiter  ex  radice  arboris 
distenditur  humor  in  frondes  et  in  fructus. 
Cum  ergo  mentalis  oratio  nihil  aliud  esse 
debeat,  quam  sancta  qusedam  et  continua 
cogitatio ,  vel  piarum  cogitationum  interna 
successio,  ac  suavissimus  motus,  necesse  est 
ut,  si  recte  fiat,  magnam  spiritualem  utilita- 
tem  animse  afferat.  Quid  vero  difficultatis  in 
ea  esse  possit,  et  quomodo  expedienda  vel 
vincenda  sit,  in  sequentibus  dicemus. 

CAPUT  II. 

DE  PARTIBUS  HUJUS  MENTALrS  ORATIONIS,  SEU  AC- 
TIBUS  QUI  IN  ILLA  EXERCERI  DEBENT. 

4.  In  superiori  capite  ostendinms  quam  sit 
per  se  amabilis  atque  etiam  utilis  haec  men- 
talis  oratio  :  ut  autem  utrumque  habeat,  ne- 
ccsse  est  ut  suis  partibus  constet ;  nam  tunc 
aliquid  est  perfectum,  cum  nihil  illi  deest,  et 
tunc  medium  est  uiile ,  quando  perfecto  et 
debito  modo  exercetur  et  applicatur.  Cum 
autem  heec  oratio  substantialiter  ( ut  sic  ch- 
cam)  in  mente  sit,  constat  non  habere  alias 
partes,  nisi  actus  intellectus  et  voluntatis, 
quibus  mens  interius  in  Deum  ascendit,  aut 
cum  illo  negotiatur.  De  quibus  actibus  nunc 
supponimus  unum  iilorum  esse  petitionem, 
de  qua  in  superioribus  dictum  est ;  nam  cum 
illa  sit  propriissime  oratio  meutis,  non   est 


120 


LIB.  II.  DE  ORATIONE  MENTALI,  AG  DEVOTIONE. 


dubium  quin  in  hac  communiori  includatur  : 
heec  vero  plures  actus  complectitur,  qui  ex- 
plicancli  nunc  sunt,  simulque  illorum  ordi- 
ncm,  si  aliquem  habere  possunt,   et  conse- 


prima  materia  bujus  prseparationis  videtur 
esse  lectio.  Est  autem  considerandurn,  hanc 
lcctionem  vel  necessitatem  ejus  non  esse 
eamdem  in  omnibus ;  nam  imprimis  neccssaL 


quenter  modum  mentaliter  orandi,  breviter     rium  non  est  ut  semper  sit  lectio  propriissime 


declarabimus. 

2.  Orationis  exercitium  quadripartitus  a  D. 
Bemardo.  —  Hanc  fere  quaestionem  sibi  pro- 
posuit  Bernardus  in  scala  Claustralium  l,  scu 
libello  de  modo  orandi,  quem  hic  transcribere 
consummata  esset  responsio  :  tamenpro^ratio- 
ne  instituti  nostri,  ea  sumemus  quae  sufficere 
videbuntur.  Quatuorergoparteshujus  exerci- 
tii  ibi  distinguit  Bernardus,  qua?  sunt,  lectio, 


sumpta,  alias  qui  legere  nesciunt,  incapaces 
essent  hujus  orationis.  Satis  ergo  est  quod 
circa  hoec,  aut  lectione,  aut  auditu  quis  in- 
struatur  Auditus  enim  quodam  modo  ad  lec- 
tionem  pertinet,  ut  ibidem  dicit  Bernardus. 
Deinde,  si  quis  jam  satis  instructus  est  quasi 
in  habitu  (ut  sic  dicam),  non  semper  necessa- 
rium  est  ut  propriam  lectionem  vel  auditio- 
nem  per  sensus  corporis  preemittat,  quia  jam 


meditatio,  oratio  et  contemplatio,  de  quibus     finis  talis  lectionis   comparatus  supponitur ; 


inter  alia  sic  ait :  Lectio  quasi  solidum  cibum  ori 
apponit ;  meditatio  masticat  et  frangit ;  oratio 
saporem  acquirit ;  contemplalio  est  ipsa  dulce- 
do  qum  jucundat  et  reficit.  Ex  quibus  verbis 
inteliigere  licet,  lectionem  non  tam  esse  par- 
tem  mentalis  orationis,  quam  preeambulam 
ad  illam ;  est  enim  quasi  applicatio  materiee, 
ex  qua  tota  oratio  originem  ducat;  unde  in- 
ferius  ait  idem  Bernardus :  Lectio  quasi  fun- 
damentum  primo  occurrit,  et  data  materia  mit- 
titnos  ad  meditationcm.  Et  infra,  inquit:  Lec- 
tio  est  secundum  exterius  exercitium ,  meditatio 
secundum  interiorem  intellectum.  Constat  ergo 
lectionem  non  esse  propriam  partem  mentalis 
orationis,  nisi  lectio  large  sumatur  pro  actu 
ipso  memoriee,  quo  Deus  vel  aliquid  ad  eum 
pertinens  recogitatur,  aut  coram  oculis  men- 
tisproponitur,  de  quo  statim  dicam. 

3.  Lectionis  necessitas  quanta  sit  ad  oratio- 
nem.  —  Addidit  vero  Bernardus,  circa  finem 
ejusdem  libri  ,  tam  necessariam  esse  lectio- 
nem  ad  meditationem  ,  et  consequenter  ad 
reliquas  partes  orationis  hujus,  ut  meditatio- 
nem  sine  lectione  erroneam  esse  dicat,  vel  quia 
in  periculo  errandi  est  qui  non  satis  per  lec- 
tionem  instructus  ad  meditandum  accedit  ; 
vel  quia  in  incertum  tendit,  et  quasi  temere 
et  casu  mente  vagatur,  qui  prius  quam  medi- 
tari  incipiat,  scopum  meditationis  et  mate- 


semper  tamen  necessarium  erit  memoriam 
aliquo  modo  excitare,  eamque  ad  aliquam 
certam  materiam,  circa  quam  intellectus  et 
voluntas  versentur,  applicare ,  ut  ea  vel  dis- 
cursui  intellectus,  vel  voluntatis  affectui  pro- 
ponatur.  Qaod  fieri  potest,  vel  priusquam 
homo  orationem  suam  inchoet,  quando  eam 
facere  proponit  seu  disponit,  vel  in  ipsomet 
orationis  vestibulo  ,  quod  semper  necessa- 
rium  est  et  in  rigore  sufficit ;  utilius  autem 
est  si  priori  modo  fiat;  imo  ut  recte  fiat,  est 
moraliter  necessarium.  Quanquam  in  modo 
hujus  memoriae,  lectionis,  seu  materiee,  ma- 
gna  possit  esse  varietas  juxta  personarum  va- 
rietatem  ;  non  solum  quia  quibusdam  ma- 
teria  timoris,  aliis  spei  vel  amoris  utilis  est, 
sed  etiam  quia  rudioribus  necessaria  est  cla- 
rior  et  expressior  instructio  quam  peritiori- 
bus ,  et  major  incipientibus  quam  proficien- 
tibus  et  exercitatis  ,  et  minor  requiritur  in 
jam  provectis.  Imo  tanta  potest  esse  facilitas 
orandi  vel  contemplandi,  ut  sola  Dei  memo- 
ria  et  praesentia  sufficiat ,  juxta  illud  Psahn. 
76  :  Memor  fui  Dei,  et  delectatus  sum. 

A.  Qjiid  sit  meditatio,  qui  est  primus  ora- 
tionis  actus.  —  Primus  ergo  actus  hujus  ora- 
tionis  proprius  est  meditatio ,  quam  sic  defi- 
nit  Bernardus  supra  :  Meditatio  est  studwsa 
mentis  actio  ,  occultw  teritatis  notitiam  ductu 


riam  non  sibi  per  lectionem  proponit.  De  qua    fvopriw  rationis  investigans  ;  sumptaque  vi- 


non  male  intelligitur  illud  Ecclesiast.  18  : 
Ante  orationem  prcppara  animam  tuam,  et  noli 
esse  quasi  homo  qui  tentat  Deum.  Quamvis 
enim  alia  etiam  muita  sub  hac  prseparatione 
comprencndi  possint,  ut  ex  sequentibus  con- 
stabit,  tamen  primum  fundamentum  et  quasi 

1  Hic  liber  Augustino  tribui  solebat  inter 
opuscula  ejus,  tom.  9,  sub  titulo :  Scala  Pa- 
radisi. 


detur  ex  libro  Augnstino  attributo,  de  Spiritu 
et  anima,  cap.  3%:Meditatio,  inquit,  est  occul- 
tw  veritatis  studiosa  investigatio.  Ex  qua  de- 
scriptione,  si  nihil  aliud  ei  addatur,  vel  in  ea 
subintelligatur  ,  constat  meditationem  non 
esse  actum  proprium  orationis,  vel  religionis, 
sed  in  sua  generalitate  pertinere  ad  quam- 
cumque  scientiam  vel  artem,  et  in  rebus  di- 
vinis  spectare  posse  ad  sapientiam,  scientiam, 
vel  Theologiam,  quia  in  omnibus  intercedit 


CAP.  II.  DE  PARTIBUS  MENTALIS  ORATIONIS  ET  ACTIBUS,  ETC. 


121 


mentis  actio  stndiosa  et  inquisitiva  veritatis 
per  propriam  rationein,  et  discursum,  non 
soluin  ,  scd  adjutum  lumine  divino  ;  quod 
etiam  in  meditatione  orationis  intelligendum 
est.  Unde  Augustinus  supra  inquit  :  Medita- 
tionem  divina  illuminat  revelatio,  ut  veritalem 
cognoscat.  Igitur ,  ut,  meditatio  sit  pars  ora- 
tionis  mentalis,  oportet  imprimis  ut  procedat 
ex  affectu  orandi  ,  id  est,  colendi  Deum  per 
actus  mentis  :  quod  dupliciter  fieri  potest. 
Primo  ,  intendendo  ipsam  meditationem  ut 
cultum  quemdam  Dei ;  nam  heec  meditatio 
imprimis  fundari  debet  in  fide,  imo  per  actus 
fidei  frequenter  exercetur,  et  si  quid  eis  addi- 
tur,  vel  ex  eis  colligitur,  totum  est  ad  subji- 
ciendum  magis  ipsum  intellectum  Deo  ,  qui 
actus  sunt  aptissimi ,  ut  in  cultum  Dei  refe- 
rantur  et  assumantur,  ut  in  superioribus  dixi. 
Secundo  id  fieri  potest  ordinando  meditatio- 
nem,  ut  ex  illa  in  nobis  excitetur  major  aesti- 
matio  divinse  gloriae  et  majestatis,  aut  ferven- 
tior  affectus  orandi,  ac  devotio  ad  Deum. 

5.  Medilatio  debet  esse  practica,  saltem  ex 
intentione  orantis.  —  Deinde  necessarium  est 
ut  talis  meditatio  sit  practica,  saltem  ex  in- 
tentione  meditantis,  seu  orantis,  id  est,  ordi- 
nata  ad  excitandum  vel  accendendum  affec- 
tum;  quia  hic  esse  debet  finis  totius  orationis 
mentalis,  alioquin  non  erit  actus  religionis, 
nec  charitatis,  et  consequenter  non  erit  ora- 
tio.  Atque  hoc  totum  potest  comprehendi  in 
illa  particula  studiosa,  ita  ut  non  solum  intel- 
ligamus  debere  esse  meditationem  diligen- 
tem,  vel  accuratam  inquisitionem,  sed  etiam 
moraliter  rectam,  practicam  et  honestam,  ac 
proinde  religiosam,  juxta  materiaa  capacita- 
tem.  De  hac  meditatione  recte  intelligitur  quod 
David  aiebat  Psalm.  18:  Meditatio  cordis  mei 
in  conspectu  tuo  semper.  Ubi  duo  expendo. 
Unum,  quod  cum  meditatio  maxime  sit  opus 
intellectus,  vocat  illam  meditationem  cordis, 
quia  et  ex  affectu  exire  et  ad  dlum  tendere  de- 
bet,  inquirendo  quid  appetendum  sit,  et  effo- 
diendo  donec  thesaurum  inveniat,  ut  supra 
Bernardus  ait.  Aliud  est,  meditatiouem  hanc 
debere  esse  in  conspectu  Dei,  quia  tota  debet 
referri  ad  cultum  ejus.  Unde  insinuat  Davidid 
quod  in  hac  materia  omnes  mystici  Theologi 
docent,  primum  orationis  mentalis  aditum  de- 
bere  esse,  ut  homo  sese  constituat  in  cons- 
pectuDei,  ejus  pra?sentiam  fide  viva  et  perspi- 
caci  attentione,  summaque  reverentia  consi- 
derando,  et  in  hac  praesentia  et  conspectu  Dei 
meditationem  inchoando. 

6.  Meditatio  magis  ordinatur  ad  amandum  ; 


ejus  materia  debet  esse  practica  moralis  et  su- 
pernaturali s .  —  Jam  vero  quod  attinet  ad  mo- 
dum  hujus  meditationis,  nihil  certi  definiri 
vel  doceri  potest,  quod  ad  nostrum  institutum 
pertincat.  Dicimus  ergo  servanda  esse  docu- 
menta  spiritualia  quae  de  hoc  traduntur  ;  po- 
tius  enim  ad  quamdam  artem  quam  ad  doc- 
trinam  Theologicam  pertinent.  Solum  est  ad- 
notandum  quod,  licet  meditatio  dicatur  esse 
investigatio  veritatis  occultae,  nihilominus  per 
se  non  tendit  ad  cognoscendas  novas  verita- 
tes  occultas,  quia  haec  meditatio,  ut  dixi,  non 
tam  ordinatur  ad  sciendum.,  quam  ad  aman- 
dum  et  operandum.  Tendit  ergo  (ut  sic  di- 
Ccim )  ad  cognoscendum  novo  modo  veritates 
alias  notas  et  perspicuas,  nimirum  attentius 
illas  considerando,  rationes  illarum  ponde- 
rando,  novas  inquirendo,  et  (quod  caputest) 
illas  ad  mores  et  actiones  meditantis  applican- 
do.  Unde  constat  materiam  hujus  meclitatio- 
nis  debere  esse  practicammoralem,  acsuper- 
naturalem,  quam  David,  in  Psalm.  18,  saepe 
revocat  adlegem  divinam,  testimonia  divina, 
justiScationes  Dei,  eloquia  Dei,  et  opera,  Dei. 
Tamen  sub  lege  divina  includuntur  peccata, 
quibus  offenditur  Deus,  et consequenter  omnia 
quae  vel  ad  illorum  supplicium  timendura,  vel 
ad  eorum  remissionem,  veramque  justitiam 
comparandam  pertinent.  Sub  testimoniis  au- 
teimjustificationibus,  eloquiis  etoperibusDei, 
omnia  fidei  mysteria  comprehenduntur  ;  unde 
omnia  esse  possuntmeditationis  materia,  qua3 
unicuique  applicanda  est  juxta  personas  ca- 
pacitatem  et  dispositionem,  et  juxtafinem  per 
meditationem  et  orationem  intentuni,  ut  infra 
dicam. 

7.  Meditationis  duo  pr&cipui  effectus :  pru- 
dentia  et  devotio.  —  Sub  meditatione  autem 
comprehendi  intelligo  duos  proximos  ac  pree- 
cipuos  effectus  ejus,  quorum  unus  ad  intel- 
lectum,  alter  ad  affectum  pertinet.  Priorem 
attigit  David,  Psalm.  48,  dicens :  Os  meum 
loquetur  sapientiam,  et  meditatio  cord>s  mei 
prud'jntiam.  Haec  enim  meditatio  cordis  ordi- 
natur(ut  dixi)  ad  illuminandum  practice  in- 
tellectum  ;  et  ideo,  licet  utatur  discursibus  et 
ratiocinationibus,  quae  ad  scientiam  vel  sa- 
pientiam  aliquo  modo  pertinent,  ejus  tamen 
conclusio  est  prudentia.  Ibi  enim  recte  con- 
cluditur  quid  desiderandum  sit,  quid  timen- 
dum,  quid  petendum,  quomodo  homo  de  se 
ipso  sentire  debeat,  quomodo  de  Deo,  quo- 
modo  de  honore,  de  divitiis,  de  fama,  de  glo- 
ria,  ac  denique  de  rebus  caducis  et  aeternis. 
Hic  ergo  est  primus  meditationis  effectus.  Al- 


422  LIB.  II 

ter  est,  quem  idem  Propheta  docuit,  Psal.  38, 
dicens :  Concaluit  cor  meum  intra  me,  et  in 
meditatione  mea  exardescet  ignis.  Quod  recte 
dehoceffectu  exponunt  D.  Thom.  et  Cajet.  2. 
2,  quaest.  82,  art.  3.  Et  in  dicto  libr.  de  Spir. 
et  anima,  c.  50,  hic  ordo  actuum  describitur: 
Meditatio  paritscientiam,  scientia  compunctio- 
nem,  compunctio  devotionem,  devotio  perficit 
orationem.  Ex  quibus  constat,  ante  orationem 
quatuor  actus  numerari,  ex  quibus  duo  per- 
tinent  ad  intellectum,  scilicet  meditatio  et 
scientia,  qui  differunt  sicutmotus  et  terminus, 
vel  sicut  inquisitio  et  cognitio  ;  alii  vero  duo 
pertinentadaffectum.  Nam  compunctio  (addi- 
tur  ibi)  est  quando  ex  consideratione  suorum 
matorum  cor  interno  dolore  tangitur.  Devotioest 
pius  et  humilis  affectus  in  Deum,  humilis  ex 
conscientia  infirmitatis  proprice,  pius  ex  consi- 
deratione  divince  clementice.  Et  his  actibus  pos- 
tea  adjungitur  oratio.  Gum  ergo  Bernardus 
statim  post  meditationem,  orationem  ponat, 
oportet  ut  submeditatione  illos  actuscompre- 
hendat ;  unde  officium  meditationis  Bernardus 
extendit  usque  ad  illum  statum,  in  quo  anima 
habendi  desiderio  excestuat,  sed  per  se  obtinere 
non  posse  cognoscit. 

8.  Quomodo  actus  meditationis  orationem 
gignat.  et  cum  illa  comparetur,  quce  est  secun- 
clus  actus  orationis. — Ex  hoc  ergo  desiderio 
ameditatione  excitato,  cum  recognitione  pro- 
priae  imbecillitatis,  nascitur  tertius  actus,  qui 
ad  mentalem  orationem  necessarius  est,  est- 
que  oratio  proprie  dicta,  seu  petitio,  de  quo 
actu  satis  dictum  est  in  superiori  libro,  neque 
hic  aliquid  addendum  occurrit,  nisi  quod  huic 
actui  solent,  maxime  in  hac  oratione  menta- 
li,  adjungi  rationes  quas  orans  Deo  reprae- 
sentat,  ut  ab  eo  impctret  quod  intendit.  Per 
quem  actum  transit  oratio  in  obsecrationem, 
juxta  expositionem  D.  Thom.,  dict.  qusestv 
art.  17,  de  qua  statim  dicemus.  Circa  hunc 
ergo  actum  sic  spectatum  tria  breviter  no- 
tanda  occurrunt.  Primum  est,  totum  hoc,  quod 
obsecratio  sic  sumpta  addit  ultra  orationem, 
ad  medilationem  pertinere  ;  nam  inquisitio 
illarum  rationum,  quse  Deo  allegantur,  medi- 
tatio  quaedam  est ;  nam  est  investigatio  ra- 
tionis  ad  cognoscendam  vel  persuadendam, 
ut  sic  dicam,  veritatem  illam  quae  per  tales 
rationes  concluditur.  Unde  isti  actus ,  medi- 
tatio  et  oratio^  non  sunt  ita  condistincti  et 
ordinati,  ut  meditatio  solum  praecedat  et  ora- 
tio  subsequatur,  sed  inter  se  valde  miscentur 
et  mutuo  juvantur  ;  nam  meditatio  aliqua, 
vel  saltem  simplex  consideratio  objecti  prse- 


DE  0RATI0NE  MENTALI,  AC  DEV0T10NE. 

cedere  debet,  ut  desiderium  excitetur,  a  quo 
prodit  oratio,  quia  nihil  volitum  quin  praeco- 
gnitum,  nec  aliquid  vere  petitur,  nisi  quod 
desideratur.  Postea  vero  oratio  ipsa  et  desi- 
derium  movent  intellectum  ad  investigandas 
rationes  et  meditandostitulos  Deo  reprsesen- 
tandos  ,  et  inde  rursus  iteratur  oratio  cum 
majori  fervore  et  fiducia. 

9.  Unde  desumendi  sunt  tituli  quos  Deo 
reprcesentamus  in  oratione.  —  Alterum  ob- 
servandum  est ,  hos  titulos  interdum  su- 
mi  ex  parte  ipsius  Dei,  interdum  ex  parte 
Christi,  aliquando  ex  aliis  Sanctis,,  saepe  ex 
parte  ipsius  orantis.  Ex  parte  Dei  potest  im- 
primis  allegari  promissio  ejus.  Secundo,,  bo- 
nitas  et  misericordia  ejus,  et  beneficentia, 
quibus  nos  praevenit.  Tertio,  quod  ipse  nos 
invitat  ad  petendum,  nec  potest  ficte  invita- 
re,  sed  ex  animo.,  ut  recte  Augustinus,  serm. 
471  de  Tempore,  et  serm.  5  et  29  de  Verbis 
Domini.  Quarto,  quod  cedet  in  gloriam  ejus, 
et  similia.  Motiva  ex  parte  Christi  sunt  ma- 
xime  propria,  quia  ipse  est  mediator  inter 
nos  et  Deum,  et  in  ipso  et  propter  ipsum  om- 
nis  gratia,  et  beneficium,  quod  ad  ccelestem 
vitam  conferat,  obtinendum  est.  Et  ideo  Ec- 
clesia  omnem  orationem  suam  hac  obsecra- 
tione  concludit :  Per  Cliristum  Duminum  nos- 
trum.  Ad  hujus  imitationem,  et  in  suo  gradu, 
allegari  possunt  et  solent ,  juxta  Ecclesiae 
usum,  merita  Sanctorum;  propria  autem  me- 
rita  ipsius  orantis  raro  alleganda  sunt;  nam, 
licet  interdum  legamus  Ezechiam  dicentem 
ad  Deum :  Memento,  quceso,  quomodo  ambula- 
verim  coram  te  in  veritate  et  in  corde  perfecto, 
et  quod  placitum  est  coram  te,  fecerim,  -4  Reg. 
20,  illud,  quod  singulare  est,  non  debet  ad- 
duci  in  exemplum.  Ait  enim  Augustinus,  lib. 
3  de  Mirabil.  sacrse  Script.,  capit.  18,  virum 
illum  ita  fuisse  perfectum,  ut  de  suo  merito 
apud  Deum  certus  esset.  Quis  autem  audeat 
hanc  certitudinem  sibi  promittere,  ut  merita 
sua  Deo  reprassentet,  nisi  spcciali  instinctu 
Spiritus  Sancti  (  quo  credimus  Ezechiam  fuis- 
se  motum)  moveatur?  Quanquam  si  aliquan- 
do  animus  sit  nimium  tristis  et  dejectus,  pos- 
sit  ad  erigendam  spem  et  fiduciam  ,  bono- 
rum  operum  prfeteritorum  recordari  cum  ma- 
gna  humiiitate  et  formidine^  absque  ulla  prae- 
sumptione.  Ordinarie  vero  securius  est  titu- 
los,  qui  ex  cognitione  propriae  miseriae,  et 
infirmitatis  ,  ac  culpae  nascuntur ,  allegare, 
idque  non  ad  excusandas  vel  minuendas  cul- 
pas  nostras,  sed  ad  exaggerandam  divinam 
gloriani;  misericordiam^  ct  alia  attributa  quae 


CAP.  III.  COROLLARIA  EX 
eo  magis  in  nobis  elucescunt,  quo  nos  infir- 
miorcs  sumus 

10.  Allegantur  hl  tituli  Deo  ad  exercitium 
virtutum.  —  Tertium  considerandum  est,  non 
allegari  hos  titulos  a  nobis,  ut  Deo  innotes- 
cant,  unde  nec  videntur  repraesentari  ut  ip- 
sum  moveant  secundum  se,  quandoquidem 
jam  ipse  per  se  illos  novit,  et  per  eos  a  se  co- 
gnitos  moveri  potest,  si  velit.  Allegantur  er- 
go  primo,  in  exercitium  fidei  nostree ;  secun- 
do,  ad  spem  augendam;  tertio  ,  ad  exerci- 
tium  aliarum  virtutum,  illarum  maxime  quse 
nos  possunt  ad  impetrandum  reddere  aptio- 
res,  ut  sunt  humilitas  et  vilis  de  nobis  opi- 
nio,  et  e  contrario  magna  de  Deo  existima- 
tio,  et  fervens  in  eum  devotio.  Quarto,  quia 
per  hoc  ipsum  magis  Deum  reveremur  et  co- 
limus;  quo  enim  has  rationesmagis  pondera- 
mus,  eo  magis  divina  attributa  recognosci- 
mus  :  quod  totum  cultus  quidam  est  Dei. 

11.  Oratio  sub  se  continet  gratiarum  actio- 
nem.  —  His  consequenter  adjungi  potest,  ad 
hanc  pariem  pertinere  gratiarum  actionem, 
cujus  mentionem  non  fecit  Bernardus  ,  cum 

s>?  tamen  Paulus,  ad  Philippens.  A,  et  i  ad  Ti- 
i  moth.  2,  eam  maxime  in  nostris  orationibus 
f  requirat.  Sed  illam  vel  sub  oratione  conclu- 
sit  Bernardus,  quiaoratio  late  sumpta  de  gra- 
tiarum  actione  et  laude  Dei  dici  etiam  solet ; 
quamvis  enim  in  rigore  hi  sint  actus  distinc- 
ti,  tamen  quia  oratio  est  quaedam  locutio  ad 
Deum,  sub  hac  generalitate  comprehendit 
mentalis  oratio  internam  laudem  Dei,  et  gra- 
tiarum  actionem,  et  in  universum  cantica  il- 
la,  quibus  cantamus  in  cordibus  nostris  Deo, 
ut  ait  Paulus  ad  Colossen.  3.  Vel  certe  gra- 
tiarum  actio  mentalis  sub  meditatione  com- 
prehenditur,  quia  gratiarum  actio  mentalis  et 
interna,  non  estnisi  cognitio  quaedam  benefi- 
ciorum  in  animi  grati  significationem,  ut  si- 
gnificat  divus  Thomas,  lect.  7,  in  capite  5  ad 
Ephes.  At  recognitio  illa  per  intellectum  fit, 
et  per  quamdam  inquisitionem  rationum  et 
motivorum,  quae  ostendant  illa  esse  beneficia 
divina,  et  non  merita  nostra ,  et  per  quam- 
dam  distinctam  recordationem  eorum,  quce 
omnia  ad  meditationem  quamdam  pertinent. 
Et  licet  illa  gratiarum  actio  requirat  volunta- 
tem  dirigentem  totam  illam  recogitationem 
ad  grati  animi  significationem,  hoc  non  est 
extra  rationem  meditationis  practicae  et  reli- 
giosae,  de  qua  hic  loquimur,  ut  visum  est. 
Atque  ad  eumdem  fere  modum  divina  laus 
interna,  ac  pure  mentalis,  quae  non  fit  per 
conceptus  verborum  ,  sed  rerum  ,  perficitur 


SUPERIOP.I  DOCTRINA,  ETC.  123 

meditatione  quadam,  recognoscendo  divinas 
perfectioncs,  ac  virtutes,  et  actus  earum  ad 
glorificanclum  illurm,  ut  superiori  libro,  c.  5, 
explicatum  est.  Possunt  etiam  isti  actus,  si 
cuni  peculiari  perfectione  fiant,  sub  contem- 
platione  comprehendi ,  ut  inferius  videbi- 
mus. 

12.  Quidsit  contemplatio,  et  quos  contineat 
actus,  quce  est  tertius  orationis  actus. —  Supe- 
rest  denique  ultimus  actus  a  Bernardo  positus, 
qui  est  comtemplatio  :  ille  vero  peculiarem 
considerationem  postulat,  tum  quia  propriam 
difficultatem  habet :  an  contemplatio  ponen- 
da  sit  peculiaris  pars  orationis,  ita  ut  sit  actus 
aiiquis,  qui  cum  aliis  supra  enumeratis  mis- 
ceatur,  nec  sit  ab  illis  distinctus;  an  vero  per 
se  constituat  distinctum  et  peculiarem  rno- 
dummentalis  orationis,  et  qualis  ille  sit,  qui- 
busve  modis  fiat ;  tum  etiam  quia  contem- 
plationi  duo  Bernardus  tribuit  :  Est  enim, 
inquit,  mentis  in  Beum  suspensce  elezatio , 
crternce  dulcedinis  gaudia  degustans.  In  quibus 
verbis  duos  actus  indicat,  ex  quibus  primus 
ad  intellectum  pertinet,  secundus  ad  volunta- 
tem,  et  uterque  per  se,  et  ut  simul  ad  con- 
templationem  conveniunt,  speciali  considera- 
tione  indigent.  Videtur  etiam  Bernardus  sub 
hoc  actu  devotionem  comprehendere  sub  no- 
mine  spiritualis  dulcedinis  :  nam  hic  etiam 
actus  communiter  pertinere  censetur  ad  hu- 
jus  orationis  perfectionem  et  complementum : 
ideoque  inferius  specialiter  cle  devotione , 
postea  vero  de  contemplatione  dicemus : 
prius  tamen  pauca  qusedam  ad  majorem  co- 
gnitionem,  et  praxim  orationis  mentalis  ad- 
denda  sunt. 

caput  m. 

COROLLARIA  EX  SUPERIORI  DOCTRINA,  QUIBUS  ORA- 
TIONIS  MENTALIS  SUBSTANTIA,  PARTES  ET  UNI- 
TAS  JVIAGIS  EXPLICANTUR. 

1.  Mentalis  oratio  <utriusq%e  potentiw,  in- 
tellcctus  scilicet  et  voluntatis  actus  includit,  et 
qui  ad  intellectum  spectent.  —  Ex  dictis  ergo 
facile  intelligitur  orationem  mentalem  ,  de 
qua  agimus,  in  actibus  intellectus  et  volunta- 
tis  essentialiter  consistere,  et  utrosque  am- 
plecti,  ideoque  non  esse  utile  disputare  in 
cujus  potentiae  actibus  praecipue  existat,  quia 
utrique  necessarii  sunt ;  et  ad  diversos  quos- 
dam  fines  vel  effectus  hujusmet  orationis  sunt 
principaliores  actus  intellectus,  ad  alios  ac- 
tus  voluntatis,  ut  potest  breviter  intelligi,  ex- 


m 


LIB.  II.  DE  ORATIONE  MENTALI,  AC  DEVOTIONE. 


plicando  (quod  ad  rem  raaxime  spectat)  quas 
partes  in  hoc  negotio  habeat  intellectus  ,  et 
quas  voluntas.  Quod  quidem  magna  ex  parte 
ex  dictis  in  preecedenti  libro,  cum  his  quee 
in  superiori  cap.  diximus  ,  declaratum  est. 
Nam  ad  intellectum  pertinet  usus  fidei,  tan- 
quam  omnis  orationis  fundamentum  ,  quia  , 
ut  supra  dixi,  ad  illam  pertinet  Deo  nos  prae- 
sentare,  ut  ad  eum  loqui  possimus,  et  illum 
orando  colere  ac  revereri  ;  item  ad  illam 
pertinet  veritates  proponere ,  quee  vel  prin- 
cipia  meditandi  ,  vel  objecta  contemplatio- 
nis  sint.  Meditatio  item  actus  est  intellec- 
tus,  ut  ex  dictis  constat,  qui  juvari  debet 
donis  intellectus,  scientiae  et  sapientiee,  quam- 
diu  vel  circa  res  omnino  divinas  ,  vel  cir- 
ca  veritates  universales  negotiatur.  Quanclo 
autem  ad  particularia  operanda  descendit 
(quod  fieri  frequenter  debet),  opus  est  dono 
consilii  et  prudentiae  infusse.  Gontemplatio 
item  vel  omnino  est  actus  intellectus,  vel  sine 
illo  esse  non  potest,  de  quo  actu,  et  cujus 
virtutis  intellectualis  actus  sit,  inferius  dicam. 
Tandem  pertinent  ad  intellectum  locutiones 
omnes  quee  in  hoc  exercitio  possunt  interve- 
nire,  sive  petendo,  sive  laudando,  et  gratias 
agendo,  sive  sua  peccata  Deo  confitendo,  sive 
seipsum  excitando,  quod  preecedenti  libro, 
c.  ht  et  5,  late  dictum  est. 

2.  Qui  actus  ad  voluntatem  pertineant. — 
Ad  voluntatem  autem  imprimis  spectant  af- 
fectus  et  desideria  earum  rerum,  quse  in  hac 
oratione  ex  meditatione  rerum  ccelestium 
excitari  possunt,  qui  esse  possunt  affectus 
virtutum  omnium,  quoniam  meditatio  circa 
materias  omnium  versatur,  et  omnium  affec- 
tus  ad  Dei  laudem  vel  cultum,  vel  ad  majo- 
rem  unionem  cum  ipso  referri  possunt.  Un- 
de  Chrysostomus,  libro  2  de  Orando  Deum  : 
Nequaquam,  inquit,  aberrabit  a  vero,  si  quis 
affirmet  deprecationem  esse  causam  omnisjus- 
titicB  et  virtutis.  Quod  intelligo  veruin  esse 
(ut  supra  dixi),  non  solum  quia  illam  a  Deo 
impetrat,  sed  quia  omnium  virtutum  actus 
in  hac  oratione  frequenter  exercentur.  Om- 
nium  tamen  dux  et  auriga  est  religio,  quee 
omncs  alias  vocat,  vel  ad  perfecte  subjicien- 
dam  et  humilinndam  animam  Deo,  vel  ad 
reverenter  cum  illo  loquendum,  vel  ut  Deo 
uniatur,  aut  ad  illam  unionem  disponatur. 
Atque  ita  voluntas  quoad  hoc  quodammodo 
habet  primarias  partes  in  hoc  exercitio,  quia 
et  ab  illa  per  religionem  inchoandum  est, 
medio  affectu  oiancli  et  colendi  Deum,  et  ad 
iUam  terminari  debet  per  affectum,  quo  ani- 


ma  unitur  Deo  ,  de  quo  statim  dicetur. 
Solent  preeterea  sensitivus  appetitus  cum 
phantasia,  voluntatem  et  intellectum  in  hoc 
opere  comitari,  juxtaillud:  Cor  meum  et  caro 
mea  exultaverunt  in  Deum  vivum;  de  illa- 
rum  vero  potentiarum  cooperatione  inferius 
dicemus. 

3.  AccommodaturdoctrinaD.  Pauli  ad  oratio- 
nemmentalem. — Secundo,  ex  dictisfacile  est  ad 
orationem  mentalem  accommodare  quatuor 
illas  orationis  partes  quas  Paulus  enumerat, 
4  ad  Timot.  2,  videlicet,  obsecrationes,  ora- 
tiones,  postulationes  et  gratiarum  actiones. 
Nam,  licet  probabile  sit  Paulum  loqui  de  ora- 
tionibus  vocalibus  publicis  Ecclesiee ,  juxta 
expositionem  Augustini,  Chrysostorni,  et  alio- 
rum,  quam  in  3  tom.  tertiee  part.,  disput.  83, 
sect.  \,  tractavi,  ubi  etiam  adnotavi  posse 
partes  illas  in  vocalibus  orationibus  privatis 
inveniri,  quod  in  libr.  sequent.  attingam  ,  ni- 
hilominus  etiam  ad  orationem  mentalem,  de 
qua  agimus,  optime  accommoclantur,  sive  lo- 
quamur  de  oratione  mentali  quee  vocalem 
quasi  informat,  sive  de  illa  quse  pura  mente 
fit.  De  priori  declaratur,  quia  nulla  est  pars 
orationis  vocalis  cui  non  respondeat  propor- 
tionatus  actus,  vel  atfectus  mentis;  nam  ab 
interiori  affectu  habet  vox  vim  et  rationem 
orationis.  De  posteriori  etiam  patet,  quia  po- 
test  mens  interius  cogitare,  vel  appetere,  aut 
loqui,  quicquid  voce  potest  exprimere,  etiamsi 
actu  illud  non  exprimat.  Imo  seepe  plus  potest 
interius  sentire  et.operari,  quam  voce  valeat 
explicare,  et  ideo  potest  animus  omnes  illas 
orandi  partes  interius  exercere,  etiamsi  voce 
nihil  exprimat.  Quomodo  autem  hoc  fiat,  duo- 
bus  modis  declarari  potest. 

4.  Expositio  D.  Tliom.  in  locum  D.  Pauli , 
jnxta  quam  elevatio  mentis  habet  primum  in 
oratione  locum.  —  Primo,  juxta  expositionem 
D.  Thom.,  dicta  queest.  83,  artic.  17,  ubi  per 
orationem  intelligit  absolute  elevationem  men- 
tis  in  Deum  ;  per  postulationem,  orationem 
propriissime  sumptam  pro  petitione ;  per  ob- 
secrationem,  rationumet  titulorum  allegatio- 
nem;  per  gratiarum  actionem,  quod  ipsa 
verba  sonant.  Quee  omnia  in  mentali  oratione 
fieri  posse  ac  debere,  satis  a  nobis  explica- 
tum  est.  Solum  oportet  advertere,  juxta  hanc 
declarationem,  elevationem  habere  primum 
locum  inter  has  partes  in  oratione  menlali, 
quia  primus  actus  in  omni  oratione,  et  in  hac 
maxime  necessarius,  est  elevatio  mentis  in 
Deum,  per  quam  et  anima  sepreesentet  Deo, 
et  Deum  consideret  sibi  praesentem;  non  po- 


CAP.  III.  COROLLARIA  EX 
test  enim  quispiam  cum  aliquo  loqui,  vel  ab 
aliquo  petere  quidpiam,  nisi  illum  habeat 
suilicieuter  sibi  pra'sentem  ;  unde,  si  loco 
distet,  addlum  accedit,  ut  ab  eopetcrepossit 
propria  locutione.  Ad  Deumnon  est  necessa- 
riusaccessus  localis,  quia  ubique  adcst;  ergo 
per  memoriam  et  accessum  mentis  debet 
anima  ad  illum  accedere,  eumque  tanquam 
sibi  conjunctissimum,  et  se  penetrantem  et 
circumdantem  oculis  fidei  intueri,  eique  sic 
pra?senti  summam  reverentiam  exhibere.Nam 
qui  convenienter  petere  vult,  reverentiam 
prius  exhibet,  sicut  mater  filiorum  Zebeda?i 
accessit  ad  Christum,  adorans  et  petens.  Hoc 
modo  orationis  ingressum  nobis  descripsit  D. 
Dionys.,  cap.  3,  de  Divin.  nom.  Cum  enim 
dixisset,  ad  loquendum  de  divinis  rebus  ac- 
cedendum  esse,  invocata  prius  Trinitate,  sub- 
jungit  :  ]Vos  enim precibus  primum  ad  eam,  ut 
boni  principium,  deduci  debemus  :  et  infra  : 
Etenim  ipsa  quidem  omnibus  prcesens  est,  non 
tamen  ei  prcesentia  sunt  omnia_,  sed  cum  eam, 
et  sanctis  precibus,  et  tranquilla  mente,  et  apto 
ad  ditinam  conjunctionem  animo  appeUamus , 
tum  denique  nos  etiam  ipsi  pra?sentes  surnus : 
et  infra  :  Nos  igitur  ipsos  precibus  ad  altiorem 
divinorum  lenignorumque  radiorum  conspec- 
tum  contendamus. 

5.  Secundum  locum  juxta  D.  Paulum  tenet 
petitio.  —  Meditationem  tero  si  non  expres- 
sit,  indicavit  satis. —  Sic  igitur  nientalis  ora- 
tio  ab  boc  accessu  mentis  in  Deum  inchoanda 
est,  et  haec  est  veluti  prima  pars  ejus;  postea 
ascendit  ad  Deum  petitio,  quse  obsecratione 
etgratiarum  actione  roboratur,quae  aliae  par- 
tes  in  superioribus  declaratse  jam  sunt.  Dicet 
vero  aliquis  deesse  in  hac  Pauli  enumeratione 
meditationem.  Veramtamen  si  Paulns  de  vo- 
calibus  oralionibus  loquebatur,  id  non  est 
inconveniens ;  nunc  enim  solum  dicimus  om- 
nes  illos  actus  enumeratos  a  Paulo  in  ora- 
tione  vocali,  habere  locum  in  mentali,  non 
tamen  illos  solos.  Quid  enim  vetat  mentem 
pluribus  modis  operari  circa  Deurn,  dum 
orat,  quam  vocem  ?  Acldo  ulterius,  non  im- 
probanda  ratione,  sub  oratione  et  obsecra- 
tione,  et  gratiarum  actione  meditationem 
sufficienter  comprehendi  :  nam  quod  in  alle- 
gandis  titulis  et  rationibus  pro  nostra  peti- 
tione,  et  in  gratiis  agendis  officium  medita- 
tionis  necessarium  sit,  supra  est  explicatum. 
Rursum  sub  illo  ascensu  mentis  ad  Deum, 
qui  ad  petitionem  fundendam  necessarius 
est,  non  sola  memoria,  vel  preesentia  Dei 
comprehendi   debet ,    sed   etiam   recogitatio 


SUPERIOIU  DOCTRINA,  ETC.  125 

nostrse  miserioe  ct  divince  potentiae,  ac  beni- 
gnitatis  ad  subveniendum,  vel  in  generali, 
vcl  in  particulari,  in  tali  vel  tali  materia, 
pro  qualitate  petitionisfundendas.  Nam  radix 
et  fons  internee  petitionis  est  recogitatio  :  to- 
tum  ergo  hoc  sub  illo  ascensu  mentis  ad 
Deum  comprehendi  debet.  Unde  Dionys.  su- 
pra  dixit,  debere  nos  primum  ad  Trinitatem 
accedere,  ut  boni  principium,  id  est,  hoc  de 
illa  considerantes,  et  consequenter  dependen- 
tiam  nostram  abilla.  Ex  qua  cogitatione  pro- 
venit,  quod  infra  dicit  :  Antequam  aliquid 
agamus  aut  dicamus,  maxime  quod  ad  Deum 
pertineat,  a precibus  nobis  ordiendum  est;  non 
ut  mm  illam  ubique  pr&sentem  trahamus,  sed 
ut  divinis  commemorationibus,  intocationibus- 
que  nosmetipsos  tradamus  ei,  et  conjungamus. 
Hoc  autem  totum  interventu  considerationis 
ac  meditationis  fit,  ut  ex  dictis  constat.  Ita 
ergo  in  illispartibus  totum  officium  orationis 
mentaliSj  quatenus  ad  petitionem  ordinatur, 
continetur;  nam  de  contemplatione  alia  est 
consideratio. 

6.  Alia  expositio  D.  Pauli,  et  primo  quid  sit 
obsecratio.  —  Secundo  modo  possumus  expo- 
nere  actus  iilos  a  Paulo  positos,  advertendo 
tria  posse  in  actu  orandi  considerari,  scilicet, 
eum  qui  orat;  Deum,  ad  quem  orat;  et  mate- 
riam,  de  qua  orat,  seu  quam  petit,  quas  ge- 
neraliter  dici  potest  beneiicium  aliquod  Dei, 
quod  vei  futurum  expectamus,  vel  jam  rece- 
ptum  recognoscimus.  Primus  ergo  actus  ora- 
tionis  ex  parte  orantis  esse  potest  recognitio 
propriee  miseria?  ac  indigentise,  omniumque 
suorum  defectuum,  quos  coram  Deo  cognos- 
cit,  eique  reprsesentat,  formaliter  vel  virtute 
illorum  remedium  efflagitans.  Et  hic  actus 
significatur  nomine  ohsecrationis ,  et  forsan 
ideo  a  Paulo  primo  loco  nurneratmv,  quia  re- 
gulariter  ab  illo  incipere  debet  oratio.  Nec 
multum  ab  hac  expositione  distant,  qui  di- 
cunt  obsecrare,  esse  petere  liberationem  a 
malis,  maximeque  favet  vox  grseca  tew^, 
quse  indigentiam  significat ;  unde  quia  reprae- 
sentatio  proprise  indigentise  solet  esse  vehe- 
mens,  vel  (si  dicere  licet)  etiam  importuna, 
ideo  non  sine  causa  vox  obsecraiionis  ad  hunc 
actum  accommodatur.  Secundus  actus  est  re- 
cognitio  ac  repraesentatio  divinoe  Majestatis 
cum  magna  sestimatione,  ac  ponderatione 
omnipotentise,  bonitatis  et  misericordiae  ejus, 
cum  quo  actu  semper  conjungitur  expressa 
vel  tacita  petitio  beneficiorum  Dei ,  non  in 
particulari,  sed  solum  in  genere,  ut  miserea- 
tur  nostri.  Et  ad  hunc  actum  recte  accommo- 


126 


LIB.  II.  DE  ORATIONE  MENTALI,  AG  DEVOTIONE. 


datur  nomen  orationis,  quem  actum  Paulus 
secundo  loco  ponit :  et  in  lioc  sensu  etiam  lo- 
cum  habet  quod  D.  Thomas  ait,  per  oratio- 
nem  significari  ascensum  intellectus  ad  Deum. 

7.  Quid  sit  postulatio  ,  et  gratiarum  actio 
apud  eumdem  Apostolum. —  Tertius  actus  ora- 
tionis  est  desiderium  obtinendi  a  Deo  aliquod 
particulare  benefxcium  cum  expressione  seu 
petitione  illius,  et  hic  actus  solet  communiter 
appellari  nomine  orationis,  ut  supra  visum 
est;  ad  distinctionem  vero  aliorum  actuum 
vocatus  est  a  Paulo  proprio  nomine  postula- 
tionis.  Et  videtur  bic  actus  propriissime  exer- 
ceri,  quando  aliquid  in  particulari  petitur, 
sive  illud  sit  consecutio  alicujus  boni,  sive 
liberatio  alicujus  maii,  et  sive  quis  postulet 
sibi ,  sive  aliis.  Quartus  denique  actus  est 
gratiarum  actio  ,  qui  plane  distinguitur  a 
preecedenti,  quia  versatur  circa  beneficia  jam 
recepta;  conjungitur  tamen  cum  prsecedenti, 
quia  gratitudo  de  recepto  beneficio  disponit 
ad  novum  recipiendum,  multumque  movet 
benefactorem  ad  illud  preestandum.  Et  hoc 
sensu  ait  Paulus  :  TJt  gratiarum  actiones  fiant 
pro  omniius,  vel  quia  dum  quisque  gratias 
agit  pro  beneficiis  sibi  collatis,  conjungendo 
illis  petitionem  quam  pro  aliis  fundit,  utillam 
efficaciorem  reddat ,  merito  dicitur  gratias 
agere  pro.  alio  ;  vel  eiiam  quia  si  proximi 
considerentur  ut  sunt  unum  nobiscum  per 
charitatem,  beneficium  illis  collatum  nostrum 
sestimamus,  et  pro  illo  etiam  gratias  agimus ; 
maxime  si  prius  tale  bonum  illis  postulavi- 
mus,  et  datum  agnoscimus,  et  tanquam  nobis 
collatum  reputamus.  Sic  igitur  conjungit 
Paulus  gratiarum  actionem,  quia  petitiones 
nostrce  semper  debent  Deo  innotescere  cum 
gratiarum  actione,  ut  idem  Paulus  dixit  ad 
Philippens.  quarto.  Unde  ad  Colossens.  quar- 
to  cum  dixisset  :  Orationi  instate,  subjunxit  : 
Vigikmtes  in  ea  in  gratiarum  actione. 

8.  Expositio  D.  Hilarii  ad  locum  D.  Pauli, 
2  ad  Tim.  2,  in  qua  quatuor  admittit  orationis 
actus.  —  Atque  hanc  Pauli  interpretationem 
existimo  significasse  Hilarium  in  Psalmum 
440  dicentem  :  Quatuor  genera  oralionum 
Apostolus  esse  significat  ad  Timotheum  scri- 
hens  :  Exoro  primum  fieri  precationes •,  oratio- 
nes,  postulationes,  gratiarum  actiones.  Humi- 
litatis  nostree  est  deprecari  (ecce  primum  ac- 
tum  a  nobis  positum ) ;  magnificentia?  Dei  est 
orari  (iste  est  secundus) ;  fidei  est  postulare 
(hic  tcrtius);  confessionis  et  laudis  est  gratu- 
lari  (bic  est  quartus).  Adverto  enim,  expli- 
care  Hilarium  gratiarum  actionem  per  con- 


fessionem  laudis,  quia  hsec,  prout  in  mente 
exercentur,  vel  sunt  idem,  vel  propinquissima 
sunt ,  et  vix  separantur,  ut  supra  dixi.  Dum 
autem  vocat  heec  quatuor  genera  orationum, 
significat  esse  quatuor  actus,  qui  sa?pe  pos- 
sunt  in  oratione  disjungi;  quia  vero  omnes 
debent  conjungi  petitioni,  ut  perfecta  et  effi- 
cax  sit,  ideo  etiam  censentur  quasi  quatuor 
partes  compientes  et  conficientes  integrum 
officium  oraudi.  Sic  ergo  illae  dicuntur  oratio- 
nis  partes,  quia  optime  conjunguntur  ad  effi- 
cacem  orationem  componendam  :  nihilominus 
potest  in  una  oratione  aliqua  earum  partium 
principalius  exerceri  et  intendi,  et  nunc  una, 
et  nunc  alia  indifferenter.  Imo  interdum  po- 
test  tota  mentis  aut  vocis  oratio,  etiamsi  pro- 
lixa  et  diuturna  sit,  in  uno  tantum  illorum 
actuum  occupari,  quia  nulla  est  obligatio  seu 
necessitas  conjungendi  semper  omnes  illos, 
et  alioquin  potest  interdum  major  fructus  aut 
spiritualis  devotio  sentiri,  vel  sperari  ex  con- 
tinuatione  unius  actus,  quam  ex  variatione 
plurium;  et  ideo  tunc  quiescendum  est  potius 
in  uno  actu,  quam  multiplicitas  affectanda. 

9.  Varietas  orationum  multiplex,  accidenta- 
lis  tamen,  unde  proveniat. — Tertio  et  ultimo 
ex  dictis  intelligi  potest,  quid  de  unitate  vel 
distinctioue,  aut  varietate  orationis  mentalis 
sentiendum  sit.  Gabriel  enim  hoc  attingens, 
lection.  61  in  Canonem,  lit.  K,  magna  exag- 
geratione  dicit,  tantam  esse  varietatem  spe- 
cierum  orationis ,  ut  nisi  speciali  Spiritus 
Sancti  illuminatione  comprehendi  non  pos- 
sint.  Rationem  autem  reddit ,  quia  tot  sunt 
species  orandi,  quot  sunt  affectus  orantium. 
Unde  illas  species  distinguit,  vel  ex  varia  dis- 
positione  orantis;  alter  enim  est  tristis,  alius 
alacer,  alius  tentatione  oppressus,  alter  spi- 
rituali  consolatione  et  pace  gaudet.  Vel  etiam 
distinguit  illas  ex  materia  :  nam  alter  petit 
veniam  peccatorum ,  alter  profectum  in  vir- 
tute,  unus  meditatur  tristia,  alius  jucunda, 
vel  denique  aliis  similibus  modis ,  quos  ex 
Collatione  Isaac,  quae  est  nona  apud  Cassia- 
num,  cap.  8,  ibi  adducit.  Sed  haec  et  similia 
intelligenda  sunt  de  varietate  accidentali,  et 
quasi  materiali  orationum,  nam  formaliter  et 
essentialiter  tota  varietas  orationis  reducitur 
ad  actus  quos  enumeravimus.  Et  illi  varii  af- 
fectus,  vel  modi  orandi,  qui  vel  in  distinctis 
hominibus ,  vel  in  eodem  homine  diversis 
temporibus  diversimode  affecto  inveniuntur, 
pertinent  magis  ad  individuales  modos  (ut 
sic  dicam)  orationum,  quam  ad  species  varias 
illius,  vel  illorum  actuum  in  quibus  ipsa  con- 


CAP.  IV.  UTRUM  OP.ATIO  MENTALIS  CADAT  SUB  PR/ECEPTUM. 


127 


sistit.  In  individuis  autem  actibus  ct  in  mo- 
dis  eorum,  non  est  mimm  esse  infinitam  va- 
rietatem,  et  nobis  incomprehensibilem,  pree- 
sertim  cum  Spiritus  Sanctus  sit  principalis 
motor  in  his  actibus  et  affectibus,  qui  novit 
corda  movere  et  immutare,  et  mentes  illu- 
minare  quomodo  vult.  Propter  quod  fortasse 
dicitur  Spiritus  Sanctus,  Roman.  8,  orare 
gemitibus  inenarrabilibus ,  id  est  varios  et  ine- 
narrabiles  modos  compunctionis  nobis  inspi- 
rare.  Et  eodem  modo  dicere  possumus  orare 
desideriis  et  affectibus  ,  quos  satis  explicare 
non  valemus,  et  suavitatem  infundere,  quam 
nemo  scit,  nisi  qui  accipit. 

CAPUT  IV. 

OTRUM  ORATIO  MENTALIS  CABAT  SUB  PBJECEPTUM, 
VEL  TANTUM  SUB  CONSILIUM,  ET  CONSEQUENTER 
AD   QUOS  PERTINEAT  ? 

1.  Oratio  mentalis  clirecte  ab  Ecclesia  non 
prcecipitur,  neque  in  missce  sacrificio. — Primum 
omnium  supponimus,  nulfum  esse  positivum 
preeceptum  ecclesiasticum  obligans  fideles  ad 
hoc  genus  orationis.  Agimus  enim  de  menta- 
li  oratione  pura  et  separata  ab  oratione  voca- 
li :  sic  autem  constat  nullum  esse  ecclesiasti- 
cum  preeceptum  hac  de  re ;  nullum  enim  in- 
venitur  directe  hoc  preecipiens.  Videri  autem 
potest  hocprseeipi  Sacerdotibus  in  missa,  cum 
in  Memento  orant  ;  verumtamen  in  rigore 
tunc  possunt  vocaliter  orare  submissa  voce, 
si  velint.  Item  cum  genua  flectunt,  vel  aliis 
temporibus  missae,  quando  ad  hanc  vel  illam 
partem  moventur,  nihil  ore  proferentes,  vi- 
dentur  per  consecutionem  quamdam  obligari 
ad  aliquid  interius  cogitandum  ;  verumtamen 
eliam  tunc  possunt  voce  aliquid  orare,  vel  so- 
lum  actum  iilum  internum  habere,  qui  ad  re- 
verentiam  exterioris  actus  fuerit  necessarius ; 
et  ita  nunquam  directe  preecipitur  oratio  men- 
talis  etiam  in  Missa,  utnotavit  Navarr.,  in  En- 
chirid.  de  Orat.,  cap.  48,  num.  104  et  sequen- 
tibus.  Atque  hoc  etiam  fundari  potest  in  com- 
muni  doctrina,  quod  lex  humana  non  potest 
preecipereactus  mere  internos,  ut  docet  divus 
Thornas2.  2,  queest.  104,  art.  1. 

2.  Quomodo  mentalis  oratio  cadat  sub  prce- 
ceptum.  — Hoc  autem  inteliigendum  est  ex  vi 
jurisdictionis ;  nam  ex  vi  voti  vel  promissio- 
nis  potest  quis  se  obligare  ad  exercendum 
aliquem  interiorem  actum,  ut  infra  suo  loco 
videbimus,  et  eadem  ratione  potest  obligari 
ad    aliquam   orationem  mentalem   exercen- 


dam.  Sicut  autem  potest  immediate  hoc  pro- 
mittere  Deo,  et  ita  se  obligare,  sic  potest  ve- 
luti  sub  conditione  id  promittere,  si  alius  in- 
junxerit,  vel  consuhierit,  vel  si  preelatus  pra3- 
ceperit.  Et  hoc  modo  non  repugnat  in  statu 
rehgioso  posse  per  regulam  vel  Preelatos  ora- 
tionem  mentalem  imperari.  Quantam  vero, 
vel  qualem  obligationem  inducat  talisregula, 
vel  superioris  voluntas,  juxta  uniuscnjusque 
ordinis  institutum  considerandum  est.  Credi- 
derim  tamen  regulariter  non  esse  obligaiio- 
nem  sub  reatu  culpse,  preesertim  gravis ,  se- 
ciuso  contemptu.  Si  autem  imponerelur  tale 
preeceptum,  imprimis  obligaret  ad  vacandum 
tali  tempore  huic  actioni,  ac  subinde  ad  non 
exercendas  tunc  actiones  externas  quee  actio- 
nem  illam  valeant  impedire,  et  ad  applican- 
dam  mentem  ad  actus  convenientes  taii  ora- 
tioni,  sine  voluntaria  distractione  aut  somno. 
Si  enim  hsec  involuntarie  accidant,  non  erit 
culpa,  nec  formalis  transgressio  preeeepti. 
Quia  vero  difficile  est  in  actu  pure  interno, 
et  tam  occulto,  ut  est  mentalis,  discernere 
voluntariam  ab  involuntaria  distractione, 
otiositate,  aut  dormitione,  et  res  potest  esse 
scrupulosa  et  perieulosa,  ideo  non  expedit 
vel  hoc  directe  vovere,  vel  sub  rigorosa  obli- 
gatione  obedientiee  imponi,  sed  tantum  sub 
directione  regulee. 

3.  Eorum  sententia,  qui  quotidianam,  oratio- 
nem  mentalem  cadere  sub  prceceptum  crediderint 
in  omnibus,  maximereligiosis. — Nondefuerunt 
autem  qui  dicerent  dari  preeceptum  divinum 
ac  naturale,  obligans  omnes  homines  cujus- 
cumque  status  ad  aliquod  exercitium  oratio- 
nis  mentalis.  Imo  aliqui  publice  docuisse  fe- 
runtur,  non  esse  in  statu  gratiee,  qui  saltem 
per  horam  in  die  non  vacant  orationi  men- 
taii,  saltem  quoad  meditationem  recogitatio- 
nis  circa  salutem  anirme  suae,  ut  ipsi  loque- 
bantur.  Non  enim  imponunt  hoc  preeceptum 
propter  solam  petitionem,  de  cujus  necessi- 
tate  jam  supra  diximus,  sed  specialiter  prop- 
ter  meditationemet  recogitationem  de  agendis 
etdevitandispeccatis^veloccasionibuseorum, 
et  de  his  quae  ad  Dei  timorem  et  amorem  mo- 
veant.  Videntur  autem  hanc  obligationem 
colligere  ex  necessitate  medii  ad  salutem  et 
adnon  peccandum;  nam  tenetur  homo,  ex 
charitate  Dei  et  propria,  uti  iilo  medio  ad 
suam  salutem,  sine  quo  moraliter  loquendo 
non  potest  non  saepe  graviter  peccare  :  sed 
recogitatio  iila  est  tale  medium,  juxta  illud 
Jerem.  12  :  Desolatione  desolabitur  cerra,  quia 
nullus  est  cjui  recogitet  corde :  ergo.  Quod  au- 


128  LIB.  II.  DE  URATIONE  M 

tem  tanto  vel  tanto  tempore  meditari  aut  re- 
cogitare  oporteat,  non  video  unde  illi  affirma- 
verint.  Potest  vero  videri  probabilis  illa  obli- 
gatio,  saltem  pro  religiosis,  nam  ad  eorum 
statum  pertinet  ad  perfectionem  tendere,  et 
hoc  exercitium  maxime  necessarium  est  ad 
perfectionem  :  unde  Cajetan.  2.2,  qncest.  82, 
art.  3,  dixit,  non  posse  vocari  religiosum,  qui 
saltem  semel  in  die  adhujusmodi  (id-estad 
meditationem  beneficiorum  Dei,  et  propria- 
rum  necessitatum,  ac  miseriarum)  se  non 
transfert.  Quomodo  namque  (inquit)  effectus  si- 
ne  causa,  et  finis  absque  medio,  insularis  por- 
tus  absque  navigatione  haberi  nequit,  ita,  etc. 
Atque  rigorosius  Bonavent.,  opusc.  de  Per- 
fectione  vitae,  cap.  5  :  Revera  (inquit)  religio- 
sus  orationem  non  frequentans  (loquitur  autem 
de  mentali),  non  solum  est  miser  et  inutilis, 
qulnimo  coram  Deo  fert  animam  mortuam  in 
vivo  corpore.  Et  opusc.  de  Processu  relig., 
lib.  7,  cap.  11  :  Vitareligiosi  (ait)  sine  studio 
devotionis  intemce,  sicui  favus  sine  melle,  sicut 
murus  absque  temperamento,  et  sicut  cibus 
absque  condimen/o.  Et  infra :  Omnis  religio  ari- 
da  et  imperfecta  est,  et  ad  ruinam  promptior 
quce  spiritum  divince  suavitatis  non  qucerit,  et 
prcecipuum  conamen  ad  curdis  studium,  et  in- 
ternce  pwitatis  non  impendit. 

4.  Prima  assertio  :  nullum  est  speciale  prce- 
ceptum  divinum  vel  natwrale  orationis  menta- 
lis ;  esse  tamen  polest  ad  observanda  alia  prce- 
cepta.  —  Dicendum  vero  est  primo,  preeter 
prseceptum  orationis  supra,  lib.  1 ,  declara- 
tum,  nullum  esse  speciale  prseceptum  divinum 
vel  naturale,  quo  per  se  obligemur  ad  spiri  - 
tualem  et  internam  recogitationem,  medita- 
tionem,  vel  orationem,  sed  solum,  quantum 
oportuerit  ad  alia  prsecepta  observanda,  quan- 
do  in  particulari  eorum  obligatio  occurrit,  ne- 
cessarium  esse  de  illis  cogitare.  Declaratur 
incipiendo  ab  hac  ultima  parte  :  nam  in  va- 
riis.  occasionibus  potest  esse  hsec  obligatio 
ratione  diversorum  prseceptorum ;  verbi  gra- 
tia,  sioccurratprseceptum  confessionis  sacra- 
mentalis,  erit  etiam  obligatio  recogitandi  pec- 
cata  cum  eorum  dolore,  etc.  Quae  recogitatio 
mentalis  oratio  dici  potest,  prout  nunc  de 
illa  loquimur.  Item  si  contritio  habenda  est, 
necessarium  est  recogitare  de  propriis  pec- 
catis,  vel  saltem  de  statu  culpse,  et  rationem 
supremam  detestandi  illam  ;  quo  tempore 
igitur  obligat  contritionis  prseceptum ,  obli- 
gabit  etiam  interna  oratio,  ad  illud  impten- 
dum  necessaria.  Idem  est  de  praecepto  dili- 
gendi  Deum  super  omnia,  et  similibus.Tem- 


ENTALI,  AG  DEV0T10NE. 
pore  etiam  gravis  tentationis  obligari  poterit 
homo  ad  internam  recogitationem,  meditatio- 
nem ,  seu  aliquam  elevationem  mentis  in 
Deum,  eo  modo  quo  in  superioribus  diximus, 
posse  tunc  obligari  ad  orandum,  petendo  a 
Deo  auxilium.  Est  tamen  considerandum, 
nunquam  esse  necessarium  ut  petitio  sit  me- 
re  interna,  potest  enim  semper  verbis  expri- 
mi.  At  ultra  petitionem  dicimus  esse  per  se 
necessariam  considerationem  aliquam,  quae 
fidem  excitet  vel  confirmet,  quse  consideratio 
mere  interna  est,  et  ad  illam  dicimus  esse 
posse  obligationem  ratione  urgentis  tentatio- 
nis,  tum  ut  orado  melius  fiat,  tum  etiam  ut 
homo  se  ipsum  excitet  et  juvet ;  oportet  enim 
ita  petere,  ut  etiam  cum  divina  gratia  jam 
recepta  faciamus  quod  in  nobis  est. 

5.  Probatur  assertio.  —  At  vero,  seclusis 
his  peculiaribus  occasionibus  et  obligationi- 
bus,  nullum  invenitur  praeceplurn  divini  seu 
naturalis  juris  obligans  per  se  ad  mentaliter 
orandum,  meditandum,  seu  recogitandnm. 
Quod  ita  censeo  certum,  ut  contrarium  sine 
temeritate  doceri  non  possit,  quia  est  contra 
communem  usum  et  sensum  totius  Ecclesise. 
Nam  ordinarie  fideles  non  solent  hujusmodi 
orationi  vacare,  et  nihilominus  non  timent 
peccatum,  nec  transgressionem  prsecepti  ali- 
cujus  in  ea  omissione,  nec  de  hac  re  in  con- 
fessione  se  accusant ,  nec  a  confessoribus 
doctis  et  piis  interrogantur ,  aut  reprehen- 
duntur  ab  ipsis,  vel  a  Prselatis,  vel  Conciona- 
toribus  prudentibus  ob  talem  culpam;  ergo 
signum  est  non  esse  in  Ecclesia  tale  prsecep- 
tum  commune  omnibus  fidelibus.  Et  idem 
argumentum  fieri  potest  ab  auctoritate  nega- 
tiva;  quia  si  esset  de  ha.c  re  prseceptum  natura- 
le,  significaretur  in  Scriptura,  vel  doceretur  a 
Patribus  et  Theologis  :  at  non  ita  est,  nam, 
ubicumque  loquuntur  de  prsecepto  orationis, 
tractant  de  propria  oratione,  ut  est  petitio  ad 
Deum,  sive  fiat  sola  mente,  sive  simul  voce 
explicetur.  Aliam  vero  majorem  consideratio- 
nem  spiritualem  aut  meditationem  laudant 
quidem  et  consulunt,  non  tamen  docent  esse 
omnibus  prseceptam.  Nulla  etiam  sufficienti 
ratione  potest  tale  prseceptum  ostendi  :  tum 
quia  haec  meditatio  ,  distincta  ab  illa  quse 
conjungi  potest  cum  oratione  vocali,  et  cum 
auditione  missse,  et  verbi  Dei,  vel  lectionis, 
aut  sermocinationis ,  vel  consultationis  de 
rebus  ad  salutem  animse  pertinentibus,  non 
est  medium  necessarium  ad  salutem  :  et  ita 
sufficiet  uti  his  vel  aliis  mediis,  juxta  unius- 
cujusque  statum  et  necessitatem.  Tum  etiam 


CAP.  IV.  UTRCM  ORATIO  MENTALIS  CADAT  SUB  PRyECEPTUM,  ETC. 


129 


quia  in  rigore  prsecepti  naturalis  non  tenetur 
quis  adhibere  heec  media  extraordinaria ,  an- 
tequam  moralis  occasio  vel  necessitas  urgeat 
in  particulari;  quando  autem  hsec  occurrit, 
potest  quis  uti  aliis  mediis  proxime  insinuatis 
orancli  vocaliter,  legendi,  consulendi  virum 
probum  et  doctum,  et  juxta  exigentiam  ne- 
cessitatis  possunt  alia  media  suppetere,  ut 
tollendo  occasionem  aliquam,  vel  corpus  cas- 
tigando,  et  similia.  Ergo  non  possumus  cum 
verisimili  fundamento  imponere  peculiarem 
obligationem  omnibus  fidelibus,  ut  per  medi- 
tationis  usum,  et  peculiares  considerandi 
consuetudines  preeveniant  pericula  vitee ;  sed 
satis  erit  in  rigore  preecepti,  si  fugiant  occa- 
siones  quas  possunt,  et  ad  vincendum  quas 
vitare  non  possunt,  utantur  aliis  mediis  suee 
capacitati  accommodatis.,  et  interna  conside- 
ratione  sufficienti  ad  heec  externa  media  exhi- 
benda. 

6.  Secunda  assertio.-ex  vi  juris  divini  et 
naturalis  non  olligantur  fideles  ad  certum 
tempus  orationis  mentalis.  —  Atque  hinc  dico 
secundo,  ex  vi  juris  divini  ac  naturalis  non 
obligari  fideles  ad  aliquod  certum  tempus 
pro  mentali  oratione  vel  consideratione  de- 
signandum,  vel  expendendum.  Hoc  dixit  Na- 
varrus  generaliter  de  oratione,  in  Enchiri- 
dio  de  Oratione,  capite  tertio,  numero  octa- 
vo ;  est  tamen  maxime  verum  de  oratione 
mentali  pura,  vel  ut  addit  aliquid  ultra  pe- 
titionem,  scihcet  actum  meditandi,  aut  simi- 
les.  Quia,  licet  oratio  in  genere,  ratione  pe- 
titionis,  sit  in  prsecepto  divino,  tamen  quod 
sit  tanto  vel  tanto  tempore,  non  est  sub  tali 
preecepto,  nec  per  solam  rationem  natura- 
lem  potest  determinari;  ergo  multo  minus 
id  potest  dici  de  meditatione,  cum  hsec 
etiam  absolute  sumpta  non  cadat  sub  specia- 
le  prseceptum  ab  aliis  distinctum.  Quapro- 
pter  dicere  non  esse  in  bono  statu  omnes 
illos  fideles,  qui  per  horam  integram,  vel 
per  certam  partem  ejus  non  vacant  quotidie, 
vel  toties  in  hebdomada,  mentali  orationi, 
alienum  est  a  sana  doctrina,  nam  perturbat 
conscientias  fidelium  sine  fundamento,  et 
multis  prsebet  occasionem  ruinse  ;  nam  im- 
possibile  moraliter  est  quin  major  pars  fide- 
lium  id  non  omittat;  omittent  autem  ex  con- 
scientia  erronea,  si  veram  esse  doctrinam 
illam  persuadeantur.  Item  multi  censent 
doctrinam  iilam  pertinere  ad  errorem,  quam 
vocant  Illuminatorum,,  nam  aperit  viam  ad 
superstitiosos  ritus  introducendos,  et  fingen- 
da  prsecepta  pro  uniuscujusque  arbitrio. 

XIV. 


7.  Tertia  assertio :  ecclesiastici  ex  vi  dhini 
juris  vel  sui  status  non  tenentur  ad  menta- 
lem  orationem,  licet  olligari  possint  ex  toto 
vel  regulis,  prcesertim  aliqui  religiosi.  — Un- 
de  dico  tertio,  etiam  personas  ecclesiasticas, 
vel  clericos,  vel  religiosos,  non  teneri  ex  vi 
sui  status  et  divini  juris  ad  hunc  meditandi, 
recogitandi,  aut  mentaliter  orandi  usum,  sed 
unumquemque  tantum  ad  hoc  obligari  vel 
ex  vi  voti,  si  illud  specialiter  emiserit,  vel 
quantum  per  suam  regulam  fuerit  ei  pecu- 
liariter  impositum.  Hoc  tradit  ex  professo 
Navarr.,  in  dict.  Enchirid.,  cap.  20,  numer. 
71,  ubi  etiam  reprehendit  dictum  Cajetan. 
supra  relatum,  quasi  tribuens  Cajetano, 
quod  voluerit  omnibus  religiosis  imponere 
hanc  preecepti  necessitatem  ;  sed  non  exis- 
timo  fuisse  hanc  illius  mentem,  sed  per  illam 
exaggerationem  explicasse  moralem  quam- 
dam  necessitatem  hujus  orationis  ad  religio- 
sam  perfectionem^  ut  infra  dicam.  Assertio 
ergo  certa  est,  quia  religiosus  status  ex  na- 
tura  rei  non  affert  secum  specialia  proece- 
pta,  preeter  ea  quee  in  votis  continentur  for- 
maliter  vel  virtute ;  inter  quee  non  contine- 
tur  preeceptum  orandi  mentaliter,  nisi  alio- 
quin  in  regula  contineatur,  et  tunc  non 
obligat  nisi  juxta  institutionem  regulee.  Et 
licet  demus  teneri  religiosos  ad  tendendum 
in  perfecbonem,  non  tamen  tenentur  pree- 
cepto  ad  omnia  media  perfectionis,  nec  ad 
alia  determinate,  preeter  ea  quee  unusquis- 
que  vovit,  vel  quee  cum  illis  habent  necessa- 
riam  connexionem,  vel  per  suos  Preelatos  im- 
poni  possunt;  nam  heec  etiam  virtute  et  me- 
diate  in  votis  continentur,  ut  latius  infra 
tractando  de  statu  religioso  dicendum  est. 
Ergo  loquendo  de  rigorosa  obligatione  pree- 
cepti  mentaliter  orandi,  non  est  generaliter 
imponenda  rehgiosis,  nedum  aliis  personis 
ecclesiasticis.  Verba  autem  Doctorum,  quee 
videntur  hoc  exercitium  a  religiosis  exigere 
tanquam  omnino  necessarium  ad  eorum 
statum,  intelligenda  sunt  de  necessitate  non 
preecepti,  sed  medii ,  non  ad  saiutem  simpli- 
citer  necessarii;  seu  ad  vitandum  pecealum 
mortale,  sed  necessarii  ad  consequendum  fi- 
nem  intentum  per  religiosum  statum,  quia 
est  charitatis  perfectio  et  fervor,  ac  spiricua- 
lis  suavitas,  et  promptitudo  iu  omnibus  bo- 
nis  operibus,  et  preesertim  in  his  quse  ad 
divinum  cultum  et  pietatem  pertinent. 

8.  Quarta  assertio:  mentalis  oratio  com- 
mendatur  religiosis  et  prcefertur  vocali.  — 
Quapropter  addo,  et  dico  quarto,  mentalera 

9 


130 


LIB.  II.  DE  ORATIONE  MENTALI,  AC  DEVOTIONE. 


orationem  in  aliquo  ejus  gradu  vel  modo, 
omnibus  hominibus  cujuscumque  gradus  vel 
conditionis  existant,  consulendam  esse,  ma- 
xime  vero  religiosis  et  ecclesiasticis,  seu 
Deo  specialiter  dicatis  personis.  Hoc  facile 
omnibus  persuadebitur,  ex  bis  quee  de  uti- 
litate  et  nobilitate  hujus  orationis  in  princi- 
pio  hujus  libri  diximus;  estque  sententia  D. 
Augustini,  inter  eas  quas  refert  Prosper, 
218,  ubi  specialiter  de  meditatione  loquitur, 
et  sumitur  ex  Bernardo,  lib.  1  de  Considerat. 
cap.  7  et  8.  Hinc  etiam  dixit  Cajetan.  2.  2, 
qusest.  82,  art.  3,  orationem  hanc  ( id  est, 
meditationem  et  considerationem  internam  ) 
preeferendani  esse,  cseteris  paribus,  orationi 
vocali  voluntariee,  id  est,  quae  non  est  in  pree- 
cepto  ;  quia  re  vera  per  se  loquendo  et  ordi- 
narie  est  magis  fructuosa.  Dices :  oratio  vo- 
calis  includit  mentalem,  et  addit  externum 
actum,  et  voluntatem  ejus,  quae  possunt  con- 
ferre  ad  meritum  et  satisfactionem ;  ergo 
preeferenda  est.  Propter  hoc  Navarrus,  in 
Enchiridio  de  Orat.,  cap.  18,  num.  404,  cen- 
set  orationem  vocalem  attente  factam  melio- 
rem  esse  pure  mentali.  Nihilominus  respon- 
detur  contrarium  veriusesse,  ut  docet  Abbas 
Isaac,  apud  Cassianum,  Collat.  9,  cap.  35  et 
36,  et  communiter  Patres  sentiunt.  Et  ipse 
Navarrus,  ibidem,  adeo  consulit  orationem 
mentalem,  ut  dicat  vix  posse  vocalem  fieri 
sine  aliqua  culpa,  nisi  inchoetur  ab  aliqua 
mentali,  et  aliquoties  repetatur,  prsesertim 
quando  is  qui  voce  orat,  significationem  ver- 
borum  non  intelligit.  Ratio  denique  est,  quia 
cessatio  ab  actione  externa  liberiorem  relin- 
quit  mentem  ad  recogitandum  attentius,  et 
intensiorem  affectum  eliciendum,  ideoque 
ex  hac  parte  utilior  est  per  se  loquendo. 
Est  etiam  ordinarie  difficilior,  et  corpori  la- 
boriosior,  ut  notat  Bonaventura,  in  dicto 
Processu  7  Religionis,  et  est  experientia  sa- 
tis  notum,  quia  corpus  magis  revocatur  a 
sensibus  in  mentali  exercitatione,  et  quo- 
dammodo  supra  se  elevatur,  et  ideo  illud  ex- 
ternum  otium  cum  majori  attentione  interna 
corpus  ipsum  magis  affiigit.  Preeterea  consu- 
litur  heec  oratio,  quia  multum  illuminat  ani- 
mas  in  his  quee  ad  Deum  et  salutem  perti- 
nent,  et  preeparat  illas  ad  vincendas  tenta- 
tiones,  et  pericula  peccatorum  evitanda ;  cum 
ergo  heec  utilitas  et  fructus  ad  omnes  fide- 
les  pertineat,  omnibus  consulenda  est  heec 
oratio,  maxime  vero  his  qui,  ratione  status, 
majorem  perfectionem  et  vitee  puritatem 
profitentur. 


9.  Ultima  assertio;  mentalis  oratiolicet  sit 
in  consilio,  tamen  ad  omnes  pertinet.  —  Ex 
his  colligitur  orationem  mentalem,  quantum 
est  ex  se,  ad  omnes  fideles ,  cujuscumque 
status  sint,  pertinere  posse,  id  est,  ab  omni- 
bus  exerceri  posse,  et  omnibus  proponi  de- 
bere  tanquam  aptissimum  medium,  et  mo- 
raliternecessarium  ad  vitee  puritatem,  quod 
cum  proportione  cum  quolibet  personarum 
statu  conjungi  potest.  Raque,  licet  dicatur 
esse  in  consilio,  ut  excludatur  propnum  et 
rigorosum  preeceptum,  non  tamen  est  ex  his 
consiliis  quee  constituunt  diversum  statum  in- 
ter  fideles,  vel  ad  determinatum  statum  per- 
tinent,  sed  ex  his  quee  omnibus  accommodari 
possunt,  ut  sunt  opera  iuisericordiee  frequen- 
ter  exercere,  sacramenta  frequenter  recipere, 
et  similia.  Ra  de  hac  oratione  sensit  etiam 
Navarrus  in,  Enchir.  de  Orat.,  cap.  18,  num. 
40  et  sequentibus.  Quamvis  enim  indistincte 
nunc  de  mentali,  nunc  de  vocali  oratione  lo- 
quatur,  tamen  dementaliintelligit,  cum  dicit: 
Deberemus  omnes  orare  saltem  pauxillum  in 
lecto  statim  a  somno  experrecti;  et  iterum  : 
Deberemus  mane  surgere,  et  in  surgendo  ali- 
quantisper  orare.  Ratio  vero  est,  quia  sicut  fi- 
des  omnibus  communis  est,  ita  consideratio 
rerum  fidei  omnibus  debet  esse  communis; 
et  quia  sicut  fides  est  fundamentum  et  quasi 
radix  jusiitiee,  ita  consideratio  mysteriorum 
fidei  est  magnum  adjumentum  ad  conservan- 
dam  et  augendam  justitiam,  quo  adjutorio 
omnes  indigent.  Rem  nullus  vel  propter  im- 
peritiam,  vel  propter  occupationem  excusari 
potest,  quia  omnibus  potest  accomtnodari,  ut 
dicemus  in  cap.  sequenti. 

CAPUT  V. 

QU0M0D0  M0RALES  CIRCUMSTANTIiE  IN  USU  ORA- 
TIONIS  MENTALIS  COMMUNITER  OBSERVAND^ 
SINT? 

4 .  Orationis  mentalis  circumstantite. — Hsec 
qurestio  valde  necessaria  est  ad  praxim  hujus 
orationis,  et  ad  explicandam  ultimam  asser- 
tionem  in  fine  preecedentis  capit.  illatam, 
hanc  orationem  ad  omnes  homines  pertinere. 
Nam,  cum  non  omnes  ejusdem  sint  capacita- 
tis,  otii,  vel  negotii,  nec  omnes  habeant 
eamdemloci  commoditatem,  ideo  discurrendo 
per  has  circumstantias,  necessarium  est  ex- 
ponere  quid  secundum  se  necessarium  sit, 
vel  expediat,  ut  haec  oratio  recte  fiat,  et  quo- 
modo  unicuique  accommodanda  singula  sint 


CAP.  V.  QUOMODO  MORALES  CmCUMSTANTLE  IN  USU  ORATIONIS,  ETC. 


J31 


juxta  uniuscujusque  capacitatem.  Suntautem 
morales  circumstantiee,  persona,  tempus,  lo- 
cus,  finis,  materia,  seu  quid  vel  circa  quid, 
modus,  et  quibus  auxiliis,  per  quas  breviter 
discurremus. 

2.  Prima  assertio  ,•  exparte  orantis  nulla  pe- 
culiaris  conditio  est  necessaria.  —  Primo  ergo 
ex  parte  personee  orantis  nulla  videtur  pecu- 
liaris  conditio  vel  qualitas  necessaria,  loquen- 
do  de  tota  latitudine  orationis  mentalis;  om- 
nis  enim  homo,potens  uti  ratione  et  fi.de,  ca- 
pax  est  alicujus  gradus  orationis ,  licet  non 
singuli  sint  apti  ad  omnes,  ut  per  se  constat, 
et  probat  ratio  facta.  Applicatio  autem  singu- 
larum  personarum  ad  hunc  vel  illum  oratio- 
nis  modum,  ad  prudentiam  spectat,  et  ex  di- 
cendis  poterit  aliqua  ex  parte  intelligi. 

3.  Objectio.  —  Responsio.  —  Solum  videri 
potest  ad  hoc  exercitium  ineptus,  qui  est  in 
statu  peccati  mortalis,  tum  quia  hsec  oratio 
est  quoddam  colloquium  cum  Deo  ,  peccator 
autem  indignus  est  tali  colloquio  ;  turn  maxi- 
me  quia  peccatum  mortale  impedit  ne  quis 
practice  consideret  res  pertinentes  ad  salu- 
tem,  et  illi  statui  repugnantes.  Respondeo, 
imo  peccatores  maxime  indigere  hoc  exerci- 
tio,  et  interna  consideratione  sui  miseri  sta- 
tus,  et  periculi  in  quo  versantur  ,  et  divinse 
bonitatis,  ac  felicitatis  eeternse,  ut  ad  deseren- 
dum  illum  statum  excitentur.  Duobus  autem 
modis  potest  aliquis  in  peccalo  esse  :  primo, 
tantum  babitualiter,  quia  illud  commisit  et 
non  delevit ,  nec  detestatus  est;  secundo, 
quia  est  in  actuali  vel  virtuali  complacentia 
iliius.  Prior  status  per  se  non  repugnat  cum 
hoc  exercitio,  quia  libro  superiori  ostendi- 
mus  posse  peccatorem  orare  Deum,  et  collo- 
quia  cum  eo  miscere,  si  cum  debita  humili- 
tate  et  reverentia  id  faciat;  ergo  multo  magis 
poterit  de  rebus  divinis  et  eeternis  meditari, 
et  paulatim  ad  illa  affici.  Et,  licet  peccatum 
ex  se  videatur  bomines  retrahere  ab  hac  con- 
sideratione,  quodam  modo  vero,  per  occasio- 
nem,  ad  illam  provocat  propter  majorem  in- 
digentiam  et  necessitatem  talis  personee,  et 
ideo  talis  peccator  omnino  incitandus  est  et 
provocandus  ad  hoc  exercitium,  ita  tamen  ut 
accommodate  ad  statum  suum  illo  utatur,  ut 
statim  attingemus.  Alter  vero  peccator  valde 
indispositus  est  ad  hoc  orandi  genus  ,  et 
quamdiu  affectum  non  reliquerit ,  vix  potest 
fructuose  et  practice  ad  hoc  exercitium  ap- 
plicari ;  sed  nihilominus  non  est  omnino  in- 
capax,  quia  non  semper  est  in  illo  actuali  af- 
fectu  pravo.  Et  ideo  etiam  potest  et  debet  in- 


terdum  ad  se  redire,  ac  eeterna  considerare, 
vel  malum  in  quo  versatur ;  nam  heec  est  via 
qua  maxime  induci  potest  ad  illum  affectum 
mutandum,  interveniente  divina  gratia,  quee 
considerationem  promovet,  quam  inspirat,  si 
homo  illi,  ut  debet,  cooperetur. 

4.  Oratio  dupliciter  fieri  solet-  continue  et 
discrete.  — Secunda  est  circumstantia  tempo- 
ris,  quee  secundo  loco  proponebatur,  circa 
quam  observandum  est,  duobus  modis  posse 
orationem  mentalem  esse  in  usu:  primum  vo- 
carepossumus  durabilem  et  permanentem,  et 
quasi  ex  instituto,  alterum  quasi  per  occasio- 
nem,  et  in  transitu.  Prior  modus  est,  quando 
aliqua  hora  diei,  vel  notabilis  pars  ejus  ad 
mentaliter  orandum  velmeditandum  assigna- 
tur,  cessando  ab  omnibus  aliis  actionibus  ex- 
ternis,  et  motionibus  sensibilium  objectorum 
externorum,  solis  iuterioribus  actibus  vacan- 
do.  Altermodus  est,  quando  inipsismet  actio- 
nibus  et  occupationibus  externis  mens  ipsa 
ad  momentum  subtrahitur,  et  ad  Deum  as- 
cendit,  vel  ad  se  suaque  peccata  converti- 
tur,  vel  aliquid  simile  operatur.  Omnis  enim 
similis  interna  molio  ad  mentalem  otationem 
pertinet,  ut  nunc  de  illa  loquimur. 

5.  Discreta  oratio  nullis  occupationibus  cir- 
cumscribitur.  —  Et  in  hoc  quidem  posteriori 
modo  non  intervenit  illa  difficultas ,  quee  ex 
defectu  temporis  et  multitudine  occupatio- 
num  objici  solet ;  nam  cum  quacumque  ac- 
tione  et  occupatione  misceri  potest  heec  ora- 
tio  magis  vel  minus  frequenter,  pro  capacita- 
te  personse  et  occupationis.  Semper  tamen 
potest  aliquoties  fieri,  quia  nullus  est  tam 
ineptus  qui  non  possit  ad  hoc  facile  instrui  et 
induci,  si  velit,  nec  occupatio  potest  esse  tam 
vehemens  et  continua  (moraliter  loquendo  ), 
quin  permittathujusmodi  mentis  recessus  vel 
fugas  ad  aliquid  altius  amandum,  vel  consi- 
derandum  brevissime,  vel  ad  petendum  auxi- 
lium  divinum,  vel  ad  referendum  in  Deum  id 
quod  agitur.  Unde  Bonaventura,  dicto  lib.  7, 
deProcessuReligion.,  cap.  11  :  Lect ionem  (in- 
quit)  scppe  interrumpat  oratio,  sicut  alias  ac- 
tiones ,  ut  semper  mens  ad  Deum  elevetur,  a 
quo  nolis  bonum  profluere  necesse  est.  Et  hunc 
frequentem  orandi  modum  multum  commcn- 
dant  Patres,  preesertim  Chrysostoin. ,  bomil. 
79  ad  Populum,  ubi  ait  Christum  et  Paulum 
docuisse  frequentes  et  breves  orationes  face- 
re  ;  August.,  Epist.  112,  cap.  \0;  et  Cassian., 
Collat.  9,  cpa.  35,  et  lib.  2  de  Instit.  Monast., 
cap.  40  et  14,  et  lib.  3,  c.  2.  Atque  hic  orandi 
modus  valde  fructuosus  est,  non  solum  pro- 


132 


LIB.  II.  DE  OIUTIONE  MENTALI,  AG  DEVOTIONE. 


pter  meritum  talium  actuum,  quod  est  ma- 
gnum,  ut  notavit  Bonaventura,  lib.  de  Per- 
fect.  vitse,  cap.  5,  sed  etiamquia  hic  frequens 
Dei  memoria  continet  animum  in  officio,  et 
ad  bene  operandum  multum  juvat,  prseter 
auxilium  quod  impetrat,  si  petitionem  habeat 
adjunctam. 

6.  Hcbc  oratio  midtwm  juvatur  uswprolixce 
orationis.  —  Erit  autem  hic  modus  non  diffi- 
cilis  hominibus,  cujuscumque  status  et  con- 
ditionis  sint,  si  et  instructionem  habeant,  et 
ad  illum  applicari  incipiant  ,  et  paulatim 
usum  acquirant.  Et  sane  si  frequentius  popu- 
lo  preedicaretur,  et  fideles  ad  illum  exercen- 
dum  excitarentur,  fortasse  multi  ex  communi 
plebe,  aliqua  saltem  ex  parte  illum  exerce- 
rent,  nonfsine  magno  fructu.  Regulariter  ta- 
men  non  ita  est  :  tum  quia  deest  instructio 
et  admonitio  ;  tum  etiam  quia  ordinarie  sup- 
ponit  animum  bene  affectum  circa  spiritua- 
lia,  et  illa  magis  curantem  quam  tempora- 
lia  ;  requirit  enim  internam  curam  et  sollici- 
tudinem,  quee  memoriam  excitet;  heec  autem 
nisi  oriatur  ex  affectu,  durabilis  non  est.  Un- 
de  etiam  hic  modus  frequenter  orandi  per 
momentaneos  actus,  supponit  alium  usnm 
quietae  et  perseverantis  orationis ,  ex  qua 
nascatur  illa  jugis  memoria,  sicut  ex  habitu 
nascuntur  actus,  et  ex  ardenti  calore  ex  pras- 
sentia  ignis  concepto  manent  reiiquiee  ,  et 
quasi  vestigia  ejus,  etiam  multo  tempore  post 
separationem  ignis,  ut  tractat  Dionys.Carth., 
de  Perfect.  charitat.,  art.  44.  Et  ita  moraliter 
loquendo  necesse  est  ad  alterum  orandi  mo- 
dum  recurrere,  et  pro  aliquo  designato  tem- 
pore,  ab  aliis  actionibus  vacuo,  consideratio- 
ni  seu  orationi  vacare,  ut  recte  monuit  Bona- 
ventura,  loco  citato,  et  consuluit  optime  Au- 
gustinus,  in  libro  sent.  Prosper. ,  qui  habe- 
tur  in  fine  tertii  tomi,  sent.  218  dicens  :  Qui 
otiosus  et  quietus  own  cogitat  ^Deum,  quomodo 
inter  actus  mullos  ct  laboriosa  negotia  de  illo 
poterit  cogitare  ?  Meditetur  ergo  qua?  Dei  sunt 
fidelis,  cum  vacat,  et  bene  operandi  substantiam 
quairat,  ne  in  actione  deficiat. 

7.  Secunda  assertio  :  ad  durabilem  oratio- 
nem  nulla  est  determinatio  temporis,  nec  ex 
pracepto,  nec  ex  consilio.  —  Maiutinum  ta- 
men  est  aptius.  —  Hoc  autem  tempus,  ut  ad 
tacitam  difficultatem  respondeamus,  non  ha- 
bet  certam  dcterminationem  pro  omnibus, 
non  solum  ex  preecepto,  ut  dixi,  verum  etiam 
nec  sub  consilio,  quia  neque  omnes  sunt 
eeque  capaces,  nec  status  ejusdem  rationis, 
neque  actiones  vel  occupationes.  Non  tamen 


potest  esse  tam  actuosa  vita,  quee  non  relin- 
quat  aliquod  tempus  diei  vacuum,  in  quo  pos- 
sit  homo  in  aula  mentis,  de  Deo,  et  de  se- 
ipso,  et  de  actionibus  suis  recogitare,  et  bona 
proponere,  ac  recta  ordinare.  Hoc  autem 
tempus  aptissimum  esse  solet  matutinum , 
cum  primum  homo  de  lecto  surgit,  juxta  il- 
lud  Psalm.  62  :  In  matutinis  meditabor  in  te ; 
et  Psalm.  87  :  Et  mane  oratio  mea  praveniet 
te.  Unde  Ambrosius,  libro  de  Cain  et  Abel, 
cap.  8:  Habes  (inquit)  alibi ,  ut  solis  ortum 
oratione  prwvenias  ;  occurre  (inquit )  ad  solis 
ortum.  Indicant  verba  Sapientis,  Sapient.  16: 
Quod  enim  db  igne  non  poterat  exterminari, 
statim  ab  exiguo  radio  solis  calefactum  tabes- 
cebat,  ut  notum  omnibus  esset  quoniam  oportet 
prcevenire  solem  ad  benedictionem  tuam,  et  ad 
ortum  lucis  te  adorare.  Sic  etiam  m  Psalm. 
118  dicitur  :  Prwveni  in  maturitate,  et  clama- 
vi ;  quod  statim  explicatur:  Pra-venerunt  ocu- 
li  mei  ad  te  diluculo,  ut  meditarer  eloquia  tua. 
Ubi  Ambrosius  sermon.  19,  elegantissime 
idem  prosequitur ;  et  inter  alia  :  An  nescis 
(inquit),  o  Jiomo ,  quod  primitias  cordis  ac 
vocis  quotidie  Deo  debeas  ? 

8.  Probatur  quoad  secundam  partem  asser- 
tio.  —  Quibus  verbis  primam  rationem  hujus 
temporis  indicat,  quam  libro  etiam  de  lnstit. 
virginis,  his  verbis  expressit :  Bona  oratio  quw 
hominem  servat,  ut  primo  a  divinis  inchoemus 
laudibus;  et  ideo  fortasse  Ecclesiast.,  38,  de 
justo  dicit :  Cor  suum  tradid.it  ad  vigilandum 
diluculo  ad  Dominum,  qui  fecit  illum.  Proverb. 
8  ait  Sapientia :  Qui  manevigilant  adme,  inve- 
nient  me.XJn&e  David  ait,  Psal.  5  :  Mane  exau- 
dies  vocem  meam;  ubi  Chrysostumus :  Ab  initio 
(inquit)  diei  dabat  Deo  primitias.  Oportet  ad 
gratias  Deo  agendas  solem  prwvenire,  et  ante 
ortum  lucis  interpellare  os.  Denique  est  illud 
tempus  aptissimum,  quia  tunc  debet  homo 
omnia  sna  in  Deum  ordinare.  Alia  moralis  ra- 
tio  esse  potest,  quia  tunc  est  corpus  melius  ad 
hoc  exercitium  dispositum.  Tertia,  quia  post- 
quam  homo  incipit  distrahi  externis  actionibus, 
vixsoletinveniretempus  ad  orationem  aptum, 
nisi  vel  ipsemet  status  personee  sit  vitee  con- 
templativee,  et  secum  afferat  hanc  obligatio- 
nem,  vel  affectus  et  propositum  .sit  adeo  effi- 
cax,  ut  occurrentes  difficultates  vincat.  Unde 
quiahocpaucorumest,  optimumconsiiiumest 
statim  summo  mane  preevenire.  Et  hoc  modo 
vix  poterit  aliquis  excusari  propter  multitudi- 
nem  occupationum  externarum,  si  velit  ita  vi- 
tam  suam  moderari  et  disponere,  ut  sobrie, 
temperate  ac  pie  vivat.  Eo  vel  maxime  quod 


CAP.  V.  QUOMODO  MORALES  CIRCUMSTANTI.E  1N  USU  ORATIONJS,  ETC. 


133 


oratio  ipsa,  siusus  cjus,  supcratis  iu  principio 
difficultatibus  apparentibus,  inchoetur  et  in 
eo  perseveretur,  ipsa  (ut  sic  dicam)  sibimet 
lucratur  tempus,  dum  superfluas  et  inutiles 
occupationes  vitare  docet,  eisque  non  se  ni- 
mium  implicare,  ut  late  tractat  Gregorius, 
lib.  23  Moral.,  cap.  20,  alias  12.  Reliqua  vero, 
quse  ad  bujus  circumstantise  mensuram  prse- 
finiendam  spectant,  magis  consilio  etpruden- 
tia  indigent  quam  doctrina.  Non  omittam  ta- 
men  advertere  inter  officia  orationis  mentalis 
merito  computari  internam  conscientise  exa- 
minationem,  quse  bominibus  huic  orationi  de- 
ditis  familiaris  esse  debet,  et  ad  minimum 
semel  in  die  fieri;  et  ad  illam  nocturnum 
tempus  esse  magis  opportunum,  ut  infra  trac- 
tando  de  statu  Religionis  latius  dicemus  ;  et 
interim  videri  potest  Csesarius,  homil.  31. 

9.  Tertia  assertio :  nullus  locus  ex  se  est 
ineptus  ad  orationem  mentalem.  —  Probatur 
auctoritate.  —  Probatur  ratione.  — Tertia  cir- 
cumstantia  est  locus  aptus,  de  qua  circum- 
stantia,  quod  attinet  ad  materiam  moralem, 
certum  est  nullum  locum,  quantumvis  sordi- 
dum  et  vilem  seu  infimum,  esse  ex  parte  sua 
ineptum  ad  mentalem  orationem.  Itaque,  licet 
de  oratione  vocali  sit  aliqua  controversia,  an 
pendeat  aliquo  modo  ex  qualitate  loci  ut  ho- 
neste  fiat,  de  mentali  nulla  est,  sed  ubique  po- 
test  sancte  fieri,  quantum  est  ex  parte  loci.  Ra 
docuit  D.  Thomas  in  illud  primse  Timoth.  2  : 
Volo  tos  orare  in  omni  loco,  lectione  secunda, 
ubi  quoad  mentalem  orationem  hoc  vult  intel- 
ligi  sine  ulla  limitatione,  licet  ad  exJdbenda 
(inquit)  externa  orationis  signa,  non  omnia  loca 
sint  accommodata,  sed  oporteat,  vel  scandali, 
vel  publica?  cedificationis  rationem  habere.  Sic 
dixit  ibidem  Anselmus,  in  omni  loco  orandum 
esse,  quia  Deus  ubique  est.  Chrysostomus  vero, 
homil.  79  ad  Populum,  in  foro  etiamet\in  medio 
slrepitu  et  clamore  Tiominum  (ait)  orandum  esse 
mentaliter  Deum  .  et  concludit :  Templum  es, 
ne  locum  qua-ras.  Quomodo  etiam  dixit  Ber- 
nardus,  in  libro  Meditat. :  Ubicumque  fueris, 
intra  teipsum  oraj  si  longefueris  ab  oratorio,  ne 
quceras  locum,  quoniam  ipse  locus  es .  Quem  re- 
tulit  Glossa,  in  Clement.  prima,  de  Reliq. 
et  venerat.  Sanct.,  verb.  Orationem,  versus  fi- 
nem;  et  Navarrus,  dicto  Enchirid.,  c.  5,  n.  2 
et  6.  Et  ratio  reddi  potest,  quia  oratio  men- 
talis  per  se  spiritualis  est ;  unde  non  pendet 
quoad  honestatem  a  conditione  corporalis 
loci.  Rem  quia  ubique  optimum  est  Deum 
amare,  colere,  revereri,  et  gratias  agere,  ut 
etiam  in  prsefatione  missse  dicitur.  Atque  hoc 


quidem  maxime  locum  habet  in  illo  modo 
mentaliter  orandi,  per  breves  et  frcquentes 
ascensiones  cordis  ad  Deum,  quas  jaculato- 
rias  orationes  vocant;  hse  namque,  cum  non 
requirant  permanentem  attentionem,  non  so- 
lum  ex  natura  talium  actionum,  sed  etiam  ex 
parte  nostra  accommodate  fieri  possunt  in 
omni  loco.  At  vero  diuturna  et  quieta  oratio, 
iicet  ex  parte  sua  non  determinet  peculiarem 
loci  conditionem,  ex  parte  nostra  requirit  sal- 
tem  locum  solitarium  et  quietum,  utD.  Tho- 
mas  in  loco  citato  notavit. 

10.  Ad  removenda  impedimenta,  necessaria 
esse  potest  specialis  loci  conditio.  —  Quocirca, 
licet  per  se  non  postuletur  specialis  conditio 
loci,  ut  honesto  ac  debito  modo  fiat  oratio, 
nibilominus  ad  removenda  impedimenta,  ex 
parte  hominis  necessaria  esse  potest.  Et  hoc 
modo  dicebat  Christus  Dominus  ,  Matth.  6: 
Cum  oraveris,  intra  in  cubiculum  tuum ,  et 
clauso  ostio,  ora  Patrem  iuum.  Quod  sine  du- 
bio  ad  litteram  intelligitur  etiam  de  loco  ma- 
teriali,  utibi  Theophyl.  notat,  et  Chrysostom., 
hom.  8  in  primam  ad  Timoth.  Verum  tamen 
est,  non  idtunc  consuluisse  Christum  propter 
commoditatem  quiete  orandi,  sed  ad  signifi- 
candum  affectum  et  rectam  intentionem , 
quam  in  orando  habere  debemus,  ut  soli  Deo 
placeamus  et  illum  colamus,  non  ut  ab  homi- 
nibus  videamur ;  nam  ad  hoc  etiam  utile  est 
secrete  orare,  et  in  cubiculo  clauso.  Nam,  li- 
cet  suis  temporibus  et  modis  etiam  publica 
oratio  utilis  sit,  et  interdum  necessaria,  fieri 
tamen  debet  ex  eadem  intentione  placendi 
soli  Deo,  et  tunc  perinde  fit  ac  si  clauso  cubi- 
culo  fieret,  ut  Chrysostomus  ibi,  hom.  19,  no- 
tavit.  Nihilominus  tamen  sententia  Christi 
vera  est  et  locum  habet  in  negotio  de  quo 
tractamus ;  nam,  si  commode  potest  locus 
aliquis  secretus  et  segregatus  ad  orandum  in- 
veniri,  eligendus  est,  qui  locus  nomine  cubi- 
culi  clausi  significatur.  Sic  de  Petro  legimus, 
ascendisse  in  superiorem  partem  domus  ad 
orandum,  Actorum  10;  et  simile  est  Job.  3, 
Judith  8  et  9.  Et  in  hoc  sensu  dixit  Isidor., 
lib.  3  Sentent.,  cap.  7  :  Oratio  in  privatis  lo- 
cis  opportuniics  funditur,  majusque  obtentum 
impetrat,  dum,  Deo  tantum  teste,  depromitur. 
Quod  si  hujusmodi  locus  desit,  quilibet  soli- 
tarius  locus  erit  cubiculum  clausum;  sicut 
Christus  orabat  in  montibus  et  horto,  Marc.  6, 
Luc.  21,  et  de  Isaac  et  Jacob  legitur,  Genes. 
24  et  26.  At  vero  ubi  omnino  hsec  commoditas 
deest,  non  propterea  omittenda  est  oratio, 
sed  quilibetlocus  sufficit.  Majus  enimincom-' 


m 


LIB.  II.  DE  ORATIONE  MENTALI,  AG  DEVOTIONE. 


modum  esset  orationem  omittere,  quam  loci 
incommoditatem  sustinere. 

11.  Allegorica  verborum  Christi  interpreta- 
tio  auctoritate  Patrum  firmatur,  et  inter  loca 
externa,  Ecclesia  prcefertur.  —  Debet  ergo 
tunc  mens  sese  colligere  utpotuerit,  etiamsi 
aliquo  modo  aliorum  stepitu,  vel  rumore  im- 
pediatur.  Et  sic  multi  Patres  exponunt  dicta 
Ghristi  verba  allegorice  de  cubiculo  cordis, 
ubi  Deus  a  nobis  orandus  est  mente,  clauso 
ostio  oris  vel  sensuum,  ac  remotis  aliis  cogi- 
tationibus,  quantum  in  nobis  fuerit,  ut  tra- 
dunt  Cbrysostom.  supra,  et  Auctor  Imper- 
fecti,  bomil.  13  ;  Hilar.,  canon.  5,  in  Matth. ; 
Augustin.  ,  Conc.  2 ,  in  Psalm.  33  ;  Am- 
bros.,  lib.  6  de  Sacramentis,  cap.  3  ;  Bo- 
naventura,  lib.  de  Perfection.  vitee,  cap. 
3  ;  et  ex  Cassiano  idem  retulit  Glossa  ci- 
tata,  in  Clement.  prima,  de  Reliquiis  et 
vener.  Sanct.,  habetur  Collat.  9,  cap.  34. 
Notatetiam  alia  Glossa,  iri  cap.  Per  Simoniam, 
distiuct.  A\,  ubi  textus  Concilii  Gangrensis 
ait :  Pietatem  in  privatis  domibus  non  conclu  • 
dentes  ;  non  tamen  damnat  orantes  in  priva- 
tis  domibus,  sed  eos  qui  reprehendebant  ora- 
tionem  publicam,  vel  in  Ecclesia  factam  ; 
quod  erroneum  est,  ut  alias  diximus,  et  in  se- 
quentibus  dicemus.  Quapropter  si  publicus 
locus  eligendus  est,  preeferenda  est  Ecclesia, 
quee  locus  est  sacer,  et  per  se  ad  omnem  ora- 
tionem  destinatus  ;  nam,  licet  oratio  mente 
fiat,  homo  qui  orat  corporalis  est,  et  ratione 
loci  juvari  potest  specialius  a  Deo,  vel  etiam 
exaudiri ;  tamen,  considerata  fragilitate  hu- 
mana,  locus  secretus  et  remotior  solet  esse 
commodior.  Nunquam  ergo  impedietur  om- 
nino  heec  oratio  propter  loci  penuriam,  sed 
prout  occasio  tulerit,  prudenti  arbitrio  eligen- 
dus  est. 

12.  Quarta  assertio :  in  oratione  mentali  non 
solum  generalis  finis,  sed  etiam  particularis 
proponi  debet,  ad  quem  scilicet,  omnes  alice  cir- 
cumstantice  dirigantur. —  Ex  his,  facile  est  de 
aliis  circumstantiis  dicere,  inter  quas  princi- 
palem  locum  tenet  finis  :  circa  quam  circum- 
stantiam  adverto,  inhocmentali  exercitio  ha- 
bendam  esse  rationem  non  tantum  boni  et 
honestifmis  in  generali,  prout  necessarius  est 
in  omni  bona  oratione  et  operatione^  qualis 
in  praesenti  esse  debet  vel  cultus  et  gloria 
Dei,  vel  spiritualis  profectus  operantis,  vel 
alius  similis  ;  sed  maxime  observandum  esse 
ut  aliquis  peculiaris  fructus  spiritualis  per  ta- 
lem  orationem  queeratur.  Semper  enim  ali- 
quis  scopus  hujusmodi  preefigendus  est  oranti 


mentaliter,  ut  reliquas  omnes  circumstantias, 
vel  conditiones  orationis  tali  fmi  accommo- 
det.  Est  enim  pree  oculis  habendum,  menta- 
lem  orationem  de  qua  hic  prsecipue  tracta- 
mus,  non  assumi  tantum  propter  eos  effectus 
quos  communes  habet  cum  oratione  vocali, 
ut  sunt,  impetrare,  satisfacere,  mereri.  de 
quibus  iri  preecedenti  libro  dictum  est ;  sed 
assumi  etiam  propter  spirituales  utilitates 
quas  habet  ad  virtutes  acquirendas  vel  exer- 
cendas,  preesertim  ad  dilectionem  Dei,  com- 
punctionem,  etc.  Hic  ergo  fructus  potest  esse 
multiplex,  et  ideo  expedit  aliquem  determi- 
natum  sibi  preefigere,  et  ad  illum  accommo- 
dare  alias  orationis  circumstantias. 

13.  Duo  cavenda  sunt  circa  finem  particu- 
larem.  —  In  hoc  autem  fine  sibi  prsestituen- 
do  seu  intendendo  ,  duo  extrema  cavenda 
sunt :  unum  est,  ut  homo  non  omnino  in  in- 
certum  tendat ,  et  vagam  ( ut  sic  dicam  )  vel 
generalem  tantum  intentionem  orandi  vel  co- 
gitandi  de  rebus  divinis  habeat  :  sic  enim 
frequenter  fiet  ut  vel  variis  et  peregrinis  co- 
gitationibus  agitetur,  et  omnino  distractus  sit, 
vel  certe  ut  veluti  casu  et  fortuito  in  hunc  vel 
iilum  motum,  aut  cogitationem  incidat,  et  ex 
una  in  aliam  transeat  cum  parvo.,  vel  nullo 
fructu ;  oportet  ergo  ut  peculiarem  finem  et 
fructum  sibi  preefigatj,  ut  verbi  gratia,  com- 
punctionem  cordis,  vel  Christi  imitationem, 
vel  desiderium  et  efficax  propositum  alicujus 
certse  virtutis,  vel  alicujus  practicae  veritatis 
intelligentiam  affectivam,  vel  aliquid  simile. 
Alterum  vero  extremum  est,  ne  quis  accedat 
adeo  affectus,  et  addictus  intentioni  su.ee  ac 
desiderio,  ut  resistat  aliis  inspirationibus  vel 
motionibus  bonis^  quas  saepe  Spiritus  Sanctus 
homini  nihil  minus  antea  cogitanti  offert,  sed 
se  facile  mobilem  preebeat  motioni  divinee, 
probando  tamen  spiritus  ,  an  ex  Deo  sint. 
Unde  regulariter  ac  ordinarie  loqtiendo,  in- 
sistere  quis  debet  ut  considerationem  suam 
et  mentalem  orationem  ad  scopum  prius  pree- 
stitutum  dirigat ;  interdum  vero  si  Deus  alio 
moveat,  resistendum  non  est. 

14%  Quinta  assertio :  ex  determinatione  finis, 
quw  futura  sit  materia  orationis  mentalis  os- 
tenditur,  eademque  recensetur.  —  Ex  determi- 
nalione  vero  hujus  circumstantiee  aliee  omnes 
preefmiendee  sunt.  Nam  hinc  colligendum  est 
quamam  futura  sit  orationis  materia,  quee  in 
preesenti  appellari  potest  circumstantia  quid, 
vel  circa  quid.  Est  enim  oratio  mentalis  qua- 
si  lumen  quoddam  ostendens  quid  aman- 
dum  quidve  fugiendum  sit,  indicansque  viam 


CAP.  V.  QUOMODO  MORALES  CIRCUMSTANTl.E  IN  USU  ORATIONIS,  ETC. 


131 


veritatis,  practice  inducens  ad  illam  amplec- 
tendam  et  exercendam,  et  ideo  juxta  termi- 
num  intentum,  oportet  lumen  illud  applicare 
ad  iUam  materiam,  in  qua  illee  verilates  ma- 
nifestantur,  quae  ad  illnra  terminum  ducunt. 
Multiplex  enim  esse  potest  meclitationis  seu 
internae  recogitationis  materia  ,  nimirum 
Deus,  et  ejus  bonitas,  ac  beneficia,  promis- 
siones  ,  comminationes  ,  Christus  et  omnia 
mysteria  vitae,  mortis  ac  glorificationis  ejus, 
Sanctorum  exempla ,  propiia  peccata  et  mi- 
seriae,  aliaque  hujusmodi,  ex  quibus  quaedam 
apta  sunt  ad  excitandum  amorem,  alia  ad  ti- 
morem,  quaedam  ad  dolorem,  alia  acl  gau- 
diurn,  et  sic  de  aliis  affectibus,  ideoque  juxta 
peculiarem  scopum  intentum,  et  juxta  dispo- 
sitionem  orantis  ,  materia  eligenda  est.  Ad 
quod  necessarium  est  prudens  arbitrium  et 
consilium  ,  ut  ad  finem  capitis  generaliter 
dicam. 

15.  Tertia  assertio  .•  oratio  debet  fieri  humi- 
liter,  fidenter,  pure  ac  constanter. — Sexta  cir- 
cumstantia,  praecipue  spectans  ad  honesta- 
tem  humani  actus,  esse  solet  modus,  id  estut 
debito  modo  fiat,  quae  maxime  in  hoc  opere 
necessaria  est,  ut  cum  fructu  et  sine  periculo 
fiat.  Adhanc  circumstantiam  pertinet,  uthaec 
oratio  humiliter,  fidenter,  pure  et  instanter 
fiat,  ut  dixit  Bonavent.,  in  Stimul.  Divin. 
amor.,  cap.  4.  De  quibus  conditionibus,  et 
multis  aliis  quae  in  eis  includuntur,  multa  in 
superioribus  dicta  generatim  sunt ,  quse  ad 
hanc  orationem  applicari  possunt ;  alia  vero, 
quae  a  Theologis  mysticis  tractantur,  in  eis 
videri  possunt,  non  enim  requirunt  propriam 
disputationem. 

16.  Dubitatur  an  interruptio  orationis  men- 
talis  sit  peccatum.  —  Duo  autem  moralia  du- 
bia  breviter  hic  interrogari  possunt.  Unum 
est,  an  in  hac  oratione  sit  aliqua  culpa  volun- 
tarie  distrahi.  Certum  est  eniminhac  oratione 
necessariam  esse  attentionem,  nam  haec  con- 
ditio  de  intrinseca  ratione  orationis  est,  ut 
libro  sequenti  dicemus  de  oratione  vocali ; 
multo  ergo  magis  est  necessaria  ad  orationem 
mentalem.  At  vero  inter  eas  hoc  videtur  esse 
discrimen,  quod  oratio  vocalis  potest  durare 
quoadmaterialem  actum  externum  sine  atten- 
tione  ;  at  vero  mentalis  oratio  nullo  modo 
durat,  si  attentio  interior  omnino  cesset,  quia 
substantia  ejus  consistit  in  solo  interno  actu, 
qui  sine  attentione  fieri  non  potest,  nam  si 
durat  oratio  illa  in  actu  voluntatis,  illi  inten- 
dit  animus,  et  praeterca  ilie  supponit  actum 
intellcetus,  qui   sine  attentione  durare  non 


potest ;  si  vero  duret  in  solo  intellectu,  debet 
durare  in  aliquo  ejus  actu,  ut  infra  ostende- 
mus;  quare  non  potest  absque  attentione  con- 
tinuari  ullo  modo.  Ex  hac  igitur  doctrina  ori- 
tur  ratio  dubitandi ;  nam,  cum  aliquis  volun- 
tate  distrahitur,  voluntarie  omittit,  seu  cessat 
ab  hac  oratione ;  at  hoc  nullum  peccatum 
est;  ergo  distrahi  voluntarie  in  hac  oratione 
non  est  peccatum.  Probatur  minor,  quia  haec 
oratio  non  est  in  praecepto,  ut  ostensum  est; 
ergo  potest  omitti  sine  culpa  ;  ergo  et  inter- 
rumpi  cessando  nunc,  et  iterum  ad  illam  rede- 
undo  pro  arbitrio  orantis;  hoc  autem  fit  tantum 
per  hanc  distractionem  voluntariam;  ergo  non 
est  in  ea  peccatum.  Declaratur  ex  convenien- 
tia  et  differentia  inter  orationem  vocalem  et 
mentalem  quoad  hanc  partem;  nam,  cum 
quis  orat  vocaliter,  in  hoc  solum  peccat  ex 
defectu  attentionis ,  quod  externum  actum 
orandi  sine  debito  actu  interno  exercet ;  si 
autem  ab  utroque  actu  omnino  cesset,  tota- 
liter  interrumpendo  orationem  etiam  voca- 
lem,  et  in  aliis  actionibus  occupetur,  non  pec- 
cat,  quando  alias  ex  speciali  praecepto  non 
tenetur  continuare  orationem;  atvero  quando 
aliquis  voluntarie  distrahitur  in  oratione  men- 
tali,  hoc  posteriori  modo  se  gerit,  et  nullum 
actum  orandi  exercet  distractus  ;  ergo  non 
peccat.  Denique  vel  ille  peccat  committendo, 
velomittendo  :  noncommittendo,  quianullum 
actum  malum  efficit  (suppono  enim  distrac- 
tionem  esse  per  cogitationem  de  se  non  ma- 
lam);  nec  omittendo,quia  non  tenetur  orare; 
ergo. 

17.  Respondetur  primo,  in  modo  orandi  ve- 
lut  transeunter ,  meritorias  esse  interruptio- 
nes. —  Haec  interrogatio  habet  proprie  locum 
in  illa  oratione  mentali,  quse  pro  aliquo  certo 
tempore  durabiliter  ac  permanenter  fit  :  nam 
de  oratione  illa  transitoria,  quae  per  actus 
quasi  momentaneos  fieri  solet,  non  est  du- 
bium  quin  absque  ulla  culpa ,  imo  cum  ma- 
gno  merito  fiat  interruptio ,  et  transitus  a 
brevi  et  jaculatoria  oratione  ad  aliam  cogita- 
tionem,  et  rursus  a  tali  cogitatione  ad  motum 
alium  orationis,  quia  ille  est  quidem  motus 
discretus  mentis,  prudens  ac  rationabilis,  et 
nullam  habet  deformitatem,  ut  discursus  an- 
tea  factus  probat.  De  oratione  vero  altera 
permanente,  est  ulterius  advertendum,  duo- 
bus  modis  posse  fieri  interruptionem  iHam 
et  voluntariam  distractionem.  Primo,  ex  per- 
fecta  consideratione  et  rationabili  causa,  ut 
verbi  gratia,  si  tempore  orationis  occurrat 
occasio,  vel  loquendi  cum  alio,  vel  dandi  ali- 


436 


LIB.  II.  DE  ORATIONE  MENTALI,  AG  DEVOTIONE. 


quod  responsurn,  vel  attendendi  ad  aliquid 
qnod  tunc  occurrit  tanquam  necessarium,  aut 
valde  conveniens.  Et  tunc,  si  interruptio  fiat 
cnm  debita  reverentia  ad  Deum,  poterit  fieri 
sine  culpa,  ut  discursus  etiam  factus  probat. 
Addo  vero  in  hoc  puncto,  regulariter  hoc  non 
fieri  sine  spirituali  incommodo ,  quia  solet 
hoc  modo  magna  ex  parxe  impediri  fructus 
orationis.  Et  ideo  qui  desiderat  fructuose 
orare,  cavere  debet  hujusmodi  occasiones, 
etiamsi  inculpabiles  videantur,  quia  solent 
offerri  ex  dsemonis  industria,  ad  orationis 
fructum  impediendum. 

18.  Respondetur  secundo,  in  oratione  perma- 
nente  interruptionem  plerumque  esse  culpabi- 
lem.  —  Alio  vero  modo  fieri  potest  hsec  inter- 
ruptio  et  distractio,  ex  quadanr  animi  levitate 
vel  negligentia ;  nam  ex  una  parte  habet 
homo  voluntatem  continuandi  orationem,  et 
ad  hunc  finem  in  tali  loco,  et  tali  modo,  ac 
pro  tali  ac  tanto  tempore  assistit  in  conspectu 
Dei  peculiari  intentione  sua,  quam  non  re- 
tractavit,  vel  non  habuit  rationabilem  causam 
retractandi;  nihilominus  aliunde  est  negligens 
in  attendendo,  vel  voluntarie  aiias  cogitatio- 
nes  miscet,  et  ab  illo  exercitio  alienas.  Et  hoc 
dicimus  non  fieri  sine  culpa,  solum  tamen  ve- 
niali,  secluso  contemptu.  Et  sane  id  non  fieri 
sine  culpa  magnum  argumentum  est,  quod 
statim  prse  se  fert  deformitatem,  et  quod  om- 
nes  pii,  timentesque  Deum,  ibi  culpam  agnos- 
cunt,  et  eam  timent,  et  de  illa  se  accusant. 
Deinde  quia  id  non  fit  sine  irreverentia  erga 
Deum ;  nam,  licet  homini  sit  liberum  orare 
vel  non  orare ,  tamen  postquam  in  conspectu 
Dei  ad  loquendum  cum  illo  constituitur,  et  se 
gerit  in  habitu,  dispositione  ac  modotanquam 
continuans  sermonem  cum  illo,  et  existens  in 
prsesentia  ejus,  sine  dubio  est  aliqua  irreve- 
rentia  leviter  ad  alia  diverti,  et  iterum  ad  ser- 
monem  cum  Deo,  vel  ad  considerationem 
reverti.  Deinde  ordinarie  solent  tales  cogita- 
tiones  esse  vel  per  se  noxise,  vel  otiosee,  vel 
saltem  impedientes  valde  fructum  et  fervo- 
rem  orationis ;  ergo  non  fit  hoc  voluntarie 
sine  aliqua  culpa.  Imo  videtur  ibi  concurrere 
multiplex  ratio  culpae,  scilicet  alicujus  irreve- 
rentiee  divinee  contra  virtutem  religionis,  et 
cujusdam  nocumenti  spiritualis  contra  bo- 
num  proprium,  et  otiositatis,  vel  alterius  ma- 
litise  quam  de  se  solet  talis  cogitatio  habere. 
Prseterea  potest  hoc  confirmari,  quia  oratio 
vocalis,  etiamsi  non  sit  sub  preecepto,  non 
interrumpitur  sine  aliqua  culpa,  quando  id  fit 
sine  rationabdi  causa',  et  alia  actio  aut  verba 


interponuntur  propter  instantiam  et  levitatem 
animi,  et  nonnullam  irreverentiam.  Eadem 
autem  ratio  in  prsesenti  locum  habet ;  quam- 
vis  enim  mentalis  oratio  per  se  non  videatur 
habere  illam  unitatem,  nec  postulare  illam 
continuationem  quam  petit  oratio  aliqua  vo- 
calis,  nihilominus  moraliter  considerando  ora- 
tionem  mentalem  cumtali  intentione  ac  modo 
inchoatam,  et  in  ipsomet  habitu  et  gestu  cor- 
poris  virtute  continuatam,  habet  sufficientem 
unitatem  ut  illa  distractio  et  interruptio  ha- 
beat  rationem  irreverentise  et  culpee,  ut  recte 
declarat  Ceesarius,  homil.  33,  t.  2  Biblioth.  ; 
et  huc  spectat  illud  Hieronymi  ad  Rust., 
Epist.  4  :  Oratio  sine  intermssione,  migil  sen- 
sus  sit,  nec  vanis  cogitationibus  patens.  Ubi 
obiter  notari  potest  expositio  non  contem- 
nenda  illius  consilii,  vel  prsecepti :  Sine  inter- 
missione  orate. 

19.  Bistractio  involuntaria  tria  reqmrit. — 
Heec  autem  intelligenda  sunt  de  distractione 
voluntaria ;  nam  interdum  ac  seepe  est  invo- 
luntaria,  et  tunc  magis  est  passio  quam  actio, 
ac  subinde  ad  culpam  non  imputatur.  Ut  au- 
tem  omnino  involuntaria  censeatur,  tria  vi- 
dentur  necessaria.  Primo,  ut  a  principio  quis 
accedat  ad  orationem  cum  intentione  atten- 
dendi,  et  non  admittendi  peregrinas  cogita- 
tiones,  et  quod  in  ea  voluntate  virtute  per- 
severet,  et  saltem  illam  directe  non  retrac- 
tando.  Secundo,  ut,  quamprimum  adverterit 
se  esse  distractum,  et  de  rebus  aliis  cogitare, 
illas  relinquat,  et  ad  suum  redeat  institutum; 
nam  si  advertendo,  perseverat  in  alia  cogi- 
tatione,  jam  prius  propositum  mutat,  et  in 
hac  pugna  oportet  hominem  perseverantem 
esse,  ut  in  hoc  exercitio  possit  aliquid  profi- 
cere.  Tertio,  valde  expedit  ante  orationis 
tempus  ita  preeparare  animum,  ut  auferantur 
occasiones  morales  hujusmodi  evagationis 
animi  ac  mentis,  quod  frequentius  pertinet 
ad  consilium;  poterit  vero  esse  necessarium 
etiam  ad  honestatem  moralem  orationis,  si 
occasio  sit  adeo  proxima,  ut  homo,  omnino 
imparatus  ad  orandum  accedens,  moraliter 
non  possit  attendere ;  de  quo  videri  potest 
optime  Cassianus,  collation.  9,  c.  2,  et  colla- 
tion.  10,  cap.  11,  et  collation.  14,  cap.  13 
et  14. 

20.  Dubitatio  ■  an  certus  aliquis  corporis 
habitus  requiratur.  —  Altera  dubitatio  circa 
eamdem  circumstantiam  esse  potest,  de  mo- 
do  servando  in  exteriori  gestu  vel  habitu  cor- 
poris  in  hujusmodi  oratione  mentali,  an,  sci- 
licet,  ut  honeste  vel   convenie*nter  fiat,  ali- 


CAP.  V.  QUOMODO  MORALES  CIRCUMSTANTI/E  IN  USU  ORATIONIS,  ETC. 


137 


quid  peculiariter  observare  necessarium  sit. 
Videtur  enim  non  esse,  quia  heec  oratio  non 
exereetur  per  corpus;  ergo  dummodo  meus 
attendat,  suasquc  operationes  interius  exer- 
ceat,  corporis  positio  seu  dispositio  nihil  re- 
fcrt.  Atque  ita  videtur  docuisse  Cbrysost., 
homil.  79  ad  Populum,  dicens  :  Non  tam  voce 
opus  est,  guam  cogitatione,  negue  tam  manuum 
exlensione,  guam  animi  intentione,  negue  figu- 
ra,  secl  intellectu.  Et  infra  :  Licet  genua  non 
flectas,  negue  percutias  pectus,  nec  in  ccelum 
manus  extendas,  si  mentem  tantum  ferventem 
exhiheas,  orationis  perfectionem  consummares. 
21.  Respondelur ,  in  oratione  mentali  illum 
corporis  habitum  reguiri,  gui  reterentiam  et 
humilitatem  significat.  —  Dicendum  nihilo- 
minus  est,  quamvis  mente  tantum  et  secrete 
orandum  sit,  oportere  in  exteriori  habitu  et 
gestu  corporis  eum  modum  servare,  qui  re- 
verentiam,  subjectionem  et  humilitatem  ani- 
mi  significare  solet,  et  hanc  esse  veluti  gene- 
ralem  regulam  per  se  observandam ;  ex  causa 
vero  prsetermitti  posse,  et  quasi  dispensari, 
ut  sine  peculiari  corporis  positione  aut  gestu 
oratio  interior,  etiam  diuturna,  fundatur. 
Haec  sententia  quoad  generalem  regulam  col- 
ligitur  ex  usu  Christi  et  Sanctorum,  quem 
nobis  Scriptura  refert ;  de  Christo  enim  legi- 
mus  orasse  flexis  genibus,  Luc.  22 ;  Matth. 
vero,  cap.  26,  et  Marcus,  14,  addunt  etiam 
prostratum  in  terra  orasse  ;  unde  verisimile 
est  vel  incepisse  orationem  genibus  flexis,  et 
postea  fervore  orationis  procidisse  in  faciem 
suam  super  terram,  vel  pro  varietate  affec- 
tuum  nunc  uno  modo,  nunc  alio  usum  fuisse. 
Alii  existimant,  propter  solam  genuflexionem, 
dici  potuisse  procidisse  in  terram  ;  verumta- 
men  quod  Matth .  addit,  procidisse  in  faciem 
suam,  plus  signiticare  videtur.  De  Stephano 
refertur,  Actor.  7,  positis  genibus  orasse  pro 
inimicis;  et  de  Petro,  cap.  9,  flexis  genibus 
orasse  ad  resuscitandam  Tabitham;  et  de 
Paulo  dicitur,  c.  20  :  Positis  genibus  suis, 
oravit  cum  omnibus  illis.  Atque  hunc  usum 
antiquiorem  fuisse  constat  ex  Dani.  6,  et  3 
Reg.  8,  et  Ecclesise  perpetua  traditione  reten- 
tum  fuisse  constat,  ex  multis,  quae  Durandus 
colligit,  lib.  de  Ritib.  Ecclesiastc,  cap.  24, 
num.  20  et  seq.;  et  Canis.,  in  Catechis.,  tit. 
de  Oration.,  queest.  7.  Quamvis  autem  in 
preedictis  locis  non  declaretur  aperte  sermo- 
nem  esse  de  oratione  mentali,  tamen  est  ser- 
mo  de  oratione  absolute,  et  in  multis  locis 
verisimile  est  fuisse  mentalem,  saltem  magna 
ex  parte,  ut   cum  Christus  prolixius  orabat. 


Quod  autem  de  genuflexione  dictum  est,  in- 
telligendum  est  etiam  dc  aliis  gestibus,  vel 
signis  corporeis,  humilitatem,  vel  summissio- 
nem  animi  indicantibus,  ut  sunt  elevatio,  vel 
cxtensio  manuum,  nudatio  capitis,  et  similia. 
De  quibus  Tertullianus,  in  Apologet.,  cap. 
30  :  Illuc  suspicientes  Christiani  manibus  ex- 
pa?isis,  guia  innocuis,  capite  nudo,  guia  non 
ernbescimus,  denigue  sine  moniiore,  guia  de 
pectore  oramus,  etc.  ;  et  Hieronymus  ad 
Rust.,  Epist.  4  :  Corpus pariter  et  animus  ten- 
datur  ad  Dominum. 

22.  Neque  refert  quod  oratio  mente  tan- 
tum  fiat.  Primo  quidem  quia  homo  ipse  est 
qui  orat,  et  quamvis  non  oret  per  corpus, 
orat  in  corpore,  et  potest  simul  per  corpus 
adorare,  quando  mente  orat ;  est  autem  opti- 
ma  dispositio  ad  orationem  adoratio  prsevia. 
Unde  dicitur  de  matre  filiorum  Zebedeei,quod 
accesit  adorans,  et  petens  aliguid  ab  eo  ;  juxta 
quod  recte  Hieronymus,  ad  Eplies.  3,  ait  : 
Hcec  spiritualiter  exponentes,  non  statim  juxta 
litteram  orandi  consuetudinem  tollimus,  gua 
genu  posito,  Deum  suppliciter  adoramus,  et 
fixo  in  terram  poplite,  magis  guam  ab  eo  pos- 
cimus,  impetramus.  Secundo,  quia  licet  homo 
mente  oret,  excitatur  multum  his  signis  ex- 
ternis;  nam,  sicut  corpus  compositum  et  hu- 
miliatum  est,  ita  etiam  componitur  et  humi- 
liatur  animus.  Sic  fere  Augustinus,  lib.  de 
Cura  pro  mortuis  agenda,  cap.  5  :  Orantes 
(inquit)  de  membris  sui  corporis,  faciunt  guod 
supplicantibus  congruit ,  cum  genua  figunt, 
dum  extendunt  manus,  vel  etiam  prostemuntur 
solo ,  et  si  guid  aliud  visibiliter  faciunt,  guam- 
vis  eorum  volv.ntas  et  invisibilis  intentio  Deo 
notce  sint,  nec  ille  indigeat  his  indiciis,  ut  hu- 
manus  ei  pandatur  animus,  sed  his  magis  se- 
ipsum  excitat  homo  ad  orandum  gemendumgue 
humilius  atgue  ferventius.  Et  nescio guomodo , 
cum  hi  motus  corporis  fieri,  nisi  motu  animi 
prcecedenti,  non  possint,  eisdem  rursus  exterius 
visibiliter  factis,  ille  interior  invisibilis,  gui 
eos  fecit,  augetur,  ac,  per  hos,  cordis  affectus, 
gui,  ut  fierent  ista,  prcecessit,  guia  facta  sunt, 
crescit. 

23.  Quce  corporis  positiones  assumi  possint 
ad  breves  orationes,  et  ad  longiores,  guando  se- 
creto  fit  oratio.  —  In  oratione  publica  modus 
communis  orandi  servandusest. —  Cum  tamen 
varise  et  multiplices  esse  possint  corporis  ad 
orandum  aptee  compositiones,  ut  stando,  ge- 
nua  flectendo,  prosternendo  in  terram  totum 
corpus,  et  similes,  non  potest  regula  genera- 
lis  tradi,   qusenam  preeferenda  sit.  Existimo 


138 


LIB.  II.  DE  ORATIONE  MENTALl,  AG  DEVOTIONE. 


tamen  ad  breves  orationes,  quamcumque  po- 
sitionem  assumi  posse,  et  interdum  esse  uti- 
les  quse  profundiorem  humilitatem  indicant, 
vel  corpus  magis  exercent,  vel  laboriosiores 
sunt,  dummodo  secrete,  vel  sine  aliorum 
nota  vel  scandalo  fiant.  Ad  orationes  vero 
diuturnas  et  longas,  vel  stationem,  vel  genu- 
flexionem  adhibendam  esse.v  Et  quamvis  ali- 
qui  Patres  valde  contemplativi  stationem  prse- 
ferant,  quia  elevationi  et  suspensioni  animi 
congruere  yidetur,  ut  videre  licet  in  Bonaven- 
tura,  lib.  de  Myst.  Theol.,  c.  3 ;  et  Carthus., 
lib.  1  De  Contempla.,  a.  34,  tamen  ordina- 
rie  consulendavidetur  genuflexio,  utlate  pro- 
sequitur  Caesari.,  hom.  34,  in  tom.  2  Bibliot. 
Tum  quia  illa  videtur  maxime  usitata  a  sanc- 
tis  Patribus,  ut  dixi ;  tum  quia  majoris  reve- 
rentise  et  submissionis  ac  proprise  imbecillita- 
tis  signum  prse  se  fert,  unde  magis  etiam  mo- 
vet  et  componit  interiorem  affectum ;  tum 
denique  quia  videtur  facilior  ad  durandum 
in  oratione  cum  quiete,  et  sine  mutabilitate 
corporis,  et  videtur  aeque  apta  ad  quam- 
cumque  animi  suspensionem  et  elevationem. 
Per  hoc  tamen  non  negamus  quin  pro  diver- 
sitate  affectionum  vel  dispositionum  possit 
uni  personse  talis  modus  magis  congruere 
quam  alius,  et  unumquemque  posse  eligere 
modum  illum,  quo  videbitur  magis  ad  quie- 
tem  internam  et  devotionem  juvari.  In  hoc 
enim  non  intervenit  rigorosa  prsecepti  obli- 
gatio  quoad  particulares  positiones,  sed  so- 
lum  quoad  generalem  rationem  acccdendi 
ad  Deum  cum  debita  reverentia.  Prseterea, 
hsec  intelliguntur  in  oratione  privata  et  se- 
oreta;  nam,  si  oratio  fiat  in  loco  publico, 
ubi  orans  ab  aliis  conspici  potest,  tunc  com- 
munis  modus  orandi,  quoad  fieri  possit,  te- 
nendus  est,  ut  omnis  admiratio  vel  murmu- 
randi  occasio  caeteris  auferatur.  Interdum  ve- 
rp  accidit  ut  quis  velit  in  loco  publico  adeo 
occuite  mentaliter  orare,  ut  aliis  non  appa- 
reat  orans,  quod  ssepe  cum  magno  merito 
orationis  et  humilitatis  fieri  potest.  Et  tunc 
melius  erit  genua  non  flectere,  nec  alia  sin- 
gulari  positione  corporis  uti,  sed  communi  et 
vulgaii,  ut  occasio  tulerit.  Et  in  hoc  sensu 
loquitur  Chrysostomus,  inprincipio  allegatus; 
nonenim  negat  optimum  esse,  per  se  loquen- 
clo,  uti  in  oratione  mentali  signis  corporalis 
cultus  et  reverentise,  sed  dicit  non  esse  illa 
ita  necessaria,  ut  ab  illis  omnino  pendeat 
oratio,  nec  esse  relinquendam  orationem, 
propterea  quod  non  possit  corpus  peculiari 
niodo  ad  orandum  accommodari.  Quodin  in- 


firmis  vel  alio  modo  impeditis  locum  habet, 
et  ex  Scriptura,  et  Patribus,  et  quotidiano 
usu  ita  hoc  constat,  ut  probatione  non 
egeat. 

24.  Quibus  auxiliis  juvetur  oratio,  et  per 
quce  meclia  possint  obtineri.  —  Ultima  cir- 
cumstantia,  quse  in  humanis  actibus  conside- 
rari  solet,  est  quibus  auxiliis  fiant.  De  qua 
multa  possentinprsesenti  actione  considerari; 
sed  quse  Theologica  sunt,  vel  dogmatica,  sa- 
tis  in  superioribus  tacta  sunt;  quse  vero  sunt 
practica,  et  ad  usum  magis  pertinent,  usu 
etiam  ipso  et  praxi  addiscenda  reiinquimus. 
Constat  enim  totum  hoc  negotium  maxime 
pendere  ex  divinis  auxiliis,  quia  est  valde  su- 
pernaturale,  et  in  illo  ordine  valde  perfectum 
et  spirituale.  Illa  ergo  auxilia  prsecipue  pos- 
tulanda  sunt,  et  promerenda  per  humilitatem , 
puritatem  cordis,  et  per  ipsammet  frequentem 
et  vigilantem  orationem.  Prseter  hsec  vero 
multum  juvare  possunt  auxilia  humana,  quse 
dupliciter  distingui  possunt  :  qusedam  dici 
possunt  intrinseca  ipsi  operanti,  id  est,  quse 
ipse  sibi  cum  divino  auxilio  prsestare  potest  et 
debet ;  alia  dici  possunt  extrinseca ,  id  est, 
quse  ab  aliis  hominibus  unusquisque  potest 
accipere.  Priori  modo  juvatur  homo  ad  hanc 
orationem,  primo,  et  per  se,  suis  facultatibus 
et  potentiis,  deinde  ipso  corpore,  utendo  illo 
fortiter  et  strenue  ad  cooperandum  animse  in 
hoc  opere,  et  ad  labores,  vel  tsedium,  vel  de- 
fatigationes  sustinendas.  Deinde  multum  ju- 
vatur  homo  ad  hanc  orationem  exercitio  alia- 
rum  virtutum,  prsesertim  temperantia  in  cibo 
et  potu,  quse  ad  opera  mentis  imprimis  est 
maxime  necessaria;  deinde  moderatione  af- 
fectuum,  innocentia  vitse,  ac  sanctis  operibus, 
quse  per  manuum  elevationem  solet  in  ora- 
tione  significari,  ut  dixit  Chrysost.,  in  dict. 
Psalm.  140  :  Elevatio  manuum  mearum  sacri- 
ficium  vespertinum  ;  et  in  hom.  79  ad  Popu- 
lum.  Posteriori  autem  modo  juvari  debet  ho- 
mo  magisterio  altenus  hominis;  est  enim  or- 
dinarius  modus  divinse  providentise,  ut  homi- 
nes  hominibus  humilientur,  et  per  magistros 
vel  superidres  illuminentur  et  dirigantur,  ut 
ab  Angelis  responsum  esse  cuidam  Sancto 
abbati  refert  Joannes  Moscus,  in  Prato  spiri- 
tual.,  capit.  199.  Qui  modus  in  hoc  mentali 
exercitio  maxime  observandus  est,  prsecipue 
quidem  his  qui  incipiunt,  non  tamen  solis  il- 
lis,  sed  etiam  proficientibus  et  perfectis,  nec 
tantum  indoctis,  sed  etiam  doctis  et  sapienti- 
bus;  nam  illi  etiam  facile  possunt  decipi,  et 
in  superbiam  efferri,  nisi  aliis  credant,  et  ab 


CAP.  VI.  QUID  SIT  DEVOTIO,  QUIDVE  HAC  VOCE  SIGNIFICETCR. 


aliis  juventur.  De  qua  re  videri  potest  Augus- 
tinus,  in  Prolog.  ad  lib.  de  Doctr.  Christian.; 
et  Gassian.,  Collat.  2,  cap.  15;  et  Bernard., 
serraon.  1  in  Convers.  S.  Pauli. 

CAPUT  VI. 

QUID    SIT    DEVOTIO,    QUIDVE    HAC   VOCE 
SIGNIFIGETUR. 

1.  Devotionis  etymologia  et  significatio 
multiplex  ex  divo  Thoma. —  Devotionem,  ut 
supra  animadverti,  ponit  D.  Thom.  2.  2,  q. 
82,  ut  actum  religionis  ab  oratione  distinc- 
tum;  tamen  non  raro  accipitnr  pro  studio  et 
attentione,  vel  perfectione  orationis,  ut  vide- 
bimus  ;  et  ideo  simul  cum  mentali  oratione 
commodius  explicabitur,  nam  in  illa  maxime 
exercetur,  et  in  illa  percipitur  aut  sentitur, 
quaiiter  in  hac  vita  sentiri  potest.  Quia  vero 
illa  vox,  ut  Cajetanus,  dictaq.  82,  art.  2,  no- 
tavit,  multis  modis  accipi  solet,  dicitur  enim 
servus  esse  devotus  domino  suo,  etdiscipulus 
magistro,  etc,  hic  quasi  per  antonomasiam 
accipitur  in  ordine  ad  Deum,  cujus  rationem 
in  principio  capitis  sequentis  commodius  red- 
demus.  Nihiique  curamus  an  illa  vox  in  tota 
sua  latitudine  eequivoca  sit,  vel  analoga,  aut 
univoca  ;  parum  enim  id  refert,  nam  qualis- 
cumque  fuerit,  potuit  ad  hunc  usum  accom- 
modari.  Derivatur  autem  illa  vox  a  verbo  de- 
voveo,  et  ideo  devotio,  in  ecclesiastico  etTheo- 
logico  usu  (quicquid  sit  de  rigore  linguae  la- 
tinee),  sumpta  est  pro  peculiari  quadam  pro- 
pensione  animi  ad  Deum  et  res  divinas,  quod 
ex  ipso  usu  habetur,  et  ex  dicendis  notum 
fiet. 

2.  Devotio  ad  voluntatem  per  se  primo  per- 
tinet.  —  Hinc  supponimus  ut  certum,  devo- 
tionem  ad  voluntatem  per  se  primo  pertinere, 
ut  docet  D.  Thomas,  dictaq.  82,  art.  1,  et  ha- 
betur  nomine  Augustini,  lib.  de  Spirit.  et 
anim.,  cap.  5  :  Devotio  (inquit)  est  pius  et 
himilis  affectus  in  Deum  ;  Jiumilis,  ex  cons- 
cientia  infirmitatis  propria,  pius  ex  conside  - 
ratione  divince  clementice.  Constat  autem  affec- 
tum  ad  voluntatem  pertinere.  Unde  ibidem 
subjungitur  :  Affectus  est  spontanea  qucedam 
ac  dulcis  ipsius  animi  in  Deum  inclinatio.  Et 
idem  sentiunt  Bernardus,  Ambros.  et  Bonav., 
locis  statim  citandis.  Ratio  vero  est,  quia  de- 
votio  est  voluntaria  queedam  promptitudo  et 
propensio  ad  Dei  cultum  et  famulatum  ;  sed 
ha;c  pertinet  ad  voluntatem,  nam  per  volun- 
tatem  inclinamur  inDei  obsequium,  et  quasi 


139 

nosilli  devovemus;  ergo.  Dices  :  sicut  votum 
dicitur  a  vovendo,  ita  devotio  a  devovendo  ; 
sed  vovere  est  actus  intellectus,  non  volunta- 
tis  ;  ergo  et  devotio.  Respondeo  :  si  argu- 
mentum  esset  validum,  devovere  idem  esset 
qnod  votum  facere,  ac  proinde  devotio  et  vo- 
tum  essent  idem,  quod  constat  esse  falsum  , 
quia  non  omnes  qui  sunt  devoti,  vota  emit- 
tunt.  Licet  ergo  voces  videantur  habere  ana- 
logiam  quamdam  in  etymologia,  non  tamen 
sunt  similia  in  significando  :  nam  votum  si- 
gnificat  promissionem,  de  qua  probabile  est 
pertinere  ad  intellectum  ;  certum  autem  est 
propositum,  quod  supponit,  pertinere  ad  vo- 
luntatem.  Devotio  autem  significat  affectum 
et  propensionemvoluntatis,  quee  fortasse  con- 
sistit  in  quodam  peculiari  proposito,  ut  mox 
dicemus. 

3.  Objectio. — Contra  hocvero  potestobjici, 
quia  devotio  nihil  aliud  esse  videtur  quam  ora- 
tionis  attentio  ;  at  vero  attentio  ad  intellectum 
pertinet,  ut  per  se  constat;  ergo  et  devotio. 
Major  colligitur  ex  cap.  Dolentes,  de  Celebr. 
Missar.,  ubi  prsecipitur  clericis  recitare  horas 
studiose  pariter  et  devote,  id  est,  attente,  ut 
omnes  exponunt,  quia  nulla  alia  devotio  est 
de  necessitate  illius  preecepti.  Unde  in  dicto 
lib.  deSpirit.  et  anim.,  cap.  50,  devotio  dicitur 
esse  perfectio  orationis  :  Devotio  (inquit)  per- 
fi cit  orationem.  Imo  infra  subjungitur,  quod 
oratio  est  mentis  devotio,  id  est  conversio  in 
Deum,  per  pium  et  humilem  affectum;  nam 
quia  in  mentali  oratione  attentio  non  videtur 
esse  quid  distinctum  ab  oratione  ipsa,  ut  su- 
pra  dixi,  ideo  devotio,  et  peificere  orationem 
dicitur,  et  esse  oratio  ipsa.  Et  sane  si  quis 
consideret  multa  quee  de  devotione  scribit 
Bonav.,in  2  tomo  Opusc,  in  ultim.,  quod  est 
de  sex  alis  Seraphim,  c  8,  plane  intelliget 
idem  esse  devotionem  cum  mentali  oratione, 
de  qua  nunc  disserimus. 

4.  Solutio.  — Sed,  ut  dixi,  licet  usus  hujns 
vocis  sit  varius  et  multiplex,  ideoque  interdum 
vel  pro  oratione  tota,  vel  pro  attentione  aut 
meditatione  accipiatur,  tamen  proprie  signifi- 
cat  promptum  aliquem  affectum,  vei  in  univer- 
sum  ad  omnia  quee  ad  divinum  cultum  spec- 
tant,  vel  specialiter  ad  orationem,  preeser- 
tim  mentalem,  secundum  totam  latitudinem 
suam.  Unde  in  dicto  cap.  Dolentes  ,  licet  di- 
recte  preecipiatur  attentio  in  recitatione  di- 
vini  officii,  tamen  quia  ilia  attentio  debet  esse 
voluntaria,  et  heec  maxime  exhibetur  quando 
homo  ex  magno  affectu  illam  procurat,  qui 
affectus  devotio  est ,   ideo  per  illam  vocem 


140 


LIB.  II.  DE  0RAT10NE  MENTALI,  AC  DEVOTIONE. 


prseceptum  illud  declaratur.  Imo  iu  rigore 
loquendo,  magis  necessaria  est  in  illo  prse- 
cepto  implendo  voluntas  attente  orandi , 
quam  attentio  lpsa,  quae  in  intellectu  est;  ilJa 
autem  voluntas  quaedam  devotio  est,  et  qiri 
cum  hac  voluntate  orat,  dici  potest  devote 
orare,  ideoque  ex  illa  locutione  colligi  non 
potest  devotionem  ad  intellectum  pertinere. 
Et  eadem  ratione,  intelligi  potest  devotionem 
perficere  orationem,  quia  si  voluntas  est  be- 
ne  affecta ,  ex  illa  nascitur  perfecta  oratio. 
Probabile  prseterea  est  auctorem  illius  libri 
de  Spirit.  et  anima,  sensisse  orationem  perti- 
nere  ad  voluntatem ,  et  devotionem  nihil 
aliud  esse  quam  ferventem  quamdam  oratio- 
nem.  Vel  potest  causaliter  exponi,  orationem 
esse  mentis  devotionem,  quia  ex  affectu  de- 
votionis  convertitur  mens  in  Deum  per  ora- 
tionem;  itaque  devotio  proprie  sumpta  vo- 
luntatis  perfectio  est. 

5.  Ad  explicationem  devotionis  tria  in  vo- 
luntate  distinguuntur .  — Ut  autem  ulterius 
explicemus  quidnam  devotio  sit  in  ipsa  vo- 
luntate,  duo  vel  tria  in  voluntate  ipsa  distin- 
guere  possumus,  scilicet,  velle,  prompte  vel- 
le ,  cum  gustu  et  suavitate  velle ;  hsac  enim 
non  semper  conjuncta  sunt,  sed  priora  sepa- 
rantur  a  posterioribus,  licet  non  e  contrario. 
Nam  qui  vult  cum  gustu  et  suavitate,  et  vult, 
ut  supponitur ,  et  prompte  etiam  vult ;  nam 
ea  quee  suaviter  ac  delectabiliter  fiunt,  facile 
et  prompte  fiunt.  At  e  contrario  qui  prompte 
vult,  etiamsi  jam  velit,  non  statim  gustum  et 
suavitatem  sentit  in  volendo,  quia  potest  illa 
promptitudo  aliunde  quam  ex  suavitate  pro- 
venire,  ut  ex  habitu,  aut  ex  cupiditate  aliqua, 
vel  alio  extrinseco  affectu ;  fortis  enim  prom- 
pte  suffert ,  et  castus  tentationi  resistit , 
etiamsi  fortasse  suavitatem  et  gustum  non 
sentiant.  Multo  autem  frequentius  contingit 
velle  sine  promptitudine  , .  vel  suavitate  ,  ut 
constat  experientia.  Devotio  ergo  tria  illa  vi- 
detur  complecti,  juxta  communem  illius  vo- 
cis  apprehensionem ;  quando  enim  quis  orat, 
vel  opera  religionis  exercet  sua  voluntate, 
non  tamen  prompte,  nec  cum  gustu  et  sua- 
vitate,  sed  potius  cum  difficultate  ac  repu- 
gnantia,  non  putatur  esse  devotus ;  si  autem 
voluntas  sit  prompta,  desit  tamen  gustus  et 
suavitas,  aliqua  devotio  esse  censetur,  sed 
non  perfecta;  quando  vero  omnia  illa  con- 
currunt,  tunc  censetur  simpliciter  esse  devo- 
tio.  Videndum  ergo  est  quidnam  horum  de- 
votio  sit,  vel  quomodo  illa  omnia  ad  devotio- 
nem  requirantur. 


6.  Cajetanus  constituit  devotionem  in  qua- 
litate  actus  voluntatis. — Cajetanus  ergo,  dic- 
ta  q.  83,  art.  1 ,  distinguens  illa  duo  in  affec- 
tu  colendi  Deum,  voluntatem ,  et  promptitu- 
dinem ,  dicit  velle ,  actum  esse  voluntatis ; 
promptitudinem  autem  non  esse  actum  vo- 
luntatis,  sed  qualitatem ,  seu  modum  actus 
voluntatis.  Additque  devotionem  non  esse  ip- 
sum  velle,  sed  promptitudinem  ejus,  atque  ita 
formaliter  devotionem  non  esse  actum  volun- 
tatis  ,  sed  modum  et  qualitatem  ejus.  Quia 
vero  promptitudo  videtur  esse  conditio  om- 
nium  studiosorum  actuum  qui  ex  habitu 
fiunt,  devotio  autem  est  propria  religionis, 
ut  D.  Thomas  ibi  docet,  ideo  subjungit  Gajc- 
tanus  quod ,  sicut  simitas  est  curvitas ,  non 
tamen  dicit  illam  absolute  ,  sed  connotando 
talem  materiam,  sciiicet,  nasum,  ita  devotio 
dicit  promptitudinem  non  absolute,  sed  ut  est 
in  affectu  colendi  Deum,  quem  affectum  con- 
notat.  Atque  ita  exponit  D.  Thom.  dicentem, 
devotionem  esse  actum  religionis ,  scilicet, 
ratione  connotati.  Movetur  hac  ratione,  quia 
devotio  est  actus  religionis ;  sed  religio  est 
qualitas  potentiae  voluntatis ;  ergo  devotio  est 
qualitas  actus  voiuntatis,  seu  religionis.  Pro- 
bat  consequentiam  inductione  aliarum  virtu- 
tum ;  nam  semper  affectus  seu  actus  proprius 
virtutis  est  modus  actus  potentiee  ,  non  ipse- 
met  actus,  ut  prudentiae  actus  est  recte  pree- 
cipere,  temperantiae  moderate  comedere,  et 
omnium  virtutum  bene  ,  vel  prompte ,  aut 
recte  operari. 

7.  Cajctani  sententia  non  placet.  — Ego  ve- 
ro  imprimis  non  inteiligo  modos  illos  actuum 
immanentium,  quos  hisvocibus  significamus, 
promptitudo  ,  facilitas ,  vel  quid  simile,  hos 
( inquam )  modos  esse  quaiitates  distinctas  ab 
ipsis  actibus  elicitis  ab  habitibus,  nec  esse 
modos  intrinsecos  talium  actuum  ab  ipsis  ex 
natura  rei  distinctos.  Quia  illi  actus,  qui  ex 
habitu  fiunt,  sunt  qualitates  queedam  cum 
suis  actionibus ,  et  non  sunt  capaces  alia- 
rum  qualitatum ,  nec  etiam  habent  alium 
modum  prseter  inh3erentiam,  et  intensionem, 
et  extensionem,  vel  habitudinem  ad  sua  ob- 
jecta,  quos  modos  omnes  potest  habere  ac- 
tus,  qui  ab  habitu  non  elicitur.  Solum  ergo 
habet  actus  productus  ab  habitu  peculiarem 
habitudinem,  quam  in  productione  sua  ha- 
bet  ad  proximum  principium,  quia  non  res- 
picit  nudam  potentiam,  sed  affectam  habitu, 
ratione  cujus  actus  dicitur  prompte  fieri  , 
quia  fit  a  principio  potentiori  et  robustiori  ad 
agendum;  et  quando  actus  est  supernatura- 


CAP.  VI.  QUID  SIT  DEVOTIO,  QUIDVE  HAC  VOCE  SIGNinCETUR. 


141 


lis,  et  fit  ab  habitu  infuso,  dicitur  etiam  con- 
naturaliter  fieri,  quia  fit  a  principio  intrinse- 
co  proportionato.  Ultra  hoec  vero  supervaca- 
neum  est  fingere  alium  modum  intrinsecum, 
vel  qualitatem  in  tali  actu;  nec  a  Gajetano 
explicatur,  nec  mente  percipitur  quid  vel  ad 
quid  sit.  Et  ideo  in  Metaphysic,  disputatio- 
ne  44,  late  ostendi  habitum,  per  se  loquen- 
do,nondare  promptitudinem  vel  facilitatem 
in  operando_,  nisi  augendo  virtutem  agendi, 
et  infiuendo  simul  cum  potentia  in  ipsammet 
entitatem  et  substantiam  actus.  Dico  autem 
per  se  loquendo,  quia  interdum  provenit  faci- 
iitas  ex  remotione  impedimentorum ,  quse 
usu  ipso  tolluntur,  vel  ex  ipsius  corporis  dis- 
positione.  Sed  heec  extrinseca  sunt,  et  per  ac- 
cidens,  ad  intrinsecam  promptitudinem  quam 
habitus  prsebet,  de  qua  Cajetanus  loquitur. 
Loquor  item  de  promptitudine  vel  facilitate, 
non  de  suavitate ,  prout  dicere  potest  quam- 
dam  delectationem  ;  sic  enim  delectatio  actus 
quidam  est ,  non  ahiciens  proprie  alium  ac- 
tum,  sed  voluntatem.  vel  appetitum,  ratione 
cujus  dicitur  alius  actus  delectabiliter  fieri 
solum  per  quamdam  denominationem  ratio- 
ne  concomitantise,  vel  consecutionis  unius  ex 
alio,  vel  quia  unus  actus  objectum  est  alte- 
rius,  ut  contemplatio  delectationis. 

8.  Devotio  in  actu  toluntalis  consistit.  — 
Quocirca ,  loquendo  in  particulari  de  devo- 
tione,  mihi  cerlum  videtur  non  consistere  in 
tali  modo ,  vel  qualitate  actus,  sed  in  aliquo 
voluntatis  actu.  Loquor  enim  de  devotione 
actuali  in  actu  secundo,  quia  de  actibus  reli- 
gionis  agimus,  sicut  D.  Thomas  illam  consi- 
deravit.  Non  enim  repugnat  considerare  de- 
votionem  in  actu  primo  :  sic  enim  denomi- 
natur  homo  devotus,  si  est  deditus  divino  ob- 
sequio,  et  iilud  solet  cum  delectalione  ope- 
rari,  et  in  eo  est  strenuus  et  diligens,  etiamsi 
actu  non  operetur,  sed  dormiat.  Illa  autem 
devotio  in  actu  primo  non  est  aliud  quam 
promptitudo  habitualis  ad  divinum  cultum , 
quoe  promptitudo  non  est  modus  habitus,  nec 
qualitas  ejus,  sed  est  ipsemet  habitus  reli- 
gionis,  vel  alterius  virtutis  similis  valde  per- 
fectuSj  vel  consuetudine  firmatus,  qui  adhse- 
rendo  potentiae,  reddit  illam  facilem  in  actu 
primo.  Actualis  autem  devotio  consistit  in  ac- 
tu,  nimirum  (ut  D.  Thomas  dixit)  in  actuali 
affectu  ad  divinum  cultum,  vel  qr.id  simile. 
Et  patet  ex  ipso  nomine  deducto  a  verbo  de- 
voveo,  nam  homo  se  devovet  divino  cultui  non 
per  modum  aliquem  actus,  sed  per  ipsum  ac- 
tum  et  affectum.  Unde  (quod  notandum  est) 


non  est  de  ratione  actualis  devotionis,  quod 
sit  actus  ab  habitu  elicitus;  nam  aclus  ille, 
qui  dicilur  devotio,  non  habet  quod  sit  devo- 
tio,  ex  particulari  respectu  ad  habitum ,  sed 
ex  sua  specie,  essentia  et  objecto  ,  ut  constat 
cx  D.  Thom.,  dicta  qusest.  82,  art.  1  et  2,  ubi 
probat  devotionem  esse  actum  specialem,  ex 
materia  et  formali  effectu  ejus,  et  cum  eadem 
proportione  probat  esse  actum  religionis.  Di- 
citur  autem  actus  religionis,  non  tantum  ille 
qui  de  facto  elicitur  ab  habitu ,  sed  qui  natu- 
ra  sua  et  ratione  sui  objecti  talis  est,  ut  ad 
religionem  pertineat.  Unde  si  quis  in  prima 
sua  conversione  simul  dum  conteritur  de  pec- 
catis,  se  devoveat  Deo  per  deliberatum  affec- 
tum  colendi  illum  in  omnibus,  actum  verse 
devotionis  exercet,  etiamsi  in  tali  habitu  non 
operetur.  Sicut  quando  Paulus,  vocatus  a 
Deo,  respondit :  Domine,  quid  me  vis  facere? 
jam  veram  devotionem  in  Ghristum  elicuit, 
licet  non  ex  habitu,  sed  ex  auxiliante  gratia 
vocationis,  illum  affectum  conceperit.  Pecca- 
tor  etiam  potest  interdum  actum  devotionis  in 
oratione  exercere,  etiamsi  nec  justus  sit,  nec 
per  illum  actum  statim  justificetur,  et  conse- 
quenter  illum  non  eliciat  ex  habitu ,  sed  ex 
auxilio. 

9.  Devotio  sulistantialiter  non  consistit  in 
promptitudine  quce  orUur  ex  habitu.  —  Ex  his 
ergo  concludo  ,  devotionem  non  consistere 
substantiahter  in  promptitudine  illa ,  prove- 
niente  ab  habitu ;  nam,  licet  heec  conferat  ad 
quamdam  perfectionem  talis  operationis  , 
quia  devotio  ex  habitu  regulariter  erit  cons- 
tantior  ac  ferventior,  ceeteris  paribus,  tamen 
non  est  illa  substantia  devotionis  ,  tum  quia 
sine  illa  potest  esse  devotio,  ut  ostensum  est; 
tum  etiam  quia  illa  promptitudo  non  est  nisi 
rslatio,  vel  denominatio  a  tali  principio,  ut 
declaratum  est.  Neque  contra  hoc  urget  ratio 
Cajetani ;  negatur  enim  consequentia  ilia  : 
Religio  est  qualitas  potentiee  voluntatis ;  ergo 
devotio  est  qualitas  actus  voluntatis.  Imo  , 
quia  religio  est  quaiitas  voluntatis,  ideo  a  vo- 
luntate  religione  affecta  (  quando  ita  esse  con- 
tingit  )  elicitur  volitio  colendi  Deum ,  quas 
etiam  est  qualitas  voluntatis,  et  simul  est  ef- 
fectus  virtutis  religionis  indivisibiliter  et  im- 
partibiliter  ( ut  sic  dicam )  elicitus  a  potentia 
et  habitu.  Nec  iila  partitio  intelligibilis  est, 
scilicet ,  quod  potentia  faciat  actum,  religio 
vero  modum  distinctum  ab  actu ;  tum  quia 
inteiiigibihs  non  est  ille  modus ,  qui  sit  ali- 
quidper  se  factibile,  ul  sic  dicam;  tum  etiam 
quia  ipsa  substantia  actus  debet  prompte  fie- 


1 42 


LIB.  II.  DE  ORATIONE  MENTALI,  AG  DEVOTIONE. 


ri ;  non  posset  autem  ita  fieri  nisi  habitus  ju- 
varet  potentiam  ad  ipsam  substantiam  actus 
faciendam.  floc  ergo  est  munus  virtutis  reli- 
gionis  circa  actum  devotionis,  quando  ab  ea 
elicitur.  Idemque  est  in  aliis  virtutibus  cum 
proportione  :  nam  prudentia ,  verbi  gratia, 
non  afiter  dat  recte  prascipere,  quam  incli- 
nando  ad  judicium  practicum,  et  practice  ve- 
rum  secundum  honestatem  moralem  ;  et 
temperantia  dat  modum  temperate  comeden- 
di,  incliuando  ad  medium  in  tali  materia,  et 
eliciendo  actum  circa  illud  ;  et  justitia  dicitur 
operari  juste,  quia  inclinat  ad  servandum 
jus  ,  et  sic  de  aliis.  Cum  autem  dici  solet 
eum,  qui  sine  habitu  facit  justitiam ,  operari 
justum,  sed  non  juste,  ibi  juste  non  significat 
modum  aliquem  actus  qui  fiat  ab  habitu,  sed 
signiticat  modum  ipsum  operandi  ex  habitu 
cum  majori  facilitate  et  promptitudine,  quse 
non  dicit  in  actu  alium  modum,  prseter  dima- 
nationem  a  potentia  babente  majorem  vim 
ratione  habitus.  At  vero  hsec  ipsa  promptitu- 
do  non  est  de  raiione  et  substantia  devotio- 
nis,  ut  clixi,  licet  ad  illam  juvet ;  unde  devotio 
non  significat  illam  promptitudinem. 

10.  Devotio  actualis  est  actus  voluntatis,  qui 
dicitur  pius  affectus.  —  Hinc  ergo  ulterius 
concluditur  devotionem  actualem  esse  actum 
aliquem  voluntatis,  scilicet,  pium  affectum 
quo  se  homo  devovet  aliquo  modo  clivino  ob- 
sequio,  devovet,  inquam,  non  promittendo, 
sed  volendo  et  proponendo.  Hsec  est  senten- 
tia  D.  Thomaa,  dicta  queest.,  art.  1,  quam  ex 
ipsa  etymologia  vocis  demonstrat ;  potestque 
in  hunc  modum  declarari.  Quia  non  est  du- 
bium  quin  talis  voluntatis  actus  possibilis  sit, 
quia  homo  voluntate  sua  potest  se  tradere, 
offerre,  aut  dicare  servitio  alterius  ;  ergo 
multomagis  Dei.  Illa  ergo  oblatio  voluntarie 
facta  recte  dicitur  devotio  ;  sed  illa  oblatio 
formaliter  est  in  voluntate  ratione  illius  actus  ; 
ergo  illa  est  devotio,  et  ab  illo  actu  denomi- 
natur  persona  devota ,  quasi  oblata ,  et  di- 
cata  in  obsequium  Dei  per  suam  voluntatem. 
Et  reliqua  omnia,  quse  sub  talem  voluntatem 
cadunt,  ut  genuflexio,  laus  Der,  etalia  similia, 
quatenus  imperantur  ab  ilfo  affectu  devotio- 
nis,  potius  dicuntur  actiones  devotse  Deo,  id 
est,  dicatse  et  oblatse  Deo,  quam  devotiones, 
licet  interdum  late  sumpto  vocabulo  dicantur 
devotiones,  vel  materialiter,  quia  sunt  mate- 
ria  in  qua  versatur  devotio,  vef  per  denomi- 
nationem  a  devotione.  Atque  ita  dixit  D. 
"Thomas  dicto  art.  1,  ad  2,  quod  sicut  motio 
moventis   transit  ad  mobiie,  sic  suo   modo 


motio  devotionis  transit  ad  cseteras  actiones, 
quee  ex  imperio  illius  fiunt. 

1  i .  Quomodo  se  habeant  cum  devotione,  prom  - 
pte  velleJfit  suavitervelle. — Primo,  circa  prom- 
ptitudinem  expenditur  mens  D.  Thom.  > —  Quid 
vero  respondendum  est  ad  difficultatem  supra 
insinuatam,  quod  volitio  hsec  non  est  devo- 
tio,  nisi  sit  prompta  ;  imo,  nisi  dufcedinem 
quamdanr,  et  suavitatem  secum  afferat,  non 
censetur  vere  devotio?  Oportet  ergo  expone- 
re  quomodo  hsec  duo  ad  devotionem  neces- 
saria  sint,  et  quas  partes  in  illa  habeant.  Girca 
promptitudinem,  duo  dicta  D.  Thomse,  in  dicto 
art.  \  et  2,  notanda  et  explicanda  sunt,  sunt 
enim  subobscura  ;  eorum  tamen  explicatio 
ad  rem  decfarandam  deserviet.  In  primo  ergo 
articulo  ait,  devotionem  esse  voluntatem  prom- 
pte  faciendi  quce  ad  Dei  cultum  spectant ;  quo 
dicendi  modo  significatpromptitudinem  devo- 
tionis  non  requiri  ex  parte  actus,  sed  ex  par- 
te  objecti  illius  actus  qui  est  devotio.  Juxta 
quem  modum  dicendi  faciie  est  ad  interroga- 
tionem  respondere,  licet  quis  non  habeat  fa- 
cilitatem  et  promptitudinem  in  eliciendo  illo 
actu,  quo  vult  prompte  tradere  se  ad  divinum 
cultum,  nihilominus  esse  devotionem,  quiaex 
parte  objecti  desiderat  et  proponit  prompte 
famulari  Deo. 

-12.  MentemD.  Thom.  aliamfuisse  creditur. 
—  Sed  hoc  mihi  non  probatur,  neque  existi- 
mo  D.  Thom.  hoc  intendisse.  Primo,  quia 
promptitudo  heec  in  exercendis  actibus  divi- 
ni  cultus  multa  requirit,  vef  ex  multis  ca- 
pitibus  oriri  potest,  quse  vel  non  sunt  in  po- 
testatehominis,  vef  non  cadunt  sub  objectum 
directum  devotionis.  Saepe  enim  illa  prompti- 
tudo  provenit  ex  dulcedine  et  gustu  rerum 
divinarum,  ut  mox  dicemus ;  illa  autem  dul- 
cedo  saepe  non  est  in  potestate  hominis,  sed  a 
Deofit.  Requirit  etiam  promptitudo  illaconve- 
nientem  corporis  dispositionem  et  ablationem 
impedimentorum,  qua?.  non  semper  sunt  in 
potestate  nostra.  Denique,licet  ad  illam  prom- 
ptitudinem  juvet  habitus,  nihilominus  hoc  ip- 
sum,  quod  est  operari  ex  habitu,  non  cadit 
sub  dictum  affectum  devotionis,  saitem  exne- 
cessitate,  neque  reguiariter,  sed  directe  ten- 
dit  affectus  ad  colendum  Deum,  et  se  iflius 
famufatui  tradendum.  Devotio  autem  propria, 
de  qua  ioquimur,  est  actus  humanus,  et  est 
de  re  quae  est  in  potestate  nostra ;  non  habet 
ergo  pro  objecto  illam  promptitudinem,  sed 
cultum. 

13.  Secundo,  quia  esto  possit  haberi  affec- 
tus  voluntatis  ad  ifiam  promptitudinem  et  ad 


CAP.  VI.  QUID  SIT  DEVOTIO,  QUIDVE  IIAO  VOCE  SIGNIFICETUR. 


143 


cultum  cum  iJla  perfer.tione,  quod  negari  non 
potest,  tamen  etiam  est  certum  posse  voluu- 
tatem  simpliciter  tendere  in  ipsum  Dei  obse- 
quium,  prteseindendo  ab  illo  modo;  hoc  au- 
tem  satis  est  ut  ille  sit  perfectus  actus  religio- 
nis  et  devotionis,  nam  homo  per  illum  revera 
se  totum  devovet  Deo.  Imo,  licet  ipsum  Dei 
obsequium  repraesentetur  difficile  et  grave,  et 
illa  suavitas  vel  voluptas  in  illo  non  sentiatur 
nec  repraesentetur,  et  nihilominus  deliberate 
et  definite  voluntas  in  illud  feratur,  illa  est  op- 
tima  el  magna  devotio. 

14.  Mens  D.  Thoma?  declaratur.  —  Cum  er- 
go  D.  Thomas  ait  devotionem  esse  volunta- 
tem  prompte  faciendi,  vel  tradendi  se,  intelli- 
gendum  videtur  in  actu  exercito  ( ut  sic  di- 
cam),  non  in  actu  signato,  nam  qui  afficitur 
perdevotionemcultuidivino,  hoc  ipsoin  exer- 
citio  appetit  promptitudinem  in  illo  cultu, 
etiamsi  formaliter  non  cogitet  de  tali  prom- 
ptitudine,  nec  illam  expresse  et  per  modum 
objecti  appetat.  Imo  non  solum  appetit  prom- 
ptitudinem,  sed  etiam  illam  facit  quoad  po- 
test,  quia  ipsamet  devotio  est  substantialis 
promptitudo,  ut  statim  declarabo;  unde  cum 
illa  affectio  et  promptitudo  voluntaria  sit,  eo 
modo  quo  actus  elicitus  a  voluntate  estintrin- 
sece  voluntarius,  etiam  volendo  cultum  Dei, 
vult  quis  promptitudinem  ad  illum,  quia  vult 
esse  bene  affectus  ad  illum.  Hoc  ergosatis  est 
ad  rationem  devotionis,  quamvis  si  quis  velu- 
ti  per  reflexionem  consideret  etiam  ipsam 
promptitudinem,  et  per  suam  voluntatem  et 
propositum  velit  comparare  illam,  quantum 
potest,  sine  dubio  erit  etiam  optimee  devotio- 
nisactus,  expressiusetformalius  continensvo- 
luntariam  subjectionem,  etsuitraditionern,  ad 
promptum  Dei  obsequium. 

15.  Proponitur  alterum  D.  Thom  e  dictnm 
de  eadem promptitudine  ad  devotior/em. —  Alia 
sententia  Div.  Thom.  est  in  art.  2  ejusdem 
quoest.  82,  ubi  dicit,  ad  eamdem  virtutem  perti- 
nere,  velle  facere  aliquid,  et  habere  voluntatem 
promptam  ad  illud  faciendum.  Et  devotionem 
ponit  in  hoc  actu,  qui  esthabere  voluntatem 
promptam  ad  exequenda  ea  qua?  sunt  divini 
cultus:  sentit  ergo,  devotionem  consistere  in 
hac  promptitudine.  Etquod  obscurius  est,  dis- 
tinguit  duo  illa  tanquam  duos  actus  ejusdem 
virtutis,  scilicetvelle  liaberepromptam  voJun- 
tatem,  et  velle  exequi  illam,  quia  utriusque 
actus  (inquit)  est  idem  objectum;  sentit  ergo 
esse  actus  distinctos,  licet  ejusdem  virtutis. 
Difficile  autem  videtur  in  ipsa  voluntate  il- 
los  actus  distinguere,  cum  tamen  divusTho 


mas  aperte  loquatur  de  voluntate  et  actibus 
ejus. 

16.  Devotio  consistit  in  actu  quodam  red- 
dente  hominem  promptum  ad  cultum  Dei.  — 
Distinctio  duplicis  actus  in  obsequio  divino  , 
juxta  quam  utrumque  D.  Thomw  dictum  expo- 
nitur.  —  Dico  igitur  devotionem  ipsam  esse 
actum  quemdam,  qui  hominem  reddit  faci- 
lem  et  promptum  ad  obsequium  et  cultum 
Dei,  quod  facit  ipsa  devotio  per  seipsam  for- 
maliter,  vel  virtute,  quamdiu  illa  permanet. 
Hoc  inteJligitur  facile  distinguendo  circa  di- 
vinum  obsequium  duplicem  actum.  Unus  est 
generalis  ex  parte  materiae  ,  licet  in  se  et  in 
suo  esse  particularis  sit,  et  hujusmodi  est  vo- 
luntas  illa  deliberata ,  qua  quis  se  offert ,  et 
tradit  omnino  in  divinum  obsequium,  qui  ac- 
tus  universam  materiam  religionis  amplecti- 
tur,  et  non  descendit  ad  particularia  obse- 
quia.  Alius  vero  esse  potest  affectus  particu- 
laris,  vel  ad  orandum  voce,  vel  ad  meditan- 
dum,  vel  ad  assistendum  sacrificio,  vel  ad 
alia  similia  opera.  Priorem  ergo  actum  intel- 
lexit  D.  Tbomas,  dicta  q.  82,  nomine  devo- 
tionis ;  unde  in  art.  1  dicit,  eos  dici  devotos , 
qui  seipsos  quodammodo  devovent  Deo ,  ut  ei  se 
totaliter  subdant.  Et  de  eodem  actu  intelligit 
in  art.  2,  reddere  promptam  voluntatem  ad 
divinum  obsequium  ;  tum  quia  actus  ille  est 
veluti  amor  quidam  ad  divinum  cultum ; 
amor  autem  dat  facilitatem  et  promptitudi- 
nem  in  exequenda  actione  amata ;  tum  etiam 
quia  illa  generalis  voluntas  est  efficax  inten- 
tio  divini  obsequii,  ad  quam  comparantur, 
ut  media,  particularia  obsequia,  quando  eo- 
rum  occasiones  occurrunt;  intentio  autem  ef- 
ficax  dat  promptitudinem  in  executione  medio- 
rum.  Et  ita  recte  distinguuntur  illa  duo,  velle 
facere  aliquid,  et  velle  habere  promptam  vo- 
luntatem  ad  illud  faciendum  ;  nam  prior  ac- 
tus  est  vel  voluntas  executiva,  seu  actualis 
usus ;  posterior  est  veJuti  intentio,  aut  sim- 
plex  voluntatis  affectus ,  qui  reddit  illani 
promptam  et  facilem  ad  executionem  ,  quan- 
do  occurrit.  Et  in  hoc  affectu  ponitur  a  divo 
Thoma  devotio  :  unde  cum  ait,  per  hunc  ac- 
tum  velle  hominem  habere  promptam  volun- 
tatem  ad  divinum  obsequium  ,  non  intelligit 
hoc  ipsum,  scilicet,  habere  promptam  volun- 
tatem  esse  objectum  proprium  illius  actus  ge- 
neralis ,  sed  esse  quasi  formalem  effectum 
ejus  ;  quia  vero  hic  effectus  voluntarius  est , 
sicut  et  actus  ipse  est  voluntarius ,  ideo  per 
illum  actum  dicitur  homo  velle  habere  prom- 
ptam  voluntatem  ad  divinum  obsequium. 


Ui 


LIB.  II.  DE  ORATIONE  MENTALI,  AC  DEVOTIONE. 


17.  Quamam  sit  propria  devotionis prompti- 
tudo.  —  Iu  hoc  ergo  sensu,  verum  est  devo- 
tionem  consistere  in  promptitucline  ad  divi- 
num  obsequium,  non  vero  in  promptitudine 
ad  eliciendum  ipsum  actum  devotionis,  seu 
voluntatem  illam  generalem  tradendi  se  divi- 
no  obsequio  ;  sive  enim  heec  eliciatur  prom- 
pte,  sive  segre  et  difficulter,  si  tamen  elicia- 
tur,  et  constanter  retineatur,  ipsa  reddetho- 
minem  promptum  ad  actus  particulares  divini 
ohsequii ;  voluntas  enim  quamdiu  in  neutram 
partem  deliherat  vei  afficitur,  non  est  prom- 
pta  ad  aliquod  munus  preestandum ;  at  post- 
quam  decrevit,  et  se  offert  ad  aliquod  mu- 
nus,  ex  vi  illius  actus  prompta  est,  si  actus 
vel  virtus  ejus  duret,  et  non  mutetur.  Un- 
de  in  hoc  sensu  fatemur ,  devotionem  con- 
sistere  in  promptitudine  ad  divinum  obse- 
quium ;  sed  inde  non  sequitur  ,  non  con- 
sistere  in  actu ;  nam  illa  promptitudo  for- 
maliter  sumpta  nihil  aliud  est  quam  actus 
ille  quem  explicuimus-.  Nec  refert  quod,  stan- 
te  illo  actu,  possit  aliquis  sentire  difficultatem 
in  exequendis  actibus  divini  obsequii,  pro- 
pter  desuetudinem,  vel  alia  impedimenta  cor- 
poris,  vel  inferioris  appetitus,  aut  deernonis  ; 
nam  hoc  est  extrinsecum  et-per  accidens  ; 
nos  autem  consideramus  id  quod  actus  ille 
per  se  confert:  Unde  distinguere  possumus 
duplicem  promplitudinem  :  unam  appella- 
mus  deliberationis  ,  et  est  illa  quam  preebet 
ille  affectus  quem  explicuimus ;  aliam  vocare 
possumus  hahitum ,  vel  dispositionera  ope- 
rantis ,  sub  qua  comprehendimus  tam  illam 
quee  provenire  potest  ex  habitu  et  positiva 
inclinatione  ejus ,  quam  iilam  quee  ex  abla- 
tione  impedimentorum  evenire  solet.  Priorem 
ergo  censemus  substantialem  ,  et  per  se  per- 
tinentem  ad  devotionem,  et  positam  esse  in 
nostra  potestate  cum  gratia  divina,  quia  de- 
liberatio  propositi  et  affectus  in  nostra  potes- 
tate  est.  Posteriorem  vero  reputamus  extrin- 
secam  et  accidentalem,  et  non  esse  per  se  ne- 
cessariam  ad  veram  devotionem,  licet  ad  ejus 
facilitatem  et  durationem  multum  conferat. 

18.  Altera  devotionis  promptitudo  ex  animi 
ad  res  divinas  affectu  proveniens,  quce  solet 
etiam  appellari  devotio.  —  Superest  dicendum 
de  alia  promptitudine  ,  quee  ex  delectatione , 
suavitate,  seu  gustu  spirituali  provenit.  Gon- 
stat  enim  ex  Scriptura,  Patribus,  ac  experien- 
tia  ,  ex  affectu  ad  Deum  vel  res  divinas  oriri 
in  animo  suavitatem  quamdam  ,  vel  delecta- 
tionem  ,  quam  etiam  spiritualem  consolatio- 
nem  mystici  Theologi  vocant.  Constat  etiam 


hoc  genus  consolationis,  seu  gaudii  per  se 
multum  conferre  ad  promptitudinem  opera- 
tionis,  quia  ea,  quee  delectabiliter  ac  suaviter 
facimus  ,  promptius  et  facilius  praestamus. 
Hinc  ergo  solet  etiam  heec  suavitas  nomine 
devotionis  appellari  ,  preesertim  quando  non 
solum  in  voluntate  ,  sed  etiam  in  appe- 
titu  et  corpore  percipitur,  juxta  illud  :  Cor 
meum  et  caro  mea  exultaverunt  in  Deum  vi- 
vum  ;  et  illud  :  Viam  mandatorum  tuorum 
cucurri,  cum  dilatasti  cor  meum.  Hoc  modo 
videturdevotionem  sumpsisse  Bernard.  serm. 
1  de  Nativit.  Domini ,  cum  dixit  :  Res  cordis 
est  gratia  devotionis,  quam  qucerimus,  de  qua 
infra  ait  esse,  Mlaritatem  mentis  ,  et  dulcedi- 
nem  spiritualis  gratice,  qua  bona  opera  con- 
diuntur.  Et  latius  ,  serm.  3  de  Circumcis., 
dixit  :  Jam  vero  cum  in  Jiis  diu  fueris  exerci- 
tatus,  roga  dari  tibi  devotionis  lumen,  diem  se~ 
renissimam,  et  sabbathum  mentis  ,  in  quo  tan- 
quam  emeritus  miles,  in  laboribus  universis 
vivas  absque  lalore  ,  dilatato  nimirum  corde 
currens  viam  mandatorum  Dei,  ut  quodprius 
cum  amaritudine  et  coactione  tui  spiritus  facie- 
bas,  de  c&tero  jam  cum  summa  dulcedine  pera- 
gas  et  delectatione.  Et  infra  :  Qui  exercitatos 
liabent  sensus  devotionis  ftujus  fruuntur  jucun- 
ditate.  Eodem  modo  videtur  devotionis  voce 
uti  Bonav.  t.  2  0pusc.,deProcessureli.,lib.  7, 
c.  16,  ubi  varias  ponit  radices  devotionis,  et 
tandem  dicit  :  Curn  devotio  sit  pits  affectionis 
pinguedo,  et  magis  se  Jiabeat  ad  affectum  quam 
ad  intellectunr ,  perfecta  tamen  non  est  devotio 
sine  lurnine  intellectus. 

19.  Duo  animadvertuntur  circa  promptitu- 
dinem  istam,  nimirum  diversam  esse  ab  affectu 
colendi  Deum ,  et  hanc  substantialem ,  itlam 
vero  accidentalem  dici  posse.  —  De  hac  ergo 
promptitudine ,  seu  suavitate  duo  dicenda 
sunt.  Primum  est,  esse  quid  distinctum  ab  illo 
affectu  colendi  Deum  ,  quem  hactenus  expli- 
cuimus ;  nam,  ut  constat,  potest  ille  actus  de- 
liberatus  esse  in  nobis  sine  hoc  gustu,  vel 
suavitate,  unde  heec  suavitas  non  semper  est 
in  potestate  nostra,  etiam  ex  gratia,  ut  infra 
dieemus.  Ille  vero  affectus  est  in  nostra  potes- 
taie  cum  divina  gratia  ,  quee  ad  illum  sem- 
per  parata  est.  Quia  ille  affectus  est  per  se 
necessarius  ad  virtutem  ;  heec  autem  suavitas 
non  est  ita  necessaria  :  unde  ille  est  proprie 
actus  noster,  heec  vero  magis  se  habet  ad 
modum  passionis  ;  nam,  licet  ad  illam  phy- 
sice  ac  vitaliter  concurramus,  tamen  vel  li- 
bera  non  est,  vel  saltem  non  est  in  se  libera, 
nec  per  se  primo  fit ,  sed  resultat  ex  aliquo 


CAP.  VII.  SITNE  DEVOTIO  SEMPER  ACTUS  KELIGIONIS,  ETC. 


44o 


actu  tanquam  proprietas  ejus,  ut  cap.  8  dice- 
mus.  Secundum  quod  dicimus,  est  nomen 
devotionis  videri  eequivocum,  et  iuterdum 
pro  illo  affectu  supra  explicato  sumi  ,  inter  - 
dum  pro  hac  mentis  dulcedine.  Hoc  vero  pa- 
rum  refert,  quia  solum  spectat  ad  usum  vo- 
cis  ;  nos  vero,  ut  sine  a±quivocatione  loqua- 
mur,  priorem  vocabimus  substantialem  devo- 
tionem,  posteriorem  vero  accidentalem  ;  nam 
revera  in  priori  consistit  substantia  virtutis  , 
posterior  vero  est  accidens  ejus  ,  ideoque  D. 
Thomas  hanc  posteriorem  posuit  ,  ut  effec- 
tum  devotionis,  et  proprio  nomine  spiritua- 
lem  laetitiam  appellavit  in  dicta  q.  82,  art.  4. 
At  vero  in  art.  1  priorem  vocavit,  devotionem 
simpliciter.  Quam  mihi  videtur  recte  signi- 
ficasse  Gregorius,  lib.  4,  in  primum  Regum, 
suo  cap.  4  ,  circa  illa  verba  cap.  9  :  Sacri- 
ficium  est  populi  in  excelso,  cum  dixit :  HosLia 
mentis  ejus  devotio  est,  tunc  enim  carnalia 
nostra  destruimus,  cum  ardenti  devotione  ad 
catlest'a  subletamur .  Per  illum  enim  actum , 
quo  anima  se  offert  ad  Dei;  famulatum,  recte 
dicitur  se  hostiam  consecrare  et  sacrificare 
Deo  ;  illa  ergo  est  proprie  et  simpliciter  men- 
tis  devotio  ;  alia  vero  suavitas  potius  est  ve 
luti  consequens  ad  sacrificium,  et  ideo  acci- 
dentariam  devotionem  eam  appellamus. 

GAPUT  VII. 

SITNE  DEV0TI0  SEMPER  ACTUS  RELIGIONIS  ,  ET 
QOOMODO  AD  ALI0S  ACTUS  QUI  IN  0RATI0NEM 
MENTALEM   INTERVENIUNT   COMPARETUR  ? 

4.  Quwstionis  declaratio.  — Ex  dictis  in  su- 
periori  eapite,  facile  constat  devotionem  esse 
posse  actum  religionis,  quia  versatur  circa 
propriam  materiam  religionis,  qui  est  cultus 
Dei,  et  potest  tendere  in  illum  sub  ratione 
cultus,  et  in  csetera  omnia,  solum  quatenus 
huic  cultui  deserviunt ;  ergo  talis  affectus  re- 
ligionis  sine  dubio  est,  nam  ejusdem  virtutis 
est  affici  ad  objectum  suum  sub  generali  ra- 
tione  propositum,  vel  proponere  generatim 
sic  studiose  operari,  et  in  particulari  opera 
talis  virtutis  exercere.  Unde  hoc  non  est  pro- 
prium  religionis,  sed  cum  proportione  inve- 
nitur  in  omni  virtute,  sicut  de  justitia  D.  Tho- 
mas,d.  art.2,  exemplum  posuit,  et  est  eadem 
ratiode  temperantia,  etquacumque  alia  virtu- 
te  ;  sicut  enim  Theologi,  in  materia  de  Pceni- 
tentia,  docent  unamquamque  virtutem  elicere 
actum  doloris  de  peccato  contra  propriam  ho- 
nestatem  commisso,  etsubpropriaillius  ratio- 

XIV. 


ne,  ita  docent  propositum  generale  vivendi 
temperate  vel  servandi  justitiam  sub  tali  pro- 
pria  honestate  ad  unamquamque virtutem  per- 
tinere.  Sic  ergo  ad  religionem  spectat  affectus 
gencralisad  divinum  cultum,  quidevotio  dici- 
tur,quiaper  illumhomo  se  Deo  devovet.  Duo 
ergo  hic  explicanda  supersunt :  unum  est,  an 
devotio  possitetiam  esseactusalterius  virtutis 
extra  religionem ;  alterum  est,  an  intra  reli- 
gionem  ipsam  devotio  sit  tantum  unus  actus , 
vel  possit  esse  multiplex,  tractando  proprie  de 
substantiali  devotione,  omissa  nunc  delecta- 
tione  aut  suavitate. 

2.  Rationes\dulitandi  circa  primam  partem 
qucestionis. — Prima  ratio.  —  Secunda.  —  Ter- 
tia. — Circa  primum  punctum  triplex  ratio  du- 
bitandi  occurrit.  Prima  sumitur  ex  virtute 
obedientioe,  cujus  officium  est  divinam  volun- 
tatem  Dei  in  omnibus  implere,  quse  tamen  im- 
pleturper  ejusdemDei  famulatum;  imo  potis- 
simus  famulatus  servi  est  implere  domini  vo- 
luntatem  ;  ergoilla  oblatio  voluntaria  etprom- 
ptitudo  ad  obedientiam  maxime  spectat.  Hmc 
D.  Ambros.,  lib.  1  de  Abraham,  c.  2.  prom- 
ptitudinem  Abrahse  ad  obediendum  Deo  vo- 
canti,  devotionem  appellat,  quam  vocat  virtu- 
tem  ordine  primam,  et  fundamentum  csetera- 
rum :  Meritoque  ( inquit )  hanc  primum  ab  eo 
exegit  Deus  dicens :  Exi  de  terra  tua,  etde  co- 
gnatione  tua,  etc.  Secundo,  multo  magis  et 
perfectius  videtur  devotio  ad  charitatemspec- 
tare,  nam  illa  est  quae  maxime  promptam  red- 
dit  hominis  voluntatem  ad  omne  Dei  obse- 
quium  ;  ut  enim  Paulus  ait,  1  ad  Corinth.  3: 
Charitas  patiens  est,  benigna  est,  etc. ;  unde 
eliam  ad  ipsum  divinum  cultum  exhibendum 
ipsa  est  quse  promptitudinem  et  facilitatem 
tribuit;  ergo  devotio  potius  est  actus  charita- 
tis  quam  religionis.  Unde  Bernardus,  in  serm. 
24  in  Cantica,  circa  id  :  Recti  diligunt  te,  de- 
votionem  dicit  esse  animam  fidei,  quod  est 
proprium  charitatis  :  Si  qucedam  ( inquit)  ani- 
ma  fidei  ipsa  devotio  est,  quid  erit  fides  qua? 
non  operatur  ex  devotione,  nisi  cadaver  exani- 
me?  Et  Gregorius,  in  illa  verba  cap.  9  lib.  4 
Regum  :  Sacrificium  est  populi  in  excelso,  sic 
inquit :  Devotionis  affectus,  mentis  est  cibus ; 
et  statim  declarat,  hunc  mentis  cibum  esse 
amorem  conditoris.  Tertio,  actus  generalis, 
quo  aliquis  vult  promptus  esse  ad  omnia  stu- 
dia  virtutis,  est  verus  actus  devotionis,  n&m 
per  ilium  homo  se  devovet  et  dedicat  virtuti 
et  honestati,  Et  tamen  non  est  actus  reli- 
gionis,  quia  honestatem  ipsius  religionis  et 
aliarum  virtutum  sub  generali  ratione  am- 

40 


-146 


LIB.  II.  DE  ORATIONE  !\!ENTALI,  AC  DEVOTIONE. 


plectitur;  ergo  non  est  devotio  proprius  reli- 
gionisactus. 

3.  Posita  difficultas  enodatur.  —  Resolutio 
hujus  puncti  videtur  pendere  ex  usu  vocis. 
Unde  dicendum  est,  interdum  devotionis  no- 
men  attribui  affectui  alterius  virtutis,  speciali 
tamen  ratione  acmodo  appropriari  religioni, 
sicque  esse  proprium  actum  ejus.  Ut  hoc  de- 
claretur,  adverto  verbum  devoveo,  unde  de- 
votio  dicta  est,  propriissime  significare  actio- 
nem  ad  alterum,  sicut  voveo,  aut  promitto ; 
nam,  sicut  promissio  fit  alicui,  ita  etiam  de- 
vctio  dicit  actum  ad  alterum.  Unde  fit  ut  in- 
terdum  dici  soleat  respectu  creaturarum,  prse- 
sertim  cum  aliquo  addito.  Sicfalsa  et  vitiosa 
devotio  est  in  gentili  ad  idolum,  ut  dixit  D. 
Thomas,  d.  art.  1.  Aliqua  etiam  honesta  de- 
votio  est  ad  personam  creatam,  ut  ad  Beatis- 
simam  Virginem,  vel  ad  aliquem  Sanctum, 
Et  inter  homines  solet  aliquando  hsec  vox 
usurpari  modo  magis  civili  vel  humano.  Sim- 
pliciter  autem  et  quasi  per  antonomasiam 
usurpata  est  a  Theologis  devotionis  vox,  ita 
ut  dicat  respectum  ad  Deum,  et  ideo  aliquan- 
do  omnis  affectus  pius  ethonestus  erga  Deuui 
solet  devotionis  nomine  significari.  Quomodo 
videtur  dixisse  Augustinus,  ut  supra  retuli, 
lib.  de  Spir.  et  anim.,c.  50  :  Detotio  est pius 
et  humilis  affectus  ad  Beum,  liumilis,  ex  con- 
scientia  infrmitatis  propriw,  pius,  ex  conside- 
ratione  divinw  clementice.  Et  Amb.,  lib.  1  de 
Abel,  c.  6,  devotionis  humanse  officia  tribus 
contineri  dixit,  fide,  studio  virtutis,  et  opera- 
tione,  quamvis  hoc  possit  intelligi  de  officiis 
quee  per  devotionem  imperantur.  Affectus 
ergo  qui  tendunt  ad  Deum,  quique  in  Deo 
ipso  sistunt,  et  ejus  bonum  vel  honorem  pro- 
curant,  possunt  devotionis  nomine  significari; 
quia  vero  iiii  plures  esse  possunt,  per  iilos 
breviter  discurrere  oportet,  ut  quid  sit  reli- 
gionis  proprium  colligamus/ 

A.  Varii  affectus  devotionis  acl  Deum,  quo- 
rum  primus  est  roluntas  credendi. — llle  affec- 
tus  voluntatis  sicut  et  affectus  spei  proprie  de- 
votionis  raiionem  non  habent. — Primo  igitur 
voluntas  credendi  devotio  appellari  potest^ 
quatenus  est  pius  et  humilis  affectus  ad  Deum, 
vel  revelantem,  vel  etiam  revelatum  ;  unde 
Paulus  dixit  esse  captivitatem  intellectus  in 
obsequium  Christi,  2  ad  Corinth.  10.  Tamen 
quia  hic  affectus  formaliter  non  respicit  ob- 
sequium  vel  bonum  ipsius  Dei,  ut  supra  dixi, 
deficit  a  proprietate  devotionis.  Idem  dicere 
possumus  de  affectu  spei,  per  quem  homo 
immediate  ac  formaliter  magis   amat  Deum 


sibi  quam  propter  se.  Unde  licet  ex  vi  illius 
virtutis  possit  quis  habere  affectum  universa- 
lem  pie  vivendi,  ac  serviendi  Deo  in  omni- 
bus,  quatenus  hoc  neces?arium  est  ad  beati- 
tudinem  obtinendam,  qui  affectus  valde  si- 
milis  videtur  devotioni,  tamen  a  perfectione, 
et  proprietate  illius  deficit,  quia  non  tam  est 
ad  aiterum  quam  ad  se. 

5.  Idem  est  de  affectu  ouedientice. — Rursus 
ex  eodem  capite,  affectus  obedientise,  ut  prse- 
cise  ac  formaliter  est  a  tali  virtute,  deficit  a 
ratione  devotionis,  quia  illa  virtus  non  est 
proprie  ad  alterum,  respiciendo  ad  illius  bo- 
num  vel  honorem,  sed  solum  ad  proecepli 
obligationem,  ut  supra  declaratum  est.  Un- 
de  ipsamet  obedientia  per  religionem  Deo 
ipsi  devovetur,  et  quasi  imperatur  a  devo- 
tione,  atque  ita  solvitur  prima  ratio  dubitan- 
di,  quse  concludit,  generali  etiam  nomine, 
voluntatem  obediendi  dici  etiam  devotionem, 
non  tamen  in  ea  proprietate  in  qua  nunc  lo- 
quimur.  Maxime  quia  devotio  plura  ample- 
ctitur,  prsescindens  (ut  sic  dicam)  a  prscce- 
pto,  et  ad  ipsum  Dei  famulatum  respiciens, 
et  ad  hunc  ipsum  finem  amplectens  etiam 
observationem  prsecepti.  Ambrosius  aulem, 
citato  loco,  vel  loquitur  de  devotione  gene- 
rali,  vel  certe  magis  videtur  loqui  de  propo- 
sito  ac  deliberatione  sequendi  Deum,  et  re- 
linquendi  patriam  et  omnia  ad  colendum  ip- 
sum,  qui  affectus  ad  religionem  spectat, 
meritoque  devotio  dici  potest.  Cui  consonat 
quod  ex  Genesi  et  historiis  colligitur,  Abra- 
ham  exivisse  de  terra  sua,  ut  vitaret  occa- 
sionem  idololatrise  ,  quse  inter  cognatos 
suos  et  vicinos  eo  tempore  serpere  ut  augeri 
coeperat ;  ergo  ex  affectu  ad  veri  Dei  cultum 
egressus  est.  Hic  autem  est  affectus  devo- 
tionis  ac  religionis. 

6.  De  alio  vero  actu  generalis  propositi 
studiose  vivendi,  si  hoc  studium  virtutis  ad 
cultum  et  honorem  Dei  referatur,  fatemur 
esse  actum  religionis,  quae  ex  suo  motivo 
velle  et  imperare  potest  actus  aliarum  virtu- 
tum.  Si  vero  propositum  illud  est  omnino 
absolutum,  ut  sicdicam,  id  est,  si  ad  alteram 
personam  non  refertur,  et  solum  sistit  in  ho- 
nestate  in  communi,  sic  non  nisi  impropriis- 
sime  dici  potest  devotio,  ut  ex  dictis  constat. 
An  vero  iile  actus,  cum  sit  honestus,  perti- 
neat  ad  aliquem  habitum  virtutis,  et  quis  ille 
sit,  tetigimus  sufficienter  in  materia  de  Pce- 
nitentia . 

7.  Secunda  ratio  dubitandi  solvitur.  —  Su- 
perest  dicendum  de  actu  charitatis,   de  quo 


CAP.  VII.  SITNE  DEVOTIO  SEMPER  ACTUS  RELIGIONIS,  ETC. 


secunda  ratio  dnbitandi  procedcbat.  Diximus 
autem  in  superioribus,  cbaritatem  sub  pro- 
prio  motivo  immediate  versari  posse  circa  to- 
tam  materiam  religionis,  nam  potest  amare  ip- 
sam  divinam  gloriam  ex  pura  amicitia  ad 
Deum,  et  benevolentia  ac  complacentia  ad 
ipsam  personam.  Ex  quo  fit  posse  hominem 
ex  puro  motivo  ejus  jveDe  obsequium  et  fa- 
mulatum  Dei,  et  queerere  gloriam  ejus  in  om- 
nibus ;  qui  actus  sine  dubio  videtur  perfec- 
tissima  devotio,  imo  eo  perfectior  quam  si- 
milis  affectus  religionis,  quo  et  nobilius  ha- 
bet  motivum,  et  optimo  ac  connaturali  modo 
imperare  potest  ipsum  affectum  religionis. 
Et  in  hoc  fortasse  sensu  dixit  Bernardus, 
Epist.  1 1 :  Implet  charitas  legem  servi,  cum 
infundit  devotionem:  porro  timori  adjuncta 
dcvotio  ipsum  non  annullat,  sed  castificat.  Et 
de  eodem  loqui  videtur  idem  Bernardus, 
sermone  quodaminillud  Sapient.  7:  Sapien- 
tiam  non  vincit  malitia,  cum  ait :  Temporis 
prceteriti  fructus  est  compunctio,  cevi  futuri 
flos  est  devotio.  Nulla  enim  virtus  ita  proprie 
dicitur  flos  eevi  futuri,  sicut  charitas.  Item, 
si  spectemus  suavitatem  seu  delectationem 
illam,  quam  secum  afferre  solet  devotio,  ex 
nullo  actu  ita  efficaciter  sequitur,  sicut  ex 
affectu  charitatis.  Quapropter  hic  etiam  po- 
test  convenienterdici  nomen  devotionis  eequi- 
vocum  esse,  et  utrique  actui  posse  accommo- 
dari;  vel  certe  improbibile  non  estperfeetam 
devotionem  utrumque  affectum  requirerc,  et 
affectum  religionis  tunc  nomen  devotionis 
mereri,  quando  affectui  charitatis  junctus 
est;  sicut  actus  pceniteutiee  tunc  meretur  no- 
men  contritionis,  quando  amore  informatur, 
et  intellectus  contemplatio  tunc  meretur  no- 
men  sapientiee,  quando  ex  amore  habet  sa- 
poris  suavitatem. 

8.  Devotio  in  ordine  ad  Deum ,  respectum 
cum  summissione  dicit.  —  Addo  vero  ,  nomen 
devotionis  non  solum  importare  respectum 
ad  alterum,  sed  etiam  indicare  respectum 
subjectionis  et  summissionis  ,  maxime  cum 
simpliciter  dicitur,  et  in  ordine  ad  Deum,  et 
ex  hac  parte  magis  proprie  accommodari 
hanc  vocem  affectui  religionis,  quam  chari- 
tatis.  Quia  religio  formaliter  respicit  excellen- 
tiam  et  dominationem  ;  charitas  autem  est 
amicitia,  quee  non  respicit  formaliter  excel- 
lcntiam,  vel  subjectionem,  sed  simpliciter  bo- 
nitatem,  et  unionem  ratione  illius. 

9.  Pcenitentia  propius  accedit  ad  devotio- 
nem,  quam  cMritas.  —  In  hoc  tamen  videtur 
esse  queedam  major  siirilitudo  inter  pcenilen- 


1-47 

tiam  et  religionem,  ideoque  voluntas  illa  of- 
fercndi  se  totum  Deo  ad  satisfaciendum  illi 
pro  injuria  illata  proprius  videtur  dici  posse 
devotio  :  unde  Hugo  ,  ut  Alens.,  d.  q.  26, 
memb.  1 ,  art.  \,  refert,  dixit,  orationem  esse 
devotionem  ex  compunctione  procedentem.  Et 
Ecclcsia ,  in  quadam  collecta  feriee  quintee 
hebdomadee  1  Quadrag.,  sic  orat :  Devotionem 
populi  tui,  qucesumus,  Domine,  oenignus  in- 
tende,  ut  qui  per  abstinentiam  macerantur  in 
corpore,  per  fructum  loni  operis  reficiantur  in 
mente.  Ubi  affectum  pcenitentium  devotionem 
appellat.  Sed  tamen  hic  affectus  pcenitentiee 
non  est  per  se  devotio,  sed  solum  occasione 
peccati,  et  ad  satisfaciendum  pro  illo  ;  devotio 
autem  per  se  respicit  subjectionem  ad  Deum, 
cui  homo  se  devovet  propter  excellentiam 
ejus  ,  ideoque  respicit  famulatum  Dei ,  non 
satisfactionem.  Unde  si  devotio  interdum  at- 
tribuitur  pcenitentise  actibus,  non  formaliter, 
sed  causaliter  intelligitur,  ut  Alens.  supra  no- 
tavit,  quia  ex  compunctione  cordis,  et  corpo- 
ris  afflictione  solet  devotio  generari,  et  hoc 
est  quod  Ecclesia  in  illa  collecta  orat. 

10.  Circa  secundam  partem  qucestionis  ini- 
tio  positce  ,  varie  loquuntur  Patres.  —  In  se- 
cundo  puncto  etiam  invenientur  variee  locu- 
tiones  Sanctorum  ,  quibus  fere  confundunt 
devotionem  cum  oratione  mentali  ,  in  qua 
omnes  alii  actus  interni  religionis  compre- 
henduntur ;  cum  externis  enim  actibus  non 
oportet  comparationem  facere,  nam  res  satis 
nota  est.  Hugo  ergo  in  verbis  proxime  citatis, 
devotionem  dicit  esse  orationem.  Et  e  conver- 
so  Augustinus,  lib.  de  Spir.  et  anim.,  c.  50  : 
Oratio  (inquit )  est  mentis  devotio.  Bonavent. 
etiam,  tom.  2  Opusc,  in  ult.  Opusc,  c  ult., 
sub  nomine  devotionis  multa  tractat ,  qua3 
orationi  mentali,  considerationi,  et  cuicum- 
que  mentis  in  Deum  elevationi  conveniunt. 
Ambros.  etiam,  lib.  de  Cain  et  Abel,  devotio- 
nem  vocat  omnem  affectum  erga  cultum  Dei, 
sive  orandi ,  sive  sacrificandi  ,  sive  gratias 
agendi  cum  perpetua  beneficiorum  memoria, 
sive  etiam  cum  obedientia  futurorum.  Et  hoc 
sensu  ait,  quod  continua  esse  delet  ac  perpetua 
devotio.  Verumtamen  heec  et  similia  solum 
pertinent  ad  varium  usum  illius  vocis,  et  ideo 
res  breviter  explicanda  est,  ut  omnis  ambi- 
guitas  vocis  tollatur. 

1 1 .  Actus  intelleclus  a  ievctione  parantur, 
aliquando  tamen  causaliter  nomine  devotionis 
afficiuntur,  vel  etiam  quia  causantur  ex  illa. — 
In  actibus  ergo  mentalibus  pertinentibus  ad 
religionem  vel  mentalem  orationem,   sepa- 


\  iS 


LIB.  II.  DE  OUATIONE  MENTALI,  AC  DEVOTIONE. 


randi  imprimis  sunt  actus  intellectus,  nam  de 
illis  constat  a  devotione  distingui,  quia ,  ut 
diximus,  devotio  in  voluntate  est.  Unde,  sive 
loquamur  de  meditatione,  seu  consideratione 
veritatis  in  intellectu  existente ,  sive  de  peti- 
tione  propria,  prout  est  intellectualis  locutio, 
illa  non  est  devotio,  quia  per  illos  actus  homo 
non  se  devovet  Deo  ;  quando  ergo  aliquis  ex 
his  actibus  devotio  appellatur  ,  intelligitur, 
vel  causaliter,  ut  si  meditatio  dicatur  esse  de- 
votio,  quia  illam  causat,  et  oratio  seu  petitio, 
quia  illam  impetrat ;  vel  e  converso  est  deno- 
minatio  ab  effectu,  ut  oratio  causatur  ex  de- 
votione  ;  et  sic  fortasse  dixit  Augustinus  ora- 
tionem  esse  mentis  devotionem  quia  est  as- 
census  ad  Deum ,  seu  subjectio  ad  Deum, 
quam  causat  devotio  ;  vel  cerle  dicitur  devo- 
tio  oratio,  quia  illam  complet  et  quasi  impin- 
guat,  ut  Alens.  supra  explicavit.  Formaliter 
autem  loquendo  propria  oratio ,  prout  in  in- 
tellectu  est,  et  devotio,  actus  sunt  distincti, 
et  ita  D.  Thomas  de  iilis  tractavit.  At  vero  lo- 
quendo  de  oratione  mentali  prout  nunc  de 
illa  loquimur,  includit  non  solum  actum  in- 
tellectus,  sed  etiam  voluntatis,  ut  supra  dixi, 
et  hoc  modo  includit  in  se  devotionem  ut 
partem  sui,  seu  ut  unum  ex  preecipuis  acti- 
bus  divini  cultus  qui  in  illa  exercentur,  quod 
etiam  satis  per  se  notum  est. 

12.  In  voluntatis  actibus  affeUus  varii  dis- 
tinguuntur.  —  Ulterius  vero  est  consideran- 
dum,  in  actibus  voluntatis,  qui  in  hoc  exerci 
tio  interveniunt,  quosdam  esse  veluti  parti- 
culares  affectus  ad  particulares  actus  divini 
cultus,  quemdam  vero  esse,  quem  supra  ex- 
plicui,  generalem  affectum,  quo  homo  vult 
se  totum  tradere  divino  cultui.  Priores  sunt 
plures  ,  et  unus  exproecipuis  est  affectus  ipse 
orandi,  vel  meditandi,  vel  contemplandi,  vel 
in  universum  familiariter  tractandi  et  collo- 
quendi  cum  Deo.  Hic  enim  actus  maxime  ex- 
citatur  et  accenditur  in  oratione  mentali  ;  et 
licet  sub  aliqua  ratione  possit  esse  elicitus  a 
charitate,  ut  si  ex  solo  motivo  amicitiee  ap- 
petatur  oratio,  vel  quia  charitatem  auget  et 
fovet,  vel  quia  est  colloquium  cum  amico, 
quod  ipsa  amicitia  ex  se  appetit,  nihilominus 
per  se  et  ex  objecto  ad  religionem  spectat, 
quia  ille  affectus  comparatur  ad  orationem, 
eicut  actus  internus  ad  externum  ejusdem 
virtutis,  et  quia  est  affectus  ad  quemdam  cul- 
tum  Dei,  quo  etiam  maxime  foveri  solet  ipse 
cuitus  Dei.  Alius  affectus  religiosus  erit  pro- 
positum  sacrificandi ,  communicandi ,  pere- 
grinandr,  vel  aliquid  simile  faciendi  in  divi- 


num  honorem  ;  hi  enim  omnes  actus  religio- 
nis  sunt,  et  in  mentali  oratione  frequenter 
excitantur.  Huc  vero  etiam  spectant  affectus 
ad  aiias  virtutes,  ut  propositum  servandi  cas- 
titatem  ,  temperantiam,  exercendi  misericor- 
diam,  bumilitatem,  et  similes,  quee,  ut  in  di- 
vinam  gloriam  referuntur  ,  ad  religionem 
spectant,  saltem  imperative  ,  et  in  mentali 
oratione  exercentur. 

13.  Inter  affectus  numeratos ,  ille  proprie 
devotio  dicitnr,  quo  se  aliquis  divino  cultui  tra- 
dit,  et  generalis  vocatur. — Ex  bis  ergo  affec- 
tibus  ille  posterior  qui  generalis  est,  proprie 
solet  appellari  devotio  ;  et  quidem  D.  Thomas 
illum  videtur  intellexisse  nomine  devotionis, 
quando  illum  ponit  ut  particularem  actum  re- 
ligionis  :  est  enim  sine  dubio  ab  aliis  distinc- 
tus.  Nam,  licet  dicatur  generalis,  vel  ratione 
universalissimee  materiee,  vel  propter  genera- 
lem  causalitatem,  quam  inde  participat,  ta- 
men  reipsa  est  particularis  ,  quia  est  actio 
particularis  nostree  voluntatis  ,  quse  respicit 
illam  materiam  communem  ,  ut  objectum 
proprium  et  particulare,  unde  in  illo  differt 
ab  aliis  particularibus  affectibus  circa  parti- 
culares  cultus  orandi,  meditandi,  etc.  Quanta 
vero  sit  heec  differentia,  an,  scilicet,  sit  spe- 
cifica,  et  an  sufficiat  distinguere  habitualem 
qualitatem,  seu  principinm,  parum  nunc  re- 
fert  ad  materiam  moralem  quam  tractamus. 
Sed  consulenda  sunt  dicta  in  primo  tractatu, 
et  generalia  principia  de  distinctione  habi- 
tuum.  Est  autem  ille  actus  quodammodo  pri- 
mus  natura  sua  in  tali  viriute,  quia,  licet  non 
sit  necesse  ut  voluntas  prius  illum  efficiat, 
quam  alios  particulares  affectus  ad  hunc  vei 
iiium  cultum,  tamen  ille  est  ordo  magis  con- 
naturalis  ;  nam  ex  consideratione  divinee  ex- 
cellentiee  ,  et  debitee  subjectionis  ad  ipsum, 
primus  affectus  qui  nascitur,  est  velle  subjici 
Deo,  et  cultum  debitum  ei  persolvere.  Unde 
talis  actus  dici  potest  maxime  internus  reli- 
gionis,  quia  et  ab  illa  est  immediate  elicitus, 
et  per  se  non  est  ex  alio  priori  actu  ejusdem 
virtutis,  cum  ipse  sit  primus,  sed  potius  ipse 
comparatur  ad  alios  affectus  particulares  di- 
vini  cultus  ad  modum  principii  universalis 
moventis.  ut  tetigit  D.  Thomas,  d.  q.  82,  a.  1, 
ad  1  et  2,  quia  voluntas  finis  movet  ad  ea 
quee  sunt  ad  finem  ;  intentio  autem  divini 
cultus,  ul  sic,  comparatur  ad  voluntatem  hu- 
jus  vel  illius  cultus,  tanquarn  voluntas  finis 
ad  voluntatem  mediorum,  quia  licet  non  sint 
proprie  media,  sed  particularia  objecta  con- 
tenta  sub  universali ,  servant  tamen  propor- 


CAP.  VIII.  QUAS  CAUSAS  VEL  EFFECTUS  HABEAT  DEVOTIO,  ETC. 


119 


tiouem.  Unde  eliam  fit  ut  illc  aifectus  univer- 
salis  non  prodeat  in  actus  exteriores  aliarum 
potentiarum,  nisi  mediante  alio  actu  particu- 
lari  ejusdem  voluntatis,  quo  vult  vel  applica- 
re  intellectum  ad  orandum,  vel  linguam  et 
membra  ad  sacrificandum,  etc.  Quia  actiones 
sunt  circa  particularia,  et  ideo  voluntas  non 
movet  aliam  potentiam,  nisi  per  actus  parti- 
culares  ex  parte  materire. 

14.  Cur  ille  actus  generalis  absolute  devotio 
riominetur . — Particulares  roluntatis  affectus 
quomodo  possint  sub  devotione  comprehendi. — 
Quinam  inter  particulares  affectus  magis  ad 
devotionem  accedant. — Denique  hac  ratione 
ille  actus  generalis  absolutam  devotionis  ap- 
pellationem  sibi  vendicavit,  quia  cum  gene- 
ralis  sit,  omuia  quodammodo  complectitur, 
et  per  illum  videtur  homo  dicare  et  devovere 
Deo  se  ipsum,  quia  non  solum  hanc  vel  illam 
materiam  divini  cultus  appetit,  sed  simpli- 
citer  divinum  famulatum.  Alii  vero  affectus 
particulares  non  sunt  devotio  in  hac  proprie- 
tate,  sed  habent  propria  nomina,  seu  species 
ad  quas  pertinent,  ut  affectus  ad  orationem 
sub  oratione  comprehenditur,  et  sic  de  aliis. 
Tameu,  secundum  quamdam  rationem  vel 
participationem  ita  interdum  nominantur. 
Et  ita  loquitur  Ambr.  supra,  et  lib.  de  Abra- 
ham,  c.  5,  ubi  etiam  affectum  hospitalitatis 
devotionem  appellat,  maxime  cum  sit  ex  fi- 
de,  et  reverentia  in  Deum.  Ad  tollendam  ve- 
ro  sequivocationem  possent  alise  dici  devotio- 
nes  particulares,  quia  limitatse  sunt  ad  cer- 
tas  materias,  ut  dixi.  Non  omittam  tamen 
advertere,  inter  hos  particulares  affectus,ali- 
quos  esse,  qui  virtute  continent  vel  etiam 
efficiunt  totum  Dei  famulatum,  et  traditio- 
nem  sui  ad  illum,  quibus  magis  proprie  po- 
test  nomen  devotionis  attribui.  Inter  hos  ac- 
tus  potissimus  esse  videtur  affectus  ad  reli- 
giosum  statum,  et  voluntas  efficax  illius,  nam 
per  illam  revera  se  totum  homo  devovet  di- 
vino  famulatui.  Deinde  numerari  potest  affe- 
ctus  orationis  diuturnae,  ac  mentalis,  preeser- 
tim  considerando  orationem,  non  solum  ut 
est  quidam  particularis  Dei  cultus,  sed  ut  est 
fons,  et  origo  totius  devotionis,  et  omnis  stu- 
diosi  affectus  in  Deo  colendo ;  sic  enim  ille 
affectus  orationis  quodammodo  universalis 
est,  et  ideo  maxime  solet  devotio  nominari. 
Sed  quidquid  sit  de  usu  et  applicatione  hujus 
vocis,  semper  manet  formalis  distinctio  inter 
ipscs  actus,  quse  satis  explicata  est.  Unum 
hic  superesse  poterat  dubium,  quod  attigit 
D.  Thomas,  d.  q.  82,  art.  2,  ad  3,  an  devo- 


tio  possit  esse  erga  Sanctos,  et,  si  est,  cujus 
virtutis  actus  sit.  Sed  in  hoc,  eodem  modo 
loquendum  est  de  devotione,  quo  supra  de 
oratione  ad  Sanctos  locuti  sumus,  et  in  uni- 
versum  de  Dulia,  et  cultu  Sanctorum  supra, 
tract.  1,  lib.  3,  cap.  5,  et  1  tom.  tertioe  partis, 
disput.  25. 

CAPUT  VIII. 

QUAS  CAUSAS  VEL  EFFEGTUS   HABEAT  DEV0TI0,  ET 
IN  UNIVERSUM  MENTALIS  0RATI0? 

1 .  Duplex  devotio  proponitur,  altera  in  actu 
humano  consistens,  et  altera  in  quadam  suavi- 
tate.  —  Hcec  secunda  devotio  dupliciter  in 
nobis,  aut  ante  actionem  liberam,  vel  cum  illa, 
et  quce  ante  actionem  est,  potius  initium  de- 
votionis ,  quam  devotio  dicitur.  —  Conjungi- 
mus  causas  cum  effectibus,  quia,  ut  ex  dis- 
cursu  constabit  ,  ita  sunt  conjunctae  ,  ut 
non  possint  separari  commode  ;  principalius 
tamen  de  causis  disseremus.  Repetenda  vero 
imprimis  est  distinctio  devotionis  supra  in- 
sinuata ;  quod  quaedam  consistit  in  actu  hu- 
mano  proprio  et  deliberato,  alia  se  habet  per 
modum  passionis,  et  cujusdam  delectationis 
ac  suavitatis.  Et  quamvis  illa  prior  sit  prseci- 
pua  et  maxime  propria  devotio,  tameu  ad  co- 
gnoscendam  originem  devotionis,  et  totius 
mentalis  orationis,  conducet  ab  hac  posteriori 
devotione  incipere.  Est  ergo  considerandum, 
delectationem  illarn  spiritualem  dupliciter 
posse  in  nobis  inveniri.  Primo,  ante  omnem 
propiiam  actionem  deliberatam  mentis  nos- 
trse.  Secundo,  ex  actione  aliqua  mentis  deli- 
berata,  et  voluntate  exercita.  Prior  modus 
notus  est  ex  doctrina  de  Gratia,  quia  solet 
Deus,  ante  omnem  deliberationem  nostram, 
vel  usum  nostrse  libertatis,  prasvenire  nos, 
illuminando  mentes,  et  tangendo  corda,  ins- 
pirando  bonum,  unde  sicut  interdum  immittit 
timorem,  ita  etiam  influit  suavem  et  delecta- 
bilemaffectum,  saltemimperfectum,  adDeum 
vel  res  divinas  :  hoc  enim  modo  movet  et  sub- 
levat  Spiritus  Sanctus  mentes  ad  bene  ope- 
randum  quaicumque  supernaturalia  opera, 
ut  docet  Augustinus  lib.  2  de  Peccat.  merit., 
cap.  17  et  19,  et  saepe  alias.  Quando  ergo 
Deus  infundit  hanc  suavitatem  invitando  ho- 
minem  ad  cultum  suum,  vel  specialiter  ad 
mentalem  orationem,  aut  aliquid  simile,  non 
immerito  potest  ille  affectus,  licet  nondum 
deliberatus,  nec  humanus,  quatenus  suaviter 
inclinat  ad  cultum  Dei,  appellari  devotio,  vel 


130 


LIB.  II.  DE  0RATI0NE  MENTALI,  AC  DEYOTIONE. 


certe  gratia  devononis,  quee,  si  sit  efficax, 
pertrahit  hominera  ad  deliberatam  devotio- 
nem;  ipsa  tameu  secundum  se  ac  prtecise 
sumpta  nondum  est  substantialis  devotio; 
nec  oratio  potesl  appellari,  quia  oratio  etiam 
significat  actum  deliberatum,  ac  perfecte  hu- 
manum.  Potest  vero  dici  initium  et  semina- 
rium  quoddam  totiusdevotionis,  ac  mentalis 
orationis. 

2.  Causa  devotionis,  quce  actionem  liberam 
prcecedit,  est  Spiritus  Sanctus  per  excitantem 
gratiam.  —  Hinc  constat  propnam  causam 
hujus  devotionis  esse  Spiritum  Sanctum;  per- 
tinet  enim  hic  affectus  ad  gratiam  excitantem 
seu  prsevenientem,  cujus,  quatenus  talis  est, 
solns  Spiritus  Sanctus  est  propria  causa ;  ha- 
bent  quidem  ibi  potentiee  nostrce  concursum 
aliquemphysicum,  quia  ilia  devotio  in  acti- 
bus  vitalibus  consistit ;  tamen  ad  moralem 
considerationem  parum  refert,  nam  potentise 
nostree  sunt  veluti  instrumenta  quaedam,  arti- 
fex  autem  est  Spiritus  Sanctus.  Quia  sicut  ini- 
tium  fidei  et  saluiis  non  habet  originem  a 
nobis,  sed  a  solo  Deo,  ita  et  hoc  devotionis 
initium.  Itemheec  devotio  necessario  inchoari 
debet  per  sanctam  cogitationem,  quia  non 
potest  moveri  voluntas  nisi  prsevio  intellectu ; 
initium  autem  sanctee  cogitationis,  seu  prima 
sancta  cogitatio  non  est  a  nobis,  sed  a  Deo, 
ut  libro  de  Proedestinatione  Sanctorum,  et 
aliislocis  late  contra  Semipelagianos  ostendit 
Augustinus.  Rursus  ex  illa  cogitatione,  neces- 
sitate  quadam  naturali,  insurgit  in  voluntate 
heec  propensio  cum  suavitate,  et  devotione 
de  qua  tractamus,  operante  ipso  Spiritu 
Sancto  in  voluntate  nostra  ;  ipse  ergo  est  uni- 
ca  causa  hujus  devotionis.  Hoc  autem  intelli- 
gendum  est,  considerando  hanc  devotionem 
secundum  id  quod  formaliter  est,  vel  ex  ne- 
cessitate  requirit.  Nam,  si  alinnde  supponat 
in  homine  alias  priores  gratias  et  opera,  sic 
poterit  interdum  sancta  vita  preecedens  mul- 
tum  conferre  ad  obtmendam  hanc  gratiam 
devotionis.  Nam,  licet  Deus  pro  suo  arbitrio 
eam  neget  vel  concedat,  et  interdum  eam  det 
sine  praecedenti  merito  vel  dispositione,  et 
aliquando  eam  tollat  sine  culpa,  ad  hominis 
probationem  vel  humilitatem^  et  ut  gratiam 
Dei  recognoscat,  ut  late  Cassianus,  collat.  4, 
nihilominus  regulariter  vel  frequenter  datur 
hominibus  bene  utentibus  prioribus  gratiis, 
petendo,  desiderando,  diligenter  Deo  ser- 
viendo,  et  proprios  affectus  moderando.  Nam, 
licethaec  devotio,  ut  est  initium  horum  pio- 
rumactuum,  et  consummatae  devotionis,  non 


sit,  nec  possit  esse  ab  homine,  quia  tamen 
non  inchoat  totam  salutem  et  justitiam,  ut 
supponimus,  potest  supponere  priores  gra- 
tias,  et  sancta  opera  ex-  illis  facta,  et  ex  ea 
parte  potest  habere  fundamentum  in  disposi- 
tione  etmerito  hominis. 

3.  Alterius  devotionis ,  quce  cum  delibera- 
tione  nostra  est,  Spiritus  Sanctus  etiam  est 
principalis  causa  per  gratiam  operantem  et 
cooverantem.  —  Venio  ad  deliberatam  devo- 
tionem,  et  suavitatem  quse  ex  illa  nascitur,  et 
in  universum  ad  mentalem  orationem  consi- 
derandam.  De  qua  tota  supponimus  esse  opus 
supernaturale  et  gratiae,  id  enim  ex  dictis  lib. 
1  satis  constat.  Prima  ergo  etprincipalis  cau- 
sa  hujus  operis  est  etiam  Spiritus  Sanctus, 
per  gratiam  suam  operans  et  cooperans. 
Nam,  ut  dixit  Ambrosius,  lib.  6.  inc.  9Lucae, 
circa  fmem  :  Deus  quos  vult,  ex  indevotis  de- 
votos  facit ;  appellat  autem  devotos,  eos  qui 
pleno  affectu  Christum  sequi  deliberant.  Sic 
etiam  dixitBernard.,  serm.  21  in  Cant.,  quod 
divina  consolatio  devotos  facit;  vocat  autem 
consolationem  spiritualem,  ut  opinor,  illam 
antecedentem  devotionem,  quam  diximus  so- 
lum  Spiritum  Sanctum  infundere,  quam  sta- 
tim  vocat  etiam  salutare  gaudium  infusum, 
quo  Deus  temperat  timorem,  vel  aliam  simi- 
lem  affectionem  nostram.  Solet  enim  Deus 
per  excitantem  gratiam  in  nobis  efficere  bo- 
nam  voluntatem,  cooperante  eadem  gratia; 
sic  igitur  per  illam  antecedentem  devotionem 
pertrahit  voluntatem  ad  deliberatam  et  sub- 
stantialem  devotionem,  cooperante  eadem 
voluntate  simul  cum  gratia  Dei.  Non  est  ta- 
men  simpliciternecessarium  adhanc  causali- 
tatem,  ut  semper  antecedat  illa  indeliberata 
delectatio,  vel  suavitas  immissa  a  Deo,  quia 
Deus  habet  alios  modos  excitandi  voluntatem, 
pnesertim  pertimorem  vel  spem;  semper  ta- 
men  necesse  est  ut  antecedat  sanctacogitatio 
cum  aliqua  inspiratione  in  voluntate,  quia  ha?c 
est  initium  omnis  boni  actus  supernaturalis; 
ergo  et  devotionis  et  mentalis  orationis.  At- 
que  ita  ratione  hujus  initii  et  principalis  ad- 
jutorii  est  De»s  peculiari  modo  causa  totius 
devotionis  perfectee  et  mentalis  orationis.  Non 
est  tamen  hoc  initium  eodem  modo  necessa- 
rium  in  omnibus  hominibus,ut  statim  dicam; 
neque  etiam  illud  solum  est  sufficiens,  nisi 
homo  cooperetur  cum  gratia  adjuvante,  quae 
illi  prsesto  est,  et  ideo  totum  hoc  requiritur 
ad  integram  causam  hujus  doni. 

4.  Per  quos  actus  intellectus  et  voluntatis , 
et  quomodo  dicla  devotio  generetur. — Et  primo 


CAP.  VIII.  QUAS  CAUSAS  VEL  EFFECTUS  HABEAT  DEVOTIO,  ETC. 


151 


de  actibus  intellectus.  —  Prcvdicta  devotio  ma- 
xime  juvatur  duplici  hominis  industria,  qua- 
rum  altera  divina,  et  alia  humana  potest  dici. 
—  Per  qurc  media  possit  comparari  devotio 
quoad  primam  diligentiam. — Quia  vero  in  lioc 
negotio  multi  actus  supernaturales  interve- 
niunt,  non  omnibus  aeque  applicatur  illa  cau- 
sa,  neque  in  omnibus  statibus  hominum  eo- 
dcm  modo ;  et  ideo  utrumque  breviter  distin- 
guendum  et  explicandum  est.  Et  imprimis 
cum  hoc  totum  negotium  actibus  intellectus 
et  voluntalis  perficiatur,  clarum  est,  quoties 
homo  exit  de  potentia  in  actum,  id  est,  ex 
non  orante  actu  fit  actu  orans,  vel  ex  non  de- 
voto  devotus,  initium  sumendum  esse  ab  ali- 
quo  actu  intellectus,  ut  dixit  D.  Thomas,  d. 
q.  82,  art.  3,  ex  illo  principio,  quod  vohmtas 
semper  oritur  ex  intelligentia.  Primus  ergo 
actus  in  hoc  negotio  est  aliqua  cogitatio  pia 
et  sancta,  et  tali  muneri  et  effectui  accom- 
modata;  et  quoniam  hrec  antecedit  liberam 
applicationem  voluntatis,  ideo  dicimus  esse 
ab  extri7iseco  agenle  et  ab  excitante  gratia. 
Est  tamen  observandum,  hanc  cogitationem 
sa>pe  pendere  multum  ex  priori  diligentia 
nostra;  quia  (ut  supponimus)  nec  est  prima 
cogitatio  totius  vitae,  sed  diei,  verbi  gratia, 
vel  talis  temporis  in  ordine  ad  opus  orandi, 
et  ideo  supponere  potest  diligentiam  aliquam 
et  industriam  ad  talem  excitationem  haben- 
dam.  Ha?.c  autem  diligentia  potest  esse  du- 
plex  :  una,  ex  parte  Dei,  quam  possumus  di- 
vinam  appellare ;  aliam ,  ex  parte  nostra , 
quam  appellare  possumus  humanam.  Ad 
priorem  pertinent  praeviae  orationes  ad  Deum, 
pro  similibus  cogitationibus  obtinendis,  quae 
orationes ,  cum  priores  gratias  supponant, 
proportionatae  sunt.  Quod  enim  supra  diceba- 
mus  de  suavitate,  vel  devotione  antecedente 
et  indeliberata,,  idem  in  hac  cogitatione  locum 
babet;  pendet  ergo  multum  baec  divina  exci- 
tatio  ex  bono  usu  priorum  gratiarum,  et  ex 
sancta  vita,  vel  bona  hominis  dispositione. 
Unde  fit  ut,  licet  praesens  cogitatio  sit  initium 
et  causa  subsequentis  orationis  vel  devotio- 
nis,  nihilominus  oratio  et  devotio  praecedens 
possit  esse  causa  illius.  Committiturque  hic 
quidam  circulus,  sed  non  vitiosus,  quia  est 
respectu  diversorum,  et  in  diverso  genere 
causae ;  nam  prsecedens  oratio  vel  operatio 
est  causa  subsequentis  excitationis,  morali 
modo  per  impetrationem  et  meritum  de  con- 
gruo,  vel  bonam  moralem  dispositionem ;  ipsa 
vero  cogitatio  est  causa  subsequentis  oratio- 
nis,  vcl  devotionis  per  modum  physicee  mo- 


tionis,  co  scilicet  modo  quo  intellcctus  movet 
voluntatcm.  In  quo  est  etiam  observandum, 
interdum  esse  valde  utile,  praecedentia  bona 
opera  facere  ex  formali  intentione  obtinendi 
postea  a  Deo  sanctam  orandi  ac  meditandi 
cogitationem  et  voluntatem/Aliquando  vero, 
etiamsi  hac  intentione  pia  opera  non  fiant, 
Deus  ex  se  respicit  ad  priorem  bonum  usum 
gratiae,  ut  hoc  beneficium  conferat,  ideoque 
omni  modo  est  conveniens  cooperari  sedulo 
divinae  gratiae  priori,  ad  obtinendam  subse- 
quentem  gratiam  devotionis. 

5.  Quo  pacto  secunda  diligentia,  et  quibus 
mediis  excitet  devotionem.  —  Ad  posteriorem 
diligentiam,  quam  vocamus  humanam,  perti- 
nent  media  quibus  spirituales  viri  uti  solent 
ad  excitandam  in  se  memoriam  Dei,  vel  desi- 
derium  orandi,  seu  cogitationem  hanc  de  in- 
eunda  oratione,  de  convenientia  ejus,  vel 
quid  simile.  Hujusmodi  media  sunt,  imprimis, 
si  oratio  habenda  est  matutino  tempore,  ad- 
hibere  curam,  ut  prima  cogitatio  sit  de  hac 
re,  ad  quod  prodesse  multum  solet,  praece- 
denti  nocte  hoc  preevenire  et  proponere,  ac 
recogitatione  revolvere,  ita  ut,  si  fieri  possit, 
illa  sit  ultima  diei  praecedentis  cogitatio,  et 
prima  sequentis.  Secundo,  si  aho  tempore 
futura  sit  oratio,  proponere  prius  horam  et 
tempus,  ut  cum  adveneritipsum  horae  signum, 
talem  cogitationem  excitet.  Tertio,  multum 
juvat  consuetudo  suis  statutis  horis  orandi 
sine  intermissione ;  nam  tunc  ipse  rerum 
cursus  solet  excitare  memotriam ;  atque  haec 
consuetudo  juvatur  maxime  frequentjbus 
orationibus,  quas  jaculatorias  vocant.  Deni- 
que  juvat  externa  aliqua  et  sensibilia  objecta 
sibimet  designare,  tanquam  signa  excitantia 
Dei  memoriam,  nam  ipsa  Dei  memoria,  plena 
devotio  est,  ut  Ambrosius  dixit  in  Psalm.  118: 
Memor  fui  nominis  tui,  Domine,  et  custodivi 
legem  tuam.  Quia  ex  hac  memoria  nascitur 
recogitatio,  ex  recogitatione  desiderium,  etc. 
Haec  ergo  industria  licet  humana  dicatur,  quia 
consistit  in  cura  et  sollicitudine  hominis,  non 
est  parvi  aestimanda,  etiamsi  hoc  negotium 
maxime  supernaturale  sit,  quia  etiam  illa  in- 
dustria  ex-fide  et  gratia  procedit,  et  pertinet 
ad  cooperationem,  quam  ex  parte  hominis 
Deus  vult,  totaque  comprehenditur  sub  consi- 
lio  Sapientis  :  Ante  orationem  prwpara  ani- 
mam  tuam,  Eccl.  18. 

6.  Actus  voluntatis  per  quos  devotio  gene- 
ratur.  —  Posita  ergo  hac  praevia  cogitatione, 
statim  subsequitur  in  voluntate  aliqnis  motus, 
qui  in  principio  solet  esse  indeliberatus  per 


m 


UB.  TT.  DE  ORATIONE  MENTALI,  AC  DEVOTIONE. 


modum  desiderii,  vel  gaudii,  ad  quod  perliuet 
illa  indeliberata  devotio,  de  qua  in  principio 
locuti  sumus.  Dc  qua  potest  non  male  intclligi 
illud  Psalm.  76  :  Memor  ftti  Dei,  et  delectatus 
sum.  Sed  de  hac  motione  jam  satis  dictum 
est.  Oportet  ergo  ulterius  procedere,  et  habe- 
re  voluntatem  deliberatam  et  efficacem  circa 
Deurn,  vel  ejus  cultum,  vel  orationem  ipsam, 
quia  sine  tali  voluntate  non  potest  homo  in 
hoc  negotio  ultra  progredi,  cum  humanum  et 
voluntarium  esse  debeat.  Et  quidem  si  prima 
illa  de  Deo  cogitatio  sit  tam  clara,  aut  tam 
vehemens,  et  cum  pleno  judicio,  ut  volunta- 
tem  plena  libertate  rapiat  in  Deum,  jam  plena 
devotio  est,  ut  dixit  Ambrosius.  Contingere 
autem  id  potest,  vel  ex  abundantia  gratise 
actualis,  vel  ex  optima  dispositione  superna- 
turali  antecedente  per  magnum  lumen  spiri- 
tuale,  et  frequentem  usum  ferventer  amandi 
Deum.  Regulariter  vero  non  ita  fit ;  sed  per 
illam  voluntatem  deliberatam  iterum  applica- 
tur  intellectus  ad  meditandum  de  rebus  divi- 
nis,  quia  (ut  supra  dixi,  et  docet  D.  Thomas, 
d.  art.  3 )  haec  sancta  meditatio  est  fons  totius 
boni  desiderii,  et  accendit  charitatem  et  alios 
bonos  affectus  in  Deum  ;  et  ideo  qui  vult 
mente  orare,  vel  devotionem  in  Deum  conci- 
pere,  necesse  est  ut  a  meditatione  incipiat, 
sub  meditatione  comprehendendo  quamcum- 
que  considerationem  personae  oranti  propor- 
tionatam. 

7.  Voluntas  meditandi  quidam  devotionis 
deliberata?  actus  est,  et  ejus  causa  est  prcevia 
indeliberata  cogitatio.  —  Si  quis  autem  supe- 
rius  dicta  consideret,  intelliget,  hanc  ipsam 
voluntatem  meditandi ,  considerandi ,  vel 
orandi,  jam  esse  quemdam  particularis  devo- 
tionis  deliberatee  actum,cujus  causa  sufficiens 
est  illa  preevia  cogitatio  nondum  deliberata ; 
unde  quatenus  mentalis  oratio  ab  ipsa  medi- 
tatione  incipit,  ut  supra  dicebamus,  eatenus 
dici  potest  devotio  causa  et  origo  mentalis 
orationis,  quia  ipsa  mentalis  oratio  ex  volun- 
tate  jam  aliquo  modo  devota  nascitur.  Sic- 
que  dixit  Gregorius,  ,  libr.  quarto  in  1  Re- 
gum,  cap.  quarto  :  Cum  fideles  appetunt  au- 
dire  verbum  Dei,  jam  magnam  devotionem  ha- 
bent;  nam  illa  voluntas  similis  est  voluntati 
meditandi  et  considerandi.  At  vero  heec  im- 
perfecta  devotio  est,  neque  de  illa  est  serrno, 
cum  de  devotione  simpliciter  agimus,  ejusque 
causam  inquirimns;  et  ideo  addit  Gregorius  : 
Quam  (devotionem,  scilicet)  post  auditamprce- 
dicationem  multo  majorem  habent,  videlicet  fi- 
deles.  Sic  ergo  in   prscsenti,  intellcctus,  ad 


meditationem  per  voluntatem  applicatus,  ul- 
terius  excitat  in  voluntate  perfectiorem  devo- 
tionem,  tam  accidentalem  quam  substantia- 
lem,  quse  illud   nomen  simpliciter  meretur. 
Nam  primo  quidem  excitat  illam  devotionem, 
quse  consistit  in  actibus  deliberatis  vel  placen- 
di  Deo,  vel  colendi  illum,  vel  aliis  similibus, 
sive  universalibus,    sive  particularibus,    sive 
ex  motivo  charitatis,  sive  religionis,  sive  alia- 
rum  virtutum  juxta  materia?.  ad  meditandum 
propositoe  qualitatem,  et  dispositionem  oran- 
tis,  et  Spiritus  Sancti  motionem;  in  hoe  enim 
non  potest  certa  aliqua  pra?scribi  regula.  De- 
nique  vero  ex  his  affectibus  nascitur  delectatio 
illa  et  suavitas,  quoe  in  mentali  oratione  sen- 
titur,  ejusque  pinguedo  esse  dicitur;  eamque 
videtur  D.  Thomas  intellexisse,  in  dicta  quaes- 
tion.  83,  nomine  spiritualis  leetitise,  quam  di- 
eit  esse  effectum  devotionis,  quia  sequitur  ex 
substantiali    devotione.   De  priori   devotione 
recte  intelligitur  illud  Psalm.  118  :  Memor  fui 
nominis  tui,  Domine,  et  custodivi  legem  tuam. 
Nam  in  hac  custodia  plena  devotio  consistit ; 
hsec  autem  custodia  in  proposito  et  voluntate, 
ex  memoria  divini  nominis ,  et  ex  recogita- 
tione  majestatis  ejus,  et  reverentise,  et  amo- 
ris  illi  debiti  generatur.  De  altera  vero  devo- 
tione  optime  intelligiturilludFsalm.  ejusdem  : 
Memor  fui  jtidiciorum  tuorum  a  saiculo,  Domi- 
ne,  et  consolatus   sum.  Ubi  Ambros.  :  Hcec 
qui  novit  retexere,  habet  unde  gratiam  sua? 
consolationis  acquirat ;  e  contra  qui  non  novit, 
non  habet  unde  consoletur.  Unde  ex  priori  de- 
votione  haec  posterior  quasi    connaturaliter 
nascitur,  quia  ex  nobilissimis  actibus  mentis 
sequitur  delectatio,  et  ex  veritatis  contempla- 
tione  suavitas,  et  ex  amore  gaudium. 

8.  Devotio  accidentalis  est  quasi  passio  de- 
volionis  substantialis,  et  ob  id  sic  appellatur. — 
Unde  constat  hanc  devotionem,  seu  gustum 
et  delectationem,  hoc  modo  habitam,  esse 
quasi  passionem  consequentem  ad  substan- 
tialem  devotionem,  etideo  illam  merito  acci- 
dentalem  vocamus.  De  qua  recte  intelligi  po- 
test  quod  Bonaventura  dixit,  tom.  2  Opusc, 
de  Process.  Religion.,  lib.  7,  c.  16,  non  esse 
veram  devotionem,  quw  de  radice  amoris  non 
pullulat  Proxima  ergo  ratio  devotionis  est  ipse 
affectus  deliberatse  devotionis ;  proxima  vero 
causa  efficiens  est  ipsa  voluntas  cum  divina 
gratia  cooperans.  Causa  vero  prima,  ac  radi- 
calis,  et  principalis,  etiam  proxima,  est  Deus, 
ut  gratia:  auctor;  causa  vero  excitans  per 
modum  applicationis,  seu  conditionis  neces- 
sarise,  est  meditatio,  vel  contemplatio  ;  causa 


CAP.  VIII.  QUAS  CAUSAS  VEL  EFFECTUS  IIABEAT  DEVOTIO,  ETC. 


153 


item  objectiva,  ot  metaphorice  movcns  ct 
attrahens,  est  materia  ipsa,  quce  interius 
consideratur  per  meditationem.  Qure  materia 
latissime  patet,  ut  supra  dixi.  Ad.excitandam 
vero  devotioneni;  ut  D.  Thomas  dixit,  prima- 
rio  juvant  ea  quai  ad  Dci  considerationem 
pertinent,  ut  memoria  beneficiorum  ejus,  cer- 
titudo  providentioe,  et  specialis  protectionis 
ejus  circa  cultores  suos,  et  oestimatio  bonita- 
tis  ejus,  ut  dixit  Ambrosius,  lib.  1  de  Abra- 
ham,  cap.  2,  el  libro  de  Cain  et  Abcl,  cap.  8. 
Secundario  vero  juvat  consideratio  propriai 
humilitatis,  et  debitee  subjectionis  ad  Dcum, 
ut  docte  et  religiose  aduotavit  Cajetanus,  d. 
art.  3 ;  estque  optima  sententia  Bernardi,  in 
lib.  Sententiarum,  circa  medium,  dicentis  : 
Quatuor  esse  dicuntur,  quce  gratiam  nostrce 
devotionis  adaugent  ■■memoria  peccatorum,  quce 
hominem  reddit  humilem  apud  se ;  recordatio 
pomarum,  quw  illum  sollicitet  ad  bene  agen- 
dum  ;  consideralio  peregrinationis,  qua?  illum 
liortetur  visibilia  debere  contemni ;  desiderium 
vitce  perennis,  quce  hominem  incitans  ad  pro- 
fectum,  cogat  eum  a  ierrenis  afectibus  volun- 
tatis  mutatione  suspendi.  Adde,  interdunt  so- 
leredari  hanc  spiritualem  voluptatem  exspe- 
ciali  gratia,  altiori  et  perfectiori  modo  quam 
posset  ex  nostra  operatione  resultare,  quia 
gratia  Dei  efficacior  est.  Quod  licet  interdum 
fieri  possit  ex  pura  gratia,  ssepe  fit  pro  me- 
rito  vel  dispositione  ipsius  hominis  coope- 
rantis  cum  aliis  gratiis  prius  receptis,  juxta 
illud  Ambrosh,  lib.  10,  in  cap.  21  Lucee  :  Pro 
devotione  credentis  unicuique  spirituale  lumen 
infunditur.  Et  videri  potest  Bernardus,  serm. 
3  de  Circumcis.,  circa  finem  ;  Cassian.,  collat. 
4,  cap.  6 ;  Bonaventura,  tomo  2,  tract.  8, 
collat.  in  6. 

9.  Substantialis  devotio  et  oratio  se  invicem 
causant,  diversimode  tamen,  tripliciterque  in- 
ter  se  comparantur.  —  Denique  ex  devotione 
substantiali  et  deliberata  nascitur  propria 
oratio  et  petitio,  et  accidentalis  devotio  juvat, 
ut  ferventior  et  diuturnior  sit  oratio.  Atque 
ita  constat  quam  vere  dictum  sit,  quod  devo- 
tio  perficit  orationem,  et  est  pinguedo  illius, 
et  alia,  quse  optime  in  devotionem  conve- 
niunt,  quatenus  et  est  proxima  causa  oratio- 
nis,  et  optima  dispositio  ad  illam.  Hic  vero 
locum  etiam  habet  circulus  quem  supra  dice- 
bam,  quia  etiam  oratio  potest  impetrare  de- 
votionem,  quia  in  diversis  generibus  causa- 
rum,  et  respectu  diversorum,  hoc  non  est  in- 
conveniens.  Dum  ergo  quis  vel  ex  lectione  et 
sermone,  vel  scientia,  aut  experientia  de  ipsa 


devotione  magnam  a-stimationem  concipit, 
et  ad  cam  aliquo  modo  afficilur,  illam  subinde 
a  Deo  postulat,  quom  etiam  impetrabit,  si 
convenienter  oret,  eique  expediat.  Ita  ergo 
potest  oratio  esse  devotionis  causa.  Imo  et 
oratio  potest  csse  orationis  causa,  per  prae- 
sentem  impetrando  futuram,  vel  per  imper- 
fectam  perfectam ;  quibus  etiam  modis  una 
devotio  potest  esse  alterius  devotionis  origo. 
Atque  ita  satis  constat  quanta  sit  connexio 
inter  hos  actus,  et  quomodo  devotio  ad  ora- 
tionem  mentalem  eomparetur,  videlicet,  uno 
modo  ut  pars  ejus,  loquendo  de  oratione 
mentali  late,  ut  varios  actus  mentis  nostrse 
et  potentiarum  ejus  complectitur,  ex  eisque 
ut  ex  partibus  consurgit ;  alio  modo  ut  pro- 
prietas  ejus,  qua  ipsa  oratio  juvatur  et  faci- 
lior  redditur,  sicut  in  universum  operatio  ju- 
vatur  delectatione  ad  illam  consequente. 
Rursus  comparantur  oratio  et  devotio  proprie 
sumptse,  quatenus  speciales  actus  sunt,  tan- 
quam  causa  et  effectus  mutuo  et  ad  invicem 
secundum  diversas  rationes,  ut  satis  explica- 
tum  est. 

\0.  Quce  de  affectibus  et  actibus  hactenus 
explicatis  dicta  sunt,  ad  alia  extra  prcesentem 
materiam  applicari  possunt.  — Nonnulla  vero, 
circa  ea  quse  diximus,  advertenda  supersunt. 
Unum  est,  multa  ex  his,  quse  dicta  sunt,  ap- 
plicari  posse  ad  omnem  rectam  affectionem 
et  operationem  ;  nam  omnis  pia  affectio  ex 
sancta  cogitatione  procedit,semperque  neces- 
saria  est  aliqua  consideratio  ab  bene  appelen- 
dum  vel  operandum  :  et  similiter  delectatio 
aliqua  honestaad  omnem  virtutis  operationem 
consequitur.  Tamen,  quia  singulari  quadam 
ratione  haec  inveniuntur  in  actibus  internis,  et 
in  diuturna,  et  quasi  stabili  ac  permanenti 
consideratione,  ponderatione  et  affectione  re- 
rum  divinarum,  ideo  in  hoc  exercitio  princi- 
paliter  consideratur  vis  ac  pondus  considera- 
tionis  seu  meditationis,  et  affectionis^,  ac  sua- 
vitatis  quse  ex  illa  proveniunt.  Unde  etiam  in- 
telligiturhosactus,  quos  explicuimnSj  nonesse 
limitatos  ad  proprios  et  specificos  actus  virtu- 
tis  religionis,  sed  posse  etiam  per  alias  virtu- 
tes  exerceri,  si  meditatio  ct  consideratio  ad 
earum  materias  et  honestatesapplicetur;  ma- 
xime  vero  ac  perfectissime  posse  fieri  per  ac- 
tus  charitatis,  quia,  ut  supra  dixi,  ex  charitate 
nascitur  perfecta  devotio,  quse  non  est  sine 
magna  suavitate,  ut  dixit  Bernard.,  lib.  de 
Amore  Dei,  cap.  1.  Tamen,  eo  modo  quo  de- 
votio  specialiter  attribuitur  religioni,  cum 
proportione   affert   secum    delectationem    et 


15-4 


LIB.  II.  DE  ORATIONE  MENTALI,  AC  DEVOTIONE. 


lsetitiam  de  divino  honore  et  cultu  ;  nascitur- 
que  ex  consideratione  his  affectibus  accom- 
modata. 

11.  Tnpleoo  caput  unde  lcctitia  devotion>s 
oritur,  et  an  primum  et  secundum  proprie  no- 
mine  devotionis  appellentur.  —  Deinde  obser- 
vandum  est  laetitiam  hanc,  seu  delectationem 
devotionis,  interdum  esse  posse  de  sola  cogi- 
tatione,interdum  de  bonis  ipsius  rei  cogitatse, 
ut  illius  sunt,  interdum  vero  ex  efficaci  af- 
fectu  et  deliberatione  operandi  concepta  ex 
tali  cogitatione.  Prima  delectatio  non  est  pro- 
prie  devotio,  de  qua  tractamus.  Quia  vera 
devotio  debet  esse  affectiva,  et  operativa  vir- 
tutis  ;  illa  vero  delectatio  est  quasi  specula- 
tiva,  quia  oritur  ex  sola  intelligentia  alicujus 
veritatis,  adquam  comparatur,  ut  proprietas 
consequens  illam,  et  in  ea  sistit,  ideoque  mi- 
nus  fructuosa  est,  inveniturque  suo  modo  in 
scientia  quacumque,  vel  in  arte,  quatenus 
per  eam  veritas  aliqua  invenitur,  aut  conside- 
ratur.  Secunda  delectatio,  quatenus  est  circa 
Deum,  ad  spiritualem  devotionem  spectat, 
quia  ex  affectu  ad  Deum  nascitur;  nam,  dum 
quis  considerat  Dei  perfectionem,  et  bona 
quibus  Deus  fruitur,  gaudet  de  ipsis  bonis 
Dei  in  se,  id  est,  eo  quod  videt  in  Deo  esse, 
ubi  videre  est  tantum  conditio  requisita  ; 
quod  autem  Deus  talia  bona  possideat,  propria 
ratio  est  hujus  delectationis.  Hic  ergo  optimus 
affectus  est,  et  magis  ad  charitatem  quam  ad 
religionem  spectat.  At  vero  si  consideratio 
extendatur  acl  divina  opera,  et  beneticia  in 
nos  collata,  esse  poterit  delectatio  de  nostro 
commodo  et  amore,  potius  quam  Dei;  non 
tamen  propterea  est  inordinata  affectio,  imo 
esse  poterit  utilis  ad  augendam  spem,  et  exci- 
tandam  illam  virtutem,  et  sub  ea  ratione, 
devotionis  quamdam  rationem  participat. 

12.  Tertium  caput  lcetitice  devotionis  propria 
devotio  est.  —  Tertia  ergo  lsetitia,  quee  ex  af- 
fectu  operativo  proxime  nascitur,  est  propria 
magisque  religiosa  devotio.  Quia  devotio,  a 
devovendo  dicta,  requirit  actum  quo  se  homo 
totum  tradit  in  obsequium  Dei,  et  hunc  voca- 
mus  affectum  efficacem  et  operativum,  qui 
habet  suam  laatitiam  adjunctam,  quam  devo- 
tionem  permodum  passionishic  nominamus; 
unde  sicut  duplex  solet  distingui  Dei  amor, 
scilicet  affectivus  tantum,  seu  objectivus,  et 
obedientialis,  ita  ex  priori  sequitur  ilia  lsetitia 
de  bonis  Dei  in  se  ,  ex  posteriori  vero  sequi- 
tur  substantialis  devotio  cum  suamet  propria 
lsetitia ;  unde,  licet  prior  affectus  fortasse  in 

j>e   peifectior  sit,  hic  est  securior  et  utilior ; 


ille  enim  magis  ad  statum  patrise  pertinet,  hic 
in  via  maxime  necessarius  est.  Nam  cum 
priori,  si  hic  posterior  desit,  deceptiones  et 
illusiones  deemonum  misceri  possunt.  Inde 
enim  provehit  ut  multi,  qui  suavitatem  et 
devotionem  in  oratione  sentiunt,  in  moribus 
non  reformentur,  quia  in  iba  objectiva  suavi- 
tate  sistunt,  et  de  operativa  sollicitinon  sunt. 

13.  Objicitur.  —  Respondetur.  —  Dices  : 
quomodo  potest  sequi  delectatio  ex  affectu 
vel  desiderio  divini  famulatus  ?  Nam  delecta- 
tio  sequitur  ex  prsesentia  boni  amati:  ibi  au- 
tem  nondum  est  bonum  illud  famulatus  Dei, 
quod  desideratur.  Respondeo  imprimis,  licet 
perfecta  delectatio  sit  in  consecutione  rei 
amatse  ,  tamen  ipsummet  amorem  boni  non- 
dum  obtenti  interim  delectare  ,  tum  quia 
est  aliqua  unio  ad  ipsum  bonum  ;  tum  quia 
etiam  ipse  amor  est  quoddam  bonum  quod 
jam  habetur,  et  ideo  delectat.  Sic  ergo  ipsum- 
met  propositum  deliberatum  ,  quo  anima  di- 
cat  se  cultui  Dei,  delectat  illam,  quia  hoc 
ipsum  sestimat  magnum  bonum  suum,  maxi- 
me  si  jam  amat,  et  ex  amore  se  subjicit  Deo. 
Et  prseterea  ,  quia  nunquam  habet  talem  af- 
fectum  sine  spe  exequendi  illum ,  ipsamet 
spe  gaudere  incipit.  Apprehendit  enim  anima 
cultum  illum,  ac  si  actu  exhiberetur,  imo  ipso 
affectu  incipit  exhibere  illum ,  et  ideo  jam 
delectat.  Addo  deinde  cum  D.  Thoma,  art.  4, 
ex  hoc  capite  et  ex  aliis  nasci,  ut  heec  devotio 
non  sit  pura  laetitia,  sed  etiam  habeat  aliquam 
tristitiam  adjunctam.  Nam,  sicutspes  beatitu- 
dinis  delectat,  absentia  vero  et  dilatio  con- 
tristat,  ita  affectus  devotionis  ad  Deum  delec- 
tat ,  contristat  autem  vel  timor  deficiendi  in 
illo,  vel  infirmitas  propria  ad  colendum  Deum, 
sicut  ei  debetur.  Tamen  haec  sunt  quasi  ex 
accidenti,  per  se  autem  estutbonus  ille  affec- 
tus  delectet. 

14.  Devotionis  effectus.  —  Atque  liinc  tan- 
clem  obiter  explicatum  est  qui  sint  devotionis 
vel  mentalis  orationis  effectus  ;  nam  et  sunt 
invicem  sibi  causse,  et  ita  sunt  etiam  invicem 
effectus ;  et  omnes  effectus  et  utilitates  quae 
attribuuntur  orationi  mentali,  et  cap.  1  hujus 
libri  toeta3  sunt,  possunt  dp.votioni  tribui , 
quatenus  et  ipsam  orationem  nutrit,  et  per  se 
ad  omnes  conierre  potest  ,  quatenus  affectus 
quidam  universalis  est  imperans  ceeteris. 
Hinc  Sanctus  Bonaventura,  in  dicto  Opusc. 
ultim.,  cap.  uitim.,  tomo  2,  devotioni  accom- 
modat  omnia  quse  de  oratione  mentali  et 
fructibus  ejns  dici  solent  ;  et  in  c.  3  ejusdem 
tractatus  qui  est  de  sex  alis  Seraphim,  devotio- 


CAP    IX.  QUID  CONTEMPLATIO  SIT, 

nem  csse  dcfinit ,  fulcimentuiri  religionis ,  et 
pin gucdinem  omnis  exercitii  virtutis.  Et  Ara- 
bros.,  liJ).  3  dc  Abraham,  cap.  5,  generaliter 
dixit  :  Ilabet  uberes  fructus  celerata  devotio. 
Nam  dcvotio  illa  gencralis,  maxime  si  habeat 
adjunctam  spiritualem  lsetitiam,  promptum  et 
facilem  hominem  reddit  ad  totum  Dei  famu- 
latum  ;  undc  Psalmo  J 18  David  aiebat :  Viam 
mandatorum  tuorum  cucurri,  cum  dilatasti  cor 
meum.  Denique  omnes  modi  fructificandi  spi- 
ritualiter ,  in  superiori  libro  circa  orationem 
explicati  per  modum  rneriti,  impetrationis  et 
satisfactionis  ,  vel  etiam  congruae  dispositio- 
nis,  in  totam  orationem  mentalem  et  omnes 
actus  suos,  et  praasertim  ratione  devotionis 
et  petitionis  conveniuut  ;  habent  enim  eam- 
dem  rationern,  ut  per  se  satis  constat.  Dices  : 
cur  ergo  D.  Thom. ,  dicta  quaest.  82,  art.  4 , 
solam  spiritualem  lsetitiam  posuit  ut  effectum 
devotionis?  Respondeo,  qnia  solum  egit  de 
effectu,  qui  per  modum  passionis  et  proprie- 
tatis  ex  affectu  devotionis  resultat  ;  alii  enim 
modi  effectuum  seu  cansalitatum  communcs 
sunt,  et  non  habent  in  hoc  actu  peculiarem 
rationem. 

CAPUT  LX. 

QUID   CONTEMPLATIO   SIT   ,    ET   QU0M0D0  AD    MEN- 
TALEM    ORATIONEM  COMPARETUR  ? 

J .  Inter  actus  seu  partes  orationis  mentalis 
posuit  Bernardus  (ut  supra  vidimus)  contem- 
plationem,  estque  quasi  terminus  ad  quem  in 
bac  vita  potest  mens  bumana  ascendere  ac 
pervenire  ;  et  ideo  ad  hujus  loci,  et  doctrinse 
complementum  spectat  hujus  actus  conside- 
ratio.  Neque  est  nunc  in  animo  tractare  de 
vita  activa  et  contemplativa  ,  earumque  dis- 
tinctione,  quod  prsestitit  D.  Thom.  2.  2,  a  q. 
J79  usque  ad  q.  J82,  quia  de  hac  re  commo- 
dius  dicemus  infra  tractando  de  statu  reli- 
gioso  ;  nam  illa  distinctio  principaliter  in 
hunc  statum  spectat.  Vita  enim  contemplati- 
va  non  dicit  tantum  contemplationem  ipsam, 
sed  statum  vita?  ,  qui  ad  contemplationem 
praecipue  ordinatur  ;  hic  aute*m  solum  de 
ipsa  contemplatione  ,  quee  est  quasi  termi- 
nus  et  fmis  ejus  vitee  ,  quee  ad  illum  ordi- 
natur ,  disserimus.  Unde  supponimus  con- 
templationem  esse  aliquam  operationem 
raentis ,  ad  cujus  usura  potest  aliqua  vita 
seu  status  institui  ,  qui  plura  alia  requirit , 
ut  postea  videbimus.  Quod  autem  contem- 
platio  operatio  mentis  sit ,  ex  vocis  significa- 


ET  QUOMODO  AD  MENTALEM,  ETC.  155 

tionc  et  ex  communi  omniurn  consensu  sup- 
poni  debet ,  constabitque  apertissime  cx  di- 
ccndis. 

2.  Aclguam,  potentiam  pertineat  contempla- 
tiot  —  Potest  autem  imprimis  de  contempla- 
tione  queeri,  an  sit  opcratio  intellectus,  vel 
voluntatis,  vel  utriusque  potentiee.  Nam  Pa- 
tres  variis  modis  illam  dcfmiunt,  vel  de  illa 
loquuntur.  Augustinus ,  lib.  de  Spiril.  ct 
anim. ,  c.  32  :  Contemplaiio  (inquit)  est  per- 
spicuce  veritatis  jucunda  admiratio  ;  ubi  sub- 
stantiam  contemplationis  videtur  ponere  in 
admiratione ,  quai  tamen  habcat  adjunctam 
jucunditatem  ex  veritatis  iutuitione  ,  quara 
supponit ;  similiter  Bernardus,  lib.  5  de  Con- 
sid.,  in  fin.,  ait  primam  et  maximam  contem- 
plationem  esse  admirationera  majestatis.  At 
juxta  Damasc,  lib.  2  de  Fide,  c.  J5,  admira- 
tio  voluntatis  actus  esse  censetur,  et  ad  timo- 
rem  quemdam  pertinere.  Aliter  Bernardus, 
lib.  de  Scala  Claustr.  :  Contemplatio  (inquit) 
est  mentis  in  Deum^  suspensce  elevatio  ,  ceternce 
dulcedims  gaudia  degustans.  Qua?  verba  am- 
bigua  videbantur  ,  quia  ad  utramque  poten- 
tiam  accommodari  poterant ;  ea  vero  statim 
exponere  videtur  dicens  :  Contemplatio  est 
ipsa  dulcedo,  quce  jucundat  et  reficit.  Est  ergo 
contemplatio  delectatio  de  Deo,  quae  in  volun- 
tate  est,  et  plane  idem  esse  videtur  quod  de- 
votio.  Gregorius  autem,  Homil.  14  in  Ezech., 
etGMoral.,  c.  18^  summam  contemplationem 
ponit  in  affectu  charitatis,  in  quam  senten- 
tiam  inclinant  Bonavent.  et  alii  infra  referen- 
di,  c.  M  et  13.  At  vero  D.  Thomas  J .  2,  q.  J80, 
art.  I  et  3,  distincte  enumerans  omnes  actus 
intellectus  et  voluntatis,  qui  ad  contemplatio- 
nem  concurrere  possunt ,  substantiam  et  es 
sentiam  contemplationis  ponit  in  uno  actu  in- 
tellectus,  qui  est  veritatis  divinaa  intuitio,  seu 
inspectio  intellectualis  ;  reliquos  vero  actus 
ait,  vel  antecedere,  vel  subsequi  actum  con- 
templationis ,  illique  aliquo  modo  deservire. 
Cum  qua  D.  jThomae  sententia  consonat  defi- 
nitio  Bernardi,  1.  2  de  Consid.,  c.  2 :  Contem- 
platio  est  verus  certusque  intuitus  animi  de 
quacumque  re,  sive  appreliensio  veri  non  dubia. 
Et  hanc  opinionem  sequitur  Dionys.  Carthus., 
in  lib.  de  Mystica  Theolog.  Dionysii,  et  est 
communiter  recepta ;  videtur  tamen  esse 
posse  qusestio  de  nomine_,  et  ideo  res  ipsa 
prius  explicanda  est,  supposita  propria  signi- 
ficatione  vocis. 

3.  Varice  contemplationis  significationes 
juxtalatinitatem  et  Theologiam,  etad  quampo- 
tentiam  spectet  juxta  primum  modum. — Possu~ 


156 


LIB.  II.  DE  ORATIONE  MENTALI,  AG  DEVOTIONE. 


mus  ergo  de  contemplatione  loqui,  vel  late,  se- 
cundumtotam  latitudinem  significationisquam 
habet  latinum  verbum  contemplor  ;  vel  stricte, 
secundum  Theologicum  usum  ,  et  preesertim 
prout  est  opus  gratiee ,  et  ad  salutem  animee 
ordinatur.  Priori  modo  dubitari  non  potest 
quin  contemplatio  sit  opus  intellectus ;  nam 
contemplari  idem  est  quod  mente  conside- 
rare,  unde  in  rigore  comprehendit  nou  solum 
intuitionem  et  quasi  visionem  veritatis,  sed 
etiam  inquisitionem,  meditationem ,  ac  deni- 
que  quamcumque  considerationem  ,  quee  ad 
veritatis  cognitionem  tendat ,  et  in  ea  sistat. 
Sic  enim  distinguere  solent  philosophi  con- 
templationem  a  praxi,  et  pro  eodem  fere  acci- 
piunt  contemplationein,  quo  speculationem. 
Atque  hoc  modo  dixit  philosophus,  secundo 
Metaphys. ,  text.  3,  finem  contemplationis 
esse  veritatem,  utique  intellectam,  seu  cogni- 
tionem  veritatis.  Sic  etiam  dixit  Cicero,  lib.  1 
Academ.  quaestion.  ,  contemplationem ,  consi- 
derationem.que  naturw  esse  naturale  quoddam 
animorum  pabulum  ;  et  lib.  4-  de  Finib.  , 
ait,  contemplationem  esse  meditationem  et  con- 
siderationem  rerum  occultiorum.  Quia  vero  in 
veritatis  speculatione  inquisitio  aut  meditatio 
est  quasi  via,  cognitio  autem  et  intuitio  veri- 
tatis  inventae  est  quasi  finis  et  terminus,  ideo 
contemplatio  quasi  per  antonomasiam  signi- 
ficare  videtur  ipsam  intuitionem  veritatis ,  et 
attentam  illius  considerationem,  non  per  mo- 
dum  inquisitionis,  sed  tanquam  aspectum  ve- 
ritatis  jam  inventee.    . 

A.  Contemplationem  apud  Theologos  strictius 
sumi,  ad  quod  expenduntur  vocum  ad  intellec- 
tum  spectantium  significata.  —  Quid  proprie 
cogitatio  significet. — At  vero  contempiatio 
Theologica  magis  restrictam  significationem 
habet.  Nam  imprimis  differt  ab  illa  generali- 
tate  considerationis,  quia  non  significat  in- 
quisitionem  aut  meditationem,  sed  terminum 
inquisitionis,  qui  est  veritatis  queesitee  et  in- 
ventee  intuitio,  quod  satis  constat  ex  com- 
muni  usu,  et  exdoctrinaD.Thoma  etBernardi 
proxime  citata,  et  declarabitur  amplius  ex 
distinctione  vocum  ad  intellectum  pertinen- 
tium.  Nam  D.  Thom.  supra  plures  voces  enu- 
merat  ad  intellectum  spectantes  :  Cugitatio, 
consideratio  ,  meditatio ,  speculaiio  ,  auditio, 
lectio,  locutio ,  visio,  seu  contemplatio.  Et  om- 
nium  significata  distinguit,  ut  tandem  con-' 
cludat,  contemplationem  ex  parte  intellectus 
proprie  consistere  in  illo  mentis  intuitu.  Co- 
gitatio  ergo  in  una  significatione,  et  (ut  ego 
opinor)  magis  propria,  generaliter  significat 


quamcumque  cognitionem,  vel  actualem  in- 
tellectus  applicationem  ad  cognoscendum,  ut 
notavit  etiam  Augustin.,  14  de  Trinit.,  cap.7; 
specialiter  vero  Richard.  de  Sanct.  Victor., 
lib.  de  Contemplat.,  cap.  3  et  &  ,  cogitatio- 
nem  dicit  esse  animi  respecium  ad  etagatio- 
nem  pronum.  Quod  exponens  D.  Thom.  ait, 
ad  cogitationem  pertinere  multorum  inspec- 
tionem,  ut  tandem  una  veritas  colligatur. 
Unde  in  negotio  contemplationis  seu  raentalis 
orationis  videtur,  juxta  intentionem  Richardi, 
cogitatio  pertinere  ad  initium  istius  mentalis 
exercitii  ex  parte  intellectus,  ita  ut  cogitatio 
sit  quasi  prima  apprehensio,  reprsesentatio, 
aut  applicatio  intellectus  ad  materiam  de  qua 
vult  aliquis  meditari  aut  contemplari,  quia 
tunc  incipit  de  tali  re  cogitare.  Et  tunc  etiam 
mentis  respectus  ad  evagationem  pronus 
quasi  limitatur  ad  talem  materiam,  ut  supra 
tactura  est,  quia  iila  evagatio  multum  impedi- 
ret  mentis  orationem,  seu  meditationem.  Un- 
de  quamdiu  intellectus  immoratur  in  conci- 
pienda,  vel  interius  formanda  re  de  qua  con- 
siderare  vult,  vel  anceps  est,  an  de  hac  vel 
illa  meditari  debeat,  solum  cogitare  (juxta 
hunc  loquendi  modum )  et  nondum  meditari 
dicitur.  Atque  ita  huic  cogitationi  correspon- 
det  lectio,  quam  supra  explicavimus  ex  Ber- 
nardo ;  lectio  enim  in  tantum  deservit,  in 
quantum  hanc  cogitationem  excitat;  idemque 
est  de  sermone  vocali,  et  quocumque  alio  si- 
gno  exteriori,  quod  mentem  ad  hanc  cogita- 
tionem  possit  excitare. 

5.  Quid  significet  consideratio.  —  Quid  si- 
gnificet  speculatio.  — Lectio ,  et  auditio. — 
Locutio  mentalis.  —  Consi  deratio  simWem  fere 
distinctionem  habet;  nam  in  rigore  generalis 
vox  est,  quamcumque  intellectus  operationem 
significans,  ut  exArist.,  3  de  Anima,  notat  D. 
Thom.  supra.  Specialiori  vero  significatione 
defmitillam  Bernardus,  lib.  2  de  Considerat, 
cap.  2,  dicens  :  Consideratio  est  intensa  ad  in- 
vesiigandum  interrogatio ,  vcl  intentio  animi 
vestigantis  verum.  Quo  modo  consideratio 
idem  est  quod  meditatio,  ut  D.  Thomas  ad- 
vertit,  et  id^o  .consideratio  non  est  novus  ac- 
tus  a  cseteris  distinctus.  De  meditatione  vero 
jam  dictum  est.  De  speculatione  divus  Tho- 
mas  ait  in  prsesenti  idem  significare  quod  me- 
ditationem,  quia  non  est  (inquitj  dicta  ab  spe- 
cula,  sed  ab  speculo.  Speculari  ergo  Deum,  est 
ex  creaturis  ipsum  investigare;  nam  etfectus 
sunt  quasi  speculum  in  quo  causa  cernitur,  et 
ideo  dixit  Paulus,  secundse  Corinthiorum  ler- 
tio,  in  hac  vita  nos  gloriam  Domini  speculari. 


CAP.  IX.  QUID  C0NTEMPLA.T10  SIT, 
Posset  autemfacile  speculatio  dici  ipsa  qualis- 
cumquc  intuitio  causse,  quatenus  ad  eam  in- 
quisitio  jam  pervenerit,  licet  per  effectus  com- 
parata  fuerit;  et  itaidemerit  speculatio,  quod 
contemplatio  ex  effectibus.  Igitur  exhac  ctiam 
voce  numerus  intellectualium  actuum  non 
crescit.  De  lectione  item  et  auditione  nihil  di- 
cere  necesse  est ;  nam,  ut  pertinent  ad  sensus 
corporis,  pertinent  ad  solam  objecti  vel  ma- 
terise  applicationem,  non  ad  ipsos  mentis  ac- 
tus,  de  quibus  nunc  agimus  ;  si  autem  consi- 
derentur  quantum  ad  id  quod  in  intellectu 
generant,  nihil  aliud  quam  cogitationem  vel 
considerationem  proxime  efficiunt.  Locutio 
item  mentalis,  quae  in  prsesenti  negotio  inter- 
venire  potest,  solum  est  oratio,  seu  propria 
petitio,  de  qua  etiam  jam  diximus,  et  constat 
esse  a  contemplatione  distinctam,  quia  petitio 
non  est  cognitio,  contemplatio  autem  cognitio 
est,  unde  dicitur  Sapient.  7  :  Invocavi  (quod 
ad  orationem  spectat),  et  venit  in  me  Spiritus 
sapientice,  quodpertinet  ad  contemplationem, 
quia  oratio  intelligentiam  impetrat. 

6.  Visionem  speciaiiter  contemplationem  dici 
posse,  et  Theologicam  lianc  contemplationem 
bifariam  differe  aphilosophica.  — Solum  ergo 
relinquitur  visio,  quae  speciali  modo  contem- 
platio  dici  possit,  et  ita  differt  a  lectionc  seu 
cogitatione,  et  a  meditatione  et  oratione,  est- 
que  ultimus  actus  intellectus,  qui  in  hoc  men- 
tali  exercitio  intervenire  potest.  Oportet  vero 
addere,  hanc  contemplationem  Theologicam 
seu  religiosam  in  duobus  differre  a  philoso- 
phica  seu  communi  contemplatiGne.  Primo, 
quod  contemplatio  late  sumpta,  seu  philoso- 
phica  in  quacumque  materia  et  veritate  po- 
test  versari  ;  et  ita  Philosophia  vocatur  con- 
templativa  scientia,  et  aiiae  similes ;  Theologica 
vero  contemplatio  solum  circa  Deuui  per  se 
primo  versatur,  et  secundario  circa  res  divinas, 
velopera  autbeneficiaDei,  veleffectus,  quate- 
nus  ad  ipsius  cognitionem  conferunt.  Ita  do- 
cuit  D.  Thomas,  d.  q.  1 80,  art.  4,  quia  con- 
templatio  hsec  Theologica  est  fmis  humanse 
vitee;  unde  in  patria,  ubi  erit  perfectabeatitu- 
do,  illa  consistet  in  perfectissima  contempla- 
tione  Dei,  per  claram,  nimirum,  et  apertam 
visionem.  Hic  autem  non  potest  ad  ill?m  con- 
templationem  deveniri,  neque  haec  contem- 
platio  visio  appellatur,  eo  sensu  ut  sit  clara 
intuitio  rei  contemplatee,  ut  in  se  est  ;  sed 
solum  ut  significetur  esse  veluti  simplex  veri- 
tatis  intelligentia  pro  hujus  vitse  capacitate  ; 
sic  ergo  circa  Deum  versari  necesse  est  con- 
^emplationem,  in  qua  finis  et  beatitudo  hujus 


ET  QUOMODO  AD  HENTALEM,  ETC.  157 

vitoe  ponenda  est.  Quia  vero  in  hac  vila  Deum 
immediatc  etin  se  contemplari  non  possumus, 
ideo  etiam  contemplari  opera  ejus,  ut  ad  ip- 
sum  nos  ducunt,  secundario  ad  contempla- 
tionem  pertinet. 

7„  Contemplatio  triplex  circa  res  creatas,  et 
quce  illarum  proprie  sic  appslletur.  —  Hic  vero 
obiter  adverto  tripliciter  posse  nos  in  hac  vita 
res  creatas  contemplari,  seu  earum  cognitio- 
nem  et  scientiam  quserere  :  uno  modo,  in  tali 
cognitione  sistendo,  tam  ex  parte  intellectus, 
qui  nihil  aliud  cogitat  quam  veritatem  crea- 
tam,  quam  exparte  voluntatis,  qua3  non  refert 
illam  cognitionem  in  Deum ;  et  ha^c  speculatio 
nullo  modo  meretur  nomen  contemplationis, 
de  qua  nunc  tractamus.  Secundo  modo  pos- 
sumus  has  scientias  speculari,  sive  meditando, 
sive  veritatem  ipsam  in  se  considerando, 
per  intellectum  nihil  ultra  agendo,  id  est,  per 
talem  considerationem  nihil  pro  tuncde  Deo 
cogitando,  sed  tantum  per  voluntatem  refe- 
rendo  illud  studium  in  gloriam  Dei,  vel  ut  pos- 
tea  majorem  de  illo  cognitionem  consequa- 
mur,  vel  ut  illa  scienlia  in  ejus  obsequium 
postea  utamur  ;  et  hsec  speculatio  in  parte 
contemplationis  ab  aliquibus  ponitur  ex 
doctrina  D.  Thom.  2.  2,  q.  179,  art.  2,  ad  3. 
Dico  tamen  aliud  esse  loqui  de  vita  contem- 
plativa,  aliud  de  contemplatione  ipsa,  quam 
nunc  ut  partem  orationis  mentalis  considera- 
mus,  et  illud  studium  recte  dici  pertinere  ad 
vitam  contemplativam,  ut  infra  latius  dicam, 
tractando  de  religioso  statu  ;  ad  contempla- 
tionem  vero  propriam  non  pertinere,  ut  per 
se  constat.  Tertio  ergo  modo  contemplari 
quis  potest  opera  Dei  cum  habitudine  ad 
Deum,  ad  quem  intellectus  ascendit,  vel  as- 
cendere  conatur  ex  illis  effectibus,  et  hoc  mo- 
do  consideratio  illa  est  vera  contemplatio , 
licet  non  sit  tam  perfecta,  sicut  contemplatio 
Dei  in  se. 

8.  Aliud  contemplationis  Theologicce  a  Phi- 
losophica  discrimen.  —  Secundo  differt  hsec 
contemplatio  christiana  a  communi  et  philo- 
sophica,  quod  non  est  mere  speculativa,  sed 
debet  esse  practica,  tum  ex  veritate  contem- 
plata,  tum  exintentione  operantis.  Quod  su- 
mo  ex  D.  Thoma  2.  2,  q.45,  art.  3  ;  Dionys., 
c.  2  de  Divin.  nom.,  et  Bonav.,  Opusc.  de 
septem  itineribus  eeternitatis,  in  6 ;  Gerson., 
in  lib.  de  mystica  Theolog.  Primumque  ita  de- 
claro,  quia  contemplatio  hoee,  etiamsi  sit  de 
Deo  ipso,  cujus  majestatem,  bonitatem,  aut 
alia  attributa  considerat,  non  sistit  in  Deo,  ut 
intelligibilis  est,    sed   ponderat   eum,   ut  est 


158 


LIB.  II.  DE  ORATIONE  MENTALI,  AC  DEVOTIONE. 


dignus  gloria,  honore,  etc,  et  nisi  ad  hoc  ex- 
tendatur,  non  meretur  nomen  contempla- 
tionis,  quse  sit  pars  mentalis  orationis,  vel  ad 
hoc  exercitium  pertineat.  Quia  finis  hujus 
contemplationis  dehet  esse  unio  cum  Deo,  et 
ideo  necesse  est  ut  non  solum  speculative, 
sed  etiam  practice  Deum  ipsum  contempletur., 
quantum,  scilicet,  Deus  ipse  practice  consi- 
derahilis  est.  Unde  etiam  ex  intentione  ope- 
rantis  contemplatio  illa  debet  esse  practica,  id 
est,  ad  veram  sanctitatem  ordinata.  Sic  appli- 
care  possumus  verba  illa  Ambrosii,  lib*.  1  de 
Abraham,  c.  5  :  Non  otiosus  sedet,  qui  longe 
aspicit.  Quod  ipse  dixit  de  Abraharoo,  qui  se- 
debat  eo  animo,  ut  a  longe  videret  an  pere- 
grinus  veniret,  quem  hospitio  reciperet ;  sic 
ergo  nos  dicimuscontemplationem,  qua  longe 
aspicimus  Deum,  eo  tendere  debere,  ut  ei 
uniamur,  etut  corloco  hospitii  ipsi  offeramus. 
Hanc  contemplationem  consulebat  David, 
Psalm.  45,  dicens  :  Vacate,  et  videte  quoniam 
ego  sum  Deus  ;  ex  quo  loco  colligit  Bernard., 
lib.  1  de  Consid.,  c.  7,  nihil  magis  pertinere 
ad  cultum  Dei,  quam  considerationem  hanc 
vel  contemplationem,  eique  vacare  esse  pieta- 
tem.  Quo  plane  ostendit  exercitium  hoc  de- 
bere  esse  practicum,  et  ad  cultum  Dei  seu 
pietatem  ordinatum. 

9.  Contemplatio  conjuncfa  est  cum  actu  vo 
luntatis.  —  Atque  hinc  colligimus  contempla- 
tionem  hanc  necessario  habere  eonjunetum 
voluntatis  actum.  Hoc  etiam  docuit  D.  Thom., 
d.  q.  180,  art.  I  et  ultim. ,  ubi  et  anteceden- 
tem  et  subsequentem  actum  ponit.  Antece- 
dentem  quidem  ponit  ipsum  affectum  con- 
templandi,  quia  contemplatio  actus  humanus 
est  ac  voluntarius ,  et  ideo  necesse  est  ut  a 
voluntatis  actu  procedat;  et  quia  est  actus 
pietatis,  ac  divini  cultus,  oportet  ut  ab  affectu 
erga  Deum  vel  divinum  cultum  procedat.  Ait 
vero  D.  Thom.  hunc  affectum  interdum  esse 
ipsius  contemplationis ,  interdum  vero  esse 
amorem  rei  contemplatee,  nimirum  Dei.  Prior 
attectus  videri  potest  imperfectus,  et  insuffi- 
ciens  ad  studiosam  contemplationem,  de  qua 
tractamus,  quia  non  videtur  practicus ,  sed 
mere  speculativus,  qualem  etiam  habet  ad 
speculationem,  qui  metaphysicae  vel  mathe- 
maticis  studet,  quia  ad  illam  speculationem 
affectus  est ;  nihilominus  tamen  si  quis  ex 
consideratione  ipsiusmet  contemplationis  et 
fructuum  ejus,  ad  illam  sit  affectus,  et  ex  hoc 
affectu  ad  illam  applicetur ,  satis  practica  et 
studiosa  est  applicatio.  Potestque  ille  affcc- 
tus  interdum  esse  ex  religione  ipsa ,  si  fera- 


tur  in  contemplationem  sub  ratione  cultus 
divini,  nam  revera  est  magnus  cultus  Dei,  ut 
Bernardus  dixit.  Nam  ipsamet  divinse  majes- 
tatis  actualis  consideratio  est  qusedam  Dei 
gloria,  ideoque  ut  cullus  ejus  appeti  potest. 
Interdum  vero  potest  ess*e  illa  propensio  ex 
affectu  proprii  commodi,  non  humani,  sed 
supef  naturalis  ,  qui  ad  spem  reducitur ;  nam 
contemplatio  magnum  spirituale  commodum 
secum  affert,  et  ideo  hoc  etiam  modo  proptcr 
proprium  commodum  honestissime  appeti 
potest  contemplatio. 

10.  Contemplationem  ex  affectu  charitatis 
amari  deoere.  — Maxime  vero  amari  potest  et 
debet  ex  affectu  charitatis  ad  Deum  ipsum, 
quatenus  amicitiee  proprium  est  uniri  amico, 
et  adesse  illi ,  atque  cum  illo  colloqui.  Quo- 
modo  Beati  in  patria  amant  visionem  beatam, 
non  tantum  ut  proprium  commodum  suum, 
sed  maxime  ex  charitale  Dei,  tum  quia  per 
illam  habent  praesentem  quem  amant ,  tum 
etiam  quia  vident  per  illam  maxime  glorifi- 
cari  Deum.  Contemplatio  autem  hujus  vitee 
est  qusedam  participatio  et  imitatio  illius  vi- 
sionis,  ut  significavit  Augustinus,  lib.  1  de 
Trinitv  c.  8  et  9;  ita  ergo  amanda  est  ex 
amore  ipsius  Dei.  Unde  tale  desiderium  ip- 
siuscontemplationis  supponit  perfectum  amo- 
rem  Dei  in  se,  et  propter  se,  ut  per  se  con- 
stat,  ideoque  recte  dixit  D.  Thomas,  contem- 
plationem  perfectam  procedere  ex  charitate  ip- 
sius  Dei ;  ex  quo  infert  in  eodem  art.  1 ,  et 
latius  in  1,  habere  contemplationem  hanc  in 
voluntate  actum  consequentem,  quem  appel- 
lat  terminum  ilJius ,  scilicet  delectationem 
magnam,  qua>  ex  contemplatione  Dei  nasci- 
tur.  Quam  dicit  superare  omnem  aliam  delec- 
tationem,  quia,  ut  spiritualis  est ,  ex  genere 
suo  excedit  omnem  corpoream  delectatio- 
nem,  ut  in  prima  secundse,  qusest.  33,  art.  5, 
idem  Sanctus  ostendit.  Inter  spirituales  vero 
excedit,  tum  ratione  nobilissimse  operationis 
ad  quam  consequitur,  qualis  est  ipsa  intellec- 
tualis  contemplatio  ;  tum  maxime  ratione 
amoris  ipsius  Dei,  ex  quo  (ut  dictum  est)  ipsa 
contemplatio  nascitur.  Dices  :  si  contempla- 
tio  supponit  amorem,  necesse  est  ut  contem- 
plationem  supponat ,  quia  non  potest  esse 
amor  nisi  ex  intelligentia ;  ergo  prima  con- 
templatio  non  potest  esse  ex  amore.  Respon- 
deo  :  si  sit  sermo  de  amore  ipsius  contempla- 
tionis,  ille  potest  esse  ex  fama,  ut  sic  dicam, 
et  ex  abstractiva  cognitione  et  sestimatione 
contemplationis.  Si  vero  sit  sermo  de  amore 
ipsius  Dei,  potest  esse  conceptus  ex  alia  co- 


CAP.  IX.  QUID  CONTEMPLATIO  SIT. 
gnitione,  qua?  ad  statum  contemplationis,  de 
qua  nunc  agimus,  non  attigerit,  sed  ex  me- 
ditatione  vel  alia  fidei  consideratione  habea- 
tur. 

11.  Perfectior  est  amor  Dei  contemplatio- 
nem  subsequens ,  quam  ille,  qui  eam  prcecedit. 
— Ultimo  vero  addendum  est ,  habcre  con- 
templationem  in  voluntate  amorem  Dei,  qui 
ad  illam  consequitur,  in  majori  perfectioneet 
gradu,  quam  ad  illam  supponatur.  Hoc  pree- 
misit  D.  Thom.  in  dicto  art.  1  et  7  in  corpo- 
re ;  illud  vero  addir  statim  in  solutione  ad 
primum  ,  ex  Gregor.,  homil.  14  in  Ezech.,  di- 
cente,  quod  cum  quis  ipsum,  quem  amal,  vide- 
rit,  in  amorem  ipsius  amplius  ignescit.  Et  hcec 
(inquit  D.  Thom. )  est  nltima  perfectio  contem- 
plativce  vitce,  scilicet  ut  non  solum  ipsa  veritas 
videalur ,  sed  eliam  tU  ametur.  Et  ob  hunc 
amorem  existimo  dictum  esse  ab  August.  , 
serm.  43  de  Tempore  :  Una  sola  contempla- 
tio  Dei  est,  cui  merito  omnia  justificationum 
merita,  etuniversa  virtutum  studia postponun- 
iur.  Nam  est  illa  pars  de  qua  dixit  Christus, 
Lucse  10  :  Optimam  partem  elegit  sibi  Maria. 
Optimum  enim  hujus  vitee  est  Dei  charitas, 
maxime  quando  est  ignita  et  fervens,  ut  in 
contemplatione  ex  Dei  consideratione  esse 
solet.  Unde  etiam  Bernardus,  libro  de  Amore 
Dei,  cap.  1,  sic  de  contemplatione  inquit  : 
Hcec  est  munditia  mea.  hcet  fiducia,  hcec  justi- 
tia,  contemplatio  bonitatis  tuce,  lone  Domine. 
Quce  omnia  non  nisi  ratione  charitatis  dici 
possunt.  Tandem  hoc  confirmari  potest  exem- 
plo  ultimse  et  felicissimee  contemplationis,  cu- 
jus  hsec  est  participatio;  nam  ex  illa  nascitur 
ardentissimus  in  Deum  amor.  Est  tamen  dif- 
ferentia ;  nam  ibi  propter  claram  visionem 
amor  cum  necessitate  nascitur ;  unde  fit  ut 
amplius  non  crescat,  quia  a  princij  io  fervet, 
quantum  potest ;  et  cum  jam  sit  in  termino, 
non  accipit  majores  vires  ut  crescat :  hic  vero 
amor  semper  est  liber,  et  est  in  via,  ideoque 
semper  crescere  potest;  et  quo  ille  crescit, 
eo  etiam  vel  atlentio,  vel  perspicacia  intel- 
lectus  augetur,  et  inde  rursus  voluntas  vehe- 
mentius  excitatur  ad  amandum,  atque  hoc 
modo  in  hoc  felici  hujus  vitae  statu  magis  ac 
magis  augetur  tam  charitas,  quam  cognitio 
Dei,  et  in  hoc  maxime  illius  perfectio  con- 
sistit. 

12.  Amor  ex  contemplatione  ortus  m  volun- 
iate  ad  charitatem  vel  devolionem  pertinere  po- 
test.  —  His  adde,  posse  haec  omnia  intelligi 
de  amore  charitatis  proprio,  et  de  proprio  ac- 
tu  devotionis  ad  religionem  pertinente,  prout 


ET  QU0M0D0  AD  MENTALEM,  ETC.  159 

supra  illum  exphcuimus.  Nam  etiam  ha3C  de- 
votio  ex  contemplatione  ipsa  maxime  nasci- 
tur,  sive  sumatur  pro  substantiali  devotione, 
sive  pro  accidentali  suavitate,  quse  ad  illam 
consequitur.  Nam  imprimis  ex  contempla- 
tione  majestatis  et  subhmitatis  Dei  oriri  solet 
admiratio  illa  ,  per  quam  Bernardus  primum 
gradum  contemplationis  descripsit.  Est  au- 
tem  admiratio  reverentialis  quidam  timor,  ut 
alias  cum  Damasceno  explicuimus.  Ex  hac 
ergo  reverentia  ad  Deum  statim  nascitur  de- 
votio  per  affectum  submittendi  se  illi,  et  om- 
nem  cultum  ac  honorem  iili  exhibendi,  et  ideo 
dixit  Bernardus  nihil  ita  pertinere  ad  cultum 
Dei,  sicut  vacare,  et  videre  quoniam  ipse  est 
Deus.  Nam  contemplatio  non  minus  est  de 
majestate  et  excellentia  Dei ,  quam  de  boni- 
tate  ;  et  ideo  non  minus  excitat  religiosam 
devotionem  quam  dilectionem;  imo,  etiamsi 
charitas  propinquior  et  excellentior  sit,  sem- 
per  timore  reverentiali,  atque  adeo  affectu 
submissionis  et  cultus  est  quasi  temperanda,. 
ut  securius  incedat.  Maxime  quia  perfecta 
hujus  vitse  contemplatio  non  tantum  amorem 
affectivum  seu  objectivum,  sed  obedientia- 
lem  et  operativum  requirit,  juxta  illud  :  Qui 
diligit  me,  mandata  mea  servabit.  Ex  hoc  au- 
tem  amore  statim  nascitur  affectus  devotio- 
nis  ad  Deum.  Et  tunc  est  perfecta  suavitas  et 
duicedo  contemplationis  ,  de  qua  legi  potest 
Bernardus,  dicto  lib.  1  de  Amore  Dei,  cap.  1 ; 
et  Greg.,  hom.  14  in  Ezechieiem. 

13.  Contemplalionem  essemenialem  oratio- 
nem  perfectiorem,  in  eaque  inveniri  voluntatis 
et  intellectus  actus. — Concluditur  ergo  ex  om- 
nibus  dictis  totum  munus  contemplationis 
esse  orationem  quamdam  mentalem  in  gradu 
altiori,  et  in  illo  exerceri  actum  intellectus  et 
voluntatis.  Imo,  si  quis  recte  consideret,  ex 
parte  voluntatis  nullus  novus  actus  additur 
in  contemplatione,  prseter  eos  quos  supra  nu- 
meravimus,  sed  addi  tantum  videtur  quae- 
dam  major  eorum  perfectio  accidentalis,  vel 
in  intensione,  et  fervore  devotionis  et  amoris 
Dei;velin  quadam  majori  quiete  et  unifor- 
mitate  animi  in  talibus  actibus  exercendis, 
ut  cap.  seq.  amplius  explicabimus.  Ex  parte 
autem  intellectus  ultra  actus  superius  posi- 
tos,  quee  omnes  ad  meditationem  reduximus, 
addit  eontemplatio  simplicem  quemdam  in- 
tuitum  veritatis  aeternee  jam  inventse  et  co- 
gnitee,  de  quo  actu  pauca  statim  subjiciam. 
Jam  vero  tractare  vel  controvertere  quid  ex 
his  sit  substantialiter  contemplari  ,  parvse 
utilitatis  est,  vixque  esse  potest  nisi  contentio 


160 


LIB.  II.  DE  0RATI0NE  MENTALI,  AC  DEVOTIONE. 


de  verbis;  non  est  enim  dubiura  quin  vis  vo- 
cis  contemplationis  rem  intellectus  significet. 
Tamen  etiam  est  certum,  charitatem  ibi  prsee- 
minere,  nam  in  via  longe  perfectior  est,  et 
illa  esse  debet  finis  et  scopus  totius  contem- 
plationis.  Itasensit  Alens.,  4part.,  quaest.  26, 
memb.  3,  art.  5,  §  2,  dub.  ultv  ubi  queerit 
ntrum  in  oratione  altius  elevetur  intellectus 
quam  voluntas;  et  respondet,  in  via  et  in 
oratione  perfecta  altius  elevari  voluntatem, 
quia  charitas  supereminet  scientiee,  ut  dici- 
tur  ad  Ephes.  3.  Quod  etiam  significatur  ibi 
a  Paulo  dicente  :  In  charitate  radicati  et  fun- 
dati,  ut  possitis  comprehendere  cum  omnibus 
Sanctis,  qute  sit  latitudo,  et  longitudo ,  et 
suhlimitas  et  profundum ,  ut  Bernardus  exis- 
timat,  lib.  5  de  Consider.,  cap.  13.  Nam  com- 
prehendere  (inquit)  dixit,  non  cognoscere,  ut 
non  curiositate  contenti  scientice ,  tota  cura 
fructui  inhiemus.  Non  enim  in  cognitione  est 
fructus,  sed  in  comprehensione.  Quid  autem  sit 
comprebendere,  ita  exponit,  cap.  14  :  Sancti 
igitur  compreliendunt .  Quceo"is  quomodo  ?  si 
Sanctus  es,  comprehendisti ;  si  non  es,  esto,  et 
tuo  experimento  scies.  Sanctum  facit  affcctio 
sancta,  et  Jicpc  gemina-  timor  Domini  sanctus, 
et  sanctus  amor.  His  perfecte  affecta  anima  ve- 
luti  duobus  brachiis  suis  comprehendit,  amplec- 
titur,  stringit,  tenet,  et  ait  vTenui  eum,  nec  di- 
mittam.  Vel  dicere  certe  possemus  heec  duo 
brachia  esse  intuitionem  ipsam  intellectus 
cum  amore  voluntatis  ;  utrumque  enim  vide- 
tur  requiri  ad  veram  contemplationem.  Nam 
intuitio  sine  affectione,  quamvis  esse  possit, 
quia  est  prior,  et  quia  affectus  non  necessario 
sed  libere  sequitur,  tamen  tunc  magis  mere- 
tur  nomen  studii  vel  curiositatis,  quam  pro- 
priee  contemplationis  ,  de  qua  tractamus. 
Amor  vero  sine  cognitione  esse  non  potest, 
uti  mox  videbimus;  si  tamen  esset,  magis 
mereretur  nomen  contemplationis  ipse  solus, 
quam  sola  cognitio.  Quid  ergo  sit  contem- 
platio,  et  quomodo  ad  orationem,  devotionem 
et  alios  actus  comparetur,  satis  explicatum 
est. 

CAPUT  X. 

QUALIS   SIT   PROPRIUS    ACTUS    CONTEMPLATIONIS, 
QUANTUMQUE   IN   E0  DURARI   POSSIT  ? 

1.  Quwstionis  explicatio.  — De  caeteris  ac- 
tibus,  qui  ad  contemplationem  concurrunt, 
satis  in  superioribus  dictum  est ;  nunc  solum 
circa  illum  actum  intellectus,  quem  contem- 


plationem  addere  diximus,  considerandum 
superest  qualis  actus  sit,  et  a  quo  habitu  in- 
fuso  proficiscatur.  Agimus  enim  de  superna- 
turali  contemplatione,  et  de  solo  illo  actu 
quem  Dionysius,  capite  quarto  de  Divinis  no- 
minibus,  circularem  motum  appellavit,  juxta 
expositionem  divi  Thomae,  dicta  qusest.  180, 
art.  6.  Quem  actum  Richardus  de  Sanct.  Vic- 
tor.  comparat  quieti,  quam  nonnullse  aves  in- 
terdum  in  alta  regione  aeris  retinent,  ubi 
postquam  ascenderunt,  quasi  suspensa?  im- 
mobiliter  in  uno  loco  manent.  Alii  enim  ac- 
tus,  qui  ab  eisdem  auctoribus  per  metaphoras 
et  comparationes  ad  motuslocales,  rectosj  vel 
obliquos  explicantur,  revera  pertinent  magis 
ad  meditationem  ;  nam  omnes  reducuntur  ad 
discursus,  vel  naturales,  vel  supernaturales, 
ut  divus  Thomas  aperte  declarat ;  illos  autem 
discursus  omnes  meditatio  complectitur,  ut 
supra  dictum  est  ;  ideoque  ad  contemplatio- 
nem  non  pertinent,  nisi  prout  contemplatio 
pro  tota  oratione  mentali  sumitur.  Et  de  illis 
nihilnovi  est  quoddicamus.  De  hoc  vero  actu 
proprio  contemplationis  sentit  Div.  Thom., 
dicto  art.  6,  esse  simplicem  actum  sine  dis- 
cursu.  Sicque  exponit  Dionysium  dicentem, 
quod  in  hoc  actu,  necessaria  est  uniformis 
convolutio  intelleciualium  virtutum  ipsius.  Ut 
scilicet  (ait  D.  Thomas),  cessante  discursu,  fi- 
gatur  ejus  intuitus  in  contemplatione  unius 
simplicis  veritatis.  Et  (quod  difficilius  est)  ad- 
dit  :  Et  in  hac  operatione  aninm  non  est  er- 
ror,  sicut  patet  quod  circa  intellectum  primo- 
rum  principiorum  non  erratur,  qnce  simplici 
intuitu  cognoscimus. 

2.  Circa  intellectus  actum,  quem  addit  con- 
templatio,  tria  quasruntur.  — De  hoc  igitur 
actu  tria  occurrunt  declaranda :  primum,  an 
supponat  discursum  semper,  et  qualis  ille  dis- 
cursus  sit;  secundum,  quisnam  talis  actus  in 
se  et  in  sua  substantia  sit,  unde  etiam  consta- 
bit  cujusnam  virtutis  intellectualis  actus  ille 
sit;  ac  tandem  quomodo  possit  humana  mens 
inillo  actuquiescere,velquid  pro  illotempore 
mens  operetur. 

3.  Primum  qucesitum  in  utramque  partem 
agitatur. —  Circa  primum,  D.  Thom.,  dicta 
qusestione,  art.  3,  sentit  actum  illum  suppo- 
nere  discursum  ;  ait  enim,  licet  contemplatio 
consistat  in  illo  simplici  actu,  prsemittere  ta- 
men  plures,  ut  ad  illum  perveniat,  scilicetac- 
ceptionem  principiorum  ex  quibus  mens  pro- 
cedit  ad  contemplationem  veritatis,  et  deduc- 
tionem  veritatis  contemplandse  ex  illis  princi- 
piis.   Ratio  item  hoc  suadet ,  quia  humana 


CAP.  X.  QUALIS  SIT  PROPRIUS  ACTUS  CONIEMPLATIONIS,  ETC. 


iGl 


mens  non  attingit  cognitionem  veritatis,  nisi 
per  discursnm.  In  contrarium  autem  est,  quia 
hujus  contemplationisnon  tantum  sunt  capa- 
ces  homines  litterati  et  docti,  sed  etiam  sim- 
plices,  qui  non  sciunt  ita  deducere  ex  princi- 
piis.  Ratio  vero  est,  quia  hoec  contemplatio 
■videtur  maxime  consistere  in  simplici  judicio 
fidei ;  sed  judicium  fidei  non  nititur  discursu, 
sed  simplici  assensione  verilatis  sub  revela- 
tione  divina  propositse  ;  ergo.  Major  patet, 
quia  sicut  contemplatio  ex  parte  voluntatis 
requirit  perfectissimam  operationem,  quss  est 
dilectio  charitatis,  ita  ex  parte  intellectus  de- 
bet  esse  in  operatione  perfectissima ;  actus 
autem  fidei  est  perfectissimus  omnium,  quos 
in  hac  vita  de  Deo  ipso  habere  possumus; 
nam  excedit  etiam  actus  donorum  Spiritus 
Sancti,  quia  virtutes  Theologales  perfectio- 
res  sunt  donis;  ergo  contemplatio  perfecta 
est  per  simplicem  intuitum  fidei  ,  quem 
non  niti  discursu  ex  materia  de  Fide  sup- 
pono. 

4.  Primi  qucesiti  resolutio.  —  Respondeo, 
duobus  modis  posse  requiri  aut  intervenire 
discursum  ante  intuitum  simplicem  veritatis : 
vel  per  se  tanquam  propriam  etper  se  causam 
talis  actus,  vel  solum  per  accidens  ad  appli- 
candum  et  explicandum  objectum,  in  quo  ta- 
lis  veritas  inspicienda  est.  Dico  ergo,  ad  con- 
templationem  semper  supponi  discursum  ali- 
quem,  et  regulariter  requiri  priori  modo,  pos- 
se  tamen  interdum  sufficere  posteriori  etiam 
modo.  Primam  partem  probant  priora  moti- 
va_,  et  usus  ipse  satisconfirmat;  alteramvero 
partem  probant  posteriora  motiva.  Et  declo- 
ratur  amplius  simul  utraque  pars.  Nam  im- 
primis  heec  contemplatio,  de  qua  tractamus, 
supponit  habitualem  fidem  veritatum  divina- 
rum,  quia  non  agimus  de  contemplatione 
mere  naturali,  sed  de  supernaturali.  Per  fi- 
dem  autem  non  credimus,  deducendo  conclu- 
sionem  ex  principiis,  ita  ut  assensus  innitatur 
discursui,  sed  simpliciter  credimus  quia  Deus 
dicit.  Ad  hanc  vero  fidem  supponitur  discur- 
sus,  quo  ita  proponatur  veritas  aliqua,  tan- 
quam  dicta  a  Deo,ut  sub  earatione  sufficien- 
ter  credibilis  appareat,  quod  humano  modo 
sine  discursu  fieri  non  potest.  Gontemplatio 
igitur  hujus  vit*,  quantumcumque  alta  sit, 
non  est  aliud,  quam  usus  quidam  et  exerci- 
tium  hujus  fidei,  sedformaliter,velfundamen- 
taliter,  quia  (seclusis  privilegiis)  nuila  est  in 
hac  vita  altior  cognitio  veritatum  omnino  su- 
pernaturalium.  Interdum  ergo  potestcontem- 
platio  sistere  in  simplici  cogitatione  veritatis 
xiv. 


revelatse  cum  assensione,  quod  est  credere, 
teste  Augustino,  libr.  de  Prsedest.  Sanct.,  ca- 
pit.  2.  Et  lunc  antecedit  discursus  proponens 
illam  veritatem  sub  revelatione  divina ,  ct 
ostendens  credibilitatem  ejus,  sive  ille  dis- 
cursus  proxime  habeatur  in  ipsomet  actu  con- 
templationiS;  sive  antea  praecesserit,  et  virtus 
ejus  ita  permanserit,  ut,  propositis  terminis, 
slatim  veritas  illa  apprehendatur  ut  credenda 
et  summa  reverentia  suscipienda,  ideoque  in- 
tellectus  statim  illi  adhsereat,  et  quasi  suspen- 
suscircaillammaneat.Ssepiusverocontempla- 
tio  estde  aliqua  veritate non  in  se  revelata,  sed 
scientifice  deductaex  revelatis,  et  tunc  preece- 
dit  proprius  discursus  quasi  scientificus,  et 
Theologicus,  quo  ex  revelatis  deducitur  talis 
veritas,incujus  ponderatione  et  intuitu  intel- 
lectus  postea  immoratur. 

5.  Secundmn  qucesitum  expeditur.  —  Ex  his 
ad  secundum  punctum  dicitur,  illum  actum 
in  substantia  sua  esse  vel  actum  fidei  pro- 
prium  et  elicitum,  vel  esse  actum  Theologi- 
cum,  et  quasi  scientificum.  Priorem  partem 
indicavit  August.,  in  libr.  Meditat.,  cap.  27, 
ubi  prius  de  Beatis  ait :  Semper  inhcereni  con- 
templalioni  divince,  non  per  speculum  et  in 
cenigmate;  sentiensnostram  contemplalionem 
fieri  hoc  posteriori  modo  per  fidem,  unde 
subdit  inferius  :  Transeat  al)  his  animus,  et 
transcendat  omne  quod  creatum  est,  currat,  et 
ascendat  telociter,  et  pertranseat,  et  in  eum, 
qui  creatit  omnia,  quantum  potest,  oculos  fidei 
dirigat.  Similiter  Gregorius ,  homil.  8  in 
Ezech.,  ante  medium,  eadem  fere  verba  Au- 
gustini  usurpat.  Ratio  vero  est,  quia  perfecta 
contemplatio  hujus  vitae  esse  debet  cum  per- 
fecta  adhsesione  intellectus  ad  veritatem  con- 
templatam  per  firmum  assensum  fundatum 
in  revelatione  divina,  quse  inhac  vita  obscura 
est;  ergo  talis  contemplatio  esse  debet  per 
assensum  fidej.  Atque  hoc  modo  facillimum 
est  quod  ait  D.  Thomas,  contemplationis  ac- 
tum  esse  simplicem  sine  discursu;  talis  enim 
est  assensus  tidei,  licet  supponat  discursum 
ad  sufficientem  et  proximam  objecti  applica- 
tionem,  ut  deelaratum  est.  Recte  etiam  huic 
contemplatioui  applicatur  quod  D.  Thomas 
subjungit,  in  actu  contemplationis  non  inve- 
niri  errorem,  quia  actui  fidei  non  potest  sub- 
esse  falsum.  Secundum  vero  etiam  constat 
ex  dictis,  quia  seepe  coatemplatio  non  est  de 
veritate  in  se  revelata,  sed  deducta  ex  reve- 
latis ;  ergo  tunc  actus  assentiendi  non  est  fi- 
dei,  ut  suppono  ex  1  part.,  qusest.  I,  et  2.  2, 
qutest.  1 ;  nec   est  actus  immediate  infusus, 

11 


162  LIB.  II.  DE  ORATIONE  I 

sed  medio   discursu   comparatus ;    ergo  non 
potest  esse  nisiTheologicus. 

6.  De  hoc  vero  actu,  difficilius  est  declara- 
re  quomodo  sit  sine  discursu,  et  incapax  er- 
roris,  quia  et  per  se  pendet  a  discursu,  et 
esse  potest  opinativus,  et  consequenter  fal- 
sus.  Sicut  in  naturali  contemplatione  sub- 
stantiarum,  verbi  gratia,  separatarum  inter 
dum  potest  misceri  error.  Nam  profecto  Aris- 
toteles,  qui  putabat  se  assecutum  naturalem 
beatitudinem  contemplando  bas  substantias, 
in  ea  contemplatione  seepius  erravit.  Propter 
hoc  cogitare  quis  posset  hunc  simplicem  ac- 
tum  et  intuitum,in  quoponitur  contempiatio, 
nonesseper  modum  assensioniset  judicii,sed 
per  modum  simplicis  apprehensionis,etrepree- 
sentationisrelictee,vei  ex  preecedenti  proximo 
discursu  et  judicio,  vel  ex  quodamhabitu  an- 
tea  comparato  per  frequentes  discursus,  ita 
ut  per  hunc  actum  non  judicetur  de  veritate, 
sed  ex  quadam  illius  preesuppositione  in  ejus 
inspectione  per  simphcem  apprehensionem 
heereat  intellectus,  et  ita  intali  actu  error  esse 
non  possit.  Sed  hoc  sine  duhio  falsum  est, 
tum  quia  talis  contemplatio  non  esset  per- 
ceptio  veritatis  formaliter ;  et  sicut  in  illo 
actu  non  posset  esse  falsitas,  ita  nec  veritas, 
quia  de  veritate  non  judicat;  tum  etiam  quia 
nuiiaru  fere  delectationem  afferret  menti,  nisi 
includeret  cognitionem  etjudicium  de  veritate 
ipsa.  Est  ergo  mtuitus  ille  contemplationis 
talis,  ut  intrinsece  et  essentialiter  includat 
judicium  et  cognitionem  veritatis  contempla- 
tee ;  sicut  visio  beatiiica,  quee  est  summa  con- 
templatio,  eminentissime  est  judicativa  co- 
gnitio  simul  et  apprehensiva. 

7.  Dico  ergo  hunc  actum  esse  simplicem 
et  sine  discursu,  quia  est  terminus,  et  quasi 
effectus  dkcursus,  quem  actum  non  repugnat 
esse  simplicem ;  nam,  supposito  assensu  pree- 
missarum  cum  illatione,  assensus  conclusio- 
nis  simplex  est,  et  in  se  non  continet  forma- 
lem  discursum.  Item  actus  scientiee,  qui  fit  ex 
habitu  sine  actuali  discursu,  simplex  est,  li- 
cet  virtute  possit  includere  discursum,  si  ve- 
ritas  illa  proponatur  et  repra'sentetur  ut  ma- 
nifestata  per  tale  niedium,  quia,  hac  recor- 
datione  apprehensiva  supposita,  statimsequi- 
tur  simplex  judicium  includens  habitudinem 
ad  tale  medium.  Ad  bunc  ergo  modum  intel- 
ligendus  est  bic  intuitus  contemplationis. 
Quod  autem  in  eo  non  contingat  error,  inde 
est  quod  saltem  mediate  nititur  lumine  divi- 
no,  medio  evidente  discursu  quoad  illationem, 
vel  otiam  quoad  aliquod  principium,  si  natu- 


IENTALI,  AC  DEVOTIONE. 

rale  sit.  Unde  si  discursus  sit  opinativus,  non 
meretur  nomen  contemplationis,  quia  non 
est  intuitus  veritatis,  nisi  aliquo  modo  redu- 
catur  ad  scientificum  discursum,  saltem  prac- 
tice,  ut  jam  dicam. 

8.  Hinc  ergo  constat  hunc  actum  per  se 
pertinere,  vel  ad  fidem  immediate,  vel  ad 
scientiam  Theologicam,  quam  nunc  acquisi- 
tam  vocamus,  quia  comparatur  medio  pro- 
prio  discursu  nostro,  sive  in  sua  entitate  sit 
supernaturalis  et  per  se  infusa,  sive  proprie 
facta  per  nostros  actus,  et  per  naturales  vires 
ingenii  humani  fide  adjuti,  de  quo  alias.  Et 
quamvis  prior  actus  facilior  sit,  et  frequen- 
tior  in  personis  simpficibus,  non  tamen  illse 
sunt  expertes  alterius  actus  contemplandi, 
quia,  licet  non  sciant  definire  vel  dividere, 
neque  (ut  sic  dicam)  in  actu  signato  et  for- 
mali  suos  discursus  explicare,  tamen  divina 
gratia  adjuti,  seepe  profundius  quam  docti 
veritatem  penetrant  et  ponderant,  et  per  in- 
telligentico  radium,  quce  in  illa  continentur, 
discermmt,  ut  attigit  Sanct.  Bonavent.,  de 
Processu  Relig.,  in  7,  cap.  i6;  et  Gerson., 
tract.  de  Mystica  Theologica  specuL,  consid. 
3,  tom.  3,  Alph.  64,  iitt.  N,  ubi  propterea 
hos  idiotas  vere  contemplativos  vocat  philo- 
sophos,  quia  ex  his  qna?  interius  experiuntur, 
perfectius  divina  percipiunt.  quam  multi  lit- 
terati. 

9.  Triplex  Spiritus  Sancti  donum  contem- 
plationi  cooperatur.  —  Cooperantur  autem, 
ut  existimo,  huic  contemplatioui  tria  Spiritus 
Sanetidona,  intellectus,  sapienlia,  et  scientia: 
intellectus,  ad  concipiendas  res  fidei  altiori 
modo  quam  per  solum  discursum  proprium, 
vel  apprehensionem  naturalemhomo  posset; 
hoc  enim  est  proprie  munus  illius  doni,  ut 
nunc  suppono.  Estque  utilissima  haec  concep- 
tio  et  apprehensio,  tum  ad  firmandum  intel- 
lectum  in  ea  cogitatione,  quia  quo  altius  rem 
apprehendit,  eo  magis  suspenditur  in  admi- 
rationem  raptus  ;  tum  ad  firmius  assentien- 
dum,  quia  veritas  melius  concepta  ex  pecu- 
liari  motione  Spiritus  Sancti  magis  divina  ap- 
paret,  magisque  credibilis;  tum  denique  ad 
percipiendam  majorem  voluptatem  de  tali 
cogitatione.  Et  huc  spectat  repraesentatio,  vel 
rerum  similium,  aut  exemplorum  quibus  illa 
veritas  melius  concipiatur,  vel  etiam  rerum 
dissimilium,  ut  per  earum  abnegationem  ali- 
quo  modo  percipiatur.  Donum  sapientise  et 
scientiee  cooperantur  demonstrando  aliquo 
modo  veritatem  illam,  non  directe,  neque 
proprie  in  suo  esse,  vel  in  veritate  sua,  quae 


CAP.  X.  QUALIS  SIT  PROPRIUS 
dici  potest  qnasi  speculativa,  scd  in  ratione 
credibilis  velamabilis,  aut  aliqua  hujusmodi 
ratione,  qurc  dici  potestaliquo  modo  practica, 
quia  ad  voluntatem  invitandam  ordinatur. 
Nam  contemplatio  haec(ut  dixi)  debet  etiam 
ex  intcntione  operantis  ad  opus  referri;  ct 
ideo,  qui  contemplatur,  non  quiescit  in  spe- 
culativa  intuitione  veritatis,  sed  eam  suee  vo- 
luntati  applicat,  et  vel  ad  eam  pie  affici  stu- 
det,  vel  ad  eum  in  quo  taiis  veritas  cernitur, 
vel  a  quo  manat,  aut  aliquid  simile.  Hoc  au- 
tcm  excellentiori  modo  supernaturali  prees- 
tant  dona  scientias  et  sapientise ,  illud  per  in- 
feriores  rationes,  hoc  per  superiores,  et  pree- 
sertim  per  quamdam  connaturalitatem  ad 
res  divinas  ,  quam  efficit  charitas,  ex  qua 
manat  sapor  ille  a  quo  sapientia  nominata 
est. 

10.  Tertium  qucvsitum  explicatur.  —  Ex 
quibus  tandem  respondendum  est  ad  ultimum 
punctum,  quantum  vel  quo  modo  possit  hu- 
mana  mens  in  hoc  actu  et  perfectione  con- 
templationis  durare.  Circa  quod  D.  Thomas, 
dict.  qusest.  4b'0,  art.  8,  dicit  contemplatio- 
nem  esse  diuturnam,  non  solum  natura  sua, 
sed  etiam  quoad  nos,  quia  et  secundum  se 
incorruptibilis  est,  et  nos  in  ea  corporaliter 
non  laboramus.  Verumtamen  aliud  est  loqui 
de  vita  contemplativa  cum  omnibus  actioni- 
bus  mentis  quas  includit,  aliud  de  propriissi- 
ma  contemplatione,  quse  consistit  in  illo  uni- 
formi  et  simplici  iotuitu,  quem  Dionysius  cir- 
cularem  motum  appellavit.  Priori  modo  recte 
inteliigitur  vitam  contemplativam  esse  diu- 
turnam,  quia,  licet  in  una  actione  ejus  diu 
persistere  difficile  sit,  tamen  per  quamdam 
jucundam  mutationem  ab  una  hujus  vitse  ac- 
tione  ad  aliam  transitum  faciendo,  non  est 
admodum  difficile  in  illo  vitaa  genere  diu  per- 
severare.  Nimirum,  nunc  legendo,  nunc  me- 
ditando,  nunc  orando,  vel  contemplando, 
longum  tempus  consumere,  rursusque  iterum 
ad  easdem  actiones  reverti,  quia  et  actiones 
lise  nobilissimae  sunt,  et  per  se  jucundae,  et 
ipsa  earum  varietas  tedium  aufert.  Et  alio- 
quin,  quia  in  eis  corporaliter  non  multum 
laboratur  ,  diutius  'sustineri  possunt,  ut  D. 
Thomas  dixit.  Recte  tamen  advertit  Cajetanus 
quod,  licet  in  his  actionibus  non  laboremus 
membris  corporis,  localiter  ea  movendo  ad 
operandum,  ut  Et  in  mechanicis  artibus  et 
laboribus,,  nihilominus  satis  multum  defati- 
gatur  corpus  conlinua  attentione  et  consump- 
tione  spirituum.  Et  ideo  non  potest  esse  tanta 
duratio  in  his  actionibus,  quin  sua  indigeat 


ACTUS  C0NTEMPLAT10NIS,  ETC.  163 

intcrmissione.  Imo  addit  Cajelanus,  quod  li- 
cet  ex  hac  parte,  qua  vita  contemplativa  mi- 
nus  videtur  defatigare  membra  corporis,  ap- 
tior  videatur  ad  diuturnitatcm ,  aliunde  est 
difficilior  duratio  in  illa  propter  altiludinem 
ejus,  et  corporis  gravitatem,  quse  ab  illa  alti- 
tudine  contemplationis  nos  rctrahit.  Et  (ut 
ego  existimo )  maxirne  auget  difficultatem, 
quod  hoc  genus  vitre  magnam  affectuum  mo- 
derationem  et  Vitae  puritatem  requirit,  quia 
requirit  corpus  recte  dispositum  ad  spiritua- 
les  actiones,  et  animum  pacificum,  desideriis 
vacantem,  etvariis  phantasmatibus  non  per- 
turbatum ,  quod  difficiie  obtinetur,  ut  se- 
quenti  capite  dicemus.  Sed,  licet  hoc  sit  diffi- 
cile,  nihilominus  usu,  et  gratia  Dei  compa- 
rari  potest,  ideoque  absolute  verum  est  ex 
genere  suo  vitam  hunc  posse  esse  diuturnio- 
rem,  si  homo  se  illi  totum  dedat,  et  illi  per- 
severanter  in.-istat,  quamvis  nunquam  possit 
esse  tam  diuturna,  quin  actione  aliqua  suble- 
vanda  sit  et  juvanda,  ut  mox  dicemus. 

1  i .  Tn  actu  proprio  contemplationis.  diutur- 
na  duratio  esse m  npotest in  liac  vita. —  At  vero 
loquendo  de  proprio  actu  contemplationis, 
non  est  possibile  homini  inhac  vita  diu  in  illa 
actione  durare.  Ita  docuit  idem  S.  Thomas, 
in  ec.dem  art.  8,  ad  2,  ubi  bac  utitur  ratione, 
quod  nulla  actio  potest  durare  in  summo  ; 
summum  autem  contemplationis  est,  utattin- 
gat  ad  uniformitatem  contemplationis.  Idem 
repetit  D.  Thom.,  queest.  481,  artic.  4,  ad  3, 
ex  Gregorio,  in  homil.  5  in  Ezech.,  ubi  abso- 
lute  ait,  quodifnens  nostra  stare  in  cogitatione 
non  xalet,  sed  omne  quod  de  ceternitate  per  spe- 
culum,  etin  cenigmate  conspicit,  quasi  furtim 
lioc  etper  transitum  videt.  Ubi  non  solum  vide- 
tur  loqui  Gregorius  de  summa  ac  perfecta 
contemplatione,  sed  simpliciter  de  toto  nego- 
tio  mentalis  exercitationis,  prout  ab  exteriori 
actione  distinguitur ;  loquitur  enim  de  vita 
contemplativa  et  activa,  et  de  necessaria  vi- 
cissitudine  earum  inter  se.  Unde  subclit  infe- 
rius,  necessarium  esse  a  vita  'contemplativa 
ad  actionem  descendere,  et  ab  hac  rursus  ad 
contemplationem  surgere :  ln  qua  (inquit) 
quia  diu  se  tenere  ipsa  corruptionis  infirmitas 
nonpotest,  adbona  rursus  opera  rediens,  sua- 
vitatis  Dei  memoria  pascitur,  et  foris  piis  ac- 
tiombus,  intus  vero  sanctis  desideriis  natritur. 
Est  autem  considerandum  non  negare  Grego- 
rium  absohite  vitam  contemplativam  essepos- 
se  diuturnam,  aut  diuturniorem  activa,  sed 
docere  non  posse  esse  semper  uniformem  et 
puram   (ut  sic  dicam),  sed  necessario  inter- 


46-1 


LIB.  II.  DE  OKATIONE  MENTALI,  AG  DEVOTIONE. 


rumpendam  esse  propter  corporis  infirmita- 
tem  et  gravitatem,  ideoque  necessarium  esse 
ljonam  actionem  intermiscere,  ne  inutili  otio 
et  negligentia  torpeamus.  Hinc  vero  a  fortiori 
colligitur,  non  posse  mentem  diu  permanere 
in  uniformitate  contemplationis,  quiain  tran- 
situ  et  quasi  furtive  illam  degustat,  ut  Grego- 
rius  ibidem  ait,  qui,  libr.  5  Moral.,  in  illud 
Job  4- :  Qttasi  furtive  suscepit  auris  mea  venas 
susurri  ejus:  Venas  (inquit)  superni  susurriau- 
ris  cordis  furtive  suscipit,  quia  suMilitatem 
locutionis  intimce  afflata  mens,  etraptim,  et 
occuUe  cognoscit.Et  infra :  Vix  susurri  venas 
apprehendimus,  quia  ipsi  quoque  mira  ejus  ope- 
ra  raptim,  tenuiterque  pensamus.  Glarius  lo- 
quens  Bernard.de  propriissima  contemplatio- 
ne,  lib.  deAmore  Dei,  cap.  4:  Hic  est  {ait)  ft- 
nis,  hcpc  est  consummatio, lutc est  perfectio,  ha>c 
estpax,  hoc  est  gaudium  Domini,  hoc  est  gau- 
dium  in  Spiriiu  Sancto,  hoc  est  silentium  in 
ccelo.  Quamdiu  quippe  in  hac  sumus  vita,  hoc 
filicissimfij  pacis  silentio  inccelo,id  est,  in  ani- 
ma  justa,  qui  sedes  est  sapientice,  aliquando 
fruitur  affectus,  sedhora  est  dimidia,  vel  quasi 
dimidia,  inteniio  vero  dereliquiis  cogitationis, 
diem  festum  perpetuum  agit  ttbi ;  ubi  per  dimi- 
diamvel  quasi  dimidiam  boram,brevissimam 
hujus  actionisperseverantiam  significat. 

42.  Cur  non  possit  contemplatio  esse  diu- 
turna.  —  Ratio  hujus  difficultatis  imprimis 
illa  est  quee,  ex  Dionysio ,  in  principio  mysti- 
cae  Theologise  sumitur,  quia  ad  hanc  contem- 
plationem  necesse  est  sensus  rehnquere ,  et 
omnia  quEe  sub  sensus  cadunt,  imo  et  dis- 
cursum  omnem  suspendere,  et  in  simplici  in- 
tuitu  mentis  circa  rem  altissimam  et  summe 
spiritualem  occupari,  quod  non  fit  sine  ma- 
gna  violentia  corporis  et  sensuum  omnium, 
et  elevando  se  supra  se ;  ideoque  difficilli- 
mum  est  in  hujusmodi  actione  durare.  Acce- 
dit  quod  etiam  in  contemplatione  naturali  et 
speculativa  est  difficile,  post  inventam  ali- 
quam  veritatem  per  discursum,  in  simplici 
intuitu  iliius  veritatis  mentem  quiescere,  non 
solam  longo  tempore  ,  verum  etiam  per  ho- 
ram,  nisi  circa  veritatem  cognitam  et  inspec- 
tam  aliquid  aliud  animo  negotietur,  vel  ex 
illa  alias  veritates  deducendo  aut  inquiren- 
do,  vel  deductionem  illam,  qua  ex  principiis 
aliis  ipsa  veritas  collecta  est,  amplius  consi- 
derando,  et-de  artificio  aut  modo  ejus  delec- 
tationem  capiendo,  aut  novis  exemplis,  aut 
similitudinibus  illam  confirmando ,  ac  deni- 
que  aliquid  novum  operando  ac  sentiendo, 
quo  mens  sine  tsedio  in  talis  veritatis  consi- 


deratione  detineatur.  Quia  si  inventa  verita- 
te,  animus  nihil  aliud  faciat  quam  illam  inspi- 
cere,  sine  novo  discursu  nec  mutatione  ope- 
rationis,  vix  potest  quietus  permanere  per 
brevissimum  tempus,  ut  experientia  docet.  Et 
ratio  est,  quia  per  simplicem  illum  intuitum 
statim  percipit  veritatem  iham,  et  nova  illico 
appetit.  Ad  hunc  ergo  modum  existimo  eve- 
nire  in  supernaturali  contemplatione.  Post- 
quam  enim  intellectus  ad  sapremum  illum 
actum  contemplationis  elevatur  ,  quo  Deum 
ipsum  aliquo  modo  intuetur,  licet  imperfecte 
in  hac  vita  illum  attingat ,  vix  potest  in  solo 
illo  simplici  actu  diu  teneri ,  nisi  circa  Deum 
sic  cognitum,  aliquo  modo  per  alios  intellec- 
tus  vel  voluntatis  actus  feratur.  Tum  propter 
rationes  dictas,  tum  etiam  quia,  cum  illa  co- 
gnitio  imperfecta  sit ,  semper  mens  conatur 
ad  meliorem,  vel  etiam,  quia  animus  non 
quiescit,  nisi  voluntas  etiam  illo  bono  fruatur, 
mediante  amore. 

13.  Ut  ergo  illa  operatio  fiat  aliquo  modo 
diuturna,  necesse  est  ut  imprimis  illi  inten- 
tioni  adjungatur  amor.  Existimoque  rarissi- 
mum  esse  ut  in  uno  simplici  actu  amoris  con- 
tinuato  sine  aliqua  mutatione  mens  diu  quies- 
cat,  quia  varietate,  et  mutatione  naturaliter 
deleciatur;  nam  si  invariata  maneat  opera- 
tio,  vix  percipitur  ab  ipso  operante ,  et  ita 
nec  delectat  nec  quietat  animum ;  semper 
ergo  vel  amor  ipse  aceenditur  aut  renovatur, 
aut  per  novos  actus  exercetur,  ut  per  lau- 
dem,  gratiarum  actionem,  propositum  novee 
vitse,  per  actum  proprium  devotionis,  item- 
que  per  actum  reverentise  et  casti  timoris^, 
nec  non  maxime  per  actum  admirationis  de 
divina  majestate,  vel  de  operibus  ejus,  per 
actum  gaudii,  vel  de  Deo  in  se  ,  vel  ut  nobis 
comrnunicato,  et  similibus.  Possuntque  hi  ac- 
tus  in  voluntate  variari,  fixo  manente  eodcm 
intuitu  inteliectus,  si  circa  illud  idem  objec- 
tum  affectus  ipsi  versentur  diversis  modis  ac 
rationibus.  Interdum  vero  ac  ssepius  circa  il- 
lam  veritatem,  quam  mens  contemplatur,  si- 
mul  per  dona  Spiritus  Sancti  negotiatur,  si- 
bimet  illam  illustrando ,  confirmando,  ama- 
bilemque  reddendo.  Ad  quod  maxime  juvare 
solet  experientia  ipsorum  affectuum  qui  in 
ipsamet  contemplatione  sentiuntur.  Atque 
hoc  modo  existimo  contemplationem  stepe 
esse  diuturnam  ,  per  durationem  autem  in 
uno  simplici  actu  esse  raram.  Verum  est  ta- 
men  totum  hoc  negotium  ex  divina  gratia 
maxime  pendere ,  cui  nihil  impossibile  est ; 
nos  autem  explicamus  id ,  quod  videtur  esse 


CAP.  XI.  AN  CONTEMPLATIO  5IT 
naturse  consentancurn,  ac  proindc  ordina- 
rium ,  quia  gratia  se  accommodat  natura?, 
quod  etiam  experientia  videtur  comproba- 
tum ;  qui  autem  aliquid  altius  expertus  fue- 
rit,  secundum  illam  experientiam  loqui  po- 
terit,  nam  in  hoc  negotio  plurimum  valet. 

CAPUT  XI. 

AN  C0NTEMPLATI0  SIT  PROrRIA  IERFECTORUM,  UBI 
DE  TRIPLICI  STATU,  SEU  VIA  0RATI0NIS  MEN- 
TALIS,  PURGATIVA,  1LLUMINAT1VA,  ET  UNITIVA  , 
SIVE  INCIPIENTIUM,  PROFICIENTIUM  ET  PERFEC- 
TORUM. 

I .  Tituli  qucestionis  declaratio.  —  Explicato 
proprio  contemplationis  actu,  et  quem  locum 
in  oratione  mentali  habeat,  facile  est  intelli- 
gere  quas  causas  vel  effectus  obtineat,  nam 
in  his  fere  proportionem  servat  cum  actibus 
devotionis  ac  meditationis.  Ut  tamen  hoc  me- 
liusintelligatur,  declarare  oportet  quam  dispo- 
sitionempra?requiratcontemplatio  in  subjecto 
suo,  quam  vero  secum  afferat,  ubi  simul  de- 
clarabitur  in  quibuspersonis  esse  possit.  Sup- 
ponimus  autem  nos  loqui  de  contemplatione 
hominum  viatorum ;  nam  contemplatio  pa- 
trise  per  visicnem,  altiora  principia,  majo- 
remque  animi  puritatem  requirit,  juxta  iJlud  : 
Beaii  mundo  corde,  quoniam  ipsi  Deum  vide- 
bunt.  Ex  his  autem  verbis  cum  proportione 
videtur  sequi,  contemplationem  hujus  vitae 
solis  viris  in  vita  et  sanctitate  perfectis  posse 
convenire.  Quia  contemplatio,  aut  est  perfecta 
unio  cum  Deo  per  amorem,  vel  est  perfectis- 
sima  Dei  intuitio,  quee  in  hac  vita  esse  po- 
test;  utraque  vero  est  propria  perfectorum. 
Quod  etiam  frequenter  docet  Gregorius,  prse- 
sertim  libr.  5  Moral.,  cap.  24  et  25,  in  illa 
verba  Joan.  5  :  Ingredieris  in  abundantia  se- 
pulchrum;  ubi  per  sepulchrum  contemplati- 
vam  vitam  intelligit,  quam  tunc  quis  in  abun- 
dantia  ingreditur,  quando  in  pace  hdbet  tdber- 
naculum  suum,  ut  antea  ibidem  dicitur,  id 
est,  quando  corporis  passiones  perfecte  mo- 
deratus  fuerit.  Unde  homil.  14  in  Ezech., 
late  ostendit  prius  necessarium  esse  per  ac- 
tivam  vitam  in  virtute  perfici,  quam  aliquis 
valeat  contemplationis  dulcedinem  degustare. 
SimiliterBernardus,  sermon.  3  de  Gircumcis., 
postquam  de  exercitio  sapientise,  humilitatis, 
aliarumque  virtutum  multa  dixerat,  subjun- 
git  :  Jam  vero  cum  in  his  diutius  fueris  exer- 
citatus,  roga  dari  tibi  devotionis  lumen,  diem 
serenissimum,  et sablathum  mentis,  inquo  tan- 


PROPRIA  PERFECTORUM,  ETC.  165 

quam  cmeritus  uiiles  in  laboribus  universis  vi- 
ras  absque  labore,  etc.  De  eadem  re  ad  eum- 
dem  modum  scripsit  optime  Gerson,  tractat. 
de  Contemplatione,  a  cap.  16,  alphab.  74,  lit- 
ter.  A. 

2.  Triplex  status  contcmplationi  seu  ora- 
iioni  mentali  vacantium.  —  Quamvis  autem 
ha?c  doctrina,  per  se  spectata  et  moraliter  in- 
tellecta,  vera  sit,  nihilominus  aliqua  limita- 
tione  ac  declaratione  indiget;  quia  nec  con- 
templatio  ita  est  virorumperfectorumpropria, 
ut  in  eis  solis  omnino  inveniatur  ;  nec  etiam 
ita  est  finis  vitse  perfeetae,  ut  non  possit  et 
debeat  esse  medium  ad  perfectionem  acqui- 
rendam.  Ut  hoc  igitur  explicemus,  distinguere 
hic  oportet  tres  status  eorum,  qui  contempla- 
tioni  vel  generalius  mentali  orationi  vacant, 
qua?  distinctio  ad  complementum  doctrinse  de 
orationementali  necessaria  est.  Quidam  ergo 
esse  dicuntur  in  statu  incipientium,  alii  pro- 
ficienlium,  alii  perfectorum.  Sic  enim  distinxit 
D.  Thom.  2.  2,  qusest.  24,  artic.  9,  tres  cha- 
ritatis  gradus ,  incipientis,  proficientis ,  et 
perfectse ;  quos  ait  distingui,  non  ex  inten- 
sionis  gradibus,  sed  ex  variis  studiis  et  actio- 
nibus  hominis  habentis  charitatem,  ordinatis 
ad  perfectionem  et  usum  ejusdem  charitatis. 
Nam  gradus  intensionis  uniformes  sunt,  et  se- 
cundum  eos  potest  charitas  in  plures  gradus 
dividi  pro  arbitrio  dividentis  ;  imo  in  infini- 
tum  dividi  potest,  sicut  in  infinitum  potest 
augeri ,  si  divisio  per  partes  proportiona- 
les  fiat.  Debet  ergo  divisio  illa  sumi  se- 
cundum  varia  studia  quee  ipsa  charitas  in 
subjecto  suo  reqnirit,  juxta  varias  illius  dis- 
positiones  ;  unde  etiam  contingere  poterit  ut; 
charitas  ipsa  in  re  sit  satis  intensa  quoad  gra- 
dus,  et  nihilominus  sit  in  statu  incipientium, 
ut  patebit. 

3.  De  inceptione,  et  duratione  illius  triplicis 
status.  —  Incipientium  ergo  status  incipit 
quidem  cum  ipsa  justificatione  ;  durat  autem 
quandiu  aliquis  non  habet  passiones  ita  sal- 
tem  moderatas,  ut  facile  superet  tentationes, 
prout  ad  peccandum  mortaliter  inclinant,  ne- 
que  comparavit  facilitatem  aliquam  in  exer- 
cenda  virtute.  Deniquequamdiuindiget  quasi 
continua  pugna  adconservandam  et  exercen- 
dam  charitatem,  vel  alias  virtutessinequibus 
ipsa  esse  non  potest.  Prius  enim  quam  homo 
justificetur,  non  numeratur  in  aliquo  istorum 
trium  graduum  ;  quamvis  si  jam  decrevit  effi- 
caciter  adjustitiam  sepra?parare,  et,  utse  con- 
venienter  disponat,  interius  se  colligit,  et  de 
Deo  vel  rebus  divinis  cogitat,  meditando  aut 


166  LIB.  II.  DE  ORATIONE  Ml 

orando,  jam  censetur  inchoare  statum  inci- 
pienlium;  quia  qui  Deum  quserit,  jam  Deum 
habet,  et  verisimile  est  illum  jam  esse  justi- 
ficatum.  Durat  autem  ille  status  etiam  post 
justitiam  acquisitam,  quamdiu  acriter  pugna- 
tur  cum  vitiis  et  passionibus.  Postquam  au- 
tem  passiones  ad  aliquam  moderationem  re- 
dactae  sunt,  et  jam  facile  vitantur  mortalia 
peccata,  et  ad  virtutes  augendas  per  se  atten- 
ditur,  status  esse  dicitur  proficientium,  qui 
durat,  quandiu  difficile  vitantur  venialia  pec- 
eata,  et  frequehter  committuntur ,  quia  et 
temporaJia  multum  delectant,  et  mens  variis 
phantasmatibus,  et  cor  multis  desideriis  facile 
agitatur,  quse  omnia  exercitio  virtutum  pau- 
latim  auferuntur;  et  ita  hic  status  durat,  do- 
nec  status  perfectorum  incipiat,  quod  ordi- 
narie  esse  soletvel  toto,  vel  majorivitse  tem- 
pore.  Perfectorum  autem  status  inchoari  cen- 
setur,  quando  animus  a  temporalibus  omni- 
bus  ita  est  abstractus,  ut  pacem  habeat,  et 
variis  desideriis  non  agitetur,  nec  passionibus 
ordinarie  moveatur,  sed  in  Deum  sit  totus 
principaliter  intentu s,  et  aut  semper,  aut  fre- 
quenter  attentus.  Perfectio  enim  hujus  vitse  in 
duobus  pra?cipue  consistit,  scilicet,  in  jugi  ac 
frequenti  Dei  memoria  affectuosa,  et  diminu- 
tione  peecatorum,  etiam  venialium,  ut  sumi- 
tur  ex  D.  Thom.  2.  2,  quoest.  184,  art.  1,  et 
secundo. 

•4.  Quemlibet  illorum  trium  statuum  aliquid 
in  via  cum  altero  hahere  commune. — Error 
Begardorum  et  Beguinamm  damnatus  a  Con- 
cilio  Vienn.  —  Ex  qua  declaratione  constat, 
hos  tres  status  nunquam  esse  in  via  ita  con- 
distinctos,  quin  unusquisque  illorum  aliquid 
de  ceeteris  participet.  Quilibet  ergo  illorum 
ab  eo,  quod  in  ipso  prsedominatur,  nomen  et 
rationem  accipit.  Nam  imprimis  in  hac  vita 
nunquam  ad  eum  gradum  perfectionis  perve- 
nitur,  in  quo  proficere  homo  non  possit  et 
debeat ;  contrarius  enim  fuit  error  Begardo- 
rum  et  Beguinarum,  dicentium  in  hac  vita 
perveniri  posse  ad  eum  perfectionis  statum, 
in  quo  neque  ultra  proficere,  nec  de  lapsu  ti- 
mere,  nec  passiones  frsenare,  necesse  sit.  Qui 
error  damnatus  est  a  Goncilio  Viennen.  sub 
Clemente  V,  in  CIernen...4<£  nostrum,  de  Hse- 
reticis.  Quantumcumque  ergo  aliquis  in  hac 
vita  perfectus  sit,  progredi  debet  in  via  Dei, 
ne  regrediatur,  juxta  Gregorii  sententiam; 
paiticipat  ergo  aliquidde  proficientium  statu. 
Tituere  etiam  debet,  et  castigare  corpus  suum, 
ne,  cum  sibi  videturperfecuis,  reprobus  inve- 
niatur;  si  enim  Panlus  de  se  similem  protulit 


5NTALI,  AG  DEYOTIONE. 

sententiam,  1  Corinth.  9,  quis  audebit  majo- 
rem  perfectionem  sibi  promittere?  Quoad  lioc 
ergo  participant  etiam  perfecti  proficientium 
statum,  imo  interdum  etiam  incipicntium. 
Nam  ut  Gregorius  dixit,  dicta  homil.  44  in 
Ezechiel.,  interdum  permittit  Deus  viros  per- 
fectos,  et  maxime  contemplativos,  gravissi- 
mis  tentationibus  vexari  ad  elationis  spiritum 
corripiendum.  Unde  a  fortiori  fit,  ut  multo 
magis  proficientes  interdum  sentiant  moles- 
tias  et  difficultates  incipientium.  Imo  inter- 
dum  majores,  quia,  ut  Bernardus  dixit  dicto 
sermone  de  Circumcis.,  aliquando  Deus  inci- 
pientibus  communicat  aliquid  de  dulcedine 
et  suavitate  perfectorum,  ut  ad  spem  et-per- 
severantiam  animentur,  et  tunc  facilius  ope- 
rantur  quam  alii  diutius  exercitati.  Regulari- 
ter  vero,  et  quantum  est  ex  vi  status,  non  ita 
est,  sed  servatur  discrimen  supra  declara- 
tum. 

5.  Triplex  via  seu  gradus  in  oratione  men- 
tali  distinguitur  juxta  tres  illos  status.  — 
Juxta  hos  igitur  tres  gradus  charitatis,  vel 
personarum  quse  in  charitate  vivere  et  profi- 
cere  studeut,  tres  etiam  gradus  seu  vise  in 
mentali  oratione  distingui  solent,  purgativa, 
scilicet,  iiluminativa,  et  unitiva  ;  et  purgativa 
dicitur  esse  propria  incipientium,  illuminativa 
proficientium,  etunitiva  perfectorum.  Habet- 
que  hsec  partitio  fundamentum  in  Dionys., 
cap.  3  de  Ccelesti  hierarch.,  et  cap.  3  et  5  de 
Ecclesiast.  hierarch. ;  estque  vulgaris  apud 
Scriptores  praesertim  mysticos,  et  est  in  ra- 
tione  fundata.  Quia  in  primis  oratio,  conside- 
ratio,  seu  meditatio,  ac  devotio  omnibus  pie- 
tatis  cultoribus  necessaria  est,  ut  per  se  con- 
stat,  et  ex  supra  dictis  patet ;  nam  utilitates 
orationis  mentalis  omnibus  communes  sunt. 
Ergo  exercitium  hoc  sanctum  in  omnibus  lo- 
cum  habet.  At  non  potest  sequaliter  in  omni- 
bus  inveniri,  quia  non  omnes  sunt  aeque  dis- 
positi  et  affecti;  ergo  juxta  varios  status 
orantium,  ita  etiam  diversi  esse  debent  orandi 
gradus  etmodi.  Recte  igitur  illis  tribus  stati- 
bus  hominum  tres  hae  orandi  viae  accommo- 
dantur. 

6.  Triplex  illa  via,  seu  gradus  amplius  dis- 
tinguitur  ex  fine  quem  unusquisque  respicit,  et 
quibus  mediis  eum  comparet.  —  Quod  facilius 
patebit  partitionem  declarando.  Distinguun- 
tur  enim  illse  vise,  primo  quidem  in  fine  pro- 
ximo  :  nam  purgativa  primo  ac  per  se  tendit 
ad  disponendam  animam,  tum  ad  justifica- 
tionem  a  peccatis  commissis,  et  ad  saiisfa- 
ciendum  pro  illis ,  tum  ad  preeservationem  a 


CAP.  XI.  AN  CONTEMPLATIO  SIT  PROPRIA  PERFECTORUM,  ETC 
futuris,  vincendo  passiones  ci  pravas  consuc-     queest.  26,  raemb,  I,  arl.  1 


tudines,  ac  similes  peccatorum  reliquias,  vel 

occasioncs.  Illuminativa  per  se  tcndit  ad  pro- 
fectum  virtutum,  et  majorem  passionum  mo- 
derationem ,  qure  non  solum  in  gravioribus 
peccatis  vitandis,  sed  etiam  in  lcvioribus  mi- 
nuendis,  et  in  moralibus  virtutibus  exercen- 
dis  facilitatem  preebeat.  Unitiva  ,  ut  nomen 
ipsum  prai  se  fert ,  preecipue  occupatur  in 
unione  ad  Deum  per  amorem,  et  in  actuali 
usu  et  exercitio  illins.  Et  juxta  bos  fines  dis- 
tinguuntur  etiam  in  interiori  exercitio  actus 
mentis,  et  materia  circa  quam  versatur,  quia 
necesse  est  ut  media  sint  iini  accommodata. 
Unde  purgativa  via  pra?cipue  versatur  in  ac- 
tibus  compunctionis  quibus  anima  ad  justifi- 
cationem  disponitur,  et  consequenter  in  fir- 
mando  animo  circa  propositum  conservandi 
justitiam.  Et  quoniam  initium  justitiee  ordi- 
narie  solet  esse  timor,  ideo  meditationesillee, 
qua^  timorem,  confusionem  et  dolorem  exci- 
tant,  solent  esse  incipientibus,  qui  in  via  pur- 
gativa  versantur,  accommoclatae.  Proficientes 
autem  magis  exerceri  debent  in  virtutum 
moralium  usu,  et  ideo  de  illis ,  et  de  bones- 
tate  ac  utilitate  earum,  et  de  exemplis  Ghristi 
et  Sanctorum,  tum  in  virtutibus  operandis, 
tum  in  perferendis  malis  frequentius  cogitare 
debent.  Unde  fit ,  ut  circa  viam  virtutis ,  et 
modum  crescendi  in  illa ,  magis  ac  magis 
eorum  mentes  illuminentur,  et  ideo  heec  via 
illuminativa  dicitur,  practica  scilicet  illumi- 
natione,  quee  ad  exercitium  virtutum  mora- 
lium  invitet  et  alliciat.  Viee  autem  unitivee 
proprium  est  in  affectibus  amoris  erga  Deum 
occupari,  et  pace  ac  tranquillitate  animi  cum 
spirituali  gaudio  perfrui ;  ideoque  supponit 
animum  pacatum  per  purgationem  et  mor- 
tificationem  passionum ,  et  illuminatum  per 
diuturnam  meditationem  rerum  divinarum  et 
usum  virtutum.  Ac  propterea  in  hoc  statu 
jam  non  est  necessarius  multarum  medita- 
tionum  usus,  nec  morosi  discursus,  sed  sim- 
plex  Dei,  et  attributorum  vel  beneficiorum 
ejus  memoria  cum  aliqua  ponderatione,  ma- 
jori,  vel  minori ,  juxta  dispositionem  perso- 
nee,  quantum  sufficiat  ad  affectus  illos  exci- 
tandos  ,  in  quibus  preecipue  heec  via  ejusque 
perfectio  consistit. 

7.  Triplex  ille  orantium  gradus  aliis  nomi- 
nibus  ab  Alense  declaratur ,  et  varice  Patrum 
definitiones  orationis  juxta  illum  declarantur. 
—  Doctrinam  hanc  attigit  D.  Thom.  2.  2, 
qusest.  24  ,  art.  9,  preecipue  ad  tertium,  licet 
brevissime  ;  Alexand.  etiam  Alens. ,  4  part., 


1 67 
explicans  varias 
definiiiones  orationis  a  Sanctis  datas ,  intcr 
alias  cxplicationes  addit  quamdam  sumptam 
ex  hoc  triplici  statu  orationum.  Vocat  autem 
hos  tres  status,  statum  pcenitentia;,  justitiae, 
et  perfectionis,  quibus  addit  statum  justitiae 
consummatse,  de  quo  nunc  non  tractamus,  nisi 
pro  hujus  vitse  capacitate  intelligatur ;  et  pri- 
mo  statui  accommodat  sententiam  Gregorii 
dicentis  :  Veraciter  orare  est  amaros  in  com- 
punctione  gemitus,  ei  non  composita  verla  re- 
sonare,  lib.  33  Moral.  ,  cap.  27.  Item  de  hac 
oratione  intelligit  sententiam  Hugon. ,  libro 
de  Virtute  orandi  :  Oratio  est  devotio  ex  com- 
punctione  procedens.  Devotio  autem  est  pius 
et  liumilis  affectus  in  Deum,  ex  compunctione 
procedens.  Et  recte  advertit  Alens. ,  in  priori 
sententia  respexisse  Gregorium  ad  peccato- 
rtim  considerationem,  quse  in  hoc  statu  fre- 
quens  esse  debet  :  Nam  compunctio  est,  quan- 
do  ex  consideratione  malorum  suorum  cor  in- 
terno  dolore  tangitur,  ut  etiam  Hugo  addidit, 
cujus  alia  descriptio  orationis  et  devotionis, 
huic  statui  accommodata,  respectum  habet  ad 
considerationem  divina?  misericordiee,  quse  in 
hoc  statu  etiam  debet  esse  frequens ,  ut  ani- 
mus  consicleratione  propriorum  malorum  ter- 
ritus,  et  de  se  diffidens,  ad  divinam  miseri- 
cordiam  confugiat,  eamque  ardentius  expe- 
tat,  eoque  magis  de  illa  confidat,  quo  de  se 
magis  diffidit.  Ad  statum  vero  et  orationem 
proficientium,  quem  ipse  Alens.  justitia?  vo- 
cat,  accommodat  definitionem  ejusdem  Hu- 
gonis,  eodem  loco  :  Oratio  est  conversio  in 
Deum,  per  pium  et  liumilem  affectum ,  fide,  et 
spe ,  et  charitate  subnixa.  Non  vero  declarat 
accommodationem  :  cum  tamen  verba  ilia 
tam  generalia  videanhir,  sicut  illa  Damasce- 
ni,  lib.  3,  cap.  24  :  Oratio  est  ascensus  mentis 
in  Deum,  magis  videtur  posse  huic  statui  ac- 
commodari  definitio  quam  ibidem  ex  Augus- 
tino  refert,  quod  sit,  inquisitio  rerurn  invisi- 
lilium ;  nam  hoc  videtur  maxime  ad  viam  il- 
luminativam  pertinere,  quia  mentis  illumina- 
tio,  quantum  est  ex  parte  nostra,  regulariter 
fit  per  inquisitionem.  Quse  inquisitio  (utpau- 
lo  inferius  ipsemet  Alens.  declarat)  non  est 
pure  speculativa,  sed  practica,  ordinata  ad 
accendendum  affectum  iri  desiderio  virtutis, 
et  oratione  circa  ea  quee  ad  ejus  profectum 
pertinent ,  quod  totum  propriissime  convenit 
viee  illummativse.  De  contemplatione  vero,  si- 
ve  via  unitiva  optime  intelligitur  definitio, 
seu  encomium  orationis,  quod  ex  Ambrosio 
ibidem  refert  :  Oratio  est  cibus  mentis,  prw- 


168 


LIB.  II.  DE  ORATIONE  MENTALI,  AC  DEYOTIONE. 


claraque  alimonia  suavitatis,  quce  membra  non 
onerat,  sed  in  ornamenta  convertit ;  vel  quod 
Bernardus  dixit,  ad  Fratres  de  Monte  Dei, 
parum  post  medium  :  Oratio  est  hominis  Deo 
adlicerentis  affectio ,  et  familiaris  qucedam  et 
pia  allocutio ,  et  statio  illumlnatw  mentis  ad 
fruendum,  quamdiu  licet.  Qua?  ultima  verba 
maxime  declarant  statum  animee,  quee  ad 
unionem  ascendit ,  nam  illuminata  supponi- 
tur ,  et  in  Deo  quiescens  ad  fruendum  illo. 
Unde  inferius  addit  Alens.  hanc  defmitionem 
Bernardi  respicere  statum  orantis.,  non  solum 
ut  est  justitiae,  sed  ut  est  justitiee  consumma- 
tse  (scilicet  prout  in  hac  vita  esse  potest),  id 
est,  quse  ponat  in  anima  affluentiam  gratiee, 
per  quam  reddatur  ad  contemplandum  expe- 
dita,  et  ad  fruendum  idonea. 

8.  Quamlibet  illarum  trium  viarum  com- 
munionem  cum  cateris  habere  ,  sicut  etiam  de 
triplici  orantium  statu  dictum  est  ;  distingui 
tamen  juxta  id  quod  in  qualibct  eminet.  —  Ex 
his  ergo  per  se  satis  patet  quomodo  contem- 
platio  propria  dicatur  esse  perfectorum,,  et 
cur.  Ut  autem  magis  constet  quomodo  sit 
hoc  in  rigore  intelligendum,  adnotandum  su- 
perest  quod,  sicut  illi  tres  gradus  hominum 
non  sunt  inter  se  ita  condistincti,  quin  unus- 
quisque  eorum  aliquid  de  ceeteris  participet, 
ita  neque  hae  tres  viee  ita  debent  inter  se  se- 
parari,  quin  in  unaquaque  earum  aliquid  ad 
ceeteras  pertinens  exerceri  possit  et  debeat. 
Cujus  ratio  uno  verbo  reddi  potest,  quia  per- 
fectio  in  hac  vita  nunquam  tanta  est,|quin  et 
sit  admista  multis  imperfectionibus,  et  peri- 
culis  exposita,  et  ideo  seepe  indiget  adminicu- 
lis,  et  remediis  viee  purgativee  ;  neque  etiam 
imperfectio  est  tanta  ,  quin  saltem  perfectio- 
nem  charitatis  admittat;  loquimur  enim  de 
hominibus ,  qui  Dei  justitiam  ex  toto  corde 
queerunt ,  et  ideo  aliquid  de  via  unitiva  par- 
ticipare  possunt.  Cum  autem  facilius  sit  me- 
dium  participare  ex  extremis  ,  et  extrema 
convenire  cum  medio  quam  inter  se,  fit  ut  fa- 
cilius  possint  illi,  qui  proficiunt ,  aliquid  de 
via  unitiva  participare.  Disiinguuntur  ergo 
illse  viee  seeundum  id  quod  in  unaquaque 
preeeminet,  quodque  in  ea  regulariter  exer- 
ceri  debet. 

9.  Qiice  contemplatio  sit  propria  perfecto- 
rum,  et  an  omnes  perfecti  ea  fruantur.  —  Sic 
ergo  dicendum  est  contemplationem ,  quee 
spectat  ad  viam  unitivam,  esse  propriam  per- 
fectorum  ,  quia  talis  contemplatio  non  quasi 
per  occasionem  et  in  transitu  exercetur,  sed 
per  se,  et  quasi  ex  habitu.  Talis  autem  con- 


templatio  requirit  animum  valde  moderatum 
et  compositum,  diuque  exercitatum,  et  illu- 
minatum ;  heec  autem  omnia  non  inveniuntur, 
nisi  in  his  qui  gradum  perfectionis  attigerunt. 
Addendum  vero  est  non  esse  ita  propriam,  ut 
conveniat  omnibus  ;  non  enim  omnibus  viris 
perfectis  datur,  ut  gradu  illo  contemplationis 
fruantur ;  quod  interdum  contingit  ex  divina 
dispositione,  pertinente  ad  ejus  occulta  judi- 
cia.  Unde  Bernardus,  sermon.  3  de  Circum- 
cis.  :  Multi  (ait)  tota  vita  sua  ad  hoc  tendunt, 
sed  nunquam  pertendunt,  quibus  tamen,  sipie 
et  perseveranter  conaii  sunt,  statim  ut  de  cor- 
pore  exeunt,  redditur  quod  in  hac  vita  dispen- 
satorie  est  negatum  ,  illuc  perducente  eos  sola 
gratia,  quo  prius  tendebant  ipsi  cum  gralia. 
Aliquando  etiam  hoc  provenit  ex  dispositione 
subjecti,  quia  non  omnes  ad  contemplatio- 
nem  apti  sunt,  vel  propter  mentis  tarditatem, 
vel  propter  nimiam  naturae  inquietudinem, 
et  celerem  mutabilitatem,  ut  Gregorius  nota- 
vit,  libr.  6  Moral.,  cap.  26  ;  et  quamvis  divi- 
na  gratia  superare  possit  quasi  naturalem 
subjecti  incapacitatem  ,  ordinarie  vero  illi  se 
accommodat,  et  ideo  in  hujusmodi  contem- 
piationis  usuratio  etiam  naturalis  complexio- 
nis,  et  capacitatis  habenda  est  ;  quod  suo 
modo  in  toto  usu  mentalis  orationis  verum 
est.  Cum  proportione  tamen,  nam  contem- 
platio  dicit  id  quod  est  summum  in  oratione 
mentali,  ad  maximum  tamen  et  excellens  non 
omnes  possunt  pertingere  ;  mentalis  autem 
oratio  latitudinem  habet,  tantamque  varieta- 
tem,  ut  secundum  aliquem  modum  omnibus 
possit  accommodari ,  quod  ad  usum  et  pru- 
denliam  pertinet,  et  ideo  id  non  prosequor. 

10.  Contemplationis  dulcedo  in  quolihet 
statu  reperiri  potest.  —  Denique  addendum 
est  non  esse  ita  propriam  contemplationem 
virorum  perfectoruna,  quin  magna  ex  parte 
degustari  possit  abimperfectis,  imo  etab  in- 
cipientibus.  Quod  hisverbistetigitBernardus, 
serm.  3  de  Circumcis. :  Ad  hanc  perfectionem 
pauci  (ni  fallor)  perveniunt  in  hac  vita:  neque 
enim  si  quis  aliquando  videtur  hanchabere,  con- 
tinuo  credat  sibi  necesse  est,  maxime  si  no- 
vitius  est,  nec  per  prcefatos  ascendit  gradus. 
Prius  enim  Dominus  noster  Jesus  Christus  pu- 
siltos  corde  Uanditiis  talibus  solet  allicere ;  sed 
noverint,  qui  ejusmodi  sunt,gratiam  hanc prm- 
stitam  sibi  esse,  non  datam.  Datur  ergo  etiam 
incipientibus  interdum  participatio  aliqua  hu- 
jus  contemplationis  ex  peculiari  quidem  gra- 
tia  ;  ordinaria  quidem,  ut  existimo,  si  ipsi  fa- 
ciant  quod  in  ipsis  est.  Nec  opinor  esse  ab 


CA1>.  XII.  UTRUM  CONTEMPLATIO  POSSIT  SINE  ACTU  MENTIS  INVENIIU. 


109 


illo  statu  aiienum,  qnod  intcrclum  cx  instituto 
ct  industria  in  actibus  vitse  contemplativse 
cxerceantur  ctiam  hi  qui  purgantur,   nedum 

ctiam  illi  qui  proficiunt.  Primo,  quia  omncs 
frequcntcr  exerceri  debcnt  iri  actibus  divini 
amoris  perfectis,  quantum  potuerint;  quia, 
licet  divinus  amor  sit  bonorum  omnium  con- 
summatio,  etiam  est  omnium  fons  et  origo, 
ita  ut  ipsamet  conversio  peccatoris  ab  amore 
incipere  debeat  ut  sit  perfecta  ;  amor  autem 
per  se  pertinet  ad  viam  unitivam,  quia  in  co 
maxime  unio  consistit,  ut  generatim  explicat 
D.  Thom.  4.  2,  qusest.  28,  artic.  4  et  2.  Quod 
si  omnibus  convenit  in  hoc  amore  exerceri, 
utile  etiam  erit  assuefieri  paulatim  ad  persis- 
tendum  in  hoc  amore  cum  aliqua  quiete  et 
tranquillitate  anirni,  quantum  unicuique  do- 
natum  fuerit  desuper.  Prseterea,  quia  suavi- 
tas  devotionis  in  omni  statu  utilissima  est,  hanc 
autem  non  generat  nisi  amor,  vel  substanlia- 
lis  devotio,  quse  omnibus  procuranda  est,  li- 
cet  ad  viam  unitivam  maxime  spectet.  Deni- 
que  ex  parte  intellectus  optimum  est  non 
semper  esse  quasi  in  continuo  motu,  sed  pau- 
latim  quiescere,  veritatem  aliquam  ponde- 
rando,  exaggerando  et  admirando;  nam  hsec 
ipsa  intellectus  quies  ad  movendum  affectum 
plurimum  juvat :  hsec  autem  ipsa  est  quae- 
dam  contemplationis  inchoatio  ,  et  quanto 
ampliusin  ea  perficitur,  tanto  magis  de  con- 
templatione  participatur.  Sic  ergo  aliquid  con- 
templationis  omnibus  communicatur:  Longe 
tamen  aliter  (ut  Bernardus  ait  supra)  qui  exer- 
citatos  habent  sensus,  hujus  fetici  fruuntur  ju- 
cunditate. 

GAPTJT  XII. 

UTRUM  CONTEMPLATIO  VEL  ALIQTJA  MENTALIS  ORA- 
TIO  P0SS1T  INTERDUM  SINE  ACTU  INTELLECTUS 
AC  VOLUNTATIS   INVENIRI. 

1 .  Aliquorwm  opinio  qucpstionem  propositam 
affirmative  resolvit.  —  Non  defuerunt  spiri- 
tuales  viri ,  in  Theologia  mystica  multum 
exercitati,  qui  dixerint  posse  interdum  con- 
tingere,  ut  anima  in  mentali  oratione  vel  con- 
templatione  posita,  ita  suspendatur,  ut  ab 
omni  actuali  operatione  tam  intellectus  quam 
voluntatis  cesset,  et  nihilominus  apud  Deum 
actu  orare  ,  et  altissimum  quoddam  genus 
contemplationis  exercere  censeatur.  Quam 
vocant  orationem  silentii  ,  seu  spiritualem 
somnum,  in  quo  mens  vigilat,  non  loquens, 
sed  quasi  audiens,  vel  expectans  ut  in  ea  lo- 
quatur  Dominus. 


2.  Joannes  Thauhrus  illius  estopinionis. — 
D.  Dionysius  huic  sententice  favere  videtur. 
—  Huic  sententise  favere  videtur  Joannes 
Thaulerusin  suislnstitulionibus,  cap.  42,  ubi 
agens  de  raptu  illo,  in  quo  spiritus  supra  om- 
nem  sensuum  ac  intellectus  capacitatem  p. 
Deo  in  admirabiiem  lucem  suam  deducitur 
rapiturque,  inter  alia  inquit :  Ibi  plane  spiri- 
tus,  prce  lumine  absque  luce,  pra?  cognilione 
absque  cognitione,  et  prce  amore  absque  dilectio- 
ne  efficitur.  Et  infra  :  Hic  jam  internum  quod- 
dam  mutumque  silentium  fit,  nec  ultum  hic 
verbum  eloqui  licet.  Sed  nec  intus  nec  foris 
quicquam  hic  operari  permiltilur ,  sed  ipse  spi- 
ritus  patitur  dulcem  quamdam  insensibilem  et 
ineffabilem  passionem,  insuper  mirabili  mira- 
culo  lucidissime  supersptendentis  abyssalis Dei- 
tatls.  Videturque  doctrina  ha?c  hauriri  posse 
ex  Dionysio,  capite  4,  de  Mystica  Theologia, 
ubi  sic  ad  Timotheum  loquitur  :  Tu  autem, 
Timothee  charissime,  pro  maxima  mysticorum 
spectacutorum  exercitatione,  qua  tdtes,  prceter- 
mitte  et  sensus,  etmcntis  actiones,  eaque  omnia 
quat  sub  sensum  cadunt,  et  animo  cernuniur,  et 
quce  non  sunt,  et  quce  sunt  omnia,  teque  ad  ejus 
(qui  omnem  essentiam,  omnemque  scientiam  su- 
perat)  conjunctionem ,  et  unitatem  pro  virili 
parte  clam  excita.  Quibus  verbis  significat, 
quamvis  in  contemplatione  praecedat  actio 
propria,  qua  seipsam  anima  clam  excitaL  seu 
movet,  ut  Deo  conjungatur,  tamen  cum  per- 
venit  ad  intimam  unionem,  ab  omni  propria 
operatione  cessare,  et  pati  potius  divina, 
quam  agere,  sicut  de  Beato  Hierotheo  alibi 
dixit  idem  Dionysius,  quod  erat  potius  divina 
patiens,  quam  agens.  Atque  de  eadem  re  vi- 
detur  loqui  idem  Dionysius,  cap.  7  de  Divinis 
nominibus,  cum  dicit,  ignoratione  acquiri  in- 
timam  conjunctionem  cum  Deo,  efmentem  a 
rebus  omnibus  abductam,  et  se  ipsam  deseren- 
tem  cum  splendissimis  radiis  conjungi,  el  ibi 
inxesiigabili  sapientice  profundo  ittustrari;  haec 
enim  illustratio  non  videtur  esse  intellectus 
aut  voluntatis  operatio  ,  sed  passio  aliqua 
quam  Deus  in  anima  tunc  operatur. 

3.  Ratione  probatur  opinio.  —  Unde  con- 
cluditur  ratio  :  nam  mens  non  elevatur  in 
Deum  per  solam  propriam  aclionem  suam, 
sed  etiam  ac  multo  magis  per  actionem  Dei 
in  ipsam  :  sed  operatio  intellectus  ac  volun- 
tatis  non  potest  esse  sine  actione  propria  ho- 
minis ,  quia  cum  sit  vitalis  operatio  ,  non 
potest  in  sola  receptione  consistere;  ergo 
absque  operatione  intellectus  vel  voluntatis 
potest  esse  aliquis  modus  unionis,  seu  eleva- 


170 


LIB.  II.  DE  ORATIONE  MENTALI,  AC  DEVOTIONE. 


tionis  mentis  in  Deum.  Et  confirmatur,  quia 
licet  in  oratione  mentali  anima  loquatur  cum 
Deo,  propter  quod  Nilus,  Chrysostomus  ct 
alii  orationem  definiunt  esse  colloquiitm  men- 
tis  cum  Deo ,  tamen  etiam  Deus  loquitur  ad 
animam,  juxta  illud:  Audiam,  quid  loquatur 
in  me  Dominus .  Psalm.  84;  et  illud  Samuelis: 
Loquere,  Domine,  qula  audit  servus  tuus,  1 
Reg.  3.  Et  ipsa  vox  colloquii,  qua  usus  est 
Nilns,  significat  in  oratione  intervenire  mu- 
tuam  locutionem  et  hominis  ad  Deum,  et  Dei 
ad  hominem ;  ergo  quamvis  cesset  hominis 
locutio,  potest  non  cessare  oratio  per  locutio- 
nem  Dei.  Imo  ,  quamvis,  homine  tacente  , 
nondum  Deus  ad  illum  actu  loquatur,  intelligi 
potest  perseverare  homo,  quasi  suspensus, 
et  paratus  ad  audiendum  Deum,  et  ad  hunc 
ipsum  finem  suspendens  omnem  operatio- 
nem,  non  solum  sensus,  sed  etiam  mentis; 
sic  enim  magis  dispositus  minusve  impeditus 
esse  videtur  ad  recipiendam  et  percipiendam 
divinarn  locutionem.  Neque  enim  tunc  omni- 
no  otiosa  aut  dormiens  est  talis  mens,  quia 
Deum  expectat  ut  secum  loquatur ;  novit 
enim  subtiiissimam  esse  intimam  Dei  locutio- 
nem,  et  raptim  et  occulte  fieri,  ut  dixit  Gre- 
gor.  lihr.  o  Morah,  cap.  20,  et  ideo  ut  omne 
impedimentum  auferat,  propria  operatione 
vacat  ,  et  ita  dormit ,  ut  cor  ejus  vigilet, 
Cant.  5.  Ideo  enim  velut  obdormiscit,  ut 
omnem  interiorem  strepitum  fugiat,  et  in  illo 
quasi  spirituali  sopore  venas  divini  susurri 
percipiat,  juxta  iliud  Job  4:  Quasi  furtive 
suscepit  auris  mea  venas  susurri  ejus  in  hor- 
rore  visionis  noctumre,  quando  solet  sopor  occu- 
pare\homines,  etc.  Et  fortassse  hujusmodi  fuit 
sopor  quem  Deus  immisit  Adam,  quando  ex 
illo  Evam  formavit,  eique  altissima  mysteria 
revelavit. 

4.  Declaratur\amplius  proposita  sententia. — 
Denique ,  quamvis  oratio  consideretur  etiam 
ut  est  proprie  petitio,  potest  intelligi  morali- 
ter  ac  virtute  perseverare,  eliamsi  actualis 
operatio  pro  aliquo  momento  aut  tempore  ces- 
set.  Quod  sensibili  exempio  declarari  potest. 
Quando  enim  pauper  accedit  adjanuam  divitis, 
et  semel  atque  iterumpulsat,  et  eleemosynam 
petit,  quamvis  postea  cesset,  quamdiu  ibi  res- 
ponsum  et  eleemosynam  expectat,  eleemosy- 
nam  petere  merito  dicitur ;  sic  ergo  dum  quis 
mente  orat  ad  Deum,  postquam  semel  et  ite- 
rum  petiit,  si  ibi  perseverat  mnquam  Lazarus 
mendicus,  stans  ad  januam  divitis,  semper  et 
continue  orat,  quamvis  non  semper  et  conti- 
nue   vociferetur  ad  Deum.    Novit   enim    ex 


Christi  doctrina,  orationis  eflicaciam  non  pen- 
dere  ex  multiloquio,  ideoque  apud  Deum  non 
minusorare, dum  humiliteradjanuam  pjusex- 
pectat,  quam  dumactupostulat;imo  quodam- 
modo  fidem  suam  acfiduciammagis  ostendit. 
Ergo,  licet  tunc  ab  omni  intellectus  et  volun- 
tatis  operatione  cesset,  nihilominus  in  ora- 
tione  perseverat. 

5.  Vera  sententia  est,  actualem  et  propriam 
orationem  mentahm  esse  nonposse  absque  omni 
actu  intdlectus  ,  vel  voluntatis.  —  Dicendum 
tamen  est ,  actualem  et  propriam  orationem 
mentalem  non  posse  existere  aut  conservari 
in  suo  proprio  ac  formali  esse  ,  absque  omni 
intellectus  vel  voluntatis  actu.  Hsec  assertio 
videtur  adeo  clara  ex  terminis,  ut  verisimile 
non  sit  auctores  prioris  sententise  illi  voluisse 
contradicere,  sed  alio  sensu  fuisse  locutos,  ut 
mox  exponemus.  Atque  illam  supponit  D. 
Thom.,  d.  q.  83,  non  solum  in  a.  1,  ubi  docet 
orationem  esse  actum  rationis,  et  in  a.  40, 
ubi  ex  hoc  fundamento  concludit,  orationem 
esse  actum  proprium  creaturse  rationalis  ;  sed 
maximeart.  13,  ubi  interrogans  utrum  atten- 
tio  sit  de  necessitate  orationis ,  praBmittit , 
quaestionem  hanc  prcecipue  habere  locum 
circa  orationem  vocalem ,  in  qua  contingit 
durare  exteriorem  petitionem  seu  prolatio- 
nem  vocis,  cessante  interiori  attentione  et  in- 
tentione  ,  quod  in  mentali  oratione  accidere 
non  potest.  Idem  etiam  colhgitur  ex  defini- 
tione  Damasceni  ,  quod  oratio  est  awensus 
mentis  in  Deum ;  nam  mensnon  ascendit  nisi 
per  aliquem  actum  suum ;  tum  quia  ascensus 
motum  significat  in  Deum ;  motus  autem  in 
Deum  sine  actu  intellectus  vel  voluntatis  in- 
telligi  non  potest ;  tum  etiam  quia  anima  non 
ascendit  in  Deum  per  nudam  potentiam  ,  aut 
per  solum  habitum;  ergo  ut  ascendat  indiget 
actu ;  ergo  si  nullum  actum  exercet  tam  per 
intellectum,  quam  per  voluntatem,  non  as- 
cendit  in  Deum,  ac  proinde  non  orat. 

6.  Patres  explicantes  orationem  per  actmn 
mentis  erga  Deum  ,  hujus  opinionis  esse.  — 
Atqne  in  hunc  modum  possunt  pro  hac  sen- 
tentia  referri  Patres  omnes  ,  qui  ubique  ra- 
tionem  orationis  explicant  per  aliquem  actum 
mentis  erga  Deum  ,  sive  nomine  contempla- 
tionis  aut  sapientise,  sive  nomine  unionis, 
colloquii ,  cogitationis  ,  meditationis  ,  con- 
siderationis  ,  aut  etiam  unionis  utantur. 
Sed  preecipue  ponderanda  est  doctrina  Dio- 
nysii,  in  cap.  tertio  de  Divinis  nominibus  , 
ubi  ad  orandum  imprimis  necessarium  esse 
ait,  adDeum  bouitatis  principem  provehi,  eique 


CAP.  XII.  UTRUM  CONTEMPLATTO  1 

atlesse,  atque  e  vicino  discere  lenignissima  illi 
insita  munera.  Explicans  autcm  quid  sit,  ibi 
adesse,  subjungit  :  Nam  ipse  quidem  adest  om- 
nibws,  non  autem  illi  adsunt  omnia,  ubi  vero 
ipsvm  castissimis  precibus,  animoque  purgoio, 
et  pcrvio,  atque  ad  divinam  idoneo  conjunctio- 
ncm  inrocamus,  tunc  quoque  illi  adsumus.  Et 
infra  concludit :  Itaquenos  ipsos  ad  celsiorem 
divinorum  clarissimorumque  radiorum  contui- 
tum  orationibus  imprimis  comparamus.  Quod 
deinde  prosequitur,  et  variis  exeraplis  decla- 
rat,  quibus  hoc  effieit ,  ut  ad  conjuuctionem 
cura  Deo,  quae  per  orationem  fit,  necessaria 
sit  operatio  aliqua ,  ct  motus  animee  in  Deum 
ipsum,  ac  proinde,  oinni  motu  animse  ces- 
sante,  orationem  mentis  cessare. 

7.  Ratione  declaratur  luec  opinio. — Ratione 
idem  ostenditur  ,  simulque  rem  totam  expli- 
cando,  sensus,  quem  prior  sententia  habere 
potnit  aut  debuit ,  aperietur.  Nam  imprimis 
ad  inchoandam  mentalem  orationem  ,  neces- 
sarius  est  aiiquis  actus  intellectus  aut  volun- 
tatis  erga  Deum ;  si  enim  homo  prius  non 
orabat,  et  nunc  jam  actu  orat,  necesse  est 
aliquam  mutationem  in  eo  esse  factam;  nam 
orare,  praesertim  mentaliter,  non  est  denomi- 
natio  extrinseca,  sed  interna  ab  aliqua  inhee- 
rente  mutatione  vel  forma.  Constat  autem 
necessarium  non  esse  ad  actualiter  orandum, 
ut  fiat  mutatio  aliqua  in  habitibus  ,  vel  aliis 
qualitatibus,  quae  habent  rationem  actus  pri- 
mi ;  ergo  mutatio  esse  debet  in  aliquo  actu 
secundo,  qui  esse  debet  actus  intellectus,  vel 
voluntatis  ;  nam  hae  tantum  potentise  per  se 
possunt  Deum  attingere,  ad  quem  oratio  fun- 
ditur ,  ut  supponimus.  Inferiores  enim  facul- 
tates  vel  ad  Deum  proprie  non  pertingunt, 
vel,  si  ad  eum  aliquo  modo  feruntur,  tantum 
est  quatenus  per  motum  intellectus  ,  vel  vo- 
juntatis  attrahuntur,  juxta  illud  :  Cor  meum 
et  caro  mea  exultaverunt  in  Deum  vivum. 
Necesse  ergo  est  ut  supponatur  superioris 
portionis  seu  mentis  actus,  in  quo  (ut  ita  di- 
cam)  substantia  orationis  consistat. 

8.  Eadem  sententia  confirmatur  ex  discri- 
mine  orationis  mentalis  et  vocalis.  —  Quod  si 
actualis  oratio  mentalis  non  incipit  esse  in 
homine,  nisi  per  proprium  motum  intellectus 
et  voluntatis,  profecto  nec  conservari  actu  et 
formaliter  potest  sine  omni  actu  mentis  ;  nam 
in  sola  potentia  vel  habitu  non  conservatur, 
ut  patet  in  homine  dormiente,  qui  non  orat, 
licet  immediate  ante  somnum  actu  oraret,  et 
eamdem  dispositionem  habitualem  retineat, 
quam  antea  habebat.  Gonfirmatur  et  declara- 


OSSIT  SINU  ACTU  MLNTIS  INVENIRI.  471 

tur  ex  differentia  quoad  hanc  partcm  inter 
orationcm  vocalem  et  mentalem.  Nam  vocalis 
oratio  ultra  omnem  interiorem  actum  mentis, 
addit  extcriorem  petitionem,  laudationcm, 
vel  aliam  similem  actionem,  seu  vocis  prola- 
tionem  ;  et  ideo  contingere  potest,  ssepeque 
fit  ut  oratio  vocalis  actu  perseverct  sine  pro- 
prio  et  formali  actu  interno,  qui  sit  mentis 
oratio,  satisque  est  ut  duret  virtns  relicta  cx 
tali  actu,  quem  propterea  praecessisse  necesse 
est,  saltem  ad  inchoandam  vocalem  oratio- 
nem,  quamvis  ad  eam  conservandam  non  sit 
semper  formaliter  necessarius.  At  vero  men- 
talis  oratio,  cum  in  sola  mente  consummetur, 
et  ibi  sistat,  sicut  non  potest  esse  nisi  per  ali- 
quem  actum  mentis,  itanon  potest  conservari, 
nisi  in  aliquo  actu  ejusdem  mentis,  sive  intel- 
lectus,  sive  voluntatis  sit  ;  quia  nullus  alius 
ibi  intervenit  actus  in  quo  possit  conservari. 

9.  Objectio. — Dices  :  posset  conservari  in 
aliquo  etfectu  illius  primi  actus,  in  quo  men- 
talis  oratio  inchoata  fuit  ;  ut,  verbi  gratia,  si 
quis  ad  orandurn  mentaliter  accedat,  necesse 
quidcm  est  ut  saltem  in  principio  de  ea  re  co- 
gitet,  eamque  voluntarie  incipiat,  vel  in  me- 
moriam  revocando  Deum,  vel  aliquid  quod 
meditandum,  autpostulandum,  aut amanduiu, 
vel  desiderandum  sibi  proponat ;  et  conse- 
quenter  necessarium  est  ut  iilud  munus  per 
aliquem  proportionatum  actum  inchoet,  ex 
quo  actu  manetanima  aliquo  modo  conjuncta 
et  unita  Deo.  Unde  quandiu  illam  voluntatem 
non  mutat,  nec  voluntarie  distrahitur,  cense- 
tur  in  eadem  dispositione  erga  Deum  manere ; 
ergo  ratione  hujus  effectus  potest  dici  oratio 
durare,  etiamsi  actus  ille  intellectus,  vel  vo- 
hmtatis  aliunde  cesset.  Imo  etiamsi  talis  mu- 
tatio  sit  voluntaria,  si  illamet  ad  cultum  Dei 
referatur  ob  majorem  Dei  reverentiam,  nimi- 
rum  ad  venerandum  ipsum  interno  quodam 
silentio,  vel  quia  vult  anima  potius  Deum  au- 
dire  quam  ad  eum  loqui,  vel  aliquid  simile, 
cum  hac  voluntaria  cessatione  potest  dici 
durare  oratio,  tanquam  in  efiectu  suo3  quo 
Deus  colitur,  et  excitatur,  seu  movetur  ad 
misericordiam  homini  praastandam,  illumi- 
nando  illum,  vel  implendo  desiderium  ejus, 
qui  est  orationis  finis  et  effectus. 

10.  Respondetur  objectioni.  —  Possumus 
vero  contra  responsionem  hanc  urgere,  quia, 
licet  aliquo  modo  declaret  posse  virtualiter, 
et  secundum  quamdam  moralem  considera- 
tionem,  perseverare  orationem,  cessante  om- 
ni  actu  intellectus  vel  voluntatis,  non  tamen 
formaliter   et  proprie,  de  quo  nunc   agimus. 


17-2 


LIB.  II.  DE  ORATIONE  MENTALI,  AC  DEVOTIONE. 


Nam  efFectus  orationis  qni  nec  estpetitio,  nec 
ascensus  in  Deum,  non  est  formalis  oratio  ; 
ergo  licet  possit  dici  oratio  virtualiter  manere 
in  tali  effectu,  non  tamen  proprie  et  formaliter. 
Ut,  cessante  motu  qui  fuit  causa  caloris, 
quamvis  duret  calor,  non  potest  dici  durare 
formalitermotus,  sed  adsummum  virtualiter; 
idemque  est  in  omni  causa  transeunte,  cujus 
effectus  permanet,  qui  ejusdem  rationis  non 
est,  sed  longe  diversse. 

1 1 .  Addo  vero  ulterius  nec  etiam  dici  posse 
mentalem  orationem  durare  moraliter  aut 
virtuahter,  cessante  omni  actu  intellectus  aut 
voluntatis,  ratione  alicujus  effectus  relicti  ex 
talibus  actibus.  Ratio  est,  quia  nullus  talis 
effectus  vere  et  cum  fundamento  cogitari  po- 
test.  Aut  enim  ille  effectus  positivus  est,  aut 
privativus.  Positivus  esse  nonpotest,  nam  aut 
esset  aliquid  per  modum  actus  primi  seu  ha- 
bitus ,  aut  esset  aliquis  actus  secundus  ;  neu- 
trum  vero  dici  potest ;  ergo.  Probatur  minor 
quoad  priorem  partem,  quia  necesse  non  est 
ut  per  actus  intellectus  et  voluntatis,  quibus 
Deum  actu  oramus,  statim  acquiratur  vel  in- 
fundatur  babitus  aliquis,  vel  lumen,  aut  quid 
simile  permanens  post  praedictos  actus,  prae- 
ter  species  qnibus  postea  recordamur  prsete- 
ritse  orationis,  et  eorum  quse  inilla  gessimus, 
vel  augmentum  aliquod,  seu  intensio  alicujus 
virtutis,  cujus  internos  actus  homo  in  oratione 
exercuit,  vel  interdum  fieri  etiam  potest  ut  de 
novo  infundatur  habitus,  ut  si  homo  in  medi- 
tatione  sua  incipiat  habere  contritionem,  vel 
amorem  Dei  super  omnia.  At  hujusmodi  ef- 
fectus  non  sufficiunt  ut,  quamdiu  illi  durant, 
dicatur  homo  orare,  aut  oratio  ipsa  moraliter 
seu  virtualiter  durare,  ut  per  se  notum  est, 
cum  illi  effectus  per  totum  vitae  tempus  du- 
rare  possint.  Alteravero  parsde  actusecundo 
probatur ;  nam  ille  actus  esse  debet  aut  in- 
tellectus  vel  voluniatis ;  ergo  si  ratione  talis 
effectus  durat  oratio,  jam  non  durat  sine  actu 
intellectus  vel  voluntatis,  quod  nos  intendi- 
mus.  Estque  certissimum,  et  experientia  no- 
tum,  in  oratione  mentali  ex  uno  actu  mentis 
cxcitari  alium,  tam  in  eadem  potentia  volun- 
tatis  vel  intellectus,  quam  ex  una  earum  in 
alia,  eo  modo,  quo  se  movere  invicem  pos- 
sunt.  Unde  etiam  fit  ut  hse.  potentise  tran- 
seant,  durante  oratione,  a  quibusdam  actibus 
ad  alios,  quosdam  relinquendo  et  alios  in- 
choando,  absque  cessatione  vel  intermissione 
orationis,  quia  mens  liunquam  vacat  omni 
actu,  sed  ab  uno  immediate  transit  in  alium. 

12.  Objicitur  iterum.  —  Objectio  roboratur 


experimento.  —  Dices  fieri  posse  ut  ille  effec- 
tus  tantum  sit  aliquis  actus  appetitus  sensi- 
tivi  :  nam,  ut  supra  dicebam,  excitatur  hic 
appetibus  in  oratione  mentali,  et  suo  modo, 
vel  in  Deo  delectatur,  vel  desiderat  honesta, 
vel  fugit  turpia,  aut  de  malis  contristatur ; 
potest  ergo  hic  effectus  in  eo  manere,  etiam- 
si  post  illum  excitatum  superior  mens  a  suis 
actibus  cesset.  Quod  etiam  videtur  experi- 
mento  comprobari ;  nam  contingit  mentem 
ejus,  qui  suaviter  de  Deo  cogitabat,  eumque 
amabat,  distrahi,  et  de  re  alia  omnino  diver- 
sa  cogitare,  et  nihilominus  pro  eodem  tem- 
pore  eamdem  sensus  suavitatem,  et  delecta- 
bilem  affectum  durare  ;  ergo  ratione  illius  ef- 
fectus  dicitur  durare  oratio  absque  actu  in- 
tellectus  vel  voluntatis. 

13.  Respondetur .  ■ —  Respondeo  negando 
assumptum  et  illationem.  Nam  imprimis  pro- 
babilius  est  hunc  effectum,  si  sit  actus  secun- 
dus  et  vitalis  inferioris  appetitus  circa  talia 
superiora  objecta,  pendere  in  fieri  et  con- 
servari  ab  actu  superioris  partis ;  quia  appe- 
titus  inferior  non  est  per  se  capax  talis  mo- 
tus,  sed  solum  prout  a  superiori  parte  move- 
tur,  et  ideo,  cessante  motione  superioris,  ces- 
sat  talis  motus  in  portione  inferiori.  Item 
quia,  ut  Aristoteles  dixit,  necesse  est  intelli- 
geutem  phantasmata  speculaii,  et  ideo  ei 
niens,  qua)  de  Deo  cogitabat,  ad  aliud  objec- 
tura  distrahitur,  secum  etiam  fert  phanta- 
siam,  ut  de  alio  objecto  proportionato  cogitet, 
vel  (quod  frequentius  contingit)  phantasia 
secum  fert  intellectum,  nam  heec  distractio 
regulariter  a  sensu  vel  imaginatione  incipit. 
Quando  ergo  tanta  est  distractio  intellectus, 
ut  omnino  cesset  a  cogitatione  Dei,  etiam 
phantasia  cessat  a  repreesentatione  illius  ob- 
jecti  sensibilis,  quod  habebat  proportionem 
cum  cogitatione  Dei,  et  ad  utendum  alio 
phantasmate  omnino  diverso  transfertur,  et 
consequenter  necesse  est  ut  cesset  omnis  ac- 
tus  appetitus  sentientis  in  illa  sensibili  reprre- 
sentatione  fundatus. 

44.  Objectionis  confirmatio  refutatur.  —  Ne- 
que  oppositse  experientiae  fides  adhibenda 
est;  quia  si  quid  pro  illo  tempore,  quo  mens 
distrahitur,  durare  videtur  in  appetitu  sen- 
tiente,  vel  non  est  propria  et  vitalis  delecta- 
tio,  vel  tristilia,  sed  dispositio  qusedam,  et  ap- 
titudo  corporis  ethumorum  ejus,  ratione  cu- 
jus  facile  revertitur  homo  ad  priorem  affec- 
tum_,  cum  primum  attendit ;  vel  certe  si  actus 
ipse  sensibilis  durat,  signum  est  mentem  non 
fuisse  omnino  distractam,  licet  fortasse  fuerit 


CAP.  XII.  UTltUM  CONTEMPLA.TIO  P 

aliquantum  remissa  propter  pugnam,  sen  oc- 
cnrsum  aliarum  cogitationum.  Uncle  satis 
constat  ratione  hujus  effectus  sensibilis  nun- 
quam  durare  orationcm  absque  omni  actu 
intellectus,  aut  vokmtatis.  Proesertim  quia, 
licet  (per  impnssibile)  duraret  ille  actus  sensi- 
bilis  sine  intellectuali,  non  posset  mereri  no- 
men  orationis  mentalis,  quia  non  esset  as- 
census  mentis  in  Deum,  sed  tendentia  solum 
in  quoddam  objectum  sensibile,  vel  sub  ra- 
tione  aliqua  sensibili,  quse  possit  sensum  cle- 
lectare  vel  contristari.  Unde  nulJus  motus 
appetitus  sentientis  per  se  potest  habere  ra- 
tionem  orationis,  sed  solum  ut  est  sub  mo- 
tione  et  denominatione  superioris  actus 
mentis. 

45.  Careniia  actus  non  poiestesse  virtualis 
oratio. —  Superest  ut  dicamus  de  effectu  pri- 
vativo,  qui  dicebatur  esse  cessatio  ab  omni 
actu  intellectus  seu  voluntatis  ;  nullus  enim 
alius  privativus  effectus  in  proesenti  fingi  po- 
test :  hsec  autem  cessatio  vix  cogitari  potest, 
quomodo  sit  effectus  orationis ,  cum  illam 
destruat,  aut  quid  conferre  possit  ad  finem 
vel  fructum  orationis,ut  ratione  illius  dicatur 
oratio  virtualiter  moraliterve  durare.  Unde 
ulterius  addo  et  concludo,  cessante  omni  ac- 
tu  intellectus  et  voluntatis,  non  solum  non 
posse  durare  orationem  formaliter  et  in  se, 
verum  etiam  nec  virtualiter,  aut  moraliter, 
seu  aequivalenter.  Utorque,  quoad  hunc  ef- 
fectum  privativum,  dilemmate  in  objectione 
insinuato.  Quia  vel  illa  cessatio  ab  omni  actu 
intellectus  et  voluntatis  involuntaria  est,  sive 
mere  natuialis  sit,  sive  cum  aliqua  negligen- 
tia,  vel  culpa  (nunc  enim  involuntarium  vo- 
camus,  quidquid  directe  voluntarium  non 
est) ;  vel  illa  cessatio  est  directe  vohta  et  in- 
tenta.  Quando  contingit  priori  modo,  omnes 
fatentur  eo  ipso  cessare  hominem  ab  actuali 
oratione  mentali,  vel  absque  culpa,  vel  cum 
illa,  juxta  modum  involuntarii.  Nam  si  dis- 
tractio  sit  omnino  naturalis,  erit  quidem  sine 
culpa;  impedittamen  actualem  orationis  usum 
quoad  menteih,  quia  impedit  rationis  usum 
circa  objectum  orationi  proportionatum ,  et 
quia  omnino  tollit  voluntarium  ;  de  ratione 
autem  orationis  est  ut  voluntaria  sit.  Si  au- 
tem  distractio  illa  sit  indirecte  voluntaria  ex 
culpabili  negligentia ,  multo  magis  destruet 
orationis  perseverantiam,  non  solum  physice, 
sed  etiam  moraliter,  quia  illi  maxime  oppo- 
nitur,  et  ob  eam  rem  culpabilis  est,  nec  in 
ea  cessatione  tunc  intervenit  aliqua  ratio  di- 
vini  cultus,  vel   tendentiee  in  Deum,  aut  vis 


OSSIT  SINE  ACTU  MENTIS  INVENIRl.  173 

aliqua  impetrandi  a  Dco,  imo  neque  aliqua 
vera  ratio  alicujus  virtutis.  Quomodo  ergo 
fieri  potest,  ut  propter  hujusmodi  cessatio- 
nem  dicatur  oratio  mentaliter  durare  ? 

16.  Atque  hoe  rationes  quodammodo  ma- 
gis  urgent,  quoties  cessatio  illa  directe  fuerit 
voluntaria,  quia  velle  cessare  ab  omni  actu 
intellectus  vel  voluntatis  circa  Deum,  vel  res 
divinas,  nunquam  potest  esse  verus  actus 
religionis,nec  procedere  exmotivo  perfectius 
orandi,  aut  vacandi  Dco,  aut  impetrandi  ali- 
quid  abipso;  quia  tale  otium  mentis  ,  quod 
privat  illam  omni  hujusmodi  actu,  non  potest 
ad  fmem  orationis,  vel  interni  cultus  divini 
deservire;  ergo  ob  talem  voluntatem  vel  vo- 
luntariam  cessationem  non  potest  actualis 
oratio  durare,  nec  physice,  nec  moraliter, 
nec  vere,  nec  interpretative.  Antecedens  vi- 
detur  quidem  per  se  evidens,  tum  quia  in 
tali  otio,  aut  quiete,  vel  somno,  aut  silentio 
potentiarum  nulla  vera  utilitas  aut  commo- 
ditas  spiritualis  excogitari  potest,  neque  ali- 
qua  vera  ratio  divini  cultus ;  tum  etiam  quia 
difficillimum  est,  vel  moraliler  impossibile 
mentem  voluntarie  suspendere  ab  omni  actu 
erga  Deum,  nisi  transferendo  illam  ad  aliam 
cogitationem,  vel  actum  priori  repugnantem; 
haec  autem  est  voluntaria  distractio ,  quee 
mentalem  orationem  omnino  excludit,  ut  os- 
tensum  est.  Sed  hsec  omnia  magis  confirma- 
buntur  et  clariora  fient,  respondendo  ad  ea 
quae  in  contrarium  afferebantur. 

17.  Verba  Thanleri  exponuntur.  —  Primum 
igitur  adducitur  pro  illa  sententia  Thaulerus, 
qui  non  scholastica  subtilitate,  sed  mystica 
phrasi  loquitur,  et  ideo  in  ejus  verbis  non 
potest  magnum  fieri  fundamentum,  etiam  si 
ejus  auctoritate  deferre  velimus.  Re  tamen 
vera  non  sentit  animam  ad  illum  gradum 
perfectionis  vel  contemplationis  evectam , 
Dei  cognitione  aut  amore  carere  ;  imo  op- 
positum  expresse  affirmat.  Nam  post  illa 
verba  :  Prat  lUmine  absque  luce,  prm  cogni- 
tione  absque  cognitione,  prce  amore  absque 
dilectione,  subjungit  :  Non  quod  absque  dilec- 
tione  sit,  sed  in  sua  cognitiune,  ubi  contempla- 
tionis  oculum  ad  sese  reflectit,  omnis  ei  es- 
sentia,  vita,  vires,  cognitio,  amorque  suus  ni- 
mis  parxa  videntur  ad  summum  Deum  com- 
prehe?idendum.  Unde  potius  sentit  lumen,  et 
amorem  illius  gradus  contemplationis  tanta1. 
esse  perfectionis  et  sestimationis,  ut  omnis 
inferiorum  rerum  cognitio  et  amor  quasi  ni- 
hil  reputetur.  Unde  cum  inferius  ait,  ibi  fieri 
internum  silentiuw,  ubi  jam  nihil  eloqui  licet, 


174  LIB.  II.  DE  ORATIONE  M 

fortasse  loquitur  cle  propria  locutione  huma- 
na,  sive  fiat  per  sensibiles  voces,  sivc  per 
verba  mentalia,  quse  sint  vocum  sensibilium 
conceptus;  ita  enirn  (ut  supra  clicebam )  fre- 
quentius  loquimur  interius  ad  Deum  vel  lau- 
dando  ipsum,  vel  gratias  ei  agendo,  vel  ali- 
quid  ab  eo  petendo.  Et  de  tota  bac  locutione 
optime  fieri  potest,  ut  cesset  in  altissima 
contemplatioue,  ubi  anima  simplici  quodam 
actu,  et  quasi  intuitu,Deo  preesentatur,  eum- 
que  sibi  preesentem  facit,  et  per  intimum 
affectum  ita  illi  unitur,  et  quasi  in  eo  absor- 
betur,  ut  nihil  aliud  eloqui  valeat.  Atque  bac 
ratione  dici  potest  tunc  fieri  silentium  inter- 
num  et  spirituale  in  amma ;  sicque  intelli- 
gendi  sunt  mystici  Doctores,  aut  spirituales 
viri  cum  de  oratione  siientii  seu  in  silentio 
ioquuntur.  Sic  enim  Bernard..,  lib.  de  Amore 
Dei,  cap.  4,  loquens  de  perfecto  illo  statu  in 
quo  animaper  amorem  unitur  Deo,  concludit 
dicens  :  Hic  est  finis,  hcec  est  consummatio, 
Iwc  est  perfectio,  Jioc  est  gaudium  Domini, 
hoc  est  sileatium  in  ccelo. 

18.  Quodvero  additThaulerus,  nequeintus, 
ncque  foris  quicquam  ibi  operari  permtti,  in- 
telligendum  necessario  est  de  operatione  dis- 
tincta  a  simplici  amore,  quem  in  eo  statu  non 
auferri,  seci  perfici  dixerat.  Sunt  enim  verba 
juxta  subjectam  materiam  et  necessariam 
consecutionem  intelligenda  ;  imo  boc  ipsum 
significat^  per  illam  dulcem  et  ineffabilem  pas- 
sionem,  quam  in  illa  contemplatione  anima 
recipit.  Nam  illa  passio  non  est  absque  ope- 
ratione  vitas^  alioquin  nimis  esset  imperfecta  et 
infructuosa,  nuilamque  spiritualem  delecta- 
tionem  conferret.  Est  ergo  vitalis  illa  passio, 
unde  non  est  sine  inteiiectus  vel  voluntatis 
efficientia.  Denominatur  autem  potius  passio 
quam  actio,  quia  principalis  motor  ibi  est  Spi- 
ritus  Sanctus,  qui  animam  tunc  agit  per  spe- 
eialissimum  auxilium  internum,  per  dona  sua, 
et  non  tantum  per  ordinarium  modum  ope- 
randi  virtutibus  accommodatum,  ut  in  se- 
quentibus  latius  exponemus. 

19.  Verba  Dionysii  explicantur. — Ex  bis  fa- 
cile  est  verba  Dionysii,  quae  ex  cap.  1  Mysticse 
Theologise  citantur ,  intelligere  ;  cum  enim 
Timotheo  consulit ,  ut  prcetermittat  sensus  et 
mentis  actiones ,  imprimis  non  consulit  ut 
etiam  ipsius  Dei  dilectionem  preetermittat , 
cum  eum  moneat  ut ,  reliquis  omnibus  relic- 
tis,  adDeiunionem  etconjunctionem  se  excitet, 
quse  unio  et  conjunctio  in  actu  amoris  posita 
est,  et  interna  excitatio  ad  illam  per  actum 
intellectus  fit,  quatenus  ab  ipso  homine  clam- 


ENTALI,  AC  DEVOTIONE. 
fieri  potest,  ut  Dionysius  loquitur,  id  est,  in- 
terno  et  valde  spirituali  modo.  Actiones  ergo 
quas  relinquere  consulit,  ilise  tantum  sunt 
quse  circa  res  alias,  et  extra  Deum  quovis 
modo  versantur.  Yel-  certe  etiam  intelligit 
omnem  actionem  aliquo  modo  propriam 
ipsius  hominis,  et  a  proprio  spiritu  profec- 
tam  ,  et  quasi  propria  inquisitione  inchoa- 
tam  ;  nam  cum  anima  in  altissima  contem- 
platione  ab  Spiritu  Sancto  movetur.  non  de- 
bet  aliquid  proprise  actionis  miscere,  sed  Spi- 
ritus  Sancti  ductum  sequi,  quamvis  id  non  fa- 
ciat  sine  vera  efficientia  et  cooperatione,  ut 
dixi.  Et  in  hoc  sensu  inteiligendus  est  Diony- 
sius  quoties  agit  de  illo  gradu  perfectiouis,  in 
quo  anima  sancta  potius  patitur  quam  agat ; 
nam  in  illo  statu  non  caret  anima  veris  acti- 
bus  intellectus  vel  voluntatis  ,  aiioquin  maxi- 
ma  perfectione  careret. 

20.  Quocirca  ignoratio  illa  Dei,  de  qua  lo- 
quitur  Dionysius,  cap.  7  de  Divinis  nomini- 
bus  et  aliis  locis,  non  est  ignorantia  privatio- 
nis  aut  pravse  dispositionis  ,  sic  enim  ignora- 
tio  Dei  summa  est  imperfectio.  Per  ignoratio- 
nem  ergo  intelligit  quamdam  Dei  cognitio- 
nem,  per  quam  potius  cognoscitur  quid  Deus 
non  sit,  quam  quid  sit,  et  ideo  ignoratio  esse 
dicitur.  Distinguit  enim  ibi  Dionysius  dupli- 
cem  modum  cognoscendi  Deum  :  unus  est 
per  effectus,  qui  est  quasi  per  affirmationem, 
attribuendo  Deo  omnes  perfectiones  in  illis 
effectibus  inventas ,  semotis  imperfectioni- 
bus.  Alter  est  per  negationem,  removendo  a 
Deo  omnia  creaturarum  attributa,  prout  in 
eis  sunt,  et  sistendo  in  quodam  Dei  conceptu 
universalissimo  ,  et  valde  confuso  cujusdam 
entiSj  quod  nec  est  terra.;  nec  ccelum,  neque 
homo,  neque  Angelus,  sed  eminentius  omni- 
bus  quas  sunt,  vel  esse  possunt.  Et  hunc  co- 
gnoscendi  modum  judicat  Dionysius  pro  hu- 
jus  vitse  statu  esse  meliorem,  et  magis  accom- 
modatum  divinse  excelientise  ,  eumque  per 
ignorationem  appellat.  Illa  ergo  ignoratio 
non  excludit  positivum  actum  intellectus  ,  ut 
ex  dictis  satis  constat. 

21.  Ad  rationem  respondetur.  —  Ad  confir- 
mationem. — Discrimen  inter  locutionem  homi- 
nis  ad  Deum,  et  Dei  ad  hcminem. —  Ad  ratio- 
nem  respondetur,  elevari  quidem  hominem  in 
Deum  peractionem  Dei  in  ipsum,  non  tamen 
sine  cooperatione  sua,  quiadla  motioDei  non 
est  talis  qualis  esse  solet  circa  rem  inanimem^ 
sed  quse  ad  actum  vitce  terminari  possit :  nam 
illa  elevatio  in  Deum  vitalis  est ;  actio  autem 
vitalis  non  fit  sine  cooperatione  ipsiusmet  vi- 


CAP.  XII.  UTRIIM  CONTEMPIATIO 

ventis.  TJndc  ad  confirmationcm,  dicimns  ve- 
rum  esse,in  oratione  interdumloquihominem 
ad  Deum,  interdum  Deum  ad  hominem  ;  ncu- 
trum  aulem  fieri  in  homine  sinc  cooperationc 
ipsiusmet  hominis.  Potest  autcm  inter  illaduo 
assignari  differentia  :  nam  locutio  Dei  ad  ho- 
minem  incipit  a  Deo  per  infusionem,  vel  mo- 
tionem.etapplicationem  aliquarum  specicrum, 
ct  terminatur  ad  actum,  qui  in  homine  reci- 
pitur,  et  prout  est  principaliter  a  Deo,  dicitur 
locutio  Dei;  prout  vero  est  ab  ipso  homine, 
tliciturauditio.  Hanc  doctrinam  indicavitBer- 
nardus,  serm.  -45  in  Cant.,  dicens  :  Vtrbi  lin- 
gua  favor  dignationis  est,  animoevero  devotionis 
fervor.  Cum  huj  uscemodi  linguam  suam  Ver- 
bum  movet  volens  ad  animamloqui,  non  potest 
anima  non  sentire.  Et  infra  :  Verbo  ergo  dicere 
animce,  Pulchra  es.  et  appellare  amicam,  infun- 
d:re  estunde  amet,  etse  prcesumat  amari.  Locu- 
tio  ergo  Dei  ad  animam,  teste  Bernardo,  non 
fit  sine  perceptione  et  operatione  ipsius  ani- 
mae,  licet  simul  sit  operatio  Dei :  quee  inter- 
dum  ejus  locutio  vocatur,  quando  per  eam 
illuminat  animam,  excitat,  vocat,  aut  aliquid 
de  novo  docet.  Locutio  autem  hominis  ad 
Deum  est,  quando  aliquid  ab  ipso  desiderat, 
vel  desiderium  suum  illi  exprimit.  Quse  qui- 
dem  locutio  etiam  Dei  est,  et  ab  ipso  incipit, 
vel  movente  affectum,  vel  dirigente  inteliec- 
tum;  tamen  non  vocatur  locutio  Dei,  quia  per 
illam  non  tam  movet  ad  inteiligendum  quam 
ad  operandum ;  vocatur  autem  locutio  homi- 
nis,  quatenus  cooperando  gratiee  Dei  suum 
affectum  Deo  exprimit.UndeBernardus  supra 
devotionem  vocavit  linguam  hominis, forte  non 
quia  ipsa  devotio  locutio  sit,  sed  quia  movet 
mentem  ad  loquendum.  Unde  subdit:  Cum 
verbum  movet,  latere  nonpotest,  non  solum  quia 
ubique  est  prcesens,  sedpropterhoc  i  agis,  quia 
nisi  ipso  stimulante,  devotionis  lingua  minime 
adloquendum  movetur.  Postea  vero  explicat 
hanc  animee  locutionem  per  actus  gratiarum 
actionis,  admirationis,  et  praesertim  reeogni- 
tionis  divinEe  bonitatis,  et  dignationis.  Unde 
concludit :  Itaque  locutio  Verbi  infusio  doni, 
responsio  animie,  cum  gratiarum  actione  admi- 
ratio.  Et  ad  hocfaciunt,  qua3  supra  libr.  1  re- 
tulimus,  ex  Gregor.,  lib.  2Moral.,  cap.  4.  Ad- 
di  etiampotestlocutionem  Dei  semper  recipi  in 
intellectu  hominis,  quia  homo  non  audit  Deum 
nisi  per  intellectum  suum,  locutionem  autem 
hominis  ad  Deum,  et  inteltectu  et  aifectu  fie- 
ri  posse,  jnxta  dicta  in  libr.  I,  et  ita  neutra 
loeutio  fit  sine  inteliectus  vel  voluntatis  ope- 
ratione. 


POSSIT  SINI"  AGTU  MENTIS  INVENIRI.  175 

22.  Cumautem  objicitur,  quia  quandn  ho- 
ino  tacet  ctnondum  auditDeum  loquentem, 
scd  sistit  quasi  expectans  scrmoncin  Dei,tunc 
nihilominus  orare,  cum  tamen  nullum  actum 
inlcllectus  aut  voluntatis  exerceat,  responde- 
tur  impossibile  esse  ut  eo  tempore  horno  ca- 
reat  omni  actu  intellectus  vel  voluntatis  circa 
Deum,  vel  res  divinas,  nisi  vel  ad  alia  setrans- 
ferat,  vel  dormiat,  aut  extra  se  sit.  Quse  dispo- 
sitio  cle  se  non  est  apta  ad  audiendum  Deum, 
cum  Deus  regulariter  non  loquatur  ad  homi- 
nem  nisi  attendentem  et  vigilantem.  Nec 
Gregorius  unquam  dixit ,  ad  percipiendara 
subtilem  Dei  loqueiam,  conveniens  esse  sus- 
pendere  omnem  actum  intellectus  et  volunta- 
tis,  sed  dixit  oportere  mentem  colligere  ab 
omni  strepituphantasmalum  et  inferiorum  de- 
sideriorum.  Verba  ejussunt:  Venas  snpemi 
susurri  auris  cordis  furtive  suscipit.  qxia  sub- 
tilitatem  locutionis  intimce  afpZata  mens  et  ra- 
ptim  et  occulte  cognoscit.  Nisi  enim  se  ab  cxte- 
rioribus  desideriis  abscondat,  interna  non  pene- 
trat,  occultatur  autem  ut  audiat,  et  audit  ut 
occidtetur,  quia  et  subtracta  a  visibilibus  invi- 
sibilia  conspicit,  et  repleta  invisililibus  visibi- 
lia  perfecie  contemnit.  Itaque  ad  audiendum 
Deum  interius,  utile  ac  fere  necessarium  est 
ab  exterioribus  vacare,  non  tamen  omni  actu 
intellectus  vel  voluntatis  carere.  Fieri  autem 
potest  ut  homo  taceat  etiam  mente,  non  actu 
petendo,  nec  inquirendo,  aut  discurrendo  ; 
tunc  autem  necesse  est  ut  maneat  quasi  in- 
tuendo,  et  habendo  Deum  aliquo  modo  prse- 
sentem  ;  et  tunc  potest  homo  dici  quasi  expec- 
tare  divinam  locutionem  per  illuminationem 
aliquam,  vel  inspirationem. 

23.  UUimw  objectioni  occurritur. — Atque 
eodem  modo  respondendum  est  ad  ultimam 
instantiam  de  petitione,  saitem  virtuali,  per 
quamdam  humilem  expectationem  ad  januas 
divinee  misericordias  absque  repetita  petilio- 
ne.  Quidquid  enim  sit,  an  talis  modus  orandi 
sit  utilis  ,  expediens  ,  aut  consulendus  ,  non 
videtur  tamen  dubium  quin  sit  possibilis, 
dummodo  non  ponatur  in  vacuitate  et  caren- 
tia  omnis  actus  intellectus  vel  voluntatis , 
nam  illa  non  esset  oratio,  sed  otiositas.  Opor- 
tet  ergo  ut  homo,  cum  sic  est  suspensus,  sal- 
tem  consideret  et  revereatur  divinam  majes- 
tatem,  vel  potentiam  ejus  ,  et  misericordiam, 
et  propriam  indigentiam  et  miseriam  coram 
Deo  recognoscat,  quod  vix  fieri  poterit  sine 
aliquo  desiderio  ,  quod,  ut  diximus,  est  plus 
quam  virtualis  petitio ,  ut  in  simili  dixit  x4u- 
gustinus,  tractat.  in  Joannem,  et  D.  Thoni., 


176 


LIB.  II.  DE  ORATIONE  MENTALl,  AC  DEVOTIONE. 


d.  qusest.  83,  art.  17.  Nullus  ergo  cogitaripo- 
test  modus  mentaliter  orandi,  in  quo  actus 
aliquis  intellectus  vel  voluntatis  non  interve- 
niat. 

CAPUT  XIII. 

UTRUM  MENTALIS  ORATIO  SEU  CONTEMPLATIO  POS- 
SIT  CONSISTERE  IN  SOLO  ACTU  VOLUNTATIS  , 
NULLO   EXISTENTE   ACTU   INTELLEGTUS. 

1.  Sensus  quwstionis.  — Bonaventurce  opi- 
nio.  — In  hac  qusestione  non  agimus  de  ora- 
tione  tantum  stricte  sumpta  pro  actu  petitio- 
nis,  sed  generahter  de  contemplatione  in  as- 
censu,  vel  in  unione  menlis  cum  Deo;  ascen- 
dit  enim,  et  suo  modo  unitur,  tam  per  intel- 
lectum  quam  per  voluntatem ,  ut  per  se  con- 
stat.  Inquirimus  ergo ,  an  interdum  contin- 
gat,  in  oratione  mentali  hominem  manere 
unitum  Deo  per  voluntatem  ,  cessante  omni 
actu  intellectus.  Nam  quod  interdum  hoc 
contingat  in  hominibus  valde  perfectis  et  il- 
luminatis,  sensitD.  Bonavent  ,  2  tom.  Opusc, 
tract.  de  Mystica  Theologia,  ubi  in  fine  ejus 
hanc  quaestionem  proponit ;  et  post  longam 
disputationem,  concludit  duplicem  esse  viam 
ascendendi  ad  Deum  usque  ad  unionem  affec- 
tivam  cum  ipso  :  unam  scbolasticam  vocat, 
aliam  mysticam ;  nam  prior  requirit  inquisi- 
tionem  et  studium  hominis,  qui  ex  cognitione 
rerum  inferiorum  ascendit  ad  cognitionem 
Dei,  et  tandem  terminatur  ad  affectum,  et  in 
hoc  genere  meditationis  vel  contemplationis 
fatetur  voluntatem  sequi  intellectum  et  non 
posse  affectum  sine  prsevia  cognitione  dura- 
re.  At  vero  in  via  mystica  putat  affectum 
prseire,  et  immediate  motum  ab  Spiritu  Sanc- 
to  uniri  Deo  per  ardorem  et  ignitam  affectio- 
nem.  Et  interdum  significat  talem  affectum 
reperiri  sine  cogitatione,  vel  eognitione  prce- 
tia  aut  concomitante ,  aliquando  vero  indicat 
ex  illo  affectu  statim  sequi  cognitionem  :  nam 
illud  ( inquit )  quod  sentit  affectus ,  tere  intel- 
Ugit  intellectus.  Et  infra  ex  mente  Dionysii 
sic  ait  :  TJnde  secundum  istam  virtutem  mo- 
tam  ab  Spiritu  Sancto  immediate  est  multo 
major  de  Deo  cognitio ,  quam  per  omnem  in~ 
tellectum ,  per  rationem  investigantem.  Unde 
primum  tangitur  supremus  apex  affectus,  se- 
cundum  qtiem  movetur  per  ardorem  in  Deum, 
et  ex  isto  contactu  relinquitur  in  mente  veris- 
sima  cognitio  intellectus  ;  nam  illud  solum 
quod  sentit  de  divinis  ,  verissime  apprehendit 
intellectus ,  ut  dicitur  in  fine  principii  mysti- 
ca?  Theologice,  etc. 


2.  Hoc  enim  modo  intelligit  Bonaventura 
Dionysium ,  lib.  de  Mystica  Theologia ,  in 
principio,  cum  monet  Timotheum  derelinque- 
re  sensus,  et  intellectuales  operationes  ,  et  om- 
nia  sensibilia  et  intelligihilia ,  et  omnia  exis- 
tentia  et  non  existentia,  ct  sicut  possibile  est, 
ignote  consurgere  ad  ejus  unitionem,  quce  est 
super  omnem  substantiam  et  cognitionem  ;  sic 
etiam  intelligit  quse ,  c.  7  de  Divinis  nomini- 
bus,  tradit  Dionysius  de  singulari  ac  mystica 
sapientia ,  quam  stultam ,  irrationabilem  et 
amentem  vocat ;  illam  enim  sapientiam  esse 
putat  affectum  voluntatis  ad  Deum  sine  prse- 
via  ac  duce  cogitatione.  Atque  ad  hoc  ac- 
commodat  illud  Psalm.  33  :  Gustate,  et  videte 
quoniam  suavis  est  Dominus.  Befertque  in 
confirmatione  suoe  sententiai  Vercellensem 
commentatorem  Dionysii,  qui  ita  illum  intel- 
lexit. 

3.  Rutiones  mystica?  Bonatenturw.  —  Prse- 
terea  adducit  Bonaventura  rationes  satis  mys- 
ticas,  et  a  longe  petitas  :  prima  est,  quia 
anima  gradatim  ascendit  in  Deum,  prius  at- 
tingendo  vel  participando  id  quod  est  quasi 
ultimum  in  Deo  :  sed  in  Deo  Spiritus  Sanc- 
tus,  qui  est  amor,  est  ultima  persona;  Filius 
vero,  qui  per  intellectum  procedit,  est  prior; 
ergo  e  converso  anima ,  quee  ascendit  in 
Deum,  prius  ascendit  per  affectum  quam  per 
intellectum.  Secunda  ratio  est,  quia  in  supre- 
ma  hierarchia  Angelorum,  primus  ordo  est 
Seraphinorum,  qui  affectu  excellunt  et  ar- 
dent ;  ergo  signum  est  in  mystica  et  suprema 
unione  ad  Deum  praecedere  affectum,  et  sub- 
sequi  intellectum.  Tertia,  quia  Deus  primo  et 
principaliter  raovet  in  homine,  quod  est  ipsi- 
met  Deo  affinius  seu  propinquius;  sed  affec- 
tus  per  amorem  dispositus  est  supremus  in 
rationali  spiritu,  et  per  consequens  Spiritui 
increato  propinquior,  intellectus  vero  est  po- 
tentia  multo  distantior  a  creatore;  ergo  quan- 
do  Deus  vuit  perfecte  sibi  unire  homincm, 
prius  attrahit  affectum  ejus  quam  intellec- 
tum.  Quarta,  quia  cum  homo  multum  distet 
a  Deo,  perfectius  intelligit  Deum,  si  prius  ap- 
propinquet  aliquo  modo  ad  illum,  ipsumque 
contingat ;  hoc  autem  fit  per  amorem  ;  ergo 
ut  contemplatio  perfecta  sit,  debet  ab  amore 
incipere. 

4.  In  experimentali  cognitione  divinorum 
prcecedere  afectum  amoris  Bonaventura  as- 
serit.  —  Hse  vero  rationes  omnes  supponunt 
esse  possibile  elevari  voluntatem  ad  verum 
Dei  amorem  vitalem  et  actualem,  non  excita- 
tam,  neque  objective  motam  per  inteilectum, 


CAP.  XIII.  UTRUM  MENTALIS  OR 
sed  immediatc  ab  Spiritu  Sancto.  Hoc  autem 
suppositum  non  probat  Bonaventura  ;  fatetur- 
que  in  humanis  primo  oportere  intclligere 
quam  affici,  quia  ordinatc  procedendo  prius 
cognoscirnus  quidquid  diligimus,  el  nihilo- 
minus  ait  in  re  vera,  et  experimentah  cogni- 
tione  divinorum  prsecedere  affectum  amoris  , 
et  ex  illo  relinqui  in  mente  cognitionem.  Et, 
quod  mirabilius  est,  sentit  hunc  affectum  li- 
bere  fieri,  imo  posse  pervenire  ad  statum  in 
quo  anima,  dlmissa  omni  cogitatione  vei  medi- 
tatione ,  solum  per  amoris  desiderium  aduni- 
tionem  dilecti  aspiret  et  consurgat,  quotiescum- 
que  velit  de  die  vel  de  nocte,  intus  vel  extra. 
Unde,  supposita  possibilitate,  certum  etiam 
existimat  hunc  modum ,  et  gradum  contem- 
plationis  esse  perfectiorem  et  puriorem.  Et 
similem  doctrinam  inclicat  idem  Bonaventura 
in  Itinerario  mentis  in  Deum,  cap.  7,  quamvis 
eo  loco  nihil  aliud  quam  verba  Dionysii  pro- 
ferat  absque  speciali  declaratione. 

5.  In  eadem  sententia  fuit  Joan.  Gerson, 
alphab.  66,  iit.  0,  in  tract.  deTheologia  mys- 
tica  practica,  industria  1J,  ubi  non  expropria 
sententia  loquitur;  sed,  agens  de  amore  im- 
perfecto  Dei,  qui  totam  justificationem  atque 
etiam  timorem  antecedere  solet,  refert  quos- 
dam  dixisse,  possc  voluntatem  sine  preece- 
dente  vel  concomitante  cognitione  ferri  illo 
amore  in  bonuni,  tanquam  in  objectum  pri- 
marium  objiciens  se  animse,  et  concludit  : 
Hoc  in  libro  cujus  initium  est ,  Vice  Sion  lu- 
gent,  continetur,  et  non  refert  nomen  Auctoris 
vel  libri;  neque  aliud  judicium  de  iila  senten- 
tia  profert.  Quam  aliqui  tribuunt  Gregorio, 
in  2,  distinct.  24,  q.  \,  ad  tertiam  rationem 
conlra  secundam  conclusionem,  sed  immerito, 
nam  opposiium  docet.  Neque  id  est  ullo  modo 
probabile,  loquendo  de  primo  et  imperfecto 
amore,  sive  sit  de  Deo  expresse  et  in  particu- 
lari,  sive  de  bono  in  communi,  et  tantum  im- 
plicite  de  Deo.  Quia  hic  actusimperfectusnon 
habetur  nisi  naturali  et  ordinario  modo  ;  est 
autem  certum  etevidens,  naturaliter  et  ordi- 
narie  non  posse  voluntatem  elicere  amorenr, 
nisi  prsevia  cognitione.  Et  fortasse  illi  aucto- 
res  loquebantur  de  appetitu  innato  et  non  eli- 
cito  ,  quem  interdum  idem  Gerson  nomine 
naturalis  amoris  appellat,  ut  videre  licet  ibi 
in  sequentibus. 

6.  Ejusclem  hac  de  re  auctoris  assertio. 
—  At  vero  idem  Gerson  inferius,  lit.  T,  tract. 
de  Dilucidatione  mysticEc  Theologia?,  in  prin- 
cipio,  refert  sententiam  Bonaventurse,  et  pro 
ea  Hugonem  de   Palma^  in  tractatu  de  Tri- 

xiv. 


\T10  POSSiT  CONSISTERE,  ETC.  i"7 

plici  via  in  Deum,  et  infra,consid.  3 ,  hanc  po- 
nit  assertionem  :  Stat  homincm  ferri  in  Deum 
per  amorem  liberum  supernaturaliter  infusum, 
vel  coiiservatum,  nulla  in  ipso  cognitione  lihe- 
ra  concomiiante,  tel  prcevia,  respectu  illius 
amoris.  Qua3  assertio  facile  defendi  posset, 
quia  non  excludit  simpliciter  cognitionem, 
sed  cognitionem  liberam,  et  probabilius  est 
(ut  infra  dicam)  amorem  posse  esse  liberum, 
etiamsi  cognitio  necessaria  sit;  tamen  in  pro- 
bationibus  aperte  sentit,  posse  Deum  per  se 
et  immcdiate  causare  actum  amoris  liberum 
in  voluntate,  non  concurrente  intellectu,  ut 
inteliectusest,3ed  destructo,  sive  excluso  om- 
ni  actu  intellectus.  Et  consid.  5  eligit  opinio- 
nem  Bonavent.,  diccns  :  Stat  veritas  eorum 
qucc  traduntur  de  Theologia  mystica,  qnocl  con- 
sistat  in  amorc  solum,  et  quod  amor  ille  su- 
pernaturaliter  inspiretur  iis  qui  concupiscicnt 
sapientiam.  Et  insinuat  probationes,  quia  hoc 
spectat  ad  potentiam  Dei,  et  ad  sapieutiam, 
et  ad  bonitatem,  ut  aperientibus  os  mentis 
inspiret  spiritum  amoris,  neque  neget  mundis 
corcle  osctdum  postulatum,  etc.  Aliis  vero  lo- 
cis  contrariam  sententiam  indicat,  ut  videbi- 
mus. 

7.  Prima  assertio.  —  Implicare  coniradic- 
tionem  appetitum  vitalem  absque  prcevia  cogni- 
tione  elicere  actum,  probabilius  asseritur . — Ra  ■ 
tiones  pro  opposita  sententia. — Dicendum  vero 
est  primo,  probabilius  esse  implicare  con- 
tradictionem,  appetitum  vitalem  elicere  actum 
SQum  absque  prcevia  cognitione  proportiona- 
ta,  ac  proinde  lieri  non  posse,  etiam  de  poten- 
tia  absuluta,  utferatur  voluntas  in  Deum  per 
amorem  elicitum^,  nulla  existente  actuali  co- 
gnitione  in  intellectu.  Hanc  assertionem  trac- 
tavidisp.  23Metaph.,  sect.  7,usque  adnume- 
rum  6,  ubi  pro  contraria  sententia  retuii  Palu- 
danum;  eamque  docet  expresse  Thomas  de 
Argentina^,  in  I,  distinct.  1,  quaest.  1.  a.  4;  ait 
enim  quod  de  potentia  absoluta,  licet  non  se- 
cundum  ordinem  a  Deo  instituturn,  voluntas 
potest  esse  in  actu  fruitionis,  intellectu  exis- 
tente  suspenso  quoad  actum  cognitionis.  Quia 
intellectus  et  voluntas  sunt  potentise  realiter 
distinctee,  et  in  his  potentiis  potest  Deus  con- 
servare  unam  potentiam  in  sua  operatione, 
alia  suspensa  in  sua.  Item  quiaut  bonum  mo- 
veat  voluntatem,  solum  oportet  ut  sit  cogni- 
tum,  quia  debet  movere  effective_,  Deus  autem 
potcst  per  se  supplere  omnem  efficientiam. 
Item  quia  Deus  est  per  seipsum  intimior  vo- 
luntati,  quam  sit  cognitio ;  ergo  potest  per 
sese  illam  movere  sme  media  cognitione.  Gi- 

12 


S78  LID.  II.  DE  ORATIONE  ME 

tatur  pro  eadem  sententia  Ferrar.,  3  contra 
Gent.,  cap.  89,  §  Ad  evidentiam  ;  cum  enim 
ibi  docuisset  aliquam  cognitiouem  intellectus 
necessario  debere  esse  primam,  et  non  ex 
motione  voluntatis,sedex  Deo,mediis  objectis, 
subjungit:  Hw.c  autem  dixerim,  non  quia  alio 
v/odo  Deus  non  possit  intellectum  et  voluntatem 
moiere  ad  aliam  operationem,  etc.  Verum  si 
attente  legatur  hic  auctor,  in  his  verbis  non 
loquilur  de  modo  operandi  harum  potentia- 
rum  quoad  subordinationem  amoris  ad  cogni- 
tionem,  sed  solum  quoad  lioc,  quod  moventur 
ad  pritnas  operationes  naturales  quadam  ne- 
cessitate,  ex  incJinatione  naturali  data  a  Deo ; 
et  quoad  hoc,  verum  est  non  esse  hunc  mo- 
dum  simpliciter  necessarium,  Jicet  sit  ordina- 
rius.  Unde  subjungit :  Est  autem  et  alius 
modus,  quo  Deus  aliquando  intellectum  et  vo- 
luntatem  movet,  non  ex  naturali  inclinatione 
proprite  naturce  secundnm  se,  sed  ex  sola  mo- 
tione,  quw  applicat  intellectum  ad  intelligen- 
dum  aliquodobjectum,  et  voluntalem  ad  aliquid 
volendum  movet.  Quod  animadvertisse  videtur 
propter  operationes  supernaturales,  et  gra- 
tise,  non  propter  motionem  voluntatis  sine 
preevia  cognitione  proportionata. 

8.  Auguslin.  etc.  —  Ratione  probatur  as- 
sertio.  —  Igitur  a«sertio  posita  communior 
Theologorum  est,  quam  insinuant  Augusti- 
nus,  Gregorius,  Bernardus,  Anselmus,  et 
D.  TJiomas,,  quos  citato  loco  Metaphysices 
retuli,  et  preeterea  Henricum  Gal)rielem, 
et  Carthusianum.  Idem  tenet  Durand.,  in'l, 
distinct.  18,  q.  1,  art.  2.  Idem  supponit  Dio- 
rysius  Garthus.,  in  Opusc.  de  Gontemplat., 
et  in  alio,  de  Vita  solitaria,  art.  37,  et  in 
Dionysium,  de  Mystic.  Theol.,  art.  9.  Imo  et 
Joannes  Gerson  supra,  Consider.  11,  hanc 
ponit  assertionem  :  Stare  nequit,  ut  Theolo- 
gia  mystica  sit  in  hominis mente  sine  qualicum- 
que  Dei  cognitione ;  sed  ibi  videtur  loqui 
de  cognitione  consequenti ;  tarnen  tract.  5, 
in  Magmiicat,  alpliab.  84,  Jit.  N,  0,  P,  aperte 
dicit  non  posse  esse  amorem  elicitum  sine 
preevia  cognitione  ;  et  licet  non  addat  expresse 
de  potentia  absoluta,  tamen  rationes  ejus  eo 
tendunt,  satisque  persuadent.  Nos  autem  ra- 
tionem  hujus  assertionis  explicuimus  citato 
loco,  quae  in  summa  est,  quia  dependentia 
voluntatis  in  operando  a  suo  objecto,  non  so- 
lumtanquam  atermino,  sed  etiamtanquam  a 
principio  in  suo  ordine,  est  adeo  essentiaJis, 
ut  sine  illa  esse  non  possit ;  oJDJectum  autem 
voluntatis  non  potest  voluntatem  allicere,  ne- 
que  esse  principium  ejus,  nisi  sit  cognitum. 


NTALI,  AG  DEVOTIONE. 

Responderi  antem  potest  cognitionem  solum 
esse  necessariam,  ut  conditionem  ad  modum 
approximationis,  quam  Deus  potest  supplere. 
Sed  lioc  non  satisfacit,  tum  quia  est  conditio 
ita  intima  et  Vitalis,  ut  sine  illa  intelligi  non 
possit  qnomodo  objectum  alliciat  potentiam 
affectivam  ;  tum  etiam  quia  est  talis  condi- 
tio,  ut  constituat  olDJectum,  dando  ilJi  esse 
necessarium  ad  movendum  atiectum.  Nam 
ad  Iioc  genus  motionis  vel  causalitatis,  aliquod 
esse  necessarium  est  in  tali  objecto  ;  non  cst 
autem  necessarium  ut  in  re  ipsa  existat ;  ergo 
saltem  in  esse  oiyjectivo,  quod  habet  ut  appre- 
hensumvel  cognitum.  Et  ideo  quoad  lioc  non 
est  comparabilis  externa  approximatio  causae 
a^entis  cum  hac  interna  applicatione  objecti 
dilignbilis  per  cognitionem. 

9.  Alia  ratio  adduci  solet  ,  quia  voJuntas 
nativa  virtute  non  potestferri  in  incognitum  ; 
ergo  nec  divina  virtute.  Antecedens  probatur, 
tum  quia  Deus  ipse  non  potest  amare  nisi 
quod  cognoscit ;  tum  etiam  quia  alias  posset 
voluntas  sine  prsevia  cogitatione  velle  quam- 
cumque  rem,  tum  bonam,  tum  etiam  turpem, 
afque  ita  etiam  peccare  cum  naturali  incon- 
sideratione  per  ignorantiam  invincibilem. 
Posset  etiam  esse  actus  liber  sine  preevia  co- 
gnitione,  quod  inauditum  est.  Et  sequela  pa- 
tet,  quia  si  voluntas  nativa  virtute  posset 
ferri  in  incognitum  ,  vel  ferretur  necessario, 
vel  libere  ;  si  necessario,  semper  aclu  ferre- 
tur,  quia  semper  est  objectum  sufficiens,  cum 
cognitio  ejus  necessaria  non  sit  ;  si  libere, 
ergo  absque  actuali  usu  ratioms  potest  esse 
liber  actus,  et  consequenter  meritum  et  de- 
meritum.  Imo  etiam  in  pueris  poterit  esse 
liber  amor;  cur  enim  non  poterit,  si  non  pen- 
det  ab  actuali  usu  rationis  ?  Consequentiam 
autem  probant  aliqui,  quia  potentia  vitalis 
non  potest  habere  actum,  nisi  procedat  a  vir- 
tute  nativa  iJlius,  quia  totum,  quod  est  in  tali 
actu,  non  potest  esse  a  solo  Deo,  sed  aliquid 
pendet  essentialiter  a  potentia  vitaii  tanquam 
a  propria  causa,  quod  totum  multo  majori 
ratione  locum  habet  in  volitione,  et  amore. 

40.  Heec  vero  ratio  quoad  hanc  ultimam 
probationem,  nobis  non  videtur  firma  ;  alio- 
quin  non  posset  voluntas  vel  intellectus  per 
gratiam  et  virtutem  Dei  elevari  ad  eliciendum 
actum,  ad  quem  non  habet  nativam  virtutem, 
neque  totalem,  neque  partialem ;  quod  con- 
stat  esse  falsum  in  visione  Dei :  idemque  cen- 
seo  de  voluntate  respectu.actus  charitatis  in- 
fusse ,  quod  aliis  locis  late  disputavi  et  osten- 
di.  Et  preeterea ,  ut  consequenti  ratione  lo- 


CAP.  XIII.  UTRIM  MENTALIS  OR 
quamur,  et  cum  proportione,  interrogo  quid 
intelligamus  per  virtutem  nativam.  Si  enim 
intelligamus  virtutem  illam  ,  quee  per  sola 
principia  naturalia,  et  concursu  naturae  debito 
potest  suum  actum  elicere,  sic  recte  dicitur 
voluntatem  non  habere  virtutem  nativam  ad 
amandum  Deum  amore  charitatis.  Si  autem 
per  virtutem  nativam  inteiligatur  omnis  acti- 
vitas,  quse  cum  poteutia  ipsa  concreatur,  et 
non  distinguitur  ab  entitate  ejus  ,  et  ideo  di- 
catur  voluntas  habere  virtutem  nativam  ad 
dilectionem  charitatis,  etiamsi  non  possit  illa 
virtute  uti  sine  adjutorio  gratia},  eadem  ra- 
tione  dicam  voluntatem  habere  virtutem  na- 
tivam  ad  amandum  Deum  non  cogitatum  , 
quamvis  non  possit  illa  virtute  uti,  nisi  eleva- 
ta  per  gratiam,  et  supplente  Deo  concursum 
objecti  cogniti.  Sicut  dici  potest  oculus  meus 
habere  virtutem  innatam  ad  intuendam  totam 
lucem  solis,  si  a  Deo  confortetur,  quamvis 
non  possit  elicere  talem  actum  sine  adjutorio 
Dei  sibi  non  debito.  Et  similiter  potest  elevari 
visus  ad  videnclum  objectum  distantissimum, 
etiam  existens  in  centro  terrse,  quamvis  sine 
supernaturali  adjutorio  ihud  intueri  non  pos- 
sit.  Quod  exemplum,  qua  probabilitate  ne- 
gari  possit  non  video,  nec  quaa  differentia  as- 
signari  possit  ex  vi  illius  tantum  principii  de 
nati\a  virtute.  Nam  ,  si  quis  dicat  visum  ha- 
bere  naturalem  virtutem  ad  videndum  illud 
objectum  quod  distat,  etideo  elevari  posse  ad 
videndum  illud,  non  obstante  distantia,,  ea- 
dem  ratione  dicam  ,  voluntatem  habere  vir- 
tutem  nativam  ad  amandum  Deum,  qui  nunc 
non  cogitatur,  et  hoc  satis  esse  ut  elevetur  ad 
amandum  illum,  etiam  dum  non  cogitatur. 

11.  Unde  oriatur  repugnantia  in  voluntate 
iendendl  in  ohjectum  incognitum.  —  Illud  ergo 
principium  de  nativa  virtute  vel  falsum  est, 
vel,  si  aliquem  verum  sensum  habet,  falso 
applicatur  voluntati,  ideoque  necessarium  est 
repugnantiam  sumere  ex  intrinseco  modo, 
quo  objectum  voluntatis  movet  illam,  ut  in 
alia  ratione  explicatum  est.  Et  hinc  est,  quod 
visus  faeile  potest  elevari  ad  videndum  objec- 
tum  distans  et  latens,  scilicet  quia  illud  ob- 
jectum  movet  visum  per  externam  efficien- 
tiam  specierum  visibilium,  quam  Deus  et  per 
se  supplere  potest,  et  confortare  objectum  ad 
illam,  non  obstante  distantia ;  objectum  au- 
tem  voluntatis  movet  illam  vitali  et  intrinseco 
modo,  qui  sine  cognitione  nec  esse,  nec  in- 
telligi  potest.  Addo  quod,  Jicet  objectum  vo- 
luntatis  accipiaturut  terminus  actualisamoris, 
non  potest  mensnostra  concipere  quod  homo 


ATiO  POSSiT  CONSISTERE,  ETC.  179 

actu  amet  Deum,  quin  Deum  habeat  mente 
conceptum.  Quiaille  amor  terminari  debet  ad 
Deum,  ut  per  se  constat :  non  est  autcm  in- 
telligibile  affectum  vitalem  actu  terminari  ad 
objectum  nisi  mente  conceptum.  Et  si  homo 
supra  suos  actus  aliquam  reflexionem  faciat, 
cognoscet  plane  se  non  posse  habere  amorem 
terminatum  ad  Deum,  nisi  a  se  conceptum. 
Imo  vix  potest  homo  actu  amare  aliquem, 
quin  cognoscat  se  amare,  etquem  amet,  quod 
est  manifestum  signum,  amorem  elicitum  non 
posse  terminari  nisi  ad  objectum  ab  amante 
conceptum,  sicut  non  potest  sensibiliter  de- 
lectare,  nisi  quod  aliquo  sensu  externo  vel 
interno  perceptum  est. 

12.  Impugnatur  Qerson.  —  Non  posse  ac- 
tum   amoris  esse  liberum  a  solo  Deo  immis- 
sum..  —  Voluntarii  definitio. — Immerito  ergo 
dixit  Joannes  Gerson,  ad  potentiam  Dei  perti- 
nere,  posse  dare  fruitionem  nulla  prsevia  co- 
gnitione  ;  non  enim  spectat  ad  divinam  poten- 
tiam  posse  dare  id  quod  in  se  repugnat,  aut 
rem  conservare  sine  essentialibus  principiis, 
vel  sine  aliqua  dependeniia  essentiali.  Unde 
etiam  falso  supponit  posse  Deum   immiltere 
vel  conservare  actum  vitalem  dantem  suum 
etfectum  formalem  potentiae  vitali,  sine   ac- 
tuali  inlluxu  ejusdem  vitalis  potentise ;    hoc 
enim  etiam  est  contra  intrinsecam  rationem 
vitse  et  vitalis  actus,  ut  ex  scientia  de  Anima, 
et  ex  1.  2  suppono.  Evidentius  tamen  falsum 
est  quod  significat,  posse  actum  amoris  esse 
liberum,  et  a  solo  Deo  immissum,  cum  liber- 
tas  non  possit  exerceri  per  solam  potentiam 
passivara,   sed  per  activam,  ut  ex  ConciJio 
Tridentino  ostendimus,   in  1.  1   de   Auxiliis. 
Neque  magis  intelligi  valet  quod  actus  amo- 
ris  sit  liber  absque  ulla  cognitione,  ut  tandem 
inferius  idem  Gerson  sentire  videtur,  consid. 
8,  ubi  dicit,  amorem  elicitum  et  meritorium, 
non  posse  esse  sine  prazia  cognitione  ■    quan- 
quam  ibi  non  videtur  loqui  de  potentia  abso- 
luta,  sed  naturaliier ;  hanc  enim  vocem  sem- 
per  adclidit.  Simpliciter  tamen  videtur  impos- 
sibile   exercere  actum   liberum  sine   prsevio 
judicio.  Quia  sicut  potentiale  dominium  vo- 
luntatis  radicaturinintellectu,  nam  abillo  ori- 
ginem  habet,  ita  actualis  usus  illius  dominii 
actualem  vim  rationis  prserequirit,  ut  in  eo 
fundetur.  Imo  neque  intelligi  potest  quomodo 
absque  cognitione  actus  voluntarius  sit,  cum 
voluntarium  definiatur  esse  quod  est  a  piin- 
cipio  intrinseco  cum  cognitione  ;  quod  si  ac- 
tus  voluntarius  non  est,  profecto  nec  liber 
esse  potest.  Imo  nec  potest  esse  a  voluntate 


180 


LIB.  11.  DE  UUATIONE  MENTALT,  AC  DEVOTIONE. 


elicitus,  quia  de  intrinseca  ratione  actus  a 
voluntate  eliciti  est,  ut  per  seipsum  intime 
voluntarius  sit,  ut  in  1.  2,  q.  6,  ostenditur. 

13.  Diluuntur  raliones  oppodtce. —  Nec  ra- 
tiones  Thomsede  Argentina  alicujus  momenti 
sunt;  nam,  ex  eo  quod  voluntas  sit  potentia 
realiter  distincta  ab  intellectu,  non  sequitur 
posse  reduci  in  suum  actum  secundum,  nulla 
praevia  operatione  intellectus.  Quia,  licet  sit 
distincta,  potest  ab  illa  habere  essentialem 
dependentiam,  quae  ad  aliquod  genus  causae 
reducatur,  sive  efficientis  (ut  quidam  volunt), 
sive  fmalis  (quod  est  probabilius).  Nisi  effi- 
cientia  solum  intelligatur  esse  in  constituendo 
objecto  amabili  in  statu  apto  ad  excitandam 
voluntatem  ;  boc  enim  vere  fit  effective  ab 
intellectn,  et  nihilominus  voluntas  ab  illo  ha- 
bet  essentialem  dependentiam,  nam  est  quip- 
piam  vitale  et  actuale.  Sicut  etiam  actus  ipse 
intelligendi  est  realiter  distinctus  a  potentia 
intellectiva,  et  nihilominus  non  potest  iilam 
intelligentem  reddere,  nisi  ab  illa  produca- 
tur,  quia  ab  illa  habet  essentialem  dependen- 
tiam.  Atque  ita  solvitur  etiam  secunda  ratio 
Argentinse;  nam,  quod  objectum  voluntatis 
debeat  esse  cognitum,  non  tam  est  propter 
efficientiam ,  quam  propter  metaphoricam 
motionem  finis,  quae  intrinseca  est,  et  vi- 
talis ,  et  ideo  non  potest  nisi  per  cognitio- 
nem  fieri.  Praeterquam  quod  non  omnis 
efficientia  potest  suppleri  per  extrinsecam 
causam  ,  nam  aliqua  pendet  essentialiter  a 
principio  intrinseco,  et  involvit  causalitatem 
formalem.  Unde  ad  tertiam  rationem  dicitur 
quod,  licet  secundum  essentiam,  praesentiam 
et  potentiam,  Deus  sit  intimior  voluntati,  ta- 
men  in  ratione  objecti  diligibilis,  et  proxime 
apti  ad  aiiiciendam  voluntatem,  vel  potius 
actu  trahentis  illam,  quantum  est  de  se,  non 
est  Deus  sufficienter  propositus,  seu  preesens 
voluntati,  donec  actu  cognoscatur ;  nec  potest 
hic  modus  praesentiae  per  aliam  causam  sup- 
pleri,  cum  nec  per  solam  extrinsecam  effi- 
cientiam  suppleri  possit,  ut  ostensum  est. 

14.  Secunda  assertio,  non  pertinere  ad  ma- 
jorem  perfectionem  contemplationis  carere  ac- 
tuali  cognitione.  —  ln  viatoribus  amor  cogni- 
tionem  antecellit.  —  Dico  secundo  :  esto  non 
implicaret  confradictionem,  habere  actualem 
Dei  amorem  sine  actuali  cognitione,  ad  ma- 
jorem  animae  vel  amoris  perfectionem  perti- 
nere  non  posset ;  ideoque  immerito  dicitur 
talem  modum  perfectionis  pertinere  ad  su- 
premum  gradum  contemplationis  et  mys- 
ticai    Theologiae.    Ita   sensit    Dionysius   Car- 


thus.  supra.  Et  probatur  prior  pars.  Primo 
inductione  ,  quia  in  Beatis  est  perfectissimus 
amor  charitatis,  et  tamen  ad  ejus  perfectio- 
nem  non  spectat  ut  sit  solus  et  absque  actu 
intellectus;  imo  essentialiter  pendet  a  vi- 
sione ,  quia  intelligi  non  posset  cum  tota  illa 
perfectione,  quam  habet,  circa  Deum  non  vi- 
sum.  TJncle  etiam  Seraphim,  licet  ab  excellen- 
tia  amoris  nomen  accipiant,  nihilominus  ne- 
cessarium  est  ut,  quantum  excellunt  amore, 
tantum  etiam  visione  superent,  quamvis  a 
nobis  denominentur  ab  amore,  quia  in  nobis 
viatoribus  amor  cognitionem  antecellit ,  ut 
significavit  D.  Thom.,  1  part.,  quaest.  408, 
art.  6.  ad  3 

15.  Confirmatio  argnmenti.  — Quod  si  quis 
respondeat  id  provenire  in  patria  ex  summa 
perfectione  ipsius  visionis,  quae  non  impedit, 
sed  juvat  perfectionem  amoris,  contra  hoc 
est,  quia  in  Christo  Domino  fuit  amor  perfec- 
tissimus  viatoris,  etiam  extra  visionem  bea- 
tam.,  et  tamen  non  pertinuit  ad  perfectionem 
ejus,  ut  haberet  illum  absque  praevia  propor- 
tionata  cognitione,  qualis  in  eo  fuit  actus 
scientiae  infusae.  Neque  dici  potest,  aut  veri- 
simile  est,  Christi  animam  per  amorem  libe- 
rum  distinctum  a  beatifico  aliquando  fuisse 
unitam  Deo  non  cognito  per  aliam  cognitio- 
nem  extra  visionem;  tam  facile  enimutebatur 
scienlia  infusa,  sicut  amore,  neque  una  per- 
fectio  aliam  impediebat.  Quod  si  hoc  etiam 
perfectioni  scientiae  infusse  tribuatur,  quia  ita 
erat  pura,  ut  non  impediret  voluntatis  affec- 
tum.,  sed  juvaret,  sumamus  uiterius  argumen- 
tum  ex  perfectissima  dilectione  charitatis, 
quam  Beatissima  Virgo  in  via  habuit.  Nullus 
enim  Sanctorum  illi  attribuit  quod  interdum 
amaverit  Deum  sine  illius  cogitatione  intellec- 
tuali ;  neque  ullus  in  hoc  posuit  perfectionem 
contemplationis  ejus,  sive  habuerit  scientiam 
infusam  in  hac  vita,  sive  per  solam  fidem,  et 
Spiritus  Sancti  dona  perfectissime  Deum  con- 
templata  fuerit.  Idemque  argumentum  ex  An- 
gelis  viatoribus  sumi  potest. 

16.  Et  certe  idem  credendum  est  de  Joanne 
Baptista,  Apostolis,  et  aliis  illuminatissimis 
Sanctis,  qui  summun  gradum  contemplationis 
et  mysticae  Theologiae  in  hac  vita  consecuti 
sunt.  De  quibus  nullo  probabili  fundamento 
dici  potest,  quod  ad  perfecte  amandum  sus- 
penderint  omnem  actum  intelligendi,  vel 
quod  Deus,  ut  eos  sibi  perfecte  uniret  per  ac- 
tualem  amorem,  privabat  eos  omni  actuali  sui 
cognitione.  Qiiin  potius,  quoties  Scriptura  si- 
gnificat,  aliquibus  personis  datum  esse  in  via 


CAP.  XIII.  UTRUM  MENTALIS  ORATIO  POSSIT  CONSISTERE,  ETC. 


181 


singulare  donum  contemplationis,  ut  Moysi, 
Eliee,  Paulo.,  Joanni  Evangelistse,  et  simihbus, 
per  divinas  illuminationes,  revelationes,  aut 
visiones,  vel  similia,  quse  ad  intellectum  per- 
tinent,  id  declarat,  ut  plane  constet  immerito 
dixisse  Gersonem,  fere  totam  Scripturam  de- 
duci  posse  ad  illum  sensum,  nimirum,  quod 
Theologia  mystica  consistit  in  amore  solum; 
ham,  licet  Scriptura  seepe  amoremconjungat, 
maxime  in  hbro  Canticorum,  et  frequenter  in 
libro  Psalm.,  nunquam  tamen  clicit  esse  amo- 
rem  solum,  et  preesertim  ita  solitarium,  ut  in 
Deum  incognitum  seu  incogitatum  feratur: 
imo  alienum  est  a  modo  loquendi  Scriptnrse 
in  eisdem  libris  Psalmorum  et  Canticorum. 

17.  Raiio  a  priori:  cogitatio  de  Deo  propor- 
tionata  non  impedit  nec  minuit  amorem.  — 
Ratio  denique  a  priori  est,  quia  cogitatio  de 
Deo,  si  sit  proportionata  amori,  non  potest 
impedire,  vel  minuere  perfectionem  ejus.  Aut 
enim  minueret  cognitio  perfectionem  amoris, 
solum  quia  sunt  plures  actus  ejusdem  ani- 
mae  ;  nam  principium  finitum,  si  plura  simul 
operetur,  minuitur  in  singulis  quoad  activita- 
tem ,  ita  ut  minus  perfecle  quodlibet  eorum 
faciat,  quam  si  unum  solum  efficeret ;  vel  il- 
lud  impedimentum  esset  peculiare  in  illis 
opcrationibus ,  qua  tales  sunt.  Primum  dici 
non  potest,  quia  quando  operationes  sunt  su- 
bordinatee ,  et  una  nascitur  ex  alia,  una  non 
impedit  perfectionem  alterius  ,  ut  amor  non 
impedit  desiderium  ,  nec  assensus  principii 
assensum  conclusionis,  si  apprehensa  jam  sit; 
et  ratio  est,  quia  causa  non  impedit  effectum. 
Item  ,  quia  inter  illos  actus  talis  est  conjunc- 
tio  et  unio,  ut  virtus  animse  circa  illos  non 
distrahatur.  Et  hinc  facile  ostenditur  aliud 
membrum,  quod  nimirum  intellectualis  cogi- 
tatio,  si  alioquin  ex  parte  objecti,  et  modo 
accommodata  sit,  non  impediat  actum  amoris, 
nec  minuat  aliquam  perfectionem  ejus.  Nam 
primum  per  se  evidens  est,  quia  illa  cogitatio 
cx  se  potius  excitat  amorem,  imo  hic  est  ad 
minimum  connaturalis  amandi  modus  ,  et  ex 
natura  rei  ac  secundum  potentiam  ordina- 
riam  necessarius  ;  ergo  talis  cogitatio  non 
impedit  amorem.  Quod  autem  nec  perfectio- 
nem  ejus  minuat,  ex  eodem  principio  con- 
cludi  potest,  quia  causa  per  se  non  impedit 
perfectionem  sui  effectus.  Fuissetque  inordi- 
natus  ordo  naturae,  si  idem  actus,  quem  pos- 
tulat  ut  necessarium  ad  amorem  secundum 
legem  sibi  connaturalem ,  impediret  ;perfec- 
tionem  ejus. 

18.  Deinde   interrogo  quam  perfectionem 


divini  arnoris  impediat  aut  minual  ejusdem 
Dei  cogitatio  ;  numquid  libcrtatis  perfectio- 
nem  ?  At  potius  est  causa  illius.  Loquimur  in 
via,  nam  in  patria  ex  visione  sequitur  neces- 
sitas  amoris,  tolliturque  illius  actus  libertas, 
sed  ibi  necessitas  illa  major  pcrfectio  est 
quam  esset  libertas  ;  at  in  via  ubi  est  tcmpus 
merendi,  usus  libeitatis  ad  perfectionem  sal- 
tem  moralem  pertinet ;  ille  autem  usus  liber- 
tatis  ex  judicio  rationis  pendet :  imo,  ut  supra 
dicebam,  si  per  impossibile  esset  amor  sine 
actu  intellectus,  non  posset  intelligi  liber. 
Unde  potius  retorquetur  argumentum ;  quia 
si  Deus  infunderet  amorem  sine  cognitione  , 
ille  non  esset  liber,  ac  proinde  nec  merito- 
rius ;  non  ergo  potest  talis  amor  ad  perfec- 
tionem  sanctitatis  hujus  vitee  pertinere.  Nec 
etiam  cogitatio  Dei  ex  se  minuit  perfectionem 
intensivam  amoris,  nam  potius  ex  se  attrahit, 
et  accendit  ratione  objecti ;  et  voluntas,  cum 
sit  libera,  ethabeat,  ut  supponimus.,  paratam 
Dei  gratiam,  et  omnem  prseviam  motionem 
necessariaim,  potest  toto  suo  conatu  in  amo- 
rem  prodire,  ex  quo  conatu  intensio  actus  de- 
pendet. 

19.  Objectio.  — Dicetur  fortasse  cogitatio- 
nem  Dei  in  hac  vita  minuere  perfectionem 
objectivam  amoris  ;  nam  amor  intrat  ubi  co- 
gnitio  foris  stat,  quia  (juxta  vulgarem  doctri- 
nam  D.  Thomse)  intellectus  fertur  in  rem, 
prout  illam  in  se  habet ;  voluntas  autem  fertur 
inrem,  proutest  in  se.  Hinc  ergo  fieri  videtur 
ut  voluntas  ,  quando  amando  Deum  sequitur 
cognitionem,  non  excedat  in  motivo  et  ratione 
amandi  objectum  illud,  prout  cognitum  est 
ab  intehectu  ;  unde  quia  in  hac  vita  Deus 
imperfecte  cognoscitur,  semper  cogitatur  sub 
ratione  aliqua  determinata  et  particulari  ; 
amor  ergo,qui  hujus  vitee  cogitationem  sequi- 
tur,  semper  terminatur  ad  Deum  sub  ratione 
benefactoris,  justi,  vel  misericordis,  vel  sum- 
me  boni.  At  si  voluntas  elevetur  adamandum 
Deum  absque  cogitatione  praevia,  perfectius 
ferri  poterit  in  ipsum  Deum  secundum  se^  et 
quodammodo  secundum  totam  rationem  di- 
ligibilitatis  ejus  ;  quia,  licet  ex  parte  subjecti 
non  possit  llle  actus  esse  adaequatus  objeeto  , 
quia  non  potest  esse  infinitus,  nihilominus  ex 
parte  objecti  amat  D6um  propter  omnem  ra- 
tionem,  qua  diligibilis  est,  simplicissima  qua- 
dam  tendentia  in  ipsum,  et  unione  cum  ipso. 
Ad  eum  modum  quo  Beati  diligunt  Deum 
clare  visum,  tendendo  in  ipsum,  prout  in  se 
est,  et  secundum  totam  rationem  amabilis, 
quam  in  se  habet. 


38-2  LIB.  II.  DE  ORATIONE  M 

20.  Solutio.  —  Respondeo  hanc  etiam 
imperfectionem  sine  fundamento  esse  excogi- 
tatam  in  omni  amore  Dei,  qui  sequitur  in  hac 
vita  ex  cogitatione  ejus;  et  e  contrario,  per- 
fectionem  illam,  quae  fingitur  in  nudo  amore 
Dei  absque  cogitatione,  intelligi  nullo  modo 
posse.  Declaro  priorem  'partem  ;  quia  si  ve- 
rum  est  illud  axioma:  Amor  intrat  ubi  cognitio 
foris  stat,  etiamsi  amor  Dei  sequatur  cognitio- 
nem  hujus  vitee,  semper  fertur  in  Deum,  prout 
in  se  est,  quia  prseseindit  ab  imperfectionibus 
quani  habet  in  horaine  cognitio  Dei  in  hac 
vita;  neque  enirn  in  cognitionem  fertur,  sed 
immediate  in  Deum  ipsum,  nec  cognitio  est 
ratio  amandi,  sed  perfectio  ipsa,  quse  in  Deo 
est.  Et  ideo  D.  Thomas  in  hoc  praefert  amo- 
rem  cognitioni,  quod  cognitio  fertur  in  rem, 
prout  est  in  intelligente,  amor  vero  in  rem, 
prout  est  in  se,  ut  constat  ex  2.  2,  qusest.  23, 
art.  6,  ad  1,  et  I  part.,  qusest.  82,  art.  3,  et 
queest.  108,  art.  6,  ad  3.  Non  est  tamen  ita 
intelligendum  illud  axioma,  ut  credatur,  plus 
posse  amari  a  voluntate  quam  sit  cognitum 
ab  intellectu,  vel  posse  sub  aliqua  ratione 
amari,  qua?  prorsusignota  et  incognitafuerit; 
sedsensusest  voluntatem,  dum  tendit  inrem 
propositam,  non  curare  qualiter  res  sit  in  in- 
tellectu,  sed  in  ipsam  secundum  se  ferri ;  in- 
tellectum  autem  formare  cognitionem  juxta 
modum  quo  rem  intelligibilem  in  se  habet. 

21 .  Unde  verum  est,  quoties  intellectus  pro- 
ponit  voluntatiDeumtantum  sub  ratione  alicu- 
jus  particularis  attrihuti,  utsapientissimi,  jus- 
tissimi,  autalio  simili,  voluntatemtantemferri 
in  Deum  sub  ea  ratione  propositum,  et  ex  hac 
parte  talem  actum  amoris  esse  contractum,  et 
minus  perfectum.  Nihilominus  tamen  necessa- 
riumnon  est  ut  semperita  proponatur  per  co- 
gnitionemhujusvitee:  potest  namque  objici, 
quatenusinseinfmite  amabilis  estsubquadam 
eminentissima  et  simplicissima  ratione ,  quae 
omnes  possibiles  et  cogitabiles  particulares  ra- 
tiones  amandi  compreheudat.  Hoc  enirn  modo 
contemplatur  homo  Deum  in  hac  vita,  quan- 
do  simplicissimo  actu  cogitat  eum  ut  supre- 
mum  quoddam  ens  infinite  excedens  omne 
aliud  possibile,  et  infmitebonum,  non  tantum 
bonitate  morali,  quse  potest  esse  particulare 
attributum,  sed  simpliciter  in  quadam  bonita- 
tc,  qusein  simplici  ratione  sua  omnem  bonita- 
tem,  omnem  perfectionem,  omnem  pulchri- 
tudinem,  omnem  beneficentiam,  seu  commu- 
nicabilitatem,  omnemque  amabilitatem  com- 
prehendit.  Ergo  in  Deum  sic  propositum  tendit 
voluntas  perfecte   amans  illum,   et   omittens 


ENTALI,  AC  DEY0TI0NE. 

modum  imperfectum,  quo  abintellectu  conci- 
pitur,  tendit  in  ipsum,  prout  in  se  sic  bonus 
est.Prsesertim,  quiaipsemet  intellectus  intelli- 
git  longe  excellentiori  modo  esse  in  Deo  totam 
i-llam  perfectionem,  quam  ab  ipso  concipi  aut 
cogitari  possit.  Quo  sensu  dixit  D.  Thom.  2.  2, 
qusest.  27,  artic.  3,  ad  2,  licetDeicognitio  ac- 
quiratur  per  alia,  nihilominus  postquam  co- 
gnoscitur,  jam  non  per  alia  cognosci,  sed  per 
se  ipsum ;  et  in  art.  4,  ait  terminum  cognitio  - 
nis  esse  initium  amoris,  quia  intellectus  ex 
creaturis  apprehendit  Deum,  amor  vero  sta- 
tim  fertur  in  Deum  ipsum. 

22.  Ex  quo  discursu  plane  constat  nullam 
perfectionem  cogitari  posse  in  amore  bujus 
vitae,  eo  quod  versetur,  vel  potius  versari  fm- 
gatur  circa  Deum,  non  actu  cogitatum  vel  co- 
gnitum,  quaenon  salveturoptimemedia  cogni- 
tione ;  nam  amor  ille  qui  absque  cognitione 
fingitur,  non  fertur  in  Deum  visum,  neque 
alio  modo  preesentatum  homini.  Solum  ergo 
potest  illi  attribui  quod  feratur  in  Deum  ut  in 
se  est,  licetnon  ut  in  se  cognoscatur,  et  quod 
feratur  propter  absolutam  et  illimitatam  per- 
fectionem  quam  in  se  habet,  et  non  propter 
attributum  aliquod  particulare,  et  quasi  prse- 
cisum  per  apprehensionem  hominis.  At  vero 
totam  hanc  perfectionem  potest  habere  amor 
Dei  in  hac  vita,  etiamsi  ;cognitionem  sequa- 
tur,  quia  potest  preecedere  cogitatio  de  Deo 
proportionata  illi  perfectioni  amoris,  ut  cle- 
claratum  est ;  ergo.  Aliunde  vero  intelligi  non 
potest  quomodo  amor  feratur  in  Deum  vel  in 
quodlibet  objectum,  sub  hac  vel  illa  ratione 
particulari,  vel  generali,  nisi  intercedat  cogni- 
tio  quee  illas  rationes  discernat,  et  unam  vel 
alteram  voluntati  offerat;  unde  si  voluntas 
ferretur  in  objectum  incognitum,  non  magis 
dici  posset  ferri  in  illud  quia  honestum  est, 
quam  ut  est  delectabile ;  neque  magis  ut  est 
in  se  bonum  propter  se  amabile,  quam  quia 
est  bonum,  vel  conveniens  amanti;  imo  neque 
esset  ulla  ratio  ob  quam  diceretur  ferri  in  tale 
objectumsub  rationi  boni.Nam  ratio  subqua. 
objecti  voluntatis  et  actuum  ejus,  est  moti- 
vum  ejusdem  voluntatis  ad  amandum ;  at  ve- 
ro  tunc  nulla  ratio  boni  haberet  rationem  mo- 
tivi,  quia,  utdiximus,  objectum  incognitum 
non  potest  esse  motivum  voluntatis.  Carentia 
ergo  omnis  cognitionis  actualis  non  potest 
augere  objectivam  perfectionem  amoris,  sed 
potius  illam  destruit. 

23.  Tertia  assertio,  amorem  Dei  non  posse 
in  via  experimento  cognosci  sineprcrvia  cogni- 
tioae. —  Dico  tertio,  amorem  Dei  sine  praevia 


CAP.  XIII.  UTRUM  MENTALIS  ORATIO  POSSIT  CONSISTERE,  ETC. 


483 


cugnitione  non  posse  in  hac  vita  experimento 
cognosci,  idcoquc  nullum  csse  mcdium  quo 
talis  amor  probabiliter  suadeatur.  Hsec  poste- 
rior  pars  ab  ipsismct  auctoribus  contrarise 
sententiee  admittitur ;  fatentur  enim  illum 
amandi  modum  esse  inexpertis  incognitum; 
et  Scholasticos  in  hoc  videntur  parvi  pende- 
re,  quod  illum  negent,  quia  illum  experti 
non  sunt.  Probatur  etiam  eadem  pars  a  sufll- 
cienti  enumeratione ;  quia  nuila  revelatione 
constat  dari  talem  amorem,  nec  ex  communi 
doctrina  Ecclesiae,  neque  auctoritate  alicujus 
antiqui  Doctoris,  ut  respondendo  ad  argu- 
menta  viclebimus ;  nec  etiam  potest  ratione  os- 
tencli,  ut  ex  his  quse  in  prioribus  assertioni- 
bus  adcluximus ,  evidenter  constat.  Uncle 
etiam  Doctores  contrariee  sentenliee  solum 
utuntur  quibusdam  conjecturis  sumptis  ex 
mediis  valde  extrinsecis  et  communibus,  quse 
nihil  suadent,  ut  videbimus;  ergo  secluso 
experimento  nulla  persuasio  relinquitur. 

24.  Probatur  ergo  prior  pars,  quia  si  dum 
amatur  Deus,  nulla  adest  actualis  cognitio, 
ergo  nulla  tunc  est  experientia,  quia  expe- 
rientia  dicit  coguitionem.  Etursus  ex  tali 
amore  nulla  potest  relinqui  memoria,  quia 
memoria  supponit  cognitionem  ejus  quod  in 
memoria  relinquitur,  nam  memoria  est  recor- 
datio  rei  cognitse ;  et  ideo  licet  aliquid  coram 
oculis  nostris  fiat,  si  ad  illud  non  attendimus 
quanclo  fit,  non  possumus  postea  illius  re- 
cordari.  At  si  non  manet  memoria  illius  amo- 
ris,  neque  experimentum  generari  potest, 
quod  ex  memoriis  gignitmv,  nec  de  illo  amo- 
re  loqui  aliquis  potest  ex  his  quse  passus  est, 
cum  necessario  ignoret  an  tale  aliquid  pas- 
sus  sit. 

25.  Vidit  hoc  Joannes  Gerson,dicto  alphab. 
66^  considerat.  6,  sub  litt.  X;  et  ideo  dicit 
cum  iilo  amore  quantumvis  mystico  simul 
esse  posse  cognitionem  ejusdem  amoris,  et 
eonsequenter  aliquam  cognitionem  Dei,  quia 
cognoscit  anima,  et  experitur  se  amare  non 
rem  quarncumque,  sed  Deum.  Vult  tamen  il- 
lam  cognitionem  esse  directam  ipsius  amoris 
(imo  intuitivam,  alibi  vorat),  ad  Deum  autem 
tantum  oblique  terminari.  Unde  etiam  addit 
illam  cognitionem  non  prsecedere  amorem, 
sed  ex  illo  sequi  tanquam  ex  objecto  prse- 
sente,  et  per  se  ipsum  movente  intellectum. 
Imo  Bonavent.  supra  sentit  talem  cognitio- 
nem  necessario  sequi  ex  illo  amore. 

26.  Incerta  aliquorum  experienlia.  —  Si 
quisautem  recte  consideret,hi  auctores,  dum 
ita  philosophantur,  destruunt  omne  apparens 


fundamentum  suse  scntcntiae,  et  id  quod  as- 
serunt  ad  illam  tucndam,  nullo  experimento 
probare  possunt.  Nam  imprimis  jam  fatontur 
non  essc  contra  perfectionem  mysticee  Theo- 
logise,  quod,  dum  voluntas  actu  amat  Deum 
cum  quantacumque  perfectione  possibili  in 
hac  vita,  intellectus  actu  cognoscat  aliquid, 
et  aliquo  modo  pertingat  usque  ad  Deum ; 
cur  ergo  non  poterit  esse  cum  tota  illa  per- 
fectione  amoris  directa  contemplatio  et  cogi- 
tatio  ipsius  Dei?  Quin  potius  heec  cogitatio 
de  ipsomet  Deo  melius  conjungitur  cum  ip- 
sius  amore,  quam  cogitatio  vel  cognitio  ipsius 
amoris,  nam  hsec  est  cogitatio  rei  ereatse, 
quse  per  se  non  conducit  ad  talem  aroorem. 
Imo  contingit  ut,  cum  anima  fertur  in  Deum 
per  amorem,  si  occupatur  circa  seipsam,  et 
circa  suos  actus,  quasi  reflectendo  supra  il- 
los,  et  cogitando  quid  agat,  distrahatur,  et 
tepescat  in  amore  Dei.  At  vero  altera  cogi- 
tatio,  quse  directe  tenclitin  Deum,  non  distra- 
hit  voluntatem  ab  amore  ipsius  Dei,  sed  po- 
tius,  quantum  est  de  se,  illam  secum  rapit  et 
conjungit  Deo.  Deinde  si  experientia  ipsa  (ut 
possit  esse  experientia)  ostendit  cognitionem 
aliquam  Dei  simul  esse  curn  amore  mysticai 
Theologise,  qusenam  experientia  ostendere 
potest  illam  cognitionem  non  tendere  directe 
in  Deum,  sed  oblique,  etper  amorem.  Quis 
enim  affirmare  audebit  se  experiri  illam  co- 
gnitionem  non  esse  ante  amorem,  saltem  or- 
dine  naturse  et  causalitatis,,  sed  potius  resul- 
tare  ex  amore?  Profecto  non  est  talis  hujus- 
modi  ordo  vel  habitudo,  ut  sub  experientiam 
cadere  possit,  sedratione  investigandum  hoc 
est,  cum  per  fidem  non  sit  revelatum.  Et 
quando  hoc  posset  cadere  sub  experientiam, 
profecto  summa  attentio  et  subtilissima  re- 
flexio  necessaria  erat  ad  percipienclum  illum 
ordinem;  at  hoc  repugnat  cum  illa  elevatione 
et  suspensione  mentis  in  Deum,  qute  in  hoc 
gradu  mysticce  Theologise  exaggeratur.  Me  - 
rito  ergo  dicimus  non  posse  verisimiliter  ui- 
lam  experientiam  adduci  in  favorem  talis  mo- 
di  amancli  Deurn  sine  ulla  prsevia  cogitatione 
actuali  ipsiusmet  Dei. 

27.  Objectio.  —  Responsio. —  Dices,  viros 
sanctos  et  illuminatissimos,  de  quorum  fide 
dubitari  non  potest,  hujusmodi  experientiam 
affirmare,  ut  Bonavcnt.,  Gerson,  et  Hugo  de 
Palma,  quem  ipse  refert,  et  Henric.  de  Bal- 
bis,  quem  etiam  referunt.  Respondeo  priruo, 
f  rtasse  nullum  eorum  loqui  de  seipso,  sed 
primus  qui  hoc  asseruit,  forte  ita  intellexit 
Dionysium,  et  credidit  illum  per  experien- 


\u 


LII5.  JI.  DE  ORATIONE  MENTALI,  AC  DEVOTIONE. 


tiam  fuisse  iocutum ;  posteriores  vero  Docto- 
res  similiter  putarunt  nou  solum  Dionysium, 
sed  etiam  Bonaventuram,  vel  (quicumque 
fuit  prior  hujus  sententire  auetor)  eam  expe- 
rimento  didicisse.  Deiude,  cum  certum  sit 
eos  non  fuisse  locutos  contra  mentem,  fieri 
nihilominus  potuit  ut  putarent  se  experiri 
quod  revera  non  experiebantur.  Quid  enim 
mirum,  quod  in  tam  spirituali  et  abdita  ex- 
perientia  potuerit  intervenire  deceptio?  Et 
foitasse  (quod  valde  suspicor)  non  tam  in  re 
ipsa  quam  in  modo  explicandi  illam  decepti 
sunt.  Quod  respondendo  ad  eorum  funda- 
menta  commodius  explicabo. 

28.  Explicatio  verborum  Dionysii.  —  Ad 
Dionysium,  quem  Bonaventura  adducit,  res- 
pondeo  non  loqui  in  illo  sensu.  Cum  enim  in 
cap.  1  de  Mystica  Theologia,  monet  Timo- 
theum  derelinquere  sensus,  ei  intellectuales 
operationes,  et  sensibilia,  et  intelligibilia  om- 
nia,  etc,  non  monet  ut  nihil  omnino  cogitet 
aut  intellectu  contempletur ;  nam  hoc  esset 
contrarium  fini  ab  ipso  intenlo,  quem  his 
verbis  proponit  :  Tu,  Timothee  cliarissime, 
intentissima  contuendis  spectaculis  mysticis 
exercitatione,  sensus  linque,  etc.  Itaque  ut 
possit  intentissime  contueri  (utique  Deum,  eo 
modo  quo  in  hac  vita  potest  conspici,  scilicet 
per  spectacula  mystica),  monet  eum  linquere 
sensibiha,  et  intellectuales  operationes.  Non 
ergo  sub  his  operationibus  comprehendit  il- 
lam  Dei  intuitionem,  sed  negotiationem  in- 
tellectus  ad  cognoscendum  Deum  ex  his  quee 
infra  illum  sunt ;  hsec  enim,  ut  puto,  intelli- 
git  per  sensibilia  et  intelligibilia  omnia,  etc. 
Atque  ita  concludit  :  TJt  illijungaris,  qui  su- 
per  omnem  substantiam ,  omnemque  scientiam 
est,  ignote  pro  viribus  teipsum  intendens.  Vult 
ergo  ut  auferatur  omnis  animi  sollicitudo  ad 
concipiendum  Deum,  vel  prout  in  se  est,  vel 
seoundum  aliquem  conceptum  proprium  po- 
sitivum  ejus,  et  quod  mens  quiescat  in  cogi- 
tatione  cujusdam  eminentiee  ineffabilis,  quoe 
pernegationes  potius  quam  per  affirmationes 
concipienda  est,  et  boc  appellat  ignote  con- 
jungi  DeOj  ut  supra  declaravi. 

29.  Non  enim  intelligit  ignote,  id  est,  sine 
ulla  cogitatione,  nam  intuitus  mentis  non  est 
sine  cogitatione  ;  sed  intelligit  modum  illuui 
concipiendi  Deum,  negando  potius  quam  af- 
firmando  aliquid  de  illo,  et  confuse,  et  sub 
ratione  entis,  quod  non  est  aliquid  eorum 
quae  videntur  vel  intelliguntur,  sed  eminen- 
tius omnibus illis,illum  apprehendendo.Et  hoc 
solet  Dionysius  vocare  cognoscere  Deum  in 


caligine  et  in  tenebris,  unde  statim  ibidem 
vocat  :  Supersubstantialem  divince  caligi- 
nis  radium,  et  statim  reprehendit  eos  ,  qui 
futant  posse  scientia  sua  illum  assequi,  qui 
posuit  tenebras  latibulum  suum.  Acljungitque, 
licet  perfectiones  possint  affirmari  de  Deo, 
etiam  esse  preedicandas  de  illo  negationes, 
quse  non  adversantur  affirmationibus,  sed 
ostendunt  Deum  super  omnia  esse.  Et  in  eo- 
dem  sensu  dicit  inferius,  illis  veraciter  lucere 
Deum,  qui  impura  omnia,  et  pura  transiliunt, 
omnemque  omnium  sanctarum  summitatum 
ascensum  transcendunt ,  cunctaque  divina  lu- 
mina,  et  sonos  sermonesque  ccelestes  deserentes, 
caliginem  subeunt,  ubi  veraciter  ille  est  supra 
omnia.  Profecto  si  hujusmodi  hominibus  ve- 
raciter  lucet  Deus,  non  carent  omni  cogni- 
tione  illius ;  unde  ingredi  caliginem  non  est 
privari  cognitione ,  nec  illa  caligo  excludit 
lucem,  sed  haec  lucet  quasi  in  caliginoso 
loco. 

30.  Quam  cognitionem  appellet  Dionysius 
ignorationem.  — Hanc  etiam  cognitionem  (  ut 
capite  preecedenti  dixi )  solet  vocare  Dionysius 
ignorationem.  Sicque  intelligitur  quod  in  fine 
ejusdem  primi  capitis  subjungit :  Tum  rero  ip- 
sa  quoque  tisibilia  atque  intellectualia  contem- 
pyatur  loquens,  ingreditur  i  gnorationis  mysti- 
cam  profecto  caliginem,  in  qua  omnia  scientice 
etcognitionis  prcesidia  terminans,  totus  in  eo 
fit ;  penitus  autem  ignoto,  scientice  omnis  et  co- 
gnitionis  vacatione,  prcestantiori  modo  con- 
junctus.  Ubi  dum  scientiam  et  cognitionem 
excludit,  de  scientia  proprie  loquitur,  et  de 
cognitione,prout  dicit  conceptionem  propriam 
rei,  prout  in  se  est  aliquo  modo  ;  non  tamen 
excludit  omnem  actum  intellectus,  nam  ille 
ingressus,  et  conjunctio  mentis  in  Deum,  de 
qua  loquitur,  non  est  per  amorem  tantum, 
sed  per  cognitionem.  Imo  de  hac  preecipue  lo- 
quebatur,  undehisverbis  totum  caput  conclu- 
dit :  Et  eo  quoque  ipso  quod  nihil  cognoscit,  sn- 
pra  sensummentemque  cognoscens.  Et  apertius 
statim  cap.  2  :  Ad  hanc  (inquit)  nos  per  luci- 
dam,  limpidlssimamque  caliginem  admitti  ora- 
mus,  et  per  visus,  scientimque  privationem  vi- 
dere  ac  scire  eum  qui  aspectum  omnem  scien- 
tiamque  transcendit.  Est  enim  mirabilis  haec 
Dionysii  Theologia,  videtur  enim  simul  con- 
traria  et  contradictoria  proferre ;  nec  mirum, 
quia  paulo  antea  dixerat(ut  retuli)  negationes 
non  esse  affirmationibus  contrarias,  quia  ter- 
mini  in  diverso  sensu  accipiuntur.  Uade  sub- 
jungit:  Et  hoc  ipsum  non  videre  et  non  scire, 
est  veracitervidere  ac  scire,  et  eum  qui  substan- 


CAP.  XUI.  UTUIM  MENTALIS  ORATIO  POSSIT  CONSISTERE,  ETC 


185 


tia  superior  est  supersubstantialiter  ex  om- 
niuni,  qua?  sicnt,  ablatione  celebrare.  Quod  in 
toto  illo  capite  manifeste  prosequitur  ,  et 
Vercellensis  in  sua  paraphrasi  ita  interprcta- 
tur,  nec  magis  potest  pro  contraria  sententia 
citari,  quam  ipse  Dionysius,  quem  exposi- 
tores  quos  videre  potui,  Linconiensis,  Ambro- 
sius  Orator,  et  Marsilius  Ficinus  non  aliter 
intelligunt. 

31.  De  verbis  autem  quae  ex  cap.  7  de  Di- 
vinis  nominibus  afferuntur,  satis  dictum  est 
qurestione  prrecedenti;  non  enim  vocat  Diony- 
sius  sapientiam  stultam,  irrationabilem,  vel 
amentem  ,  quia  sit  amor  et  non  cognitio  ; 
nam,  licet  sapientia  ab  amore  habeat  dulce- 
dinem  et  saporem,  unde  sapientia  dicta  est, 
substantiam  tamen  suam  in  intellectu  habet. 
Videtur  autcm  Dionysius  allusisse  illo  modo 
loquendi  ad  verba  Pauli  :  Qicnd  stulticm  est 
Dei,  sapienlius  est  hominibus  ,  1  Corinth.  1, 
ubi  etiam  ficlei  praadicationem  vocat,  stulti- 
tiam  prtedicationis,  id  est,  quam  mundus  stul- 
titiam  putat,  juxta  illud  :  Judceis  quidem  scan- 
dalum ;  Gentibus  autem  slultitiam.  Sic  ergo 
potuit  etiam  Dionysius  vocare  sapientiam 
stultam,  irrationabilem  et  amentem,  utique 
existimatione  illorum  hominum,  qui  nesciunt 
quomodo  in  hac  vita  sit  cognoscendus  Deus. 
Vel  certe,  sicut  dixit  hoc  ipsum  non  videre, 
esse  maximum  videre,  ita  vocat  sapientiam 
stultam,  irrationabilem  et  amentem,  non  pri- 
vative,  sed  negative,  et  non  negatione  excel- 
lentissimre  perfectionis,  sed  negatione  infe- 
rioris  perfectionis  ;  unde  recte  D.  Thom.  ibi, 
lect.  2  :  Divina  sapientia  (inquit)  laudatur  ex- 
cellenter  sicut  irrationabilis ,  in  quantum  exce- 
dit  rationem,  et  sicut  amens,  in  qicantuw,  exce- 
dit  mentem ,  et  sicut  stulta ,  in  quantum  exce- 
dit  habitum  mentis ,  scilicet  sapientiam  huma- 
nam. 

32.  Dionysii  regula.  —  Adcle  in  his  verbis 
loqui  Dionysium  de  sapientia  increata.  Possunt 
tamenaccommodarietiamdonosapientise  Spi- 
ritus  Sancti,  et  fidei  divinae,  habentque  eam- 
dem  interpretationem.  Juxta  quam  intelligi- 
tur  illa  regula,  quam  ibidem  tradit  Dionysius, 
dum  ait :  Solemne  Theologis  est,  passione  reci- 
proca  in  Deo,  qute  sunt  privationis,  asserere. 
Juxta  quam  idemmet  Dionys. ,  cap.  i  ejus- 
dem  libri,  et  cap.  3  et  5  de  Mystica  Theologia, 
dicit,  Deum  omnia  esse  qucc  sunt,  et  nihil  esse 
eorum  quce  sunt.  Qua  regula  utitur  etiam  Da- 
mascenus,  1  de  Fide,  cap.  4  ;  et  Boet.,  libr. 
de  Trinit.,  dum  negat  Deum  esse  substan- 
tiam  ;  et  Basilius,  libr.  5  contra  Eunomium, 


dum  negat  esse  in  Deo  generationem  ,  nimi- 
rum,  quia  generatio  Dei  cst  supra  omnem 
nobis  notam  gcnerationem.  Indicat  etiam 
Augustinus,  lib.  5  de  Trinit.,  cap.  10,  in  fine, 
dum  sentit  vix  possc  aliquid  proprie  de  Deo 
dici  ore  humano.  Ad  hunc  ergo  modum  sa- 
pientia  hujus  vita^,  qua  Deus  hoc  modo  co- 
gnoscitur,  potest  dici  non  sapientia,  quia  est 
supra  omnem  sapientiam  humanam,  vel  e 
contrario  potest  dici  non  sapientia  respectu 
illius  sapientise  ,  qua  Deus  seipsum  agnoscit , 
vel  etiam  qua  a  Beatis  videtur,  sicut  creaturae 
comparatione  Dei  dicuntur  non  entia  more 
Platonico,  referente  Augustino,  8  de  Civitate, 
cap.  11 . 

33.  Enodantur  rationes  oppositw  sententia?. 
—  Ad  primam.  —  Ad  rationes  Bonaventurae 
facilis  est  responsio.  Ad  primam  respondetur, 
negando  majorem  universaliter  intellectam, 
nimirum,  ea  quae  sunt  posteriora  in  Deo, 
prius  a  nobis  participari,  alioquin  etiam  Spi- 
ritus  Sanctus  prius  amari  deberet  quam  Fi- 
lius  vel  Pater,  et  prius  deberet  cognosci  Fi- 
lius,  quam  Pater,  et  prius  cognoscendus  es- 
set  Deus  ut  trinus  quam  ut  unus,  et  amans 
quam  intelligens,  et  similia,  quae  plane  ab- 
surda  sunt.  Quod  si  major  ilia  non  intelligi- 
tur  universaliter,  nihil  ex  ea  concludi  po- 
test;  et  revera  ita  est,  praesertim  quando 
comparatio  fit  inter  modos  attingendi  Deum, 
qui  habent  inter  se  necessariam  subordina- 
tionem  et  depenclentiam,  ut  sunt  cognitio,  et 
amor,  ad  quam  habitudinem  immutandam 
impertmens  omnino  est  ordo  originis  inter 
divinas  personas. 

34.  Ad  secundam.  —  Ad  secundam  ratio- 
nem,  in  qua,  ex  eo  quod  ordo  Seraphinorum 
est  primus,  infertur  Deum  prius  attingi  amo- 
re  quam  cognitione,  negatur  consequentia. 
Alioquin  probaret  etiam  ab  ipsis  Seraphinis 
et  aliis  Beatis  prius  amari  Deum  quam  videri, 
quod  esset  dictu  absurdissimum,  et  contra 
omnes  Theologos.  Item  alias  etiam  Deus  ipse 
prius  se  amaret  quam  comprehenderet;  esset 
enim  eadem  ratio,  et  ita  processio  Spiritus 
Sancti  esset  prior  quam  processio  Filii.  Ad 
summum  ergo  potest  ex  illa  appellatione  Se- 
raphinorum  inferri  vel  conjectari,  perfectio- 
rem  esse  amorem  in  patria  ipsa  visione,  quod 
sub  quaestione  versatur.  Et  neque  hoc  etiam 
recte  infertur,  sed  solum  vel  nomen  illud  esse 
positum  more  hominibus  accommodato  ex 
illa  proprietate,  quse  in  nobis  viatoribus  per- 
fectior  est,  vel  certe,  quia  excellentia  amoris 
supponit  excellentiam  visionis,  ideo  inde  fuis- 


186 

se  Seraphim  nominata.  Quamvis  non  ab  amo- 
re,  sed  ab  ardore  dicta  sint,  tanquam  ignita; 
in  igne  autem  non  solum  calor,  sed  etiam  lux 
perfectissima  est. 

35.  Adtertiam.  —  Acl  tertiam  rationem,  di- 
cimus  imprimis  majorem,  scilicet  Deum  in 
homine  prius  movere  id  quod  est  sibi  propin- 
quius,  incertam  esse,  et  universalitcr  loquen- 
do  non  esse  necessariam.  Item  quando  est 
subordinatio  et  dependentia  inter  motiones, 
parum  refert  propinquitas  ad  Deum  ,  nt 
nnam  potentiam  moveat  absque  praevia  mo- 
tione  alterius  potentiee,  a  qua  pendet,  etiamsi 
remotior  sit.  Id  vero  quod  in  minori  subsu- 
mitur,  scilicet  intellectum  esse  potentiani  re- 
motiorem  a  Deo  quam  voluntatem,  et  gratis 
dicitur,  et  in  rigore  falsum  est.  Nam,  sicut 
intellectus  prius  ratione  convenit  Deo  quam 
voluntas,  et  est  quodam  modo  magis  essen- 
tialis,  ita  intellectus  prius  natura  est  in  ani- 
ma,  et  est  propinquior  essentiee,  et  per  iilam 
magis  assimilafur  Deo,  partieipatque  imagi- 
nem  ejus,  ac  tandem  in  patria  illi  intimius 
conjungitur. 

36.  Ad  quartam.  —  In  quo  consistat  con- 
templatio.  —  Ad  rationem  quartam  ,  pri- 
mum  dicimus  posse  in  contrarium  retor- 
querihoc  modo:  cum  homo  multum  distet  a 
Deo,  perfectius  illum  amabit,  si  prius  per 
aliam  viam  illum  attingat,  eique  conjunga- 
tur;  hoc  autem  faciet,  siprius  de  ipso  cogitet 
per  intellectum;  ergo  ut  in  contemplatione 
amor  perfectus  sit,  debet  preeire  intellectus. 
Deinde  rem  ipsam  explicando,  fatemur  amo- 
rem  posse  multum  juvare  ad  perfectionem 
cognitionis  Dei,  et  quoad  hoc  etiam  confite- 
mur  amorem  quodammodo  habere  primarias 
partes  in  Theologia  mystica,  posseque  mul- 
tum  impediri  amoris  ardorem,  si  perfectio 
cognitionis  extra  ipsum  quajratur.  Nihilomi- 
nus  tamen  necessarium  est  ut  accommodata 
cogitatio  Dei  preecedat,  inqua  amor  fundetur. 
Quaj  omnia  possunt  breviter  declarari  ex 
hactenus  dictis.  Quia  contemplatio  perfecta 
ex  parte  intellectus  praecipue  consistit  in  sim- 
plici  intuitu  et  ponderatione  alicujus  veritatis 
divinee  cum  amore,  et  admiratione  iliius,  et 
aliis  affectibus  ad  volnntatem  pertinentibus. 
Unde  qui  ad  hunc  statum  contemplationis 
pervenit,  non  est  sollicitus  de  inquirenda  ma- 
jori  Dei  cognitione,  sed  de  perficienda  unione 
ad  ipsum,  quse  principaliter  est  per  charita- 
tem  et  voluntatem,  quse  propterea  in  hoc  ne- 
gotio  et  in  statu  viee  primarias  habet  partes. 
Tamen  ex  hoc  ipso  affectu  cum   delectatione 


LIB.  II.  DE  OttATIONE  MENTALI,  AC  DEV0T10NE. 


et  spirituali  dulcedine,  quae  illum  comitalur, 
sequitur  in  intellectu  intimior  queedam,  et 
suo  modo  clarior  cognitio  illiusmet  veritatis 
quam  intellectus  contemplatur,  quee  ex  ipsis 
affectibus,  quos  anima  in  se  experitur,  neces- 
sitate  quadam  sequitur  absque  mentisdis- 
tractione,  vel  sollicitudine,  et  ita  perficitur 
contemplatio  per  amorem,  quod  prsecipue  vi- 
dentur  voluisse  Bonaventura  et  alii ;  non  fuit 
tamen  illis  necessarium  dicere  aut  existima- 
re,  amorem  illum  sinepreevia  cogitatione  Dei 
subsistere.  Ad.  alios  auctores  satis  jam  res- 
ponsum  est. 

CAPUT  XIV. 

POSSITNE  SUBSISTERE   1N  HAG  VITA  PERFECTA 
COINTEMPLATId  SINE    OTERATIONE  SENSUS  ? 

1 .  Duplex  operatio  in parteinferiori  sensuum 
reperitur.  —  Differentia  inter  sensum  et  ap- 
petitum.  —  Explicuimus  proprias  mentis  ope- 
rationes,  in  quibus  vere  ac  substantialiter 
contemplatio  consistit  :  superest  ut  de  opera- 
tione  sensuum  dicamus,  quatenus  saltem  po- 
test  talis  operatio  in  usu  mentalis  orationis 
inveniri,  juxta  illud  :  Cor  meum  et  caro  mea 
exultaverunt  in  Deum  zivum.  Quoniam  vero 
in  parte  inferiori  duplex  est  operatio  cum 
proportione  respondens  intellectuali,  scilicet 
cognitionis  ct  appetitus,  ideo  de  utraque  di- 
cendum  est ;  prius  vero  de  cognitione  agemus, 
quee  est  etiam  prior.  Est  autem  in  praesenti 
notanda  differentia  inter  sensum  et  appetitum , 
quod  sensus  in  generali  distinguitur  in  sen- 
sum  interiorem  et  exteriorem  ;  appetitus  ve- 
ro  non  ita  distinguitur,  sed  sequitur  tantum 
sensum  interiorem.  Gujus  ratio  est,  quia  sen- 
sus  quoad  cognitionem  potest  immutari  ab 
objectis  sensibilibus,  vel  immediate,  et  hic 
sensus  dicitur  externus,  vel  tantum  mediante 
priori  sensuab  ipso  sensibili  proxime  immuta- 
to,  ethic  est  sensus  internus.  At  veroappetitus 
non  movetur  immediate  ab  objecto,  sed  tan- 
tum  media  cognitione;  cognitio  autem  sensus 
exteriorisnon  sufficit  adimmutandum  appeti- 
tum  sine  judicio,  et  cooperatione  interioris 
sensus ;  et  ideo  in  appetitu  non  habet  locum 
illa  distinctio,  quamvis  in  actibus  ejus  aliquo 
modo  reperiatur,  de  quo  alias. 

2.  Sensus  varii  qucestionis.  —  Hinc  ergo 
fit  ut  queestio  proposita  intelligi  possit  vel  de 
operatione  utriusque  sensus,  tam  interioris 
quam  exterioris,  vel  de  operatione  alterius 
tantum  sensus,  scilicet  exterioris  ;  nam  e  con- 


CAP.  XLV.  POSSITNE  SUBSISTERE 
verso  de  operatione  solius  sensus  interni  non 
potestesse  qua?stio.  Quia  evidens  est  nou  posse 
sensus  extcrnos  operari  sine  cooperatione 
sensus  interioris,  scilicet,  sensus  communis, 
seuphantasia?,  ut  constat  ex  scientia  de  Ani- 
ma;  ct  explicatur,  quia,  licet  objectum  visi- 
bile  sit  proesens  visui,  et  oculi  sint  aperti,  nul- 
lumque  externum  impedimentum  interveniat, 
si  inlerior  attentio  pLantasiee  alio  sit  animo 
clistracta,  nihil  videtur  per  sensuin  ;  indiget 
crgo  sensus  externus  ad  suum  actum  influxu 
vel  cooperatione  sensus  interni.  Quapropter 
si  contemplatio  sit  talis.  ut  non  abstrahat  ho- 
minem  ab  usu  sensuum  externorum,  constat 
illam  etiam  non  abstrahere  ab  usu  interioris 
sensus.  At  vero  e  contrario  sensus  internus 
potestoperari  sine  externo,  et  ideo  de  illo  ge- 
nere  abslractiouis  potest  esse  in  prassenti 
specialis  queestio.  Qure  adhuc  duplicem  sen- 
sum  habere  potest  :  unus  est,  an  possit  intcl- 
lectus  operari  incontemplatione,  nullo  coope- 
rante  sensu  ex  vi  taliscontemplationis.  Alter, 
an  contemplatio  intellectus  ita  possit  suspen- 
dere  omnem  sensum,  ut  non  solum  illum  non 
moveat,  verum  nec  aliquid  sinat  illum  ope  - 
rari,  nec  ab  objectis  exterius  excitari,  vel 
quid  simile.  Priorem  sensum  tractabimus  in 
hoc  capite,  posteriorem  in  sequentibus. 

3.  Assertio prima. — Fundameatvm  assertio- 
nis. —  Quod  ergo  attinet  ad  priorem  quaestio- 
nem  intellectam  de  omni  operatione  sensus 
interni  et  externi,  clicendum  est  primo,  natu- 
raliter  fieri  non  posse  ut  homo  in  hac  vita  ra- 
piatur  ad  veram  Dei  contemplationem  per  in- 
tellectum,  nihil  omnino  cooperando  per  sen- 
sum,  neque  internum,  neque  externum.  Ita 
docet  D.  Thom.  2.  2,  q.  474,  a.  2,  ad  4  ;  et  ibi 
Cajet.,  estque  communis  sententia ;  sumitur- 
que  ex  illo  Dionys.,  c.  1  de  Gcelest.  Hierar.  : 
Impossibile  est  lucere  nobis  divinum  radium, 
nisi  varietate  sacrorum  velaminum  circumvela- 
tum.Idem  habet  aperte  Greg.  Nazianz.,  Orat. 
2,  de  Theol.,  ubi  sic  ait  :  Quemadmodum  nulla 
ratione  fieri  potest  ut  quispiam,  qualibei  gres- 
sum  urgeat,  umbram  suam  pradereat  (quan- 
tum  enim  eam  assequeris,  tantum  etiam  illa 
semper  antevertit) ,  aut  oculus  rebus  in  aspectum 
cadentibus  citra  intermediam  Jucem  et  aerem 
conjungatur,  aut  natatilia  animantla  extra 
undas  labantur ;  ita  etiam  impossibile  est  iis, 
qui  corporibus  inclusi  sunt,  sine  corporearum 
ac  sensibilium  rerum  adminiculo  rebus  iis, 
quce  animo  ac  ratione  intelliguntur,  omnino 
conjungi  ;  semper  enim  ohiter  seasibile  aliqidd 
incidil,   quantumvAs  maxime    nostra  mens  a 


1N  HAG  VITA  CONTEMPLATTO,  ETC.  487 

rerum  aspectabilium  contagione  separata,at- 
que  in  seipsam  collecta,  cum  rclus  cognatis, 
oculorumque  aciem  fugientibus  comuiercium  ha- 
lcre  conetur.  Fundamentum  est  illud  Aristol., 
3  de  Anim.  :  Necesse  est  intelligentem  plian- 
tasmata  speculari.  Ex  quo  habetur  illud  phi- 
losophicum  principium,  intellectum  hominis 
conjunctum  naturaliter  operari  non  posse, 
quin  simul  phantasia  cooperetur  ;  unde  fit  ut, 
si  phantasia  sit  leesa,  intellcctus  non  possit  or- 
dinate  ratiocinari  et  discurrere.  Est  ergo  na- 
turalis  dependentia  inter  intellectum  con- 
junctum  et  phantasiam  ;  ergo  naturaliter  non 
potest  homo  naturaliterelevari  ad  contempla- 
tionem  naturalem  intellectualem  sine  coope- 
ratione  phantasia?..  Natur 'alit er  autem  dicimus 
hoc  iieri  non  posse,  non  solum  quia  sine  gra- 
tise  auxilio  fieri  non  potest,  nam  in  hoc  sensu 
nulla  vera  contemplatio  Dei,  etiamsi  sit  cum 
conversione  ad  phantasmata,  potest  natura- 
liter  fieri,  cum  consistat  iu  operationibus  su- 
pernatnralibus,  quae  sine  gratia  fieri  non  pos- 
sunt.  Intelligimus  ergo  etiam  cum  ordinario 
auxilio  gratiee  non  posse  naturaliter  fieri,  id 
est  secundum  modum  naturee  consentaneum. 
Gratia  enim  licet  elevet  naturam  ad  operatio- 
nes  supernaturales,  tamen  secundum  legem 
ordinariam  servat  modum  operandi  consenta- 
neum  naturee,  quoad  fieri  potest,  et  ita  non 
elevat  intellectum  ad  operationem  superna- 
turalem,  nisi  movendo  etiam  phantasiam,  ut 
illi  subministret,  prout  potest. 

4.  Secunda  assertio.  ■ —  Ratio  a  priori.  — 
Secundo,  nihilominus  fatentur  omnesTheolo- 
gi ,  non  implicare  contradictionem  elevari 
mentem  hominis  in  hac  vita  acl  hoc  genus 
contemplalionis,  in  quo  intelligibile  contem- 
pletur  sine  ullius  sensus  cooperatione.  Ratio  a 
priori  est,  quia  ha3C  necessitas  cooperationis 
pharitasiae,  dum  intellectus  noster  operatur, 
non  est  tam  essentialis  vel  intrinseca,  ut  re- 
pugnet  impediri  divina  virtute,  et  conforlari 
intellectum  hominis  ad  operandum  sine  ul- 
lius  sensus  interni  vel  externi  cooperatione ; 
ergo.  Antecedens  patet,  quia  illa  cooperatio 
phantasise  est  realiter  distincta  ab  operatione 
intellectus,  et  non  est  causa  per  se  iilius,  sed 
ad  summum  solet  esse  occasio  vel  excitatio 
qusedam  ex  parte  objecti,  et  seepe  est  potius 
quasi  effectus;  nam  postquam  intellectus 
jam  est  informatus  specie  abstracta  a  phan- 
tasmatibus,  et  illa  utitur,  secum  rapit  imagi- 
nationem  ad  cooperandum,  neque  alius  mo- 
dus  dependentia;  ibi  excogitari  potest ;  in  illis 
autem  nulla  apparet  intrinseca  dependentia. 


188 


LIB.  II.  DE  OIUTIONE  MENTALI,  AG  DEVOTIONE. 


sed  est  sympathia  qusedam  naturalis  poten- 
tiarum,  quam  Deus  potestfacile  impedire. 

5.  D.  Thomce  opinio.  —  Alius  modus  dbs- 
tractionis  a  sensibus  in  contemplatione . — Quocl 
etiam  inductione  patet;  nam  intellectushomi- 
nis  conjunctus  elevatur  interdum  ad  claram 
Dei  visionem,  in  qua  certum  est  cooperari 
sine  conversione  ad  phantasmata.  Imo  signi- 
ficat  D.  Thom.  2.  2,  q.  175,  artic.  4,  impossi- 
bile  esse  animum  videntis  Deum  in  corpore 
mortali,  pro  tunc  aliquid  per  sensus  externos 
vel  internos  cognoscere,  de  quo  infra  dice- 
mus;  nunc  enim  nobis  satis  est,  in  illo  gene- 
re  elevationis  operari  intellectum  sine  coope- 
ratione  alicujus  sensus.  Et  hujusmodi  putat 
D.  Thomas  fuisse  raptum  Pauli  et  Moysis,  et 
alii  attribuunt  etiam  S.  Benedicto,  de  quo  alias. 
Secundo,  contingit  hsec  elevatio  per  contem- 
plationem  procedentem  a  scientia  infusa  per 
se,  quahs  fuit  in  anima  Christi ;  et,  licet  non 
constet  certo  fuisse  communicatam  alteri  ho- 
minipermodumhabitus,pietamcncredipotest 
aliquam  illius  participationem  fuisse  infusam 
Beatae  Virgini,  vel  Joanni  Baptistee,  ut  alibi 
diximus.  Et  multis  aliis  credibile  est  commu- 
nicari,  saltem  per  modum  actus,  ut  sentit 
D.  Thom.,  quaest.  13  de  Veritate,  artic.  2, 
ad  9,  ubi  ait  hanc  elevationem  extra  visionem 
Dei  claram  interdum  fieri  per  aliquas  intelli- 
g;biles  immissiones,  quod  est  (inquit)  proprium 
Angelorum.  In  quo  verbo  indicat,  illas  esse 
immissiones  per  se  infusas.  Subditque  hujus- 
modi  fuisse  soporem  Adee,  quando  formata 
est  Eva  de  costa  ejus;  nam  juxta  Glossam 
Genes.  2  :  Ille  sopor  fuit  extasis  menti  Adce 
immissa,utmens  ejus  particeps  Angdica?  curiai, 
ct  intrans  in  sanctuarium  Dei  novissima  intel- 
ligeret.  An  vero  aliis  Prophetis  hic  modus  in- 
tellectualiter  cognoscendi  et  videndi  divina 
interdum  communicatus  sit,  non  constat;  si- 
tis  vero  nunc  est  quod  non  repugnet.  Imo, 
tertio  etiam  modo  potest  hoc  contingere  sine 
infusione  scientise  per  se  infusae,  per  solam 
elevationem  intellectus  adutendum  speciebus 
a  sensibus  acceptis  sinc  actuali  cooperatione 
phantasiae;  nam  hocetiamnonrepugnarepro- 
bat  ratio  suprafacta,  licet  de  usu,  etde  tali  di- 
vina  operatione  non  constet. 

6.  Tertia  assertio. — Advertentia  quwoam 
in  contemplativos.  —  Tertio  ,  adclendum  est 
hunc  modum  elevationis  et  contemplationis 
non  posse  ducere  originem  propriam  et 
quasi  physicam  ex  operatione  ipsiusmet  ho- 
minis  cooperantis  etiam  divinse  gratise.  Pro- 
batur,   quia   ille  modus  operandi  est  omni- 


no  supra  naturam,  non  solum  quoad  gra- 
dum  operationis,  sed  etiam  quoad  modum 
operandi ;  non  ergo  potest  inchoari  ab  homi- 
ne.  Et  declaratur  in  hunc  modum.  Quia,  li- 
cet  nulla  operatio  supernaturalis  possit  sim- 
pliciter  inchoari  ab  homine,  quia  oportet  ut 
initium  sit  ex  Deo,  tamen  postquam  homo 
est  excitatus  per  divinam  gratiam  ad  con- 
templationem  fidei,  potest  suo  modo  homo 
sese  applicare>d  illum  actum,  et  eum  insuo 
genere  inchoare  cum  divino  adjutorio.  Non 
potest  autern  etiam  hoc  modo  conari  ad  ope- 
randum,  et  contemplandum  divina,  cum  ab- 
stractione  ab  omnibus  sensibus,  etiam  inter- 
nis;  quia  quo  magis  attendit  per  intellectum, 
eo  magis  etiam  per  phantasiam  cooperatur, 
ut  facilior  sit  intellectus  applicatio  et  appre- 
hensio ;  ergo  nunquam  per  hunc  modum 
operandi  potest  homo  pervenire  ad  hoc  ge- 
nus  contemplationis.  Dixi  autem  hoc  esse  in- 
telligendum  de  propria  et  physica  origine, 
quia  moraliter,  et  per  modum  meriti  potest 
homo  interdum  ita  cooperari  divina?  gratise 
modo  sibi  connaturali,  ut  mereatur  elevari  a 
Deo  ad  hancaltiorem  contemplationem,  sicut 
elevatur  interdum  ad  alia  miraculosa  opera 
facienda.  Sed  in  hoc  etiam  observare  impri- 
mis  oportet,  hoc  genus  elevationis  vel  intel- 
ligentise,  non  solum  petendum  non  esse,  nec 
desiderandum,  verum  neque  ullo  modo  pro- 
curandum  aut  intendendum  per  propria  ope- 
ra ;  quia  esset  genus  quoddam  vanitatis  ct 
superbiee,  et  de  se  valde  expositum  illusioni- 
bus  et  deceptionibus.  Deinde  arbitror  hoc  ge- 
nus  gratice  rarissime  concedi,  nisi  ob  singu- 
lare  aliquod  privilegium,  aut  magnam  utilita- 
tem  publicam,  quia  Deus  suavi  modo  omnia 
disponit,  et  non  facit  heec  miracula  sine  ma- 
gna  causa.  Quapropter  non  est  quod  hoc 
genus  contemplationis  numeretur  inter  mo- 
dos  orandi  mentaliter,  qui  usu  venire  solent, 
et  ad  praxim  vel  profectum  nostrum  conferre 
possunt. 

7.  Quarta  assertio.  —  Quarto,  principaliter 
dicendum  est,  si  in  contemplatione  tantum 
fiat  abstractio  a  sensibus  externis,  durante 
cooperatione  phantasiae,  illam  sine  miraculo 
contingere  posse  cum  divina  gratia  in  altissi- 
ma  contemplatione.  Declaratur,  nam,  ut  cli- 
cebam,  haec  abstractio  duplex  excogitari  po- 
test :  unam  actualem  voco,  aliam  etiam  apti- 
tudinalem.  Prior  est,  quando  mens  interius 
contemplatur,  cooperante  phantasia,  exterio- 
res  autem  sensus  nihil  actu  sentiunt;  poste- 
rior  est,  quando,  attendente  intellectu,  et  se- 


CAP.  XV.  UTHUM  MENTIS  CONTEMPLATIO  INTERDUM  IMPEDIAT,  ETC. 
cum  rapiente  phantasiam  acl  suam  coutem-     Hinc  Dionys.,  in  Myst.  Theol. 


plationem,  exteriores  sensus  non  solum  nihil 
actu  sentiunt,  verum  etiam  ila  ligati  sunt,  ut 
nihil  sentire  aut  percipere  valeant,  etiamsi  a 
quolibet  objecto  sensibili  vehementer  immu- 
tentur,  vel  intentionaliter,  vel  materialiter. 
De  hac  posteriori  abstractione  clicemus  in  se- 
quenti  capite,  nunc  de  priori  tantum  asser- 
tionem  intelligimus. 

8.  Probatio  assertionis. —  Alia  confirmatio. 
—  Sic  autem  intellecta  conclusio  facile  proba- 
tur,  quia  est  non  solum  possibiiis  illa  abstrac- 
tio  a  sensibus,  sed  etiam  est  ordinaria,  et  ma- 
xime  consona  divinoe  contemplationi,  imo  ad 
iilam  quodammodo  necessaria.  Declaratur, 
quiaimprimis  aclus  sensuum  externorum  per 
se  necessarii  non  sunt  ad  actualem  mentis 
operationem;  quamvis  enim  oporteat  utilliac- 
tus  externorum  sensuum  pr8ecedant,quoniam 
per  eos  sumuntur  phantasmata,  imo  et  mate- 
ria  meditationis  seu  contemplationis  per  eos 
applicari  solet,  tamen  cum  aclumens  interius 
colligitur,  non  indiget  actuali  cooperatione 
sensuum  externorum,  ut  usu  ipso  constat 
etiam  in  meditatione  speculativa  cujuscumque 
scientiae,  vel  practica  consideratione  artis  aut 
prudentiee.  Et  ratio  est,  quia  sensus  externi 
pendent  ab  actuali  immutatione  objectorum 
externorum;  rnens  vero  quoad  suas  internas 
actiones  non  pendet  ab  illa  actuali  immuta- 
tione.  Et  ideo  Aristoteles  non  dixit  intellec- 
tum,  cum  inteliigit,  converti  ad  sensus,  vel 
sensibilia  externa,  sed  ad  phantasmata.  Non 
est  ergo  in  nostris  actibus  mentalibus  tanta 
dependentia  a  sensibus  externis,  neque  ex- 
perientia  ipsa  aliud  nos  docet.  Deinde  opera- 
ticnes  externorum  sensuum  non  solum  per 
se  necessariae  non  sunt  actualiter  ad  mentis 
considerationem,  verum  potius  carentia  ea- 
rum  liberiorem  relinquet  animam  ad  mentis 
operationem,  et  e  converso  interna  mentis 
consideratio  abstrahit  animam  ab  his  actio- 
nibus  externis;  utrumque  constat  experientia, 
et  consilio  sapientum,  ac  ratione  ;  qaia  vis 
aniuise  nostrae  limitata  est,  et  facile  per  sen- 
sus  distrahitur,  et  quasi  dissipatur;  ut  ergo 
ad  unam  mentis  considerationem  colligatur, 
optimum  est  claudere  sensuum  fenestras,  et 
interius  tantum  rneditari  Et  similiter  e  con- 
trario,  cum  interius  anima  nimium  ad  ali- 
quid  attenta  est,  solet  ita  exterioivs  sensus 
relinquere,  ut  praesentia  non  videat  neque 
audiat.  Quod  ex  Aristotele  refert  Gerson, 
tract.  de  Monte  contemplat.,  c.  31,  ubi  alia 
exempla  de  hoc  refert,  alphab.   74,  litt.  Q. 


489 

monet  sensus 
relinquere,  ct  sensibilia  omnia,  ut  contem- 
pletur  Dcus.  Idemque  monet  Greg.,  lib.  5 
Moral.,  c.  22,  et  passim  alii  Sancti,  qui  de 
hac  materia  scribunt.  Hoc  enim  (ut  dixi)  non 
est  proprium  perfectoe  contemplationis,  sed 
purse  orationi  mentali  commune  est. 

GAPUT  XV. 

UTRUM  MENTIS  CONTEMPLATIO  INTERDUM  IMPE- 
DIAT  VI  £T  EFFICACIA  SUA  OPERATIONES  SEN- 
SUUM   EXTERNORUM  ? 

1.  Quid  sit  extasis.  — De  triplici  extasis 
genere.  —  Consequenter  dicendum  superest 
de  alio  modo  derelinquendi  sensus  externos, 
non  solum  actualiter,  sed  etiam  aptitudina- 
liter,  quia  nimirum  sensus  externi  non  so- 
lum  non  operantur,  sed  etiam  ita  sunt  impe- 
diti,  ut  nec  operari  possint,  nec  per  externa 
objecta,  quantumvis  vehementia,  excitari.  Et 
hic,  ut  existimo,  est  proprius  mentis  excessus, 
seu  elevatio,  quse  extasis  nominatur,  et  fre- 
quenter  accidit  in  perfecta  contemplatione, 
ut  mox  ostendemus.  Et  de  hac  intelligi  po- 
test  quod  Dionysius  ait,  c.  4  de  Divinis  nomi- 
nibus  ,  quod  amor  exlcisim  facit,  quia  divinus 
amor  abstrahit ,  et  separat  animam  a  sensi- 
bilibus.  Potest  autem  id  tripliciter  intelligi. 
Primo,  de  separatione  per  solamintentionem, 
et  hoc  modo  extasis  non  excludit  actualern 
cognitionem,  etusum  sensibilium  rerum,  sed 
elevat  intentionem,  ut,  scilicet,  dum  quis  ex- 
terioribus  rebus  et  sensibus  utitur ,  tota  sua 
intentione  divinis  rebus  inspiciendis  et  dili- 
gendis  vacet,  id  est,  ut  his  sensibilibus  solum 
propter  Deum  utatur.  Atque  ita  exposuit 
D.  Thomas,  q.  3  de  Verit.,  art.  2,  ad  9  :  Et 
sic  (inquit)  in  extasi  est  quilibet  divinorum 
contemplator  et  amator.  Unde  addo,  in  hac 
extasi  esse  spiritualem  virum  ,  non  solum 
cum  meditatur  vel  mentaliter  orat,  sed  etiam 
cum  exterius  operatur  et  studet,  nam  per  in- 
tentionem  omnia  in  Deum  refert.  Haec  vero 
interpretatio  valde  lata  et  quodammodo  me- 
taphorica  est. 

2.  Bonaventurce  de  extasi  descriptio.  —  Alio 
ergo  modo  potest  id  inteliigi  de  abstracti<me 
per  actualem  separationem  ab  usu  externo- 
rum  sensuum  ,  de  qua  in  prsecedenti  puncto 
locuti  sumus.  Illam  enim  extasim  sine  dubio 
etiam  facit  divinus  amor,  quia  qua^rit  modum 
quo  liberius  et  quietius  Deo  fruatur,  ad  quod 
multum  juvat  suspensio  actualis  externorum 


190 


LIB.  II.  DE  OIUTIONE  MENTALI,  AC  DEVOTIONE. 


sensuum.  Unde  Greg.,  lib.  5Moral.,  c.  22  : 
Ad  contemplanda  (inquit)  interna  nrmo  perdu- 
citur,  nisi  ab  his  quce  extcrius  implicant,  stu- 
diose  suhtraliatur.  Et  cap.  20  :  Occ/tltatur  (in- 
quit)  vt  audiat,  et  audit  ut  occultetur ,  quia 
et  subtracta  a  visibilibus  invisibilia  conspicit, 
et  repleta  invisibilibus  visVilia  perfecte  con- 
temnit.  Hanc  etiam  extasim  videtur  describe- 
re  Bonav.,  tom.  2,  tractat.  de  Septem  gradi- 
bus  contemplat.,  cum  ait  :  Extasis  est,  deser- 
to  exteriori  homine,  sui  ipsius  supra  se  volup- 
tuosa  qucmdam  elevatio  ad  superintellectualem 
divini  amoris  fontem.  Et  statim  refert  verba 
Dionysii ;  possetque  facile  illa  descriptio  ap- 
plicari  ad  tertium  modum  elevationis  men- 
tis,  quam  juxta  communem  usum  nomen  ex- 
tasis  significat. 

3.  Formalis  sensus  dubii.  —  Tertio  ergo 
dicitur  divinus  amor  facere  extasim,  quando 
est  ardens,  et  ita  rapit  animam  in  Deum,  ut 
scnsus  externos  quodammodo  relinquat,  ita 
ut  nihil  percipere  valeant,  dum  illa  mentis 
eievatio  durat;  hoc  autem  facit  non  quilibet 
amor,  sed  valde  perfectus  et  extaticus,  ut  at- 
tigitBonav.,  opusc.  de  Septem  itinerib.  seter., 
dist.  4,  art.  4,  curn  Bernard.,  lib.  de  Prai- 
cepL  et  dispens.  Est  ergo  dubium  hujus  loci 
proprium,  an  hujusmodi  extasis  eveniat  in 
contemplatione  naturaliter  ex  vi  propria  ope- 
rationum  in  quibus  contemplatio  consistit. 
In  quo  noti  directe  queeritur  an  possit  fieri 
tanta  suspensio  sensuum  sine  auxilio  gratiaa, 
nam  si  operaiiones  ipsse  contemplationis  non 
possuut  sine  gratia  fieri,  nec  suspensio  sen- 
suum  fiet  sine  gratia.  Formalis  ergo  sensus 
dubii  est,  an  ex  vi  talis.  operationis  sequatur 
naturaliter  talis  abstractio  a  sensibus;  simul 
tamen  tractabimus  an  ex  contemplatione 
naturali,  viribus  naturse  facta,  imo  et  pec- 
caminosa ,  possit  sequi  talis  suspensio  sen- 
suum  connaturaliter. 

4.  Igitur  quod  non  sequatur  naturaliter 
extasis  ex  contemplatione,  quantumcumque 
perfecta,  suaderi  potest,  primo,  quia  si  seque- 
retur  naturaliter,  maxime  sequeretur  ex  vi- 
sione  beatifica  communicata  animse  infor- 
manti  corpus  mortale  ;  sed  ex  illa  non  sequi- 
tur;  ergo  ex  nulla  contemplatione  sequitur. 
Major  patet,  quia  illa  est  summa  contempla- 
tio,  et  maxime  videtur  rapere  totas  vires  ani- 
mee  in  Deum.  Minor  autem  probatur,  quia 
Christus  Dominus  habuit  illam  visionem  toto 
tempore  vilae  mortalis  sine  ulla  abstractione  a 
sensibus.Item  aninieeBeatorumunitce  corpori- 
bus  non  habebunt  suspensionem  a  sensuum 


actionibus  ratione  visionis.  Est  autem  in  eis 
eadem  ratio  quantum  ad  hoc,  quod  omnes  vi- 
res  animoe  rapiuntur  in  illa  visione,  et  vix  ad 
illam  sufficiunt.  Secundo  argumentor,  quia  si 
vis  contemplationis  posset  naturaliter  ita  sus- 
pendere  sensus  externos,  eadem  ratione,  aucta 
intensione  et  attentione  contemplationis,  pos- 
setsuspendere  eodem  modo  sensus  internos, 
non  solum  ut  non  operentur,  verum  etiam  ut 
necoperari  possint,  quodtamen  est  falsum,  ut 
ex  dictis  constat.  Sequela  patet,  quia  si  potest 
contemplatio  ita  hgare  sensus  externos,  ideo 
est  quia  veluti  absorbet  vires  animse,  ut  non 
possit  simul  extra  sentire;  ergo  eadem  ra- 
tione,  crescente  intellectuali  attentione  et  af- 
fectione,  potest  ita  absorbere  vires  aninise,  ut 
nec  interius  sentire  seu  phantasiari  valeat. 
Adde,  eodem  modo  posse  inferri,  vi  contem- 
plationis  intensae  posse  ita  suspendi  vires  ani- 
ma;  vegetativae,  ut  nihil  operentur,  ac  proinde 
ut  efficiant  hominem  immortalem,  si  perpe- 
tuo  in  illo  contemplationis  actu  perseveret. 
Poterit  autem  facile  perpetuo  durare,  quia  si 
corpus  nihil  operatur,  non  est  unde  fatigetur. 
Tandem  hinc  etiam  sequitur,  secluso  ordine 
gratia?,  posse  hominem  per  vires  naturales 
sui  ingenii  in  extasim  rapi  per  altissimam  spe- 
culationem. 

5,  Supposita  gratia  contemplationis  per- 
fectce,  naturaliter  posse  sequi  extasim  in  sensi- 
bus  saltem  exteruis.  — Nihilominus  probabi- 
lius  videtur,  supposita  gratia  perfectse  con- 
templationis,  exillanaturaliterseu  connatura- 
liter  sequi  posse  extasim,  saltem  quoad  dic- 
tam  suspensionem  sensuum  externorum.  Ita- 
que,  licet  heec  ipsa  suspensio  et  extasis  inter 
dona  gratise  computanda  sit,  quia  revera  se- 
quitur  ex  efficacia  gratiee,  tamen  connatura- 
liter  sequitur  ex  priori  gratia,  ita  ut  non  sint 
duae  gratiae  ita  distinctse  ut  non  sint  connexee 
inter  se,  sed  una  ab  alia  naturaliter  profluat. 
Ita  sentitD.  Thomas  2.  2,  q.  175,  art.  2,  ubi 
hanc  vim  extasim  faciendi  maxime  videtur  at- 
tribuere  vehementise  affectus;  additveroin  so- 
lutione  ad  secundum,  vehementiam  affectuum 
causare  extasim,quatenus  causat  excessum  co- 
gnitionis,  quo  mens  ad  intelligibilia  vehemen- 
ter  rapitur  alienata  a  sensibus.  Ubi  hoc  etiam 
Cajetanus  adnotavit.  Idem  late  Abulens. , 
Genes.  13,  q.  400  ,  et  Paradox.  3,  q.  46;  Mo- 
lin.,  1  p.,q.  12,  a.  ll,etalii,  quos  statim  re- 
feram.  Ratio  unica  est  illa,  quia  virtus  animee 
est  finita,  et  absorpta  vehementer  in  superio- 
ribus  ac  internis  actionibus,  et  non  potesl  si- 
mul   ad   inferiores   et   externas  descenclere. 


CAP.  XVI.  UTRUM  INTUITIO  1)1 
Quop  ratio  solvendo  diflicultates  explicanda 
magis  cst  ct  confirmanda.  Favet  etiam  expc- 
rientia,  quee  esttamfrequens,  ut  indicct  esse 
connaturalem  effectum,  et  non  miraculosum, 
quia  non  sunt  miiltiplicanda  miracula  sine 
necessitate. 

6.  Conftrmatio.  —  Addo  tandem,- propter 
objectionem  quamdam  supra  factam,  et  ad 
majorem  hujus  rei  confirmationem,  hoc  genus 
extasis  sequi  posse  ex  vi  naturalis  contempla- 
tionis,  etiamsi  fiat  per  solam  speculationem 
sine  atfectu.  Hoc  sentit  Cajetanus,  et  favet  ibi 
D.  Thomas  d.  q.  175,  art.  I  et  2;  tradit  Mar- 
sil.  Ficin.,  lib.  13  de  Immort.  anim,,  c.  14; 
et  videtnr  colligi  ex  historia  de  Restituto,  de 
quo  refert  August.,  1-4  de  Civit.,  c.  24,  quod 
ad  nutum  suum  rapiebatur;  quamvis  enim 
(ut  August.  significat)  non  omnino  privabatur 
scnsatione  externa,  tamen  vix  aiiquid  sentie- 
bat.  Item  de  Trismegisto,  et  Socrate,  et  Pla- 
tone  ferunt  in  contemplatione  rerum  divina- 
rum  solitos  fuisse  illo  modo  suspendi.  Et  alia 
refert  Gerson.,  in  Opusc.  de  Monte  conLem- 
plat.,  c.  31,  alpli.  74,  litt.  Q.  Hsec  autem  nec 
divinee  gratise  supernaturali  cum  fundamento 
attribuere  possumus  ,  nec  facile  sunt  dsemo- 
nis  operationi  adscribenda;  quia,  licet  non 
sit  dubium  quin  possit  dsemon  hoc  modo  sen- 
sus  ligare,  vel  obstruendo  vias  spirituum  ani- 
malium,  vel  omnes  itios  spiritus  in  phantasia 
retinendo,  tamen  ubi  non  apparent  signa  vel 
effectus  operationis  dsenionis,  non  oportet  illi 
talem  effectum  semper  adscribere.  Ratio  vero 
est,  quia  si  anima  totam  suam  vim  et  atten- 
tionem  colligat  ad  interiores  actus,  tunc  tota 
virtus  naturalis  ejus  ita  occupabitur,  ut  sensi- 
bus  externis  non  attendat,  nec  spiritus  ad 
sentiendum  necessarios  illis  ministret.  Confir- 
niatur  ex  differentia,  quse  supra  pcsiulabatur 
inter  intellectum  respeetu  phantasise,  et  phan- 
tasiam  respectu  sensuum  externorum ;  nam 
phantasia  in  sua  actuali  operatione  non  ita 
pendet  ab  actuali  operatione  sensus  exterio- 
ris,  sicut  intellectus  pendet  a  phantasia,  utdo- 
cet  D.  Thomas,  1  p.,  q.  184,  a.  1  ,  ad  2  ;  cujus 
ratio  est,  quia  phantasia  non  tantum  est  ca- 
pax  cognitionis  intuitivse,  sed  etiam  abstrac- 
tivse,  et  ideo  operari  potest  quando  exleriores 
sensus  non  possunt  operari,  et  ita  non  pendet 
ab  illis.  Hinc  vero  e  contrario  fit,  ut,  quoties 
inteilectus  naturaliter  operatur,  sec;:m  conse- 
quenter  ferat  phantasiam  propter  colligatio- 
nem  utriusque  potentice  in  eadem  anima,  et 
quia  ex  parte  phantasia?  non  est  impedimen- 
tum,  cum  possit  abstractive  operari,  et  alioqui 


I  PER  VISIONEM  REATAM,  ETC.  l'.)l 

juvat intellectum  conjunctum,utfacilinspossit 
suosconccptus  instar  phantasmatum formare. 
Kx  hac  ergo  doctrina  sequitur,  ut  intellectus 
nimium  attendens  ad  suam  specnlationem  se- 
cum  rapiat  phantasiam  cum  proporlionataat- 
tentionc,  phantasia  vero  non  sic  ferat  secum 
sensus  extcrnos,  sed  potius  illos  deserat; 
ergo  potest  illa  attentio  naturalis  esse  tanta, 
ut  fiat  extasis  perfecta  ab  omnibus  sensibus 
externis.  Verurntameu  hse  rationes  solum  pro- 
bant  conseculionem  illam  esse  naturalem  ex 
hypothesi,  quod  anima  applicet  totam  suam 
vim  ad  internam  considerationem.  A.n  vero 
possit  ipsa  sola  sua  virtute  naturali  vehemen- 
ter  applicare  attentionem  suam  internam , 
non  constat.   De  hoc  vero  dicam  inferius. 

CAPUT  XVI. 

UTRUM  SALTEM  INTUITIVA  CONTEMPLATIO  DEI  PER 
VISIONEM  BEATAM  MORTALI  HOMINI  CONCESSAM 
NATURA  SUA  EFFICIAT  EXTASIM  IN  SENSIBUS  EX- 
TERNIS  ? 

1 .  Prima  opinio.  —  Hsec  dubitatio  petitur 
in  prima  ratione  dubitancli  in  superiori  capite 
proposita  ,  quse  peculiarem  habet  difficulta- 
tem  ,  et  ideo  in  hoc  cap.  expedienda  est.  Est 
ergo  prima  sententia  affirmans,  per  visionem 
beatam  abstrahi  omnino  animam  ab  usu  sen- 
suum  in  mortali  corpore.  Ita  D.  Thomas,  1  p., 
q.  12,  art.  11,  et  3  contra  Gentes,  c.  47,  et2. 
2,  q.  175,  ,art.  4;  et  sequitur  Abulens.,  lib. 
2  Paralip.,  c.  1,  q.  18,  ubi  ait  ideo  raptum 
fuisse  Paulum,  quia  non  poteratvidere  Deum, 
et  sensibus  uti ;  et  D.  Thomas  ad  id  declaran- 
dum  duplici  utitur  principio.  Unum  est,  in 
omni  operatione  in  qua  intellectus  humanus 
abstrahitur  a  phantasmatibus  ,  necessario 
etiam  abstrahi  a  sensibus,  quia  intellectus 
humanus  non  convertitur  ad  sensibilia  ,  nisi 
quatenus  cognoscit  per  species  sumptas  ex 
phantasmatibus.  Unde  quia  in  Dei  visione 
maxime  elevatur  intellectus  ad  cognoscen- 
dum  absque  specie  sumpta  ex  phantasmati- 
bus,  ideo  necesse  est  ut  in  illa  visione  abstra- 
hatur  a  sensibus. 

2.  Si  quis  autem  recte  consideret,  ex  hoc 
discursu  solum  potest  inferri  abstractio  quee- 
dam,  quam  vocare  possumus  negativam,  non 
autem  positivam,  id  est,  concluditur  optime 
intellectum  conjunctum  ,  si  elevetur  ad  vi- 
dendum  Deum,  non  indigere  ad  illam  visio- 
nem  usu  alicujus  phantasmatis,  nec  coopera- 
tione  alicujus  sensus   interni  vel  externi ,  et 


4  92 


LIP..  II.  DE  ORATIONE  MENTALI,  AC  DEVOTIONE. 


hanc  voco  abstractionem  a  sensibus  negati- 
vam,  quia  elevatur  anima  acl  operandum  in- 
tellectualitei\,  nullo  sensu  operante,et  sine 
dependentia  ab  illis.  Quod  verissimum  est , 
non  solum  in  scientia  beata,  sed  etiam  in 
scientia  infusa ,  ut  de  anima  Christi  Domini 
alias  diximus.  Non  probatur  autem  illo  dis- 
cursu,  quod  ex  vi  talis  elevationis  maneat  ho- 
mo  ligatus  sensibus,  ita  ut  nihil  per  illos  sen- 
tire  valeat,  dum  intellectus  visioni  Dei  inten 
tus  est ;  quam  ego  voco  positWam  abstractio- 
nem;  seu  suspensionem ,  quas  longe  diversa 
est,  et  plus  requirit.  Nam,  licet  illa  visio  non 
indigeat  sensibus,  potest  illos  permittere  suos 
actus  operari ;  nec,  ex  eo  quod  eis  non  indi- 
geat,  sequitur  per  locum  intrinsecum,  quod 
eos  liget,  ut  in  usu  etiam  scientise  infusse  vi- 
dere  licet. 

3.  Fortasse  ob  hanc  causam  addit  D.  Tho- 
mas  aliud  principium  ,  scilicet ,  intellectum 
hominis  elevatum  ad  visionem  divinse  essen- 
tise_,  ita  applicari  ad  actum  illum  tota  inten- 
tione  animse,  ut  totaliter  feratur  inDeum,  ni- 
hilque  aliud  intelligere  ex  phantasmatibus 
possit;  inde  enim  fit  ut  non  possit  etiam  tunc 
uti  sensibus.  Quse  doctrina  videtur  esse  con- 
sentanea  A.ugustino,  variis  locis  docenti,  Pau- 
lum  ,  licet  viderit  Deum  in  corpore  mortali, 
dici  potuisse  tunc  in  illo  non  vixisse,  quia  ita 
erat  anima  in  corpore,  ut  non  posset  actuali- 
ter  vivere  utendo  sensibus.  Ita  habet  Epist. 
412,  c.  42,  et  lib.  12  Gencs.  ad  litt.,  c.  27  et 
28,  35  et  36.  Ratio  vero  est,  quia  virtus  fini- 
ta,  si  tota  ad  unum  actum  applicetur  ,  nihil 
aliud  potest  simul  efficere ;  sed  virtus  animse 
elevatas  ad  visionem  Dei  tota  occupatur ,  et 
quasi  absorbetur  in  illo  actu.,  vixque  ad  illum 
sufficit ;  ergo  non  potest  ad  alios  actus  sen- 
suum  externorum  vel  internorum  applicari ; 
non  potest  autem  sentire  sine  actuali  appli- 
catione  suse  virtutis,  et  attentione  ;  ergo. 

A.  Incommoda  quaj  sequuntur  contra  pri- 
mam  sententiam.  —  Sed  hic  discursus  magnas 
patitur  difficultates.  Nam  imprimis  sequitur, 
Christum  in  mortali  vita  non  potuisse  uti  sen- 
sibus  sine  speciali  miraculo.  Idemque  sequi- 
tur  de  hominibus  Beatis  animo  et  corpore, 
quia,  licet  in  illis  corporibus  fiat  redundantia 
ex  visione  beata  (  ut  D.  Thomas  respondet ), 
tamen  hsec  est  redundantia  gloiise  ,  non  na- 
turse ;  et  ita  fit  Beatos  non  posse  per  corpora 
exercere  operationes  sensuum ,  ut  naturales 
sunt ,  sed  solum  per  virtutem  glorise  ,  quod 
videtur  inconveniens.  Et  prseterea,  cum  illa 
redundantia    in    corpus   impedita   fuerit  in 


Christo  pro  statu  vitse  mortalis^  fit  ut  in  illo 
operationes  sensuum  esse  non  potuerint,  nec 
per  gloriam,  nec  per  naturam,  sed  alio  spe- 
ciali  mirnculo,  quod  majus  videtur  incom- 
modum.  Prseterea  sequitur  neque  Angelos, 
neque  videntes  Deum,  posse  naturaliter  ha- 
bere  actus  naturales  scientiae  ,  aut  cognitio- 
nis  intellectualis.  Nam  ratio  facta ,  si  efficax 
est,  probat  ita  absorberi  mentem  beatam  illa 
visione,  ut  ad  illam  applicet  totam  intentio- 
nem  et  activitatem  suam  ;  ergo  nullam  infe- 
riorem  actionem  prsestare  potest,  sive  sensus, 
sive  intellectus;  nam  ratio  eadem  est ;  imo 
fortius  probat  de  actibus  intellectus ,  quse  a 
virtute  intelligendi  propinquius  proficiscun- 
tur. 

5.  flxplicatio  opinionis  D.  Thomw. — Re- 
fellitur  explicatio.  —  In  hoc  puncto  aliqui  cen- 
sent  D.  Thomam  non  fuisse  locutum  de  abs- 
tractione  a  sensibus  positiva ,  ut  ita  dicam, 
sed  negativa  tanturn,  id  est,  mentem  hominis 
non  posse  elevari  ad  videndum  Deum ,  quin 
in  ipsa  visione  abstrahatur  ab  usu  sensuum, 
id  est,  quin  ipsa  visio  non  fiat  per  usum  sen- 
suum,  nec  illius  ope  indigeat ;  non  vero  af- 
firmare  D.  Thomam,  visionem  illam  necessa- 
rio  abstrahere  animam  ab  usu  actuali  sen- 
suum  circa  omnia  alia  objecta.  Sed  hsec  ex- 
positio  locum  non  habet,  tum  quia  D.  Tho- 
mas,  l  p.,  d.  art.  14,  tacite  excipit  Christum 
Dominum,  dum  restringit  sermonem  ad  pu- 
rum  hominem  ;  tum  etiam  quia  excipit  ani- 
mam  videntem  Deum  in  corpore  glorioso; 
tum  denique  quia  in  solutione  ad  secundum 
fatetur  per  miraculum  posse  aliud  fieri.  At  si 
loqueretur  formaliter  de  usu  sensuum ,  seu 
de  sola  abstractione  negativa,  sic  necessaria 
esset  talis  abstractio,  etiam  de  potentia  abso- 
luta,  quia  ut  videatur  Deus  per  sensus  corpo- 
ris  nullo  modo  fieri  potest,  nec  per  miracu- 
lum,  nec  in  corpore  glorioso  fieri  potest,  nec 
in  Christo  factum  fuit.  Adde  D.  Thomam  ex- 
presse  dicere,  necessarium  esse  ut  anima  vi- 
dentis  Deum  separetur  a  corpore  ,  vel  per 
mortem,  vel  per  raptum  a  sensibus ,  et  ab 
omni  eorum  operatione. 

6.  Alia  expositio. — Alii  ergo  exponunt  lo- 
qui  D.  Thomam  secundum  legem  ordina- 
riam,  non  de  potentia  absoluta,  quse  expo- 
sitio  non  repugnat  verbis  D.  Thomse.  Sed 
oportet  considerare  aliud  esse  dicere,  quod 
juxta  ordinariam  legem  non  datur  illa  visio 
intellectui  conjuncto  corpori  mortali ;  aliud 
vero  quod  si  detur  ex  dispenSfttione,  neces- 
sarium  sit  etiam  ex  lege  ordinaria  seu   con- 


CAP.  XVI.  UTRUM  INTUITIO  DEI 

naturab",  hominem  illum  abstrahi  a  sensibus, 
non  solum  quia  operatio  scnsus  niliil  condu- 
cere  potest  ad  illam  visionem,  nec  per  eam 
excitari  (quod  est  clarum),  sed  etiam  quia 
ex  natura  rei  simul  esse  non  potest  cum  illa 
visione.  Priori  modo  certissima  est  illa  lex 
ordinaria,  et  satis  cxpressa  in  Scriptnra  :  Non 
videlit  me  homo,  et  tiiet,  Exod.  33  ;  Quem  nemo 
hominum  md.it,  sednecvidere  potest,  1  Tim.  6. 
At  D.  Thomas  loquitur  aperte  in  posteriori 
sensu,  imo  ex  hac  posteriori  lege  seu  necessi- 
tate  conatur  reddere  rationem  prioris.  Contra 
hunc  vero  sensum  videntur  procedere  ratio- 
nes  factae,  et  ostendere,  licet  infundere  talem 
visionem  homini  mortali  sit  praeter  ordinariam 
legem,  nihilominus  facta  semel  illa  gratia, 
ex  illa  non  sequi  ex  natura  rei  abstractionem 
a  sensibus,  sed  manere  animam  sic  viden- 
tem  Deum  a?que  expeditam  ad  omnes  actio- 
nes  suas  naturales  tam  intellectus ,  quam 
sensuum  ,  et  mferiorum  potentiarum,  ac  si 
nihil  omnino  operaretur. 

7.  Divincs  essentue  visionem  non  separare 
animam  a  corpore,  nec  a  sensibus  dbstrahere. 
—  Ratio  germana. — Atque  hanc  partem  in- 
dicavit  Ludovicus  Molina,  I  p.,  q.  12,  art.  11, 
ubi  ait,  visionem  divinae  essentiae  suapte  na- 
tura  neque  indigere  separatione  animae  a 
corpore,  neque  alienatione  a  sensibus  ;  quin 
potius  (ait)  esset  miraculum  ,  quod  quis  in 
carne  divinam  essentiam  videret,  et  uti  non 
posset  sensibus.  Ratio  ejus  est,  quia  lumen 
gloriae  est  principium  operandi  superioris 
ordinis,  et  elevat  intellectum  hominis  ad  ope- 
randum  omnino  spiritualiter,  et  independen- 
ter  a  phantasmatibus  ,  quia  visio  divinse  es- 
sentiae  nec  potest  ducere  originem  a  phan- 
tasmatibus,  nec  phantasia  potest  cooperari 
illi  visioni ;  ergo  visio  beatifica  per  se  non 
impedit  usum  sensuum  internorum,  ac  proin- 
de  neque  externorum,  sed  tam  libera  manet 
anima  ad  utendum  suo  corpore  videndo 
Deum,  ac  si  non  videret. 

8.  Evasio.  —  Ad  hanc  vero  rationem  dici 
potest,  animam  videntis  Deum  non  abstrahi 
a  sensibus  propter  dependentiam  visionis  a 
phantasmatibus  ,  sed  propter  dependentiam 
illius  visionis  ab  ipsomet  intellectu,  et  ab  at- 
tentione  ipsiusmet  animee.  Nam  cum  poten- 
tiae  sensitivse  in  eadem  anima  cum  intellectu 
radicentur,  nimia  intentio  ad  opus  intellectus 
impedit  attentionem  ad  opera  sensuum,  quia 
etiam  illi  indigent  actuali  animae  attentione 
ad  suas  operationes;  et  ideo  si  anima  sit  in 
tali  statu,  ut  illam  attentionem  adhibere  non 

XIV. 


PER  ViSIONEM  BEATAM,  ETC.  193 

possit,  necesse  est  ut  extasim  in  sensibus  pa- 
tiatur.  Hunc  autem  statum  videtur  secum  af- 
ferre  visio  beatifiea  propter  excellcntiarr- 
suam,  et  summam  attentionem  quam  requi- 
rit.  Heec  ratio  fuit  D.  Thomae,  quce  procedit, 
sive  actio  intellcctus  pendeat  a  phantasmati- 
bus,  sive  non ;  et  ideo  non  solvitur  per  ra- 
tionem  in  contrarium  factam.  Maximeque  ur- 
get,  si  verum  est  intellectum  concurrere  ad 
illam  visionem  per  virtutem,  et  activitatem 
sibi  connaturalem,  nam  certe  tota  vis  natu- 
ralis  non  solum  intelleclus,  sed  etiam  animae, 
exhauriri  videtur  in  illa  tam  excellenti  visio- 
ne.  Nec  video  quid  facile  responderi  posset, 
illa  sententia  supposita. 

9.  Intellectus  in  visione  leata  non  operatur 
virtute  naturali,  sed  oledientiali .  —  Ego  au- 
tem  verissimum  censeo,  intehectum  in  visio- 
ne  beata  non  operari  virtute  naturali;  nam, 
licet  influat  per  entitatem  suam,  non  tamen 
ut  habentem  virtutem  naturalem  intelligen- 
di,  sed  obedientialem  ita  proportionatam,  ui 
ad  altiorem  modum  intelligendi  elevari  pos- 
sit.  Ex  hoc  ergo  principio  roboratur  valde  ra- 
tio  supra  facta ,  quia  illa  visio  nec  pendet  a 
phantasmatibus  ,  nec  naturalem  activitatem 
animae  aut  intellectus  absorbet  seu  exhaurit, 
imo  neque  illam  occupat  aut  distrahit  ullo 
modo;  ergo,  licet  sit  in  anima  conjuncta  cor- 
pori ,  non  impedit  operationem  sensuum,  et 
consequenter  extasim  non  causat.  Et  hoc  val- 
de  confirmatur  ex  incommodis  supra  illatis, 
quae  omnia  vitantur  ex  illo  principio ,  quod 
visio  illa  non  solum  a  phantasmate ,  verum 
nec  ab  ulla  cognitione  naturali  intellectus, 
nec  a  virtute  naturali  ejus,  ut  talis  est,  pen- 
det ;  et  ideo  in  quocumque  statu  liberum  re- 
linquit  intellectum,  et  expeditum  ad  opera- 
tiones  sibi  connaturales. 

10.  Auctoris  judicium.  --  Quocirca  recte 
mihi  videntur  sentire,  qui  dicunt,  licet  mira- 
culum  sit  animam  videre  Deum,  et  ab  illa 
gloria  non  redundare  gloriam  in  corpus,  ta- 
men,  illo  miraculo  supposito,  nullam  sequi 
naturaliter  suspensionem ,  vel  extasim  sen- 
suum  ex  illa  visione,  sed  tam  naturaliter  ope- 
rari  posse,  ac  si  non  videret  Deum.  Quod  te- 
net  Molina  supra,  et  idem  sentit  Gabriel  Vaz- 
quez,  in  eodem  articulo  in  fine,  impugnando 
Alensem.  Etconfirmat  hoc  sufficienter  exem- 
plum  Christi  Domini,  in  quo  non  fuit  duplex 
miraculum,  unum  habendi  gloriam  animae 
sine  gloria  corporis;  aliud  habendi  gloriam 
sine  extasi,  et  raptu  a  sensibus,  sed  fuit  so- 
lum  primum,    quo    supposito,  fuisset  potius 

13 


194 


LIB.  II.  DE  ORATIONE  MENTALI,  AG  DEVOTIONE. 


miraculum  novum  non  sentire  per  corpus 
mortale,  ac  de  se  expeditum  ad  sentiendum. 
Quod  autem  in  Christo  permanenter  intelligi- 
tur,  cum  proportione  intelligendum  est  de 
quocumque  viatore,  si  ei  visio  beata  com- 
municetur  in  transitu,  seu  ad  breve  tem- 
pus;  nam  pro  illo  tempore  procedit  in  eo 
eadem  ratio.  Nec  video,  quid  ad  hoc  referat 
esse  simul  viatorein  et  comprehensorem  per- 
manenter,  aut  in  transitu  ;  maxime  cum  haec 
differentia  non  oriatur  ex  intrinseca  natura 
visionis  aut  luminis  gloriae,  sed  ex  libera  Dei 
voluntate. 

CAPUT  XVII. 

UTRUM  EX  INTELLECTUALI  CONTEMPLATIONE  HUJUS 
VIT.E  SEQUI  POSSIT  EXTASIS  IN  AGTIBUS  OM- 
NIUM  SENSUUM,  ETIAM  INTERNORUM  ? 

1.  Sensus  quxstionis.  — Opinio  aliquorum. 
— Dubium  hoc  petitur  ex  secundo  argumento 
cap.  15  proposito,  in  quo  solum  loquimur  de 
contemplatione,  quse  fieri  potest  et  solet  in 
corpore  mortali,  ordinario  seu  connaturali 
modo,  ita  ut  licet  actus  ipse  contemplationis 
in  se  supernaturalis  sit,  nihilominus  modus 
uperandi  sit  accommodatus  naturse  quoad 
compositionem  discursus,  vel  similes  condi- 
tiones.  Dicunt  ergo  aliqui  posse  hanc  exta- 
sim  dicto  modo  fieri  in  omnibus  sensibus 
etiam  internis.  lta  tenet  Abulens.,  Gen.  13, 
q.  400  et  sequentibus,  et  Paradox.  3,  c.  46. 
Favet  D.  Thomas  2.  2,  q.  175,  art.  3,  adpri- 
mum,  ubi  ait  mentem  humanam  tripliciter 
elevari  ad  contemplanda  divina:  primo,  per 
species  imaginarias,  ut  fuit  in  Petro,  Act.  10. 
Secundo,  per  intelligibiles  effectus,  ut  in  Da- 
vid,  cum  dixit,  Psalm.  111 :  Ego  dixi  in  ex- 
cessu  meo  .•  Omnis  homo  mendax.  Tertio,  per 
claram  visionem.  Significat  ergo  in  primo 
modo  fieri  extasim  a  sensibus  externis  tan- 
tum ;  in  secundo  vero,  etiam  ab  internis,  quia 
per  pura  intelligibilia  fit.  Et  quaest.  3  de  Verit. , 
art.  3,  ad  10,  ait  tantam  esse  posse  in  actu 
speculationis  vehementiam,  ut  oinnino  a  sen- 
sibili  operatione  abstrahatur. 

2.  Confirmatur  opinio.  — Potest  haec  sen- 
tentia  confirmari  ex  illo  1  Corint.  14:  Orabo 
spiritu,  ordbo  et  mente,  ubi  duplicem  oratio- 
nem  Paulus  distinguit :  unam  spiritualem,  al- 
teram  mentalem,  quae  non  possunt  ita  distin- 
gui,  ut  una  sit  per  intellectum,  et  non  altera, 
quia  repugnat  esse  veram  orationem  sine 
operatione    intellectus.  Distinguuntur  ergo, 


quia  una  fil  per  intellectum  cooperante  ima- 
ginatione  sine  sensu  externo,  quae  spiritualis 
appellatur,  quia  abstrahit  ab  externo  usu  cor- 
poris;  aliapure  mentalis,  quae  solo  intellectu 
cum  suspensione  omnis  sensus  etiam  interni 
fit;  et  ita  videtur  exponere  locum  illum  Au- 
gust.,  12  Genes.  ad  litt.,  c.  24  et  25.  Ratio 
denique  est  supra  tacta ,  quia  intentio  ad 
unum  actum  impedit  alios  ;  ergo  tanta  esse 
potest  mentis  intentio  ,  ut  omnes  sensus 
etiam  internos  impediat.  Item,  sicut  se  habet 
sensus  internus  ad  externos,  ita  intellectus 
ad  phantasiam  ;  sed  attentio  interioris  sensus 
potest  esse  tanta,  ut  omnino  suspendat  actus 
externorum  sensuum  ;  ergo  etiam  intellectus 
sua  nimia  attentione  potest  omnino  impedire 
phantasiam  ,  qua  suspensa,  caeteros  omnes 
sensus  suspendi  necesse  est. 

3.  Resolutio. — Augustinus  probat  in  extasi 
solere  fieri  multas  revelationes .  —  Dicendum 
niliilominus  est ,  naturaliter  fieri  non  posse 
tantam   abstractionem  a    sensibus  ex  vi  con- 
templationis  intellectualis,  ut  maneantfomnes 
sensus  quasi  destituti  ab  influxu  animae,  ita 
ut  ea  ratione  nihiJ  operari  possint.  Haec  as- 
sertio  est  D.  Thom.  2.  2,  q.  174,  et  ibi  Ca- 
jetan.  et  aliorum.   Sumiturque  ex  August., 
lib.  2  ad  Simpl.,  quaest.  1,  ubi  definiens  ex- 
tasim,  dicit  esse  alienationem  a  sensibus  corpo- 
ris,  ut  spiritus  hominis,  divino  spiritu  assum- 
ptus,  capiendis  atque  intuendis  imaginibus  va- 
cet.  Ubi  per  sensus  corporis  hos   externos  in- 
telligit :  ponit  enim  exemplum  in  Petri  exta- 
si,  Act.  10,  quam  constat  non  fuisse  sine  coo- 
peratione  phantasise.  Ponit  etiam  exemplum 
in  Daniele,  et  licet  locum  non  designet,  vide- 
tur  aliudere  ad  revelationem,  et  interpreta- 
tionem  somniorum  Nabuchodonosor,  Daniel. 
2  et  4,  in  quibus  non  carebat  Daniel  sensibili 
repraesentatione  phantasiae.  Unde  idem  Au- 
gustin.  ,  lib.   1  Quaest.  in  Genes.,  quaest.  80, 
dicit,  in  extasi  solere  fieri  magnas  revelatio- 
nes;  et  hujusmodi  fuisse  putat  soporemAdae, 
Genes.  2 ;  et  talem  etiam  fuisse  putat  stupo- 
rem  Isaac,   de  quo  Genes.  27  dicitur,  quod 
audiens  verba  Esau,  postquam  a  Jacobo  de- 
ceptus  fuerat :  Expavit  stupore  vehementi ;  ibi 
enim  lectio  graeca  extasim  legit.  Ac  denique, 
]ib.  8  Genes.   ad  lit.,  cap.  2,  aperte  docet 
in  excessu  mentis,  qui  in  extasi  fit,  non  relin- 
qui  imaginariam  visionem,  sed  ad  summum 
externam  sensationem.  Et  eodem  sensu,  lib. 
12,  cap.  25,  ait  extasim  esse  raptum  a  sensi- 
bus  corporis,  et  tales  esse  putat  revelationes 
Joannis  in  Apocalypsi,  etlsaiae  visiones,  Isai. 


CAP.  XVII.  UTRUM  EX  1NTELLECTUALI  CONTEMPLvTIONE,  ETC. 


19: 


cap.  6.  Dc  quibus  manifesturn  est  non  fnisse 
sine  sensibus,  saltem  internis.  Idem  sumitur 
ex  libr.  de  Curapro  mortuis  agenda,  cap.  12. 

4.  Probatur  et  explicatur  conclusio.  —  Ra- 
tione  ita  hoc  potest  explicari,  quia  vel  con- 
templatio  intellectualis  est  per  lumen,  spe- 
cies  et  actus  per  se  infusa,  et  elevationem 
intellectus  ad  operandum  per  illa  secun- 
dum  modum  et  proportionem  illorum  ;  vei 
est  per  actus,  qui,  licet  in  se  sint  supernatu- 
rales,  fiunt  tamen  per  species  acquisitas,  et 
modo  illis,  et  intellectui  mortali  corpori  con- 
juncto,  accommodato.  Si  contemplatio  fiat 
priori  modo,  illa  imprimis  valde  supernatura- 
lis  est,  et  adeo  extraordinaria,  ut  extra  Chris- 
tum  Dominum,  qui  scientiam  infusam  in  ha- 
bitu  semper,  et  in  actu  habuit,  de  nullo  alio 
certo  constet  illam  habuisse,  quamvis  cle  Bea- 
tissima  Virgine  probabilius  sit  habuisse  ali- 
quam  illius  participationem,  etiam  perma- 
nentem,  et  per  modum  habitus;  et  de  Joanne 
Baptista  sit  credibile  aliquando  participasse 
illum  modum  operandi,  et  de  Paulo  in  raptu 
est  idem  verisimile.  De  cseteris  vero  Prophe- 
tis,  vel  Apostolis,  aut  aliis  Sanctis,  quantum- 
vis  contemplativis,  nihil  cum  solido  funda- 
mento  affirmari  potest,  licet  non  repugnave- 
rit,  aliquando  id  factum  esse  ex  gratia  supe- 
rante  ordinariam  legem. 

5.  Confirmatur  conclusio,  et  declaratur  in 
quo  conveniat  hcec  contemplatio  cum  visiont 
beata.  —  Deinde  posita  tali  contemplatione, 
licet  per  illam  abstrahatur  mens  a  sensibus 
negative  (sicut  supra  dicebam  de  visione  bea- 
ta),  id  est,  quod  ex  vi  talis  contemplationis 
homo  non  utitur  sensibus,  nec  illis  indiget, 
non  tamen  abstrahitur  positive,  quod  nunc 
agimus,  id  est,  non  ita  absorbetur  vis  animae 
per  illam  contemplationem,  ut  sensibus  uti 
non  possit,  non  solum  internis,  verum  etiam 
externis.  Hoc  probatur  a  fortiori  ex  dictis  de 
visioue  beata ;  nam  si  illa  non  ita  exbaurit 
naturales  vires  animce,  multo  minus  id  faciet 
heec  contemplatio.  Probatur  hsec  consequen- 
tia ,  quia  in  ordine  et  modo  supernaturalitatis 
convenit  cum  visione  beata,  et  in  illo  ordine 
est  longe  inferior.  Et  prior  ratio  sufficit  ut 
non  causet  talem  extasim  ;  posterior  autem 
juvat,  ut  facilius  id  fiat.  Declaro  utrumque, 
quia  haec  contemplatio  convenit  cum  visione 
beata  in  hoc,  quod  ipsa  in  sua  entitate  est 
omnino  supernaturalis,  et  pendens  a  lumine, 
et  speciebus  per  se  infusis,  et  quod  fit  modo 
pure  spirituaii,  atque  adeo  independenter  ab 
omni  sensu,   omnique   ejus  ministerio ,   vel 


cooperatione,  ac  denique  quod  intellectus 
humanus  non  concurrit  ad  illam  virtute  na- 
turali,  ut  talis  est,  sed  solum  ut  elevatur  vir- 
tute  divina,  quia  non  potest  aliter  inteilectus 
conjunctus  uti  speciebus  per  se  infusis.  Ex 
his  autem  principiis  et  modo  operandi,  ori- 
tur  ut  visio  beata  non  absorbeat  omnino  vim 
animae  ad  operandum  per  inferiores  poten- 
tias,  ut  supra  declaravi ;  ergo  idem  dicendum 
est  de  hoc  genere  contemplationis,  in  quo 
illa  omnia  reperiuntur,  et  aliunde  minorem 
intentionem,  seu  activitatem  supernaturalem 
ex  parte  animse  requirit,  quam  visio  beata, 
ut  per  se  constat. 

6.  Nec  visionem  beatam,  nec  contemplatio- 
nem  ortam  ex  scientia  infusa  impedire  sen- 
suum  usum.  —  Addo  vero,  etiam  has  duas 
contemplationes  simul  sumptas,  scilicet,  per 
visionem  beatam  et  scientiam  infusam  ,  non 
efficere  illam  tam  grandem  suspensionem 
virtutis  sentiendi,  quia  cum  omnia  in  illis 
sint  supernaturalia,  non  impediunt  activita- 
tem  naturalem.  Nam  principia  diversarum 
rationum  bene  possunt  simul  operari;  prin- 
cipia  autem  harum  actionum  sunt  diverso- 
rum  ordinum,  et  anima  licet  sit  eadem,  et  in 
omnibus  operetur,  tamen  subit  vicem  princi- 
piorum  diversi  ordinis  ,  quatenus  per  virtu- 
tem  naturalem  ,  vel  per  potentiam  obedien- 
tialem  operatur.  Et  ita  in  Christo  Domino  fuit 
utraque  contemplatio  simul,  et  illis  non  ob- 
stantibus,  sine  novo  miraculo  fuit  etiam  ope- 
ratio  tam  sensuum  omnium,  quamintellectus 
naturalis. 

7.  Responsio  aliqnorum.  —  At  vero  si  con- 
templatio  fiat  alio  modo  magis  proportiona- 
to  naturse,  et  cum  aliqua  cooperatione  spe- 
cierum  acquisitarum,  et  naturalis  virtutis  in- 
telligendi,  saltem  quoad  apprehensionem  ob- 
jectorum,  de  quibus  ferendum  est  judicium, 
tunc  certius  est  non  posse  fieri  ex  vi  talis 
contemplationis  totaiem  abstractionem  a  sen- 
sibus,  etiam  internis,  quantumcumque  cres- 
cat  et  intendatur  ipsius  intellectus  attentio. 
Hoc  aperte  sequitur  ex  prima  supra  posita 
resolutione,  quia,  quoties  intellectus  conjunc- 
tus  operatur  per  species  acquisitas  ,  naturali 
necessitate  fit  conversio  ad  phantasmata;  er- 
go  nunquam  potest  in  vi  illius  operationis, 
quantumvis  intensse  et  attentae,  suspendi  ope- 
ratio  saltem  phantasiae.  Respondent  aliqui , 
licet  iliud  prius  sit  verum  ordinarie  et  ut  plu- 
rimum,  secundum  communem  cursum  natu- 
rae,  non  esse  tamen  ita  necessarium,  quin  ali- 
quando  possit  deficere  per  nimium  quemdam 


196 


LIB.  II.  DE  ORATIONE  MENTALI,  AG  DEVOTIONE. 


excessum  naturee  in  aliqua  operatione.  Sed 
hoc  imprimis  dicitur  sine  fundamento,  quia. 
ut  videbinms,  neque  experientia ,  neque  ex 
aliquo  signo  nobis  noto  potest  probabiliter 
colligi  talis  exceptio.  Denique  ratio  potius  os- 
tendit  contrarium;  quia  si  intellectus  opera- 
tur  per  species  acquisitas,  et  modo  illis  con- 
naturali ,  saltem  quantum  ad  apprehensio- 
nem,  necesse  est  ut  apprehendat  vel  mate- 
rialia,  vel  res  spirituales  cum  aliqua  habitu- 
dine,  vel  proportione  ad  res  materiales,  quia 
cum  illse  species  a  phantasmatibus  acceptse 
sint,  non  possunt  aliter  repreesentare.  Ergo 
ex  natura  rei  talis  contemplatio  intellectus 
potius  excitabit  operationem  phantasiee  , 
quam  illam  impediet. 

8.  SoJuiio  argumenti.  — Ex  vi  contempla- 
tionis  intellectualis  nunquam  sequi  extasim  in 
sendbus  intemis  simul  cum  externis.  — Et  ita 
cessat  hic  ratio  illa  de  nimia  attentione  intel- 
lectus ,  et  quod  virtus  finita  applicata  ad 
unum  totaliter,  non  potest  in  alia ;  hoc  enim 
procedit ,  quando  operationes  sunt  ita  dis- 
tinctee ,  ut  sese  impediant ,  aut  attentio  ad 
unam  distrahat  vim  attendendi  circa  aliam. 
At  in  preesenti  non  est  ita,  quia  talis  attentio 
intellectus  potius  excitat  et  applicat  phanta- 
siam,  et  talis  operatio  phantasiee  juvat  et  fa- 
cilitat  apprehensionem  intellectus ;  nam  cum 
fiat  ad  modum  phantasmatum,  eo  facilius  fit, 
quo  phantasia  in  actu  secundo,  etvitali  modo 
offert  intellectui  res  in  phantasmatibus  quasi 
in  actu  primo  repreesentatas ;  ergo  cessat 
omnis  ratio  mentalis  suspensionis.  Quocirca 
ex  vi  solius  actus  contemplationis  intellectua- 
lis  nunquam  existimo  sequi  illum  modum 
extasis  in  sensibus  internis  simul  cum  exter- 
nis,  sive  contemplatio  sit  naturalis,  sive  su- 
pernaturalis. 

9.  Unde  si  Deus  interdum  illo  modo  sus- 
pendit  operationem  phantasiee  ,  id  facit  ex 
speciali  dispositione  providentiee  suee,  vel  au- 
ferendo  omnia  objectiva  motiva  phantasiee, 
vel  non  concurrendo  cum  illa;  non  tamen  id 
facit,  quia  naturaliter  sequatur  illud  phanta- 
siee  impedimentum  ex  vi  solius  actus  con- 
templationis  ,  vel  revelationis  intellectualis. 
Imo  opinor  nulla  experientia  posse  satis  con- 
stare  ,  quod  anima  in  tali  contemplatione 
abstrahatur  ab  omni  actu  phantasise,  quia  ex 
signis  externis,  quee  solent  esse  in  homine, 
quando  actu  est  in  tali  extasi,  ad  summum 
ostenditur  suspensio  externorum  sensuum, 
ut  infra  dicam ;  interius  autem  solus  ipsemet, 
qui  contemplatur,  potest  tunc  experiri  quid 


sentiat.  Non  potest  autem  postea  per  expe- 
rientiam  certus  esse ,  quod  nullam  operatio- 
nem  phantasieehabuerit,  tum  quia  potest  esse 
operatio  adeo  simplex,  ut  postea  nulla  illius 
memoria  relinquatur,  ut  contingit  in  aliqui- 
bus  somniis ;  tum  etiam  quia  si  operatio  in- 
tellectus  non  sit  de  re  spirituah,  prout  est  in 
se,  vix  discerni  potest  per  experientiam  a 
consortio  operationis  phantasiae.  Quapropter 
nulla  ratione  potest  cum  fundamento  affir- 
mari,  ex  vi  contemplationis  hujus  vitee  sequi 
aliquando  talem  extasim,  quee  operationem 
etiam  phantasiee  omnino  impedial. 

10.  Sequi  posse  extasim  in  sensibus  solum 
externis,  non  tantum  actualem,  sed  etiam  ap- 
iitudinalem. —  Secus  vero  est  de  extasi  quoad 
solam  suspensionem  sensuum  cxternorum ; 
nam  heec  interdum  potest  sequi  ex  vi  con- 
templationis  intellectualis,  non  solum  quoad 
actualem  sensationem,  sed  etiam  quoad  ap- 
titudinalem,  quia  prae  nimia  attentione  inte- 
riori  anima  omnmo  destituit  sensus  exterio- 
res;hoc  autem  non  contingit  in  contempla- 
tione  illa,  per  quam  anima  elevatur  divinitus 
ad  operandum  sine  phantasmatibus,  nam  de 
hac  potius  ostensum  est,  quod,  licet  sensus 
non  requirat,  nullo  tamen  modo  impedit  po- 
sitive  illorum  operationes.  Fit  ergo  per  illam 
contemplationem,  quee  est  cum  dependentia 
a  phantasmatibus ;  nam  si  illa  sit  nimis  at- 
tenta,  totas  vires  animee  per  intellectum  et 
phantasiam  applicat,  nihilque  influit,  neque 
spiritus  animales  mittit  ad  sensus  externos, 
et  ita  privantur  operatione  et  aptitudine  pro- 
xima  ad  operandum.  Et  hoc  maxime  contin- 
git  in  contemplatione  supernaturali,  quee  fer- 
ventem  amorem  divinum  habet  adjunctum, 
ut  probant  addueta  in  c.  15. 

11.  Responsio  ad  motiva  opposita. — Locus 
Patdi  ad  Corinth.  explicatur.  —  Ad  motiva 
vero  alterius  opinionis  respondetur,  D.  Thom. 
imprimis,  in  cit.  loco,  ex  2.  2,  nihil  dicere 
quod  ad  preesentem  materiam  pertineat ;  nam 
per  prophetiam  intellectualem  non  intelligit 
illam  quee  fit  sine  conversione  ad  phantasma- 
ta,  sed  illam  quee  fit  sine  exteriori  repreesen- 
tatione  sensibili  divinitus  facta,  quod  longe 
diversum  est.  Alter  vero  locus,  ex  queest.  13 
de  Verit.,  de  operatione  sensus  exterioris  in- 
telligendus  est;  locus  autem  Pauli  1  ad  Co- 
rinth.  14,  dicentis  :  Orabo  spiritu,  ordbo  et 
mente,  longe  diversum  habet  sensum ;  Joqui- 
tur  enim  ibi  evidenter  Paulus  de  oratione 
vocali,  et  illam  dicit  melius  fieri  spiritu  et 
mente,  quam   spiritu  tantum.  Vocat  autem 


CAP.  XVIII.  UTRUM  1U  EXTASI  FIAT  ABSTRAMTIO  AB  OMNI  MOTIONE  COBPORIS. 


197 


spiritum  affectum  orandi,  qnem  habet  illc, 
qui  vocaliter  orat  in  ea  lingua  quam  nou  in- 
telligit,  ct  ideo  dicitur  orare  spiritu,  non  au- 
tem  mente ;  qui  autem  intelligit  quod  orando 
profert,  spiritu  ctmente  orare  dicitur.  Augus- 
tinus  vero,  licet  aliter  videatur  exponere  lo- 
cum  Pauli,  non  tamen  in  sensu  nobis  contra- 
rio  :  per  spiritum  enim  ibi  spiritualem  visio- 
nem,  id  est  imaginariam  (ut  aperte  exponit) 
intclligit;  per  mentem  autem  intellectualem 
cognitionem:  unde  potius  infertur,  intellectu 
simul  ct  phantasia  orandum  esse.  Quod  vero 
in  eodem  c.  24  ait,  spiritualem  visionem  in- 
digere  actuali  ut  dijudicetw,  intellectualem 
autem  non  indigere  spirituali,  intelligendum 
est  cum  illo  addito,  ut  dijudicetur,  id  est,  non 
indigere  illa  tanquam  regula,  quamvis  indi- 
geat  illa  ut  ministra,  quam  habeat  semper 
concomitantem,  licet  sibi  subjectam,  ut  sta- 
tim  subdit.  Ad  rationem  autem  jam  respon- 
sum  est,  attentionem  intellectus  non  impe- 
dire  operationem  phantasise,  propter  natura- 
lem  concomitantiam,  et  quiapotius  illa  juva- 
tur;  et  ideo  non  est  eadem  proportio,  seu 
ratio  de  sensibus  externis,  ut  jam  declaratum 
est. 

GAPVT  XVIII. 

UTRUM  IN  EXTASI  FIAT  ABSTRACTIO  AB  OMNI 
MOTIONE  APPETITUS  SENTIENTIS^  ET  VIRTUTIS 
MOVENTIS   AC   NUTRIENTIS? 

•1.  Ratio.  —  Superior  appetitus  naturaliter 
moret  inferiorem. —  Superest  ultimo  loco  di- 
cendum  de  operatione  appetitus  sentientis, 
an  necessario  in  contemplatione:  excitetur, 
vel  interdum  suspendatur,  aut  omnino  impe- 
diatur,  et  consequenter  etiam  dicemus  de 
virtute  motiva,  et  nutrice,  ac  vegetante.  Et 
imprimis  quod  sensitivus  appetitus  suas  pos- 
sit  habere  partes  in  contemplatione,  etiamsi 
spiritualis  et  divina  sit,  res  est  manifesta,  et 
ipsa  experientia  satis  nota  ;  et|ita  communi- 
ter  intelligitur  illud  Psal.  83  :  Cor  v-eum  et 
caro  mea  exultaverunt  in  Deum  vivum.  Ratio 
vero  est.  nam  in  contemplatione  superior  ap- 
petitus^  excitatur  per  gaudium,  amorem,  et 
alios  similes  actus ;  superior  autem  appetitus 
naturaliter  movet  inferiorem,  ut  ait  D.  Tho- 
mas  2.  2,  q.  175,  art.  2,  ad  2.  Sicut  enim 
comparatur  intellectus  ad  phantasiam,  ita 
voluntas  ad  appetitum  sensitivum;  radicantur 
enim  in  eadem  anima,  habentque  inter  se  su- 
bordinationem,  sibique   invicem  deserviunt, 


Et  ideo  sicut  contemplationi  humanae,  quee 
modo  naturali  fit,  cooperatur  phantasia,  ita 
spiritualem  seu  rationalem  affectum,  qui  in 
ea  excitatur,  comitatur  suo  modo  appetitus 
sensitivus  per  se  loquendo,  et  seclusis  impe- 
dimentis. 

2.  Nunquam  impediri  appetitum  sensiti- 
vum  a  cooperatione  voluntatis  ex  parte  contem- 
plationis.  — Unde  ulterius  dicendum  est,  ex 
parte  contemplationis,  quantumvis  perfectse 
et  intensissimse,  nunquamimpediri  appetitum 
sensitivum,  quominus  cooperetur  voluntati, 
si  in  tali  contemplatione  ipsa  operetur.  Pro- 
batur  et  explicatur,  quia  vel  contemplatio  est 
modo  angelico  vel  divino,  per  solam  mentis 
operationem,  sine  cooperatione  phantasiae, 
ut  est  per  visionembeatam,  aut  per  scientiam 
per  se  infusam,  aut  prophetiam  illius  ordinis. 
Et  tunc  quidem,  donec  in  phantasiam  fiat  ali- 
qua  redundantia  illius  contemplationis,  appe- 
titus  sensitivus  non  excitabitur,  non  quia  spe- 
cialiter  impediatur,  sed  quia  non  habet  objec- 
tum  sibi  ita  propositum,  ut  moveri  possit.  Et 
tuncnonfit  extasispositiva,  ut  supradicebam, 
sed  negativa  ;  quia  nimirum  talis  operatio 
mentisnonhabet  commercium  cum  appetitu, 
licet  illum  non  impediat,  quominus  actionem 
suamhabere  possit,  si  aliunde  babeat  objecta 
proposita,  et  ad  illa  applicetur,  vel  ab  eis  ex- 
citetur.  Vel  contemplatio  est  juxta  modumin- 
telligendi  accommodatum  animse  conjunctse 
corpori  passibili,  et  tunc  sicut  ex  vi  contem- 
plationis  perfectse  non  impeditur  operatio  pro- 
portionata  phantasiae  ,  etiamsi  contingat 
externos  sensus  irapediri,  ita  ex  illo  capite 
non  impeditur  appetitus  sensitivus,  quominus 
voluntati  operanti  cooperetur,  habendo  affec- 
tum  motui  voluntatis  proportionatum,  vel  vo- 
luptatis,  vel  timoris,  etc.  Quia  illa  pluralitas 
operationum  utriusque  appetitus  non  impe- 
dit  intensionem  motus  voluntatis,,  sed  potius 
juvat,  ut  in  simili  dixit  D.  Thomas  1 .  2,  q. 
4,  art.  1,  ad  3,  quia  est  naturalis  connexio 
inter  illos  affectus,  et  unus  excitat  alium,  et 
ab  illo  fovetur.  Unde  etiam  de  anima  viden- 
tis  Deum  dixitidemD.  Thomas,  eadem  q.  4, 
art.  5,  ad  A,  quod  statim  appetit  communicare 
corpori  participationem  fruitionis  Dei  juxta 
modum  sibi  possibilem.  Sic  ergo  anima  con- 
templans  Deuna,  et  suo  modo  fruens  illo  per 
voluntatem,  ex  se  non  impedit,  imo  trahit  se- 
cum  appetitum,  ut  illudbonum  participet. 

3.  Explicatur  D.  Thomas. — Quocirca  quod 
D.  Thomas  ait  2.  2,  q.  175,  art.  2,  ad  2,  per 
contemplationem  et  amorem  Dei  causari  ex- 


198  LID.  II.  DE  OKATIONE  M 

tasira  secundum  appetitum,  non  ideo  dictura 
est,  quia  contemplatio  impediat  motum  om- 
nem  appetitus  sensitivi,  sed  quia  impedit  ne 
appetitus  feratur  in  ea  objecta  inferiora,  in 
quse  naturaliter  inclinatur,  sed  ut  elevetur 
aliquo  modo  ad  divina,  quse  ipsum  appeti- 
tum  superant ;  et  ideo  quando  ad  illa  fertur, 
dicitur  extasim  pati,  non  quia  operari  desinat, 
sed  quia  quodammodo  extra  se  supra  se  fer- 
tur.  Sicut  Paulus  aiebat  :  Vivo  ego,  jam  non 
ego,  vivit  vero  inme  Christus.  De  quo  dixitDio- 
nys.,  c.  A,  de  Divinis  nominibus,  id  protulisse 
virtute  divini  amoris  extasiam  facientis  ;  illa 
enim  extasis  non  tollit  operationem,  sed 
transfert  illam  ad  nobiliora  objecta  ,  ideoque 
suo  modo  in  omni  oratione  mentali  locum  ha- 
bet  quantum  est  ex  parte  sua,  si  ex  parte 
corporis,  vel  aliunde  non  sit  impedimentum. 

4.  Unde  obiter  intelligitur  devotionem  il- 
lam,  quae  in  appetitu  sentiente  sentitur,  non 
esse  viris  spiritualibus  contemnendam,  nec 
esse  imperfectorum  propriam,  quia  et  ex  per- 
fectissima  et  altissima  contemplatione  sequi 
potest,  et  de  se  juvat,  et  disponit  hominem  ut 
facilius  et  constantius  contemplatione  fruatur. 
Quamvis  si  illa  sensibilis  delectatio  desit,  non 
propterea  putandum  est  orationem  vel  con- 
templationem  esse  imperfectam  ;  seepe  enim 
ex  dispositione  corporis  impeditur,  et  inter- 
dum  ex  dispositione  divina,  propter  varias  ra- 
tiones,  quse  facile  excogitari  possunt.  Neque 
vero  putandum  est  tunc  omnino  deesse  coope- 
rationem  appetitus  sensitivi ;  non  enim  ita  est, 
quia,  licet  appetitus  non  delectetur  ex  impe- 
rio  vel  efficacia  amoris,  aut  alterius  affectus 
voluntatis,  operatur  consentiendo  voluntati, 
et  operando  quod  jubet,  vel  condolendo  illi, 
vel  alio  simili  modo  ejus  affectum  imitando. 

5.  Contemplationem  ex  se  non  impedire  om- 
nem  corporis  motionem.  — Denique  hinc  etiam 
intelligitur,  per  contemplationem,  quantum- 
vis  perfectam,  non  impediri  omnem  corporis 
motionem  per  se  loquendo.  Patet,  quia  non 
tollit  operationem  phantasiee  et  appetitus, 
quee  sit  principium  illius  motus  ;  ergo  si  alio- 
qui  organa  corporis  disposita  sint,  et  aliquis 
motus  eorum  possit  esse  consentaneus  con- 
templationi  mentis,  ita  ut  illam  non  impediat, 
sed  potius  juvare  possit,  nihil  obstabit  esse 
talem  corporis  motionem  cum  altissima  men- 
tis  contemplatione.  Exemplum  optimum  est 
in  motu  linguee  :  quamvis  enim  mentalis  ora- 
tio  vel  contemplatio  per  se  non  requirat 
usum  vocis,  interdum  tamen  potest  contin- 
gere  ut  ex  efficacia  affectus  seu  contemplatio- 


ENTALI,  AC  DEV0T10NE. 
nis,  homo  prorumpat  in  aliquam  vocem  aut 
admirationis,  aut  laudis,  aut  humilis  petitio- 
nis,  qua3  non  solum  non  impediunt  contem- 
plationem  et  orationem  mentalem  perfectam, 
sed  interdum  ad  illam  juvant.  Nam,  licet  ab 
illa  prodeant,  ac  subinde  illam  supponant, 
nihilominus  per  easdem  voces  amplius  ex- 
citatur  mens ,  ut  ardentius  et  constantius 
tendat.  Sive  hoc  fieri  contingat  per  verba 
aliqua  prrescripta,  mente  retenta,  ut  profe- 
rendo  verbum  alicujus  psalmi,  vel  similia  ; 
sive  fiat  formando  verbum  ad  nutum  oran- 
tis,  etjuxta  affectum  quem  tunc  sentit,  et 
uterque  modus  solet  esse  usitatus,  et  valde 
utilis.  De  quo  videri  potest  August.,  Epist. 
121,  c.  9  ;  S.  Bonavent.  opusc.  de  Processu 
Religionis,  in  1,  c.  3  ;  et  D.  Thomas,  2.  2,  q. 
83,  art.  12. 

6.  Fundamentum  opinionis.  —  Ultimo  di- 
cendum  est  de  operationibus  partis  vegeta- 
tivse,  quodetiamin  argumento  quodam  supra 
relato,  c.  15,  petebatur.  De  his  etiam  operibus 
Abulens.  supra  affirmat,  omnino  impediii  in 
extasi  perfecta,  ex  eodem  fundamento,  quod 
scilicet  tales  operationes  sunt  vitales,  et  pen- 
dent  ex  actuaii  influxu  animae ;  ergo  potest 
esse  tanta  attentio  animae  ad  superiores  ac- 
tiones,  ut  ab  his  etiam  infimis  omnino  sus- 
pendatur.  Confirmaturaliquibus  experientiis  : 
una  et  quotidiana  est,  quia  ex  nimio  studio, 
vel  oratione,  et  attentione  mentis  videmus 
impediri  nutritionem  et  digestionem,  saltem 
ut  debilius  ac  remissus  fiat ;  ergo  potest  ita 
crescere  attentio  mentis,  ut  omnino  illa  opera 
impediat.  Altera  est,  quia  solet  homo  in  ex- 
tasi  multis  diebus  esse  sine  cibo  et  potu  ; 
interdum  etiam  videtur  esse  absque  motu 
cordis,  cessante  pulsu,  imo  vix  in  eo  depre- 
henditur  calor  vitalis,  sed  quasi  mortuus  ap- 
paret  ;  ergo,  etc. 

7.  Operavegetativce  animce ,  quce  proxime per 
qualitates  materiales  exercentur,  impediri  non 
posse  per  contemplationem.  —  NihilominusD. 
Thomas  2.  2,  q.  175,  art.  2,  censet  in  raptu 
non  suspendi  opera  vegetativse  partis  ;  idem 
habet  q.  13  de  Ver.,  art.  A,  ubi  rationemred- 
dit,  vel  quia  operationes  vegetativse  partis 
longius  distant  ab  operatione  intellectus  et 
phantasiae,  quam  opera  sensuum  externorum, 
vel  quia  actio  vegetativa  magis  naturalis  est : 
quse  ratio  magis  philosophica  videtur.  Dico 
ergo  opera  vegetativse  animee  exerceri  pro- 
xime  per  qualitates  omnino  materiales,  et 
agentes  necessario  alteratione  materiali,  et 
quoad   hanc   partem  impediri  non  posse  per 


CAP.  XIX.  UTRUM  CONTEMPLATIO  IN  RAPTU  YEL  EXTASI,  ETC 


contemplationem,  quia  illa  actio  non  pendet 
ex  attentione  ipsiusmet  animoe,  sed  ex  solis 
qualitatibus.  At  vero  quatenus  illa  actioju- 
vatur  per  actiones  spirituum,  et  per  vitales 
operationes  animse  attrahendi,  expellendi,  dis- 
tribuendi,  etc,  sic  multum  posse  impediri 
per  actus  mentis,  sive  contemplationis,  sive 
studii,  aut  mentalis  orationis  ;  et  hoc  solum 
ratio  et  experientise  adductse  probant.  Quod 
vero  quidam  dicunt,  talem  esse  posse  vim 
contemplationis,  ut  animam  realiter  a  corpore 
separet,  naturaliter  contingere  non  potest, 
nisi  per  discursum  temporis  materialiter  ita 
alteretur  corpus,  ut  dispositionem  necessa- 
riam  ad  unionem  cum  anima  amittat  ;  super- 
naturaliter  autem  fieri  a  Deo  potest,  non  ta- 
men  ex  vi  contemplationis  solius,  nisi  corpus 
etiam  immutetur,  vel  Deus  aliquid  superna- 
turale  adjuugat.  Quod  autem  quidam  dicunt, 
virtute  Dsemonis  fieri,  ut  in  hujusmodi  raptu 
anima  realiter  separetur  a  corpore,  et  postea 
iterum  uniatur,  commentitium  est,  et  contra- 
rium  veritati  fidei,  quae  docet  solum  Deum 
posse  animam  a  corpore  semel  separatam  ite- 
rum  illi  umre. 

CAPUT  XIX. 

U  TRUM  CONTEMPLATIO  IN  RAPTU  VEL  EXT4SI,  PROUT 
EST  IN  INTELLECTU,  SIT  OPERATIO  HUMANA  ET 
MERITI   CAPAX? 

1 .  Difficultas  qucestionis. —  Tota  difficultas 
praesentis  quaestionis  est  circa  libertatem  illius 
operationis ;  nam  in  caeteris  certum  est  ope- 
rationem  illam  esse  ab  homine  elicitam;  nam 
est  vera  operatio  vitalis  intellectus  et  volun- 
tatis.  Certum  item  est  contemplationem,  de 
qua  agimus  ,  esse  actum  supernaturalem  , 
ut  satis  in  superioribus  ostensum  est.  De  sola 
ergo  conditione  libertatis  queestio  superest, 
quae  ail  operationem  proprio  et  speciali  modo 
humanam  necessaria  est,  juxta  doctrinam  D. 
Thomse  1.  2,q.  1,  art.  1,  et  admeritum  etiam 
requiritur  ut  in  eadem  1.  2,  q.  114,  ostendi- 
tur,  et  in  3  p.,  q.  18  et  19,  attigimus.  Concur- 
runt  autem  in  hac  contemplatione  actus  et 
voluntatis  et  intellectus,  ut  supponimus,  et 
uterque  potest  interdum  fieri  sine  libertate, 
ut  in  motibus  primis,  et  tunc  neuter  dicitur 
proprie  actus  humanus ;  uterque  vero  tunc 
perfecte  fit  saltem  pro  statu  viae,  quando  li- 
bere  fit,  et  tunc  sunt  propriissime  actus  hu- 
mani.  Sunt  autem  Uberi  diverso  modo,  actus 
quidem  voluntatis  intrinsece  et  elicitive,  in- 


199 

tellectus  vero  imperative,  etper  denominatio- 
nem  ab  actu  voluntatis  :  dc  utroque  ergo 
dubitari  potest ;  de  intelleclu  dicemus  in  hoc 
capite,  et  de  voluntate  in  sequenti. 

2.  Principio  igitur  actus  intellectus,  qui  in 
raptu  intervenit,  non  videtur  esse  humanus, 
quia  non  est  ex  imperio  voluntatis,  sed  ex 
alia  causa  superiori,  quee  intellectum  vehe- 
menter  movet,  et  necessitat  ad  illum  actum. 
Nec  loquimur  nunc  de  supremo  illo  raptu, 
qui  per  visionem  beatam  esse  potest,  in  quo 
res  est  clara,  quia  illa  visio  nec  potest  esse 
ex  applicatione  voluntatis,  nec,  semel  habita, 
est  in  potestote  voluntatis  illam  removere. 
Sed  loquimur  de  abstraetiva  contemplatione 
supernaturali  tam  vehementi,  ut  absorbeat 
sensus  omnes  externos,  eosque  pro  tuncinep- 
tos  ad  actualiter  sentiendum  reddat,  non  mi- 
nus  quam  in  somno,  ut  Augustinus  dixit;  lib. 
de  Cur.  pro  mort.  agend.,  c.  12.  Quod  ergo 
contemplatio  haec  quoad  hunc  actum  intellec- 
tus  non  sit  actus  humanus,  videtur  sumi  ex 
D.  Thoma  2.  2,  q.  175,  art.  1  ;  nam  requirit 
ad  raptum,  quod  no.n  sit  ex  propria  inten- 
tione,  unde  illum  dicit  provenire  a  causis  ex- 
trinsecis,  ut  a  causa  corporali,  dsemone,  aut 
virtute  Dei  :  et  haee  tertia  causa  sola  habet 
locumin  contemplatione,  de  qua  tractamus. 
Et  licet  Cajetanus  ibi  notet  etiam  posse  esse 
extasim  a  causa  intrinseca,  ex  art.  2  ejusdem 
quaestionis,  tamen  illud  videtur  ad  summum 
intehigi  quantum  ad  affectum,  de  quo  solo 
expresse  loquitur  D.  Thomas  in  illo  art.  2,  et 
de  illo  postea  videbimus.  Idem  aperte  docet 
D.  Thomas,  q.  13  de  Verit.,  art.  1 ,  ubi,  in  cor- 
pore,  divinae  virtuti  tribuit  hunc  motum.  Unde 
infert,  in  solut.  ad  5,  talem  motum  non  esse 
meritorium  :  Opus  (inquit)  hominis,  ex  hoc 
quod  halet  ionitatem  rneriti,  exigit  quod  sit 
secundum  rationem  et  voluntatem  ;  sed  ionum 
quod  ei  confertur  in  raptu,  non  est  hujusmodi, 
uvde  non  oportet  quod  procedat  ex  voluntate 
humana,  sed  sola  virtute  divina. 

3.  Probatur  opinio  experientia. —  Secundo, 
probatur  experientiis,  quibus  constat  pati  spi- 
rituales  viros  hujusmodi  extasim  invitos;  sae- 
pe  enim  Deum  precantur  vehementer  ne  hu- 
jusmodi  raptum  pati  sinat,  praesertim  coram 
aliis,  ctnon  obtinent,sed  inviti  supra  se  ele- 
vantur,  utrefert  Mart.  Delrio,  libr.  2Inquisit. 
Magic,  q.  25;  non  est  ergo  voluntaria  actio 
illa ;  ergo  nec  libera  vel  humana  esse  potest. 
Tertio,  non  videtur  esse  tanta  vis  voluntatis 
nostrae,  ut  animam  et  intellectum  tam  vehe- 
menter  applicet   ad  attendendum,  ut   nihil 


200 


LIB.  II.  DE  0RATI0NE  MENTAU,  AC  DEVOTIONE. 


aliud  agere  tunc  aut  sentire  possit.  Nam  si 
hoc  esset  in  naturali  potestate  voluntatis  hu- 
manse,  unusquisque  nostrum  id  facere  pos- 
set,  si  vellet ;  at  constat  nos  id  non  posse, 
etiamsi  maxime  velimus ;  ergo  signum  est 
tunc  homines  non  se  applicare  ad  illum  ac- 
tum,  sed  ab  alio  agi. 

4.  Duplex  contemplatio.  — Prima  assertio  , 
contemplationem  fieri  cumperfecto  usurationis, 
quando  intellectus  in  operatione  abstrahit  ab 
omni  sensu.  —  Circa  hanc  elevationem  intel- 
lectus  duo  quseri  possunt.  Unum  est,  an  in 
tali  elevatione  sit  perfectus  usus  rationis  cum 
omni  perfectione  intellectualis  judicii ;  aliud 
est,  an  ipsamet  attentio  et  actualis  applicatio 
intellectus  sitlibera,  possitque  ex  imperio  vo- 
luntatis  provenire.  TJt  autem  distincte  loqua- 
mur,  distingnamus  duplicem  contemplatio- 
nem  :  unam,  quse  fit  elevando  intellectum  ad 
cognitionem  independentem  a  phantasmati- 
bus  ;  aliam,  quee  fit  servato  modo  naturali  co- 
gnoscendi,  cum  conversione  ad  phantasmata. 
Dico  ergo  primo  :  quando  intellectus  elevatur 
ad  cognoscendum  et  intelligendum  indepen- 
denter  a  sensibus  externis  et  internis,  contem- 
platio  fit  cum  perfecto  usu  rationis,  seu  cum 
integra  cognitione  intellectuali,  sive  sit  cum 
discursu,  sive  absque  illo,  modo  angeiico. 
Probatur  primo,  quia  illa  est  altissima  cogni- 
tio  intellectualis,  magis  participans  de  perfec- 
tione  intelligentise  angelicse,  quam  omnis  na- 
luralis  ususrationis  hominisvigilantis.  Secun- 
do,  quia  sicut  illa  cognitio  non  pendet  a  sen- 
sibus  in  suo  esse  et  fieri,  ita  nec  in  sua  per- 
fectione.  Tertio,  quiainillaintelligentia  cessat 
aperte  illa  ratio  de  dependentia  judicii  a  sen- 
sibus:  illa  enim  maxime  habet  locum  in  ea 
cognitione,  quas  ducit  originem  a  sensibus,  et 
in  eis  habet  principia  sua  :  at  haec  cognitio  non 
habet  originem  a  sensibus,  sed  est  mere  intel- 
lectualis.  Unde  ad  perfectionem  hujus  cogni- 
tionisintellectualis,  impertinens  est  quod  ho- 
mo  vigilet  aut  dormiat,  sed  seque  operetur  cum 
perfecto  usus  rationis. 

5.  Christum  Dominum,  et  Virginem  per 
scientiam  infusam  et  in  instanti  conceptionis  et 
in  sommo  mereri.  —  Idem  cum  probabilitateju- 
dicandum  de  Joanne  Baptista  et  Jeremia. — 
Exemplum  clarissimum  hujus  rei  est  anima 
Christi  Domini  operantis  per  scientiam  infu- 
satn,  ejusque  singularis  etexcellens  participa- 
tio  fuit  in  Beatissirna  Virgine  (ut  pie  credimus), 
vel  quando  in  somno  merebatur,  ut  alibi  di- 
ximuSj  vel  in  primo  instanti  conceptionis,  quan- 
do  per  proprium  actum  sanctificata  fuit ;  quia 


tunc  non  usa  est  sensibus  nec  phantasmati- 
bus  ad  cognoscendum  Deum,  quem  ex  tunc 
amare  incepit,  supernaturali  quidem  ac  divi- 
no,  liberotamenet  humano  modo,  utsuis  locis 
a  nobis  ostensum  est.  Item  credimus  Joannem 
Baptistam  ( et  de  Jeremia  idem  credibile  est ) 
illius  perfectionis  aliquo  modo  participem 
fuisse,  quatenus  in  utero  fuit  sanctificatus,  li- 
cet  non  ita  constet  an  illa  cognitio  fuerit  per 
se  infusa,  et  independens  a  sensibus,  vel  in 
illo  fuerint  sensus  divina  virtute  confortati  ad 
cooperandum  intellectui;  utroque  enim  modo 
facile  fieri  potuit  virtute  divina,  ut  per  se  no- 
tum  est.  Denique  addit  D.  Thomas,  q.  13  de 
Verit.,  art.  2,  ad  9,  talem  fuisse  contempla- 
tionem  Adae  in  sopore  a  Deo  llli  immisso,, 
quando  voluit  ex  costa  ejus  Evam  formare, 
quem  soporem  fuisse  cum  perfecta  cognitione 
et  intelligentia  mysteriorum  Dei,  in  3  part., 
q.  1,  art.  3,  in  Comment.  latius  dixi,  cum  D. 
Thom.  ibi  ad  5,  et  2.  2,  q.  2,  art.  7;  et  Hie- 
ron.,  adEphes.  5;  August.,  9  Genes.  ad  lit., 
cap.  19;  Tertull.,  lib.  de  Anim.,  c.  1,  et  aliis 
quos  ibi  retuii.  Imo  sentit  D.  Thom.,  in  illo 
loco  de  Veritv  cum  August.,  lib.  12  Genes. 
adlit,  hunc  modum  contemplationis  pure  in- 
tellectualisinterdum  communicari  aliis  Sanctis 
cum  perfecta  intelligentia  et  judicio,  circa  ea 
quse  revelantur. 

6.  Secunda  assertio:  posse  esse  perfectum 
actum  intelligendi  sine  libertate.  —  Adverten- 
ctum.  —  Dico  secundo  posse  esse  perfectum 
actum  intelligendi,  licet  non  sit  liber,  ut  pa- 
tet  in  visione  beata.  Et  extra  illam  potest  Deus 
infundere  talem  actum  intellectualis  contem- 
plationis  independenter  a  voluntate  recipien- 
tis,  ut  per  se  notura  est.  Potest  vero  etiam 
solum  actum  primum  infundere,  relinquendo 
usum  liberum  quoad  actum  secnndum,  ut  simi- 
liter  est  clarum  in  usu  scientiae  infusse  animai 
Christi.  Ideoque  adhoc  discernendunx,  estad- 
vertendum  cognitionem  hanc  posse  a  Deo  in- 
fundi  vel  per  modum  habitus  permanentis, 
vel  solum  in  transitu,  et  per  modum  actus. 
Priori  modo  data  est  Christo,  et  fortasse  soli 
( licet  de  Beatissima  Virgine  pie  credi  possit 
aliquid  participasse);  cuicumque  tamen  de- 
tur,  certum  est  infusionem  ipsius  habitus,  seu 
specierum  per  se  infusarum,  sine  libertate 
fieri ;  quia  cum  formaliter  non  consistat  in 
agendo,  sed  in  recipiendo,  non  requirit  for- 
malem  libertatem.  Nec  etiam  solent  tales  ha- 
bitus  infundi  preevia  dispositione  libera,utab 
illius  denominatione  libera  vocari  possit  talis 
infusio  ;    sed  vel  connaturaliter   dantur  ,    ut 


CAP.  XIX.  UTRUM  CONTLMPLATIO  1N  RAPTU  VEL  EXTASI,  ETC. 


201 


Christi  animee,  et  Beatis,  vel  mere  gratis  ad 
modum  cujusdam  praevenientis  gratiee.  At  ve- 
ro  in  actuali  usu  talis  habitus  liberlas  esse 
potest,  sive  sensus  operentur,  sive  clormiant, 
aut  quocumque  alio  modo  ligati  sint,  quia 
animam  tunc  in  ea  operatione  non  pendet  ab 
illis,  etalioqui  intelligit  cum  perfecto  judicio, 
ethabetillam  intelligentiam  per  modum  ha- 
bitus,  et  ideo  illa  utiturquando  vult,  quia  hsec 
est  proprietas  habitus,  et  nihil  tunc  est  quod 
necessitet  ad  exercitium  talis  actus.  Quod  in 
Christo  Domino  manifestum  est,  eadem- 
que  est  ratio  de  reliquis.  Quoad  specificatio- 
nem  vero  poterit  talis  actus  esse  necessa- 
riiis,  si  sit  actus  suentiee,  ut  fuit  in  Christo; 
si  autem  sit  actus  fidei,  erit  etiam  liber  hoc 
modo,  ut  jam  declaro. 

7.  Alius  modus  infundendi  contemplationem 
per  modum  actus  in  raptu ,  vcl  transitu.  — 
Alio  ergo  modo  potest  heec  contemplatio  in- 
fundiper  modum  actus  in  raptu  quodam,  vel 
transitu  ;  et  tunc  duo  sunt  distinguenda  : 
uunm  est  actualis  receptio  eorum,  quee  ho- 
mini  intellectualiter  repreesentantur,  quee  non 
est  receptio  solum  ipsius  actus  primi,  sicut 
est  in  habituali  infusione,  sed  est  actualis  ap- 
prehensio  vitalis  et  intellectualis  ;  aliud  est 
judicium  de  rebus  apprehensis  et  repreesen- 
tatis.  Primum  horum  certum  est,  tantum  esse 
ex  operatione  divina  sine  usu  libero  recipien- 
tis.  Patet,  tum  quia  ante  illam  operationem 
Dei  nullum  supponitur  internum  principium, 
quo  possit  homo  se  ad  iliam  apprehensionem 
applicare  ;  tum  etiam  quia  ante  apprehensio- 
nem  non  potest  supponi  judicium,  nec  sine 
preevio  judicio  potest  esse  usus  libertatis.  At- 
que  hoc  modo  dixit  Bonav.,  de  Processu  Re- 
lig.,  in  7,  cap.  48,  visionem  non  esse  per  se 
meritoriam.  Et  de  eadem  apprehensione  in- 
telligo  quod  dixit  Carthus.,  Opusc.  de  laud. 
vitae  solit.,  art.  36,  aliquando  ita  elevari  ad 
extasim,  vel  raptum,  intellectum  hominis,  ut 
ipse  non  possit  reniti,  utpote  libertate  arbi- 
trii  ad  horam  quasi  suspensa  ,  atque  sopita. 
Hoc  enim  facile  fieri  potest  quoad  attentio- 
nem  intellectus  ad  percipiendum  ea,  quee  in- 
terius  revelantur  atque  apprehenduntur. 

8.  Judicium  non  esse  liberum  quando  reve- 
latio  est  evidens.  — Quod  vero  spectat  ad  ju- 
dicium,  distinguendum  est ;  nam  potest  heec 
cognitio  esse  evidens  et  scientifica,  ut  si  reve- 
latio  illa  pertineat  ad  scientiam  infusam,  vel 
ad  prophetiam  evidentem  aliquo  modo  ;  vel 
potest  esse  obscura  revelatio,  et  manens  in- 
tra    propriam  rationem   fidei  :    quantumvis 


enim  fiat  revclatio  per  species  per  se  infusas, 
et  sine  dependentia  a  sensibus,  potest  esse 
obscura,  qualis  fuit  in  Angelis  in  primo  ins- 
tanti  creationis,  et  talis  esse  potuit  in  Adamo 
in  sopore  illo,  Genes.  2,  si  verum  est  illam 
fuisse  pure  intellectualem  revelationcm,  et 
independentem  a  phantasmatibus,  ut  paulo 
ante  ex  D.  Thoma  retuli.  Nam  quod  obscura 
fuerit,  videtur  per  se  credibilius,  quia  non 
transcendit  veram  fidem  ,  juxta  sententiam 
multorum  Patrum,  quos  retuli  citato  loco. 
Quando  ergo  revelatio  est  evidens,  judicium 
non  est  liberum,  nec  quoad  specificationem, 
quia  evidentia  infcrt  necessitatem  contra- 
riam  ;  nec  etiam  quoad  exercitium,  quia  (  ut 
ex  priori  puncto  supponitur  )  intellectus  ex 
necessitate  est  applicatus  motione  divina  ad 
attendendum  et  actualiter  apprehendendum 
tale  objectum,  seu  talem  veritatem.  Intellec- 
tus  autem,  actu  attendens  et  apprehendens 
veritatem  sub  lumine  evidenter  ostendente 
illam,  non  potest  suspendere  assensum  il- 
lius,  quia  est  potentia  naturaliter  agens,  nec 
in  hoc  subditur  voluntati,  quando  aliunde 
ex  necessitate  movetur  ad  attendendum  ;  er- 
go. 

9.  E  contra  jndicium  esse  liierum,  si  reve- 
latio  est  obscura.  —  At  vero  quando  revela- 
tio  est  obscura,  judicium  est  liberum,  quia 
est  per  assensum  fidei ;  nam  et  est  obscurius, 
et  auctoritate  Dei  reveiantis  nititur,  non  enim 
potest  habere  aliud  motivum  ;  est  ergo  fides ; 
at  fides  libera  est,  ut  constat  ex  2.  2,  q.  2, 
art.  9.  Nec  in  illo  casu  est  ulia  causa  necessi- 
tans  intellectum,  quia  nec  medium  aut  lumen 
obscurum  infert  necessitatem,  ut  est  per  se 
clarum,  nec  Deus  solus  ut  motor  extrinsecus 
tunc  infert  illam  :  quia,  licet  possit,  est  pree- 
ter  exigentiam  talis  actus,  et  luminis  ac  po- 
tentiee,  et  preeter  omnem  rationem  conve- 
nientis  providentiee.  Et  ideo  sine  causa  vel 
fundamento  probabiii  id  assereretur.  Est  ergo 
illud  judicium  ex  motione  voluntatis;  ergo 
est  liberum,  quia  ipsa  voluntas  tunc  non  ne- 
cessitatur  ad  suum  actum,  quo  intellectum 
determinat.  Quod  simili  dilemmate  convinci 
potest :  aut  enim  necessitaretur  ab  objecto, 
et  hoc  non  ,  quia  est  obscurum,  et  ideo  in 
illo  non  ostenditur  omnis  ratio  boni ;  aut  a 
Deo,  et  hoc  non  ,  jquia  est  extra  rationem 
providentiee  debitee  et  consentaneee  potentiee 
liberee,  ut  sequenti  cap.  dicetur.  Et  heec  de 
priori  et  puriori  contemplatione. 

10.  Assertio:  posse  esse  perfectum  usum  ra- 
tionis  in  contemplatione,  quce  fit  cum  conver- 


202 


LIB.  II.  DE  ORATIONE  MENTALI,  AG  DEVOTIONE. 


sione  ad  phantasmata.  —  De  contemplatione 
ergo,  quse  est  cum  conversione  acl  phantasma- 
ta,  dicendum  imprimis  est,  in  illa  etiam  esse 
posse  perfectum  rationis  usum,  non  solum 
quoad  apprehensionem,  et  actualem  repree- 
sentationem  rerum  quee  cogitantur,  sed  etiam 
quoad  plenum  judicium  de  veritate  contem- 
plata,  sive  speculativa  sit,  sive  practica.  Hanc 
assertionem  censeo  certam  ;  potest  autem  in- 
telligi  dupliciter  :  primo,  de  possibili  exgra- 
tia  extraordinaria,  et  quasi  miraculosa  ;  alio 
modo  de  possibili  naturaliter,  seu  modo  con- 
naturali ,  supposita  priori  gratia  ,  et  virtute 
homini  data  ad  intendendum  divinis  cum  tam 
vehementi  attentione  mentis.  Et  utroque  mo- 
do  censeo  veram  assertionem.  Prior  modus 
habet  locum  in  somno  corporali ;  nam  potest 
tunc  Deus  elevare  intellectum  et  phantasiam 
usque  ad  perfectam  intelligentiam  cum  judi- 
cio  rationis.  Potestque  hoc  probari  exemplo 
Adse,  cum  in  sopore  a  Deo  revelationem  ac- 
cepit ;  nam  tunc  dormisse  corporaliter  signi- 
Jcat  D.  Thomas,  1  p.,  q.  97,  art.  2,  argum. 
2;  et  Magist.  ac  reliqui  Scholastici,  in  2,  d. 
18;  et  Patres  communiter  ita  loquuntur,  et 
significat  Scriptura  ,  Gen.  2 ,  v.  20  et  21 ,  ut 
latius  expendit  Epiph.,  haeres.  47,  ubi  de  ex- 
tasi  somni  locum  illum  interpretatur,  et  in  ea 
dicit  habuisse  Adamum  perfectam  intelligen- 
tiam;  idemque  sentit  Hieronym.  in  Queestio- 
nibus  Hebraicis,  in  Gen.  Quod  vero  supra  ex 
D.  Thoma  referebamus,  tunc  fuisse  elevatum 
Adamum  ad  intelligendum  sine  conversione 
ad  phantasmata,  incertum  est,  et  minime  ne- 
cessarium  ,  quia  illa  revelatio  non  excessit 
cognitionem  fidei,  ut  ostendi  in  1  tom.  tertise 
partis,  in  Comment.,  circa  solut.  ad  5,  et  fuit 
de  objecto  aliquo  modo  sensibili,  nimirum  de 
mysterio  Incarnationis  futuro,  et  reprsesenta- 
to  per  conjunctionem  viri  cum  foemina,  et 
potuit  facile  fieri  modo  homini  accommoda  - 
to,  scilicet  cum  cooperatione  phantasiae,  non 
obstante  somno  corporali  ,  ut  ex  sequenti 
exemplo  magis  patebit. 

11.  Aliud  exemplum  est  ex  3  Reg.  3,  et  2 
Paralip.  1,  ubi  Deus  dicitur  apparuisse  Salo- 
moni  per  somnium  nocte,  et  dixisse  illi :  Pos- 
tula  quod  vis,  ut  dem  tibi ;  Salomonem  autem 
petiisse  sapientiam,etplacuisse  petitionem  Do- 
mino,  et  ideo  illi  promisisse  perfectam  sapien- 
tiam  cum  aliis  quamplurimis  bonis.  Ex  qua 
narratione,  et  ex  longo  sermone  Salomonis 
ad  Deum,  constat  ipsam  habuisse  perfectissi- 
mum  discursum  et  judicium  cum  considera- 
tione  divinee  majestatis,  et  benetlciornm  ejus, 


et  propria3  infirmitatis  ac  necessitatis  in  illo 
regiostatu,  in  quo  erat  constitutus  ;  et  ex  hoc 
perfecto  discursu  ac  judicio  petitionem  illam 
Deo  proposuisse,  et  ideo  illi  placuisse  ;  ergo, 
non  obstante  somno  corporis,  elevata  fuit 
mens  ejus,  ut  perfectam  rerum  apprehensio- 
nem  et  judicium  habere  posset. 

12.   Vana  expositio.  —  Verumtamen  multi 
graves  auctores,  ne  admittant  in  vero  somno 
corporali  esse  posse  usum  rationis  cum  per- 
fecto  judicio  et  libertate,  varie  locum  illum 
exponunt.  EtimprimisD.Thomasl.  2,q.  113, 
art.  3,  ad  2,  ait  non  habuisse  tunc  Salomo- 
nem  actum  aliquem  liberum,  quo  sapientiam 
meruerit ,  vel  ad  iilam  se  disposuerit ;   sed 
tunc  declaratum  ei  fuisse,  quod  a  Deo  sapien- 
tiam    acciperet   propter  bonum   desiderium 
ejus  ,  quod  antea  habuerat.  Verumtamen  et 
D.  Thomas  ipse  in  illa  explicatione  non  per- 
severat,  et  impugnare  illam  possumus.  Pri- 
mo,  quia  divinat;  quod  enim  Salomon  prius 
habuerit  tale  desiderium,  aut  quod  a  Deo  an- 
tea  sapientiam  postulasset,  in  Scriptura  non 
legitur,  nec  in  illis  verbis  significatur ;  ergo 
sine  fundamento  asseritur.  Secundo,  quia  re- 
pugnat  narrationi  quse  in  prsedicto  loco  fit. 
Expresse  enim  dicitur  ibi,  dialogum  illum  in- 
ter  Deum  et  Salomonem  accidisse  in  illo  som- 
no,  et  non  preecessisse  antea :  Apparuit  ( in- 
quit )  Dominus  Salomoni  per  somnium  nocte, 
dicens :  Postula  quod  vis,  etc.  ;  tunc  ergo  lo- 
cutus  est  Salomoni  Deus,  et  tamen  statim 
subjungitur :  El  dixit  Salomon,  etc.  :  Tu  fe- 
cisti  cum  servo  tuo  misericordiam,  etc,  usque 
ad  illud  :  Placuit  ergo  sermo  coram  Domino, 
etc. ;  et  tandem  postquam  Deus  promissio- 
nem  suam  absolvit,  subjungitur:  Et  evigila- 
vit  Salomon,  etc.  Non  videtur  ergo  posse  du- 
bitari  quin  totus  ille  dialogus  ,  quocumque 
tandem    modo    iutelligatur  ,  tempore  iliins 
somni  peractus  sit.  Unde  etiam  constat,  in  il- 
lomet  tempore  infusam  fuisse  sapientiam  Sa- 
lomoni.  Nam  cum  Deus  dixit  Salomoni :  Pete 
quod  vis ,  certe  nondum  Salomon  petitionem 
illam  fecerat ,  propter  quam  ei  data  est  sa- 
pientia.  Quod  ergo  ibi  de  prseterito  dicitur  : 
Ecce  feci  tibi  secundum  sermones  tuos,  et  dedi 
tibi  cor  sapiens ,  etc.  ,  non  ideo  ita  narratur, 
quia  ante  somnum  ilium  Deus  jam  illi  dedis- 
set  heec  dona,  sed  quia  jam  tunc  iila  dederat, 
statim  ac  Salomon  optionem  fecit,  et  petitio- 
nem  fudit,  ut  patet  ex  illis  verbis  :  Quia  p<s- 
tulasti  vcrbum  Jtoc. 

13.  Besponsio  ex  D.  Thoma.  — Non  proba- 
tur  explicatio.  — Responderi  vero  potest  ex 


CAP.  XIX.  UTRUM  CONTEMPLATIO  IN  IUPTU  VEL  EXTASl,  ETC. 


203 


eodem  D.  Thoma  2.  2,  q.  154,  art.  5,  ad  1, 

et  queest.  28,  de  Verit.,  articul.  3,  ad  7,  ve- 
rum  quidem  esse  sapientiam  fuisse  infusam 
Salomoni  dormienti ,  et  propter  dispositio- 
nem  quam  in  illo  somno  habuit,  nihilominus 
illam  dispositionem  non  fuisse  per  motum  li- 
berum,  nec  cum  judicio  rationis  quod  tunc 
haberet,  sed  fuisse  in  se  ac  formaliter  indeli- 
beratum  motum ,  habuisse  tamen  rationem 
dispositionis.  et  alicujus  meriti ,  quia  proces- 
sit  ex  virtute  relicta  a  bono  desiderio  libero 
habito  in  vigilia ,  sicut  pollutio  in  somnis  est 
culpabilis  ratione  actus  preecedentis.  Quee  res- 
ponsio  non  displicet  Bonav.  etRich.  etAlens. 
infra  citandis,  eamque  significat  August.,  licet 
non  satis  explicet,  1.  12  Genes.,  ad  lit.,  c.  15, 
in  fin.  Verum  neque  hoc  modo  defenditur 
recte  illa  explicatio.  Primo,  quia  etiam  id  to- 
tum  quod  de  preecedenti  dispositione,  ac  me- 
rito  dicitur,  sine  testimonio  Scripturee  dicitur. 
Secundo,  quia  eisdem  verbis  Scripturee  satis 
significatur,  illos  actus  Salomonis,  qui  ibi 
narrantur,  fuisse  liberos,  ut  statim  pondera- 
bimus.  Tertio,  quia  motus  non  liberi,  qui  in 
dormientibus  accidunt  naturaliter ,  revera 
non  sunt  meritorii  vel  demeritorii  ratione  ac- 
tuum  preecedentium,  neque  homo  est  dignus 
majori  poena  propter  externam  pollutionem 
quam  dormiens  patitur,  quam  fuerit  ratione 
culpee,  quee  preecessit  in  vigiiia;  unde,  licet 
post  illam  culpam  postea  ex  accidenti  impe- 
diretur  somnus,  vel  pollutio  in  illo,  ejusdem 
poenee  reatus  maneret. 

44.  Responsio  Abulensis. — Aliter  igitur  res- 
pondet  Abul.,  3Reg.  3,  q.  4, 12  et  13,  et  lib.  2 
Paral.,  c.  1,  q.  19  et  20,  nec  Deum  vere  esse 
locutum  Salomoni,  nec  Salomonem  aliquid  ele- 
gisse,  aut  postulasse,  aut  meruisse,  sed  hsec 
omnia  tantum  in  somnio  accidisse,  id  est,  som- 
niasse  Salomonem  quodDeus  sibi  loqueretur, 
et  quod  ipse  responderet,  petendo  et  eligendo 
sapientiam,  et  quod  hoc  Deo  placuisset,  ac 
subinde  somniasse  se  habuisse  judicium  ra- 
tionis,  et  electionem,  non  tamen  habuisse. 
Quod  si  inquiras  ad  quid  Deus  immisit  som- 
nium  illud  Salomoni,  si  revera  non  ita  erat 
quod  ipse  somniabat,  respondetidem  auctor 
id  fecisse  Deum,  tum  ut  Salomon  cognosce- 
ret  quale  donum  a  Deo  accepisset ;  tum  etiam 
ut  Deus  signifiearet  nobis,  se  esse  bonorum 
omnium  auctorem,  sibique  esse  placitam  ele- 
ctionem  et  petitionem  bonam,  et  se  non  so- 
lum  talia  optata  implere,  sed  etiam  superare. 
Atque  hanc  sententiam  probat  Bened.  Perer., 
lib.  2  de  Observat.  somn.,  q.  9  et  10,  etlib.  d 


in  Dan.,  q.  7,  quibus  locis  pro  constanti  sup- 
ponit,  non  posse  in  somnis  esse  verum  liberi 
arbitrii  usum,  etiamsi  ex  parte  intellectus 
possit  esse  expedita  vis  ratiocinandi  et  dis- 
currendi;  namhaec  non  sufficit  ad  libertatem 
plenam  voluntatis,  sed  necessaria  est  solutio 
omnium  sensuum  et  potentiarum,  ita  ut  sit 
ipse  homo  qui  tunc  agit,  nec  aliunde  agatur, 
sitque  dominus  sui,  quod  in  sommo  (inquit) 
nequaquam  evenit. 

15.  Non  probatur  explicatio.  —  Heec  vero 
interpretatio  mihi  non  placet,  quia  proprieta- 
tem  verborum  Scripturee  non  tenet,  sed  ad 
sensum  valde  improprium  illa  detorquet  sine 
necessitate  vel  fundamento.  Assumptum  pa- 
tet,  nam  Scriptura  non  dicit  Salomonem  som- 
niasse  Deum  sibi  loqui,  et  seloqui  adDeum: 
sed  dicit  Deum  fuisse  locutum  Salomoni  per 
somnium  nocte  ,  et  Salomonem  dixisse  ad 
Deum,  et  placuisse  Deo  sermonem  Salomo  - 
nis,  etc.  At  hoc  longe  diversum  est  in  rigore 
et  proprietate  sermonis,  alias,  cum  Matth.  1 
et  2dicitur  Angelus  locutus  in  somnisJoseph, 
non  oporteret  dicere  vere  Angelum  fuisse  lo- 
cutum,  sed  Joseph  illud  somniasse,  et  ita  de 
alhs  Scripturee  locis ;  quod  valde  absurdum  es- 
set,  ut  constat.  Praeterea  consequenter  dicen- 
dum  esset,  verba  illa  :  Ecce  feci  tibi  secundum 
sermones  tuos,  et  deditibi  cor  sapiens  et  intelli- 
gens,  etc,  non  significare  ita  factum  esse,  sed 
solum  Salomonemhoc  somniasse;  nam  est  ea- 
dem  ratio  omnium  illorum  verborum  :  illud 
autem  absurdissimum  est,  alias  non  constaret 
ex  illa  narratione  Salomonem  habuisse  sa- 
pientiam  infusam,  ac  promissionem  quee  ibi 
narratur ;  nec  denique  ex  illa  historia  habe- 
remus  certitudinem,  quod  aliquid  eorum  quee 
ibi  narrantur,  revera  factum  sit,  prseter  hoc 
solum  quod  Salomon  illa  omnia  somniavit. 
Unde  posset  quis  dicere,  cum  postea  subjun- 
gitur :  Evigilavit  Salomon,  et  intellexit  quod 
esset  somnium ,  intellexisse  Salomonem  se 
fuisse  omnia  illa  somniatum,  et  nihil  eorum 
re  ipsa  gestum  esse,  preeter  somnium,  quia 
in  ceeteris  non  est  major  ratio  de  uno  quam 
de  alio.  At  hoc  dici  nullo  modo  potest,  nam 
est  contra  sensum  omnium  Patrum  et  totius 
Ecclesiee,  et  contra  veritatem  Scripturee;  nam 
illa  est  historicanarratio,  non  solum  quantum 
ad  hoc,  quod  Salomon  somniaverit,  sed  etiam 
quod  in  illo  somno  talia  dona  receperit,  et 
consequenter  quoad  ceetera.  Et  certe  in  Jib.  2 
Paral.  1,  ita  omnia  narrantur,  ut  nulla  fia 
mentio  somnii,  sed  absolute  facta  esse  dican- 
tur;    estque   narratio   historica,   ac  subinde 


204 

omnino   propria 


LIB.  II.  DE  ORATIONE  MENTALI,  AG  DEVOTIONE. 
cui  proprietati  non  repu-     et   hic  sensns  verus 


gnat,  quod  de  somno  additur  in  alio  loco;  er- 
go  proprietas  verborum  omnino  tenenda  est. 
Ad  illud  vero  quod  de  libertate  arbitrii  dice- 
batur,  mox  respondebimus,  nam  contrarium 
illo  exemplo  nos  intendimus  demonstrare. 

4 6.  Alia  responsio. —  Quibus  modis  potest  ex- 
plicari  somnus  Salomonis.- — Vera  explicatio. 
— Alii  ergo  ex  eodem  fundamento  respondent 
ad  locum  illum,  somnum  ilJum  Salomonis  non 
fuisse  corporalem,  sed  spiritualem,  seu  pro- 
pheticum,  qualishabeturinextasi,etinterdum 
in  Prophetis ,  cum  propheticam  revelationem 
recipiunt.  Hoc  responsum  habet  etiam  D. 
Thomas,  in  4.  2,  ubi  supra,  et  d.  q.  et  art.  de 
Verit.,  ad  6.  Duobus  autem  vel  tribus  modis 
potest  intelligi.  Primo,  quod  Salomon  non 
dormiret  corporaliter,  quando  Deus  ad  lo- 
quendum  cum  illo  accessit.  Et  hoc  neque  ne- 
cessarium  est,  neque  communiter  receptum, 
neque  consonat  verbis  Scripturae,  ut  ex  se- 
quenti  puncto  a  fortiori  constabit.  Secundo, 
intelligi  potest  dormiisse  quidem  cum  Deus 
illi  coepit  loqui,  Deum  autem  locutione  sua 
excitasse  illum,  et  tunc  potuisse  libere  atten- 
dere  et  operari,  sicut  de  Samuele  legimus  4. 
Reg.  3  ;  verum  contra  hoc  vehementer  urgent 
verba  illa  ,  quse  post  totam  narrationem  sub- 
junguntur  :  Igitur  evigilavit  Salomon,  et  in- 
tellexit,  etc. ;  evigilare  enim  proprienon  dici- 
tur  quis ,  nisi  cum  a  oorporali  somno  excita- 
tur  ;  prsecessit  ergo  totus  ille  sermo  inter 
Deum  et  Salomonem  durante  somno  corpo- 
rali  Salomonis,  qui  postea,  illo  finito,  vigi- 
lare  ccepit.  Deinde  quamvis  somnium  seepe  si- 
gnificet  revelationem  divinam,  ut  patet  Nu- 
mer.  24  ,  et  seepe  in  Scriptura  ,  nihilominus 
connotat  ex  parte  subjecti  ,  quod  fiat  homini 
dormienti ,  nam  inde  translata  estvox;  som- 
nium  enim  proprie  significat  repreesentatio- 
nem  seu  cogitationem,  qua?  tempore  somni 
corporalis  in  nobis  excitatur,  et  inde  translata 
est  vox  ad  significandam  locutionem  vel  reve- 
lationem  aliquam  Dei ;  connotat  vero  quod  in 
homine  dormiente  fiat ,  alias  non  esset  cur 
somnium  vocaretur.  Cum  ergo  ibi  dicatur 
Deum  locutum  esse  Salomoni  per  somnium 
nocte,  oportet  intelligere  durante  corporali 
somno  locutum  fuisse  Deum  ,  non  excitando 
dormientem,  sed  in  quiete  somni  illius  men- 
tem  illuminando.  Atque  ita  potest  tertio  modo 
intelligi,  somnium  illud  fuisse  propheticum  et 
spirituale,  id  est,  per  divinam  locutionem  in- 
ternam  et  mentalem,  non  excludendo  corpo- 
raleua  dormitionem,  sed  illa  durante  factum  ; 


est,  eumquc  supponit 
Augustinus,  loco  citato,  et  Patres  et  Doctores 
statim  citandi ;  ex  illo  tamen  non  excluditur, 
sed  confirmatur  potius  nostra  sententia ,  ut 
constat. 

47.  Patet  igitur  Salomonem,  eo  tempore 
quo  corporaliter  dormiebat,  percepisse  locu- 
tionem  Dei ,  non  auribus  corporis ,  ut  bene 
probat  Abulensis  supra  ,  nemine  contradi- 
cente,  et  similiter  ipsum  Salomonem  corde, 
non  ore  corporis  orasse  ad  Deum.  Quod  au- 
tem  illa  petitio  Salomonis  fuerit  tunc  ex  libera 
electione  profecta,  testantur  expresse  Dionys. 
Carthus.  et  Hugo  Card.,  3,  Reg.  3,  et  indicant 
Gloss.  interlin.,  et  Ordinar.,  et  Lyran.  Et  ex 
Scholasticis,  Alex.  Alens.,  4p.,  q.  101,  m.  3, 
art.  3,  §  2  ad  I,  alias  q.  28,  m.  5,  art.  3,  §  3, 
ubi  in  secunda  responsione  ait,  viguisse  tunc 
in  Salomone  rationem  superiorem  preeter  or- 
dinarium  natura?  cursum.  Idem  Bonav.,  2,  d. 
25,  2  p.  distinctionis,  q.  ult.,  ad  argum.  Et 
Richar.,  Quodlibet.  4,  q.  47,  ad  ultimum, 
probabile  censet  habuisse  tunc  Salomonem 
liberum  arbitrium  per  gratiam  ;  idem  signi- 
ficarunt  Glossa  interlinealis  ad  verba  illa  : 
Postula  quod  vis ;  addit  enim :  Dei  gratia  libe- 
rum  hominis  exquirit  arbitrium :  et  revera  hoc 
significant  in  rigore  illa  Dei  verba,  quae  non 
referuntur  proprie  ad  tempus  prseteritum,  sed 
ad  illud  ipsum ,  in  quo  Deus  cum  Salomone 
loquebatur.  Preeterea  frequenter  Patres  docent 
Salomonem  vere  orasse  tunc,  et  per  orationem 
impetrasse,quodnon  fit  sinelibertate.  Amb., 
Apol.  2  proDavid,  c.  4,  de  Salomone  ait :  Sa- 
pientiam  postulavit,  ut  quam  non  habebat  acci- 
peret,  et  infra :  Neque  enim  Mbere  se  credidit 
quodpoposcit;  ubi  aperte  loquitur  de  illo,  tan- 
quam  de  eo  qui  ratione  et  libertate  tunc  ute- 
batur,  et  quod  tunc  meruerit,  significat  infra 
dicens:  Offendit  in  tantum,  ut  etiam  quod  me- 
ruerat,  amiserit :  etinPsalm.  118,  Octon.  18, 
in  fme,dicit,  orasse  tunc,tt  promeruisse.  Quin 
potius  octon.  2,  vers.  2,  ait  de  eodem  Salomo- 
ne  :  Ex  toto  corde  exquirens  Deum  sapientiam 
postulavit,  et  quia  non  opes  sibi  regias,  sed  di- 
vincB  munus  gratue  depoposcit,  accipere  meruit 
sapientice  disciplinam.  Tertull.  etiam,  lib.  4 
contra  Marci.,  c.  45,  aperte  sentit  habuisse 
tunc  Salomonem  liberam  electionem,  dicens  : 
Quia  permissa  sibi  optione,  maluit  ea  postulare 
qwa  sciebat  Deo  grata,  prceter  sapientiam  me- 
ruit  etiam  divitias  consequi.  Ad  eum  modum 
loquitur  Eucher.,  q.  2,  in  3 lib .  Regum,  di- 
cens  ,  Salomonem  deprecatum  esse  Deum, 
etc.   Denique  narratio  Scripturae ,  sincere  et 


CAP.  XIX.  UTRUM  CONTEMPLATIO  IN  RAPTU  VEL  EXTASI,  ETC. 


20; 


in  proprietate  intellecta,  hoc  apcrte  signifi- 
cat,  et  nnlla  est  necessitas  fugiendi  planum 
sensura  ;  ergo  rctinendus  est  ,  maximc  in 
historica  narratione. 

18.  Objectio.  — Responsio.  — Ratio.  —  Ad- 
huc  vero  dicere  quis  potest  tunc  elevjitam 
essc  mentemSalomonis  ad  intelligendum  sine 
conversione  ad  phantasmata,  fuisseque  reve- 
lationem  illam  mere  intellectualem,  ac  per  se 
infusam,  et  ita  ex  illo  loco  non  probari  quod 
intendimus.  Respondemus,  licet  hoc  non  sit 
impossibile,  non  esse  tamen  admodum  credi- 
bile  :  primo,  quia  illa  tam  perfecta  mentis  ele- 
vatio  valde  extraordinaria  est,  et  tunc  ad  in- 
tentum  effectum  non  erat  necessaria;  secun- 
do,  quia  nullum  est  verbum  in  illo  loco  Scrip- 
turse,  ex  quo  tam  perfecta  cognitio  possit  col- 
ligi ;  imo  cum  illa  dicatur  apparitio  Dei  per 
somniura,  significatur  esse  per  phantasmata; 
nam,  teste  Hieronymo,  Dan.  1,  visiones  et 
somnia  dici  solent,  quibus  per  symbola  quce- 
dam  et  cenigmata  futura  monstrantur.  Tertio, 
considerato  toto  sermone  Salomonis,  qui  fuit 
de  rebus  sensibilibus,  quse  ante  oculos  versa- 
bantur,  non  est  verisimile  factam  fuisse  tunc 
abstractionem  ab  omni  phantasmate. 

19.  Ratio.  —  Ratione  denique  ostenditur 
hoc  non  repugnare,  probando  simnl  assertio- 
nem,  quia  per  divinam  gratiam  facillime  fieri 
potest,  ut  mens  hominis  dormientis  habeat 
perfectum  mentis  judicium,  vel  elevando,  vel 
confortando  potentias  internas,  vel  certe  cla- 
rificando  phantasiam,  et  vapores  omnes  qui 
illam  in  somno  impediunt  depellendo,  con- 
servatis  sensibus  externis  in  eadem  disposi- 
tione,  quam  in  naturali  somno  habent.  Ad 
hunc  enim  modum  same  fiunt  propheticse  re- 
velationes,  ut  exponit  late  D.  Thomas  2.  2, 
q.  173,  art.  2  et  3,  et  fieri  possunt  non  tan- 
tum  quoad  apprehensionem,  sed  etiam  quoad 
judicium :  quamvis  enim  hoc  posterius  magis 
supernaturale  et  extraordinarium  sit,  non  ita 
repugnat  utratio  aliqua  implicationis  vel  con- 
tradictionis  excogitari  possit. 

20.  Error  Montani  et  Priscillce. — Probatur 
ergo  assertio  intellecta  de  somno  prophetico 
(quem  sensum  hic  magis  intendimus),  quia 
ille  somnus  idem  est  quod  extasis,  et  in  eo 
exteriores  omnes  sensus  etiam  ligati  sunt. 
Quod  ergo  in  illo  possit  esse  perfectum  judi- 
ciura  rationis  absque  novo  miraculo,  plane 
testatur  D.  Thomas  in  locis  supra  citatis,  nam 
quod  negat  de  somno  corporali,  fatetur  de 
prophetico  ;  et  in  illo  somno  putat  potuisse 
Salomonem   habere  perfectam  rationem  et 


Libertatem.  Idcmque  probnri  potest  ex  sopore 
Adae  ;  nam,  licet  fuerit  simul  somnus  et  exta- 
sis,  a  fortiori  sumetur  argumcntum  ;  nam  si 
utrumque  simul  non  impedit  libertatem,  nec 
sola  extasis  impediet.  Ulum  Adami  soporem 
extasim  fuisse  certum  est,  ut  supra  notat  Abu- 
lensis,  ex  communi  Patrum  sententia,  quos 
in  1  tom.  tertine  partis  retulimus.  Est  item  ve- 
risimilius  cognitionem .  et  inteliigentiara , 
quam  tunc  habuit,  fuisse  cum  conversione 
ad  phantasmata,  etmodo  naturali  quoad  spe- 
cies  quibus  utebatur,  quia  non  oportet  multi- 
plicare  miracula,  vel  extraordinarias  gratias 
sine  causa;  hic  autern  nulla  est,  et  omnia, 
quae  Sancti  docent  de  revelatione  Incarnatio- 
nis  ibi  facta  Adse,  et  de  fide  illius  de  tanto  mys- 
terio,  nihil  aliud  probant,  cum  tamen  certum 
sit  tunc  habuisse  Adam  perfectum  usum  ra- 
tionis,  sine  quo  veram  fidem  tunc  concipere 
non  potuisset.  Unde  Rupert.  ibi :  Sopor  (in- 
quit)  quem  Deus  Adamo  immisit,  non  claudere 
vigilias  rationis  debuit,  sed  obseratis  quinque 
sensibus  corporis,  sensummentis  liberum  reli- 
quit,  ut  scire  possct  quid  erga  se  faceret  om- 
nium  artifex  sapientia.  Idem  dicendum  exis- 
timo  de  omni  vera  revelatione  a  Deo  facta  in 
raptu  prophetico,  cum  intelligentia  et  assensu 
eorum  quse  videntur.  Nam  ibi  intervenit  vera 
cognitio  et  vera  fides,  et  postea  homo  recor- 
datur  se  non  solum  apprehendisse  illa  obje- 
cta,  sed  illis  assensum  prsebuisse,  nec  postea 
deliberat  an  credenda  sint,  et  ut  vera  reti- 
nenda,  sed  ut  revelata,  vera,  et  jam  credita 
reprresentantur ;  intercessit  ergo  ibi  verum 
ac  sufficiens  rationis  judicium.  Atque  hacra- 
tione  damnatur  error  Montani  et  Priscilke,  di- 
centium  Prophetas  non  intellexisse  quee  pro- 
phetabant,  sed  perturbata  mente  ea  enuncias- 
se,  atque  accepisse. 

21.  Differentia  inter  liunc  somnum,  et  mere 
corporalem. — Ratio  vero  facile  reddi  potest  ex 
differentia  inter  hunc  somnum  et  mere  cor- 
poralem,  quem  notat  Abul.,  Genes.  13,  q. 
356  et  400,  sumiturque  ex  Rernar.,  serm.  52 
in  Gantica,  cujus  verba  infra  referemus;  nam 
in  corporali  somno  incipit  impedimentum  a 
sensibus,  et  procedit  usque  ad  intellectum, 
ubi  terminatur ;  in  hoc  vero  abstractio  et  ele- 
valio  animae  incipit  ab  intelligentia,  et  ex  ejus 
vehementia  tandem  impediuntur  exteriores 
sensus,  ne  aliquid  percipere  valeant.  Unde 
fit,  ut  in  corporeo  somno  naturaliter  impe- 
diantur  functiones  mentis  et  interioris  sensus, 
ligatis  sensibus  externis,  quia  hoc  impedi- 
mentum  nascitur  ex  vaporum  abundantia  as- 


206 


LIB.  II.  DE  ORATIONE  MENTALI,  AC  DEVOTIONE. 


cendentium  ad  cerebrum  ,  et  impedientium 
ordinatum  usum  phantasmatum;  unde  pro- 
venit,  ut  intellectus  etiam  in  suis  actibus  im- 
pediatur,  quod  ordinatum  est  a  natura  ad 
subveniendum  inferiori  corporis  nutritioni, 
ut  anima  solutior  et  fortior  sit  ad  actionem 
partis  nutrientis.  At  vero  in  extasi,  elevatio 
incipit  ab  intellectu,  qui  vebementius  intendit 
superiorum  rerum  cognitioni  et  intelligentiae, 
et  inde  anima  abstrabitur  ab  operationibus 
sensuurn  externorum,  et  ab  omnibus  actibus 
sensuum  internorum,  qui  ad  perfectam  illam 
mentis  intelligentiam  non  actu  deserviunt  et 
cooperantur.  Hinc  ergo  fit,  ut  in  hoc  secundo 
somno  mens  non  irrpediatur,  imo  sit  expedi- 
tior,  et  facilior  ad  perfectam  mentis  intelli- 
gentiam,  perfectumque  judicium  earum  re- 
rum  quas  contemplatur. 

22.  In  somno  corporali  naturaliter  non  posse 
esse  sanum  usum  rationis.  —  Et  ideo  assero, 
in  somno  corporali  non  esse  naturale  habere 
judicium  rationis  expeditum,  sed  oportere  ut 
miraculoso  modo  fiat,  quia  necesse  est  vel 
confortare  intellectum  ad  perfecte  intelligen- 
dum,  ncn  obstante  impedimento  sensus  inte- 
rioris,  quod  naturale  non  est ;  vel  oportet  pu- 
rificare  sensum  internum,  quantum  necesse 
est  ad  usum  intelJigentiae,  conservato  somno 
corporali  quoad  reliqua,  quod  etiam  est  prae- 
ternaturale.  At  vero  in  somno  prophetico,  si 
attentio  animae  per  superiorem  portionem 
mentis  vehemens  sit,  naturale  est  ut  impediat 
iuferiores  functiones  ejusdem  animse,  ac  su- 
binde  potest  esse  tanta,  ut  abstrahatur  ani- 
ma  ab  omnibus  exterioribus  actionibus  sen- 
suum,  sine  ullo  naturali  impedimento  quoad 
perfectum  mentis  judicium,  quia  tunc  mens 
solutior  est,  et  non  impeditsuum  actum,  nec 
perfectionem  ejus  propter  nimiam  attentio- 
nem,  sed  potius  illum  magis  perficit.  Et  con- 
firmatur,  quia,  licet  cognitio  intellectus  oria- 
tur  ex  sensibus  externis  quoad  species  intelli- 
gibiles ,  tamen  postquam  mens  jam  habet 
species  acceptas  a  sensibus,  non  pendet  in 
suo  actualijudicio  perfecto  ab  operatione  ex- 
terni  sensus,  sed  sufficit  illi  cooperatio  phan- 
tasiae,  ut  experientia  etiam  constat ;  nam  qui 
peifectam  speciem  coloris  vel  caloris  accepit, 
postea  cessans  omnino  ab  operationibus  illo- 
rum  sensuum,  secum  meditatur,  recogitat,  et 
judicatde  rebus  quas  per  tales  species  potest 
cognoscere ;  ergo,  etiamsi  abstractio  a  sensi- 
bus  externis  non  solum  sit  actualis,  sed  etiam 
aptitudinalis  (ut  supra  explicatum  est) ,  non 
impedietur     perfectum    rationis    judicium , 


quando  illa  abstractio  ex  ipsius  mentis  majori 
intentione  nascitur. 

23.  Secunda  assertio  :  contemplationem  ex 
parle  intellectus  in  extasi  non  esse  liberam  pro- 
xime.  —  Explicatio.  —  Actus  intellectus  prce- 
cedunt  actus  voluntatis.  —  Secundo,  assero 
hanc  contemplationem ,  prout  in  intellectu 
pervenit  usque  ad  extasim,  non  esse  actum 
liberum  proxime  et  directe,  licet  remote  ex 
actu  libero  saepe  ducat  originem.  Hanc  asser- 
tionem  probant  rationes  dubitandi  in  princi- 
pio  positae.  Explicatur  autem  in  hunc  modum. 
Nam  imprimis  non  repugnat  actum  intellec- 
tus  cum  perfecta  cognitione  et  judicio  ante- 
cedere  omnem  motionem  voluntatis,  esseque 
ex  illustratione  tantum  et  motione  divina  ; 
quia  actus  intellectus  non  est  intrinsece  vo- 
luntarius,  nec  formaliter  liber,  sed  solum  hoc 
habet  ex  imperio  voluntatis  ,  quando  ab  illo 
procedit ;  quia  tamen  secundum  se  et  natura 
sua  prior  est ,  potest  aliter  fieri  ex  motione 
causae  extrinsecae ;  neque  id  erit  contra  natu- 
ralem  modum  operandi,  talis  potentise  ;  nam 
uterque  modus  operandi  secundum  diversos 
actus  antecedentes  vel  consequentes  volun- 
tatem,  est  llli  connaturalis,  sicut  etiam  phan- 
tasiee  naturaie  est  interdum  moveri  ab  appe- 
titu,  interdum  ab  objecto  vel  causa  extrin- 
seca.  Imo,  Joquendo  de  toto  ordine  actuum 
intellectus  et  voluntatis,  naturalis  ordo  est  ut 
praecedat  actus  intellectus,  qui  nec  liber,  nec 
voluntarius  sit,  sed  ab  extrinseco  ;  potest  er- 
go  ille  actus  intellectus,  qui  antecedit  amorem 
et  omnem  motionem  voluntatis,  esse  ex  tam 
perfecto  influxu  divino  ,  ut  sit  cum  perfecta 
cognitione  et  judicio  de  objecto  proposito, 
ejusque  bonitate  et  honestate. 

24.  Dico  ergo,  quando  intellectus  rapitur 
ad  hunc  contemplationis  actum,  ita  ut  totam 
attentionem  animae  absorbeat,  illamque  ab- 
strahat  ab  omni  operatione  sensuum  externo- 
rum,  tunc  verisimilius  esse  talem  actum  fieri 
per  influxum  divinum  inferentem  necessita- 
tem  intellectui  ad  operandum  et  attenden- 
dum  tali  modo,  quia  non  videtur  voluntas 
posse  suo  affectu  et  motione  tam  vehementer 
applicare  intellectum  ad  operandum,  ut  expe- 
rientia  satis  ostendere  videtur  ;  ergo  quando 
tam  vehementer  applicatur ,  est  ex  motione 
alicujus  causae  extrinsecae,  quae  in  praesenti 
non  est,  nisi  Deus ;  tum  quia  tractamus  de 
sancta  et  divina  contemplatione ;  tum  etiam 
quia  abstractio  illa  incipit  ab  intellectu,  non 
a  sensu  etiam  interno  ;  attentio  enim  supe- 
rioris  rationis  secum  rapit  internum  sensum, 


CAP.  XIX.  UTRUM  CONTEMPLATIO  IN  RAPTU  VEL  EXTASI,  ETC. 


207 


ut  sibi  cooperetur,  quantum  neccssc  est,  et 
impedit  omnem  aliam  cognitioneni ,  et  cxter- 
norum  sensuum  operationes  ;  solus  autem 
Deus  potest  hoc  modo  immediate  movere  in- 
tellectum. 

25.  Remote  posse  contemplationem  mentis  in 
extasi  esse  liberam.  —  Addidi  vero  hoc  esse 
intelligendum  de  motione  directa  et  proxima, 
nam  remote  potest  illa  contemplatio  mentis 
esse  aliquo  modo  libera  et  voluntaria.  Voco 
autem  motionem  directam  et  proximam,  quse 
fit  perhunc  actum  :  Volo  cum  tauta  attentione 
mentis  de  Deo  considerare,  ut  nihil  aliud  co- 
gitare  vel  sentire  valeam,  quod  perinde  est 
ac  si  diceretur  :  Volo  in  extasim  rapi.  Hanc 
ergo  motionem  judico  non  solum  vanam  et 
preesumptuosam ,  sed  etiam  naturaliter  im- 
possibilem  ,  quia  non  ita  subjicitur  attentio 
animee  applicationi  voluntatis ,  ut  possit  effi- 
cacitate  sua  directa  totam  illam  colligere  ad 
unum  actum  unius  facultatis,  et  a  cseteris  fa- 
cultatibus  ita  illam  abstrahere,  ut  moveri 
non  possit,  etiamsi  objecta  proponantur  suf- 
ficienter  ad  movendam  illam  ,  sicut  in  raptu 
seu  extasi  fit.  Imo  illamet  directa  motio , 
et  desiderium  iltius  vehementis  applicatio- 
nis  intellectus,  potest  mentem  distrahere  et 
impedire  ne  tam  attente  de  Deo  cogitet ,  sed 
de  suamet  attentione  et  conatu  sollicita  sit. 
Remote  vero  dico  posse  hic  intervenire  volun- 
tatem,  ejusque  libertatem,  quia  in  principio 
potest  homo  voluntarie  ac  libere  se  applicare 
ad  cogitandum  de  Deo,  et  postea  paulatim 
Dei  beneficio  speciali  rapi  ad  vehementem 
illam  attentionem. 

26.  Deinde  fieri  interdum  potest ,  ut  per 
naturalem  sympathiam  harum  potentiarum, 
cui  etiam  gratia  divina  sese  accommodat,  hoc 
fiat  quasi  ab  intrinseco  cooperante  libera  vo- 
luntate  divinse  gratise.  Nam,  supposita  volun- 
taria  applicatione  ad  exercitium  actualis  con- 
templationis,  homo  per  intellectum  libere  as- 
cendit  in  Deum  de  illo  cogitando,  deinde  il- 
lum  sic  cogitatum  libere  amat.  Rursus  ex  hoc 
amore  per  naturalem  sympathiam  provenit, 
ut  intellectus  magis  applicetur,  non  quia  ho- 
mo  direcle  velit  magis  attendere  per  intellec- 
tum,  sed  quia  ipsum  objectum  jam  amatum 
magis  trahit  intellectum,  et  quia  voluntas  na- 
turaliter  secum  trahit  intellectum  quasi  in 
actu  exercito ,  etiamsi  (ut  sic  dicara)non  in 
actu  signato  id  velit.  Ulterius  vero  major  at- 
tentio  intellectus  amplius  accendit  amorem, 
voluntarium  etiam  et  liberum;  atque  ita  mu- 
tuo  sese  excitando  per  hos  actus  potest  ani- 


ma  pervenire  ad  tantam  attentionem ,  quse 
faciat  extasim.  Sicque  videtur  dixisseD.  Tho- 
mas  2.  2,  q.  175,  art.  2,  ex  vehementia  amo- 
ris  contingere  abstractionem  a  scnsibus  in 
raptu.  Illam  ergo  voco  extasim  voluntariam 
et  liberam,  non  solum  in  prima  radice  vo- 
luntaria:  applicationis  ad  exercitium  contem- 
plationis,  sed  etiam  in  affeetu  amoris  volun- 
tario  ac  libero.  Existimo  tamen  nunquam 
perveniri  ad  tam  perfectam  menlis  attentio- 
nem  in  his  actibus  supernaturalibus ,  sine 
multis  gratiis  et  illustrationibus  prsevenien- 
tibus  ,  quibus  positis,  necessitate  quadam  in- 
teilectus  tam  vehementer  rapitur,  neque  for- 
tasse  sine  illis  posset  tam  intense  applicari, 
etiam  cum  ordinario  gratise  concursu  ,  quia 
revera  hic  modus  operandi  valde  elevatus 
est ,  et  supra  vires  hominis  in  corpore  mor- 
tali. 

27.  Objectio. —  Solutio.  —  Sed  objici  po- 
test,  quia  Montani  error,  ad  quem  accessit 
Tertullianus  ,  reprehenditur  a  Patribus ,  eo 
quod  dixerit,.Prophetas  in  suis  revelationibus 
ita  rapi  divinitus,  ut  nori  sint  sui  compotes, 
neque  habeant  in  sua  potestate  illius  cogni- 
tionis  usum.  Videntur  autem  nonnihil  ad 
hunc  errorem  accedere,  qui  dicunt,  in  divina 
contemplatione  iia  rapi  intellectum ,  ut  non 
sit  in  potestate  hominis  cognitionem  amove- 
re.  Respondetur  longe  diversum  fuisse  Mon- 
tani  sensum,  ut  constat  exEpiph.,  hseres.  48; 
et  ex  Hieronymo ,  in  Prologo  commentar.  in 
Abacuc.  Montanus  enim  asserebat,  prophe- 
tam  non  intelligere  quod  videt  vel  loquitur, 
sed  loqui  ut  insanum  et  amentem ,  in  quo 
errore  fuit  etiam  Tertullian. ,  ut  constat  ex 
Hieronym.,  de  Scriptoribus  Ecclesiast.,et  Ni- 
ceph.,  lib.  4  Historise,  c.  22  et  34,  qui  refe- 
runt  scripsisse  sex  libros  de  extasi  contraEc- 
clesiam  ;  extasim  antem  intelligebat  esse  ope- 
rationem  spiritus,  quse  in  amentiam  et  insa- 
niam  rapit,  ut  ex  variis  locis  ejusdemTertuh1. 
ostendit  Pamelius,  in  Annotat.  ad  lib.  de  ex- 
tasi.  At  vero  haee  est  manifesta  insania,  ut 
Hieronym.  supra  recte  convincit  ex  Paulo, 
4  ad  Corint.  14,  et  ex  modo  loquendi  et  scri- 
bendi  Prophetarum;  qui  etiam  videri  potest 
in  Prologo  Nahum ;  et  Epiphan.  supra  ;  et 
D.  Thom.  2.  2,  q.  173,  art.  3  et  4,  ubi  latius 
de  hac  re. 

28.  Extasis  autem,  de  qua  locuti  sumus, 
est  cum  perfecta  cognitione,  et  judicio  ratio- 
nis,  ut  declaratum  est,  et  ideo  non  fit  cum 
insania  vel  amehtia  ,  etiamsi  cum  necessitate 
fiat  seu  recipiatur.  Quod  etiam  Prophetis  con- 


208 


LIB.  II.  DE  0RATI0NE  MENTALI,  AG  DEVOTIONE. 


tingere  potest ,  nam  quod  ait  Paulus,  1  ad 
Corinth.  14,  spiritus  Prophetarum  Prophetis 
subjectos  esse,  recte  a  D.  Thom.,  d.  art.  3  et 
4,  exponitur  intelligendum  esse,  quantum  ad 
propheticam  enunciationem  :  Nam  in  ipsa 
(inquit)  prophetica  revelatione  potius  ipsi  sub- 
jiciuntur  spiritui  propheticp.  Et  ita  possunt 
illam  ex  necessitate  recipere ,  quamvis  cum 
perfecia  intelligentia,  et  cum  iibertate  tacen- 
di,  vel  loquendi ,  et  interdum  etiam  cum  li- 
bertate  quoad  assensum  ,  quando  revelatio 
est  obscura .  ut  supra  explicatum  est. 

29.  An  extasis  contingat  per  vohmtariam 
applicationem  ad  speculationem.  —  Opinio  ali- 
quorum.  —  Ratio.  —  Objectio.  — Tandem  vero 
inquiri  hic  potest,  an  hujusmodi  extasis  in- 
terdum  contingat  per  naturalem  vim  ,  et  vo- 
luntariam  applicationem  ad  speculationem, 
et  attentionem  intellectualem  circa  objectum 
aliquod  naturale  :  aliqui  enim  existimant  hu- 
jusmodi  attentionem  esse  posse  tam  inten- 
sam  in  intellectu,  ut  externos  sensus  otiari 
cogat,  illamque  posse  fieri  naturaliter,  et  ad 
nutum  hominis  se  hbere  applicantis  ad  sic 
considerandum  ;  quod  videntur  probare 
exempla  adducta  in  c.  17 ,  et  quia  hic  effec- 
tus  non  superat  vires  naturee;  cur  ergo  non 
fieri  poterit  per  voluntariam  applicationem 
ipsius  animee?  Et  hoc  sentit  Marsil.  Ficin., 
lib.  3  de  Immort.  anim.,  c.  14.  Alii  opposi- 
tum  sentiunt,  putantque  extasim  per  totalem 
abstractionem  a  sensibus  non  fieri,  nisi  vel 
operatione  divina,  aut  p  reestigio  deemonis. 
Quod  sentit  Martin.  Delrio,  lib.  2  Inquisit.  Ma- 
gic,  q.  25;  et  ratio  esse  potest,  quia  tanta 
animee  attentio  et  elevatio  non  videtur  esse 
in  potestate  nostra ,  ut  omnes  experimur. 
Unde  qui  aliud  experiuntur,  videntur  certe  ab 
aliqua  superiori  causa  moveri.  Sed  dicet  ali- 
quis  :  quomodo  potest  daemon  applicare  men- 
tem  ad  intelligendum  cum  tanta  attentione, 
cum  non  possit  in  ipsam  mentem  immediate 
agere,  imo  nec  in  phantasiam,  nisi  applican- 
do  objecta  seu  ph.mtasmata  ?  Deus  enim,  cum 
possit  potentiam  ipsam ,  etiam  spiritualem, 
immediate  applicare  ad  opus,  facile  potest 
hunc  effectum  efficere  ;  deemon  autem  non 
potest  illo  modo  facultatem  ipsam  internam 
applicare  ad  opus.  Respondebunt ,  quando 
extasis  fit  virtute  deemonis,  non  fieri  per  ni- 
miam  applicationem  intellectus  principaliter, 
sed  maxime  per  obstructionem  viarum,  quee 
impedit  ne  spiritus  animales  a  cerebro  ad 
sensus  descendant,  nec  species  objectorum 
externorum   ad  sensum  communem  perve- 


niant,  et  ita  magis  erit  illa  extasis  per  mo- 
dum  somni,  quam  per  proprium  raptum. 

30.  Solutio. —  Sed  mihi  incertum  est  quan- 
tum  extendatur  virtus  naturse,  et  voluntatis, 
vel  appetitus  applicantis  intellectum  aut 
phantasiam  ad  attendendum  ;  nam  stando  in 
vi  rationis,  non  video  repugnantiam,  cur  heec 
tanta  applicatio  non  possit  naturaliter  fieri  ad 
attentionem  contentam  intra  naturse  ordinem, 
ut,  verbi  gratia,  ad  speculanda  mathematica 
attentissime,  etc.  Aliunde  vero  consulendo 
experientiam,  non  video  hoc  esse  in  potes- 
tate  mea,  nec  eorum  cum  quibus  conversatus 
sum,  etiamsi  his  speculationibus  sint  satis  as- 
sueti.  Unde  etiam  in  hoc  genere  attentionis, 
verisimilius  credo  non  esse  in  potestate  vo- 
luntatis  nostree  directe,  et  (ut  ita  dicam)in 
actu  signato  applicare  animam,  ut  tam  vehe- 
menter  interius  attendat,-  quod  se  abstrahat 
omnino  ab  externis  sensibus,  nam  hic  modus 
motionis  videtur  tam  violentus,  ut  non  sit  in 
in  potestate  directa  voluntatis.  Nihilominus 
credo  illud  genus  naturalis  raptus  multum 
posse  dependere  ex  dispositione  phantasiee, 
et  ex  consuetudme,  ac  delectatione  quam  usi- 
tata  speculatio  secum  affert.  Et  ideo  fortasse 
interdum  potest  esse  talis  dispositio  phanta- 
siee,  tantaque  consuetudo  cum  delectatione 
adjuncta,  ut,  eo  ipso  quod  voluntarie  appli- 
catur  ad  considerandum,  vel  meditandum, 
ab  ipsis  objectis  vehementer  feratur,  et  pro- 
cedat  usque  ad  extasim.  Quocirca,  si  interdum 
hoc  naturaliter  fit,  magis  credo  incipere  a 
phantasia,  et  a  magna  applicatione  ejus,  con- 
currente  humore  aliquo  tenaci  et  forti,  ut  so- 
let  esse  melancholia,  quam  a  superiori  appli- 
catione  intellec-tus.  Unde,  si  quando  fit  virtute 
deemonis,  licet  possit  fieri  modo  supra  dic- 
to,  etiam  videtur  posse  deemonem  id  facere 
accommodando  humorem  accommodatum 
phantasiee,  ut  a  tali  vel  tali  objecto  aut  phan- 
tasmate  fortiter  applicetur.  Item  posset  re- 
movere  omnia  quee  possunt  mentem  distra- 
here,  et  similia.  Itaque  hoc  genus  abstractio- 
nis  a  sensibus  vix  fit  sine  interventu  alicujus 
causee  extrinsecee,  et  actus  ipse  intellectualis 
attentionis  tam  vehementis  vix  unquam  est 
liber  ;  sed  quando  ad  illum  gradum  pervenit, 
semper  intercedit  causa  aliqua  necessitans, 
saltem  ex  parte  phantasiee  ,  ut  explicatum 
est.  In  contemplatione  vero  sancta  et  super- 
naturali,  de  qua  nos  loquimur,  Deus  ipse  est 
qui  motionem  illam  intellectui  preebet,  appli- 
cando  illum,  ut  omnino  sic  attendat. 

31.  Solvuntur  rationes. — Ad  rationes  du- 


CAP.  XX.  UTRUM  CONTEMPLATIO 
bitandi  in  principio  positas  niliil  respondere 
necesse  est;  nam  facile  admittimus,  ex  parte 
intcllectus  posse  esse  aliquam  necessitatem 
in  illo  actu,  quia  ha?c  non  est  omnino  prseter 
naturalem  modum  operandi  talis  potentise. 
Qualis  autem  sit  illa  necessitas,  vel  quomodo 
et  unde  sequatur ,  et  qua  moderatione  in- 
telligenda  sit  ,  satis  ex  dictis  est  declara- 
tum. 

CAPUT  XX. 

AN  CONTEMPLATIO  HUJUS  V1T.&  QUOAD  AMOREM 
QUI  IN  BAFTU  VEL  EXTASI  BABETUR,  LIBERA 
SIT   ET    MERITORIA. 

1.  Sensus  qucestionis.  —  Confirmatio.  — 
Gum  de  merito  quserimus,  supponimus  con- 
ditiones  alias  ad  illud  necessarias,  et  de  sola 
libertate  inquirimus,  propter  peculiarem  dif- 
ficultatem  circa  illam  in  eo  casu  occurrentem. 
Haec  autem  difficultas  locum  non  habet  in 
contemplatione,  vel  revelatione  pure  intellec- 
tuali,  in  qua  anima  elevatur  ad  cognoscen- 
dum  sine  dependentia  a  phantasmatibus  ; 
nara,  cum  illa  cognitio  non  pendeat  a  sensi- 
bus  ,  potest  ratio  esse  expedita  ad  judican- 
dura  perfecte,  quomodocumque  sensus  sint 
dispositi  ,  sive  operentur,  sive  non.  Ergo  in 
tali  contemplaticne,  et  ex  vi  ejus  non  impe- 
ditur  usus  libertatis  in  voluntate  ,  sive  ad 
amandum  ,  sive  ad  alios  actus  exercendos 
proportionatos  intelligentia?,  quam  tunc  reci- 
pit.  Confirmatur  primo,  quia  (ut  supra  dice- 
bam ),  si  in  tali  contemplatione  fiat  a  Deo 
aliqua  obscura  revelatio,  assensus  credendi 
illi  potest  esse  liber,  unde  voluntas  credendi 
antecedens  ad  illum  assensum  libera  est ;  er- 
go  eadem  ratione  amor  consequens  illam  fi- 
dem,  vel  spes,  aut  submissionis  affectus,  et 
quicumque  alius  similis  ,  poterit  esse  liber. 
Confirmatur  secundo  exemplo  Christi  Domini, 
qui  per  scientiam  infusam  liberrime  operaba- 
tur ;  ergo  idem  est  in  quocumque  usu  vel 
participatione  similis  cognitionis.  Atque  hoc 
exemplum  convincit  posse  hos  actus  liberos 
esse  tempore  sonmi  corporalis,  si  eadem  con- 
templatio  in  intellectu  perseveret  per  Dei  in- 
fluxum,  vel  gratiam  actualem,  vel  etiam  ha- 
bitualem.  Ita  enim  Christus  etiam  dormiens, 
utendo  scientia  infusa,  poterat  libere  opera- 
ri.  Ratio  vero  est,  quia  usus  perfectus  talis 
scientiae  vel  cognitionis  intellectualis  non  im- 
peditur  per  somnum  ,  quia  non  pendet  ex 
sensibus,  nec  ex  illis  judicat,  sed  per  altius 

XIV. 


HUJUS  VITvE  QUOAD  AMOREM,  ETC.  209 

lumen  et  altiora  principia.  Est  enim  modus 
ille  cognoscendi  magis  angelicus  quam  hu- 
manus,  et  ideo  per  illum  tam  expedite  et  li- 
bere  operatur  anima  eorpori  unita,  ac  si  es- 
set  separata. 

2.  Objectio.  — Solutio.  —  Dices,  haec  omnia 
solum  probare,  tunc  voluntatem  ab  intrinse- 
co  non  necessitari  ad  suos  actus  ex  vi  tahs 
cognitionis,  fieri  tamen  posse  ut  in  altissima 
contemplatione  a  Deo  necessitetur  per  ali- 
quam  efficacem  et  extrinsecam  motionem. 
Respondemus  non  esse  dubium,  quin  possit 
Deus  hoc  facere;  nunc  autem  non  de  poten- 
tia  ejus  disputamus,,  sed  de  vi  et  efficacia  ta- 
lis  contemplationis  intellectualis  ad  determi- 
nandam  voluntatem  ex  necessitate.  Dicimus 
deinde  modum  illum  necessitandi  non  esse 
consentaneum  naturis  rerum ,  ideoque  nisi 
ex  revelatione  constiterit,  affirmari  non  de- 
bere,  neque  posse.  Quia  ordinaria  providen- 
tia  Deus  non  impedit  connaturalem  operandi 
modum.  Item  illa  necessitas  ab  extrinseco 
non  pertinet  ad  peifectionem,  et  impedit  me- 
ritum  ;  non  ergo  fingenda  est,  propter  excel- 
lentiam  contemplationis.  Est  tamen  rarus  hic 
contemplandi  modus ,  et  ordinarie  nemini 
conceditur,  et  per  se  ac  proprie  non  causat 
extasim,  ut  dixi,  et  ideo  haec  de  illo  sufii- 
ciant. 

3.  In  contemplatione  in  qua  liberum  estju- 
dicium,  actus  voluntalis  etiam  est  liber.  —  Bif- 
ficultas  qucestionis,  an,  stante  necessitate  in 
intellectu,  possit  clari  libertas  in  tolunxate.  — 
Prsetereamanifestum  est,  in  omni  contempla- 
tione  in  qua  judicium  intellectus  liberum  est, 
vel  quoad  specificationem,  vel  saltem  quoad 
exercitium,  etiam  voluntatem  quoad  suos  ac- 
tus  liberam  esse,  quia  non  potest  intellectus 
libere  operari,  nisi  a  voluntate  libertatem 
participet.  Sicut  supra  dicebamus,  quando 
contemplatio  est  per  revelationem  obscuram, 
assensum  essefidei,  ac  subinde  esse  liberum; 
ergo  multo  magis  amor,  qui  ex  tali  cognitio- 
ne  sequi  potest,  liber  erit.  Et  ex  dicendis  hoc 
a  fortiori  constabit.  DifhY.ultas  ergo  est-, 
quando  intellectus  ex  necessitate  rapitur  ad 
attendendum  cum  tanta  intentione,  ut  extasim 
causet  in  sensibus  externis  :  loquimur  autem 
de  ordine  connaturali,  supposito  tali  actu  in- 
tellectus,  et  secluso  novo  miraculo ;  nam  hoc 
interveniente,  clarum  est  posse  Deum  et  ne- 
cessitatem  inferre  voluntati,  si  velit,  et  illam 
impedire,  etiamsi  ex  tali  dispositione  intellec- 
tus  etsensuumnaturaliter  eventura  esset,quia 
potest  novam  illustrationem  aut  reflexionem  in 

14 


210 


LIB.  II.  DE  0RATI0NE  MENTALI,  AC  DEVOTIONE. 


intellectu  efficere,  vel  alio  modo  potentias 
confortare,  ut  dominium  voluntatis  integram 
perseveret,  quia  in  his  omnibus  nulla  est  im- 
plicatio  contradictionis.  Seclusa  autem  hac 
speciali  operatione  Dei,  difficultas  est  an, 
stante  illa  necessitate  in  intellectu,,  possit  esse 
libertas  in  actu  voluntatis. 

4.  Ratio.  —  Ratio  autem  difficultatis  est, 
quia  libertas  voluntaiis  radicatur  in  intellectu, 
nasciturque  ex  indifferentia  judicii;  sed  in  illo 
raptu  intellectus  non  babet  indifferentiam  in 
judicio,  sed  omnino  ad  illud  determinatur  ex 
necessitate;  ergo.  Et  augetur  difficuitas,  quia 
in  illo  statu  non  potest  esse  plenum  judicium 
necessarium  ad  libertatem  voluntatis;  quod 
patet,  quia  plenum  judicium  hominis  in  hoc 
statu  requirit  externorum  sensuum  usum,  et 
ideo  docet  saspe  D.  Thomas  externis  sensibus 
ligatis  non  esse  mentem  aptam  ad  judican- 
dum,  etiamsi  esse  possit  ad  apprehendendum, 
ut  notavit  Gajetanus ,  1  p.,  q.  12,  art.  11,  ex 
D.  Thoma  2.  2,  q.  172,  art.  I,  ad  1  et  2,  et 
latius  q.  12  de  Verit.,  art.  3,  ad  l,  2  et  3,  ubi 
ait ,  ultimam  resolutionem  humani  judicii 
quodammodo  Beri  ad  sensus  externos,  et  ideo* 
illis  ligatis  non  posse  plenum,  ac  perfectum, 
vel  liberum  judicium  esse.  Idem  latius  infra, 
eadem  q.  12,  art.  0.  Unde  in  4,  d.  9,  q.  1, 
art.  4,  q.  1,  eamdem  doctrinam  confirmat  in 
solut.  ad  2,  et  inde  infert  in  solut.  ad  3,  in 
somno  non  posse  esse  liberam  electionem, 
quia  sensus  sunt  ligati.  Idem  sentit  Boaav., 
2,  d.  25,  2  p.  distiuct.,  qusest.  ult.;  et  Alex., 
4  p.,  q.  8,  m.  8,  art.  3,  §  1,  in  qusestione  col- 
laterali  ad  argumenta,  ubi  ait  Salomonem, 
cum  dormiret,  non  potuisse  uti  libero  arbitrio. 
Ex  quibus  omnibus  concluditur  ratio ;  nam  ita 
sunt  ligati  sensus  in  extasi,  sicut  in  somno 
corporali;  sed  in  somno  corporali,  quautum- 
vis  visiones  vel  revelationes  fiant,  nunquam 
est  judicium  sufficiens  ad  arbitrii  libertatem; 
ergo  nec  in  extasi.  Probatur  consequentia, 
quia  si  in  somno  deest  illa  libertas,  est  quia 
meas  humaaa  utitur  sensibus,  quasi  primis 
principiis  suse  cognitionis,et  ideo,  ad  judican- 
dum  exacte,  recurrit  ad  seusus  tanquam  ad 
principia,  et  per  resolutionem  ad  illa  juclicat, 
et  ideo  ligatis  sensibus  deest  aptitudo  ad  ju- 
dicium ;  at  tota  hsec  ratio  eodem  modo  in  ex- 
tasi  procedit. 

5.  Asseritur  actum  amoris  in  extasi  esse 
liberum.  —  Ratio  assertionis.  —  Nihilominus 
dicendum  est  actum  amoris  et  charitatis,  qui 
in  tali  contemplatione  et  extasi  exercetur, 
liberum  esse,  vel  quoad  exercitium,  vel  etiam 


quoad  specificatiouem.  juxta  rationem  consi- 
derationis,  et  judicii  intellectualis.  Hoec  as- 
sertio  probari  potest  exemplis  adductis  de 
Salomone,  nam  tuuc  habuisse  liberam  optio- 
nem,  satis  ex  superioribus  constat.  Idem  de 
Adamo,  qui  in  sopore  suo  actum  fidei  exer- 
cuit,  ut  Saucti  docent,  cum  tamen  sine  liber- 
tate  non  fiat.  Petrus  etiam,  Act.  10,  in  extasi 
erat,  quando  vidit  linteum  descendentem  de 
ccelo,  et  Dominum  sibi  dicentem  :  Macta,  et 
manduca,  ut  verba  Scripturse  satis  indicant, 
et  Theoph.  optime  declarat;  et  tamen  idem 
Petrus  libertatem  habebat,  cum  dicebat  :  Ad- 
sit,  Domine,  quia  nunquam  manducavi  omne 
commune  et  immundum.  Unde  Cbrysost.  ibi, 
Hom.  22,  et  Theophyl.  docent  Petrum  ex  af- 
fectu  ad  legis  observantiam,  quam  tunc  ser- 
vandam  putabat,  id  protulisse;  imo  Ambr., 
lib.  2  de  Spiritu  Sancto,  ait  Petrum,  cum  di- 
xit:  Absit,  Domine,  confessum  esse  divinita- 
tem  Spiritus  Saneti,  et  per  hoc  secundum  mi- 
raculum  meruisse ;  utebatur  ergo  tunc  per- 
fecta  ratione,  et  libero  arbitrio.  Ratione  pro- 
batur  assertio,  primo,  quia  nihil  est  in  hu- 
jusmodi  extasi,  quod  necessitet  voluntatem 
quoad  exercitium.  Aut  enim  id  facit  Deus  per 
extrinsecam  gratiamseu  motionem,  tanquam 
causa  efficiens  efficaciter  movens ;  aut  id  fa- 
cit  Deus  ut  objectum  cognitum,  et  ex  neces- 
sitate  consideratum  tanquam  summe  amabile 
per  actum  illum  intellectus,  quo  ita  rapitur  ■ 
et  abstrahitur  anima  :  neutrum  dici  potest, 
nec  alia  causa  necessitans  potest  excogitari ; 
ergo  cum  alias  voluntas  de  se  sit  libera,  uti 
tunc  poterit  suo  dominio  in  suum  actum. 

6.  Minor  quoad  primam  partem  probatur, 
nam  divina  gratia  non  destruit  naturam,  sed 
perficit;  unde,  licet  in  altissima  contempla- 
tioae  moveat  et  excitet  affectum  ad  sui  amo- 
rem  per  inspirationes  divinas,  quas  gratias 
excitantes  appellamus,  quae  sunt  actus  neces- 
sarii  quatenus  per  illos  Spiritus  Sanctus  cor 
tangit ,  tamen  nunquam  excludit  liberum 
consensum  in  amore  perfecto  et  obedientiali. 
Quia  libertas  in  hoc  amore  pertinet  ad  perfec- 
tionem  vise,  et  est  necessaria  ut  actus  sit  me- 
ritorius ;  non  est  autem  verisimile  Deum  pri- 
vare  hominem  justum,  cum  eum  elevat  ad 
eximiam  coutemplatioaem ,  hac  perfectione 
et  hoc  fructu,  quia  in  hac  vita  maxime  expe- 
tendus  est.  Deinde  talis  motio  Dei  necessitans 
voluntatem  non  est  debita  homini  sic  con- 
templanti,  nec  necessaria  ad  veram  contem- 
plationem ;  ergo  non  possumus  asserere , 
Deum  illam  preestare,  uisi  ex  speciali  revela- 


CAP.  XX.  UTRUM  CONTEMPLATIO 

tione.  Nulla  est  aulem  talis  revelalio,  imo  est 
contra  ordinariam  et  generalem  regulam  di- 
lectionis  divinee,  qua)  viatori  infunditur ;  ergo 
nullo  modo  asserendum  id  est. 

7.  Confirmatur  altera  pars  argumenti,  et 
inculcatur  duplex  modus  necessitandi  volunta- 
tem.  —  Quoad  alteram  vero  partem  de  ob- 
jecto  cognito  probatur,  quia  duobus  modis 
potestDeus  cognitus  necessitate  quadam  alli- 
cere  voluniatem  ad  se  :  unus  modus  est  pro- 
pter  excellentiam  cognitionis,  quomodo  amor 
est  necessarius  ex  visione  beata,  quoe  perfe- 
ctio  bic  non  habet  locum,  ut  constat.  Alius 
modus  est  ex  imperfectione  cognitionis  seu 
advertentiee  rationis  excitantis  voluntatem  , 
priusquam  locum  babeat  plene  advertendi  et 
deliberandi;  quomodo  fortasse  movetur  vo- 
luntas  in  impulsibus  excitantis  gratiae,  sive  id 
fiat  ex  vi  objecti,  sive  accedente  etiam  specia- 
li  motione  Dei  ex  parte  potentiee.  Et  hic  etiam 
modus  non  habet  in  praesenti  locum,  nam  os- 
tensum  estin  hac  contemplatione  esse  perfec- 
tam  mentis  considerationem,  et  judicium  ple- 
num,  non  minus  quam  sit  in  contemplatione, 
quse  sine  tali  extasi  habetur.  Imo  illam  exce- 
dit,  vel  in  majori  intensione  et  conatu  poten- 
tiae,  velinabundantiorilumine,  quod  non  mi- 
nuit,  sed  auget  potius  perfectionem  judicii  ad 
libertatem  actusvoluntatisnecessariam.  Ergo 
neque  ex  hoc  capite  patitur  necessitatem  vo- 
luntas  in  hac  contemplatione  quoad  perfec- 
tum  actum  amandi. 

8.  SuMerfugium. — Commune  axioma  Theo- 
logorum,  extra  visionem  beatam  non  necessitari 
voluntatem  ad  exercitiumex  parte  objecti. — Di- 
ces,  non  ex  imperfectione,  sed  ex  perfectione 
cognitionis  oriri  necessitatem  in  voluntate , 
quia,  licet  illa  contemplatio  non  attingat  per- 
fectionem  visionis  beatee,  tamen  ,  eo  ipso 
quod  tam  perfecta  est,  ut  intellectum  neces- 
sitet  et  abstrahat  a  sensibus,  rapit  etiam  se- 
cum  voluntatem.  Sed  hoc  non  recte  dicitur, 
quia  commune  axioma  Theologorum  est,  ex- 
tra  visionem  beatam  non  necessitari  volunta- 
tem  quoad  exercitium  ex  vi  objecti  abstracti- 
ve  cogniti,  quantumvis  perfecte ;  quia  nun- 
quam  ostendit  bonitatem  objecti  prout  in  se 
est,  nec  proponit  actualem°dilectionem  ut  bo- 
num  simpliciter  necessarium ,  in  quo  nulla 
ratio  cessandi  a  tali  actu  repraesentari  possit. 
Quod  vero  ille  actus  in  intellectu  sit  necessa- 
rius  (esto  ita  sit),  non  infert  necessitatem  in 
actu  voluntatis,  quia  sunt  potentiee  natura  sua 
habentes  diversum  operandi  modum,  et  ideo 
necessitas  in  actu  intellectus  non  tollit  per  se 


IIUJUS  VIT/E  QUOAD  AMOREM,  ETC.  21  l 

loqucndo  libertatem  in  actu  voluntatis.  Nec 
impetus  intellectus  (ut  sic  dicam)  secum  ra- 
pit  ex  necessitate  voluntatem,  quia  illa  sem- 
per  est  domina  sui  actus.  quando  alias  obje- 
ctum  cum  sufficiente  attentione  et  animad- 
vcrsione  proponitur.  Ut  Angclus  in  primo 
instanti  suee  creationis  primam  cognitionem 
sine  libertate  recepit,  et  nihilominus  ex  illa 
in  eodem  instanti  libere  per  voluntatem  mo- 
tus  est. 

9.  Abstractio  sensus  non  impedit  libertatem. 
— Denique  abstractio  a  sensibus  parum  refert 
ad  tollendam  libertatern,  quia  illa  non  per- 
turbat  mentem,  nec  cogitationem,  sed  ex  per- 
fectione  illius  procedit  per  quamdam  quietem 
et  placidum  otium  sensuum,  quod  animam 
etiam  pacatissimam  reddit  ad  amandum  li- 
bere  Deum.  Quin  potius  (ut  supra  cum  divo 
Thoma  dicebamus),  stepe  illa  vehemens  sus- 
pensio  mentis  ex  amore  resultat ;  ille  autem 
amor,  ut  antecedit  tam  vehementem  applica- 
tionem  intellectus,  liber  est,  quiain  illo  priori 
nondum  intelligitur  extasis  cousummata; 
ergo  etiam  post  totam  applicationem  intelle- 
ctus  manet  amor  liber,  quia  applicatio  intel- 
lectus  non  intulit  novam  vim  voluntati,  qua 
tolleret  libertatem  ejus,  nec  ostendit  in  ob- 
jecto  novam  rationem  necessitantem ;  nec 
sensuum  otium  quicquam  ad  hoc  confert, 
quia  libertas  non  pendet  ex  sensibus,  sed  ex 
cognitione  intellectus,  et  intrinseca  facultate 
ipsius  potentiee  appetentis ;  manet  ergo  ille 
actus  amoris  semper  liber  quoad  exercitium. 

10.  Statuitur  posse  in  contemplatione  ma- 
nere  libertatem  quoad  specificationem  in  volun- 
tate.  —  Addo  etiam  posse  voluntatem  ,  in  eo 
statu  et  articulo  retinere  libertatem  quoad 
specificationem.  Hanc  enim  et  Salomon  et 
Petrus  in  suis  excessibus  ostenderunt;  quo- 
ties  enim  est  libera  electio  inter  multa ,  et 
potestas  amplectendi  unum ,  et  refutandi 
aliud,  et  e  converso,  intervenit  libertas  quo- 
ad  specificationem  :  ita  vero  se  habuerunt 
Salomon  etPetrus,  nam  Salomon  placuit  Deo, 
eo  quod  sapientiam,  potius  quam  vindictam 
de  inimicis,  vel  divitias  postulavit,  ut  Scri- 
ptura  loquitur ;  habuit  ergo  potestatem  pe- 
tendi  divitias,  et  illas  praeferendi  vel  postpo- 
nendi  sapientiae ;  hsec  autem  est  libertas  quo- 
ad  specificationem.  Similiter  Petrus,  invitatus 
ad  comedendum,  se  continuit,  et  rationem 
agnovit  et  proposuit,  qua  movebatur  ad  id 
non  faciendum,  ex  qua  consideratione  oriri 
solet  libertas  quoad  specificationem.  Eam- 
dem    agnoscit    in    Prophetis    Hieronymus  , 


212 


LIB.  II.  DE  ORATIONE  MENTALI,  AC  DEVOTIONE. 


quando  a  Deo  revelationem  accipiunt,  ut  con- 
tra  Montanum  disputat,  in  Procemio  Haba- 
cuc,  ex  illo  \  Corint.  14  :  Spiritus  Propheta- 
rum  Prophetis  su'jerti  sunt.  De  quo  etiam  vi- 
deri  potest  D.  Thom.  2.  2 ,  q.  173,  art.  3,  ad  4. 

\  1 .  Ratio  denique  est,  quia,  licet  in  extasi 
fortasse  inteilectus  rapiatur  ex  necessitate  ad 
aliquid  considerandum,  maxime  quando  re- 
cipit  divinam  aliquam  impressionem  et  reve- 
lationem^  sicut  contigit  Petro  in  illo  excessu 
mentis,  et  Salomoni,  qui  ex  necessitate  mo- 
tus  est,  ut  audiret  Deum  sibi  loquentem,  ni- 
bilominus  non  ita  absorbetur  mens  in  una 
consideratione  objecti,  quin  possit  libere  con- 
siderare  aliquam  rationem  commodi  vcl  in- 
commoili  in  eo  quod  proponitur ,  et  ideo 
potest  in  illo  raptu  inveniri  indifferentia  ju - 
dicii  sufficiens  ad  libertatem  quoad  specifica- 
tionem.  Sive  haec  libertas  tantum  sit  intra 
latitudinem  objectorum  et  actuum  honesto- 
rum,  sive  etiam  inter  bonum  et  malum  ; 
utroque  enim  modo  accidere  potest,  juxta 
divinse  gratise  abundantiam,  vel  justam  per- 
missionem  ;  unde  accidere  potest ,  ut  in  hac 
ipsa  contemplatione  aliquis  vel  in  superbiam 
efferatur,  vel  alio  modo  decipiatur. 

42.  Satisfit  argumentis. — Judicium  in  con- 
templatione  adhuc  retinere  aliquam  indifferen- 
tiam.  —  Acl  argumenta  in  principio  posita 
imprimis  generatim  dicitur,  contemplationem 
etiam  intentissimam  ordinarie  non  esse  tam 
necessariam,  etiam  quoad  actum  intellectus, 
quin  sit  in  potestale  voluntatis  cessare ,  et 
suspendere  illam,  juxta  id  Canticor.  8  :  Ad- 
juro  vos,  filice  Jerusalem,  ne  suscitetis,  neque 
evigilare  faciatis  dilectam  ,  donec  ipsa  velit. 


Ita  exponente  Bernard.,  serm.  52  in  Cantica. 
Deinde  nego  in  illo  actu ,  licet  in  se  necessa- 
rio,  deesse  indifferentiam  in  judicio,  quee  ad 
libertatem  actus  voluntatis  sufficiat,  quia,  li- 
cet  illa  contemplatio  aliquo  modo  necessaria 
sit  quoad  aliquam  attentionem  intellectus  , 
nihilominus  et  habet  indifferentiam  ex  parte 
objecti,  quatenus  nonjudicat  illud  esse  ne- 
cessario  diligendum  ,  et  prseterea  secum  ad- 
mittit  libertatem  considerandi  in  illo  plures 
rationes.  ut  declaratum  est.  Unde  Bernardus, 
in  dicto  sermone  52  in  Cantica ,  expresse  di- 
cit,  in  illa  contemplatione  et  extasi  fieri  posse 
liberos  discursus.  Ad  aliam  vero  difficultatem 
ex  ligamento  sensuum  respondetur ,  illani 
doctrinam  procedere ,  quando  sensus  ligan- 
tur  per  corporalem  somnum  et  vapores  cor- 
poreos,  et  intelligendam  esse  secundum  na- 
turas  ordinem:  nam  per  gratiam  extraordi- 
nariam  aliud  fieri  potest,  ut  explicavi.  Et  ra- 
tio  illius  impedimenti  non  est  sola  carentia 
sensationem  externarum,  sed  est  ineptitudo 
phantasiee  ad  ordinatum  usum  specierum.JEt 
ideo  non  procedit  illa  doctrina  de  abstractio- 
ne  a  sensibus,  quse  non  est  per  obstrusionem 
(ut  sic  dicam),  sed  per  animoe  suspensionem 
et  elevationem ;  hsec  enim  non  impedit  per- 
fectum  usum  rationis  et  libertatis,  ut  declara- 
tum  est.  Unde  recte  Bernardus  supra  :  JVon 
est  ( inquit )  is  sponsue  somnus  dormitio  corpo- 
ris ,  vel  placida  ,  quw  sensus  carnis  suaviter 
sopit  ad  tempus,  etc.  ;  et  infra  :  Magis  autem 
istius  modi  vitalis  vigilque  sopor  sensum  inte- 
riorem  illnminat ;  et  infra  :  Revera  enim  dor- 
mitio  est ,  qum  tamen  sensum  non  sopiat ,  sed 
aoducat. 


FINIS   LIBRI   SECUNDI. 


INDEX  GAPITUM  LIBRI  TERTII 

DE  OBATIONE  VOCALI  IN  GOMMUNI,  ET  PR^SERTIM  DE  PRIVATA, 


Cap.  I.  Sitne  oralio  vocalis   actns  ho-  Cap.    V.    Sitne  attentio  necessaria  ad 

nestus  ac  religiosus.  effeclus  orationis  vocalis. 

Cap.    II.    Quotuplex    sit  oratio   voca-  Cap.  VI.   Utrum  oratio  privata  sit  ne- 

lis.  cessaria  ex  prcecepto. 

Cap.    III.    Sitne   de    ratione   orationis  Cap.  VII.  De  circumstantiis  ad  oratio- 

vocalis  intenlio  orandi.  nem  necessariis. 

Cap.   IV.    An   attentio  sit    de    r^atione  Cap.  VIII.  De  Oratione  Dominica. 

orationis  vocalis.         ■  Cap.  IX.  De  Salutatione  Angelica. 


LIBER  TERTIUS 


DE  ORATIONE  VOCALI IN  COMMUNI 

ET  PR^SERTIM  DE  PRIVATA. 


Prrrsentis  lilri  institutum. — Vocalis  ora- 
tio  ultra  mentalera  addit  sensibiJem  signifi- 
cationem  ejus  desiderii,  aut  petitionis  quse  in 
mente  versatur,  voce  facta ;  et  ratione  hujus 
significationis  ad  externos  actus  virtutis  per- 
tinet :  potestque  habere  proprias  conditiones, 
proprietates,  effectus,  aut  obligationes ,  quas 
in  hoc  et  sequenti  libro  explicare  necesse 
est.  Suppositis  autem  his ,  quse  diximus  de 
oratione  in  communi ,  nihil  nobis  dicendum 
superest  de  vocali  oratione  quoad  physicam 
entitatem  ejus,  nam  hoc  satis  per  se  constat 
ex  his,  quse  philosophi  de  voce  ,  et  signis 
sensibilibus  tractant.  Quomodo  autem  vocalis 
oratio  a  mentali  procedat,  in  cap.  3  et  &  de- 
clarabimus.  Igitur  in  hoc  libro  preecipue 
agendum  est  de  his,  quse  ad  moralem  doc- 
trinam  vocalis  orationis  pertinent,  nimirum 
de  honestate,  de  utilitate  et  effectibus  ejus, 
et  quot  modis  fieri  possit  ac  debeat. 


CAPUT  I. 

UTRUM  VOGALIS  ORATIO  SIT  HONESTUS   AG  RELIGI0- 
SUS  ACTUS  ? 

1.  Hcereticorum  error  damnantium  usum 
orationis  vocalis.  —  Nonnulli  ex  bsereticis  ab- 
solute  damnarunt  usum  vocaliter  orandi , 
quem  errorem  videtur  interdum  attribuere 
Wiclepho  Waldensis ,  tomo  tertio,  titul.  d, 
cap.  1  et  sequenti.  Tamen  ille  videtur  potius 
damnasse  cantus  ecclesiasticos  ,  et  modum 
orandi  alta  voce,  quam  simpliciter  per  vo- 
cem,  ct  ideo  contra  illum  agemus  libro  se- 
quenti.  Prateolus  autem  inElencho  Hseresum 
refert,  ex  Lindano  et  aliis,  hsereticos  hujus 
temporis  dictos  Trinitarios  inter  alia  dixisse, 
eo  quod  Deus  spiritus  sit,  in  solo  spiritu  esse 
a  nobis  orandum,  id  est ,  mentaliter,  et  non 
vocaliter  invocandum  esse.  Itaque  solum  vi- 


2U  LIB.  III.  DE  ORATIONE 

dentur  fundari  in  verbis  illis  Christi,  Joan.  4  : 
Spiritusest  Deus,  et  eos qui  adorant  eum,  in  spi- 
rittc  et  veritate  oportet  adorare.  Ratione  etiam 
possumus  hunc  errorem  confirmare,  quia  vox 
sensibilis  solum  instituta  est  ad  loquendum 
cum  his,  qui  audire  illam  possunt .  et  per  il- 
lam  percipere  interiores  actus  hominis  loquen- 
tis,  et  non  aliter.  At  Deusnec  sensibiliter  audit, 
nec  indiget  tali  signo  ad  videndas  hominis  co- 
gitationes ;  ergo  superstitiosum  et  vanum  est 
ad  Deum  dirigere  vocales  orationes.  Unde 
sicut  Elias  deridebat  Prophetas  Baal,  3  Reg. 
48,  dicens  :  Clamate  voce  majori,  Deus  enim 
vester  forsitan  cum  alio  loquitur,  aut  in  diver- 
sorio  est ,  aut  in  itinere,  aut  certe  dormit ,  ut 
excitetur  ,  ita  hseretici  reprehendunt  eos,  qui 
voce  orant  ad  Deunx,  quia  per  hoc  significant 
Deum  aliter  audire  non  posse. 

2.  Error  solum  Dominicam  admittens  Ora- 
tionem.  —  Fundamenta.  —  Hunc  errorem  li- 
mitarunt  alii  hseretici  ex  factione  Walden- 
sium,  dicti  Insabbatati.  Dixerunt  enim  (ut  Pra- 
teolus  refert)  nullam  orationem,  prseter  Domi- 
nicam,  admittendam  esse.  Itaque  fatebantur 
orationem  illam  voce  posse  proferri  ;  vide- 
bant  enim  Christum  Dominum  de  modo  ex- 
terius  et  vocaliter  orandi  fuisse  locutum  , 
quando  illam  docuit;  negabant  autem  alias 
orationes  esse  licitas^  vel  quia  crediderunt  ho- 
minem  non  posse  sua  voluntate  introducere 
modum  loquendi  cum  Deo,  quem  ipse  non 
probavit ;  vel  quia  existimarunt  Christum  Do- 
minum,  prsescribendo  illum  orandi  modum, 
omnem  alium  tacite  prohibuisse ;  vel  quia  pu- 
tabant  servandum  esse  purum  Evangelium,  in 
sensu  erroneo,quemnovi  ha?retici  sequuritur, 
nimirum,  ut  in  his  quse  ad  ritum  colendi 
Deum  pertinent,  non  liceat  nobisaliud  velali- 
ter  facere,  quam  scriptum  in  Evangelio  sit. 

3.  Prima  asserlio:  ex  naturarei,  et  ex  omni 
jure,  vocalis  oratio  est  licita,  si  bene  fiat.  — 
Dicendum  vero  est  primo,  ex  natura  rei,  et 
ex  omni  jure,  tam  divino  quam  humano,  li- 
citum  et  sanctum  esse  vocales  orationes  ad 
Deum  fundere ,  si  debita  fide  ac  intentione 
fiant.  Assertio  est  de  fide,  quam  satis  probat 
communis  usus,  et  traditio  Ecclesise  quam  la- 
tius  ostendemus  libro  sequenti.  Nam ,  si  lici- 
tum  est  orare  voce  alta  et  cantu,  simplieiter 
estlicita  oratio  vocalis,  sive  alte,sive  summis- 
se  fiat.  Unde  interdum  legimus  in  Scriptura 
orationem  alta  voce  factam,  interdum  summis- 
sa.  Priori  modo  aiebatDavid :  Voce  mea  ad  Do- 
minum  clamavi,  vocemea  ad  Dominum  depreca- 
tussum,  Psalm.  141 ;  vel :  Voce  mea  ad  Deum, 


VOCALI  IN  COMMUNI. 

etintendit  milii,  Psalm.  76;  et  Psalm.  140: 
Intende  voci  mece,  cum  clamavero  adte;  etPs. 
5:  Intende  t/oci  orationismece.  Atin  1  lib.  Reg., 
c.  1,  legimus  Anrmm,dum  funderet  preces  co- 
ram  Deo,  locutam  fuisse  in  corde  suo,  et  addi- 
tur :  Tantumque  labia  illius  movebantur,  et  vox 
penitus  non  audiebatur.  Unde  constat  non  so- 
lum  animo,  sed  etiam  corpore  orasse,  quam- 
vis  voce  adeo  summissa,  ut  nonaudiretur.  Ut 
ita  constet  omnes  modos  orandi  corporali 
lingua  et  ore,  in  Scriptura  esse  approbatos. 
Nam  quod  illa  oratio  Anna^  Deo  placuerit, 
tractat  optime  Chrys.,  hom.  79  ad  Pop.,  et  ex 
effectu  ejus  satis  constat.  Denique  ex  Evan- 
gelio  constat  Christum  Dominum  exemplo 
suo  orationem  vocalem  approbasse,  Joan. 
1 ! ,  et  Matt.  6  illam  docuisse. 

4.  Quas  ob  causas  voce  oremus.  —  Ad  ex- 
plicandam  autem  hujus  veritatis  rationem, 
addidi  in  assertione  illa  verba:  Si  debita 
fide  ac  inientione  fiat.  Non  enim  oramus 
voce  sensibili,  uti  fingunt  hseretici,  ad  exci- 
tandum  Deum,  vel  quia  putemus  Deum 
indigere  nostris  signis  sensibilibus,  ad  nos- 
tras  cogitationes,  vel  desideria  cognoscen- 
da ;  quis  enim,  nisi  infidelis  vel  ignoran- 
tissimus,  potest  tam  humiliter  sentire  de 
Deo?  Primo  igitur  oramus  voce,  ut  nos  ipsos 
ad  devotionem  excitemus,  ut  ait  Aug.,  Epist. 
121,  cap.  9.  Secundo,  ex  eodem  Aug.  ibid., 
ut  per  certa  intervalla  horarum,  nos  ipsos  ad- 
moneamus,  et  quantum  in  Jioc  desiderio  profe- 
cerimus,  nobis  ipsis  innotescamus.  Et  infra :  Ad- 
monentes  nos  ipsos  in  id,  quod  desiderabamus 
intendere,  ne  quocl  tepescere  cceperat,  omnino 
frigescat.  Atque  ita  exponens  illud  Pauli  ad 
Colossens.  A :  Petitiones  vestrce  innotescant 
apud  Deum,  ait  non  sic  accipiendum  esse, 
tanquam  Deo  innotescant,  qui  eas,  et  antequam 
essent,  utique  noverat,  sed  nobis  innotescant 
apucl  Deum,  per  tolerantiam,  non  perjactan- 
tiam.  TertiOj  quia  corpore  et  spiritu  consta- 
mus,  oramus  non  solum  spiritu.,  sed  etiam 
corpore,  ut  utroque  Deum  colamus,  juxta  il- 
lud  Osese,  decimo  quarto  :  Omnem  aufer  ini- 
quitatem,  accipe  bonum,  et  reddemus  vitulos 
labiorum  nostrorum.  Ubi  Hieronymus :  Red- 
dituros  se  esse  dicunt  labiorum  vitulos,  et  Dei 
laudes  perpeti  voce  cantaturos.  Consonatqueil- 
lud  Psalm.  50 :  Domine,  labia  mea  aperies,  et 
os  meum  annuntiabit  laudem  tuam.  Et  illud  Ec- 
clesiast.  39  :  Confitemini  illi  in  voce  labiorum 
vestrorum  ;  et  ad  Hebr.  3  :  O/feramus  hostiam 
laudis  semper  Deo,  id  est,  fructum  labiorum 
confitentium  nomini  ejus. 


CAP.  I.  SITNE  ORATIO  VOCALIS 
5.  Secunda  assertio:  non  solum  verbisDo- 
mmicce  Orationis,  scdaliisetiam  licet  orare  vo- 
caliter.  —  Probatur  ex  Scriptura.  —  Secundo 
dicendum  est,  non  solnra  verbis  Dominicse 
Orationis,  sed  etiam  aliis  ad  pium  animi  af- 
fectum,  desiderium,  vel  sensum  explicandum 
aptis,  licitum  esse  ac  conveniens,  vocaliter 
orare  Deum.  Assertio  est  de  fide,  quae  satis 
constat  communi  consensu,  et  traditione  to- 
tius  Ecclesiee,  et  usu  omnium  fidelium  pio- 
rum.  Et  de  Christo  ipso  legimus  Matt.  26, 
quod  hymno  dicto  exierunt  in  montem  Oliveti, 
ubi  constat  Christum  orationem  aliquam 
(qusecumque  tandem  illa  fuerit)  in  laudem 
Dei  dixisse,  ut  Patres  adnotarunt.  Imo  Pau- 
lus,  primse  ad  Cor.  \A,  ad  omnes  fideles,  qui 
in  Ecclesia  conveniunt,  sic  inquit :  Cum  con- 
venitis,  unusquisque  vestrum  psalmum  habet, 
etc,  omnia  adcedificationem  fiant.  Itaque  dum- 
modo  ad  sedificationem  sit  modus  orandi, 
unicuique  licitum  est  pro  sua  devotione  ora- 
re,  neque  est  omnibus  unica  Dominicae  Ora- 
tionis  orandi  forma  praescripta.  Et  inferius 
subdit  idem  Apostolus,  loquens  de  illo  qui 
nescit  ita  loqui,  ut  ab  aliis  intelligatur :  Si 
non  fuerit  interpres,  taceat  in  Ecclesia,  sibi 
autem  loquatur,  et  Deo.  Non  praecipit  ut  so- 
lam  Dominicam  Orationem  proferat,  sed  li- 
berum  unicuique  relinquit  loqui  Deo  juxta 
devotionem  suam,  quando  sibi  tantum  et 
Deo  loquitur,  dummodo  digne  Deo  loquatur, 
lioc  enim  semper  et  ex  natura  rei  necessa- 
rium  est.  Ratio  denique  est,  quia  Cbristus 
Dominus,  docens  Apostolos  orare,  Pater  nos- 
ter,  etc,  dedit  quidem  perfectum  orancli  mo- 
dum,  et  quasi  eximium  quoddam  exemplar 
vocalis  orationis,  brevemque  et  accommoda- 
tam  omnibus  orandi  formam,  non  tamen  cse- 
teras  orationes  vocales  probibuit ;  nullo  enim 
verbo  aut  facto  hanc  prohibitionem  significa- 
vit,  nec  Sancti  Patres  illam  intellexerunt. 
Unde  cum  de  Oratione  Dominica  loquuntur, 
ad  summum  asserunt  Dominicam  Orationem 
praacellere  inter  omnes  orationes  vocales,  et 
illas  excellere  auctoritate,  brevitate,  perfec- 
tione,  et  efficacitate,  ut  constat  ex  Cypriano 
et  Tertulliano,  illius  orationis  expositoribus, 
et  aliis  Patribus,  quos  referunt  Beilarm.,  lib. 
de  Bonis  oper.  in  particulari,  c.  A,  et  Durand., 
de  Ritib.  Ecclesise,  iib.  2,  c.  46.  Significat 
quidemAugustinus  nonlicere  orare  quippiam 
quod  oratione  Dominica  non  contineatur.  Ait 
enimEpist.  121,  c  12:  Qucelibet  alia  verba  di- 
camus,  quce  affectus  orantis,  vel  prcecedendo 
format,  ut  clareat,  vel  consequendo  attendit, 


ACTUS  IIONESTUS  AC  RELIGIOSUS.  215 

ut  crescat,  nihil  aliud  dicimus,  quam  quod  ista 
oratione  Dominica  positum  est,  sirecte  et  con- 
gruenter  oramus ;  quisqu  isautem  iddicit,  quod 
adistam  evangelicamprecationem  pertinere  non 
possit,  etiamsi  non  itticite  orat,  carnaliter  orat, 
quod  nescio ,  quomodo  non  dicatur  illicite  , 
quandoquidem  spiritus  renatos  non  nisi  spiri- 
tualiter  docet  orare.  At  vero  quod  non  liceat 
alia  forma  verborum  uti  ad  orandum,  dici 
nullo  modo  potest.  Atque  ita  concludit  idem 
Augustinus  supra  :  Unde  liberum  est  aliis  at- 
que  aliis  verbis,  eadem  tamen  in  orando  dicere, 
sed  non  debet  esse  liberum  alia  dicere.  Quod 
pertinet  ad  materiam  orationis,  de  qua  infra 
dicemus,  simulque  illas  petitiones  Dominicse 
Orationis  exponemus. 

6.  Objectio.  —  Solutio. — Solutio  magis  il- 
lustratur. — Dices  ,  esto  non  sit  simpliciter 
malum  et  prohibitum  uti  oratione  vocah  , 
saltem  esse  melius  et  congruentius  illa  non 
uti,  quia  melius  est  verba  Christi  proferre, 
quam  propria,  et  quia  semper  eligendum  est 
quod  est  perfectius.  Respondetur  negando 
consequentiam.  Debent  quidem  Christiani  il- 
lam  orationem  dicere  et  intelligere,  et  for- 
tasse  ex  prsecepto  tenentur,  ut  infra  videbi- 
mus ;  consilium  etiam  est  ut  quotidie  eam  re- 
citent.  Imo  Clemens  Papa,  iib.  7  Constit.,  cap. 
25,  Christianis  omnibus  consulit,  ut  ter  in  die 
Dominicam  Orationem  proferant.  Semper  ta- 
men  illam  orationem  proferre  ,  et  nulla  alia 
uti,  consilium  non  est,  imo  superstitiosum  es- 
set,  si  tanquani  necessarium  observaretur. 
Unde  eleganter  Tertul^  de  Orat.,  c  9  :  Prce- 
missa  legitima  et  ordinaria  oratione  (id  est,  Do- 
minica),  quasi  fundamento,  accidentium  jus  est 
desideriorum,  jus  est  superstruendi  extrinsecus 
petitiones.  Ratio  imprimis  esse  potest ,  quia 
( quae  est  humana  conditio)  eadem  semper 
verba  proferre,  taedinm  afferret,  et  attentio- 
nem  ac  devotionem  non  excitaret,,  varietas 
autem  delectat,  et  recreat  animum  :  Ex  hoc 
ergo  (ut  ait  Isidorus,  lib.  1  de  Divin.  Off. , 
c  9 )  orta  est  consuetudo  Ecclesice  uti  preci- 
lus,  instar  earum  quas  clocuit  Christus.  Dein- 
de,  quamvis  oratio  illa  generalia  capita  pe- 
tendi  contineat,  nihilominus  seepe  expedit 
hoc  vel  illud  in  specie  petere,  et  pro  hac  vel 
illa  persona  orare,  et  interdum  immediate  ad 
Deum  ,  interdum  vero  per  Virginem  et  per 
alios  Sanctos ,  ex  quibus  capitibus  varietas 
orationum  orta  est;  eam  ergo  vitare  supersti- 
tiosum  esset,  Alias  etiam  orandi  formas  ab 
Ecclesia  receptas  non  probare  ,  aut  tanquam 
malas  et  ineptas  respuere^  haereticum  esset. 


216  LIB.  III.  DE  OBATIONE 

Existiraare  autem  nunquam  expedire  eis  uti, 
eo  quod  semper  melius  sit  orationem  Domi- 
nicam  recitare,  plus  esset  quam  temerarium, 
cum  sit  contra  sensum  et  usum  totius  Eccle- 
sise.  Nec  semper  et  in  omnibus  circumstan- 
tiis  est  melius  vel  utilius,  omne  id  quod  de 
se  est  perfectius.  Nam  orare  ex  se  est  perfec- 
tius  quam  legere,  et  non  tamen  quolibet  tem- 
pore  et  loco  est  melius.  Sic  ergo,  licet  Christi 
oratio  et  verba  secundum  se  perfectiora  sint, 
non  propterea  in  omni  loco  et  tempore  uten- 
dum  est  illis,  neque  id  semper  est  melius, 
quamvis  cseteris  paribus,  et  servata  opportu- 
nitate,  illa  oratio  caeteris  praeferenda  sit. 

7.  Tertia  assertio  :  non  est  necesse  ccrta 
forma  uti  ut  oratio  vocalis  sit  honesta.  —  Addo 
ultimo  non  esse  necessarium  certa  et  pree- 
scripta  forma  uti,  ut  oratio  vocalis  sancta  et 
bonesta  sit.  Hoc  etiam  est  certum,  et  colligi 
potest  ex  Scriptura,  nam  in  Testamento  ve- 
teri  referuntur  varise  formaa,  et  modi  orandi, 
sanctarum  personarum,  utDanielis,  Ezechie- 
lis,  Manasses,  Susannee,  et  aliorum,  qui  non 
orabant  secundum  aliquam  prsescriptam  for- 
mam,  sed  prout  unicuique  Spiritus  Sanctus 
dictabat.  David  etiam  in  Psalmis  innumeros 
orandi  modos  habet,  et  non  solum  res  diver- 
sas,  sed  etiam  eamdem  pluribus  verborum 
formulis  postulare  solebat.  Ut  maxime  videre 
licet  in  Psalm.  118,  ubi  divinse  legis  observa- 
tionem  fere  singulis  versibus  postulat,  utens 
semper  diversa  forma  verborum  :  Utinam  di- 
rigantur  via?  mew  ad  custodiendas  justificatio- 
nes  tuas ;  et  iterum  :  Justificationes  tuas  cus~ 
todiam  ,  non  me  derelinquas  usquequaque  ;  et 
rursus  :  Benedictus  es ,  Domine  ,  doce  me  jus- 
tificationes  tuas,  etc.  De  Christo  etiam  Domi- 
no  ex  Evangelio  constat ,  non  servasse  in 
orando  certam  verborum  formam  ;  aliter 
enim  oravit  Joan.  11 ,  Lazarum  resuscitaturus, 
aliter  vero  in  horto  ad  Patrem  transiturus  ; 
imo  ibi  ter  orans  non  eadem  verba  semper 
dixisse  refertur.  De  Apostolis  etiam  legimus 
Actor.  primo,  orasse  pro  electione  Matthise, 
non  ex  prsescripta  forma,  sed  prout  tempori, 
loco  et  materise  expediebat.  Ratio  autem  est, 
quia  ex  natura  rei  licitum  unicuique  est  voce 
orare  juxta  suee  mentis  affectum  ,  sensum, 
vel  capacitatem,  et  nullo  jure  positivo  divino 
vel  humtmo  est  hoc  prohibitum,  neque  est 
praceptum  uti  semper  aliqua  orandi  forma, 
ex  his  quse  vel  in  Scripturis  continentur,  vel 
ab  Ecclesia  institutse  sunt ;  ergo  non  est  ne- 
cessarium  ad  honestatem  orationis  vocalis, 
ut  certa  forma  verborum  fiat.  Quomodo  au- 


VOCALI  IN  COMMUNI. 

tem  et  de  qua  oratione  intelligenda  sit  hsec 

assertio,  ex  sequenti  cap.  constabit. 

8.  Hcereticorum  fundamenlum  diruitur.  — 
Fundamenta  hsereticorum  facilem  habent  re- 
sponsionem.  Nam  Christus  non  dixit,  Deum 
esse  orandum  in  spiritu  et  veritate,  quia  men- 
te  et  non  corpore  orandus  sit,  sed  quia  ad 
verum  Deum  dirigenda  est  oratio,  quod  est 
ipsum  colere  in  veritate,  et  quia  ex  puro  cor- 
de,  et  desiderio  placendi  illi  orandum  est, 
quod  est  iilum  in  spiritu  adorare,  ut  ibi  Pa- 
tres  expormnt.  Mitto  Christum  ibi  fuisse  locu- 
tum  de  adoratione  visibili  et  legitima  per  ve- 
rum  sacrificium,  ut  exposui  3  part.,  disp.  74, 
sect.  1.  Tamen  hinc  etiam  retorquetur  argu- 
mentum ;  nam  si  sacrificium  dicitur  fieri  in 
spiritu  et  veritate,  etiamsi  actu  corporali  fiat, 
dummodo  ex  vera  fide  et  religione  fiat,  ea- 
dem  ratione  vocalis  oratio  erit  in  spiritu  et 
veritate,  si  exvera  fide,  et  gratia,  et  cum  de- 
bita  devotione,  et  attentione  fiat.  Unde  Paul. 
aiebat,  1  Cor.  14  :  Psallam  spiritu  ,  psallam 
et  mente,  quamvis  psallere  voce  fiat. 

9.  Ratio  eorumdem  dissolvitur.  —  Ad  ratio- 
nem  autem  heereticorum  responsum  jam  est, 
nos  non  edere  vocem  orando,  quia  putemus 
Deum  latere  mentes  nostras ,  neque  quia 
Deus  sensibiliter  audiat;  sed  vel  ut  nos  au- 
diamus,  et  ita  excitemur,  vel  ut  alii  audiant 
et  sedificentur,  vel  etiam  ut  illi  nobiscum  et 
nos  cum  illis  oremus,  vel  ut  nomine  omnium 
oremus,  utsequenti  cap.  dicetur  ,  vel  denique 
ut  ore  et  lingua  Deum  colamus. 

10.  Alii  liwretici  convincuntnr .  —  Alii  hae- 
retici  non  indigent  responsione,  quia  nullum 
afferunt  fundamentum,  vel  supponunt  alium 
errorem  ab  Ecclesia  damnatum,  nimirum  in 
colendo  Deum ,  non  licere  aliis  ritibus  aut 
verbis  uti,  nisi  quse  in  Scriptura  Sacra  conti- 
nentur.  Satis  enim  est  ut  non  sint  prohibita, 
si  alioqui  ex  natura  rei  honesta  sunt. 

CAPUT  II. 

QUOTUPLEX   SIT   ORATIO   VOGALfS,    ET   QUAS 
PARTES   HABEAT  ? 

1.  Primus  modus  dividendi  orationem  voca- 
lem  in  puhlicam  et  privatam.  —  Primum  om- 
nium  dividi  solet  oratio  in  publicam  et  priva- 
tam  :  potest  autem  oratio  publica  dici  vulgari 
significatione  ,  prout  publicum  distinguitur 
contra  occultum  et  secretum,  et  sic  dicitur 
publica  oratio,  quasi  accidentaliter,  omnis  illa 
quae  in  loco  publico  fit ,  ita  ut  ab  aliis  videa- 


CAP.  II.  QUOTITLEX 
tur,  vel  videri  possit.  Quomodo  publice  ora- 
vit  Daniel,  quando  fencstris  apertis  in  ccena- 
cuio  suo  contra  Jerusalera  tribus  tcmporibus 
in  die  flectcbat  genua  sua,  et  adorabat,  con- 
fitcbaturque  coram  Deo  suo  ,  Daniel.  6,  ubi 
subjungitur  :  Viri  ergo  illi  curiosius  inquiren- 
tes,  invenernnt  Danielem  oraniem,  et  obsecran- 
tem  Deum  suum.  Sic  etiam  populus  cbristia- 
nus  ter  in  die  publice  orat,  audito  signo  ad 
Virginem  salutanclam.  Hic  vero  non  denomi- 
namus  orationem  publicam  in  hac  significa- 
tione ,  quia  est  valde  extrinseca  denomina- 
tio,  et  accidentalis ,  nullaque  proprietas  ora- 
tionis  ex  illa  nascitur  preeter  generalem  con- 
ditionem  actus  honesti,  nimirum  ut  serven- 
tur  illse  circurastantise,  quas  in  actione  sacra 
et  publica  prudentia  requirit,  quas  infra  suis 
locis  attingemus. 

2.  Secundus  modus  dkidendi  eamdem  ora- 
tionem  in  publicam  et  privatam.  —  Alio  ergo 
modo  dicitur  oratio  publica  quasi  per  se,  il- 
la,  quse  fit  nomine  publico,  et  non  tantum 
privato,  id  est,  quse  fit  a  sacerdote  nomine 
Ecclesia?,  seu  quse  fit  ab  Ecclesia  per  minis- 
tros  suos,  ut  tales  sunt.  Ita  divus  Thomas,  d. 
q.  83,  art.  12;  Gloss.  magna,  in  Clem.  1,  de 
Reliq.  et  ven.  Sanct. ;  et  hoc  genus  orationis 
significavit  Paul.  adHeb.  5,  cum  dixit :  Omnis 
Pontifex  ex  hominibus  assumptus,  pro  Jiomi- 
nilus  constituitur  in  iis  qtice  sunt  ad  Deum, 
ut  offerat  dona ,  et  sacriftcia  pro  peccatis. 
Quod  enim  de  oblationibus  et  sacrificiis  dicit, 
in  orationibus  etiam  locum  habet,  nam  om- 
nium  est  eadem  ratio.  Unde  in  lib.  de  Eccl. 
dogm.,  c.  3,  dicitur:  Obsecrationum  sacerdo- 
talium  sacramenta  respiciamus,  quaj,  ab  Apos- 
tolis  tradita,  in  omni  mundo,  atque  in  omni 
Catholica  Ecclesia  uniformiter  celebraniur,  ut 
legem  credendi  lex  statuat  supplicandi,  etc. 
Privata  ergo  oratio  ab  hac  publica  distingui- 
tur  ;  privata  enim  est  omnis  illa,  quam  unus- 
quisque  sua  auctoritate  (  ut  sic  dicam  )  et  ut 
privata  persona  offert.  Unde  prior  oratio  pu- 
blica  est,  etiamsi  intra  cubiculum  clauso  os- 
tio  solitarie,  et  summissa  voce  fiat.  Haac  vero 
posterior  privata  est,  etiamsi  in  templo  vel 
in  plateis  fiat,  juxta  illnd  Pauli,  1  adCorinth. 
2  :  Volo  viros  orare  in  omni  loco,  levantes  pu- 
ras  manus ,  similiter  et  mulieres ,  etc. ;  nec 
satis  distinguuntur  hsec  duo  membra  ex  ver- 
borum  forma,  quee  in  orando  servatur.  Nam, 
licet  quis  recitet  horas  canonicas  ab  Ecclesia 
institutas  ,  si  ita  facit  tanlum  ut  privata  per- 
sona,  erit  oratio  privata,  et  non  publica.  Dis- 
tinctio  ergo  ex  ministerio  et  intentione  per- 


SIT  ORATIO  VOCALIS.  217 

sonse  sumcnda  cst ;  nam  ut  oratio  sit  publi- 
ca  ,  necesse  est  ut  fiat  a  persona  ,  quse  sit 
Ecclesise  minister  deputatus  ad  orandum  no- 
mine  suo,  et  quod  ipse  hac  intentione  oret, 
ut  expleat  munus  suum,  et  consequenter  ne- 
ccsse  est  ut  oret  modo  praescripto  ab  Eeelesia 
ad  orandum  Deum  nomine  ipsius  ;  omnis 
autem  alia  oratio,  quae  has  conditiones  non 
habet,  privata  est. 

3.  Alia  orationis  vocalis  divisio  juxta  D. 
Bonaventuram . — Secundo,  dividi  potest  ora- 
tio  exBonav.,  de  Processu  Relig.,  lib.  7,  c. 
3,  in  eam,  quse  fit  juxta  aliquam  certam  for- 
mam  verborum  antea  prsescriptani,  vel  quse 
fit  verbis  prolatis  pro  arbitrio  et  affectu  oran- 
tis;  ut  enim  Augustinus  dixit,  Epist.  121, 
verba  orationis  interdum  sequuntur  cx  prse- 
cedenti  affectu  orationis,  qui  ea  format,  ut 
clareat;  interdum  preecedunt,  ut  orans  at- 
tendat,  et  affectus  crescat.  Quando  ergo  ora- 
tio  vocalis  sequitur  ex  affectu,  ad  clarifican- 
dum,  seu  exprimendum  illum,  tunc  non  so- 
let  fieri  juxta  praescriplam  aliquam  verbo- 
rnm  formam,  nisi  fortasse  contingat  memo- 
ria  retineri,  et  esse  affectui  orantis  accom- 
modatara,  quod  accidentarium  est;  per  se 
vero  ac  regulariter  tunc  verba  formantur 
juxta  affectum  et  capacitatem  orantis.  Et  de 
hoc  modo  orandi  recte  intelligitur  illud  Ps. 
15:  Lcetatum  est  cor  meum,  et  exultavit  lin- 
gua  mea.  Nam  interna  devotio  interdum  tanta 
est,  ut  non  possit  interius  contineri,  quin  in 
exteriora  verba  prorumpat,  sicut  spirituale 
gaudium  sensibilem  affectum  excitat,  juxta 
illud:  Cor  meum  et  caro  mea  exultaverunt  in 
Deumvivum,  Psalm.  83.  Quando  vero  vocalis 
oratio  prsecedit  affectum,  et  devotionem  in- 
ternam,  tunc  necesse  est  ut  secundum  ali- 
quam  formam  verborum  oranti  propositam 
fiat,  quia  non  fit  nec  formatur  juxta  affectum 
orantis,  cum  iile  non  supponatur ;  ergo  ne- 
cesse  est  ut  prsecedat,  et  per  memoriam  vel 
scripturam  proponatur  ipsi  oranti,  alioqui  te- 
mere  et  casu  fieret  oratio. 

4.  Ad  omnem  orationem  prcecedere  genera- 
lem.  affectum  orandi ,  licet  particularis  snbse- 
quatur.  — Notanda  diferentia  inter  duos  mo- 
dos  orandi.  — Alia  di/ferentia.  —  Dices  :  quo- 
modo  fieri  potest  ut  affectus  orantis  non  prse- 
cedat  verba  orationis,  nam  vocum  prolatio, 
si  non  procedat  ex  affectu  orandi,  non  mere- 
tur  nomen  orationis,  quia  re  vera  oratio  non 
est,  ut  infra  ostendemus;  ergo  nec  distinctio 
Augustini  habet  locum,  nec  verum  est  verba 
orationis  interdum  praecedere  affectum  oran- 


218  LIB.  III.  DE  ORATIONE 

tis.  Respondeo  aliud  esse  loqui  de  affectu 
orandi  confuse  ct  generatim,  aliud  de  affec- 
tu  particulari,  quem  aliquis  orando  exprimit 
ex  desiderio  obtinendi  illam  rem  particula- 
rem,  quam  voce  proponit.  Prior  affectus  ge- 
neralis  necessario  preecedit  ante  verborum 
prolationem  in  quacumque  hujusmodi  ora- 
tione  vocali,  ut  ratio  facta  convincit,  et  Au- 
gustinus  non  negat,  sed  aperte  potius  suppo- 
nit,  ut  jam  explicabo.  Posterior  autem  affec- 
tus,  per  se  loquendo,  non  supponitur  ad  re- 
citationem  vocalem,  sed  potius  ex  illa  nasci- 
tur,  et  juxta  illam  generatur.  Ut,  verbi  gra- 
tia,  qui  recitat  Pater  noster  ,  etc,  non  prius 
cogitat  de  sanctificatione  nominis  Dei ,  vel  il- 
lam  desiderat,  ut  experimento  constat;  post- 
quam  autem  profert  illa  verba  :  Sanctificetur 
nomen  tuum,  etc. ,  si  convenienter  recitat,  et 
attendit,  ac  intelligit,  prodit  in  illud  deside- 
rium.  Et  ideo  notanter  dixit  Augustinus  quod 
affectus  orantis  consequenter  attendit  ut  cres- 
cat.  Quia  nonde  novo  generatur,  cum  suppo- 
natur  aliquis  affectus  saltem  confusus;  crescit 
tamen,  quia  juxta  verborum  exigentiam  at- 
tendendo  ad  illa  paulatim  crescit ,  vel  exten- 
sive,  vel  etiam  intensive,  quia  res  magis  pro- 
positse,  et  attentius  ac  distinctius  considera- 
tee,  magis  movent.  Differentia  igitur  inter  il- 
los  duos  modos  orandi  est,  quod  prior,  quan- 
do  vox  omnino  procedit  juxta  affectum  et  ar- 
bitrium  orantis ,  supponit  omnino  particula- 
rem  affectum,  quem  vox  ipsa  declarat,  quia 
ab  illo  formatur  et  quasi  determinatur.  In 
posteriori  autem  modo,  in  quo  certa  verbo- 
rum  forma  recitatur  ,  per  se  non  supponitur 
ille  afiectus,  quem  verba  exprimunt,  ut  de- 
claratum  est.  Unde  est  alia  differentia ,  quia 
quando  vocalis  oratio  prorumpit  priori  modo 
ex  affectu,  non  est  necesse  ut  prsecedat  spe- 
cialis  intentio  vocaliter  orandi,  sed  interior 
affectus  quasi  naturali  impetu  movet  lin- 
guam  ,  quia  affectus  animi  ex  quadam  con- 
naturali  concomitantia  redundat  in  corpus, 
ideoque  ad  sic  orandum  communiter  sufficit 
prima  intentio  cogitandi  de  Deo  ,  et  orandi 
mente ;  nam  ex  illa  tandem  pervenitur  ad  il- 
lum  affectum  movendi  linguam  ad  exprimen- 
dum  desiderium  ,  vel  admirationem ,  aut 
alium  mentis  conceptum.  At  vero  quando 
oratio  vocalis  jam  formata  recitanda  est , 
prsecedit  semper  intentio  vocaliter  orandi, 
sive  actu  sit,  sive  proxime  antecesserit,  ita 
ut  saltem  virtute  maneat. 

5.  Hcec  partitio,  licet  conveniat  cum  priori, 
non  tamen  coincidit. —  Objeciio. — Est  deni- 


VOCALI  IN  COMMUNI. 

que  in  hac  partitione  considerandum ,  aliquo 
modo  convenire  cum  priori,  non  tamen  cum 
illa  coincidere.  Nam  oratio  vocalis,  quee  fit  ex 
affectu  orantis  absque  preescripta  forma  ver- 
borum,  semper  est  privata ,  et  non  publica ; 
omnis  enim  publica  oratio  (in  sensu  supra 
explicato  )  fieri  debet  juxta  preescriptam  ali- 
quam  verborum  formam.  Quod  constat  ex 
usu  Ecclesiee ;  ideo  enim  in  sacrificio  ,  et  in 
aliis  officiis  divinis  certee  orationes ,  versus, 
aut  psalmi  sunt  instituti,  aut  designati,  quia 
tunc  ministri  Ecclesiae  publicas  orationes  fun- 
dunt.  Ratio  autem  est ,  quia  tunc  minister 
non  loquitur  nomine  suo ,  sed  Ecclesiai ,  et 
ideo  ab  illa  debuit  accipere  et  verba  oratio- 
nis,  et  orandi  formam.  Dices  :  fieri  potest  ut 
unus  petat  nomine  alterius  tanquam  famulus 
ab  eo  missus,  et  nihilominus  verba  petitionis 
formet  modo  suo ;  nam  hoc  etiam  potest  ha- 
bere  ab  alio  commissum ,  ut  inter  homines 
contingit.  Respondeo,  esto  hoc  fiat  inter  ho- 
mines ,  ab  Ecclesia  non  permitti  ut  oratio , 
quse  suo  nomine  ad  Deum  fundenda  est,  ali- 
ter  fiat  quam  modo  ab  ipsa  prsescripto,  quia 
pertinet  ad  majorem  Dei  reverentiam,  et  ad 
majorem  Ecclesiee  securitatem  ,  et  fidelium 
devotionem ,  ne  aliquid  indecorum  talibus 
orationibus  misceatur. 

6.  Quare  oralio  pullica  semper  deieat  esse 
vocalis. — Unde  obiter  colligi  potest  qusedam 
ratio  ,  ob  quam  oratio  publica  semper  debet 
esse  vocalis,  ut  notavit  Cajet.  2.  2,  q.  83, 
art.  12,  et  consentiunt  omnes  (propter  quod 
illa  divisio  data  non  est  de  oratione  mentali), 
nam  Ecclesia,  quee  de  interioribus  non  judi- 
cat,  non  potest  preescribere  certos  conceptus 
vel  affectus  internos,  quibus  interior  oratio 
fiat,  praescribit  autem  certam  verborum  for- 
mam,  qua  in  voce  orandum  est  nomine  suo. 
Deinde  colligitur  breviter  alia  differentia  in- 
ter  duo  membra  hujus  secundse  divisionis; 
nam  oratio  illa,  quee  fit  absque  praescripta 
forma  verborum ,  moraliter  loquendo  ,  non 
cadit  sub  preeceptum,  quia  Ecclesia  non  pree- 
cipit  orare  nisi  designando  quid  et  quomodo 
sit  orandum,  ut  ex  usu  constat,  et  patebit  ex 
infra  dicendis ;  nec  ex  natura  rei  invenitur 
tale  preeceptum,  quoad  vocalem  orationem, 
ut  infra  ostendam  ;  recitare  autem  aliquid 
juxta  institutam  formam,  sub  preeceptum  ec- 
clesiasticum  cadit ,  ut  infra  videbimus. 

7.  Nonomnis  oratio,  qua?  fit  ex  prwscripta 
forma,  est  pullica. —  At  vero  e  contrario  non 
omnis  oratio,  quee  fit  ex  defmita  forma  verbo- 
rum,  publica  est,  sicut  nec  talis  oratio  semper 


CAP.  II.  QUOTUPLEX 
cadit  sub  prseceptum.  Prior  pars  constat; 
tum  quia  ipsamet  verborum  formula,  ad  oran- 
dum  confecta,  potesl  non  esse  publice  ab  Ec- 
clesia  approbata,  sed  privata  industria  com- 
posita  ;  tum  etiam  quia  (ut  supra  dicebamus), 
etiamsi  privata  persona  ex  propria  devotione 
canonicum  officium  recitet,  illa  non  est  ora- 
tio  publica,  sed  privata.  Item  Oratio  Domini- 
ca  de  se  maximam  auctoritatem  habet,  et 
ideo  in  suis  publicis  orationibus  ab  Ecclesia 
usitata  est,  vel  in  Missse  sacrificio,  ut  in  3 
tom.  tertise  part.  dictum  est,  vcl  in  aliis  di- 
vinis  officiis,  quorum  pars  esse  solet,  ut  in- 
fra  videbimus,  et  nihilominus  privatim  etiam 
recitatur.  Adde  ahqua  esse  divina  officia  ad 
privatas  orationes  fidelium  auctoritate  publica 
Ecclesise  composita,  vel  approbata  expresse, 
vel  tacite,  quorum  recitatio,  publica  oratio 
non  est,  etiamsi  fiat  juxta  prsescriptam  ver- 
borum  formam.  Ex  quibus  altera  pars  pro- 
bata  manet  :  constat  enim  prsedictas  oratio- 
nes  plerumque  fieri  ex  voluntaria  devotione, 
non  ex  prsecepto.  An  vero  e  converso  oratio 
publica  semper  supponat  prgeceptum ,  infra 
videbimus,  ubi  etiam  explicabimus  an  suffi- 
ciat  orationem  fieri  ex  obligatione,  et  juxta 
ritum  publice  probatum,  ut  publica  oratio  di- 
cenda  sit. 

8.  Enumeratio  partinm  orationis,  ex  D. 
Paul.,  1  acl  Tim.  2.  —  Tertia  divisio,  seu  po- 
tius  partium  oratiOnis  enumeratio  est  illa, 
quam  1).  Thom.  tractat,  2.  2,  q.  83,  a.  17,  de- 
sumpta  ex  verbis  Pauli,  1  ad  Tiinot.  2  :  Obse- 
crofieri  obsecrationes,  orationes ,  postulationes , 
gratiarum  actiones  pro  omnibus  Jwminibus,  de 
qua  enumeratione,  superiori  libro  nonnulia 
diximus,  eam  ad  orationem  mentalem  appli- 
cando.  Non  est  tamen  dubium  quin  Paulus 
de  vocali  prsecipue  loquatur ;  et  licet  proba- 
bile  sit  eum  loqui  de  orationibus  publicis, 
prsesertimde  illis  quse  inter  offerendum  Missse 
sacrificium  fiunt,  ut  in  3  tom.  tertise  part., 
disp.  83,  sect.  1,  tractavi,  nihilominus  etiam 
in  privatis  orationibus  locum  habet,  ut  dice- 
mus.  Supponimus  autem  illas  quatuor  voces 
quatuor  dicta  membra  signiiicare,  quod  ipsa 
vocum  multiplicatio  persuadet.  Neque  enim 
verisimile  estPaulum  solum  multiplicasse  sy- 
nonyma,  eo  vel  maxime  quod  gratiarum  ac- 
tio  clare  distinguitur  a  reliquis ;  ergo  etiam 
in  cseteris  aliquam  distinctionem  observan- 
dam  esse  verisimilius  est.  Et  ita  fere  omnes 
Patres  diversitatem  aliquam  inter  illa  tria 
membra  declarare  conati  sunt,  uno  vel  alio 
excepto,  ut  Chrys.,  hom.  6,  in   1   ad  Timot., 


SIT  ORATIO  VOCALIS.  219 

ut  notavi  in  3  tom.,  loco  allcgato.  Ubi  eliam 
Patres  allegavi,  qui  partes  illas  ut  distinctas 
in  solemni  ritu  orandi  Ecclesia?  declarant.  Ex 
quibus  argumentum  sumitur  ad  orationes 
privatas;  quod,  scilicet,  possint  ex  illis  qua- 
tuor  partibus  integrari,  imo  tunc  fore  com- 
pletas  et  perfectas,  quando  illas  omnes  habue- 
rint.  Quia  licitum  est  fidelibus,  dum  private 
orant,  ritum  et  formam  Ecclesise  imitari  in 
his,  quse  privatim  et  sine  ecclesiastica  solem- 
nitate  fieri  possunt.  Imo,  si  quis  recte  consi- 
deret,  illa  quatuor  membra,  licet  ab  Ecclesia 
fuerint  accommodata  ad  hoc  vel  illud  officium 
suum,  non  tamen  sunt  ab  illa  inventa,  sed  ex 
se,  seu  cx  ipsa  rei  natura,  sunt  distincta.  Un- 
de  et  in  psalmis  et  antiquis  orationibus  Sanc- 
torum,  quse  in  Scriptura  referuntur,  omnes 
illee  partes  frequenter  inveniuntur,  in  quo- 
cumque  legitimo  sensu  intelligantur.  Et  ratio 
est,  quia  internas  cogitationes  et  affectus  pos- 
sumus  etiam  voce  exprimere  cum  Deo  lo- 
quentes;  ergo  sicut  in  mente,  ita  et  in  voce 
partes  illse  discerni  possunt. 

9.  Primus  moclus  explicancli  prceclictam  enu- 
mcrationem.  —  Atque  hinc  fit  ut  hsec  enume- 
ratio  eisdem  modis  in  vocali  oratione  expli- 
cancla  sit,  quibus  in  mentali  eam  declaravi- 
mus.  Duos  autem  explicandi  modos  supra  po- 
suimus :  unus  est  D.  Thomse,  in  quo  facile  est 
intelligere  quid  sint,  et  quomodo  in  oratione 
vocali  distinguantur  postulationes,  et  obsecra- 
tiones,  et  gratiarum  actiones.  Postulamus 
enim,  cumverbaorationis  proferimus,  dicen- 
do  :  Concede,  prcesta,  da,\Tel  aliquid  simile.  Ob- 
secramus,  cum  rationem  aliquam  Deo  propo- 
nimus,  quse  illum  ad  dandum  moveat,  ut  cum 
dicimus:  Per  Christum Dominum  nostrum,  psr 
temetipsum  fac  lioc  Deus, etc. Verba  etiam,  qui- 
bus  gratias  agimus,satisper  se  nota  sunt ;  so- 
lum  de  oratione,qua3  dicitur  esse  elevatio  men- 
tisin  Deum,  etc,  dubitari  potest  quomodo  in 
voce  locum  habeat.  Dicendum  vero  est,  hunc 
actum  exprimi  per  voces  illas  quibus  Deum 
invocamus,  unde  D.  Thomas  ait  illa  verba, 
quae  Ecclesia  solet  preemittere  in  orationibus 
suis,  Omnipotens  sempiterne  Deus,  partem  il- 
lam  contiuere,  quse  speciali  modo  dicitur  ora- 
tio,  idemque  dicendum  est  de  illis  verbis  in 
Psalmis  usitatis  :  Deus,  Deus  meus,  cum  simi- 
libus.  Atque  ita  hsec  interpretatio  et  facilis  et 
probabilis  est. 

10.  Secundus  modus.  —  Alio  tamen  modo 
partitionem  illam  explicare  possumus  juxta 
illos  actus,  quos  in  oratione  mentali  recensui- 
mus,  qui  suntinterna  humiliatio  et  confessio. 


220  LIB.  III.  DE  0RATI0NE 

recognitio  divinae  majestatis,  petitio.  et  gra- 
tiarum  actio;  hos  enim  actusomnes  voce  ex- 
primimus  :  cujus  optimum  exemplar  in  mis- 
sarum  precibus  invenitur,  quod  privatim 
orando  imitari  possumus.  Incipimus  enim 
culpas  nostras  recognoscendo,  et  coram  Deo 
confitendo.  Deinde  magnificamus  Dei  majes- 
tatem,  ejusque  gloriam  canimus  ;  postea  pe- 
titiones  fundimus,  ac  tandem  gratiarum 
actione  orationem  concludimus,  ut  Augus- 
tinus  dixit.  Has  ergo  partes  in  quacumque 
privata  oratione  vocali  exprimere  possumus, 
quamvis  id  semper  necessarium  non  sit,  ut 
supra  de  mentali  dixi.  Interdum  etiam,  licet 
omnes  exerceantur,  nihilominus  tota  oratio 
ad  finem  unius  partis  ordinaii  potest ;  sicut 
etiam  Ecclesia  interdumtotum  missse  officium 
ordinat  ad  gratiarum  actionem,  interdum  ad 
peccatorum  expiationem,  aliquando  ad  alicu- 
jus  beneficii  divini  impetrationem,  nonnun- 
quam  solum  ad  magnificandum  Deum  in  se, 
vel  in  aliquo  Sancto  suo ;  ac  denique  ssepe 
vel  omnes  fines  hos,  vel  plures  illorum  inten- 
dit ;  omnes  igitur  hos  orandi  modos  in  pri- 
vatis  orationibus  imitari  possumus. 

II.  Objectio.  —  Solum  potest  objici,  quia 
non  videtur  illa  partitio  adaequata  et  suffi- 
ciens,  quia  in  oratione  multi  alii  actus  inve- 
niuntur  :  unus  est  divina  laus,  quam  a  gra- 
tiarum  actione  distinxit  Ambrosius,  lib.  6  de 
Sacram.,  cap.  5.  Alius  est  votum,  seu  promis- 
gio;  hancponitGassian.,  Collat.  9,  cap.ll,  ubi 
in  verbis  Pauli  citatis,  per  orationes  vota  m- 
telligit :  namipsummetvovere  vult  esse  quod- 
dam  orare.  Tertius  est  accusatio  eorum  qui 
nos  persequuntur,  praesertim  doemonum  qui 
nos  ad  peccata  sollicitant ;  hunc  enim  ponit 
Theod.,  ad  Timot.  2.  Quartus  est  allegatio 
causarum,  vel  titulorum  conducentium  ad 
obtinendum  aliquid  a  Deo,  et  quse  illum  mo- 
vere  possunt  ad  concedendum  quod  petitur. 
Hunc  enim  ponit  D.  Thom.,  dict.  art.  17.  Et 
est  usitatissimus  in  Scriptura,  et  in  Ecclesia, 
maxime  cumsuas  orationes  ita  concludit  :  Per 
Dominum  nostrum  Jesum  Christum,  etc.  Quin- 
tus  esse  potest  enarratio,  et  commemoratio 
operum  Dei,  prout  in  multis  Psalmis  David 
cernere  licet,  quos  Ecclesia  in  pluribus  ora- 
tionibus  affert,  quamvis  nullam  postulatio- 
nem,  sed  quasi  historicam  narrationem  con- 
tinere  videantur.  Sextus  addipotest,  simplex 
praesentia,  seu  memoria  Dei  a  qua  necessario 
videtur  inchoanda  oratio,  eamque  D.  Thom. 
nomine  orationis  videtur  intelligere.  Et  ideo 
immutat  aliquo  modo  ordinem  Pauli,  et  ora- 


VOCALI  IN  COMMUNI. 

tionem  primo  loco  collocat,  quia  est  ascensus 
mentisin  Deum.  Quod  non  videtur  intelligen- 
dum  in  sola  generali  vocis  significatione  , 
alias  illa  una  vox  reliquos  omnes  actus  com- 
prehenderet  ;  intelligere  ergo  videtur  illum 
primum  actum,  qui  a  quatuor  a  nobis  enume- 
ratis  videtur  distinctus,  et  ante  primum  a  no- 
bis  positum  prsesupponi,  quia  de  ratione  ora- 
tionis  est,  ut  apud  Deum  fiat  ;  et  hoc  videtur 
docuisse  Ghristus,  quando  nos  docuit  oratio- 
nem  inchoare  clicendo  :  Pater  %oster  qui  es  i)i 
ccelis,  etc.  Nam  hoc  verbo  ascensionem  men- 
tis  ad  Deum  expressit. 

12.  Solutio.  -—  Laus  Dei  dupUciter  fit.  — 
Submissio  optimum  orationis  principium.  — 
Responderi  potest  uno  verbo,  Paulum  non 
assumpsisse  provinciam  faciendi  integram 
divisionem,  aut  enumerandi  omnes  actus  ora- 
tionis,  secl  solum  voluisse  exhortari  ad  oran- 
dum  fideles,  non  tantum  pro  se,  sed  etiam 
pro  omnibus  hominibus,  et  solum  hac  occa- 
sione  proposuisse  illos  actus,  quos  vel  opor- 
tet  facere  ad  hujusmodi  orationem  efficacius 
faciendam,  vel  qui  ab  Ecclesia  frequentius 
fieri  solent.  Ad  hunc  ergo  finem  satis  fuit 
illos  quatuor  commemorare,  ut  ex  dictis  satis 
constat  :  nara  ea  quse  vel  generalia  sunt,  vel 
in  his  virtualiter  continentur,  non  fuit  neces- 
sarium  specialiter  recensere".  Unde  addere 
possumus,  alios  actus,  qui  enumerati  sunt, 
vel  in  dictis  contineri,  vel  ad  illos  facile  revo- 
cari.  Laus  enim  Dei  duobus  modis  fieri  potest, 
ut  Arobrosius  loco  citato  significat,  scilicet 
vel  ad  magnificandum  Deum  propter  magnam 
perfectionem  suam,  vel  ad  gratificandum  be- 
neficium  ab  eo  receptum.  Hoc  posteriorimodo 
est  quaedam  gratiarum  actio  ;  priori  autem 
modo  pertinet  ad  secundum  actum  a  nobis 
propositum,  utfacile  constat  exdictis.  Ambro- 
sius  autem  ponit  illum  primo  loco,  et  immu- 
tatordinem  Pauli,  quia  nomineorationisillum 
intelligit.  Verumtamen  negari  non  potest, 
quin  orationis  optimum  principium  sit  pro- 
pria  submissio  coram  Deo,  cum  recognitione 
proprise  indigentiae  et  miseriee,  et  statim  con- 
venienter  sequi  illam  magnificationem  Dei  per 
laudem  ejus,  eamque  optime  significari  no- 
mine  orationis.  Sub  qua  nos  supplicationem 
comprehendimus,  per  quam,  ut  Ambrosius 
ait,  incipimus  rogare  Deum,  ut  nos  dignetur 
audire,  quamvis  ipse  illam  distinguat  et  per 
obsecrationem  significari  putet. 

13.  Votum  non  pertinet  ad  orationem,  cum 
ea  tamen  potest  conjungi.  —  Accusatio  non 
pertinet  ad  orationem.  —  Reprccsentatio  cau- 


CAP.  II.  QUOTWLEX 

sarum  clauditur  sub  postulatione.  —  De  se- 
cundo  autem  actu,  scilicet  de  voto,  seu  pro- 
missione,  respondemus  proprie  et  stricte  non 
pertinere  ad  orationem,  sed  esse  actum  di- 
verste  rationis,  ut  postea  videbimus  ;  potest 
tamen  cum  oratione  conjungi,  ut  cum  Deo 
promittimus  aliquid,  ut  ab  eo  aliquid  impe- 
tremus,  et  tunc  reducitur  ad  postulationem, 
in  quo  sensu  etiam  Ambrosius.,  libr.  de  Cain 
et  Abel,  votum  dixit  esse  postulationem,  seu 
esse  cum  illa.  Et  sumpsit  ex  Philone,  lib.  de 
Sacrif.  Abel  et  Cain ;  votum  vero  proprie 
dictum  alium  actum  significat,  et  potest  qui- 
dem  fieri  ex  animo  grato  ob  acceptum  bene- 
ficium  ,  et  sic  pertinet  ad  gratiarum  actio- 
nem;  item,  fieri  potest  in  satisfactionem  pro 
peccato,  et  sic  reducitur  ad  obsecrationem  ; 
per  se  vero  fit  in  reverentiam  Dei  propter 
majestatem  ejus,  ut  infra  suo  loco  dicetur. 
De  tertio  vero  actu,  scilicet  de  accusatione, 
non  video  quid  necesse  sit  hunc  actum  nu- 
merare.  Nam  ut  recte  notavit  Bellar.,  lib.  1 
de  Bonis  oper.,  c.  2,  nec  verbum  grajcum  co- 
git  ad  significationem,  neque  etiam  aceusatio 
pertinet  ad  officium  orationis,  nisi  quatenus 
ad  reprfesentandam  indigentiam  nostram 
cum  petitione  auxilii  divini  contra  inimicos  ; 
et  sic  constat  non  esse  actum  distinctum  ab 
enumeratis  a  nobis.  De  quarto  actu,  qui  ultra 
simplicem  petitionem  addit  reprsesentationem 
causarum  et  titulorum  dantium  vim  orationi, 
respondemus  totum  hoc  concludi  sub  postu- 
latione.  Verum  est  D.  Thomam  hoc  munus 
attribuisse  obsecrationh  quam  in  hoc  distin- 
guit  a  postulatione ,  estque  expcsitio  satis 
consentanea  proprietati  latini  verbi  obsecro. 
Juxta  quam  expositionem  ante  obsecratio- 
nem  preecedit  non  solum  oratio,  sed  etiam 
postulatio.  Nos  vero,  propter  vim  vocis  grse- 
cse,  et  ad  retinendum  ordinem  Pauli,  obse- 
crationem  aliter  exposuimus.  Ideoque  neces- 
se  est  ut  sub  postulatione  includamus  omnem 
particularem  petitionem,  sive  simpliciter  fiat, 
sive  cum  quacumque  instantia  et  propositio- 
ne  rationum,  quee  Deum  movere  possunt, 
nam  revera  totum  hoc  nomine  postulationis 
significare  solemus.  Imo  ordinarie  ita  hic  ac- 
tus  conjungitur  petitioni,  ut  vix  possit  ab  ea 
distingui,  ut  videre  licet  in  orationibus  Eccle- 
siee,  et  in  modo  orandi  SS.  Patrum,  qui  in 
Scriptura  referuntur,  ut  de  Moyse,  Exod.  32 
et  33  ;  Daniel.  9,  et  ssepe  alias. 

14.  Narratio  operum  Dei  duplex  esse  solet. 
—  Quintus  actus,  qui  est  narratio  operum 
Dei,   duplex   esse  solet.   Unus    est    narratio 


SIT  ORATIO  VOCALIS.  221 

beneficiorum  et  mirabilium  ejus.  Alius  est 
narratio  suppliciorum  propter  peccata.  Prior 
pertinet  ad  graliarum  actionem,  nam  est 
qinedam  recognitio  beneficiorum,  cui  semper 
conjungitur  divina  laus  propter  eadem  bene- 
ficia.  Suppliciavero  in  memoriam  revocantur 
ad  excitandum  in  audientibus  divinum  timo- 
rem,  et  consequenter  animi  dolorem  de  pro- 
priis  peocatis,  quee  statim  reprsesentantur,  at- 
que  ita  hsec  pars  orationis  ad  primum  actum 
a  nobis  positum  reducitur.  Est  enim  adver- 
tendum,  quod  illi  quatuor  actus  non  distin- 
guunturinoratione  propterpreecisam  et  speci- 
ficam  rationem  orationis,  sed  propter  gene- 
ralem,  ut  ex  dictis  constat  ;  ideoque  etiam 
meditatio  divinorum  beneficiorum  et  suppli- 
ciorum  ad  illos  revocari  potest,  accommo- 
dando  illam  ad  singulos  actus,  juxta  mate- 
riam  unicuique  proportionatam.  Ex  hac  au- 
tem  meditatione  nascitur  interdum  vocalis 
enarratio  eorumdem  operum  Dei.  Quod  si  ad 
illam  antecedat,  sitque  veluti  dispositio  et 
pramaratio  ad  illam,  habet  potius  rationem 
lectionis  sacree,  quam  orationis  ;  et  hanc  lec- 
tionem  solet  Ecclesia  suis  publicis  orationi- 
bus  conjungere,  vel  ad  excitandos  animos 
fidelium  ad  orandum  devotius,  vel  confiten- 
dam  fidem ,  vel  renovandam  fidei  memo- 
riam ,  aut  ad  aliquam  fidelium  instructio- 
nem. 

15.  Prcesentia  Dei  non  est  actus  distinclus 
a  quatuor  dictis.  —  De  sexto  actu,  qui  est 
memoria  vel  praesentia  Dei,  seu  illius  expres- 
sio,  respondetur  non  posse  intelligi,  aut  voce 
exprimi  ascensum  mentis  in  Deum,  nisi  se- 
cundum  determinatum  aliquem  modum,  et 
ideo  non  esse  actum  distinctum  a  quatuor 
dictis,  sed  in  omnibus  et  singulis  contineri. 
Nam,  licet  per  primum  actum  dicatur  homo 
considerare  et  recognoscere  propriam  indi- 
gentiam  et  miseriam,  non  tamen  in  ea  sistit, 
sed  repreesentat  illam  Deo,  ut  sui  misereatur, 
vel  coram  eo  se  humiliet,  sive  hoc  mente 
concipiat,  sive  verbis  etiam  proferat.  Nec 
multum  curandum  est  an  physice  vel  meta- 
physice  ibi  interveniant  varii  actus  mentis  ; 
nunc  enim  moraliter  loquimmv,  et  ita  est  re- 
putandus  unus  actus.  Si  autem  memoria  de 
Deo  et  preesentia  ejus  directe  terminatur  ad 
ipsum  solum,  necessario  esse  debet  cum  ali- 
qua  consideratione  majestatisaut  excellentise 
ejus,  et  ita  spectat  ad  secundum  actum  a  no- 
bis  positum,  qui  interdum  ac  saepe  ante  alios 
potest  exerceri,  et  fortasse  est  illud  magis 
connaturale  homini;  tamen  utilius  esse  solet 


222  LIB.  III.  DE  ORATIONE 

a  sui  cognitione  et  humiliatione  incipere,  ut 
dictum  est. 

CAPUT  III. 

UTRUM  DE    RATIONE   ORATIONIS    VOCALIS    SIT   IN- 
TENTIO   ORANDI? 

1.  In  quo  consistat  oratio  vocalis  quoad  ex- 
teriorem  actum.  —  Navarrus,  in  Enchir.  de 
Orat.,  c.  4,  pralud.  6. — Oratio  potest  scripto 
fieri.  —  Ex  dictis  in  superioribus  capitibus 
sufficienter  explicata  manet  oratio  vocalis 
quoad  exteriorem  actum,  in  quo  veluti  con- 
summatur;  nam  illa  consistit  m  prolatione 
verborum,  quibus  petitio  significatur,  sive  si- 
gnificatio  sit  expressa  per  verbum  petendi 
autrogandi,  sive  sit  implicita,  seu  operta,  ut 
Navarrus  loqnitur,  per  verba  indicantia  ne- 
cessitatem  et  desiderium  remedii  obtinendi 
ab  eo  cui  proponuntur,  ut  fuerunt  illa  soro- 
rum  Lazari,  Joan.  11  :  Ecce  quem  amas  infir- 
matur,  ut  notavitD.  Thom.  2.  2,  queest.  84, 
art.  17,  et  indicavit  Augustinus,  tractatu  49 
in  Joannem;  et  ex  illo  exemplo  obiter  con- 
stat,  posse  orationem  scripto  fieri,  illam  vero 
sub  oratione  vocali  comprehendi,  quia  fit  si- 
gno  sensibili  ad  placitum  significante;  quod 
signum,  etiamsi  sit  scriptum,  solet  verbum 
appellari,  et  ita  quod  ad  orationem  spectat, 
eamdem  rationem  formalem  habet,  solumque 
materialiter  differt.  Communiter  tamen  ora- 
tio  vocalis  ad  Deum  proprie  voce  et  ore  fit, 
et  hsec  est  quae  solet  cadere  sub  praeceptum, 
et  communem  usum,  et  ideo  de  illa  tantum 
in  hac  materia  loquimur;  atque  idem  est 
cum  proportione,  si  oratio  vocalis  non  suma- 
tur  stricte  pro  sola  petitione,  sed  pro  laude 
Dei,  et  gratiarum  actione,  nam  semper  ex 
parte  exterioris  actus  consistit  in  prolatione 
verborum,  vel  signorum  quibus  heec  signifi- 
cantur,  neque  aliud  ad  substantiam  ejus  pos- 
tulatur  ex  ea  parte. 

2.  Quid  requirat  oratio  ex  parte  actus  inte- 
rioris.  —  Hic  ergo  inquirimus  quid  necessa- 
rium  sit  ad  talem  orationem  ex  parte  actus 
interioris.  Potest  autem  quseri  de  actu  volun- 
tatis  et  de  actu  intellectus;  prior  vocatur  in- 
tentio,  seu  propositum  orandi;  alter  appella- 
tur  attentio,  quaa  nihil  aliud  est  quam  mentis 
consideratio  et  advertentiaad  orationem,  quse 
exterius  profertur,  vel  ad  objectum  ejus,  seu 
materiam  circa  quam  versatur ;  et  haec  duo 
breviter  a  nobis  explicanda  sunt :  primum  in 
hoc  capite,  alterum  vero  in  sequenti. 


VOCALI  IN  COMMUNl. 

3.  Intentio  est  necessaria  ad  orationem.  — 
Prolatur  ratione.  —  Qui  recreationis  gratia 
vel  stttdii  legit  officium  non  implet  preeceptum. 
—  Circa  primum  dicendum  est,  ad  orationem 
vocalem  necessariam  esse  mentis  intentionem, 
id  est,  propositum  orandi,  seu  petendi  a  Deo 
aliquid.  Itaque  non  satis  est  verba  petitionis 
exterius  proferre ,  nisi  ex  libero  proposito 
procedant;  nam  dormiens,  amens  aut  infans, 
similia  verba  proferentes,  non  orant,  ut  bene 
argumentatur  Gabr.,  lect.  62  in  Cant.,  et  per 
se  notum  est.  Et  ratio  est,  quia  oratio  dicit 
actum  moralem  et  humanum,  aptum  ad  me- 
rendum,  et  ad  excitandum  moraliter  eum  ad 
quem  dirigitur  ;  sine  voluntate  autem  non 
est  moralis  actus.  Deinde  non  satis  est  velle 
proferre  aut  legere  talia  verba,  nisi  hoc  fiat 
cum  affectu  petendi  aut  orandi,  ut  bene  si- 
gnificavit  Palud.,  in  4,  distinct.  15,  q.  5,  n.  24 
et  num.  26;  et  Major,  d.  42,  qusest.  7,  concl. 
1  ;  et  Navar.,  in  Enchir.,  capit.  43,  num.  44 
et  sequentibus.  Et  ratio  est  eadem,  serva- 
ta  proportione,  quia  oratio  debet  esse  mo- 
ralis  actus  et  humanus ;  ergo  ut  oratio,  de- 
bet  esse  intenta  ;  item  quia  oratio  est  locu- 
tio  cum  Deo  ;  non  loquitur  autem  cum  Deo 
qui  profert  verba  sermonis  de  Deo  ,  nisi  ad 
ipsum  dirigat  sermonem  per  intentionem 
suam,  sicut  etiam  inter  homines  non  loquitur 
unus  cum  alio,  nec  unus  Angelus  cum  alio, 
nisi  per  voluntatem  ordinando  ad  alterum  co- 
gitationem  suam,  vel  ejus  signum.  Tandem 
oratio  ex  suo  genere  est  actus  religionis;  re- 
ligio  autem  est  virtus  voluntatis  ;  ergo  ut  pro- 
latio  exterior  sit  vera,  debet  procedere  ex 
intentione  ex  suo  genere  pertinente  ad  reli- 
gionem,  quee  saltem  esse  debet  intentio  oran- 
di,  seu  petendi  aliquid  a  Deo.  Potestque  de- 
clarari  a  simili  de  actione  sacramenti,  ad 
quam  ut  valida  sit  in  ratione  actionis  sacra- 
mentalis,  necessaria  est  intentio  non  tantum 
exercendi  exteriorem  actionem ,  sed  etiam 
conficiendi  sacramentum  ;  ita  ergo  in  pree- 
senti  dicimus  non  sufficere  voluntatem  pro- 
ferendi  verba,  quasi  materialiter  legendo  aut 
referendo,  sed  formaliter  orando,  quia  sicut 
sacramentum  est  quid  morale  quod  humano 
modo  fieri  debet,  ita  et  oratio.  Et  ideo  si  quis 
studii  vel  recreationis  causa  legat  Psalmos, 
vel  Sanctorum  homilias,  aut  totum  divinum 
officium,  non  implet  munus  orandi,  nec  sa- 
tisfacit  praecepto. 

4.  Intentio  orandi  ex  suo  genere  delet  esse 
Tionesta.  —  Bona  tempordiia  quomodo  honeste 
petipossint. —  Agens  gratias  Deo  pro  auxilio 


CAP.  III.  SITNE  DE  RATIONE  ORATIONIS  VOCALIS  INTENTIO  ORANDI. 


223 


ad  turpe  facinus  non  orat.  —  Atque  hinc  colli- 
gitur,  ad  veram  orationem  necessariam  esse 
intentionem  ex  suo  genere  bonam  et  liones- 
tam ;  hoc  constat,  quia  supra  diximus  non  es- 
se  veram  orationem,  nisi  ex  suo  genere  ho- 
nesta  sit ;  sed  ad  orationem  necessaria  est  in- 
tentio  ipsiusmet  orationis,  ut  oratio  est ;  ergo 
necessaria  est  intentio  ex  suo  genere  bona,  id 
est,  ex  vi  sui  objecti.  Declaratur  etiam  inpar- 
ticulari:  quia  si  oratio  sumatur  stricte  prope- 
titione,  debet  esse  de  re  decenti,  et  consenta- 
nea  divinee  bonitati,  ut  supra  ostensum  est; 
talis  autem  petitio  ex  objecto  honesta  est; 
nam  desiderium  obtinendi  a  Deo  aliquid  de- 
cens  ethonestum,  ex  suo  genere  bonum  est. 
Dices  :  interdum  potest  esse  oratio  ex  deside- 
rio  divitiarum,  aut  honoris,  quod  non  est  bo- 
num  ex  objecto,  sed  indifferens.  Respondeo, 
ut  tale  bonumtemporale  perveramorationem 
petatur  a  Deo,  necessarium  esse  ut  habeat 
saltem  virtute  subintellectam  conditionem,  si 
expedit,  vel  aliquid  simile,  atque  hoc  modo 
petitionem  illam  ex  objecto  honestam  esse. 
Et  simili  mocto,  si  oratio  vocalis  extendatur 
ad  laudem,  et  gratiarum  actionem,  et  alios 
actus  qui  ei  conjungi  solent,  ut  sunt  lectio  sa- 
cra,  enarratio  beneficiorum  Dei  aut  mirabi- 
lium  operum  ejus,  vel  propositio  rationum,  et 
titulorum  in  quibus  oratio  nititur,  vel  confes- 
sio  propriorum  peccatorum  et  infirmitatum, 
constat  omnes  hos  actus  esse  ex  objecto  bo- 
nos,  ac  subinde  intentionem  orandi  vocaliter, 
sive  universaliter,  et  per  modum  unius,  om- 
nes  illos  actus  comprehendat  in  ordine  ad  cul- 
tum  Dei,  sive  ad  unum  principaliter  diriga- 
tur,  et  ad  caeteros  ratione  illius,  semper  in- 
tentionemesse  exobjectobonam,  quia  oportet 
ut  hoec  intentio  sit  accommodata  objecto,  id 
est,  ut  sit  voluntas  proferendi  voces,  quibus 
vere  et  digne  laudetur  Deus,  vel  condigne  illi 
gratiee  agantur.  Unde  si  quis  vellet  laudare 
Deum ,  ei  attribuendo  quee  ipsum  non  de- 
cent,  aut  gratias  agendo  pro  auxilio  dato  ad 
turpe  facinus  patrandum,  non  est  ille  actus 
orandi,  neque  illa  est  intentio  ad  orationem 
sufficiens:  et  idem  cum  proportione  est  de 
caeteris  actibus. 

5.  Intentio  lona  simpliciter  non  est  de  sub- 
stantia  orationis  vocalis.  — An  oratio  mala  ex 
parte  reipetitce  sit  vera  oratio.  —  Sedquseres 
an  necessarium  sit  hanc  intentionem  esse  bo- 
nam  simpliciter ;  nam  ex  dictis  inlib.  2videri 
potest  hoc  esse  necessarium,  quia  si  intentio 
non  est  bona,  oratio  non  erit  bona;  si  autem 
oratio  non    est  bona,   neque  oratio  est,  quia 


non  est  Dei  cultus,  et  ideo  loco  citato  rejeci- 
mus  distinctionem  orationis  in  bonam  et  ma- 
lam.  Nihilominus  dicendum  est,  intentionem 
bonam  simpliciter  non  esse  de  substantia  ora- 
tionis  vocalis.  Itaque  si  quis  habeat  intentio- 
nem  orandi,  et  ex  illa  proferat  verba  de  se 
sufficientia  ad  orandum,  et  consentanea  laudi 
vel  reverentiee  divinse,  licet  hoc  faciat  ex  in- 
tentione  laudis  humanee,  vel  alicujus  commo- 
di  temporalis,  in  illud  principaliter  intuendo, 
vere  rogat,  quamvis  non  bene  oret.  Heec  est 
communis  sententia :  et  ratio  est,  quia  non 
omnes  circumstantiee  orationis  sunt  de  sub- 
stantia  ejus.  Gonfirmatur  a  simili  ex  aliis  ac- 
tibus  humanis  imperatis  a  voluntate,  ut  est 
eleemosyna,  jejunium,  etc,  nam  etiam  ora- 
tio,  preesertim  vocalis,  est  actus  imperatus  et 
exterior  respectu  voluntatis,  qui  potest  retine- 
re  substantialem  bonitatem,  quee  est  ex  objec- 
to,  sine  accidentali,  quee  est  ex  circumstantiis, 
ut  constat  ex  1 .  2.  Denique  confirmatur,  quia 
talis  oratio  est  sufficiens  ad  implendum  pree- 
ceptumecclesiasticum  recitandi  horas,  utom- 
nes  fatentur,  et  infra  videbimus ;  ergo  signum 
est  talem  orationem  esse  veram  orationem, 
quia  ad  implendum  preeceptum  necesse  est  fa- 
cere  actum  preeceptum,  saltem  quoad  sub- 
stantiam  ejus.  Neque  hoc  repugnat  dictis  in 
superioribus,  quia  non  diximus  nullam  ora- 
tionem  male  factam  esse  orationem,  sed  so- 
lum  iilam  quae  est  mala  ex  parte  rei  postula- 
tee,  quia  illa  etiam  substantialiter  mala  est, 
unde  in  ipsomet  actu  exteriori  non  continet 
petitionem,  quee  mereatur  nomen  orationis 
apud  Deum,  cum  ex  objecto  suo  sit  potius  in- 
juria  Dei. 

6.  Ad  orationem  sufficit  intentio  virtualis , 
et  implicita.  —  Quce  sit  virtualis  intentio,  et 
implicita.  —  Ultimo  dicendum  est  in  hoc 
puncto,  intentionem  ad  orationem  requisitam 
non  semper  esse  expressam  vel  formalern, 
sed  implicitam  et  virtualem  sufficere.  Hoc 
attigit  Navar.,  d.  cap.  13,  n.  d5,  cum  Majore, 
in  4,  d.  12,  q.  17.  Ratio  generalis  est,  quia 
similis  intentio  sufficit  ad  actum  moralem,  ut 
late  tractavi  in  3  tom.,  d.  13,  sect.  3,  ubi 
etiam  explicui  quando  et  quomodo  sit  inten- 
tio  virtualis,  et  quomodo  ab  habituali  et  ae- 
tuali  distinguatur.  Navarrus  autem  supra  ex- 
plicat  virtualem  intentionem  per  illam  con- 
ditionalem,  quia  si  interrogaretur  quare  ac- 
cipit  Breviarium,  responderet  se  id  facere  ad 
recitandum.  Verumtamen  hoc  modo  magis 
explicatur  habitualis,  quam  virtualis  intentio. 
Et  preeterea  hujusmodi  conditionalis  proposi- 


224  LIB.  III.  DE  OIUTIONE 

tio,  nisi  fnndetur  in  ahquo  actu  absoluto,  in- 
certa  est  hominibus,  nec  sufficit  ad  proprie- 
tatem  moralem  actus.  Igitur  implicita  inten- 
tio  illa  est,  quee  non  terminatur  expresse  et 
forraaliter  ad  actum  moralem  sub  expressa 
ratione  orationis,  vel  cultus  divini,  sed  sub 
aliqua  ratione  magis  generali,  quse  ex  habitu 
vel  consuetudine  determinatur  ad  actum  mo- 
ralem.  Talis  est  intentio  in  exemplo  adducto 
a  Navarro.  Idem  est,  si  quis  habeat  volunta- 
tem  satisfaciendi  suse  obligationi,  vel  implen- 
di  munus  suum.  Virtualis  autem  intentio  est, 
quee  fundatur  in  actu  preeterito,  quando  quis 
operatur  ex  virtute  relicta  aliquo  modo,  ut  in 
citato  loco  satis  explicavi. 

CAPUT  IV. 

UTRUM   DE   RATIONE   ET    HONESTATE   ORATIONIS 
VOCALIS    SIT   ATTENTIO  ? 

1 .  Quatuor  puncta  tractanda.  —  Quatuor 
in  hac  queestione  tractari  possunt :  primum, 
an  aliqua  attentio  sit  de  substantia  vocahs 
orationis,  et  queenam  illa  sit ;  secundum,  an 
necessaria  sit  attentio,  ut  oratio  bene  fiat,  et 
sine  ullo  peccato;  tertium,  an  sit  necessaria 
ad  effectus  orationis  ;  quartum,  an  sit  neces- 
saria  ad  implendum  preeceptum  orandi  vo- 
caliter.  In  hoc  ergo  capite  duo  prima  expo- 
nemus,  tertium  vero  in  sequenti,  ubi  etiam 
constabit  quid  dicendum  sit  de  quarto,  per- 
sistendo  solum  in  prcecepto  naturali.  De  ec- 
clesiastico  autem  preecepto  in  lib.  4  dicturi 
sumus. 

2.  Tres  modi  attentionis.  —  Supponenda 
vero  est  distinctio  triplicis  attentionis,  quam 
attigit  D.  Thom.  2.  2,  q.  83,  art.  3;  et  Bona- 
ven. ,  Opusc.  de  Processu  religion.,  lib.  7,  c.  3, 
ubi  etiam  eis  nomina  imponit :  unam  enim 
attentionem  vocat  superficialem,  aliam  litte- 
ralem,  aliam  spiritualem  :  prima  est  attentio 
admaterialia  verba,  ut  recte  etintegre  dican- 
tur;  secunda  est  ad  sensum  litteralem  verbo- 
rum,  vel  petitionis,  vel  Psalmi,  aut  lectionis 
quee  recitatur,  et  in  his  descriptionibus  con- 
veniunt  omnes;  in  tertia  vero  attentione  ex- 
plicanda  est  nonnulla  varietas.  NamD.  Bona- 
vent.  tertiam  attentionem  esse  dicit  ad  sen- 
sum  spiritualem  verborum,  ut  si  quis  recitans 
Psalmura  :  Cceli  enarrant  gloriam  Dei,  etc. , 
de  preedicatione  Apostolorum  cogitet.  Divus 
Thomas  vero  tertiam  attentionem  esse  dicit 
ad  Deum  et  ad  rem  pro  qua  oratur  ;  intelligit 
autem,  etiamsi  per  verba,  queeprofert,  idnon 


VOCALj  IN  COMMUNI. 

significetur  in  ullo  sensu.  Et  ita  intelligit  Na- 
var.,  d.  cap.  13,  n.  4,  adjuncto  n.  30.  Atque 
ita  potest  hoc  tertium  membrum  in  tria  dis- 
tingui :  nam  revera  D.  Thomas  duas  attentio- 
nes  sub  illo  membro  comprehendit,  et  omnes 
illee  attentiones  distinctse  sunt ,  et  honestee, 
unaque  ab  alia  separari  potest.  Una  ergo  po- 
test  vocari  mystica ,  altera  spiritualis  ad 
Deum  ,  seu  contemplativa,  tertia  indigentiee 
propriee,  seu  postulationis  ;  vel  una  dici  po- 
test  spiritualis  in  sensu  explicato  a  Bonaven- 
tura  ;  et  altera  divina  ,  seu  elevata ';  tertia 
magis  humana,  et  proprii  commodi. 

3.  Attenlio  est  de  substantia  orationis.  — 
An  attentio  requiratur  in  oratione  voluntaria. 
—  Primo  ergo  certum  est,  aliquam  attentio- 
nem  formalem  vel  virtualem  esse  necessa- 
riam  ad  orationem  vocalem ,  non  solum  ut 
sit  bona,  sed  etiam  ut  oratio  sit,  et  sic  dici 
potest  attentio  esse  de  substantia  orationis. 
Heec  est  sententia  communis,  in  4,  distinct. 
15  ;  D.  Thom.  et  Cajetan.,  dict.  q.  83,  a.  13, 
de  qua  late  Navar.,  in  dicto  Enchir.,  cap.  13 
et  sequentibus  ;  Peltanus,  1.  3  de  Tribus  bo~ 
norum  operum  generibus,  cap.  6  ;  et  Sum- 
mistse,  verb.  Oratio,  et  verb.  HorcB  Canoni- 
cce ;  Cordub.,  in  Queest.  Theolog.,  1.  4,  q.  13, 
circa  iineni,  ubi  alios  refert ;  et  Medina,  Cod. 
de  Orat.,  cap.  14.  Et  imprimis  necessariam 
esse  attentionem,  ut  oratio  honeste  fiat,  com- 
munis  est  sententia  Doctorum,  non  solum  de 
oratione  quse  est  in  preecepto,  sed  etiam  de 
oratione  quee  omnino  voluntaria  est.  Quia, 
licet  aliquis  non  teneatur  orare,  tamen  si 
orare  vult,  tenetur  debito  modo  orare.  Medi- 
na  tamen  supra  tribuit  Gabrieli,  quod  oppo- 
situm  sentiat  de  oratione  vocali  voluntaria  ; 
ille  vero,  lect.  62,  in  Can.,  litt.  D,  recte  de 
utraque  oratione  loquitur;  et  licet  infra,  litt. 
I,  neget  esse  peccatum  mente  evagari  in  ora- 
tione  voluntaria ,  tamen  juxta  antecedentia 
posset  exponi  de  mortali ;  veritas  enim  est 
esse  aliquod  peccatum.  Ratio  vero  est,  quia  , 
ut  recte  dixit  Bonavent.,  1.  de  Perfect.  vit., 
cap.  5  :  Valde  indecens  est,  ut  quis  cum  Deo 
loquatur  ore,  et  aliud  meditetur  corde  ;  et  ad- 
jungit  :  Talis  oratio  nunquam  exauditur  a 
Deo  ;  de  quo  ultimo  verbo  infra  videbimus. 
Videtur  enim  loqui  Bonaventura  de  oratione 
vocali,  quse  non  omnino  fit  sine  attentione  ad 
verba,  sed  cum  illa  conjungit  orans  cogitatio- 
nem,  seu  meditationem  de  aliis  rebus  a  Deo, 
et  a  fine  orationis  alienis,  unde  adducit  il- 
lud  Psalm.  118  :  Clamavi  in  toto  corde  meo  ; 
et  Glossam  ibi  dicentem  :  Divisum  cor  non 


CAP.  IV.  AN  ATTENTIO  SIT  DE 
impetrat  quod  pelit ;  dividit  autem  cor,  qui  di- 
wddium  hahct  in  ccelo,  et  dimidium  in  terra. 
Et  hoc  confirmat  Gyprianus,  lib.  de  Oration., 
dicens :  Segnitia  est,  alienari  et  capi  ineptis 
et  profanis  cogitationibus,  dum  Dominum  de- 
precaris,  etc.  ;  et  infra  subdit  :  Hoc  est,  cum 
oras  Dominum,  majestatem  ejus  offendere ;  et 
alios  infra  referemus.  Si  ergo  illud  iudecens 
cst,  et  non  fit  sine  culpa,  multo  major  culpa 
est  aperire  os  ad  ccelum,  et  totum  cor  habere 
iii  terra,  dignum  profecto  ilia  reprehensione 
divina,-Isai.  29  :  Populus  iste  ore  suo  et  lctbiis 
suis  glorificat  me,  cor  aittem  ejus  longe  est  a 
me.  Quamvis  enim  illa  verba  in  alio  sensu 
dicta  sint,  tamen,  ut  Hieronymus  notat,  simul 
inde  discerepossumus,  quomodo  aliquis  appro- 
pinquet  Deo ;  et  infra  :  Appropinquamus  Deo 
corpore,  nonmente,  sicut  et  de  Moyselegimus : 
Appropinquavit  Moyses  solus  ad  Deum,  cicteri 
autem  non  appropinquabant ;  orabat  enim 
Deum  in  spiritu,  et  accedebat  ad  Deum  sensu 
et  spiritu ;  alludens  ad  verba  Christi,  Joan. 
4  :  Veri  adoratores  adorabunt  Palrem  in  spi- 
riiu  et  veritate  ;  nam  et  Pater  tales  quatrit, 
qui  adorent  eum. 

A.  Confirmatur  conclush.  —  Ex  quo  loco 
potest  dicta  veritas  confirmari  :  nam  vocalis 
oratio  queedam  adoratio  est  late  sumpta,  id 
est,  quidam  cultus  Dei  externus  ;  ergo  debet 
fieri  in  spiritu,  et  veritate  ;  ergo  requirit  at- 
tentionem  mentis,  alias  fiet  solo  corpore,  et 
non  in  spiritu;  quamvis  enim  adoratio  in 
spiritunon  excludat  actionem  corporis,  juxta 
sanam  doctrinam,  requirit  tamen  principa- 
liter  spiritus  influxum,  ut  sit  vera  adoratio  ; 
sic  ergo  oratio  requirit  etiam  attentionem,  et 
ideo  ait  Paulus  1  ad  Corinth.  14  :  Orabo  spi- 
ritu,  orabo  et  mente  ;  psattam  spiritu,  psallam 
et  mente  ;  et  loquitur  aperte  de  oratione  et 
psalmo  vocali,  ut  ex  contextu  constat,  et  om- 
nes  exponunt.  Ac  propterea  recte  monet  Au- 
gust.,  Enarr.  adjPsalm.  39  :  Dicant  labia  quod 
habet  cor.  Confirmatur  tandem,  quia  etiam 
inter  homines  non  parva  irreverentia  est  io- 
qui  cum  principe  vel  superiore,  ad  ipsum  non 
attendendo,  neque  ad  verba  quse  ipsi  dicun- 
tur,  maxime  quando  ex  modo  et  signis  alter 
potest  cognoscere  incogitantiam  loquentis  ; 
Deus  autem  intuetur  cor,  et  videt  indebitum 
modum  loquendi  ad  ipsum  ;  ergo  talis  oratio 
non  fit  sine  culpa. 

5.  Non  est  oratio,  vocalis  locutio  sine  atten- 
tione.  —  Atque  ex  his  concludi  etiam  potest, 
vocalem  locutionem  ad  Deum  sine  ulla  men- 
tis  attentione   non  esse  orationem ;  nam  ora- 

XIV. 


RATIONE  0RATI0N1S  VOCALIS.  225 

tio  in  genere  sumpta  est  ascensus  mentis  ad 
Deum,  et  hoc  essentialiter  includit,  etiam  ut 
est  petitio  facta  ad  Deum,  ul  patet  ex  omni- 
bus  dictis  in  lib.  1,  a   principio  ;  sed  qui  pro- 
fert  verba   sine  ulla  atlcntione,  nullo  modo 
ascendit  ad  Deum  corde  ;    ergo  revera  non 
orat.  Item,  qui  habet   genua  flexa,  et  nulio 
modo   ad  Deum  attendit,  nullo  modo  ado- 
rat  Deum,  quia,  licet  habeat  externam  cor- 
poris   positionem    aptam    ad    significandum 
cultum,    tamen  actu   non  significat,  quia  in 
mente    nuilus   est  cultus  ;  ergo  similiter  qui 
profert  verba  sine  ulla  attentione,   non  orat, 
quia   revera   mentem  orantem  non  indicat, 
velfalso  indicat.  Tertio  sumi  potest  argumen- 
tum  a  posteriori  ;  nam  is  qui  orat   sine  at- 
tentione,  non  implet  ecclesiasticum  preecep- 
tum  orandi  ;  ergo  signum  est  illam  vocalem 
proiationem  tunc  non  esse   orationem,  etiam 
externam  ;  nam  si  esset  externa  oratio,  illa 
sufficeret  ad   implendum  prsecepturn  hurna- 
num.  Sed  de  hoc  argumento  plura  in   libro 
seq. 

6.  Attentio  formalis  an  necessaria. — Dixi  au- 
tem,  attentio  formalis,  vel  virtualis,  quia  non 
semper  est  necessaria  formalis,  et  ad  mini- 
mum  virtualis  necessaria  est.  Prior  pars  con- 
stat,  quia  formalis  attentio  requirit  actualem 
advertentiam  et  cognitionem  circa  orationem 
vel  Deum,  aliquo  ex  tribus  modis  supra  posi- 
tis.  Fieri  autem  potest  ut  homo  involuntarie 
ita  distrahatur,  dum  vocalem  orationem  pro  - 
fert,  ut  nullam  talem  cogitationem  habeat; 
sine  voluntate  autem  non  peccat,  ut  constat; 
ergo  ad  vitandum  peccatum  non  est  necessa- 
ria  attentio  ;  deinde,  non  obstante  illa  distrac- 
tione,  vocalis  iila  oratio  vera  oratio  est,  cujus 
signum  est,  quia  illa  sufficit  ad  implendum 
prceceptum  sine  obligatione  iterandi  verbum, 
ut  infra  videbimus  ;  ergo  talisattentioactualis 
nec  de  substantia  orationis  vocalis  est.  Imo 
addit  D.  Thom.,  d.  art.  13,  ad  3,  evagationem 
mentis,  quse  fit  prseter  propositum,  fructum 
orationis  non  tollere,  quod  statim  videbimus  ; 
ergo  multo  minus  potest  substantiam  vel  ve- 
ritatem  orationis  tollere. 

7.  Virtualis  attentio  an  necessaria. —  Ora- 
tio  volnntarie  non  attenta  non  implet  prcccep- 
tum..  —  Altera  vero  pars  de  virtualis  attentio- 
nis  necessitate  probatur  e  converso,  quia  si 
quis  voluntarie  distrahitur,  seu  animadver- 
tens  se  proferre  verba  sine  actuali  attentione 
mentis,  non  curat,  et  negligit,  atque  ita  pro- 
sequitur  sermonem  suum,  jam  ille  non  orat, 
neque  impiet  prseceptum   orandi,  ut  dictum 

15 


22<5  LIB.  III.  DE  QRATIONE 

est.  Ergo  ad  orandum  valide  et  sine  peccato, 
necesse  est  accedere  ad  orationem  cum  vo- 
luntate  et  proposito  attendendi,  et  in  illo  pro- 
posito,  saltem  virtualiter ,  perseverare,  non  re- 
tractando  illud,  neque  formaliter,  neque  in- 
terpretative,  per  volantariam  negligentiam. 
Quamdiu  autem  homo  ita  perseverat  oran- 
do,  dicitur  esse  attentus  virtualiter,  quia,  li- 
cet  velle  attendere  non  sit  attendere  in  re, 
utveredixit  Cajetan.,  in  d.  art.  13,  est  ta- 
men  attendere  in  proposito  et  in  voto  ( ut 
sic  dicam),  et  quantum  est  ex  parte  hominis 
est  moralis  causa  efficax  attentionis ;  et  ideo 
quandiu  illa  voluntas  durat,  censetur  atten- 
tio  durare  virtualiter,  seu  moraliter;  ergo 
virtualis  attentio  necessaria  est  ad  oratio- 
nem,  sufficereque  potest  ad  vitandam  om- 
nem  culpam,  et  implendum  preeceptum.  Con- 
tra  hanc  vero  partem  de  necessitate  hujus  at- 
tentionis  ad  veritatem  orationis,  plane  sen- 
tiunt  illi  auctores,  qui  dicunt  per  orationem 
vocalem  voluntarie  non  attentam  impleri  prae- 
ceptum  orationis ;  necessario  enim  supponere 
debent  illam  esse  veram  orationem ;  sed  illo- 
rumopinio  falsa  est,  utlib.  seq.  explicabimus. 
Et  ita  etiam  agnoscit  Navar. ,  de  Orat.,  cap. 
13,  num.  19  et  20,  quamvis  ipse  alias  con- 
cedat;  illam  esse  veram  orationem,  ut  in 
principio  hujus  materiae  notavi.  In  hoc  tamen 
non  consequenter  loquitur,  ut  ex  dictis  fa- 
cile  constat,  et  in  libro  sequenti  latius  dice- 
mus. 

8.  Qicce  attentio  sufficiat  ad  orationem.  — 
Dico  secundo  :  ut  vocalis  oratio  sit  vera  ora- 
tio,  sufficit  queecumque  attentio  ex  tribus  su- 
pra  positis ;  ad  vitandam  autem  omnem  cul- 
pam,  non  semper  quselibet  sufficit.  Prior  pars 
communis  est,  quia  omnes  dicunt  minimam 
attentionem  sufficere  ;  ergo  a  fortiori  suffi- 
cient  meliores  ;  ergo  quaelibet  sufficit.  Ratio 
autem  est,  quia  cum  quacumque  illarum  at- 
tentionum  actus  est  humanus,  et  verum  si- 
gnum  cultus  divini  ,  ac  petitionis  internse 
Deo  oblatse;  ergo  per  se  et  ex  vi  orationis 
non  amplius  postulatur.  Non  caret  nihilomi- 
nus  heec  pars  aliqua  difficultate ;  eam  tamen 
expediemus  melius  declarando  alteram  par- 
tem. 

9.  Quando  sit  satis  infima attentio. — Primics 
orandi  modus . — Circaaliam  ergo  partem,  con- 
siderandum  est  duobus  modis  se  posse  homi- 
nem  gerere  in  hujusmodi  attentionibus :  pri- 
mo,  ut,  habens  infimam,  careat  cseteris  omni- 
no  involuntarie,  vel  quia  est  incapax  major 
intelligentise  vel  contemplationis  ,    vel  quia 


VOCALI  IN  COMMUNI. 

attendendo  ad  verba,  circa  alia  habet  natura- 
lem  inadvertentiam.  Alio  modo  potest  orans 
advertere  ad  sola  verba ,  et  voluntarie  ca- 
rere  meliori  attentione ,  vel  quia  vult  simul 
cogitare  de  aliis  rebus  ad  orationem  non 
pertinentibus,  quod  a  multis  fieri  potest,  sola 
illa  superficiali  attentione  ad  orationem  voca- 
lem  retenta ;  vel  quia  simul  vult  occupari  in 
aliis  actionibus  externis,  quee  impediunt  per- 
fectiorem  attentionem,  licet  superficialem  non 
excludant.  Prior  orandimodus  sine  dubio  suf- 
ficit  ad  inculpabiliter  orandum,  quia  homo 
facit  quod  in  se  est,  et  adhibet  attentionem 
necessariam  ad  veritatem  orationis^  et  caren- 
tiamajoris  perfectionis  non  est  voluntaria,  ut 
supponimus;  ergo  talis  oratio  culpabilis  non 
est  ratione  carentise  alicujus  attentionis;  de 
hac  enim  culpatantum  agimus. 

10.  Secundus.  — Navarri  falsa  sententia.  — 
De  posteriori  autem  oratione  nonnullum  est 
dubium  ;  nam  aliqui  censent  minimam  atten- 
tionemita  esse  sufficientem  ad  bene  orandum, 
ut  haberi  debeat  sine  prsecisione  voluntaria 
melioris.  Ita  significat  Cajetan.,  d.  artic.  13, 
dum  ait,  quamcumque  attentionem  numera- 
tarum  sine  preecisione  melioris  sufficere  ad 
implendum  proeceptum  orationis  ;  judicat  er- 
go  attentionem  infnnam  cum  praecisione  me- 
lioris  non  sufficere.  Navar.  etiam,  d.  cap.  13, 
num.  23,  sentit,  esse  peccatum,  saltem  ve- 
niale,  retinere  infimam  attentionem,  volunta- 
rie  excludendo  vel  impediendo  meliorem , 
quodinnum.  33  magis  declarat  et  restringit, 
dicens  necessarium  esse  ei,  qui  primum  vel 
secundum  attentionis  modum  eligit,  ut  illum 
non  eligat  animo  persistendi  in  eo,  et  non 
transeundi  ad  tertium  :  Nam  si  proponit  (in- 
quit)  non  procurare  tertium,  nequemeretur,  ne- 
que  satisfacit,  ut  singulariter  determinavit  Ca- 
jetanus.  Cum  autem  ait  non  satisfacere,  intel- 
ligit  quoad  observationem  prsecepti,  de  hoc 
enim  ibi  principaliter  tractat.  Quoad  hoc  vero 
ultimum.,  mihi  videtur  sententia  nimis  rigida, 
et  in  rigore  falsa,  ut  infra  suo  loco  osten- 
dam,  et  ex  his  quae  hic  dicemus,  facile  intelli- 
gi  poterit. 

11.  Orans  voluntarie  cum  infima  atteniione 
an  peccet. — Prolatur  pars  negativa. — Contra- 
ria  ergo  sententia,  niinirum,  quod  in  eo  modo 
orandi  nullum  sit  peccatum  per  se  loquendo, 
et  ex  vi  naturalis  legis,  ob  solum  defectum  vo- 
luntariummelioris  attentionis,  probatur,quia 
homonontenetur  orare  meliorimodoquo  po- 
test;  ergo  nectenetur  non  impedireperfectio- 
nem  attentionis ;  ergo  adhibendo  attentiouem 


CAP.  IV  AN  ATTENTIO  SIT  DE 
sufficientem  minimam,  licet  prcescindat  vel 
excludnt  alias,nonpeccabit.Dico;jer,sc,  quia  si 
voluntaria  cogitatio  de  aliis  rebus  sit  otiosa, 
vel  noxia,  interveniet  ibi  peccatum  propter 
propriam  deformitatem  talis  actus,  non  pro- 
ptercarentiam  attentionis.  Sic  igitur  probatur 
antecedens,  primum  rationibus  factis  :  quia 
si  oratio  sit  voluntaria,  multo  magis  perfectio 
ejus  voluntaria  erit;  si  vero  sit  in  preecepto, 
sub  illo  non  cadit  modus  perfectior,  sed  tan- 
lum  substantialis.  Item  nullum  prseceptum 
obligat  ad  attendendum  cum  maximo  eonatu, 
vel  intentione  ;  ergo  nec  obligatad  attenden- 
dum  adperfectissimum  objectum.  Unde  etiam 
Navar.,  de  Orat.,  cap.14.,  num.  5,  fatetur  gra- 
dum  orationis  non  esse  necessariumadbones- 
tatem  orationis. 

12.  Omissio  indirecle  voluntaria  sine  culpa 
datur.  —  Hinc  vero  facile  probari  videtur  pri- 
ma  consequentia,  quia  si  non  teneor  melio- 
rem  attentionem  adhibere,  ergo  nec  teneor 
illam  non  impedire,  quia  nulla  est  major  ra- 
tio  obligationis,  et  quia  si  omissio  potest  esse 
directe  voluntaria  sine  culpa,  multo  magis  po- 
terit  esse  indirecte  voluntaria.  ponendoimpe- 
dimentum,  dummodo  impedimentum  de  se 
ahas  turpe  non  sit ;  et  confirmalur,  quia  si 
homo  teneretur  non  impedire  perfectiorem 
attentionem,  non  posset  quis  sine  peccato 
orare,  dum  seinduit,  vel  aliam  similem  actio- 
nem  exercet,  quia,  licet  talis  actio  secum  ad- 
mittat  inferiorem  attentionem  ,  tamen  sine 
dubio  impedit  perfectiorem,  et  maxime  spiri- 
tualem  etelevatam  ;  ergosi  homo  adorandum 
sine  peccato  debet  habere  mentem  de  se  ex- 
peditam,  et  liberam  ad  omnes  gradus  atten- 
tionis,  non  licebit  orare  tales  actiones  exer- 
cendo;  consequens  est  falsum,  etcontrausum 
omnium  piorum,  ut  Cajetanus  et  Navarrus 
etiam  fatentur. 

13.  Distractio  voluntaria  in  oratione. — Dico 
igitur  altentionem  quamcumque  ei  omnibus 
supra  positis  sufficere  per  se,  ut  oratio  ho- 
nesta  sit  ;  nam  carentia  melioris  attentionis, 
ex  hoc  prsecise  quod  voluntaria  sit,  non  est 
circumstantia  positive  contraria  honestati  ora- 
tionis,  ut  efficaciter  probant  posteriores  ra- 
tiones  adduetse.  Oportet  ergo  considerare  , 
qualis  sit  illa  voluntas,  per  quam  illa  carentia 
melioris  attentionis  voluntaria  est  ;  nam  si 
illa  sit  rationabilis,  et  ex  aliquo  honesto  ti- 
tulo,  nihil  obstabit  quominus  oratio  etiam 
honesta  sit,  ut  probat  etiam  exemplum  addu- 
ctum,  et  alia  multa  possunt  facile  addi,  ut  si 
quis  nolit  ad  altiorem  attentionemassurgere, 


RATIONE  0RAT10NIS  VOCALIS.  227 

ne  caput  defatiget,  vcl  quid  simile.  At  vero 
si  voluntas  impediens  meliorem  attentionem 
sit  alias  de  actu  turpi  vel  otioso,  videtur  pro- 
fccto  voluntas  illa  non  solum  in  semala,  sed 
etiam  esse  prava  circumstantia  orationis,  ita 
ut  non  solum  se  habcant  tanquam  duo  aclus, 
bonus  et  malus,  concomitanter  se  habentes, 
sed  etiam  quod  unus  deformet  alium,  quia 
uon  fit  sine  irreverentia  Dei  oratio  cum  vo- 
hintaria  distractione  turpi,  vel  irrationabili. 
Et  ita  exponi  possunt  auctores  primee  opini- 
onis  :  et  hoc  etiam  probant,  quse  in  principio 
adduximus,  ex  Bonavent.  et  'Glossa,  quod 
qui  orat  corde  diviso,  non  bene  orat  ;  recte 
enim  dicitur  habere  cor  divisum,  qui  orando 
cogitat  terrena  cum  offensione  Dei,  cum  quo 
alias  actu  loquitur.  Unde  est  mihi  verisimile, 
si  quis,  dum  vocaliter  orat,  in  delectatione 
et  cogitatione  turpi  morose  delectetur,  pec- 
cando  mortaliter  contra  castitatern,  etiampec- 
care  per  circumstantiam  contrariam  religioni, 
vel  venialiter  aggravantem,  quod  est  certum, 
vel  etiam  mortaliter,  quod,  licet  sit  incertum, 
timendum  est,  quia  videtur  gravis  Dei  irreve- 
rentia. 

14.  An  attentio  interior  aliquando  vocalem 
orationem  impediat?  — Tandem,  dubitari  po- 
test  circa  hanc  assertionem,  an  per  aliud  ex- 
tremum  attentio  interior  spiritualis  et  ad 
Deum,  possit  esse  tanta  et  tam  excellens,  ut 
omnino  impediat  veritatem,  vel  honestatem 
orationis  vocalis.  In  quo  oportet  supponere, 
si  suspensio  mentis  tanta  sit,  ut  etiam  usum 
vocis  impediat,  ut  contingere  potest  in  men- 
tis  suspensione  vel  raptu,  tunc  orationem  vo- 
calem  omnino  cessare  ;  quia  hsec  non  est  sine 
usu  vocis.  Unde  si  quis  habens  obligationem 
recitandi  vocalitei\,  in  initio  vel  medio  oratio- 
nis  ita  suspenderetur  mente,  ut  lingua  etiam 
taceret,  perfecte  non  impleret  preeceptum 
orandi,  sed  teneretur  postea  recitare ;  vel  si 
non  superesset  tempus,  et  illud  ab  orante 
preevideretur,  deberet  impedire  tantam  animi 
suspensionem,  quantum  satis  esset  ne  ab  ora- 
tione  vocali  tunc  necessaria  impediretur ;  nec 
posset  aliter  excusari  a  culpa,  nisi  tanto  im- 
petu  Spiritus  Sancti  raperetur,  ut  non  esset 
in  potestate  illius  eam  animi  suspensionem 
impedire,  nam  tunc  cessatio  ab  oratione  vo- 
cali  non  esset  voluntaria.  Quando  autem  vo- 
luntas  relinquitur  ita  libera,  ut  possit  illam 
actionem  externam  exercere,  debet  prsecep- 
tum  orationis  propriae  devotioni  praeferre,  ut 
per  se  constat. 

15.  Difficultas  vero   est,  quando  vox  non 


228  LIB.  III.  DE  ORATIONE 

cessat,  tamen  intellectusita  attenditad  Deum, 
vel  adaliquem  spiritualem  sensumverborum, 
ut  ad  ipsam  verbalem  prolationem  non  atten- 
dat  ulio  modo.  Videtur  enim  tunc  non  solum 
non  bene  vocaliter  orare,  verum  etiam  nec 
orare  voce,  sed  tantum  mente,  quia  iba  actio 
exterior  jam  tunc  non  est  humana.  Sicut  qui, 
dum  recitat,  si  corporali  somno  capiatur,  ¥cet 
continuet  verba  dormiens,  non  orat ;  tam 
alienus  enim  videtur  esse  abilla  actioneunus 
sicut  alter,  quod  ad  mentem  attinet.  Item, 
esto  illa  sit  oratio  vocalis,  non  tamen  videtur 
bene  fieri,  quia  homo  non  potest  regere  lin- 
guam  in  tali  oratione,  nec  judicare  an  integre 
dicat,  vel  ordinate,  unde  si  recte  dicit,  casu 
et  fortuito  dicit ;  ille  autem  modus  operandi 
in  actione  virtutis,  et  prsesertim  si  honesta 
sit,  non  videtur  rationi  consentaneus.  Etcon- 
firmatur  ex  Bernardo,  ser.  47  super  Cantica, 
dicente  :  Nihil  aliud  dum  psaUitis,  prwter  id 
quod  psatlitis,  cogitetis.  Nec  solas  dico  vitan- 
das  esse  cogitationes  vanas  et  otiosas  ;  vitandm 
sunt  et  illie  (illa  duntaxat  hora  et  loco)  quas 
officiales  fratres  pro  ccmmuni  necessitate, 
quasi  necessario  frequenter  admittere  compel- 
Inntur.  Sed  ne  illa  quidem  profecto  recipere 
semper  consuluerlm,  qua?  forte  paulo  antea  in 
codicibus  leg&ratis,  qualia  nunc,  me  viva  voce 
disserente,  ex  hoc  auditorio  Spiritus  Sancti 
recentia  reportatis.  Salubria  sunt,  sedmmime 
illa  salubriter  inter  psallendum  revolvitis  .  Spi  ■ 
ritus  enfin  Sancius  illa  hora  gratum  nsn  re- 
ci^pit,  quicquid  aiiud,  quam  debes,  neglecto  eo 
quoddebes,  obtuleris.  Etfere  idem  habet  Hugo 
de  S.  Victor.,  in  lib.  Annotat.  ad  Psalm.,  cap. 
17,  unde  Gerson,  3  p.  tract.  de  Orat.,  Alphab. 
78,  litt.  G  et  H,  docet  in  oratione  vocali  non 
licere  admittere  pias  meditationes,  non  per- 
tinentes  ad  verba  quse  proferuntur,  neque 
in  eis  fundatas  ;  quod  sequitur  etiam  Gab., 
lect.  62  in  Can.,  lit.  M.  Sentiunt  ergo  non 
licere  voluntarie  admittere  talem  meditatio- 
nem,  vel  contemplationem,  quae  omnem  ver- 
borumcogitationem  impediat :  et  idem  asserit 
Medina,  tract.  de  Orat,  q.  14,  infine. 

16.  Explicatur  vera  sententia  D.  Thom.  — 
Haec  sententia  est  satis  apparens.  Tamen 
D.  Thom.  et  alii  infra  citandi  aliter  loqui  vi- 
dentur.  Ut  autem  eorum  sententia  explicetur, 
advertendum  est,  duobus  modis  posse  con- 
tingere  hominem  sic  orantem  non  habere  at- 
tcntionem  ad  verba  :  primo,  ut  non  volunta- 
rie  applicet  animum  ad  contemplationemDei, 
sed  vel  ex  habitu,  vel  ex  instinctu  Spiritus 
Sancti ,  vel  ex  virtute   et  excitatione  ipsius 


YOCALI  IN  COMMUNI. 

psalmodiee  elevetur,  non  advertens  se  distra- 
hi  a  cogitatione  verborum.  Et  tunc^  clarum 
est,  hoc  non  obstare  quominus  oratio  vocalis 
vere  et  recte  fiat,  quia  manet  virtualis  atten- 
tio  ad  verba,  cum  actuali  attentione  ad  Deum, 
quia  (ut  supponitur)  prior  intentio  attenden- 
di  ad  verba  nunquam  fuit  voluntarie  inter- 
rupta  ,  sed  quasi  naturaliter ,  ex  vi  alterius 
cogitationis  bonestse.  Et  in  hoc  nullus  dubi- 
tat;  nam  si  distractio  naturalis,  media  etiam 
cogitatione  non  bona ,  non  tollit  attentionem 
virtualem,  multo  minus  eam  tollet  pia  cogi- 
tatio,  vel  meditatio  naturalis,  faciens  eumdem 
effectum. 

'17.  Exponitur  alter  modus  non  aitendendi  ad 
verba.  —  Alter  igitur  modus  difficilior  est , 
quando  aliquis  voluntarie  applicat  intellec- 
tum,  volendo  directe,  seu  in  casu  nihil  ac- 
tualiter  attendere  ad  verba ;  et  tunc  etiam  est 
multorum  opinio,  permanere  posse  vocalem 
orationem  veram,  quia,  licet  homo  tunc  non 
attendat  ad  verba,  nihilominus  voluntarie  illa 
profert  ad  orandum  vel  laudandum  Deum , 
quia  supponimus  voluntarie  se  applicuisse  ad 
hunc  actum  ,  ex  vi  cujus  voluntatis  non  in- 
terruptae  continuatur  ille  actus  cum  suffi- 
cienti  advertentia  humana.  Quia,  licet  homo 
non  habeat  attentionem  quasi  reflexam  ad 
verba,  semper,  tamen  profert  illa  humano 
modo,  et  vigilando  circa  illa  aliquo  modo. 
Cujus  etiam  signum  est,  quia  si  tunc  cum  so- 
cio  recitet,  audit  verba  ejus,  et  servato  debi- 
to  ordine  et  modo.,  suo  tempore  loquitur,  et 
tacet,  cum  debet  audire  ;  est  ergo  illa  locutio 
sufficienter  humana.  Rursus,  est  etiam  cum 
ascensione  mentis  ad  Deum ,  ut  supponitur ; 
ergo  est  vera  oratio ;  quia  non  est  de  ratione 
orationis,  ut  cogitet  orans  de  ipsa  locutione, 
sed  satis  est  si  cogitet  de  Deo,  cum  quo  io- 
quitur.  Item  non  est  necessarium  cogitare  de 
re  significata  per  verba,  ut  statim  dicam ;  er- 
go  nec  de  verbis  ipsis ;  ergo  licet  homo  vo- 
luntarie  elevetur  supra  hanc  cogitationem 
quasi  materialem  verborum,  nihiiominus  po- 
terit  vere  orare  vocaliter. 

48.  Objectio  supra  facta  non  habethic  vim. 
— Neque  contra  hoc  procedit  prima  objectio, 
quia  non  potest  sic  orantes  comparare  cum 
dormiente,  etproferente  verba  inter  dormien- 
dum,  quia  dormiens  non  exercet  actum  li- 
berum  et  humanum,  nec  est  ita  dispositus, 
ut  sit  in  potestate  ejus  suspendere,  vel  conti- 
nuare  actum.  Et  ita  per  somnum  interrum- 
pitur  prior  voluntas,  non  vero  per  illam  con- 
templationem,  quatenus  est  voluntas  huma- 


CAi>.  JV.  AN  ATTEINTIO  SIT  DE 
na  orandi,  quamvis  interrumpatur  voluntas 
attendendi  superficialiter  ad  vcrba,  quia  hoc 
non  est  necessarium  ad  orationcm  vocalem, 
ut  dixi.  De  alia  vero  objectione  dicam  statim. 
Et  juxta  banc  declaratio.nem  sentire  videntur 
D.  Thorn.,  d.  artic.  13,  et  Cajetan.  ibi  ;  Sot., 
lib.  10  de  Just.,  q.  5,  art.  3,  et  ssepeNavar., 
in  dicto  cap.  13,  num.  30,  49,  etc.  Et  hi  Doc- 
tores  consequenter  asserunt,  quamcumque  ex 
dictis  attentionibus  sufficere  ad  probitatem 
oraxionis,  et  ad  implendum  prseceptum  si  fue- 
rit  lempus  illius.  Ratio  autem  est,  quia  illa 
est  vera  oratio,  ut  diximus,  et  non  habet  ma- 
lamcircumstantiam,  nec  caret  circumstantia 
debita,  quia  solum  caret  attentione  superfi- 
ciali  quse  debita  non  est;  ergo  est  honesta,  et 
consequenter  per  se  sufficiens  ad  irnplendum 
preeceptum. 

19.  Sententia  auctoris.  — Ut  vero  hac  in  re 
judicium  proferamus,  distinguere  oportet  de 
oratione  vocali,  quse  fit  ad  arbitrium  orantis, 
et  quee  fit  juxta  prses-criptam  verborum  for- 
mam.  In  priori,  necessarium  profecto  est,  ut 
homo,  quando  aliqua  verba  profert  ad  Deum, 
aliquo  modo  attendat,  ut  decentia  verba,  et 
digna  Deo  proferat,  si  humano  modo  et  cum 
deliberatione  loquatur.  Contingit  enim  inter- 
dum  ex  vehementia  affectus  prodire  in  ex- 
teriorem  motum  indeliberatum,  idemque  ac- 
cidere  potest  circa  externum  verbum,  et  tunc 
neque  ad  laudem,  neque  ad  culpam  imputa- 
bitur,  quicquid  proferatur.  At  si  humano  mo- 
do  quis  loquatur,  necesse  est  ut  servet  con- 
silium  Sapientis,  Eceles.  5  :  Ne  temere  quid 
ioguaris,  neque  cor  tuuvi  sit  velox  ad  proferen- 
dum  sermonem  coram  Deo  ;  Deus  enim  in  coslo, 
et  tu  supra  terram  ;  idcirco  sint  pauci  sermo- 
nes  tui.  Quando  vero  oratio  fit  juxta  aliquam 
prsescriptam  formam  verborum,  dupliciter 
potestfieri:  primo,  legeudo  per  librum,  et 
tunc  fere  nullum  est  periculum  errandi,  et 
vix  fieri  potest  recitatio  cum  tanta  attentione 
ad  Deum,  vel  ad  aliquem  spiritualem  sen- 
sum,  ut  non  formentur  in  mente  conceptus 
non  ultimati  verborum  quae  leguntur,  qui 
conceptus  non  formantur  siuc  aliqua  atten- 
tione  ad  ipsa  verba,  licet  esse  possit  tam 
simplex  et  tenuis,  ut  ab  ipsomet  homine  non 
advertatur;  sufficit  tamen  ad  veram  et  ho- 
nestam  orationem. 

20.  Modus  reciiandi  memoriter. — Alius  mo- 
dus  recitandi  est  memoriter,  et  tunc  est  ma- 
jus  periculum  errandi  :  tamen  si  oratio  sit 
voluntaria,  non  erit  ibi  periculum  peccandi, 
quia  error  vel  mutilatio  in  tali  oratione  pec- 


RATIONE  OHATIONJS  VOCALIS.  229 

catum  non  est;  ergo  et  ipsa  oratio  ratione 
periculi  non  erit  peccaminosa.  Quando  autem 
oratio  vocalis  est  in  preecepto,  fateor,  morali- 
ter  loquendo,  necessariam  esse  aliquam  ma- 
jorem  advertentiam,  ut  verba  ipsa  integre  et 
sine  errore  dicantur.  Nunquam  tamen  neces- 
sarium  est  ut  advertentia  sit  quasi  reflexiva, 
sed  simplex  sufficit;  ethsec  vix  deesse  potest, 
cum  mens  attendat  ad  actualem  verborum 
recordationem.  Securius  autem  hoc  fit,  quan- 
do  cum  socio  oratur,  item  quando  usus  et  fa- 
cilitas  memoriee  tanta  est,  ut  moraliter  non 
contingat  errare.  Eo  vel  maxime  quod  illa 
superior  attentio,  et  tam  perfecta,  quanta  in 
casu  supponitur,  non  contingit,  nisi  in  mente 
multum  assueta  contemplationi ,  cui  (utrecte 
dixit  G-erson  supra )  facile  est  etiamsi  sit  in 
ccrto  sursum,  suiito  reverti  ad  ea  qua?  profert, 
et  attendere  an  recte  illa  dicat,  et  statim  ite- 
rum  ad  suam  contemplationem  redire;  erit- 
que  optimum  et  fortasse  necessarium  consi- 
lium  ita  facere. 

21.  Opiniones  conciliantur . —  Et  juxta  hanc 
resolutionem  possunt  dictse  opiniones  in  con- 
cordiam  redigi,  ut  tandem  videtur  fateri  Na= 
var.,  cap.  20,  de  Orat.,  n.  28,  uam  juxta  prio- 
rem  necessaria  est  attentio  ad  verba,  quae, 
juxta  conditionem  et  consuetudinem  personse 
orantis,  etmodumorandi,  sufficiens  sit  mora- 
liter,  vel  ut  non  inepte  cum  Deo  loquatur, 
vel  si  oratio  est  preecepta,  ut  certus  moraliter 
sit  in  ea  non  errare,  et  hoc  probat  secunda 
ejus  objectio.  Nam  quod  aliqui  dicunt,  tunc 
solum  hoc  esse  necessarium,  quando  quis  er- 
rare  solet ;  si  autem  expertus  sit  non  solere  er- 
rare,  jam  non  esse  illam  curam  necessariam, 
non  satis  intelligo;  quianon  video  quomodo 
possit  quis  experiri  se  non  errare,  nectransi- 
lire  versus,  quando  non  attendit  ad  verba ;  si 
enim  non  attendit,  quomodo  experientiamac- 
cipit  ?  Qui  ergo  hanc  experientiam  assequitur 
aliquo  modo,  licet  simplici  et  tenui,  advertit 
adverba;  et  ita  intelligo  posteriorem  opinio- 
nem,  quod,  scilicet,  non  sit  necessaria  atten- 
tio,quasi  reflexiva,nec  sollicita  de  verbis,  sed 
solum,  quasi  aliud  agendo,  cura  verborum, 
quse  dicenda  velaudienda  sunt,  habeatur. 

22.  In  vocali  oratione  quce  mcditatio  utilis. 
—  Neque  contra  hunc  posteriorem  sensum 
obstat  sententia  Bernardi;  loquiturenimprae- 
cipue  de  cogitationibus  bonis,non  tamen  per- 
tinentibus  adorationem,  nam  illse  admittendse 
non  sunt  tempore  orationis  ;  et  siomninoim- 
pedirent  attentionem  ad  orationem  vocalem 
alias  prseceptam,  jam  tunc  non  essent  bonse. 


230  LIB.  III.  DE  ORATIONE 

quia  impedirent  orationem  alias  debitam. 
Hujusmodi  estcuraetsollicitudode  aliqao  ne- 
gotio  etiam  pio  postea  efficiendo.  non  utDeo 
commendetur  (  sic  enim  jam  esset  orationis 
materia),  sed  ut  de  humanis  mediiscircaillud 
provideatur,  vel  aliquid  simile.  Item  si  quis 
circa  materiam  theologicam,  etiam  circa  Deum 
ipsum  speculative  discurrat,  puram  scientiam 
inquirendo ;  nam  hoc  ad  orationem  non  spec- 
tat,  ut  per  se  patet.  Secus  vero  est,  quando 
meditatio  est  practica,  et  in  ordine  adexcitan- 
dum  affectum  erga  Deum ;  nam  hoc  est  mu- 
nus  et  fmis  orationis;  ideoque  de  sesufficitad 
veritatem  et  honestatem  orationis,  etiamsi  non 
videatur  proxime  fundata  in  verbis,  quae  voce 
proferuntur.  Regulariter  tamen  loquendo,  in 
hominibus  non  multum  assuetis  altiori  con- 
templationi,  melius  consilium  esse  existimo, 
meditari  aliquid  pertinens  ad  sensum  verbo- 
rum,  saltem  mysticum,  vel  quod  aliquo  mo- 
do  verba  ipsa  concernat,  ut  ita  uterque  ac- 
tus  interior  et  exterior  per  modum  unius 
melius  fiat. 

CAPUT  V. 

UTRUM   AD   EFFECTUS  0RAT10NIS   VOCALIS   SIT   NE- 
CESSARIA  ATTENTIO. 

1 .  An  attentio  necessaria  ad  orationis  effec- 
tus.  —  Breviter  dicendum  est  atlentionem 
esse  necessariam  ad  orationis  vocalis  effectus, 
non  tamen  eamdem  ad  omnes.  Prior  pars 
manifesta  est  ex  dictis  :  nam  si  attentio  est 
necessaria  ad  esse  (ut  ita  dicam)  ipsius  ora- 
tionis,  multo  magis  erit  ad  effectus  ejus,  quia 
quod  non  est,  non  potest  habere  effectum. 
TJt  autem  altera  pars  declaretur,  suppono  ora- 
tionem  habere  dictos  tres  modos  causandi, 
qui  sunt  impetratio,  meritum  et  satisfactio, 
quibus  D.  Thom.,  in  d.  art.  13,  addit  quar- 
tum ,  quem  vocat  spiritualem  refectionem 
mentis;  quamvis  enim  hunc  dicat  esse  ter- 
tium,  et  solum  dicat  esse  tres  effectus,  ideo 
est,  quia  meritum  et  satisfactionem  sub  pri- 
mo  comprehendit,  et  illum  meritum  vocat. 
Navarrus  item,  et  alii  addunt  quintum  effec- 
tum,  qui  est  satisfacere  praecepto.  Sed  nos  il- 
lum  non  numeramus,  tum  quia  ille  non  con- 
venit  orationi  vocall,  ut  sic,  prout  illam  nunc 
consideramus ;  tum  etiam  quia  ille  revera 
non  est  peculiaris  effectus,  sed  est  veluti  re- 
latio  queedam,  quse  resultat  ex  posito  funda- 
mento,  et  termino ;  nam  si  vera  oratio  fiat, 
et  alioquin  supponatur  datum  esse  de  illa 


VOOALl  IN  COMMUNl. 

prseceptum,  eo  ipso  manet  impletum,  si  ora- 
tio  habeat  conditiones  quas  prseceptum  re- 
quirit,  et  ita  totum  hoc  pendebit  ex  condi- 
tione  et  cognitione  prsecepti,  de  quo  aliquid 
in  seq.  cap.,  plura  in  lib.  seq.  dicturi  sumus. 

2.  Qua?vis  attentio  non  sufficit  ad  refectio- 
nem  mentis. —  Ad  ultimum  ergo  effectum  spi- 
ritualis  refectionis  mentis,  ait  D.  Thom.  ne- 
cessariam  esse  actualem  attentionem,  quod 
est  per  se  tam  notum,  ut  nulla  indigeat  pro- 
batione.  Imo  addere  possumus  ad  hunc  effec- 
tum  non  sufficere  superficialem  attentionem 
ad  verba,  sed  necessariam  esse  aliquam  per- 
fectiorem,  quia  mentis  refectio  est  devotio, 
vel  aliqua  pia  affectio,  aut  sancta  cogitatio, 
quse  intellectum  illuminet  in  ordine  ad  opus ; 
ad  hos  autem  effectus  satis  non  est  superfi- 
cialis  attentio,  ut  constat,  et  hoc  probat  testi- 
monium  Pauli,  quod  D.  Thom.  addueit  :  Si 
orem  lingua,  mens  mea  sine  fructu  est,  1  ad 
Corinth.  14,  id  est,si  orem  sola  lingua,  ad  il- 
lam  tantum  attendendo.  Quin  potius  nec  so- 
la  litteralis  attentio  semper  sufficiet,  nisi  ip- 
samet  sententia  litteralis  sit  affectiva  vel  iliu- 
minativa;  nam  si  sit  historica,  necessaria  erit 
meditatio  aliqua,  vel  applicatio  practica,  ut 
spiritualiter  mens  reficiatur.  Atque  ita  con- 
sulenda  est  et  procuranda  spiritualis  aliqua 
attentio,  ut  effectus  iste  obtineatur. 

3.  Objectio.  —  Oratio  in  lingua  peregrina 
qua?  conveniens.  —  Statim  vero  occurrit  ob- 
jectio,  quia  hinc  sequitur,  vel  non  esse  bo- 
num,  vel  sallem  non  esse  conveniens  vocali- 
ter  orare  in  peregrina  lingua,  quam  orans 
non  intelligit ;  quae  est  objectio  haereticorum 
arguentium  Ecclesiam.,  eo  quod  publica  offi- 
cia  celebret  in  lingua  latina,  et  non  in  vul- 
gari.  Sequela  patet  ex  illa  sententia  Pauli : 
Si  orem  lingua,  mens  mea  sine  fructu  est, 
quod  ipse  ducit  inconveniens,  etideo  subdit: 
Oraoo  spiritu,  orabo  et  mente,  id  est,  orabo 
non  tantum  affectu  proferendi  verba  illa  in 
cultum  Dei,  sed  etiam  mente,.  intelligendo  et 
contemplando  quid  orem.  Hanc  difficultatem, 
quantum  ad  sacra  officia  publica  pertinet, 
tractavi  in  tom.  3  tertise  part.,  disp.  83,  sect. 
1 .  Et  doctrina  ibi  data  eamdem  rationem  habet 
in  aliis  divinis  officiis,  de  quibus  in  seq.  lib. 
dicturi  sumus;  et  ideo  pro  iilis  nunc  sufficit 
respondere,  convenientem  modum  illa  cele- 
brandi  non  esse  attendendum  ex  particulari 
fructu  et  conditione  hujus  vel  illius  personae, 
sed  ex  publico  et  communi  bono,  et  usu  ma- 
gis  convenienti  ad  religionem,  et  cultum  Dei; 
ad   hunc    autem   finem,  magis  expedire  ut 


CAP.  V.  SITNE  ATTENTIO  NECESSARI 
oratio  publica  fiat  in  lingua  latina,  seu  doc- 
trinali,  quam  in  vulgari,  propter  rationes  ibi 
adductas,  quas  satis  usus  et  tradilio  Ecclesiae 
confirmat. 

4.  Oratio  in  lingua  vulgari  quibus  utilior. 
—  De  privata  autem  oratione  non  improba- 
biliter  dici  potest  utilius  esse  personis  idiotis 
vocaliter  orare  in  sua  lingua  vulgari,  juxta 
formam  aliquam  ab  Ecclesia  approbatam , 
quam  in  latina,  vel  alia  sibi  ignota ;  nam  per 
se  loquendo  hoc  videtur  esse  fructuosius  ad 
finem  orationis,  ul  probat  ratio  facta.  Etalio- 
quin  nullum  apparet  in  hoc  inconveniens, 
cum  hoc  non  sit  contra  aliquam  utilitatem 
publicam;  ergo  credi  potest  hoc  esse  utilius, 
regulariter  loquendo.  Et  ideo  Ecclesia  con- 
suevit  formas  aliquas  orandi  in  lingua  vulgari 
fidelibus  proponere,  ut  juxta  illas  utiliter  et 
sine  errore  orare  possint.  Quia  vero  ha?c  ora- 
tio  privata  potest  fieri  coram  aliis,  (atque 
adeo  publice,  in  hoc  sensu)  ut  supra  notatum 
est,  ideo  tunc  oportet  ut  oratio  fiat  secundum 
aliquam  formam  orandi  ab  Ecclesia  proposi- 
tam  vel  probatam,  quse  semper  prseferenda 
est  in  omni  oratione,  quantumvis  privata,  ut 
in  seq.  cap.  dicemus.  Si  autem  oratio  sit  non 
tantum  privata,  sed  etiam  secreta,  tunc  orare 
unusquisque  potest  in  sua  lingua  sub  qua- 
cumque  verborum  forma,  dummodo  errorem 
non  contineat,  et  prudenter  ac  decenter  com- 
posita  sit ;  et  ideo  semper  necessarium  est  ut 
talis  forma  orandi,  a  sapientibus  et  piis  viris 
composita  vel  approbata  sit. 

5.  Intelligere  verla,  an  de  substantia  ora- 
tionis?  —  Addo  tamen  ulterius  non  esse 
malum  private  orare  in  lingua  latina,  qui 
illam  non  intelligit ;  nam  intelligere  sensum 
verborum  non  est  de  substantia  orationis, 
neque  etiam  est  circumstantia  necessaria 
ad  honestatem  ejus ;  satis  est  enim  quod 
is,  qui  orat,  intelligat  vel  credat  in  illis  ver- 
bis  contineri  laudes  et  petitiones  ad  Deum, 
sicut  qui  Pontifici  prsesentat  petitionem  scri- 
ptam  in  lingua  quam  non  intelligit,  et  petit 
vere,  et  recte  facit.  Saepe  etiam  idiotse  exer- 
cent  actiones  externas,  quas  credunt  pertine- 
re  ad  cultum  Dei,  licet  in  particulari  earum 
signifieationem  non  intelligant.  Et  ideo  qui 
sic  orat,  potest,  si  velit  et  sciat  orare,  non 
carere  hoc  fructu  orationis,  qui  est  refectio 
mentis,  quia  potest  attendere  ad  Deum,  vel 
ut  dignum  supremo  cultu,  vel  ut  misericor- 
dem,  vel  ut  benefactorem,  etc. 

G.  Duptex  significatio  verborum.  —  Unde 
potest  in  verbis  distingui  duplex  signiticatio , 


A  AD  EFFECTUS  0RATI0N1S  VOCALIS.  231 

una  specifica,  alia  generalis  et  quasi  natura- 
lis  :  quamvis  ergo  idiota  primam  non  intelli- 
gat,  et  ideo  cogitare  non  possit  de  propria 
sententia  verborum,  nihilominus  semper  po- 
test  posteriorem  aliqno  modo  percipere,  ni- 
mirum,  illam  esse  locutionem  ad  Deum  tan- 
quam  ad  benefactorem,  et  supremum  domi- 
num,  omni  laude  dignum  ;  et  hoc  satis  est  ut 
dicere  possit  illa  verba,  plus  medullis  oris, 
quam  labiis  cordis,  ut  dixit  Bernard.,  serm.  13 
in  Cant.  Eo  vel  maxime,  quod  nullus  est  tam 
idiota,  qui  unius  vel  alterius  vocis  non  perci- 
piat  significationem,  ut  quando  nominatur 
Deus,  vel  omnipotens;  vel  fit  mentio  miseri- 
cordise  aut  remissionis  peccatorum,  vel  Chris- 
ti  Domini,  aut  Beatse  Virginis ,  vel  simile 
quid,  unde  possit  mens  refectionem  suam  ac- 
cipere.  Et  ipsa  consuetudo  sic  orandi  solet  in 
hoc  prsebere  majorem  aliquam  facilitatem, 
et  aliqualem  intelligentiam,  possuntque,  qui 
sic  orant,  interrogando,  vel  attente  audiendo, 
in  hoc  proficere,  quantum  satis  sit  ad  spiri- 
tualem  fructum  ,  etiamsi  linguam  latinam 
non  addiscant. 

7.  Impetratio  a  qua  pendeat  attentione.  — ■ 
De  alio  fructu,  qui  est  impetratio,  D.  Thomas, 
quem  omnes  sequuntur,  affirmat  non  pen- 
dere  ex  actuali  attentione,  sed  virtualem  ad 
illum  sufficere,  et  videtur  certa  sententia. 
Ratio  autem  pendet  ex  institutione  divina: 
non  est  enim  verisimile  exegisse  Deum  ab 
homine  conditionem  aliquam  moraliter  im- 
possibilem,  ut  aliquid  per  orationem  impe- 
trare  possit;  attendere  autem  actualiter  et 
sine  distractione  est  moraliter  impossibile  , 
ut  plurimum  loquendo  de  hominibus,  juxta 
illud  Psalm.  36:  Cor  meum  dereliquit  me;  ergo 
ad  impetrandum  non  requirit  Deus  a  nobis 
actualem  intentionem,  sed  virtualis  sufficit ; 
item,  qui  sic  orat,  vere  et  honeste  orat,  et  e.x 
fide,  et  cum  aliis  conditionibus  supra  enume- 
ratis,  sub  quibus  facta  est  divina  promissio, 
et  actualis  attentio  nullibi  posita  est  tanquam 
conditio  necessaria  ad  illam  promissionem  ; 
ergo  neque  ad  impetrationem  necessaria  est, 
dummodo  prima  intentio  et  attentio  virtute 
perseveret :  neque  in  hoc  video  contradictio- 
nem  aut  ullam  difficultatem. 

8.  Meritum,  et  satisfactio  a  qua  attentione 
pendeant.  —  Idem  docet  D.  Thom.  de  merito, 
et  a  fortiori  idem  sequitur  de  satisfactione, 
quod  expressius  distinguit  et  docet  Navar.  d. 
cap.  13,  n.  4  et  18,  et  alii  moderni  circa  illum 
articulum  D.  Thom.  Ratio  autem  est,  quia  ille 
actus  orationis  vocalis  estbonus  moraliter,  et 


232  UB.  III.  DE  ORATIONE 

pcenaiis;  ergo  si  sit  inpersona  grata,  eritme- 
ritorius  et  satisfactorius;  supponimus  enirn 
illum  actum  esse  aliquo  modo  ab  auxilio  gra- 
tia?,  quia  processit  ex  voluntate  orandi  gra- 
tuita,  et  in  virtute  illius  continuatur. 

9.  Difficultas  enodatur.  —  Circa  hanc  vero 
sententiam  est  difficultas  quoad  meritum,  an 
intelligenda  sit  de  novo  merito  essentiali  gra- 
tiae  et  glorise.  Est  enim  notanda  differentia 
inter  satisfactionem  pro  pcena,  et  meritum 
glorise ,  quod  satisfactio  per  se  crescit  ex  ipso 
opere  pcenali,  ut  in  4  tom.  tertiae  partis,  d. 
37,  sect.  5,  diximns;  meritum  autem  forma- 
hter  ac  proprie  totum  est  in  interiori  actu,  et 
non  crescit  ex  solo  exteriori,  quia  exterior 
actus,  licet  addat  pcenalitatem,  quse  in  satis- 
factione  consideratur ,  non  addit  bonitatem 
moralem,  quse  consideratur  ad  meritum,  jux- 
ta  doctrinam  D.  Thom.  1.2,  q.  20.  Hinc  ergo 
facile  constat  orationem  vocalem,  quae  actus 
externus  est,  quamdiu  durat  per  modum  ac- 
tus  moralis  ex  vi  preecedentis  intentionis  bo- 
nse,  et  cum  virtuali  attentione,  semper  esse 
satisfactoriam,  ita  ut  continue  satisfactionem 
augeat,  et  majorem  remissionem  pcenee  ob- 
tineat.  De  merito  autem  gratiee  et  glorise  non 
videtur  eadem  esse  ratio,  quia  vocalis  oratio, 
ut  est  exterior  actus ,  non  addit  bonitatem 
moralem  interiori  actui ;  ergo  si  actus  inte- 
rior  cessavit,  licet  exterior  oratio  duret  in 
virtute  praecedentis  actus  interioris,  non  au- 
gebit  merilum,  seu,  quod  idem  est,  non  con- 
feret  ad  novum  praemium,  ultra  illud  quod 
homo  meruit  sic  orando,  quandiu  duravit 
actus  interior.  Atque  ita  plane  fatendum  est. 

10.  Mens  aliquorum  auctoncm  explicatur. — 
Medince  oijectio. — Prima  sohitio.  —  Secunda. 
—  Quando  ergo  auctores  dicunt,  orationem 
vocalem  esse  meritoriam  cum  sola  virtuali 
attentione,  vel  non  loquuntur  de  novo  merito, 
seu  augmento  meriti,  vel  solum  de  merito 
per  denominationem  extrinsecam;  nam  actus 
exterior  meritorius  appellatur,  quatenus  ab 
actu  meritorio  procedit,  et  moraliter  est  unus 
cum  illo;  ideoque  quamdiu  durat  exterior 
actus  ex  virtute  actus  meritorii  procedens, 
dicitur  durare  meritum.  Unde  si  loquamur 
de  oratione  vocali,  quae  novum  meritum  ad- 
dat,  necessarium  est  quod  duret  actualis  at- 
tentio  ad  talem  actum  necessaria.  Qualis  au- 
tem  actus  voluntatis  ad  meritum  necessarius 
sit.,  non  est  hoc  loco  tractandum,  sed  ex 
principiis  materiae  de  Merito  petendum  est. 
Sed  objicit  Medina,  d.  tract.  de  Orat.,  q.  14, 
eiiam  contra  priorem  sensum,  quia,  ut  actus 


VOCALI  IN  COMMUNI. 

denominetur  meritorius  priori  modo  ,  non 
satis  est  quod  actus  de  se  sit  bonus,  et  pro- 
cedat  ex  proposito  voluntatis  meritorio  quod 
prsefuit ,  et  virtute  manet ,  quia  posset  sic 
operans  interius  mortaliter  peccare.  Ut,  verbi 
gratia,  si  quis  dum  vocaliter  orat,  distrahatur 
ad  cogitandum  de  inimico,  et  illum  deliberate 
odio  habeat,  potest  esse  distractio  naturalis, 
et  odium  liberum ;  tunc  ergo  oratio  illa  non 
erit  meritoria.  Sed  hoc  tantum  pertinet  ad 
queestionem  de  nomine;  nam  si  malus  actus 
superveniens  non  sit  circumstantia  orationis, 
vel  alterius  similis  actus,  non  communicabit 
illi  deformitatem  suam,  sed  tantum  concomi- 
tanter  se  habebunt,  et  ita  non  videtur  incon- 
veniens,  quod  unus  actus  externus  denomi- 
netur  bonus,  et  de  se  meritorius  ab  alio  prae- 
cedente,  quando  persona  per  alium  actum 
demeretur  apud  Deum;  vel  etiam  dici  potest 
dlum  actum  externum  esse  meritorium  , 
quantum  est  ex  parte  sua^  et  praecedentis  ac- 
tus,  in  cujus  virtute  fit;  oportere  tamen  ut 
durent  aliae  conditiones  necessariee  ad  meri- 
tum.  Unde  quia  una  conditio  maxime  neces- 
saria  ad  meritum  est  dignitas  personae ,  et 
haec  amittitur  per  novum  peccatum,  ideo  ces- 
sat  ratio  vel  denominatio  meriti. 

11.  Peccatum  veniale  in  oratione  quidfaci,at. 
—  Atque  hinc  a  fortiori  sequitur,  quacumque 
ratione  contingat,  hominem  sic  orantem  vo- 
caliter  de  novo  peccare  circa  ipsammet  oratio- 
nem,  itaut  ipsa  oratio  incipiat  essepeccatum, 
etiam  veniale  tantum,  omnino  cessare  meri- 
tum,  et  re,  et  denominalione.  Imo  etiam  se- 
quitur  cessare  satisfaction.em  et  impetratio- 
nem,  quia  non  potest  homo  satisfacere  Deo, 
vel  ab  illo  aliquid  impetrare  per  actum  ma- 
lum,  vel  male  factum,  et  cum  aliquaipsiusDei 
offensione.  Potest  autem  hoc  contingere,  vel 
mutando  intentionem,  continuando  ex  prava 
intentione  orationem  bono  animo  inchoatam, 
vel  voluntarie  admittendo  cogitationes  ab 
orandi  munere  omnino  alienas;  nam,  licet 
non  omnino  tollant  attentionem  orationis,  di- 
vidunt  cor,  et  impediunt  ne  oratio  pure  et  cum 
debita  reverentia  fiat,  quod  satis  est  ut  ta- 
lis  oratio  peccaminosa  sit,  et  non  sit  impetra- 
toria,  ut  ex  Bonavent.  et  quadam  Glossa  supra 
retulimus. 


CAP.  VI.  UTRUM  ORATIO  PRIVATA 
CAPUT  VI. 

UTRUM  ORATIO    YOCALIS   PRIVATA  SIT  NECESSARIA 
EX  PRiECEPTO  ? 

1.  Duplex  prceceptum  circa  orationem. — 
Duplex  prasceptum  circa  orationem,  sicut  cir- 
ca  alios  actus  virtutis.  excogitari  potest  : 
unum  absolutum,  seu  quoad  exercitium  ac- 
tus;  alterum  conditionatum,  seu  quoad  spe- 
cificationem  aclus.  De  hoc  posteriori  genere 
praecepti  aliquid  dictum  est  cap.  4,  et  aliquid 
addemus  cap.  seq. ;  nunc  vero  agimus  de  ne- 
cessitate  exercendi  aliquando  orationem  vo- 
calem,  vel  indefinite,  vel  pro  aliquo  deter- 
minato  tempore.  Et  quia  prsecepta  non  dan- 
tur  de  actibus  in  communi,  sed  in  partieulari, 
vocalis  autem  oratio  duplex  est,  ut  supra  cli- 
ximus,  privata,  et  communis,  seu  publica  , 
ideo  non  potest  ha?c  qusestio  in  genere  trac- 
tari,  sedin  particulari  de  singulis;  de  prsece- 
pto  ergo  ad  publicas  orationes  pertinente  dice- 
mus  in  seq.  libro  :  ideoque  nunc  solum  agi- 
mus  de  oratione  privata.  Possumus  prseterea 
loqui  vel  de  prsecepto  naturali,  vel  de  positi- 
vo  divino  aut  ecclesiastico. 

2.  An  sit  prceceptum  naturale  orancli  prira- 
te. — Circa  naturale  pra?ceptum  ratio  dubi- 
tandi  esse  potest,  quia  ex  lege  naturee  tene- 
mur  colere  Deum,  non  solum  animo ,  sed 
etiam  corpore  ;  ergo  simul  tenemur  orare 
Deum  lingua  corporis,  quia  talis  oratio  ad 
cultum  Dei  externum  periinet.  Secundo , 
quia  ex  lege  naturae  tenemur  pietateuTet  re- 
ligionem,  non  tantum  occulte,  sed  etiam  pu- 
blice  coram  aliis  exercere ;  ergo  ex  eodem 
jure  naturse  tenemur  ita  orare,  ut,  licet  ora- 
tio  sit  privata,  fiat  publice  respectu  aliorum, 
quod  non  habet,  nisi  oratio  vocalis  sit  Ter- 
tio,  quia  oratio  vocalis  habet  suas  peculiares 
utilitates,  ob  quas  potest  judicari  necessa- 
rium  medium  ad  hominum  salutem,  mora- 
liter  loquendo,  quod  satis  est  ut  cadat  sub 
prseceptum  naturale,  quia  in  legibus  ferendis 
consideratur  id,  quod  regulariter,  et  morali- 
ter  necessarium  est.  Antecedens  patet ;  quia 
vocalis  oratio  regulariter  hominibus  est  ne- 
cessaria  ad  excitandas  mentes  fidelium  ad 
devotionem,  et  ad  conciliandam  etiam  at- 
tentionem ;  pauci  enim  sunt  qui  absque  ob- 
jecto  vel  voce  sensibili  actu  movente,  et  qua- 
si  ducente  intellectum,  ad  Deum  attendere 
valeant. 

3.  Pars  negativa  defenditur. —  Nihilominus 


SIT  NECESSARIA  EX  PR.ECEPTO.  233 

dicendum  est,  ex  vi  juris  naturalis  orationem 
vocalem  non  esse  sub  pra?xepto.  Ita  docent 
omnes  in  hac  materia,  Med.,  Navar.,  etSum- 
mistae,  verb.  Oratio,  et  sumitur  ex  Scholas- 
ticis,  in  4,  d.  15.  Ratio  vero  est,  nam  pra?- 
ceptum  orandi  naturale,  de  quo  supra,  lib. 
1,  tractatum  est,  sufficienter  impletur  per 
orationem  mentalem,  et  nulla  occurrit  nova 
ratio  qua?  per  se  cogat,  vel  ostendat  obli- 
gationem  explicandi  voce  mentalem  petitio- 
nem ;  quod  patebit  statim  respondendo  ad 
rationes  factas.  Item  quia  oratio  per  se  primo 
prrecipitur  propter  impetrationem  ( hic  enim 
est  veluti  proprius  fmis  ct  effectus,  alii  nam- 
que  magis  communes  sunt,  et  per  alia  me- 
dia  comparari  possunt,  ideoque  non  indu- 
cunt  per  se  obligationem  ad  medium  oran- 
di) ;  at  vero  ad  impetrandum  a  Deo  non  est 
necessaria  vox,  cum  necessaria  non  sit,  ut 
Deus  intelligat  petitionem  animo  factam, 
nam  petitio  audita,  seu  intellecta,  sufficiens 
est  ut  exaudiatur  et  impetret.  Neque  etiam 
dici  potest  quod  oratio  vocalis  sit  necessaria 
ad  impetrandum  ex  aliqua  ordinatione  divi- 
na;  tum  quia  loquimur  ex  sola  rei  natura,  ad 
quam  non  pertinet  talis  ordinatio,  ut  per  se 
notum  est ;  tum  etiam  quia  gratis  confingitur 
talis  ordinatio,  cum  ex  libera  voluntate  Dei 
pendeat,  qua?  nullo  medio  quoad  hanc  par- 
tem  nobis  manifesta  sit. 

4.  Solvuntur  argumenta. — Homo  ex  affectu 
interno  prorumpit  in  verlm. — Ad  primam  er- 
go  rationem  dubitandi  respondetur,  negando 
consequentiam  ;  nam  cultus  Dei  externus 
potest  multis  modis  fieri,  quorum  determina- 
tio  non  pertinet  ad  jus  naturale,  sed  vel  ad 
positivum,  vel,  illo  deficiente,  adprudens  co- 
lentis  arbitrium,  et  ideo  cultus  per  oratio- 
nem  vocalem  non  est  simpliciter  necessarius 
ex  natura  rei.  Ad  secundam  respondetur,  so- 
lum  probare  externam  professionem  fidei, 
seu  religionis  Dei,  cadere  sub  preeceptum 
naturale  debito  tempore,  et  loco.  Non  tamen 
inde  inferri  potest  uaturalis  obligatio  ad  ora- 
tionem  vocalem,  quia  illa  professio  potest 
aliis  signis  et  modis  fieri.  Quod  si  fingatur 
casus,  in  quo  vel  ad  honorem  Dei,  vel  ad 
confessionem  religionis  necessarium  sit  voca- 
liter  orare,  obligatio  illa  erit  quasi  per  acci- 
dens,  ex  principiis  et  circnmstantiis  extrinse- 
cis,  non  ex  natura  orationis.  Ad  tertiam  res- 
poncletur,  ex  illis  utilitatibus  orationis  voca- 
lis  non  posse  colligi  naturale  prasceptum, 
tum  quia  illee  non  sunt  de  rebus  simpbciter 
necessariis  ad  saluteni,  tum  eliam  quia  pos- 


234  LIB.  III.  DE  ORATIONE 

sunt  per  alia  mcclia  comparari,  ut  per  lec- 
tionem,  coricionem,  inspectionem  imaginis, 
vel  similia.  Probant  autem  illee  rationes,  ora- 
tionem  vocalem  esse  valde  consentaneam  hu- 
manee  conditioni,  valdequeutilem,  ac  subinde 
non  posse  fieri  moraliter  ut  omnino  omitta- 
tur  sine  magna  hominis  negligentia  circa  bo- 
num  animee  suse.  Quod  maxime  verum  est 
loquendo  de  oratione  vocali,  quee  nonfit  jux- 
ta  preescriptam  formam  verborum,  sed  juxta 
internum  affectum  et  dictamen  operantis; 
nam  vix  potest  homo,  preesertim  simplex,  et 
non  assuetus  internis  contemplationibus,  ha- 
bere  internum  affectum,  desiderium,  aut  pe- 
titionem,  quin  statim  in  verba  prorumpat, 
saltem  tacitus,  et  movendo  labia,  ut  de  Anna 
legitur  1  Reg.  1. 

5.  Non  est  prceceplum  divimim  positivum 
orandi  vocaliter. — Circa  secundum  punctum 
de  divino  preecepto  positivo ,  dicendum  se- 
cundo  est,  nullum  stare  tale  prseceptum,  quia 
nec  in  Scriptura  habetur,  neque  ex  traditio- 
ne  constat.  Item  quia  in  lege  gratiee  non 
sunt  preecepta  moralia  divina,  preeter  ea  quee 
sunt  juris  divini  et  naturalis,  nisi  preecepta 
fidei  et  sacramentorum ,  quee  altiora  sunt; 
unde  ex  vi  juris  divini  positivi,  soli  illi  actus 
externi  reiigionis  praecepti  sunt,  qui  ad  sa- 
crificium  offerendum,  vel  ad  sacramenta  con- 
ficienda  necessarii  sunt.  Denique ,  si  aliquod 
esset  tale  preeceptum,  maxime  fuisset  aChris- 
to  traditum,  Matth.  6,  quando  docuit  nos 
orare,  dicens  :  Sic  ergo  vos  orabitis :  Pater 
noster,  etc.  Nam  Concilium  Tolet.  IV,  Can. 
10,  de  illa  oratione  loquens,  ait  :  Quam  Sal- 
vator  noster  docuit  et  prcecepit;  sed  ex  illo 
loco  non  potest  colligi  hoc  preeceptum  divi- 
num,  preesertim  quoad  siugulos  fideles;  tum 
quia  ibi  solum  tradidit  Christus  formam,  non 
vero  dedit  praeceptum  obligans  ad  exercitium 
ejus  (ut  sic  dicam)  ;  tum  etiam  quia  illa  ora- 
tio  continet  materiam  orationis  mentalis  et 
vocalis,  et  utroque  modo  dici  potest;  et  si 
sola  mente  dicatur,  satisfit  preecepto  divino 
de  oratione  privata,  qualecumque  illud  sit, 
ut  late  ostendit  Med.,  d.  tract.,  q.  10.  Neque 
ex  Concilio  Tolet.  aliud  colligitur. 

6.  An  sit  prtrceptum  Ecclesice.  —  Hinc  ve- 
ro  nascitur  dubium  de  tertio  puncto ,  an  sal- 
tem  ex  preecepto  Ecclesiee  teneantur  omnes 
fideles  ad  aliquam  privatam  orationem  voca- 
lem,  saltem  ad  Dominicam  orationem  inter- 
dum  recitandam.  Aliqui  enim  judicant  hoc 
cadere  in  obligatione ,  saltem  sub  culpa  ve- 
niali.  Ita  Palud.,  in  4  ,  d.  15,  q.  1 ,  n.  7  ;  se- 


VOCALI  1N  COMMUNI. 

quitur  Navarr.,  dicto  Enchir.  de  Orat.,  c.  3, 
n.  20,  et  c.  20,  n.  20,  qui  allegat  pro  hac 
sententia  c.  Vos  autem,  de  Cons.,  dist.  4;  et 
Concil.  Toletan.  IV,  c.  9,  alias  10,  et  Conci- 
lium  Remens.,  c.  2.  Idem  tenet  Durand., 
lib.  2,  de  Ritib.,  c.  46,  qui  addit  Clementem, 
lib.  6Const.,  c.  25;  et  Aug.,  serm.  215  de 
Tempore,  dicentem  :  Symbolum,  vel  Oratio- 
nem  Dominicam  et  ipsi  tenete,  et  filiis  vestris 
ostendite,  nam  nescio  qua  fronte  se  Christia- 
num  dicat,  qui  paucos  versus  in  Symbolo,  vel 
in  Oratione  Dominica  parare  dissimulat.  Et  in 
serm.  seq.  :  Ille  ( inquit )  bonus  Christianus 
est,  qui  Symbolum  et  Orationem  Dominicam 
memorlter  tenet,  et  filios,  vel  filias,  ut  ipsi  te- 
neant,  fideliter  docet. 

7.  Pars  negativa  eligitur.  — Nihilominus 
Medina,  dicto  tract.  de  Orat. ,  queest.  10,  ait, 
licet  sit  salutare  Dominicam  Orationem,  se- 
cundum  seriem  qua  tradita  est,  scire.  et  se-' 
cundum  eamdem  formam  orare,  non  tamen 
esse  id  impositum  sub  preecepto  divino  ,  et 
sub  mortali  obligante.  Quamvis  autem  in  as- 
sertione  cum  his  limitationibus  loquatur,  ta- 
men  in  responsionibus  ad  argumenta  satis 
declarat  sentire  nullum  esse  de  hac  re  pree- 
ceptum  etiam  ecclesiasticum,  vel  sub  veniali. 
Ratio  ejus  est,  quia  non  tenentur  fideles  me- 
moria  tenere  Orationem  Dominicam  ;  satis  est 
enim  scire  substantiam  ejus ,  et  quid  a  Deo 
petendum  sit,  quamvis  neque  ordinem  peti- 
tionum,  neque  verba  memoria  teneant.  Citat 
Aug.,  Ep.  89  ad  Hilar.,  q.  1  ,  ubi  affirmat 
Orationem  Dominicam  esse  necessariam,  non 
ait  autem  memoria  esse  tenendam  ex  preece- 
pto.  Verumtamen  neque  id  negat.  Sed  potest 
suaderi,  quia  non  videtur  esse  major  obliga- 
tio  sciendi  Orationem  Dominicam  quam  Sym- 
bolum  ,  heec  enim  duo  eequiparat  Augustin., 
in  Enchir.,  c.  7 ;  sed  non  tenentur  omnes  fi- 
deles  formaliter  scire  symbolum,  sed  satis 
est  ut  veritates  ejus  memoria  teneant,  et  in- 
telligant,  quantum  necesse  est  ad  illas  expli- 
cite  credendas ;  ergo  eodem  modo  sentiendum 
est  de  oratione  Dominica. 

8.  Anmemoriter  tenenda  Dominica  Oratio? 
—  Explicantur  Concilia.  —  Parentes  et  pas- 
tores  tenentur  Dominicam  Orationem  docere. — 
Quocirca  nullum  circa  hoc  reperio  peculiare 
preeceptum  ecclesiasticum.  Duo  tamen  hic 
sunt  distinguenda  :  unum  est,  memoria  tene- 
re  illam  orationem,  alterum  est,  interdum 
voce  recitare  illam.  De  primo  facilius  posset 
admitti  obligatio  ;  tamen  communiter  Docto- 
res  dicunt,  hanc   sufficienter  impleri  sciendo 


CAP.  VI.  UTRUM  ORATIO  1'RIVATA 
substantiam,  seu  materiam  illins  orationis. 
Ita  ailirmatSylv.,  ver.  Scientia,  §  2,ubi  prius 
astruit  obligationem,  statim  vero  subdit  :  Vi- 
detur  tamen  sufficere,  si  quis  sciat  quod  dcbe- 
mus  a  Deo  petere  omnia  bona  corporis  et  ani- 
mce,  licet  nesciat  Pater  noster.  Idem  babet 
Angcl.,  eodem  verb.,  et  alii  communiter.  Ne- 
que  invenitur  jus  positivum,  quod  in  hoc  im- 
ponatmajorem  obligationem;  nam  Concilium 
Tolet.  solum  concludit  :  Quisque  sacerdotum, 
tel  subjacentium  clericorum,  Jianc  Orationem 
Dominicam  quotidie,  aut  in  publico,  aut  in  pri- 
tato,  prceterierit,  propter  superbiam  judicatus 
ordinis  sui  mfulctetur.  Loquitur  ergo  de  cleri- 
cis  dicentibus  divinum  officiuin,  non  de  pri- 
vatis  orationibus  fidelium ;  nemo  enim  dicet 
teneri  omnes  fideles  ex  prsecepto  ad  recitan- 
dam  quotidie  Dominicam  Orationem.  Conci- 
lium  autem  Remens.  aperte  dicit,  hanc  ora  - 
tionem  verbis  dicendam  esse,  quia  non  licet 
alicui  Christiano  illam  ignorare  ;  tamen  prse- 
terquam  quod  provinciale  est,  quod  non  po- 
tuit  ferre  generale  prseceptum,  certe  nullum 
positivum  ibi  tulisse  videtur,  sed  explicasse 
obbgationem,  quam,  moraliter  loquendo, 
Christiani  habere  possunt,  eo  ipso  quod  Chris- 
tiani  sunt,  quse  non  tam  nascilur  ex  positivo 
prsecepto  Ecclesiee,  quam  ex  ipso  jure  natu- 
rse,  supposito  tali  statu.  Cum  enim  fideles  ad 
orandum  teneantur,  ut  supra  ostendimus, 
consequenter  necesse  est  ut  sciant  et  intelli- 
gant  quid  possint  ac  debeant  orare ;  et  cum 
oratio  a  principio  usus  rationis  possit  esse 
necessaria,  oportet  etiam  ut  a  pueritia  discant 
quid  orare  debeant.  Non  possunt  autem  om- 
nes  brevius  aut  magis  accommodate  id  dis- 
cere,  quam  per  Dominicam  Orationem,  et 
ideo  moraliter  loquendo,  et  parentes  velpas- 
tores  tenentur  hsec  docere  filios  vel  oves  suas 
ratione  sui  officii,  et  ipsi  fideles  tenentur  ali- 
quo  modo  hanc  orationem  discere,  saltem 
quantum  necesse  est  ad  convenienter  oran- 
dum,  quamvis  in  rigore  prsecepti  non  tenean- 
tur  verba  et  seriem  illius  orationis  memoria 
retinere.  Necplus  docet  Augustinus  in  citatis 
locis. 

9.  Non  est  prceceptum  ecclesiasticum  reci- 
tandi  Dominicam  orationem.  —  Neque  est  con- 
suetudine  introductum  hocprceceptum. — Unde 
constat  quid  dicendum  sit  de  vocali  recitatio- 
ne  talis  crationis ;  dicendum  enim  est  nullum 
esse  proprium  de  hac  re  ecclesiasticum  prse- 
ceptum;  quia  nullibi  scriptum  habetur,  ut 
patet  ex  allatis  testimoniis,  et  signum  opti- 
mum  est,  quia  prseceptum  ecclesiasticum  af- 


SIT  NECESSARIA  EX  PR.-ECEPTO.  23o 

firmativum  non  solet  imponi  sine  certa  tem- 
poris  determinatione ;  nulium  autem  est  ab 
Ecclesia  determinatum  tempus,  pro  quo  sit 
neccssarium  fidelibus  omnibus  privatim  di- 
cere,  Pater  noster,  sub  reatu  culpae,  si  illud 
omittant;  ergo.  Unde  Clemens,  in  citato  loco, 
monet  quidem  fideles  ut  ter  in  die  hanc  pre- 
cem  fundant,  nullus  autem  dicit  hoc  cadere 
sub  prseceptum  ;  tantum  ergo  illa  est  optima 
monitio,  et  consilium.  Quare  nec  dici  potest 
hoc  prseceptum  esse  consuetudine  introduc- 
tum,  tum  quia  ut  consuetudo  inducat  obliga- 
tionem,  necessaria  est  aliqua  uniformitas,  ut 
materia  obligationis  sit  certa ;  kic  autem  nul- 
la  est  uniformitas  :  unus  enim  orat  hoc  tem- 
pore,  alius  alio,  unus  rarius,  alius  frequen- 
tius;  unde  constarenon  potest  quando  obli- 
get  talis  consuetudo;  tum  maxime  quia  in 
particulari  et  in  individuo  nullus  dicit  illam 
orationem  ut  obligatus,  nisi  qui  tenentur  eam 
dicere  ex  prsecepto  Ecclesise,  ut  ministri  ejus, 
vel  si  dicat  ex  voto,  vel  speciali  prsecepto  sui 
confessoris,  vel  superioris ;  ergo  reliqua  con- 
suetudo  est  ex  sola  devotione  voluntaria,  ac 
propterea  non  potuit  inducere  prseceptunr. 

10.  Non  est  pra-ceptum  Salutationis  An- 
gelicce  recitandce.  —  Unde  a  fortiori  constat 
quid  de  oratione  ad  Virginem  per  Salutatio- 
nem  Angelicam,  vel  per  antiphonam  Salve 
Regina,  dicendum  sit.  Navarrus  enim  supra 
saltem  de  Ave  Maria  idem  sentit,  sed  nullum 
speciale  adducit  fundamentum,  neque  opor- 
tet  imponere  obligationes  non  satis  fundatas. 
Est  ergo  consulendum  omnibus  ut  has  ora- 
tiones  discant,  et  seepius  recitent;  non  vero 
est  peccati  scrupulus  injiciendus  per  solam 
hujusmodi  omissionem.  Si  quis  autem  sit 
adeo  negligens  animee  suee,ut  hsec  rudimenta 
christianee  vitee  ignoret,  vel  nunquam  recitet, 
magnum  indicium  est  lpsum  non  recte  vive- 
re,  etiamsi  omissio  illa  speciale  peccatum 
non  sit.  Secus  vero  esset,  si  quis  aliis  ora- 
tionibus  assuefactus  has  non  diceret,  nam  in 
illo  talis  omissio  nec  esset  peccatum,  nec  si- 
gnum  perniciosse  negligentiae,  vel  oblivionis 
salutis  suse. 

11.  An  sit  oUigatio  salutandi  Virginem 
quando  datur  signum  puHicum  ?  —  Vix  omit- 
titur  ha?c  salutatio  sine  culpa. —  Solum  posset 
quis  dubitare  de  consuetudine  salutandi  Vir- 
ginem,  quando  publicum  signum  datur  in 
principio  noctis,  an  tunc  dicere  cadat  sub 
obligcitione  peccati,  saltem  venialis  ;  videtur 
enim  hsec  consuetudo  tam  generalis  esse,  ut 
hanc  saltem  obligationem  inducat.  Sed  im- 


236  LIB.  111.  DE  OUATIONE 

primis  non  credo  tunc  esse  obligationem 
orandi  vocaliter,  nam  privata  est  oratio,  et 
potest  quis  satisfacere  orando  mente.  Item 
etiamsi  quis  oret  voce,  non  cogitur  ad  cer- 
tam  formam  orandi,  verbi  gratia,  per  Ave 
Maria,  vel  Salve  Regina,  etc,  sed  potest 
dicto  aliquo  lrymno,  vel  pro  sua  unusquisque 
devotione  orare.  Deinde  absolute  et  per  se 
non  credo,  esse  obligationem  orandi  tunc  ad 
Virginem;  nam  illa  consuetudo  generaliter 
recepta  est  sub  ratione  devotionis,  non  obli- 
gationis.  Dico  &ulen\  per  se,  quia  ex  accidenti 
et  ex  concomitantia  vix  potest  omitti  sine  ali- 
qua  culpa,  nisi  ex  rationabili  causa.  Nam  si 
quis  publiceillam  omittat,  aliquod  scanclalum 
preebet,  et  alios  perturbat,  periculumque  est 
ne  videatur  illamcontemnere.  Si  autem  omit- 
tat  private  et  sine  causa,  non  fiet  sine  ali- 
qua  otiositate,  vel  ex  nimio  affectu  ad  ali- 
quam  commoditatem  humanam3  vel  quid  si- 
mile. 

12.  An  in  festis  diebus  teneamw  vocaliter 
orare.  —  Nulla  est  obligatio  assistendi  of/icio 
divino.  —  Consuetudo  alicubi  introducta  au- 
diendi  vesperas  an  obliget.  —  Specialiter  vero 
hic  quseri  solet,  an  diebus  festis  teneantur  fi- 
deles  ad  orandum  vocaliter.  Nam  quidam  af- 
firmant  obligari  ad  hoc  tempore  missee ;  imo 
Palud.,  dicta  dist.  15,  q.  5,  n.  7,  sentit  esse 
obligationem  hanc  pro  utrisque  vesperis  et 
completorio,  assistendo  his  publicis  officiis  : 
Propter  consuetudinem,  inquit,  ideo  vacatur 
ab  operibus  mundi,  ut  insistatur  operibus  Dei. 
Verumtamen  quod  attinet  ad  alia  officia  extra 
missam,  nullum  est  preeceptum  ecclesiasti- 
cum  obligans  omnes  fideles  ad  dicendum,  vel 
ad  assistendum  alicui  parti  hujus  officii,  quia 
nullibi  invenitur  tale  preeceptum,  utconstabit 
infra  tractando  de  horis  canonicis,  in  Jib. 
seq.,  et  ex  parte  dictum  est  supra,  tract.  2, 
lib.  2,  explicando  tertium  prseceptum  De- 
calogi.  Ubi  autem  fuerit  consuetudo  audiendi 
vesperas,  servanda  est,  prout  introducta  fue- 
rit.  Credit  autem  Navarr.  nunquam  obligare 
ad  rnortale,  inManuali,  c.  21,  et  in  Enchir., 
de  Orat.,  c.  3,  n.  18;  et  ego  existimo  raro 
obligare  ad  veniale,  quia  semperfit  sub  ap- 
prehensione  et  conceptu  solius  devotionis. 
Et  maxime  hoc  habet  locum  in  primis  vespe- 
ris,  quia  tempus  illud  nonclum  feriatum  est ; 
nihilominus  tamen  quia  consuetudo  alio  mo- 
do  introduci  potest,  ideo  dico  consulendam 
esse  consuetudinem. 

13.  Diebus  festis  non  est  obligatio  recitandi 
in  missa. — At  vero  iicet  certum  sit  datum  esse 


VOCALI  1N  COMMUNI. 

de  audienda  missa  prseceptum  ecelesiasticum, 
nihilominus  in  rigore  non  obligantur  fideles 
ad  recitandum  aliquid  vocaliter  eo  tempore 
privatim,  et  per  seipsos,  sed  solum  per  sacer- 
dotem  assistendo  illi.  Imo,  per  se  loquendo, 
melius  faciunt  attendendo,  et  mente  orando  ; 
ergo  ex  hoc  capite  nullum  est  proprium  pree- 
ceptum  vocalis  orationis  privatee ,  sed  ad 
summum  dici  posset  esse  in  preecepto  coope- 
rari  aliquo  modo  orationibus  publicis  Eccle- 
siee,  quee  tempore  missae  funduntur.  Atque 
hoc  significavit  D.  Thomas,  in  4,  d.  15,  q.  4, 
art.  1,  q.  3,  dicens  :  Omnibus  etiam  qui  Eccle- 
site  ministeriis  non  funguntur,  videtur  ab  Ec- 
cUsia  determinatum  tempus  orandi  statutum 
esse,  cum  ex  canonum  statuto  teneantur,  diebus 
festis ,  divinis  officiis  interesse ,  ut  ministris 
pro  populo  orantibus  suam  intentionem  confor- 
ment. 

i&.  An  aliunde  orandi  vocaliter  sit  obligatio? 
—  Tandem  inquiri  hic  potest  an  ex  aliqua 
lege  vel  ex  alio  capite  oriatur  interdnm  obli- 
gatio  vocaliter  orandi  privata  oratione.  Ratio 
dubitandi  esse  potest,  quia  Navarr.,in  d.  c.3, 
de  Orat.,  n.  8,  dicit,  juxta  varias  leges  et  or- 
dinationes,  vel  Summorum  Pontificum,  vel 
inferiorum  Eeclesise  Preelatorum,  vel  etiam 
preefectorum  seecularium,  multa  et  diversa 
tempora  inveniri,  in  quibus  etiam  laici  obli- 
gantur  ad  orandum,  etiamsi  jure  communi 
non  leneantur.  Unde  evenit ,  inquit,  quod 
seepe,  aut  per  leges  regum,  aut  per  statuta 
singularium  civitatum,  confraternitaturn,  aut 
aliorum  collegiorum,  in  multis  processioni- 
bus,  missis,  et  aliis  divinis  officiis  obligantur 
aliquot  laici,  in  quibus  non  tenentur  clerici 
et  monachi.  Preeterea  ex  consuetudine  om- 
nium  fidelium  videtur  esse  obligatio  orandi 
in  principio  aliquarum  actionum,  juxta  illud 
Hieron.,  epist.  22,  ad  Eustochium  :  Nec  cibi 
sumantur  nisi  oratione  piremissa ,  nec  rece- 
datur  a  mensa ,  nisi  referantur  Creatori  gra- 
tice  ;  egredientes  de  hospitio  armet  oratio,  re- 
gredientibus  de  platea  oratio  occurrat  antequam 
sessio,  necprius  corpnsculnm  requ:escat,  quam 
anima  pascatur.  Similia  legimus  in  Athana- 
sio,  lib.  de  Virg.,  et  in  aliis  Patribus  frequen- 
ter. 

15.  Pars  negativa  approbatur.  —  Dicen- 
dum  vero  est  heec  omnia  esse  consilia,  quee 
unusquisque  Christianus  bonis  moribus  me- 
diocriter  institutus  servare  debet,  nullam  ta- 
men  propriam  obhgationem  ratione  preecep- 
ti  vel  consuetudinis  in  eis  intervenire.  Nam 
leges  illee,  vel  statuta,  de  quibus  Navar,  io- 


CAP.  VII.  DE  CIRCUMSTANTIIS  AD  ORATIONEM  NECESSARIIS,  ETC. 


237 


quitur,  per  se  non  obligant  acl  orandum,  sed 
ad  suramum  ad  assistendum  illi  actioni  pu- 
blicffi,  ut  est  processio,  vel  aliquid  simile  ; 
nam  si  aliquoe  orationes  ibi  recitantur,  per 
clericos  fieri  solent,  a  laicis  vero  solum  assis- 
tcntia  postulatur ;  imo  loquendo  de  legibus 
civilibus  non  videntur  posse  amplius  obliga- 
re.  Quod  si  in  congregatione  aliqua,  vel  con- 
fraternilate,  aliqui  ex  speciali  statuto  ad  ali- 
quas  orationes  vocales,  vel  publicas,  vel  pri- 
vatas  tenentur ,  regulariter  non  solet  esse 
obligatio  in  conscientia,  sed  est  per  modum 
cujusdam  directionis  ad  melius  esse,  vel  ad 
summum  sub  aliqua  pce.na.  Quod  si  aliquan- 
do  fuerit  obligatio  in  conscientia,  erit  in  vi 
alicujus  pacti,  seu  promissionis,  vel  quasi  vo- 
ti.  Reliqua  vero  ,  quse  monet  Hieronymus, 
constat  esse  consilia,  neque  in  his  esse  cer- 
tam  aliquam  consuetudinem,  quse  obligatio- 
nem  inducere  potuerit,  nec  aliquam  legem 
scriptam  de  bis  inveniri. 

4  6.  Tcneanturne  clerici  vocaliter  orare  ante 
prandium.  —  Praeterea  de  clericis  dixit  Na- 
vairus,  tcneri  saltem  sub  veniali  ad  prcemit- 
tendam  orationemhora  prandii ;  et  fundatur 
in  c.  Non  Hceat,  d.  44.  Sed  lmprimis  ibi  non 
est  verbum  prseceptivum  ;  solum  enim  dici- 
tur,  non  oportere  clericos,  nisi  liymno  dicto, 
comedere  panem,  et  post  cibos  gratias  Deo 
referre.  Sicut  ibidem  dicitur ,  non  oportere 
clericos  vel  religiosos  prandere  ante  tertiam, 
et  tamen  non  propterea  est  peccatum  verria- 
le,  id  facere ;  maxime  "quia  illud  caput  non 
est  Martini  Papce,  ut  est  in  Gratiano,  sed  ha- 
betur  inter  canones  Martini,  Brachar.  Epis- 
copi,  estque  sexagesimus  quintus.  Et  licet  illi 
canones  ex  Greecis  et  Latinis  Conciliis  sumpti 
esse  referantur,  non  tamen  constat  de  hoc  in 
particulari/  unde  sumptus  sit,  nec  quam  obli- 
gationem  inducere  potuerit ;  censeo  igitur 
esse  hoc  optimum  consilium,  a  multis  et  gra- 
vissimis  Patribus  traditum,  et  ab  ipso  Christo, 
ut  erudite  attingit  Joan.  Lorinus,  ad  c.  10 
Act.,  vers.  9,  in  fine  ;  non  tamen  existimo  de 
hoc  esse  jus  positivum  specialiter  constitu- 
tum,  prcesertim  cle  oratione  vocali ;  nam  quic- 
quid  de  hac  precatione  recta  ratio  dictat, 
posset  non  solum  sine  culpa,  sed  etiam  sine 
imperfectione  per  mentalem  orationem  suffi- 
cienter  observari.  Igitur  de  hac  oratione  vo- 
cali  per  se  non  datur  obligatio. 

'17.  Triacapita  aquilus  potest  oriri  olliga- 
tio  vocaliter  orandi.  —  Oratio  mentalis  potest 
esscpars  sacramenti  Poenitentia?.  — Potestni- 
hilominus  imponi   variis  modis  :  primo,  per 


peculiare  prceceptum  superioris,  nec  dubito 
quin  possit  Ecclesia  facere  de  hoc  actu  ali- 
qnamuniversalemlegem,  si  judicet  expedire. 
Secundo,  potest  imponi  per  confessorem  in 
satisfactionem,  ut  constat  ex  materia  de  Pce- 
nitentia.  Oportet  tamen  ut  sufficienter  con- 
stet,  confessorem  voluisse  illam  orationem 
fieri  voce,  alioqui  etiam  oratio  mentalis  po- 
test  esse  pars  illius  sacramenti ;  regulariter 
tamen  videntur  confessores  imponere  oratio- 
nes  vocales.  Tertio,  potest  quis  sibi  impone- 
re  hanc  obligationem  per  votum,  seu  promis- 
sionem,  aut  pactum  justum,  ut  per  se  con- 
stat ;  et  ad  hos  tres  modos  obhgationis  redu- 
cuntur  omnes,  qui  hac  in  materia  excogitari 
possunt. 

caput  vn. 

DE   ClRCUMSTANTHS   SERVANDIS   IN   0RATI0NE   V0- 
CALI,    UT    RECTE   ET   CONVENIENTER   FIAT. 

1 .  Yarine  circumstantice  proponuntur.  — 
Duplex  circumstantia  interna.  —  Hic  etiam 
solum  agimus  de  oratione  privata,  nam  de 
canonica  et  per  se  publica  in  libro  sequenti 
dicturi  suraus.  Possumus  autem  distinguere 
in  hoc  actu  duplices  circumstantias,  internas 
et  externas.  Internse  jam  explicatae  sunt,  ad 
duas  enim  reducuntur  :  prima  est  intentio 
bona,  qucne  pertinet  ad  circumstantiam  pro- 
pter  quid,  quae  interdum  esse  potest  propria 
circumstantia,  id  est,  accidentalis  conditio, 
ut  si  finis  sit  extrinsecus  et  remotus,  ut  satis- 
faciendi  pro  peccatis,  vel  sublevandi  mise- 
riam  proximi.  Hic  autem  finis  non  estsimpii- 
citer  necessarius,  quia  sufficit  intentio  in- 
trinsecae  honestatis.  seu  divini  cultus.  Si  ta- 
men  illa  circumstantia  addatur,  necesse  est 
ut  sit  de  fine  honesto,  aiias  oratio  non  recte 
fieret.  Altera  circumstantia  interior  est  at- 
tentio,  quae  in  aliquo  gradu  non  est  circum- 
stantia  propria,  sed  de  substantia  orationis, 
ut  diximus  ;  tamen  quatenus  esse  potest  va- 
ria,  et  melior,  aut  perfecta,  sic  vocari  potest 
circumstantia,  de  qua,  preeter  dicta  in  supe- 
rioribus,  nihil  occurrit  addendum. 

2.  Circuwstantim  externte.  —  Tractamus 
ergo  de  circumstantiis  externis,  ex  quibus 
multee  etiam  in  superioribus  expositae  sunt : 
nam  omnia  quse  desideraripossunfde  circum- 
stantiis  personse  orantis ,  vel  personee  ad 
quam  oratur,  vel  pro  qua  oratur;  item  de 
materia,  seu  re  quse  postulari  potest  per  ora- 
tionem,  et  de  circumstantiis  ex  parte  illius 


238  LIB.  III.  DE  ORATIONE 

servandis ;  itera  de  auxiliis  neeessariis  ad 
orandum,  et  de  effectibus  vel  fructibus,  qui 
ex  oratione  resultare  possunt ,  dictum  est  in 
libro  i,  et  omnia  ibi  dicta  communia  sunt 
orationi  vocali ;  solum  ergo  supersunt  tres 
circumstantise,  scilicet  tempus,  locus  et  mo- 
dus. 

3.  Circumstantia  temporis.  —  Omni  tempo- 
re  potest  oratio  fieri.  —  Et  de  circumstantia 
temporis  multa  sunt  etiam  tacta  in  prsece- 
denti  capite,  ubi  ostendimus  nullum  certum 
tempus  esse  lege  prsescriptum  ad  orandum  ; 
quod  verum  est,  non  solum  quoad  exercitium 
actus,  sed  etiam  quoad  specificationem,  ut 
sic  dicam,  quia  neque  absolute  est  determi- 
natum  tempus,  pro  quo  praecipiatur  exerci- 
tium  orationis  vocalis,  neque  sub  conditione, 
ita  ut,  si  exercenda  sit  oratio,  sit  in  tali  vel 
tali  tempore.  Hoc  est  certissimum,  quia  licet 
propter  fragilitatem  humanam  non  possit  ho- 
mo  orare  omni  tempore  collective  (  ut  sic  di- 
cam  ),  tamen  nullum  est  tempus  in  quo  non 
possit  licite  et  sancte  orare,  in  die,  in  nocte, 
et  in  quacumque  hora  diei  vel  noctis.  Et  ideo 
legimus  in  Scriptura  orationes  factas  in  omni 
temporum  varietate  ;  imo  David  dixit :  Bene- 
dicam  Dominum  in  omni  tempore,  semper  laus 
ejus  in  oremeo,  Ps.  33  ;  et  Ghristus,  Luc.  18  : 
Oportet  semper  orare.  Quod  aliis  modis  supra, 
in  1  lib.,  expiicatum  est.  Hic  autem  non  in- 
commode  addi  potest,  quodlibet  tempus  esse 
opportunum  ad  orandum :  et  ratio  est  clara, 
quia  oratio  vocalis  per  se  bona  est,  et  nulla 
conditio  temporis  cogitari  potest,  quae  ad  il 
lam  per  se  sit  necessaria.  Dico  autem  per  se, 
quia  prsecise  consideranda  est  ratio  et  condi- 
tio  temporis,  ita  ut  in  sensu  diviso  loquamur 
respectu  aliarum  actionum.  Clarum  est  enim 
multas  esse  externas  actiones,  cum  quibus 
non  potest  simul  fieri  vocalis  oratio,  et  ideo 
si  alia  actio  pro  aliquo  tempore  prsecepta  sit, 
inde  oriri  potest  circumstantia  temporis  in- 
commoda  ad  orandum  ,  non  ratione  ipsius 
temporis,  sed  ratione  alteiius  prsecepti  impe- 
rantis  aliam  actionem.  Unde  si  illo  eodem 
tempore  aliquis  modus  orationis  vocalis  per 
breves  morulas  fieri  potest,  non  intermissa 
actione  preecepta,  tempus  illud  pro  quacum- 
que  sui  parte  divisim  spectata  non  erit  cir- 
cumstantia  incongrua  ad  illum  orandi  mo- 
dum. 

A.  Oratio  an  debeat  esse  diuturna? — So- 
lum  potest  quseri  circa  hanc  circumstantiam, 
an  vocalis  oratio  debeat  esse  diuturna  ?  Quod 
D.  Thomas   queesivit  in  communi  de    oratio- 


VOCALI  IN  COMMUNI. 

ne,  d.  q.  83,  art.  4,  et  respondet  tantum  de- 
bere  durare,  quantum  est  utile  ad  excitan- 
dum  desiderii  fervorem,  ita  quod  si  absque 
taedio  durare  non  possit,  non  sit  ulterius  pro- 
tendenda,  ex  Augustino,  Epist.  424,  cap.  40. 
Quoe  regula  quomodo  sit  applicanda  ad  ora- 
tionem  mentalem,  supra  dictum  est.  Appli- 
cata  vero  ad  vocalem,  intelligenda  imprimis 
est  de  oratione  voluntaria ;  nam  in  necessa- 
ria,  mensura  temporis  est  prseceptum.  Quia 
vero  prseceptimi  per  se  non  petit  durationem 
temporis,  sed  tantam  vel  talem  actionem ,  - 
quse  breviori  vel  longiori  tempore  fieri  potest 
juxta  velocitatem  orantis  ,  ideo  quoad  hanc 
latitudinem  poterit  etiam  ibi  locum  habere 
dicta  regula,  quia  iila  temporis  iatitudo  vo- 
luntaria  est,  quse  excedit  minimum  tempus 
sufficiens,  ut  convenienter  fiat  talis  oratio. 

5.  Ne  aliquis  tcedio  facile  superetur. — Pri- 
mus  modus  intermittendi  orationem  vocalem. 
—  Secundus  modus.  —  Orationes  tocales  ne 
sint  in  nimia  multitudine.  —  Deinde  in  illa 
regula,  cavendum  est  ne  quis  tsedio  orandi 
se  facile  superari  sinat.  Nam  seepe  potest  tse- 
dium  ex  tentatione,  vel  ex  acedia  aut  mala 
consuetudine  oriri,  et  ideo  ssepe  necesse  est 
fortiter  perseverare,  et  contraria  consuetu- 
dine  teedium  vincere.  Oportet  ergo  per  pru- 
dentiam  discernere,  an  merito  possit  talis  et 
tam  diuturna  oratio  vocalis  nimia  existimari 
in  homine  sic  affecto,  ideoque  intermittenda 
sit  ad  vitandum  teedium  animse,  vel  corporis 
defatigationem.  In  quo  etiam  adverto  duobus 
modis  posse  orationem  vocalem  relinqui,  uno 
modo  tantum  ut  vocalis  est,  non  vero  ut  ora- 
tio  est,  ut  quando  homo  cessat  loqui  lingua, 
ut  mente  attentius  et  devotius  oret ;  et  tunc 
facilius  potest  omitti  oratio  vocalis  ad  vitan- 
dum  tsedium  animse,  imo  in  oratione  mentali 
regulariter  videtur  consultius,  quoties  videtur 
probabilis  spes  attentius  orandi  sola  mente, 
quam  simul  voce,  quia  vocem  adhibemus  ut 
juvet  spiritum,  non  ut  impediat.  Si  vero  sit 
oratio  vocalis  omnino  dimittenda,  tum  assi- 
gnata  regula  prudentise  observanda  est,  nulla 
enim  alia  certo  assignari  potest.  Et  ideo  recte 
monuit  Cajetan.,  d.  q.  83,  art.  12,  neminem 
imponere  sibi  debere  tantum  onus  orationum 
vocaiium,  ut  ab  interna  meditatione  impedia- 
tur.  Et  similiter  cavendum  est  ne  tot  multi- 
plicentur  vocales  orationes,  ut  sese  quodam- 
modo  impediant,  quia,  consideratis  aliis  oc- 
cupationibus,  non  possunt  nisi  nimia  veloci- 
tate  expleri.  Oportet  ergo  prius  prudenti 
mensura    certum  numerum   orationum   sibi 


CAP.  VII.  DE  CIRCUMSTANTIIS  AD 
proponere,  et  postea  non  facile  illum  omitte- 
re,  nisi  ubi  de  justa  causa,  vel  de  spe  majo- 
ris  fructus  constiterit. 

6.  Et  juxta  hsec  posset  intelligi  qnod  Chri- 
stus  ait,  Matth.  6  :  In  oratione  nolite  mullum 
loqui',  nonenim  prohibet  diuturnas  etiam  ora- 
tiones  vocales,  ut  supra  in  simili  diximus 
agendo  de  mentali,  et  litteralem  sensum  tra- 
didimus.  Nam  illa  prohibitio  in  utraque  ora- 
tione  habet  locum  in  eo  sensu,  quo  a  Christo 
facla  esL;  non  est  autem  facta  absolute,  sed 
cum  illo  addito  :  Sicut  ethnici  faciunt.  Oran- 
tes  enim  ad  Deos  suos  mnltiplicant  verba, 
quia  existimant  sibi  esse  necessaria  ut  intelli- 
gantur  et  ut  persuadeant.  Unde  subjungit 
Christus  :  Putant  enim,  ut  in  multiloquio  suo 
exandiantur.  Nolite  ergo  assimilari  eis  :  scit 
enim  Pater  vester  quid  opus  sit  vobis.  Hic  ergo 
addere  nunc  possumus,  prohiberi  iflud  multi- 
loquium,  quod  internam  devotionem  impe- 
diat,  et  aliunde  prreceptum  non  est,  quia  cum 
sensibile  eloquium  cum  Deo  non  sit  propter 
Deum,  sed  propter  nos,  multiloquium  erit,  si 
spiritum  obruat ;  et  hoc  significavit  Augusti- 
nus  supra,  quem  etiam  D.  Thomas  ad  1  re- 
fert,  dicens  :  Absit  ab  oratione  viulta  locutio, 
sed  non  absit  multci  precatio,  si  fervens  perse- 
veret  intentio,  etc. 

7.  An  ad  orandum  sit  necessarius  certus  lo- 
cus.  —  Secundo  dicendum  est  de  circumstan- 
tia  loci,  de  qua  interrogari  potest,  an  ad  oran- 
dum  recte  sit  necessarius  certus  locus.  Cum 
enim  templa  Ecclesiaj,  vel  aliqua  certa  loca 
soleant  ad  officium  orandi  determinari,  vide- 
tur  id  fieri  ex  necessitate  orationis ;  nam  cum 
sit  actio  valde  sacra,  videtur  non  posse  con- 
venienter  fieri,  nisi  in  loco  sacro,  vel  saltem 
ad  illud  munus  specialiter  deputato.  Respon- 
deo,  duobus  modis  posse  hanc  detcrminatio- 
nem  cogitari,  scilicet  positive  etnegative.  Po- 
sitive  appello,  quod  locus  habere  debeat  cer- 
tam  aliquam  conditionem,  ut  quod  sit  bene- 
dictus,  quod  separatus,  vel  destinatus  ad  so- 
lum  illud  opus,  vel  ornatus,  vel  quid  simile. 
Negative  autem  appello,  quod  saltem  habere 
non  debeat  vilem  aliquam  conditionem,  ut 
quod  non  sit  locus  lmmundus,  vel  obsccenus. 
Item  loqui  de  hoc  possumus,  vel  ex  sola  rei 
natura,  vel  ex  jure  aliquo  humano. 

8.  Oratio  vocalis  privata  non  pnstulat  cer- 
tum  lociom.  —  Ratio  assertionis.  —  Dico  ergo 
imprimis,  privatam  orationem  vocalem  per 
se  non  postulare  certam  loci  conditionem,  sed 
in  quovis  loco  fieri  posse.  Heec  est  certa  et 
communis  sententia;  et  probatur  primo  ex 


0RAT10NEM  NECESSARIIS,  ETC.  239 

Paulo,  1  ad  Timoth.  2,  dicente :  Volo  viros 
orare  in  o?nni  loco  ;  sicut  David  dixit  Psalm. 
102:7»  omni  loco  dominationis  ejus,  benedic 
anima  mea  Bomino  ;  et  hoc  etiam  significavit 
Christus,  Matlh.  6,  dicens  :  Cum  oraveris,  in- 
tra  in  culiculum  tuum  ;  nam  cubiculum  nec 
locum  sacrum,  nec  specialiter  ad  orandum 
deputatum  significat,  sed  ordinarium  habi- 
tandi  locum,  per  quem  significare  voluit  Chri- 
stus,  ubicumque  opportune  fieri  possit,  ibi 
esse  aptum  orandi  locum.  Idem  sumitur  ex 
illo  Joan.  4 :  Spiritus  est  Deus,  et  eos  qui  ado- 
rant  eum,  in  spiritu  etveritate  oportet  adorare. 
Quibus  verbis  non  excludit  quin  ad  majorem 
decentiam  et  commoditatempossint  certaloca 
ad  divinum  cultum,  prsesertim  publicum,  des- 
tinari  ( ut  haeretici  calumniantur,  quod  tracta- 
vimus  in  tertio  tomo,  disp.  81,  sect.  1 ),  sed 
docere  intendit,  nullum  locum  ita  esse  ad  hoc 
definitum,  quin  ubique  possit  orari  Deus.  Et 
ratio  in  eisdem  verbis  insinuatur,  quia  Deus 
ubique  est,  et  ubique  audit  ac  videt;  ergo 
etiam  ubique  orari  potest,  quia  nulla  est  ra- 
tio  cur  specialis  conditio  postuletur.  Item, 
oratio  mentalis  non  requirit  certam  loci  con- 
ditionem,  ut  supra  ostensum  est;  ergo  nec 
vocalis  privata,  quia  solum  addit  externam 
significationeminterni  desiderii,  et  immediate 
dirigitur  in  Deum,  sine  ullo  speciali  respectu 
adlocum.  Tandem  specialis  loci  conditio  jure 
naturse  non  est  requisita,  quia  nulJa  ratione 
hoc  ostendi  potest;  neque  jure  positivo,  quia 
nullum  scriptum  invenitur,  neque~consuetu- 
dine  introductum ;  ergo. 

9.  In  loco  vili  non  est  malum  orare  vocali- 
ter.  —  Dico  secundo  :  non  est  malum  orare 
vocahter  in  quovis  loco,  quantumvis  vili  et 
immundo,  dummodo  in  eo  conveniens  atten- 
tio  et  reverentia  ad  Deum  haberi  possit.  At- 
que  ita  nulla  conditio  etiam  negativa  per  se 
requiritur  ex  parte  loci  ad  houestatem  ora- 
tionis,  praeter  hanc,  quod  non  sit  ineptus  ad 
attentionem  habendam,  quod  non  potest  ex 
se  habere,  quatenus  locus  est,  sed  quatenus 
in  eo  aliee  actiones  vel  rumores  fiunt  impe- 
dientes  attentionem.  Et  ita  explicata  conclusio 
videtur  per  se  clara.  Navarrus  autem,  de 
Orat.,  c.  5,  docuit,  ex  nonnullorum  senten- 
tia,  orationem  debere  fieri  in  loco  honesto, 
non  in  obscceno  et  inhonesto,  quia  ibi  non 
decenter  fit,  refertque  Ambrosium  qui  expli- 
cando  locum  Pauli :  Volo  vos  orare  in  omni 
lovo,  etc. ,  addit :  Sic  tamen  in  omni  loco  oran- 
dum  prwcipit,  ut  competens  locus  ivtelligatur, 
non  uiique  inopporluno  aut  sordido  loco  {quippe 


240  LIB.  III.  DE  ORATIONE 

cum  prolabeat  Dominus  vulgo  orare),  sed  Jioc 
ononet,  ne  in  sola  Ecclesia  putarent  orandum. 
Similia  refert  ex  Augustino  Waldens.,  tom. 
3,  de  Sacram.,  c.  143,  n.  2,  sedneuter  locum 
designat.  D.  Thomas  autem,  in  eumdem  lo- 
cum  Pauli,  etiam  dixit  orationem  mentalem 
ubique  posse  fteri,  sed  signa  orationis  exte- 
rius  non  debere  fieri  omni  in  loco. 

10.  Locus  pravas  cogitationes  ingerens  ora- 
tioni  ineptus.  —  Tamen  idem  Navarrus  sta- 
.tim,  n.  8,  hoc  limitat  dicens,  prius  dictum 
suam  non  habere  locum  in  orationibus  vo- 
luntariis,  imo  nec  in  obligatoriis,  quando  ne- 
cessitas  vel  sufficiens  ratio  cogit  ad  recitan- 
dum  in  sordido  loco.  Denique  addit  non  tam 
esse  intelligendum  de  loco  contaminato  cor- 
poris  sordibus,  quam  de  eo,  qui  occasionem 
preebet  sordidis  cogitationibus  sese  contami- 
nare.  Et  ita  tandem  sententiam  a  nobis  posi- 
tam  defendit,  adducens  plures  conjecturas,  et 
Cassianum,  Collat.  12,  c.  10.  Nobis  vero  suf- 
ficit  ratio  facta,  quia  nullo  jure  positivo  pro- 
hibitum  est,  neque  ex  natura  rei  est  contra 
rectam  rationem,  sive  homo  sit  in  loco  sordi- 
do  ex  necessitate,  sive  voluntarie,  dummodo 
existendo  ibi  non  actu  peccet,  nam  tunc  non 
poterit  simul  recte  orare,  non  ratione  condi- 
tionis  loci,  sed  propter  actualem  culpam.  Hac 
ergo  occasione  seclusa,  non  potest  esse  ma- 
lum,  per  se  loquendo,  proferre  verba  laudis, 
vel  petitionis  ad  Deum,  quia  hic  actus  nihil 
pendet  ex  qualitate  loci,  et  melius  est  illum 
exercere,  quam  otiosum  esse ;  et  quia  etiam  ibi 
factus  potest  excitare  animum  ad  devotionem; 
si  ergo  ibi  interior  oratio  licita  est,  cur  uon 
hsec  exterior? 

11.  Explicatur  limitatio  posita.  —  Quando 
teneamur  orare  in  loco  impediente  attentionem. 
—  Addidimus  tamen  limitationem  de  loco,  in 
quo  datur  impedimentum  attentioni ;  nam  cum 
attentio  sit  necessaria  ad  honeste  orandum, 
etiam  est  necessarium  tollere  impedimenta 
attentionis;  ergo  inloco,  in  quo  fuerint  talia 
impedimenta,  orandum  non  est.  Et  hac  ra- 
tione  dixit  Ambrosius  non  esse  vulgo  oran- 
dum,  id  est,  in  foro,  et  ubi  est  hominum  et 
secularium  negotiorum  concursus.  Et  hoc  ip- 
sum  intelligendum  est,  quando  necessitas  non 
urget  ad  orandum  in  tali  loco.  Ut  autem  hic 
casus  proprie  occurrat,  duplex  necessitas  in- 
tervenire  debet:  una  est  necessitas  existendi 
tunc  in  tali  loco,  sive  sit  violenta,  sive  natu- 
ralis,  sive  moralis.  Alia  est  necessitas  obliga- 
tionis  tunc  orandi  ex  prsecepto.  Tunc  enim 
licet   impedimenta  attentionis   interveniant, 


VOCALI  IN  COMMUNI. 

non  est  omnino  orandi  officium  omittendum, 
tum  qnia  ex  duobus  malis  minus  est  eligen- 
dum  :  minus  autem  malum  est  sic  orare, 
quamprseceptumnon  servare;  tum  etiamquia 
illa  distractio  tunc  non  est  voluntaria,  et  ideo 
non  excludit  attentionem  virtualem,  quam 
habere  aliquis  censebitur,  proponendo  atten- 
dere  in  tali  loco,  quantum  potuerit.  Eo  vel 
maxime  ,  quod  vix  potest  attentio  adeo  im- 
pediri,  quin  saltem  ad  verba  pro  aliquibus 
temporibus  adhibeatur  ,  licet  frequenter  in- 
terrumpatur.  Constat  autem  totum  hoc  esse 
extrinsecum,  et  accidentarium  ad  circumstan- 
tiam  loci. 

12.  Locum  sacrum  conferre  ad  oraiionem. 
—  Unde  tertio  dicendum  est,  circumstantiam 
loci  sacri  per  se  conferre  ad  vocalem  oratio- 
nem  ;  ex  accidenti  autem  posse  contingere, 
ut  alius  locus  commodior  sit.  Prior  pars  est 
certa  contra  heereticos,  qui  templa  et  loca  sa- 
cra  ad  orandum  contemnunt,  ut  late  refert  et 
impugnat  Waldens.,  tom.  3  de  Sacram.,  c. 
1-43 ;  et  nos  id  attigimus  3  tom.,  disp. .81, 
sect.  1.  Breviterque  explicatur  :  nam  duobus 
modis  potest  esse  locus  sacer  ad  orandum  : 
pritno  proprie,  quia  speciali  benedictione  vel 
consecratione  Deo  dicatus  est;  secundo,  per 
extrinsecam  tantum  deputationem,  quia  spe- 
cialiter  dicatus  est  ad  munus  orandi,  etsimi- 
les  actiones  sacras.  Prior  locus  juvare  potest 
etiam  ex  opere  operato  (ut  sic  dicam),  quia 
intercedit  divina  promissio,  vel  specialis  Ec- 
clesiee  intercessio ,  ut  orationes  ibi  factse 
facilius  exaudiantur.  Posterior  autem  locus 
juvare  potest,  quasi  ex  opere  operantis  ( ut 
sic  dicam),  quia  nimirum,  cum  apprehendi- 
tur  tanquam  locus,  in  quo  peculiariter  colitur 
Deus,  majorem  reverentiam  et  devotionem 
conciliat. 

13.  Locum  non  sacrum  aliquando  commo- 
diorem  esse  proiatur. — Altera  vero  pars  etiam 
est  clara,  quia  si  locus  sacer  sit  publicus, 
potest  accidere  ut  in  eo  sit  occasio,  aut  di- 
stractionis,  aut  inanis  glorise,  ideoque  utilius 
sit,  juxta  Christi  consilium,  ingredi  cubicu- 
lum  ad  orandum  :  et  sic  etiam  dixit  Isid.,  lib. 
3Sent.,  c.  7  :  Oratio  privatis  locis  opportu- 
nius  funditur,  majusque  oltentum  impetrat, 
dum  Beo  tantum  teste  depromitur.  Specialiter 
etiam  juvarepotest  privatus  locus  ad  liberius 
exhibenda  exteriora  signa,  quse  attentionem 
excitare  solent,  vel  ad  loquendum  altius,  vel 
summissius ,  juxta  uniuscujusque  devotio- 
nem  :  in  hoc  enim  sensu  dixit  D.  Thomas,  1 
adTimoth.  2,  lect.  2,  exteriora  signa  oratio- 


CAP.  VII.  DE  CIRCiJMSTANTIIS 

nis  non  debere  fieriin  omni  loco,  quia  liomo  non 
debet  singularis  apparere  in  exierioribus,  quia 
propter  hoc  haberi  posset  inanis  gloria.  Hcec 
vero  intelliguntur  de  oratione  voluntaria  et 
privata  ;  nam  in  publica  servanda  est  Eccle- 
sise  institutio,  de  qua  infra. 

14.  Versus  Orientem  orare  an  oporteat.  — 
Prima  ratio.  —  Secunda.  — Tertia.  —  Quarta. 
— Christus  facie  ad  Orientem  versa  crucifixus. 
—  •Quinta. —  Hic  vero  speciaiiter  inquiri  po- 
test  de  ceeremonia  orandi  versus  Orientera, 
qua^  ad  hanc  circumstantiam  pertinere  vide- 
tur,  quam  neeessaria  sit.  Nam  Patres  signifi- 
cant  servandam  esse  ex  Apostolica  traditio- 
ne,  variasque  illius  rationes  assignant,  unde 
indicant  a  Christianis  omnibus  servandam  es- 
se.  EtD.  Thomas  2.  2,  q.  84,  art.  3,  ad  3,  di- 
cit,  pertinere  hoc  ad  decentiam  adorationis  : 
eadem  autem  est  ratio  de  oratione  :  tres  vero 
rationes  ibi  adducit.  Prima  est  ,  quia  per 
Orientem  majestas  Domini  nobis  indicatur, 
quam  etiam  tradit  Justinus  Martyr,  q.  118  ;  et 
Augustinus,  lib.  1 ,  de  Serm.  Domini  in  monte, 
c.  5.  Secunda  est,  quia  paradisus  in  Orien- 
te  positus  erat,  Gen.  2  ;  sic  Greg.  Nys.,  lib. 
de  Dom.  Orat.  circa  illaverba  Christi:  Dimitte 
nobis  debita  nostra :  JVos  ( inquit )  ad  Orientem 
convertimus  ;  et  infra  :  Recordamur  quemad- 
modum  ex  lucidis  et  orientalibus  locis  ejecti 
sumus.  Idem  fere  Basilius  lib.  de  Spiritu 
Sancto,  c.  27.  Tertia  ratio  D.  Thomee  est,  eo 
quod  Christus  in  Scriptura  Oriens ,  et  sol  jus- 
titiee  appelletur ;  quam  etiam  indicavit  Ter- 
tul.  contra  Valentinianos,  c.  3,  ut  ibi  adnota- 
vit  Pamelius;  et  Athan.,  lib.  Variar.  queest., 
q.  14,  ubi  alias  etiam  congerit.  Quartam  ra- 
tionem  addidit  Damascen.,  lib.  4,  de  Fide, 
c.  13,  quia  Christus  Dominus  in  Oriente  cru- 
cifixus  est,  facie  ad  Occidentem  conversa  ; 
unde  cum  ad  Orientem  oramus  ,  quasi  in 
Christi  faciem  intuemur.  Non  probat  autem 
Damascenus,  Dominum  in  cruce  ad  Occiden- 
tem  aspexisse ,  sed  hoc  videtur  supponere, 
vel  ex  hac,  vel  ex  speciali  traditione.  Nam  id 
etiam  affirmant  Hieron.,  Marci  15;  et  Beda, 
Luc.  23;  et  Sedulius,  quem  ipse  refert ;  et 
Cassiod.,  in  Psalm.  67.  Non  displicet  etiam 
ratio,  quam  significavit  Pamelius,  in  Scholiis 
ad  Apol.  Tertull.,  c.  16,  num.  247,  Eccle- 
siam  introduxisse  consuetudinem  orandi  ad 
Orientem ,  ut  Christiani  discernerentur  a  Ju- 
dseis ,  qui ,  ad  Occidentem  orare  solebant ; 
nam  tabernaculum  templi  erat  versus  Occi- 
dentem  dispositum  :  cujus  rationem  reddit 
D.  Thomas,  1.  2,  q.  102,  art.  4,  ad  5. 
XIY. 


AD  ORATIONEM  NECGSSARIIS.  241 

15.  Orientem  tersus  orare  licilum,  sed  non 
nccessarium. — Ha^c  omnia  recte  probant,  li- 
cite  et  sancte  facere  cos,  qui  hanc  cscrcmo- 
niam  servant  eo  spiritu,  quo  introducia  est. 
Et  hac  ratione  Epiph.,  iib.  1  contra  haeres., 
in  19,  damnat  haucticum  quemdam  appella- 
tum  Elxai,  qui  inter  aliaprohibebat  ad  Orien- 
tem  adorare,  judaismum  volens  introducere. 
Nihilominus  tamen  'verum  est,  hanc  circum- 
stantiam  non  esse  de  necessitate  orationis, 
ut  bene  notavit  Hosius,  lib.  4  de  Traditioni- 
bus,  circa  medium,  §  Examinat  aliam,  etc.  ; 
et  Durand.,  lib.  1,  de  Ritib..,  c.  3.  Quod  ma- 
xime  verum  est  in  privatis  orationibus  :  non 
tenemur  enim,  cum  privatim  oramus,  de  situ 
ad  Orientem  sollicitos  esse  :  quia  nullum 
est  de  hoc  preeceptum,  nec  consuetudo  fuit 
in  hoc  sensu  introducta.  Sed  solum  de  ora- 
tionibus  publicis,  quee  in  templis  fieri  debent, 
quia  juxta  hanc  traditionem  consuetudine  in- 
troductum  est,  ut  templa  Christianorum  Ori- 
entem  respiciant.  Imo  hoc  ipsum  non  exis- 
timo  esse  adeo  necessarium,  ut  si  non  serve- 
tur  simplici  fide,  sit  grave  delictum  ;  unde 
Hosius  supra  inquit :  Hac  in  re  si  quid  erra- 
tum  est  imprudentia,  veniale  peccatum  cst,  ac 
dissimulatur  non  raro.  Unde  si  ex  causa  le- 
gitima  fiat,  nulla  erit  culpa;  si  tamen  id  fie- 
ret  in  contemptum  traditionis,  grave  pecca- 
tum  esset,  ut  merito  idem  auctor  subjungit  ; 
imo  vix  fieri  posset  sine  spiritu  erroris  dam- 
nantis  vel  omnes  traditiones,  vel  hanc  ex 
particulari,  cum  pia  et  sancta  sit. 

16.  Modus  exterior  orandi  qualis. — Triplex 
respectusHn  hoc  servandus. — Tertiacircumstan- 
tia  est  modus  exterior  orandi,  qui  modus  con- 
siderari  potest,  vel  in  ipsa  voce,  vel  in  ges- 
tu  vel  habitu  corporis.  De  utroque  autem 
modo  breviter  dicendum  est,  nihil  in  parti- 
culari  preeceptum  aut  definitum  esse  quoad 
privatas  orationes,  de  quibus  nunc  agimus, 
preeter  illud  generale,  quod  in  omni  actione 
honesta  servandum  est ,  ut  decenti  modo 
fiat.  Hoc  constat,  quia  nihil  aliud  ex  jure  so- 
lo  naturee  colligi  potest,  et  ex  humano  nihil 
invenitur  in  particulari  praascriptum.  Modus 
aatem  decentiae  in  particulari  pendet  ex  ar- 
bitrio  prudentise  :  triplicem  vero  respectum 
considerare  necesse  est.  Primus  est  ad  Deum, 
ejusque  majestatem  et  excellentiam,  et  ex 
hac  parte  conferunt  verba,  et  signa  summis- 
sionis,  humilitatis,  ut  sunt  genuflexio,  et  si- 
milia.  Secundus  respectus  est  ad  nos  ipsos 
orantes,  et  ex  hac  parte  adhibenda  sunt  si- 
gna   et  verba,   quae   animum  componant,  et 

16 


242  LIB.  III.  DE  ORATIONE 

excitent  ad  devotionem  et  compunctionem, 
etc,  ut  sunt  levare  manus,  pectus  tundere, 
et  similia  :  tertus  respectus  est  ad  circum- 
stantes,  si  adsunt,  nam  talis  servandus  est 
modus,  ut  alios  non  perturbet,  nec  scandali- 
zet,  ita  ut  omnis  hypocrisis,,  et  gloriee  ambi- 
tio  etiam  in  externa  specie  vitetur. 

47.  In  exteriori  modo  orandl  quando  fiat 
grave  peccatum.  —  Atque  hinc  colligitur,  ex 
defectu  hujus  circumstantise  non  peccari  gra- 
viter,  nisi  altero  e  duobus  modis.  Unus  est,  si 
exteriora  signa  reverentiee  ex  contemptu 
omittantur,  quod  vix  facere  potest,  nisi  aliquis 
hsereticus,  aut  atheus,  aut  ita  obstinatus  in 
malo,  ut  Deum  ipsum  contemnat.  Atque  ita 
orare  adDeum  cooperto  capite,  verbi  gratia, 
de  se  non  est  peccatum,  ut  constat ;  si  tamen 
fieret  ex  contemptu,  essetgravissimumpecca- 
tum,  quia  esse  gravis  injuria  Dei.  Secundo, 
posset  esse  culpa  gravis  ratione  scandali,  ut 
si  quis  publice  orando  absque  signis  externis 
reverentise  malam  fidei  suae  suspicionem  pree- 
beret,  vel  alios  ad  peccandum  graviter  pro- 
vocaret.  Extra  hos  autem  casus  non  apparet 
culpa  gravis;  venialis  autem  saepius  committi 
potest,  vel  omittendo  consuetum  modum  in 
oratione  quae  in  publico  fit,  sine  rationabili 
causa^  vel  ex  nimio  amore  corporalis  commo- 
ditatis,  maxime  quando  ad  devotionem  et  at- 
tentionem  moraliter  juvat,  quod  ssepe  expe- 
rientia  ipsa  constare  potest. 

CAPUT  VIII. 

DOMINICjE    QRATIONIS   BREVIS    EXPLICATIO. 

1,  Quamvis  multi  Patres,  et  gravissimi 
scriptores  antiqui  et  moderni,  hanc  oratio- 
nem  luculenter  explicaverint,  vixque  possi- 
mus  eorum  eruditioni  quippiam  vel  mini- 
mum  adjungere,  nihilominus  ad  hujus  operis 
complementum,  necessarium  visum  est  non 
omnino  hanc  expositionem  omittere  ,  tum 
quia  ad  scholasticam  doctrinam  hoc  etiam 
pertinet;  tum  etiam  quia  gravissimam  mate- 
riam,  et  ad  alias  Theologiae  partes  necessa- 
riam  continet,  quod  etiam  D.  Thomas  obser- 
vavit,  2.  2,  q.  83,  art.  9,  cujus  brevitatem 
imitari  conabimur. 

2.  Dominica  Oratio  primum  locum  tenct 
inter  orationes.  —  Oratio  Dominica  duas  par- 
tes  habet.  —  Primo  igitur  supponendum  est 
inter  omnes  formas  orandi  hactenus  ho- 
minibus  datas,  Dominicam  Orationem  tenere 
primum  locum  dignitatis  et  excellentise,  tum 


VOCALI  IN  COMMUNL 

propter  auctoris  eminentiam,  tum  etiam  quia 
summa  brevitate,  et  mirabili  dispositione  ac 
ordine  omnes  partes  nrationis,  et  universam 
orandi  materiam  complectitur,  ut  notarunt 
Patres  omnes,  qui  vel  illam,  vel  Evangelia 
exposuere,  quos  in  sequentibus  indicabimus, 
constabitque  ex  brevi  ejusdem  orationis  ex- 
positione.  Duas  enim  principales  partes  con- 
tinet:  prseambulum  illis  verbis  contentum : 
Pater  noster,  qui  es  in  ccelis;  et  petitiones  in 
reliquis  omnibus  verbis  ;  de  quibus  petitioni- 
bus  controversum  est,  an  sint  quinque,  sex, 
vel  septem ;  quid  autem  definiendum  sit, 
post  annotationes  circa  singulas  meiius  con- 
cludemus. 

3.  Pr&ambulum  quid  contineat.  —  Nomen 
Pater,  in  Oratione  Dominica  cui  referatur. — 
Magis  proprie  in  lege  gratice  vocatur  Deus 
Pater.  —  Praeambulum  continet  primam  par- 
tem  orationis,  ex  illis  quas  numeravit  Paulus, 
4  ad  Timot.  2  :  et  orationes  appellavit ;  nam 
dicendo  Pater  noster,  docemur  primum  om- 
nium,  elevandam  esse  mentem  in  Deum, 
quam  elevationem  ibi  significari  voluit  D. 
Thomas  nomine  orationis,  ut  supra  vidimus ; 
et  ideo  fortasse  primo  loco  posita  est  a  Paulo, 
ad  Ephes.  6,  et  ad  Philippens.  4.  Unde  Greg. 
Nyssenus,  lib.  de  Orat.,  hsec  verba  exponens, 
dicit :  Ascensum  largitur  ad  ipsum  ccelum;  et 
infra  :  lta  per  orationem  homines  ad  Deum 
adducit;  hcec  est  enim  verborum  vis,  quibus 
non  voces  quasdam,  quce  per  sydabas  pronun- 
cientur,  per  sermonem  discimus,  sed  rationem 
ascendendi  ad  Deum,  per  sublime  institutum 
vitce  confectam,  et  expeditam.  Quocirca  illud 
nomen  Pater  probabiliter  posset  dirigi  ad 
primam  personam,  prout  de  illa  solet  per 
proprietatem  dici;  longe  tamen  probabilius 
est  accipi,  ut  est  nomen  commune  toti  Trini- 
tati,  ut  sentiunt  Cyprian.  in  Expositione  Ora- 
tionis  Dominicae;  Tertul.,  lib.  de  Orat.,  c.  2  ; 
Greg,  Nyssen. ,  in  Expositione  ejusdem  Ora- 
tionis  ;  Venantius,  ia  simili  expositione,  tom. 
2  Biblioth  ;  Amb.,  5  de  Sacram.,  c.  -4;  et  Au- 
gust. ,  serm.  426  de  Tempore  :  omnes  enim 
hi  Patres  notant  eum,  qui  Patrem  invocat 
Deum,  se  recognoscere  filium,  non  per  natu- 
ram,  sed  per  gratiam ;  unde  Augustinus,  sic 
incipiendo  ait :  Bonitatem,  et  grcitiam  profite- 
mur  ;  et  Cyprianus  :  Scire  delemus ,  quia 
quando  Patrem  Deum  dicimus,  quasi  filii  Dei 
agere  debemus.  Et  similia  multa  habent  reli- 
qui ;  constat  autem  hoc  modo  appellationem 
Patris  communem  esse  toti  Trinitati,  unde 
Ambrosius  :  Dic  ergo  tu  per  gratiam  Pater 


CAP.  Vllf.  DE  ORATIONE  DOMINICA. 


243 


noster,  ut  filius  esse  merearis.  Considerandum 
aulem  est,  quod  licet  etiam  ante  Christi  ad- 
vcntum  omnes  justi  adoptarentur  in  filios 
Dei,  et  ita  etiam  possent  orare  Pater  noster, 
nihilominus  proprium  fuit  legis  gratise  hanc 
generalcm  forrnam  habere  ornnibus,  majori- 
bus  et  minoribus,  propositam;  et  ad  Christum 
specialiter.  pertinuit  illam  tribuere,  nam,  ut 
Augustinus  ait :  Per  ipsum  luec  fiducia  prce- 
stita  est;  quotquot  enim  receperunt  eum,  declit 
illis  potestatcm  filios  Dd  fieri. 

4.  Cur,  Pater  noster  et  non  Pater  mi,  dica- 
mus.  —  Atque  hinc  etiam  constat,  cur  dictum 
est,  Pater  noster,  et  non  Pater  mi  :  hunc 
enim  posteriorem  modum  sibi  reservavit 
Christus  tanquam  sibi  proprium,  Matth.  26  : 
Paler  mi,  sipossibile  est.  Aliter  enim  Christus 
est  filius,  quam  nos ;  ille  specialiter,  nos  com- 
muniter  :  quod  docere  voluit  ipse  Dominus, 
cum  Joan.  20  dixit  :  Ascendo  ad  Patrem 
meum ,  et  Patrem  vestrum,  unde  Ambrosius 
supra  :  Noli  tibi  specialiter  vindicare ;  solius 
Christi  specialis  est  Pater,  nobis  omnibus  in 
communi  est.  Addit  preeterea  Cyprianus,  uni- 
tatis  magistrum  non  dixisse  Pater  meus,  sed 
Paternoster,  ut  indicaret  orationem  debere 
esse  ex  communi  charitate  profectam;  dum 
enim  omnes  dicimus,  Pater  noster ,  omnes 
nos  fratres  esse  fatemur,  sicut  ipsemet  Chris- 
tus  alibi  docuit,  dicens  :  Omnes  vos  fratres 
estis,  et  Patrem  nolite  vocare  volis  super  ter- 
ram,  unus  est  enim  Pater  vester,  qui  in  ccelis 
est  ,  Matth.  23.  Docemur  etiam  iilo  verbo , 
unumquemque  debere  orare  non  pro  se  tan- 
tuni,  sed  etiam  pro  aliis,  et  pro  universa  Ec- 
clesia;  et  ideo  in  omnibus  etiam  petitionibus, 
quibus  nobis  aliquid  petiinus,  idem  pluralis 
numerus  in  idem  pronomen  referendus  est, 
quod  notarunt  Cyprianus ,  Augustinus  et  Am- 
brosius  locis  citatis  ,  Cbrysostomus  et  alii 
Grseci. 

5.  Qui  filii  sint  hic  comprehensi.  —  Queeri 
vero  potest,  quinam  filii  sint  sub  illa  parti- 
cula  noster  comprehensi.  Respondent  aliqui, 
solum  esse  fideies  credentes  in  Christum, 
quia  illi  solum  possunt  hanc  orationem  di- 
cere,  et  quia  illi  sunt  speciali  modo  filii  :  ita 
indicat  Augustinus ;  sed  credo  comprehendi 
omnes  viatores,  nam  pro  omnibus  orandum 
est,  ut  dicitur  1  ad  Timot.  2,  et  petitiones  hu- 
jus  orationis  ad  omnes  se  extendunt ,  ut  vi- 
debimus ;  et  Deus  omnium  salvator  est,  licet 
maxime  fidelium.  Et  ita  etiam  unus  Deus  Pa- 
ter  est  omnium,  ut  dicitur  ad  Ephes.  4,  et  ut 
taiis  potest  ab  omnibus  invocari,  si  per  eos 


non  stat.  Et  hoc  snfficit  ut  sub  illa  voce 
comprehendantur,  alioqui  nec  fideles  pecca- 
tores  comprehendi  deberent,  quia  iili  etiam 
non  sunt  propriissime  filii  adoptivi,  licet  ma- 
jorem  inchoationem  quamdam  habeant,  quam 
infideles. 

6.  Qicare  Deus  in  ccelis  esse  dlcatur.  —  Ad- 
ditur  autem,  qui  es  in  ccelis,  non  quia  Deus 
non  sit  etiam  in  terra,  et  ubique,  sed  quia  in 
ccelo  majestatem  suam  singulari  modo  osten- 
dit,  vel  in  creatione,  conservatione  et  guber- 
natione  ipsorum  ccelorum,  quaa  inter  corpora 
nobilissima  sunt,  vel  quia  in  illo  loco  sanctos 
homines  et  Angelos  beatificat;  et  ita  locum 
illum  quasi  curiam  regiam  designavit,  ibique 
thronum  regni  sui  collocavit,  ut  latius  in  1  p. 
tractatur.  Posuit  autem  Dominus  particulam 
illam  in  principio  orationis  suae,  primo,  ad 
sublevandam  mentem  ad  considerationem 
divinse  majestatis,  ut  non  solum  tanquam  ad 
patrem,  sed  tanquam  ad  regem,  et  Dominum 
cceli  et  terree,  cum  amore  et  timore  acceda- 
mus.  Secundo,  fecit  mentionem  existentis  Dei 
in  ccelo,  ut  a  terris  abducat  orantem,  ut  ait 
Chrys.,  hom.  20  in  Mattb.,  id  est,  ut  doceat 
nos,  quse  sursum  sunt  queerere,  non  quee  su- 
pra  terram.  Ita  fere  Cassian.,  collat.  9,  c.  28; 
et  auctor  Imperfecti,  homil.  14.  Item  ut  scia- 
mus  proprium  orationis  munus  esse,  ut  per 
eam  nostra  conversatio  in  ccelis  sit,  ex  Au- 
gustino,  serm.  482  de  Tempore.  Et  fortasse 
hinc  manavit  antiqua  consuetudo  Christiano- 
rum  orantium  suspiciendo  in  ccelum,  manibus 
expansis,  et  capite  nudo,  ut  auctor  est  Ter- 
tul.,  in  Apol.,  c.  30.  Addo  tandem  nonnullos 
Patres  metaphorice  exponere  nomen  cceli , 
pro  anima  justi,  in  qua  Deus  tanquam  in  ccelo 
habitat.  Ita  Aug. ,  libr.  2,  de  Ser.  Domini  in 
monte,  c.  9;  Amb.,  5  de  Sacrament._,  c.  5; 
Cyrillus  Hierosol.,  Cateches.  5  Mystagogica. 
Quee  expositio  ita  admittenda  est,  ut  litteralis 
non  excludatur,  sed  potius  supponatur.  Est 
utilis,  ut  orans  discat  Deum  intra  se  quserere, 
et  tanquam  in  proprio  loco  et  templo  ilium 
venerari. 

7.  Prceambulum  Dominicw  Orationis  elevat 
mentem  ad  Deum.  —  Ex  quibus  satis  declara- 
tum  est,  quam  perfecte  prseambulum  hoc 
elevet  totam  mentem  in  Deum,  quod  est  pri- 
mum  orationis  officium ;  in  illis  enim  verbis 
continetur  accessus  ad  Deum  per  fidem  tan- 
quam  ad  Patrem,  et  principium  totius  nostri 
esse,  non  tantum  per  naturam,  sed  etiam  per 
gratiam,  et  tanquam  ad  finem  ultimnm,  et 
objectum  beatitudinis,  quam  in  ccelis  spera- 


2-U  LIB.  III.  DE  ORATIONE 

mus.  Excitatur  etiam  charitas,  quia  filiis  nihil 
dcbet  esse  charius  quam  Pater,  atque  ita  do- 
cemur  acceclere  ad  Deum  cum  filiali  amore, 
ac  reverentia.  Denique  roboratur  etiam  fidu- 
cia,  quee  ad  orandum  maxime  necessaria  est. 
Ita  fere  Augustinus,  dicto  serm.  482,  de  Tem- 
pore,  ubi  etiam  quamdam  impetrandi  fidu- 
ciam  ex  iJlis  verbis  generari  dicit  :  Quid  enim 
(&it)  jam  non  det  filiis  petentibus  Pater,  qui 
jam  hoc  ipsum  dedit,  ut  essent  filii?  Gui  con- 
sonat  Christi  argumentatio,  Matth.  7  :  Si  vos 
cum  sitis  mali,  nostis  bona  data  dare  filiis  ves- 
tris,  quarrto  magis  Pater  vester  ccelestis  dabit 
spiritum  bonum  petentibvs  se  ?  Hoc  ipsum 
prosequitur  Aug.,  lib.  2  de  Serm.  Domini  in 
monte,  c.  4,  ubi  etiam  addit,  per  hoc  preeam- 
bulum  captare  orantem  divinam  benevolen- 
tiam,  quod  in  omni  petitione  maxime  neces- 
sarium  est.  Unde  si  quis  attente  consideret, 
etiam  virtute  continent  illa  verba  laudem  Dei, 
et  gratiarum  actionem,  recognoscendo  sum- 
mum  beneficium  ejus,  et  obsecrationem,  pro- 
ponendo  illi  titulum  filiationis  et  paternitatis, 
ad  obtinenda  quse  petenda  sunt. 

8.  Petitiones  contenta?  in  Dominica  Oratio- 
ne.  —  Secundo  loco  ponuntur  petitiones  ,  et 
optimo  ordine  (  ut  etiam  August.  citatis  locis 
notat ) ;  prius  petuntur  quee  ad  honorem  Dei 
pertinent ,  deinde  quee  ad  nos ,  juxta  illud 
Matth.  6  :  Qucerite  primum  Regnum  Dei.  Pri- 
ma  ergo  petitio  est  :  Sanctificetur  nomen 
tuum,.  In  quibus  verbis  duo  inquiri  possunt  : 
primOj  quid  per  nomen  intelligatur;  secun- 
do_,  quee  sanctificatio  ejus  postuletur.  Et  no- 
men  quidem,  quod  ad  rem  preesentem  atti- 
net,  duobus  modis  preecipue  solet  in  Scriptu- 
ra  sumi ;  primo,  pro  fama,  seu  existimatione 
quee  de  aliquo  habetur ;  sic  a  multis  exponi- 
tur  illud  Psalm.  47  :  Secundum  nomen  tuum, 
Deus,  sic  ei  laus  tua  in  fines  terra?,  id  est,  se- 
cundum  cognitionem  quam  de  te  habent,  sic 
est  laus  tua ;  clarius  Prov.  22  :  Melius  est  no- 
men  bonum,  id  est,  fama  bona  ,  quam  multce 
diviticc  ;  et :  Curam  habe  de  bono  nomine,  Ec- 
cles.  41.  Aliter  nomen  uniuscujusque  dicitur, 
quod  ad  significandam  ejus  personam  impo- 
situm  est.  Utroque  autem  modo  potest  in 
preesenti  sumi.  Et  priori  quidem  modo  no- 
men  Dei  sanctificari.,  nihil  aliud  est  quam  di- 
vinam  majestatem  et  sanctitatem  ab  homini- 
bus  cognosci,  et  pro  illius  dignitate  eestimari 
et  laudari.  Et  ita  sentit  Gregorius  Nyssenus, 
dicens  idem  esse  petere  ut  nomen  Dei  sane-  j 
tificetur,  quod  petere  ut  glorificetur  in  nobis. 
Et  Aug.,  d.  1.  2,  c.  25  :  Petimus,  ut  nomenDei 


VOCALI  1N  COMMUNI. 

sanctum  habeatur  ab  hominibus ,  et  it-a  illis 
innotescat  Deus  ,  ut  non  existiment  aliquid 
sanctius,  quodmagis  offendere  timeant;  et  eo- 
dem  sensu  dicunt  alii  Patres,  illa  verba  esse 
optantium,  ut  Deus  sanctificetur  in  nobis,  seu 
ut  cognosceitur  et  veneretur  ab  hominibus.  Et 
ideo  D.  Thomas  supra  dixit,  lianc  primam  pe- 
titionempertinere  ad  amoremDei  propter  se, 
quia  gloriam  ejus  postulamus. 

9.  Si  autem  nomen  accipiatur  pro  ipsomet 
nomine  Dei,  idem  fere  redit  sensus;  petimus 
enim  ut  nomen  Dei  cum  debito  honore  trac- 
tetur,  nam  illi  peculiaris  reverentia  debetur, 
quia  nomen  Dei  magnum  est  ad  timendum, 
sanctum  adtenerandum,  dulce  ad  meditandum, 
copiosum  ad  rniserendum,  efficax  ad  impetran- 
dum,  tirtuosum  ad  salvandum,  occultum  ad 
sciendum,  ut  ex  Scriptura  recte  docet  D.  Tho- 
mas,  Isa.  56.  Heec  autem  prsecipue  dicuntur 
de  nomine  ratione  rei  significatee  ;  unde  cum 
petimus  sanctificari  nomen  Dei,  preecipue  pe- 
timus  ut  Deus  ipse  in  nobis  honoretur ;  hono- 
ratur  autem  per  cognitionem,  amorem  et  lau- 
dem,  et  ita  idem  sensus  retinetur.  Addidit 
vero  Cypr.  hic  peculariter  postulari  perseve- 
rantiee  donum,  quem  imitatur  Ambros.,  5  de 
Sacram.,  c.  5.  Fortasse  quia  cum  Patrem  ora- 
mus,  sanctificati  esse  debemus,  tanquamfdii, 
et  ideo  petimus  ut  ejus  sanctitas  in  nobis  per- 
severet,  qua  semper  ipse  magis  sanctificetur 
in  nobis.  Quam  sententiam  multum  commen- 
dat  Augustinus  lib.  de  Dono  persever.,  c.  2, 
et  serm.  135  de  Tempore,  magis  propter  ve- 
ritatem  doctrinee,  quam  propter  interpreta- 
tionem  propriam  hujus  petitionis. 

10.  —  Secunda  petitio. —  Quod  regnum  hic 
a  Deo  petatur.  —  Secunda  petitio  est  :  Adve- 
niat  regnum  tuum.  In  qua  duo  etiam  interpre- 
tatione  indigent ,  scilicet^de  quo  regno  Dei 
sit  sermo,  et  quomodo  illud  advenire  peta- 
mus,  cum  Deus  ubique  regnet,  et  non  possit 
non  regnare.  Quoad  primum,  certum  est  non 
esse  sermonem  de  regno  Dei,  prout  consistit 
in  supremo  dominio  quod  Deus  in  omnes 
creaturas  habet,  nam  hoc  inseparabile  est  a 
divina  majestate,  ex  quo  mundum  creavit  et 
conservat.  Unde  omnes  Patres  conveniunt 
esse  sermonem  de  regno  Dei,  quo  peculiari- 
ter  regnat  in  justis;  cujus  regni  acquisitio, 
ut  sic  dicam,  pendet  ex  hominum  hbertate, 
et  per  Dei  auxilium  perficienda  est^  et  ideo  a 
Deo  postulatur  ut  adveniat  regnum  ejus.  Hoc 
autem  regnum  incipit  in  hac  vita  per  gratiam; 
nam,  sicut  peccatum  regnare  dicitur  in  inju- 
stis,  ad  Rom.  6,  ita  Deus  regnat  per  gratiam 


CAP.  VIII.  DE  ORATIONIi:  DOMINICA. 


245 


in  justis,  juxta  illud  Luc.  17  :  Regmcm  Deiin- 
tra  tos  est.  Et  ita  clc  regno  Dei  in  Ecclesia 
militante  mtellexeruntlianc  petitionem  Ambr. 
et  Cyrill.  Hierosol.,  citatis  locis;  Hier.,  Matth. 
6;  Cassian.,  Coll.  9,  c.  18;  et  German.,  in 
Exposit.  orationis  Domin.,  tom.  1  Biblioth. 

H.  Secunda  sententia.  —  Sententia  aucto- 
ris.  —  Alii  vero  potius  volunt  hoc  intelligi  de 
regno  oeternse  beatitudinis,  ut  Cypr.,  Tertul. 
et  Chrys.  supra,  fortassis  quia  per  gratiam 
vise  non  regnat  in  nobis  pacifice  Deus  (ut  ita 
dicam),  sed  semper  est  in  pugna  et  periculo 
regnum  ejus  in  unoquoque  nostrum.  Unde 
aliqui  addunt,  non  utcumque  postulari  re- 
gnum  Dei  in  beatitudine,  sed  completum  et 
consummatum,  quale  erit  in  fine  mundi, 
quando  Deus  erit  omnia  in  omnibus,  1  ad 
Cor.  15.  Quod  significavit  Theophyl.,  Matt.  6, 
dicens,  postulari  secundum  adventum  Christi, 
resurrectionem  et  judicium.  Et  Rupert.,  lib. 
de  Glor.  et  honor.  filii  hominis,  dicens:  Quid 
oramus :  Adzeniat  regnum  luum  ?  tidelicet  ut 
regi  regni  ejus  omnia  sint  subjecka,  totumque 
impleatur,  quod  Psalmista  dixit :  Omnia  sub- 
jecisti  sub  pedibus  ejus.  Sed  nullum  est  incon- 
veniens,  quod  haec  omnia  postulari  in  hac  pe- 
titione  intelligantur ,  ut  significavit  Pctr. 
Laodicens.,  in  Exposit.  ejusdera  orat.,  tom.  1 
Biblioth.  Postulamus  enimut  regnum  Dei  sta- 
tim  inchoetur,  perseveret  et  crescat,  donec 
consumrnetur. 

12.  Objectio.  —  Satisfit. —  Dices  :  ergo  per 
hoc  non  aliquid  Deo  petimus,  sed  nobis,  cum 
tamen  Christus  non  nostrum,  sedDeiregnum 
postulare  nos  doceat.  Nam,  ut  in  principio 
diximus,  tres  primae  petitiones  ad  Deum 
ipsum  pertinent.  Respondeo,  concedendo  per 
hanc  petitionem  magnum  quidcm  bonum  ipsi- 
met  oranti,  et  pro  quibus  oratur,  postulari. 
Imo,  juxta  ea  quee  in  1  lib.  diximus,  insepa- 
rabile  hocest  ab  omni  oratione,  quia  non  tam 
Deo  quam  nobis  ab  ipso  Deo  postulamus ;  et 
e  converso  licet  nobis  petamus,  possumus 
propter  Deum,  vel  (ut  sic  dicam)  pro  Deo  ipso 
principaliter  petere,  id  est,  intuendo  princi- 
paliter  ad  gloriam  et  honorem  ejus.  Utrurn- 
que  ergo  in  hac  petitione  servatur  :  nam  sine 
dubio  aliquid  nobis  petimus,  sive  illud  sit 
gratia,  sive  gloria,  sive  sit  Spirilus  Sancti  au- 
xilium,  ut  possimus  spiritu  et  veritate  ado- 
rarePatrem.  Hoc  enim  estregnum  ejus,  ado- 
I  rari  (scilicct)  et  coli  ab  bominibus  propter 
seipsum,  sicut  exposuit  Nilus,  lib.  de  Orat., 
c.  55;  et  Gregor.  Nyssen.,  in  Orat.  de  Filii 
et  Spiritus  Sancti  divinitate,  cujus  fragmen- 


tum  rcfertur  tom.  3  Bibliot.,  ubi  ait  loco  il- 
lorum  verborum  Adveniat  regnum  luum,  ha- 
beri  in  Luca,  Adveniat  Spiritus  Sanctus  in 
nos,  et  nos  expurg't.  Qua?  tamen  lectio  nnnc 
in  Luca  non  habetur.  Vocat  autem  ibi  Spiri- 
turn  Sanctum  regnum  Dei,  quod  intelligen- 
durn  arbitror,  quatenus  in  nobis  causat  gra- 
tiam,  per  quam  in  nobis  regnat.  Petimus  crgo 
nobis  magnum  quoddam  bonum,  intuendo 
tamen  pra^cipue  ad  ipsum  Deum,  ut  rcddatur 
Deo  quod  Dei  est,  et  ita  adveniat  regnum  ejus. 
Unde  dixit  Aug.,  lib.  2  de  Serm.  Domini  in 
monte,  his  verbis  peti,  ut  gloria  Dei  manifes- 
tetur  hominibus,  utique  in  gloriam  ejus,  et  ut 
ipse  regnet  in  nobis. 

-1 3.  Tertia  petitio. —  Qjue  toluntas  Dei  fieri 
petatur.  —  Resolutio.  —  Tertia  petitio  est  : 
Fiat  voluntas  tua  sicut  in  ccelo,  qt  in  terra. 
Multiplex  voluntas  Dei  a  Theologis'  distingui- 
tur  :  una  est  voluntas  beneplaciti  absoluta  et 
efficax ;  alia  est  voluntas  quse  vocatur  signi, 
id  est,  quaa  per  signa  illa  manifestatur,  quae 
sunt  preeceptum,  consilium,  prohibitio,  et  si 
quse  sunt  alia.  Dicunt  ergo  aliqui  heec  verba 
non  posse  intelligi  de  voluntate  efficaci  et  ab- 
soluta,  nam  hsec  talis  est,  ut  ei  resisti  non 
possit,  Esther,  decimo  tertio.  Et  ideo  non  est 
quod  petamus  ut  illa  voluntas  fiat ;  semper 
enim  fit,  et  tam  infallibiliter  in  terra,  sicut  in 
ccelo.  Dicunt  ergo,  illa  verba  intelligendaesse 
devoluntate  signi:namhoc  significavitChris- 
tus,  addens  :  Sicut  in  cozlo  et  in  terra;  nam 
heec  voluntas  signi  est,  qua3  non  ita  impletur 
in  terra,  sicut  in  ccelo,  et  ideo  postulare  cle- 
bemus  ut  a  nobis  impleatur.  Dicotamen  ne- 
que  omnem  efficacem  voluntatem  ab  hac  pe- 
titione  esse  excludenclam,  neque  omnem  vo- 
luntatem  signi  esse  includendam.  Primum 
probatur,  quia  voluntas  illa  qua  Deus  decre- 
vit  Christum  mori  pro  nobis,  efficax  et  bene- 
placiti  fuit,  et  tamen  de  illa  intelligitur,  quod 
Christus  ipse  oravit  :  Non  mea  voluntas,  sed 
tua  fiat.  Ergo  simile  quippiam  nos  postulare 
possumus,  cum  dicimus  :  Fiat  voluntas  tua. 
Item  voluntas  qua  Deus  elegit  praedestinatos^ 
absoluta  et  beneplaciti  fuit,  et  tamen  recte 
postulamus  a  Deo  ut  impleatur,  nam  id  recte 
desideramus.  Secundum  patet,  quia  permis- 
sio  numerari  solet  inter  voluntatem  signi,  et 
tamen  non  petimus,  nec  petere  aut  deside- 
rare  possumus,  ut  quicquid  Deus  permittit,  a 
nobis  fiat. 

14.  Petitio  intelligenda  de  toluntate  compla- 
centicp.  —  Dicendum  ergo  censeo  hanc  vo- 
luntatem  intelligendam  esse  de  voluntate  di- 


246  LIB.  III.  DE  ORATIONE 

vinee  complacentiee,  qua  Deus  aliquid  fieri 
intendit,  vel  cupit,  sive  illa  sit  oranino  abso- 
luta,  quee  per  antonomasiam  beneplaciti  vo- 
catur  et  decretum  efficax,  sive  sit  conditio- 
nata  ex  parte  objecti,  quee  solet  dici  simplex 
complacentia,  et  voluntas  antecedens  secun- 
dum  peculiarem  rationem.  Quod  ergo  hic  sit 
sermo  de  voluntate  beneplaciti  abstracte 
sumpta,patet  primo  ratione,  quia  idpetimus 
his  verbis,  quod  optandum  maxime  a  nobis 
est,  ut  fiat  quicquid  placet  Deo,  quomodo- 
cumque  placeat,  si  ex  se  et  ex  sola  sua  boni- 
tate  placet ;  hoc  enim  est  proprium  benepla- 
citi  Dei ;  ergo  hoc  postulamus.  Secundo  item 
patet  ex  verbis  subjunctis :  Sicut  in  ccelo  et 
in  terra.  Nam  in  ccelo,  Beati  appetunt  ut  hu- 
jusmodi  voluntas  Dei  impleatur;  sed  in  hoc 
petimus  assimilari  Angelis  et  Beatis,  ut  com- 
muniter  Patres  exponunt  locis  jam  citatis,  et 
statim  referendis.  Est  ergo  hic  sensus  littera- 
hs,  licet  allegorice  exponatur  etiam  de  con- 
cordia  inter  carnem  et  spiritum.  Tertio,  cum 
Christus,  Joan.  4,  dixit  :  Cibus  nieus  est,  ut 
faciam  voluntatem  ejus,  qui  misit  me,  non  de 
sola  voluntate  absoluta  aut  efficaci  locutus 
est,  sed  de  quacumque  voluntate  beneplaciti; 
in  omnibus  enim  desiderabat  fieri  quee  magis 
Deo  placent,  sive  per  decretum  absolutum, 
sive  per  aliud  genus  voluntatis  placeant ;  er- 
go  hoc  modo  docuit  nos  petere  ut  Dei  volun- 
tas  impleatur.  Quarto,  hoc  modo  coraplecti- 
mur  varias  Patrum  expositiones ;  nam  Angus- 
tinus  ssepe  exponit  de  voluntate  preecipiente, 
ita  ut  petamus  observationem  preeceptorum 
Dei,  ut  Sermon.  135  de  Tempore,  et  lib.  2 
de  Serm.  Domini  in  monte,  c.  6,  et  Ep.  121, 
c.  11  ;  Cassian.  autem,  Collat.  9,  c.  20;  expo- 
nit  de  voluntate  antecedente,  qua  Dominus 
vult  omnes  homines  salvos  fieri;  Tertul.,  de 
conformitate  cum  divina  voluntate  in  omni- 
bus  quee  nobis  eveniunt ;  Ambrosius,  de  vo- 
luntate,  qua  Deus  cupit  pacem  esse  in  homi- 
nibus  in  terra,  sicut  est  in  coelis,,  et  alia  simi- 
lia  traduntur  a  Patribus,  quee  non  sunt  re- 
pugnantia,  sed  comprehenduntur  in  bene- 
piacito  Dei. 

15.  Occurritur  ohjectioni. — Ut  autem  occur- 
ramus  objectioni  insinuatee  in  priori  senten- 
tia,  addendum  est,  nos  non  postulare  tantum 
ut  faciamus  voluntatem  Dei,  sed  simpliciter 
ut  fiat,  quod  notarunt  Chrys.,  hom.  14  Im- 
perfecti  ;  et  Euthymius,  Matth.  6.  Duo  ergo 
postulamus  :  unum  est,  ut  fiat  voluntas  Dei  a 
nobis ,  et  boc  pertinet  ad  voluntatem  signi, 
non  omnem,  sed  illam  quee  in  aliqua  com- 


VOCALI  LM  COMMUNI. 

placentia  Dei  fundetur,  ut  quee  per  preece- 
ptum,  vel  consiliummanifestatur.  Non  tamen 
excludit  voluntatem  beneplaciti  absolutam, 
quia  licet  heec  non  sit  necessaria  ad  preece- 
ptum  vel  consilium,  optime  tamen  cum  illis 
esse  potest ;  et  licet  sit  efficax,  nihilominus 
per  nos  implenda  est,  et  seepe  medium  ad 
hoc  preedestinatum  est  oratio.  Secundo,  etiam 
petimus  ut  voluntas  Dei  fiat  in  nobis,  et  non 
solum  a  nobis,  sed  quovis  modo,  nam  ad  hoc 
totum  comprehendendum  indefmite  positum 
est  Fiat,  ut  Chrys.  notavit,  Hom.  20  in  Matt. 
Petimus  item  ut  fiat  voluntas  in  nobis,  vel 
in  mundo,  etiamsi  non  per  nos  exequenda 
sit,  neque  a  nobis  pendeat,  quia  postulamus 
conformitatem  cum  divina  voluntate  in  omni- 
bus  dispositionibus  suis,  quee  ipsi  placent  ; 
quee  conformitas  locum  habet  non  tantum 
respectu  voluntatis  signi,  sed  maxime  re- 
spectu  voluntatis  beneplaciti  quantumcum- 
que  efficacis,  et  in  hac  conformitate  cupimus 
maxime  Beatis  assimilari. 

16.  Dif/lcultas  circa  tres  petitiones.  —  So- 
lutio.  —  Prima  petitio  ad  fidem  spectat.  — 
Una  tantum  superest  difficultas  circa  has 
tres  petitiones,  quia  juxta  expositiones  datas 
non  videntnr  differre,  nisi  tantum  in  voci- 
bus  ;  nam  Deus  non  aliter  sanctificatur  a  no- 
bis,  nisi  dum  ejus  facimus  voluntatem  ;  et 
regnum  ejus  in  nullo  alio  consistit,  quam  in 
hoc,  quod  fiat  voluntas  ejus,  nam  in  reliquis, 
ut  diximus  ,  necessario  et  per  se  habet  uni- 
versarum  rerum  dominium  et  imperium  ; 
ergo  idem  est  petere  ut  sanctificetur  Deus, 
quod  petere  ut  voluntas  ejus  fiat ;  et  e  con- 
verso  idem  est  fieri  voluntatem  Dei,  et  sanc- 
tificari  nomen  ejus.  Bespondeo,  fortasse  non 
ita  heec  distingui,  quin  virtute  unumquodque 
ceetera  incfjdat,  et  omnia  inter  se  connexio- 
nem  habeant,  ut  objectio  suadet.  Nihilomi- 
nus  tamen,  ut  petitiones  sint  diversee,  satis 
est  quod  secundum  rationes  specificas,  et  in 
eis  expressas ,  distinctionem  habeant.  Cum 
autem  hse  petitiones  sint  de  bonis  extrinse- 
cis  Dei  (  ut  sic  dicam),  proprie  distingui  de- 
bent  ex  donis  diversis,  quibus  Deus  a  nobis 
attingitur,  et  quibus  honoratur  in  nobis,  et  a 
nobis.  Sic  igitur  possunt  hee  tres  petitiones 
tribuo  virtntibus  accommodari.  Diximus  enim 
Deum  sanctificari  in  nobis,  dum  de  illo  ha- 
bemus  condignam  existimationem ;  heec  est 
enim  fama  et  gloria  nominis  ejus,  quam  fi- 
des  nobis  conciliat,  et  proxime  ac  formaliter 
confert;  est  ergo  illa  petitio  fidei.  Deinde  re- 
gnum  Dei  simpliciter,  et  per  antonomasiam 


CAP.  VIII 

est  regnum  beatitudinis ,  in  quo  per 
principaliter  respicimus,  et  quodammodo  illo 
frui  in  hac  vita  incipimus,  juxta  illud  :  Spe 
gaudentes  ;  rectc  igitur  secunda  petitio  spei 
accommodatur.  Tertia  vero  ad  charitatem 
maxime  pertinet,  nam  amor  Dei  perfectus 
debet  esse  obedientialis',  et  ex  toto  corde, 
seu,  quod  idem  est,  tota  voluntate,  quse  nihil 
aliud  velit,  nisi  quod  Deus  vult. 

17.  Alia  solutio  ejusdem  difficultatis.  — Vel 
certe  possumus  in  prima  petitione  includere 
dilectionem  Dei,  qua  sanctificamur,  et  fidem 
ac  spern  supponit,  quia  hoc  modo  Deus  per- 
fecte  sanctificatur  in  nobis,  et  tunc  alire  duae 
virtutes ,  quibus  maxime  Deo  conjungimur 
post  Theologales  virtutes,  aliis  duabus  petitio- 
nibus  correspondent.  Una  dici  potest  justitia 
ad  Deum,  sive  illa  sit  religio,  sive  pcenitentia, 
seu  qusevis  alia,  quae  jus  divinum  servat  iilse- 
sum,  quod  maxime  pertinet  ad  regnum  Dei 
in  nobis  ;  petimus  ergo  hanc  justitiam,  sci- 
Hcet,  ut  non  peccatum,  sed  Deus  regnet  in 
unoquoque  nostrum.  Altera  virtus  est,  obe- 
dientia  ad  Deum,  quam  in  tertia  petitione 
manifeste  postulamus.  Quae  omnia  sumi  pos- 
sunt  ex  Patribus  citatis,  qui  etiam  aliis  modis 
ad  varias  virtutes,  vel  dona  Spiritus  Sancti 
has  petitiones  accommodant,  ut  infra  refe- 
remus. 

18.  Quarta  petitio  :  Eucliaristice  Sacramen- 
tum  petimus.  —  Quarta  petitio  est:  Panem 
nostrum  quotidianum  da  nodis  hodie.  Duo  bre- 
viter  explic^nda  sunt,  quidpetatur,  et  modus 
petendi.  De  primo  duplex  est  expositio,  ut 
his  verbis  notavit  Gyprian.  :  Potest  spiritua- 
liter  ei  simplicittr  intelligi,  et  uterque  intel- 
lectus  utilHati  divina?  proficit  ad  salutem.  Spi- 
ritualem  intellectum  vocat,  si  per  panem  in- 
telligamus  Christum  in  Eucharistia,  qui  pa 
nis  est  verus,  et  qui  de  ccelo  descendit ;  ap- 
pellat  autem  hunc  sensum  spiritualem,  non 
quia  metaphoricus  sit,  et  non  litteralis  ,  sed 
quia  hoc  modo  continet  petitionem  bonorum 
spiritualium  et  non  tantum  corporalium. 
Fundari  autem  potest  hic  sensus,  primo,  in 
illa  particula  nostrum  ;  nam  panis  Eucharis- 
tise  proprius  est  Ecclesiae,  et  fidelium,  quo- 
rum  hsec  est  oratio,  materialis  eniro  panis 
communior  est.  Secundo  ,  in  nomine  graeco 
imovaiov,  quod  ad  litteram  supersulstantialem 
significat  ,  ut  Hieronymus  vertit.  Favetque 
multum  huic  lectioni,  quod  in  ultima  editio- 
ne  Sixli  V  et  Glementis  VIII  illa  sola  retenta 
est.  Proprie  autem  eucharisticus  panis  super- 
substantialis  dicitur,  quia   est  clivinus,  et  di- 


DE  ORATIONE  DOMINICA.  247 

>pem     vinitatem  simul  cum  humanitate  in  se  con- 


tinet.  Tertio,  in  hoc  scnsu  est  pelitio  maxime 
consentanea  doctrinse  Christi  docentis  nos 
spirituaiia  procurare,  nam  ceetera  adjicientur 
nobis.  Dum  autem  preecipuum  sacramento- 
rum  petimus,  reliqua,  quse  ad  illius  honorem 
et  convenientem  usum  ordinantur,  postula- 
mus.  Atque  ita  cum  in  tribus  primis  petitio- 
nibus  contineantur  virtutes  omnes,  quibus  in- 
terius  sanctificamur,  et  consequenter  omnia 
auxilia  quibus  ad  illas  obtinendas  excitamur 
et  adjuvamur  ,  in  hac  vero  quarta  petimus 
dona  sacramentorum  ,  et  bonum  illorum 
usum,  et  consequenter  omnia  externa  subsi- 
dia,  quibus  perfecta  unio  cum  Christo  nobis 
comparatur. 

19.  Cur  petimus  Eucharistia?  panem,  quem 
jam  habemus.  —  Dices  :  cur  ergo  petimus 
hunc  panem  qui  jam  nobis  datus  est,  vel  cur 
addimus  hodie ,  cum  quotidie  communicare 
necessarium  non  sit,  vel  cum  non  solum  pro 
preesenti  die,  sed  etiam  in  crastinum  et  in 
perpetuum  talis  panis  desiderandus  sit  ?  Ad 
priorem  partem  respondeo  cum  Tertulliano, 
postulare  nos  hunc  panem,  quem  jam  Chris- 
tus  ex  se  nobis  dedit,  ne  culpa  nostra  illius 
fructu  careamus.  Petimus  itaque  et  affectum 
accedendi  ad  hunc  panem,  vel  si  oratio  de- 
siderium  supponit,  petimus  perseverantiam 
in  iilo,  et  convenientem  executionem  ac  ef- 
fectum  ejus.  Ad  alteram  partem  respondetur 
imprimis  ,  non  postulari  tantum  quod  sim- 
pliciter  necessarium,  sed  etiam  quod  est  ma- 
xime  utile.  Unde  Christus  licet  non  posuerit 
necessitatem  quotidie  communicandi,  tamen 
quantum  est  ex  se  ,  cupit  omnes  quotidie 
communicare,  et  icleo  oratione  sua  nos  inclu- 
cit,  ut  quotidie  parati  simus,  et  singulis  die- 
bus  panem  hunc  petamus.  Eo  vel  maxime 
quod  pro  quocumque  die  sumi  potest  hic  pa- 
nis,  et  ab  aliquibus  in  Ecclesia  quotie  sumi- 
tur,  etiamsi  non  ab  omnibus  sumendus  sit. 
Quod  autem  addimus  hodie,  non  est  quia  pro 
futuro  etiam  tempore  peti  non  possit,  sed 
quia  singulis  diebus  affectus  illius,  et  pecu- 
liaris  dispositio  ad  illum  recipiendum  procu- 
randa  est.  Atque  ita  explicatus  hic  sensus  est 
valde  communis  apud  Patres,  ut  statim  ad- 
notabo. 

20.  Panem  materialem  hic  etiam  petimus . — 
Temporalia  qua  moderatione  desideranda.  — 
Alter  vero  sensus  est,  ut  petitio  haec  intelli- 
gatur  de  pane  materiali  seu  temporali,  quem 
Patres  etiam  admittunt.  Praesertim  Chrysos- 
tornus^,  et  auctor  operis  Imperfecti,  quorum 


248  LIB.  III.  DE  ORATIONE 

sententia  ita  a  nobis  acceptanda  est,  ut  prior 
sensus  non  excludatur,  sicut  etiam  e  conver- 
so  prior  expositio  non  debet  hanc  posterio- 
rem  excludere,  ut  recte  D.  Thomas  in  d.  ar- 
ticulo  notavit ;  et  existimo  esse  communem 
sententiam  Patrum:  nam  multi  de  utroque 
modo  expresse  declarant,  utCypr.,  Tertul., 
Greg.Nys.,  German.,  Venant.,  Petrus  Laodic. 
Alii  vero ,  licet  unum  vel  alterum  sensum 
ponant,  ut  Chrys.  et  Hier.  in  Matt.,  et  Amb. 
et  Cyril.,  et  Cassian.,  locis  supra  citatis,,  non 
excludunt  tamen  alium  sensum,,  quamvis  de 
illo  taceant ;  unde  D.  Aug.,  licet  libr.  2  de 
Serm.  Domini  in  monte,  c.  7,  aliler  sentire 
videatur  ,  nihilominus  in  Epist.  121  ,  c.  \\, 
utramque  expositionem  admittere  videtur. 
Nec  repugnat  in  eisdem  verbis  utrumque  sen- 
sum  contineri,  tum  quia  in  eadem  sententia 
Scripturoe  possunt  esse  multi  sensus  littera- 
les,  tum  etiam  quia  nomen  panis,  suo  modo, 
commune  est  sacramentali  et  materiali  pani. 
Juxta  hunc  autem  posteriorem  sensum,  no- 
mine  panis  comprehenduntur  omnia  neces- 
saria  ad  hanc  vi-am  transigendam,  ut  est 
communis  phrasis  Scripturee;  imo  etiam  spi- 
ritualia  subsidia  sub  iila  voce  comprehendi 
possunt,  ut  dictum  est,  et  statim  amplius  ex- 
plicabitur.  Indicatur  autem  in  illo  modo  pe- 
tendi,  quanta  moderatione  sint  hsec  tempora- 
lia  desideranda  et  petenda.  Et  ideo  additur 
nostrum,  id  est,  qui  ad  nos  pertinet,  quem  ju- 
re  ac  honeste  desiderare  possumus,  et  qui 
ad  nostram  indigentiam  sublevandam  creatus 
est.  Additur  etiam  hodie  ,  ut  admoneamur 
non  debere  nos  esse  sollicitos  de  crastino,  ut 
infra  eod.  capit.  Matth.  docemur.  Et  ita  con- 
stat  non  repugnare  petitionem  hanc  aliis 
Christi  consiliis  ,  etiamsi  de  pane  materiali 
intelhgatur. 

21 .  Difficultas  proponitur. —  Prima  solutio 
difficultatis. —  Secunda. —  Solum  videbitur 
difficile  accommodare  huic  sensui  particulam 
illam  supersubstantialem,  nam  significare  vi- 
detxir  quamdam  excellentiam  panis,  quse  non 
videtur  materiali  pani  posse  attribui.  Unde 
fpropter  hanc  fortasse  causam)  antiquus  in- 
terpres  vulgatus  vertit ,  quotidianum,  quse 
lectio  per  multos  annus  recepta  est,  et  usitata 
ab  Ecclesia,  et  usque  hodie  retenta  in  publi- 
cis  officiis,  et  in  Luca  ita  etiam  nunc  habe- 
tur  in  Vulgata  ,  cum  tamen  greece  utrobique 
sit  eadem  vox,  Uterque  autem  panis,,  tam  spi- 
ritualis  quam  materialis,  merito  quotidianus 
dici  potest,  quia  quotidie  illo  indigemus,,  ut 
notat  August.,  serm.   482  de  Tempore.  Quo- 


VOCALI  1N  COMMUNI. 

modo  autem  vox  grseca  possit  etiam  ad  hanc 
significationem  trahi,  explicat  late  Maldonat., 
Matth.  6.  Addo  vero  etiam  vocem  supersubs- 
tantialeni,  posse  ad  materialem  panem  ac- 
commodari,  vel  in  sensu  mere  materiali,  ut 
ita  dicam,  vel  in  sensu  magis  spirituali  quam 
litterali.  Priori  modo  sensus  est  :  Da  nobis 
panem  valde  substantialem,  id  est,  substan- 
tise  et  vitse  nostrae  maxime  accommodatum, 
et  proficuum.  Quam  expositionem  indicavit 
Basilins,  in  Regulis  brevioribus,  in  252,  et 
non  dissentiunt  Nyssen.  et  Chrysost.  supra. 
Posteriori  autem  modo  sensus  erit :  Da  nobis 
panem,  qui  non  tantum  ad  vitam  sustentan- 
dam,  seu  ad  substantiam  nostram  alendam, 
sed  etiam  supra  substantiam  sit,  quod  tunc 
habet,  quando  non  solum  corporL,  sed  etiam 
animae  deservit,  quia  non  solum  est  cibus  ad 
sustentandam  hanc  vitam,  sed  etiam  ad  me- 
rendam  seternam,  et  hoc  est  esse  supersub- 
stantialem.  Quam  expositionem  sumo  ex  D. 
Thoma,,  d.  a.  11,  quatenus  dicit  his  verbispos- 
tulari  panem  tanquam  instrumentaliter  coad- 
juvans  nos  ad  merendum,  estque  valde  ac- 
commodata,  ut  his  etiam  verbis  doceamur, 
qua  intentione  et  modo  petenda  sint  tempo- 
ralia. 

22.  Dominicw  orationis  petitiones  in  duas 
partes  dividuntur. —  Quinta,  sexta  et  septima 
petitio  sunt  de  malis  removendis,  et  impe- 
diendis  anobis.  Potest  enim  heec  oratio,  quan- 
tum  ad  petitiones  suas,  in  duas  partes  dividi 
alio  modo,  quam  supra  illam  divisimus  :  nam 
petere  possumus  et  consecutionem  boni,  et 
ablationem  mali;  primum  per  quatuor  prio- 
res  petitiones  fit,  secundum  per  has  tres  pos- 
teriores.  Et  quoniam  duplex  est  malum,  cul- 
pse  scilicet  et  poense,  de  priori  prius  fit  peti- 
tio  ;  imo  de  illo  removendo  videtur  esse  du- 
plicata  petitio  :  de  altero  vero  una  et  postre- 
ma.  Malum  enim  culpae  considerari  potest, 
vel  ut  commissum  aut  contractum,  vel  ut  in 
futurum  committi  potest.  Per  primam  ergo 
ex  his  petitionibus,  et  quintam  in  ordine, 
postulamus  auferri  a  nobis  mala  culpoe,  quee 
commisimus,  hic  enim  est  sensus  illorum 
verborum  :  Dimitte  nobis  debita  nostra,  ut  om- 
nes  Sancti  exponunt,  et  Christus  ipse  statim 
declaravit,  dicens  :  Si  enim  dimiseritis  homi- 
nibus  peccata  eorum,  dimittet  et  vobis  Pater 
vester  delicta  vestra;  et  Lucee  c.  11,  expresse 
dixit  :  Dimitte  nobis  peccata  nostra.  Cur  au- 
tem  peccata  debita  vocentur,  satis  per  se  cla- 
rum  est,  quia  hominem  reum  pcense  faciunt, 
et  debitorem  satisfactionis.  Et  ita  stepe  Chris- 


CAP.  VIII.  DE  ORATIONE  DOMINICA. 


249 


tus  Dominus  remissionera  peccati  deelarat 
per  remissionem  dcbiti,  Matthsei  18  :  Omne 
debitumremisi  tibi,  quoniam  rogasti  me. 

23.  Varicp  queestiones.  —  Quoniam  vero  in 
peccato  duo  sunt,  culpa  scilicet  et  poena,  quseri 
potest  an  utriusque  vel  alterius  remissio  pos- 
tuletur.  Item,  cum  peccatum  sit  duplex, 
mortale  et  veniale,  quseri  potest  an  intelli- 
genda  sit  ha^c  petitio  de  solis  venialibus,  vel 
de  utrisque.  Prseterea  interrogari  potest  quo- 
modo  petatur  remissio,  an  ut  proxime  et  im- 
mediate  conferatur  liberaliter  ad  solam  peti- 
tionem,  an  vero  media  alia  satisfactione  vel 
dispositione,  quse  per  hanc  orationem  impe- 
tretur.  Tandera  dubitari  potest  an  hsec  oratio 
possit  vere,  et  ex  animo  ab  omnibus  homini- 
bus  dici;  et  ratio  dubii  est,  quia  si  sint  viri 
sancti,  et  admodum  justi,  possunt  non  ha- 
bere  debita  quorum  remissionem  postulent; 
si  vero  sint  nimium  peecatores,  id  est,  in  pec- 
catis  obdurati,  injuste  facient  petendo  remis- 
sionem  peccatorurn,  quia  rem  injustam,  et 
Deo  indignam  postulabunt.  Quod  maxime  lo- 
cum  habet  in  his  qui  inimicos  odio  habent, 
etinjuriasremitterenolunt,  propterverba  quse 
Christus  subjungit  :  Sicut  nos  dirnittimus  de- 
Utoribus  nostris,  quibus  in  virtute  monet,  ne 
quis  audeat  sibi  remissionem  peccatorum 
postulare,  nisi  prius  ipse  suis  inimicis  remit- 
tat.  Quee  dubitationes  amplissimam  doctri- 
nam  postulant;  sed  quia  ad  materias  de  Cha- 
ritate,  Gratia  et  Poenitentia  spectant,  brevi- 
ter,  quantum  hic  locus  postulat,  omnia  expe- 
diemus. 

24.  CulpsB  et  pcenm remissionem  simul  peti. 
—  Ad  primam  respondeo,  principaliter  pos- 
tulari  remissionem  culpae,  si  dimissa  non  sit, 
simul  tamen  postulari  remissionem  quoad 
reatum,  si  forte  manet  remissa  culpa.  Prior 
pars  constat,  tum  quia  quod  maxime  deside- 
rari  ab  homine  debet,  est  remissio  culpse  ; 
ergo  hoc  etiam  debet  maxime  postulari;  tum 
etiam  quia  principale  debitum,  imo  prima 
radix  totius  debiti  est  culpa,  et  ilia  sola  est 
proprium  peccatum  ;  petimus  autem  maxime 
remissionem  peccati ;  tum  denique  quia  non 
remittitur  pcena,  nisi  remissa  culpa  ;  ergo  non 
potest  peti  remissio  pcense,  nisi  vei  suppona- 
tur  culpa  remissa,  vel  ejus  remissio  petatur; 
vix  autem  potest  aliquis  prudenter  supponere 
esse  sibi  remissam  culpam,  sed  potius  formi- 
dare  semper  debet ;  ergo  oportet  ut  petendo 
remissionem  debiti,  maxime  petat  remissio- 
nem  culpse.  Altera  vero  pars  de  remissione 
pcenee  ex  priori  optime  infertur.  Primo,  quia 


cum  simpliciter  petimus  remissionem  debilo- 
rum  ,  perfectissimam  et  totalem  petimus ; 
hanc  enim  absoluta  et  indefinita  verba  signi- 
ficant,  sicut  patet,  queties  quis  petit  absolute 
remissionem  debiti.  Item,  quia  talis  remis- 
sio  a  Dco  speranda  est,  si  per  nos  non  stete- 
rit,  quia  ita  decet  ejus  liberalitatem,  et  quia 
ejus  opera  perfecta  sunt ;  at  vero  remissio 
peccati  undique  perfecta  includit  remissio- 
nem  totius  pcense  debitse  propter  culpam, 
seu  ablationem  totius  reatus,  qui  interdum 
solet  hac  ratione  peccatum  appellari,  quia 
est  debitum  ex  peccato  contracto.  Si  ergo 
culpa  nondum  sitremissa,  petendo  integram 
remissionem  ejus,  remissionem  etiam  totius 
pcenee  postulamus  ;  si  vero  culpa  jam  remissa 
est,  et  reatum  alicujus  pcenae  reliquit,  etiam 
hoc  debitum  donari  rogamus,  quoniam  sim- 
pliciter  remissionem  postulamus  debitorum, 
et  quia  hoc  pertinet  quasi  ad  consummatam 
remissionem  peccati.  Quoniam  ergo  nos  in 
hac  vita  latet,  in  quo  statu  sint  debita  et  pec- 
cata  nostra  in  divino  tribunali,  totum  hoc 
sub  hac  petitione  complecti  debemus  ,  ut 
Deus  eam  remissionem  tribuat,  qua  indige- 
mus. 

25.  Peccata  mortalia  et  venialia  noiis  re-c 
mitti  petimus .  —  Solutio  objectionis.  —  Circa 
secundam  dubitationem,  Patres  interdum  in- 
dicant  petitionem  hanc  intelligi  de  peccatis 
venialibus,  quia  ex  hac  petitione  colligunt, 
dari  peccata  etiam  m  justis,  ac  subinde  illa 
esse  venialia,  ut  sumitur  ex  Concil.  Milevitan. 
et  Araus.,  et  ex  Augustino  in  Enchirid.,  cap. 
71,Cypriano,  Tertulliano,  Gregorio  Nysseno, 
et  alhs.  Nihilominus  dicendum  est,  de  utris- 
que  peccatis  hanc  petitionem  esse  intelligen- 
dam,  ut  aperte  docent  Gregorius  Nyssenus, 
et  sumitur  ex  Augustino,  et  facile  probatur, 
primo  ex  absoluta  voce  peccata,  aut  debita, 
nam  mortalibus  simpliciter  magis  convenit, 
quam  venialibus;  secundo,  quia  si  peecatum 
mortale  remissum  est  quoad  culpam,  et  ma- 
net  quoad  reatum  pcense,  illius  remissio  pos- 
tulanda  est,  ut  ostendimus.  Si  vero  non  est 
remissa  culpa  mortalis,  indigemus  divinagra- 
tia  ad  veniam  ejus  obtinendam  ;  ergo  hanc 
etiam  postulare  debemus.  Tertio,  quia  hsec 
oratio  frequens  est  in  Scriptura,  et  quod  in- 
terdum  impetret,  ostendunt  illa  verba  Christi : 
Omne  debitum  dimisi  tibi ,  quoniam  rogasti 
me,  Matthsei  18.  ubi  id  notat  Chrysostomus, 
qui  etiam,  Matthsei  sexto,  in  Imperfect. ,  ex 
hac  petitione  colligit,  posse  obtineri  a  Deo 
remissionem  peccatorum,  contra   Novatum. 


250  LIB.  III.  DE  0RATI0NE 

Quando  ergo  Patres  ex  hac  petitione  colli- 
gunt  esse  aliqua  peccata  venialia,  non  incle  id 
colligunt,  quod  tantum  remissio  venialium  in 
eapetatur,  sedexeoquad  heecpetitio  tamjus- 
tis  quam  peccatoribus  convenit,  et  ab  utrisque 
quotidie  recitanda  est ;  ergo  signum  est  esse 
in  justis  quotidiana  peccata  (ut  sic  dicam) 
quae  justitiam  non  tollunt,  et  ideo  venialia 
dicuntur,  de  quibus  dictum  est :  Septies  in 
die  caditjustus,  Proverb.  24;  et:  Nonestjus- 
tus  qui  nonpeccet,  Ecclesiast.  7,  et  3  Reg.  8. 

26.  Quomodo  gratia  etiam  hic  petatur.  — 
Ad  tertiam  interrogationem  breviter  respon- 
deo,  quatenus  per  haec  verba  postulatur  re- 
missio  culpse  mortalis,  sensum  esse,  quod 
petatur  gratia,  qua  homo  se  disponat  ad  ta- 
lem  remissionem  obtinendam  ;  nam  petere 
vel  sperare  a  Deo  remissionem  culpse  sine 
congruenti  dispositione,  praesumptuosum  es- 
set.  Hoc  autem  modo  convenienter  petitur 
talis  remissio,  tum  quia,  posita  dispositione, 
infallibiliter  sequitur  remissio  ;  tum  etiam 
quia  ipsamet  elargitio  auxilii  ad  habendam 
talem  dispositionem,  est  qusedam  inchoata 
remissio  peccati  mortalis,  nam  homo  ratione 
peccati  erat  indignustali  auxilio.  Prseterea  de 
remissione  pcense  debitse  propter  culpam  jam 
remissam  dicietiampotest,  postulariauxilium 
ad  satisfaciendum  pro  illa,  et  ita  obtinendam 
remissionem  ejus.  Deinde,  si  is  qui  orat  jus- 
tus  sit,  exvi  talis  orationis  consequitur  remis- 
sionem  alicujus  pcenee,  quia  ipsamet  oratio 
opus  satisfactorium  est  ,  et  probabile  est 
illam  orationem,  qua  directe  postulatur  heec 
remissio,  c&teris  paribus,  magis  satisfacere, 
quia  est  ad  illum.  effectum  magis  proportio- 
nata,  propter  affectum  ex  quo  nascitur.  Pro- 
babile  item  est  petitionem  factam  propriis 
verbis  Ghristi  ad  majorem  quamdam  satisfac- 
tionem  acceptari.  An  vero  illapetitio  extendi 
possit  ad  impetrandam  simpliciter  remissio- 
nemtotius  poensedebita?,  ex  mera  liberalitate 
Dei,  ultra  condignam  satisfactionemperipsam 
orationem,  vel  aliudopus,  controverti  potest. 
Sed  hoc  in  materiade  Satisfactione  tractatum 
est,  ubi  negativa  pars  probata  est. 

27.  Dubitatio  proponitur  et  solvitur.  —  Du- 
bitari  etiam  potest,  an  ex  peculiari  institu- 
tione  Christi  habeat  haec  petitio  his  verbis 
facta,  privilegium  remittendi  quasi  ex  opere 
operato  totam  pcenam  ,  vel  aliquam  ejus 
partem  ?  Breviter  tarnen  respondendum  est, 
neminem  posse  hoc  cum  fundamento  af- 
firmare  ;  aliud  est  enim,  quod  verba  illa  prop- 
ter  circumstantiam  moraiem  cujusdam  rela- 


VOCALI  1N  COMMUNL 

tionis  ad  Christum  reddant  petitionem  dignio- 
rem,  ac  subinde  aptiorem  ad  salisfaciendum, 
quod  paulo  ante  sub  probabilitate  affirmavi- 
mus,  quia  hoc  sequitur  ex  natura  rei,  mora- 
liter  spectata.Aliud  vero  est,  quod  ultrahunc 
totum  valorem  operis  fiat  aliqua  remissio, 
quasi  ex  opere  operato,  quia  hoc  pendet  ex 
privilegio,  et  voluntaria  concessione  Christi 
Domini,  quae  non  potest  nobis  innotescere 
nisi  per  revelationem,  quae  de  hocfacta  non 
est. 

28.  An  hcec  oratio  faciat  remissionem  pec- 
cati  venialis  ?  —  De  veniali  autem  culpa,  si 
conjuncta  sit  cum  mortali,  eadem  ratio  quee 
de  mortali  erit,  quia  non  potest  sine  hac  re- 
mitti  :  si  vero  sit  in  homine  justo,  dubitari 
potest  an  heec  oratio  non  solum  postulet  re- 
missionem  culpse  venialis,  sed  etiam  faciat. 
Nam  hic  effectus  solet  huic  orationi  tiibui 
ex  Augustino,  et  aliis  Patribus.  Sed  hoc  dis- 
putavi  in  ^tom.,  disp.  42,  sect.  2.  Unde  bre- 
viter  dico,  non  habere  hanc  orationem  pe- 
culiarem  efficaciam  quasi  ex  opere  operato, 
quia,  ut  dixi,  neque  de  tali  institutione  Christi 
constat,  neque  etiam  Ecclesia  contulit  hanc 
vim ;  quia  nullibi  etiam  hoc  cautum  est,  ut 
ibidem  ostendi.  Imo  pro  remissione  culpse 
fortasse  excedit  ille  modus  ecclesiasticam  po- 
testatem,  ut  in  materia  de  Indulgentiis  trac- 
tavi.  Ipsa  vero  petitio,  ut  petitio  est,  non  ali- 
ter  impetrat  remissionem  culpae  etiam  venia- 
lis,  nisimedia  dispositione  apta  adillumeffec- 
tum.  Considerari  autem  potest  affectus  ex 
quo  talis  oratio  fit,  nam  si  ille  sit  aliquo  modo 
contrarius  culpa?  veniali,  ut  est  affectus  ca- 
rendi  illa,  illemet  erit  apta  dispositio  ad  ob- 
tinendam  remissionem  talis  eulpse  :  et  ita  in- 
telligi  potest  quod  Augustinus  ait,  hanc  ora- 
tionem  quotidie  dici  in  remedium  pecca- 
torum  venialium ;  nam  si  ex  convenienti 
affectu  fiat,  est  apta  dispositio  ad  remissio- 
nem  talium  culparum,  et  per  ipsam  impetra- 
mus  remissionem  pcenae.  Et  fortasse  ideo  dixit 
Augustin.,  lib.  50  Homiliar.,  in  decima,  cum 
hsec  verba  hujus  orationis  dicimus,  tundi 
simul  pectora,  quia  cum  hac  petitione  dolor 
aliquis  de  peccatis  conjungendus  est,,  quem 
tunsio  pectoris  indicat. 

29.  Hcec  oratio  debet  ab  omnibus  justis  via- 
toribus  fieri.  —  Occurritur  objectioni.  ■■ —  Ad 
quartam  interrogationem,  quod  ad  justos  at- 
tinet,  dicimusab  omnibusviatoribusdici  posse 
et  debere  vere,  et  ex  animo,  etper  respectum 
ad  propriarn  personam  ;  ita  enim  docuit 
Concilium  Milevit.,  canon.  7  et  8,   et  Africa- 


CAP.  VIII.  DE  ORATIONE  DOMINICA. 


25'l 


num,  canon.  83 ;  et  fundamentum  sumitur, 
quia  omnes  sumus  peccatores,  et  egemus 
gratia  Dei,  ut  notarnnt  Cyprianus,  et  Gre- 
gorius  Nyssenus,  et  Augustinus,  de  Sancta 
Virgine,  capit.  48,  et  seepe  alibi  :  et  sumi- 
tur  ex  testimoniis  Scripturoe  supra  adduc- 
tis,  et  aliis,  quoe  tradi  solent  latius  in  ma- 
teria  de  Gratia.  Neque  liinc  licet  inferre  nun- 
quam  contingere,  justum  pro  aliquo  instanti, 
vel  brevi  tempore  hujus  vitse  esse  liberum  ab 
omni  culpa  et  reatu  pcenre  ;  nam  hoc  falsum 
est :  potest  enim  quis  justificari  cum  tanto 
dolore,  ut  omnis  culpa?  et  totiuspcenae  remis- 
sionem  simul  obtineat.  Et  prsesertim  quia  po- 
testsimul  indulgentiam  plenariam  lucrari  :  et 
facilius  hoc  potest  accidere  in  homine  justo, 
qui  diu  per  magna  merita  magis  ac  magisjus- 
tificatus  est ;  hic  enim  per  unam  confessionem 
magno  dolore  factam,  velper  sacrificium  ma- 
gno  fervore  oblatum,  potest  saepe  plene  ex- 
piari  ab  omni  reatu  pcense.  Quid  ergo  si  statim 
oret :  Dimitte  nobis  debita  nostra?  Respondeo 
etiam  seipsum  includere  inter  peceatores  pro 
quibus  orat,  quia  vere  peccatorem  se  agnos- 
cit,  et  hsec  est  mens  Conciliorum.  Nec  vero 
tunc  frustra  sic  orat,  tum  quia  semper  formi- 
dare  potestan  plene  justificatusfuerit,  Eccles. 
o  et  9,  et2  ad  Cor.  4  ;  tum  etiam  quia  non  pro 
se  tantum,  sed  pro  omnibuspeccatoribusorat, 
qui  tali  remissione  indigere  possunt ;  tum  de- 
nique  quia  praeter  reatum  pcenee  certa  lege 
taxatum  pro  peccato,  qui  etiam  certa  lege 
remittiturper  condignam  satisfactionem,  pos- 
sunt  relinqui  ex  peccato  aliquse  pcenalitates, 
non  solum  corporales,  seu  temporales  hujus 
vitse,  ut  fuit  in  David  mors  filii,  vel  populi 
pestis,  2  Reg.  12  et  24,  sed  etiam  spirituales, 
ut  est  denegatio  spiritualis  consolationis,, 
vel  favoris,  vel  uberioris  auxilii,  quee  poenali- 
tates  non  semper  remittuntur,  etiamsi  pec- 
catum  sit  plane  remissum  quoad  culpam,  et 
poenam  purgatorii ;  etideo  semper  potest  peti 
peccatorum  remissio,utDeus  omnino  illorum 
obliviscatur,  et  ne  illorum  occasione  bonum 
aliquod  vel  auxilium  nobis  deneget. 

30.  Debet  etiam  fieri  a  peccatore. — An  pro- 
ximi  osor  kanc  orationem  dicens  mentiatur.  — 
Ad  alteram  partem  illius  interrogationis,  quae 
ad  peccatores  spectat,  respondetur  ita  posse 
peccatorem  hsec  verba  proferre,  sicut  potest 
ad  Deum  orare,  de  quo  in  1  libr.  dictum  est. 
Raque  si  obstinatus  in  peccato,  vel  in  eo  vo- 
luntarie  permanens,  postulet  sibi  remitti  pec- 
catum,  non  obstante  illa  dispositione,  et  per- 
severando   in  illa ,  preesumptnose   orat ,   et 


contra  Christi  intentionem,  et  ideo  graviter 
peccat;  si  autem  homo  obduratus  ca  verba 
proferat  anirao  petendi  a  Deo  dispositionem, 
et  ut  emolliat  cor  suum,  bene  orat,  et  fieri 
potest  ut  interdum  exaudiatur,  ut  dicto  loco 
ostendi.  Nam  qui  sic  orat,  jam  habet  a  Deo 
aliquod  desiderium  se  disponendi  ad  remis- 
sionem  peccati,  et  ideo  non  male  vel  infruc- 
tuose  petit,  ut  Deus  illum  promoveat.  Et  hoec 
eadem  responsio  locum  habet,  etiamsi  pec- 
catum  illud  in  quo  homo  perseverat,  sit  odium 
inimicorum  ,  vel  non  remittere  injurias  , 
quando  quis  tenetur,  nam  eadem  ratio  inter- 
cedit.  Neque  mentitur  qui  sic  orat,  eo  quod 
dicat :  Sicut  nos  dimittimus  debitoribus  nos- 
tris,  quia  non  dicit,  sicut  ego  dimitto,  sed, 
sicut  nos  dimittimus,  quod  debet  referri  ad 
Ecclesiam ,  ut  explicuit  S.  Thomas,  2.  2,  q. 
83,  art.  16,  ad  3;  vel,  si  referantur  ad  priva- 
tam  personam  orantem,  non  in  eo  sensu  ac- 
cipienda  sunt,  ut  orans  affirmet  se  jam  remi- 
sisse  injurias,  sed  ut  dicant  debitum  remit- 
tendi,  et  conditionem  necessariam  ut  a  Deo 
peccatorum  remissionem  obtineat;  et  ideo 
licet  nondum  sit  ex  parte  ejus  posita  heec 
conditio,  proponi  nihilominus  potest  absque 
mendacio,  quia  saltem  debet  optare  illam,  et> 
obtinere  simul  auxilium  ad  habendam  volun- 
tatem  remittendi  injurias,  qua  se  disponat  ad 
suorum  peccatorum  veniam  obtinendam.  Non 
quod  hsec  voluntas,  seu  remissio  sufficiat,  ut 
quidam  hseretici  dixerunt,  sed  quia  sine  illa 
non  potest  haberi  vera  pcenitentia  de  pecca- 
tis,  ut  recte  notavit  Aug.,  21  de  Civit.,  c.  22 
et  17.  TJnde  immerito  quidam  alii  dicebant 
eum,  qui  non  remittit  injurias,  debere  hsec 
verba  dimittere^,  quando  hanc  orationem  pro- 
fert,  ut  sumitur  ex  Cassian.,  collat.  9,  cap. 
22;  hoc  enim  superstitiosum  erat,  ut  ipse  be- 
ne  notat,  nam  si  homo  habeat  saltem  deside- 
rium  obtinendi  gratiam  ad  remittendas  inju- 
rias,  non  male^,  vel  sine  fructu  illa  verba  pro- 
fert ;  si  vero  neque  iilud  desiderium  habet, 
male  petit  sibi  remitti  peccata. 

31.  Quomodo  injuria  dimittenda. —  Hic  vero 
occurrebat  inquirendum,  quomodo  teneamur 
nos  dimittere  debita,  ut  hanc  conditionem 
impleamus ;  sed  hoc  in  materia  de  charitate 
tractandum  est.  Hic  solum  est  consulendum 
oranti,  ut  si  efficaciter  impetrare  vult,  non 
solum  faciat  in  hoc  negotio,  quod  ex  rigoroso 
prsecepto  tenetur,  sed  etiam  quod  fuerit  ex 
consilio ;  nam  quo  hberalior  fuerit  in  remit- 
tendispropriis  injuriis^  eo  Deum  liberaliorem 
erga  se  experietur.  Quamvis  enim   actio  vel 


252  LIB.  III.  DE  ORATIONE 

misericordia  nostra  non  sit  regula  divinaa  mi- 
sericordise,  sed  conditio,  ut  recte  adnolavit  et 
explicavit  Maldonat.,  Matth.  6,  et  conditio  in 
rigore  necessaria  tantum  sit  illa  remissio, 
quee  est  in  prsecepto,  nihilominus  cum  impe- 
tratio  non  sit  necessaria,  etiam  posita  hac 
conditione,  sed  aliis  modis  impediri  possit, 
optimum  consilium  est,  perfectissime  implere 
hanc  conditionem,  quoad  fieri  possit,  ut  ma- 
jori  fiducia  orare  possimus. 

32.  Sextapetitio  de  quibus  tentationilus  in- 
telligenda  sit. — Sexta  petitio  est:  Etnenosin- 
ducas  in  tentationem.  In  quibus  verbis  certum 
est  sermonem  esse  de  tentatione  quae  ad  pec- 
candum  inducit,  non  de  tentatione  qua  Deus 
bonos  probat,  sicut  tentavit  Abraham,  Genes. 
22.Namilla  tentatio,  quae  est  a  De^  bona  est, 
et  ideo  petere  non  debemus  ne  in  nobis  fiat; 
unde  potius  orabat  David:  Proba  me,  Domine, 
et  tenta  me,  Psalm.  25.  Altera  vero  tentatio, 
quae  ad  malum  inducit,  merito  formidatur : 
de  illa  ergo  intelligenda  est  haec  petitio.,  ut 
Patres  exponunt.  Et  singulariter  Hieron.,  Dia- 
log.  3  contra  Pelag. ;  August.,  Epist.  94,  qui 
merito  refutant  Pclagium;  ille  enim  dicebat 
per  tentationem  hic  solum  intelligi  fortuitas 
occasiones  nialorum,  quas  nos  praevenire  aut 
vitare  non  possumus ;  nam  proprias  occasio- 
nes  inducentes  ad  peccandum  dicebat  posse 
vinci  a  nobis  nostro  arbitrio,  et  ideo  non  esse 
necessariam  orationem.  Sed  constat  aperte, 
Christum  loqui  de  tentatione  peccati.  tum  ex 
proprietate  vocis,  tum  excontextu,  tum  etiam 
ex  consonantia  aliorum  verborum  Christi , 
Matth.  26:  Vigilate,  et  orate,  ut  non  inlretis 
in  tentationem, .  Dices:  hoc  modo  Deus  inten- 
tator  malorum  est,  Jacob.  1  ;  quomodo  a 
Deo  petimus  ne  nos  inducat  in  tentationem; 
vel,  ut  alia  littera  habet,  et  ne  nos  inferas? 
Respondetur,  quia  nec  daemon  nos  ad  malum 
inducere  valet,  nec  nos  illi  consentire,  nisi 
Deo  permittente,  possumus,  ideo  a  Deo  peti- 
mus  ne  hoc  in  nobis  vel  a  nobis  fieri  permit- 
tat ;  hunc  enim  sensum  habent  illa  verba, 
juxta  usitatum  loquendi  modum  Scripturse, 
quem  in  lib.  2  de  Auxiliis,  cap.  3,  4  et  5,  late 
declaravimus. 

33.  An  solum  Jiic  petamus  ne  vincamur  ten- 
tatione  ?  —  Ratio  conclusionis  pro  parte  nega- 
tiva.  —  Dubium  autem  est  quid  his  verbis  pe- 
tamus,  an  solum  ne  nos  permittat  consentire 
tentationi,  vel  etiam  ne  nos  permittat  tentari. 
Nam  D.  Thomas,  d.  83,  art.  9,  expresse  dixit: 
Per  quod  non  petimus  ut  non  tentemur ,  sed 
ut  a  tentatione  non  rincamur,  qnod  est  in  ten- 


VOCALI  IN  COMMUNI. 

tationem  induci.  Estque  expositio  satis  com- 
munis  inter  Patres,  ut  patet  cx  Cyrillo,  Hila- 
rio,  Augustino,  Ambrosio,  et  Ca^siano,  locis 
supra  citatis.  Et  ratio  esse  potest,  quia  ten- 
tari  non  est  malum,  imo  potest  esse  utile,  si 
gratia  protegit,  ne  tentatione  cadamus,  juxta 
illud  Jacob.  1 :  Beatus  vir  qui  suffert  tentatio- 
nem.  Unde  Chrysost.,  Homil.  20  in  Matth.  : 
Docet  ( inquit )  non  quidem  nos  recusare  certa- 
mina,  sed  in  ea  audacius  non  insilire.  Atque 
ita  Patres  colligunt  ex  hac  petitione  necessi- 
tatem  gratise  ad  vincendas  tentationes,  ut  pa- 
tet  ex  Cypriano  supra,  et  ex  Augustino  fre- 
quenter  contra  Pelagium.  Nihilominus  alii 
putant  utrumque  peti,  quod  sentiuntTertull., 
Gregor.  Nyssen.,  Chrysost.  Et  in  hanc  partem 
inclinant  magis  moderni  expositores ,  quia 
licet  tentari  non  sit  malum,  est  tamen  peri- 
culosum,  etideo  a  nobis  cavendum,  quantum 
in  nobis  est,  propter  nostram  infirmitatem, 
et  ideo  merito  cupimus,  et  petimus  etiam  non 
tentari.  Credendum  est  autem  Christum  vo- 
luisse,  ut  per  haec  verba  petamus  quicquid 
sancte  petere  possumus,  si  per  illa  verba  po- 
test  proprie  significari;  at  totum  hoc  proprie 
significatur  per  illa  verba,  quia  non  solum 
dicimur  induci  in  tentationem,  cum  vincimur, 
sed  etiam  cum  pugnare  cogimur.  Confirmatur 
hoc  ex  verbis  Christi,  Matth.  26  :  Spiritus 
promptus  est,  caro  autem.  infirma.  Quibus  con- 
sonat  Cyprianus  supra,  dicens  per  hanc  peti- 
tionem  admoneri  nos  infirmitatis  et  imbecil- 
litatis  nostree ;  ergo  hanc  cognoscentes  infir- 
mitatem,  non  solum  petere  debemus  ut  non 
vincamur,  sed  etiam  ut  non  tentemur. 

34.  Auctoris  sententia. —  Ego  vero,  licet 
dissensio  magis  sit  in  verbis  quam  in  re,  in 
priorem  sententiam  inclino:primo,  quia  nun- 
quam  tentari,  vel  est  impossibile  ,  vel  praeter 
legem  ordinariam  Dei;  nam  si  sit  sermo  de 
interna  tentatione  et  humana,  hsec  non  potest 
auferri,  nisi  auferatur  fomes,  quod  est  proe- 
terlegem  ordinariam;  similiternunquam  ten- 
tari  a  d8emone,quasimiraculosumesset :  ergo 
nonidpetimusperilla  verba;  ergo  cum  abso- 
lutus  sit  sermo  de  tentatione,  nonpotest  com- 
mode  mtelligi  de  carentia  tentationis.  Secun- 
do,  sicut  tentari  periculosum  est,  ita  potest 
esse  fructuosum  juxta  illud :  Virtus  infirmi- 
tate  perficitur.  Ergo  neutrum  simpliciter  est 
petendum,  scilicet,  tentari,  aut  non  tentari ; 
ergo  hic  non  est  sensus  hujus  petitionis.  Ter- 
tio,  quia  alias  non  parumenervaretur  hoctes- 
timonium  contra  Pelagianos  :  nam  si  petimus 
non  tentari,  jam  petimus  id  quod  non  est  in 


CAP.  VIII.  DE  ORATIONE  DOMINICA. 


253 


nostra  potestate,  quod  Pelagiani  contcndc- 
bant;  et  ita  dicercpossunt  lioc  modo  salis- 
factum  iri  huic  orationi,  quia  licet  per  nos 
possimus  (ut  aiebant)  vincere  tentalionem, 
nihilominus,  propter  periculum,  bonum  est 
non  tentari,  et  id  peti^  cum  hoc  non  pen- 
deat  ex  nostro  libero  arbitrio.  Gum  ergo  Pa- 
tres  hoc  testimonium  urgent  contra  Pela- 
gium,  docent  nos  petere  ne  tentationi  suc- 
cumhamus.  Etper  hoc  aiunt  maxime  nos  ad- 
moneri  infirmitatis  nostrae,  quia  licet  simus 
liberij,  vincimur  tentatione ,  nisi  gratia  ad- 
juvemur. 

35.  Petlmus  ne  in  tentationem  incidamus. — 
Dico  ergo  postulare  ne  in  noxiam  tentationem 
incidamus ;  nam,  ut  dixi,  hae  posteriores  pe- 
titiones  sunt  de  malo  cavendo ;  talis  autem 
tentatio  grave  malum  est ;  quae  vero  non  est 
noxia ,  potius  habet  rationem  boni.  Dicitur 
autem  tentatio  noxia,  quaa  nos  est  superatu- 
ra  ;  de  tali  autem  verum  est  postulare  nos, 
tum  ne  illa  vincamur,  tum  etiam  ne  illam  pa- 
tiamur:  tamen  si  quis  consideret,  haec  duo 
respectu  ejusdemtentationis  in  idem  recidunt; 
nam  quitali  tentalione  impugnatur,  vincitur, 
alioqui  noxia  non  est ;  supponebatur  autem 
futura  noxia  in  praescientia  Dei ;  ergo  quia 
credimus  ipsum  optime  nosse  quae  tentatio 
futura  sit  noxia,  ideo  petimus  ut  nos  in  iilam 
non  inducat.  Et  itaoptime  declaraturproprie- 
tas  hujus  verbi  ;  tunc  enim  maxime  tribui  so- 
let  Deo  id  quod  permittit,  ac  si  faceret,  quan- 
do  exccrtapraescientia,  et  non  obstante  malo 
prseviso,  iilud  permiltit. 

36.  An  septima petitio  sit  ab  aliis  distincta. — 
Atque  ex  dictis  constat,  omnes  has  petitiones 
explicatas  distinctas  esse,  ac  subinde  nullam 
esse  posse  quaestionem  de  numero  senariope- 
titionum.  De  septima  vero,  quse  his  verbis 
proponitur :  Sedlibera  nos  a  malo,  potest  esse 
nonnulla  dubitatio.  Primo,  quia  Lucas  illam 
omisit;  secundo,  quia  per  malum  ibi  non  vi- 
detur  intelligi,  nisi  peccatum;  nam  malum 
pcenae  non  est  simpliciter  malum,  neque  ca- 
rentiaejus  tam  absolute  postulanda  est;  libe- 
ratio  autem  a  peccato  sufficienter  per  duas 
posteriorespostulata  est;  tertiofacit,  quianon 
dicitur,  et libera ;  sed  dictum  est,  sedlibera; 
per  quam  particulam  adversativam  indicatur, 
haec  verba  non  continere  diversam  petitio- 
nem,  sed  explicationem  preecedentis.  Nihiio- 
minus  communis  sensusDoctorum  est,haspe- 
titiones  septem  esse,  et  consequenter  hanc 
ultimam  esse  distinctam  a  praecedenti.  Haec 
fuit  sententia  August.,    in  Enchir.,    c.  115,  et 


Jih.  2  de  Scrm.  Domini  in  Monte,  cap.  9, 10  et 
11,  quam  secuti  sunt  Beda,  Ausclm.,  Ilupcrt., 
S.  Thomas,  ct  ceeteri  Theologi,  et  Bonav.  in 
libr.  7  de  Proces.  Relig.,  cap.  A,  et  in  lib.  de 
Myslica  Theologia,  cap.  2,  p.  2,  et  in  Opusc. 
circa  orationem  Dominicam,  tom.  2,  et  Hugo 
Victor.,  lib.  2  Allegor.  in  Matth.  6. 

37.  A  quo  maloliberari  postulemus. —  Pri- 
ma  sententia. —  Secunda.  — Terlia.  —  Quarta. 

—  Hac  ergo  sententia  tanquam  veriori  suppo- 
sita,  variae  sunt  expositiones,  quod  sit  iilud 
malum,  a  quo  liberari  postulamus.  Primo, 
Tertullianus  daemonem  intelligit,  quod  etiam 
indicant  Chrys.,  Euthym.,  et  alii  in  Matth.  ; 
Ambr.  et  Cassian.  supra,  estque  probabile, 
quanquam  hoc  modo  parum  erit  diversa  haec 
petitio  a  praecedenti,  nam  liberari  a  daemone 
et  a  tentatione  ejus  vix  differunt.  Secundo, 
Aug.  supra,  per  malum  intelligit  peccatum, 
significatque  Chrys.,  Hom.  14  Imperfecti.  Sic 
autem  ad  distinguendas  petitiones,  oportet 
dicere  in  sexta  peti  ne  tentari  permittamur, 
in  hac  vero,  ut  si  tentari  permittimur,  a  malo 
illius,  id  est,  a  consensu  ihius  liberemur.  Hoc 
autem  modo  parva  est  distinctio.  Tertio,  Bo- 
nav.,  in  primo  loco  supra  citato,  exponit  de 
malo  damnationis  aeternae.  At  hoc  satis  vide- 
batur  postulatum,  et  petendo  ut  peccata  com- 
missa  remittantur,  et  ut  in  nova  non  incida- 
mus.  Quarto,  D.  Thomas,  in  d.  art.  9,  dicit  hoc 
malum  esse  poenalitatem  praesentem,  quae  im- 
pedit  sufficienliam  hujus  vitae  ;  et  favet  Cy- 
prianus,  qui  universe  intelligit  liberationem 
ab  omni  malo ;  id  enim  videtur  intelligendum 
de  pcenalitatibus  hujus  vitffi,  ut  haecpetitio  sit 
diversa  a  praecedenti.  Petimus  autem  liberari 
ab  his  malis,  non  solum  quatenus  ad  pecca- 
tum  inducunt,  sed  etiam  ut  majus  bonum, 
majoremque  cum  Deo  conjunctionem  impe- 
diunt.  Atque  ita  dixit  Bonaventura,  in  exposi- 
tione  hujus  orationis,  in  quinta  petitione  pos- 
tulari  iiberationem  a  malis  praeteritis,  in  sexta 
a  futuris,  in  hac  vero  ab  omnibus  praesentibus 
malis,  quae  nos  vexant.  Quod  videtur  sum- 
psisse  ex  verbis  Ecclesiae  ,  quae  dicit  sacer- 
dos  in  missa  post  expletam  hanc  orationem  : 
Libera  nos,  qua-sumus ,  Domine,  ab  omnibus 
malis,  prcesentihis,  prceteritis,  et  futuris,  etc. 

38.  A  vitce  hujus  malis  liberari  petimus. 

—  Unde  probabilius  est  per  haec  verba  etiam 
postulari  liberationem  ab  omnibus  tempora- 
libus  incornmodiS;  peste,  fame  ,  bello,  et  si- 
milibus;  oportuit  enim  ut  Christus  etiam  nos 
doceret  a  Deo  esse  sperandam  et  petendam 
liberationem  ab  omnibus  his  malis,  quia  ipse 


254  LIB.  III.  DE  ORATIONE 

solus  potest  nos  liberare ,  et  rogatus  facit, 
quando  expedit  nobis ;  hsec  enim  conditio  per 
se  est  inclusa  in  petitione  ,  et  ideo  expli- 
cari  non  oportuit.  Atque  ita  non  est  incon- 
veniens,  imo  per  se  maxime  decens,  ut  sicut 
in  hac  oratione  prius  petimus  a  Deo  bona 
spiritualia,  et  postea  liberationem  ab  spiri- 
tualibus  malis,  ita  etiam  postquam  petivi- 
mus  necessaria  bona  bujus  vitae,  petamus  si- 
militer  liberationem  a  contrariis  malis.  Ne- 
que  etiam  obstat  quod  Lucas  banc  petitio- 
nem  prsetermiserit,  nam  etiam  omisit  tertiam, 
licet  sit  distincta  a  duabus  primis. 

39.  Oojectioni  satisfit. — Evangelistw  ver- 
ba  in  concordiam  reducuntur .  —  Quamvis  er- 
go  hse  petitiones  explicite  facise  distinctse  sint, 
virtute  qusedam  in  aliis  continentur,  et  ideo 
sine  incommodo  aliquse  omitti  potuerunt,  ut 
notavit  August.  in  Ench.,  c.  115;  ex  narra- 
tione  autem  Matthaei  certum  est,  omnes  fuisse 
a  Christo  expresse  traditas.  Fieri  vero  potuit 
ut  bis  fuerit  a  Christo  Domino  haec  doctrina 
tradita,  semel  juxta  narrationem  Matthsei,  et 
iterum  juxta  Lucse;  neque  enim  oportuit  ea- 
dem  semper  seque  expresse  et  seque  tradi, 
quod  placuit  Ruperto  ,  estque  probabile. 
Quamvis  autem  ponamus  semel  tantum  eam 
tradidisse,  credendum  est  eam  simul,  seu  in 
eadem  concione ,  et  quasi  uno  contextu  do- 
cuisse ;  alioqui  fuisset  hsec  forma  non  imme- 
diate  ,  et  integre  a  Christo  composita,  sed  ab 
Evangelista  Matthseo  ex  variis  concionibus 
concinnata,  quod  dici  non  potest.  Neque  pro- 
pterea  Lucas  reprehendi  potest,  eo  quod  ali- 
quas  particulas  omiserit,  quia  neque  illas  ex- 
clusit,  seu  additas  fuisse  negavit,  nec  teneba- 
tur  omnia  integre  referre.  Et  fortasse  non  si- 
ne  mysterio  et  fructu  id  fecit,  vel  ut  docere- 
mur  recogitare  et  intelligere  quid  singulee 
petitiones  virtute  contineant,  et  quam  conne- 
xionem  inter  se  habeant,  ut  Auguslinus  indi- 
cavit;  vel  ut  disceremus  hanc  orationem  ma- 
gis  nobis  esse  datam  propter  docendas  res, 
quas  petere  debemus,  quam  propter  verba, 
ut  Beda  in  Matthseum  significavit 

40.  Particula  Amen  quid  significet.  — Pri- 
mus  modus  explicandi  an  hcec  oratio  dicatur 
in  persona  Ecclesice.  —  Tandem  addit  Mat- 
thseus,  Christum  Dominum  conclusisse  hanc 
orationem  illa  particula  Amen,  de  qua  non- 
nulla  tetigi  in  3  tomo  tertise  p. ,  disp.  83, 
sect.  1,  ubi  dixi,  licet  alias  significationes  ha- 
beat,  tamen  cum  in  fine  orationis  additur,  si- 
gnificare  consensionem  et  affectum  ad  ora- 
tionem  factam,  quam  significationem  inter- 


VOCALI  IN  COMMUNI. 

pretantur  Patres,  quos  ibi  retuli,  per  hoc  ver- 
bum  fiat.  In  hoc  ergo  sensu  in  preesenti  su- 
mitur.  Hinc  vero  cogitare  potest  aliquis,  hanc 
orationem  per  se,  et  ex  vi  suse  institutionis 
dicendam  esse  a  pluribus,  ab  uno  in  persona 
aliorum  ,  qui  in  fine  assentiunt ,  dicendo 
Amen  :  hic  est  ecclesiasticus  usus  illius  par- 
ticuhe,  ut  sumitur  ex  Paulo,  1  ad  Cor.  14. 
Unde  etiam  cogitari  potest,  orationem  illam 
non  dici  a  fidelibus  in  persona  propria,  sed 
in  persona  Ecclesise  ;  quod  etiam  videtur  di- 
cere  D.  Thomas  2.  2,  q.  83,  art.  16,  ad  3; 
neutrum  tamen  verum  est,  in  illo  sensu  intel- 
lecta  illa  particula,  neque  ex  ea  colligitur. 
Duobus  ergo  modis  intelligi  potest  quod  ora- 
tio  illa  dicatur  in  persona  Ecclesise,  objective 
scilicet  vel  subjective  (ut  ita  brevitatis  causa 
dicam);  objective  appello  ,  quia  fieri  debet 
pro  tota  Ecclesia;  et  hoc  est  verum,  et  hoc 
modo  vocatur  a  Cypriano  hsec  oratio  non  pri- 
vata ,  sed  publica ;  et  hoc  solum  intendit  D. 
Thornas,  ut  art.  7,  ad  lj  clare  explicuerat. 
Hoc  tamen  non  obstat,  quominus  hsec  oratio 
ab  unoquoque  fideli  in  propria  persona  dica- 
tur,  quia  singuli  debemus  pro  omnibus 
orare. 

41.  Altero  ergo  modo  intelligi  potest,  ut 
hsec  oratio  proferatur  in  persona  Ecclesise, 
quasi  reprsesentative,  et  ministerialiter,  quod 
voco  subjective.  Et  hoc  quidem  potest  esse 
verum,  quando  Ecclesia  ita  instituit,  ut  in 
Missa,  et  in  Canonico  officio.  Non  est  tamen 
verum,  si  intelligitur  id  esse  necessarium, 
aut  esse  ex  institutione  Christi  :  hoc  enim 
nullo  fundamento  nititur.  Quando  enim  Chris- 
tus  dixit,  sic  ergo  vos  orahitis,  ad  singulos  lo- 
cutus  est,  et  ordinarium  modum  orandi  pri- 
vate,  et  in  propria  persona  docuit.  Unde  hsec 
oratio  facta  ab  existente  in  peccato  mortali 
non  magis  habet  ab  Ecclesia  vim  aliquam, 
vel  auctoritatem  impetrandi,  quam  aliae  pri- 
vatse  orationes  ejusdem  peccatoris.  Neque 
aliud  colligitur  exparticula,  Amen:  non  enim 
addita  est,  ut  alter  respondeat,  sed  ut  ipse- 
met  orans  seipsum  excitet,  et  quasi  reflexio- 
ne  quadam  affectum,  ac  desiderium  suum 
omnibus  petitionibus  factis  adjungat. 

CAPUT  IX. 

D£  ALIIS  FORMOLIS  ORAiNDI  AB  ECCLESIA  USITATIS. 

1.  An  oraiio  privaia  possit  fieri  vocaliter 
quacumque  forma.  —  Officium  et  litania?  B. 
Virginis.  —  Quamvis  in  oratione  omnino  pri- 


CAP.  IX.  DE  SALUTATIONE  ANGELICA. 


255 


vata  unusquisque  possit  uli,  absque  culpa, 
quacumque  pia  forraa  orandi,  etiamsi  auc- 
toritate  publica  confccta  non  sit,  dummo- 
do  vel  per  propriam  scientiam,  vel  auctori- 
tatem  sullicientem  et  probabilem  constet  in 
tali  forma  orandi  nibil  vel  sanse  doctrina?  re- 
pugnans,  vel  a  religione  alienum  contineri, 
nihilominus  securius  et  utilius  est  uti  aliqna 
forma  ab  Ecclesia  approbata,  qualis  est  illa 
qnse  babetur  in  ofiicio  Beatee  Marise  Virginis 
a  Pio  V  approbato.  In  quo  non  solum  offi- 
cium  Virginis,  sed  etiam  multa  alia  officia,  et 
orationes  varise  continentur.  Et  idem  est  de 
quibuscumque  precibus  auctoritate  pontifieia 
approbatis  extra  illud  officium,  ut  est  litania 
Virginis  Lauretanee,  quam  Glemens  VIII  ap- 
probavit ,  etiam  probibendo  usum  aliarum  , 
scilicet,  publicum  in  Ecclesia,  nam  privatas 
orationes  non  prohibuit. 

2.  Ralio  affertur.  —  Quas  orationes  Epis- 
copi,  et  superiores  possint  approbare. —  Con- 
stantini  oratio.  —  Ratio  autem  clara  est,  quia 
per  se  malum  non  est  uti  determinata  forma 
vcrborum,  ut  probat  exemplum  Orationis  Do- 
minicaj ,  et  est  per  se  evidens,  quia  in  hoc 
nulla  apparet  deformitas  ,  et  potest  habere 
multas  utilitates,  quales  sunt  scire  quid  pe- 
tendum  sit,  vitare  multiloquium,  exeitare  de- 
votionem,  et  similia,  quas  ex  Patribus  recte 
attigit  Alex.  Alens.,  -4  p.,  q.  26,  memb.  3, 
art.  2,  §  2.  Aliunde  vero  non  est  probibitum 
uti  alia  forma  verborum,  distincta  ab  illa 
quam  Gbristus  tradidit,  ut  supra,  c.  1  hujus 
libri,  ostensum  est;  ergo  privatim  uti  licebit 
forma  orandi  per  privatam  scientiam  satis  co- 
gnita  et  examinata,  publice  vero  forma  ap- 
probata  per  Ecclesiam.  Imo  si  usus  non  sit 
adeo  publicus,  ut  sit  universalis  pro  tota  Ec- 
clesia,  sufficiet  approbatio  Episcopi,  vel  alte- 
rius  legitimi  superioris,  quia  hoc  non  inveni- 
tur  per  canones  prohibitum.  Hic  autem  usus 
tam  est  antiquus,  ut  referat  Euseb.,  lib.  &  de 
Vita  Constantini,  cap.  19,  Constantinum  om- 
nes  milites  suos  induxisse  simul  ad  orandum 
die  Dominica,  eisque  formulam  precandi  de- 
disse,  quam  c.  20  his  verbis  refert :  Te  solum 
Deum  agnoscimus ,  te  regem  profitemur,  te  ad- 
jutorem  invocamus ,  per  te  victorias  consecuti 
sumus ,  per  te  hostes  superavitnus,  abs  te  et 
prcesentem  felicitatem  consecutos  fatemur,  et 
faturam  adepturos  sperarnus ;  tui  omnes  sup- 
plices  sumus;  abs  te  petimus,  ut  Coustantinum 
imperatorem  nostrum  una  cum  piis  ejus  libe- 
ris  guam  diutissime  nobis  salvum  et  victorem 
conserves.  Ad  hunc  ergo  modum,  licitum  per 


se  est  uli  forma  verborum  sufficienter  exa- 
minata  ct  probala,  juxta  exigentiam  loci  et 
personarum.  Quando  vero  usus  est  pro  lota 
Ecclcsia,  universalis  etiam  approbatio  neces- 
saria  est.  Htcc  vero  interdum  esse  potest  per 
universalem  traditionem  et  consensum  ,  in- 
terdum  vero  per  pontificiam  auctoritatem , 
quse  in  priori  etiam  modo  non  deest,  quia  vel 
expresse  vel  tacite  consuetudinem  approbat. 
Ettunc(quod  in  hujusmodi  forma  generali 
maxime  necessarium  est)  non  potest  in  hu- 
jusmodi  orationibus  contingere  perniciosus 
error  in  fide,  vel  in  moribus  Item  de  se  pos- 
sunt  magis  excitare  devotionem  et  fiduciam 
ob  Ecclesise  auctoritatem.  Neque  in  hoc  oc- 
currit  difficultas  alicujus  momeuti. 

3.  Tres  formulce  orandi,  quw  maxime  inusu 
sunt.  —  Solum  ad  hujus  materiae  complemen- 
tum  libet  pauca  notare  de  tribus  formulis 
orandi,  quse  maxime  sunt  in  usu  Christiano- 
rum  omnium  in  suis  privatis  orationibus  pra?- 
ter  Orationem  Dominicam,  quae  sunt  Salutatio 
Angelica,  ad  quam  spectat  recitatio  rosarii ; 
antiphona  ejusdem  Virginis ,  quse  incipit 
Salve  Regina.  Tertio  loco  in  rudimentis  fidei 
solet  poni  Symbolum  ApostolOrum,  sed  illud 
non  continet  formam  orandi,  sed  confitendi 
fidem,  et  ideo  in  materia  de  Fide  potius  trac- 
tandum  est.  Tertio  ergo  loco  nos  ponimus 
Litanias  Virginis  ac  Sanctorum.  De  his  ergo 
pauca  dicimus  propter  heereticorum  importu- 
nitatem.  Csetera  vero  officia,  vel  orationes, 
aut  ritus  precandi,  quee  habentur  in  dicto  of- 
ficio  Pii  V,  sumpta  fere  sunt  ex  officio  cano- 
nico  Ecclesise,  et  eamdem  cum  illo  propor- 
tionem  servant  in  psalmis,  hymnis,  canticis, 
lectionibus,  antiphonis,  versibus,  et  orationi- 
bus ;  et  ideo  nihil  bic  dicere  oportet,  nam 
quse  libro  sequenti  dixerimus  de  officio  cano- 
nico,  caeteris  similibus  precationibus  erunt 
communia. 

4.  De  Salutatione  Angelica.  —  Salutatio 
Angelica  duabus  partibus  constat.  —  Cur  an- 
gelus  in  salutatione  Maria?  nomen  omisit. — 
Duabus  partibus  haec  oratio  constat,  scilicet 
salutatione  aclaudatione  Beatissimse  Virginis, 
et  petitione  ad  eamdem  proxime  facta,  quce 
in  Deum  tandem  refundatur,  in  quo  genere 
compositionis  heec  oratioDominicamimitatur, 
quod  ad  illius  laudem  et  commendationem 
spectat.  Prior  pars  tota  ex  Scriptura  sumpta 
est,  nam  illa  verba  :  Ave  gratia  plena,  Domi- 
nus  tecum,  Angeli  sunt  Virginem  salutantis 
apud  Lucam ;  nomen  autem  Maria,  licet  in 
ista  salutatione  ab  Angelo  non  sit  prolatum, 


256  LIB.  III.  DE  ORATIONE 

constat  ex  Scriptura  esse  sumptum,  merito- 
que  ab  Ecclesia  fuisse  illo  loco  interpositum. 
Tum  quia  non  loquimur  ad  Mariam  ita  nobis 
prsesentem,  sicut  aderat  Angelo  secum  lo- 
quenti ;  tum  etiam,  ut  ipso  Mariw  nomine  ad 
reverentiam,  et  devotionem  excitemur,  quod 
Angelo  necessarium  non  erat.  Quamvis  etiam 
ille  fortasse  in  salutatione  nomen  omisit,  ut 
novum,  et  inusitatum,  ac  admirabile  nomen 
gratise  Virgini  imponeret,  et  ut  proprium  no- 
men  in  tempus  magis  opportunum  reserva- 
ret.  Nam  paulo  post  adjunxit  :  Ne  timcas, 
Maria.  Verba  autem  illa  :  Benedicta  tic  in  mu- 
lieribus,  et  ab  Angelo,  et  ab  Ehsabeth  dicta 
fuerunt  non  sine  mysterio,  ut  illa  consensione 
verborum  Spiritus  Sanctus  utriusque  saluta- 
tionis  auctor  ostenderetur,  ut  Ambros.,  Beda, 
et  alii,  Lucae  1,  adnotarunt.  Denique  illa  ver- 
ba,  quibus  hsec  prior  pars  absolvitur:  Et  be- 
nedictus  /ructus  ventris  tui  Jesus,  ab  Elisabeth 
addita  sunt,  excepto  Jesus  nomine,  quod  ipsa 
proferre  non  poterat,  quia  nondum  erat  im- 
positum,  merito  tamen  Ecclesia  illud  expres- 
sit,  tum  quia  nullum  potuit  esse  nobis  utilius, 
tum  etiam  quia  Marise  auribus  nullum  sua- 
vius  insonat ,  ideoque  nullum  poterat  esse 
aptius  ad  captandam  Virginis  benevolentiam, 
quod  in  omni  oratione  solet  observari. 

5.  In  prima  orationis  hvjics  parte  omnia 
sunt  ab  Spiritu  Sancto  dicta.  —  Ex  bis  ergo 
satis  constat,  nihil  esse  in  hac  parte  hujus  ora- 
tionis,  quod  non  sit  ab  Spiritu  Sancto  dicta- 
tum,  et  infallibilem  veritatem  contineat,  at- 
que  ita  ex  hac  parte  nihil  possunt  hseretici  ca- 
lumniari,  quod  in  hacoratione  reprehendant. 
De  sensu  autem  singulorum  verborum  non 
possumus  hic  ex  professo  tractare  ;  nonnulla 
vero  attigimus  in  2  tom.  tertise  partis,  trac- 
tando  de  annunciatione  angelica,  et  de  ple- 
nitudine  gratise  Virginis,  et  latius  tractantur 
ab  Expositoribus  Lucse  ;  et  prseter  antiquos 
videri  possunt  Salmeron,  Tolet.,  Maldonat.  et 
Barradas. 

6.  An  convenienter  angeli  verba  usurpemus  ? 
—  Hic  solum  potest  a  nobis  interrogari,  an 
illa  verba,  quse  illis  locis  et  temporibus  fue- 
runt  accommodata,  et  decentissima  ad  sa- 
lutandam  Virginem,  convenienter  ab  Eccle- 
sia,  et  a  nobis  adeumdem  finem  usurpentur. 
Nequeenim  hseretici  objeetionem  hanc  prse- 
termiserunt,  quia  nos  non  sumus  angeli,  et 
nefas  est  velle  salutare  Virginem,  quia  illi  fe- 
cerunt ;  hsec  enim  et  similia  refert  Canisius, 
lib.  5  de  Deipara,  cap.  26,  in  fin.  quibus  suf- 
ficientissime  respondet.  Possumus  autem  nos 


YOGALI  IN  COMMUNI. 

objicere,  quia  verbum  Ave  est  deprecantis,  et 
optantis  pacem,  vel  salutem,  unde  vertitur 
Salve,  aut  Pax  tibi,  quod  salutationis  genus 
optime  dirigitur  ad  viatorem,  non  tamen  ita 
convenienter  ad  Beatum,  quia  summa  pace 
et  salute  fruitur.  Deinde  itaD.  Thomas,  3  p., 
qusest.  30,  art.  3,  Angelum  sic  salulasse  Vir- 
ginem,  ut  mentem  ejus  redderet  attentam  ; 
hoc  autem  nobis  necessarium  non  est,  quia 
scimus  non  indigere  excitatione  nostra.  Deni- 
que  csetera  verba,  praesertim  illa  :  Dominus  te- 
cum,  fuerunt  optantis,  et  deprecantis  adven- 
tum  Verbi  in  uterum  Virginis,  quod  nos  con- 
venienti  modo  facere  non  possumus. 

7.  Satisfit  objectioni.  —  Dicendum  est , 
convenientissime  ab  Ecclesia  illa  verba  usur- 
pari  ad  Virginem  salutandam.  Quem  morem 
antiquissimum  in  Ecclesia  esse,  ex  his  quse  in 
antiquis  Patribus  leguntur,  manifestum  est. 
Nam  in  liturgia  Jacobi,  sacerdos  prius  secrete 
salutat  Virginem  his  verbis :  Ave,  Maria,  gra- 
tia  plena :  Dominus  tecum ;  benedicta  tu  in 
mulieribus ;  benedicius  fructus  ventris  tui, 
quia  Salvalorem  peperisti  animariim  nostra- 
rum.  Deinde  vero  exclamat :  Prcecipue  sanc- 
tissima? ,  immaculata? ,  super  omnes  benedi- 
ctw,  etc,  digimm  est,  ut  te  veram  dicamus 
Deiparam ,  et  infra  :  Tibi  plence  gratia,  uni- 
versa  creatura  gratulatur,  gloria  tibi,  etc. 
Unde  Hesych.  Jerosolymit.,  hom.  2  de  Vir- 
gine  :  Jure  procul  dubio  (  ait)  omnis  grati  ani- 
mi  lingua  salutat  Virginem,  et  Deiparam,  ac 
pro  viribus  Gfabrielem,  principem  Angelorum, 
imitatur  dicens:  Ave  gratia  plena ;  Dominus 
tecum.  Et  respondendo  ad  objecta  hoc  facile 
declarabitur. 

8.  Verbum  Ave.  —  Nam  imprimis  verbum 
Ave,  etiam  proprie  verti  potuisset  Gfaude;  ver- 
bum  autem  gaudii  valde  accommodatum  est 
ad  salutandam  Virginem  cum  Christo  beatam, 
et  ita  interdum  illa  voce  utitur  Ecclesia  in 
aliis  antiphonis  et  orationibus  ad  Virginem. 
Hinc  Basil.,  Seleucise  Episcopus,  in  orat.  de 
Annunciatione  Angelica :  Gfabriel,  inquit,  a 
gaudio  et  gratia  salutationem  auspicatur. 
Deinde  etiam  verbo  pacis  et  salutis  possumus 
salutare  Virginem,  non  optando  illi  quod  non 
habet,  sed  complacendo  in  eo  quod  habet,  et 
quasi  desiderando  ut  semper  habeat.  sicut 
desiderant  Angeli  beati  in  Deum  conspieere. 
Prseterea,  licet  salutando  Virginem  non  exci- 
temus  illam,  illo  modo  quo  excitavit  Angelus 
mediis  sensibus  corporis,  excitamus  tamen 
nos  ipsos  ad  reverentiam,  amorem  et  fidu- 
ciaru,  revocando  in  memoriam  plenitudinem 


CAI>.  IX.  DE  SALUTATIONE  ANGELICA. 


257 


gratiee  ejus,  et  singularem  favorem,  quo  Deus 
illam  proscquitur,  ct  singularem  ejus  elec- 
tioncm  inter  omnes  mulieres ,  ac  denique 
(quod  Elisabeth  addit)  commemorando,  seu 
illi  repreesentando  benedictum  fructum  ven- 
tris  ejus.  Et  prseterea  his  eisdem  verbis  nos- 
trum  affectum  ostendimus  et  Virgini  propo- 
nimus,  ejusbenevolentiam  captando,  quantum 
in  nobis  est ;  sunt  ergo  omnia  verba  illa  ad 
Ecclesiae  usum  aptissima,  quamvis  fortasse 
non  omnino  eadem  ratione,  neque  ad  eum- 
dem  effectum  ab  Angelo  dicta  fuerint;  non 
est  enim  hoc  necessarium,  satisque  est  quod 
possint  eamdem  significationem  retinere,  si- 
cut  de  verbo  Ave  jam  constat.  Dictio  autem 
Dominus  tecum,  non  fuit  optantis,  sed  affir- 
mantis  de  piwsenti,  quia  non  est  sensus,  Do- 
minus  tecum,  id  est,  erit  tecum,  scd  tecum 
est,  seu  in  te  excellenti  modo  habitat  spiri- 
tualiter;  nondum  enim  de  corporali  habita- 
tione  perVerbi  conceptionem  Angelusloque- 
batur,  juxta  probabiliorem  expositionem;  de 
eeeteris  autem  verbis  res  clara  est. 

9.  Beata  Virgo  i%  ccelo  orat  pro  nolis.  — 
Beata  Virgo  cognoscit  qute  nos  oramus.  —  Al- 
tera  pars  hujus  orationis  continet  petitionem 
ad  Virginem ;  supponit  autem  tota  heec  ora- 
tio  duo  principia  :  unum  est,  Beatam  Virgi- 
nem  in  ccelo  orare  pro  nobis ,  quod  certum 
de  fide  est,  et  preeter  illa,  quee  in  communi 
de  Sanctis  orandis,  in  2  libro  diximus,  tracla- 
tum  specialiter  a  nobis  est  de  Beata  Virgine 
in  2  tom.,  disp.  23,  sect.  2  et  3.  Secundum 
principium  est,  cognoscere  Beatam  Virginem, 
quse  nos  hic  oramus  et  petimus,  quod  etiam 
de  Sanctis  diximus  in2  lib.,  et  in  communi  de 
Beatis,  in  1  p.,  et  in  peculiari  de  Virgine,  in 
2  tom.,  disp.  21,  sect.  3.  His  autem  conse- 
quens  est,  ut  oratio  debito  modo  ad  Virginem 
facta,  in  singularem  ejus  venerationem  et 
cultum  cedat,  quem  et  Deo  et  ipsi  gratum 
esse,  in  eodem  2tom.,  disp.  22,  ostendimus. 
Ex  his  autem  veritatibus  fidei,  manifestum 
est  hanc  posteriorem  partem  hujus  orationis 
sanctissimam  et  purissimam  esse,  nam  in  ea 
in  Virgine  sanctitatem  et  dignitatem  matris 
Dei,  in  nobis  autem  peccata  et  indigentiam 
recognoscimus.  Postulamus  autem  interces- 
sionem  pro  nobis,  dum  hic  vivimus,  maxime 
vero  pro  mortis  articulo,  ubi  et  divinum  auxi- 
lium  et  piissimum  matris  subsidium  maxime 
nobis  necessarium  erit. 

10.  De  rosario  Irevis  digressio. —  De  rosario 
et  corona  Virginis.  —  Corona  unde  nomen  Jia- 
leat.  —  Ex  his  orationibus  dominica  et  an- 

XIV. 


gclica,  composita  est  illa  celcbris  in  Ecclesia 
orandi  formula,  quee  rosarium  vel  corona  ap- 
pellatur,  quanquam  heec  duo,  licet  in  mate- 
ria  et  forma  similia  sint,  non  sunt  omnino 
idem.  Nam  conveniunt  quidem,  quod  utraque 
formula  constat  ex  dictis  orationibus,  et  quod 
inter  denarias  orationes  angelicas  semel  do- 
minica  interponitur.  Differunt  tamen  in  nu- 
mcro,  nam  integrum  rosarium  centum  quin- 
quaginta  salutntionibus  Virginis  constat,  in- 
terpositis,  pro  quindecim  denariis,  quindecim 
orationibus  dominicis;  corona  vero  constat 
septuaginta  tribus  Ave,  et  septem  Pater,  quee 
a  piis  hominibus  inventa  creditur,  in  memo- 
riam  et  honorem  totidem  annorum,  quos  in 
hac  vita  Virgiirem  vixisse  probabile  est.  Et 
ideo  vocata  est  corona  hsec  oratio,  quia  perfec- 
tum  circulum  vitae  Virginis  reprcesentat.  At 
illa  in  rigore  non  intelligitur  nomine  rosariiy 
ac  subinde  ad  illam  non  pertinent  gratiee  et 
favores  in  commendationem  rosarii  concessi 
a  Pontificibus,  ideoque  licet  sit  pia  devotio, 
non  est  tamen  tam  authentica. 

11.  Rosarvum  cur  dicatur  psalterium  Vir- 
ginis.  —  Quando  imponitur  rosarium  acl  reci- 
tandum,  quidintelligatur.  — Bosarium  autem 
vocatum  est  psalterium  Doniinse  nostree,  for- 
tasse  quia  in  numero  salutationum  imitatur 
numerumpsalmorum,  etitanominatur  in  qua- 
dam  Bulla  Sixti  IV,  et  creditur  fuisse  nomen 
impositum  a  B.  Dominico.  Nomen  autem  rosa- 
rii  magis  receptum  est,  et  illo  utuntur  Cle- 
mens  VII  et  Paulus  III,  et  creditur  esse  anti- 
quius ;  unde  autem  sumptum  sit,  explicat  fu- 
siusNavar.,indict.  Enchir.,inMiscellan.  1,  2, 
3et  19,  ubi  de  nomine  rosarii  phwa.  pie  adver- 
tit  et  prosequitur,  in  quibus  illa  maxime  no- 
tanda  sunt,  quee  ad  intelligendas  pontificias 
Bullas,  in  quibus  gratiee  vel  indulgentiee  pro 
recitantibus  rosarium  conceduntur,  vel  etiam 
ad  judicandum  de  obligatione,  quee  nascitur 
vel  ex  voto  recitandi  rosarium,  vel  ex  pceni- 
tentia  imposita  nomine  rosarii,  vel  ex  causa 
simili,  utilia  fuerint.  Est  enim  advertendum 
hoc  rosarium  consuetudine  divisum  esse  in 
tres  partes,  quarum  singulee  quinquaginta  sa- 
lutationibus  et  quinque  dominicis  orationibus 
constant,  et  unaqueeque  etiam  solet  rosarium 
appellari,  licet  seepe  vocetur  tertia  pars  ro, 
sarii,  sicut  e  converso  psalterium  ipsum  in- 
terdum  absolute  vocatur  rosarium,  seepe  vero 
additur  integrum  rosarium.  Quando  ergo  ex- 
presse  nominatur  integrum  vel  totum  rosa- 
rium,  clarum  est  non  satisfieri  per  tertiam 
partem  ,    sicut     etiam    quando     nominatur 

17 


258  LIB.  III.  DE  ORATIONE 

psalterium  Virginis,  quia  hoc  nomen  nullo 
modo  accommodatur  tertise  parti  rosarii,  ut 
ex  usu  et  ex  ratione  supra  declarata  con- 
stat.  Similiter  quando  e  converso  exprimi- 
tur  tertia  pars  rosarii,  sublata  est  ambigui- 
tas.  Dubium  vero  nascitur,  quando  rosarium 
absolute  nominatur ;  et  rationes  dubitandi 
sunt  faciles  ex  dictis.  Mihi  tamen  placet 
quod  Navarrus  sentit,  interpretandum  esse  de 
tertia  parte  rosarii,  tum  quia  hanc  significa- 
tionem  obtinuit  usus,  fortasse  quiapauci  sunt 
qui  psalterium  integrum  quotidie  dicant;  tum 
etiam  quia  hoc  modo  amplificantur  favores 
et  restringuntur  onera ;  nam  si  rosarium  in 
pcenitentiam  imponitur  ,  explicamus  cum  mi- 
nori  gravamine ;  si  vero  indulgentiae  vel  gra- 
tia  conceditur  dicenti  rosarium,  sic  etiam  am- 
pliatur,  et  utrumque  est  juris  regulis  consen- 
taneum.  Et  hoc  confirmant  aliee  conjecturse  et 
testimonia,  quee  Navar.  in  d.  Misc.  19  adducit. 
12.  Rosarium  est  pia  forma  orandi.  —  De 
hac  ergo  forma  orandi,  quod  pia  et  sancta 
sit,  et  ad  omnes  effectus  orationis  aptissima, 
ac  denique  sine  macula ,  nullus  Catholicus 
dubitare  potest.  Nam  imprimis  partes,  ex 
quibus  constat,  Deo  gratissimee  sunt,  ut  ex 
superioribus  constat,  et  late  prosequitur  Na- 
var.,  d.  Enchir.,  c.  19,  n.  100,  usque  ad  188. 
Deinde  est  compositio  prudens ,  et  apta  ad 
excilandam  devotionem,  nulliusque  supersti- 
tionis  ac  deformitatis  argui  potest,  quia  non 
praescribitur  ille  numerus  tanquam  per  se  ha- 
bens  aliquam  virtutem,  nec  putatur  ita  ne- 
cessarius,  ut  sit  per  se  malum  aliquid  addere 
vel  detrahere,  sed  proponitur  ut  queedam 
accommodata  mensura  ad  orandum,  et  cum 
quadam  varietate,  quee  levetfastidium.  Prseter 
imitationem  psalterii,  et  alias  mysticas  ratio- 
nes,  quee  ibi  considerari  possunt,  accedit, 
quod  hsec  devotio  antiquitate  et  universali  ac- 
ceptatione  roborata  est.  Namquoadantiquita- 
teir,  tanta  est,  ut  ejusinitiumignoretur;  licet 
enim  multi  credant  incepisse  a  B.  Dominico, 
per  divinam  revelationem  (quod  est  pium  et 
probabile,  et  non  parum  antiquum),  tamen 
alii  dicunt,  tempore  Leonis  IV  jam  fuisse  in 
usu'.  Alii  ex  Beda  referunt,  jam  suo  tempore 
consuetudinem  hanc  fuisse  antiquam.  Alii  de- 
nique  etiam  usque  ad  tempora  Apostolorum 
referunt,  quod  magis  incertum  est.  Illud  pro- 
fecto  certius,  orationem  hanc  multis  prodi- 
giis,  miraculis  et  revelationibus  fuisse  com- 
probatam,  ut  in  Historiis  Doininicanorum,  et 

1  Villeg.,  in  Exaltatione  S.  Crucis,  14  sept. 


VOCALI  IN  COMMUNI. 

in  variis  libris  de  Rosario,  Petrus  Alanus  de 
Rupe,  Albertus,  et  alii  referunt ;  ac  denique 
auctoritate  multorum  Pontificum  approbata 
est,  confirmando  confraternitatem  rosarii,  et 
varias  indulgentias  concedendo,ut  laterefert 
Navar.  per  varia  Misceban.  Nunc  sufficit  no- 
bis  commemorare,  quod  Pius  V,  in  Bulla  qua- 
dam  dixit,  inventum  hoc  ab  Spiritu  Sancto 
fuisse. 

13.  Varias  ol  causas  recitari  rosarium.  — 
De^  modo  autem  recitandi  videri  potest  Ca- 
nisius,  lib.  de  Deipara,  c.  3,  versus  finem,  et 
in  toto  illo  capite  Salutationem  Angelicam 
defendit ,  et  in  1.  5,  cap.  26,  nonnulla  notat 
de  rosario,  plura  Navarrus.  Nobis  vero  circa 
hanc  orationem  in  specie,  prseter  ea  quse  ge- 
neralia  sunt,  nihil  fere  novum  occurrit  ad- 
dendum  :  duobus  enim  modis  recitari  potest, 
scilicet,  vel  voluntaria  devotione,  vel  ex  ali- 
qua  obligatione  voti,  pcenitentiee,  vel  ad  lu- 
crandam  indulgentiam.  Quando  sine  obliga- 
tione  recitatur,  nulla  hic  intervenit  specialis 
obligatio  in  modo  recitandi  rosarium,  preeter 
eam  quee  generaliter  de  oratione  vocali  ex- 
plicata  est,  quia  in  nullo  jure  vel  ratione  fun- 
dari  potest.  Quando  vero  ex  obligatione  im- 
ponitur  recitatio  rosarii,  per  se  solum  addi- 
tur  obligatio  actus  quoad  exercitium,  ut  sic 
dicam ;  et  ideo  etiam  tunc  nullus  specialis 
modus  est  necessarius,  nisi  in  ipso  preecepto 
vel  rescripto  exprimatur,  vel  a  vovente  spe- 
cialiter  intendatur;  ut  verbi  gratia,  licet  quis 
voveat  recitare  rosarium,  non  tenetur  flexis 
genibus,  vel  in  ecclesia  recitare,  nisi  hujus- 
modi  circumstantias  sub  voto  expresse  com- 
prehenderit;  idem  de  pcenitentia  injuncta,  et 
similibus.  Ceetera  de  hoc  modo  videri  pos- 
sunt  in  Navarro,  Miscell.  23,  24  et  sequenti- 
bus. 

14.  An  rosarium  ex  olligatione  possit  cum 
alio  alternatim  recitari  ?  —  Sed  queeret  ali- 
quis  an  in  his  casibus  possit  cum  socio  reci- 
tari  alternatim  dicendo  Ave,  et  in  fine  dena- 
rii  simul  Orationem  Dominicam.  Hic  enim 
modus  in  voluntaria  recitatione  servari  po- 
test;  habere  enim  potest  laudabilem  et  con- 
gruentem  rationem,  ut  pie  notat  Navar. , 
Miscel.  32,  affirmans  seepissime  solitum  fuisse 
hoc  modo  recitare  rosarium,  quod  et  alii  viri 
religiosi  faciunt.  An  vero  hic  modus  sufficiat 
ad  implendam  obligationem,  quae  per  votum, 
pcenitentiam  et  ceetera ,  de  dicendo  rosario 
simphciter  imposita  est,  aliqui  dubitant.  Idem 
autem  Navarrus  indubitanter  affirmat  in  dic- 
to  Miscell.  32,  et  cap.  10  ejusdem  Enchiri., 


CAP.  IX.  DE  SALUTATIONE  ANGELICA. 


259 


n.  19  et  sequentibns  ;  earadem  sententiam 
secutus  est  Azor,  tom.  1  suarum  Instit.,  lib. 
1,  c.  7,  dubio  10;  et  mihi  etiam  probatur  hsec 
sententia,  quia  ille  modus  recitandi  est  con- 
sentaneus  usui  Ecclesise  in  suis  canticis ,  et 
orationibus  communibus ;  et  est  satis  aptus 
ad  orandum  attentius,  et  cum  majori  interna 
devotione,  et  sine  tsedio.  Item  quia  ubi  duo 
conjungunlur  in  Christo  ad  orandum,  quasi 
unum  efficiunt,  et 'sibi  communicant  partes 
suas,  et  ita  unusquisque  censetur  moraliter 
totum  dicere,  quod  ambo  alternatim  dicunt. 
Denique  Clemens  Roman. ,  lib.  4  Constit. , 
cap.  34,  monet  fideles,  ut  saltem^duo  auttres 
orent  :  Quia  Dominus  ( inquit )  dixit :  Ubi  fue- 
rint  duo  vel  ires  congregati  in  nomine  meo,  ili 
sum  in  medio  eorum.  Vix  autem  intelligi  po- 
test  quomodo  duo  vel  tres  ad  orandum  pos- 
sint  convenire,  nisi  alternatim  aliquid  profe- 
rendo.  Hic  ergo  modus  etiam  in  dicendo  ro- 
sarium  teneri  potest,  ita  ut  unusquisque  ex 
sociis  totum  rosarium  dicere  censeatur,  ac 
subinde  obligationi  suae  satisfacere. 

45.  An  satisfaciat  qui  rosarium  recitat  per 
partes? —  Objectioni  occurritur.  —  Dubitat 
etiam  Navarrus  supra  ,  an  qui  tenetur  dicere 
rosarium  semel  in  die,  teneatur  continue  di- 
cere,  vel  satisfaciat  dicendo  per  partes  in  di- 
stinctis  horis  diei,  et  respondet  satisfacere, 
dicendo  posteriori  modo  ;  quod  mihi  etiam 
placet,  quia  continuatio  (ut  sic  dicam)  non 
est  de  ratione  rosarii,  et  qui  totum  nume- 
rum  illarum  orationum  dicit  ordine  prsescri- 
pto,  integre  recitat  quod  tenetur.  Dices,  ro- 
sarium  significare  orationem  unam,  ut  ipsum 
nomen  prse  se  fert ;  recitatum  autem  per  par- 
tes  divisas  non  componere  orationem  unam. 
Respondeo  ,  negando  minorem,  quia  in  his 
rebus  moralibus  unitas  non  attenditur  ex  ri- 
gorosa  continuatione  partium,  nam  tres  noc- 
turni  licet  dividantur  (  ut  olim  fieri  solebat ), 
unam  horam  matutinam  componunt ,  imo 
matutinum  et  laudes  separatim  dicta  commu- 
nius  censetur  una  hora  ;  quin  et  septem  horae 
canonicse,  quse  separatis  horis  dici  debent, 
unum  officium  componunt,  quod  est  unius 
prsecepti  materia.  Sic  ergo  quinque  denarii, 
quinque  diversis  horis  recitati  sub  hac  in- 
tentione  dicendi  rosarium,  componunt  mo- 
raliter  unam  orationem.  Unde  ulterius  addo, 
si  quis  tcneatur  dicere  rosarium  integrum 
semel  aut  bis  in  hebdomada,  satisfacere  di- 
cendo  tertiam  vel  sextam  partem  singulis 
diebus ,  propter  eamdem  rationem.  Itaque 
dummodo    cum  debita  reverentia  fiat,  non 


apparet  in  hoc  ulla  difficultas,  neque  ex  vi 
consuetudinis  aut  constitutionis  constat  ita 
esse  conjungendas  illas  orationes,  ut  nulla 
temporis  mora  interponatur. 

16.  Recilare  rosarium  mysteria  meditando 
an  sitnecessarium.  —  Prseterea  inquiri  potest 
anexpediatrecitarerosarium,  meditando  mys- 
teria  vitse,  mortis  et  resurrectionis  Domini. 
De  quo  multa  dicit  Navarr.,  20  Miscel.  et  se- 
quentibus.  Breviter  autem  dico,  hunc  modum 
attentionis  vel  devotionis  non  esse  necessa- 
rium  ad  implendam  obligationem,  si  quis  eam 
habeat  dicendi  rosarium,  nisi  ex  peculiari  vo- 
to  quispiam  ad  id  se  obhgarit.  Nam  quodtale 
votum  fieri  possit,  et  sit  validum,  dubiumnon 
est;  secluso  autem  tali  voto,  modus  ille  non 
est  de  substantia  rosarii,  quatenus  est  oratio 
vocalis  legitime  et  sancte  facta;  non  est  ergo 
necessarius.  Secundo,  certum  est  illum  mo- 
dum  esse  pium  et  ufilem,  non  tamen  esse 
cmnium  optimum,  neque  omnibus  recitanti- 
bus  rosarium  accommodatum,  aut  imponen- 
dum.  Primum  patet,  quia  recitari  potest  cum 
aitiori  contemplatione  et  simpliciori  unione  ad 
Deum.  Secundum  vero,  quia  multi  sunt  rusti- 
ci  et  incapaces  illius  modi,  alii  vero  utilius 
circa  remunam,  quam  circa  multipliciamys- 
teria  meditabuntur.  Tertio,  existimo,  frequen- 
tius  non  expedire  simul  cum  oratione  vocali 
singulorum  denariorum  meditationem  singu- 
lorum  mysteriorum  adjungere,  quia  regulari- 
ter  non  fiet  sine  aliqua  confusione  aut  dis- 
tractione.  Et  ideo  utilius  erit,  dum  Angelica 
autDominicaorationesdicuntur,  attendere  vel 
ad  Deum  ipsum,  vel  ad  Virginis  excellentiam, 
vel  ad  ea  quse  per  voces  significantur.  Postea 
vero  finitis  singulis  denariis,  paulum  sistere 
in  meditatione  alicujus  mysterii  ordine  usita- 
to.  Sic  enim  facilius  colhgitur  mensad-id 
quod  intendit,  et  major  devotio  excitabitur 
quse  est  prsecipuus  orationis  fructus. 

17.  An  possit  pluribus  titulis  satisfieri,  re- 
citato  semel  rosario  in  die.  —  Tandem  quserit 
Navar.,in  Miscel.  27,  an  qui  tenetur  pluribus 
titulis,  voti,  prsecepti  superioris  et  confesso- 
ris,  vel  ad  indulgentiam  lucrandam,  eodem 
die  dicere  rosarium,  satisfaciat  omnibus  obli- 
gationibus  semel  dicendo,  sicut  satisfacit  una 
missa  muitis  obligationibus  simul  occurren- 
tibus,  et  uno  jejunio  simiiiter.  Respondet 
autem  Navarrus  simpliciter  negando  ;  proba- 
tiones  vero  quas  adducit,  non  sunt  admodum 
probabiles,  nec  solutiones  rationum  in  con- 
tranum;  nam  ad  illud  de  jejunio  respondet, 
ideo  id  esse,  quia  est  obligatio  talis  diei,  et 


260  LIB.  III.  DE  ORATIONE 

uno  die  non  potest  bis  jejunare.  Quoe  respon- 
sio  non  potest  dari  ad  aliud  exemplum  missre, 
quod  ipse  omittit.  Censeo  ergo  distinctione 
utendum  esse.Et  imprimis  assero,  ad  lucran- 
dam  indulgentiam  recitanti  rosarium  conces- 
sam,  nihil  obstare  quod  illa  recitatio  sub  alia 
obligatione  posita  sit,  sive  ex  voto,  sive  ex 
confessione,  sive  ex  alia  obedientia  (quamvis 
oppositum  indicet  Navarrus).  Probatur^  quia 
supponimus  in  forma  indulgentiee,  non  esse 
expressum  ut  rosarium  recitandum  non  sit 
alias  sub  aliqua  obligatione  (nam  tunc  nulla 
esset  qufestio),  sed  simpliciter  concedi  reci- 
tanti  rosarium.  Tunc  ergo  licet  ex  obligatione 
recitetnr,  forma  indulgentiee  impietur;  ergo 
tantum  valet  quantum  sonat.  Item  opus  iliud 
eo  quod  ex  obligatione  fiat,  non  est  minus 
bonum,  imo  ceeteris  paribus  est  melius ;  cur 
ergo  eritpejoris  conditionis.,  qui  illud  recitat? 
Denique  si  de  prsesumpta  intentione  tracte- 
tur,  non  est  verisimile  iatentionem  conceden- 
tis  indulgentiain ,  fuisse  exciudere  illos,,  qui 
obligationem  recitandi  habent;  nulla  enim 
rationabilis  causa  talis  preesumptionis  assi- 
gnari  potest.  Ut  si  Pontifex  concedit,  verbi 
gratia,  unum  annum  indulgentia?,  recitanti 
psalmum  Miserere,  cur  creditur  excludere  ab 
liac  gratia  eum,  qui  ex  voto  recitat  psalmum 
iilum?  Et  similiter  verisimile  non  est,  eum 
qui  vovit  rosarium,  voluisse  obligare  se  ad 
recitandum  illud  cum  animo  non  lucrandi  in- 
dulgentiam  per  tale  rosarium.  Neque  hic  ha- 
bet  locum  ratio  quam  maxime  urget  Navar- 
rus,  quod  per  unam  actionem  non  satisfit  du- 
plici  obligationi,  quia  opus  ad  indulgentiam 
requisitum  non  est  proprie  sub  obligatione, 
sed  est  veluti  conditio  requisita  ad  effectum 
indulgentiee,  quse  conditio  sufficienter  imple- 
tur  per  opus  alias  preeceptuni,  nisi  expresse 
excludatur. 

48.  Confirmatur  conclusio. — Non  sufficit  ad 
satisfaciendum  ceqnaliter  pro  multis  unum 
rosarium. —  Addo  ulterius,  non  repugnare  in 
universum,  quin  uno  opere  duplici  praecepto 
satisfiat,  ut  probat  exemplum  de  missa,  unde 
etiam  in  praesenti  non  repugnabit  in  recita- 
tione  rosarii.  Pendet  tamen  ex  intentione 
preecipientium  vel  voventium,  quse  conside- 
randa  est.  Nam  confessor  potest  in  poeniten- 
tiam  injungere  opus  ex  preecepto,  vel  ex  voto 
debitum ;  unde  si  id  declaret,  non  erit  dubium 
quin  una  recitatione  utrique  obligationi  sa- 
tisfiat.  Quando  vero  id  non  declarat,  conjec- 
tura  opus  est ,  nam  fortasse  non  intendit  im- 
ponere  onus  dicendi  rosarium  bis  in  die,  si 


YOCALI  IN  COMMUNI. 

alioqui  pcenitens  habet  votum  dicendi  illud ; 
et  idem  preesumi  potest  de  simili  preecepto 
imposito  a  Preelato.  Et  simile  est  de  voto  : 
nam  potest  quis  se  obligare  voto  ad  opus  alias 
preeceptum.  Quod  si  quis  fecit  votum  recitan- 
di,  prius  quam  haberet  aliunde  obligationem 
dicendi  illud,  verisimile  est  non  habuisse  in- 
tentionem  dicendi  bis  rosarium  in  die,  si  nova 
obligatio  superveniat;  oportet  ergo  prudenti 
arbitrio  uti.  quia  totum  pendet  ex  intentione, 
et  in  casu  dubio  pars  tutior  eligenda  est,  quia 
dubiis  non  sunt  augenda  onera,  sed  melior  est 
conditio  libertatem  suam  possidentis.  Ratio 
vero  generalis  est,  quia  idem  opus  est  capax 
plurium  honestatum,  et  potest  esse  sufficiens 
ad  obediendum  multis,  et  ad  impetrandum 
pro  mullis,  maxime  si  specifica  intentio  ad 
singulos  referatur.  Non  sufficit  tamen  unica 
recitatio  rosarii  ad  satisfaciendum  eequaliter 
pro  multis  et  pro  singulis  ;  ideoque  si  quis  sit 
obligatus  ad  applicandam  alicui  totam  satis- 
factionem  unius  rosarii,  non  poteril  simul  si- 
milem  obligationem  pro  alio  implere,  si  illam 
habeat;  sed  oportebit  iterum  rosarium  reci- 
tare,  per  quod  satisfactum  est  fundamentis 
Navarri. 

19.  De  SalveRegina. — Tria  continentur  in 
Salve  Regina.  —  Contra  hanc  orationem  ma- 
xime  insurgunt  haeretici ;  eorum  tamen  ca- 
lumniis  ita  occurrunt  Canis.,  1.  5  de  Deipara, 
cap.  43;  et  Illuslrissimus  Bellarm.,  libr.  4  de 
Bonis  Oper.,  c.  45,  ut  nihil  novi  nobis  addere 
sit  necesse.  Tria  vero  in  hac  oratione  possunt 
considerari.  Primum  est  salutatio ,  qua?  in 
principio  statim  continetur,  de  qua  eadem  est 
ratio  quee  de  illa,  quam  per  Angelicam  salu- 
tationem  facimus  ;  nam  verba  Salve  ,  et 
Ave,  fere  sequipollentia  sunt;  et  ideo  quee 
ibi  de  hoc  puncto  diximus ,  hic  applicanda 
sunt. 

20.  Zaudes  Virginis  in  liac  oratione  factco 
an  conveniant  ei  ?  —  Secundo,  continet  hsec 
oratio  quaedam  encomia  Virginis,  et  quosdam 
modos  invocandi  vel  nominandi  illam,  contra 
quse  objici  solet,  quia  videtur  illi  tribui  id 
quod  est  proprium  Dei,  vel  certe  quod  non 
potest  Virgini  cum  fundamento  tribui.  Hujus- 
modi  est  illud  :  Mater  misericordice ;  solus 
enim  Deus  est  Paier  misericordiarum,  2  ad 
Corinth.  4  ;  et  illud  :  Spes  nostra,  cum  tamen 
David,  Psal.  90,  ad  Deum  dicat  :  Tu  es,  Do- 
mine,  spes  mea;  et  Jeremias,  cap.  47,  dicat 
Maledictus  homo  qui  confidit  in  homhie.  Item 
illa  abstracta  :  Vita  nostra,  dulcedo  nostra, 
videntur  maxime  propria  Dei.  Sed  in  his  non 


CAP.  IX 
sonus  verborum,  sed  sensus  et  mens  atten- 
denda  sunt.  Saspe  enim  contingit  idem  no- 
mcn,  quando  metaphoram  continet,  ut  lux, 
pastor,  et  similia,  Deo  et  bominibus  tribui, 
non  tamen  ad  eamdem  dignitatem  significan- 
dam.  Prseterea  Gbristus,  Matthsei  5,  dixit  : 
Estote  perfecti  sicut  et  Pater  vester  perfeclus 
est;  et  Joan.  47,  dixit  ad  Patrem  de  discipu- 
lis  :  Ut  sint  unum  sicut  et  nos,  et  infra  :  TJt 
omnes  umim  sint  sicut  tu,  Pater.  in  me,  et  ego 
in  te;  et  infra  :  Ut  sint  unum,  sicut  et  nos 
unum  sumus.  Quse  omnia  non  propter  sequa- 
litatem  dicta  sunt,  sed  propter  imitationem, 
et  ad  explicandam  perfectionem  aliquam  in 
illa;  et  simili  modo  Angelus  vocavit  Virginem 
plenam  gratia ,  quamvis  plenitudo  gratiee 
propria  sit  Christi. 

2J .  Resolvitur  duMum. — Ad  hunc  ergo  mo- 
dum  Ecclesia  loquitur  cum  Virgine  ad  ejus 
singularem  excellentiam  et  misericordiam 
recognoscendam.  Vocat  ergo  Reginam  coeli 
per  singularem  exceilentiam,  quia  non  solum 
ut  ceeteri  Beati  in  coelis  regnat,  sed  quia  spe- 
ciali  titulo  maternitatis  Dei  domina  est  re- 
rum,  et  Regina  Beatorum,  ut  loquuntur  Atha- 
nas.,  in  serm.  de  Sanctissima  Deipara ;  et  Da- 
masc,  libr.  &  Fidei,  c.  45;  et  August.,  serm. 
35  de  Sanctis.  Vocatur  etiam  Mater  miseri- 
cordice,  tum  quia  in  misericordia  erga  genus 
humanum  inter  omnes  creaturas  infinite  quo- 
dammodo  excellit ;  tum  etiam  quia  mater  est 
Christi,  per  quem  omnem  misericordiam  ac- 
cepimus.  Et  simili  ratione  dici  merito  potest 
Vita  et  dulcedo  nostra,  sicut  etiam  ab  Atha- 
nasio  supra  Mater  vitce  appellatur,  quia  est 
mater  Dei,  qui  est  auctor  vitee,  et  Deus  totius 
consolationis.  Rem,  quia  per  Christi  adven- 
tum  et  redemptionem,  vita  gratise,,  et  amicitia 
cum  Deo  (ex  qua  omnis  spiritualis  dulcedo 
nascitur)  per  Christum  nobis  data  est;  ideo 
etiam  mater  ejus  vita  et  dulcedo  nostra  ap- 
pellatur  ,  ad  denotandum  singulari  modo 
fuisse  Christo  cooperatam  ad  heec  beneficia 
nobis  preestanda;  unde  etiam  Mater  viven- 
tium,  a  Patribus  supra  citatis  dicitur.,  et  ab 
Epiphanio,  lib.  3,  hseres.  78  :  F^.inquit,  vita 
mundo  a  Maria  genita  est,  ut  viventem  gigne- 
ret,  et  fieret  Maria  mater  viventium,  per  cenig- 
ma  igitur  Maria  mater  viventium  appellata 
est.  Hinc  etiam  specialiter  Mater  hominum  di- 
citur,  ut  ait  Rupertus,  lib.  43  in  Joan.,  et  pari 
titulo  vocatur  Christianorum  Domina,  in  7 
Synodoj  Act.  4.  Denique  appeliatur  JSpes 
nostra,  non  quia  putemus  ita  esse  sperandum 
in  illa  sicut  in  Deo,  sed  ut  ejus  singularem 


DE  SALUTATIONE  ANGELICA.  2Gt 

potestatem  erga  Deum  protestemur.  Deus  er- 
go  est  spes  nostra  tanquam  auclor  bonorum 
omnium  ;  Virgo  autem  tanquam  mediatrix, 
quse  apud  Deum  habet  singularem  dignita- 
tem,  quia  sicut  apud  Deum  est  potentior,  ita 
et  prse  omnibus  Sanctis  est  pro  nobis  sollici- 
tior,  ut  Augustinus  dixit;  propter  quod  Ber- 
nardus  totam  rationem  spei  sua?  illam  ali- 
quando  appellavit;  et  Epbrem,  in  Sermone 
de  Laudibus  Virginis,,  eam  vocat,  Spem  des- 
peraniium,  et  omnium  salutem.  Et  ad  hunc 
modum  intelligenda  sunt  csetera  encomia,  et 
laudationes  Virginis,  quee  in  hac  antiphona 
continentur. 

22.  Altera  pars  orationis  petitionem  conti- 
nens. — Quid  calnmnientur  hceretici. — Occurri- 
tur  calumnice.  —  Ultima  pars  hujus  orationis 
petitionem  continet,  quae  fere  per  verba  ge- 
neralia  fit,  ut  sunt  ilia  :  Ad  te  clamamus  exu- 
les  filii  Evce ;  ad  te  suspiramus  gementes,  et 
flentes  in  hac  lacrymarum  valle;  eia  ergo,  ad- 
vocata  nostra,  illos  tuos  misericordes  ocnlos  ad 
nos  converte.  In  quibus  omnibus  nihil  est  dif- 
ficultatis ;  nam,  quod  loquamur  ad  Virginem 
tanquam  preesentem  recta  fides  facit,  et  non 
oculos  corporis,  sed  cordis  ejus  cum  miseri- 
cordiee  affectu  ad  nos  conversos  desideramus ; 
in  cseteris  autem  verbis  indigentiam  nostram, 
et  miserum  hujus  vitse  statum,  ac  periculum 
recognoscimus,  et  affectum  nostrum  excita- 
mus  et  accendimus.  Quod  autem  advocatam 
illam  vocamuS;  nullam  injuriam  Christo  faci- 
mus,  quia  cognoscimus  ipsam  esse  mediatri- 
cem  ad  mediatorem  istum,  sicut  Bernardus 
dixit ;  et  sicut  in  superioribus  dicebamus  , 
Sanctos  omnes  esse  pro  nobis  advocatos,  licet 
longe  dissimili  modo  quam  Christus  sit,  ita 
cum  proportione  dicendum  est  de  Virgine. 
Solum  verbum  illud  :  Et  Jesum  filium  tuum 
post  hoc  exilium  ostende,  calumniantur  hsere- 
tici ;  sed  non  est  inusitatus  loquendi  modus_, 
ut  ab  aliquo  petamus  intercessionem,  petendo 
ab  ipso  rem  quam  ab  alio  obtenturus  est,  ac 
si  ipsemet  illam  esset  daturus,  non  quia  cre- 
damus  ipsum  esse  principalem  auctorem  ejus, 
sed  ut  ostendamus  fiduciam  in  ipsum,  et  ma- 
gnam  a3stimationem,  quam  de  intercessione 
ejus  habemus.  In  hoc  ergo  sensu  loquimur  in 
illis  verbis,  et  in  hymno,  cum  dicimus  :  Tu 
nos  ab  hoste  protege,  et  hora  mortis  suscipe;  et 
in  illo  versiculo  :  Da  mihi  virtutem  contra 
hostes  tuos.  Et  in  eodem  sensu  dixit  Gregorius 
Nazianzenus,  in  Christo  patiente  :  Quce  vincis 
omnes  coslitus  ordines,  Regina  Domina,  gene- 
ris  humani  lonum,  Amica  semper  esto  tu  mor- 


262  LIB.  III.  DE  ORATIONE 

talibus,  Maximaque  quovis  in  loco  mihi  salus. 
Neque  irrirum  est  Nazianzeuum  ita  loqui  cum 
Virgine,  cum  in  Orat.  de  S.  Cypriano  ita  ad 
ipsum  precetur  :  JVos  de  ccelo  henignus  aspi- 
cias,  sermonesque  nostros  et  vitam  gubernes, 
sacrumque  liunc  gregem  pascas.  Sic  etiam  Ber- 
nardus,  serm.  1  de  Assumpt. :  Ascendens,  in- 
quit,  Virgo  beata  dabit  ipsa  quoque  dona  homi- 
nibus ;  sermone  autem  4,  declarat  heec  dare 
impetrando  illa  :  multaque  similia  legi  pos- 
sunt  in  Athan. ,  Ephr .,  et  Damasc .,  locis  citatis ; 
et  videri  etiam  possunt  quse  de  hac  materia 
in  2  tom.  tertise  partis  adduximus ;  et  videri 
potest  Navarrus,  d.  Enchir.,  c.  18,  n.  21,  et 
c.  19,  n.  179  et  183. 

23.  De  Litaniis. — Litaniarum  sanctus  usus. 
—  Tandem  ex  dictis  facile  est  intelligere, 
sanctum  et  religiosum  esse  usum  litaniarum, 
quem  habet  Ecclesia,  sive  de  litaniis  Sancto- 
rum  ,  sive  de  litania  Virginis  loquamur. 
Quamvis  enim  non  videantur  seque  antiquse, 
similem  rationem  honestatis  habent ;  et  licet 
ab  hsereticis  contemnantur,  nihil  habent  quod 
objiciant,  prseter  ea  quee  afferre  solent  con- 
tra  invocationem  Sanctorum,  quibus  satis  in 
superioribus  responsum  est. 

24.  Antiquitas  litaniarum.  —  Conc.  Araus., 
Conc.  Gferund.  —  Forma  igitur  hsec  interpel- 
landi  Sanctos ,  quam  litaniam  vocamus,  anti- 
quissima  est;  nam  in  Concilio  I  Arau.,  c.  29, 
sic  dicitur  :  Rogationes,  id  est,  litanias,  ante 
ascensionem  Domini placuit  celebrare,  cap.  Bo- 
gationes,de  Cons.,  d.  3,  et  inConcil.  Gerund., 
c.  3,  sic  dicitur  :  Ltem  secunda  litania  facienda 
est  Kalendis  Novembris,  ubi»particula  illa  se- 
cunda ,  refert  primam  litaniam ,  de  qua  fit 
mentio  in  cap.  2  ejusdem  Concilii,,  juxta  Loai- 
sse  collectionem.  Et  in  Conc.  Brachar.  H,  c.  9, 
post  natale  Domini  prsecipiuntur  celebrari  li- 
tanise  per  triduum,  etc;  etin  Concil.  Tolet.  V, 
c.  1,  statutum  legitur :  Ut  a  die  Iduum  decem- 
brium  litanice  triduo  ubique  annua  successione 
peragantur.  Quse  constitutio  firmata  fuit  in 
Concilio  Tolet.  VI,  cap.  2.  Quse  omnia  Concilia 
ante  milie  annos  prsecesserunt.  Rogationum 
etiam  ante  Ascensionem  fit  mentio  in  cap.  1 
de  Consecr.,  dist.  2,  quod  ex  Concilio  Lugdu- 
nens.  Gratianus  refert.  Concil.  autem  Mogun- 
tin.  I,  sub  Carolo  Magno,  c.  22  :  Litania  dici- 
tur  propter  rogandum  Beum,  et  impetra?idum 
in  aliquo  misericordiam  ejus,  media,  scilicet, 
invocatione  Sanctorum;  et  c.  33  :  Obsermnda 
dicitur  litania  major,  sicut  a  Patribus  est  in- 
stituta. 

25.  Qua?  Utania?  majores,  et  qua?  minores. — 


VOCALI  1N  COMMUNI. 

Ubi  insinuatur  distinctio  communis  litaniarum 
in  majores  et  minores.  Quoe  non  clistinguun- 
tur,  quia  pluribus  aut  paucioribus  orationi- 
bus  constent,  easdem  enim  preces  continent ; 
sed  majores  appellantur  illse,  quse  tribus  die- 
bus  ante  Ascensionem  dicuntur,  juxta  Concil. 
Aurelianen.  supra  citatum,  quod  nunc  obser- 
vat  Ecclesia ;  minores  vero  appellantur,  quse 
die  S.  Marci  dicuntur.  Apud  Gregorium  au- 
tem,  1.  2  Epist.,  in  principio,  fit  mentio  lita- 
nise  majoris  his  \erbis  :  Solemnitas  annuce  de- 
votionis  nos  admonet,  ut  litaniam,  qua?  major 
ab  omnibus  appellatur,  sollicitis  ac  devotis  de- 
beamus  mentibus  celebrare.  Et  lib.  7,  Indict.  1, 
Epistol.  76,  indicat,  varias  fuisse  litanias  so- 
lemnes  ;  nam  Castori  prsecipit  ut  requirat 
quot  fuerint,  et  admonet  ut  non  sub  nomine 
Majorum  eas  requirat.  Indicans  omnes  qui- 
dem  fuisse  solemnes,  sed  eas  majores  fuisse 
appellatas,  quse  majori  cum  pompa  fiebant 
cum  prsesentia  Episcopi  vel  Archiepiscopi 
suum  pallium  deferentium. 

26.  D.  Gfreg.  non  fait  auctorlitaniarum.  — 
Earum  mos  in  Orientali  Ecclesia  perantiqmis. 
< — Ex  his  ergo  satis  constat,  morem  hunc  an- 
tiquissimumin  Ecclesia  fuisse  ;  unde  non  recte 
aliqui  existimarunt,  Gregorium  fuisse  illarum 
auctorem :  nam,  licet  frequenter  et  variis  in 
locis  eas  indixerit,  prsesertim  in  publicis  ne- 
cessitatibus  et  calamitatibus,  ut  preeter  citata 
loca  videre  licet  in  1.  9,  Indict.  4,  epist.  45  ad 
Episcopos  Sicilise,  et  1.  11,  c.  2,  non  tamen 
ipse  adinvenit,  ut  ex  antiquioribus  Conciliis 
constat.  Imo  August.,  Serm.  173deTemp., 
illarum  mentionem  fecit,  qui  est  in  vigilia  As- 
censionis  Dominh,  quamvis  nomen  litaniarum 
aut  rogationum  non  explicet.  Nec  solum  in 
Occidentali  Ecclesia,  sed*  etiam  in  Orientali 
hic  mos  antiquissimusest,  ut  constatex  Basil., 
Epist.  63  ad  Neocsesarianam  Ecclesiam.  Cum 
enim  illa  Ecclesia  Basilium  reprehenderet,  eo 
quod  communes  preces  in  sua  Ecclesia  ad- 
mitteret,  quse  tempore  Gregorii  Magni  (utipse 
appellat)  non  erant,  ipse  respondet:  Verum 
neque  litaniw,  quas  vos  in  usu  habetis,  illius 
tempore  fuerunt,  quod  non  reprehendendi  causa 
dixerim,  etc,  optavi  enim  vos,  etc  Et  quod 
tempore  Arcadii  Imperatoris  usus  litaniarum 
in  Oriente  fuerit,  constat  exCodice  Theodos., 
tit.  de  Heeret.,  libr.  30;  ex  Socrate,  libr.  6 
Histor.,  cap.  8;  etSozomeno,  libr.  8,  cap.  8 ; 
item  de  tempore  Theodosil,  Nicephor.  lib.  14 
Histor.,  cap.  3. 

27.  Litaniarum  publicus  Ecclesia?  usus. — 
Tandem  ex  dictisconstat  hanc  formam  orandi 


CAP.  IX.  DE  SALUTATIONE  ANGELICA. 
non  solum  privatarn  esse,  sed  etiara  publieam    sericordiarura ;    deinde 


263 


totius  Ecclesice.  Ita  enira  olira  indictas  fuisse, 
ex  liis  quae  adduximus,  constat.  Fiebantque 
interdum  solum  intra  ecclesiam  in  publico  con- 
ventu,  seepius  vero  per  vias  pubhcas  inproces- 
sionibus,  seu  supplicationibus  incedendo.  De 
quibus  multa  ex  antiquitate  refert  Durand., 
lib.  2  de  Ritib.,  capit.  10;  et  quamvis  in  illis 
processionibusPsalmi  etiam  alternis  caneren- 
tur,  ut  sumitur  ex  Concilio  Laodic,  can.  17, 
et  aliiS;  tamen  saepe  etiainlitaniae  dicebantur, 
praasertim  in  diebus  Rogationibus  designatis, 
ut  ex  Gregor.,  et  aliis,  quae  adduximus,  con- 
stat.  Haec  autem  omnia  in  Ecclesia  Catholica 
retineri  et  observari  conspicimus  ;  non  sunt 
ergo  nova,  sed  infallibili  traditione  approbata. 
Et  quohaecforma  orandi  toti  Ecclesiae  univer- 
salior  est,  eousus  ejus  etiam  inprivatis  oratio- 
nibus  gravior  est  et  securior. 

28.  Omnia  quce  in  litaniis  continentur  pia 
sunt  et  vera.  — Litanicevirginis  Lauretance. — 
Quod  si  attente  considerentur  omnia  quae  in 
litaniis  continentur,  evidentissimum  etiam  est 
summa  veritate  et  pietate  esse  cornpositas; 
nam  in  eis  ante  omnia  exoratur  Deus,  et  Sanc- 
tissima  Trinitas,  tanquam  auctor  et  Pater  mi- 


intercessio  Virginis 
tanquam  prsecipua  singulari  modopostulatur ; 
postea  a  Sanctis  omnibus,  vel  nominatim,  vel 
in  generali,  ut  pro  nobis  orent,  petimus. 
Deinceps  variee  petitiones  ad  Deura  explican- 
inv,  quibus  vel  liberationem  a  malis,  vel  ne- 
cessaria  bona  pro  omnibus  supplicamus;  ac 
tandem  piis  quibusdam  orationibus  tota  hoec 
forma  orandi  concluditur ;  est  ergo  sancta  et 
omnino  retinenda.  Idemque  judicium  est  de 
litania  Virginis  Lauretanae,  quse  licet  tam  an- 
tiqua  non  sit,  tamen  et  usu  Ecclesiae,  et  auc- 
toritate  Pontificumestjam  sufficienter  confir- 
mata.  Et  ex  re  ipsa  constat,  pium  et  religio- 
sum  cultum  continere  ;  nam  tota  est  qusedam 
deprecatio  ad  Deum  per  Virginem,  solumque 
habet  hoc  peculiare,  quod  variis  nominibus, 
vel  propriis,  vel  metaphoricis,  Virginem  appel- 
lat.  Omnia  vero  continent  veram  et  sanam  doc- 
trinam,  verasque  Virginis  laudes,  sicutdeen- 
comiis  Antiphonae  Salve  Regina,  supra  de- 
claravimus :  illa  autem  varietas  prudenter  in- 
venta  est,  ut  sine  taedio,  et  cum  majori  devo- 
tione  possit  per  aliquam  moram  deprecatio 
fieri.  Et  heec  sufficiant  de  oratione  vocali  gene- 
ratim  sumpta. 


FISIS   LIBRI   TERTII, 


INDEX  CAPITUM  LIBRI  OUARTI 


DE  ORATIONE  PUBLIGA  ECCLESLE. 


Cap.  I.  De  antiquitate  cliori,  et  liones- 

tate  officii  divini  per  cantum. 
Cap.  II.    De  materia  proxima  ex  qua 

divinum  officium  componitur. 
Cap.  III.   De  divisione  officii  divini  in 

communi. 
Cap.  IV.   De  divisione  officii  diurni  in 

partes  suas. 
Cap.  V.  De  divisione  officii  nocturni. 
Cap.  VI.  De  numero  horarum  canoni- 

carum. 
Cap.    VII.    De    cantu    ecclesiaslico    in 

communi. 
Cap.    VIII.   De  cantu   organico   eccle- 

siastico. 
Cap.  IX.  De  personis  aptis  ad  canen- 

dum  in  choro. 
Cap.  X.  Quwpersoncerecitareteneantur. 
Cap.   XI.    Quodnam  officium   divinum 

recilandum  sit. 
Cap.    XII.     De    alternis    versibus    in 

choro  canendis. 
Cap.  XIII.  De  omittendo  vel  mutilando 

officium  divinum  in  clioro. 
Cap.    XIV.    De  attentione   et   circum- 

stantiis  servandis  in  choro. 
Cap.    XV.    De  tempore   singulis  horis 

in  choro  instituto. 
Cap.  XVI.  De  obligatione  recitandi  ex 

vi  ordinationis . 


Cap.  XVII.  De  obligatione  recitandi  ex 

vi  religiosw  professionis. 
Cap.    XVIII.    De  obtigatione   recitandi 

ex  vi  beneficii. 
Cap.  XIX.  Deturne  obligalio  recitandi 

ex  vi  solius  tituli. 
Cap.  XX.   Deturne  obligatio   recitandi 

sine  fructibus. 
Cap.  XXI.  An  tenue  beneficium  obliget 

ad  recitandum. 
Cap.  XXII.  An  redditus  sine  beneficio 

obligent  ad  recilandum. 
Cap.  XXIII.  Quod  officium  cleiici  pri- 

valim  recitare  debeant. 
Cap.    XXIV.   De  mutatione  in   piivata 

recitalione  horarum. 
Cap.  XXV.  De  integritate  privatm  re- 

citalionis. 
Cap.   XXVI.  De  attentione  in  privata 

recitalione. 
Cap.   XXVII.    In  quo  loco   et  tempore 

possit  officium  divinum  dici. 
Cap.    XXVIII.   De  causis  excusantibus 

tib  offcio  divino. 
Cap.  XXIX.  An  beneficiatus  non  reci- 

tans  per  sex  primos  menses,  aliquid 

teneatur  restituere. 
Cap.    XXX.    Quid    teneatur    restituere 

qui  etiam  post  sex  menses  non  re- 

citat. 


LIBER  QUARTUS 


DE 


OBATIONE  PUBLICA  ECCLESLE 


HORIS  CANONICIS,  ET  LAUDE  DEI  PER  CANTUM  ET  PSALMODIAM. 


Libri  partitio  et  dispositio.  —  Diximus  de 
oratione  vocali  in  communi,  et  ut  private  fit ; 
superest  dicendum  de  oratione  per  se  publica., 
id  est,  quae  in  persona  totius  Ecclesiee  fundi- 
tur;  nam  ex  hoc  induit  peculiarem  obligatio- 
nem  ex  instituto  Ecclesiee,  multasque  proprie- 
tates  habet,  quee  specialem  considerationem 
requirunt,  quam  in  hoc  libro  prosequemur. 
Sicut  autem  ha?c  oratio  per  se  publica  est,  ita 
per  se  postulat  ut  in  Ecclesia  fiat,  in  loco  pu- 
blico,  et  in  populi  concursu,  ac  subinde  tali 
rnodo,  utab  omnibus  astantibus  audiri  possit. 
Et  ideo  hic  orandi  modus  ad  ecclesiasticum 
chorum,  aut  cantum,  vel  psalmodiam  spectat. 
Per  accidens  autem  separatim  seu  occulte  fit, 
vel  ratione  loci,  quia  in  privato  cubiculo,  vel 
ratione  modi,  quia  summissa  voce  dicitur. 
Prius  ergo  dicemusdehis  quiin  choro,  postea 
de  his  qui  extra  chorum,  canonicum  officium 
ex  obligatione  recitant ;  de  illis  vero,  qui  ex 
devotione  absque  obligatione  recitant,  nihil 
dicere  oportebit,  quia  ifia  oratio  omnino  pri- 
vata  est,  et  ita  nullam  habet  peculiarem  con- 
siderationeru,  praeter  ea  quae  in  superiori  libro 
tractata  sunt. 

GAPUT  I. 

QUAM  SIT  ANTIQUA  IN  ECGLESIA  ET  PER  SE  HONESTA 
ORATIO,  QU^  CHORUS  ECGLESIASTICUS  APPELLA- 
TUR. 

1.  Prima  suppositio  .•  honestum  est  et  san- 
ctum  orationes  fundere  etiam  extra  missam.  — 
Duobus  modis  solita  est  fieri  heec  oratio  in 
Ecclesia :  primo,  in  missa,  quasi  conjungendo 
hanc  actionem  cum  ipso  sacrificio  ad  illius 
majorem  reverentiam  et  ornatum ;  secundo, 


extra  sacrificium  ,  tantum  ipsius  orationis 
gratia,  ad  postulandum  aliquid  a  Deo,  ipsive 
gratias  agendum,  aut  laudandum  ipsum.  De 
priori  modo  dixi  in  3  tom.  tertiee  part.,  disp. 
85,  sect.  \,  ubi  inhunc  locum  remisi  ea,  quee 
pertinent  ad  alias  orationes  publicas  extra 
missam,  quod  implendum  nunc  est.  Suppono 
autem  sanctum  esse  hujusmodi  orationes  ad 
Deum  fundere  extra  missee  sacrificium,  quia 
oratio  per  se  est  actio  bona  et  honesta,  et 
non  habet  necessariam  connexionem  cum 
sacrificio,  potestque  seepius  in  die  vel  nocte 
fieri,  etiam  quando  non  est  tempus  sacrificii. 
Et  ita  constat  in  antiquo  templo  et  lege  fuisse 
consuetudinem  orandi  variis  horis,  in  quibus 
non  offerebantur  saerificia,  ut  colligitur  ex  illo 
Act.  3:  Adhoram  orationis  nonam,  et  infra  la- 
tius  dicemus.  Et  Christus  Dominus,  licet  in 
ofierendo  sacrificio  suo,  tam  cruento  quam 
incruento,  multiplicem  orationem  miscuerif, 
et  internam  ac  mentalem,  et  publicam  ac  vo- 
calem,  etiam  cum  clamore  valido,  tamen  ante 
illud  sacrificium  saepius  oravit,  et  nocte  cce- 
nae,  illa  jam  fmita,  hymnum  cum  discipulis 
dixit,  quod  erat  orationis  genus ;  et  postea  in 
horto  oravitj  ubi  ssepius  cum  discipulis  ad 
orandum,  et  non  ad  sacrificandum,  convenire 
solebat,  ut  Joannes,  cap.  48,  refert.  Consue- 
tudo  ergo  orandi  seepius  extra  sacrificium 
per  se  honesta,  antiqua  et  laudabilis  est. 

2.  Secunda  suppositio :  facta  atota  aligua 
communitate  est  Deo  gratissima.  —  Secundo, 
suppono  orationem  in  communi  factam  a  tota 
aliqua  communitate,  vel  populo,  sanctam, 
et  Deo  gratissimam  esse,  ideoque  merito  ab 
Ecclesia  servatam,  et  more  receptam  fuis- 
se.  Omitto  heereticos,  qui  circa  hanc  oratio- 
nem  errarunt,  quia  nullus  absolute  videtur 


266 

illam  negasse,  sed  quoad 
circumstantias,  de  quibus  in  sequentibus  ca- 
pitibus  dicendum  est.  Hsec  ergo  veritas  facile 
persuadetur,  quia  si  unius  personse  singula- 
ris  oratio  multum  valet  apud  Deum,  si  multi 
eodem  spiritu  et  actu  orationis  conveniant, 
sine  dubio  gratior  erit  et  potentior  eorum 
oratio;  et  ideo  de  antiquis  Christianis  legi- 
mus  ,  quod  statim  post  Christi  ascensum, 
erant  perseverantes  unanimiter  in  oratione , 
vel  in  Ccenaculo  ante  Spiritus  Sancti  adven- 
tum,  Actor.  1,  vel  in  templo  post  adventum 
Spiritus  Sancti,  et  inchoatam  prsedicationem 
Apostolorum,  et  conversionem  Christianorum, 
Actor.  2;  unde  Chrysost.,  hom.  79  ad  Popu- 
lum :  Qui d  hac  (inquit)  oratione  Ecclesiwpoten- 
tius,  quce  columnam  et  Ecclesia?  turrim  adju- 
vit?  et  infra :  Magna  vis  est  orationis  in  Eccle- 
sia  concorditer  a  populo  oblatce ;  etinfra:  Et 
domi  quidem  orari  potest,  sic  autem  ut  in  Ec- 
clesia  non  potest,  ubi  tanta  Patrum  multitu- 
do,  uli  clamor  ad  Deum  unanimiter  emittitur. 
Non  ita  a  Domino  per  te  solus  orans  audiris, 
ut  cum  fratribus.  Hic  enim  majus  aliquid  est, 
puta,  unanimitas,  et  consonantia,  charitatisque 
vinculum,  et  sacerdotum  orationes.  Est  ergo 
oratio  communitatis  optima,  et  caeteris  pari- 
bus  efficacior,  quia  ex  majori  charitate  proce- 
dit.  Et  quia  circumstantia  personee  petentis 
multum  ad  ;"orationem  confert,  communitas 
autem  habet  peculiarem  quamdam  dignita- 
tem,  ratione  cujus  commune  bonum  divinius 
censetur.  Et  quia  ubi  multi  concurrunt,  unus 
ab  alio  juvatur,  et  imperfectionem  unius  alius 
supplet,  et  ita  oratio  evadit,  vel  omnibus  nu- 
meris  absoluta,  vel  certe  perfectior.  Denique 
quia  talis  oratio  habet  a  Christo  specialem 
promissionem,  ut  statim  dicam. 

3.  JPrimus  modus  quo  a  communitate  fieri 
potest  oratio.  —  Duobus  autem  modis  intelligi 
potest  orationem  fieri  a  communitate  :  primo, 
quia  multi  simul  ad  orandum  conveniunt, 
unusquisque  autem  per  se  orat,  quasi  priva- 
tim,  nec  habet  cum  oratione  alterius  aliam 
conjunctionem  preeter  concomitantiam  tempo- 
ris,  autloci,  vel  materise.  Et  talis  oi>atio  habet 
a  Christo  peculiarem  promissionem,  Matth. 
18:  Iterum  dico  vobis,  quia  si  duo  ex  vobis 
consenserint  super  terram  de  omni  re,  quam- 
cumque  petierint,  fiet  illis  a  Patre  meo,  qui  in 
ccelis  est.  Et  sub  dit  rationem :  TJbi  enim  sunt 
duo,  vel  tres  congregati innomine  meo,  ibi  sum 
in  medio  eorum.  In  quo  promittit  suum  pecu- 
liare  auxilium  his,  qui  hoc  spiritu  ad  orandum 
conveniunt.  Oportet  autem  ut  ille  concursus 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 
aliquas  speciales  sit  ex  intentione  orantium,  ad  orandum  con- 
venientium  communi  consensu.Nam  siomni 
no  casu  contingat  multos  simul  orare,  erunt 
orationes  plurium  ,  non  tamen  erit  oratio 
unius  communitatis.  Hic  autem  modus  com- 
munis  potest  etiam  in  oratione  mentali  inve- 
niri,sicutpatetincommunitatereligiosa,  cujus 
personce  omnes  eadem  hora  ad  sic  orandum 
conveniunt,  ex  communi  ritu  et  consensu. 
Ideoque  ad  hunc  modum  communis  orationis, 
per  se  necessarium  non  est  ut  omnes,  qui  sic 
orant,  in  eodem  loco  communi  proxime  con- 
veniant,  sed  esse  possunt  in  eadem  domo,  et 
diversis  cellis,  imo  etiam  in  diversis  domibus 
et  populis  esse  possunt,  et  per  modum  unius 
corporis  mystici  eademhora  ad  orandum,  vel 
mentaliter,  vel  vocaliter  convenire.  Quee  qui- 
dem  oratio  etiam  est  optima,  et  ceeteris  pari- 
bus  erit  etiam  potentior  et  efficacior  quam 
oratio  singulorum,  praesertim  si  ad  idem  pos- 
tulandum  simul  ab  omnibus  offeratur:  talis- 
que  videtur  fuisse  oratio  fidelium,  quando 
unanimiter  in  templo  orabant,  Act.  2,  quia  in 
illo  templo  non  poterant  eo  modo  communi- 
terorare,  quo  postea  orabantintemplis  Chris- 
lianorum,  cujus  inchoatio  queedam  in  &  cap. 
Act.  conspicitur,  utmox  dicemus.  De  hoc  igi- 
tur  modo  communis  orationis  nihil  hic  addere 
necesse  est,  preeter  dicta  in  lib.  preeceden., 
quia  revera  talis  oratio  per  se  privata  est,  et 
per  accidens  communis :  neque  habet  illam 
perfectam  unitatem  mysticam,  quam  oratio 
communitatis  habere  potest,  quia  multi  sic 
orantes  non  fundunt  omnes  et  singuli  unum 
et  eumdem  orationis  actum,  et  ita  per  se  lo- 
quendo  non  possunt  per  modum  unius  con- 
currere  ad  eamdem  petitionem. 

A.  Secundus  modus,  quo  a  communitate  ora- 
tio  potest  fieri.  —  Alio  ergo  modo  fieri  potest 
oratio  a  communitate,  quia  una  oratio  fundi- 
tur  in  persona  omnium,  ita  ut  omnes  orent 
ut  membra  illius  communitatis ,  et  oratio  ab 
omnibus  fundatur,  singulis  partialiter  aliquo 
modo  concurrentibus ,  etiamsi  non  omnes 
seque  loquantur,  vel  eumdem  modum  actionis 
exerceant,  sed  quidam  loquantur,  alii  adsint 
et  consentiant,  aut  alio  modo  cooperentur. 
Et  heec  est  propriissima  unius  communitatis 
oratio,  talemque  videtur  describere  Tertull., 
in  Apolog.,  cap.  39,  dicens:  Corpus  sumus  de 
conscientia  religionis,  et  disciplinm  unitate, 
et  speifadere  ;  convenimus  in  ccetum  et  congre- 
gationem,  ut  Deum  quasi  manu  facta  precatio- 
nibus  ambiamus  orantes :  Tia^c  vis  Deo  grata 
est.  Quibus  verbis   eleganter  explicat  hanc 


CAP.  I.  DE  ANTIQUITATE  CIIORI,  ET  HONESTATE  OFFICII  DIVINI  PER  CANTUM. 


267 


coramunem  orationem  quasi  uno  ore  et  uno 
spiritu  a  tota  communitate  offerri.  Exemplum 
optimum  est  Act.  A,  ubi  redeuntibus  Aposto- 
lis  a  concilio  Pharisaeorum  ad  caetum  fide- 
lium,  et  narrantibus  illis  quomodo  eos  dimi- 
sissent,  quidque  illis  comminati  faissent,  sub- 
ditur :  Qui  cum  audissent,  unanimiter  levave- 
runtvocem  adDeum,  et  dixeruiit :  Domine,  tu 
es  qui  fecisti  ccelum  et  terram,  etc. ,  ubi  non  so- 
lum  corda,  sed  etiam  vocem  ad  Deum  ele- 
vasse  significantur,  ut  notat  Lyra,  etindicat 
Cbrysostorn. ,  et  proprietas  verbi  postulat; 
nam  solus  internus  affectus  non  dicitur  pro- 
prie  vocis  elevatio.  Praesertiiri  quia  verba  om- 
nia,  quae  ibi  referuntur,  fuerunt  tunc,  ab  Ec- 
clesia  ibi  coacta,  una  voce  prolata.  Igitur  non 
tantum  communi  voluntatum  consensu,  sed 
etiam  quasi  uno  ore  idem  omnino  precati 
sunt,  quod  non  sine  miraculo  accidisse  pie 
Cartbusianus  et  alii  considerant.  Unde  illa 
oratio  tantam  babuit  vim  apud  Deum,  ut  ejus 
efficacia  statim  visibili  signo  commotionis  to- 
tius  domus,  et  fervoris  praedicatorum  Evange- 
liij,  manifestata  fuerit. 

5.  Unica  assertio  ■•  Chorus  ecclesiasticus  est 
sanctus,  eta  divino  spiritu  introductus . — Pro- 
batur  ex  sacrce  Scripturce  testimoniis.  —  Dico 
ergo,  chorum  ecclesiasticunx,  in  quo  publicae 
et  communes  orationes  a  christiano  populo 
seu  illius  nomine  fiunt,  sanctum  esse,  et  Spi- 
ritus  Sancti  instinctu  in  Ecclesia  introductum, 
ut  antiquissima  et  universalis  traditio  osten- 
dit.  Haec  doctrina  de  fide  certa  est,  quae  satis 
probatur  ex  Ecclesise  universali  consensu, 
quae  in  re  tam  gravi  errare  non  potest.  Anti- 
quitas  etiam  hujus  traditionis  ostenditur , 
nam  in  Actibus  Apostolorum  habemus  hujus 
consuetudinis  initia,  ut  jam  notatum  est.  In- 
sinuatur  etiam  a  Paulo,  4  ad  Cor.  44,  ubi  ex 
professo  tractat  de  ecclesiasticis  conventibus, 
qui  tunc  fieri  solebant,  et  significat  non  tantum 
ad  sacrificium  offerendum,  et  ad  doctrinam, 
vel  concionem  habendam,  sed  etiam  adcom- 
munes  orationes,  et  laudes  Dei  solitos  esse 
frequentari,  et  solere  unum  loco  omnium  gra- 
tias  agere,  et  alios  annuere,  ac  respondere 
Amen,  unde  interalia  ait:  Si  benedixeris  spi- 
ritu,  id  est,  ita  ut  ab  aliis  nonintelligaris,  qui 
supplet  (id  est,  tenet)  locum  idiotce,  quomodo 
dicet,  Amen,  nam  tu  quidem  bene  gratias  agis, 
sed  alter  non  cedificatur.  De  quibus  verbis  vi- 
deri  possunt,  quae  in  3  tom.  3  part.  diximus, 
disp.  83,  sect.  4  ;  etinfra:  Cum  convenitis, 
unusquisque  vestrum  psalmum  habet,  etc.  Et 
concludit :  Omnia  honeste  et  secundum  ordinem 


fiant.  Quae,  ultima  verba  notanda  sunt,  nam 
ex  eis  habetur  ad  ecclesiasticam  institutioncm 
pertinere,  haec  omnia  ordinare ;  unde  recte 
colligitur,  insolentissimie  insanice  esse  consue- 
tudinem  Ecclesice  in  hujusmodirebus  improba- 
re,  ut  pie  dixit  Augustinus,  Epist.  448. 

6.  Potest  etiam  hoc  colligi  ex  Paulo,  ad 
Ephes.  5,  dicente:  Implemini  Spiritu  Sancto, 
loquentes  voUsmetipsis  in  psalmis,  et  hymnis, 
et  canticis  spiritualibus  cantantes,  et  psallen- 
tes  in  cordibus  vestris  Domino,  gratias  agentes 
semper  pro  omnibus,  in  nomine  Domini  nostri 
Jesu  Christi,  Deo  et  Patri.  Ubi  non  vocat  spi- 
rituales  canticos,  quia  spiritu  tantum  profe- 
rantur,  sed  quia  spiritualem  materiam  conti- 
nent  et  significant ;  nec  dicit,  Psallentes  in  cor- 
dibus,  ut  vocemexcludat,  sed  ut  declaret  illud 
esse  praecipuum,  et  per  se  necessarium,  etiam 
dum  voce  oratur,  unde  quod  ait,  loquentes  vo- 
bismetipsis,  Haimo  ibi  interpretatur,  id  est, 
invicem,  seu  fl^mmtfMT^dumunusloquitur,  et 
alius  respondet.  Sic  etiamintelligipotestillud 
ad  Colos.  3:  Verbum  Dei  habitet  invobisabun- 
danter,  in  omni  sapientia  docentes,  et  commo- 
nentes  vosmetipsos  psalmis,  hymnis,  et  canticis 
spiritualibus ,  in  gratia  cantantes  in  cordibus 
vestris  Deo.  Quse  omnia  possunt  quidem  intel- 
ligi  de  oratione  privata  et  de  mentali,  et  ita. 
exponuntur  frequenter,  non  tamen  excludi- 
tur  oratio  vocalis,  ut  D.  Thom.  ibi  notat :  et 
videtur  Paulus  etiam  loqui  de  oratione  publi- 
ca  totius  Ecclesiee ;  nam  etiam  hoc  modo  ad- 
monet,  ut  verbum  Dei  abundet  in  christiano 
populo,  non  solum  in  doctrina,  sed  etiam  in 
psalmodia  et  hymnis,  et  canticis  spirituali- 
bus,  quibus  invicem  excitemur  ad  devotio- 
nem,  ete. 

7.  Patrum  auctoritate  confirmatur.  —  Se- 
cundo  principaliter  constat  haec  traditio  ex 
Patribus,  Clemen.,  lib.  8,  per  totum,  prseci- 
pue  cap.  3-4:  Precationes  facite  mane,  etc, 
ubi  horas  canonicas  numerat,  ut  infra  videbi- 
mus ;  quod  autem  illa  esset  oratio  pubhca  et 
cornmunis,  patet  ex  his,  qua?  subjungit :  Quod 
si  ad  Ecclesiam  prodire  non  licuerit  propter 
infideles,  congregabis,  Episcope,  in  domo  ali- 
qua,  ne  ingrediatur  pius  in  ecclesiam  impio- 
rum ;  et  infra  :  Quod  si  neque  in  domo,  neque 
in  ecclesia  congregari  poterunt,  psallat  sibi 
unusquisque,  canat,  oret,  saltem  duo  simul, 
aut  tres.  Et  infra  ait,  non  debere  fideles  orare 
cum  haeretico,  imo  nec  cum  catechumeno, 
quia  nondum  est  Ecclesiee  membrum ;  suppo- 
nit  ergo  illam  orationem  esse  communem 
unius  corporis  Ecclesiee  per  membra  sua  et 


268 

ministros   suos.  Justin 

pro  Christianis,  in  fiue ,  postquam  usum  ba- 
ptismi  solemnis  traditierat,  subdit :  Nos  au- 
tem,  posteaquam  ita  abluimus ,  expiavimusque 
eum  qui  credidit,  et  assensus  est,  eum  ad  eos 
qui  fratres  dicuntur  ducimus  in  eum  locum  quo 
convenerunt  comprecandi  causa  contentis  ani- 
mis,  etprose,  et  pro  eo  qui  illustratus  est,  et 
pro  omnibus  aliis  qui  ubique  sunt.  Et  infra  in- 
ter  alia  inquit :  Tum  surgimus  omnes,  ac  com- 
precamur,  conclusisque  nostris  precibus,  panis, 
ut  dixi,  vinumque  et  aqua  offeruntur,  eic ;  ubi 
considerandum  est  verbum  comprecandi,  bis 
repetitum,  namrecte  declarat  conjunctionem 
omnium  ad  unam  orationem  fundendam. 

8.  Tertullianus.  —  Hoc  etiam  declaravit 
Tertull.,  in  Apol.,  cap.  39,  in  verbis  supra 
citatis :  Corpus  sumus  de  conscientiareli  gionis , 
etc,  convenimus  in  ccetum,  itt  ad  Deum  quasi 
manufacta,  etc,  id  est,  ut  quasi  uno  ore  et 
uno  impetu  vim  faciamus ;  et  similia  sumi 
possunt  ex  eodem,  libr.  2  ad  Uxorem,  c  4  et 
5,  ubi  indicat  f uisse  consuetudinemChristiani 
populi  convenire  in  Ecclesia,  etiam  noctu,  ad 
communes  orationes,  quas  nocturnas  convo- 
cationes,  seu  vigilias  appellat;  et  specialiter 
meminit  solemnis  pernoctationis  in  vigilia 
Paschce,  cujus  etiam  est  frequens  mentio  in 
Patribus,  quos  ibi  refert  Pamelius,  et  plura 
Durand.,  de  Ritib.  Eccl.,  lib.2,  c.  A,  et  videri 
potest  Concil.  Aquisgr.,  c  130;  et  Isidor.,  lib. 
1  de  Divin.  off.,  cap.  22;  deinde  ad  easdem 
publicas  et  communes  orationes  pertinet, 
quod  idem  Tertullianus  refert  in  cap.  2  Apo- 
loget.,  exPlinio  secundo  in  quadamEpist.  ad 
Trajan.,  ubi  de  Christianis  ait,  prceter  obsti- 
nationem  non  sacrificandi  nihil  aliud  de  sacris 
eorum  comperisse,  quam  ccetus  antelucanos  ad 
canendum  Christo,  et  Deo,  et  ad  confcederan- 
dam  disciplinam.  Habetur  heec  Epistola  apud 
Plin.,  lib.  10.,  Epist.  97,  et  ex  utroque  retulit 
Euseb.,  lib.  3  Histor.  cap.  27,  alias  32,  et  de 
eadem  consuetudine  videri  potest  Arnob., 
lib.  1  Advers.  Gent.  ;  Epiph.,  contra  haeres. , 
lib.  3,  in  fine,  ubi  inter  alia  inquit :  Matutini 
eliam  hymni  in  ipsa  sancta  Ecclesia  perpetuo 
fiunt,  et  orationes  matutince,  lucemalesque  si- 
mul  psalmi,  atque  orationes :  et  infra :  Preces 
assidue  imperat  cum  omni  sedulitate,  etprolixi- 
tate,  et  geniculationeinordinatis  diebus,  noctu, 
atque  interdiu  adDeum  fundere. 

9.  Insigne  vero  testimonium  est  apud  Ba- 
sil.,  Epist.  93,  Apolog.  ad  Clerum  Neocsesar., 
ex  qua  sequentia  verba  referre  judico  op- 
portunum  :  Quidjam  obtinuerunt  ritus,  omni- 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 

Martyr.,  Apolog.  2  lus  Ecciesiis  Dei  concordes  sunt,  et  consoni. 
De  nocte  siquidem  populus  consurgens,  an- 
telucano  tempore  domum  orationis  petit,  et  in 
in  labore,  tribulatione,  ac  lacrymis  indesi- 
nentibus  facta  ad  Deum  confessione,  tandem 
db  oratione  surgentes,  ad  psalmodiam  insti- 
tuuntur,  et  nunc  quidem  in  duas  partes  divisi, 
alternis  prcecinentes  psallunt,  etc  ;  et  infra  : 
IUucescente  jam  die,  pariter  omnes  velut  uno 
ore  et  corde,  confessionis  psalmum  Domino  of- 
ferunt.  Et  infra  vocat  has  vigilias  ac  preces 
communesque  psalmodias,  quas  dicit  fuisse 
apudomnes  orientalesEcclesias  inmagno  pre- 
tio.  Favent  ad  hoc  confirmandum  verba  Hie- 
ron.,  Epist.  84,  ab  Sabinian.,  circa  medium: 
Tota  Ecclesia  nocturnis  mgiliis  Christum  Do~ 
minum  personabat,  et  in  diversarum  gentium 
linguis  unus  in  laudibus  Dei  spiritus  concine- 
bat.  Ad  eamdem  consuetudinem  alludit  Au- 
gust.,  Serm.  251  de  Tempore,  dicens  :  Ve- 
niant  ergo  quicumque possilile  sit,  advesperti- 
nam  atque  noctumam  celebrationem,  et  oret 
ibi  in  conventu  ecclesicepro  peccatis  suis  Deum. 
Idem,  libr.  50  homil.,  in  26,  et  libr.  9  Con- 
fess.,  cap.  7,  cujus  verba  infra,  cap.  A,  refe- 
ram,  ubi  alia  Patrum  adjungam  testimonia  : 
nam  omnia,  quse  de  antiquitate  horarum  ca- 
nonicarum  et  cantus  ecclesiastici  dicenda 
sunt,  hanc  veritatem  confirmant. 

10.  Proposita  assertio  rationibus  stabi- 
litur.  —  Tertio  potest  haec  veritas  rationibus 
ostendi.  Prima  est,  quia  Ecclesia  est  unum 
corpus  mysticum,  in  quo  omnesunum  sumus 
in  Ghristo,  ideoque  debet  per  modum  unius 
Deum  colere  et  venerari,  atque  hac  ratione  in 
nomine  totius  Ecclesise  unum  offertur  sacrifi- 
cium,  et  ubicumque  offertur,  a  tota  Ecclesia 
offertur,  ut  alibi  ostendimus.  Sic  ergo  tota 
debet  per  modum  unius  de~precari,  ut  hoc 
etiam  nobilissimo  modo  communi  nomine 
Deum  colat.  Secundo,  talis  oratio,  cseteris  pa- 
ribus,  est  magis  acceptabilis  Deo  et  Christo, 
quia  ab  ejus  Sponsa  offertur,  quee  non  esse 
potest  non  sancta ,  et  sibi  grata  ,  etiamsi  in 
ea  multi  mali  sint,  etindigni.  Tertio,  hic  mo- 
dus  orationis  multum  fovet  totius  Ecclesias 
charitatem,  cum  omnes  discunt  communi  spi- 
ritu  pro  omnibus  esse  orandum,  preeterquam 
quod  hae  orationes  publicee  et  communes  ad 
devotionem  et  compunctionem  singulos  mo- 
vent,  ut  in  sequentibus  latms  dicemus.  At- 
que  hse  rationes  concludunt,  non  solum  in 
unaquaque  Ecclesia  particulari,  vel  in  singu- 
lis  plebibus  et  communitatibus  fieri  orationes 
communes  nomine  totius  populi,  sed  etiam 


CAP.  I.  DE  ANTIQUITATE  CIIORI,  ET  IIONESTATE  OFFICII  DIVINI  PEtt  CANTUM. 


269 


a  tota  universali  Ecclesia  fieri  aliquas  oratio- 
nes  communes,  quse  re  vera  totius  Ecclesise 
nomine  Deo  funduntur.  Quia  licet  particula- 
res  Ecclesise  suo  modo  sint  plures,  et  una- 
quceque  earum  suam  habeat  peculiarem  uni- 
tatem,  et  ita  specialiori  modo  possit  commu- 
niter  Deum  precari,  nihilominus  omnes  sunt 
partes  unius  Ecclesise.,  quae  simpliciter  una  est, 
et  Deo  charior  quacumque  Ecclesia  particu- 
lari  ;  ejus  enim  sanctitas,  et  major,  et  cer- 
tior  ac  infallibilior  est,  ideoque  tota  etiam 
simul  orare  debet,  et  pro  omnibus  suis  filiis 
intercedere.  Ad  illam  etiam  maxime  pertinet 
pro  totius  conservatione  et  augmento  sollici- 
tam  esse,  et  ita  non  solumpro  suis  membris, 
sed  etiam  pro  infidelibus  interdum  orat,  ut 
ad  Deum  convertantur. 

41.  Respondetur  objectioni  quce  fieri  posset, 
et  ostenditur  quomodo  unius  oratio  fiat  nomine 
totius  Ecclesice.  —  Dices  :  quomodo  potest 
universaEcclesia  inunum  convenire  ad  unam 
orationem  communem  proferendam  ?  Res- 
pondetur  primo,  hac  ratione  institutos  esse 
ejusdcm  Ecclesise  ministros  et  sacerdotes,  qui 
nomine  totius  Ecclesise  orent,  quibus  Eccle- 
sia  commisit  vices  suas_,  ut  nomine  totius  cor- 
poris  orationes  fundant.  Et  hoc  est  optimum 
signum  hujus  communis  orationis  ;  quocirca, 
licet  sacerdotium  a  Christo  Domino  in  Eccle- 
sia  sit  institutum ,  ac  subinde  ex  ejusdem 
Christi  ordinatione  habeat  sacerdos  evange- 
licus,  ut  possit  in  ejus  persona  offerre  et  orare, 
et  impetrare  nomine  illius,  ultra  hoc  etiam 
habet  ex  institutione  et  commissione  Eccle- 
sioe,  ut  suo  nomine  pro  se,  et  suis  filiis,  ac 
membris  oret,  ut  in  dicto  3  tom.,  disput.  77, 
sect.  2,  tractatum  est.  Et  hac  ratione  potuit 
Ecclesia  excommunicatos  omnino  excludere  a 
participatione  suarum  communium  oratio- 
nunr,  tam  efScaciter,  ut,  licet  minister  tentet 
pro  eis  orarenomine  Eeclesise.,  mentiatur,  ni- 
hilque  faciat,  nullumve  fructum  excommu- 
nicato  conferat,  ut  in  5  tom.,  disp.  9,  sect.  -4, 
et  disp.  11,  sect.  2,  et  disp.  12,  sect.  2,  te- 
tigi.  Signum  ergo  est,  Ecclesiam  totam  per 
modum  unius  ad  Deum  orare  per  ministrum 
suum  tanquam  per  legatum,  vel  nuncium  a 
se  constitutum.  Potest  enim.  respublica  hoc 
modo  loqui,  et  scribere  ad  alterum  princi- 
pem  per  legatum  a  se  missum.  Ut  autem  talis 
minister  auctoritatem  ad  sic  orandum  ab 
Ecclesia  accipiat,  non  est  necesse  ut  per  suf- 
fragia  singulorum  illam  recipiat,  sed  satis  est 
quod  auctoritate  publica  et  suprema  totius 
Ecelesise  illam  habeat  ;  nam  Ecclesia  est  cor- 


pus  monarchicum,  cujus  monarchia  non  est 
ab  hominibus,  sed  ab  ipso  Ghristo  instituta, 
qui  suo  vicario  commisit  totam  potestatcm  et 
auctoritatem,  quse  universo  corpori  expedie- 
bat.  Et  ita  solus  Pontifex  potestatem  habet 
constituendi  hoc  ministerium  deprecandi  no- 
mine  totius  Ecclesise,  et  committendi  illud  sa- 
cerdotibus  et  ministris  a  se  deputatis,  et  ita 
fit,  ut  orationes  per  hos  ministros  oblatse  no- 
mine  totius  Ecclesise  fiant. 

{ 2.  Sequitur  exposita  doctrina,  quodEcclesia 
certam  deprecationum  formam  potuerit  insti- 
tuere,  quce  dicitur  officium  divinum.  —  Hinc 
ulteriusfactum  est  (quodest  aliud  hujus  com- 
munis  orationis  signum),  ut  ejusdem  Eccle- 
sise  auctoritate  institutse  sint  peculiares  depre- 
cationes,  quse  nomine  illius  offerantur.  Sicut 
enim  princeps  legatum  mittens  ad  alium  prin- 
cipem,  solet  certam  ac  prsescriptam  formam 
petitionis,  velpacti,  autlegationis  illi  traderc, 
saltem  quoad  subtantiam  ejus,  licet  interdum 
aliqua  accidentalia  illi  committat ;  et  sicut 
sorores  Lazari,  cum  ad  Christum  miserunt 
nuncium,  conceptis  verbis  petitionem  dede- 
runt  :  Ecce  quem  amas,  infirmatur ;  ita  Eccle- 
sia  universalis,  quia  per  suos  publicos  mini- 
stros  suo  et  communi  nomine  orare  intendit, 
ideo  certam  orandi  formam  illis  prsebuit,  ut 
omnia  purius  et  sincerius  fiant,  utin  principio 
libri  preecedentis  dixi.  Hsec  ergo  institutio 
aperte  indicat  communitatem  orationis  eccle- 
siasticse,  quam  docemus  ;  et  similiter  ostendit 
orationes  communes  Ecclesise  illas  propriis- 
sime  esse,  quse  in  recitandis  horis  canonicis 
per  ministros  Ecclesise  funduntur,  ut  notavit 
D.  Thomas,  Quodlib.  7,  art.  18.  Hse  autem 
preces,  sic  ab  Ecclesia  institutse,  horea  canoni- 
cse  appellantur,  de  quo  nomine  in  cap.  3 
•  dicemus  ;  appellantur  etiam  quasi  per  an- 
tonomasiam  officium  divinum,  in  cap.  Dolen- 
tes,  de  Celebr.  Miss.,  et  in  Concilio  Aquis= 
gran.I,  tempore  Ludovici,cap.  131  ;  est  enim 
prsecipuum  officium  Christianorum,  et  ma- 
xime  ecclesiasticorum,  orare  Deum^  quod 
merito  divinum  nominatur,  quia  totum  pro 
cultu  Dei  est  instiiutum.  Dicitur  etiam  Eccle- 
siasticum.  officium,  in  Clemen.  I,  de  Celebr. 
Miss.,  quia  per  Ecclesiam  approbatum  est 
et  traditum,  ut  in  persona  Ecclesise  recitari 
possit,ut  constatexjcap.  Indie,  de  Cons.,  d.  5, 
quod  est  Gregor.,  cum  Goncil.  generali,  idem- 
que  habetur  in  duobus  prsecedentibus  capi- 
tulis,  ex  Concil.  Agathen.,  cap.  30  ,  et  Ge- 
rund.,  cap.  10,  et  in  Concil.  Tolet.  IV,  cap.  2, 
sic  statuitur  :  Unus  ordo  orandi  atque  psalkndi 


270 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


a  nolis  per  omnem  Hispaniam,  atque  Galliam 
conservetur,  etc.  Et  similiter  in  Conc.  Milevi., 
cap.  12,  prohibentur  dici  in  Ecclesia  oratio- 
nes,  quse  per  Concilium  approbatse  non  fue- 
rint ;  idem  in  Concil.  Bracharen.  I,  cap.  19, 
cap.  Placuit,  d.  12. 

13.  Objectio  contra  traditam  doctrinam.  — 
Respondetur  objectioni,  ac  statuitur  officium 
E cclesiasticum  substantialiter  esse  unum  in 
tota  Ecclesia.  —  Dices,  ex  his  decretis  potius 
inferri  posse,  non  esse  has  orationes  commu- 
nes  totius  universalis  Ecclesiee,  sed  unam- 
quamque  Ecclesiamvel  congregationem  pro- 
prio  utentem  officio  pro  se  communiter  orare. 
Nam,  licet  objective  unaquseque  oret  pro  om- 
nibus,  et  privatse  etiam  orationes  possint  et 
debeant  esse  communes,  ut  Cyprianus  docet 
in  initio  expositionis  Orationis  Dominicae ,  ni- 
hilominus  videtur  unaquseque  Ecclesia  suo 
nomine  specialiter  orare  per  ministros  suos, 
cum  proprium  officium  unaqueeque  sibi  desi- 
gnet  et  approbet,  quo  sui  ministri  uti  de- 
beant,  ut  ex  Decretis  citatis  constat.  Respon- 
deo  imprimis,  totum  ecclesiasticum  officium, 
quo  Ecclesia  Catholica  utitur,  substantialiter 
esseunum,  id  est,  ex  eademmateriaproxima, 
ut  sic  dicam,  et  eisdem  partibus  principalibus 
constans,  ut  ex  dicendis  patebit ;  idque  satis 
esse  ut  tota  heec  Ecclesise  deprecatio  una  sit, 
et  in  persona  totius  Ecclesise  universalis  fun- 
datur,  licet  in  aliquibus  accidentalibus  et  mi- 
nutioribus ritibus  sit  aliqua  varietas,  quee  uni- 
tatem  non  minuit  in  corpore  mystico,  sed  ornat 
potius.  Deinde  dico,  hanc  ipsam  varietatem 
ita  esse  permissam  in  Ecclesia,  maxime  in 
hoc  officio  divino,  ut  ejusdem  Ecclesise  aucto- 
ritate  et  suprema  potestale  tacite  vel  expresse 
sit  approbanda.  Per  se  enim  pertinet  ad 
Apostolicam  Sedem  hos  ritus  prsescribere,  si 
universales  sint  pro  tota  Ecclesia,  vel  appro- 
bare  particulares  et  proprios  aliquarum  na- 
tionum  seu  Ecclesiarum  ;  interdum  vero  taci- 
tam  approbationem  indicat  consuetudo,  vel 
traditio  particularis  alicujus  Ecclesiee  tolerata 
a  Pontificibus  illam  non  ignorantibus.  Nunc 
autem  de  hac  re  habemus  expressam  Eccie- 
sise  declarationem,  et  quasi  institutionem  a 
Pio  V  in  Bulla  breviarii  tradita,  et  a  Cle- 
ment.  VIII  recognita  et  confirmata,  ut  infra 
suo  loco  videbimus.  Est  ergo  hoc  officium 
vere  commune  et  Ecclesiasticum,  ac  de  se 
universale,  unde  etiam  canonicum  dicitur, 
quia  juxta  regulam  ab  Ecclesia  approbatam 
celebratur. 


CAPUT  II. 

UTRUM   MATERIA   TROXIMA,  EX   QUA  DIVINUM 
OFFICIUM   C0MP0N1TUR,   CONVENIENS   SIT  ? 

4.  Qjjlcb  et  quotuplex  sit  materia  orationis 
vocalis.  —  Materiam  orationis  vocalis  nunc 
appellamus,  verba  ipsa  quee  ad  precandum  as-> 
sumimus;  nam  licet  res  postulata  vel  signifi- 
cata  perverba,  essedebeatmateria  circaquam 
mens  orantis  preecipue  versetur,  tamen  oratio 
ipsa,  quatenus  vocalis  est,  ex  vocibus  ipsis, 
quatenus  tales  res  vel  affectus  significant,  com- 
ponitur.  Unde  certum  est  ad  substantiam,  et 
honestatem  orationis  maxime  pertinere,  ut 
heec  materia  sit  ad  divinum  cultum  et  ad  fi- 
nem  orationis  accommodata ,  ut  ex  dictis  in 
superiori  libro  constat ;  et  ideo  hoc  maxime 
ostendendum  est  de  materia,  ex  qua  divinum 
officium  componitur,  ut  a  calumniis  hseretico- 
rum  illud  defendamus,  et  aliquam  ejus  intel- 
ligentiam  Catholicis  proponamus.  Sunt  autem 
proxima  materia  hujus  officii  partes  illse  quasi 
heterogeneae,  ut  sic  dicam,  ex  quibus  rite  or- 
dinatis  tale  officium  componitur,  et  in  Bre- 
viario  Romano  hse  specialiter  numerantur : 
psalmi,  cantica,  hymni,  lectiones,  responso- 
ria,  versiculi,  benedictiones ,  absolutiones, 
capitula,  invitatorium,  antiphonse,  collectse, 
seu  orationes  ecclesiasticse,  oratio  Dominica 
et  Angelica,  antiphonse  peculiares  pro  Virgi- 
ne,  quse  sunt  quasi  salutationes  ejus,  cumali- 
qua  oratione  ad  Deum  adjuncta,  ac  denique 
Symbolum  fidei ;  ex  his  enim  omnibus  recte 
ordinatis,  totum  officium  divinum  et  eccle- 
siasticum  componitur. 

2.  Refertur  illorum  error,quimateriamora- 
tionis  vocalis  mutilabant,  quasi  oporteret  om- 
nem  iebere  esse  canonicam.  —  Potest  ergo  im- 
primis  referri  error  reprehendens  hanc  ma- 
teriam  ea  ex  parte,  qua  ab  hominibus  confec- 
ta  est.  Qui  error  adeo  antiquus  est,  ut  referat 
Euseb.,  1.  7  Histor.,  c.  24,  alias  26,  Paulum  Sa- 
mosatenum,  Psalmos,  qui  adDomini  nostri  Je- 
su  Christi  gloriam  decantari  in  Ecclesia  solent, 
tanquam  novos,  et  a  viris  recentioris  memo- 
rise  editos,  explosisse.  Ubi  sine  dubio  non  lo- 
quitur  de  psalmis  Davidicis,  sed  de  ecclesias- 
ticis  hymnis ;  nam  Psalmi  Davidici  nec  novi, 
nec  ab  hominibus  spiritu  humano  compositi, 
reputari  potuerunt.  Videtur  ergo  ille  Paulus 
rejecisse  hymnos  alios  ab  ecclesiasticis  viris 
compositos ;  non  tamen  illos  abstulit,  quia  ab 
hominibus  erant  compositi,  sed  solum  ex  ma- 


CAP.  II.  DE  MATERIA  PROXIMA  EX  QUA  DIVINUM  OFFICIUM  COMPONITUR. 


271 


litia  et  ambitione ;  abstulit  enim  hymnos,  qui 
in  Christi  lauclem  erant  compositi,  ut  in  suam 
laudem  inanes  cantilenas  in  Ecclesiam  intro- 
duceret,  utEusebius  refert.  Alii  vero,  quorum 
tacitis  nominibus  in  Concilio  Toletan.  IV,  ca- 
pit.  11,  mentio  fit,  hymnos  rejiciebant,  eo 
quod  de  Scripturis  canonicis  non  essent,  nec 
apostolica  traditione  haberentur.  Itaque  vole- 
bant  illi  materiam  totam  hujus  orationis  esse 
debere  canonicam,  id  est,  in  sacra  Scriptura 
contentam,  vel  apostolica  traditione  ita  ap- 
probatam,  ut  infallibilemcontineat  auctorita- 
tem.  Noninvenio  autem  proprium  hujus  erro- 
ris  auctorem,  qui  ex  hac  parte  hoc  sacrum 
officium  reprehenderit.  Nam  licet  Waldens., 
lib.  3  de  Sacr.,  c.  20  et  seq. ,  et  111.  Bellarm., 
tom.  3,  lib.  1  de  Bonis  oper.,cap.  42;  Peltan., 
lib.  3  de  Tribusbon.  oper.,  cap.  8,  et  alii,  re- 
ferant  Wiclephum,  Lutherum,  et  alios  novos 
heereticos  reprehendisse  et  abrogasse  ritum  ec- 
clesiasticum  deprecandi,  non  tamen  referunt 
ob  defectum  in  materia  ejus  inventum  illud 
calumniatosfuisse,  sed  aliis  titulis,  quibuspos- 
tea  respondebimus. 

3.  Prima  ratio  proposita?  sententia. — Vide- 
tur  autemsententia  illahabere  quamdamspe- 
ciem  pietatis,  quia  officium,  quod  auctoritate 
totius  Ecclesise  publice  canitur,  constare  de- 
bet  veritate  infallibili,  quia  valde  incongruum 
est  ut  universa  Ecclesia  approbet  ad  laudan- 
dum  et  colendum  Deum  falsitatem  aliquam; 
ergo  nulla  pars  in  tali  officio  admitti  debet, 
in  quo  possit  misceri  falsitas ;  nam,  si  talia 
sunt  verba  ut  falsa  esse  possint,  saepe  etiam 
erunt  falsa;  ergo  ut  divinum  officium  infalli- 
bilem  veritatem  contineat,  oportet  ut  solum 
ex  Scriptura  canonica  constet,  vel  traditione 
apostolica,  quae  Scripturse  sequivalet  infallibi- 
litate.  Confirmatur,  nam  experientia  comper- 
tum  est,  in  lectionibus  historicis  multa  referri 
non  solum  incerta,  sed  interdum  falsa,  cujus 
signum  est,  quia  quod  in  uno  tempore  appro- 
batur,  reprobatur  in  altero.  Similiter  in  homi- 
liis,  quae  ex  Sanctis  Patribus  leguntur,  saepe 
continentur  expositiones  Scripturse  incertae, 
vel  etiam  minus  verae ;  sa?pe  etiam  nonnullse 
sententiae,  quee  alias  frequentius  non  proban- 
tur,  nec  reeipiuntur;  illud  au tem  videtur  con- 
tra  decentiam  divini  officii;  ergo  ad  hoc  evi- 
tandum,  solum  ex  divina  Scriptura  lectiones 
essent  sumendae,  prout  statutum  videtur  in 
Concil.  Laod.,  cap.  59  ;  eademque  ratio  est  de 
cceleris  partibus,  ut  videtur  etiam  ordinatum 
in  Concil.  Brachar.  I,  c.  3. 

4.  Aliunde  possumus  contra  hanc  mate- 


riam  argumentari,  quia  multa  continet,  quae 
ad  munus  orandi  non  pertinent;  ergo  incon- 
grue  ad  materiam  divini  officii  assumuntur, 
cum  toturn  offieium  tantum  ad  orandumDeum 
ordinetur.  Antecedens  declaratur,  quiajuxla 
doctrinam  Pauli,  1  Timot.  2,  oratio,  prseser- 
tim  publica,  solum  ex  illis  partibus  constare 
debet,  quae  vel  ad  orationem,  et  elevationem 
mentis  in  Deum,  vel  ad  obsecrationem  et  ins- 
tantiam,seu  rationem  deprecandi,  vel  adpos- 
tulationem  et  petitionem  ipsam,  vel  ad  gratia- 
rum  actionem,  quae  laudem  Deicomprehendit, 
pertineant.  Atmulta  in  hoc  officio  continentur, 
quee  ad  nullam  ex  his  partibus  pertinent.  Im- 
primis  historioe,  praesertim  humanee  de  vitis 
Sanctorum,  deinde  multoe  lectiones  Scripturae 
et  Sanctorum,  quae  ad  instructionem  et  doc- 
trinam  suntoptimse,  ad  orationem  autemnon 
deserviunt;  inepte  ergo  pro  materia  oratio- 
nis,  et  deprecationis  assumuntur.  Opus  enim 
orationis  longe  diversum  est  ab  opere  legendi, 
vel  addiscendi,  aut  refricandi  memoriam;  hic 
autem  unum  cum  alio  confunditur,  et  exutro- 
que  unum  coagmentari  videtur. 

5.  Secnnda  ratio  ex  Christi  Domini  consilio, 
Matt.  6,  desumpta.  — Roboratur  Eccles.  7.  — 
Denique  vanitas  orationis  incusatur.  —  Tertio 
contra  hanc  materiam  objici  potest  Christi 
mandatum,  Matth.  6 :  In  oratione  nolite  multum 
loqui ;  nam  in  hoc  officio  nimia  videtur  esse 
loquacitas,  non  solum  quia  satis  grave  est 
(unde  etiam  ex  parte  mat-eriee  in  quantitate 
videtur  excedere),  sedetiam  quia  in  eo  mullse 
fiunt  repetitiones.  Quee  videntur  etiam  esse 
contra  consilium  Sapientis,  Eccles,  7 :  Noli 
verbosus  esse  in  multitudine  preshyterorum,  et 
ne  iteres  verbum  in  oratione  tua.  Accedit,  quod 
haec  materia  nimis  varia  est  et  multiplex,  quod 
etiam  videtur  esse  incongruum,  quia  vocalis 
oratio  ad  hoc  potissimum  ordinari  debet,  ut 
mentis  attentionem  et  devotionem  promoveat ; 
haec  autem  tanta  varietas  distrahit  potius 
mentem.Nec  satis  estrespondere,  totam illam 
varietatem  esse  intra  latitudinem  piarum  co- 
gitationum  orationi  deservientium ;  nam,  li- 
cet  inde  possit  a  malitia  excusari,  non  tamen 
ab  incongruitate,  et  impedimento  devotionis  ; 
quia,  ut  devotio  augeatur,  imo  ut  sit  efficax, 
etfructuosa,  oportetut  in  eodem  affectu  per- 
duret  et  augeatur,  atque  confirmetur;  ad  hoc 
autem  necesse  est  ut  verba  ipsa  orationis 
eumdem  affectum  excitent,  et  cogitationes 
offerant,  quae  ad  illum  eumdem  pertineant, 
quod  non  fit  per  tam  variam  et  multiplicem 
materiam. 


272 

6.  Unica  assertio 
orationis  vocalis  sunt  aptissimce,  et  sancte  et 
prudenter  ad  componendum  assumptce.  —  Di- 
cendum  nihilominus  est,  omnes  illas  partes 
materise,  ex  quibus  divinum  officium  constat, 
aptissimas  esse,  et  sancte  ac  prudenter  fuisse 
ad  hoc  divinum  officium  componendum  as- 
sumptas.  Hanc  assertionem  simpliciter  acce- 
ptam,  et  quoad  illas  partes  in  genere  (ut  ita 
dicam)  sumptam,  tanquam  de  fide  tenendam 
censeo ;  et  quoad  minutissimas  etiam  partes 
censeo  esse  tam  certam,  ut  sine  gravi  teme- 
ritate  negari  non  possit.  Et  imprimis  ad  hoc 
probandum  sufficit  universalis  Ecclesise  auc- 
toritas,  quse  consuetudine  et  traditione  illas 
omnes  partes  probavit;  nam,  ut  supra  ex  Au- 
gustino  dicebam  :  Contra  universam  Ecclesice 
consuetudinem  disputare  insolentissima  insania 
est. 

7.  Probatur  secundoextestimoniis  D.  Paul. 
—  Deinde,  partes  illee  habent  magnum  funda- 
mentum  inPaulo,  1.  Corinth.,  ubi  late  loqui- 
tur  de  orationibus  publice  in  Ecclesia  funden- 
diSj,  et  de  laudibus  Dei,  et  gratiarum  actioni- 
bus,  illas  distinguens  a  doctrina,  et  pro- 
phetia,  seu  concione,  et  interpretatione 
Scripturarum;  unde  postea  concludit  :  Quid 
ergo  est,fratres?  Cum  convenitis,  unusquisque 
vestrum  psalmum  habet,  doctrinam  habct, 
Apocalypsim  {id  est,  revelationem)  habet,  lin- 
guam  liabet,  interpretationem  halet,  omnia  ad 
cedificationem  fiant.YX  infineiterum  concludit : 
Jtaque,  fratres,  cemulamini  pmphetare,  et  lo- 
qui  linguis  nolite  prohibere  (utique  ad  laudan- 
dum  Deum),  omnia  autem  honeste  et  secundum 
ordinem  fiant.  Approbat  ergo  usum  Ecclesise, 
qui  jam  tunc  erat  publice  colendi  Deum  in 
Ecclesise  conventu  per  varios  Psalmos,  et  de- 
votas  orationes,  dummodo  omnia  ad  eedifica- 
tionem,  et  honeste  fierent.  Hoc  etiam  optime 
fundatur  in  locis  supra  tractatis,  ad  Ephes. 
5,  et  ad  Colos.  3,  ubi  admonet  fideles ,  ut 
Deum  glorificent  in  hymnis  etpsalmis,  et  can- 
ticis  spiritualibus.  Deinde  illud  etiam  1  ad  Tim. 
2  :  Obsecro  primum  omnium  fieriobsecrationes, 
orationes,  postulationes,  gratiarum  actiones, 
induci  potest  juxta  quamdam  piam  expositio- 
nem,  quam  indicavit  Waldens.  supra,  c.  20, 
exponens  verbum  illud  fieri,  ut  non  solum 
significet  idem  quod  proferri  in  oratione,  seu 
fundi,  aut  precari ;  sed  significet  componi  et 
in  certam  formam  redigi.  Juxta  quem  sensum 
monet  Paulus,  ut  fiant  in  Ecclesia  variee  ora- 
tiones,  vel  precationum  formulee,  quarum 
alise  orationes  dicantur,  ut   sunt  collectee  ; 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONIGIS. 
omnes  partes  materice    aliae  postulationes,  ut  litaniue  ;  aliee  obsecra- 


tiones,  ut  sunt  etiam  in  litaniis  posteriores 
precationes;  Per  passionem  tuam,  etc.  ;  alise 
gratiarum  actiones,  ut  hymnus,  Te  Deum 
laudamus,  et  similia  cantica.  Quam  interpre- 
tationem  sumit  ex  Concil.  Tolet.  IV,  c.  41, 
cujus  sententiam  infra  referemus. 

S.Probatur  tertio  inductione.  —  Tertio  po- 
test  hsec  veritas  ostendi  discurrendo  per  sin- 
gulas  partes,  etuniuscujusque  antiquitatem  et 
probitatemindicando,  quodbreviterfaciemus, 
quantum  satis  sit  ad  scholasticum  institutum, 
etad  hujus  operis  complementum,  quia  multi 
alii  diligentissime  in  ea  re  laborarunt.  Potis- 
sime  vero  Bellar.,  d.  lib.  \,  cap.- 14  et  15  ;  et 
Duran.,  lib.  3  de  Ritib.,  a  cap.  13  usque  ad 
20  ;  et  ex  antiquioribus,  Isidor.  lib.  1  de  Ec- 
clesiast.  offic. ;  Amalar.  Fortun.,  lib.  &  de 
eisdem ;  Alcuin.,  lib.  de  eisdem  offic,  et 
Raban.,  lib.  2  de  Just.  Clericor.;  prsecipue 
vero  dicemus  de  quatuor  primis  partibus  ; 
cseteras  vero  percurremus. 

9.  De  Psalmodia,  qua?  est  prima  orationis 
vocalis  pars.  —  Prima  ergo  pars  divini  officii 
est  psalmodia,  quss  in  se  summge  auctoritatis 
est,  cum  sit  Scriptura  canonica  veteris  Testa- 
menti.  Nec  enim  alii  psalmi  in  officiis  eccle- 
siasticis  permittendi  sunt,  ut  constat  ex  usu 
Ecclesiae,  et  expresse  est  declaratum  in  Conc. 
Laodic,  cap.  59:  Gjiod  non  oporteat  (inquit) 
plebeios  psalmos  in  Ecclesia  cantare ;  et  in 
Conc  Brachar.  I,  cap.  30,  omnino  prohiben- 
tur  recitari  in  Ecclesia  psalmi  non  canonici. 
Quod  intelligendum  est  tantum  de  propriis 
psalmis,  non  de  aliis  canticis,  vel  hymnis,  ut 
moxdicemus.  Hic  autem  usus  recitandi  psal- 
mos  Davidicos  in  Ecclesia  antiquissimus  est, 
ut  ex  eisdem  Conciliis  probatur,  et  ex  Dion., 
cap.  3  de  Cselesti  Hierarch.,  ubi  initium  cele- 
brandi  missam  hinc  sumi  dicit,  quod  sacerdos 
conversus  ad  divinam  aram,  psalmos  canere  in- 
cipit,  cantantque  cum  eo  omnes  ecclesiastici  or- 
dines;  et  infra  sic  inquit:  Sacra  psalmorum 
modulatio,  quce  omnibus  fere  pontificiis  mys- 
teriis  essentia?  instar,  et  necessario  adhibetur, 
ab  eo  quod  sanctitate  omnibus  prcestat,  abesse 
non  debuit.  Ubi  expendo  verbum  illud,  es- 
sentia?  instar  ;  nam  revera  quasi  basis  et  sub- 
stantia  hujus  divini  officii  sunt  psalmi;  reliqua 
vero  adduntur,  quasi  ad  ornatum  et  comple- 
mentum;  unde  eleganterChrysost.,hom.  6  de 
Pcenit. ,  admiratur :  Cujus  rei  gralia  prce  ccete- 
ris  veteris  Testamenti  novique  Scripturis ,  li- 
brum  David  sic  adamarunt  omnes  Christiani, 
atque  hunc  solum  ore  voluerunt  versari;  et  in- 


CA1>.  II.  DE  MATERIA  PROXIMA  EX  QUA  DIVINUM  OEFICIUM  COMPONTTUR. 


273 


fra  :  Omnes  enim  hunc  odoriferi  unguenti  loco 
circnmferimus  ore ;  in  ecclesiis  pernoctantibus 
primus  et  novissi  iius  et  mrdius  esl  David.  Dilu- 
culo  quceruntur  hymnorum  moduiationes,  etpri- 
mus,  et  medius,  et  norissimus  est  David ;  si 
pauscein  funeralibus,  et  primus,  et  medius,  et 
norissimus  est  Darid,  etc,  quse  eleganlissime 
prosequitur.  Et  tandem  rationem  reddit,  quia 
in  psalmis  omnes  perfectissimae  orationis  af- 
fectus  inveniuntur,  et  omnis  generis  petitio- 
nes  omnibus  statibus  accommodatae,  pecca- 
toribus,  jastis.  incipientibus,  proficientibus, 
et  perfectis,  laudationes,  et  gratiarum  actio- 
nes  Dei  mirabiles,  affectus  compunctionis,  et 
amoris  ardentissimi,  et  suprema;  contempla- 
tionis,  et  unionis  cum  Deo,  et  preesertim  fre- 
quens  recognitio  bumanse  fragilitatis,  et  ne- 
cessitatis  divini  auxilii ,  ejusque  postulatio. 
Hinc  dixit  Basilius,  in  Procem.  ad  homil.  in 
Psalmos,  unum  Psalmorum  librum  omnia  in 
se  complecti :  Historicam  continet  narratio- 
nem,  leges  sancit  vitw  sanctius  institumda ,  bo- 
nce  omnis  doctrince  zcberrimum  quoddam  est  et 
commune  prompHcanicm;  et  infra  :  Idque  cum 
peramcena  quadam.  deductione,  ac  moderata  ju- 
cunditate  animorum,  qua?  etmenti  honestas  in- 
ferat  cogitationes.  Et  infra  binc  colligit,  et  egre- 
gie  describit  psalmi  seu  psalmodice  utilitatem, 
eamque  clicit  esse  vocem  Ecctesice,  quw  festos 
illustriores  reddit,  ac perfundit  gaudio.  Plura- 
que  infra  de  cantu  agentes  afferemus. 

10.  Quare  psalmi  Gloria  patri,  etc,  finian- 
tur,  et  quam  antiquus  hic  mos  in  Ecctesia.  — 
Quoniam  vero  psalmorum  usus  antiquior  est 
quam  lex  gratise,  ut  propriam  ejus  perfectio- 
nern  participaret,  et  ita  fieret  psalmus  (ut  ita 
dicam)  consummatus,  non  sine  speciali  Dei 
providentia  factum  est,  ut  ex  institutione  Ec- 
clesise  in  fine  uniuscujusque  psalmi  adderetur 
Trinitatis  confessio  et  glorificatio  per  illa  ver- 
ba:  Gloria  Patri,  et  Filio,  et  Spiritui  Sancto. 
Quie  quidem  verba  antiquissima  sunt;  nam 
illorum  facit  mentionem  Athanasius,  libr.  de 
Yirgin.,  ubi  virginem  instituit,  ut  surgens  a 
mensa  gratias  agat,  trinis  vicibusdicens  :  Mi- 
serator,  et  misericors  Dominus  escam  dedif 
timentibus  se,  Gloria  Patri,et  Fitio,  et  Spiriiui 
Sancto.  Et  has  videtur  intelligere  nomine 
glorificationum,  cum  ibidem  ait :  Serta  ista, 
ct  fac  glorificationes  in  mensa,  eritque  tibicibus 
et  potus  sanctificatus ;  et  ita  loquitur  etiam 
Cassianus,  libr.  2  de  Institut.,  cap.  8;  et  de 
eisdem  videtur  loqui  Basilius,  libro  de  Spiri- 
tu  Sancto,  cap.  7,  cum  ait,  in  glorificationibus 
dici  gloriam  Patri  cum  Fitio,  in  gratiarum 
xiv. 


actionibus  gloriam  Patri  per  Fitium.  Et  ca- 
pit.  24  et  25,  ostendit  eodem  modo  esse  Spi- 
rilum   Sanctum  conglorificandum    cum  Patre 
et  Filio.  Ac  denique,  capite  27,significat  hunc 
morem  canendi  gloriam   Trinitati ,   esse   ex 
apostolica  traditione.  Quod  optime  confirma- 
tur  ex  liturgia  Jacobi,  ubi  sacerdos  ad  altare 
ingrediens  primam  orationeminchoat,  dicens: 
Gfloria  Patri,  et  Filio,et  Spiritui  Sancto,  tri- 
7io,  et  uno.  Unde  non  videtur  probandumquod 
Nicephorus,  hbr.    18  Histor.,  capit.  51,  dixit, 
Flavianum  Antiochenum,  jubente  Chrysosto- 
mo,  glorificationem  illam   Trinitatis  imrodu- 
xisse  ;  nam  sine  dubio  antiquior  est,  nisiforte 
clicat  usum  adhibendi  illam  in  fme  psalmorum 
a  Flaviano  incepissc,  quod  ipse  etiam  indicat 
lib.  9,  cap.  24,  cum  Sozomen.,  libr.  3  Histor.f 
cap.  19.  Quod  est  probabile,    nam  Cassian., 
lib.  I2delnst.,c.  8,  refert,   sibi  visum  fuisse 
novum,  cum  iniEgypto  vidit,  in  clausula  psal- 
morum,  omnes  astantes  conclamare  :   Cfloria 
Pa/ri,  etc.  Quod  nunqaam  (inquit)  per  omnem 
Orientem  audivimus,  sed  omnium  silentium  ab 
eo  qui  cantat,  finito  psaimo,  et  orationeon  succe- 
dere ;  hac  vero  glorificatione  Triuitatis  tautum- 
modo  solere  antiphonam  terminari. 

11.  Quamvis  igitur  glorificatio  illa  fuerit 
antiquior,  tamen  occasione  Arianismi  videtur 
aucta,  et  ita  potuit  Antiochias  incipere  usus 
addendi  illam  in  fine  psalmcrum.  Prsesertim 
quia  (ut  ex  Basilio  et  Nicephoro  supra,  et 
Theod,,libr.  2Histor.,  cap.  24,  intelligitur ) 
Ariani  procurarunt  illam  corrumpere  ,  non 
eequaliter  glorificando  personas  per  simplicem 
copulationem,  sed  interponendo  particulas^cr 
Filium,  \e\in  Filio,  aut  in  Spiritu  Sancto,ut 
aliquam  insequalitatem  indicarent;  et  ideo  ca- 
tholici  Episcopi  introduxerunt  morem  frequen- 
tius  acclamandi,  Gloria  Patri,  et  Filio,  etc. 
Hinc  etiamHieron..  in  Ep.  ad  Damasum,  quaj 
inter  gesta  Damasi  refertur,  -in  1  t.  ConciL, 
Pontificem  precatur,  ut  infine  psalmi  cujusli- 
bet,  sive  matutinis,  sive  vespertinis  horis,  con- 
jungi  prcecipiat,  Gloria  Patri,  et  Filio,  et  Spi- 
ritui  Sancto,  sicut  erat  inprincipio,et  nunc,  et 
semper,  et  in  s&cuia  s&culorum,  Amen,  ut  fides 
(ait)  trecentorum  decem  et  octo  Episcoporum  Ni- 
cceni  Concitii  in  vestro  ore  pari  consortio  decta- 
retur.  Et  licet  iha  epistola  abaliquibus  incerta 
habeatur,  tamen  ab  aliis  frequentius  creditur 
esse  Hieronymi,  et  est  satis  verisimile;  nam 
morem  illum  in  Romana  Ecclesia  Damasum 
introduxisse,  in  Pontificali  et  inejus  Vita  legi- 
tur,  apud  Platinam,  etita  more  postea  serva- 
tum  est,  ut  constat  ex  epistola  Vigilii  Papge  ad 

18 


274 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


Eieutherum,  c.  2,  qui  fuit  fere  ducentis  annis 
post  Damasum  ;  et  post  centum  alios  annos, 
ejusdem  consuetudinis  in  nostra  Hispania 
meminit  Concilium  Toletanum  IV,  cap.  13  et 
'14.  Prsecipit  tamen  illudCoiicilium,  utdicatur 
Gloria  et  honor  Patri,  etc.  ;  tamen  consuetu- 
do  Romana  prsevaluit:  ibi  etiam  omittuntur 
illa  verba  :  Sicut  erat  in  principio,  et  nunc,  et 
semper;  solumque  dicitur:  Gloria,  et  honor 
Patri,  et  Filio,  et  Spiritui  Sancto,  in  scecula 
sceculorum,  Amen;  tamen,  ut  supra  retuli, 
Hieronymus  omnia  illa  verba  postulavit  a  Da- 
maso  dici  in  finepsalmorum,  etitainstitutum 
abipsoest,  et  observandum  diserte  preecipitur 
in  Concil.  Vasens.  II,  cap.  5:  Quia  non  solum 
in  Sede  Apostolica,  sedetiam  per  totum  Orien- 
Um,  etper  totam  Africam  tel  ltaliam,pmpter 
Hwrelicorum  astutiam,  qua  Bei  Filium  non 
spmper  cum  Patre  fuisse,  sed  a  tempore  ccepisse 
Uasphemant,  post  Gloria  Patri,  etc,  Sicut 
erat  in princip  o  dicitur •.  Ita  etnos  in  uniter- 
sis  Ecclesvs  noslris  faciendum,  decrevimus . 
Denique  additur  in  Coneilio  Tolet.  illam  glori- 
ficationem  Trinitatis  non  solum  in  fine  psal- 
morum,  sed  etiam  in  responsoriis  esse  dicen- 
dam,  quod  etiam  nunc  observari  videmus,  et 
in  introitu  missae,  qui  loco  psalmorum  succes- 
sit^  ut  alibi  notavi;  et  in  principio  horarum, 
et  ssepe  alias  Ecclesia  illa  glorificatione  utitur. 
12.  De  ecclesiasticis  hymnis.  et  quantce  sint 
auctoritatis  et  ardiquitatis .  —  Atque  ex  hac 
ipsa  glorificatione  praedictum  Tolet.  Conci- 
lium  sumit  argumentum  ad  improbandum 
eorum  errorem,  qui  ecclesiasticos  bymnos, 
eo  quod  essent  ab  Ecclesia  compositi,  despi- 
ciebant,  inferens  tanquam  absurdum  ,  inde 
sequi  hanc  glorificationem  esse  tollendam. 
Nihil  ergo  refert  quod  verba  illa  in  Scriptura 
formaliter  non  reperiantur,  cum  res  ipsa,  et 
veritas,  quam  Ecelesia  per  illa  verba  confiteri 
vult,  in  Scriptura  reperiatur.  Quod  enim  Isai., 
cap.  6,  vidit  Seraphim  cantantes,  Sanctus, 
sanctus,  sanctus  Dominus  Deus  Salaoth,plena 
est  omnis  terra  gloria  ejus,  boc  ipsum  canit 
Ecclesia  dicens,  Gloria  Patri,  et  Filio,  et  Spi- 
ritui  Sancto.  Quod  autem  hsec  fidei  confessio 
et  glorificatio  sa?pius  ac  ssepius  repetatur,  et 
in  fine  psalmorum,  vel  in  aliis  locis,  et  quod 
quibusdam  temporibus  dicatur  ad  ostensio- 
nem  lsetitise,  aliis  omittatur  ad  ostensionem 
tristitiee,  licet  humana  institutio  sit,  sancta 
est  et  prudens,  neque  potest  pati  calumniam, 
nisi  apud  illos  haereticos,  qui  veram  persona- 
rum  Trinitatem,  et  sequalitatem,  ac  eeternita- 
tem  non  agnoscunt. 


13.  Hoc  igitur  ipsum  de  hymnis  ecclesias- 
ticis  dicendum  est;  nam  licet  non  sint  coiu- 
positi  ab  scriptoribus  canonicis,  ut  fatemur, 
semper  tamen  habent  auctorem  aliquem  gra- 
vem,  ut  Ambrosium,  vel  Hilarium,  quorum 
mentionem  facit  dictum  Concilium  Tolet.;  et 
de  Hilario  id  refert  Hieronym.,  de  Script. 
Eccles. ;  de  Ambrosio^,  Augustinus,  1  Retract., 
cap.  11",  et  idemmct  Ambros.,  Orat.  in  Au- 
xent.  de  non  tradendis  basilieis,  ubi  etiam 
commemorat,  in  hymnis  a  se  editis  semper 
in  fme  additam  esse  glorificationem  et  con- 
fessionem  Trinitatis,  quod  in  Ccp.teris  hymnis 
servatum  videmus.  Rursus  addit  Concilium 
Turonic,  ante  mille  annos  celebratum,  ca- 
non.  24  ,  aliorum  etiam  auctorum  hymnos 
probari  in  Ecclesia  posse,  et  decantari  :  Quo- 
niam  qua  fde  constiterint  (inquit)  dicendi 
rationi  non  oistant.  Atque  ita  Ecclesia  admi- 
sit  hymnos  a  glorioso  Thoma  compositos,  et 
ab  aliis ;  et  a  principio  Ecclesige  fuit  in  illa 
hujusmodi  hymnorum  usus,  ut  sumitur  ex 
P-3ulo,  ad  Ephes.  5,  et  ad  Coloss.  3,  ubi 
hymnos  ut  distinctos  ab  psalmis  numerat; 
per  psalmos,  Davidicos  fortasse  intelligens; 
per  hymnos,  sacras  laudes  ab  aliis  carmine 
compositas.  Unde  Philo,  lib.  de  Vita  contem- 
plat.,  non  longe  a  principio,  de  antiquis 
Christianis  contemplativam  vitam  protitenti- 
bus  ait :  Non  solum  contemplantur,  sed  etiam 
cantica  et  hymnos  in  Dei  laudem  compommt, 
vario  metrorum  et  carminum  genere,  etc;  qute 
refert  etiam  Euseb.,  libr.  2  Histor.,  cap.  16, 
alias  17.  Et  Dion.,  cap.  3  de  Divinis  nomini- 
bus,  circa  finem,  ait  Apostolos,  et  cum  eis 
Hierotheum  in  die  funeris  Reatissimae  Virgi- 
nis  ad  praesentiam  corporis  ejus  pro  viribus 
laudes  divinse  potentise  decantasse.  Quod  re- 
ferens  Niceph.,  lib.  2,  c  22,  ait,  hymnos  in 
Dei  iaudem  protulisse,  et  c  4,  mentionem  fe- 
cit  idem  Dionysius  hymnorum  ab  Hierotheo 
compositorum.  Et  plura  ex  antiquitate  infra, 
cap.  5,  afferemus. 

14.  De  ecclesiasticis  canticis,  et  compara- 
iione  illorum  psalmis  et  hymnis.  —  Idem 
constat  dicendum  esse  de  canticis,  quanquam 
ha?c  majoriexparte  ex  Scriptura  surapta  sunt, 
et  ita  eadem  est  ratio  de  illis  et  de  psalmis. 
Solum  canticum,  Te  Deum  laudamus,  ab  Am- 
brosio  et  Augustino  compositum  creditur,  re- 
ferente  Dacio,  lib.  1  Chronici,  cap.  10,  quod 
statim  ab  Ecclesia  in  officio  recipi  ccepit ;  nam 
D.  Renedict..,  in  Regul.,  cap.  11,  in  fine  ma- 
tutinorum,  post  lectiones  canticum  illud  dici 
jubet.  Unde  eadem  ratio  de  illo  est  quee  dehy- 


CAP.  II.  DE  MATETUA  PROXIMA  EX  QUA  DIYINUM  OFFICIUM  COMPONITUR. 


273 


mnis.  Imo  in  Breviario  Romano  non  eanti- 
cum,  sed  hymnus  appellatur.  Heec  enimtria, 
psalmus,  hymnus  et  canticum,  vix  apparet  in 
quo  distinguantur,  quia  omnia  significare  vi  • 
dentur  orationem  carmine  aliquo  compositam 
ad  canendas  Dei  laudes,  et  ita  interdum  vi- 
dentur  pro  eodem  sumi,  preesertim  canticum 
et  bymnus,  ut  videre  licet  apud  August.,  9 
Confession.,  cap.  6  et  7,  etPsalm.  72,  ubi  ait, 
Hymivam  esselaudem  Dei  cum  Cantico.  Paulns 
etiam,  1  Corinth  44,  cum  ait:  Unusquisque 
vestrum  doctrinam  Jialet,  psalmum  Jiabet,  psal- 
mum  indifferenter  videtur  accipere  pro  omni 
metro,  quod  in  laudemDei  cantari  potest,  ut 
D.  Thomas  et  alii  significant.  De  differentia 
item  illorum  trium,  psalmi,  hymni  et  cantici, 
multa  scribuntur  ab  Hieronymo  et  expositori- 
bus,  adEphes.  5;  Hilar.,  Euthym.,  etaliis,  in 
principio  Psalmorum;  Isidor.,  lib.  6  de  Origi- 
nib.,  cap.  49,  et  aliis  scribentibus  de  ritibus 
et  officiis  ecclesiasticis;  nihil  tamen  ex  eis 
colligere  possum  omnino  firmum,  et  quod  vel 
in  impositione  certa,  vel  in  propria  ipsarum 
rerum  differentia  fundatum  sit. 

15.  Quid  Jioc  opere  psalmus,  quid  canticum, 
liymnusque  significet. — Ideoque  ad  explican- 
dampartem  seumateriam  ecclesiastici  officii, 
quod  ad  nos  pertinet,  in  hoc  judicio  sisten- 
dum,  quod  psalmi  dicuntur  illi  tantum,  qui 
in  Scriptura  continentur,  et  sub  libro  Psalmo- 
rum  Davidis,  sive  ipse  solus  illum  composue- 
rit,  sive  non,  parum  enim  refert  ad  rem  pree- 
sentem.  Inter  quos  psalmos  quidam  sunt  his- 
torici ,  alii  divinam  laudem  continent  ,  alii 
gratiarum  actiones;  alii  sunt  quasi  morales, 
continentes  multam  doctrinam,  et  exhortatio- 
nem  ad  opera  virtutum.  Unde  non  possunt 
coarctari  ad  aliquem  particularem  finem  ex 
dictis,  nec  per  illum  distingui  a  canticis  vel 
hymnis,  nisi  fortasse  tanquam  universale  a 
particulari.  Canticum  vero  licet  interdum  si- 
gnificet  ipsam  actionem  canendi,  tamen  hic 
sumitur  pro  materia  ipsa  seu  carmine,  quod 
ad  canendum  iaudes  datur.  Et  juxta  usum 
Romani  officii,  etiam  est  ex  Scriptura  canonica, 
nam  canticum  Te  Deum  laudamus  (ut  nolavi), 
potius  vocatur  hymnus;  et  licet  psalmi  sint 
etiam  cantica,  quia  sunt  carmina,  quee  com- 
posita  fuere  ut  certis  instrumentis  musicis 
decantarentur,  ut  crudite  tractat  Alphonsus 
Mendoza,  in  Quodlib.,  queest.  3  positiva,  nu- 
mer.  7  et  sequentibus,  nihilominus  nomen 
cantici  acccmmodatum  est  ad  significandum 
alia  particularia  cantica ,  ad  beneficia  Dei 
preedicanda  et  laudanda  in  specialibus  occa- 


sionibus  decantata,  vel  probata.  Qualia  sunt 
illa  decem  quee  in  Scriptura  continentur,  se- 
ptem  in  veteri  Testamento,  et  tria  in  novo. 
quae  omnia  in  hoc  officio  sacro  inferuntur: 
tria  nova  quotidie  in  Laudibus,  Vesperis,  ct 
Completorio  ;  alia  vero  per  hebdomadam  in 
laudibus.  Hymnus  vero  dicitur  carmen  etiam 
continens  laudem  Dei  cum  cantico,  ut  ex  Au- 
gustino  diximus,  et  est  commune;  unde  psal- 
mi  Davidis,  preesertim  laudatorii,  hymni  dici 
possunt,  sicut  vocatur  2  Paralip.  7,  ubi  prius 
dicitur  :  Stabant  Levitce  in  organis  carminum 
Domini,  quce  fecit  David  ad  laudandum  Domi- 
num  ;  et  statim  subjungitur  :  Ilymnos  David 
canentes  per  manus  suas;  et  1  Esdr.  3  :  Sta- 
tuernnt  Levitce,  ut  laudarent  Deum  per  manus 
David,  et  concinebant  in  liymnis  et  confessione 
Domino.  At  in  Ecclesia  videtur  accommodata 
heec  vox  ad  signiiicandum  ecclesiasticum 
carmen  ,  non  canonicum  ,  sed  in  Ecclesia 
compositum,  et  ab  ea  receptum  ad  laudan- 
dum  Deum  in  publico  Ecclesiastico  officio. 

16.  De  lectionum  auctoritate  et  antiqtiitate. 
—  Quarto  loco  lectiones  sacras  posuimus, 
quee  potissimum  in  Matutinis  leguntur ,  or- 
dine  et  modo  in  Breviario  posito,  qui  mos 
antiquissimus  est.  ut  constat  ex  Gregorio  Pa- 
pa  VII,  in  capit.  In  nomine ,  de  Cons.,  d.  5, 
qui  allegat  vetustiorem  consnetudinem ;  cu- 
jus  meminit  Gelas.,  in  can.  Sancta  Romana, 
d.  15,  ubi  tradit  has  lectiones,  paitim  ex  sa- 
cra  Scriptura,  partim  ex  homiliis  Sanctorum 
desumi,  atque  etiam  ex  gestis  Sanctorum  (ut 
indicat),  et  clarius  statuit  Concilium  Car- 
thag.  III,  cap.  47;  in  Concilio  autem  Laodi- 
cen.,  his  antiquiori,  cap.  17,  diserte  dicitur, 
expedire  ut  psalmi  non  dicantur  continue, 
sed  aliqua  lectio  sacra  interponatur.  Quod 
etiam  in  veteri  lege  fuisse  usitatum  non  obs- 
cure  colligitur  ex  illo  Actorum  4  3  :  Voces 
proplietarum ,  quw  per  omne  SabbatJium  le- 
guntur ,  judicantes  impleverunt.  Et  capit.  45 
dicitur,  ubi  per  omne  SabbatJium  legitur,  sci- 
licet,  Moyses  in  Synagogis  Judeeorum.  Quid 
ergo  mirum,  quod  lectio  sacra  fuerit  in  Ec- 
clesia  Christi  sempcr  usitata,  non  solum  in 
Missa,  ut  alibi  docuimus,  sed  etiam  in  divino 
officio,  ut  semper  fuit  in  Ecclesia  observa- 
tum.  Quoad  numerum  vero  vel  modum  va- 
rietas  fuit;  nam  in  dicto  Conc.  Laodicen.,  ad- 
ditur,  post  unumquemque  psalmum  tectio- 
nem  aliquam  esse  interponendam  ;  usus  vero 
obtinuitut  inferiis  cmnes  psaimi  prius  dican- 
tur,  postea  lectiones  ;  in  diebus  vero  festis, 
post  tres  psalmos,  tres  subjunguntur  lectio- 


276 


LIB.  IV.  DE  HOHIS  CANONICIS. 


nes ;  sed  hoc  non  pertinet  ad  materiain,  sed 
ad  formam,  et  ritum  orandi,  qui  cum  pen- 
deat  multum  ex  humano  arbitrio,  magnam 
varietatem  in  Ecclesia  babuit,  ut  adnotarunt 
Socr.,1.  5  Hist.,  c.  21  ;  Niceph.  1.  12,  c.  34. 
17.  His  partibics  alice  adjunguntur,  ut  Ora- 
tio  Domiiiica,  Angelica  et  Symbolum.  —  His 
partibus  adjunguntur  aliee,  vel  per  modum 
preeparationis,  vel  ad  majorem  concentum, 
et  ornatum,  vel  ad  magis  excitandos  ani- 
mos  ad  devotionem,  et  convenientem  fmem 
orationi  imponendum.  Inchoari  ergo  solent 
horee  canonicee  per  orationem  Dominieam  et 
Angelicam,  et  interdum  additur  Symbolurn, 
quee  secrete  dicuntur,  quasi  ad  colligendos 
animos  ministrorum  et  astantium  per  priva- 
tam  aliquam  orationem,  quee  optime  fit  per 
OrationemDominicam;  convenientissime  vero 
additur  Angelica  propter  specialem  Virgi- 
nis  cultum  et  intercessionem.  Symbolum 
vero  specialiter  adjungitur  in  Matutino  et 
Prima,  ut  initium  orandi  in  nocte  et  die  a 
confessione  fidei  sumatur;  et  videri  possunt, 
quae  de  Symbolo  diximus  tractando  de  Missa, 
3  tom.  tertiee  part.,  disp.  83.,  sect.  1.  Deinde 
divinum  adjutorium  in  principio  omnium  bo- 
rarum  postulatur  cum  glorificatione  Trini- 
tatis,  quo  nec  sanctiusnec  utilius  initium  ex- 
cogitari  potest,  utlate  et  optime  tractat  Cass., 
Coll.  10,  c.  10  ;  videri  etiam  potest  Bened., 
in  ReguL,  c.  9  ;  et  Abul.,  in  c.  10  Numero- 
rum,  ad  finem,  ubi  circa  illa  verba  :  Cumque 
elevaretur  arca,  dicebat  Moyses:  Surge,  Do- 
mine,  et  dissipentur  inimici  tui,  etc,  ait  :  Ex 
illis  verlis  inolevit  in  Ecclesia  consuetudo, 
qute  jam  pro  lege  suscepta  est,  scilicet,  ut  in 
principiis  canonicarum  liorarum  dicatur:  Deus, 
in  adjutorium  meum  intende,  in  quo  petimus 
ut  Deussurgat  ad  adjuvandum  nos,  sicut  Muy- 
ses  petebat  in  principio  cujuslibet  profectionis 
castrorum,  iit  Deus  surgeret  ad  dissipandum 
hostem,  quod  amplius  ipse  non  probat  ;  at 
vero  illa  analogia  ad  initium  cujuscumque 
actionis  accommodari  potest ;  verba  autem 
ipsa  potius  sumpta  sunt  expsalm.  69,  in  prin- 
cipio.  Preeter  heec  vero  in  principio  Matuti- 
norum  illa  petitio  prsemittitur  :  Domine,  labia 
mea  aperies  ;  et  in  principio  Completorii  illa  : 
Converte  nos,  Deus  salutaris  noster.  Cujus  ra- 
tionem  investigat  Turecr.,  ad  cap.  9,  Reg. 
S.  Benedicti ;  sed  forte  illa  prior  additur, 
quia  in  Matutino  incipiunt  horee  canonicee 
illius  diei,  et  ideo  sipecialiter  postulatur  ut 
digne  aperiantur  labia  in  laudem  Dei.  Com- 
pletorium  vero  est  bora  ultima,  qua  preepa- 


ramur  adnoctem  quietam,  el  ideo  specialiter 
conversio  cordis  in  ejus  initio  postulatur. 

18.  Antiphona  quid  sit,  et  quam  antiquus 
illius  usus  in  Ecclesia.  —  Adduntur  etiam  in 
principiis  psalmorum  antiphonce  ■  est  autem 
antiphona  (ut  ait  Isidor.,  lib.  6  Origin.,  cap. 
19),  juxta  proprietatem  greecee  linguee,  vox 
rcciproca  alternatim  canentium ;  quo  modo 
totus  psalmus,  quatenus  alternatim  per  ver- 
sus  reciproce  a  duobus  choris  canikir,  dici 
potest  antiphona,  de  quo  more  canendi  psal- 
mos  cap.  &  dicemus.  Jam  vero  antiphona  di- 
citur  brevis  sententia,  quee  psalmo  prseci- 
nendo  preemittitur,  quee  ordinarie  continet 
aut  versum  aliquem  ejusdem  psalmi  ,  aut 
sententiam  aliquam  utilem  in  laudem  Dei, 
aut  Virginis,  aut  spiritualem  affectum  bonum, 
vel  quid  simile  :  unde  ex  parte  materiee  re- 
prehendi  non  potest.  Inventa  vero  est  ad  or- 
natum,  et  ut  secundum  illius  modulationem, 
seu  symplioniam,  cantus  totius  psalmi  suma- 
tur,  et  ita  PAus  chorus  in  illa  uniatur,  ut  no- 
tat  Amalar.,  lib.  &  de  Offic.  Ecclesiast.,  cap. 
7.  Quam  vero  sit  antiquus  hic  usus  antiphonee 
in  hoc  sensu,  nec  ipse  Amalarius  dicit,  nec 
ab  aliis  adnotatur.  Invenio  tamen  illius  men- 
tionem  ante  mille  centum  annos  in  Concilio 
Agatbens.  ,  cap.  30  ;  sub  antiphonis  vero 
comprehendi  potest  invitatorium,  quod  spe- 
cialiter  iu  principio  matutini  preemitti  solet. 

19.  Capitulum  quid  sit,  et  quce  ejus  anti- 
quitas  et  utititas.  —  Post  psalmos  sequitur 
capitulum,  in  Laudibus  et  aliis  minoribus  ho- 
ris,  quod  est  lectio  brevis,  de  qua  eadem 
ratio  est  quee  de  aliis  lectionibus,  et  in  hac 
minor  est  difficultas,  quia  semper  ex  Scrip- 
tura  sumitur.  Et  de  his  capitulis  videtur  fieri 
mentio  indict.  Concilio  Agathen.,  Canon.  30, 
et  habetur  in  cap.  Convenit,  de  Cons.,  distinct. 
5,  ubi  prius  dicitur  :  Studendum  est,  sicut 
ubique  fit,  utpost  a?itiphonas,  collectiones  per 
ordinem  ab  Episcopis  vel  presbyteris  dicantm 
Ita  enim  legendum  est,  ut  in  originali  habe- 
tur,  et  non  collationes,  ut  legit  G-ratianus  ;  per 
collecliones  autem  Glossa  ibicapitula  intelligit, 
quee  sunt  quasi  breves  lectiones  ;  Turrecre- 
mat.  vero  et  alii  intelligunt  orationes,  quee 
collectae  dici  solent.  Postea  vero  ibidem  ad- 
ditur  :  In  conclusione  matutinarum,  vesperti- 
narum  et  missarum,  posthymnos  capitella  (ita 
cnim  in  Concilio  legitur)  de  psalmis  dicantur : 
Gratianus  veio  legit  capitula.  Ubi  videtur  de 
his  capitulis  loqui,  quamvis  nunc  non  dican- 
tur  post  hymnos  semper,  nam  in  Laudibus, 
Vesperis  et  Completorio  dicuntur  ante  bym- 


CAP.  II.  DE  MATERIA  PROXIMA  EX 
nos,  nec  sumunlur  expsalmis  ordinarie,  nec 
iu  Missis  dicuntur.  Vide  Rodulphum  Tun- 
gren.,  libro  de  Ganon.  observ.,  proposit.  13, 
qui  per  capitula  intclligit  versiculos  parvos, 
qui  ex  psalmis  sumuntur,  quos  dicit  in  Am- 
brosiano  et  multis  libris  antiquis  capitula  ap- 
pellari.  Jam  vero  capitula  proprie  dicuntur 
lectiones  illse  breves,  quarum,  sub  nomine 
lectionum  et  capitulorum,  facit  mentionem 
S.  Benedictus  in  sua  regula,  cap.  4  3  et  17. 

20.  Post  lectiones  solent  sequi  responsoria; 
varii  etiam  versiculi  in  diversis  locis  interpo- 
nuntur,  de  quibus  frequens  fit  mentio  apud  ci- 
tatos  Patres,  et  alios  scriptores  ecclesiastico- 
rum  officiorum  ;  nobis  pro  proesenti  instituto 
satis  est,  omnes  illos  continere  laudes  Dei, 
vel  orationes  sanctas  et  pias,  et  frequentius 
solere  ex  Scriptura  desumi,  licet  interdum 
sint  per  Ecclesiam  compositi,  seu  probati  ; 
unde  non  est  dubium  quin  sint  convenientis- 
simi  adornandam  ecclesiasticam  psalmodiam. 
Tandem  in  fine  uniuscujusque  horae  dicitur 
oratio,  quse  collecta  vocari  solet,  quiadum  ab 
uno  sacerdotenomine  omniumastantium  dici- 
tur,  omnium  orationesin  ea  colliguntur,  ut  ex 
Gonc.  Agathens.  indicatur  incap.  Convenit,  de 
Cons.,d.  5,  et  sumiturexCassiauo,  lib.  2,  cap. 
8,  et  latius  declarat  Hugo,  lib.  2  de  Officiis 
Ecclesiast.,  cap.  46.  Alia  de  bis  orationibus 
diximus  tractando  de  Missa,  in  3  tomv  disp. 
83,  sect.  1,  ubi  etiam  diximus  deconfessione, 
quae  in  aliquibus  partibus  divinorum  officio- 
rum  interponi  solet,  scilicet  in  Prima  et  Com- 
pletorio,  ut  in  fine  noctis  ac  principio  diei, 
et  in  fine  diei  ac  principio  noctis  remissionem 
peccatorum  procuremus.  Denique  post  col- 
lectam  in  fine  uniuscujusquc  horae,  recitari 
solet  Oratio  Dominica,  quod  de  matutinis  et 
vespertinis  horis  statutum  fuit  in  Conc.  Ge- 
rundens.,  c.  10,  et  habetur  cap.  Id  semper,  de 
Consecr.,  distinct.  5,  et  ad  aliquas  boras  ad- 
ditur  aliqua  Beatae  Virginis  antiphona,  ut 
Salve  Regina,  de  qua  in  fine  preecedentis  lib. 
dixi,  vel  aliee  eequivalentes,  de  quibus  eadem 
est  ratio,  neque  de  illis  aliquid  addendum 
occurrit,  sed  videri  possunt  dicta  de  invoca- 
tione  Virg.,  2  t.  tertise  partis,  d.  23. 

21.  Respondetur  ad  primam  rationem  pro 
sententia  quce  materiam  oralionis  vocalis  omni 
ex  parte  canonicam  esse  volelat.  —  Ad  pri- 
mam  ergo  dubitandi  rationem  respondetur, 
nec  necessarium,  nec  moribus  bumanis  satis 
accommodatum  fuisse,  ut  diurnum  officium 
ex  soiis  Scripturis  canonicis  quoad  omnes 
partes  et  singula  verba  componeretur.  Quia 


QUA  DIVINUM  OFFICIUM  COMPOMTUR.  277 

homines  delectantur  varietate  quadam,  et 
oportuit  orandi  onus  fieri  suave,  ac  delecta- 
biie  ;  intcrdum  eti;jm  exempla  recentiora, 
magisque  nobis  propinqua,  et  quodammo- 
do  magis  nostra  plus  nos  movent.  Opor- 
tet  etiam  ipsi  Scripturse  aliquam  interpre- 
tationem  adjungere,  ut  melius  pere«piatur, 
quam  vel  Sanctorum  lectiones  tradunt,  vel 
alia  Ecclesiae  verba  ssepe  indicant.  Item  in 
oralionibus  privatis,  non  semper  necesse  est 
loqui  Scriptur83  verbis,  sed  interdum  pro- 
priis,  et  prudenter  excogitatis  ab  ipso  orante; 
ergo  in  orationibus  publicis  non  est  necessa- 
rium  Ecclesiam  uti  solis  Scripturarum  ver- 
bis  ;  sed  potest  Ecclesia  uti  aliis  ab  ipsa  in- 
ventis,  seu  a  suis  doctoribus  desumptis,  et 
publica  auctoritate  approbatis.  Neque  in  hoc 
est  periculum  alicujus  noxiae  falsitatis.  Varia 
enim  sunt  locutionum  seu  propositionum  ge- 
nera,  quae  in  ecclesiastico  officio  extra  psal- 
mos  et  lectiones  canonicas  referuntur.  Quee- 
dam  sunt  proprie  orationes,  protestationes, 
et  obsecrationes.  Et  in  bis  necessaria  sunt 
verba  propria  ipsius  Ecclesiae,  accommodata 
rebus  quas  postulat,  et  explicantia  modum, 
affectum,  et  rationem  postulandi,  et  me- 
dium  aut  intercessionem  quam  interponit. 
In  his  autem  non  potest  esse  periculum  fal- 
sitatis.  Quia  illse  proprie  ac  formaliter  non 
afflrmant  aliquid  vel  negant  ;  ut  vero  indi- 
cant  desiderium,  verae  sunt,  quia  universali 
Ecclesiae  non  desunt  talia  desideria.  Et  alio-1- 
quin  Ecclesia  non  potest  errare  in  dirigenda 
oratione  ad  verum  Deum  per  verum  media- 
torem,  qui  est  Christus,  nec  in  modo  postu- 
landi  intercessionem  Sanctorum,  ut  supra, 
lib.  3,  visum  est,  neque  in  rebus  quaspostu- 
lat,  quiasemper  verafide,  et  Spiritu  Deiorat. 
Quod  autem  hocfiat  his  velillis  verbis,  parum 
refert,  dummodo  apta  et  accommodata  sint, 
quod  facile  fieri  potest  modo  humano  cum 
prudentia  et  sapientia,  quee  in  Ecclesia  non 
deest.  Aliae  item  sunt  locutiones  continentes 
gratiarum  actiones,  et  laudes  Def,  quse  sup- 
ponunt  quidem  fidem  veram,  et  ab  illaproce- 
dunt,  non  tamen  proprie  ac  formaliter  signi- 
ficant  verum  vel  falsum,  quia  etiam  non  af- 
firmant,  vel  negant,  nec  proferunt  per  indi- 
cativum  modum,  sedper  optativum,  velquasi 
imperativum,  in  quo  non  est  falsitas  forma- 
lis,  nec  interpretativa  erit,  si  ex  animo  fiat 
oratio,  ut  ab  Ecclesia  semper  fit.  Quapropter 
etiam  ex  hac  parte  possunt  orationes  com- 
poni  ab  Ecclesia  per  homines,  sine  periculo 
erroris  aut  deceptionis. 


278 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONiCIS. 


22.  Ostenditur  utilitas  aliarum  partium 
divini  o/ficii,  quamvis  a  canouicis  libris  non 
desumantur.  —  Prseterea  sunt  alise  partes  lm- 
jus  divini  officii  continentes  doctrinam  fidei, 
aut  morum,  quae  interdum  sumuntur  ex  li- 
bris  non  canonicis,  semper  tamen  sunt  ex 
libris  et  Patribus  ab  Ecclesia  receptis  et  ma- 
gno  cum  delectu  desumptis,  ita  ut  in  illis 
nullum  periculum  noxiai  doctrinaepossit  esse. 
Quod  autem  non  singula  verba  vel  sententise 
illorum  sint  infallibilia  et  canonica,  non  ob- 
stat,  quia  non  proponuntur  ut  omnia  ita  cre- 
dantur,  secl  ut  illuminent  et  instruant  Eccle- 
siam  et  populum  more  humano.  Quod  enim 
Paulus  ait,  \  Gor.  1A  :  Unusquisque  vestrum 
psalmum  Jiabet,  doctrinam  liabet,  etc,  non  in- 
telligit  de  sola  lectione  psalmorum,  vel  lec- 
tionum  Scripturae,  sed  etiam  de  catholica  il- 
lorum  expositione  et  doctrina,  vel  interpre- 
tatione  ;  nam  omnia  hsec  esse  possunt  ad 
redificationem,  ut  statim  exposuit.  Tandem 
alia  leguntur  in  hoc  officio,  quse  sunt  lhstori- 
ca,  non  tantum  canonica,  sed  etiam  huma- 
na,  continentia  vitas  Apostolorum^  Marty- 
rum,  Virginum,  Doctorum,  aliorumque  Sanc- 
torum.  Quae  similiter  non  proponuntur  ut  in- 
fallibilia  in  omnibus  et  singulis,  etiam  mini- 
mis,  sed  ut  pia,  et  humano  modo  credibilia, 
et  moraliter  certa,  quse  prodesse  possunt  in- 
flammando  corda  fidelium  ad  charitatem,  et 
excitando  ad  bonorum  operum  studium,  et 
nihil  nocere  possunt.  Unde  in  his,  quee  per- 
tinent  ad  substantialem  cultum,  ac  venera- 
tionem  alicujus  Sanctl,  semper  habent  infalli- 
biiem  veritatem  ex  approbatione  et  canoni- 
zatione  Ecciesiae  ;  et  similiter  in  his,  quae 
spectant  ad  imitationem,  semper  proponunt 
exempla  honestissimarum  virtutum  :  in  cir- 
cumstantiis  vero  accidentahbus  potest  fortas- 
se  interdum  esse  incertitudo  aut  varietas,  sed 
id  neque  ad  pietatem,  neque  ad  sanctitatem 
hujus  divini  officii  quicquam  'obstat,  ut  per 
se  notum  est :  alias  nec  esse  deberent  in  Ec- 
clesia  sacrae  conciones  aut  lectiones  ,  nec 
exempla  Sanctorum  essent  narranda  fideli- 
bus,  neque  proponenda  ad  imitandum,  quia 
non  semper  habent  auctoritatem  canonicam 
et  infallibilem,  quod  non  solum  erroneum^  sed 
contra  omnem  sensum  humanum  est. 

23.  Concilinm  Loadic,  quatenus  rejectce  sen- 
tentice  favere  videlur,  explicatur.  —  Quod  er- 
go  in  Concilio  Laodicens.  statutum  fuit,  ut 
in  Ecclesia  non  legerentur  libri  prseter  cano- 
nicos,  fortasse  in  ea  provincia  fuit  tunc  ex- 
pediens  ,   propter  heereticorum  ,  prajserlim 


Arianorum,  turbationem.  Et  Curdinalis  Ba- 
ron.,  in  Appendice  ad4tom.,  suspicatur  id 
factum  esse  occasione  abusus,  quem  Paulus 
Samosatenus  circa  illa  tempora  inducere  ten- 
taverat,  ut  supra  meminimus.  Certum  est  ta- 
men  illum  canonem  'a  Provinciali  Concilio 
editum  nunquam  fuisse  ab  universali  Eccle- 
sia  receptum,  sed  contrarium  fuisse  et  ante 
et  post  illa  tempora  observatum.  Nam  Hie- 
ron.,  de  Script.  Eccles.,  in  Clemente  et  Poly- 
carpo,  refert,  eorum  epistolas  solitas  esse  le- 
gi  in  Ecclesiis  Asiee  ;  et  ex  August.,  lib.  22  de 
Civit.,  cap.  8,  constat,  suo  tempore  solitas 
esse  legi  in  publico  Asiaa  conventu  historias 
et  miracula  Sanctorum,  vel  in  ipso  divino  of- 
ficio,  vel  extra  illud;  hoc  enim  parum  refert. 
Idque  statutum  fuerat  in  Concilio  Cartha- 
gin.  III,  cap.  Al,  et  ibi  etiam  signatim  dici- 
tur,  ut  nihil  prseter  Scripturas  canonicas  in 
Ecclesia  legatur  sub  nomine  sacrarum  iScri- 
pturarum,  quarum  ibi  catalogus  sabjungitur. 
Et  forlasse  hcec  etiam  limitatio  subintelligi 
posset  in  canone  Laodicense  Synodi  ,  ubi 
etiam  catalogus  canonicorum  librorum  sup- 
ponitur,  ut  ita  unus  canon  per  alium  expli- 
cetur.  Magis  vero  placet  sententia  Cardinalis 
Baronii,  juxta  quam  etiam  interpretor  cano- 
nem  Conc.  Brachar.  I  ;  dum  enim  allegat 
JPrcecepla  Canonum,  ad  Conc.  Laodicen.  (quod 
paulo  antea  praDcesserat)  vicletur  alludere  ; 
in  nullo  enim  alio  ecclesiastico  canone  legi- 
tur  talis  prohibitio  ;  vel  fortasse  etiam  tan- 
tum  loquitur  de  psalmis,  hi  enim  nunquam 
fuerunt  in  usu  Ecclesise,  ex  libro  David  ;  non 
vero  prohibet  quin  hymni  et  alii  versus  ali- 
unde  compositi,  et  ab  Ecclesia  probati,  in  ea- 
dem  possint  decantari. 

24.  Bespondetar  objectioni  ,  et  ostenditur 
utilitas  permiscendi  cum  oratione  lectionem. — 
In  secunda  objectioue  petitur,  cur  in  hoc  of- 
ficio  ecclesiastico,  orationi  et  deprecationi 
sacra  lectio  misceatur,  et  nunc  ab  oratione 
ad  lecfioncm,  et  rursus  ad  orationem  a  lec- 
tione  transitus  fiat.  Ad  quod  breviter  respon- 
demus,  non  sine  magnis  rationibus  ita  fuisse 
ab  Ecclesia  constitutum,  et  ubique  ac  semper 
generali  traditione  observatum,  ut  constat  ex 
Cassian.,  lib.  2  de  Instit.  Renun.,  cap.  6,  et 
Benedict.,  in  sua  Regul.  ;  Isidor.,  libr.  1  de 
Divin.  offic,  cap.  10 ,  et  aliis.  Ratio  autem 
est,  quia,  ut  supra  lib.  2  cum  Bernardo  dixi- 
mus,  lectio  ad  meditationem  valde  necessa- 
ria  est.  Ecclesia  autem  non  intenclit  solum 
ad  orationem  vocalem  fideles  provocare,  sed 
etiam  ad  internam  meditationem  et  conside- 


CAP.  II.  DE  MATERIA  PROXtMA  EX  QUA  DIVINUM  OFFICIUM  COAIPONITCR. 


279 


rationem  cos  instruere.  Unde  Cassianus  ait, 
Patres  addidissc  iectiouem,  pro  studentibus 
habere  continuam  meditatiunemsacrarum  Scri- 
pturarum.  Isidorus  vero  sic  inquit :  Est  au- 
tem  lectio  non  parva  audkntium  wdiftcatio, 
unde  oportet,  ut  quando  psallitur,  psallatur  a 
cunctisr,  cum  oratur,  oretur  ab  omnibus ;  quan- 
do  lectio  legitur,  facto  silentio  ceque  audiatur 
a  cunctip.  Et  infra  :  Obtentu  oralionis  ne  per- 
dideris  lectionem,  quia  non  semper  eam  quili- 
bet  paratam  potest  habere,  cum  orandi  potes- 
tas  in  promptu  sit.  Ubi  egregiam  rationem 
indicat  hujus  ecclesiasticse  providentiae  ;  nam 
quia  lectio  sacra  omnibus  potest  esse  valde 
utilis,  voluit  etiam  omnibus  in  publieo  offieio 
proponi,  ut  multi  ea  frui  possent,  qui  alias 
forte  lllam  paratam  non  haberent ;  et  ut  ma- 
jori  attentione  et  reverentia  susciperetur , 
eam  sapienter  interposuit  orationi ;  itemque 
n t  ipsa  oratio  per  lectionem  pinguesceret,  ut 
idem  Isidor.  adjungit,  dicens  :  Ne  putes par- 
vam  nasci  utilitatem  ex  lectionis  auditu,  siqui- 
dem  oratio  ftt  ipsa  pinguior ,  dum  mens  re- 
centi  lectione  saginata  per  divinarum  rerum, 
quas  nuper  audivit,  imagines  currit.  Accedit 
etiam,  quod  hac  varietate  delectatur  oran- 
tium  etaudientium  animus,  et  diuturnae  psal- 
modiae  labor  levatur,  ac  fastidium  vel  taedium 
impeditur  :  neque  unquam  Paulus  prohibuit 
cum  oratione  conjungere  aut  interponere 
lectiones  ;  sed  potius  oppositum  indicat,  1 
Corinth.  14,  cum  psalmum,  doctrinam  et  alia 
conjungit.  Quia  non  oportet  hoc  officium  esse 
simplex,  aut  homogeneum_,  ut  sic  dicam,  sed 
artificiosius  cum  varietate  compositum  est  ad 
fructum  animarurn,  ac  subinde  ad  meliorem 
cultum  Dei. 

25.  Respondetur  ad  tertiam  rationem  de- 
sumptam  ex  verbis  Christi  Domini.  —  Hinc 
facile  est  ad  tertiam  objectionem  respondere, 
in  qua  imprimis  notatur  longitudo  et  onus 
hujus  officii,  et  afferuntur  verba  Christi,  in 
oratione  nolite  multum  loqui.  Quorum  ver- 
borum  sensus,  ut  ibi  notavit  Chrysostomus, 
Homil.  19,  non  est,  ut  oratio  nonsit  diuturna, 
sed  ut  loquacitas  in  illa  non  sit  nimia,  nec  vi- 
tiosa  :  est  autem  vitiosa  et  nimia,  quando  est 
de  inutilibus rebus,  velcum  inutiii  prolixitate. 
At  vero  totus  sermo  hujus  sacri  officii  est  uti- 
lissimus,  et  de  rebus  ad  divinum  honorem, 
et  salutem  animse  maxime  pertinentibus.  Ne- 
que  est  cur  grave  aut  nimis  longum  repute- 
tur.  Nam  imprimis  est  principaliter  institu- 
tum  pro  his  hominibus,  qui  divino  cultui 
dicati  sunt,  quos  deeet  magnam  diei  et  no- 


ctis  partem  in  divinis  laudibus  consumere  ; 
et  deinde  si  privatim  dicendum  est,  vix  diei 
vigesimam  partem  occupat ;  si  autem  in  Ec- 
clesia  publice  recitatur  aut  canitur,  cum  Ec- 
clesia  habeat  ministros  ad  illud  munus  pecu- 
liariter  deputatos,  licet  magis  diuturnum  sit, 
pro  illis  non  potestreputari  grave  onus  ;  nec 
etiam  pro  aliis  fidelibus,  cum  eos  Ecclesia 
non  cogat  ad  totum  iilud  officium  audiendum, 
sed  invitetvolentes,eisqueabundantes  epulas 
apponat,  ut  unusquisque  quod  sibi  benepla- 
citum  fuerit,  sumat. 

26.  Confirmatio  ex  c.  7  Ecclesiast.  inftr- 
matur.  —  Notantur  denique  repetitiones  quee 
in  hoc  officio  fiunt,  et  adducitur  dictum  Sa- 
pientis  :  Ne  iteres  verbum.  Sapiensautem  non 
prohibet  eadem  verba  saepe  in  oratione  repe- 
tere,  vel  ex  abundantia  devotionis,  vel  ad 
eam  excitandam  et  confirmandam,  sed  vel 
prohibet  repetitionem  verborum  ex  quadam 
infidelitate,  quasi  necessarium  sit  verba  re- 
petere,  ut  ea  Deus  possit  audire,  vel  ne  te- 
mere  et  sine  fructu  fiat  repetitio,  sicut  Ec- 
clesiast.  5  dicitur:  Ne  temere  quid  loquaris, 
nec  cor  tuum  sit  velox  ad proferendum  sermo  - 
nem  coram  Deo,  etc.  Repetitiones  ergo  illae, 
qure  in  hoc  officio  fiunt  ad  excitandum  spiri- 
tum  et  devotionem  ordinantur,  suntque  sum- 
ma  prudentia  et  arte  compositse,  etiam  ad 
sublevandos  et  recreandos  animos  orantium, 
et  ad  meliorem  concentum;  item  propter 
mysticam  significationem  :  nam  hge  repetitio- 
nes  maxime  fiunt  in  responsoriis,  quse  opera 
bona  significant,  quae  seepius  iteranda  sunt, 
ut  sumitur  ex  Amalar.,  in  Antiphonario,  cap. 
-4  ;  et  Turrecr.,  tract.  66,  ad  Regul.  S.  Bene- 
dicti,  et  aliis,  in  quibus  multa  alia  de  his  ver- 
sibus  et  Antiphonis,  quse  repetuntur,  videri 
possunt. 

27.  Varietas  orationis  propugnatur. — TanP 
dem  notatur  varietas  partium,  ex  quibus  hoc 
officium  componitur  :  lraec  autem  objectio 
solum  eo  tendit,  ut  sub  colore  spiritualis  con- 
templationis  vocaiis  oratio  contemnatur.Res- 
pondetur  ergo,varietatem  illam  sapientissime 
fuisse  inventam.  Primo,  ut  diuturnitas  ora- 
tionis  tolerabilior  fiat.  Deinde,  quia  hsec  ora- 
tio  publica  est,  et  omnibus  proponitur,  et  qui- 
dam  delectantur  ac  moventur  hoc  genere 
precationis,  laudis  ac  lectionis,  et  alii  alio. 
Denique,  quia  ex  hac  varietate  multiplices 
etiam  excitantur  affectus,  quod  regulariter 
necessarium  est  ad  codigendas  mentes  oran- 
tium  vel  audientium.  Pauci  enim  sunt,  qui  in 
eodem  affectu,,  aut  in  eadem  simplicis  veri- 


280 


LIB.  IV.  DE  HOR 


tatis  intuitione,  vel  ad  breve  tempus  immo- 
rari  possint.  Quod  si  aliqui  fueriiit  acleo  spi- 
rituales  et  contemplativi,  ut  in  Deum  ipsum 
rapiantur,  et  in  ejus  contemplatione  firmen- 
tur,  parum  vel  nihil  ex  illa  varietate  verbo- 
rum  impedientur  ;  possunt  enim  ad  verba 
ipsa  tenacissime  attendere,  et  in  sua  interna 
contemplatione  persistere  ;  vcl  certe  ut  signi- 
ficavit  Bernard.,  sermon.  49  in  Cant.,  licet 
aliquantulum  tunc  impediantur,  propter  ma- 
jus  commne  bonum  vel  obedientiam  feren- 
dum  est,  nam  bonus  affectus  non  carebit  sua 
mercede  coram  Deo,  et  privatis  orationibus 
ac  meditationibus  poterit  compensari. 

CAPUT  III. 

UTRUM   EGGLESIASTICUM    OFFICIUM  IN  NOCTURNUM 
ET  DIURNUM  CONVENIENTER  DIVISUM  SIT  ? 

1.   Unde  Tiorco  canonicco  sic  appellentur.  — 

Explicata  materia  et  minutioribus   partibus 

hujus   divini  officii,  oportet  explicare  partes 

alias  principaliores,  quarum  singulae ,  ex  illis 

prioribus  partibus  componuntur,  et  horae  ca- 

nonicae  vocantur,  quarum  unaquceque,  per  se 

spectata,    est  veluti   quaedani  integra  oratio, 

seu  officium  integrum  pro  aliqua  certa  hora 

des;gnatum,    ex    omnibus  vero  componitur 

unum  integrum  officium  divinum,  secundum 

regulam   ecclesiasticam   reeitandum.    Atque 

hinc  partes  illae  horee  canonica?  dictae   sunt. 

Putarunt  vero  aliqui,  dictas  esse  horas  cano- 

nicas  ab  orando,  ut  Abbas,  in  c.  4,  de  Celeb. 

Miss.,  in  principio  ;   et  Zabarel.,  in  Clemen. 

i,  de  Celebrat.  Missar.  ;  Joan.  Lignan.,  tr.  de 

Horis  Canon.,  et  alii  ;  certum  tamen  est,   ca- 

nonicas  preceshorarumnomen  abhora,prout 

pars  temporis  est,  desumpsisse,  ut  Navarr. 

et  alii  notarunt.  Quod  vel   ex  ipsa  scriptione 

constat,  nam  cum  aspiratione  horae  dicuntur. 

Ex  traditione  item  est  res  evidens,  ut  videbi- 

mus.  Quamvis  autem  hora  temporis  varias 

habeas  significationes,  ut  ex  Latinis  constat, 

tamen  ad  rem  preesentem  duae  tantum  con- 

ferre  possunt :  una  est,  quahora  diciturquod- 

libet  tempus  opportunum  vel  designatum  ali- 

cui  operi  faciendo,  juxta  illud  Joannis  5  :  Ve- 

nit  Jiora,  et  nunc  est,  et  c.  7  :  Nondum  venit 

Tiora  ejus  ;  et  ita  dici  possunt  horee   canoni- 

ea?,  quia  certa  habent  et  designata  tempora, 

in  quibus  dici   debcant.   Proprius  tamen   et 

magis  ad  rem  praesentem,  et  ad  communem 

usum,  hora  significat   certam  diei  vel  noctis 

partem  aliquotam,  nimirum  vigesimam  quar- 


1S  CANONICIS. 

tam  diei  naturalis,  juxta  communiorem  usum 
ad  heec  usque  tempora  retentum,  vel  duode- 
cimampartem  diei  autnoctis  artificialis,  juxta 
quemdam  antiquum  usum.  Ab  hora  ergo  in 
aliqua  ex  his  acceptionibus  sumpta  canonicce 
preces  horee  appellatee  sunt,  quia  partes  illea 
principaliores  hujus  divini  officii  per  certas 
diei  horas  distributee  sunt,  ut  videbimus.  Ca- 
nonicee  autem  dicuntur  eadem  ratione  (qua 
divinum  officium),  quia  secundum  certam  re- 
gulam  dicendoe  sunt. 

2.  De  divisione  korarum,  ac  etiam  diei  in 
naturalem  et  artificialem. — Ut  autem  illa  divi- 
sio  horarum  melius  intelligatur,  advertendum 
est,  diem  interdum  sumi  pro  naturali  die,  in- 
terdum  pro  artificiali.  Naturalis  dies  dicitur, 
qui  integra  solis  circulatione  perficitur,  com- 
plectiturque  noctem  cum  die  artificiali,  juxta 
illud  Genes.  \  :  Et  factum  est  vespere  et  mane 
dies  unus ;  et  declarat  Beda,  lib.  de  Divisioni- 
bus  temporum,  c.  de  Die,  et  lib.  de  Ratione 
Computi,  c.  2  et  3,  et  libro  de  Temporum  ra- 
tione,  c.  2  et  3;  Isidor.,  lib.  5  Origin.,  c.  30, 
ubi  naturalem  diem  vocat  legitimum,  artifi- 
cialem  autem  abusive.  Idem,  libr.  de  Natur. 
rerum,  c.  1,  qui  etiam  indicat  in  nocte  non 
habere  locum  illam  partitionem,  quia  nox  so- 
lum  dicitur  a  solis  absentia,  et  ita  in  nulla 
acceptione  complectitur  partem  temporis  lu- 
cidam;  dies  autem  dicitur  a  solis  praesentia, 
et  ideo  a  meliori  parte  totus  dies  naturalis 
dies  denominatur,  etiamsi  ex  parte  lucida  et 
tenebrosa  componatur.  Uterque  igitur  dies 
potest  per  horas  dividi,  tum  quia  dies  artifi- 
cialis  est  quasi  dimidia  pars  diei  naturalis, 
licet  non  semper  aequalis ;  ideoque  sicut  na- 
turalis  dies  in  viginti  quatuor  partes  dividi- 
tur,  ita  artificialis  in  duodecim,  et  in  totidem 
dividitur  nox,  quse  illi  correspondet;  utraque 
ergo  ex  his  partibus  hora  appellatur,  sed  di- 
verso  modo ;  nam  hora  diei  naturalis  vocatur 
hora  sequinoctialis,  quia  est  tanta,  quanta 
esse  solet  hora,  quse  est  pars  duodecima  tam 
noctis,  quam  diei  artificialis  in  sequinoctio. 
Possent  etiam  dici  horoe  eequales,  quia  sem- 
per  sunt  ejusdem  magnitudinis,  seu  duratio- 
nis.  Possent  item  dici  horse  naturales  per  re- 
spectum  ad  diem  naturalem  quem  compo- 
nunt.  Unde  e  converso  aliae  dici  possent  horae 
artificiales ;  communiter  autem  dicuntur  horae 
inaequales,  quia  licet  ejusdem  diei  artificialis 
horoe  inter  se  comparatae  semper  sint  oequa- 
les,  tamen  in  diversis  temporibus  anni  sunt 
inaequales  ;-nam  hora?  dici  aestivalis  majores 
sunt,  quam  horae  diei  hycmalis,  et  e  conver- 


CAP.  III.  DE  BIVISIONE  OFFICIl  DIVINI  IN  COMMUNI. 


281 


so  in  noctibus ;  consequenterque  horse  diei 
artificialis  per  totum  annum  sunt  insequalcs 
horis  noctiurn,  interdum  majorcs.  interclum 
niinores,  prseterquam  in  sequinoctio,  quando 
sunt  sequales. 

«$.  Naturales  Tiorce  et  arlificiales  ex  sacra 
Scriptura  comprobantur. — Utraque  autem  si- 
gnificatio  in  Scriptura  reperitur,  expressius 
tamen  hsec  posterior  :  nam  de  priori  intelligi 
possunt  illa  loca,  in  quibus  hora  simpliciter 
ponitur  ut  mensura  alicujus  actionis ;  nam 
quia  mensura  debet  esse  certa  et  invariabilis, 
optime  similia  loca  de  hora  sequinoctiali  in- 
telliguntur,  ut  illud  Job  11  :  Et  sustinuit 
quasi  dimidiam  fere  Jioram;  et  c.  12:  Tunc 
prostrati  per  lioras  tres  in  faciem,  henedixerunt 
Deum  ;  item  illud  Luese  22  :  Facto  spatio  quasi 
liorce  unius ;  et  illud  Matth.  26  :  Sic  non  po- 
tuistis  una  Jiora  vigilare  mecum?  Hsec  tamen 
loca  non  ita  cogunt,  quin  possint  exponi  de 
horis  artificialibus  ,  seu  inaaqualibus  ,  quse 
tunc  occurrebant,  quando  illa  quse  narrantur, 
acciderunt.  Parum  autem  refert,  quia  illa  ho- 
rse  acccptio  sicut  naturalissima  est  (ut  sic  di- 
cam),  ita  communissima  etprorsus  indubitata 
est.  Altera  vero,  quee  magis  pendet  ex  arte 
et  usu,  evidentius  convincitur  ex  Scriptura  ; 
nam  Christus  Domimis  ,  Joann.  1 1  ,  clixit  : 
Nonne  duodecim  horce  sunt  diei?  quod  non 
potest  nisi  de  die  artificiali,  et  horis  insequali- 
bus  intelligi,  ut  omnes  notant;  et  eodem  mo- 
do  sumitur  Joann.  1,  cum  dicitur  :  Hora  au- 
tem  erat  quasi  decima,  et  c.  5  :  Heri  Jiora  se- 
ptima  reliquit  eum  felris  ;  et  ex  Matth.  20, 
idem  convincitur,  ut  statim  dicam. 

4.  Tertia  diei  dkisio,  qua  nox  atque  dies  in 
quatuor  wquales  partes  ulraque  distinguitur. 
—  Tertio  supponendum  est,  ultra  istas  parti- 
tiones  cliei  addi  solere  tertiam  :  quoniam  nox 
olim  dividi  solebat  in  quatuor  partes  sequa- 
les  inter  se,  insequales  vero  in  se,  id  est,  ma- 
jores  vel  minores,  juxta  noctium  longitudi- 
nem  vel  brevitatem.  Quse  quatuor  partes  non 
inveniuntur  appellatse  nomine  horarum,  ita 
ut  tota  nox  quatuor  horis  constare  dicatur; 
sed  appellantur  vigilise  noctis,  prima,  secun- 
da,  tertia,  et  quarta,  quarum  qusehbet  tribus 
horis  constabat;  et  de  his  vigiliis  loquitur 
Lucas,  capite  secundo  ,  cum  ait :  Pastores 
erant  in  regione  eadem  vigilantes  et  custodientes 
vigilias  noctis  super  gregem  suum.  Et  Christus, 
Lucse  12:  Si  venerit  in  secunda  vigilia,  et  si 
in  tertia  vigilia  venerit,  et  ita  invenerit,  beati 
sunt  serci  illi.  Et  Matth.  1  4,  de  Christo  dicitur: 
Quarta  autem  vigilianoctis  venit  ad  eos  ambu- 


lans  supermare.  Et  de  eisdcm  vigiliis  fit  men- 
tio  Exod.  1-4,  Jud.  7,  et  1  Reg.  11;  et  vidcri 
potest  Hier.,  Epist.  139  ad  Cyprian. ;  et  Aug., 
Serm.  14  de  Verbis  Domini.  Hsec  ergo  noctis 
drvisio  certa  est,  et  sumpta  creditur  ex  disci- 
plina,  et  ordine  militari.  Cum  eadem  ergo 
proportione  credunt  multi  aritiiicialem  diem 
divisum  esse  in  quatuor  partes,  quse  quatuor 
stationes  dicebantur.  Ita  tenet  Censorin.,  lib. 
de  Natali  die,  c.  10  et  11,  et  plures  moderni 
tractantes  de  hora  Crucifixionis  et  Passionis 
Domini;  tribuique  solet  Isidoro,  lib.  1  de  Of- 
fic.  Eccl.,  c.  19.  Ille  vero  solum  in  fine  capitis 
loquitur  de  divisione  noctis  in  quatuor  vigi- 
lias.  Alii  autem  Patres  infra  referendi  expres- 
sius  illam  divisionem  posuerunt ;  loquuntur 
tamen  de  usu  Ecclesise  et  religioso,  non  de 
militari.  Et  ideo  nonnulli  moderni  negant 
fuisse  in  usu  inter  Gentiles  vel  Judseos,  illam 
divisionem  diei  in  quatuor  partes,  etiam  pro 
ordine  militari,  quia  nec  de  illa  est  mentio  in 
antiquis  auctoribus,  nec  in  die  erat  illa  ne  - 
cessitaS;  quaa  est  in  noctibus.  Sed  certe  etiam 
in  die  solent  militares  custodise  per  certa  tem- 
pora  distingui,  et  commutari ;  et  ideo  non 
est  improbabile,  eamdem  fiiisse  partitionem 
diei  et  noctis,  licet  non  eisdem  nominibus 
appellaretur. 

5.  Hwc  diei  divisio  apucl  Judceos  solemnis 
fuit.  —  Quicquid  vero  sit  de  ordine  militari, 
et  de  consuetudine  Gentilium,  negare  non 
possumus  quin  inter  Judseos  fuerit  consuetu- 
do  dividendi  diem  in  illas  partes,  saltem  in 
ordine  ad  orationem,  vel  occasione  quatuor 
temporum  diei,  quse  ad  peculiarem  oratio- 
nem  erant  designata.  Hoc  aliqui  colligunt  ex 
Matth.  20,  ubi  dicitur  paterfamilias  exiisse : 
Primo  mane,  Jiora  tertia,  sexta,  et  nona ;  ve- 
rumtamen  ille  locus  non  potest  commode  ita 
exponi,  quia  additur  etiam  hora  undecima, 
quse  non  potest  esse  nisi  propria  hora  diei. 
Unde  sicut  horse  diei  artificialis  dicuntur  duo- 
decim,  et  una  dicitur  decima,  alia  undecima 
in  propria  mensura,  ita  etiam  illa  hora,  quse 
est  tertia  in  ordine,  prsecise  sumpta  dicitur 
tertiahora  diei,  ut  Actor.  2,  et  sic  de  cseteris: 
nihilominus  tamen  negare  non  possumus, 
quin  aliquando  extendantur  hse  voces  ad  signi- 
ficandas  quatuor  diei  partes  sibi  aliquo  modo 
proxime  et  immediate  succedentes,  ac  subin- 
de  excedentes  unius  horse  artifcialis  spatium, 
et  totum  diem  aliquo  modo  complectentes. 
Ad  hoc  enim  cogunt  nos  Evangelistse  Joan- 
nes  et  Marcus,  loquentes  de  hora  crucifixio- 
nis  Domini ;    nam  Joannes  vocat  illam  scx- 


282 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


tam ;  Marcus  vero  tertiam,  quod  non  polest 
alia  ratione  conciliari,  nisi  quia  illse  horee  con- 
tiguee  erant,  et  finis  unius  erat  initiuni  alte- 
rius  ;  et  ideo  idem  tempus  potuit  ab  utraque 
denominari,  preecipue  cum  particuhi  diminu- 
tiva  quasi,  ut  latius  tractavi  in  2  tom.,  disp. 
40,  sect.  6.  Sive  ergo  illae  partes  dieinomine 
horarum  vel  stationum  significatee  aliquando 
fuerint,  sive  non,  tamen  sub  nomine  tertiee, 
sextee  et  nonee,  non  est  dubium  quin  signifi- 
centur  seepe  tres  partes  diei,  quee  primam  ali- 
quem  supponunt,  et  ita  illa  partitio  insinua- 
tur  in  Scriptura,  licet  ejus  non  tam  expressa 
mentio  fiat. 

6.  Prima  diei  hora  apud  Judceos  oratloni 
pemliariter  fmt  designata;  deinde  teriia,  sexta 
et  nona,  quce  habuerunt  initium  a  fine  horce 
diei.  — Maxima  ergo  conjectura  et,  quantum 
arbitror,  verissima  est,  apud  Judeeos  primani 
diei  boram  fuisse  ad  orationem  peculiariter 
destinatani,  ut  colligitur  ex  1  Paralip.,  c.  23, 
ubi  preecipitur  ut  Levitse  stent  mane,  in  tem- 
plo  ad  confitendum  Domino.  Unde  David 
Psal.  87,  aiebat :  Et  mane  oratio  mea  prceve- 
niet  te;  et  Psal.  5  :  Mane  exaudies  vocem  meam, 
etmane  astabo  tibi,  etc.  Et  similia  sunt  multa 
in  Scripturis.  Post  illam  vero  primam  horam 
erant  etiani  tertia,  sexta  et  nona,  quee  cele- 
briores  erant  ratione  orationis,  ad  quam  vi- 
dentur  fuisse  peculiari  lege  vel  consuetudine 
designatee.  Heec  enim  sunt  illa  tria  tempora 
diei,  in  quibus  Daniel  juxta  consuetudinem 
suam  adorasse  et  orasse  dicitur,  contempto 
edicto  regis_,  Daniel.  6,  ut  Hierony.  exponit, 
et  alii  Patres  infra  referendi.  Et  in  Actibus, 
c.  3,  expresse  dicitur :  Petrus  et  Joannes  as- 
cendelant  in  templum  ad  horam  orationis  no- 
nam;  et  c.  10,  de  Petro  dicitur,  ascendisse  ad 
sujperiora,  ut  oraret  \circa  horam  sextam.  De 
tertia  vero  non  invenio  tam  expressum  locum 
pro  hora  orationis;  nam  quod  ab  aliquibus 
citatur  ex  Actor.  2 :  Cum  sit  hora  diei  terlia, 
de  propria  hora  temporis  melius  intelligitur, 
tum  quia  expresse  additur:  Cum  sit  hora  diei ; 
tum  quia  id  conducit,  ut  ratio  Petri  majorem 
habeat  efficaciaru ;  tamen  in  loco  Marci  15 : 
Erat  autem  hora  tertia,  et  crucifixerunt  eum, 
aperte  constat  non  significare  simplicem  diei 
horam,  sed  peculiari  alio  usu  et  significatio- 
ne,  quee  non  potest  habere  aliud  fundamen- 
tum,  nisi  quod  etiam  esset  hora  ad  orationem 
designata,  et  ex  proportione  ad  sextam  et 
nonam  idem  fit  satis  verisimile.  Adnotavi  au- 
tem  in  dicto  loco  2  tom.,  et  censeo  omnino 
yerum,  tempora  illa  ad  has  orationes  desi- 


gnata  non  habuisse  initium  in  principio  illius 
horse  diei,  a  qua  nomina  sumunt,  sed  a  fine. 
Ut,  verbi  gratia,  tertiam  pro  oratione  ince- 
pisse  currere  finita  tertia  horadiei,  et  sextam 
finitasexta,  et  similiter  nonam,  quod  sentiunt 
multi,  ut  ibi  retuli;  et  licet  a  Marcello  Fran-  ' 
colino  contemnatur,  est  fere  necessarium  ad 
commodam  concordiam  Evangelistarum,  ut 
ibi  late  deduxi.  Et  per  se  est  valde  credibile, 
si  advertamus  non  esse  consuetum  horam 
numerare,  nisi  postquam  finita  est.ut  prima 
hora  diei  naturalis  apud  nos  censetur,  quan- 
do  sonat  signum  ejus  transacta  hora  post  me- 
dium  noctis.  Et  Romee  dicitur  hora  prima  no- 
ctis,  postquam  sol  per  horam  integram  abest. 
Unde  quando  actio  aliqua,  vel  lectio,  vel  ora- 
tio  hora  tertia,  vel  quarta  fieri  dicitur,  sem- 
per  inchoatur  finita  tali  hora  secundum  cur- 
sum  diei  naturalis ;  sic  ergo  tertia  orationis 
hora  incipiebat,  finita  hora  tertia  diei  artifi- 
cialis,  idemque  est  cum  proportione  de  sexta 
et  nona.  Et  hinc  fortasse  ortum  est,  ut  oratio, 
quee  mane  fiebat,  non  inveniatur  appellata 
prima,  nec  quod  fierethora  prima,  quia  fieri 
poterat  vel  debebat  statim  in  ortu  solis,  ante 
transactam  seu  auditam  primam  diei  horam ; 
quod  enim  factum  esse  oportet,  quando  si- 
gnum  primee  horee  auditur,  non  dicitur  pro- 
prie  fieri  in  hora  prima,  sed  ante  illam. 

7.  Advertendum. — Denique  in  hoc  puncto 
considerandum  est,  quamvis  oratio  uniuscu- 
jusque  horee  ex  his  non  necessario  duraret 
per  tres  horas  diei  artificialis  ( hoc  enim  ne- 
que  cum  fundamento  affirmari  potest,  neque 
per  se  videtur  verisimile,  alias  toto  dic  sine 
intermissione  esset  continuanda  oratio),  ni- 
hilominus  totum  iliud  tempus,  in  quo  oratio 
legitime  fieri  poterat,  humano  et  morali  mo- 
do  appellatum  esse  tempus  orationis.  Unde 
quia  inter  unam  et  alteram  illarum  oratio- 
num  non  interponebatur  alia,  tempus  totum 
ab  una  ad  aliam  denominabatur  ab  oratione, 
seu  dicebatur  tempus  illius  orationis,  quee  in 
illo  vel  qualibet  parte  ejus,  aliquantulum 
postponendo,  vel  etiam  anticipando,  fieri  po- 
terat.  Hic  enim  est  moralis  modus  operandi, 
et  ita  nunc  contingit,  et  verisimile  est,  sem- 
per  contigisse.  Ita  ergo  habent  fundamen- 
tum  in  Scriptura  partitiones  diei,  tam  per 
naturales  vel  artificiales  horas,  quam  per  ho- 
ras  seu  tempora  orandi  per  diem,  prseter  vi- 
gilias  noctis. 

8.  Unica  assertio :  officium  divinum,  con- 
venientissime  fuit  ab  Ecclesia  distribulum  in 
nocturnum  et  diumum. — His  suppositis,  dico 


CAP.  III.  DE  DIVISIONE  OF 
ab  Ecclesia  convenientissime  faisse  divinum 
oificium  distributum  in  partem  nocturnam 
et  diurnam,  Hsec  assertio  habetur  ex  jure 
in  c.  Dolentes,  de  Celebrat.  Missar.,  ibi: 
Prwcipientes,  etc,  ut  divinum  officium  noc- 
turnum,  pariter  et  diurnum,  etc,  celebrent. 
Similis  partitio  habetur  in  Clem.  1,  eodem 
tit.  Aliis  vero  locis  Matutinum  et  vespertinum 
officium  vocatur,  ut  in  c  Placuit,  d.  12,  et 
c  ult.,  d.  92,  et  in  c  Si  quis  Fpiscopus  in 
Concilio,  11,  q.  3.  Sed  in  eodem  sensu  in- 
telligenda  est  divisio,  ut  infra  dicam :  est  er- 
go  ha?c  ecclesiastica  institutio.  Quod  autem 
sit  convenientissimefacta,  probatur  primo  ex 
Scriptura.  Primo  Paralipom.  9  dicitur,  con- 
stitutos  fuisse  Levitas  ad  canendum  in  domo 
Domini ,  ut  die  ac  nocte  jngiter  suo  ministe- 
rio  deservirent:  et  Psalm.  118,  vers.  55,  ait 
David :  Memor  fui  nocte  nominis  tui,  Domine, 
et  custodivi  legem  tuam ;  et  vers.  62:  Media 
nocte  surgebam  ad  confitendum  tibi.  De  diurna 
vero  oratione  suntinfinita  ejusdem  Prophetse 
testimonia,  Psalm.  54  :  Vespere,  mane,  et  me- 
ridie  narrabo  et  annunciabo,  et  exaudiet  vocem 
meam;  et  Psalm.  118,  vers.  148:  Prcevene- 
runt  oculi  mei  ad  te  diluculo,  etc,  et  hoc 
sensu  ait  Psal.  33 :  Benedicam  Dondnum  in 
omni  tempore,  etc  Christus  etiam  usum  fre- 
quentem  orationis  nocturnae  docuit  verbo,  et 
monstravit  exemplo,  Matth.  14,  Marci  6,  Lu- 
cee  6 :  Et  erat  pernoctans  in  oratione  Dei; 
et  in  hoc  sensu  monuit  discipulos  vigilare  et 
orare  semper,  Lucse  12jet  22.  De  orationibus 
item  diurnis  a  Christo  usitatis  constat  passim 
ex  Evangelio :  in  Actibus  etiam  Apostolorum 
orationum  primorum  Christianorum,  tam 
noctis  quam  diei,  seepe  mentio  fit ;  c  16 : 
Paulus  et  Silas  media  nocte  surgentes  lauda- 
bant  Deum.  Et  heec  exempla  imitatam  fuisse 
Ecclesiam,  ipsa  profitetur  dicens  in  hymno 
quodam  :  Mentes,  manusque  tollimus,  Pro- 
pheta  sicut  noctibus,  nobis  gerendum  prcecipit, 
Paulusque  gestis  censuit. 

9.  Probatur  ex  consuetudine  Ecclesice.  — 
Prseterea  hanc  fuisse  perpetuam  Ecclesise 
consuetudinem  in  orationibus  publicis,  tam 
nociurnis  quam  diurnis,  manifeslum  est,  ex 
Tertullia.,  in  Apolog.,  ex  libr.  de  Yirginit., 
circa  finem;  Babil.,  in  Regul.  lougioribus,  in 
37,  et  Epist.  1  ad  Gregor.  Nazianz.;  Cyprian., 
in  Orat.  Domini;  Hilar.,  Psal.  118,  ver.  62;  et 
ibid.  Ambros.  ,  et  lib.  6  in  Lucam;  Hiero- 
nym.,  Epist.  7  :  Assuescat  exemplo  ad  oratio- 
nem  et  psalmos  nocte  consurgere,  mane  hymnos 
canere,  etc  Similia  in  EpistoL  8,  22  et  28; 


FICII  DIYINI  IN  COMMUM.  283 

Chrysostom.,  homil.  26  iu  Act.,  et  41  et42  ad 
Popul.;  August.,  serm.  56  de  Tempore,  et  in 
Psal.  32;  et  Cassian.,  libr.  2  de  Institut.  re- 
nunc,  de  nocturnis  precibus,  in  tertio  libro 
de  diurnis  disserit.  Idem  videre  licet  in  regula 
S.  Benedicti,  et  in  aliis  antiquis  Patribus, 
quorum  verba  et  loca  omitto,  quia  diligentis- 
sime  multi  ea  referunt ;  et  videri  possunt 
Cardin.  Bellarm.,  lib.  1  de  Bonis  oper.,  c  13; 
Baron.,  tom.  1  Annal.,  anno  Christi  34,  n.  251 
et  sequentibus,  et  anno  51,  n.  68  et  sequent., 
seepeque  in  illo  opere,  et  in  Martyrol. ,  circa 
vigiliam  Epiph.,  nonnulla  de  antiquitate  vigi- 
liarum  congerit.  De  quibus  egregie  etiam 
Durand.,  lib.  3  de  Ritib.,  c  5  et  6,  et  de  caa- 
teris  temporibus  in  c  sequent. ;  et  Marcell. 
Francol.,  lib.de  Hor.  Canonic  ,  c  2,  12,  13 
et  sequentibus;  et  Ferdin.  Mendoca,  lib.  3  in 
Concil.  Eliber.,  c  4. 

10.  Probatur  ratione.  —  Tanclem  superva- 
caneum  videtur  adjungere  rationes,  quia  ora- 
tio  per  se  laudabilis  actus  est,  et  maxime  ne- 
cessarius  universa;  Ecclesias,  tum  ad  impe- 
tranclum  auxilium  pro  continuis  et  universa- 
libus  necessitatibus  ingruentibus ,  tum  ad 
gratias  agendas  pro  continuis  Dei  beneficiis, 
tum  propter  ipsius  Dei  cultum,  et  alios  innu- 
meros  fructus  orationis ;  ergo  merito  desi- 
gnantur  tempora  tam  noctis  quam  diei,  ut 
hoe  sanctum  opus  nomine  totius  Ecclesiae  ab 
illius  ministris  exerceatur.  Et  diurnas  quidem 
preces  necessarise  fuerunt  pro  totius  populi 
christiani  pecuhari  utilitate  et  quasi  usu,  ut 
divinis  officiis  adesse  possent  omnes  qui  vel- 
lent.  Nocturnae  autem  preces  olim  etiam  pro 
toto  populo  videnfur  fuisse  institutse,  quan- 
tum  ex  historiis  et  Patribus  colligimus.  Et 
aliqui  pii  viri  contendunt  fore  conveniens  , 
illum  morem  retinere  et  conservare.  Non  ta- 
men  sine  prudenti  ratione  et  causa  regulari- 
ter  jam  in  Ecclesia  id  non  servatur,  sed  so- 
lum  in  vigilia  Natalis  diei,  et  aliqua  ex  parle 
in  nocte  Paschae,  et  aliquibus  feriis  hebdo- 
madee  sanctee,  propter  majora  incommoda 
vitanda.  Nihilominus  tamen  semper  conser- 
vantur  in  Ecclesia  preces  nocturnee,  vel  in 
aliquibus  ecclesiis,  secularibus,  quia  pertinet 
ad  majorem  Dei  laudem,  ut  hoc  grave  minis- 
terium  nunquam  in  corpore  Ecclesiee  desit, 
etsi  in  modo  et  circumstanfiis  aliqua  variatio 
contingat. 


284 


LIB.  IV. 


CAPUT  IV. 

DE   DIVISIONE   NOCTURNI   OFFIGII  IN  PARTES   SUAS. 

1 .  Prima  assertio :  convenientissime  noctur- 
num  officium  distribidtur  ab  Ecclesia  in  Ma- 
tutinum  et  Laudes. — Dicendum  imprimis  est, 
Ecclesiam  convenientissime  distribuisse  noc- 
turnam  orationem  publicam  in  varias  partes 
vel  tempora.  Hoc  facile  constat  declarando 
distributionem,  ejusque  antiquitatem  et  ra- 
tionem  :  nam  ad  hanc  orationem  nocturnam 
pertinet  Matutinum  cum  Laudibus,  ut  colligi- 
tur  ex  dicto  c.  Dolentes,  et  Clem.  1  de  Cel. 
Miss.  ;  nonnulli  vero  canonistee  volunt  com- 
prehendi  etiam  in  hoc  officio  nocturno  Com- 
pletorium  et  Primam  ,  ut  Joannes  Andr. , 
Hostiens.,  Abb.,  et  alii,  in  cap.  1  de  Celeb. 
Missar.;  et  Archidiac,  in  cap.  Presbyter,  d. 
91.  Sed,  licet  queestio  sit  de  nomine,  non 
habent  fundamentum  in  jure,  ut  constat  ex 
eodem  c.  \  de  Celebrat.  Missarum ;  quia  Pri- 
ma  et  Completorium  consueverunt  in  die  dici, 
ut  infra  ostendemus,  et  ex  hymnis  illarum 
horarum  intelligi  potest ;  nam  in  Prima  dici- 
tur  :  Jam  lucis  orto  sidere;  in  Completorio 
vero  :  Te  lucis  ante  terminum.  Solum  ergo 
Matutinum  et  Laudes  sub  nocturno  officio 
comprehendimus.  Quinimo,  si  rigorosius  lo- 
quamur,  solent  interdum  Laudes  diurno  offi- 
cio  attribui,  ut  ex  d.  cap.  1  de  Celebr.  Missar. 
colligi  potest,  et  cap.  seq.  ponderabimus. 
Aliquando  vero  e  converso  sub  matutinali 
officio  comprehenduntur  omnes  horae  ante- 
meridianse,  id  est,  a  Matutino  usque  ad  No- 
nam.  Ut  quando  matutinum  officium  a  ves- 
pertino  distinguitur,  nam  tunc  sub  vespertino 
officio  Nona,  Vesperee  et  Completorium  inclu- 
duntur,  juxtaGloss.,  in  c.  ult.,  d.  92,  quse  ita 
intelligenda  est,  ut  ibi  Hugo  notavit.  Sed  hoc 
parum  refert,  quia  solum  spectat  ad  usum 
vocum;  nunc  de  re  loquimur,  et  de  proprio 
officio  nocturno,  prout  est  in  usu  Ecclesiae. 

2.  Probatur  dicta  partitio  ex  institutione 
E cclesice .  juxta  quam  Matutinum  varie  parti- 
tur.—  Hsec  ergo  partitio  nocturni  officii  ex 
institutione  Ecclesise  constat  :  Matutinum 
enim  stricte  sumptum  aLaudibus  adeo  distin- 
guitur,  ut  tempore  etiam  separari  soleat,  et 
propria  oratione  concludi,  ut  infra  dicetur, 
unde  diversa  etiam  initia  et  hymnos  distinctos 
habent ;  Matutinum  autem  interdum  uno 
nocturno  duodecim  psalmorum,  cum  tribus 
lectionibus,  totidemque  responsoriis  conclu- 


DE  HORIS  CANONICIS. 

ditur ;  interdum  tribus  nocturnis  constat,  et 
singuli  tribus  psalmis  et  lectionibus  totidem 
componuntur,  prseterquani  in  Dominicis  die- 
bus,  in  quibus  duodecim  psalmi  in  primo 
nocturno  dicuntur.  Cujus  diversitatis  variae 
rationes  mysticse  traduntur  ab  his,  qui  de  di- 
vinis  officiisscribunt;  moralis  vero  et  litteralis 
ratio  esse  videtur,  quia  pro  diversitate  solem- 
nitalum  oportuit  aliquam  variationem  fieri, 
et  illa  est  satis  apte  et  prudenter  instituta. 
Et  credibile  est  in  ternario  numero  habitum 
fuisse  respectum  ad  Trinitatis  mysterium,  ex 
Cypriano,  serm.  6,,  vel  ad  tres  primas  vigilias 
noctis,  ut  dicemus;  duodenarium  autem  nu- 
merum  observatum  esse,  vel  propter  ejus 
universalitatem,,  ut  illo  significetur  omnibus 
modis  laudandum  esse  Deum,  vel  propter 
duodecim  horas  noctis,  ut  per  tale  officium 
totius  noctis  tempori  satisfieri  videatur,  eo 
quod  homines  propter  debilitatem  non  possint 
totam  noctem  in  divinis  laudibus  consumere. 
Lege  Isidor.,  lib.  1  de  Divino  offic,  c.  19; 
Hugon,  libr.  2,  cap.  9;  Amalar.,  Alcuin.,  et 
alios. 

3.  Qui  crediderint  pro  diversitate  nocturno- 
rum  diversas  quoque  noctis  vigilias  deputari. — 
Dubium  tamen  est  an  hse  partes  nocturni  offi- 
cii  in  suo  initio  ita  fuerint  distinctse,uttempore 
etiam  disjungerentur  :  multi  enim  affirmant, 
quando  tres  dicebantur  nocturni  ,primum  fuis- 
se  solitum  dici  in  prima  noctis  vigilia,  secun- 
dum  in  secunda,  tertium  in  tertia,  Laudes  vero 
in  quarta  jam  prope  auioram.  In  feriis  vero 
quando  unus  nocturnus  tantum  dicitur,  non 
habebat  locum  haec  partitio,  unde  certum  est 
totum  continue  fuisse  dictum  in  principio 
tertise  vigiliae,  id  est,  media  hora  noctis ;  Lau- 
des  vero  eodem  modo  disjunctse  dici  poterant. 
Potestque  heec  sententia  sumi  ex  his  auctori- 
bu«,  qui  aiunt  tres  nocturnos  correspondere 
tribus  primis  vigiliis  noctis,  et  Laudes  quartae; 
non  enim  putandum  est  continue  per  totas 
vigilias  nocturnos  durasse,  nam  id  humana 
conditio  non  tulisset;  ergo  oportet  dicere, 
discrete  fuisse  dictos  singulos  in  aliqua  parte 
uniuscujusque  vigiliae.  Afferunt  autem  illam 
rationem  vigiliarum  Isidor.,  lib.  1  de  Divin. 
offic,  c  10;  Hugo  de  Sanct.  Victor.,  lib.  2 
de  eisdem  offic,  c  9  ;  Amalar.,  lib.  de  Ordin. 
Antiphonar. ;  D.  Thom.,  lect.  6,  in  1  Corin. 
14;  Wald.,  de  Sacram.,  c  24  et  28. 

4.  Probatur  ex  Hieronymo  et  Ambrosio.  — 
Probatur  ex\S acra  Scriptura. —  Potestque  hsec 
sententia  ex  Hieronymo  colligi,  Epist.  22  ad 
Eustochiuni,  ibi :  Bis  et  ter  nocte  surgendum 


CAr.  IV.  DE  DIVISIONE  OFFIC1I  NOCTUMI  IN  PAUTES  SUAS. 


285 


est;  nam  videtur  hoc  dicere  propter  diversa 
tempora  nocturnorum ;  unde  quando  unus 
tantum  dicebatur,  bis  surgendum  erat,  semel 
in  media  nocte  ad  Matutinum,  ct  iterum  in 
quarta  vigilia  ad  Laudes  ;  quando  autem  erant 
tresnocturni  dicendi,  oportebattertio  surgerc 
antc  mediam  noctem,  nam  prius  nocturnus 
ante  cubitum  dici  poterat ;  favet  etiam  Am- 
bros.,  lib.  7  in  Lucam,  c.  11,  ubi  ait :  Non  so- 
lum  media  nocte  Dominus,  sed  omnibus  prope 
singulis  docet  vigilandum  esse  momentis ;  et 
infra  circa  illud :  Quis  vestrum  Jiabet  amicum, 
etc.  Praeterea  additur  conjectura  ex  libr.  2 
Esdrse,  c.  9.,  ubi  dicitur  populus  Israel  adoras- 
se  Deum  quater  in  die,  et  quater  in  nocte,  ut 
referunt  et  accommodant  Doctores  statim 
citandi  ex  Beda  ibi  et  Amalar.,  libr.  de  Eccle- 
siast.  offic,  cap.  7.  Denique  ex  ipso  numero 
nocturnorum  videtur  verisirnile.,  fuisse  dici 
solitos  temporibusdiversis,  etcum  aliquatem- 
poris  interpositione.  Quod  tenent  Guilielm. 
Durand.,  lib.  5  Rational.  Divin.  offic,  c.  3; 
MarcelL  Francol.,  lib.  de  Hor.  Canon.,  cap.  1, 
n.  14;  Navarr.,  dicto  Enchirid.,  de  Orat.,  c  3, 
n.  28;  Durand.,  lib.  3  de  Ritib.,  cap.  5;  Sot., 
lib.  10, q.  5,  de  Justit. ,  art.  1,c,5,  et alii  anti- 
quiores,  quos  ipsi  referunt. 

5.  Propositam  sententiam  improbat  Azor, 
illiusque  fundamenta  dissolvit. —  Nihilominus 
hanc  sententiam  in  dubium  revocat  Azor, 
lib.  10  suarum  Instit.,  c  2,  dicitque  imprimis 
non  affirmari  ab  antiquis  Doctoribus  et  Patri- 
bus,  quos  moderniores  referunt.  Nam  verba 
Hieronymi  non  multum  cogunt,  quia  post  illa 
verba  :  Bis,autternocte  sur  gendum  est ,  addit, 
revolvenda  quce  de  Scripturis  memoriter  reti- 
nentur,  utique  ad  meditandum  in  illis  :  ad  hoc 
ergo  significat  esse  surgendum  bis  aut  ter  : 
loquitur  ergo  ibi  de  meditatione  privata,  non 
de  oratione  publica  horarum  canonicarum. 
Ambrosius  etiam  solum  generaliter  ibi  suadet 
frequentiam  orationis,  et  proponit  necessita- 
tem  semper  vigilandi,  quia  Dominus  in  ves- 
pertina  ( id  est,  prima  ),  et  in  secunda,  et  in 
tertia  vigilia  venire  solet.  De  consuetudine  au- 
tem  vel  modo  dicendi  nocturnos,  nihil  ibi  tra- 
dit.  Et  eodem  modo  loquitur  de  his  vigiliis, 
tractans  eadem  verba  Christi,  Lucae  11,  Isi- 
dor.,  d.  libr.  1  de  Divin.  offic,  cap.  21  ;  in  c 
vero  19  non  satis  aperte  loquitur,  significat 
enim  tres  nocturnos  instilutos  esse,  ut  loco 
trium  vigiliarum  Deo  consecrentmv,  non  tamen 
dicit  in  tribus  vigiliis  separatim  et  discrete  di- 
ci  solitos.  Sicut  paulo  antea  dicebamus,  duo- 
decirn  psalmos  in  uno  nocturno  dici  pro  duo- 


decim  lioris  noctis,  non  quia  per  singulas  bo- 
ras,  sed  quia  pro  singulis  horis,  id  est,  ad 
satisfacienclum  pro  illis,  tot  psahni  dican- 
tur.  Ita  ergo  dici  possunt  tres  nocturni  pro 
tribus  vigiliis  noctis,  etiamsi  divisim  in  illis  non 
dicantur.  Et  hunc  sensum  evidentius  expres- 
sit  Hugo  de  Sancto  Victore,  d.  capite  9  ;  ita 
enim  ait  tres  nocturnos  dici  pro  tribus  vigiliis 
noctis,  sicut  in  singulis  nocturnis  tres  psalmi 
dicuntur  pro  singulis  horis  noctis :  Unde  (in- 
quit)  ct  trium  nocturnorum  singulus  tresha- 
bet  psalmos,  quibus  nos  lotidem  horis  noctis 
Dei  servitio  prcesentamus.  Et  infra  dicit,  per 
tres  nocturnos  etiam  repraesentari  tempus  an- 
te  legem,  in  lege,  et  post  legem,  quod  verum 
est,  etiamsi  continue  dicantur.  Et  in  fme  ca- 
pitis,  sentit  illud  totum  fuisse  unum  officium 
integrum,  distinctum  a  Laudibus,  quod  pro- 
pria  oratione  concludebatur,  unde  potiussen- 
tit  continue  dictum  fuisse.  Amalar.  etiam 
magis  mystice  quam  historice  loquitur,  et  li- 
bro  4  de  Divin.  offic,  c  9,  potius  significat, 
totum  matutinum  officium  solitum  fuisse  in- 
choanpost  mediam  noctem;  ex  quo  (ut  sta- 
tim  dicam )  magnum  argumentum  sumitur, 
fuisse  potius  consuetudinem  dicendi  omnes 
psalmos  seunocturnos  sine  intermissione.  Et 
in  cap.  1,  totum  Matutinum  ponit  tanquam 
unum  nocturnum  officium,  etlonge  aliter  ac- 
commodatlocumEsdrae,  de  quo  statim  dicetur, 
quia  sine  fundamento  adducitur. 

6.  Probatur  primo,  Matutinum  constans 
tribus  nocturnis  dici  ab  Ecclesia  per  modum 
unius  officii. — Probatur  secundo. — Exhisergo 
potest  haec  sententia  suaderi  primo,  quia  lo- 
tum  Matutinum,  ut  condistinctum  aLaudibus, 
et  constans  ex  tribus  nocturnis,  dicebatur  per 
modum  unius  officii,  et  sua  oratione  conclu- 
debatur;  ergo  verisimilius  est  semper  fuisse 
dictum  continue,  etnon  per  partes.  Secundo, 
quia  in  feriali  officio,  in  quo  unus  tantum 
nocturnus  oblongior  dicitur,  non  est  dubium 
quin  continuo  tempore  diceretur  in  una  vigi- 
lia  noctis,  secunda  vel  tertia  ;  ergo  idem  cre- 
dendum  est  de  officio  trium  nocturnorum, 
quod  loco  illius  dicitur  in  diebus  festis,  quia 
solum  videiuressedifferentia  in  numeropsal- 
morum,  lectionum  et  responsoriorum,  pro- 
ptermajorem  solemnitatem,  non  vero  in  ho- 
rarum  aut  temporum  diversitate.  Tertio,  offi- 
cium  illud  inchoatur  in  media  nocte,  ut  colli- 
gitur  ex  Hieron. ,  Ambr. ,  et  aliis  Patribus 
adductis  ;  et  ex  cap.  1  de  Gelebr.  Missar.,  ubi 
post  numeratas  alias  horas  a  Laudibus  usque 
ad  Completorium,  subditur :  Nam  de  nocturnis 


286 

ugiliis  idem  ipse  Proplieta  ait 
surgebam  ad  confitendum  tibi,  etc.  Sentit  ergo 
vigiliasillassolitas  esse  inchoari  postmediam 
noctem.,  et  per  modum  unius  officii  solitas 
esse  dici.  Nam  profecto  post  mediam  noctem 
aliter  dici  non  poterant,  cum  duse  vigilise  noc- 
tis  jam  essent  transactee.  Et  hoc  aperte  sup- 
ponit  S.  Benedictus,  in  sua  Regul.,  c.  9,  nam 
Matutinum  prsecipit  inchoari  tempore  hyemis 
hora  octava  noctis;  in  aestate  vero  tempore 
commodo,  ita  ut  paulo  ante  auroram  possit 
finiri,  et  aperte  supponit  totum  continue  esse 
dicendum,  usque  ad  Laudes  exclusive.  Et  ca- 
pit.  41,  licet  preecipiat  in  diebus  Dominicis 
paulo  maturius  inchoari,  nocturnos  vero  con- 
tinenter  esse  dicendos  significat. 

7.  Quarto,  quia  alias  fuisset  onus  intolera- 
bile,  toties  somnum  interrumpere,  et  ipsum 
officium  non  posset  cum  dehita  devotione  et 
attentione  celebrari.  Tacite  vero  respondet 
Sot.  supra,  quod  in  primitiva  Ecclesia  clerus 
in  tres  partes  dividebatur,  ita  ut  unaquseque 
unum  nocturnum  per  singulas  vigilias  dice- 
ret,  et  in  cseteris  quiesceret,  ut  in  quarta  om- 
nes  ad  Laudes  convenirent.  Sed  hoc  ab  ipso 
nullo  testimonio  asseritur,  ideoque  merito  a 
Durand.,  Marcello  et  aliis  non  probatur,  quia 
singuli  de  clero  integrum  officium  recitare 
obligantur,  et  hic  fuit  semper  mos  Ecclesiae  ; 
ergo  non  est  verisimile  fuisse  distributos  noc- 
turn<4s  per  distinctas  personas ,  seu  partes 
cleri.  Adde  difficile  fieri  potuisse,  ut  in  prin- 
cipio  Ecclesise  tanta  esset  multitudo  cleri  in 
singulis  Ecclesiis,  vel  populis,  ut  posset  eo 
modo  in  tres  partes  dividi  ad  singulos  noctur- 
nos  recitandos.  Unde  alii  potius  respondent, 
tantum  fuisse  tunc  fervorem  ministrorum  Ec- 
clesise,  ut  pondus  illud  sine  fastidio  sustine- 
rent.  Imo  Waldens.  addit,  quod  antiquaEc- 
clesia  totas  noctes  in  laudibus  expendebat, 
dividendo  noctem  in  quatuor  distinctas  vigi- 
lias  cum  intercisis  spatiis  trium  horarum,  si- 
gnificans  non  tantum  omnes  ministros  Eccle- 
sise,  qui  ex  officio  ad  illud  opus  tenentur,  sed 
etiam  populum  solitum  fuisse  ad  omnes  noc- 
turnos  convenire.  Et  Amalar.,  in  lib.  de  Ord. 
in  Antiphon.,  c.A:In  militia  (inquit)  seculari 
vicissim  dormiunt  milites ,  etvicissimvigilant; 
in  militia  vero  Cliristianorum  dictum  est  in 
Evangelio  Marci  .•  Quod  autem  vobis  dico,  om- 
nibus  dico,  vigilate.  Ipse  vero  statim  subdit, 
has  vigilias  significari  per  tres  nocturnos,  et 
per  eos  admoneri  chrislianum  populum,  ut 
semper  vigilet,  et  sit  paratus,  ut  si  venerit  Do- 
minus,  et  pulsaverit,  confestim  aperiat  ei.  Quod 


LTB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 

Media  nocte    non  oportet  materialiter  de  corporali  somno, 

et  vigilia  ilii  opposita,  sed  de  spirituali  intel- 

ligi. 

8.  Secunda  assertio  ,  quce  astruit  aliquar/do 
tres  noctumos  tribus  distinctis  vigiliis  dici  so- 
litos.  —  Mihi  sane  non  satis  exploratum  est, 
qualis  fuerit  antiquior  et  frequentior  Ecclesiea 
consuetudo.  Tamen  non  est  cur  negemus  ali- 
quando  vel  alicubi  ita  factum  esse,  ut  tres 
nocturni  in  tribus  vigiliis  noctis,  interjectis 
etiam  aliquibus  horis,  dicerentur.  Id  enim 
affirmat  D.  Thomas,  nec  patitur  supra  dictam 
expositionem,  nam  expresse  dicit:  Antiqui- 
tus  dicebantur  nocturna  divisim  secundum  ires 
vigilias  noctis.  Ubi  dicendo  divisim,  declarat 
non  tantum  significatione,  sed  re  ipsa  et  exe- 
cutione  fuisse  divisa,  praesertim  quia  subjun- 
git :  Nunc  autem  dicuntur  simul,  utique  tem- 
pore  continuo ,  nam  significatione  vel  com- 
pensatione  ( ut  sic  dicam )  etiam  nunc  dicun- 
tur  pro  tribus  vigiliis  noctis.  Waldens.  etiam 
clarissime  loquitur,  et  citat  quemdam  Vale- 
rianum,  lib.  1  de  Offic,  c.  de  Matutin.,  di- 
centem  :  Tunc  et  vigilias  tribus  Jioris  disper- 
timus  nocturnis,  ut  non  solum  verbo,  sed  et 
facto  tres  vigilias  prcedicemus.  Neque  conjec- 
turse  in  contrarium  adductse  probant  hanc 
consuetudinem  fuisse  impossibilem  aut  incon- 
gruam,  quia  illa  partitio  licet  non  semper 
fieret  in  feriali  officio,  fieri  poterat  in  diebus 
festis  ad  majorem  quamdam  solemnitatem  et 
devotionem,  et  sic  tolerabilius  esse  poterat 
vigiliarum  pondus.  Et  ita  ordinarie  surgeba- 
tur  media  nocte  ad  confitendum  Domino,  in 
festis  autem  non  tantum  media  nocte,  sed 
etiam  in  prioribus  vigiliis.  Quid  autem  cen- 
sendum  tunc  esset  de  unitate  officii,  dicam 
seq.  cap.  Quantum  vero  temporis  illa  consue- 
tudo  duraverit,  et  quibus  in  locis  fuerit,  et 
pra3sertim  an  Romana  Ecclesia  eam  aliquan- 
do  amplexa  fuerit,  non  constat.  Quoad  hoc 
vero  ultimum,  probabile  satis  est  in  Romana 
Ecclesia  non  fuisse  hanc  consuetudinem,  ut 
ex  sequenti  puncto  constabit. 

9.  Tertia  assertio :  Laudes,  secundum  anti- 
quam  institutionem,  non  solum  distinctis  tem- 
poribus  a  nocturnis ,  sed  etiam  ut  distincta 
officia  dicebantur.  —  Simile  dubium  tractari 
potest  de  Laudibus,  an  separatim  ettempore 
discreto  a  nocturnis  olim  dicerentur.  In  quo 
certius  est,  antiquum  morem  fuisse,  ut  noc- 
turni  separatim  dicerentur  nocte  intempesta, 
postea  vero  in  galli  cantu  prope  auroram  di- 
cerentur  Laudes,  tempore  distincto  ac  sepa- 
rato.  Hoc  tanquam  certius  affirmant,  qui  noc- 


CAP.  V.  DE  DIVISIONE  OFFICII  DIURNI. 


287 


turnos  etiam  dividunt.  Nam  Hugo  Viclor., 
lLb.  2  de  Offic.  Ecclesiast.,  c.  4  et  9,  in  fine, 
agens  de  Officio  nocturnorum,  sic  inquit : 
IIoc  offtcium  secundum  usum  monachorum  ora- 
tione,  sicut  ctetera,  terminatur ,  in  quo  prima- 
riam  scrvare  videntur  institutionem ;  nostra 
autem  consuetudo,  humana?  necessitati  parcens, 
et  labori,  officio  prmdicto  laudes  matutinas 
continuat,  et  oratione  una  duo  claudit  officia. 
Ecce,  secundum  primariam  institutionem, 
non  tantum  distinctis  temporibus,  sed  etiam 
tanquam  duo  officia  hsec  dicta  fuisse.  Idem 
habetin  Speculo  Ecclesise,  c.  3  ;  Rodulph.,  in 
lib.  de  Canon.  obser.,  propos.  44;  Amal.,  lib. 
de  Ordine  Antiphonarii,  c.  7,  et  lib.  4  de  eis- 
dem  officiis,  c.  7,  volens  distinguere  quatuor 
officia  nocturna,  inter  ea  numerat  Vesperam 
et  Completorium,  et  alia  duo  esse  dicit  noctur- 
num  et  Laudes,  quas  ibi  vocat  Matutinum,  et 
sub  eodem  nomine  de  eisdem  agit  in  c.  40, 
cujus  sententiam  non  probamus  quoad  illam 
quaternariam  partitionem,  quse  in  loco  Esdrse 
(quem  ipse  ita  accommodat)  non  habet  fun- 
damentum,  ut  infra  cap.  6  ostendam  ;  et  iicet 
aliquod  haberet  ,  non  oporteret  Vesperas 
nocti  tribuere,,  sed  potius  tres  nocturni  cum 
Laudibus  possent  illum  quaternarium  nume-. 
rum  explere. 

10.  Quod  vero  ad  prsesens  punctum  spec- 
tat,  satis  indicat  Beda,  et  clarius  tradit  Ama- 
lar.,  Laudes  separatim  a  nocturno  vel  noctur- 
nis  dictas  fuisse  in  primseva  institutione ; 
aperte  colligitur  ex  Regula  Benedicti,  c.  2, 
Laudes  dicendas  esse  prope  auroram  separa- 
tim  a  nocturnis,  quos  ibi  matutinum  appellat. 
Denique  idem  habetur  ex  c.  16  ejusdem  re- 
gulse,  quod  refertur  in  c.  4  de  Celebrat.  Mis- 
sar.,  ubi  prius  septem  horse  diei  numerantur, 
et  inter  eas  ponitur  Matutinum,  et  postea  ad- 
ditur  nocturnum  officium,  unde  necesse  est 
per  Matutinum  Laudes  intelligere,  quodtanto 
tempore  a  nocturnis  diseernebatur,  ut  quasi 
diurnum  respectu  alterius  censeretur.  Erat 
ergo  antiqua  consuetudo  dicendiLaudes  prope 
auroram,  tempore  disjunctu  a  nocturno  vel 
nocturnis.  Ratio  autem  hujus  institutionis 
esse  potuit  humana  quidem,  utfacihus  posset 
labor  vigiliarum  sustineri,  et  aliqua  requies 
daretur  inter  nocturnos  et  laudes;  moralis 
vero,  ut  in  fine  vigiiiarum  noctis  iaudes  ca- 
nautur  Deo,  et  pro  beneficiis  susceptis  gratise 
agantur ;  spiritualis  esse  potest,  quia  illa  hora 
resurrexit  Dominus.  Unde  per  nocturnos,  vel 
nativitatem  Christi,  quse  media  nocte  contigit, 
vel  ea  quse   in  nocte  passionis  Christus  pro 


nobis  passus  est,  vel  quietem  ejus  in  sepul- 
chro  commemoramus ;  per  Laudes  vero  pro 
illiusresurrectione  gratias  agimus,  ut  signifi- 
cat  Cyprian.,  lib.  de  Orat.  Domini,  ad  finem. 
QuodenimChristus  circa  auroram  resurrexe- 
rit,  in  2  tom.  tertia^  partis  ostensum  est.  Et 
hinc  Laudes  inter  diurnas  horas  multi  compu- 
tant,  quia  in  aurora  dicebantur,  ut  sumitur 
ex  Hug.  de  S.  Victor.,  lib.  2  de  Divin.  offic, 
c.  4,  et  Cassian  ,  lib.  3  de  Instit.,  c.  3.  Jam 
vero  usus  obtinuit,ut  Laudes  continue  dican- 
tur,  finitis  nocturnis ;  quod  etiam  non  esse 
novum,  sed  antiquum  constat  ex  his,  quse  ex 
Hug.  Victor.  retuli;  imo  in  Ecclesia  Romana 
semper  creditur  hsec  consuetudo  observata, 
ut  Laudes  proxime  post  Matutinum  continue 
dicantur,  ut  refert  Anial.,  lib.  de  Ordin.  An- 
tipbon.,  in  Prologo,  et  c.  4,  in  fine.  Atque 
ex  his  satis  declarata  et  probata  relinquitur 
assertio  posita. 

CAPUT  V. 

DE   PARTITIONE   OFFICII   MURNI. 

1 .  Unica  assertio  .■  diumum  officium  conve- 
nientissime  in  varias  partes  ab  Ecclesia  est 
distributum.  —  Probatur  ex  juribus.  —  Sta- 
tuendumimprimis  est,  diurnum  officium  con- 
venientissime  ab  Ecclesia  in  varias  partes 
seu  horas  distributum  esse.  Hsec  assertio  ex 
dictis  fere  satis  probata  est :  majorem  tamen 
aiiquam  declarationem  et  confirmationem 
breviter  adhibebimus.  Habetur  ergo  assertio 
in  multis  juribus;  nam  in  c.  4  de  Celeb. 
Missar.,  numerantur  septem  partes  hujus 
diurni  officii  :  Propheta  (inquit)  dicente  :  Sep- 
ties  in  die  laudem  dixi  tibi,  liic  septenarius  nu- 
merus  a  nobis  impletur,  Matutini,  Prima?,  Ter- 
ti&,  Sexta?,  Nona?,  Vespera?  et  Compleiorii  tem- 
pore;  et  infra:  Nam  de  nocturnis  vigiliis  idem 
ipse  Propheta  ait  ;  Media  nocte  surgebam,  etc. 
Ergo  priora  verba  David  videntur  ibi  exponi, 
non  de  die  naturali,  sed  de  artificiali  latius 
sumpto,  ut  comprehendit  crepuscula,  seu  au- 
roram;  et  per  Matutinum,  Laudes  intelligi, 
quse  inter  horas  diurnas  computantur.Eadem- 
que  partitio  eisdem  fere  verbis  habetur  in  c. 
Presbyter,  d.  91,  et  est  desumpta  ex  Regula 
Sancti  Benedicti,  c.  46.  In  horum  autem  tex- 
tuum  expositione  multum  laborant  canonistas, 
sed  illorum  sententiam  attingemusc.  sequen- 
ti  ;  nunc  prsedictum  sensum,  ut  facilem  et 
planum  supponamus  :  omitto  autem  Matuti- 
num  seu  Laudes,  de  quibus  jam  diximus  in 
preecedenticapite,  quia  secundum  prsesentem 


28S 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


usum,  et  communiorem  moclum  loquendi, 
sub  nocturno  officio  comprehendunlur,  et  il- 
lud,  ut  constans  ex  nocturnis  et  Laudibus, 
proprie  Matutinum  dicitur,  ut  constat  ex  usu 
Breviarii,  et  ex  c.  Dolentes,  de  Celebrat.  Mis- 
sar.,  et  Clem.  1,  eodem;  omissis  ergo  Laudi- 
bus,  sex  reliquoe  partes  ad  diurnum  officium 
pertinent,  quicquid  aliqui  canonistse  dicant, 
Vesperam  et  Completorium,  vel  etiam  Primam 
sub  nocturno  officio  computantes,  sine  ullo 
fundamento,  ut  supra  attigi,  et  ex  sequenti- 
bus  apertius  constabit. 

2.  Sex  sunt  dlurni  officii  partes,  et  ex  illis 
Tertia,  Sexta  et  Nona  celebriores  sunt  apud 
Patres  et  Scripturam.  —  Exillisergo  sexparti- 
bus  tres  videntur  esse  celebriores  et  notiores 
apud  antiquos  Patres,  scilicet,  Tertia,  Sexta 
et  Nona.  Nam  imprimis  hee  horee  sub  his  no- 
minibus  peculiariter  notatee  sunt  in  Scriptura 
tanquam  horee  orationis,  ut  supra  notavimus, 
ex  Actor.  3  et  10,  et  Marci  15,  et  Daniel  6. 
Deinde  ubicumque  antiqui  Patres  diurnas 
horas  indicant,  has  imprimis  nominant,  ut 
videret  licet  in  Clemente,  Basil.,  Hierouy., 
Benedicto,  Isidoro,  et  aliis.  Tertio,  hee  horee 
sunt  a  Deo  quasi  sanctifrcatee  et  consecratee 
peculiaribus  mysteriis  ;  nam  hora  tertia  Chris- 
tus  ad  crucem  damnatus  est,  et  ideo  in  ea 
specialiter  precandum  est,  ut  dixit  Clemens, 
lib.  8  Const. ,  c.  34,  et  eadem  hora  Spiritus 
Sanctus  descendit,  et  ideo  ait  Ruper„  lib.  10 
de  Divin.  offic,  c.  18,  illustriorem  esse  ceete- 
ris;  sexta  hora  Christus  Dominus  crucifixus 
est,  et  ideo  peculiari  oratione  consecrari  de- 
buit,  ut  Athan.,  lib.  de  Virginit.,  et  Cyprian., 
lib.  de  Orat.  Domini,  notarunt.  Denique,  uti 
idem  Patres  et  multi  alii  scriptum  relique- 
runt,  hora  etiam  nona  peculiari  oratione  con- 
secrata  fuit,  quia  per  totam  illam  Dominus  in 
cruce  pependit,  et  illa  expleta  expiravit. 

3.  De  hora  vesperarum  ejusque  mystica  ins- 
titutione.  —  Preeter  has,  vespertina  hora  est 
etiam  satis  nominata  pro  munere  orandi,  et 
in  Scriptura,  et  in  Patrum  antiquitate.  Nam 
huc  spectat  illud  Davidis,  Fsal.  54 :  Vespere, 
et  mane,  et  meridie  narrabo,  et  annunciabo,  et 
exaudiet  vocem  meam  ;  et  Psal.  140  :  Elevatio 
manuum  mearum  sacrificium  vespertinum.  Ubi 
Chrysostomus  notat ,  ob  hunc  versiculum 
psalmum  illum  solitum  fuisse  dici  semper  in 
officio  vespertino  ;  cujus  meminit  etiam  ipse 
Chrys.,  Hom.  59  ad  Populum,  et  aliis  locis ; 
item  Hier.,Epist.  27,  et  aliis  locis  supra  ci- 
tatis;  Isidor.,  item,  et  alii,  ac  denique  Con- 
cilium  Laodic,  c  28,  ante  1200  annos,  pre- 


ces  in  vespera,  sicut  in  nona  recitari  prseci- 
pit.  Habet  autem  heec  hora  fere  easdem  ra- 
tiones  mysticas  suee  institutionis,  quas  habent 
reiiquffi  :  nobis  illa  sufficit,  quod  illa  hora 
Christus  Dominus  de  cruce  depositus  credi- 
tur  :  addunt  alii  etiam  per  illam  orationem  in 
memoriam  revocari  mysteria  coenee  Domini, 
quee  in  illa  hora  inchoata  est.  Proprie  autem 
et  moraliter  loquendo,  hee  quatuor  horsi  di- 
vinee  videntur  institutae  ad  consecrandum 
totum  diem  publicis  Dei  laudibus,  et  oratio- 
nibus.  Ut,  sicut  matulinum  officium  in  tres 
nocturnos  et  laudes  distributum  pro  tota 
nocte,  seu  pro  quatuor  vigiliis  noctis  institu- 
tum  est,  ita  quatuor  istee  horee  divinee  pro 
quatuor  stationibus,  seu  principalibus  parti- 
bus  diei  artificialis  consecratee  censeantur. 

4.  De  Prima  et  Completorio. —  De  Prima 
vero  et  Completorio,  earumque  antiquitate, 
non  est  tam  certa  notitia.  Et  ratio  ambigui- 
tatis  fuisse  videtur,  quia,  licet  in  Scriptura  et 
Patribus  frequens  habeatur  mentio  orationis 
faciendee  ad  auroram,  seu  mane  ,  vel  circa 
ortum  solis,  et  similiter  de  oratione  facienda 
ad  solis  occasum,  nihilominus  quia  Laudes  ad 
auroram  etiam  dicuntur,  etsimiliter  Vesperee, 
juxta  nomen  suum,  occidente  sole  dicuntur, 
ideo  difficile  est  discernere  in  antiquis  Patri- 
bus  an  loquantur  de  Prima  et  Completorio, 
ut  de  horis  a  Laudibus  et  Vesperis  distinctis, 
necne  :  nam  possunt  facile  eisdem  vocibus 
significari.  Sicut  patet  ex  verbis  David.,  Psal. 
54  :  Vespere,  et  mane,  et  meridie  narrabo,  et 
annunciabo,  etc,  ubi  unica  voce  declarat  ves- 
pertinam  et  matutinam  orationem,  quee  per 
Laudeset  Vesperas  sufficienterposset  expleri. 
Et  ita  ponens  David  extremas  partes  diei  cum 
medio,  totum  diem  comprehendit,  juxta  iilud 
Psal.  33  :  Benedicam  Dominum  inomnitempo- 
re;  quod  per  singulas  orationesillorum  tempo- 
rum  sufficienter  expletur ;  et  ita  potest  intelligi 
illud  Psal.  129  :  A  custodia  matutina  usque  ad 
noctem  speret  lsrael  in  Domino;  et  illud  Psal. 
33  :  In  matutinis  meditabor  in  te.  Hinc  Ro- 
dulph.,  de  Canon.  observ.,  propos.  14,  dixit, 
has  horas  non  fuisse  a  principio  distinctas, 
sed  postea  fuisse  additas.  Marcell.  etiam,  lib. 
de  Hor.  Canon.,  c  14,  credit  Patres  antiquio- 
res  Cassiano,  loquentes  de  oratione  matutina, 
vel  summo  mane  facienda,  non  loqui  de  hora 
distincta  a  Laudibus,  propter  locum  Cassiani 
statim  referendum.  At  vero  Durand. ,  lib.  3 
de  Ritib.,  c  7,  existimat  non  minus  antiquam 
esse  Primse  institutionem,  et  a  temporibus 
Apostolorum,  quam  Tertiee  atque  aliarum. 


CAP.  V.  DE  DIVISIONE  OFFICII  DIURNf. 


289 


statum  susceperat  ; 
orationern,  Priniarn, 
intelligit ,  ut  omnes 


5.  Cassiani  sententia,  Primam  in  suo  mo- 
nasttrio  habuisse  originem,  atque  adeo  a  Laudi- 
bus  distingici. — Vidcamus  ergo  imprimis  quid 
Cassianus  referat,  et  postca  videbimus  quo- 
moclo  cum  aliis  antiquioribus  Palribus  con- 
venire  possit.  Cassianus  igitur,  lib.  3  de  Insti- 
tut.  renun.,  c.  4  ,  in  principio,  sic  inquit : 
Sciendam  tamen  hanc  matutinam,  quaj  nunc 
observatur,  occiduis  maxime  regionibus ,  cano- 
nicam  functionem  nostro  tempore  ,  nostroque 
monasterio  primitus  instiiiclam.  Loquitur  au- 
tem  (  ut  statim  declarat )  de  quodam  monas- 
terio  Bethleemitico  ,  in  quo  ipse  religiosum 
per  matutinam  autem 
a  Laudibus  distinctam, 
fatentur,  et  ex  contextu 
const.it.  Nam  in  fme  capitis  tertii  dixerat  de 
matutina,  in  qua  dicitur  Psalmus  Deus,  Deus 
meus,  ad  te  de  luce  vigilo,  qui  in  Laudibus  di- 
citur ;  in  quarto  autem  capite  refert ,  fuisse 
consuctudinem  consummandi  illam  matuti- 
nam  paulo  post  nocturnos,  et  cessandi  ab  ho- 
ris  usque  ad  tertiam,  unde  fiebat  ut  clerici  vel 
monachi  tolo  illo  tempore  somno  torperent, 
et  ideo  decrelum  esse  ut  ad  ortum  solis  alia 
matutina  hora  diceretur,  quas  non  potest  es- 
se,  nisi  Prima.  Unde  etiam  addit  fuisse  com- 
positam  ex  tribus  psalmis  et  orationibus  in- 
star  tertise  ,  ct  aliarum,  et  pcr  illam  fuisse 
completum  quod  David  ait  :  Septies  in  die 
laudem  dixi  tibi,  quasi  antea  numerus  sep- 
tem  horarum  completus  non  esset.  Est  ergo 
clarum  testimonium  Cassiani,  cui  simpliciter 
fidem  adhibet  Isidor.,  lib.  2  de  Divin  offic, 
c.  23;  et  Isidori  sententiam  refert  ac  recipit 
Concilium  Aquisgran.  I,  c.  129.  De  Cassiano 
enim  dubitare  non  possumus  ,  quin  ex  ani- 
mo  et  formaliter,  ut  sic  dicam,  veritatem  re- 
tulerit.  Clarum  etiam  videtur  non  potuisse 
decipi  in  eo  quod  affirmat,  in  suo  monasterio 
Bethleemitico  morem  iilum  suo  tempore 
fuisse  introductum,  quia  de  hoc  potuit  esse 
testis  ocularis  ,  et  ut  talis  videtur  id  referre  ; 
idem  videtur  de  eo  quod  statim  subjungit, 
morem  illum  de  Oriente  in  Occidentem  fuisse 
propagatum  ;  nam  potuit  ipse  in  monasterio 
quod  in  Gallia  instruxit,  morem  illum  indu- 
cere,  et  inde  fortasse  ad  alia  propagare.  Et 
idem  potuit  in  Oriente  contingere  :  idem  ta- 
men  refert  in  multis  antiquissimis  monaste- 
riis  Orientis  non  fuisse  morem  illum  rece- 
ptum,  quia  vetustiorem  modum  seu  regulam 
observare  volebant.  Potuit  autem  decipi  Cas- 
sianus,  existimans  morem  illum  ante  institu- 
tionem  illius  monasterii  nullibi  observatum 
xiv. 


fuisse.  Ethoc  oportet  examinare,  et  conjicere 
ex  verbis  antiquorum  Patrum,  ct  aliis  conjec- 
turis. 

6.  Antiquitas  et  dislinctio  Primm  auctori- 
tate  firmatur  Qrcecorum  Patrum.  —  Primo 
ergo  dc  Ecclesia  Graeca,  seu  moribus  Orien- 
tis,  ex  Patribus  Greecis  sumenda  sunt  testimo- 
nia.  Ex  quibus  Athan.,  lib.  de  Virginit. ,  sic 
ait  :  Oriens  sol  videat  librum  in  manibus ,  et 
postea  subjungit,  ut  tertia,  sexta  et  nona  ore- 
tur.  Videtur  ergo  in  illis  verbis  loqui  de  libro 
Psalterii  ad  dicendam  Primam.  Hoc  vero  non 
cogit,  nam  in  proxime  preecedentibus  verbis 
dixerat  :  Med  iare  in  Sacris  Scripturis,  habes 
P^alteriv.m  ,  psalmos  disce  ,  et  subjungit  : 
Oriens  sol  tideat  librum  in  manbus ,  ulique 
ad  discendum  psalmos  ,  vel  meditandum  , 
non  ad  Primam  recitandum.  Magis  videntur 
urgere  verba  quee  in  fine  habet  :  Matutino 
tempore  psalmum  dicito  :  Deus,  Deus  meus,  ad 
te  de  luce  vigilo,  ubi  aperte  de  Laudibus  ;  et 
tamen  subjungit  :  Ubi  diluculum  fuerit ,  reci- 
tabis  hunc  psalmum  :  Benedicite  omnia  ojiera 
Domini  Domino,  etc,  ubi  aliam  orationem  in 
crtu  diei  faciendam  ponit  distinctam  a  Lau- 
dibus,  quse  non  potest  esse  nisi  Prima.  Nec 
refert  quod  psalmus  ille  nunc  etiam  dicatur 
in  Laudibus,  nam  potuit  esse  tunc  alia  institu- 
tio  :  quod  vero  illa  oratio  et  hora  recitandi 
fuerit  distincta ,  clare  videtur  ex  contextu 
constare.  Fateor  tamen  ibi  non  loqui  de  pu- 
blica  institutione,  vel  oratione,  sed  dare  con- 
silia  etiam  private  servanda;  mogna  vero  in- 
de  conjcctura  fit,  fuisse  tunc  illam  consuetu- 
dinem  in  publica  orationc.  Hoc  idem  confir- 
mat  BasiL,  in  d.  c  37,  Regul.  fusior.,  ubi  lo- 
quens  de  precibus,  quse  in  conventibus  certis 
temporibus  prffiseriptse  erant ,  et  solemniter 
atque  quotidie  observabantur,  primo  loco  po- 
nit  matutinum,  per  quod  primam  horam,  quse 
post  totamnoctemfmitam  dicitur,  plane  vide- 
tur  intelligere,  tum  ex  ratione  quam  subdit  : 
Ut  primi  animi  ac  meniis  nostrce  motus  con- 
secreniur  Deo,  neque  ullius  rei  curce  ante  adi- 
tum  ad  nos  demus,  quam  nos  in  cogitatiune  de 
Deo  oblectaverimus ,  sicut  scriptum  est :  Memor 
fui  Dei,  et  delectatus  sam.  Neque  corpus  prius 
ad  functionem  muneris  alicujus  moteamus , 
quam  illud  fecerhnus,  quod  dictum  est  :  Orabo 
ad  te,  Domine  ,  mane  exaudies  vocem  meam, 
mane  astabo  tibi.  Hcec  enim  omnia  propriissi- 
me  de  prima  hora  diei  dicuntur,  de  Laudibus 
vero  non  ita,  tum  quia  post  laudes  non  in- 
choabant  statim  actiones  diei ,  sed  redibant 
ad  quietem  et  somnum  ;  tum  etiam  quia  pos- 

19 


290 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


tea  numerat  cseteras  diei  horas  ,  usque  ad 
Completorium,  ut  infra  videbimus;  et  postea 
tractat  de  tempore  dimidice  noctis,  ad  oratio- 
nem  necessario ;  et  tandem  subjungit :  Post 
anterertendum  diluculum  est  et  ad  orationem 
surgendum,vibi  deLaudibusclareloquitur,  quse 
ante  ortum  diei  dicebantur.  Ergo  matutinum 
illud,  quod  primo  loco  posuit,  erat  bora  dis- 
tincta  a  Laudibus,  quamnunc  Primam  appel- 
lamus ;  ergo  jam  tempore  Basilii  erat  illa  in- 
stitutio  in  conventibus  Basilii,  sive  ab  ipso 
inventa  fuerit,  ut  indicat,  sive  ex  antiquitate 
usurpata. 

7.  Prolatur  idem  ex  Latinis  Patrlbus.  — 
Venio  ad  Patres  Latinos,  ex  quibus  referri 
soiet  Hieronymus,  Epist.  7  ad  La?tam,  dicens : 
Assuescat  exemplo  ad  orationem  nocte  consur- 
gere,  inane  hymnos  canere,  leriia,  sexta  et  Tio- 
ra  nona,  ubi  Victor.,  Mane,  Primam  interpre- 
tatur,  et  est  verisimile;  non  tamen  dissentit  a 
narratione  Gassiani.  Nam  Hieronymus  vix  per 
quindecim  annos  Cassianum  antecessit;  ille 
enim  anno  Domini  420,  hic  vero  anno  435, 
obiisse  leguntur;  et  uterque  in  Bethleem  re- 
ligiosam  vitam  egit,  Cassianus  juvenis,  ut  ipse 
testatur;  Hieronymus  autem  senior;  ergo  po- 
tuit  optime  Hieronymus  de  prima  hora  loqui, 
etiamsi  in  illo  Bethleemitico  monasterio  fuis- 
set  primitus  instituta.  Additur  praeterea  Am- 
bros.,lib.  5  Hexame.,  c.  14,  et  serm.  43,  di- 
cens  :  Quis  sensum  hominis  gerens  non  erubes- 
cat  sine  psalmorum  celelritate  diem  claudere, 
et  adoriri?  Ita  referunt  hunc  locum  citati 
auctores ;  tamen  in  Ambrosio  non  invenio 
particulam  illam  ,  et  adoriri  ,  quee  ad  rem 
prajsentem  faciebat.  Et  licet  illam  admitta- 
mus  (quia  videtur  ab  illo  subintellecta  in 
exdmplo  quo  utitur),  adhuc  posset  responde- 
ri,  per  ora  tionem,  qua?  in  Laudibus  fit,  illi  sa- 
tisfieri.  Pra?terquam  quod  ibi  non  agit  de  ho- 
ris  canonicis,  sed  in  universum  de  quacum- 
que  oratione  in  principio  et  fine  diei  facienda. 
Maxime  movere  potest  locus  Clein.  I,  in  libr. 
Constit.,  c.  34,  in  quo  Marcellus  supra  vult 
etiam  Primam  cum  Laudibus  confundere,  sed 
yim  facit  textui ;  sic  enim  habet  :  Precationes 
facite  mane,  tertia,  sexta,  et  nona,  et  tespere, 
atque  ad  galli  cantum;  ubi  per  mane  Primam 
intelligo ,  non  Laudes  ;  primo  ,  quoniam  in 
oratione  subjuncta  ita  explicatur  :  Mane  gra- 
tias  agentes,  quod  illuminaverit  nos  Deus , 
nocte  sublata,  et  reddito  die.  Quse  ratio  pro- 
priissime  ad  Primam  accommodatur,  ad  Lau- 
des  non  item,  quia  et  ante  perfectam  diem 
ordinarie  absolvebantur,  et  post  illas  ad  quie- 


tem  et  somnum  redibatur,  usque  ad  ortum 
fere  solis.  Secundo,  quia  per  orationem  ad 
galli  cantum  Laudes  intelligere  videtur  :  nam 
pro  ratione  subdit,  guod  ea  hora  nunciet  ad- 
tentum  diei  ad  facienda  opera  lucis ;  quod  pro- 
prie  dicitur  de  illa  postrema  parte  noctis,  quge 
diei  est  vicina,  in  qua  Laudes  dici  consueve- 
runt,  vel  prope  illam  ;  unde  etiam  juxta  com- 
munem  partitionem  noctis  tertia  vigilia  solet 
gallicinium  nuncupari,  ut  patet  ex  Isidoro, 
Etymolog.,  c.  31  ;  et  Hugo  Vict.,  2  de  Offic. 
Ecelesiac4.,  c.  9;  et  ita  possunt  sub  illa  ora- 
tione  eliam  Matutinum,  seu  nocturnus  aut 
nocturni  comprehendi,  quia  usque  ad  illam 
horam  durabant,  et  paulo  post,  Laudes  dice- 
bantur  :  atque  ita  optime  intelligitur  manc  in 
primo  loco  positum  esse  orationem  illam, 
quam  nunc  Primam  appellamus. 

8.  Probalile  est  Primam  ab  Apostolis  traxis- 
se  originem,  atque  adeo  Cassiano  antiquiorem 
esse. —  Est  ergo  mihi  valde  probabile,  Pri- 
mam  esse  antiquiorem  quam  fuerit  institu- 
tio  illa  monasterii  Bethleemitici  a  Cassiano 
commemorata.  Et  preesertim  in  Ecclesia  Ro- 
mana  credo  fuisse  a  temporibus  Apostolorum 
observatam,  tum  propter  auctoritatem  Cle- 
mentis  ;  tum  etiam  quia  in  Ecclesia  Romana 
semper  fuit  mos  dicendiMatutinum  cumLau- 
dibus  continue  et  per  modum  unius  horse,  ut 
supra  vidimus,  et  in  sequenti  capite  iterum 
dicemus.  Non  est  autem  verisimile,  caruisse 
unquam  Ecclesiam  Romanam  vel  propria 
oratione  pro  principio,  seuortu  diei,  vel  inte- 
gro  numero  septem  horarum  canonicarum 
mysteriispleno,  et  in  Scripturis  commendato. 
Quamvis  autem  hoc  non  sit  certum,  ad  hujus 
horse  commendaticnem  sufficit  universalis 
consuetudo  plus  quam  mille  annorum.  Unde 
sub  nomine  Primse  illa  hora  commendatur  in 
Regula  Benedicti,  c.  16,  quse  in  jure  canoni- 
zata  est,  in  c.  1  de  Celebr.  Missar.,  et  c. 
Presbyter,  d  91 ;  sub  nomine  etiam  Augus- 
tini  habetur  in  Regul.  2  Monachorum  illi 
attributa ;  item  in  Regula  Monachorum  attri- 
buta  Hieronymo,  c.  33,  et  inConcilio  Cabilon. 
II,  c.  39,  ut  Isidor.  et  alios  recentiores  omit- 
tam.  Rationes  item  tam  mystica?  quam  mo- 
rales  hujus  hora?  canonicse  satis  multa?  tactoe 
sunt  referendo  testimoniaSanctorum  Patrum; 
estque  res  satis  nota,  institutionem  fuisse 
sanctam,  et  utilissimam  Ecclesia?,  et  ideo  ne- 
cesse  non  est  in  ea  commendanda  immorari. 
Solum  adverto  Isidorum  supra,  pro  ratione 
institutionis  hujus  horse  afferre,  quod  fuerit 
ad  repreesentandam  Christi  Domini  resurrec- 


CAI\  VI.  DE  NUMERO  HORARUM  CANONICAUUM. 


291 


tionem.  Id  vero  intelligendum  est  de  resur- 
rectione,  prout  coepit  Ecclesice  in  Magdalena 
et  discipulis  manifestari,  orto  jam  sole ;  nam 
resurrectio  in  se  prius  facta  est,  ut  alibi  trac- 
tavimns,  unde  perLaudes  proprie  commemo- 
ratur. 

9.  De  institvtione,  et  antiquitate  Complcto- 
rii.  —  Similis  difficultas  superest   de  hora 
Completorii,  quia  ejus  proprium  nomen  non 
videtur  admodum  antiquum,  ct  res  ipsa  sub 
aliis  nominibus  difticile   discernitur  ab   hora 
Vesperarum.  Unde  inloco  Clementis  proxime 
citato  nulla  fit  mentio  Completorii,  ut  patet 
ex  verbis  allegatis;  neque  in  Cassiano,  d.  lib. 
3,  c.  3  et  4,  ubi  de  his  horis  tractat;  nihilo- 
minus  resolutio  eadem  esse  debet,nam  etiam 
hsec  hora   est   valde  antiqua,  et  in    Ecclesia 
Romana  credendum   cst  nunquam   defuisse, 
et  per  se  spectata   habet  convenieniissimam 
instilutionem.     Quam    imprimis    significavit 
Ambrosius,   d.  lib.  5   Hexam.,  c.    12,   argu- 
mentum  sumens    ex  avium   cantu  in  noctis 
initio,  et  colligens  non  csse  concludendum  diem 
sine  psdlmorum  cantu.  Cyprianus  etiam,  lib. 
de  Orat.,  prius  numerat  illas  orationis  horas, 
et  postea  inquit :  Recedente  item  sole,  ac  dis- 
cedente,  necessario  rursus  orandum  est,  ubi  in 
primo  verbo  Vesperas.  in  secundo  Completo- 
rium  videtur  intelligere ;  nam  postea    ponit 
nocturnas  preces.  Ambrosius  etiam,  in  lib.  3 
de  Virginibus,  inter  alia  tempora  orandi  po- 
nit  horam  incensi,  pro  Vesperis;  et  cumpergi- 
mus  cubitum,  pro  Completorio.  Pro  qua  hora 
cum  aliishymnos  etiam  composuit.  Prseterea, 
istam  horam  indicavit  Basil.,  dicta  regula  37, 
ubi  sic  prius  ait :  Completo  tero  jam  die  gra- 
tiarum  actio  succedat,  etc,  ubi  sine  dubio  de 
Vesperis  agit,  quse  completo  die,   eo  tamen 
durante,  in  ultima  parte  vel  hora  ejus  dice- 
bantur;  subjungit  vero  statim  :  Tum  autem 
primis  sejam  noctis  intendentibus  tenebris,  se- 
quatur  petitio,  ut  quies,  quam  sumus  capturi, 
inoffensa,  et  ab  omni  perturbatione  ac  vitio  li- 
bera  sit,  qua  hora  etiam  necessario  recitari 
nonagesimus  psalmus  debet ;  quem  nunc  etiam 
in  Completorio  dicimus  ;  indicat  ergo   hanc 
horam,  licet  subobscure  :  nam   alio  in  loco 
illam  prsetermittit,  serm.  1   de  Instit.  mona- 
chorum;  et  ibidem  aliqua  tribuit  vespertinis 
horis,  quse  nunc  in  Completorio  dicuntur,  ut 
confessionem  peccatorum,  et  petitionem  ve- 
nise  pro  commissis  culpis,  allegando  Psal.  &  ; 
potuil  ergo  in  hoc  esse  varietas.  Simile  argu- 
mentum  potest  sumi  ex  Cassiano  :  nam  dicit 
per   adjectionem    Primee  fuisse   complelum 


numerum  seplem  horarum  ,  quod  non  ita 
esset,  si  deesset  Completorium.  Sed  hoc  ar- 
gurnentum  non  omnino  cogit,  quia  fortasse 
nocturnos  et  Laudes  pro  duabus  horis  compu- 
tabat,  juxta  ea  quan  dicemus  cap.  sequenti. 

10.  Sed  quicquid  sit  de  particulari  usu  hu- 
jus  vel  illius  provincise  aut  Ecclesia?,  loquen- 
do  absolute  de  usu  Ecclesia?,  non  dubito 
quin  fuerit  antiquior  Cassiano  ctBasilio,  quia 
non  videtur  verisimile,  id,  quod  Basilius  ordi- 
navit,  fuisse  novum  inventum  ejus,  sed  tra- 
ditionem  fuisse  secutum.  De  Ecclesia  autem 
Romana  sumo  idem  argumentum,  quia  non 
constat  de  initio,  et  Benedictus  in  sua  Re- 
gula  expressam  mentionem  facit  Completorii. 
Et  Isidorus,  c.  21,  de  eadem  hora  loquitur, 
ut  de  re  jam  constante  et  antiqua.  Ratio  mo- 
ralis  est  optima,  ut  per  orationem  preepare- 
mur  ad  noctem  sancte  et  honeste  transigen- 
dam.  Et  ideo  hee  duse  hora?,  Prima  et  Vespe- 
ra>,  sibi  cum  proportione  respondent ;  alise 
enim  sunt  propriisime  diurnaa  vel  nocturna? 
orationes,  quse  tempus  diei  et  noctis  inler  se 
dividunt,  et  Deo  consecrant;  hee  vero  sunt 
quasi  pro  terminis  velinitiis  diei  ac  noctis.  Et 
ideo  sicut  per  Primam  consecrantur  Deo  actio- 
nes  diei,  ita  per  Completorium  actiones  no- 
ctis.  Et  sicut  in  Prima  postulatur  venia  pro 
delictis  in  nocte  commissis,  ita  in  Completo- 
rio  pro  perpetratis  in  die  ;  et  ideo  in  utraque 
hora  confessio  dicitur,  et  in  utraque  innocen- 
tia  pro  sequenti  die  vel  nocte  proponitur,  et 
gratia  ad  illam  obtinendam  postulatur.  Vide 
Rodulph.,  libr.  de  Canonum  observat.,  pro- 
posit.  14. 

CAPUT  VI. 

QUI  NUMERUS  HORARUM  CANONICARUM  EX  DICTIS 
PARTITI0N1BUS  RESULTET,  ET  QUAM  ANTIQUA 
Il^C   INSTITUTIO   SIT. 

1.  Prima  assertio :  horce  canonicw  non  sunt 
pauciores  quam  septem.  —  Duo  sunt  in  priori 
puncto  certa.  Primum  est,  horas  canonicas 
non  esse  pauciores  quam  septem,  ut  patebit 
facile  ex  earum  numeratione  :  nam  Tertiam, 
Sextam,  Nonam  et  Vesperas  inter  se  distinctas 
esse,  notissimum  est  ex  dictis  ;  similiter  Ma- 
tutinum,  utconstat  exnocturnis  et  Laudibus, 
esse  horam  distinctam  ab  his  manifeste  patet 
ex  tempore,  et  modo  quo  dicitur  ;  denique 
Primam  distingui  a  Laudibus,  et  Completo- 
rium  a  Vesperis,  in  prsecedenti  capite  osten- 
sum  est;  quod  autem  distinguantur  a  caateris 


292 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


horis,  est  per  se  manifestum  ;  ergo  ad  mini- 
mum  numerantur  septem  horeecanonicae.  Id- 
que  magis  ex  dicendis  constabit  explicando 
unde  sumenda  sit  propria  unitas  et  distinctio 
horaa  canonicre. 

2.  Secunda  assertio :  Jwrce canonicce  non  sunt 
plicres  quam  octo.  —  Prolatur  auctoritate. — 
Secundo ,  certuni  est  horas  canonicas  non 
esse  plures  quam  octo.  In  hoc  conveniunt 
omnes  autores  statim  referendi.  Et  probatur, 
quia  ultra  horas  numeratas  non  sunt  alise  : 
illae  autem  non  possunt  excedere  numerum 
octonarium  ;  ergo.  Majnr  constat  ex  omnibus 
Patribus  et  Doctoribus  de  hac  materia  scri  - 
bentibus,  et  ex  usu  Ecclesise,  et  ex  Breviario 
Romano.  Non  possumus  enim  nos  libere  fin- 
gere  horas  canonicas,  preeter  eas  quse  traditae 
sunt  :  nobis  autem  tantum  illee  numeratse  tra- 
ditte  sunt.  Licet  enim  in  Breviario  aliaofficia, 
vel  preces,  aut  psahnodiae  contineantur,  ta- 
men  non  sunt  horee  canonicre,  sed  interdum 
sunt  aliquid  quasi  annexum  praedictis  horis, 
earumque  numerum  non  augent.  Hujusmodi 
sunt  officium  Beatissimae  Virginis,  officium 
mortuorum,  psalmi  graduales,  psalmi  poeni- 
tentiales  cum  litaniis,  et  si  quidpiam  aliud 
hujusmodi  invenitur.  Hebc  namque  officia 
per  se  non  spectant  ad  horas  canonicas,  unde 
infra  ostendemus  posse  horas  canonicas  dici 
integre  sine  his  omnibus  ;  et  horse  canonicee 
anliquiores  sunt  his  officiis  ;  nam  horee  cano- 
nicee  antiquissimae  sunt,  ut  vidimus,  et  paulo 
infra  distinctius  declarabimus  :  officium  au- 
tem  Virginis  creditur  institutum  ab  Urbano 
II,  in  Concilio  Claramontano  ,  ante  quin- 
gentos  et  paucos  annos,  ut  referunt  An- 
ton.,  2  p.  Histor.,  tit.  16,  c.  1,  §  23  ;  Rodul- 
phus,  in  libr.  de  Can.  observat.,  c.  24  ;  et 
Guillelm.  Durand.,  in  Rationali,  libr.  6,  c.  2; 
et  easdem  habet  horas  quas  officium  canoni- 
cum  ;  et  ideo  non  multiplicant  illas,  sed  eis- 
dem  annectuntur,  et  cum  eis  dicuntur,  ubi 
ex  obligatione  recitantur,  ut  infra  videbimus. 
Idem  estde  officio  defunctorum,  quod  Vespe- 
ras  habet,  et  Matutinum,  de  quibus  eadem 
est  ratio.  Est  autem  hoc  officium  satis  anti- 
quum,  et  Ecclesiee  traditione  et  institutione 
satis  probatum  :  vide  Rodulphum  loco  pro- 
xime  citato ;  et  de  psahnis  pcenitentialibus 
cum  gradualibus  in  proposit.  21 ;  constat  enim 
esse  laudabiles  preces,  et  ab  Ecclesia  appro- 
batas,  et  interdum  ex  obligatione  dicendas, 
ut  infra  videbimus,  non  tamen  esse  horas  ca- 
nonicas,  sed  cum  illis  conjungi  ad  augmen- 
tum  soleranitatis,  vel  devotionis,  seu  orationis. 


Minor  vero,  seu  altera  propositio,  videlicet, 
quod  dictae  horee  non  possint  excedere  octo- 
narium  numerum,  constat,  quia  tantum  pos- 
sunt  Matutinum  et  Laudes  in  duas  horas  dis- 
tingui,  quse  cum  aliis  numerum  octonarium 
ad  summum  efficient.  Hic  vero  occurrebat 
objectio,  cur  tresnocturni,  quando  separatim 
dicebantur,  non  possint  tres  horee  canonicee 
judicari,  quo  posito  crescetnumerushorarum 
usque  ad  denarium  ;  hujus  vero  dubii  reso- 
lutio  ex  sequentibus  constabit. 

3.  Prima  opinio  asserens  Matutinum  esse 
J/oram  integram,  et  a  Laudibus  distinctam  at- 
gue  adeo  octo  esse  lioras.  —  Prolatio  eluditur 
primo.  —  Reftitatur  secundo.  —  Itaque  tota 
dubitatio  est,  an  horee  canonicee  sint  septem 
tantum  vel  octo  :  et  tota  ratio  dubitandi  est, 
an  Matutinum,  id  est,  nocturnus,  seu  noc- 
turni  (ita  enim  illa  voce  in  hoc  dubio  utimur, 
est  euim  ambigua,  ut  ex  diciis  constare  po- 
test,  et  paulo  post  dicemus  )  sint  hora  dis- 
tincta  a  Laudibus,  et  ulraquc  sil  per  se  inte- 
gra  hora  ;  nam  quod  utraque  sit  clistincta  a 
coeteris,  clarum  est.  Prima  ergo  opinio  affir- 
mat  has  esse  horas  integras,  et  inter  se  dis- 
tinctas,  et  consequenter  horas  canonicas  octo 
esse,  secundum  primeevam  ct  antiquam  ins- 
titutionem.  Ita  tenet  Archidiac,  in  c.  Presly- 
ter,  91  d.,  et  ibi  Turrecrem. ,  queest.  1  ;  et 
Navarr.,  in  Enchir.  de  orat.,  cap.  3,  n.  27  : 
nec  dissentit  x\nton.,  3  p.,  tit.  13,  cap.  4,  in 
principio,  licet  in  2  p.,  tit.  9,  c.  12,  §  I,  sub 
dislinctione ,  et  obscure  loquatur.  Pro  hac 
sententia  inducunt  Navarr.  et  alii  locum  Es- 
drse  supra  tactum,  quod  populus  orabat  qua- 
ter  in  die,  et  quater  in  nocte ;  quod  sumpse- 
runt  ex  Beda  statim  citando.'  Verumtamen 
ex  hoc  loco  nihil  colligi  potest.  Primo,  quia 
in  Scriptura  non  habetur  particula  illa  in 
nocte  ;  et  ita  inde  non  colligitur  oratio  aliqua 
nocturna,  nedum  quaternaria  ;  verba  enim 
sunt :  Et  consurrexerunt  ad  standum,  et  lege- 
runt  in  volumine  legis  Domini  Dei  sui,  et  qua- 
ter  confitelantur  Domino,  et  adoraiant  Domi- 
num  Deum  suurn.  In  quibus  verbis  nulla  fit 
mentio  de  quadripartita  oratione  vel  lectione 
in  noctibus  facta ;  sed  aperlus  sensus  esse  vi- 
detur  ,  quod  quater  stabant  in  templo  ad 
legendum  (  utique  per  diem),  et  quater  etiam 
confitebantur  Domino,  eisdem,  scilicet,  tem- 
poribus  successive,  seu  respective,  quia  fi- 
nita  lectione  statim  adorabant  et  laudabant 
Dominum.  Solum  apud  Bedam,  lib.  3  Expo- 
sit.  allegor.  in  Esdram,  c.  28,  invenio  addi- 
tam  illam  particulam  in  nocte,  et  loco  verbi 


CAP.  VI.  Dli  NUMERO  HORARUM  CANONICARUM. 


293 


adorabant,  verbum  orabant:  ct  ita  ipsc  etiam 
utitur  illa  accommodatione,  licet  non  expli- 
cet  quse  sint  quatuor  horse  noctis  ;  sed  non 
cst  hoc  admittendum  ,  cum  in  sacro  textu 
non  habeatur.  Secundo,  admissa  illa  lectio- 
ne,  difficile  est  accommodare  illum  numc- 
rum  nocturnarum  orationum  ad  horas  cano- 
nicas  :  dicere  enim  quis  poterit  illum  qua- 
ternarium  numerum  compleri  per  tres  noc- 
turnos  etLaudes,  ct  consequenter,  si  inde  col- 
ligitur  pluritas  horarum,  illas  esse  quatuor, 
et  ita  esse  decem  horas  canonicas ;  vel  si 
nocturni  sunt  una  hora,  sequitur  vel  primam 
et  completorium  esse  nocturnas  horas,  vcl 
(  ut  alii  volunt )  vesperam  et  completorium. 
Nihil  autem  horum  cum  prohabilitate  dici- 
tur. 

-4.  Probatur  eadem  sententia  auctoritate. — 
Prolatur  ratione.  —  Majori  cum  verisimili- 
tudine  fundatur  hsec  sententia  in  c.  Presbyter, 
d.  91,  et  c.  1  de  Celebr.  Miss.,  adjunctis  ver- 
bis  Psal.  118  :  Septies  in  die  laudem  dixi  ti- 
bi  ;  aperte  enim  exponuntur  ibi  hsec  verba 
de  die  artificiali,  et  impleri  dicuntur  eadem 
verba  in  Ecclesia  per  septem  horas  diurnas, 
quse  ibi  numerantur  a  Matutino  ( id  est  Lau- 
dibus )  usque  ad  Coropletorium  ;  et  postea 
subjungitur  :  Nam  de  noclurnis  rigiliis  ab  eo- 
dem  proplieta  dictum  ibidem  est :  Media  nocte 
surgebam  ad  confitendum  tibi ;  quasi  dicat  per 
nocturnos  psalmos  hoc  posterius  impleri.  Er- 
go  preeter  septem  diurnas  horas  ponitur  ora- 
tio  nocturna  tanquam  hora  distincta,,  ac  sub- 
inde  numerantur  octo  horse.  Et  inde  fortasse 
factum  est,  ut  fere  omnes  antiqui  et  graves 
scriptores  ecclesiasticorum  officiorum  septem 
numerent  horas  canonicas,  et  preeter  eas  ad- 
dant  vel  nocturnale  officium  ,  ut  loquitur 
Amalar.,  lib.  4,  c.  2,  ct  lib.  de  Ordin.  An- 
tiph.,  c.  7  ;  vel  nocturnas  vigilias,  ut  Raban., 
lib.  2  de  Instit.  clericor.,  cap.  3  et  sequenti- 
bus  ;  et  Rupert.  lib.  1  de  Divin.  offic.  ;  et 
apertius  Rodulph.,  de  Canonum  observatio- 
ne,  proposit.  44,  octo  horas  vocat.  Et  eodem 
modo  loquitur  Hugo  Victor.,  in  Specul.  Ec- 
cles.,  c.  3,  et  lib.  de  Eccles.  offic,  c.  1  et  9. 
Ratione  tandem  confirmatur,  quia  nocturni 
et  Laudes  habent  propria  initia  horarum,  qua- 
lia  esse  solent  in  horis  distinctis,  et  hymnos 
distinctos  ;  et  Laudes  habent  suam  propriam 
lectionem,  seu  capitulum,  et  alia  omnia  quee 
ad  integritatem  horse  in  quacumque  alia  re- 
quiruntur.  Est  etiam  sufficiens  divisio  noctur- 
norum  a  Laudibus,  maxime  secundum  anti- 
quam  consuetudinem,  quando    non    solum 


temporc  separabantur ,  scd  etiam  nocturni 
propria  oratione  concludebantur,  sicut  nunc 
etiam  in  nocte  natalis  Domini  fieri  videmus  ; 
ergo  ct  inter  se  habent  sufficicntem  distinc- 
tionem,,  et  unaqimeque  habet  per  se  quidquid 
ad  rationem  integrse  horse  necessarium  est. 
Nec  videtur  referre  quod  jam  nunc  in  con- 
suetudinem  abierit,  iitLaudes  immediatepost 
nocturnos  dicantur,  nulla  oratione,  vel  pro- 
prio  fme  seu  termino  Matutinum  claudendo  : 
id  enim  accidentarium  est,  semperque  reti- 
neri  potest  antiqua  institutio,  quotiescumque 
voluerimus  illa  uti ;  semper  ergo  illse  horae 
secundum  se  distinctse  sunt,  licet  per  acci— 
dentalem  usum  per  modum  unius  dicantur. 

5.  Solutio  argumentorum  qiur  contra  Jianc 
cpinionem  fieri  possunt.  —  Responsio  ad  pri- 
mum.  — Respondetur  ad  secundum.  — Et  ex 
hac  ratione  solvuntur  preecipuae  objectiones, 
quse  contra  hanc  sententiam  fieri  solent  : 
una  est  ex  loco  illo  Psalmi  :  Septies  in  die, 
etc,  et  ex  omnibus  mysterhs,  et  rationibus 
quse  in  septenario  numero  considerantur , 
de  quibus  statim  dicetur,  quse  omnia  ever- 
tuntur  augendo  numerum.  Alia  objectio  esi, 
quia  si  Laudes  sunt  hora  distincta  a  noc- 
turnis  ,  eadem  ratione  nocturni  etiam  in- 
ter  se  erunt  horse  distinctae  ,  quia  tempo- 
ribus  diversis  ex  sua  institutione  diceban- 
tur,  et  ita  erit  denarius  horarum  numerus. 
Ad  primum  vero  ex  dictis  respondetur,  ver- 
ba  illa  intelligi  de  die  lucis,  seu  artificiali,  et 
ita  septenarium  numerum  ad  orationem  diur- 
nam  in  tota  sua  amplitudine  sumptam  appli- 
candum  esse,  et  in  illa  oratione  habere  lo- 
cum  omnia  mysteria,  quse  in  septenario  nu- 
mero  considerantur,  et  ita  ex  hac  parte  ni- 
hil  diminui,  ex  alia  vero  augeri  seu  addi 
posse  mysteria,  quae  in  octonario  orationum 
totius  diei  naturalis  facile  considerari  pos- 
sunt.  Nam  etiam  octonarius  numerus  perfec- 
tus  est,  et  ut  Ambr.  alias  notat :  Pro  octaza 
multi  inscribuntur  psalmi,  et  mandatum  acci- 
pis  octo  illis  partem  dare.  Et  per  octavum 
numerum  seterna  requies  significari  solet.  Ad 
alteram  vero  objectionem  negatur  sequela, 
quia  primus  nocturnus  non  habet  proprium 
finem  unius  horae,  sed  quasi  suspensus  ma- 
net ;  secundus  yero  neque  initium  neque  fi- 
nem  horse  distinctse  habet ;  tertius  autem  ini- 
tio  proprio  caret,  et  propriam  ciausulam  ac 
terminum  habere  potest  ;  et  ideo  eamdem 
horam  conficiunt,  uno  principio  et  uno  ter- 
mino  clausam.  Adde  non  satis  esse  certum, 
juxta  primam  institutionem  nocturnos  insti- 


294  LID.  IV.  DE  IIOIUS  CANONICIS. 

tutos  esse,  ut  separatim  distinctis  temporibus     tur  de  septem  horis  canonicis 


dicerentur.  Eo  vel  maxitne  quod  saepe  noc- 
turnum  illud  officium  uno  nocturno  con- 
cluditur,  qui  continue  diciiur  ;  quando  ergo 
propter  majorem  solemnitatem  tres  dican- 
tur  ,  per  modum  unius  horae  dicuntur  , 
etiamsi  diversis  temporibus  dicantur  ad  au- 
gmentum  solemnitatis.  Nam  sola  temporis 
interruptio  in  his  rebus  moralibus  non  suf- 
cit  ad  tollendam  unitatem  ,  quando  alias 
eumdem  quasi  fluxum  et  successionem  ha- 
bent,  licet  discretam  ;  sic  enim  vocatur  unus 
motus  discretus  Angeli ;  et  fluvius  diceretur 
unus,  si  ab  eodem  fonte,  eadem  via  flueret, 
etiamsi  non  continue,  sed  certis  quibusdam 
horis  eodem  tenore  manaret,  atque  flueret. 
Secus  vero  est  de  Laudibus,  quee  proprium 
initium,  compositionem  et  terminum  habent. 
6.  Opposlta  sententia,  quce  canonicas  horas 
septemesse  statuit,  certa  et  communiorest. — 
Probatur  auctoritate. —  Fundamentalis  ratio. 
—  Confirmatio  ex  Ecclesite  more,  et  aliis  con- 
gruentiis.  —  Nihilominus  communior  senten- 
tia  est,  tantum  esse  numerandas  septem  ho- 
ras  canonicas,  quee  adeo  estvulgo  et  commu- 
ni  modo  loquendi  totius  Ecclesiee  recepta, 
ut  priorem  omnino  audiendam  non  esse  cen- 
suerit  Sot.,  lib.  10  de  Just.,  q.  5,  art.  4,  te- 
nentque  Glossa,  et  Doctores  canonistee  com- 
muniter  in  dicto  c.  Preslyter,  d.  91,  et  c.  1 
de  Celebr.  Missar.  ;  et  Glemen.  \,  eodem. 
Summistae  etiam,  ver.  Hora,  Sylvest.,  Angel., 
Tabien.,  etc.  Et  favet  Concilium  Cabilonen.  II, 
sub  Carolo  Magno,  c.  59,  ubi  septem  borae 
numerantur  tantum.  Sex  a  Prima  usque  ad 
Completorium  inclusive,  et  Matutinum,  qua 
voce  significatur  ibi  una  hora  constans  ex  noc- 
turnis  et  Laudibus.  Quae  significatio  est  in  jure 
magis  usitata,  ut  constat  ex  c.  Dolentes,  de 
Celebr.  Missar.,  et  ex  Clem.  1  de  Reliq.  et 
venerat.  Sanctorum,  etnunc  est  receptissima 
in  Breviario  Romano,  et  reliquis;  secundum 
illam  communiter  in  eisdem  Breviariis  sep- 
tem  tantum  horee  numerantur.  Et  hoc  est 
unicum  hujus  sententiee  fundamentum,  quia 
non  sunt  plures  horae  canonicee,  quam  a  Ro- 
mana  Ecclesia  sunt  institutee ;  sed  heec  sunt 
tantum  septem ;  ergo.  Major  patet,  quia  hee 
horee  habent  suum  esse  ab  institutione  Ec- 
clesiee ;  ergo  et  numerum.  Minor  vero  con- 
stat,  quia  institutio  horarum  in  Breviario  con- 
tinetur,  et  in  illo  tantum  est  septenarius  nu- 
merus.  Confirmatur,  quia  de  his  rebus  mora- 
libus  loqui  debemus,  juxta  communem  et 
usitatum  morem;  sed  tota  Ecclesia  ita  loqui- 


ergo.  Tandem 
addi  possnnt  congruentiae,  nam  septem  horse 
censeri  possunt  institutae,,  ut  septem  petitio 
nibus  Orationis  Dominicee  responderent;  unde 
omnes  congruentiee.,  quae  pro  illo  septenario 
numero  adductae  sunt,  hic  accommodari  pos- 
sunt.  Item  accommodatur  hic  numerus  sep- 
tem  diebus  creationis  rnundi,  ut  per  illas  ho- 
ras  perfecte  gratiae  agantur  pro  illo  benefi- 
cio;  vel  magis  correspondere  censentur  be- 
neficio  redemptionis  :  nam  per  has  horas 
commemorantur  septem  prsecipua  tempora 
etmysteria  passionis,  mortis,  et  resurrectio- 
nis,  vel  etiam  incarnationis,  et  nativitatis 
Christi  Domini ;  nam  media  hora  noctis  prius 
incarnatus  et  natus  est,  et  postea  ludibria 
magna  passus ;  circa  auroram  prius  continua- 
vitpassionem  suam,  elpostea  resurrexit;  in. 
ortu  solis  forte  prius  flagellatus  est,  et  postea 
resurrectionem  suam  manifestare  coepit.  Hora 
tertia  condemnatus  ad  crucem  est,  sexta  cru- 
cifixus,  nona  obiit,  vespera  prius  mysteria  cce- 
nse  perfecit,  et  postea  die  sequenti  depositus 
est  de  cruce,  et  hora  Completorii  forte  prius 
comprehensusest,  et  postea  quievit  in  sepul- 
chro  ;  de  quibus  multa  videri  possunt  in  citatis 
auctoribus,  quae  in  summam  redigit  Glossa, 
in  c.  1  Celeb.  Miss.  Si  quis  autem  recte  consi- 
deret,  tam  facile  possunt  heec  mysteria  ac- 
commodari  ad  octonarium  numerum,  sicut 
ad  septenarium.  Addendum  vero  est,  omnes 
nocturnas  Christi  passiones  post  comprehen- 
sionem  ejus,  per  modum  unius  passionis  con- 
tinuee  peractas  fuisse  sine  notabili  divisione, 
aut  mysterio  aliquarum  actionum,  et  ideo 
per  unam  horam  nocturnam  magis  extensam 
repiwsentari,  sive  illa  ex  solis  nocturnis  et 
LaudibuS;  sive  ex  solis  nocturnis  constare  di- 
catur. 

7.  Media  opinio  concedens  antiquce  consue- 
tudini  octenas,  prcesenti  vero  septenas  horas. — 
Piopter  utriusque  opinionis  fundamenta,  alii 
Doctores  distinctione  utuntur,  dicuntque  olim 
fuisse  octo  horas  canonicas,  quando  nocturni 
propria  oratione  concludebantur,  et  Laudes 
postea  diverso  tempore  dicebantur,  quia  hoc 
probant  motiva  primee  opinionis  :  et  ita  tunc 
fuisse  septem  horas  diurnas,  et  unam  tantum 
nocturnam  ;  at  nunc  duas  horas,  nocturnam, 
scilicet,  et  primam  diurnam  in  unam  noctur- 
nam  coaluisse,  et  sic  jam  tantum  esse  septem, 
unam  noctis  et  sex  diei,  vel  unam  noctis  ,  et 
quatuor  diei,  etduas  duorum  crepusculorum. 
Ita  fere  Turrecr.,  in  reg.  S.  Benedicti,  tract. 
73,  et  in  dicto  c.  Presbyter,  91  d.,  et  sequi- 


tur  Azor,  lib.  10,  c.  1 

lib.  2  de  Eccl.  offic,  c.  2,  qui  ait,  nunc  non 
dici  orationem  in  fme  nocturnorum ,  quia 
non  separantur  a  Laudibus,  sed  conjunctim, 
et  per  modum  unius  dicuntur.  Et  c.  6,  post 
relatam  antiquam  consuetudinem,  secundum 
quam  erant  octo  horae,  subdit :  Nostra  autem 
consuetudo  Immance  parcens  infirmitati,  et  la- 
bori,  officio  prcedicto  (id  est,  nocturnis)  laudes 
matutinas  continuat,  et  oratione  una  dico  clau- 
dit  officia,  utique  in  unum  illa  redigens.  Hanc 
fere  distinctionem  sequitur  Marcell. ,  c.  6, 
n.  15,  licet  aliter  illam  explicet  ;  ait  enim 
apud  monacbos  octo  esse  horas  canonicas,  et 
non  septem,  quia  separant  omnino  nocturnos 
a  Laudibus,  et  propria  oratione  illam  noctur- 
nam  horam  concludunt.  Et  aliam  faciunt 
quasi  propriam  matutinam,  inchoantes  Lau- 
des,  quando  stella  matutina  oriri  solet.  At 
juxta  Romanse  Ecclesise  morem  horas  cano- 
nicas  esse  septem,  contraria  ratione.  Juxta 
quam  distinctionem  ,  oportet  ut  hi  auctores 
fateantur  in  die  saltem  Nativitatis  Domini  oc- 
to  horas  canonicas  a  Romana  Ecclesia  decan- 
tari,  quia  tunc  nocturni  antiquo  more  a  Lau- 
dibus  separantur  ,  et  propria  concluduntur 
oratione. 

8.  Objectio  contra  positam  sententiam  in 
quantum  octonarium  horarum  antiquatum  et 
exoletum  esse  asserit.  —  Sokitio  objectionis. — 
Urget  etiam  contra  distinctionem  hanc  textus 
ille,,  in  c,  1  de  Gelebr.  Missar.,  nam  in  eo 
servatur  distinctio  octo  horarum  canonica- 
rum,  et  tamen  editus  est  juxta  institutionem 
Ecclesiae  Romanae ,  et  juxta  consuetudinem 
quse  nunc  servatur,  nam  tempore  Gregorii 
IX,  auctoris  Decretalium,  eadem  consuetudo 
quoad  hoc  in  Ecclesia  Romana  servabatur. 
Unde  in  illo  textu  declarando  mire  laborant 
canonistae,  quorum  opiniones  refert  Marcell.  et 
bene  confutat,  et  ideo  eas  omitto,  non  enim 
sunt  probabiles ;  ipse  autem  Marcellus  obscu- 
re  satis  nodum  solvit,  ita  ut  vix  intelligatur. 
In  summa  vero  dicere  videtur,  non  ideo  post 
septem  horas  ibi  fieri  mentionem  vigiliarum 
noctis,  quia  sint  hora  distincta  a  Matutino  (quin 
imo  putatMatutinum  ibi  nonLaudes  tantum, 
sed  totam  horam  compositam  ex  nocturnis 
et  Laudibus  significare) ;  sed  quia  nominata 
fuerat  illa  bora  ab  ultima  parte  illius,  et  ita 
solum  implicite  erant  vigiliae  noctis  compre- 
hensee,  ideo  putat  explicatum  esse  nocturnis 
vigiliis  compleri,  quod  a  David  dictum  fue- 
rat :  Media  nocte  surgebafti,  etc.  Sed  si  quis 
consideret  unde  textus  ille  desumptus  est, 


CAP.  VI.  DE  NUMERO  HOltARUM  CANONIUARUM.  595 

et  favet  Hugo  Vict.,  facilc  intelliget  considerationcrn  illam  non 
esse  ad  sensum  verborum,  neque  consequcn- 
ter  propositam,  juxta  distinctionem  ab  eodem 
auctore  datam  ;  sumpta  enim  sunt  verba  il- 
lius  textus  ex  rcgula  monachorum  S.  Beue- 
dict.,  c.  16,  ut  dictum  est,  et  omnes  fatentur, 
ibi  enim  habentur,  et  non  in  aliquo  Concilio 
Agathensi,  quod  in  titulo  ponitur  ;  sed  juxta 
institutum  monachorum  (ut  ille  auctor  fate- 
tur),  horae  canonicae  octo  sunt;  et  vox  hsec 
matiUinum,  solas  Laudes  significat,  et  non 
compositam  horam  ex  illis,  et  nocturnis  (et 
sine  dubio  illa  fuit  primaeva  impositio  illius 
vocis);  ergo  in  illo  etiam  textu  hoc  signifi- 
cant  illa  verba.  Unde  necessario  fatendum 
est,  Pontificem  ibi  usurpando  regulam  mo- 
nachorum,  juxta  eorum  morem  fuisse  locu- 
tum  ;  non  tamen  propterea  voluisse  illas  pre- 
ces  tanquam  horam  distinctam  ponere,  juxta 
morem  Ecclesise  Romanee;  sed  tantum  vo- 
luisse  clare  docere  esse  dicendas,  sive  sint 
hora  distincta,  sive  non. 

9.  Concluditur  licere  dividere  Laudes  a  noc- 
tumis,  tam  in  oratione  publica,  quam  pritata, 
nisi  rei  novitas  officiat.  —  Hsec  vero  contro- 
versia  tota  videbitur  esse  de  nomine,  nisi 
moralem  aliquam  utilitatem  et  doctrinam  af- 
ferat.  Item,  ut  firma  possit  esse  doctrina, 
oportet  prius  explicare  quid  requiratur  ad 
unitatem  unius  horae  canonicse,  et  pluralita- 
tem  seu  distinctionem  earum  inter  se,  quod 
nullus  ex  dictis  auctoribus  declarat,  et  ita 
nullum  constans  fundamentum  afferunt.  Mo- 
ralis  ergo  queestio  bic  solum  esse  posse  vide- 
tur,  an  Matutinum,  ut  constans  ex  solis  noctur- 
nis  et  non  Laudibus,  ita  distinguatur  a  Laudi- 
bus,  ut  possit  licite  ab  illis  separari,  et  per  se 
dici,  ac  concludi  tanquam  hora  distincta.  Et 
quoad  hoc  censeo  veram,  primam  opinionem 
simpliciter,  et  sine  distinctione  temporum,  et 
rituum  monachalium  aut  clericalium;  quam- 
vis  non  negaverim  in  modo  publice  dicendi 
officium  in  choro,  servandam  esse  consue- 
tudinem  uniuscujusque  Ecclesia;.  Itaque  se- 
cundum  primaevain  inetitutionem  licitum 
fuisse  hoc  modo  separare  illa  officia,  certum 
est;  existimoque  non  tantum  monachis,  sed 
etiam  clericis  in  suis  Ecclesiis  licuisse,  quia 
non  constat  de  contrario  prsecepto,  vel  con- 
suetudine  universali,  et  alioqui  res  per  se 
bona  erat,  et  habebat  convenientem  instilu- 
tionem,  Confirmatur  ex  Amalar.  supra  refe- 
rente,  cum  Romse  esset,  interrogasse  de  con- 
suetudine  Ecclesiee  Romanae  in  hoc  ritu,  et 
ibi  intellexisse,  sine  interruptione  fuisse  soli- 


296 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONlCIS. 


tas  dici  Laudes  post  nocturnos.  Ex  hac  enim 
narratione  colligo,  illam  consuetudinem,  ne- 
que  notamfuisse,  neque  ubique  observatam. 
Dividere  ergo  Matutinum  a  Laudibus,  gene- 
ratim  loquendo,  semper  licuit  ex  vi  primaevae 
institutionis.  Qtiod  autem  etiam  nunc  liceat, 
constat  ex  communi  consuetudine,  praeser- 
tim  extra  chorum,  ut  notavit  Navarrus  supra, 
dicto  cap.  13,  numero  64;  nullus  enim  doctus 
et  timoratus  de  hac  divisione  ac  separatione 
Laudum  a  nocturnis  scrupulum  format.  Imo 
addit  Navarrus,  si  anticipatio  vel  divisio  fa- 
cienda  est,  melius  esse  in  principio  noctis  di- 
cere  nocturnos,  et  relinquere  Laudes  pro  ma- 
tutina  hora,  quam  Laudes  simul  cum  noctur- 
nis  anteponere.  Item  cum  haec  sit  primseva 
institutio,  reductio  ad  illam,  per  se  loquendo, 
bona  est,  cum  nulla  sit  aperta  prohibitio  in 
contrarium. 

10.  Objectio  proponitur  et  solvitur. — Dices  : 
hac  ratione  probaretur  etiam  esse  licitum  di- 
videre  nocturnos.  Respondeo  primum  non 
ita  constare  de  consuetudine  dicendi  separa- 
tim  nocturnos,  sicut  Laudes.  Deinde,  non  est 
nunc  consuetudo  separandi  nocturnos,  sicut 
est  de  Laudibus,  pro  solo  arbitrio  ct  volun- 
tate.  Denique  dico  interdum  etiam  posse  li- 
cere  in  nocturnis  interponere  aliquod  tempus 
inter  unum  et  alium  nocturnum  ;  est  tamen 
differentia,  quod  in  nocturnis  non  videtur  id 
licere,  nisi  ex  aliqua  justa  causa,  saltcm  sine 
culpa  veniali  ;  in  Laudibus  vero  nulla  est 
causa  necessaria,  sed  per  se  id  licet,  quia  est 
multum  conforme  institutioni.  Haec  autem 
maxime  procedunt  in  privato  recitandi  modo; 
nam  in  choro  consuetudo,  semel  introducta 
et  approbata,  videtur  servanda,  quia  novitas 
aut  varietas  in  his  ritibus  publicis  non  potest 
fieri  privata  auctoritate.  Alioqui  facile  se- 
quentur  perturbationes  et  scandala  :  plus 
enim  offendet  novitas  et  mutatio,  quam  pos- 
sit  prodesse  observatio  antiqui  ritus,  quan- 
tumvis  bonus  videatur  :  et  ideo  in  choro  noc- 
turnale  officium,  nec  propria  oratione  finien- 
dum  est,  nec  a  Laudibus  separandurn,  nisi 
ubi  publica  consuetudine  observatur,  vel  ubi 
regulae  ipsee  Breviarii  admonent ;  solum  au- 
tem  id  fieri  jubent  in  nocte  Natalis  Domini, 
et  ideo  tunc  tantum  fieri  potest  in  choro, 
juxta  commune  jus. 

11.  Cujusque  liorce  unitas  ex  eo  sumitur 
quod proprium  principium  et  finem  haoeat.  — 
Hac  vero  resolutione  stante,  solum  de  no- 
mine  videtur  esse  queestio^  an  hae  horae  di- 
cendae  sint  una  vel  duse,  hoc  vel  illo  modo 


dictse.  Si  vero  ad  normam  philosophicam  vel 
metaphysicam  hoc  definire  voluerimus  ,  pro- 
babiliter  dicitur,  ad  distinctionem,  vel  unita- 
tem  horarum  non  satis  esse,  quod  tempore 
continuo,  vel  potius  contiguo,  aut  per  longae 
morse  interruplionem  dicantur.  Nam  Vesperse 
et  Completorium,  verbi  gratia,  distinctae  horae 
sunt,  etiamsi  tam  in  choro,  quam  extra,  fre- 
quentissime  dicantur  contigue  ,  et  sine  inter- 
missione.  E  contrario  vero,  licet  contingat 
psalmos  unius  horae  interrumpi  tempore,  non 
ideo  desinit  esse  una  hora,  ut  infra  dicam,  et 
de  nocturnis  idem  supra  diximus.  Igitur  si- 
cut  in  dialectica  dicitur  illa  quantitas  esse 
una  et  finita,  quae  propriis  terminis  clauditur, 
ita  hic  moraliter  dicitur  illa  hora  esse  una, 
quse  proprium  principium  et  finem  horoe  ca- 
nonicoe  habet,  et  inter  hos  terminos  suam 
obtinet  compositionem  huic  muneri  accom- 
modatam  ;  et  consequenter  omnem  psalmo- 
diam  cum  reliquis  adjacentibus  partibus,  quae 
sub  eodem  initio  dicitur,  donec  communi  fine 
terminetur,  unam  esse  horam,  etiamsi  con- 
tingat  non  habere  continuam  seu  contiguam 
successioncm,  sed  discretam.  Juxta  quam  re- 
gulam  fatendum  est  Matutinum.,  ut  nunc  re- 
gulariter  dicitur,  esse  unam  horam,  et  olim 
apud  monachop  vel  alios,  duas  fuisse;  ac  su- 
binde  nunc  etiam  dici  posse  ad  modum  dua- 
rum,  vel  revera  fieri  duas.  Quia  non  est  in- 
conveniens  ea,  quae  sunt  unum  quando  ha- 
bent  terminos  communes,  dividi,  et  fieri  duo, 
si  recipiant  proprios  terminos  ;  et  e  converso 
ex  duobus  fieri  unum  per  unitatem  in  uno 
termino,  seu  per  continuationem.  Quia  vero 
haec  moralia  accipiunt  denominationem  ex 
frequentioribus,  et  magis  communibus  et  pu- 
blicis,  ideo  nunc  simphciter  dicitur  Matuti- 
num  totum  esse  una  hora,  et  consequenter 
omnes  esse  septem,  quia  in  publicis  officiis 
semper,  et  in  privatis  frequentius  ita  di- 
cuntur. 

12.  Proprius  cnjusque  Tiorm  finis  est  orat>o. 
—  Hinc  consequenter  infertur,  cum  talis  di- 
visio  fit„  dicendam  esse  orationem  in  fine 
nocturnorum  et  consequenter  Pater  noster, 
juxta  regulas  Breviarii.  Ita  docent  communi- 
ter  Navar.  et  alii ,  et  observat  Ecclesia  Ro- 
mana  in  nocte  Nativitatis.  Ratio  est ,  quia 
tunc  finitur  Matutinum  nocturnum  ,  ut  hora 
in  se  una,  et  a  sequentibus  distincta  ;  ergo  de- 
bet  proprio  termino  et  fine  claudi ;  proprius 
autem  finis  uniuscujusque  horEe  est  collecta, 
cui  de  more  adjungitur  Oratio  Dominica  ; 
ergo.  Unde  recte   infert  Navarrus  ibiclem, 


CAP.  VII.  DE  CANTU  ECCLESIASTICO  IN  COMMUNI. 


297 


quanclo  iochoantur  Laudcs  separalim,  pra- 
mittcndam  esse  Orationem  Dominicam  et  An- 
gelicam  ,  more  aliarum  horarum  ,  propter 
camdcm  rationem  cum  proportionc  applica- 
tam,  quia  inchoantur  ut  hora  dislincta,  et  per 
se  una. 

43.  Hymnus  Te  Dcum  laudamus  ,  pars  est 
Matutini ,  non  tamen  ultima.  —  Aliud  vero 
dubium  quod  ibidem  tractat  Navarrus ,  an 
tunc  dicendus  sit  hymnus,  Te  Deum  lauda- 
mus,\n  fine  nocturnorum,  vel  initio  Laudum, 
nullum  dubium  habet,  quia  dicendus  semper 
est  in  fine  ultimse  lectionis  ante  collectam 
claudentem  illam  horam,  sicut  fit  in  nocle 
Nativitatis.  Nec  etiam  dubitari  potest  quin 
hymnus  ille  ,  quando  dicitur ,  sit  pars  ulti- 
mi  nocturni  ;  sicut  nonum  responsorium  , 
quando  dicitur,  vel  tertium  etiam,  quando 
unus  tantum  nocturnus  dicitur,  est  pars  ejus- 
dem  nocturni,  vel  tertii,  vel  unici ;  nam  loco 
illius  responsorii  in  diebus  festis,  et  in  Domi- 
nicis  non  luctuosis  dicitur  Te  Deum  lauda- 
mus,  et  ita  eamdem  horam  componit.  Neque 
obstat,  quod  in  cap.  Consuluit ,  de  Celebr. 
Missar.,  Innoc.  III,  ait  hymnum,  Te  Deum 
laiulamus,  dici  vel  omitti  in  laudibus  matuti- 
nis,  in  quo  videtur  supponere  esse  partem 
Laudum  ;  non  (inquam)  hoc  obstat,  quia  utra- 
que  vox  illa  ambigua  est ;  Matutinum  enim, 
ut  supra  cliximus,  interdum  sumitur  pro  solis 
Laudibus,  interdum  pro  solis  nocturnis,  inter- 
dum  pro  toto  composito.  Ibi  ergo  non  accipi- 
tur  in  prima  acceptione  ,  quee  valde  antiqua 
est,  et  nunc  jam  parum  usitata,  et  maxime 
juxta  morem  Romanum.  Potest  ergo  accipi 
tertio  modo,  qui,  ut  etiam  supra  dixi,  est  val- 
de  usitatus  in  jure,  et  sic  clarnm  est  esse  par- 
tem  totius  Matutini.  Potest  etiam  accipi  se- 
cundo  modo,  et  verum  Facere  sensum.  Nam 
nomen  etiam  laudum  accipi  potest  ut  pro- 
prium  unius  horse  canonicee  ab  aliis  omnibus 
distinctse,  et  non  oportet  ibi  accipi  in  hoc 
scnsu.  Potest  item  accipi  ut  est  generale  mu- 
nus  horarum  canonicarum;  in  omnibus  enim 
laudes  Dei  decantantur  ,  et  hoc  modo  laudes 
illse,  quae  in  hymno  continentur,  ad  Matuti- 
num  officium  pertinent,  sive  per  se  specta- 
tum  ut  distinctum  ab  hora  Laudurn,  sive  ut 
unam  horam  cum  illis  componit. 

14.  Forma  recitandi  divinum  officium  a 
Gelasio  et  Gfregorio  fuit  instituta.  —  Atque 
hinc  facile  potest  expediri ,  quod  secundo 
loco  propositum  est  de  antiquitate  hujus  ri- 
tus  ,  seu  institutionis  istarum  horarum.  Qui- 
dam  enim  hanc  institutionem  tribuunt  Pela- 


gio  I,  alii  Pclagio  II,  alii  Gregorio  I,  alii  Ge- 
lasio,  alii  Damaso.  Multa  vero  possuntin  hoc 
instituto  distingui  ,  scilicet  ipsum  officium 
ecclesiasticum  absolute  sumptum  secundum 
se,  et  quasi  substantialiter,  vel  quoad  for- 
mam ,  partitionem,  et  numerum  horarum, 
quam  nunc  habet,  vel  quoad  prseceptum  et 
obligationem  diccndi  illud,  vcldeniquc  quoad 
modum  dicendi  illud  cantando  ,  aut  aliter. 
Igitur  quantum  ad  primum,  ex  dictis  satis 
constat  institutionem  antiquiorem  esse,  et  a 
temporibus  Apostolorum  incepisse  ,  ^ut  ex 
Clemen.  I,  Cyprian.,  BasiL,  et  aliis  probatum 
est.  Quantum  ad  secundum  vero,  non  habuit 
certum  initium,  sed  a  principio  incepit  in  ali- 
qua  forma,  quae  nunc  nobis  non  satis  nota 
est,  paulatim  vero  perfectum  est  usque  ad  il- 
lam  formam  quam  nunc  habet.  Ita  docent 
Wald.,  d.  c.  21 ;  Rodulph.,  dicta  propos.  14  ; 
Guilliel.  Durand.,  lib.  5;  Walafrid.,  lib.  de 
Reb.  Eccl.,  c.  25  ;  Smarag.,  in  c.  16  Regul. 
S.  Bened.,  et  constat  ex  magna  varietate, 
quae  in  his  horis  recitandis  in  Ecclesia  fuit , 
ut  ex  dictis  intelligi  potest,  et  ex  Cassiano, 
libro  secundo  de  Instit.,  c.  4,  et  ex  Niceph. 
1.  12  Histor.,  c.  34  ;  Socrate,  1.  5,  c.  21.  Unde 
etiam  cle  Romano  officio  PiusV,  in  Bulla  sua, 
sic  inquit  :  Divini  officii  formula  pie  olim  ac 
sapienter  a  summis  Pontificibus,  prcesertim 
Gfetasio  ac  Gfregorio\primis  constituta,  a  Qre- 
gorio  autem  VII  reformata  ,  ad  prisiinam 
orandi  regulam  conformata,  retocatur.  De  aliis 
vero  duobus  punctis ,  praecepto  scilicet  et 
cantu,  in  seqnentibus  capitulis  dicendum  est. 

CAPUT  VII. 

TJTRUM  MODUS  DICENDI  H0RAS  CANONICAS  PSAL- 
LENDO  ET  CANTANDO  CONVENIENTER  IN  EGGLE- 
SIA  INSTITUTUS   SIT  ? 

1 .  Qui  hcnetici  canonicas  lioras ,  ct  maxime 
modum  illas  decantandi  damnaverint.  —  Com- 
memorat  D.  Augustinus,  lib.  2  Retractatio- 
num,  c.  1 1 ,  Hilarium  quemdam,  Tribunitium 
laicum ,  maledica  reprehensione  lacerasse 
morem  caneudi  hymnos  et  psalmos  in  Eccle- 
sia,  asserentem  fieri  non  oportere.  Contra 
quem  librum  quemdam  se  scripsisse  refert, 
qui  non  extat.  Nec  de  Hilario  illo  absolute 
dicit,  reprehendisse  cantum  in  ecclesiastico 
officio,  sed  morem,  qui  tunc  esse  apud  Car- 
thagmem  cceperat,  ut  hymni  ad  altare  dice- 
rentur,  sive  ante  oblationem,  sive  cum  distri- 
bueretur  populo  quod  esset  oblatum.  At  vero 


298 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


Wald.  et  Wicleph,  et  similes  hseretiei,  vel 
omnino  vocalem  orationem,  ut  prsccedenti 
libro  vidimus,  vel  specialiter  horas  canoni- 
cas,  etmaxime  modum  illas  dicendicanendo, 
reprehendunt.  Eo  quod  vel  videamur  vocife- 
rari  ad  Deum,  quasi  non  possit  ille  aliter 
sensa  nostra  percipere ;  vel  quod  frustra  in  eo 
munere  tempus  teratur,  cum  hoc  munusnul- 
lius  utilitatis  esse  appareat ;  vel  quod  sit  con- 
tra  ecclesiasticam  libertatem  hoc  onus  cleri- 
cis  imponere ;  vel  denique  quod  indecorum 
sit  ecclcsiasticas  personas  in  ecclesiis  publice 
canere.  Heec  enim  fere  sunt  capita  hujus  hce- 
resis,  ut  intelligi  potest  ex  Waldens.,  lib.  3 
de  Sacram.,  c.  21  et  sequentibus  ;  Castro, 
verb.  Horce  canonica?,  et  verb.  Oratio ;  Du- 
rando,  Bellarmino,  et  aliis,  qui  hunc  errorem 
impugnarunt.  Nos  autem  breviter  cum  D. 
Thoma  2.  2,  q.  83,  art.  12,  et  qusest.  101, 
art.  2,  tria  in  hoc  modo  dicendi  hoc  officium 
distinguimus :  unum  est,  quod  dicatur  voce 
sensibiJi;  secundum,  quod  alta  voce  quse  a 
plebe  percipi  possit;  tertium,  quod  canendo 
dicatur,  et  omnia  hsec  honesta  et  sancta  esse 
dicimus,  licet  non  omnia  fuerint  aeque  neces- 
saria.  Ut  autem  hoc  declaremu«,  suppona- 
mus  hanc  orationem  in  persona  totius  Eccle- 
siee  fundi,  et  hoc  sensu  vocari  per  se  publi- 
cam,  et  nihilominus  respectu  aliorum  posse 
fieri  privatim,  ut  cum  sacerdos  in  suo  cubi- 
culo  orat,  et  publice,  ut  quando  pro  aliorum 
usu  hoc  officium  in  ecclesia  dicitur. 

2.  Prima  assertio  ;  de  necessitate  orationis, 
ut  ao  Fcclesia?  ministris  dlcitur,  est  %it  toce 
sensibili  proferatur.  —  Dico  ergo  primo  :  de 
necessitate  hujus  orationis,  ut  ab  Ecclesise 
ministris  dicitur,  est  ut  voce  sensibili  profe- 
ratur,  ita  ut  hoc  sit  quasi  de  substantia  hujus 
moralis  actionis.  Hsec  assertio  est  D.  Thomse 
dicto  articulo  117,  et  omnium.  Ratio  impri- 
mis  sumenda  est  ex  institutione,  quia  ita  est 
ab  Ecclesia  praeceptum  his,  qui  ex  hoc  offi- 
cium  persolvere  tenentur ;  obligantur  enim 
ex  vi  illius  legis  non  solum  corde,  sed  etiam 
voce  orare,  ut  constat  ex  cap.  1 ,  et  cap.  Pol- 
lentes,  de  Gelebr.  Miss.,  et  Clem.  1,  eodem 
tit.,  et  infra  latius  clicetur  :  hsec  autem  lex  in 
ipsa  rei  natura  quodammodo  fundata  est,  et 
ideo  dicimus  in  hac  oratione  esse  vocem  quasi 
de  substantia  et  essentia  ejus,  quatenus  per 
se  publica  seu  communis  est.  Quia  cum  Ec- 
clesia  sit  corpus  mysticum  sensibile  ac  visi- 
bile,  non  potest  convenienter  orare  per  suos 
ministros,  nisi  aliquo  signo  sensibili  ipsi  ex- 
primant  orationem  Ecclesiae.  ltem  Ecclesia 


non  judicat  de  interioribus  actibus  animai, 
quia  illos  non  cognoscit ;  ergo  nec  communi- 
ter  orare  potest,  nisi  per  signa  quse  huic  cor- 
pori  Ecclesise  possint  esse  nota  ;  haec  autem 
signa  in  voce  sensibili  consistunt :  nam  alia, 
quse  in  scriptis,  vel  factis  consistere  possunt, 
accommodata  non  sunt,  ut  est  per  se  notum. 
Confirmatur,  quia  talis  oratio  semper  prse- 
cepta  est  ab  ecclesiastica  lege ,  Ecclesia  au- 
tem  non  percipit  actum  mere  internum  per 
se,  ac  nude  sumptum.  Unde  non  placetquod 
Navar.,  c.  20,  n.  14,  in  Enchir.,  de  Oratione, 
ait,  disputando  sustineri  posse  (licet  ipse  non 
consuleret),  ea,  quse  jubentur  dici  secrete  in 
missa,  vel  horis  canonicis,  posse  dici  menta- 
liter,  satisfaciendo  pra^cepto.  Hoc  enim  prac- 
tice  probabile  non  est,  propter  rationem  fac- 
tam,  et  quia  nullo  auctore  vel  fundamento  ni- 
titur,  nec  oportet"  praebere  occasionem  intro- 
ducendi  novos  ritus. 

3.  Secunda  assertio :  privata  clerici  oratio 
canonica  satis  est,  si  dicatur  submissa  voce. — 
Dico  secundo  :  quando  clericus  privatim  orat, 
quia  non  tenetur  pro  usu  aliorum  fidelium  in 
ecclesia  publice  recitare,  tunc  nonest  necesse 
alta  voce  orare  per  se  loquendo,  sed  satis  est 
submissa  voce  officium  dicere.  Ita  D.  Thomas 
et  omnes,  et  est  per  se  notum,  quia  tuncnec 
ex  natura  rei,  nec  ex  prascepto  Ecclesise  ori- 
tur  obligatio  altius  orandi.  Et  in  hoc  modo 
orandi,  verum  esse  potest  quod  aiunt  Cy- 
prian.,  in  Exposit.  Orat.  Domi.,  et  Chrys., 
Hom.  13,  Imperfect.  inMatt.,  Annam  ita  sub- 
misse  orantem,  ut  vox  penitus  non  audiretur, 
\  Reg.  2,  fuisse  typum  Ecclesise  modeste  ac 
tacite  orantis.  Quamvis  enim  recte  possit  ad 
Ecclesiam  referri,  quatenus  in  suis  membris 
multiplices  privatas  orationes  fundit,  quia  sic 
tunc  Anna  orabat,  tamen  etiam  adaptari  po- 
test  ad  Ecclesiam  fundentem  etiam  commu- 
nem  orationem  per  ministros  suos  secrete 
orantes  quoad  modum.  Quia,  ut  lib.  1,  c.  1, 
notavi,  Anna  non  orabat  mentaliter  tantum, 
sed  vocaliter,  licet  submisse ;  non  enim  dic- 
tum  est :  Et  vox  penitus  non  formalatur,  sed : 
Non  audieoatur,  cum  tamen  labiamoverentur; 
potuit  ergo  esse  typus  Ecclesiae.  Neque  inde 
potest  inferri  non  posse  Ecclesiam  alio  etiam 
modo  orare,  sed  solum  colligitur  hunc  mo- 
dum  esse  bonum  et  convenientem,  quando 
aliunde  specialis  ratio  aut  necessitas  non  oc- 
currit ;  nam  et  Anna  ipsa,  quae  tunc  sic  ora- 
bat,  poterat  honeste  et  sancte  in  aliis  oppor- 
tunitatibus  aliter  orare.  Etideo  in  assertione, 
non  dixi  non  posse  ministros  Ecclesiav,  cum 


CAP.  VII.  DE  CANTU  ECCLESIASTICO  IN  COMMUNI. 


299 


sic  orant,  alte  orare,  si  velint;  sed  dixi  non 
esse  necessarium  alta  voce  orare,  quia  sub- 
rnissa  sufficit ;  liberum  autem  est  unicuique 
majorem  sonum  adhibere,  si  velit,  et  circum- 
stantiae  non  occurrant,  ratione  quarum  pru- 
dentia  dictet ,  non  esse  hic  et  nunc  altius 
orandum,  vel  ne  aliis  impeclimento  simus, 
vel  ne  scandalum  aliquod  prsebeainus,  dum 
videmur  devotionem  ostentare,  vel  quid  si- 
mile.  Et  in  liis  casibus  intelligenda  sunt,  quse 
contra  clamorosam  orationem  scribitChrys., 
Homil.  13  et  19  in  Matt.  ;  loquitur  enim  con- 
tra  eos,  qui  non  recta  fide  vel  intentione  il- 
lam  affectant,  et  imprudenter  et  ubique  illa 
utuntur,  ac  si  clamor  ille  esset  per  se  neces- 
sarius  ad  movendum  Deum,  vel  ad  gloriam 
captandam,  non  vero  simpliciter  eam  dam- 
natj  ut  ex  contextu  satis  constat. 

A.  In  privata  oratlone  non  solum  licet,  sed 
juvat  cantando  recitare.  —  Extrahos  ergo  ca- 
sus,  unusquisque  recitare  potest  alta  voce, 
quantum  ad  excitandam  devotionem  in  se 
ipso  utile  judicaverit.  Neque  incidet  in  repre- 
hensionem  Baalitarum,  ut  hseretici  calumnian- 
tur,  quia  non  sic  orat  ex  falsa  de  Deo  exis- 
timatione,  sed  quia  homo  sensibilis  est,  et 
sensibilibus  signis  permovetur,  ut  etiam  in 
superiori  libro,  capite  primo,  adnotavi.  Quin 
potius  etiam  licitum  est  homini  sic  oranti 
cantare,  si  velit,  et  locum  habeat  accom- 
modatum,  et  inde  magis  ad  devotionem  exci- 
tatm\,  quia  hoc  prohibitum  non  est,  nec  ex 
se  habet  talis  actio  unde  reprehensibilis  sit, 
ut  ex  quarta  assertione,  cum  proportione,  pa- 
tebit.  Item,  quiain  privatis  orationibus,  quas 
unusquisque  sua  devotione  et  auctoritate  re- 
citat,  licitum  est  cantu  uti,  si  quis  velit.  Quod 
in  antiquis,  et  devotis  fidelibus  usitatum  fuis- 
se,  indicavitTertull.,  1.  3  ad  Uxorem,  dicens  : 
Quidmaritus  illi,  et  quid  illa  marito  cantabit; 
et  cap.  9,  in  fine :  Sonant  inter  duos  psalmi  et 
liymni,  et  mutuo provocant  quis  melius  Deo  suo 
canat.  Et  lib.  Exhort.  ad  castit.,  cap.  10  :  Si 
psalmum  canit,  placet  sibi.  Tota  ergo  hsec 
varietas  licita  est,  etiam  in  secreta  oratione, 
etiamsi  alioquipersepublicasit;  absolutevero 
alta  vox  necessaria  non  est. 

5.  Prima  sententia  astruens  orationem  voca- 
lem,  quw  est  ex  obligatione,  voce  aliis  audibili 
recilari  oportere.  —  Alia  sententia  contra- 
ria,  satis  esse  formare  vocem,  licet  non  possit 
audiri.  —  Media  inter  utramque  tenenda  est 
sententia. — Solet  autem  quaeri  queevox  neces- 
saria  sit  vel  sufficiat  in  hujusmodi  oratione. 
Duo  enim  extrema  in  hoc  invenio  :  unum  est, 


oportere  tam  altam  esse  vocem,  ut  ab  aliis  pos- 
sit  audiri.  Ita  sentit  Medina,q.  7,  ubi  non  lo- 
quitur  in  particulari  de  recitantibus  privatim 
officium  divinum,  tamen  loquiturabsolute  de 
recitantibus  ex  obligatione,  et  indicat  tam  ne- 
cessariam  esse  tantam  vocis  expressionem, 
quam  est  necessaria  vox.  Et  potest  pro  hac 
sententia  citari  D.  Th.  d.  art.  12.  Cajetanus 
autem  ibi  declarat  voces  esse  de  praecepto, 
conditionem  vero  ejus,  ut  audiri  possit,  esse 
de  decentia.  Potest  vero  opinio  Medina3  sua- 
deri  ratione  supra  facta,  quia  in  hac  oratio- 
ne  communi  ideo  vox  est  necessaria,  ut  sit 
sensibilis  respectu  Ecclesiae ;  non  est  autem 
sensibilis,  nisi  perauditum;  debere  ergo  esse 
talis,  ut  ab  aliis  audiri  possit.  Alia  sententia 
extreme  contraria  est,  satis  esse  vocem  for- 
mare,labia  movendo,  etiamsia  nemineneque 
abipsomet  proferente  audiri  possit;  quia  Ec- 
clesia  non  prsecipit  quantitatem  vocis',  sed 
tantumutvoce  oretur ;  ergo  si  id  fiat,  sufficit, 
nam  quod  a  nemine  sentiri  possit,  accidenta- 
rium  est.  Sed  media  via  tenenda  est :  et  pri- 
mo,  distinguendum  est  an  quis  recitet  solus 
vel  cum  socio ;  nam  si  oretcum  socio,  tenetur 
quisque  tam  alte  dicere,  ut  abalio  audiripos- 
sit,  quia  unusquisque  tenetur  dicendo,velau- 
diendo,  totum  officium  explere  ;  quamvis  in 
hoc  possit  esse  aliqua  diversitas,  quando  so- 
cius  non  tenetur  ad  horas  canonicas  recitan- 
das,  sed  voluntarie  alium  adjuvat.  Tunc  enim 
ut  is  qui  ex  obligatione  recitat,  suo  muneri 
satisfaciat,  necessarium  est  ut  possitpercipere 
qua3  alter  dicit;  et  tunc  licet  socius  absolute 
non  teneatur  recitare,  tamen  ex  suppositione 
quod  vult  alium  juvare  ad  pensum  solven- 
dunr,  debet  ita  dicere  ut  alius  percipiat ;  ipse 
vero  socius  non  tenetur  tunc  alium  audire, 
quia  simpliciter  recitare  non  tenetur  (  ut  in 
casu  supponitur),  et  ideo  neque  ex  illo  capite 
necessarium  erit  ut  alter  tam  alte  recitet. 
Aliunde  vero  est  moraliter  necessarium  utpos- 
sit  convenienter  officium  peragi,  quia  nisi  so- 
cius  audiat,  non  potest  convenienti  tempore 
aut  modo  respondere. 

6.  Secunda  assertio  ;  non  tenetur  qui  solus 
recitat,  tam  alte  dicere,  ut  ab  assistentibus 
percipi  possit.  — Necesse  est  ut  qui  recitat  se 
saltem  ipsum  audiat.  —  Secundo  addendum 
est,  quando  quis  recitat  solus^  non  teneri  ex 
preecepto  ad  dicendum  tam  alte,  ut  ab  assis- 
tentibus  percipi  possit.  Ita  Navarrus,  d.  c, 
20,  n.  14;  et  sentit  Cajetan.,  et  hoc  probatur 
bene  illa  ratione,  quod  vera  oratio  vocalis 
esse  potest,  etiamsi  ad  aliorum  sensum  non 


300 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


possit  applicari  ;  id  enim  per  accidens  est,  et 
ideo  non  obstat  quominus  per  illam  satisfiat 
prsecepto.  Tertio  vero  addo,  moraliter  neces- 
sarium  esse  ut  quis  ita  loquatur,  ut  ipse  sal- 
tem  seipsum  possit  audire.  Probatur  ex  Gon- 
cil.  Basil.j  sess.  21,  dicente  eos,  qui  privatim 
recitant,  non  debere  in  gutture,  vel  inter  den- 
tes  dictiones  formare.  ltem  ratione  facta,  quia 
esse  debet  vox  audibilis  ;  ergo  saltem  ab  ip- 
so  orante,  nam  profecto  ( etiam  pbysice  lo- 
quendo )  vix  potest  formari  vox  quae  ab  ipso 
loquente  audiri  non  possit,  seclusis  impe- 
dimentis  quse  erunt  per  accidens  ;  moraliter 
etiam  videtur  id  necessarium,  ut  possit  quis 
bumano  modo  explere  illud  preeceptum,  et 
certus  fieri  quod  illud  sufficienter  executioni 
mandaverit.  Etideo  licet  quantitas  vocis  non 
prsecipiatur,  tamen  in  ipso  praecepto  orancli 
vocaliter  mtrinsece  includitur  obligatio  ita 
orandi,  ut  possit  quis  percipere  orationem 
suam  per  se  loquendo,  et  certus  reddi  quod 
eam  protulerit. 

7.  Tertia  assertio  ■■  quando  recitandum  cst 
in  ecclesia  pro  %isu  fidelium,  necesse  est  offi- 
cium  alta  voce  proferre. — Dicotertio:  quando 
officium  canonicum  pro  usu  fidelium  in  ec- 
clesia  recitandum  est,  conveniens  ac  neces- 
sarium  est  alta  voce  illud  proferre.  Hoc  etiam 
docent  D.  Thom.  et  omnes.  Et  ratio  est  clara, 
quia  modus  actionis  debet  esse  accommoda- 
tus  fmiejus;  sed  finis  hujus  orationis  pu- 
blica?,  est  ut  fideles  iilam  audiant  et  perci- 
piant,  et  per  illam  ad  devotionem,  petitio- 
nem,  vel  laudem  Dei  excitentur,  ad  quem 
finem  necesse  est  ut  ab  eis  percipi  possit,  et 
consequenter  ut  alta  voce  recitetur ;  ergo  ta- 
hs  modus  est  non  solum  conveniens,  sed 
etiam  necessarius  in  hujusmodi  oratione. 
Atque  hoc  etiam  confirmat  usus  Ecclesiee, 
ut  a  fortiori  ex  dicendis  in  sequenti  cap. 
constabit.  Possumus  autem  exemplis  divinee 
Scripturee  id  declarare :  nam  Matth.  15  et 
20  legimus  Chananeeam,  et  duos  ceecos  cla- 
masse,  petendo  a  Christo,  quia  volebant  ab 
illo  sensibiliter  audiri ;  turbee  etiam  et  pueri 
Hebreeorum,  ab  Spiritu  Sancto  moti,  clama- 
bant  ad  Christum :  Benedictus  qui  venit  in 
nomine  Domini,  Matth.  11,  Luc.  19.  Quia  vo- 
luit  Spiritus  Sanctus  ut  ab  omnibus  audi- 
rentur,  ad  confundendam  duritiem  Judeeo- 
rum,  et  testimonium  publicum  de  Christo 
dandum.  Christus  etiam  ipse  in  cruce  oravit 
clamore  valido,  Matth.  27,  Hebr.  5,  quia 
orationem  illam  faciebat,  non  solum  ut  a 
Patre  audiretur,  sed  etiam   a  nobis,    sicut 


etiam  Joan.  11,  tam  alte  oravit,  quantum 
neccsse  fuit  ut  ab  astantibus  perciperetur, 
et  propter  circumstantes  sic  orabat,  ut  ipse- 
met  dixit.  Sic  ergo  cum  Ecclesia  hanc  ora- 
tionem  suam  ad  fructum  auclientium  fidelium 
ordinet,  merito  in  ea  postulat  altam  vocem, 
quee  a  populo  percipi  possit.  Unde  constat 
modum  hunc  orandi  publice,  et  loco  et  po- 
•pulo  esse  accommodandum,  neque  posse 
aliam  certam  regulam  assignari,  circa  mo- 
dum,  seu  magnitudinem  aut  moderationem 
vocis  in  hoc  munere  adhibendo. 

8.  Objectio.  proponitur  et  dissolvitur,  et 
ostenditur  nmltum  expedire  officium  divinum 
mdgari  lingua  non  recitari. —  Occurrebat  au- 
tem  hic  statim  difficultas  libro  superiori  ta- 
cta :  nam  si  alta  vox  est  necessaria  propter 
populum,  eadem  ralione  erit  necessaria  lin- 
guavulgaris,  qua?.  apopulo  intelligatur;  nara 
si  populus  significationem  verborum  non 
intelligit,  quid  interest  quod  sonitus  verbo- 
rum  audiat?  Respondetur  negando  seque- 
lam,  quia  in  his  rebus  moralibus  non  sem- 
per  id  expedit,  quod  aliquam  utilitatem  af- 
ferre  potest;  nam  possunt  aliunde  majora 
incommoda  sequi,  vel  meliora  commoda 
impediri,  et  ideo  omnia  pensanda  sunt,  ut 
quod  magis  expedit  eligatur.  Usus  ergo  vul- 
garis  linguee  in  divinis  officiis,  Hcet  propter 
aliquam  majorem  intelligentiam  posset  esse 
utilis,  tamen  habere  posset  majora  incom- 
moda  et  pericula;  tum  quia  mysteria  sacra 
vilescerent ;  tum  quia  esse  posset  occasio 
errandi  indoctee  plebi,  putaret  enim  se  intel- 
ligere  sententias  et  veros  sensus,  vel  lectio- 
num,  vel  psalmorum,  eo  quod  significatio- 
nem  verborum  apprehenderet,  et  tamen 
frequentissime  conciperet  errores,  vel  corti- 
ci  litteree  adheerendo,  ubi  sensus  altior  est , 
vel  obscura  mysteria  non  penetrando;  tum 
denique  quia  vulgaris  plebs  non  est  capax 
multarum  rerum  et  sententiarum,  quee  in 
latina  hngua  aptissime  et  decentissime  di- 
cuntur.  Ob  has  ergo  et  alias  causas,  quas 
alibi  attigimus,  non  fuit  expediens  vulgari 
lingua  uti  in  publico  divino  officio  ;  nihilomi- 
nus  tamen  fuit  conveniens  ita  dici  in  Eccle- 
sia,  ut  a  populo  percipi  et  audiri  possit.  Quia 
in  hoc  nullum  est  inconveniens_,  et  potest 
esse  multiplex  fructus,  nam  populus  audiens, 
saltem  in  communi  intelligit  laudari  vel  orari 
Deum,  et  ipse  adjungit  cor  suum  et  oratio- 
nem  suam  prout  potest.  Item  licet  non  om- 
nia  intelligant  singuli  de  populo,  semper 
tamen  aliquifintelhgunt  aliqua,  quidamplura, 


CAP.  VII.  DE  CANTU  ECCLESIASTICO  1N  COMMUNI. 


301 


alii  pauciora,  et  nullus  cst  qui  non  intelli- 
gat,  saltem  cum  glorificatur  Trinitas,  cum 
laus  Deo  dicitur,  cum  misericordia  postula- 
tur,  et  similia.  De  hoc  argumento  legi  po- 
test  Franc.  Coster.,  in  suo  Ench.,  c.  ult., 
ubi  succincte  et  erudite  rem  comprehendit. 
9.  Quarta  asseriio :  sanctissima  est  consuetudo 
ut  horce  canon.  cumcantio  etpsalmodia  in  eccle- 
sia  dicantur. — Probatur  primo. — Dico  quarto, 
sanctissimam  esse  consuetudinem  ut  horte 
canonicse  cum  cantu  etpsalmodia  in  Ecclesia 
dicantur.  Conclusio  est  de  fide,  et  consuetudo 
et  traditio  Ecclesise  satis  confirmat,  et  decla- 
ravit  Concilium  Trid.,  sess.  23,  cap.  18.  Ha- 
betque  imprimis  exemplum  et  fundamentum 
in  sacra  Scriptura,ut  Augustinusnotavit,  Ep. 
119  ad  Januar.,  c.  18,  et  lib.  1  Retract.,  c. 
19  ;  nam  a  tempore  Moysis  fuit  consuetudo 
canendi  divina  cantica,  Exod.  15,  et  Deuter. 
32.  Postea  vero  a  temporibusDavidecepitusus 
canendi  psalmos,  et  laudes  Dei  in  cithara,  ut 
sumitur  ex  2  Regum  1,  et  1  Paralip.  5  et  6  ; 
et  notavit  Aug.,  17  de  Civit.,  c.  14;  et  Isid., 
libr.  2  de  Divin.  offic.,  c.  22  ;  et  Innoc.  III, 
in  lib.  I  Myster.  Evangelicae  leg.,  c.  2.  In 
Novo  etiam  Testamento  legimus,  Matth.  28  et 
Marc.  14,  Christum,  in  noctePassionis,  post 
ccenam  dixisse  hymnum  cum  discipulis  suis. 
Est  autem  hymnus  laus  Dei  cum  cautico,  ut 
Augustinus  dixit,  Enar.  in  psahn.  72,  unde 
multi  pie  credunt  in  illo  hyrnno  Christi,  can- 
tum  non  defuisse,  ut  aperte  sentit  Chrys., 
hom.  83  inMatth.;  dicens  :  Hymnum  cecinit, 
ut  et  nos  similiter  faciamus.  Paulus  etiam, 
ad  Ephes.  5,  et  ad  Coloss.  3,  fideles  cohor- 
tatur  ad  cantandum  psalmos  et  hymnos  Deo  : 
de  quibus  testimonhs  in  superioribus  dictum 
est. 

10.  Probatur  secundo  eadem  assertio  ex  con- 
suetudine  nascentis  Ecclesice  ,  tam  Grcecce 
quam  Latince. — Secundo  fuit  hsec  consuetudo 
ab  initio  nascentis  Eeclesiee,  tam  in  Oriente 
quam  in  Occidente.  Nam  in  can.  43  et  69 
Apostolorum,  bujus  ritus  canendi  in  Ecclesia 
mentio  fit;  et  ejusdem  meminit  Clemens,  lib. 
8  Constit.,  c.  34.  De  consuetudine  vero  Orien- 
tis,  testatur  Philo,  in  libr.  de  Vit.  contempl., 
ut  cap.  2  retulimus;  item  Dionys.,  c.  3  de 
Cculest.  Hierar.  sanctam  psalmorum  modula- 
tionem  ait  omnibus  sacris  mysteriis  conjungi; 
item  Ignat. ,  Epist.  ad  Philadel. ;  Justinus,  q. 
107,  ad  Orthodoxos;  Basil.,  Epist.  63;  Na- 
zian.,  orat.  32,  in  fin.;  Chrys.,  hom.  27,  in  1 
ad  Corinth.  De  consuetudine  autem  Ecclesiae 
Latina?  testis  est  Aug.,  lib.  9  Confes.,  c.  6  et 


7,  et  lib.  10,  c.  33,  significatque  suo  tempore 
cantum  fuisse  introduclum  in  Ecclcsia  secun- 
dum  morem  Orientalium;  et  in  Pontificali  tri- 
buitur  Damaso.  Tamen  fortasse  lunc  fuit  auc- 
ta  consuetudo,  vel  ad  meliorem  formam  re- 
dacta;  nam  quod  antiquior  fuerit,  ex  Tertul- 
liano  colligitur  in  Apolog.,  c.  2  et  39  (vide  ibi 
Pamelium);  ejusdem  consuetudinis  meminit 
Hieron.,  ep.  4  ad  Rusticum,  et  17  ad  Marcel- 
lam  :  Tot,  inquit,  fere  psallentium  chori,  quot 
gentium  diversitas.  Idem  fere  Ambros.,  lib.  7 
in  Lucam,  cap.  15;  ac  denique  quoties  anti- 
qui  Patres  de  usu  psalmodia?  loquuntur,  can- 
tum  ecclesiasticum  commendant  :  nam ,  ut 
Nazian.  dixit  in  Carmine  Iambico  15  :  Cum 
cantione  psalmus  est  psalmodia.  Est  autem 
psalmodia  laudatissima  apud  Patres. 

11 .  Prubatur  tertio  ratione,  et  plures  cantus 
Eccleske  utilitates  numerantur. — Tertio  osten- 
ditur  ratione,  quia  imprimis  modus  hic  oran- 
di,  et  laudandi  Deum,  non  liabet  per  se  et 
natura  sua  circumstanliam  aliquam  malam, 
vel  a  recta  recta  ratione  alienam  ;  quse  enim 
fingi,  vel  excogitari  potest?Nec  etiam  estspe- 
cialiter  Christianis  in  lege  gratioe  prohibitus, 
quia  nullum  est  dehoc  divinum  jus  seriptum, 
vel  traditum,  nec  etiam  Ecclesiasticum,  ut  sa- 
tis  ex  dictis  constatjnec  etiam  est  otiosus, 
aut  infructuosus  modus  ille  laudandi  Deum 
cum  cantico,  ut  hseretiei  objiciunt,  sed  ma- 
gnam  babet  utilitatem.  Primo  enim,  ut  Isido- 
rus  ait,  libro  3  Sentent.,  capit.  7  :  Psallendi 
utllitas  tristia  cvrcla  consolatur,  gratiores  men- 
tes  facit,  fastidiosos  oblectat,  inertes  excitat, 
pxcatores  ad  lamenta  invitat.  Multaque  simi- 
lia  Basilius  habet  in  Psal.  1 .  Secundo  ait  Jus- 
tin.  supra  :  Excitat  licec  res  animum  adarden- 
tem  cupiditatem  ejus,  quod  in  carminibus  cani- 
tur ,  sopit  insurgentes  ex  carne  affectiones , 
cogitationes  malas  expellit ,  irrigat  animam. 
Tertio,  Nazianz.,  Orat.  40,  in  fin.  :  Psalmo- 
diam,  ait,  prceludium  celesiis  glorice  et  hym- 
nodice.  Quarto,  utilis  est  ad  deteriores  delec- 
tationes  vitandas.  Nazianz.,  Orat.  4,  contra 
Julian. :  Hymnos  pro  tympanis  assumamus , 
psalmodiam  pro  fcedis  modulationilus ,  et  can- 
tibus,  etc. ;  et  in  Iambico  19  :  Prcestat  quibus- 
vis  organis  psalmodia,  ut  quce  supremis  rebus 
animum  copulet.  Denique  hujus  instituti  utili- 
tatem  experimento  se  samius  cognovisse,  tes- 
tatur  Augustinus,  dum  advoces  suaviter  so- 
nantium psalmorum  cestuabat  cor  (ejus)  et  la- 
crymce profluebant.  Quod  si  hocefficiebat  can- 
tus  in  sanctissimo  ac  perfectissimo  viro,  multo 
maa:is  eam   utilitatem  habebit  in  animis  im- 


DUO     DUBIA   CIRCA 


302  LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 

perfectorum;  unde  D.  Thom.  2.  %  quaest.  91, 

art.  1,  ad  2,  et   art.  2,  ait,  contum  in  divinis 

laudibus    merito  fuisse  institutum,  ut  animi 

infirmorum  ad  devotionem  excitarentur.  Ad- 

dit  prasterea  in  eodem  art.   1,  cantum  ad  hoc 

fuisse  ordinatunx,  ut-homo  occupatus  in  lau- 

dibus  Dei,  ab  his,  quee  sunt  contra  Deum,  re- 

trahatur,  juxtaillud  Isaise-iS:  Laude  mea  in- 

frcenabo  te,  ne  intereas.  Unde  graves  etiam 

Doctores  affirmant,  inter  alias  utilitates  psal- 

modise,  unam  esse,  ut  homines,  qui  vel  nes- 

ciunt,  vel  non  valent  diu  mente  sola  orare, 

otiosi  non  sint,  sed  in  Dei  laudibus  occupentur. 

Eo  vel  maxime  quod  officium  hoc  non  solum 

propter  utilitatem,  sed  etiam  per  sese  propter 

honestatem  divini  cultus,  quam  in  se  habet, 

merito  institui  potuit.  Sic  dixit  Damas.,  1.  A, 

cap.    13:  Quia  ex  visibili  et  invisibili  natura 

constamus,  duplici  adorationis  genere  rerum 

omnium  parentem  afficimus ,    quemadmodum 

videlicet  et  mente  et  corporis  labiis  psallimus  ; 

et  Isidor.,  d.  cap.  7  :  Bonum  est  corde  semper 

orare,  bonum  est  etiam  et  sono  vocis  Deum  spi- 

ritalibus  hymnis  gloriftcare.    Quia  ergo  sola 

mente   diu  orare  paucorum  est,  ideo  pra^ter 

alias  utilitates ,  ad  honestam  etiam   occupa- 

tionemtam  psallentium  quam  audientium,  in- 

troducta   est  psalmodia,   ut  in  sequenti  cap. 

iterum  dicemus. 

42.  Respondetur  ad  hcereticorum  objectiones 

initio  cap.  prcepositas.  —  Ad  hsereticos  ergo 

non  oportet  respondere  per  singula   capita 

quse  attingunt :  nam  de  primo  jam  satis  dixi- 

mus  hic  et  superiori  libro,  qua  fide  loquen- 

dum  sensibiliter  sit  cum  Deo,  sive  alta,  sive 

submissa  voce,  non  quia  ipse  indigeat,  sed 

quia  nobis  expedit.  De  secundo  vero,  jam 

constat  non  frustra  fieri,  quod  tot  modis  Ec- 

clesise  potest  esse  utile.  De  tertio  autem,  quo- 

niam  attingit  obligationem  et  prseceptum  re- 

citandi  horas  canonicas.,  dicturi  sumus  late  in 

sequentibus  capitulis  :  nunc  uno  verbo  dici- 

lur,  ecclesiastica  prsecepta  non  esse  contra 

ecclesiasticam  libertatem,  ut  .in  maleria  de 

Legibus  latius  ostensum  est.  De  quarto  etiam 

puncto  dicemus,  quse  scilicet  personre  huic 

ministerio  apphcandse  sint :  nunc  breviter  di- 

citur  opus  hoc  adeo  esse  religiosum  et  sa- 

crum,  ut  Angelis  ipsis  in  summo  honore  esse 

possit,  nedum  in  hominibus  in  quantavis  di- 

gnitate  constitutis  :  quantae  vero  perfectionis 

hoc  opus  sit,  mox  inquiremus. 


CAPUT  VIII. 


ECCLESIASTICUM 
PEDIUNTUR. 


GANTUM    EX- 


-1 .  Primum  diibium  contra  ecclesiasticum  can- 
ticum  organicum. — Duo  in  superiori  puncto 
explicanda  supersunt.  Primum  est,  qui  mo- 
dus  canendi  decens  atque  licitus  sit  in  eccle- 
sia  et  horis  canonicis,  ubi   non  inquirimus 
de  materia,  seu  rebus  quse  cantari  possunt  ac 
debent;  de  hoc  enim  dicemus  in  cap.  10,  sed 
de  modo  cantandi,  seu  modulandi,  et  specia- 
liter  est  dubium  de  cantu,  quem  organicum 
seu   figuratum   appellant,  an  licitum  sit  eo 
uti  in  his  officiis.  Etratio  dubitandi  est,  quia 
in  Extravag.  unic,  de  Vit.  et  honest.  Clerico- 
rum,  intercommunes,  Joan.  XXII  videtur  pro- 
hibuisse  usum  hujus  cantus  organici  in  his 
offieiis;  nam,  licet  hoc  nomine  non  utatur, 
tamen   simpliciter  prohibet  omnem  cantum 
prseter  illum,    quem   ecclesiasticum   simpli- 
cem  vocat,  nam  hunc   servari  decernit^   so- 
lumque  per  modum   exceptionis  addit:    Ut 
interdum,  prcecipue  diebus  festis  sive  solemni- 
bus,  liceat  proferre  supra  canticiim  simplicem 
ecclesiasticum,  aliquas  cons onantias  (quascon- 
tra  punctum  vocant).  Sictamen  ut  ipsius  can- 
tus  integritas  illibata  permaneat,  et  niliil  ex 
hoc  de  bene  memorata  musica  immutetur.  Cum 
ergo  exceptio  firmet  regulam  in  contrariurn, 
videtur  ibi  omnis  alius  cantus  prohibitus.  At- 
que  ita  cantum  organicum  in  missa  et  divi- 
nis   officiis  ibi  esse  prohibitum  affirmat  Na- 
varrus,  in  dicto  Ench.,  c.  16,  n.  33,  Unde  in 
num.  32  affirmat  hodie  eommuniter  peccare 
cantores,  qui  in  horis  canonicis  et  in  Missa 
canunt  cantum    organicum,  propter   varias 
circumstantias  quas  ibi  expendit,  et  propter 
dictam  prohibitionem.  Et  quia  magis  canunt 
ad  itemulcendas  aures,  quam  ad  excitandam 
devotionem,  quod  est  contra  finem  hujus  in- 
stituti,  ut  supra  dictum  est,  et  traditD.  Thom. 
2,  2,  q.  91,  art.  2.  Imo  videtur  perse  malum 
(ut  ibi  notat  Cajetan.,  art.  1)  intendere  cantui 
in  rebus  divinis,  praecipue  propter  sensibilem 
deleciationem  ex  ipso  cantu.   et  non  potius 
propter  spiritualem  devotionem  exre  cantata. 
Cui  consonat  illud  August.,  lib.  10  Confess., 
c.  33,  ubi  se  accusans  de  aurium  voluptati- 
bus,  subjungit :  Cum  mihi  accidit,  ut  me  am- 
plius  cantus,  quam  res  qua?  canitur,  moveat, 
pcenaliter  me  peccare  confiteor,  et  tunc  mal- 
lem  non  audire  cantantem.  Hoc  autem  incom- 


CAP.  VIII.  DE  CANTU  ORGATsTCO  ECCLESIASTICO. 


303 


modum  maxime  sequi  videtnr  ex  cantu  or- 
ganico,  quia  freqncntius  non  intelMgitur 
quod  sic  cantalur  ;  atque  ita  fit  ut  delcclutio 
sumatur  ex  cantu,  non  cxre  cantata. 

2.  Solvitur  primum  dulrium,  et  prima  as- 
sertio  statuitur.  —  Cantus  organicus  ecclesias- 
ticus  neque  per  se  malus  est,  neque  proJdUtus 
jure  ecclesiastico.  —  Nihilominus  diccndum 
est  cantum  hunc,  etiam  in  Missa  et  divinis 
officiis,  nec  per  se  malum  esse,  nec  simplici- 
ter  jure  ecclesiastico  prohibitum.  Heec  reso- 
lutio  certa  est.  quam  Navarrus  non  negat,  ut 
videre  licet  in  discursu  illius  capitis.  Suffi- 
ciensque  argumentum  est,  quod  in  universa 
Ecclesia  hic  usus  retinetur,  etin  ipsamet  Ec- 
clesia  Romana  et  Pontificio  sacello  hoc  modo 
divina  officia  seepe  cantantur.  Ratio  autem 
prioris  partis  est,  quia  in  hoc  cantu  per  se 
spectato  nulla  est  io.trins.eca  deformitas,  quse 
contra  decentiam  clericorum,  vel  contra  sanc- 
titatem  talium  officiorum  esse  videatur ;  nam 
experientia  ipsa  constat,  ubi  cum  debita  mo- 
deratione  et  gravitate  fit,  majestatem  divi- 
norum  officiorum  condecorare,  et  audientium 
animos  ad  reverentiam  et  devotionem  exci- 
tare.  Quod  A7ero  interdum  psalmi  vel  hymni 
hoc  modo  decantati  non  tam  perfecte  et  inte- 
gre  percipiantur,  vel  non  est  tam  frequens, 
quando  cantus  estmoderatus  et  gravis,  vel  in- 
terdum  potest  sine  culpa  tolerari  propter  alios 
sanctos  fines,  ut  propter  majorem  solemni- 
tatem  ,  quse  in  populo  excilet  admirationem, 
etmajorem  quamclam  eestimationem  vel  ali- 
cujus  mysterii ,  vel  alicujus  Sancti.  Maxi- 
me  quia  etiam  psalmus  sic  confuse  percep- 
tus  ratione  ipsius  concentus  ssepe  magis  ex- 
citat  spiritualem  devotionem,  seu  elevatio- 
nem  mentis  in  Deum,  quam  idem  psalmus 
simpliciter  cantatus,  et  bene  perccptus,  quia 
hsec  sensibilia  ssepe  magis  nos  movent.  Sicut 
nonraro  vox  queedam  preedicatoris  vehemens 
autdulcis,  magis  movet  animum  ad  terrorem, 
vel  affectum,  quam  gravis  sententia  tepide 
aut  insuaviter  dicta.  Neque  etiam  obstat, 
quod  moraliter  ac  frequenter  peccetur  per 
aliquem  excessum,  vel  perturbationem  in 
ejusmodi  cantu,  propter  multitudinem  voci- 
ferantium,  et  varias  hujusmodi  ministrorum 
conditiones;  nam  hsec  accidentaria  sunt,  et 
regulariter  sunt  levia,  ubi  ecclesiastica  dis- 
ciplina  servatur,  et  ideo  valde  expedit ,  ut 
hujusmodi  cantus  per  clericos  ipsos  bene  ins- 
titutos,  vel  personas  rehgiosas  fiat,  ut  Con- 
cilium  Aquisgranens.  monet,  c.  132  et  133. 
Videri  etiam  potest  Lindanus,  lib.  4  Pano- 


plioe,  c.  78.  Denique  non  obstat  quod  inter- 
dum  videatur  populus  magis  invitari  et  trahi 
ad  delectationen  sensus,  quam  ad  devotio- 
ncm  spiritus.  Quia  ex  intentione  Ecclesia?  hoc 
non  ita  est,  neque  ex  natura  actionis,  quia 
tota  illa  delectatio  sensus  per  se  est  apta  ad 
excitandam  devotionemmentis.  Intcndereau- 
tem  hoc  modo  voluptatem  ipsius  cantus  non 
est  malum,  quia  ipsa  de  se  indiffercns  cst, 
et  ordinatur  ad  bonum  finem.  Ita  enim  olim 
Prophetse  per  instrumenta  musica  excitaban- 
tur  ad  spiritumprophetiserecipiendum  mcdia 
elevatione  mentis  in  Deum.  Unde  peccatum 
illud,  quod  Augustinus  in  se  recognoscif,  vel 
non  erat  propria  culpa,  sed  pcenale  peccatum, 
ut  ipse  loquitur,  id  est,  motus  surreptionis 
ex  fomite,  qui  plusjusto  interdum  sensibili- 
bus  delectatur,  vel  poterat  esse  veniaie  pec- 
catum,  non  servando  omnino  debitum  ordi- 
nem  in  hoc  genere  delectationis.  Per  se  autem 
non  semper  peccatum  est  plus  moveri  cantu 
ipso,  quam  re  cantata  ;  nam  potest  esse  hoc 
naturale,  et  non  pendens  ex  hominislibertate. 
Ideoque  si  quis  bene  utatur  illa  naturali  con- 
ditione  aut  cornplexione.  ordinando  illam  ad 
spiritualem  profectum,  non  male  facit.  Atque 
ita  hic  cantus  sempcr  potest  de  se  habere 
bonum  et  spiritualem  usum  ;  non  est  ergo 
per  se  malus ,  eliam  ad  res  divinas  appli- 
catus. 

3.  Prooatur  secunda  pars  assertionis,  et  os- 
tenditur  qualis  organicus  cantussit  titandus. — 
Quod  vero  nec  jure  positivo  prohibitus  sit, 
ex  eodem  usu  Ecclesiee  satis  constat.  Quaprop- 
ter  dicendum  est,  vel  per  illam  Extravagan- 
tem  non  fuisse  simpliciter  prohibitum ,  sed 
solum  indecentem  modum  ejus,  vel  non  fuis- 
se  jus  illud  in  alio  sensu  receptum,  aut  per 
consuetudinem  fuisse  derogatum,  quoad  ea 
omnia  quse  per  se  mala  non  sunt.  Neque  in 
aliis  decretis  talis  prohibitio  invenitur.  Re- 
gula  igitur  in  hac  materia  servanda  est,  ut 
cantus  indecentes  et  modulationes  indecoree 
in  hoc  cantu  omnino  vitentur;  censentur  au- 
tem  indecentes,  non  solum  illee  quee  turpes 
sunt  (nam  illee  etiam  in  humanis  recreatio- 
nibus  indecentes  sunt),  sed  etiam  illse  quee 
fiunt  cum  gestibus  aut  motibus  indecentibus, 
vel  quee  ratione  usus  profani,  aut  proptcr  pe- 
culiarem  modum  flectendi  vocem,  aut  melo- 
diam  quserendi,  profanas  cogitationes  aut  in- 
decentes  molus  excitare  solent.  Ethujusmodi 
fere  sunt  omnes  circumstantiee  cantus,  quse 
in  illa  Extravaganti  numerantur  et  prohiben- 
tur:  et  juxtaheec  intelligenda  sunt  multa  quee 


304 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


Navarrus,  citato  loco,  in  particulari  prose- 
quitur.  Neque  in  hoc  potest  certior  regula 
dari,  quam  illa  Pauli,  1  adGorint.  14:  JEmu- 
lamini  prophetare,  et  loquilinguis  nolite  prohi- 
bere;  omnia  autem  honeste  et  secundum  ordi- 
nem  fiant ;  et  iterum :  Omnia  ad  cedificationem 
fiant.  Et  sic  dixit  Innoc,  lib.  4  de  Mysteriis 
Missse,  c  2:  Debent  cantores  consonis  vocibus, 
el  suavi  modulatione  concinere,  quatenus  ani- 
mos  audientium  addevotionem  Dei  valeant  exci- 
tare.  Videri  etiam  potest  Cajet.  in  Summa, 
verb.  Organorum  usus,  qui  bene  de  bac  ma- 
teria  loquitur,  et  ejus  sen.tentia.rn  in  cap.  3 
magis  explicabimus. 

4.  Secnndum  dubium  contra  ecclesiastica  ins  - 
trumenta.  —  Alterum  dubium  est,  an  in  hoc 
cantu  liceat  uti  musicis  instrumentis,,  namD. 
Thomas  2.  2,  q.  91 ,  a.  2,  ad  4,  absolute  negat 
esse  utendum  in  cantico  ecclesiastico  his  ins- 
trumentis,  sumitque  argumentum  ex  Aristo- 
tele,  lib.  8  Polit.,  c  6,  dicente,  non  esse  reci- 
piendas  tibias  in  disciplina,  neque  aliud  artifi- 
ciosum  instrumentum,  ut  cithara;  et  si  quid 
aliud  tale,  sed  qucvcumque  faciunt  auditores 
bonos,  etc.  Nam  si  hoc  sentit  philosophus  de 
morali  disciplina,  multo  magis  de  ecclesias- 
tica  dicendum  idem  erit.  Objectioni  autem, 
quod  in  vetcri  templo  erant  in  usu  heec  ms- 
trumenta,  ut  constat  Psal.  32,  et  Psal.  150,  et 
\  Paralip.  6,  respondet  D.  Thomas,  illud 
pertinuisse  ad  imperfectionem  et  umbram 
illius  legis,  quia  ille  populus  erat  magis  durus 
et  carnalis,  ideoque  per  hsec  instrumenta 
sensibilia  erat  permovendus  et  instruendus, 
sicut  per  alia  sensibilia  signa.  Id  ita  simpli- 
citer  secutus  est  Palud.  in  4,  d.  15,  quaest.  5, 
art.  2.  Confirmarique  potest  testimonio  Justini 
ad  queestionem  107  Orlhodoxorum,  quse  erat, 
cur  cantica  in  lege  gratise  introducta  sunt, 
quee  est  lex  perfectionis,  cum  in  veteri  lege 
videantur  inducta  propter  mentis  infantiam, 
etrespondet:  Canerenon  omnino  pueros  decet, 
sed  canere  cum  inanimis  instrumentis ,  et  cum 
saltatione,  et  crotalis.  Itaque  ex  templis  ex- 
plosus  est  et  sublatus  usus  instrumentorum 
ejus  generis,  aliorumque ,  quce  pueris  digna 
sunt,  relictusque  est,  et  retentus  cantus  om- 
nino :  quee  responsio  valde  conformis  est  r es- 
ponsioni  D.  Thomee. 

5.  Secunda  assertio:  moderatus  usus  ins- 
trumentorum  nec  indecens  est,  nec  prohibitus 
ab  Ecclesia.  —  Probatur  prima  pars.  — Ni- 
hilominus  dicendum  esl,  usum  horum  instru- 
mentorum  gravem  et  moderatum,  nec  per  se 
indecentem  esse  pro  ecclesiastico  officio,  nec 


ab  Ecclesia  esse  prohibitum,  sed  in  eo  eam- 
demregulam  servandam  esse,  quam  de  can- 
tu  vocis  tradidimus.  Probatur  breviter  ex  usu 
Ecclesiffi  :  nam  fere  in  universo  orbe  christia- 
no  heec  consuetudo  vel  approbatur,  vel  tole- 
ratur  ul  honesta,  quamvis  alicubi  non  reci- 
piatur,  ut  in  capella  Summi  Pontificis,  non 
quia  mala  sil_,  sed  quia  fortasse  non  judicatur 
tam  gravis  aut  necessaria.  Quod  ergo  per  se 
non  sit  mala,  necessario  convincit  exemplum 
veteris  legis  ;  neque  enim  putandum  est  ex 
dispensatione  Dei  id  factum  esse.  Effectus 
etiam  qui  inde  sequebatur,  evidenter  id  per- 
suadet,  quia  provocabat  homines  ad  devotio- 
nem,  et  Prophetas  elevabat  ad  spiritualem 
contemplationem  ;  hunc  ergo  effectum  etiam 
nunc  habere  potest.  Et  quamvis  lex  gratioe 
perfectior  sit,  tamen  iii  ea  sunt  multi  imper- 
fecti,  et  plebs  christiana  multum  etiam  move- 
tur  ad  spiritualia  sensibilibus  adjumentis. 
Preeterea,  organa  instrumenta  musica  sunt; 
organorum  autem  usus  antiquissimus  est  in 
Ecclesia,  ut  testatur  Stephan.  Dur.,  lib.  1  de 
Piitibus  Ecclesise,  cap.  13,  ex  Juliano,  in  cap. 
31  Job,  qui  S.  Gregorium  longo  intervallo 
antecessit,  et  ex  Platina,  et  aliis  asserentibus 
organorum  usum  jam  fuisse  in  Ecclesia  tem- 
pore  Vitaliani  Papee.  Et  quamvis  vox  orga- 
num  communiter  jam  recipiaturpropeculiari 
instrumento  musico  sic  vulgariter  dicto,  ta- 
men  vox  de  se  generalis  est,  ut  constat  ex 
Hieronymo,  epist.  28,  ad  Dardanum;  et  ex 
Isidoro,  lib.  3  Origin.,  c.  19,  20  et21.  Neque 
satis  constat  an  usus  antiquus  organorum  in 
Ecclesia  generaliter  etiam  accipiendus  sit, 
vel  de  tali  instrumento  inspecie;  utcumque 
tamen  intelligatur,  ex  specie  colligimus,  ins- 
trumenta  musica  de  se  non  esse  contra  eccle- 
siasticamdecentiam,vel  utilitatem.  Quod  vero 
nec  sint  per  Ecclesiamprohibita,  preeterusum 
constat  ex  Concilio  Trident.,  sess.  22,  cap.  de 
Observandis  in  celebratione  Missee ,  ubi  sic 
inquit :  Ab  Ecclesiis  vero  musicas  eas,  ubi  sive 
organo,  sive  cantu,  lascivum  aut  impurum  ali- 
quid  miscetur ,  etc,  prohibet  sancia  Synodus; 
ergo  musicas  honestas  et  puras,  etiamsi  or- 
gano  fiant,  non  prohibet.  Eodem  fere  modo 
loquuntur  Concilium  Senonens.  et  Colonien- 
se  :  nomine  autem  organi,  vel  instrumentum 
musicum  simpliciter  intelligitur,  vel  certe  ea- 
dem  ratio  est  de  his  omnibus,  in  quibus  de- 
centia  et  gravitas  reperiri  potest;  ergo  in 
uno  organo  sunt  approbata  reliqua  instru- 
menta  musica,  dummodo  in  eorum  usu  nulla 
sit  indecentia ;  vel  certe  satis  est  quod  non 


CAl\  IX.  I)E  PEUSONIS  APTIS  AD  CANENDIM  1N  CIIOKO. 


30: 


inveniantur   reprobata  jure   positivo  ,   cum 
aliaspcr  se  mala  non  sint,  nt  ostcndimus. 

6.  Quis  fuerit  usus  organorum  tempore  D. 
Thomce,  et  quce  ejns  in  hac  re  sentenlia.  — 
Hinc  colligunt  aliqui,  tcmpore  D.  Thom.  non 
fuisse  in  Ecclesia  organoruni  usum.  Ita  Cajet. 
2.  2,  qurest.  91,  Notab.  2;  ct  Navar.,  in  dicto 
Encliir.,  c.  16,  n.  46.  Hoc  autem  subsistere 
non  potest,  cum  ostcnsum  sit,  organorum 
usum  multo  antiquiorem  esse  ;  unde  Soto, 
1.  10  de  Just.,  q.  5,  art.  2,  in  fine,  sentit  D. 
Thomam  non  fuisse  locutum  de  organis,  sed 
de  aliis  instrumentis  musicis,  de  quibus  etiam 
illum  explicat,  ut  solum  dicat  quod  antiquo 
populo  magis  quam  nobis  congruebat.  Et 
sane  D.  Thomas  non  dixit  usum  talium  ins- 
trumentorum  esse  malum,  sed  indicavit  non 
esse  necessarium,  neque  propter  perfeetos 
adhiberi ;  non  tamen  negat  quin  propter  ju- 
vandam  infirmitatem  imperfectorum  possint 
admitti.  Neque  contra  hoc  obstat  dictum  Phi- 
losophl,  quia  majorem  improportionemhabet 
musica  instrumentorum  cum  disciplina,  in 
qua  scientia  addiscitur,  quam  cum  oratione 
et  interna  devotione  quee  ex  suavitate  musi- 
cae  interdum  excitatur.  Et  ideo  non  obstat 
quod  instrumenta  musica  proxime  delectent, 
si  delectatio  talis  est,  ut  bene  disponat  ani- 
mum  ad  devotionem.  Sicut  etiam  cantus  vo- 
cis  proxime  generat  delectationem,  vel  sua- 
vitatem  aliquam,  unde  etiam  ille  non  est  ita 
proportionatus  ad  disciplinam  scientise,  sicut 
est  ad  publicam  oralionem,  et  Dei  cultum. 

7.  Corollarium  ex  dictis,  nunquam  scilicet 
partem  aliqua.n  clhini  officii  per  organum 
sine  aliquo  cantu  vocis  personare  delere.  — 
Unum  vero  addendum  superest,  scilicet  val- 
de  conveniens  esse,  quando  pars  aliqua  aut 
versus  divini  officii  per  organum  vel  aliud 
instrumentum  musicum  dicitur,  ut  non  fiat 
sine  aliquo  cantu  vocis,  quo  idem  versus  ita 
dislincte  exprimatur,  ut  ab  assistentibus  per- 
cipi  possit.  Tum  quia  hoc  modo  suavitas  ins- 
trumenti  non  erit  per  se  intenta,  secl  ut  res 
ipsa,  quae  cantatur,  suavius  concipiatur,  et 
magis  moveat ;  et  ita  non  tam  delectat  cantus 
quam  res  cantata.  Tum  etiam  ut  integritas 
orationis  vocalis  perficiatur ;  nam  per  solum 
sonum  iustrumentorum  non  videtur  sufficien- 
ter  fieri  oratio  vocalis,  qualis  esse  debet  ora- 
tio  chori.  Et  ideo  quando  in  solo  organo  sine 
ullo  cantu  dicitur  versus,  solet  chorus  sine 
cantu  recitare  versum  illum ,  quod  sufficit 
quidem  ad  integritatem  horee,  non  tamen  vi- 
detur  ita  conveniens  ad  satisfactionem  po- 

xiv. 


puli,  ct  publicee  orationis  :  imo,  quando  id  fit 
in  Symbolo,  Navar.  supra,  n.  44  et  45,  et  cla- 
rius  49,  indicat  esse  pcccatum.  Dixi  autern, 
quando  pars  aliqua,  aut  versus  divini  officii 
dicitur,  quia  interdum  inter  unum  psalmum 
et  aiium,  vel  dum  sccreta  missee  mysteria  pe- 
raguntur,  solet  tangi  organum  aut  aliud  ins- 
trumentum  sine  ulla  voce,  quod  non  est  per 
se  malum,  quia  ex  objecto  est  indifferens,  et 
potest  habere  religiosum  finem,  et  medium 
est  de  se  proportionatum  tali  fini,  ut  soepe 
dictum  est.  Cavendum  est  autem  ne  sonus 
indecens  fiat,  ut  bene  notavit  Cajet.  supra; 
de  quo  infra  c.  10  dicemus.  Item  cavendum 
est  ne  illa  occasione  nimium  dividantur  par- 
tes  officii,  et  totum  officium  plus  justo  pro- 
longetur,  nam  hoc  solet  teeclium  generare,  et 
finem  orationis  impedire.  Et  juxta  hsec  mo- 
deranda  suntmulta,  quse  de  his  instrumentis 
dicit  Navarrus  in  loco  proxime  citato. 

CAPUT  IX. 

AD   QUAS   1'ERSONAS   PERTINEAT   HORAS   CANONIGAS 
IN   CflORO   PDBLICE   CANERE    SEU   RECITARE. 

1.  Totius  capitis  dispositio.  —  Hactenus 
explicuimus  institutionem  et  rationem  hora- 
rum  canonicarum,  eas  in  se  (utita  dicam)  spe- 
culando,  et  quasi  earum  naturam,  vel  potius 
artificium,  compositionem,  unitatem  et  dis- 
tinctionem  explicando ;  jam  ergo  de  usu  ea- 
runi,  et  de  moralibus  obligationibus  qua3  ad 
eas  pertinere  possunt,  dicendum  supcrest;  et 
quamvis  publica  oratio  non  semper  fiat  can- 
tando,  sed  interdum  alta  voce  recitando  juxta 
plebis,  aut  communitatis,  aut  loci  capacita- 
tem,  vel  consuetudinem,  brevitatis  gratia, 
nomine  cantus  omnem  hunc  modum  compre- 
hendemus,  quoniam  lata  significatione  ita  so- 
let  appellari.  Dicemus  autem  prius  de  perso- 
nis  ad  quas  hoc  spectat  officium,  deinde  de 
circumstantiis  in  illo  servandis,  proutin  cboro 
fit,  seu  fieri  debet.  Duo  autem  circa  personas 
inquiri  possunt :  unum  est,  quce  sint  capaces, 
juxta  morem  Ecclesiee  et  decentiam  ejus,  ut 
eis  hoc  ministerium,  seu  officium  committa- 
tur.  Aiterum  est,  quibus  ex  obiigatione  et 
preecepto  impositum  sit,  et  de  his  sigillatim 
dicemus. 

2.  Prima  assertio:  munns  hoc  canendi  pu- 
llice  horas  canonicas  ad  peculiares  Ecclesice 
ministros  per  se  pertinet.  —  Prolatnr  ex  nsu 
Ecclesice. — Probatur  assertio  ex  zariis  Conci- 
Uis. —  Circa  propositam  ergo   qusestioncm, 

20 


306 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


dicendum  est  primo,  munus  hoc  canendi  pu- 
Llice  horas  canonicas  ad  ecclesiasticas  per- 
sonas  seu  peculiares  Ecclesiae  ministros  per 
se  loquendo  pertinere.  Hoc  constat  ex  usu 
Ecclesia?,  quem  declarando,  facile  conclusio 
constabit;  supponimus  ergo  ex  antiquo  usu, 
officium  hoc  cantandi  seu  recitandi  horas  ca- 
nouicas  publice,  non  pertinere  ad  totam  fide- 
lium  plebem,  et  communitatem,  ita  ut  omnes 
canere  seu  vociferari  debeant  in  ecclesia, 
prout  nonnulli  novi  hseretici  in  suis  conventi- 
culis  introduxerunt,  ut  aliqui  referunt ;  est 
enim  illud  novum,  et  inusitatum  in  Ecclesia, 
quee  semper  in  hoc  observavit  quod  Aposto- 
lus  monet,  1  Cor.  14:  Omnia  ad  tedificatio- 
nem  fiant  ;  et  iterum  :  Omnia  autem  Jioneste, 
et  secundum  ordinem  fiant.  Rectus  autemordo 
postulat,  ut  sacra  officia  publica  per  selectas 
personas,  et  aliquo  modo  sacras,  et  peculiari 
cura  ad  id  deputatas  iiant.  Cantus  enim  ec- 
clesiasticus  simul  est,  et  ad  Dei  cultum  insti- 
tutus,  et  ad  excitandum  populum  ad  devotio- 
nem  cum  quadam  reverentia  et  admiratione. 
Et  ideo  studium  semper  Ecclesiee  fuit  ser- 
vandi  gravitatem  et  auctoritatem  in  his  Eccle- 
siasticis  officiis,  ut  rudis  populus,  qui  his  re- 
bus  sensibiiibus  maximc  movetur  ad  colen- 
dum  Deum,  cum  majori  reverentia  et  devo- 
tione  excitaretur.  At  vero  si  ab  universa  plebe 
horee  decantarentur,  statim  munus  illud  vile- 
sceret,  prcetcrquam  quod  non  posset  sinc 
magna  confusione  et  perturbatione  fieri.  Hinc 
semper  in  ecclesiis  Christianorum  observa- 
tum  cst,  ut  locus  separatus  constituatur,  qui 
chorus  dicitur,  in  quo  clerus  seu  ministri  di- 
vinorum  officiorum  recipiantur,  et  separati 
sint  a  populo.  De  quo  fit  mentio  in  Concilio 
Toletano  IV,  c.  18,  ubi  ordinatur  ul  sacerdos 
et  levita  ante  altare  communicet,  clerus  in 
choro,  populus  extra  chorum;  et  in  c.  1  de 
Vita  et  honestat.  Clericor.,  de  hoc  choro 
sermo  est,  cum  dicitur :  Pars  illa,  quce  can- 
cellis  db  altari  dividitur,  tantum  psallentibus 
pateat  clericis  ;  quae  verba  referuntur  ex  Conc. 
Mogunt.,  c.  13.  Inveniuntur  autem  fere  illa 
verba  in  Concilio  Turonico  II,  circa  tempora 
Pelagii  I,  c.  4,  ubi  sic  dicitur  :  TJt  laici  secus 
aliare,  quo  sancta  mysteria  celebrantur  inter 
clericos,  tam  ad  vigilias,  quam  ad  missas  stare 
penitus  non  prcesumant,  sed  pars  illa  quce  a 
cancellis  zersus  altare  dividitur,  choris  tantum 
psallentium  pateat  clericorum.  Et  concordat 
cap.  Sacerdotum,  de  Consec,  d.  2;  et  Cle- 
mens,  lib.  2  Const.,  c.  57,  ordinavit  ut  locus 
clericorum  separatus  sit  a  loco  laicorurn,  quia 


nimirum  ad  iilos  semper  pertinuit  divina  of- 
ficia  peragere,  et  horas  canonicas  decantare, 
ad  populum  autem  in  suo  loco  sistere,  etau- 
dire. 

3.  Oljicitur  ex  doctrina  Alberti  Magni.  — 
Objici  vero  potest  ex  Albert.,  4,  d.  24,  a.  20, 
quia  officium  cantandi  in  ecclesia  est  officium 
orandi  et  laudandi  Deum,  a  quo  nullus  ex- 
cludendus  est,  unde  ibi  ille  concludit  hoc  esse 
officium  communitatis  et  totius  corporis  Ec- 
clesia*  in  devotione  Deo  servientis,  et  non  of- 
ficium  ministrorum,  ut  ministri  sunt,  ac  sub- 
inde  totum  conventum  fidelium  posse  esse 
chorum,  et  respondere  prsecinentibus  in  lau- 
dem  Dei.  Potestque  hoc  confirmari  ex  Basil., 
Epist.  63,  referente,  totam  plebem  fidelium, 
ad  nocturnas  preces  concurrentem  ,  solitam 
fuisse  ad  psalmodiam  instrui,  et  illucescente 
die  omnes  veluti  uno  ore  solitos  fuisse  Deum 
confiteri.  Et  Baron.,  tom.  1  Annal.,  ann.  60, 
n.  28,  dicit,  olim  populum  promiscue  cum 
clericis  in  ecclesia  cantasse  ,  et  sacercioti 
oranti  consuevisse  respondere,  Amen,  juxta 
illud  Hieronymi,  in  Praifatione  lib.  2  ad  Ga- 
latas  :  Acl  similitudinem  ccelestis  tonitrui , 
amen  reloat.  Quod  notavit  etiam  Glos.,  in  d. 
cap.  De  iis,  d.  12,  ver.  Civis,  ex  hoc  eodem 
verbo  illud  colligens  ;  sed  vera  jlectio  habet 
Pontifices,  et  ita  nihil  potest  in  ea  fundari ; 
expresse  vero  id  affirmat  Aug.,  lib.  de  Cate- 
chiz.  rudib.,  c.  9,  in  c.  Sedulo,  d.  38. 

4.  Sccunda  assertio  :  canere  o/ficium  divi- 
num  non  est  ita  pruprium  clericorum,  ut  aliqui 
non  ordinati  non  possint  assumi  ad  canen- 
dum.  — Prohatur  ex  Isidoro,  et  Conciliis.  — 
Priusquam  respondeamus,  dicimus  secundo, 
hoc  munus  cantandi  divinum  officium,  licet 
ad  totam  plebem  fidelium  non  pertineat,  ni- 
hilominus  non  esse  ita  proprium  clericorum, 
ut  illi  soli  ad  illud  assumantur  :  possunt  enim 
aliqui  non  ordinati  ad  hoc  ministerium  de- 
putari.  Unde  Isidor.,  lib.  2,  de  Divin.  offic, 
capit.  12,  mentionem  faciens  de  psalmistis, 
quos  Ecclesia  alere  solet  et  instruere  ad  can- 
tandi  ministerium,  in  fine  subjungit,  posse 
presbyterum  sine  conscientia  Episcopi  quin- 
que  ad  officium  cantandi  sibi  deligere  ;  dicit 
autem  sine  conscientia  Fpiscopi ,  quia  non 
oportebat  eos  prius  ab  Episcopo  ordinari, 
seu  in  gradu  aliquo  ecclesiastico  constitui. 
Non  intelligo  autem  cur  ad  quinque  cantores 
illum  numerum  limitaverit ;  nam  in  Concilio 
Carth.  IV,  c  10,  cap.  Psalmista,  d.  23,  abso- 
lute  dicitur:  Psalmista,  id  est,  cantor,  potest 
alsque  scientia  Episcopi,  sola  jussione  pres- 


CAP.  IX.  DE  PERSONIS  APTIS  AD  CANENDUM  IN  CIIORO. 


307 


lyteri,  officium  cantandi  suscipere  ,  dicente 
sibi  presbytero  :  Yide  ut  quod  ore  cantas  , 
corde  credas  ;  et  quod  corde  credis,  operibus 
comprobes.  Constat  ergo  hoc  oflicium  seu  mi- 
nislerium  non  periinere  per  se  ad  ordinem 
aliqucm,  quandoquidem  per  solam  jussionem 
presbyteri  potest  conferri.  Eo  vel  maxime 
quod  in  eodem  Concilio  prius  omnes  ordi- 
nes  majores  et  minores  numerantur,  et  pos- 
tea  subjungitur  psalmistarum  munus. 

5.  Psahnista  per  se  non  est  clericus.  — 
Unde  omnes  Theologi  concludunt,  psalmis- 
tam  per  se  non  esse  clericum,  neque  consti- 
tuere  proprium  ordinem  clericorum,  ut  patet 
ex  Albert.,  loco  citato,  et  D.  Thom.,  ibi,  q.  2, 
art.  1,  quaest.  2,  ad  5,  et  latius  Bonav.,  art.  2, 
q.  1,  et  Turrecrem.,  in  c.  Psalmista,  23  d., 
a.  1.  Qui  etiam  a  prima  tonsura  psalmistatum 
distinguunt,  quia  etiam  prima  tonsura,  licet 
propiie  ordo  non  sit,  cum  ordinibus  in  hoc 
convenit,  quod  per  specialem  ritum  et  per  se 
a  soio  Episcopo  confertur ;  officium  autem 
psallendi  potest  committi  a  presbytero  per 
solam  electionem,  seu  jussionem  suam.  Idem 
in  re  tenet  Gullielm.  Durant.,  in  Rationali, 
lib.  2,  c.  2  ;  tamen  in  c.  3  ait,  psalmistam  esse 
illum  qui  ordinatus  est  prima  tonsura.  Sed 
ibidem  declarat  nomcn  esse  sequivocum,  et 
interdum  accipi  in  illa  significatione  ;  sed, 
iicet  afferat  jura,  in  quibus  tonsurati  clerici 
appellantur,  ut  cap.  Cum  contingat,  de  JEtat. 
et  qualit.,  c.  Cum  inter,  de  Rejudi.,  nullum 
tamen  adducit  in  quo  psalmistas  vocentur. 
Fatetur  vero  psalmistam,  ut  est  idem  quod 
cantor,  ut  in  dicto  Goncilio  Tolet.,  non  esse 
nomen  ordinis,  sed  ofiicii,  et  hoc  est  quod  ad 
rem  spectat.  Tandem  confirmatur  ex  capit.  1 
de  Celebr.  Miss.,  ubi  monentur  rurales  pres- 
byteri,  ut  suis  horis  faciant  horas  canonicas 
publice  expleri  per  se,  velper  scholares;  athu- 
jusmodi  scholares  non  videntur  esse  clerici, 
sed  filii  fidelium  qui  in  Ecclesia  docentur  et 
instruuntur,  juxta  c.  Ut  quisque,  de  Vit.  et 
honest.  clericor.  Verum  est  Innocent.  et  Hos- 
tiens.  ibi  per  scholares  intelligere  clericos  in 
minoribus  ;  quod  sequitur  etiam  Durant., 
lib.  3,  de  Ritib.,  c.  23,  u.  7;  sed,  licet  id  sus- 
tineri  possit,  nihil  est  quod  cogat  ut  dicamus 
necessarium  esse  omnes  hujusmodi  scholares 
esse  ordinatos,  vel  tonsuratos,  ut  possint  in 
hoc  ministerio  adjuvare. 
6.  Ratio  Alberti  quare  in  ecclesia psallere  non 
\  sit  officium  alicui  ordini  depntatum.  — Eadem 
ratio  magis  ac  melius  a  D.  Thoma  expenditur. 
—  Albertus    ergo   in    citato  loco   rationem 


reddit,  cur  cantare  et  psallere  in  ecclesia  non 
sit  oflicium  per  se  alicui  ordini  deputatum, 
quia  hoc  officium  de  se  commune  est  omni- 
bus  Cliristianis.  Unde  quantum  est  ex  vi  mu- 
neris,  posset  csse  commnnis  toti  ccetui  fidc- 
lium,  qui  ad  horas  canonicas  conveniunt,  nisi 
aliunde  ad  majorem  decentiam  et  meliorem 
ordinem  pt  rtineret ,  ut  ad  munus  recitandi, 
legendi,  vel  canendi ,  pauci  aliqui  eligantur, 
et  separatim  in  loco  altiori,  digniori,  et  quu- 
dammodo  secretiori  collocentur  :  reliquus 
autem  assistat  tantum  attente  audiens,  et 
per  alios  orans  ,  vel  privatim  etiam  proprias 
orationes  fundens,  si  velit.  Quod  ergo  Alber- 
tus  ait ,  totum  cretum  fidelium  posse  esse 
chorum,  non  de  morali  potestate  (ut  sic  di- 
cam)  et  pensatis  omnibus  circumstantiis,  et 
consuetudine  Ecclesiae  ,  intelligendum  est  > 
sed  solum  de  quadam  non  repugnantia , 
quantum  est  ex  parte  actionis  ,  hoc  enim 
sufficit  intentioni  ejus,  nec  plus  ejus  ratio 
probat,  nec  in  alio  sensu  admittenda  est  ejus 
sententia.  Unde  cautius  D.  Thomas  in  eodem 
loco  supra  citato  dixit  :  Cantor  non  esi  nomen 
ordinis  specialis,  tum  quia  caniare  pertinet  ad 
totum  chorum,  tum  quia  non  habet  specialem 
relationem  ad  Eucharisiia;  sacramentum ,  tum 
quia  officium  quoddam  est ,  quod  inter  ordines 
largo  modo  acceptos  computatur  quandoque  ; 
ubi  non  dixit  cantare  pertinere  ad  totum  po- 
pulum,  sed  ad  totum  chorum,  in  quo  possunt 
aliqui,  etiam  non  ordinati  convenire  ;  semper 
tamen  debet  constare  ex  aliquibus  ad  id  mu- 
nus  specialiter  deputatis,  quo  sensu  inter  cle- 
ricos  cantor  vel  psalmista  computatur.  Basi- 
lius  etiam  non  dicit  totum  populum  conveni- 
re  ,  et  omnes  instrui  ut  cantent ,  sed  verba 
ejus  sunt  :  Populus  domum  preeationis  petit, 
et  facta  ad  Deum  confessione,  tandem  ab  ora- 
tione  surgentes  ad  psalmodiam  instituuntur . 
Quod  potest  intelligi ,  vel  de  solis  ministris 
qui  ad  psallendum  accedunt,  vel  de  omnibus 
accommodata  partitione;  nam  omnes  quidem 
instituuntur,  prseparantur,  ac  se  disponunt  ad 
psalmodiam,  hi  quidem  ad  dicendum ,  seu 
canendum,  illi  vero  ad  audiendum;  atque  eo- 
dem  modo  ait  inferius  :  Omnes  telut  ore  uno 
ei  corde  uno  confessionis  psalmum  Domino  of- 
ferunt.  Quamvis  enim  soli  ministri  canant,  et 
alii  assistant,  omnes  uno  corde  et  veluti  uno 
ore  Deum  laudant.  Denique  licet  olim  fuerit 
consuetudo,  ut  populus  in  fine  collectae  res- 
ponderet  Amen,  non  sequitur  potuisse  psal- 
lere  in  reliqua  parte  officii,  sed  iilud  fortasse 
permittebatur   ad  ostendendam  unionem  et 


308 


LIB.  IV.  DE  HOftlS  CANONICIS. 


consensionem  animorura  unica  dictione  ,  et 
hoc  ipsum  ob  vitandam  confusionem  in  de- 
suetudinem  abiit. 

7.  Atque  hinc  inteJligitur  merito  in  Eccle- 
sia  institutum  esse ,  ut  non  solum  per  cleri- 
cos,  sed  etiam  laicos,  et  per  religiosos  horae 
canonicse  publice  recitentur,  seu  canantur, 
etiam  nomine  totius  Ecclesise ;  imo  non  so- 
lum  per  viros,  sed  etiam  per  feminas ,  ut  in 
monasteriis  monialium  fieri  videmus,  et  idem 
fiebat  olim  in  monasteriis  monachorum, 
quamvis  clerici  non  essent  in  initio  vitse  mo- 
nasticse ,  ut  infra  suo  loco  videbimus.  Sem- 
per  tamen  observatum  videtur,  ut  personae 
ad  hoc  ministerium  deputatae  sint  ecclesiasti- 
cse  personse;  si  enim  seculares  personse  sint, 
aut  sunt  clerici  saltem  in  minoribus  ordinati, 
aut  sunt  familiares  ecclesise  peculiari  aliquo 
modo  ad  divinum  obsequium  destinati  ;  si 
vero  sint  religiosi,  eo  ipso  inter  ecclesiasticas 
personas  computantur,  etiamsi  feminse  sint, 
ut  nunc  suppono  :  loquimur  autem  de  his 
qui  aliquo  modo  stabili,  et  quasi  ex  officio  ad 
hoc  ministerium  sunt  deputati.  Nam  absohite 
non  est  seculari  personse  prohibitum  in  choro 
canere  cum  clericis  ex  illorum  permissu,  et 
quasi  juvando  illos;  nulla  enim  prohibitio 
positiva  Ecclesise  circa  hoc  invenitur,  nec 
scripta ,  nec  consuetudine  introducta ,  nec 
est  etiam  per  se  malum  ita  fieri  ,  ut  est  per 
se  notum ,  et  ex  discursu  Alberti  supra  satis 
etiam  constat. 

8.  Tertia  assertio  :  munus  lioc  canendi  ec- 
clesiasticum  offidum  ad  seculares  et  religiosos 
pertinet,  diverso  tamen  modo.  ■ — Prolaicis. — 
Pro  religiosis. — Unde  tertio  dicere  possumus 
munus  hoc ,  et  ad  seculares  clericos,  et  ad 
religiosos  pertinere  ,  quamvis  diverso  titulo 
et  ratione.  Prior  pars  satis  nota  est  ex  dictis, 
et  ex  usu  Ecclesise,  et  amplius  cum  secunda 
declarabitur,  advertendo  chorum  duplici  ra- 
tione,  seu  Gne  proximo  solitum  esse  introduci 
in  Ecclesia  ,  scilicet  vel  principaliter  propter 
audientes,  vel  prsecipue  propter  ipsosmet  ca- 
nentes  in  choro.  Quamvis  enim  semper  prin- 
cipalis  finis  chori  sitlausDei,  et  communis 
Ecclesise  deprecatio  ,  et  ad  devotionem  exci- 
tatio,  juxta  doctrinam  D.  Thom.  2.  2,  q.  83, 
art.  12,  et  q.  91,  art.  1,  tamen  interdum  in 
tali  loco,  ecclesia,  seu  congregatione,  intro- 
ducitur  principaliter  ad  usum  popuh  ,  ut  ha- 
beat  divina  officia  publica,  quibus  interesse 
possit,  et  Deum  precari  vel  laudare  per  com- 
munes  ministros  ejus,  suo  modo  cooperando 
seu  assentiendo.  Aliquando  vero   in  aliqua 


congregatione  instituitur  primo  ac  principa- 
liter   propter  usum  talis  congregationis ,  et 
personarum  ejus,  quae  ad  chorum  deputan- 
tur,  ut  in  illo  religioso  ac  prsestantissimo  ac- 
tu  occupentur.  Priori  modo  est  chorus  ordi- 
narie  institutus  in    ecclesiis  clericorum  secu- 
Jarium,  in  quibus  constituuntur  tanquam  mi- 
nistri  publici  divinorum  officiorum  pro  com- 
moditate  et  usu  totius  populi.  Et  de  hoc  in- 
teliigo,  quod  D.   Thom.,  Opusc.  19,  cap.  5, 
dixit  :  Orationibus  et  psalmis  vacare  in  eccle- 
sia  divinum  officium  celebrando ,  est  quoddam 
opus  publicum  ad  Ecclesice  wdificationem  ordi- 
natum.  Posleriori  autem  modo  videtur  prin- 
cipaliter  institutus   chorus   in    religionibus , 
quibus  ex  proprio  instituto  convenit  profiteri 
cliorum;  nam,  licet  contingere  possit  ut  mi- 
nistri  deputati  ad  cantum  pro  usu  totius  po-. 
puli  ,  religiosi  sint,  vel  quod  religio   aliqua 
assumat  hoc  munus  ad  inserviendum  populo, 
tamen  per  se,  sine  hoc  respectu  ad  populum 
audientem,  solet  hoc  munus  institui  in  reli- 
gionibus  monachalibus  ad  ipsorum  religioso- 
rum  lauclabilem  occupationem.  Nam  quia  di- 
vino  cultui  omnino  dedicantur,  et  non  sem- 
per  possunt  internse  meditationi  vel  contem- 
pJationi  intenti  esse ,  nec  labore  manuum, 
aut  alia  exteriori  actione  semper  occupantur, 
institutus  est  eis  cliorus  in  quo  sancte  et  uti- 
liter   otientur  et  occupentur,  etiamsi  nuJlus 
sit  populus  propter  quem  canant,  neque  eo- 
rum  vita  et  institutum  ad  aliorum  usum  per 
se   ordinetur.  Hinc   Gerson,  Jib.  de  Orat.  et 
ejus  valor.,  in  fin. ,  alias  p.   3,  Aipiiab.  78, 
lit.  G  :  Sunt,  ait,  rarissimi  valde  inter  Ttomi- 
nes ,  tam  religiosos  quam  seculares ,  prcecipue 
in  adolescentia,  et  juventute,  idonei  ad  contem- 
plaiionis  adeptionem.  Propterea  Sancti  Pa- 
tres,  videntes  imperfectum  nostrum ,  et  atten- 
dentes  quam  difficile  est  otio  bono  uti,  volue- 
runt  occupationem  bonam  dare  liominibus  suis, 
feceruntque  hoc  in  orationibus  et  canticis  mul- 
tis.  Similem  fere  doctrinam  Iiabet  idem  Auc- 
tor  in  1.   de  Cant,  in  1  tomo  iJJius,  circa  fi- 
nem;  alias3  p.,  Alph.  79,  lit.  N,  ubi  rationem 
illam  extendit  ad  illos  cantus,  qui  propter 
populum  in  ecclesiis  fiunt   :  Multce,  inquit, 
sunt  caasce  multiplicationis  psalmodiarum  vo- 
calium  in  ecclesiis;  una  est  viice  laicorum  lau- 
dabilis  occupatio,  etc.  Alia  similia  verba  ha- 
bet  in  I.  Myst.  Theol.,  quse  inferius  tractando 
de  choro  religiosorum  afferemus,  ubi  etiam 
ex  D.   Thoma  et   aliis  Patribus  alia  refere- 
mus. 
9.    Quarta  assertio  .•  non  omnes   ministri 


CAP.  IX.  DE  TERSONIS  APTIS  AD  CANENDUM  IN  CIIORO. 


300 


Ecclesia?  in  cantu  debent  occupari,  scd  qui  su- 
pcrfuerivt  ex  aliis  ministeriis  gravioribus.  — 
Quarto  dicimus,  non  omnes  clericos  occupan- 
dos  esse  in  hoc  minisierio  cantandi  in  choro, 
sed  illos  tantum  qui  in  gravioribus  Ecclesiee 
ministeriis  seu  officiis  occupati  non  sunt.  Qua>, 
regula  in  religiosis  etiam  personis  servanda 
est.  Ita  monet  D.  Thom.,  d.  q.  91,  art.  2,  ad 
3;  et  Gerson,  loco  ultimo  proxime  citato,  et 
alii  multi  infra  citandi,  qui  ad  hoc  referunt 
sententiam  Gregorii,  in  c.  In  sanctaRomana, 
92  d.,  et  1.  4  Registri,  c.  88,  ubi  Gregorim:  pro- 
hibet  ne  sacri  altaris  ministri  (id  est,  diaconi) 
in  munere  cantandi  occupentur;  verba  ejus 
sunt  :  Consuetudo  valde  reprehensibilis  exorta 
est,  ut  quidam  ad  sacri  altaris  ministerium 
cantores  eligantur,  et  in  diaconatus  ordine  con- 
stituti  modidationi  tocis  inserviant,  quos  ad 
prcedicationis  offtdum  et  eleemosynarum  stu- 
dium  vacare  congruebat;  et  infra:  Conslituo 
ut  in  liac  sede  sacri  altaris  ministri  cantare 
non  debeant,  solumque  Etangelicm  lectionis  in- 
ler  missarum  solemnia  exsolvant  ;  Psalmos 
vero  et  cceteras  lectionoA  censeo  pcr  subdiaco- 
?ws ;  vel  si  necessiias  exigat,  per  minores  cleri- 
cos  exhiberi.  Qui  textus  accuratius  a  nobis  cx- 
pendendus  est,  quia  ad  ea,  qua?  diximus,  ex- 
plicanda  multum  confert.  Item  quia  difficile 
creditu  videtur,  Gregorium  simpliciter  prohi- 
buisse,  ne  diaconi  cantent  in  choro,  cum 
etiam  presbyteri  et  Episcopi  ipsi  munus  illud 
altissimum  obire  possint.  sicut  credendum  est, 
Basilium,  Chrysostomum,  Augustinum,  et  ip- 
summet  Gregorium  seepc  illud  exercuisse. 
Item  alias  male  essent  institutse  religiones 
canonicorum,  vel  mendicantium,  in  quibus 
et  diaconi  et  presbyteri  ex  vi  instituti  esse 
debent  choro  addicti. 

10.  Varia  verborum  S.  Gregorii  explicatio- 
nes  improbantur.  —  Dicunt  ergo  aliqui  Gre- 
gorium  solum  prohibuisse  ne  diaconi  modu- 
lationi  inserviant,  id  est,  cantui  indecoro,  et 
ad  auresplebis  demulcendas  ordinato.  At  hoc 
extra  mentem  Gregorii  est,  quia  immoderata 
seu  indecora  modulatio  in  choro  ecclesiastico 
non  diaconis  tantum,  sed  omnibus  ministris 
Ecclesiee  prohibita  est;  atGregorius  ibi  qnam 
modulationem  prohibet  diaconis,  jubet  per 
inferiores  ministros  fieri ;  non  ergo  loquilur 
de  indecora. 

\\.  Aliter  igitnr responderi  potest,  Grego- 
rium  ibi  non  prohibere  simpliciter  diaconis 
ne  in  choro  cantent,  sed  ne  illo  tempore  in 
quo  in  Missa  soiemniter  inserviunt ,  can- 
tent  in  choro,  sed  tantum  in  Missa  evange- 


lium  tunc  cantent.  Ita  limitat  Glos.,  proxime 
anteillud  cap.,  ver.  Exempti,  ct  in  ipso  cap., 
ver.In  hac  sede\  et  Turrec.  ibi,  art.  3,  hanc 
hmitationem  probare  videtur,  licet  non  satis 
constanter  loquatur,  ut  ostendam.  Verum 
necpie  ha?c  expositio  satisfacit.  Primo,  quia 
Gregorius  absolute  vult  reprobare  consuetu- 
dinem  ;  consuetudo  autem  non  erat  ut  dia- 
coni  tantum  tempore  Missce  solemnis  canta- 
rcnt  in  choro,  sed  simpliciter  quod  cantui 
tanquam  principali  ministerio  deputarcntur, 
et  quod  in  eis  eligendis  prsecipue  observare- 
tur  aptitudo  ad  cantandum.  Hoc  ergo  abso- 
lute  reprobat,  unde  in  verbis  constitutionis 
illa  limitatio  :  Inter  missarum  solemnia,  non 
ponitur  ad  verba  prohibitiva,  nam  illa  om- 
nino  absoluta  et  generalia  sunt  :  Constituo, 
ut  in  hac  sede  sacri  altaris  ministri  cantare 
non  debeant  ;  quis  enim  clicat  facere  heec  verba 
sensum  quasi  compositum  (ut  sic  dicam)  , 
id  est,  non  cantent,  dum  altari  deserviunt  ? 
ubi  enim  potuit  esse  unquam  talis  consuetudo, 
ut  qui  solemniter  ministrat  in  altari,  simul  ve- 
niat  ad  cantandum  in  choro  ?  vel  si  hoc  in 
aliquo  pago  rarissime  contingit  fieri,  quid  ne- 
cesse  erat  propter  hoc  prohibitionem  univer- 
salem  facere  ?  Adde  etiam  esse  indecorum  et 
indecens,  ut  subdiaconus,  dum  solemniter  in 
altari  ministrat^  officium  cantandi  in  choro 
simul  exerceat  ;  et  tamen  id  quod  ibi  prohi- 
betur  diacono,  subdiacono  imperalur. 

12.  Vera  expositio  verborum  S.  Gregorii 
prohibentis  cantare  diaconos. —  Prohibitio  ergo 
illa  absolute  et  sine  tali  limitatione  fit;  illa 
vero  determinatio  additur  in  altera  parte  af- 
firmativa,  seu  concessiva,  ut  cantent  diaconi 
evangelium  in  missarum  solemniis.  Deinde 
Gregorius  duplicem  rationem  insinuavit,  ob 
quam  diaconi  illi  munericantandi  addicti  essc 
non  debent.  Una  est,  ut  et  prsedicandi  officio, 
et  pauperum  curas  ac  sollicitudini  vacare  pos- 
sint;  ad  hoc  autem  necesse  est  ut  non  tan- 
tum  liberi  sint  a  debito  cantandi ,  dum  inser  - 
viunt  altari,  hsec  enim  nulla  est  exemptio,  nam 
per  ministerium  altaris  satiserant  pro  tunc  a 
choro  liberati,  et  simulimpediti  ne  de  paupe- 
ribus  vel  de  studio  prsedicationis  curare  pos- 
sent ;  ergo  voluit  illos  esse  liberos  simpliciter 
a  cantandi  munere ,  etiam  pro  aliis  horis. 
Aliam  rationem  insinuat,  nimirum  diaconos 
non  esse  ad  cantum  eligendos,  ne  in  eis  blan- 
davox,  potius quam  vita  (vtdde  etiam  et  doc- 
trina)  qu&ratur;  at  hsec  ratio  probat  simpli- 
citer  de  munere  cantandi  in  divinis  officiis, 
quia  alias  illud  inconveniens  nou  evitaretnr. 


310  LIB.  IV 

13.  Comprobatur  ex'  senieniia  G-ratiani  et 
D.  Thomcc.  —  Atque  ita  intellexit  textum  il- 
lum  Gratianus  ibi ,  nam  ante  illum  prsemittit 
hrec  verba  :  Ab  officio  cautandl  et  psallendi 
diaconi  inveniuntur  exempti,  ne  dum  vocis  mo- 
dulationi  student,  altaris  ministeria  negligant; 
et  in  hujus  assertionis  confirmationem  tex- 
tum  Gregor.  supponit.  Similiter  D.  Thom. 
non  solum  approbat  eamdem  expositionera, 
sed  etiam  doctrinam  ampliat,  dicens  :  Nobi- 
lior  modus  est  provocandi  homines  ad  dexotio- 
nemper  doctrinam  et  prcedicationem,  quam  per 
cantum,  etideo  diaconi  et  prcelati,  quibus  com- 
petit  per  prcedicationem  el  doctrinam  animos 
hominum  provocare  in  Deum,  non  debent  canti- 
bus  insi.ftere,  ne per  hoc  a  majoribus  retrahan- 
tur.  Et  in  hujus  doctrinee  confirmationem  ad- 
ducit  statim  verba  Gregorii,  intefiigens  plane 
Gregoriura  in  eodera  sensu  fuisse  locutum  ; 
supponit  autem  D.  Thomas  ibi,  cum  Grego- 
rius  ait,  ad  diaconum  peitinere  proedicationis 
officium,  proprie  loqui  de  officio  docendi  po- 
pulum,  non  de  solo  cantu,  vel  lectione  evan- 
gelii,  ut  quidam  exposuerunt,  et  non  impro- 
bat  ibi  Glos.  ;  tamen  sine  dubio  prior  sensus 
est  verus,  ut  idem  D.  Thomas,  3  p.,  q.  67, 
art.  1,  ad  1,  distincte  declaravit ;  et  ibi  Cajet.; 
et  in  6  tom.  tertise  partis,  Deo  dante,  dice- 
mus ;  et  videri  potest  Bellarm.  ,1.  1  de  Cle- 
ric.  ,  c.  12.  Eamdem  doctrinam  ex  eodem 
textu  Gregorii  colligit  Gorson  ,  in  Cantichor- 
do,  in  fin.,  Alphab.  79,  lit.  N,  ubi  sic  ait  : 
Beatus  G-regorius  de  instituto  isto  canticorum 
ita  censuit ,  ut  judicaverit  indignum ,  si  dediti 
terbo  Dei ,  studium  suum  in  istis  ,  tempusque 
darent.  Sic  etiam  Gulliel.  Dur.,  1.  1  Rational., 
c.  2;  Dionys.  Gnrthus.,  1.  3  Summae  fidei, 
art.  155  ;  Stephan.  Duran.,  1.  3  de  Ritib., 
c.  31,  in  fin.,  referens  Gregorium  et  divum 
Thomam. 

14.  Advertentia  data?  explicationis .  —  Ad- 
dendum  vero  his  omnibus  est ,  ut  difficultati 
propositoe  satisfacianius,  hanc  Gregorii  pro- 
hibitionem  non  ita  esse  intelligendam  ,  ut 
simpliciter  intelligatur  interdictus  diaconis 
cantus  in  choro  ;  constat  enim  neque  nunc 
esse  ,  neque  unquam  fuisse  in  hoc  sensu  la- 
tam  prohibitionem  illam.  Quia  neque  actio 
beec  talis  est ,  ut  omnino  prohiberi  debeat 
aut  possit,  praesertim  ecclesiasticis  personis, 
neque  ratio,  quam  Gregorius  adducit,  in  eo 
sensu  ostendit  necessitatem  talis  prohibitio- 
nis  ,  et  hoc  etiam  convincit  objectio  facta  : 
intelligendum  ergo  est ,  prohibitum  fuisse  a 
Gregorio  ne  diacono  imponatur  onus  cantan- 


DE  HORIS  CANONICIS. 

di  tanquam  ex  debito  officii  sui ,  ad  quod  vel 
ordinetur,  vel  principaliter  eligatur.  Rem  ne 
in  eo  munere  ita  occupetur ,  ut  a  munere  do- 
cendi,  vel  certe  ab  studio  ad  docendum  ne- 
cessario  ea  de  causa  impediatur.  Atque  in 
hunc  sensum  optime  quadrant  rationes  et 
verbaGregorii,  eumque  proptereaomnes  dicti 
auctores  secuti  sunt.  Quod  vero  in  eodem 
textu  Gregorius  ait,  hoc  officium  committen- 
dum  esse  subdiaconis,  vel  in  necessitate  infe- 
rioribus  clericis,  non  ideo  est ,  quia  subdia- 
conatus  vel  alius  proprius  ordo  clericorum  sit 
per  se  necessarius  ad  officium  cantandi ,  sed 
quia  decet  per  clericos  fieri,  quando  commo- 
de  potest,  et  praesertirn  ut  hi  qui  habent  il- 
lius  muneris  proecipuam  curam  ,  clerici  sint. 
Et  quoniam  subdiaconus  superior  est  ca^teris 
clericis  post  diaconum  ,  et  ex  vi  sui  ordinis 
non  habet  munus  aliquod  majoris  momenti, 
quo  possit  ab  officio  cantandi  divinum  offi- 
cium  impediri,  ideo  haec  cura  illi  praecipue 
committenda  dicitur. 

15.  Antiqua  D.  Gregorii  consuetudo ,  et  lex 
prohibens  cantare  diaconos  ctjubens  prcedicare, 
exolevit.  —  Denique  intelliguntur  hrec  omnia 
ex  vi  ordinis,  et  supposito  antiquo  more,  quo 
diaconis  ordinarie  officium  proedicationis  ver- 
bi  Dei  committebatur,  ut  diximus,  et  col- 
ligitur  etiam  ex  epistolis  Clementis  prima  et 
tertia,  c.  Audire,  25  d.,  c.  Sicut  enim,  juncta 
Gloss.,  verb.  Per  Diaconos,  11,  q.  I.  Haec  au- 
tem  consuetudo  nostris  temporibus  fere  ces- 
savit ;  nullum  enim  fere  aliud  munus  exer- 
cent,  nisi  cantandi  solemniter  evangelium, 
cum  in  Missa  sacerdoti  solemniter  ministrant, 
ideoque  jam  illa  prohibitio  Gregorii  cessasse 
videtur,  non  solum  quoad  diaconos,  ut  tales 
sunt,  sed  etiam  quoad  presbyteros,  qui  aliun- 
de  non  obligantur  ad  praedicandum,  vel  ad 
alia  graviora  Ecclesiaa  munera,  quae  cumobli- 
gatione  chori  repugnant.  Atque  ita  facile  sol- 
vitur  objectio,  quae  de  religionibus  fiebat,  in 
quibus  et  diaconi  et  presbyteri  ad  chorum 
sancte  ac  utiliter  destinantur.  Id  enim  verum 
est,  quia  vel  tales  religiones  ad  officium  prae- 
dicationis  aut  alia  ministeria  spiritualia  non 
sunt  principaliter  institutae,  sed  ad  vitam  pure 
contemplativam,  quae  per  psalmodiam  mul- 
tum  juvatur,  vel  certe  quia  si  corpusreligionis 
utrumque  munus  amplectitur,  illud  in  varias 
ac  distinctas  personas  partitur,  quasdam  de- 
dicando  choro,  et  alias  aliis  ministeriis;  sem- 
per  tamen  necesse  est  ut  qui  gravioribus  des- 
tinantur  ministeriis ,  non  ita  graventur  onere 
chori ,  ut  a  propriis  muneribus  impediantur. 


CAP.  X.  QU/E  PKRSONyE 
Et  ita  lcx  ct  doctrina  Grcgorii  formaliter  (ut 
sic  dicam)  scmper  intcgra  manet,  quia  in 
ipsa  ratione  naturali  fundata  est,  licet  mate- 
rialiter  (ut  sic  dicam)  in  diaconis  cessaverit. 
Quam  rem  tractando  de  statu  religioso  tam  in 
genere,  quam  in  specie,  latius  explicaturi  su- 
mus  ,  quatenus  specialiter  ad  illum  statum 
pertinere  potest. 

CAPUT  X. 

QUiE  FERSONjE  et  quo  in  loco  horas  canonicas 

PUBLICE   DICERE   TENEANTUR. 

1.  Argumenta  quce  suadent  prceceptum  reci- 
tandi  publice  horas  canonicas.  —  Superest  di- 
cendum  de  personis  quee  ad  hunc  modum  di- 
ccndi  divinum  ofiicium  obligantur,  et  cum  eis 
locum  conjungimus,  quia  hiac,  ut  videbimus, 
connexa  sunt.  Et  imprimis  dubitari  potest  an 
hsec  oratio  publica  cadat  sub  propriam  obli- 
gationem  preecepti  clericorum,  vel  ministro- 
rum  Ecclesiee.  Nam,  licet  clerici  in  sacris  te- 
neantur  pensum  horarum  canonicarum  per- 
solvere,  tamen  singuli  satisfaciunt  ±111  muneri 
privatim  eas  dicendo,  ut  infradicemus.  Nullus 
ergo  in  particulari  designari  potest,  qui  ad 
hoc  munus  cantandi  ex  generali  preecepto  te- 
neatur ;  ergo  nec  respectu  ipsius  cleri  cadit 
hic  modus  orandi  sub  obligatione,  quia  non 
potest  communitas  obligari  preecepto ,  nisi 
quatenus  singulee  personee  obligantur  :  quia 
obligatio,  quee  est  ex  preecepto,  in  personam 
veram  et  non  fictam  cadere  primario  debet, 
ut  inde  possit  in  corpus  mysticum  redundare. 
Et  confirmatur  :  nam  vel  hoc  proeceptum  est 
divinum,  vel  ecclesiasticum  ;  primum  constat 
non  esse  verum,  quia  nec  in  Scriptura  habe- 
tur,  nec  ex  traditione  constat,  nec  certa  ali- 
qua  ratione  id  colligi  potest :  secundum  sua- 
detur  non  esse,  quia  quoties  proeceptum  ec- 
clesiasticum  fertur,  datur  cum  determinatio- 
ne  modi,  circumstantiarum  et  personarum  : 
hic  autem  non  ita  est;  ergo.  Declaratur  mi- 
nor,  quia  horee  canonicee  recitari  possunt  vo- 
ce  alta  sine  cantu,  vel  simplici,  aut  figurato, 
variisque  modis  ejus ;  non  constat  autem  ex 
ordinatione  Ecclesiee  quomodo  debeant  horse 
publiee  dici.  Item  non  constat  an  quotidie 
cantandee  sint,  vel  diebus  festis,  vel  aliquee 
quibusdam  diebus,  et  in  aliis  omnes.  De  tem- 
pore  etiam  et  modo  horarum  nihil  invenitur 
definitum.  Denique  neque  certis  personis  onus 
hoc  impositum  reperitur;   ergo   signum   est 


RECITARE  TENEANTUR.  3  i  1 

non  esse   rem  obiigationis,   scd  devotionis, 
pendentem  ex  arbitrio  pastorum  Ecclesice. 

2.  Prima  assertio  :  datur  prccceptum  reci- 
tandi  horas  canonicas  publice,  impositum  de- 
putatis  Ecclesice  ministris,  et  clericis.  —  Nihi- 
lominus  dicendum  imprimis  est  munus  hoc 
publice  dicendi  horas  canonicas  in  ecclesia, 
esse  sub  obligatione  preecepti  impositi  Eccle- 
siee  ministris,  et  clericis  ad  hoc  officium  de- 
putatis.  Conclusio  colligitur  ex  capit.  ultimo, 
dist.  92,  ubi  presbyter,  diaconus,  vel  quilibet 
clericus  ecclesiee  deputatus,  si  intra  civitatem 
fuerit,  vel  in  quolibet  loco  ubi  ecclesia  est,, 
et  ad  quotidianum  psallendi  officiura,  raatuii- 
nis  aut  vespertinis  horis,  ad  ecclesiam  non 
convenerit,  deponendus  dicitur,  si  correctus 
ab  Episcopo  non  emendetur.  De  quo  textu  in 
sequentibus  plura  dicemus  :  nunc  ex  eo  so- 
lum  colligimus  obligationenr,  quee  in  ecclesiis 
est  ad  hoc  munus  psallendi  divinum  officium : 
nam  si  non  esset  talis  obligatio,  non  tanto  ri- 
gore  cogerentur  clerici  ad  illud  munus  im- 
plendum.  Per  matutinum  autem  et  vesperti- 
num  officium,  non  intelliguntur  lantum  duee 
horae  quas  nunc  stricta  significatione  sic  ap- 
pellamus ,  sed  totum  canonicum  ofiicium ; 
nam  matutinum  comprehendit  omnes  horas 
quse  ante  prandium  dicuntur,  scilicet,  a  ma- 
tutino  vel  laudibus,  usque  ad  sextam ;  vesper- 
tinum  vero  comprehendit  ceeteras  horas,  qua? 
a  prandio  dicuntur,  ac  si  in  vulgari  diceretur: 
Las  horas  de  la  manana,  y  de  la  tarde.  Idem 
prseceptum  colligitur  ex  capite  primo  de  Ce- 
lebr.  Miss.,  ubi  prius  datur  facultas  clerico 
rusticano  anticipandi  horas  ex  causa,  et  pos- 
tea  additur  limitatio  his  verbis  :  Ita  tamen  ut 
horis  competentibus  juxta  possibilitatem,  aut 
a  se,  aut  a  scholarihus  publice  compleantur. 
Supponit  ergo  hoc  esse  necessarium  et  sub 
obligatione  :  et  idem  colligitur  ex  capite  Do- 
lentes,  eodem  titul.,ibi:  Districle  prcecipien- 
tes  ut  divinum  officium  celebrent.  Preecipue 
cnim  loquitur  de  hac  publica  celebratione. 
Ratio  denique  est,  quia  ad  hoc  principaliter 
institutum  est  hoc  officium,  ut  in  ecclesia  pu- 
blice  dicatur,  non  pro  sacerdotibus  seu  cle- 
ricis  tantum,  sed  pro  universo  populo,  ut  illi 
oranes  possint  assistere,  et  illo  frui ;  ergo  ne- 
cessarium  fuit  ad  commune  bonum  Eccle- 
siae,  ut  hoc  publicum  officium  sub  lege  et 
praecepto  constitueretur.  Item  ad  hoc  sunt 
instituta  beneficia  magna  ex  partc,  et  de  hoc 
officio  maxime  intelligitur,  quod  in  jure  dici 
solet,  beneficium  dari  propter  officium,  ca- 
pit.  Quia  per  ambitiosam,  de  Rescript. ,  in 


312 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


sexto ,  et  capit.  Cum  secundum ,  extra ,  de 
Prsebend.;  nam,  licet  interdnm  impleatur  per 
recitationem  privatam,  illud  tamen  est  quasi 
accidentarium,  et  in  defectum  alterius.  Deni- 
que  consuetudo  Ecclesiae  ad  hanc  obligatio- 
nem  sufficeret. 

3.  Secunda  assertio  .■  pra?ceptum  canendi 
publice  divinum  officium  obligat  quoad  eccle- 
sias  seculares,  ut  quotidie  fiat  in  cathedralibus 
ct  collegiatis,  in  aliis  vero  solum  Dominicis  et 
festis  nisi  consuetudo  impediat.  — Dico  secun- 
do  :  hoc  preeceptum  obligat  quoad  ecclesias 
seculares,  ut  quotidie  fiat  hoc  officium  in  ca- 
thedrahbus  et  collegiatis,  in  aliis  vero  eccle- 
siis  solum  diebus  Dominicis  et  festis,  nisi 
aliud  habeat  consuetudo.  Ita  docet  Turrecr., 
dicto  cap.  ult.,  d.  92,  queest.  1 ;  etidemsen- 
tit  Sylvest.,  verb.  Hora,  quaest.  10;  Angel., 
num.  25;  Armilla,  num.  21 ;  Tabien.,  Gajet.; 
et  prima  pars  aperte  colligitur  ex  Clement.  \, 
de  Celebr.  Miss.,  ibi :  In  cathedralibus  et  col- 
legiatis  ecclesiis ;  et  ex  aliis  decretis  citatis, 
et  ex  universalis  Ecclesiee  consuetudine  :  et 
ratio  est,  quia  hse  sunt  principales  ecclesiee, 
quae  ad  hunc  divinum  cultum  publicum  sunt 
institutee.  Alia  vero  pars  de  inferioribus  ec- 
clesiis  ab  eisdem  auctoribus  asseritur,exnullo 
autem  jure  exceptionem,  seu  limitationem, 
vel  probationem  adducunt,  cum  tamen  quoad 
ecclesias  parochiales  contrarium  videatur 
colligi  ex  dicto  c.  \,  de  Celebr.  Missar.,  in  ci- 
tatis  verbis  ;  nam  ibi  sermo  est  de  presbytero 
parochiali  et  rurali,  et  tamen  ab  eo  exigitur, 
ut  in  ecclesia  publice  horas  persolvat.  Et  ila 
Innocen.  ibi  indistincte  id  de  ecclesiis  intelli- 
git.  Et  Turrecr.  etiam  id  fatetur  :  sed  limitat 
hoc  ad  dies  dominicas  et  festivas.  At  ha?c 
limitatio  non  habetur  in  textu,  nec  ipse  aliun- 
de  illam  probat;  cum  ergo  textus  indifferen- 
ter  loquatur,  non  videtur  limitandus.  Adde 
illum  loqui  de  diebus  ferialibus,  nam  permit- 
tit  hujusmodi  presbytero,  ut  exeat  ad  opus 
rurah,  quod  non  licet  in  die  dominico  vel 
festivo,  et  tamen  pro  illo  eodem  die  ponit 
conditionem  supra  dictam.  Praeterea  in  Clem. 
i ,  de  Celebr.  Missarum,  prius  jubetur,  ut  in 
ecclesiis  cathedralibus ,  regularibus  et  coltegia- 
tis,  horis  debiiis  devote  psatlatur  ;  postea  vero 
additur  :  In  aliis  vero  convenienter  et  debite 
celebretur  divinum  officium,  diurnum  pariter 
et  nocturnum,  etc;  ergo  licet  in  prioribus  ec- 
clesiis  majori  cum  solemnitate  horee  dicendee 
sint,  tamen  etiam  in  aliis  ecclesiis  publice 
sunt  celebrandee.  Nam  de  hac  celebratione 
nccesse  est  ibi  tractari,  tum  quia  praecipitur 


ut  sit  in  ecclesia  :  oratio  autem  non  fit  ne- 
cessario  in  ecclesia,  nisi  quando  publice  et 
propter  populum  facienda  est ;  tum  etiam 
quia  hoc  modo  tantum  fit  debite  et  conve- 
nienter,  ut  ibi  preecipitur. 

4.  Probatur  tertiapars  assertionis  qua?  ha- 
bendam  esse  consuetudinis  rationem  asserebat. 
—  In  parochialibus  ecclesiis,  si  sint  nimium 
pingues,  plerumque  prwceptum  tenet.  —  Nihi- 
lominus  consulenda  est  consuetudo,  et  insti- 
tutio  singularum  ecclesiarum  ;  nam  ab  his 
duobus  capitibus  hoc  maxime  pendet,  si  jus 
positivum  expressum  non  inveniatur  ;  atque 
hoc  est  quod  dicti  auctores  docere  voluerunt, 
a  quorum  sententia  non  recedimus.  Ultra 
ecclesias  ergo  cathedrales  et  eollegiatas,  duo 
genera  ecclesiarum  secularium  distinguere 
possumus  :  quasdam  parochiales,  alias  sim- 
plices  seu  capellas  vocare  possumus.  In  prio- 
ribus,  si  rigorem  juris  attendamus,  revera.es- 
sent  in  eis  dicendse  omnes  horse  canonicee 
aliquo  modo  publieo,  sive  canendo,  sive  alta 
voce  sufficiente  pro  capacitate  populi  illas 
dicendo.  Hoc  enim  probant  dictum  cap.  1  et 
dicta  Clement.  \,  de  Celebrat.  missarum.  Et 
ratio  reddi  potest,  quia  istse  ecclesise  ex  pro- 
pria  ratione  sua  sunt  instituta?,  ut  in  eis  in- 
tegre  celebrentur  divina  officia,  pro  usu  et 
commoditate  totius  populi ;  in  his  autem  di- 
vinis  officiis,  post  Missae  sacrificium,  primum 
locum  tenent  horae  canonicee,  et  ideo  benefi- 
cia  parochialia  propter  hoc  officium  etiam 
dari  videntur  ex  vi  primgevae  institutionis 
su33.  Unde  ubi  talis  fuerit  consuetudo,  ut  in 
talibusecclesiis,  tametsi  parochialibus,  omnes 
horae  canonicae  dicantur,  omnino  servanda 
est ;  nam  ibi  maxime  ecclesiasticum  praece- 
ptum  censetur  obligare.  Solent  autem  hujus- 
modi  esse  pinguiores  ecclesiae,  maxime  quan- 
do  habent  plura  beneficia  suo  servitio  depu- 
tata,  et  quando  habent  copiosum  vel  nobilem 
populum;  nam  tunc  major  solet  esse  neces- 
sitas,  seu  communis  utilitas,  ac  decentia. 

5.  In  ecclesvs  parochialibus ,  si  sint  nimium 
tenues,  non  tenet  ex  consuetudine  plemmque 
tale  prceceptum..  — At  vero  in  omnibus  eccle- 
siis  parochialibns,  ubi  parvus  est  populus,  et 
tenuis  census,  communiter  obtinuit  consuetu- 
do,  ut  officium  canonicum  in  eis  non  dicatur 
publice,  praeterquam  in  diebus  festis,  et  in 
eis  etiam  non  solet  dici  totum  officium,  sed 
tanturo  Missa  ante  prandium  ,  et  Vesperse 
post  prandium.  In  his  ergo  servari  potest  con- 
suetudo  sine  scrupulo.  Imo  addit  Cajet.  etiam 
in  collegiatis  servari  posse,  si  sit  immemoria- 


CAP.  X.  QU/E  PERSON/E 
lis,  et  redditus  tenues  sint ;  qnia  derogalum 
(ait)  ibi  esse  censetur  juri  comrnuni,  ex  ratio- 
nabili  Prselatorum  tolerantia.  Vocat  autem 
rationabilem,  quia  ratio  dictat,  ut  minuatur 
onus  ubi  stipendium  tenuissimum  est,  cum 
semper  maneat  obligatio  alias  dicendi  oili- 
cium  integrum  et  inserviendi  ecclesise  in  aliis 
oneribus.  Et  merito  necessarium  jndicatur, 
quod  tales  circumstantiee  concurrant,  ut  con- 
suetudo  rationabilis  reputetur,  quoniam  alias 
non  posset  contra  jus,  et  pra?sertim  contra  in- 
tegritatem  (ut  sic  dicam)  divini  cultus  prse- 
valcre. 

C.  In  capellis  et  simplicibus  ecclesiis  nihil 
est  jure  communi  statutum,  sed  suis  statutis 
approbatis  standum  est.  —  [Denique  in  aliis 
ecclesiis,  quas  simplices  vocamus,  seu  in  ca- 
pellis ,  nibil  ex  vi  juris  communis  statutum 
esse  credo,  quia  de  illarum  institutione.,  quo- 
ad  boc  nihil  videtur  esse  jure  communi  defi- 
nitum.  Et  ideo  earum  statutis  et  instilutioni 
approbatis  standum  est.  Solent  autem  hu- 
jusmodi  eeclesise  vel  capelle  erigi  ab  aliqui- 
bus  patronis  secularibus  vel  ecclesiasticis, 
cum  certo  onere  et  obligatione,  ut  in  eis  di- 
cantur,  vel  quotidie,  vel  certis  diebus,  horse 
canonicfe ,  vel  aliquse ,  vel  omnes.  Et  tunc 
quaudo  de  institutione  constat,  et  est  suffi- 
ciens  ,  et  cum  commodis  stipendiis  ,  omnino 
servanda  est,  nec  facile  est  contra  illam  ad- 
mittenda  consuetudo,  nisi  gravis  causa  inter- 
cedat,  quia  alias  non  videtur  esse  solum  con- 
tra  jus  positivurn.,  sed  etiam  contra  jus  natu- 
rale,  quia  est  contra  justum  pactum,  et  jus- 
tarn  voluntatem  testatoris,  vel  dantis  stipen- 
dia  sub  tali  conditione.  Et  ad  hoc  confirman- 
dum  faciunt,  quse  Navarr.  adducit  in  dicto 
Enchir.,  c.  5,  dict.  2  et  5,  ut  probet  servan- 
das  omnino  esse  voluntates  testatorum  ,  seu 
instituentium  capellas,  vel  capellanias,  vel 
alia  pia  legata,  ut  missee,  preces,  vel  olficia 
divina  in  talibus  locis  sacris  tali  modo  ac  tem- 
pore  ab  Ecclesia  approbatis  dicantur  :  nam 
juxta  hanc  verissimam  regulam  de  his  eccle- 
siis  censendum  est.  An  vero  ex  justa  causa 
possit  Episcopus  hoc  mutare,  vel  Papa  etiam 
sine  causa^  ad  prsesentem  locum  non  spectat. 
Quaradru  enim  non  invenitur  facta  mutatio, 
institutio  servanda  est.  Ubi  vero  muiata  in- 
venta  fuerit  per  solam  consuetudinem  ,  sine 
expressa  Pradatorum  approbalione  vel  dis- 
pensatione  ,  attente  considerandum  est  an 
justa  causa  intervenerit ,  ita  ut  consuetudo 
credi  possit  rationabilis,  et  quasi  pra^scriptio- 
nem  contrariam'induxisse,  quia,  ut  dixi,  est 


RECITARE  TENEANTUR.  313 

aliquo  modo  contra  naturalem  asquitatcm,  et 
ideo  nisi  ex  causa  honestetur,  et  ex  diutur- 
nitate  temporis  cum  bona  fide  praesumpta, 
non  poterit  proevalcrc. 

7.  Tertia  assertio:  in  ecclesiis  regularibus 
datur  obligatio  dicendi  publice  horas  canoni- 
cas  in  ckoro  juxta  cujusque  institutum. — Ter- 
tio  ,  principaliter  dicendum  est  de  ecclesiis 
regularibus,  in  eis  etiam  esse  obligationem 
dicendi  publice  horas  canonicas  in  choro , 
juxta  uniuscujusque  institutum  et  consuetu- 
dinem.  Ita  docent  communiter  auctores,  et 
sumitur  ex  dicta  Clemen.  1 ,  de  Gelebr.  Mis- 
sar.,  ubi  cum  ecclesiis  cathedralibus  et  colle- 
giatis  numerantur  regulares,  supponendo  in 
his  esse  eamdem  obligationem  psallendi  divi- 
num  officium,  quse  est  in  prioribus.  Dico  au- 
tem  juxta  uniuscujusquesinstitutum  vel  con- 
suetudinem,  quia  religiosi  non  tenentur  di- 
cere  officium  in  choro  ratione  proprii  bene- 
ficii,  ut  constat,  nec  etiam  quia  aluntur  ex 
eleemosynis,  vel  .ecclesiasticis  bonis ,  quia 
non  aluntur  sub  hac  conditione,  neque  ad 
hunc  finem,  sed  ut  Deo  scrviant  juxta  suum 
institutum.  Nec  etiam  est  ullum  canonicum 
jus_,  quod  hoc  onus  omnibus  religipnibus  im- 
ponat,  nam  in  dicta  Clementina  potius  suppo- 
nitur  aliunde  illa  obligatio,  et  praacipitur  ut 
debito  modo  fiat ;  obligatio  ergo  supponenda 
est  ex  peculiari  instituto,  vel  consuetudine. 
Unde  dubitari  non  immerito  potest  de  gradu 
obligationis,  primo,  an  sit  sub  mortali  culpaj 
vel  tantum  ex  regula,  et  conscquenter  an 
excedat  communem  obligationem  regula? ; 
sic  enim  non  erit  rigorosum  praeceptuna,  nisi 
ubi  regula  id  explicaverit,  vel  votum  aliquod 
de  hoc  directe  fiat.  Sed  in  hoc  quid  dicen- 
dum  sit  de  singulis  personis  infra  declarabo. 
Loquendo  autem  simpliciter  de  toto  conven- 
tu,  seu  ecclesia  regulari  in  qua  est  consuetu- 
do  regulariter  dicendi  hoc  officium,  videtur 
esse  sub  obligatione  gravi,  quia  saltem  per 
consuetudinem  videtur  ita  receptum  et  acce- 
ptatum  ifiucl  onus,  et  magnum  esset  scanda- 
lum,  si  omitteretur,  quamvis  interdum  ali- 
qua  dispensatione  uti  ex  causa,  non  sit  ita 
scandalosum,  nec  facile  damnandum. 

8.  Quarta  assertio  :  Juec  obligatio  prcecipue 
est  in  Prcelatis  cujusque  EccUsiw,  deinde  des- 
cendit  ad  menibra  illius  communitatis ,  licet 
non  eodem  modo. —  Probatur  prima  pars.  — 
Quarto,  dicitur  hanc  obligationem  principa- 
liter  cadere  in  Prselatum  vel  rectorem  aut  Su- 
periorem  uniuscujusque  ecclesise  respective, 
descendere  vero  etiam  ad  singulos,  qui  sunt 


3U 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONIGIS. 


rncmbra  talis  communitatis,  quamvis  non  eo- 
dem  modo  ad  omnes_,  sed  cum  proportione. 
Prima  pars  ex  ipsa  rei  natura  eonstat,  et  ex 
ratione  dubitandi  in  principio  posita.  Nam 
quoties  obligatio  aliqua  cadit  in  aliquod  mys- 
ticum  corpus  alicujus  communitatis,  caput 
talis  corporis,  ratione  sui  muneris,  maxime 
tenetur  curare  ut  obligatio  illa  impleatur; 
quia  ad  rectorem  pertinet  movere  inferiores 
ad  operandum,  et  quia  alias  non  posset  mo- 
raliter  tale  corpus  tali  obligationi  satisfacere. 
Specialiter  vero  hsec  obligatio  explicata  et 
aucta  est  in  dicta  Clem.  I,  de  Geleb.  Missar., 
ubi  ordinariis,  rectoribus  et  superioribus  di- 
citur,  ut  sollicitam  diligentiam  adhibeant,  ut 
debitis  horis  convenienter  hoc  officium  psal- 
latur  vel  celebrelur  ,  si  Dei  et  Apostolicce  Se- 
dis  indignationem  evitare  voluerint ;  quse  ver- 
ba  manifeste  indicant  prseceptum.  Duplicem 
vero  obligationem  in  his  superioribus  distin- 
guere  necesse  est:  una  est  sollicite  curandi, 
ut  hoc  munus  in  tali  ecclesia  per  hanc  com- 
munitatem  convenienter  fhit;  altera  obligatio 
esse  potest  assistendi  personaliter,  et  psal- 
lendi  cum  aliis  tale  officium ;  nos  in  asser- 
tione  de  priori  obligatione  loquimur  ,  et  de 
hac  est  sermo  in  dicta  Clement. ;  et  ratio 
etiam  facta  de  hac  procedit.  De  posteriori 
autem  non  videtur  Prselatus  majorem  habere 
obligationem  assistendi  choro,  quam  cseteri, 
quantum  attinet  ad  rigorem  praecepti,  nisi 
fortasse  ratione  exempli  et  majoris  scandali 
vitandi  ob  circumstantiam  personse;  nam 
aliunde  nulium  caput  apparet,  ex  quo  obli- 
gatio  major  possit  oriri;  an  vero  sit  ea- 
dem_,  vel  facilius  excusari  possit,  statim  di- 
cam. 

9.  Prolatur  secunda  assertionis  pars.  — 
Secunda  ergo  pars,  quod  nimirum  obligatio 
psallendi,  vel  dicendi  officium  in  choro  des- 
cendat  ad  singulos  in  communi,  clara  est, 
quia  est  etiam  moraliter  necessaria,  ut  talis 
obligatio  a  tota  communitate  efficaciter  im- 
pleri  possit.  Ratio  autem  et  modus  obligatio- 
nis  ostendetur  facilius  descendendo  ad  varios 
modos  obligationis  hujus.  Aliter  enim  de  illa 
in  secularibus  clericis,  aliter  in  religiosis,  ut 
sic,  judicandum  censeo ;  quia  longe  diversus 
est  titulus  obligationis.  Clerici  ergo  non  obli- 
gantur  ratione  solius  ordinis  ad  hoc  pensum 
horarum  in  choro  solvendum.  Non  dico  ad 
recitandas  horas  canonicas  :  hoc  enim  longe 
diversum  est,  de  quo  infra  dicemus,  sed  lo- 
quor  de  modo  recitandi  publice,  in  choro 
psallendo.  Et  ita  est  communis  et  clara  sen- 


tentia,  et  constat  ex  usu  et  consuetudine  Ec- 
clesise;  non  enim  omnes  simplices  sacerdotes 
tenentur  choro  assistere ;  ergo  signum  est 
non  oriri  hanc  obligationem  ex  vi  ordinis. 
Probatur  etiam  ex  dict.  cap.  ult.,  d.  92,  ibi : 
Si  quis  preslyter,  diaconus,  aut  clericus  ec- 
clesice  deputatus ;  ex  illa  enim  ultima  parti- 
cula  colligitur,  solum  presbyteratum,  diaco- 
natum  aut  clericatum  sine  deputatione  ad 
ecclesiam,  hoc  est,  ad  exercendum  hoc  mu- 
nus  in  illa,  non  inducere  hanc  obligationem. 
Et  ita  tenet  ibi  Turrec,  dub.  1,  concl.  4; 
Sylvest.,  et  Angel.  supra;  et  notat  ibi  Glossa, 
ex  sententia  aliquorum.  Ipsa  vero  addit, 
quemlibet  clericum  teneri  ad  hoc,  licet  non  te- 
neatur  ad  hanc  vel  illam  ecclesiam;  et  citat  cap. 
Super  eo,  extra,  de  Regular.  Idem  sentit  ibi 
Archidiacon.  (referens  Hugonem)  de  ordina- 
tis  in  sacris,  non  vero  de  inferioribus,  de  qui- 
bus  solis  intelligit  in  textu  voc*em,  clericus, 
et  cum  ea  sola  dicit  esse  conjungenda  illa 
verba  :  Ecclesia?  deputatus.  Itaque  sentiunt 
clericos  in  sacris  absolute  obligari,  minores 
vero  solum  si  deputati  sint,  unde  etiam  aiunt 
hanc  obligationem  oriri  ex  triplici  titulo, 
ordinationis ,  intitulationis,  et  beneficii. 

10.  Presbyter  et  diaconus  ex  vi  suce  ordina- 
tionis  non  tenentur  dicere  officium  in  choro.  — 
At  enim  si  intelligant  teneri  ad  hoc,  id  est,  ad 
recitandas  horas  canonicas,  verum  quidem 
est  quod  dicunt,  sed  extra  rem  et  extra  tex- 
tum  illum,  nihil  enim  ibi  de  hac  generali 
obligatione  agitur:  si  vero  intelligant  (ut  re- 
vera  Glossa  sentit)  teneri  omnes  clericos  e? 
vi  ordinationis  suse  officium  dicere  in  choro 
ecclesise,  licet  voluntarium  illis  sit  in  hac  vel 
illa  ecclesia  cantare,  quando  alicui  non  sunt 
addicti,  falsum  et  sine  fundamento  est  quod 
dicitur;  nec  caput  Stiper  eo,  aliquid  pertinens 
ad  hanc  materiam  tractat,  nec  ille  triplex  ti- 
tulus  quoad  hanc  obligationem  invenitur,  sed 
solus  ille  qui  in  textu  illo  proponitur,  et  per 
illam  determinationem,  Fcclesite  deputatus, 
declaratur.  Quee  determinatio  cum  omnibus 
preecedentibus  vocibus  potius  conjungenda 
est,  nam  propriissime  potest,  et  cum  materia 
sit  onerosa,  est  potius  restringenda,  quam 
amplianda.  Maxime  cum  illa  obligatio,  quae 
clericis  in  sacris  imponitur,  nullo  firmo  vel 
rationabili  fundamento  nitatur.  Adde,  ex  illa- 
met  expositione  sequi,  saltem  subdiaconos 
hon  [teneri  ad  chorum,  nisi  sint  deputati  ad 
certam  ecclesiam,  quia  cum  solum  presbyte- 
ros  et  diaconos  nominasset,  sub  caeteris  cleri- 
cis  illos   comprehendit.  At  si   aliqui  essent 


CAP.  X.  QU/E  PERSON.E 
obligandi  ratione  ordinis,  maxirae  subdiaco- 
ni,  juxta  sententiam  Gregorii,  in  c.  In  sancta 
Romana,  supra  tractatam.  Ex  quo  ctiam  tex- 
tu  optime  probari  potest,  non  habere  presby- 
terum  vel  diaconum  talem  obligationem  ex 
yi  suo3  ordinationis. 

1 1 .  Quid  sit  clericum  esse  deputatum  alicui 
ecclesice,  et  quot  modis  id  contingat.  —  Sed 
queeres  quid  sit,  clericum  esse  deputatum  ali- 
cui  ecclesiae,  ita  ut  inde  nascatur  haec  obliga- 
tio.  Respondeo,  nihil  aliud  esse,  nisi  habere 
in  tali  ecclesia  aliquod  beneficium,  quod  pro- 
pter  tale  servitium  ecclesise  specialiter  detur, 
vel  quod  annexamhabeat  obligationem  hanc. 
Priori  modo  obligantur  cononici  et  praebcn- 
dati  ecclesiarum  cathedralium  aut  collegiata- 
rum,  et  aliqui  beneficiati  ad  hoc  specialiter 
deputati,  etiam  in  inferioribus  ecclesiis.  Inter 
quos  solet  esse  differentia ;  nam  interdum 
sunt  addicti  ratione  proprii  beneficii  eccle- 
siastici  ,  interdum  solum  ratione  stipendii 
temporalis,  et  ad  nutum  auferibihs,  et  utrum- 
que  sufficit  ad  obligationem  ministrandi,  licet 
in  raodo  possit  aliqua  differentia  notari,  ut 
infra  declarabimus.  Posteriori  autem  modo 
videtur  obligari  parochus  in  sua  ecclesia,  re- 
gulariter  loquendo,  nisi  ex  peculiari  institu- 
tione  aut  consuetudine  aliud  alicubi  observe- 
tur.  Quamvis,  quia  parochus  habet  alia  mi- 
nisteria  vel  occupationes,  possit  per  alios  hoc 
ministerium  implere  ex  quacumque  causa 
rationabili;  utrumque  enim  colligitur  ex  c.  1, 
de  Celeb.  Miss.,  cujus  verba  superius  expensa 
sunt. 

12.  Dubitatio  circa  Episcopos.  —  De  Epis- 
copo  etiam  dubitari  potest,  an  ex  vi  sui  mu- 
neris  seu  beneficii  teneatur  choro  interesse, 
si  commode  potest,  quia  ipse  etiam  est  suae 
ecclesiae  deputatus,  et  consequenter  videtur 
deputatusquoadhaececclesiastica  ofScia,  quoe 
sunt  praecipua.  Et  ita  tenent  Syivest.,  d.  q. 
10,  et  Angel.,  n.  26,  ex  c.  Episcopus,  4-1  d., 
etc.  Pervenit,  7,  quaest.  1,  sed  nihilprobant : 
nam  in  priore  solum  dicitur,  ut  Episcopus  sit 
moderatus  in  supellectili,  victu  et  vestitu,  et 
ut  hospitium  non  longe  ab  ecclesia  habeat ;  in 
altero  vero,  solum  dicitur  debere  Episcopum 
in  ecclesia  sua  residere.  Sed  aliud  est  reside- 
re  in  sua  ecclesia,  et  prope  illam  habitare, 
aliud  choro  assistere,  ut  per  se  notum  est;  a 
diversis  autem  non  fitillatio.  Videtur  tamen 
huic  sententiae  favere  Innoc,  in  c.  1  de  Cele- 
brat.  Missarum,  quatenus  in  genere  de  Prae- 
latis  ait,  posse  ex  causa  legitima  abesse  a 
choro  ;  supponit  ergo  per  se  teneri.  Et  eodem 


RECITARE  TENEANTUR.  315 

modo    loquitur    Turrecrem. ,    in   dict.   cap. 
ultim.,  dub.  2. 

1 3.  Episcopi  non  tenentur  in  choro  interesse, 
nisi  in  festis  in  quibus  consuetudo  id  postulat. 
—  Nihilominus  simpliciter  assero,  Episcopos 
non  teneri  per  se  loquendo  ad  chorum,  nisi 
fortasse  certis  quibusdam  diebus  festis,  vel 
solemnibus,  in  quibus  consuetudo  et  publica 
sediScatio  id  postulat.  Hoc  sumo  imprimis 
ex  eodem  c.  ult.,  d.  92,  ubi  numerantur  pres- 
byter  et  inferiores  clerici,  et  non  fit  mentio 
de  Episcopo,  tanquam  in  altiori  ordine  cons- 
tituto,  etgravioribus  occupationibus  impedito. 
Secundo,  id  sumo  ex  c.  Episcopus,  de  Con- 
sec,  d.  3,  ubi  sicdicitur:  Episcopus  si  infir- 
mitate  non  fuerit  impeditus,  ecclesiw  cuipro- 
ximus  fuerit,  die  Dominico  deesse  non  debet. 
Ex  quo  textu  saltem  per  argumentum  a  con- 
trario  colligitur,  aliis  diebus  posse  abesse, 
sine  excusatione  infirmitatis,  sub  qua  intelli- 
gitur  quaelibet  alia  aequivalens,  quicquid  Syl- 
vester  et  Angel.  dicant.  Incredibile  enim  est, 
quod  propter  solam  causam  infirmitatispossit 
Episcopus  diebus  Dominicis  abesse,  ut  ipsi 
restringunt;  possunt  enim  esse  aliae  causae,  et 
occupationes  aeque  legitimae,  ut  per  se  notum 
videtur,  et  usus  ipse  satis  docet.  Sub  illa  ergo 
intelligitur  quaelibet  legitima  causa  ;  ergo 
aliis  diebus  non  est  necessaria  specialis  cau- 
sa,  sed  obligatio  sui  muneris  satis  excusat, 
vel  potius  non  secum  compatitur  aliam  obli- 
gationem.  Imo  ex  vi  verborum  illius  textus 
non  videtur  ibi  declarari  rigorosa  obligatio, 
sed  ex  quadam  decentia ;  tum  quia  verbum 
debet,  non  habet  majorem  vim,  ut  ex  materia 
de  Legibus  constat  ;  tum  etiam  quia  non  lo- 
quitur  de  propria  ecciesia,  sed  de  ecclesia  vi- 
ciniori  ,  unde  solum  videtur  attendisse  ad 
quamdam  decentiam,  quae  sine  dubio  est  in 
hoc,  ut  Episcopus  saltem  ad  Missam  solem- 
nem  eat  in  ecclesiam  sibi  vicinam.  Et  ita  textus 
ille  nihil  probat  de  horis  canonicis,  etiam  pro 
Dominicis  diebus,  quia  potest  de  missa  suffi- 
cienter    intelligi,  et  onera  sunt  restringenda. 

14.  Probatur  tertio  exjure,  et  sententia  D. 
Thoma?.  —  Deinde  id  colligo  ex  dicto  c  In 
sancta,  92  dist.,  addita  doctrina  D.  Thomae 
2.  2,  quaest.  91,  art.  2,  ad  3,  ubi  ait,  Praela- 
tos,  qui  docere  populum  ex  officio  tenentur, 
non  debere  ad  chorum  obligari,  ne  per  hoc  a 
majoribus  retrahantur  ;  cujus  sententia  com- 
muniter  recepta  esl,  ut  supra  dixi,  maxime- 
que  habet  locum  in  Episcopis,  quibus  etprae- 
dicare  convenit  ex  officio,  et  multiplex  alia 
ecclesiarum  suarum  sollicitudo:    nec  refert 


316 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


quod  de  facto  concionentur,  necne ;  nam  ad 
intelligendam  obligationem  officii ,  propria 
ejus  ratio  secundum  se  spectanda  est.  Prsete- 
rea  adjungo,  Episcopum  ad  hoc  non  teneri 
ratione  stipendii  seu  reddituum,  quia  multa 
alia  habet  onera  sui  officii,  propter  quas  ab 
Ecclesia  alatur,  maxime  cum  ad  recitandas 
horas  simpliciter  teneatur,  ut  infra  videbi- 
mus ;  nec  etiam  tenetur  ratione  specialis 
praecepti,  nullum  enim  ex  jure  colligitur;  ne- 
que  etiam  ex  consuetudine  potest  talis  obli- 
gatio  colligi,  quia  nulla  talis  consuetudo  (ut 
arbitror)  reperitur;  imo  nullum  credo  esse 
Episcopum,  qui  hanc  obligationem  agnoscat; 
et  rarus  est  qui  hoc  munus  frequenter  subeat. 
Et  hac  ratione  praeesse  in  choro  commissum 
est  quasi  ex  officio  decano,  vel  prirnse  digni- 
tati ;  non  est  ergo  Episcopis  imponenda  talis 
rigorosa  obligatio,  maxime  cum  continua  vel 
frequenti  assistentia  in  cboro.  Satis  ergo  est, 
si  dicamus  teneri  aliquanclo  adesse,  quantum 
ad  sui  muneris  satisfactionem  judicaverit  ex- 
pedire,  quodejus  prudenti  arbitrio  relinquen- 
dumvidetur.  Optimum  autem  consilium  vide- 
bitur,  ut  nisi  causa  urgens  impediat,  adsit 
diebus  dominicis  et  festis,  et  in  diebus  so- 
lemnioribus  poterit  fortasse  intervenire  obli- 
gatio,  saltem  pro  tempore  Missse,  Vespera- 
rum,  vel  etiam  Matutino ;  consuetudinis  etiam 
habenda  est  ratio,  ac  denique  cavere  debet 
Prselatus,  ne  videatur  hanc  curam  omnino 
negligere.  De  prselatis  item  inferioribus_,  si 
episcopale  munus  et  jurisdictionem  exer- 
ceant,  idem  cum  proportione  sentiendum  vi- 
detur;  si  vero  minores  sint,  consideranda 
erit  qualitas  beneficii,  et  institutio  ejus,  vel 
consuetudo,  etjuxta  illam  erit  judicandum  : 
et  hanc  existimo  fuisse  sententiam  Innocentii 
in  loco  allegato. 

15.  Sexta  assertio :  religiosi  qui  chorum 
profitentur,  non  tenentur,  ex  vi  generalis  prcece- 
pti  obligantis  sub  mortali,  ad  recitandum  in 
clwro,  nisi  ubi  fuerit  particularis  ipsorum  con- 
stitutio.  —  De  religiosis  autem  qui  chorum 
profitentur,  existimo  non  teneri  ex  vi  gene- 
ralis  legis,  seu  preecepti  obligantis  sub  culpa 
mortali,  ad  canendum  in  choro,  nisi  ubi  fue- 
rit  speciali  constitutione  hoc  praaceptum  ita 
expresse  declaratum,  et  impositum,  vel  si  ali- 
cubi  proprium  votum  de  hoc  fieret,  quod  in 
nulla  religione  credo  fieri ;  neque  etiam  scio 
in  aliqua  esse  consuetudinem  illo  modo  obli- 
gantem;  nec  enim  consuetudo  chori  est  in 
hoc  sensu  in  religionibus  introducta,  sed  so- 
lum  ut  hora3  omnino  in  choro  dicendae  sint, 


et  omnes  adesse  debeant  juxta  regulam,  et 
quod  in  hoc  deficientes  pcense  subjaceant , 
non  vero  quod  in  hoc  graviter  peccent,  dum- 
modo  alias,  horas  recitent,  quod  infra  vide- 
bimus  quam  necessarium  sit.  Seclusis  autem 
his  capitibus,  non  est  unde  illa  rigorosa  obli- 
gatio  in  eis  nascatur.  Dices:  ex  obligatione 
chori  in  toto  corpore  existente  sufficienter 
nascitur  haec  obligatio  in  singulis.  Respondeo 
non  ita  esse,  absolute  et  immediate  (ut  sic 
dicam)  loquendo.  Nam  satis  est  quod  cura 
providendi,  ut  chorus  non  deficiat,  sit  apud 
Praelatum,  et  quod  ipse  possit  cogere  subdi- 
tos,  ut  in  choro  non  desint,  nec  horas  omit- 
tant.  Quandiu  vero  superior  non  imponit 
speciale  ac  personale  praeceptum,  non  est  ta- 
lis  obligatio  in  singulis  ex  prsecepto,  nec  su- 
perior  debet  illam  imponere  sine  causa, 
quando  publicae  obligationi  ex  vi  regulse  fit 
satis,  et  non  desunt  qui  religiose  ac  volunta- 
rie  suae  professioni  satisfaciant.  Si  autem 
tanta  esset  negligentia  subditorum,  utvidere- 
tur  praeceptum  necessarium,  tunc  imponen- 
dum  esset.  Imo,  si  contingeret  ipsum  etiam 
Praelatum  esse  negligentem,  et  ideo  solere 
horas  publice  omitti  ex  defectu  ministrorum, 
tunc  certe  preeceptum  communc  singulos 
obligaret,  quia  jam  esset  publica  necessitas, 
in  qua  omnes  obligantur :  hic  autem  casus 
vel  nunquam,  vel  raro  accidere  potest,  et 
idco,  moraliter  loquendo,  regulaposita  vera 
est,  qu83  ex  auctoribus  citatis  et  referendis 
colligitur. 

16.  Religiosus  facilius  excusatur  ab  onere  ca-, 
nendi  in  choro,  quam  clericus,  maxime  benefi- 
ciatus. —  Probatur  prima  pars. —  Atque  ex 
his  scquitur  facilius  posse  excusari  religiosum 
ab  hoc  onere  canendi  in  choro,  sine  culpa 
levi,  quam  possit  clericus  secularis  excusari 
a  culpa  mortali,  quando  ahoqui  ratione  be- 
neficii  ad  illud  tenetur.  Ratio  quoad  religio- 
sum  est,  quia  unusquisque  rehgiosus  in  par- 
ticulari  solum  tenctur  ad  existendum  et  ca- 
nendum  in  choro  ex  vi  regulse,  qua?  ordinarie 
non  obligat  sub  reatu  culpse,  sed  tantum  pee- 
nse;  et  ideo  licet  practice  ac  moraliter  vix 
violetur  sine  aliqua  culpa  levi,  tamen  si  ali- 
qua  moderata  causa  intercedat,  poterit  om- 
nem  culpam  excusare,  dummodo  recitatio 
canonici  officii  saltcm  privata  non  omittatur; 
hoc  enim  snpponendum  est  semper,  quoties 
de  omissione  chori  tractamus  ;  agimus  enim 
de  illa  praecise,  nam  de  omissione  absoluta 
privatse  recitationis  horarum  infra  dicendum 
est.Atqueita  in  religiosis  facile  admitto  quam- 


CAP.  X.  QUrE  PERSON^E 
dam  Cajetani  doctrinamin  vcrb.  Horw  Cano- 
nica,  qnam  Armilla  et  alii  communiter  se- 
quuntur;  verba  Cajetani  sunt  :  Ubi  contemp- 
tus  deest,  et  propter  meam  absentiam  non  no- 
tabiliter  Iwditur  divini  cultus  of/icii,  et  Prw- 
lati  dissimulant,  parum  de  Ms  qtue  Dei  sunt 
eurantes,  non  incurro  mortale  peccatnm  ex  Jioc 
quod  desum  Jwris  canonicis  in  ecclesia  mea, 
quia  contra  prwceptum  juris  positivi  proprie 
non  venio,  nec  notdbile  damnum  infero  divino 
cultui.  Gfraviter  tamen  pecco,  si  sine  rationa- 
bili  causa  me  debitis  Jwris  subtraho,  quia  gra- 
vis  est  ratio  divini  debiti.  Prior  enim  pars  in 
religiosis  verum  habet,  ubicumque  ex  aliqua 
speciali  constitutione  aut  consuetudine  alicu- 
jus  religionis  contrarium  non  constiterit.  Pos- 
terior  autem  pars,  ne  sit  contraria  priori,  in- 
telligenda  est  de  gravi  peccato  in  latitudine 
venialis,  et  est  vera,  quando  nulla  probabilis 
causa  excusat. 

17.  Probatur  secundapars.  —  At  vero  in 
clericis,  qui  in  suis  ecclesiis  ad  hoc  officium 
in  ecclesia  dicendum  tenentur,  longe  diversa 
ratio  est,  quia  hi  tenentur  per  se  loquendo 
hoc  ministerium  preestare  ecclesise  suee  sub 
reatu  culpee  gravis  ex  suo  genere,et  ideo  nisi 
ex  levitatemateriee,  aut  ex  gravi  causa  legi- 
time  excusentur,  mortaliter  peccant,  suum 
debitum  non  solvendo.  Antecedens  patet, 
quia  tenentur  ex  lege  justitiee  ratione  bene- 
ficii  et  stipendii,  quod  propter  hoc  officium 
ab  ecclesia  accipiunt,  ut  ex  dictis  supponi- 
mus ;  lex  autem  justitiee  ex  suo  genere  obli- 
gat  sub  reatu  culpee  mortalis.  Atque  hoc  satis 
ostenditur  ex  gravi  pcena,  quee  propter  talem 
transgressionem  ponitur  in  dicto  cap.  ult., 
d.  92.  Qui  textus  (ut  dixi)  loquitur  de  clericis, 
qui  ratione  beneficii  vel  stipendii  justi  ad  hoc 
munus  certee  alicui  ecclesiee  deputati  sunt. 
Nec  oportet  illum  extendere  ad  religiosos,  de 
quibus  revera  non  loquitur.  Atque  ita  sen- 
tiunt  de  clericis  beneficiatis  Turrecr.  ibi,  q. 
2,  et  sumitur  ex  Innocent.,  in  c.  1  de  Celebr. 
Missar.;  et  ex  Paludan.,  4,  d.  15,  q.  5,  art.  1; 
Syivest.,  Angel.  et  Armilla  supra,  et  Graffis 
c  52,  num.  4  et  6.  Qui  sane  nimis  confuse 
loquuntur,  nihil  in  hoc  distinguentes,  inter 
clericos  beneficiatos,  et  religiosos,  cum  tamen 
sit  magna  differentia,  quia  religiosi  revera 
non  canunt  propter  stipendium,  sed  propter 
suam  regulam  vel  institutionem.  Quamvis  au- 
tem  in  clericis  beneficiatis  obligatio  gravis 
sit,  transgressio  potest  esse  levis  ex  parvitate 
materiee,  quia  hoc  gencrale  est  in  materia 
j u stitise ,  ut  infra  explicabitur. 


RECITARE  TENEANTUR.  317 

18.  Obligatio  ratione  stipendii  non  est  tam 
rigorosa,  ut  excusationem  moralem  non  admit- 
tat.  —  Preeterea,  licet  heec  obligatio  ex  justitia 
sit,  potest  admittere  legitimam  causam  excu- 
sationis;  quia  obligatio  ratione  stipendii  non 
est  tam  rigorosa,  ut  excusationem  moralem 
non  admittat,  quod  docent  omnes ,  et  per  se 
notum  est.  Oportet  tamen  ut  causa  sit  vera, 
et  utbona  fide  procedatur.  Item  quando  cau- 
sa  est  diuturna,  oportebit  ut  superioris  legi- 
tima  facultas  vel  dispensatio  intercedat.  In 
quo  nulla  melior  regula  assignari  potest , 
quam  ut  serventur  constitutiones  justae,  vel 
consuetudines  singularum  ecclesiarum ,  et 
quae  de  distributionibus  et  residentia  in  cho- 
ro  statuuntur  in  Concilio  Tridentino,  session. 
21,  c.  3,  et  session.  22,  c.  3,  et  session.  24, 
c.  12,  adjuncto  cap.  unic.  de  Ciericis  non  re~ 
sidentibus,  in  6.  Et  juxta  hanc  doctrinam  in- 
telligendum  est ,  quod  dicti  auctores  dicunt, 
preelatos  posse  abesse  a  choro  sine  gravi  cul- 
pa,  ex  justa  causa.  Nam  de  preelatis  religio- 
sorum  eadem  ratio  quoad  hoc  est,  quee  de 
aliis  religiosis ;  nam  iiii  licet  peculiari  obli- 
gatione  teneantur  curare ,  ut  horee  in  choro 
non  omittantur,  tamen  ad  proesentiam  perso- 
nalem  non  magis  illi  obligantur  ex  voto,  vel 
rigoroso  preecepto,  quam  inferiores.  Sed  ad 
summum  ob  circumstantiam  personee,  et  ob 
aliorum  exemplum,  intra  obligationem  regu- 
lee  magis  tenebuntur,  quamvis  in  eis  possint 
etiam  frequentius  occurrere  causee  legitimee 
ad  excusandum,  propter  plures  et  graviores 
occupationes.  De  preelatis  autem  ecclesiarum 
secularium,  jam  diximus  eos  ordinarie  ex  vi 
sui  muneris  non  esse  obligatos  ad  chorum,  et 
ita  non  indigent  speciali  excusatione,  ut  fre- 
quenter  abesse  possint.  Qui  vero  inferiores 
preelati  sunt ,  et  ex  speciali  institutione  et 
munere  obligantur  ,  et  intelliguntur  accipere 
beneficium  propter  hoc  officium  ,  illi  indige- 
bunt  excusatione  ab  eis  bona  fide  probanda. 
Si  tamen  hi  tales  sint ,  ut  suas  distributiones 
in  choro  habeant ,  eadem  lege  qua  caeteri  te- 
nebuntur  quoad  hoc,  quia  jura  indifferenter 
de  omnibus  loquuntur,  eademque  ratio  in  illis 
locum  habet. 

19.  Beneficiatus  ad  duo  officia  obligatus  in- 
compossibilia,  non  peccat  recipiendo  integrum 
stipendium.  —  Denique,  si  beneficiatus  per  se 
obligatus  ad  chorum,  alias  etiam  tenetur  ex 
vi  sui  officii  ad  inserviendum  in  sacristia,  vel 
alibi,  clarum  est  non  peccare  recipiendo  sti- 
pendium  beneficii  integrum,  etiamsi  pro  illo 
tempore  in  choro  non  resideat,  quia  non  po- 


318 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


test  ad  incompossibiles  actiones  obligari.  Un- 
de  cum  quis  ex  vi  beneficii  vel  stipendii  ad 
plura  ministeria  obligatur,  semper  intelligi- 
tur,  quatenus  illae  actiones  inter  se  incompa- 
tibiles  non  sunt.  Ita  sumitur  ex  Palud.,  Tur- 
recr.,  Innoc.  et  aliis,  in  locis  citatis.  Et  est 
res  per  se  satis  clara  :  subintelligitur  tamen 
semper,  ut  privatim  recitare  debeant  boras 
quibus  in  choro  non  intersunt. 

20.  Canonici  et  beneficiati ,  qui  quotidianas 
distributiones  recipiunt  propter  assistentiam 
in  choro,  non  possunt  W.as  tuta  conscientia  ac- 
cipere  nec  retinere,  nisi  intersint.  —  Atque  ex 
bis  colligitur,  canonicos  et  alios  beneficiatos, 
qui  quotidianas  distributiones  recipiunt  pro- 
pter  assistentiam  in  choro,  non  posse  illas 
tuta  conscientia  recipere,  nec  receptas  reti- 
nere,  si  choro  non  intersint.  Ita  declaratur  in 
dict.  c.  un.  de  Cleric.  non  resident.,  in  6,  ubi 
sic  dicitur  :  Qui  aliter  de  distributionibus  ip- 
sis  quicquam  receperit,  rerum  sic  receptarum 
dominium  non  acquirat ,  nec  faciat  eas  suas, 
imo  ad  omnium  restitutionem,  quw  contra  Tiu- 
jusmodi  constitutionem  receperit ,  teneatur.  Quae 
constitutio  renovatur  in  Conc.  Trid.,  sess.  24, 
c.  12,  quod  addit,  ut  qui  assistunt,  distribu- 
tiones  accipiant,  quibus  alii  absentes  privan- 
tur,  quavis  collusione,  aut  remissione  exclusa  ; 
quse  duo  verba  rigorosa  sunt,  et  multum  no- 
tanda  :  collusio  enim  proprie  dicitur  esse  si- 
mulata  concertatio  inter  duos,  ut  inter  acto- 
rem  et  reum  ,  quae  vox  opiime  hic  accommo- 
data  est  ad  reciprocas  condonationes  quas 
faciunt  prsebendati ,  quando  mutuo  et  invi- 
cem  sibi  mulctas  remittunt.  Nam  per  hanc 
fietionem,  et  legi  canonicse  ,  et  cultui  divino 
derogant.  Vult  ergo  Concilium  ut^  non  ob- 
stante  hac  collusione^  absentes  non  faciant 
distributiones  suas,  etiamsi  alii  conniveant. 
Quia  vero  Concilium  sub  disjunctione  ait, 
quavis  collusione  aut  remissione  ,  dubitari 
potest  an  idem  per  illa  significetur,  vel  ali- 
quid  per  posteriorem  dictionem  addatur. 
Quod  est  quserere,  utrum_,  non  solum  quando 
est  propria  collusio  per  mutuam  condonatio- 
nem,  sed  etiam  quando  est  simplex  remissio, 
et  bona  fide  fit  alicui  personse  propter  ratio- 
nabilem  causam,  vel  gravem  occupationem, 
non  valeat,  nec  possit  ille,  cui  fit  remissio, 
distributionem  tuta  conscientia  retinere  , 
quando  non  est  ex  his  casibus,  qui  in  d.  cap. 
unic.  numerantur,  his  verbis  :  Exceptis  illis, 
quos  infirmitas,  aut  justa  corporalis  necessi- 
ias,  aut  evidens  Ecclesice  utilitas  excusarent. 
Nam  videtur  nimium  rigorosum  dicere,  quod 


alii  praebendati  non  possint  id,  quod  sibi  ac- 
crescit,  liberaliter  condonare  absenti,  etiam 
ex  rationabili  causa  et  sine  collusione,  vel 
gravi  Ecclesise  detrimento,  ut  supponitur.  Ni- 
hilominus  disjunctio  illa  et  distinctio  vocum, 
diversa  in  proprietate  significantium ,  cum 
illo  distributivo  signo,  quavis  remissione,  vi- 
detur  valde  urgere  ,  ut  dicamus  omnem  re- 
missionem  irritam  esse  illis  verbis,  extra  ca- 
sus  in  alio  decreto  expfessos,  ut  in  eodem 
Conc.  subjungitur  :  Juxta  constitutionem  Bo- 
nifacii  VIII,  etc.  Unde  haec  pars  videtur  in 
rigore  verborum  vera,  et  in  congregatione 
Romana,  his  verbis  declarata  est  :  Non  licet 
capitulo,  aliquo  prwtextu  distributiones  quoti- 
dianas  donare,  relinquere,  aut  quavis  collusio- 
ne  remittere  alicui,  qui  vel  ab  ecclesia?  servi- 
tio  abfuerit,  vel  alio  quovis  modo  distributiones 
legitime  debeat  amittere,  nec  fas  sit  cuipiam 
eas  recipere,  et  si  acceperit,  suas  ne  faciat,  sed 
eas  restituere  omnino  cogatur  illico  distri- 
luendas  falricoe  ecclesios  quatenus  indigeat,  aut 
alteri  pio  loco  Episcopi  arbitratu.  Et  in  alia 
declaratione  additur,  etiam  remissionem, 
quee  fieri  solet  in  die  Ccense  Domini,  ad  hunc 
effectum  non  valere. 

21 .  Ultima  assertio  :  in  templis  et  ecclesia 
recitanda?  sunt  canonicw  hora>  ob  plures  ratio- 
nes.  —  Ultimo  dicendum  est,  teneri  clericos 
ad  dicendum  hoc  officium  in  ecclesiis  et  tem- 
plis  ad  hoc  munus  deputatis.  Ita  statuunt 
praedicta  jura,  dum  dicunt  in  ecclesiis  cathe- 
dralibus,  collegiatis,  regularibus,  et  aliis  ;  et 
notant  Turrec,  Sylvest.,  Angel.,  Armil.  et 
alii.  Et  ratio  est,  tum  quia  ad  hoc  sunt  tem- 
pla  dicata  ,  et  hic  est  unus  ex  prsecipuis  fi- 
nibus  eorum,  propter  quod  Christus  tem- 
plum  vocavit  domum  orationis,  Mat.  \  1 ;  tum 
quia  ad  decentiam  et  ornatum  sacri  officii 
solemniter  ac  publice  nomine  totius  Ecclesise 
decantandi  hoc  pertinet ;  tum  quia  ad  chris- 
tiani  populi  convenientem  usum  hoc  neces- 
sarium  est ;  tum  quia  in  illo  loco  Deus  cen- 
setur  peculiariter  assistere,  et  facilius  ab  eo 
impetrari,  2  Paral.  7.  Unde  et  Angeli  ipsi 
creduntur  peculiariter  ibi  adesse,  et  Deum 
cum  psallentibus  collaudare,  eorumque  ora- 
tiones  juvare,  juxta  illud  Ps.  67:  Principes 
conjuncti  psallentibus  in  medio  juvencularum 
tympanistriarum,  in  ecclesiis  benedicite  Deo 
Domino,  mystice  intellectum;  unde  Chrysost., 
bomil.  24  in  Acta  :  Nescis,  ait,  quod  cum  An- 
gelis  stas,  cumiltis  liymnos  dicis  ;  et  Hom.  15 
ad  Hebr.  ,  plenas  dicit  esse  ecclesias  incorpo- 
reis  virtutibus.  Tum  denique  quia  locus  Ec- 


CAP.  XI.  QUODNAM  OFFICIUM  DIVINUM  RECITANDUM  SIT. 


319 


clesiee  ad  devolionem  et  quictem  orationis 
aplior  est,  et  deemonibus  est  formidabilis  pro- 
pter  loci  sanctitatem,  praesertim  si  corpus 
Domini  adsit,  et  Sanctorum  venerabiles  ima- 
gines,  ac  reliquiee,  quee  omnia  juvant,  utdce- 
mon  minus  perturbare  audeat,  et  Deus  ma- 
jus  auxilium  ad  bene  orandum  proebeat.  Ideo- 
quc  antiquissima  semper  Ecclesiee  consuctu- 
do  fuit,  ut  heec  officia  quotidie  in  templis  di- 
cerentur,  nisi  necessitas  aliud  facere  coge- 
ret;  id  enim  semper  etiam  facere  licuit,  et 
nunc  licet.  Unde  Clemens  Rom.,  1.  8  Const., 
c.  34,  post  preeceptum  de  horis  canonicis  pu- 
blice  dicendis ,  subjungit  :  Qnod  si  ad  eccle- 
siam  prodire  non  licuerit,  propter  infideles, 
congregabis,  Episcope,  in  domo  aliqua,  ne  in- 
grediatur  pius  in  ecclesiam  impiorum  :  non 
enim  locus  hominem  sanctificat,  sed  homo  lo- 
cum. 

CAPUT  XI. 

QUODNAM    OFFICIUM    DIVINUM  1N   CH0B.0    KECITAN- 
DUM    SIT. 

1 .  Brcesentis  capitis  status  aperitur.  —  Ex- 
plicata  substantia  et  obligatione  horarum 
canonicarum,  oportet  ut  de  circumstantiis, 
et  quasi  accidentibus  eorum  dicamus,  quod 
faciemus  discurrendo  per  communes  circum- 
stantias  actuum  moralium  ;  et  quoniam  de 
personis  et  loco  jam  diximus,  simulque  de- 
claravimus  obligationem  absolutam  dicendi 
has  horas,  quam  possumus  vocare  obligatio- 
nem  quoad  exercitium  actus,  explicando  cee- 
teras  circumstantias,  declarabimus  obligatio- 
nem  quam  solemus  vocare  quoad  specifica- 
tionem  actus,  id  est,  ut  talis  oratio  recte  et  ho- 
neste,  et  prout  decet,  fiat,  quodmaxime  pen- 
det  ex  modo  qui  in  his  horis  dicendis  servari 
debet.  Hic  autem  modus  internus  esse  potest, 
seu  pendens  ex  actu  interiori,  qui  est  atten- 
tio  vel  devotio;  et  externus  consistens  in  pro- 
latione  ipsa  vocis,  in  materia  seu  oratione 
quee  profertur,  in  integritate,  in  ordine,  et  si- 
milibus  ;  et  licet  modus  ille  interior  in  se 
priucipalior  sit,  tamen  per  exteriorem  mani- 
festatur,  et  ad  illum  applicari  debet,  et  ideo 
ex  hujus  cognitione  pendet,  ac  propterea  de 
circumstantiis  externis  sermonem  preemitti- 
mus,  et  preesertim  de  his  quee  ad  substantiam 
hujus  actus  proxime  accedunt,  ut  sunt,  quid 
cantandum  sit,  quid  sit  ab  omnibus  vel  a  sin- 
gulis  canendum,  deinde  vero  quee  ad  integri- 
tatem,  ordinem  et  tempus  spectant,  de  qui- 
bus  sigillatim  dicemus. 


2.  In  preesenti  ergo  capite  non  est  queestio 
de  materia  hujus  orationis  in  generali ;  nam 
constat  ex  dictis  illam  esse  horas  canonicas, 
constantes  ex  partibus  quas  in  superioribus 
declaravimus;  sed  est  queestio  de  talibus  ho- 
ris  in  specie  (ut  sic  dicam),  et  de  nonnullis 
partibus  earum  ;  sub  genere  enim  horarum 
canonicarum  sunt  varii  ritus  orandi:  aliter 
enim  Greeci,  verbi  gratia,  aliter  Latini  orant, 
et  suas  horas  componunt;  aliter  clerici,  aliter 
monachi ;  aliter  in  hoc  episcopatu,  aliter  in 
illo  ,  vel  in  diversis  regnis ,  vel  provinciis. 
Rursusin  eodem  Rreviario,pro  diversis  festis 
vel  temporibus  sunt  assignali  varii  modi  di- 
cendi  singulas  horas.  Item  ordo  horarum,  et 
debita  continuatio  sine  nimia  interpolatione, 
videtur  ad  ritum  hujus  officii  pertinere,  et 
ideo  heec  omnia  comprehendit  queestio  pro- 
posita. 

3.  Prima  assertio :  ecclesia?  omnes  tenentur 
juxta  formam  novi  Breviarii  Romani  divinum 
officium  recitare,  prwter  in  eo  exceptos.  —  Pri- 
mo  ergo  inquiri  potest,  quam  formam  divini 
officii  teneantur  singulee  ecclesiee  in  suis  cho- 
ris  observare,  id  est,  an  teneantur  officium 
dicere  juxta  formas  Rreviarii,  hujus  vel  illius 
episcopatus,  vel  secundum  formam  Ecclesiee 
Romanae.  Cui  queestioni  breviter  satisfieii 
potest  per  constitutionem  Pii  V,  in  Rulla  con- 
firmationis  sui  Rreviarii ,  ubi  prius  revocat 
omnes  alios  recitandi  modos  in  aliis  Rrevia- 
riis  contentos,  his  exceptis,  qui  ex  inslitutio- 
ne  a  Sede  Apostolica  approlata,  vel  consuetu- 
dine,  quce  et  ipso  instituto  ducentos  annos  an- 
tecedat ,  retenti  fuerint.  Deinde  preecipit  in 
hunc  modum :  Omni  itaque  alio  usu  quiluslibet, 
ut  dictum  est,  interdicto,  hoc  nostrum  Brevia- 
rium,  ac  precandi,  psallendique  formuiam  in 
omnibus  universi  orbis  ecclesiis ,  monasteriis , 
ordinibus,  et  locis  etiam  exemptis,  in  quibus 
officium  ex  more  et  ritu  dictce  Romance  Eccle- 
sia?  dici  debet,  aut  consuevit,  salva  prwdicta 
institutione,  vel  consuetudine  prcedictos  ducen- 
tos  annos  superante,  pracipimus  observari.  Et 
deinde  declarat,  quocumque  alio  modo  reci- 
tentur,  non  satistieri  huic  obligationi.  Pos- 
tea .  vero  Clemens  VIII,  licet  novum  Rrevia- 
rium  imprimi  fecerit,  formam  illam  non  im- 
mutavit,  sed  a  mendis  quee  irrepserant  ex- 
purgavit,  paucis  additis  vel  immutatis.  Huic 
ergo  legi  standum  est,  et  secundum  hanc 
formam  est  in  chpro  psallendum,  vel  juxta 
Rreviarium  Pii  V,  quo  uti  licet,  quamdiu  li- 
bri  prius  impressi  non  consumuntur,  vel  jux- 
ta  Rreviarium  Clementis,  juxta  cujus  formam 


320 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


in  posterum  sunt  Breviaria  imprinienda,  si- 
cut  ipse  statuit.  Unde  grave  peccatum  esset 
quacumque  alia  forma  uti  in  ecclesiis,  tam 
secularibus  quam  regularibus,  sub  illa  exce- 
ptione  non  comprehensis  ,  quia  prseceptum 
est  satis  expressum  et  materia  satis  gravis, 
perlinensque  ad  substanliam  divini  officii. 

4.  Quibus  est  forma  ab  Ecclesia  approbata,  et 
ducentorum  annorum  consuetudine  firmata,  ex- 
cipiuntur ;  possunt  tamen  Romanam  suscipere, 
et  susceptam  semel  nequeunt  repudiare. — Circa 
limitationem  autem  in  eadem  lege  additam, 
de  his  ecclesiis  quge  utuntur  Breviario  ap- 
probato  per  consuetudinem  ducentis  anuis 
antiquiorem ,  quod  ad  usum  chori  attinet, 
certum  est  non  teneri  ad  recitandum  officium 
in  choro  juxta  Breviarium  hoc  Bomanum, 
quia  in  ipsa  lege  excipiuntur ;  certum  secun- 
do  est,  posse  illud  acceptare  ,  si  velint,  ex 
consensu  Episcopi  et  totius  capituli,  quia  in 
ipsa  etiam  constitutione  hoc  expresse  conce- 
ditur.  Cui  addo  tertio,  quod  si  semel  hoc  mo- 
do  acceptetur,  non  poterit  postea  sine  Ponti- 
ficis  auctoritate  relinqui,  quia  per  illam  acce- 
ptationem  antiqua  consuetudo  revocata  est, 
et  prius  Breviarium  quasi  abolitum,  et  privi- 
legio  in  illa  exceptione  contento  fuit  renun- 
ciatum,  et  ideo  ad  antiquam  consuetudinem 
iterum  propria  auctoritate  rediri  non  potest, 
sed  lex  Pii  V  jam  ibi  obligat.  Quarto,  assero 
sine  consensu  Episcopi  et  totius  capituli  non 
posse  in  illis  dicecesibus  pro  usu  chori  recedi 
ab  antiquo  usu,  ac  subinde  ibi  servandum 
esse  jus  commune,  quod  habet,  omnes  infe- 
riores  ecclesias  conformari  debere  metropoli- 
tanse,  c.  pen.  et  ult.,  d.  42.  Quse  regula  cum 
proportione  ad  regulares  ecclesias  applica- 
tur,  ut  unaqueeque  sui  ordinis  ritum  sequi 
debeat,  quando  illa  antiquitate  gaudet,  eam- 
que  vult  retinere.  Quod  si  ex  simili  et  seque 
antiqua  consuetudine  dicecesis  episcopalis 
proprium  habuerit  Breviarium,  creclo  posse 
illud  retinere,  et  non  posse  mutari,  nisi  cum 
prsedicta  conditione,  et  consensu  episcopi  et 
totius  capituli ;  quia  Pius  V  expresse  loquitur 
de  Breviariis  ab  Episcopis  in  suis  dicecesibus 
pervulgatis,  et  postea  illa  comprehendit  in 
exceptione,  et  ut  relinqui  possint,  non  postu- 
lat  Metropolitani  consensum,  sed  Episcopi, 
et  universi  capituli :  cum  autem  dicit  univer- 
sum,  non  postulatut  omnes  de  capitulo,  nullo 
discrepante,  consentiant;  _id  enim  moraliter 
expectandum  non  est,  nec  vis  verbi  hoc  pos- 
tulat ;  sed  solum  quod  consensus  preestetur  a 
capitulo,  ut  capitulum  est,  id  est,  permodum 


unius  corporis  mystici  ad  hoc  congregati,  et 
tunc  universum  consentit  ,  quando  major 
pars  vincit,  nisi  jure  expresso  amplius  re- 
quiratur. 

5.  Resolutio  aliquarum  dubitationum.  — Lex 
illa  Pii  Vde  recitando  juxtafurmam  Romanam 
olligat  ubique,  estque  non  solum  prcecipiens, 
sed  irritans.  —  Neque  in  hoc  puncto  nova 
difficultas  occurrit ;  solum  video  queeri  posse 
an  hsec  lex  Pii  V  nunc  obliget  ubique  ;  et  oc- 
casio  dubitandi  esi,  quia  potest  alicubi  non 
esse  recepta,  nec  moribus  introducta,  non  ti- 
tulo  antiquse  consuetudinis  ,  sed  ex  negligen- 
tia,  vel  resistentia  Episcoporum  seu  Prselato- 
rum,  quee  in  initio  potest  esse  iniqua,  usu  ta- 
men  et  duratione  praevalere  :  cum  enim  hsec 
lex  humana  sit,  poterit  consuetudine  contra- 
riaabrogari;  ergo  non  repugnat  alicubi  ita 
accidisse ;  ibi  ergo  non  obligabit  hsec  lex,  re- 
tinerique  poterit  aliud  Breviarium,  etiam  pro 
usu  chori,  licet  non  excedat  ducentorum  an- 
norum  antiquitatem.  Dicendum  est  tamen  im- 
primis  hactenus  non  fuisse  per  novam  con- 
suetudinem  contrariam  huic  legi  alicubi  de- 
rogatum,  quia  PontiFices  nunquam  consense- 
runt  tali  consuetudini,  vel  expresse,  vel  ta- 
cite  ;  quin  potius  Clemens  VIII  statuit,  ut  quod 
Pius  ordinavit ,  ratum  et  inviolatum  conser- 
vetur.  Deinde  dico  illam  legem  non  tantum 
esse  prsecipientem,  sed  etiam  irritantem  om- 
nia  alia  Breviaria,  quse  infra  ducentos  annos 
initium  habuere ,  quare  nulla  consuetudine 
restitui  possunt,  ac  subinde  officiam  illud 
jam  non  potest  esse  cauonicum,  neque  ap- 
tum,  ut  per  illucl  obligationi  chori  satisfiat, 
et  ex  hac  parte  existimo  omnes  posteriores 
consuetudines  ita  esse  per  hanc  legem  repro- 
batas,  ut  contra  eamdem  legem  prsevalere 
non  possint.  Unde  fit,  si  in  aliqua  provincia, 
similis  consuetudo,  vel  Breviarium  non  ita 
antiquum,  ut  postulatur  in  Brevi  Pii  V,  con-  I 
tra  illius  dispositionem  indebite  retineatur,  ; 
non  obligari  clericos  vel  parochos  ad  illum 
recitandi  modum,  sive  in  choro,  sive  extra 
illum,  sed  potius,  per  se  loquendo,  obligari 
lege  pontificia,  ut  infra  latius  dicam. 

6.  Hcec  lex  ita  obligat  ad  reciiandum  tale 
officium  temporis  vel  diei,  et  non  aliud,  ut  ne- 
queat  Pra-latus  dispensare,  nec  ex  causa,  per- 
manenter,  cum  ea  vero  possit  quasi  transeun- 
ter.  —  Potest  vero  secundo  quseri,  an  hoc 
praeceptum  obliget,  non  solum  ad  dicendum 
officium  juxta  tale  Breviarium  generatim,  ut 
sic  dicam,  sed  etiam  ad  dicendum  in  parti- 
culari  tale  officium  temporis  vel  diei ,  prout 


CAP.  XI.  QUODNAM  OFFICIUM 
in  ipso  Breviario  designatur.  Vcrurntiimen 
quoRstio  ha?c  majus  habet  dubium  in  rccita- 
tione  privata  quam  in  publica,  et  idco  dc  illa 
communitcr  tractatur  ab  aucloribus,  et  a  no- 
bis  infra  disputabitur.  Dico  ergo  hoc  prcece- 
ptum  per  se  obligare  determinate  ad  tale  of- 
ficium,  prout  ad  singulos  dies  in  Breviario 
applicatur;  ideoque  maxime  obligare  in  pu- 
blica  oratione  chori ,  quia  cle  illa  maxime  lo- 
quuntur  jura,  in  c.  Dc  iis,  et  c.  ult.,  d.  12,  et 
c.  Conrenit,  de  Consec,  dist.  5;  et  secundum 
illum  publicum  dicencli  modum  maxime  at- 
tendi  potest  et  debet  Ecclesia3.  consuetudo,  et 
necessaria  uniformitas.  Item  quia  illa  muta  - 
tio  non  fit  sine  aliqua  nota  vel  scandalo, 
quando  tam  publice  fit.  Et  propter  hoc  cen- 
seo  hanc  mutationem  esse  rem  gravem  ex 
suo  genere  in  hac  publica  oratione  ,  et  ideo 
vix  posse  fieri  scienter  in  notabili  parte  offi- 
cii  sine  gravi  culpa  ejus  qui  fuerit  causa  il- 
lius;  ex  levitate  autem  materiee,  vel  ex  inad- 
vertentia  facile  excusari,  saltem  a  culpa  gra- 
vi.  Addunt  etiam  frequenter  Doctores  posse 
Preelatum  ordinarium  in  hoc  dispensare  ex 
rationabili  causa,  etiamsi  dispensare  nonpos- 
sit  quominus  oflicium  dicatur.  Ita  Anton., 
4-p.,tit.  13,  c.  4,  §2;Tabien.,n.  16;  Armilla, 
n.  13,  qui  refert  quemdam  Magistrum  Vin- 
centinum;  et  idem  sentit  Navar. ,  c.  19,  n. 
217.  Quod  facile  admitti  potest  quoad  hanc 
mutationem  officii  diei  in  una  vel  alia  occa- 
sione  gravi  ;  tamen  in  mutatiune  totius  Bre- 
viarii,  clarum  est  non  posse  dispensare  ,  ne- 
que  illam  facere  aut  permittere,  nisi  juxta 
constitutionem  Pii  V,  ut  ex  dictis  satis  patet. 
Nec  etiam  potest  quasi  permanenter  clispen- 
sare,  aut  legem  facere ,  ut  tali  vel  tali  die 
aliter  dicatur  officium,  quam  in  Breviario  Ro- 
mano  sit  praescriptum ,  ubi  illud  servandum 
est;  sed  oportebit  tunc  ad  Papam  accedere. 
Et  eadem  proportione  non  potest  preelatus  re- 
ligionis  utentis  proprio  officio  talem  dispen- 
sationem  permanentem  facere,  et  sic  de  aliis 
servata  proportione. 

7.  In  recitatione  pullica  quce  fit  in  choro, 
scrvandus  est  ordo  non  solum  totius  inter  par- 
tes,  sed  etiam  partium  inter  se,  idque  ex  prce- 
cepto.  — Tertio  loco  spectat  ad  praesentem 
queestionem  explicare,  an  hoc  preeceptum 
obliget  ad  servandum  ordinem  in  dicendis 
horis  canonicis  in  choro,  tam  inter  ipsas  ho- 
ras  inter  se,  quam  inter  partes  uniuscujus- 
que  horee.  Et  ratio  dubitandi  esse  potest,  quia 
communiter  auctores  dicunt,  ordinem  non 
pertinere  ad  substantiam  hujus  preecepti,  et 

XIY. 


DIVINUM  RECITANDUM  SIT.  321 

ideo  non  violari  graviter,  ctiamsi  preeter- 
miltatur.  Dico  tamen  auctores  frcquentius 
loqui  dc  rccilatione  privata,  de  qua  inferius 
vidcbimus:  at  vero  de  illa,  quee  pubiice  in 
choro  fit,  omnino  dicendum  est,  in  dicendis 
horis  servandum  esse  earum  ordinem  ex 
preecepto.  Et  primum  de  singulis  horis  quoad 
partes  earum  inter  se  patet;  lum  ab  incon- 
venicnti,  quoniam  alias  posset  arbitrio  pree- 
latorum  dici  hymnus  in  fine,  quando  dicen- 
dus  est  in  principio  ,  et  e  converso  ;  et  capi- 
tulum,  vel  psalmi  ordine  preepostero  ;  quee 
tamen  sine  dubio  fieri  non  possunt  sine  cul- 
pa  ex  suo  genere  gravi,  nisi  vel  materiae  le- 
vitas,  vel  aliqua  inadverlentia  excuset;  tum 
etiam  a  priori,  quia  in  his  artificialibus  uni- 
tas  rei,  et  quasi  esse  illius  consurgit  ex  tali 
ordine,  ita  ut  possit  dici  de  substantia  illius, 
ut  tale  artefactum  est ;  talis  autem  est  uni- 
tas  uniuscujusque  horse  canonicae ;  unde  in- 
vertere  ordinem,  est  illam  destruere,  et 
alium  ritum  introducere.  Denique  in  publica 
recitatione  de  se  est  hoc  offensivum  populi; 
nullo  ergo  modo  licet.  In  ordine  vero  cliver- 
sarum  horarum  inter  se  non  videtur  esse 
tam  intrinseca  connexio,  quia  non  ita  com- 
ponunt  unam  horam,  unde  in  mutatione  il- 
lius  ordinis  non  statim  apparet  tam  gravis 
deformitas.  Nihilominus  ille  ordo  etiam  est 
per  se  intentus  ex  vi  talis  ritus  et  institutio- 
nis,  quia  ex  omnibus  illis  horis  ita  ordinatis 
unum  integrum  officium  componitmr,  quod 
suo  modo  unum  est,  et  de  illo  unum  proece- 
ptum  datur.  Unde  non  dubito  quin  talis  ordo 
etiam  comprehendatur  sub  tali  prsecepto,  et 
quod  sit  culpabile  illum  mutare  voluntarie, 
et  sine  causa  cogente.  Et  in  oratione  publica 
habet  majorem  deformitatem,  quia  magis  vi- 
detur  institutio  contemni,  quando  publice 
omittitur,  et  per  se  majus  scandalum  inde 
generatur;  item  quia  quodammodo  eludun- 
turmysteria,  quae  per  has  horas  et  earum 
ordinem  significantur ;  nam  propter  oratio- 
nes  publicas  maxime  institutee  sunt. 

8.  Quot  modis  interpolatio  contingere  pos- 
sit  in  recitaiione  divini  officii,  et  quce  sit  lau- 
dabilis  inter  singulas  Jwras. — Tandem  inqui- 
ri  hic  potest  de  interpolatione  in  his  horis 
facta,  an  sit  contra  debitum  orandi  modum, 
et  quam  gravis  culpa  sit,  quando  in  choro 
committitur.  Quse  dubitatio  non  intelligitur 
de  interpolatione  distinctarum  horarum  inter 
se ;  illa  enim  absolute  loquendo  bona  est,  et 
consentanea  institutioni.  Nam  licet  sint  par- 
tes  unius  officii  diei,   non  sunt  partes  conti- 

21 


322 

nuee,  sed  discretae;  nam 
est  unum  ad  modum  quantitatis  continuae, 
sed  discretse,  sicut  est  oratio.  Discernuntur 
autem,  seu  dividuntur  partes  illee  per  inter- 
polationem,  et  ideo  bonum  est  ut  cum  in- 
terpolatione  dicantur.  Verum  est  tamen  in 
hac  interpolatione  modum  seu  mediocritatem 
requiri,  ita  ut  neque  nimia  sit,  nec  nimis  par- 
va :  hoc  autem  pendet  ex  antepositione  et  post- 
positione  talium  horarum  ;  quantum  enim  in 
his  peccatum  fuerit,  tantum  in  illo  peccabi- 
tur ;  quid  vero  de  illis  circumstantiis  dicen- 
dum  sit,  infra  tractando  de  tempore  hora- 
rum  videhimus.  Hic  ergo  solum  agitur  de  in- 
terpolatione,  quee  fieri  potest  inter  partes 
ejusdem  horee,  ut  inter  unum  psalmum  et 
alium,  vel  inter  psalmos  et  lectiones,  aut  in- 
ter  partes  ejusdem  psalmi.  Distinguere  au- 
tem  oportet  interpolationem  a  pausa  :  nam 
pausa,  quee  nimia  non  sit,  potius  est  com- 
mendata  in  choro,  quam  prohibita,  ut  con- 
stat  ex  Ooncilio  Basil.,  ses.  21,  §  1,  ubi  mo- 
net  cantum  fieri,  cum  pausa  decenti,  prceser- 
tim  in  medio  cujuslibet  versiculi  psalmorum, 
delitam  faciendo  inter  solemne  ac  feriale  offi- 
cium  differentiam.  Interpolalio  vero  est  , 
quando  fit  nimia  et  inusitata  partium  discre- 
tio.  Heec  autem  duobus  modis  fieri  potest : 
primo,  omnino  cessando  a  choro  pro  aliqua 
notabili  mora,  et  ad  alias  actiones  vel  cogi- 
tationes  omnino  extraneas  divertendo  (loqui- 
mur  autem  de  cessatione,  aut  interpolatione 
totius  chori;  nam  in  singulis  non  potest  esse 
sola  interpolatio,  si  chorus  officium  perse- 
quatur,  sed  erit  simul  mutilatio  quoad  eam 
partem,  ad  quam  aliquis  non  concurrit,  ut 
statim  explicabo).  Secundo,  potest  contingere 
intermissio  heec  non  cessando  omnino,  sed 
cantando  aliquid,  vel  legendo,  illo  interme- 
dio  tempore,  quod  totum  ad  Deum,  et  eleva- 
tionem  mentis  in  ipsum  aliquo  modo  rcfera- 
tur,  non  sit  tamen  pars  illius  horae,  vel  offi- 
cii  quod  canitur.  De  hoc  posteriori  modo  di- 
cam  c.  43. 

9.  Interpolatio  facta  prater  institutionem 
in  quacumque  hora  est  peccaminosa  de  se.  — 
De  primo  dicendum  est ,  interpolationem 
factam  preeter  institutionem  in  quacumque 
hora  esse  peccaminosam  de  se.  Dico,  prceter 
institutionem,  ut  ■excludam  interpolationem 
inter  tres  nocturnos,  vel  inter  se.,  vel  a  Lau- 
dibus;  ilia  enim  non  est  ahsolute  preeter 
institutionem,  et  ideo  peculiarem  difficulta- 
tem  habet,  an  nunc  liceat,  necne,  quee  supra 
tractata  est.  De  omni  vero  alia  ratio  est,  quia 


LtB.  IV.  DE  HORIS  CANONICfS. 
ipsum  officium  non  est  contra  unitatem  moralem  uniuscujusquc 
horse,  et  contra  communem  consuetudinem, 
a  qua  discrepare  in  publica  celebratione  cx 
suo  genere  grave  cst.  Denique  est  contra  ri- 
tum  et  institutionem,  quee  non  parum  viola- 
tur  per  banc  interpolationem,  quando  nota- 
bilis  est.  An  vero  heec  culpa  gravis  aut  levis 
sit,  ex  circumstantiis  expendendum  est.  Mo- 
raliter  vero  non  potest  accidere  ex  mera  vo- 
luntate,  sed  ex  aliqua  necessitate,  vel  pro- 
babili  ignoranlia ;  et  tunc.  necessitas  poterit 
excusare  omnino,  et  ignorantia  magna  ex 
parte,  nisi  valde  crassa  sit,  et  scandalum  gra- 
ve  sequatur.  Secluso  vero  scandalo,  et  posita 
bona  fide  orta  ex  aliqua  occasione  probabili, 
videtur  facile  posse  excusari  gravis  culpa  m 
hujusmodi  interpolatione. 

40.  Cessatio  acantu,  si  stet  recitatio,  non  est 
interruptlo ;  recitatio  tamen  si  desit,  moraliter 
ccquixalet  omissioni  partiali  alicujus  partis, 
qucc,  si  parva  fuit,  potest  repeti  expleto  of- 
ficio.  —  Et  hinc  constat,  quid  dicendum  sit 
de  interruptionibus,  quas  singula?  personee 
assistentesin  choro  facere  possunt;  potissime 
enim  fieri  solent  per  verba  nullo  modo  ad 
officium  pertinentia;  raro  namque  vel  nun- 
quam  fieri  possunt  in  choro  hee  interruptio- 
nes  per  alias  actiones  ab  officio  extraneas, 
nisi  forte  per  rixam,  quae  ex  verbis  ordinarie 
nascitur;  interdum  vero  fieri  potest  per  ces- 
sationem  a  cantu,  vel  omnino  a  recilatione 
vocali,  vel  etiam  ab  attentione  ct  auditione 
morali  eoriim  quse  dicuntur.  Et  quidem  de 
his  posterioribus  modis  nihil  est  quod  de  no- 
vo  dicamus,  quod  pertineat  ad  specialem  de- 
fectum  interruptionis;  nam  cessatio  a  cantu, 
si  recitatio  aliqua  ejus,  quod  canitur,  non  de- 
sit,  non  est  propria  interruptio  horee ,  sed 
solius  cantus,  et  est  potius  omissio  illius  ac- 
tionis,  quoad  aliquam  partem  ejus,  nam  pars 
illa  semel  omissa  non  potest  postea  expleri 
quoad  cantum.  Et  ita  culpas  gradus  erit,  et 
pro  ratione  obligationis  cantandi ,  de  qua 
supra  dictum  est,  et  juxta  quantitatem  partis 
omissee,  quod  prudenti  arbitrio  relinquendum 
est.  Si  autem  non  tantum  cantus,  sed  etiam 
recitatio  exterior  omittatur,  necesse  est  ut 
moraliter  eequivaleat  partiali  omissioni  alicu- 
jus  partis  divini  officii ,  quod  gravior  culpa 
est  quam  interruptio,  et  nisi  fiat  animo  repe- 
tendi  postea  omissum,  facile  eritgravis  culpa; 
et  adhuc  cum  illa  intentione  non  est  parva 
culpa  intra  latitudinem  veniahs,  quia  est  ma- 
gna  inversio  partium  officii,  simul  cum  in- 
terruptione.  Dico  autem  eequivalere  illam  ta- 


CAP.  XII.  DE  ALTERNIS  VERSIBUS  IN  CHOBO  CA.NENBIS. 


3-23 


citurnitatem  omissioni,  quia  cliorus  scmpcr 
in  officio  suo  procedit,  et  quod  semel  perdi- 
tur,  non  potest  in  eodem  tcmpore  recompen- 
sari,  crit  enim  major  confusio  et  perturbatio 
officii ;  et  idco  omnes  Doctoresadmonent,  ut, 
si  aliqua  particula  officii  prseteriit,  sive  cul- 
pabiliter,  sive  inculpabilitcr,  non  repetatur 
durante  officio  chori,  scd  vcl  nulla  ratio  ejus 
habeatur,  si  parva  fuit,  vel  reservetur  repe- 
tcnda  post  expletum  officium.  Unde  quia  hoc 
per  se  est  contra  debitum  ordinem,  si  volun- 
tarie  fiat,  et  sine  cansa  cogente,  non  fit  sine 
aliqua  culpa.  Atque  hoectota  resolutio  majo- 
ri  ratione  locum  habet,  quando  aliquis  non 
solum  non  canit,  neque  ore  recitat,  sed  eti- 
am  non  attendit  voluntarie  ad  ea  quse  in  choro 
dicuntur,  nam  tunc  gravior  est  omissio,  ut 
per  se  notum  est,  et  infra  tractando  de  ex- 
cusationibus  latius  deelarabitur. 

4 1 .  Interruptio  per  commissionem  positivam 
gramor  est  culpa,  sex  ol  causas.  —  At  vero 
quando  interruptio  estper  commissionempo- 
sitivam,  loquendo,  vel  agendo  aliquid  incom- 
possibile  cum  clivino  officio,  tunc  multis  mo- 
dis  gravior  est  culpa.  Primo,  quia  id  specia- 
liter  prohibitum  est  in  cap.  Dolentes,  de  Cele- 
brat.  Miss.,  et  in  Clement.  1,  eodemtitul.,  et 
sumitur  ex  c.  Nullus,  de  Consecrat,,  dict.  1. 
Secundo,  quia  est  irreverentia  interrumpere 
sermonemcum  Deo,  humanis  colloquiis;  ter- 
tio,  aggravatur  maxime  hsec  culpa,  si  collo- 
quia  sint  indecentia  et  profana,  et  talia  esse 
possunt,  ut  aggravent  mortaliter  culpam,  ut 
si  sint  turpia,  etc.  Quarto,  hoc  non  fit  sine 
impedimento  aliorum,  quantum  est  ex  parte 
loquentium,  vel  aliquid  simile  operantium, 
quam  inordinationem  late  exaggerat,  et  mi- 
nutissime  per  varia  exempla  et  circumstan- 
tias  explicat  Navarrus,  c.  15  de  Orat.  Quinto, 
non  fit  hoc  in  choro  sine  aliquo  scandalo,  tum 
clericorum  in  eodem  choro  astantium,  tum 
laicorum  audientiun  vel  videntium.  Sexto  de- 
nique  est  in  tali  actione  tota  inordinatio  inter- 
ruptionis,  et  partialis  omissionis,  quse  in  pura 
omissione  exphcata  est;  quapropter  regula- 
riter  non  excusatur  a  gravi  culpa  veniali;  po- 
test  vero  etiam  esse  mortalis,  si  aggraventur 
circumstantiae.  Quod  quidem  in  generali  cer- 
tum  cst,  quia  materia  est  gravis,  et  suo  mo- 
do  divina ;  in  particulari  vero,  arbitrio  pru- 
denti  determinandum  est. 


CAPUT  XII. 


UTRILM  SATISFACIANT  CLERICI  IN  CHORO  ALTERNIS 
VERSIBUS  PSALMOS  CANENDO,  ET  QUID  IN  IIOC 
SERVARE  TENEANTUR. 

1 .  Antiguitas  alterni  cantus  ecclesiastici, 
qui  a  D.  Ignatio  et  eo  amplius  traxit  originem. 
—  Priusquam  qusestioni  respondeamus,  sup- 
ponendum  est,  antiqua  Ecclesise  consuetudi- 
ne  receptum  esse,  ut  in  horis  canonicis  psal- 
mi  alternatim  per  singulos  versus  a  psallen- 
tibus  dicantur,  quse  aiternatio  antiphona  a 
Grsecis  vocatur.  Quamvis  enim  hsec  vox  anti- 
plwna  nunc  aliam  significationem  habeat,  ut 
notavimus  c.  2,  tamen  secundum  primsevam 
impositionem  significat  alternationem  illam; 
est  enim  antiphona  idem  quod  vox  contra 
sonans,  quod  fieri  videtur  in  vicissitudine  illa 
canendi  versus  alternatim.  Dicunt  ergo  multi 
antiphonas  psalmorum  in  hoc  sensu  incepis- 
se  a  tempore  Constantii,  et  Flavianum  Antio- 
chen.  in  sua  ecclesia  illius  inventorem  fuisse. 
Ita  Theod.,  lib.  2  Hist ,  c.  24,  et  sequuntur 
Sigebertus,  et  alii.  Verumtamen  in  Groecia  an- 
tiquiorem  fuisse  morem  illum,  indicat  Dio- 
nys.,  c.  3,  de  Eccles.  Hierarch.;  loquitur  ta- 
men  de  officio  Missse  solemnis,  et  solum  dicit 
Pontifices  inchoare  psalmodiam ,  prosequi 
vero  cseteros  ecclesiasticos  ordines  cum  eo 
canentes.  Unde  magisrecepta  sententia  est, 
Ignatium  hunc  morem  introduxisse  ;■  ferunt 
enim  audivisse  Angelos  hymnos  in  laudem 
Trinitatis  alternatim  decantantes,  et  inde  mo- 
tum  fuisse,  ut  eum  morem  Ecclesise  Antio- 
chense  traderet,  et  inde  perOrientem  propa- 
gatum  esse.  Unde  ejusdem  consuetudinis 
mentionem  fecit  Basilius,  Flaviano  antiquior, 
Epist.  63,  significatque  vetustiorem  esse  ip- 
somet  Basilio,  quia  non  ut  a  se  inventam,  sed 
ut  ab  aliis  usitatam  illam  commemorat;  inde 
vere  creditur  ab  Ambrosio  fuisse  Mediolani 
introductam  (ut  ex  Augustino  colligitur),  at- 
que  eodem  fere  tempore  Damasum  iliam 
probasse ,  et  Romanse  Ecclesise  imperasse, 
ideoque  illi  etiam  specialiter  attribui  in  Pon- 
tificali.  Ita  de  origine  ab  Ignatio  sentiunt 
Rodulph.,  prop.  12;  Amalar.,  lib.  4,  c.  7; 
Walfr.,  de  Reb.  Ecclesiast.,  c.  28,  ex  Nice- 
phor.,  lib.  13  Hittor.,  c.  8;  Socrat.,  lib.  6,  c. 
8.  Addunt  Isidor.,  lib.  1  de  Eccles.  offic,  c. 
7  ,  Alcuin.,  et  alii,  morem  hunc  originem  du- 
xisse  aSeraphinis,  qnoslsai.  vidit  clamantes  : 
Sanctus,  Sanctus,  etc,  nam  Scriptura  dicit, 


3U 


LIB.  IV.  DE  HOMS  CANONICIS. 


quod  clamabat  alter  ad  alterum,  id  est,  uno 
prius  dicente,  et  altero  respondente.  Tamen 
Isidorus  aperte  docet  hanc  fuisse  institutio- 
nern  Grsecorum,  fuisse  vero  adumbratam  in 
illa  visione,  seu  ad  imitationem  illorum  Se- 
raphinorum  introductam.  Nam  re  vera  licet 
non  intercessisset  alia  canentium  Angelorum 
visio,  illa  sufficeret  ad  excitandam  pium  ani- 
mum  ad  inveniendum  hunc  ritum  laudan- 
di  Deum,  qui  per  sese  adeo  est  honestus  et 
decens,  ut  commendatione  non  egeat. 

2.  Prima  assertio :  per  alternum  Ecclesice 
cantum  quisque  psallentium  satis  suo  muneri 
satisfacit.  —  Ex  hac  ergo  consuetudine  con- 
stat,  unumquemque  psallentium,  aut  reci- 
tantium  publice,  suo  muneri  satisfacere,  dum 
quisqne,  postquam  versum  ad  se  pertinen- 
tem  dixit,  alium  dicentem  attente  audit.  Quia 
eadem  Ecclesia,  quse  prseceptum  hoc  impo- 
suit,  ita  illud  temperavit,  ac  merito.  Primo, 
quia  illa  varietas  oblectat  audientes,  et  majo- 
rem  devotionem  provocat ;  secundo,  quia  hoc 
modo  labor  canendi  facilius  sustinetur :  quam 
rationem  attigit  Cassian.,  lib.  3  de  Instit.,  c. 
8,  ibi :  Ideoque  eas  tripartitis  distingmmt  of- 
ficiis,  ut  labor  hac  diversitate  divisus,  delecta- 
tione  quadam  defectionem  corporis  elevet.  Dicit 
autem  tripartitis,  forle  quia,  ultra  versuum 
alternationem,  in  principio  et  fine  omnes 
stantes  antiphonam  simul  concinunt,  ut  se- 
quentibus  verbis  declarat.  Tertio,  quia  dum 
lingua  paululum  cessat,  spiritus  magis  exci- 
tatur,  unde  facilius  mentalis  oratio  cum  vo- 
cali  admiscetur,  quod  significavit  Basil.  su- 
pra,  dicens :  Alternis  canunt,  atque  ex  eo  si- 
mul  eloquiorum  Dei  exercitationem  et  medila- 
tionem  corroborant.  Quarto,  in  illa  mutua 
responsione  significatur,  et  quodammodo 
exercetur  mutua  excitatio  ad  laudanclum 
Deum,  et  in  fine  per  communem  antipho- 
nam,  seu  sententiam,  animorum  concordia 
declaratur,  ut  in  superioribus  dictum  est. 
Quapropter  non  solum  per  consuetudinem 
dcclaratum,  et  quasi  ex  parte  remissum  est 
hoc  prseceptum,  sed  etiam  directe,  et  ex  in- 
stitutione  Ecclesiee  ita  est  constitutum,  sive 
a  principio  instituti  chori  ita  fuent  ordina- 
tum,  sive  postea  per  Damasum,  vel  per  alios 
♦Pontifices  additum  fuerit. 

3.  Qui  in  clioro  versus  ad  se  pertinentes  ita 
omittit,  ut  habeat  propositum  illos  non  reci- 
tandi,  ille  non  recitat  divinum  officium  et  ma- 
net  ecclesiasticis  poenis  obnoxius.  —  Hac  ergo 
veritafe  supposita,  explicandum  est  quomo- 
do  se  gerere  debeat  clericus  ex  vi  praecepti 


quod  nunc  explicamus,  tam  in  proferendis 
versibus  psalmorum,  qui  ad  chorum  suum 
pertinent,  quam  cum  alii  versus  in  alio  choro 
decantantur.  Circa  priorem  enim  partem 
quaeri  potest,  an  peccet  graviter  ex  suo  ge- 
nere,  qui  omnino  omittit  versus  ad  se  perti- 
nentes,  ita  ut  nec  illos  cantet,  nec  omnino 
voce  proferat.  Ad  quod  respondeo,  duplici- 
ter  hoc  posse  fieri :  primo,  cum  proposito 
iterum  recitandi  privatim  officium  canonicum 
vel  cura  proposito  non  amplius  recitandi, 
sed  satisfaciendi  cum  sola  chori  assistentia, 
et  audiendo  tantum.  Si  fiat  hoc  posteriori 
modo,  dicendum  est  illum  non  satisfacere 
obligationi  recitandi  horas  canonicas,  et  con- 
sequenter  incurrere  vel  debitum  restituendi, 
vel  aliam  pcenam  non  recitantibus  iraposi- 
tam,  quantum  ad  illura  spectare  possunt, 
de  quibus  infra  videbiraus.  Probatur,  quia 
hoc  prseceptum  non  est  de  audiendis  horis, 
sed  de  recitandis,  modo  aliquo  ab  Ecclesia 
recepto  seu  probato;  ille  autem  non  reci- 
tat,  sed  audit,  quia  nec  dicit  versus  suos, 
ncc  alios,  ut  suppono  in  casu  ;  ille  vero  mo- 
dus  recitandi  non  est  ab  Ecclesia  receptus 
nec  probatus,  neque  ex  natura  rei  potest 
dici  recitatio ;  ergo  in  hoc  nulla  potest  esse 
ratio  dubitandi.  At  vero  si  tunc  taceat  animo 
dicendi  postea  privatim  officium,  eadem  ratio 
erit  de  illo,  atque  de  eo  qui  non  psallit,  licet 
submisse  proferat. 

A.  Prima  opinio  astruens  nec  omittere  ser- 
vitium  chori,  nec  mortaliter  peccare  eum,  qui 
submisse  recitat  aliis  cantantibus  in  choro.  — 
Secundo  ergo  inquiri  potest  an  is,  qui  socios 
non  adjuvat  canendo  versus  suos,  submisse 
tamen  illos  recitat,  satisfaciat  suo  muneri. 
De  quo  duo  queeri  possunt :  an  satisfaciat 
munerirecitandi  canonicum  officium,  vel  an 
expleat  debitum  servitium  chori,  et  ex  hac 
parte  mortaliter  peccet  ex  suo  genere.  Pri- 
ma  opinio  negat  eum  mortaliter  peccare, 
quia  jura  canonica  solum  praecipiunt  assis- 
tere  choro,  et  ad  summum  recitare  in  eccle- 
sia,  non  canere  ;  at  iile  assistit,  atque  etiam 
recitat  in  ecclesia  ;  ergo.  Major  sumi  potest 
ex  c.  ult.,  d.  92,  cum  similibus.  Atque  hsec 
opinio  tribui  solet  Cajet.,  in  Suram.,  ver. 
Horcc,  §  ult. ;  sed  id  non  absolute  dicit, 
nec  retractat  sententiam  quam  alibi  tenuit. 
Citatur  etiam  Tabien.,  ver.  Hora,  qusest. 
33,  aliasult.,  qui  loquiturin  priori  sensu  tan- 
tum. 

5.  Aliorum  sententia  est,  ex  vi  juris  com- 
munis,  clericos,  qui  ita  sunt  addicti  alicui  ec- 


CAP.  XII.  DE  ALTERMS  VERSIBUS  IN  CIIORO  CANENDIS. 


32: 


elesia?,  ut  inde  obligentur  ad  chorum,  non 
satisfacere  dicendo  submisse,  sed  teneri  ad 
canendum  cum  aliis.  Ita  Cajetanus  in  Summ., 
ubi  supra  ;  nam  refert  se  alibi  id  dixisse,  uti- 
que  tom.  1  Opus.,  tract.  ult.,  resp.  8,  et  ibi 
non  retractat,  lieet  addiderit  aliquid,  quod 
infra  commcmorabo  ;  sequitur  Armilla,  n.  22; 
et  Nav.,  in  Knchir.,  c.  10,  n.  47,  et  c.  11,  n. 
42,  ct  c.  21,  Miscel.  79.  Ratio  Gajetani,  quam 
multum  commendant  Nav.  et  Armil. ,  est , 
quia  qui  sic  recitat  versus  suos,  non  commu- 
nicat  alteri  choro,  quia  sibi  recitat,  et  non 
aliis ;  ergo  non  implet  prseceptum  recitandi, 
quia  debet  impleri  per  mutuam  communica- 
tionem  recitantium.  Quilibet  enim  beneficia- 
tus  tenetur  ad  totum  officium  dicendum,  c. 
1  de  Gelebr.  Missar. ;  ergo  vel  per  se,  vel  per 
communicationem  cum  alio  :  cum  autem  di- 
cit  totum  per  se,  tunc  potest  sibi  submisse 
dicere  ;  ut  autem  totum  cum  alio  dicat,  opor- 
tet  ut  illi  communicet  orationem  suam,  quod 
no n  facit,  quando  sibi  soli  dicit;  et  ideo  non 
satisfacit.  Confirmatur  primo,  quia  ut  satisfa- 
ciat,  necesse  est  ut  dicat  partem  suam,  non 
tantum  materialiter,  ut  sic  dicam,  sed  ut  par- 
tem  illius  communis  orationis  ;  at  non  sic  di- 
cit,  qui  sibi  dicit.  Confirmatur  secundo,  quia 
alias  posset  quis  satisfacerepraecepto,  audien- 
do  in  choro,  vel  ab  alio  legente,  dimidiam 
partem  officii,  et  aliam  dimidiam  m  cubiculo 
suo  recitando,  quod  est  ridiculum. 

6.  Quicquid  vero  sit  de  veritate  conclusio- 
nis,  hse  rationes  mihi  displicent,  quia  nimis 
confuse  procedunt,  et  si  validae  essent,  nulla 
consuetudo  posset  contra  eas  prajvalere,  quod 
tam  Cajetanus  quam  Navarrus  negant ;  et  se- 
quela  patet,  quia  nulla  consuetudo  potest 
praevalere  contra  obligationem  recitandiinte- 
gre  totum  officium ;  sed  si  rationes  illee  sunt 
validae,  non  recitatur  integrum  officium ;  ergo. 
Secundo,  si  illse  rationes  essent  validee,  non 
solum  ille  non  satisfaceret  chori  servitio,  ve- 
rum  nec  simpliciter  horas  canonicas  recita- 
ret,  ©t  teneretur  restituere  tanquam  nonreci- 
tans  :  quod  non  solum  nimium  rigorosum 
videtur,  sed  etiam  contra  communem  sensum, 
et  consuetudinem,  ut  Tabien.  notavit.  Tertio, 
sequitur  eum  qui  privatim  recitat  cum  socio, 
qui  ad  dicendum  officium  non  tenetur,  non 
satisfacere  officio,  nec  vere  recitare,  si  suos 
versus  ita  submisse  dicat,  ut  ab  alio  audiri 
non  possit;  consequens  est  falsum;  ergo. 
Sequela  patet,  quia  etiam  ille  non  communicat 
alteri  orationem  suam.  Minor  probatur,  tum 
quia  viri  pii  et  timorali  seepe  ita  recitant,  vel  ut 


n.inus  fatigentur,  velquia  ita  magis  ad  devo- 
tionem  provocantur ;  tum  etiam  quia  ille  vere 
dicit  partem  suam  et  alteram  audit,  et  quod 
alter  non  audiat,  contra  nullum  prteccptum 
est,  cum  supponamus  illum  non  teneri  ad  re- 
citandum.  Quarto,  sitres  simul  privatim  reci- 
tent,  etduo  efficiant  chorum,  non  oportetter- 
tium,  qui  alium  chorum  refert,  audire  utrum- 
que  ut  satisfaciat  (quod  infra  dicemus) ;  ergo 
si  unus  illorum  alte  dicat,  et  alter  submisse, 
omnes  satisfacient,  quia  omnes  dicunt  suam 
partem  etaudiuntaliam;  ethocsatisest.  Qnin- 
to,  ratio  metaphysica  Cajetani,  scilicet ,  quod 
cum  alii  cantant  et  ego  submisse  profero,  illi 
communicant  mihi  partem  suam,  licet  ego 
meam  illis  non  communicem,  non  probat,  nam 
inde  solum  sequitur,  illos  non  dicere  totum 
officium  mecum  ex  vi  recitationis  niese,  quod 
verum  est;  dicent  tamen  totum,  quia  alios  au- 
diunt,  et  cum  iliis  communicantetiamin  parte 
ad  dlospertinente.  Non  vero  sequitur  eum  qui 
sibi  tantum  dicit  partem  suam,  non  dicere 
totum,  quia  re  vera  dicit  illam  partem,  et  in 
alia  communicat  cum  aiiis;  ut  enim  partem 
quasi  communicatam  ab  aliis  recipiat,  non  est 
necesse  ut  ille  iilis  communicet  suam,  neque 
enimoportet  ut  heec  sit  veluti  relatio  mutua, 
prsescrtim  respectu  singulorum ;  satis  enim  est 
quod  sit  respectu  communitatis. 

7.  Infirmatnr  confirmatio  ejusdem. —  Unda 
ad  rationem  Cajetani  in  forma  respondendo, 
distinguo  majorem:  qui  submisse  dicit  non 
communicat,  etc,  distinguo  :  non  communi- 
cat  aiteripartemsuam,  concedo;non  commu- 
nicat  ab  altero  partem  ejus,  nego  ;  ut  autem 
totum  officium  dicat,  satis  est  quod  habeat 
unam  partem  a  se,  et  alteram  communicataui 
a  sociis ;  nec  repugnat  participare  partem 
aliorum,  etiamsi  illis  non  communicet  suam. 
Unde  ad  primam  confirmationem  respondeo, 
distinguendo  etiam  iilam  particulam,  ut  par- 
tem  :  non  dicit  suos  versus  ut  partem  publici 
et  solemnis  officii,  vel  non  dicit  ut  partem  suas 
integree  recitationis.  In  priori  sensu  admitto 
proposilionem;  inde  vero  non  sequitur  non 
satisfacere  officio  recitandi  horas ;  in  poste- 
riori  autem  sensu  nego  illam,  nam  revera  illa 
est  parscujusdam  integrse  recitationis  saltem 
privatae,  et  ut  taiisdicitur.  Ad  secundamvero 
confirmationem,  nego  sequelam,  quia  is  qui 
dimidiam  partem  officii  illo  modo  audit,  nul- 
lo  modo  eam  recitat.  Neque  Ecclesia  abso- 
lute  permittit  partem  officii  dicere  et  partem 
audire,  sed  solum  alternando  per  versus  psal- 
morum.  Quod  facit,  qui  singulos  versus  ad  se 


3-26 


LIB.  IV.  DE  HORiS  CANONICIS. 


pertinentes  dicit,  licet  subinisse,  et  alios  audit 
alternatim,  non  vero  is  qui  dimidiam  partem 
psalmorum  audit,  et  aliam  dicit.  Sicut  etiam 
in  lpso  choro  non  satisfacerent  clerici,  si  unus 
chorus  diceret  prius  integrum  nocturnum  con- 
tinue,  et  alius  secundum,  etc. 

8.  Qui  inter  canentes  submisse  recitat  in 
ckoro,  divim  officii  obligationi  satisfacit,  chori 
vero  servitio  nequaquam.  —  Dico  ergo  eum 
qui  sic  recitat,  sine  dubio  recitare  integruni 
officium  canonicum,  in  quo.non  videtur  posse 
dubitari,  alias  esset  obligandus  iterum  illud 
recitare,  quod  dici  non  potest  cum  probabili- 
tate ;  et  in  hoc  est  differentia  magna  inter 
eum,  qui  submisse  saltem  dicit,  et  eum,  qui 
omnino  non  dicit.  Videndum  tamen  adbuc 
superest,  an  satisfaciat  ille  prior  debito  ser- 
vitio  chori.  Heec  enim  sunt  valde  distincta, 
omittere  horas  canonicas  quoad  recitationem 
2  ntegram  simpliciter,  vel  omittere  debitum 
servitium  in  choro,  possuntque  habere  effec- 
tus  morales  valde  diversos.  Quoad  omissio- 
nem  ergo  servitii  debiti,  censeo  esse  simpli- 
citer  veram  posteriorem  sententiam,  sed  ali- 
ter  probanda  est;  et  primo  adduci  solent 
Concilium  Basil.,  sess.  21,  §  3,  et  Concilium 
Aquisgran.  II,  sub  Ludov.,  c.  131;  sed  ex 
illis  nihil  probatur,  nam  in  priori,  de  recita- 
lione  etiam  privata  sermo  est,  et  solum  dici- 
tur :  Ut  non  in  gutture,  nec  inter  dentes,  seu 
deglutiendo,  aut  syncopando  dictionem,  fiat;  in 
alio  vero  loco  potius  sub  distinctione  dici- 
tur :  In  ecclesia  cum  timore  et  veneratione  stan- 
tes,  aut  orent,  aut  cantent,  aut  audiant.  Infra 
vero  dicitur :  Laudes  Deo  in  commune  persol- 
ventes,  pro  suis,  populorumque  quorum  obla- 
tionibus  vivunt,  delictis,  Domiimm  exorent;  et 
infra :  In  persolvendis  divinis  laudibus  prom- 
ptiores  ac  devotiores  existant ;  et  infra  :  Qui 
has  horas  frequentare,  et  in  his  cceleste  ne- 
glexerit  officium  persolvere ,  digna  invectione 
corripiatur.  Sed  hsec  licet  aliquid  juvent,  ni- 
mis  generalia  sunt  ad  colligendam  rigorosam 
obligationem  in  casu  proprio,  de  quo  tracta- 
mus.  Ex  jure  igitur  communi  probari  hoc  po- 
test,  primo  ex  d.  c.  ult.,  d.  92,  ubi  dicitur : 
Ut  ad  quotidianum  psallendi  officium  in  eccle- 
siam  conveniant  clerici,  qui  tali  ecclesice  depu- 
tati  sunt.  At  hsec  verba  faciunt  sensum  for- 
malem  (ut  sic  dicam),  non  materialem,  nam 
convenire  ad  officium  psallendi,  non  est  conve- 
nire  in  loco  in  quo  psallitur,  nec  est  conve- 
nire  ad  audiendam  psalmodiam,  sed  est  con- 
venire  ad  psallendum  cum  psallentibus.  Et 
preeter  verborum  proprietatem ,  materia,  ct 


antecedentia,  et  consequentia  postulant  hunc 
sensurn,  quia  non  deputantur  clerici  ut  au- 
diant,  vel  ibi  appareant,  sed  ut  ministrent  et 
inserviant,  et  ita  conveniant  ad  psallendi  of- 
ficium. 

9.  Probatur  secundo  eadem  assertio  ex  Tri- 
dentino. — Probatur  tertio  ratione. —  Secundo 
probari  potest  ex  Concil.  Trident.,  sess.  24, 
capit.  12,  ubi  loquendo  de  habentibus  in  ec- 
clesiis  cathedralibus  aut  collegiatis  dignita- 
tem,  canonicatus,  prsebendas,  aut  portiones, 
ait :  Omnes  divinaper  se,  et  non  per  substitu- 
tos,  compellantur  obire  officia,  et  Episcopo  ce- 
lebranti,  aut  alia  Pontifimlia  exercenti  adsi- 
stere  et  inservire,  atque  in  choro  ad  psallen- 
dum  instituto,  hymnis  et  canticis  Dei  nomen 
reverenter,  distincte  devoteque  landare.  Qua3 
verba  licet  forte  non  omnino  convincant , 
multum  tamen  juvant,  quia  videtur  loqui  Con- 
cilium  de  modo  distincte  laudandi  Deum, 
choro  accommodato,  et  vel  ponit,  vel  suppo- 
nit  obligationem  heeo  faciendi ;  non  enim  proe- 
ciperet  Concilium  hos  omnes  ad  hsec  com- 
pelli,  nisi  ipsi  tenerentur ;  unde  a  fortiori 
constat,  inferiores  beneficiatos  simpliciter  ad- 
dictoschoro  eadem  obligatione  teneri.  Tertio, 
est  ratio  a  priori,  quia  his  personis  dantur 
redditus  ecclesiastici,  specialiter  ut  choro  in- 
serviant;  sed  si  non  canunt,  non  serviunt, 
necimplent  officium  suum;  ergo  contra  jus- 
titiam  peccant,  atque  adeo  ex  genere  suo 
mortaliter.  Dices  non  dari  stipendium  cum 
obligatione  canendi,  sed  assistendi  choro. 
Respondeo  falsum  hoc  esse  et  incredibile, 
preesertim  si  ad  primam  et  juridicam  ( ut  sic 
dicam)  institutionem  respiciamus.  Quia  non 
conducitur  operarius  ad  vineam,  ut  ibi  as- 
sistat,  sed  ut  in  ea  laboret ;  nec  parocho  da- 
tur  beneficium,  ut  sit  prsesens  in  sua  ecclesia, 
sed  ut  in  ea  ministret;  nec  prsesentia  pro- 
pter  se  postulatur,  sed  propter  ministerium  : 
alioquin,  quantum  est  ex  vi  muneris,  possent 
omnes  ibi  adesse  et  tacere,  vel  obmurmu- 
rare.  Quomodo  ergo  divinum  officium  imple- 
retur?  Est  lgitur  obligatio  canendi  in  illis  ho- 
minibus,  et  non  est  major  ratio  de  uno  quam 
de  aliis  ;  ergo  est  in  singulis  :  alioqui  unus- 
quisque  excusari  posset,  quod  non  teneretur 
canere  ratione  sui  muneris,  ac  subinde  non 
csset  divino  servitio  sufficienter  provisum. 

10.  Quiin  choro  nihil  canit,  licet  recitet  ca- 
nentibus  aliis ,  dimidiam  distributionum  partem 
suam  non  facit,  ct  alteram  dimidiam  lucratur, 
dummoclo  assistat,  et  attendat  quce  ab  aliis  di- 
cuntur. —  Objectio —  Solutio  prima. —  Secun- 


CAP.  XII.  DE  ALTERNIS  VERSIBUS  IN  CIIORO  CANENDIS. 


327 


da.  —  Tertia.  —  Atque  hinc  sequitur,  qui  non 
canunt  partem  suam,  etiamsi  submisse  reci- 
tent  illam,  non  solum  peccare,  sed  etiam  non 
facere  suas,  distributioncs  quae  assistentibus 
cboro  dantur.  Probatur,  quia  illud  pcccatum 
est  contra  justitiam  commutativam;  ergo  obli- 
gatadrestitutionem;  ergo  saltem  adillampar- 
tem    distributionum.,   quae  debCntur  ratione 
ministerii  cantandi.  Atque  iri  hoc  sensu  dixit 
Navarrus  hos  praebendatos  non  implere  prae- 
ccptum  recitandi  horas  ad  lucrandum  distri- 
butiones  quotidianas,  per  quod  additum  vi- 
detur  limitare  rigorem,  qui  sequi  videbatur 
ex    ratione    Cajetani    supra    improbata.  Et 
adhuc  (considerala  sola  naturali  ratione  et 
obligatione  muneris),   ego   limitarem   hanc 
sententiam  quoad  hanc  partem  de  distribu- 
tionibus,  ut  non  procedat  de  integris,  seu  to- 
tis    distributionibus ,   sed   de    aliqua  earum 
parte,  qua?  (prudentiarbitrio  rem  eestimando) 
videtur  esse  dimidia.  Quia  ille  qui  ita  se  gerit 
in  choro,  non  in  toium  deest  suo  muneri, 
nam  illa  praesentia  aliquid  est,  et  in  Dei  cul- 
turu,  et  chori  honorem  et  auctoritatem  re- 
dundat ;  partem  etiam  cantus  implere  vide- 
trir,  audiendo  cum  attentione  ac  devotione, 
ut  suppono ;  ergo  ratione  alterius  defectus  in 
canendo  pro  parte  sua,  satis  videtur  ex  na- 
tura  rei,  ut  dimidiam  partem  distributionum 
suam  non  faciat.  Quidam  autem  dicunt ',   ex 
constitutione  Pii  V,  quae  incipit  Ex  proximo 
Zateranensi  Concilio,  in  eo  casu  omncs  distri- 
butiones  amitti.  Nam  ibi  decernit  Pontifex,  ut 
canonicus  qui  non  psallit  in  choro,  licet  prce- 
sens  adsit,  fructus  amittat,  quos  lucrifeclsset, 
si  cantasset.   Sed  hoc  non  existimo  verum. 
Prirno,  quia  etiamsi  illa  verba  in  illa  consti- 
tutione  haberentur,  solum  sequeretur  amitti 
distributiones   correspondentes   cantui  illius 
partis  quoe  non  cantatur.  Contendimus  autem 
illi   non  respondere  integras  distributiones, 
sed  partem  earum.  Secundo,  quod  caput  est, 
Pontifex  non  dicit :  Canonicus  qui  non  psallit; 
sed  dicit :  Tamen,  tsi  aliquis  cJwro  addictus, 
non  recitans,  omnibus  Tioris  canonicis  cum  dliis 
prwsens  adsit,  etc;  longe  autem  diversum 
est  (ut  dixi)  non  recitare,  vel  non  psallere  ; 
verba  autem  in  rigore  proprio  tenenda  sunt 
in  lege  poenali.Tertio,  est  evidens  necessitas, 
quia  cle  illo  non  sic  recitante  non  solum  dicit 
Pontifex    ut   amittat    distributiones,    sed    ut 
amittat  etiam  fructus  pro  rata,  juxta  genera- 
lem  modum  ibi  declaratum  pro  omnibus  non 

1  Azor,  lib.  10,  c.  11. 


rccitantibus.  Nemo  autem  unquam  dixit  eum, 
qui  non  cantat  partem  suam,  si  alias  recitet, 
non  facere  alios  frnctus  praebendae  suos.  Imo 
etiam  est  certum,  quod  licet  omnino  in  choro 
non  canat  nec  recitet,  et  ideo  distributionem 
non  lucrifaciat,  si  alias  horas  canonicas  reci- 
tet.  non  incurrere  in  pcenam  constitutionis 
Concilii  Lateranen. ,  nec  declarationis  ibi 
factae  a  Pio  V,  quoad  amissionem  caeterorum 
fructuum.  Nulla  ergo  specialis  privatio  fruc- 
tuum  vel  distributionum  ibi  ponitur  pro  casu 
quem  tractamus.  Et  ideo  credo  veram  esse 
limitationem  a  nobis  positam  circa  distribu- 
tionum  amissionem,  in  his  qui  submisse  re- 
citant. 

11.  Tertia  assertio  :   si  sola  ministrorum 
prwsentia  ex  fundatione,  aut  consuetudine  re- 
quiratur ,  tunc  et  suo  viuneri  satisfaciunt,  et 
distrilutiones  facere  possunt,  sine  eo  quod  ca- 
nant   in   clwro.  —  Probatttr  prima  pars.  — ■ 
Imo  ulterius  addo,  hanc  partem  limitandam 
esse.   nisi  juxta  statuta,  consuetudinem  aut 
fundationem,  sola  praesentia  sufficiat  ad  lu- 
crandas  distributiones.  Haec  limitatio  colligi- 
tur  ex  dicta  coostitutione  Pii  V,  ut  eliam  Na- 
varrus  sensit;  ibi  enim  supponit  Pontifex  ali- 
quos  excusari  illis  titulis  ab  obligatione  canen- 
di,  et  licet  expresse  non  approbet  excusatio- 
nem,  non  tamen  eam  reprobat,  sed  dicit  quod, 
eanon  obstante,  si  tales  qui  intersunt  choro, 
non  recitent  horas,  non  faciant  fructus  suos 
pro  rata  ;  de  recitantibus  autem  et  non  ca- 
nentibus  nihil  dicit,  et  tacendo  videtur  titu- 
los  illos  approbare ;  vel  saltem  certum  est  non 
reprobare,  quod  satis  est,  quia  illi  per  se  non 
sunt  injusti :  et  imprimis  ab  ultimo  incipien- 
do,  si  ecclesia  et   pra?benda?  illo  modo  fun- 
datae  sint,  jam  distributiones  non  dantur  pro- 
pter  cantum,sedpraecisepropterpr8esentiam : 
talis  enim  esse  videtur  a  principio  conventio 
inter  fundatorem,  seu  ecclesiam,  et  praeben- 
datos.  Quae  potest  non  esse  irrationabilis,  tum 
quia  praebendee  possunt  esse  valde  tenues,  tum 
quia  possunt  esse  alii  ministri,  et  inferiores 
clerici  specialiter  cum  illo  canendi  onere  prae- 
bendati,  vel  stipendiati,  et  alii  majores  solum 
ad  decorem  et  auctoritafem  chori  provideri, 
et  ut  voluntarie  canant,  vel  assistendo  orent. 
Talis  ergo  fundatio  non  est  contra  jus  natu- 
rale^  nec  etiam  est  contra  jus  aliquod  posi- 
tivum,  de  quo  mihi  hactenus  constiterit.  Nam 
cap.  ult.,  d.  92,  nihil  contra  hoc  facit :  nam 
loquitur  de  clericis  addictis  ecclesiae,  et  intel- 
ligendum  est  respective,  et  cum  distributione 
accommoda.  ut  scilicet  unusquisque  in  eccfe- 


328 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


sia  implere  debeat  id,  ad  qnod  deputatus  est. 
Possunt  autem  esse  aliqui  adstricti  ad  ca- 
nendum,  alii  ad  interessendum ;  neque  in 
alio  canone,  vel  in  illo  probibitum  estne  ali- 
qui  clerici  possint  addici  choro  et  psalmodise, 
tanlum  ut  ibi  adsint,  et  orent  prout  volue- 
rint,  vel  audiendo,  vel  canendo,  vel  recitan- 
do,  ut  ex  Gonc.  Aquisgranen.  supra  notaba- 
mus. 

12.    Concilium  Tridentinum. —  Nec  etiam 

Concilium  Trident.  adversatur  huic  fundatio- 

ni;  nam  in  d.  c.  12,  session.  24,  loquitur  de 

ecclesiis  cathedralibus  et  collegiatis,  qucejux- 

tacommunejus  fundatse  sunt,non  tamenpro- 

bibet  quin  possint  alise    alio   modo  fundari. 

Prsesertim  quia  nec  ibi  expresse  obligat  Con- 

cilium  ad  cantandum,  sed  ad  laudandum  de- 

vote,   distincte  ac  reverenter,   quod   videtur 

satis  impleri,  si  atoto  choro  tiat,   et  a  singu- 

lis  eo  modo  quo  ex  vi  sui  muneris  et  funda- 

tionis  unusquisque  tenetur.  Eo  vel  maxime 

quod  Concilium,  de   distributionibus  mentio- 

nem  faciens,  solum  dicit :  Distributiones  vero, 

qui  statis  horis  inlerfuerint,  recipiant.  Et  ses- 

sione  vigesima  prima,  canone  tertio,  dicit  : 

Ut  distributiones  inter  dignitates  oltinentes, 

et  cceteros  divinu  officiis  interessentes    divi- 

dantur.  In  sessione  autem  22,  canon.  3,  requi- 

rit,  ut  unusquisque  personaliter  competens  ibi 

servitium  juxta  formam  ab  Episcopis  prce- 

scribendam,  quolibet  die  statuto  impleat.  Non 

tamen  declarat   quale  debeat  esse  hoc  servi- 

tium,  et  potest  multa  complecti,  nam  inter- 

dum  tenentur  ministrare  in  altari ,  interdum 

in  choro  sacris  vestibus  indui,  vel  capitulum 

dicere,  vel  etiam  cum  choro  cantare,  nou  ve- 

ro  sunt  omnia  semper  necessaria  ex  vi  cujus- 

cumque  fundationis.  Unde  qucedam  declaratio 

Cardinalium  circa  24  session.,  cap.  20,  dicit, 

teneri  canonicos  per  se  ipsos  missas  in  diebus 

festis  canere,  prout  ex  institutis  Ecclesue  sute, 

vel  consuetudine  tenentur ;  et  in  session.  22, 

c.  3,   alia  declaratio  habet,  non  posse  Episco- 

pum  dignitatibus ,  personatibus,  et  officiis  sta- 

tuere  certam  officii  et  servitii  formam,  prceter 

solitam, pro  lucrandis  distributionihus .  Estque 

notatione  dignum,  quod  cum  acl  basc  loca  Con- 

cilii  multae  declarationes  Cardinalium  datse 

sint,  quas  attente  legi,  nullam  inveni,  in  qua 

dicatur  vel  indicetur  Concilium  voluisse  obli- 

gationem  imponere    preebendatis  omnibus  , 

ad  ita  assisteudum  in  choro,  ut  eo  cantent; 

ergo  potcst  esse  legitima  illa  exceptiodc  fun- 

dationc. 

13.  Probatur  secunda  pars  de  consuetudine. 


—  De  consuetudine  Cajetanus  in  Summa  tan- 
dem  fatetur,  consuetudinem  bonorum  esse 
optimum  legum  interpretem,  et  ideo  ubi  ti- 
morati  consueverunt  sic  recitare,  standum 
esse  consuetudini.  Ratio  autemalia  quam  sub- 
jungit,  quod  majores  in  choro  non  debentcan- 
tare,  sed  meditari  quo3  ab  inferioribus  can- 
tantur,  nobis  non  probatur,  ut  infra  tractan- 
do  de  excusationibus  dicemus.  Navarrus  vero 
dicit  consuetudinem  rationabilem  et  prsescri- 
ptam,  posse  auferre  hancobligationem,quan- 
tum  ad  id  quod  est  juris  humani,  non  vero 
quantum  ad  naturalem  obligationem  expacto 
justo.  Idem  sequitur  Azor,  dicto  lib.  10,  c.  11, 
q.  6,  qui  bene  explicatquomodo  talis  consue- 
tudo  non  sit  contrajus  naturse.  Ratio  tamen 
breviter  est,  quia  hsec  consuetudo  semper  de- 
bet  esse  talis,  ut  non  minuat  notabiliter  divi- 
num  cultum,  alioqui  esset  irrationabilis,  et 
contrareligionem,etcontrajustitiam,  quianon 
fieret  officium,  propter  quod  beneficium  da- 
tur.  Debet  ergo  provideri  ecclesise  sufficien- 
ter  de  cantoribus,  ita  ut  officium  pro  dignitate 
fiat.  Atque  ita  nullibi  praevaluit  illa  consuetu- 
do,  nisi  ubi,  cum  canpnicis  et  dignitatibus,  por- 
tionistas,  capellani,  aut  alii  ministri  instituli 
vel  conducti  sunt,  qui  omnino  cantare  tenentur 
et  coguntur,  et  cantus  majorum  nihil  vel  pa- 
rum  ad  concentum,  vel  sonum  totius  officii 
confert.  Et  verisimile  creditur,  stipenclia,  vel 
portiones,  autfructus,  qui  his  cantoribus  dan- 
tur,  ex  redditibus  qui  ad  canonicos  pertinere 
debuissent,  determinatos  esse,  atque  ita  sicut 
divisum  est  emolumentum,  ita  et  onus.  Et 
hinc  consequenter  fit,  ut  licet  illi  corpori  to- 
tius  chori,  seu  talis  cleri  dentur  stipendia,  ut 
cum  decore,  honore  ac  devotione  cantet  offi- 
cium,  non  tamcn  dari  singulis  de  illo  choro, 
ut  cantent  per  seipsos,  sed  quibusdam  hoc 
titulo ,  aliis  ut  assistant ,  et  per  alios  can- 
tent.  Quod  pactum  non  est  injustum,  et  ubi 
non  certo  constat  de  particulari  fundatione 
aut  institutione  expresse  contraria,  et  con- 
suetudo  talis  reperitur,  credendum  est,  vel 
talem  fuisse  institutionem,  vel  mutatam  esse 
per  contrariam  praescriptionem.  Atque  ita 
completur  prima  conditio,  quam  merito  pos- 
tulat  Navarrus,  scilicet,  uttalis  conditio  ratio- 
nabilis  sit.  Verum  est  etiam  per  eam  nonmu- 
tari  id  quod  estcle  jurenaturali;potest  tamen 
mutarimateria,  quae  fundabataliquamobliga- 
tionem  naturalem,  et  consequenter  potest 
cessare  talis  obligatiosine  violatione  juris  na- 
turalis,  ut  in  preescriptione  constat,  etinmul- 
tis  aliis.  Quodautem  Navarrus  requirit,  uthaec 


CAP.  XII.  DE  ALTERNIS  VERSIDUS  IN  CIIORO  CANENDIS. 


329 


consuetudo  sit  immemorialis,  ab  aliis  non 
postulatur.,  nec  video  cur  sit  necessarium  ; 
satis  crgo  erit  illa  quae  ad  praeseriptionem 
ccclesiasticam   sufficit. 

14.  Prcedicta  consuetudo  nec  constitutioni 
Pii  V,  nec  Trideniino  Concilio  adversatur.  — 
Laborat  autem  Azor  in  explicando  quomodo 
heec  consuetudo  nonsit  contra  constitutionem 
Fii  V,  et  contra  Concilium  Trid.,  fateturque 
esse  contra  illa,  sed  potuisse  illis  tanquam 
bumanis  juribus  derogare.  Sed  ego  nonvideo 
in  hac  consuetudine  aliquid  repugnans  sta- 
tuto  Pii  \,  quia  (ut  dixi)  Pius  V  non  loquitur 
de  non  canentibus  in  choro,  sed  de  his  qui 
omnino  non  recitant,  etiamsi  prsesentes  in 
choro  sint.  Consuctudo  autem  de  qua  loqui- 
mur,  talis  non  est,  nec  illa  potest  esse  ratio- 
nabilis.  Et  quando  posset  esse  talis,  quee  ex- 
cusaret  a  propria  pcena  legis,  non  vero  quee 
excusaret  a  culpa  contra  justitiam,  et  conse- 
quenter  nec  a  restitutione,  quee  ex  violatione 
justitiae  nascitur,  ut  infra  dicemus,  tractando 
de  his  qui  non  recitant,  etiam  privatim.  Ne- 
que  etiam  est  in  illa  consuetudine  aliquid 
contra  Concilium  Tridentinum  ;  tum  quia 
Concilium  non  prsecipit  expresse  ut  singuli 
praebendati  cantent,  sed  ait  omnes  cogendos 
esse,  ut  in  choro  ad  psallendum  instituto  ad- 
sint,  et  Deum  reverenter  laudent ;  hoc  autem 
faciunt  personaliter  assistendo,  et  per  alios 
cantando,  seu  quasi  componendo  corpus  il- 
lud,  quod  Deum  laudat,  et  illi  consentiendo 
et  suo  modo  moraliter  cooperando.  Neque 
etiam  obstant  illa  verba  :  Omnes  vero  divina 
perse,  etnonper  substitutos  compellantur  oUre 
officia  :  nam  haec  non  intelliguntur  de  canlu 
in  choro,  sed  deofficio  dicendi  missam,  evan- 
gelium  vel  epistolam,  vel  de  aliis  similibus 
personalibus  obligationibus;  nam  de  choro 
postea  loquitur.  Et  ita  exponitur  in  declara- 
tionibus  Cardinalium,  in  locis  supra  alle  - 
gatis. 

15.  Dices  :  ergo  possent  cauonici  in  choro 
non  solum  cantare  per  substitutos,  sed  etiam 
adesse  per  illos.  Respondetur  negando  conse- 
quentiam,  tum  quia  praesentia  et  assistentia 
non  potest  suppleri  per  alium ,  Concilium 
autem  saepe  postulat  praesentiam,  et  prohibet 
absentiam  a  choro,  non  tamen  preecipit  can- 
tum  personalem,  ut  patet  ex  locis  allegatis, 
cum  declarationibus  etiam  citatis.  Tum  quia 
licet  canonici  tunc  dicantur  cantare  per  alios, 
non  tamen  proprie  dici  possunt  cantare  per 
substitutos,  seu  vicarios  in  munere  proprio  ; 
supposita  enim  dicta  consuetudine,  jam  non 


sunt  ipsi  obligati  ad  illud  munus,  et  ita  om- 
nes  pcrsonse  illius  chori  sua  debita  munera 
implent,  tanquam  membra  unius  corporis, 
etiamsi  non  omnia  cantent,  vel  alte  loquan- 
tur.  Unde  ctiam  constat  quomodo  talis  con- 
suetudo  non  sit  contra  d.  c.  ult.,  92  d. ;  nam 
licet  possit  dici,  illi  juri  potuisse  derogari 
per  consuetudinem,  non  est  necessarium, 
nam  ibi  tantum  dicitur,  ut  convcniant  ad  of- 
ficiurn  psallendi  in  choro  omnes  clerici  tali 
ecclesiae  deputati ;  hoc  autem  vere  faciunt 
canonici  in  eo  casu,  supposita  consuetudine, 
quia  ad  officium  conveniunt,  et  ad  faciendum 
id  ad  quod  jam  sunt  deputati,  secundum  con- 
suetudinem. 

16.  Quas  conditiones  habere  deleat  tale  sta- 
tutum. — Denique,  hinc  etiam  patet  tertium 
membrum  limitationis  de  statuto.  Oportet 
enim  ut  statutum  sit  sufficienti  auctoritate  fa- 
ctum,  et  quod  sit  rationabile,  ideoque  ex  parte 
materiae,  seu  objecti,  aut  modi  introducendi 
morem  illum,  oportet  ut  servet  illas  circum- 
stantias  quas  in  consuetudine  declaravimus. 
Nam  lex  et  consuetudo  aequiparantur.  Et  ea- 
dem  ratione  placet  quocl  Navarrus  ait,  opor- 
tere  ut  tale  statutum  sit  a  Papa  confirmatum, 
quia,  cum  communi  juri  et  ordinariee  institu- 
tioni  ecclesiarum  repugnet,  si  ecclesia  a  pri- 
maeva  fundatione  non  habet  illum  modum 
institutionis,  nec  sufficienti  consuetudine  in- 
troclucta  reperitur,  ut  per  statutum  denuo  in- 
troducatur,  auctoritas  pontificia  necessaria 
est.  Sicut  etiam  consuetudo  ipsa  preesumitur 
vel  ab  ipsa  fundatione  duxisse  originem,  aut 
per  tacitam  Preeiatorum  tolerantiam  fuisse  a 
Pontificibus  confirmata. 

17.  Nova  alia  duiitatio  excitatur.  —  Supe- 
rest  ut  dicamus  quomodo  clerici  vel  canonici 
unius  chori  se  gerere  debeant,  quando  versus 
in  alio  choro  cantatur.  Potest  enim  imprimis 
interrogari,  an  teneantur  hi,  de  quibus  agi- 
mus,  submissa  voce  dicere  versus  quos  alii 
canunt :  ita  enim  nonnulli  facere  solent,  vci 
quia  ignoranter  scrupulosi  sunt,  putantes  se 
non  satisfacere,  nisi  omnia  dicant;  vel  quia 
sunt  negligentes  et  tepidi,  et  nolunt  esse  at- 
tcnti,  quamdiu  durat  cantus  alterius  versus  ; 
et  ideo  breviter  illum  proferunt,  ut  in  reliquo 
tempore  loqui,  vel  otiosa  cogitare  possint, 
sine  gravi  peccato.  Et  ad  utrosque  deterren- 
dos,  audivi  doctum  virum  aliquando  docen- 
tem,  hos  non  satisfacere  obligationi  recitandi 
horas  canonicas,  illo  modo  recitando,  scilicet 
unum  versumrecitando,  et  alium  cantando, 
quia  neutio  modo  integre  recitant,  et  exmo- 


330  LH5.  IV.  DE  HOIUS  CANONICIS. 

dis  adeo  diversis  non  potest  componi  una  in-  latione  decantet 
tegra  recitatio.  Et  posset  hic  applican  ratiu 
Cajetani,  quod  tunc  ille  nou  communicat  cum 
aliis  in  eo  versu,  et  ita  non  videtur  saltem 
choro  satisfacre,  etiamsi  recitet.  Sed  hsec  per 
exaggerationem  dicta  videntur. 

18.  Quarta  assertio:  non  tmentur  clerici 
hujuschori,  dum  alius  cantat  cliorus ,  quidpiam 
recitare,  sed  audire,  et  quasi  per  alios  canere ; 
neque  recitationem  expedire,  sed  aliquando  fieri 
culpabiliter .  —  Dicendum  ergo  est  primo,  non 
teneri  clericos  unius  chori,  dum  alius  chorus 
cantat,  quippiam  loqui,  sed  audire,  et  quasi 
per  alios  canere.  Hoc  est  certissimum,  quia 
haec  fuit  intentio  Ecelesiae,  cum  hunc  morem 
introduxit,  et  quia  hic  est  mos  omnium  pru- 
dentium,  ac  timoratorurn,  et  quia  haec  est  pro- 
pria  antiphona,  seu  alternatus  cantus.  Addo, 
minime  expedire,  dum  alii  cantant,  obmurmu- 
randorecitare,  imo  non  recte  idfieri,  et  ssepe 
fortasse  non  sine  aliqua  culpa  veniali,  nisi 
excuset  ignorantia  et  bona  intentio.  Probatur, 
quia  imprimis  hoc  est  magis  conforme  huic 
institutioni,  nam  per  se  ordinatur  ad  hoc,  ut 
quidam  cantent,  alii  attendant,  ut  sic  omnia 
ordinate  fiant;  ergo  non  expedit  hunc  ordi- 
nem  immutare.  Item,  id  non  fit  sine  aliqua 
perturbatione  sic  orantis  et  circumstantium ; 
orantis  quidem,  quia  nec  commode  potest 
secrete  recitare  dum  alii  cantant,  nec  potest 
aitendere  ad  ea  quse  cantantur,  et  sic  nihil 
perfecte  facit;  circumstantium  vero,  quia  vel 
distrahuntur  verbis  et  murmure  orantis,  vel 
commoventur  aliquo  modo  contra  illum,  vel 
taedio  afficiuntur,  vel  interdum  exemplo  illius 
ducuntur,  et  sic  chori  quies  et  silentium  per- 
turbatur.  Ergo  ex  hoc  capite  potest  hoc  soepe 
esse  veniale  peccatum  levis  cujusdam  scan- 
dali  et  perturbationis.  Et  ideo  antiqui  Patres 
valde  commendant  quietem  et  silentium  in 
choro,  ne  quidamalios  perturbent,  veldistra- 
hant  a  divina  contemplatione  vel  meditatio- 
nc.  Unde  Cassian.,  lib.  2,  c.  10,  de  antiquis 
Monachis  sic  refert  :  Cum  celebraturi  conve- 
niunt,  tantum  a  cunctis  silentium  prcebetur,  ut 
cum  in  unum  tam  numerosa  fratrum  multitudo 
conveniat,  prceterillum,  qui  consurgens  Psal- 
mum  decantat  in  medio,  nullus  hominum  pe- 
nitus  adesse  credatur.  Et  Joan.  XXII,  Extra- 
vag.  unica,  de  Vita  et  honest.  Cler.,  inter 
communes:  Docta  (inquit)  Sanctorum  Pa- 
trum  decrevit  auctoritas,  ut  in  divincc  laudis 
officiis,  quce  debitce  servitutis  obsequio  exhiben- 
tur,  cunctorum  mens  vigilet,  sermo  non  cespitet 
ep  modesta  psallentium  gravitas  placita  moclu- 


Hinc  Navar.,  de  Orat.,  c«  15, 
n.  5  et  sequentibus ,  simpliciter  dicit  esse 
peccatum  recitare  incboro,,  dum  alii  cantant, 
propter  perturbationem  et  occasionem  dis- 
tractionis,  quae  aliis  praebetur.  Quod  ibi  latis- 
sime  prosequitur,  innumera  in  hoc  multipli- 
cando  genera  peccatorum,  qua?  sunt  cum 
grano  salis  sumenda.  Ita  ut  imprimis  de  ve- 
nialibus  tantum  intelligantur  ex  genere  suo, 
quia  fere  omnes  illae  sunt  circumstantiai  le- 
ves  :  deinde  ut  cum  moderatione  accipiantur, 
quando,  videlicet,  recitatio  non  fit  ex  aliqua 
causa,  vel  necessitate^  et  cum  prudenti  cir- 
cumspectione,  ut  aliis  offendiculum  vel  occa- 
sio  distractionis  non  praebeatur,  quod  ssepe 
ita  fieri  potest,  ut  omnis  culpa,  etiam  venia- 
lias,  evitetur. 

19.  Quinta  assertio .-  qui  submisse  recitat 
versum  in  alio  choro  cantatum,  implet  prccce- 
ptum  recitandi  officium,  et  inserviendi  choro, 
per  se  loquendo,  et potest  non  peccare.  —  Unde 
addendum  est,  eum,  qui  submisse  recitat 
versum  qui  in  alio  choro  cantatur,  sufficien- 
ter  implere  prseceptuni  recitandi  horas,  et  in- 
serviendi  cboro  per  se  loquendo,  et  si  bona 
fide,  intentione  et  modo  id  faciat,  posse  ni- 
hil  peccare.  Prima  pars  est  certissima,  quia 
ille  totum  officium  vocaliter  et  per  se  orat. 
Quod  autem  quosdam  versus  oret  cantando, 
alios  recitando,  est  impertinens,  quia  uter- 
que  modus  sufficit  ad  implendum  prsece- 
ptum,  et  quod  sit  mistus,  nulla  lege  probibi- 
tum  est,  nec  repugnat  compositioni  morali, 
seu  artificiali ;  nam  etiam  in  Missa  et  officio 
canonico  qusedam  dicuntur  alta  voce,  alia  se- 
creto.  Secunda  pars  probatur,  quia  per  illam 
brevem  ac  privatam  prolationem  versus , 
orans  non  impeditur  quominus  communicct 
cum  canentibus  versus,  et  per  illos  canere 
censeatur.  Dixi  autem^  per  se  loquendo,  quia 
oportet  ut  sit  attentus,  sicut  statim  declarabo; 
per  recitationem  autem  non  impeditur  atten- 
tio  ad  Deum,  ut  constat,  et  illa  satis  est.  Ter- 
tia  item  pars  facilis  est,  quia  illa  actio  non  est 
per  se  mala,  nec  impedit  attentionem  ad  ora- 
tionem  communem  sufficientem,  et  fieri  po- 
test(ut  dixi)  cum  circumspectione,  ut  aliis  non 
sit  onerosa,  nec  occasio  scandali,  nec  etiam 
est  aliquo  jure  prohibita ;  non  est  ergo  tam 
severe  damnanda. 

20.  Sexta  assertio ;  tenetur  unapars  chori, 
cum  tacet,  attendere  ad  aliam  quw  cantat;  et  ad 
utramque  prwlendarius,  qui  solum  assistit, 
idqueut  satisfaciat  suo  muneri. — Solum  opor- 
tet  explicare  an  teneantur  clerici  unius  chori, 


CAl\  XII.  DE  ALTERNIS  VERSIBUS  IN  CIIURO  CANENDIS. 


dum  canlatur  versus  in  alio  choro,  attentio- 
nero  ad  orationera  sufficientein  servare,  sive 
interira  omnino  sileant,  sive  aliquid  recitent ; 
vel  possint  recitare  versus  privatim,  et  postea 
voluntarie  distrahi.  Et  omissis  rationibus  du- 
bitandi,  quse  hinc  inde  fieri  possent,  assero 
teneri  adservandam  attentionem  toto  eo  teni- 
pore.  Suppono  enim  ad  hoc  officium  implen- 
dum  necessariam  esse  attentionem,  ut  infra 
dicemus;  eamdem  ergo  assero  esse  necessa- 
riam,  dum  alius  chorus  cantat,  quee  necessa- 
ria  est  in  canentibus,  dum  proprius  cantat 
chorus.  Et  eadem  ratione  dico,  si  qui  sunt 
preebcndati,  qui  ex  consuetudine  satisfaciunt 
choro  per  prsesentiam ,  licet  nihil  cantent , 
teneri  saltem  ad  attendendum,  et  audiendum 
more  orantium.  Dico  autem  hoc  esse  neces- 
sarium  ad  vitandam  culpam,  et  satisfacien- 
dum  muneri,  quo  ad  chorum  astricti  sunt ;  an 
vero  sit  necessarium  ad  faciendum  fructus 
suos,  infra  tractando  de  attentione  dicemus, 
nam  eamdem  habet  difficultatem.  Ratio  ergo 
hujus  obligationis  est,  quia  ex  vi  hujus  pree- 
cepti  obligantur  hse  personee  ad  recitandum 
publice  et  in  choro  totum  officium  canonicnm 
integre  aliquo  modo,  id  est,  sive  totum  di- 
cendo,  sive  totum  audiendo,  sive  partim  di- 
cendo,  partim  audiendo,  prout  ex  officio  uni- 
cuique  incumbit ;  sed  qui  non  est  attentus, 
eo  ipso  non  concurrit  ullo  modo  ad  partem  il- 
lam,  ad  quam  non  attendit ;  ergo  illam  omit- 
tit,  et  consequenter  non  satisfacit  integre  mu- 
nerisuo.  Neque  satisfacit  eam  partem  priva- 
tim  dicendo,  quia  tenetur  satisfacere  non 
tantum  orationi  privatee,  sed  etiam  publicee 
totius  chori,  et  totam  debet  facere  suam ; 
hoc  autem  non  facit,  quando  soli  privatee  re- 
citationi  attentus  est,  et  postea  vagatur.  Con- 
firraatur  ac  declaratur:  nam  is,,  qui  non  reci- 
tat  privatim  versus  alterius  chori,  sed  audit 
illos,  tenetur  attendere_,  quamdiu  dicuntur; 
ergo  etiam  alter,  qui  privatim  dicit,  debet  re- 
liquo  tempore  attendere,  quia  non  debet  li- 
bertatem  evagandi  acquirere  ex  privata  reci- 
tatione,  quee  vel  non  licet,  vel  saltem  non  ex- 
pedit;  neque  alius  debet  plus  gravari,  quia 
melius  se  gerit ;  estque  heec  occasio  abutendi 
recitatione  privata  ad  comparandam  iilam  li- 
bertatem.  Denique  ,  qui  solemnem  Missam 
auditin  die  festo,  non  potest  sine  aliqua  culpa 
recitare  breviter  symbolum,  dum  cantatur, 
etpostealibere  vagari,  sedlicet  suam  recita- 
tionem  finiat,  tenetur  attendere,  dum  Sym- 
bolum  canitur;  etidem  de  evangelio,  et  aliis 
partibus  Missee ;  idem  ergo  in  prtesenti  dicen- 


331 

Et  hactenus 


dum,  nam  est  similis  obligatio 
de  altcrna  psalmodia. 

21 .  Ultima  assertio :  in  cceteris  partibus  di- 
vini  officii  pro  regula  debent  esse  ecclesiastici 
ritus,  et  consuetudo. —  Ex  his  vero  quee  de 
Psalmis  diximus,  facile  intelligitur  quid  de 
ceeteris  omnibus  partibus  divini  officii  dicen- 
dum  sit.  Nam  pro  regula  habendum  est,  ut 
ecclesiasticus  ritus  et  consuctudo  servetur, 
nam  illud  et  sufficit  ad  implendum  preecep- 
tum,  ut  per  se  constat,  et  ordinarie,  vel  est 
necessarium,  vel  magis  expediens,  quia  est 
magis  consentaneum  regulis  orandi  ab  Eccle- 
sia  preescriptis.  Itaque  extra  psalmos  queedam 
dici  solent  ab  uno  tantum,  ut  lectiones,  initia 
antiphonarum ,  vel  psalmorum  ,  oratio  seu 
collecta,  capitula,  et  si  quid  aliud  est  hujus- 
modi.  Et  in  his  satis  est  dicentem  seu  ca- 
nentem  audire,  neque  oportet  aut  expedit  illa 
privatim  legere,  saltem  voce,  sicut  de  psalmis 
dictum  est.  Si  quis  autem  velit  ut  melius  per- 
cipiat,  attendendo  habere  preesentem  librum, 
dum  lectio  cantatur,  non  est  malum^  si  abs- 
que  aliorum  incommodo  vel  perturbatione 
fieri  possit,  quamvis  omnem  singularitatem 
in  choro  vitare  melius  sit.  Aliqua  vero  can- 
tantur  a  duobus,  ut  aliqui  versiculi ;  alia  a 
tribus,  vel  pluribus,  ut  responsoria  aliqua, 
et  interdum  aliqui  psalmi  ad  organum,  et  in 
his  omuibus  regula  posita  locum  habet,  quod 
audiendo  fit  satis,  et  quod  magis  expedit. 
Queedam  autem  dicuntur  a  toto  choro  simul, 
ut  antiphonee  in  fine  psalmorum,  et  respon- 
siones  ad  versiculos,  et  similia.  Et  inhis  can- 
tare  debent  oranes,  qui  ad  cantum  obligati 
sunt,  quia  illo  modo,  et  non  alio  integre  im- 
plent  officium  suum.  Si  contingat  vero  aliquid 
horum  omitli  ab  aliquo,  vel  casu  preeteriri, 
non  est  scrupulose  agendum,  nec  oportet 
eum  esse  sollicitum  de  illa  parte  repetenda, 
quia  et  materia  levis  est,  et  seepe  potest  sine 
cuipa  omitti  per  justam  occasionem,  etiara 
valde  levem ;  et  licct  fuerit  aliqua  levis  culpa, 
non  emendatur  per  illam  repetitionem,  sed 
potius  impediuntur  sequentia,  quod  late  ad~ 
monet  Navarrus,  dicto  c.  15.  Denique  alia  di- 
cuntur  ab  omnibus  secreto,  ut  Pater,  et  Ave, 
in  principio  et  fine,  et  interdum  Symbolum, 


vel  confessio,  et  heec  a 
ut  constat. 


nullo  omittenda  sunt, 


332 


GAPUT  XIII. 

DE  GULPA  QVM  OMITTENDO  VEL  MUTILANDO  DI- 
VINUM  OFFICIUM  IN  CHORO,  VEL  ALIQUID  ILLI 
ADDENDO,    COMMITTITUfi. 

1.  Prima  asseriio  ;  privare  ecclesiam  omni- 
lus  horis  canonicis  per  integrum  diem  natura- 
lem,  est  peccatum  mortale.  —  Supponimus  ser- 
monera  esse  de  ecclesiis,  iu  quibus  est  obli- 
gatio  ad  ofiicium  canonicum  in  choro  dicen- 
dum  :  nam  ubi  nulla  fuerit  talis  obligatio, 
constat  non  esse  locum  huic  queestioni  pro- 
positse ;  et  ubi  fuerit  ad  unam  vel  aliam  ho- 
ram,  ut  ad  vesperas,  vel  quid  simile,,  cum 
proportione  poterit  resolutio  applicari.  Primo 
ergo  dicendum  est  privare  ecclesiamomnibus 
horis  canonicis  per  integrum  diem  natura- 
lem,  peccatum  esse  mortale.  Hoc  necessario 
sequitar  ex  prsecepto,  et  obligatione  quam 
supponimus,  quia  prseceptum  est  grave,  et 
materia  unius  diei  est  satis  gravis,  ut  a  for- 
tiori  constabit  ex  dicendis  infrade  recitatione 
privata.  An  vero  hoc  peccatum  sit  unum  vel 
septem  pro  numero  horarum,  eodem  modo 
resolvendum  est,  sicut  dicemus  de  privata 
recitatione.  Quod  si  quis  interroget  cui  tunc 
sit  imputandum  tale  peccatum,  respondeo, 
primo  ac  preecipue  illi,  cui  cura  ecclesise  in- 
cumbit,  nam  ad  illum  ex  officio  pertinet  cu- 
rare,  ut  in  choro  horae  dicantur,  c.  1  de  Ce- 
lebr.  Missar.  Gum  eo  vero  peccant,  qui  tali 
omissioni  causam  dederunt,  vel  ad  illam  coo- 
perantur;  illi  vero,  per  quos  non  stat,  quia 
soli  non  possunt  dicere,  nec  sunt  in  causa, 
ut  alii  suo  muneri  desint,  non  peccant,  si  alio- 
qui  privatim  recitent,  quatenus  obligari  po- 
ferunt,  juxta  inferius  tractanda. 

2.  Sicunda  assertio  ;  omittere  quamcumque 
horam  divini  officii  in  choro,  ita  ut  non  dica- 
tur,  gravis  est  transgressio,  nec  potest  sine 
gravi  necessitate  in  ea  Prcelatus  dispensare. — 
Dico  secundo  :  omittere  quamcumque  horam 
divini  officii  in  choro,  id  est,  in  toto  officio 
publico,  ita  ut  simpliciter  non  dicatur,  gravis 
transgressio  est,  nec  Preelatus  particularis 
polest  in  hoc  dispensare,  nisi  ubi  tam  gravis 
necessitas  urget,  ut  prudenter  judicetur  pree- 
ceptum  non  obligare  in  tali  causa.  Prior  pars 
colligitur  ex  sententia  communiori  Doctorum, 
qui  censent  omissionem  unius  horse,,  etiam 
in  recitatione  privata,  esse  materiam  gravem 
peccoti  mortalis  ;  ergo  a  fortiori  iliam  relin- 
quere  in  choro,  ubi  est  obligatio  dicendi  pu- 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 

blice  totum  officium,  gravior  materia  peccati 
erit,  tum  quia  etiam  ipsa  materialis  seu  cor- 
poralis  actio  est  gravior  et  magis  laboriosa ; 
tum  maxime  quia  respectu  Dei  est  gravior 
cultus,  et  respectu  Ecclesiee  gravius  detri- 
mentum,  et  suo  modo  contra  commune  bo- 
num.  Et  heec  ratio  probat  idem  dicendum  esse 
de  parte  notabili  uniuscujusque  horee.  Nam 
illa,  quee  fuerit  gravis  pars  respectu  omissio- 
nis  privatee,  erit  a  fortiori  respectu  omissio- 
nis  ejusdem  partis  in  choro.  Solet  autem  in- 
dicari  pars  gravis  cujuslibet  horee  tertia  pars 
ejus,  ut  infra  videbimus.  Ego  vero  irvpree- 
senti  censeo,  minorem  posse  sufficere  in  cho- 
ro,  quia,  ut  dixi,  totum  ipsum  officium  gra- 
vius  est. 

3.  Unde  sit  pensanda  gravitas  partis  omis- 
sce.  —  Addo  etiam  gravitatem  partis  omissee 
non  esse  pensandam  ex  quantitate ,  ut  ita  di- 
cam,  proportionali,  seu  respectiva ,  id  est, 
quod  sit  tertia,  vel  quarta,  vel  alia  similis 
pars  aliquota  horee,  sed  ex  quantitate,  digni- 
tate,  vel  gravitate  sua  absoluta,  quia  semper 
magis  hinc  pendet  gravitas  culpee.  Sicut^in 
Missa  gravius  est  omittere  verbum  unum  in 
canone,  quam  orationem  integram  extra  il- 
lum.  Et  ita  existimo,  in  hac  mutilatione  ali- 
cujus  horee  quoad  publicam  recitationem  in 
choro,  imprimis  considerandam  esse  publi- 
cam  cleformitatem  (ut  sic  dicam)  quee  inde 
nascitur ;  ut,  si  inchoetur  hora  sine  illo  initio, 
Deus  ,  in  adjutorium  meum  intende ,  vel  quid 
simile,  statim  generabit  publicam  admiratio- 
nem ,  et  deformitatem ;  si  autem  tres  vel 
quatuor  versus  psalmi  transiliantur ,  non  est 
tam  publicus  defectus.  Similiter  Magnificat  ii 
Vesperis  omittere  gravior  crit  defectus,  quai 
omittere  alium  psalmum  etiam  majorem.  Ita- 
que  primum  ronsideranda  est  dignitas  vel 
singularis  necessitas  partis  omissse  ;  deinde 
etiam  absoluta  quantitas  ejus  consideranda 
est.  Nam  certe  integer  psalmus  videtur  suf- 
ficiens  quantitas  pro  publico  officio,  si  volun- 
tarie  omittatur  ;  nam  quando  hi  defectus  ex 
inadvertentia  contingunt,  non  facile  sunt  ju- 
dicandi  peccata  mortalia,  nisi  sit  nimium  ne- 
gligenSj  crassa  et  supina  ;  neque  de  hoc  pos- 
sum  certius  aliquid  dicere. 

4.  Minoris  partis  officii  omissio  sufficit  ac 
peccandum  morialiter,  si  sit  pullicum  magis 
quam  privatum.  —  Heec  autem  omnia  proce- 
dunt  de  omissione,  vel  mutilatione,  quse  sim- 
pliciter  fit  in  ofiicio  chori,  ut  publice  est  a  to- 
to  choro,  quod  ut  tale  est,  non  potest  recom- 
pensari  per  privatam  recilationem.  Contingit 


CAP.  XIII.  DE  OMITTENDO  VEL  MUTILANDO  OFFICILM  DIVINUM  IN  CIIORO. 


333 


autem  ut,  licet  horae  dicautur  integre ,  non 
dicantur  vel  audiantur  integre  a  singulis,  qui 
tenentur  ex  officio,  ct  ratione  beneficii,  vel 
stipendii  canere,  vel  adesse  choro,  quia  vel 
non  adsunt,  vel  tarde  veniunt,  vel  cito  disce- 
dunt  priusquam  hora  finiatnr  ,  vel  egrediun- 
tur  et  ingrediuntur  dum  dicitur,  vel  similibus 
modis  partem  omittunt.  De  quibus  dubium 
non  est  quin  peccent  per  seloquendo,  nisiha- 
beant  justam  excusationem ,  de  qua  infra, 
Ratio  est,  quia  non  implent  totum  quocl  te- 
nentur  ex  justitia  ct  religione  ac  Ecclesiae  proe- 
cepto.  Quando  vero  hoc  peccatum  mortale 
sit ,  dubitari  potest.  Circa  quod  consideran- 
dum  est,  duobus  modis  posse  aliquem  omit- 
tere  officium  ,  vel  partem  ejus  in  choro,  pri- 
mo  cura  intentione  supplendi  illud  postea 
per  recitationem  privatam  ;  secundo  simpli- 
citer  omittendo.  Quando  hoc  posteriori  modo 
fit,  constat  illam  materiam,  quse  fuerit  gravis 
in  omissione  officii  in  privata  reeitatione,  a 
fortiori  fore  gravem  in  his,  qui  ratione  bene- 
ficii  tenentur  canere  in  choro  ,  quia  illi  prse- 
ter  rccitationem  omittunt  etiam  cantum,  ad 
quem  peculiariter  tenentur  ;  ergo  in  eis  gra- 
vior  est  culpa  :  unde  sine  dubio  minor  pars 
officii,  ab  eis  omnino  omissa,  eritsufiiciens  ad 
peccandum  mortaliter;  quse  autem  sit  illa,  ex 
dicendis  infra  de  omissione  in  privata  recita- 
tione  conjectare  quis  poterit,  nam  certa  re- 
gula  dari  non  potest. 

5.  Navarri  sententia :  non  peccat  morlaliter 
qui  partem  officii  in  choro  non  cantat,  animo 
illam  postea  recitandi.  —  Quando  vero  pars 
illa  omittitur  animo  supplendi  illam,  diffici- 
lius  est  assignare  materiam  quaa  ad  peccan- 
dum  mortaliter  sufficiat.  Unde  Navarr.,  c.  10 
de  Orat.,  n.  43,  generalem  regulam  tradit , 
omnes  ,  et  solos  illos  peccare  mortaLtcr  omit- 
tenclo  aliquam  partem  divinorum  officiorum  , 
qui  id  agunt  per  contemptum,  vel  cum  notabili 
scandalo ,  aut  omittunt  pariem  notabilem  per 
negligentiam  absque  proposito  supplendi ,  ut 
debent ;  ergo  qui  omittit  partem  notabilem 
animo  supplendi,  non  peccat  mortaliter ;  nam 
secludimus  contemptum  et  scandalum,  quse 
sunt  per  accidens.  Et  ratio  reddi  potest,  quia 
ille  non  omittit  partem  illam  quoad  substan- 
tiam,  sed  tantum  quoad  modum,  qui  defectus 
non  videtur  tam  gravis.  Maxime,  quia  ecclesia 
vel  chorus  non  privatur  tunc  integritate  of- 
ficii,  nec  prout  dicitur  in  choro,  nec  prout  di- 
citur  a  tali  persona ,  sed  solum  privatur  co- 
operatione,  quam  posset  et  deberet  adhibere 
talis  persona  in  publica  recitatione  talis  partis 


officii ;  hoc  autem  non  vidctur  esse  grave  de- 
trimentum  ,  nec  sufficiens  materia  pcccati 
mortalis.  In  contrarium  vero  est,  quia  cleri- 
cus  in  hoc  casu  tenetur  ex  justitia  canere  in 
choro  ratione  stipendii,,  vel  saltem  assistere. 
et  audire  totum  officiunx,  juxta  varias  opinio- 
nes,  vel  consuetudines ,  aut  institutiones  su- 
pra  tractatas.  Ergo  si  notabilem  partem  sui 
muneris  omittit ,  graviter  peccat.  Unde  in 
jure,  qui  hujusmodi  officium  omittit  in  ehoro, 
deponi  proecipitur,  c.  Clericus,  d.  91,  et  c.  Si 
quis  Presbyter ,  d.  92  ;  neque  ibi  habetur  ra- 
tio,  an  postea  dicat  privatim  officium,  necne. 
Et  simile  argumentum  sumi  potest  ex  c.  Do- 
lentes,  de  Celebr.  Miss.,  et  ex  Clem.  4,  eodem 
titulo. 

6.  Vera  sententia  :  talis  omissio  suapte  na- 
tura  est  mortalis,  ex  accidente  venialis  erit.  — 
Quocirca  non  videtur  posse  dubitari ,  quin 
hsec  omissio  vel  mutilatio  possit  esse  pecca- 
tum  mortale,  nisi  ex  levitate  materise  fiat  ve- 
niale  ,  etiamsi  sit  cum  proposito  postea  sup- 
plendi  defectum  recitationis,  quia  ille  defec- 
tus  concurrendi  cum  choro  vel  ad  chorum 
nunquam  suppletur,  nec  suppleri  potest  per 
privatam  recitalionem.  Dices  :  Potest  com- 
pensari  assistendo  alio  die  in  choro,  in  quo 
non  tenetur.  Respondeo  :  quando  est  locus 
huic  compensationi,  non  est  illa  omissio,  sed 
est  commutatio,  vel  potius  est  applicatio  pri- 
vilegii,  vel  facultatis  non  assistendi  in  choro 
tot  diebus  anni,  ad  hunc  diem,  potius  quam 
ad  alium ;  hic  vero  agimus  de  omissione  facta 
in  tempore  nullo  modo  feriato  ,  seu  privile- 
giato.  IUa  enim  semel  admissa,  recompensari 
non  potest,  quia  illa  actio  transiit,  et  suo  mo- 
do  publice  fit ,  et  per  recitationem  privatam 
non  suppletur  defectus  publicus. 

7.  Absentia,  quw  non  est  satis  ad  mulctatio- 
nem ,  nec  ad  mortale  peccatum  satis  erit,  nisi 
intercedat  formale  aut  virtuale  propositum  non 
assistendi  quamdiu  per  mulctam  liceat. — Ve- 
rumtamen  si  haec  absentia  a  choro  pro  aliqua 
parte  horse  non  sit  tanta  ,  ut  sit  digna  priva- 
tione  distributionis  correspondentis  illi  horae, 
certum  est  non  sufficere  ad  peccatum  grave, 
ut,  verbi  gratia,  solet  esse  statuto  vel  consue- 
tudine  receptum  ,  ut  qui  chorum  ingreditur 
ante  finitum  primum  psalmum  horae ,  non 
mulctetur,  etiamsi  circa  finem  illius  psalmi 
ingrediatur  ;  et  habetur  in  Concil.  Rasil.  , 
sess.  21 ,  §  2;  et  aliquid  simile  apud  Cassian., 
lib.  3  de  Institut. ,  c.  7 ,  et  in  Concil.  Aquis- 
granenvsubLudovicvc.  131.  Dico  ergo  illam 
absentiam  non  esse  peccatum  mortale ;  quod 


334 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


ctiam  sentit  Navar.,  d.  c.  7,  n.  3,  tum  quia 
non  est  verisimile  tam  facile  fuisse  id  per- 
mittendum,  si  sestimaretiir  peccatum  morta- 
le ;  tum  etiam  quia  per  se  statim  apparet  non 
esse  illam  partem  notabilem  horse.  Unde  si 
ex  legitima  causa  fiat  illa  mora,  facile  pote- 
rit  excusari  omnis  culpa ;  si  vero  ex  sola  ne- 
gligentia  et  quadam  facilitale  leviter  peccan- 
di  fiat,  quia  impune  potest  fieri,  erit  pecca- 
tum  veniale.  Tntelligo  tamen  hoc,  conside- 
rando  particulam  illam  per  se,  sine  conjunc- 
tione  cum  aliis  ;  nam,  si  quis  haberet  forma- 
le  vel  virtuale  propositum  semper  omittendi 
in  singulis  horis  partes  illas,  quas  sine  mulc- 
ta  omittere  potest,_certe,  non  videtur  securus 
in  conscientia ;  tum  quia  illud  objectum  simul 
sumptum  grave  est,  et  cum  servitium,  choro 
dehitum,  sit  quasi  quoddam  totum,  magna  et 
gravis  pars  ab  illo  subtrahitur  illo  modo ; 
tum  etiam  quia  ille  affectus  ostendit  quem- 
dam  servilem  animum  inserviendi  choro,  so- 
lum  timore  pcense,  vel  affectu  lucri,  quando- 
quidem  quoties  sine  jactura  lucri  omitti  po- 
test,  ex  deliberato  animo  omittitur.  Oportet 
ergo  bona  fide  procedere  animo  integre  ser- 
viendi,  et  tunc  licet  ssepe  ac  ssepius  illse  par- 
ticulse  horarum  omittantur,  solumerunt  mul- 
tiplicata  venialia. 

8.  SententiaNavarri,omissionem  ultra  tem- 
pus  per  mulctam  vetitum,  esse  mortalem ;  ea 
tamen  refettitur.  —  Emc  vero  videtur  inferre 
Navarrus  ,  si  omittatur  major  pars  horse  , 
quam  sit  illa,  quse  sine  mulcta  omitti  potest, 
jam  peccari  graviter,  sic  mutilando  chori  servi- 
tium.  Sed  illatio  non  est  formalis,quia  muicta 
non  est  signum  certum  peccati  mortalis,  tum 
quia  etiamsi  per  modum  pcenae  consideretur, 
non  est  tam  gravis  pcena,  quin  possit  propter 
negligentiam  venialem  imponi,  tum  etiam 
quia  cum  distributiones  sint  veluti  proxima 
stipendia  prsesentise  ,  seu  servitii  horarum, 
est  in  potestate  designantis  stipendium  sub 
hac  vel  illa  conditione  non  iniqua  illud  desi- 
gnare,  etiamsi  peccatum  mortale  non  inter- 
veniat.  Deinde  assertio  ipsa  videtur  nimis  ri- 
gorosa.  Et  ad  summum  posset  habere  locum, 
quando  illa  major  pars  omitteretur  sine  pro- 
posito  supplendi  illam  per  recitationem  pri- 
vatam  ;  et  in  hoc  etiam  sensu  est  res  incerta 
et  scrupulosa,  ut  infra  dicam;  nam  qui  in- 
greditur  ad  Matutinum  finito  Psalmo  Venite 
exultemus,  solet  perdere  distributiones,  et  ta- 
men  difficile  creditu  est  quod  peccet  morta- 
liter,  qui  in  privata  recitatione  Matutini  illam, 
vel  sequivalentem  partem  omittit.  Multo  au- 


tem  certius  mihi  est  non  peccare  mortaliter, 
qui  tantum  in  servitio  chori  illam  partem 
omittit,  supplendo  illam  per  recitationem 
privatam,  quia  non  est  gravis  lsesio  justitise 
in  servitio  chori.  et  debito  religionis  satisfit 
per  recitationem  privatam,  et  per  eamdem 
satisfit  generali  debito  justitise ,  quod  potest 
considerari  respectu  Ecclesise  ratione  stipen- 
dii  cujuscumque  beneficii.  Imo  nec  propter 
absentiam  unius  horse  integrse  a  choro  cum 
suo  onere  amittendi  partem  distributionum, 
videtur  statim  peccari  mortaliter,  si  alias  ho- 
ra  illa  privatim  recitetur.  Imo  aliqui  docti 
existimant,  etiam  unius  diei  absentiam  non 
esse  rem  gravem ,  quando  regulariter  servi- 
tium  chori  diligenter  ac  strenue  fit,  nam 
Graffis,  dicto  c.  52,  ait,  semel  aut  bis  deesse 
in  choro,  non  esse  mortale;  idemque  sentit 
Sylvester  statim  citandus.  Quod  certe  non  vi- 
detur  improbabile. 

9.  Aliorum  sententia  prcefertur. — Ego  vero 
nolo  esse  fautorhujus  licentise,  neque  in  hoc 
judicium  meum  interponere,  nam  difficile  pro- 
fecto  est  in  his  rebus  moralibus  in  particulari 
definitum  arbitriumproferre,et  ideo  consulo, 
ut  hsec  licentia  non  facile  vel  frequenter  su- 
matur,  -  quia  est  grave  periculum  peccandi 
mortaliter.  Quse  culpa  non  excusatur  eo  quod 
distributiones  amittantur,  quia  non  excusa- 
tur  culpa  ratione  pcense,  et  quia  Ecclesia  pri- 
vatur  servitio  sibi  debito  ratione  talis  benefi- 
cii.  Et  ideo  recte  dixit  Sylvest.,  ver.  Hora, 
qusest.  2,  d.  quarta,  cumlnnocen  ,  Hostiens., 
et  aliis,  beneficiatum,  qui  officium  dicit  in 
camera,  omissa  ecclesia,  non  satisfacere  de- 
bito  suo.  Et  in  q.  10,  declarat  esse  hoc  pec- 
catum  mortale  in  duplici  casu.  Primus  est,  si 
ex  consuetudine  fiat,  in  quo  indicat  etiam 
unius  diei  absentiam  non  esse,  per  se  et  solam, 
peccatum  mortale.  Secundus,  si  ecclesia  ma- 
gnam  jacturam  inde  patiatur,  nam  hinc  mate- 
ria  levis  poterit  gravis  fieri.  Ideoque  caven- 
dum  maxime  est  hoc  detrimentum,  ut  si  hac 
occasione  multi  absint  a  choro,  vei  si  prae- 
bendati  pauci  sint,  et  uno  vel  altero  deficiente 
non  possit  officiumpro  dignitate  cantari,  vel 
si  ab  his  absentiis  et  tardo  ingressu  in  cho- 
rum  perturbationesautscandala  oriri  soleant, 
nam  ex  iis,  et  aliis  circumstantiis  potest  mul- 
tum  aggravari  culpa.  Unde  in  Clement.  1,  de 
Gelebrat.  Missar.,  inter  alia,  quse  graviter  re- 
prehenduntur,  sunt,  tarde  ad  chorum  venire, 
vel  ab  ecclesia  ante  finitnm  officium  sine  legitl- 
ma  causa  discedere.  Cavendum  denique  estne 
quis  fingat  legitimam  excusalionem  a  choro, 


CAt>.  XIII.  DE  OMITTENDO  VEL  MUT 
quam  revera  non  habet,  solum  ut  mulctas 
evitet,  quia  tunc  contra  juslitiam  distribu- 
tiones  accipit,  et  inde  aggravatur  culpa  pro 
materiaequantitale.cum  obligatione  restituen- 
di  illas. 

'10.  Concluditur  omnem  mutilalionem  divini 
officii  esse  peccaminosam  ex  se.  —  Tandcm  ex 
dictis  colligitur?  omncm  modum  canendi  ho- 
ras  in  choro  cum  aliqua  mutilatione  versuum 
aut  verborum,  de  se  peccaminosum  esse  ;  et 
licet  ordinarie  tantum  videaturinillo  interve- 
nire  culpa  venialis,  interdum  posse  esse  mor- 
talem,  si  nimia  sit  verborum  mutilatio.  Hsec 
assertio  colligilur  ex  cap.  Dolentes,  de  Celeb. 
iss.,  ubi  reprehenduntur  graviter  clerici, 
qui  prius  confabulationibus  et  somno  clediti, 
postea  recitant,  transcurrendo  undique  conli- 
nuata  syncopa  Matutinum.  Et  subditur  in  fine : 
IIccc  et  similia  sub  pcena  suspensionis  penitus 
inhibemus,  districte  prcecipientes,  etc.  ;  simi- 
liter  in  Clement.  1,  eodemtitulo  ponunturilla 
duo  verba :  Transcurrendo ,  syncopando,  et 
postea  subjungitur  prohibitio  ;  ex  his  ergo 
evidens  est  prima  pars  proposita_,  nam  omnis 
mutilatio  verborum  aut  versuum,  syncopa  dici 
potest;  at  heec  prohibetur  expresse  in  clictis 
locis ;  ergo  omnis  talis  mutilatio  est  prohibi- 
ta,  ac  subinde  peccaminosa.  Preeterea,  etiam 
seclusa  hac  speciali  prohibitione,  ex  natura 
rei  hoc  sequitur,  nam  qui  debet  totam  aliquam 
quantitatem,  non  satisfacit  dando  partem,  et 
quamcumque  subtrahat  invito  creditore,  pec- 
cat;  sed  clericustenetur  in  choro  dicere  inte- 
grum  officium;  ergo  qusecumque  mutilatio 
talis  officii  peccaminosa  est  de  se,,  id  est,  si 
sitvoluntaria,  et  per  inadvertentiam  vel  aliam 
justam  causam  non  sufficienter  excusetur. 
Secunda  item  pars  facile  suadetur,  quia  or- 
dinarie  talismutilatio  non  est  contmua  in  ali- 
qua  notabili  parte  officii,  sed  in  uno  vel  alio 
verbo,  et  ita  ordinarie  est  materia  levis,  et 
peccatum  consequenter  estveniale.  Nihilomi- 
nus  timenda  est  interdum  gravis  culpa,  ut  in 
tertia  parte  asseruimus  cum  Navar.,  c.  10  de 
Orat.,  n.  9  et  sequentibus.  Nam  interdum 
(inquit)  qui  cantant,  autrecitant,  omittunttan- 
tam  partem  versuum  Psalmorum,  vel  deglu- 
tiendo,  vel  corrumpendo,  et  syncopando  Jver- 
ba,  syllabas,  vel  litteras,  ut  ex  ita  omissis 
fieretpars  notabilishorse.  Tunc  ergo  erit  pec- 
catum  grave  contra  integritatem  officii  in 
parte  notabiti.  Et  certe  in  dicto  c.  Dolentes, 
et  dicta  Clem.  1,  verba  tam  gravia  et  acerba 
sunt,  ut  satis  indicent  defectum  illum  inter- 
dum  esse  graviter  culpabilem. 


ILANDO  OFFICIUM  DlVlNUM  1N  CHORO.  335 

1 1 .  Qratior  est  mutilatw  facla  a  toto  choro, 
quam  ab  uno  vel  altero.  —  Circa  hunc  vero  de- 
fectum,  considerandum  est  graviorem  culpam 
esse  ,  cum  fit  a  toto  choro  ,  quam  cum  fit  ab 
uno  vel  altero  tantum ;  nam,  ut  fiat  priori 
modo,  necesse  est  ut  omnes  vel  fere  omnes 
canentes  in  choro,  illo  modo  cantent,  et  pu- 
blicum,  ac  scandalosum  peccatum  commit- 
tant,  etirreparabilem  mutilationem,  quoniam 
in  choro  non  potest  convenienter  repeti  pu- 
blice  quod  semel  cantatum  est,  licet  male 
fuerit  pronunciatum.  Participat  autem  illam 
culpam,  pra?cipue  qui  cantum  gubernat,  et 
qui  choro  praeest,  et  suo  etiam  in  gradu,  qui 
cooperantur,  vel  non  obsistunt,  convenienti 
modo  canendo  ,  si  possunt  ;  si  autem  non 
possunt,  excusabuntur  a  privata  culpa,  quam- 
vis  illa  publica  actio,  ut  est  ab  illo  corpore 
mystico,  mala  sil.  Unde  si  quis  hunc  com- 
mittat  defectum,  quando  solus  nomine  totius 
chori  canit,  dicendo  lectionem  vel  orationem, 
turpior  est  defectus  ,  cum  sit  in  oratione  pu- 
blica  .  ut  talis  est ;  at  vero  quando  canendo 
cum  aliis,  aliquis  privatim  ex  sua  negligentia 
defectum  hujusmodi  committit,  et  quasi  soli- 
tarius  peceat,  poterit  ordinarie  excusari  a 
culpa  mortali  ,  si  totum  chorum  non  pertur- 
bat,  vel  occasionem  prsebet  introducendi  pra- 
vam  consuetudinem  in  toto  choro,  nam  hoc 
scandalum  grave  est,  et  potest  muttum  au- 
gere  culpam.  Tamen  hic  defectus  in  mutila- 
tione  vel  corruptione  verborum  officii  divini 
suppleri  potest  a  privata  persona,  iterum  re- 
citando  psalmos  illos.  An  vero  ad  id  teneatur, 
dicemus  infra,  tractando  de  privata  recita- 
tione. 

12.  Alii  defectus  qui  ad  mutilationem  rcdu- 
cuntur,  veluti  nimia  celeritas.  —  Ad  hunc  de- 
nique  defectum  reducuntur  alii,  qui  in  modo 
pronunciandi  divinum  officium  committi  so- 
lent,  qualis  est  nimia  celeritas  in  percurrendo 
versus  Psalmorum,  vel  dictiones,  nam  hsec 
moraliter  non  fit  sine  syncopa,  vel  corruptione 
aliqua  verborum.  Et  ideo  Concilium  Basil., 
sess.  21,  §  2,  ait,  dicendum  esse  officium  in 
choro  :  Prolatione  non  prcecipiti ,  sed  distinc- 
ta ;  et  infra  :  Non  cursum,  ac  festinanter.  Po- 
test  vero  interdum  esse  nimia  velocitas,  etiam- 
si  nihil  ex  verbis  omittatur,  vel  corrumpatur, 
quando  impedit  ne  audientes  possint  verba 
percipere  et  sensum,  nam  id  est  contra  fruc- 
tum  per  cantum  intentum.  Item  saepe  impe- 
dit  attentionem  non  solum  audientium,  sed 
etiam  orantium.  Denique  interdum  celeritas 
licet  non  sit  nimia  absolute,  potest  esse  nimia 


330 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


respective :  nara  in  solemnioribus  festis  raa- 
jor  pausa  in  canendo  adhibenda  est,  ut  Con- 
cilium  Basil.  supra  monet.  In  bis  ergo  omni- 
bus  facile  venialiter  peccatur,  raro  autem 
mortaliter,  nisi  vel  contemptus,  ant  grave 
scandalum,  aut  notabilis  deformatio  verbo- 
rum  in  toto  cantu  fiat. 

'13.  Quando  erit  gravis  culpa  omittere  in 
clioro  officium  Beatce  Marice.  —  Hic  vero 
ulterius  exquiri  potest,  an  omittere  in  cboro 
officium  parvum  Beatse  Marise ,  vel  officium 
defunctorum,  vel  psalmos  graduales,  vel 
pcenitentiales,  in  illis  diebus,  in  quibus  se- 
cundum  rubricas  Breviarii  dicenda  sunt,  sit 
mutilatio  divini  officii,  vel  gravis  culpa.  Res- 
pondeo  breviter,  proprie  non  esse  mutilatio- 
nem  canonici  officii,  quod  in  septem  horis 
canonicis  diei  naturalis  consistit;  illse  autem 
non  sunt  partes,  sed  sunt  quasi  appendices 
vel  adjectiones  ad  illud  officium.  Deinde  di- 
cendum  est,  hodie  non  esse  culpam  illa  omit- 
tere  in  cboro,  nisi  juxta  modum  prsescriptum 
in  Bulla  Pii  V,  circa  suum  Breviarium.  In 
qua  obligatio  dicendi  hoec  officia,  etiam  in 
choro,  sirapliciter  tollitur,  et  sub  consilio  re- 
linquitur,  ut  infra  circa  recitationem  priva- 
tam  latius  dicemus.  Additur  vero  exceptio 
pro  solo  officio  B.  Virginis^  etpro  illis  tantum 
ecclesiisj  in  quibus  antea  ex  consuetudine 
dicebatur,  nam  illam  consuetudinem  abro- 
gare  noluit  Pontifex,  sed  in  ea  vi  illam  relin- 
quere,  quara  habebat.  Itaque  in  illis  ecclesiis, 
ubi  erat  antea  talis  consuetudo  quse  vim  legis 
haberet,  erit  etiam  nunc  culpa  illud  omittere, 
et  sine  dubio  erit  gravis,  si  totum  omittatur, 
vel  pars  notabilis,  cum  proportione  ad  ea  quse 
de  officio  canonico  diximus :  in  aliis  vero  ec- 
clesiis,  ubi  ex  tali  consuetudine  non  erat  obli- 
gatio,  non  erit  culpa  illud  non  dicere.  De  aliis 
autem  precibus  nulla  fit  exceptio,  etita  etiam- 
si  antea  fuisset  consuetudo  dicendi  psalmos 
graduales  vel  poenitentiales,  nunc  abrogata 
est  et  ablata  obligalio,  et  consequenter  etiam 
culpa,  seu  fundamentum  ejus. 

14.  Privilegia  Breviarii  Romani  solum  ad 
eos,  qui  illud  susceperunt,  extenduntur. — Hsec 
autem  gratia  seu  abrogatio  obligationis,  illis 
tantum  ecclesiis  conceditur  quee  illo  Brevia- 
rio  Romano  utuntur,  non  vero  illis  quoe  an- 
tiquum  suum  ritum  retinent  juxta  permis- 
sionem  ejusdem  Pii  V,  nam  illis  uulla  remis- 
sio  fit.  Quod  patet  primo  ex  verbis  Constitu- 
tionis,  in  illa  clausula,  in  qua  haec  remissio 
fit,  qua3  ita  incipit :  Quod  vero  in  Rubricis  hu- 
jus  nostri  Officii  prccscribitur ,  quibus  diebus 


officium  Beatce  Virginis,  etc. ,  dici  ac  psalll 
oporteat,  nos ,  etc,  peccati  periculum  ab  ea 
prcescriptione  removendum  duximus.  Ergo 
tantum  a  Rubricis  sui  Breviarii  illam  vim 
obHgandi  aufert,  et  solum  quoad  utentes  il- 
lis  revocat  obligationem  etiam  per  antiquas 
consuetudines  introductam,  quoad  alias  pre- 
ces,  seu  officia  parva,  except»  officio  B.  Vir- 
ginis;  ergo  ecclesia?,  quse  non  gubernantur 
per  Rubricas  hujus  Breviarii ,  non  possunt 
hac  remissione  uti.  Secundo,  est  hoc  consen- 
taneum  rationi,  quia  qui  non  suscipit  onus, 
nec  indulgentiam  sentire  debet,  et  Ecclesise 
quee  antiquum  usum  retinere  volunt,  merito 
integram  suam  consuetudinem  et  ritum  ob- 
servare  coguntur.  In  illis  ergo  ecclesiis,  quse 
Breviario  Romano  novo  non  utuntur,  consu- 
lenda  est  consuetudo,  vel  formula  recitandi, 
aut  specialia  statuta  ;  nam  ex  his  pendet  hsec 
obligatio ;  universalis  enim  non  est,  nec  fuit 
unquam  ;  et  cum  proportione  ad  obligatio- 
nem  erit  judicium  de  culpa.  Vide  Navar., 
c.  10  de  Orat.j  n.  3  et  A,  ubi  alios  refert ;  et 
comrauniter  Summistas,  verbo  Hora. 

15.  Peccat  qui  privata  aucloritate  aliquid 
divino  officio  addit  in  choro  ;  ittm  quot  modis 
idpossit  contingere.  —  Primus  modus.  —  Se- 
cundus.  —  Tandem  inquiri  hic  potest  an  per 
contrarium  extremum  peccari  possit,  adden- 
do  in  choro  vel  cantu  aliquid  divino  officio, 
quod  in  illo  secundum  Ecclesise  ritum  non 
continetur.  Potest  aulem  hsec  additio  variis 
modis  fieri  vel  intclligi.  Primo,  addendo  ali- 
quid,  quod  sit  veluti  pars  ipsius  offlcii,  quasi 
perpetuo  ritu  hoc  statuendo.  Et  talis  addi- 
tio  directe  est  prohibita  iri  Breviario  Pii  V, 
ubi  sic  dicitur  :  Statuentes  Breviarium  ipsum 
nullo  unquam  tempore,  vel  toium,  vel  ex  parte 
mutandum ,  vel  ei  aliquid  addendum,  vel  om- 
nino  detrahendum  esse.  Talis  ergo  additio  ex 
suo  genere  grave  peccatum  esset,  tum  con- 
tra  hoc  prseceptum,  tum  quia  esset  usur- 
pata  jurisdictio  ;  nemo  enim  talem  ritum  in- 
troducere  vel  mutare  valet,  nisi  Pontifex  ;  et 
quamvis  additio  non  esset  in  parte  aliqua 
magni  momenti,  eo  ipso  quod  fieret  modo 
permanente,  et  veluti  rituperpetuo,  essetres 
gravis  censenda.  Alio  vero  modo  potest  fieri 
hsec  additio,  etiam  per  modum  partis  alicujus 
hora?.,  non  ad  mutandum  ritum  simpliciter, 
sed  solum  in  aliqua  occasione  ex  aliqua  de- 
votione  indiscreta,  ut  si  quis  vellet  in  choro 
fieri  commemorationem  alicujus  Sancti  in 
solemni  die,  quando  juxta  ritum  Breviarii 
facienda  non  esset ;  aut  si  proprias  antipho- 


CAP.  XIII.  DE  OMITTENDO  VEL  MUTILAISDO  OFFlUUill  DiYLNUM  LN  CIIORO. 


337 


nas  vel  hymnos  alicujus  Sancti  cantari  face- 
ret ,  qui  in  Breviario  non  continentur,  vel 
aliquid  simile.  Et  hoc  etiain  sine  dubio  esset 
malum  et  peccatum,  nisi  ignorantia  excusa- 
ret.  Secluso  autem  scandalo  et  contemptu,  ex- 
cusari  posseta  mortali,  quando  id  quod  adjun- 
gitur,  sanctum  esset,  et  ex  Scriptura  vel  Patri- 
hus  sumptum,  aut  illis  conforme,  et  esset  in 
re  minima  :  si  autem  materia  esset  alicujus 
momenti,  peccatum  esset  grave.  Praesertim  si 
talis  additio  fieret  cum  omissione  aliqua,  ut 
si ,  omissis  lectionibus  quas  Breviarium  di- 
cere  prsecipit,  alise  loco  illarum  proprio  arbi- 
trio  substituerentur,  nam  tunc  ex  duplici  ca- 
pite  peccaretur;  quia  illa  esset  partialis  omis- 
sio  seu  mutilatio,  et  simul  esset  monstrosa 
additio.  Quia  id,  quod  loco  alterius  additur, 
non  potest  esse  pars  officii,  cum  ex  aucto- 
ritate  non  fiat,  nam  illa  composilio  pendet 
ex  institutione,  et  institutio  ex  potestate.  Et 
consequenter  non  potest  supplere  partem 
omissam,  cum  non  sit  pars,  nec  ad  officium 
ecclesiasticunr,  quocl  nomine  Ecclesise  dicen- 
dum  est  ,  pertineat.  At  vero  quando  nihil 
omitteretur,  sed  tantum  adderetur  aliquid, 
esset  culpa  tantum  ex  uno  capite,  et  ideu  mi- 
nor ;  tamen  etiam  poterit  esse  gravis  modo 
praedicto. 

16.  Tertius  additionis  modus,  quando  kone- 
sius,  et  quando  vitiosus  esse  potest.  —  Tertio 
autem  modo  potest  aliquid  addi  in  divino 
officio,  ad  illud  non  pertinens,  non  formali- 
ter,  ut  sic  dicam,  seu  per  modum  partis,  sed 
concomitanter,  et  quasi  adjacenter  ad  majo- 
rem  solemnitatem.  Et  sic  solet  in  aliquibus 
festis  et  ecclesiis  inter  psalmum ,  et  psal- 
mum,  aliquid  extra  officium  cantari  ad  orga- 
num,  vel  aliud  instrumentum  musicum,  quod 
interdum  est  aliunde  sumptum  ex  eodem 
Breviario,  interdum  ex  Scriptura  ;  aliquando 
est  ab  aliquo  erudite  compositum ,  et  non- 
nunquam  est  m  lingua  vulgaii,  quod  motetum 
vocant.  Hunc  ergo  usum  aliqui  absolute  im- 
probant,  ut  Palud.,  4,  d.  15,  q.  5,  art.  2,  ubi 
specialiter  ioquitur  contra  eos  ,  qui  canunt 
motetos  in  festis,  quia  cantus  (  ait)  non  debet 
essetragcedicus,  cap.  Cantantes,  92  d. :  Ne  au- 
dientes  ad  lasciviam  potius  quam  ad  devotio- 
ntm  excitentur,  quod  est  coutra  finem  oratio- 
nis.  Verumtamen  haec  ratio  habet  locum, 
tantum  quando  cantus  vel  lascivus  est,  vel 
omnino  profanus,  cujusmodi  esse  soient  thea- 
trales  moduli,  et  cantica,  de  quibus  loquitur 
dictum  cap.  Cantantes.  Potest  enim  duobus 
modis  talis  canticus  esse  indecens  in  eccle- 
Xiv. 


sia,  scilicetj  vel  ratione  mateiise,  quia  est  res 
profana,  vel  ratione  soni,  quia  cst  lascivus, 
vel  valde  secularis ;  et  in  priori  modo  fere 
semper  committitur  peccatum  mortale,  quia 
est  magna  irreverentia.  In  posteriori  autem 
potest  esse  venialis  culpa,  vel  ratione  mini- 
m«  materise,  vel  ex  bona  intentione  et  inad- 
vertentia,  ut  Cajetanus  dixit,  2.  2,  queest.  91. 
At  vero  si  ea  quse  cantantur  extra  officium 
ecclesiasticum,  ob  devotionem,  et  solemnita- 
tem  ejus,  pia  sint,  et  cantus  sit  gravis,  et  pro- 
vocans  ad  devotionem,  nullum  peccatum  erit 
illa  intermiscere  partibus  officii.  Et  hoc  pro- 
bat  consuetudo  muitarum  Ecclesiarum,  quae 
per  pios,  et  prudentes,  ac  doctos  Prselatos  et 
viros  gubernantur  et  administrantur.  Et  ratio 
est ,  quia  hoc  nuliibi  invenitur  prohibitum, 
nec  est  per  se  malum,  nec  alienum  a  con- 
suetudine  Ecclesioe  primitivse,  quando  singu- 
li  fidelcs  proprios  hymnos  a  se  compositos 
in  ecclesia  cantare  solebant.  Nec  interruptio 
illa,  vel  mora,  quae  tunc  fit  inter  partes  ali- 
cujus  horae  reprehensibilis  est,  quia  morali- 
ter  veiuti  coniinuatur  in  devotione,  quae  per 
cantum  illum  excitari  intenditur  ;  et  ita  can- 
tus  ille  potest  censeri  veluti  dispositio  ad 
sequentia  ,  et  solemnis  ac  congrua  termi- 
natio  praecedentium,  et  ornatus  totius  horse. 
17.  Simplex  organorum  sonus  inter  canen- 
dum  approbatur,  et  qualis  debeat  esse  ostendi- 
tur. —  Unde  etiam  intelligitur  non  esse  per  se 
damnabilem  usum  intermiscendi  in  divinis 
officiis  sonum  organorum  sine  ullo  cantu,  so- 
lum  cuin  suayitate  musieee  instrumentorum, 
nt  fit  interdum  in  missa  solemni,  vel  in  horis 
canonicis  intcr  psalmos.  Quia  tunc  ille  sonus 
non  est  pars  officii,  et  fit  ad  solemnitatem  et 
reverentiam  ipsius  officii,  et  ad  levandos  ani- 
mos  fidelium,  ut  facilius  ad  devotionem  as- 
surgant  seu  disponantur.  Quamvis  autem  ad 
illum  sonum  nihil  voce  cantetur,  oportet  ut 
sonus  ipse  gravis  sit,  ct  aptus  ad  excitandam 
devotionem,  et  non  alia  phantasmaia,  et  mo- 
tus  indignos  iilo  loco  et  officio,  ut  graviter  et 
bene  Gajetanus  docet  loc.  cit.,  accurate  dis- 
tinguens,  quando  hoc  sit  peccatum  mortale, 
quando  veniale,  ut  in  eo  videri  potest.  Nam 
si  fiat  ex  intentione  excitandi  impuram  vel 
vanam  delectationem,  est  peccatum  mortale 
ex  suo  genere,  vixque  excusari  posset  ab  iila 
gravitate,  nisi  per  ignorantiam,  aut  ex  levita- 
te  materiae,  quando  non  est  impura,  sed  va- 
na ,  et  non  intenditur  formaliter  tanquam 
cultus  Dei,  sed  admiscetur  ad  delectandos 
audientes  vano  illo  modo.  Si  autem  fiat  bona 

22 


338 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


intentione  provocandi  ad  devotionem,  impru- 
denter  utendo  illo  medio  provocante  ad  alia 
inderentia,  vel  vana,  ex  usu,  vel  accommo- 
datione  talis  soni,  tunc  ordinarie  erit  pecca- 
tum  veniale.  Quod  limitandum  censeo,  nisi 
tantus  sit  usus  illius  soni,  et  accommodatio 
ad  materiam  lascivam,  ut  moraliter  non  pos- 
sit  ignorari,  nec  excusari. 

CAPUT  XIV. 

BE  ATTENTIONE  AG  DEVOTIONE  SERVANDA  IN  CHO- 
RO,  ET  CIRCDMSTANTIIS  EXTERNIS  QILE  AD  IL- 
LAM  PERTINENT. 

4 .  Expenditur  cap.  Dolentes  juxta  varias 
opiniones. — Prima  opinio. — Diximus  in  supe- 
riori  libro  attentionem  esse  de  ratione  oratio- 
nis  vocalis,  unde  necessario  fit  ut  qui  ex 
preecepto  recitare  vocaliter  tenetur,  etiam  ad 
attendendum  aliquo  modo  teneatur.  Habet 
autem  dubitationem,  an  tanta  et  tam  gravis 
sit  obligatio  ad  attendendum,  sicut  ad  voce 
proferendam  orationem,  quam  dubitationem 
infra  de  recitatione  privata  horarum  tracta- 
bimus;  nunc  autem  supponimus  saltem  at- 
tentionem  illam,  quee  necessaria  est  ad  sub- 
stantiam  et  esse  (ut  sic  dicam)  orationis,  ca- 
dere  sub  idem  preeceptum  recitandi  horas  ca- 
nonicas ,  et  sub  eadem  obligatione  reatus 
mortalis.  Hic  ergo  specialiter  de  attentione 
in  choro  adhibenda,  explicandum  est  preece- 
ptum  latum  in  c.  Dolentes,  de  Celebr.  Miss., 
his  verbis  :  Districte  prcccipientes  in  virtute 
obedientice ,  ut  divinum  officium ,  nocturnum 
pariter  et  diurnum,  quantum  eis  Deus  dederit, 
studiose  celebrent  pariter  et  devote.  Propter 
quae  verba  quidam  dixerunt,  hic  tradi  duo 
preecepta  distincta  :  unum  de  actu  exteriori 
integre,  et  sine  defectu  recitandi,  quod  signi- 
ficatur  per  particulam  studiose,  aliud  de  at- 
tentione  adhibenda  ,  quod  significatur  per 
particulam  devote.  Ita  insinuat  ibi  Gloss.  di- 
cens  :  Studiose,  quoad  officium  oris ;  devote, 
quoad  officium  cordis,  licet  illa  Glossa  in  anti- 
quis  codicibus  non  habeatur ,  ut  in  codice 
Gregoriano  notatur.  Non  declaratur  autem  in 
illa  Glossa  qualia  sint  illa  prsecepta ,  nec 
quantum  obligent ;  et  ita  in  hoc  sunt  duee 
opiniones.  Una  Hostiens.  ibi,  qui  habet  ea- 
dem  verba  quee  Glossa.  Ipse  autem  non  putat 
illa  verba  continere  preecepturn,  sed  consi- 
lium.  Quod  colligit  ex  illis  verbis  :  Quantum 
Deus  eis  dederit.  Eumque  sequuntur  Anton. 
et  alii. 


2.  Secunda  opinio.  —  Alii  verG  dicunt  esse 
duo  preecepta,  et  utrumque  obligare  ad  mor- 
tale,  et  in  hoc  magis  inclinat  Panor.  ibi :  sen- 
tit  enim  utrumque  esse  in  preecepto  simplici- 
ter,  nam  relatis  opinionibus  concludit,  quanti- 
tatem  reatus  esse  juxta  modum  contemptus, 
vel  negligentiee  :  pro  hac  opinione  citat  Syl- 
vest.  Supplementum.  Et  possunt  citari  aucto- 
res,  qui  tenent  esse  peccatum  mortale,  dicere 
horas  sine  attentione,  saltem  virtuali;  sed  illa 
opinio  non  arctatur  ad  hanc  expositionem 
hujus  textus,  ut  infra  dicam. 

3.  Tertia,  et  media  opinio  unum  in  illis  ver- 
bis  credit  contineri  prceceptum,  non  iamen  de 
interiori  actu. —  Quarta  opinio,  ihi  esseprcece- 
ptum  prcecipiens  actum  et  modum  etiam  inter- 
num  ejus.  —  Tertia  nihilominus  expositio  est, 
ut  illa  vcrba  contineant  rigorosum  preece- 
ptum,  non  tamen  de  interiori  actu ;  duos 
enim  defectus  prius  retulerat  circa  orationem 
chori  :  unus  erat ,  recitare  syncopando  et 
transcurrendo  ;  alius  miscere  confabulationes 
in  choro,  et  ad  illas  auditum  applicare  :  con- 
tra  primum  ergo  preeeipit  studiose  orare,  id 
est,  integre  et  sine  defectu ;  contra  sccundum 
autem  devote,  id  est,  nullum  externum  impe- 
dimentum  attentioni  contrarium  apponendo. 
Et  obligatio  ad  hsec  duo  est  ex  genere  suo  sub 
mortali,  licet  ex  levitate  materise  possit  esse 
levis.  Unde  ibi  non  praecipitur  denuo  recitatio 
septem  horarum;  antiquius  enim  erat  hoc 
preeceptum,  ut  ibi  notat  Glossa,  sed  prsecipi- 
tur  modus  quoad  heec  exteriora.  Et  hunc 
sensum  indicat  Glos. ,  in  Clem.  1,  de  Celeb. 
Miss.,  verb.  Fructus  labiorum;  Sylvest.,  verb. 
Hora,  q.  M,  et  alii.  Quarta  opinio  est,  ibi 
esse  unum  preeceptum  preecipiens  simul  non 
solum  actum  et  modum  externum,  sed  etiam 
internum,  quam  optime  explicat  Cajet.,  in 
Summa,  verb.  Horce,  c.  3,  et  sequuntur  Sot., 
Nav.,  et  alii  communiter. 

A.  Prima  assertio  :  in  illis  verbis  cap.  Do- 
lentes,  haheiur  rigorosum  et  proprium  prctce- 
ptum. — Ergo  imprimis  existimo  in  illis  verbis 
ferri  rigorosum  preeceptum,  et  omnino  pro- 
prium,  ut  patet  ex  illis  verbis  :  Dislricte  prce- 
cipientes  in  virtute  obedientice.  Hsec  enim  sunt 
potissima  verba,  quibus  explicari  solet  et  po- 
test  proprium  et  rigorosum  preeceptum ;  ver- 
ba  autem  illa,  ut  ex  contextu  litteree  constat, 
cadunt  in  totum  id,  quod  subjicitur,  ut  divi- 
num  officium,  etc,  per  quod  non  preecipitur 
divinum  officium  celebrari,  sed  studiose  cele- 
brari  pariter,  etc.  Ergo  totum  hoc  cadit  sub 
preeceptum.  Et  confirmatur,  quia  alias  lex  illa 


CAP.  XIV.  DE  ATTENTIONE  ET  CIRCUMSTANTIIS  SERYANDIS  IN  CIIORO. 


339 


sine  fructu  retulisset  illa  vitia  solita  in  rerita- 
tione  committi,  et  subdidisset  postca  illa  ver- 
ba  :  Districte  pracijricntes  in  virtvte  obedien- 
tur,  ctc,  si  per  haec  verba  tantum  pra^ciperet 
dicere  divinum  officium,  et  non  modum  di- 
cendi  studiose,  et  devote,  saltem  quatenus 
illis  vitiis  contrarius  est,  vel,  quod  idem  est, 
probibendo  illos  defectus,  quatenus  huic  mo- 
do  contrarii  sunt;  neque  obstant  verba  illa  : 
Quantum  eis  Deus  dtderit,  quia  non  sunt  ad 
enervandum  vel  tollendum  praeceptum,  sed 
ad  limitanclam  vel  ad  declarandam  materiam 
ejus.  Declaratur  enim  per  illa  verba  non 
praecipi  bic  devotionem  aliquam  peculiarem, 
quam  conferre,  est  etiam  specialis  Dei  auxilii, 
sed  solum  illam  quam  bomo  potest  et  debet 
prsestare,  se  ad  orandum  voluntarie  appli- 
cando  cum  attentione,  et  nullum  impedimen- 
tum  debitse  attentioni  voluntarise  apponendo. 
5.  Secunda  assertio:  in  illo  decreto  unicum 
tanium  prceceptum  contineiur.  licet  in  eo  ex- 
plicentur  duw  cffndiiiones <necessaria?  adcom- 
plementum  illius.  —  Secundo ,  assero  in  illo 
decreto  non  duo,  sed  unicum  tantum  proece- 
ptum  contineri,  licet  in  eo  explicentur  duse 
conditiones  necessariae  ad  complementum 
bujus  prsecepti,  quse  sunt  integritas  orationis, 
et  attentio;  quarum  prior  commendatur  per 
particulam  studiose,  posterior  per  particulam 
devote,  ut  recte  tertia  opinio  declaravit,  et 
supponunt  Soto,  lib.  40  de  Just.,  q.  5,  art.  5 
et  6;  Navarr.,  c.  13  de  Orat.,  et  alii  infra  re- 
ferendi.  Declaratur  autem  in  hunc  modum, 
quia  in  illo  textu  duae  inveniuntur  clausulse 
continentes  praeceptum.  Una  est :  Hcec  igilur 
et  similia  sub  pcena  suspensionis  periitus  inhi- 
lemus.  Alia  est,  quse  proxime  sequitur  :  Dis- 
tricte  prtecipientes ,  etc.  Hsec  ergo  videri  pos- 
sunt  preecepta  distincta,  quia  unum  est  ne- 
gativum^  et  aliud  affirmativum,  quse  magna 
est  distinctio  :  et  unum  habet  pcenam  adjunc- 
tam  suspensionis  ferendss,  non  latee;  aliud 
nullam  continet  pcenam.  Nibilominus  tamen, 
ut  opinor,  non  traduntur  ibi  illa  duo,  ut  om- 
nino  condistincta  praecepta,  sed  ut  ita  inter  se 
colligata,  ut  unum  in  alio  virtute  contineatur, 
quatenus  ad  officiuni  canonicum  spectant 
(nam  quod  ibi  in  secunda  clausula  textus 
tangitur  de  celebratione  missarum  quater  in 
anno,  ad  prsesens  non  spectat,  nec  de  illo 
prsecepto  quoad  illam  partem  loquimur,  sed 
quoad  recitationem  officii);  et  sic  dicimus 
prohibitionem  et  prseceptum  in  unum  coales- 
cere.  Nam,  licet  affirmatio  et  negatio  forma- 
liter  contraria  videantur,  tamen  affirmatio 


unius  continet  virtute  ucgationem  contrarii ; 
qui  enim  prsecipit  amare,  satis  prohibet  odis- 
se.  Ita  ergo  cum  praecipitur  studiosa  et  devo- 
ta  celebratio  divini  officii,  virtute  prohiben- 
tur  contraria  ,  qualia  sunt  syncopare  verba, 
quia  hoc  non  est  studiose  dicere,  item  audi- 
tum  effundere  ad  indebitos  sermones,  quia 
hoc  modo  non  devote  celebrantur  divina. 
Ergo  ex  hoc  capite  non  oportet  distinguere 
prsecepta.  Ubi  obiter.adverto,  per  verba  illa  : 
Hcec  et  similia  inhilemus,  non  prohiberi  om- 
nia  et  singula  qua?  in  priori  parte  textus  nar- 
rata  fuerant,  secundum  se  spectata,  sed  so- 
lum  ut  opponuntur  studiosae  ac  devotae  cele- 
brationi  officii;  nam  in  prima  clausula  textus 
narratse  fuerant  pravse  consuetudines  consu- 
mendi  magnam  partem  noctis  in  comessatio- 
nibus  superfluis,  et  fabulationibus  illicitis. 
Hsec  ergo  si  ita  fiant  ut,  eis  non  obstantibus, 
Matutinum  sine  syncopa  et  defectu  implea- 
tur,  erunt  secundum  se  mala,  non  tamen  ibi 
specialiter  prohibita  vel  punita,  quia  solum 
ibi  hsec  commemorantur  in  ordine  ad  vitan- 
dum  defectum  in  divinorum  celebratione. 
Idem  clarius  est  de  applicatione  auditus  ad 
vana  colloquia,  quia  si  fiat,  quando  attentio 
ad  orationem  non  impeditur,  quia  tunc  non 
oratur,  erit  secundum  se  malum,  non  tamen 
ibi  prohibitum.  Sic  ergo  tota  illa  prohibitio  in 
affirmatione  includitur,  et  propter  illam  fit,  et 
commissio  contraria  illi  prohibitioni  ideo  ma- 
la  est,  quia  tollit  positivum  actum,  vel  condi- 
tionem  ejus  per  affirmationem  pra>ceptam. 
Ac  denique  culpa  commissacontra  utrumque 
prgeceptum  una  est ,  quee  interdum  potest 
esse  sola  omissio,  interdum  habere  commis- 
sionem  conjunctam. 

6.  Magis  expenditur  pra>dictum  caput ,  et  con- 
firmatur  secunda  assertio. — Prceterea,  in  qua- 
cumque  illarum  clausularum  possunt  duae 
partes  subdistingui ;  nam  per  verbum  inhile- 
mus,  prohibetur  syncopa  et  clistractio  volun- 
taria  ;  per  verbum  autem,  districte  prcecipi- 
mus,  mandatur  studiositas,  et  devotioin  oran- 
do.  Neutro  autem  ex  his  modis  sunt  ibi  duc 
prcecepta.  Nam  si  illa  duo  referantur  (ut  pro- 
babile  est)  ad  externas  conditiones  actus  oran- 
di,  sic  solum  prohibent  vel  mandant  diversas 
circumstantias  bonas  vel  malas  ejusdem  ac- 
tus  orandi.  Propter  declarationem  autem  plu- 
rium  circumstantiarum  non  variantur  vel  mul- 
tiplicantur  praecepta,  quando  ex  omnibus  illis 
unus  actus  moralis  unius  bonitatis  specificse 
consurgit.  Nam  prseceptum  restituendi  et  in- 
tegre  restituendi  non  sunt  duo,  et  prohibitio 


3iO 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


non  consumendi  partera  aliquam  rei  restitu- 
tioni  obnoxiae,  non  est  novum  praeceptum,  et 
sic  de  aliis.  Ita  vero  se  habent  illre  circum- 
stantise  orationis  horarum  canonicarum,  nam 
ibi  includitur  integritas  et  attentio,  et  exclu- 
duntur  contraria,  seu  voluntaria  impedimen- 
ta,  Si  autem  illa  duo,  qiiae  in  affirmativo  prae- 
cepto  maxime  continentur,  ad  internum  ac- 
tum  cordis  et  externum  oris  referuntur,  ut 
priraa  et  secundaopiniovolebant,  etiamsi  hoc 
detur  (quod  tolerari  potest),  non  erunt  duo 
praecepta,  sed  unum  declarans  duas  etiam 
circumstantias ,  quas  includit ,  unam  inter- 
nam,  et  alteram  externam,  quarum  prior  ad 
substantiam  orationis,  alia  ad  integritatem 
pertinet.  Et  sic  etiam  procedit  ratio  nuper 
facta,  quia  praeceptum,  jubens  fieri  actum 
quoad  omnia  quae  sunt  de  substantia  et  inte- 
gritate  ejus,  non  multiplicatur  eo  quod  cir- 
cumstantiam  vel  partes  talis  materiae  decla- 
ret.  Accedit  hic  peculiaris  ratio :  nam  actus 
interior  non  poterat  ecclesiasiica  lege  per  se 
et  directe  praecipi,  sed  solum  ut  unum  actum 
moraiiter  componit  cum  exteriori,  ut  ex  ma- 
teria  de  Legibus  suppono.  Ergo  etiam  ex  hoc 
capite  non  sunt  ibi  duo  praecepta,  sed  unum. 
Unde  unum  tantum  peccatum  committitur, 
sive  sola  integritas  sive  attentio  necessaria  , 
sive  utraque  simul  voluntarie  omittatur.  Sed 
illud  erit  magis  vel  minus  grave^  juxta  mate- 
riae  quantitatem,  et  alias  circumstantias. 

7.  Colligitur  ex  dictis,  prteceptum  hoc,  ul 
per  illudpftecipiturmodusinternus,  magis  an- 
tiquum  esse.  —  Hinc  colligo  praeceptum  illud, 
ut  per  illud  praecipitur  modus  internus  in  re- 
citatione  horarum  servandus,  non  fuisse  ibi 
denuo  latum,  sed  fuisse  tam  antiquum,  quam 
est  antiquum  praeceptum  recitandi  septem 
horas  canonicas,  licet  Cajetanus  aliud  sen- 
sisse  videatur.  Probatur  vero  iliatio,  quia  in 
praecepto  orandi  includitur  intrinsece  ilie  mo- 
dus,  quia  non  oratur  Deus  ore  sine  corde,  ut 
dicitur  cap.  Cantantes,  d.  92 ;  ergo  ille  mo- 
dus,  antiquo  preecepto  recitandi  horas,  jussus 
erat.  Sed  ex  vi  cap.  Dolentes,  non  obligantur 
cierici  ad  novum  modum  internae  attentionis, 
praeter  ilium  qui  ad  substantiam  orationis  ne- 
cessarius  est;  ergo.  Gonfirmatur,  quia  tunc 
oporteret  esse  duo  praecepta,  et  unum  directe 
et  praecise  versaricirca  illum  actum  internum 
denuo  preeceptum ;  tamen  in  utroque  unum 
esse  oslendimus.  Neque  propterea  superfluum 
est  illud  praeeeptum,  quia  explicat  magis  quid 
in  ilio  praecepto  orationis  vocalis  contineretur, 
et  fortasse  addit  naturali  legi  majorem  obli- 


gationem,  vel  aliquid  peculiare  exterius  ob- 
servandum,  quod  postea  videbimus. 

8.  Tertia  assertio :  prteceptum  Jioc,  quatenus 
internam  attentionem  prcecipit,  etiam  ad  mo~ 
dum  recitandi  in  choro  obligat,  unde  aliquando 
mortaliter  potest  violari.  —  Probatur  prima 
pars.  —  Dico  tertio :  praeceptum  hoc,  quate- 
nus  internam  attentionem  prsecipit  (nam  de 
integritate  jam  dictum  est,  quod  ad  chorum 
pertinet),  etiam  ad  modum  recitandi  in  choro 
obligat,  unde  interdum  cum  mortali  peccato 
vioiari  potest.  Prima  pars  ab  omnibus  recep- 
ta  est.  Nam  jus  iilud  praecipue  videtur  statu- 
tum  propter  orationern  pubiicam  chori,  nam 
in  recitationibus  privatis  nec  sunt  tam  fre- 
quentes  abusus  illi  qui  ibi  referuntur,  nec 
sunt  tam  scandalosi  aut  cogniti.  Itcm  id  con- 
stat  ex  iliis  verbis :  Chori  silentium  fugientes 
intendunt  exterius  collocutionibus  laicorum , 
dumque  auditum  ad  indelitos  sermones  effun- 
duntj  aures  intentas  non  porrigunt  ad  divina. 
Item  verbum  celebrandi  divina,  simpliciter  ma- 
gis  dicitur  de  recitatione  pubiica  in  choro  ec- 
clesiae,  quam  de  privata,  licet  utrumque  mo- 
dum  possit  comprehendere.  Praeterea,  in  Cle- 
men.  1,  de  Celeb.  Mis.,  expressius  fit  men- 
tio  de  his  defectibus  in  choro,  et  de  psalmo- 
dia  et  cantu,  et  idem  praeceptum  ponitur  de- 
vote  psallendi,  et  celebrandi  haec  divina  ofti- 
cia.  ltem  in  cap.  Cantantes,  92  d.,  hoc  sensu 
dicitur,  Deo  non  ore  tantum,  sed  corde  esse 
cantandum,  quae  non  est  iex,  sed  sententia 
Hieronymi,  explicans  potius  jus  divinum  ac 
naturale,  quam  humanum  condens. 

9.  Alitv  assertiords  partes  comprobantur.  — 
Ut  autem  aliae  partes  exphcentur,  suppono 
(quod  libro  praecedenti  dictum  est)  distractio- 
nem  naturalem,  id  est  non  liberam  nec  vo- 
luntariam,  non  reddere  orationem  peccami- 
nosam  (etiamsi  preecepta  sit)  nec  impedire 
veritatem  orationis,  vel  impletionem  praecep- 
ti ;  tunc  ergo  peccatur,  quando  attentio  vo- 
luntarie  omittitur;  unde  ex  defectu  perfecti 
voluntarii  potest  hoc  peccatum  esse  veniale 
tantum,  nam  mortale  requirit  plenam  delibe- 
rationem.  In  quo  eadem  est  ratio  de  hoc  de- 
fectu  in  choro,  et  extra  chorum,  et  ideo  in- 
fra  hoc  distinctius  tradetur.  Rursus  praemitto 
(quod  supra  etiam  notavi)  duobus  modis  pos- 
se  beneficiarium  residentem  in  choro  volun- 
tarie  distrahi :  primo,  sine  animo  iterum  re- 
citandi,  vel  totam  horam,  vel  partem  illam, 
in  qua  penitus  attentus  non  est;  secundo, 
cum  proposito  supplendi  defectum  per  priva- 
tam  recitationem.  In  priori  modo,   constat 


CAP.  XIV.  DE  ATTENTIONE  ET  CIRCUMSTANTIIS  SERVANDIS  IN  CIIORO. 


m 


cnlpara  mortalem  committi,  si  pars  omissa 
notabilis  fuerit,  quia  etiam  in  oratione  pri- 
vata  est  tale  peccatum ;  ergo  magis  in  publi- 
ca.  Unde  omnia,  quae  de  hoc  puncto  infra  di- 
cemus  de  oratione  privata,  ad  hanctransgres- 
sionem  in  choro  factam  accommodata  intel- 
ligantur.  Solum  adverto  non  censeri  distrac- 
tum  ab  oratione  chori,  qui  alicui  ministerio 
ejusdem  cbori  ibidem  incumbit,  eique  con- 
venienter  praestando  attendit,  ideoque  ad  can- 
tum,  vel  voces  pro  tunc  non  advertit.  Ille 
enim  suo  modo  tali  orationi  cooperatur,  et 
ad  Deum  pro  tunc  attendit  eo  modo  quo  de- 
bet,  et  ideo  ut  membrum  illius  chori  cum  to- 
to  corpore  orat,  sicut  auditMissam  qui  in  illa 
ministrat,  et  licet  interdum  ad  sacristiam  eat, 
vel  aliud  simile  faciat,  non  censetur  morali- 
ter  Missam  interrumpere.  Si  vero  exiret  quis 
e  choro  levandi  animi  gratia,  etiam  ex  vera 
necessitate,  et  propterea  partem  omitteret, 
si  esset  notabilis ,  oporteret  illam  repetere. 
Et  ita  intelligenda  censeo  quas  de  hoc  tractat 
Navar.,  c.  10  de  Orat.,  n.  70,  et  c.  16,  n.  66. 
40.  Posita  distractione  etiam  voluntaria,  li- 
cet  unius  hora?,  cum  animo  tamen  repetendi, 
anpeccet  mortaliter,  et  oMigetur  restituere. — 
In  alio  vero  modo  admittendi  distractionem 
voluntariam  in  choro,  cum  animo  repetendi 
ea  quee  tunc  dicuntur,  videri  potest  non  pec- 
cari  mortaliter,  etiamsi  distractio  sit  per  ho- 
ram  integram,  vel  per  partem  notabilem  ho- 
rse  alicujus.  Et  imprimis  hoc  patet  in  his  (si 
qui  forte  sunt)  qui,  licet  teneantur  adesse  in 
choro,  nontenenturcantare,  quia  illi  sola prse- 
sentia  satisfaciunt  illi  muneri  et  obligationi ; 
ergo  licet  sintdistracti,  non  peccant  speciali- 
ter  contra  obligationem,  ad  quam  exjustitia 
tenentur  ralione  beneficii,  sed  ad  summum 
peecabunt  venialiter,  quia  indebito  modo  ibi 
assistunt;  ergo  si  habeant propositum  iterum 
recitandi,  et  illud  postea  impleant,  omnino 
excusabuntur  a  culpa  mortali.  Prseterea  idem 
videtur,  etiamsi  cantare  teneantur,  nam  ca- 
nendo,  licet  non  cantent  attente,  videntur 
eidem  obligationi  justitiaa  satisfacere,  ex  quo 
reliqua  consequuntur.  Confirmatur,  quia 
cantores  mercenarii,  qui  ecclesiasticum  be- 
neficium  non  habent,  sed  purum  stipendium 
propter  cantum,  si  sufficienter  cantent, 
etiamsi  nullam  attentionem  habeant,  non 
peccant  mortaliter,  nec  restituere  aliquid  te- 
nentur,  etiamsi  postea  non  recitent;  ergo 
qui  ratione  beneficii  tenentur  in  choro  ca- 
nere,  si  ex  una  parte  cantent,  et  assistant 
in  choro  integre,  licet  sine  attentione,  et  ex 


alia  recitare  privatim  proponant,  et  ita  fa- 
ciant,  non  peccabunt  mortaliter,  nec  tene- 
buntur  restituere,  quia  per  posteriorem  ora- 
tionem  satisfaciunt  oneri  beneficii,  ut  sic, 
et  per  cantum,  vel  assistentiam,  publicse  fun- 
ctioni,  in  qua  sequiparantur  stipendiariis, 
supposita  recitatione  privata.  Atque  hsec  pars 
fiet  probabilior  juxta  opinionem  eorum,  qui 
dicunt  ob  solum  defectum  attentionis  non 
obligari  aliquem  ad  restitutionem,  etiamsi 
mortaliter  peccet,  ut  infra  videbimus;  multo 
enim  apparentius  id  dicitur  de  sola  assisten- 
tia,  vel  cantu  chori,  quando  alias  praece- 
ptum  recitandi  septem  horas  impletur  alio 
modo. 

1  1 .  Navarri  sententia,  peccare  mortaliter, 
nec  distributiones  mereri.  —  Nihilomiuus  con- 
trariam  sententiam  indicatNavar.,  cap.  13  de 
Orat.,  n.  17,  ubi  sic  ait:  Secundo  sequitur  non 
mereri,  imo  peccare,  etnon  lucrari  distributio- 
nes  quotidianas  coram  Deo,  ideoqueinforo  cons- 
cieniue  esse  olligatos  eas  restituere,  qui  reci- 
tant,  vel  propositum  liabent  recitandi  suas  ho- 
ras  domi,  seu  extra  cliorum,  et  ad  eum  vadunt 
animo  non  attendendi  ad  ea  qum  ibi  dicentur, 
vel  cantabuntur,  etc.  Quod  non  aliter  probat 
nisi  inferendo  illud  ex  generali  assertione, 
quod  recitatio  sine  illa  attentione,  saltem  vir- 
tuali,  non  est  sufficiens  ad  satisfaciendum 
praecepto.  Videtur  autem  supponere  canoni- 
cos,  et  alios  hujusmodi  beneficiarios,  teneri 
ex  prsecepto  justitiae  ad  canendum,  vel  reci- 
tandum  in  choro,  non  solum  materialiter,  ut 
sic  dicam,  sed  etiam  vere  orando.  Et  potest 
hoc  confirmari  ex  cap.  Dolentes,  et  ex  Cle- 
men.  1,  de  Celeb.  Missar.,  nam  praecipiunt 
cantare,  psallere,  aut  recitare  devote  et  stu- 
diose ;  praacipiunt  ergo  ut  in  choro  vere  et 
proprie  oretur.  Et  confirmatur,  quoniam  alias 
omnes,  qui  in  choro  assistunt,  possentnonat- 
tendere,  neque  orare  ibi  sine  peccato  morta- 
li,  quia  non  est  major  ratio  de  uno,  quam  de 
omnibus  sigillatim  sumptis,  et  consequenter 
neque  sinml,  quia  non  potest  chorus  ut  sic 
obligari,  nisi  obligando  omnes,  velsaltem  ali- 
quos  in  particulari :  consequens  autem  vide- 
tur  absurdum  ;  nam  sic  male  esset  provisum 
Ecclesise  de  recitatione  chori ;  seepe  enim  nulla 
ibi  fieret  vera  oratio  apud  Deum,  sed  solum 
clamorosa  vociferatio,  unde  nec  posset  tunc 
Ecclesia  dici  orare  ad  Deum  per  tales  minis- 
tros,  cum  ipsi  non  orent. 

12.  Quarta  assertio :  qui  voluntarie  distra- 
liitur  in  choro,  animo  tamen  postea  recitandi, 
probabile  est  non  peccare  morlaliter ,   certum 


3-42 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


non  teneri  ad  restitugndas  distributiones .  — 
Nararrus  in  meliorem  sensum  traducitur. — 
Propter  haec  est  valde  probabile,  uonexcusari 
a  culpa  mortali  beneficiarios,  qui  choro  in- 
tersunt  sine  proposito  ibi  orandi,vel  attenden- 
di,  sed  tantum  cantandi  materialiter  vel  assis- 
tendi,  ne  lucrum  amittant.Non  est  tamen  hoc 
certum,  sed  satis  dubium,  quandohabentpro- 
positum  et  usum  privatim  recitandi.  Nec  Na- 
varrus  in  citatis  verbis  aperte  docet  opposi- 
tum,  nam  possetintelligi  de  eo  qui  habet  pro- 
positum  recitandi,  sive  in  choro,  sive  extra 
chorurn,  non  attendendo  ad  ea  quae  dicuntur, 
ita  ut  in  neutra  recitatione  velit  habere  atten- 
tionem ;  non  enim  videtur  ibi  loqui  de  eo  qui 
proponit  supplere  defectus  per  legitimam  re- 
citationem  :  nam  de  hoc  dixerat  in  cap.  10, 
n.  43,  49,  58  et70,  omitterepartem  notabilem 
etiam  cum  proposito  supplendi ,  non  esse 
mortale;  ergo  afortioriidemdicendum  erit  de 
omissione  solius  attentionis;  et  ibidem,et  c.  1 3, 
ssepe  docet,  hos  defectus  in  choro  commissos, 
si  sint  in  parte  notabili,  supplendos  postea 
esse  per  recitationem  privatam  ;  unde  videtur 
sequi,  quod  si  a  principio  illud  supplementum 
habetur  in  proposito,  potest  excusarepraesen- 
tem  lapsum  a  culpa  mortali,  cum  alias  satis- 
fiat  exteriori,  et  quasi  matcriali  actioni  chori. 
Unde  saltem  quoad  restitutionem  distributio- 
num  ego  non  imponam  hoc  onus  propter 
hunc  solum  defectum,  ei  qui  alias  recitaverit 
legitime.  Nam  Concilium  Lateranense ,  cum 
de  restitutione  loquitur,  eam  solum  imponit 
non  recitantibus  ;  et  Pius  V  tantum  dicit,  non 
recitantes  debere  restitucre,  etiamsi  choro 
assistant  quoad  corporalem  prgesentiam,  et 
ex  consuetudine  illa  sufficere  credatur  ad  lu- 
crandas  distributiones  ;  non  vero  dicit  quod 
alias  recitantes  teneantur  restituere,  si  incho- 
ro  non  orent,  vel  non  attendant.  Imo  per  ar- 
gumentum  a  contrario  videtur  significare 
oppositum.  Ethoc  tenuit  Barth.  Med.,  in  sua 
Instruct.,  cap.  14,  §  11.  Quod  vero  attinet  ad 
culpam,  fortasse  illa  est  gravis,  maxime  pro- 
pter  cap.  Dolentes,  etClem.  l,de  Celebr.  Mis- 
sar.  ;tuncautem  dicendum  est  peccatum  illud 
esse  contra  praeceptum  religionis,  non  justi- 
tioe;  vel,  si  est  contra  justitiam,  esse  tantum 
ratione  modi,  qui  postea  suppletnr  sufficien- 
ter  per  privatam  orationem;  et  ideo  non  nas- 
ci  inde  obligationem  ad  restituendum  exna- 
tura  rei ,  et  alias  non  esse  injunctam  per 
jus  ecclesiasticum  in  illo  casu,  et  ideo  nullam 
esse. 

13.  Quando  erit  illa  distractio  mortalitcr 


peccaminosa.  — Maxime  vero  erit  hoc  pecca- 
tum  mortale,  si  in  actiones  exteriores  prodeat, 
impedientes  chori  attentionem,  prsesertim  in 
illas,  quae  in  dicto  cap.  Dolentes,ei  Clemen.  1, 
recensentur  et  prohibentur;  nam  quoad  hsec 
fortasse  aliquid  specialius  et  rigorosius  per 
illa  jura,  quam  ex  natura  rei  esset  prohibi- 
tum.  Proetcrquam  quod  etiam  ex  natura  rei 
in  illa  oratione  publica,  vix  possunt  fieri  ac- 
tiones  illee  externa'.  impedientes  attentionem, 
sine  gravi  scandalo,  et  impedimento  aliorum 
astantium  in  choro;  liinc  ergo  potest  ssepe  il- 
lud  peccatum  esse  grave,  ut  late  Navar.,  in 
cap.  2  de  Oratione,  num.  4,  etcap.  13,  n.  26, 
33  et  sequentibus,  et  cap.  15,  n.  5,  et  sequen- 
tibus.  At  vero  quando  in  exteriori  modo  as- 
sistendi,  vel  canendi  inchoro,  nulladatur  aliis 
offensio,  neque  ponitur  impedimentum  atten- 
tioni,  et  interior  attentio  omittiturnon  ex  con- 
temptu,  sed  ex  quadam  negligentia,  velre- 
missione  animi  propter  temporis  diuturnita- 
tem,  cum  proposito  iterum  legitime  recitandi, 
non  facile  damnanda  est  illa  culpa  ut  morta- 
lis.  Unde  constat,  clericos  alios,  nonin  sacris, 
vel  cantores,  qui  beneficium  non  habent,  sed 
nudam  mercedem,  nec  teneri  ad  restituen- 
dum,  nec  peccare  mortaliter  per  se  loquendo 
propter  similem  distractionem  voluntariam, 
etiamsi  propositum  recitandi  non  habeant, 
quia  nontenentur  recitare  ex  vi  alicujus  titu- 
li,  et  muneri  sui  stipendii  satisfaciunt,  ut  sup- 
ponimus.  Neque  obstabit  illa  difficultas  (quod. 
poterit  accidere,  ut  nullus  vere  oret  vocaliter 
in  illa  oratione  publica ),  quia  satis  est  quod 
totum  corpus  illud  oret,  quia  principales  mi- 
nistri,  et  clerici  semper  illuc  conveniunt  ani- 
mo  laudandi  et  precandi  Deum  nomine  Eccle- 
siae,  et  non  potest  non  aliquis  eorum  attende- 
re,  saltem  ad  ipsam  materialem  litteram,  et 
licet  unus  distractus  sit,  alius  attendet,  et  e  con- 
verso;  quodsatis  est  ut  oratio  illa,  ut  fit  a  cho- 
ro,  sitveraoratio,  etiarasi  singulares  personse 
in  attentione  necessaria  ad  orationem  magna 
ex  parte  deficiant. 

14.  Quinta  assertio:  ad  guid  obligentur  reci- 
tantes  in  choro  quoad  externa  signa  devotionis. 
—  Tandem  ex  dictis  intelligitur,  an  obligentur 
recitantes  in  choro  ad  externa  signa  devotio- 
nis  in  gestu  ethabitucorporis.  De  qua  re  nihil 
habemus  ex  jure  ecclesiastico  dispositum  in 
particulari  affirmative,  ut  sic  dicam,  sed  tan- 
tum  negativ,e,  ut  vitentur  actiones  indecen- 
tes,  sermones  profani,  et  similia,  etadsum- 
mum  possunt  queedam  generalia  verba  ex  jure 
sumi,  ut  quod  in  choro  servetur  modesta  gra- 


CAP.  XV.  1)E  TEMPORE  SINGULIS  HORIS  1N  CHORO  INSTITUTO. 


343 


vitas,  Extravag.  unic,  deVit.  ct  honest.  Cle- 
ric.  Quoad  externura  etiam  habitum  invenio 
in  Concilio  Basil.,  sess.  21,  §2,  declaratum, 
ut  qui  adoraudumDeumin  choroconveniunt, 
halitu  honesto,  et  vultu  decenti,  se  ipsos  com- 
ponere  studcant.  Et  in  particulari  quoad  ves- 
timenta  additur  ibidem :  Horas  Canonicas  dic- 
turi  cum  tunica  talari,  ac  superpelliciis  mun- 
dis  ultramedias  tliias  longis,  vel  cappis,juxta 
temporum  et  regionum  diversitatem  ecclesiam 
intrent,  etc. ;  et  infra  :  Qui  cum  in  choro  fue- 
rint,gravitatem  servent,  quam  et  loeus  et  offi- 
cium  exigunt.  Quod  decretum  licet  vim  legis 
non  habeat,  quia  illud  Concilium  non  est  in 
omnibus  legitimum,  vel  confirmatum,  nihilo- 
minus  gravissimum  est,  et  per  se  valde  con- 
sentaneum  rationi.  In  rigore  autem  legis  illud 
observandum  est,  quod  vel  ratio  prudens  ac 
religiosa  dictaverit;  ad  quod  deservient  ea, 
quse  de  oratione  vocali  in  genere  quoad  has 
circumstantias  diximus ;  vel  etiam  attenden- 
dum  est  quidnam  consuetudine  prsescripta 
fuerit  introductum  ;  maxime  quando  contra- 
ria  novitas  scandalum  ingereret ;  vel  denique 
quod  statutis  specialibus,  aut  mandatis  Prse- 
latorum  fuerit  proeceptum,  id  enim  omnino 
servandum  est.  Reliqua  sunt  in  consilio,  et 
interdum  erunt  veniales  defectus  ,  ob  leve 
scandalum  vel  indecentiam  :  de  qua  re  videri 
potest  late  Navar.,  cap.  15  deOrat. 

CAPUT  XV. 

DE    TEMPORE  SINGULIS   EORIS   CANONICIS   PRJISCRI- 
PTO  PRO   PUBLIGO   OFFIGIO   GHORI. 

1 .  Habent  hora?  canonicce,  ex  speciali  obliga- 
tione  chori,  certa  tempora  ab  Ecclesia  desi- 
gnata.  —  Hsec  sola  eircumstantia  superest 
nobis  explicanda  circa  chorum,  nam  de  loco 
jam  supra  diximus,  et  de  eseteris,  quai  vel 
ad  materiam,  vel  ad  actionem,  vel  adperso- 
nas  pertinent.  Igitur  de  tempore  supponimus, 
juxta  propriam  institutionem,  has  horas  ca- 
nonicas  in  distinctis  diei  vel  noctis  tempori- 
bus  dicendas  esse,  quod  satis  constat  ex  his 
quse  cap.  3  et  4  de  illis  diximus,  et  ex  cap.  1 
de  Celcbr.  Missar.,  ubi  licet  permittantur  ho- 
rae  dici  summo  mane  privatim,  de  publica  re- 
citatione  statim  subditur :  Ita  tamen  ut  horis 
competentibus  publice  compleantur;  et  in  Clem., 
eod  tit.,  ratione  ejusdem  prsecipitur,  ut  inec- 
clesiis  horis  debitis  devote  psallatur;  et  simili- 
ter  in  Concil.  Basilien.,  sess.  21 :  Horis  debitis, 
signis  congrua  pulsatione  pnemissis,  per  sin- 
gulas  horas  laudes  divince  rcvcrenter  ab  omni- 


lus  persolvantur.  Non  est  ergo  dubium  quin 
habeant  horse  canonicse  certa  tempora  ex 
iustitutione  Ecclesise  designata,  in  quibus  sin- 
guke  diccndse  sunt  ex  speciali  obligatione 
chori.  Tria  ergo  vel  quatuor  videnda  sunt: 
primum,  quse  sint  hsec  tempora  pro  singulis 
horis,  vel  ex  jure,  vel  ex  consuetudine ;  et 
quanta  sit  obligatio  servandi  hsec  tempora  in 
publica  recitationehorarum;  ac  denique  an  ex 
causapossit  hoc  tempus  mutari,  et  quee  suffi- 
ciat. 

2.  Prima  assertio,  Matutinum,  sijus  ipsum 
attendamus,  proxime  post  dimidiam  noctem  in- 
choandum,  et  hiecprimafuit  instituiio.  —  Circa 
primum  discurremus  breviter  per  singulas 
horas ,  incipiendo  a  Matutino,  quia  est  prima 
hora  diei  naturalis,  ut  supra  diximus.  Matu- 
tinum  ergo  si  jus  ipsum  attendamus,  proxi- 
me  post  mediam  noctem  inchoandum  est :  ita 
sumitur  ex  c.  1  de  Celeb.  Missar.,  in  fine,  ubi 
dicitur,  per  hanc  horam,  quoad  eam  maxime 
partem  quse  a  Laudibus  distinguitur  (et  spe- 
ciali  modo  soletMatutinumappellariJ,  expleri 
illud  Psal.  118:  Media  nocte  surgebam  ad  con- 
fitend^im  tibi;  quod  proprie  Sancti  Patres  in- 
tellexerunt ,  exercuerunt ,  et  consuluerunt. 
Ut  videre  licet  in  Dionys.,  Epistol.  8  adDemo- 
phil.,  ubi  circa  finem  refert,  Carpum  fuisse 
solitum  circa  mediam  noctem  ad  Psalmos  Dei 
recitandos  vigilare.  Quod  etiam  consulit  A- 
than.,  lib.  de  Virgin. ;  Basil.,  regul.  37,  ad 
Greg.,  et  alii  supra  relati.  Solum  potest  cliffi- 
cultatem  nonnullam  inferre,  quod  ibidem  di- 
ximus ,  solitos  fuisse  nocturnos  matutinales 
diver.sos  per  vigilias  noctis  dici ;  unde  neces- 
se  est  fateri  solitum  fuisse  inchoari  Matutinum 
ante  dimidiam  noctem,  in  prima  vel  saltem 
in  secunda  vigilia  ejus.  Ad  hoc  tamen  jamibi 
responsum  est,  ordinarie  Matutinum  fuisse 
inchoatum  post  mediara  noctem,  per  occasio- 
nem  vero  solitum  fuisse  anticipari,  vel  post- 
poni  aliquantulum,  vel  pro  temporum,  vel 
pro  solemnitatum  varietate.  Sic  ergo  quando 
tres  noclurni  divisim  dicebantur,  inchoaba- 
tur  Matutinum  ante  dimidiam  noctem,  ut  ex 
variis  Doctoribus  ibidem  vidimus,  ubi  etiam 
probabilius  judicavimus  in  Romana  Ecclesia, 
vel  nullam,  vel  raram  fuisse  illam  consuetu- 
dinem  :  imo  multi  censent,  in  quocumque 
tempore  vel  loco  Matutinum  et  Laudes  per 
modum  unius  horae  dici  coeperunt,  semper 
Matutinum  fuisse  inchoatum  post  horam  noc- 
tis  mediam.  Non  est  tamen  scrupulose  acci- 
pienda  media  nox  ,  sed  prout  significat  par- 
tem  illam  noctis,  quae  post  dimidiam  noctem 


LIP.  IV.  DE  nORIS  CANONICIS. 


inohoatur,  et  includit  totum  illud  tempus  noc- 
tis,  in  quo  illud  officium  ad  auroram  absolvi 
potest,  ut  ex  regula  S.  Benedicti,  c.  7,  su- 
mitur,  et  ibi  notavit  Turrecr.,  tract.  73,  ex 
quadam  doctrina  D.  Thom.,  3  p.,q.  51,  a.  4, 
ad  2,  dicentis,  solere  mediam  noctem  appel- 
lari,  non  tantum  punctum  quod  dividit  noc- 
tem  in  partes  sequales,  sed  etiam  pars  tota 
illa  noctis,  quae  ab  illo  puneto  ad  auroram 
vergit.  Tempus  enim  pro  matutinis  laudibus 
maxime  proprium,  fuit  semper  initium  auro- 
rse,  ut  ex  supra  dictis  constat. 

3.  111  a  institutio  quantum  pro  consuetudi- 
ne  ac  diversitate  nationum  sit  immutata.  — 
Quamvis  autem  hsec  fuerit  prima  hujus  tem- 
poris  institutio,  magna  ex  parte  per  con- 
suetudinem  immutata  est.  Et  vix,  extra  reli- 
giosorum  monasteria,  in  ecclesiis  seculari- 
bus,  cathedralibusvel  collegiatis  conservatur, 
quanquam  non  desint  aliquee  ecclesise  morem 
illum  religiose  observantes,  ut  Parisiensis  in 
Gallia,  Segoviensis,  et  Conchensis  in  Hispa- 
nia.  Ex  aliis  vero  qusedam  diffcrunt  Matuti- 
num  usque  ad  auroram,quo  finito  cum  Laudi- 
bus,  statim  Primam  decantant.  Et  hunc  mo- 
dum  servat  Romana  Ecclesia,  etiam  in  ca- 
pella  Pontificis.  Etfere  per  totam  Italiam  ob- 
servari  existimo,  et  eumdem  in  Gallia  cons- 
pexi,  et  in  Hispania  videtur  esse  frequentior. 
Aliquse  vero  ecclesise  non  tantum  regulares, 
sed  etiam  seculares,  ut  Salmantina  (et  alise 
fortasse)  ,  anticipant ,  Matutinum  inchoant 
post  solis  occasum  fere  per  horam,  et  cum 
illoLaudes  conjungunt,  quia  juxta  Romanum 
usum  per  modumunius  borse  totum  hoc  offi- 
cium  dicunt.  Omnes  ergo  hse  consuetudines, 
et  si  qua?  sunt  alise  dicendihanc  horam  in  pri- 
ma,  secunda,  tertia,  vel  quarta  parte  noctis, 
honestse  sunt,  et  unaquseque  ecclesia  potest 
et  debet  suam  consuetudinem  servare.  Quse 
varietas  (ut  pii  Doctores  annotarunt),  licet 
occasione  humanse  imbecillitatis  evenerit , 
non  sine  Spiritus  Sancti  providentia  in  Eccle- 
sia  introducta  est,  ut  omnibus  temporibus 
noctis  in  variis  locis,  et  religionibus  ac  eccle- 
siis  publice  laudetur  Deus.  Et  hsec  de  Matuti- 
ni  tempore. 

A.  Secunda  assertio:  Prima  dicenda  est  in 
prima  hora  diei,  orto  jam  sole,  in  quo  tamen 
sua  est  latitudo. — Reliquse  horse  juxta  nomina 
habent  etiam  tempora  determinata.  Prima 
enim  in  prima  hora  diei  dicenda  est,  illudque 
est  legitimum  tempus  suum  :  et  in  rigore  vi- 
detur  inchoanda  orto  jam  sole,  juxta  princi- 
pium   hymni   ejus  :  Jam  lucis   orto  sidere. 


Quamvis  enim  in  hoc  ipso  ortu  possit  esse 
latitudo,  tamen  proprie  non  dicitur  ortus  sol, 
donec  supra  nostrum  horizontem  ascendit. 
Quoniam  vero  hsec  morahter  et  accommodate 
ad  humanum  usum  accipienda  sunt,  credo 
legitimum  tempus  esse,  etiamsi  per  totam 
primam  horam  post  ortum  solem  Prima  dica- 
tur,  sive  inchoetur  in  fine  ejus,  sive  in  medio, 
sive  in  principio,  sive  dimidia  hora  antc  or- 
tum  solis.  Ita  enim  habet  consuetudo  varia- 
rum  ecclesiarum,  vel  ejusdem  in  diversis 
temporibus  ;  citius  enim  solet  inchoari  Pri- 
ma  tempore  hyemis,  quando  sol  tarde  nasci- 
tur,  quam  tempore  sestatis,  quando  noctes 
sunt  brevissimse.  Nec  credo  in  hoc  factam 
esse  magnam  mutationem  ab  antiquitate. 
Nam,  licet  Patres  ssepe  dicant1,  mane  esse 
hymnos  et  psalmos  canendos  Deo,  tamen  sa- 
tis  incertum  est  an  per  mane  intelligant  cre- 
pusculnm  matutinum,  quando  est  satis  hici- 
dum  ante  solis  ortum ,  an  vero  de  tempore 
post  solis  ortum  loquantur.  Addo  denique 
solum,  ubi  Matutinum  totum  inchoatur  paulo 
ante  ortum  solis,  ut  est  frequens  consuetudo, 
legitimum  tempus  dicendi  Primam  esse  statim 
finitis  Laudibus,  et  tunc  recte,  et  sine  nlla  cul- 
pa  vel  indecentia  quasi  continue  dici,  quam- 
vis,  si  consuetudo  habeat  parvam  moram  in- 
terponere,  nihil  habeat  incommodi. 

5.  Tertia  assertio  :•  Tertia  Sexta  et  Nona 
dicenda  sunt  in  temporibus  qua?  designant,  in 
fine  tamen  potius  quam  in  principio. — De  aliis 
tribus  sequenlibus  horis  constat,  suis  nomi- 
nibus  tempus  suum  satis  designare.  Tcrtia 
ergo  in  hora  tertia  diei  (quse  in  hyeme  incipit 
fere  circa  horam  decimam  diei  naturalis,  et 
sestate  circa  octavam)  est  inchoanda,  et  sic 
cseterse  cum  proportione.  Quod  tempus  facile 
supputari  potest  in  provinciis  diversis  juxta 
varias  consuetudines  numerandi  horas  diei 
naturalis,  vel  a  media  in  mediam  noctem,  vel 
ab  initio  unius  diei  usque  ad  initium  alterius, 
vel  ab  initio  unius  noctis  usque  ad  initium 
sequentis.  De  quo  videri  potest  Marcellus,  qui 
diligentissime  hsec  expedit.  Solet  autem  quse- 
ri  an  hse  tres  horae  dicendse  sint  in  initio  ho- 
rarum  quas  designant,  vel  in  fme  earum. 
Quidam  enim  in  principio  putant,  quia  Prima 
ita  dicenda  est;  alii  in  fme,  quia  ita  solent 
horae  in  horologiis  designari.  Ego  adverto 
has  voces  Tertia,  Sexta,  Nona,  ad  horas  tcm- 

1  Referunt  eos  Durand.,  1.  3  de  Ritib.,  c.  8, 
n.  5  ;  et  Marceh,  c.  13  et  16  de  Horis  Canoni- 
cis. 


CAP    XV.  DE  TEMPORE  SINGULIS  IIORIS  IN  CIIORO  INSTITUTIO. 


345 


poris  relatas  posse  significare,  vel  integram 
quartara  partem  diei  artificialis  (quae  insequa- 
Jcs  dicuntur),  vcl  posse  significare  tantum 
unam  horam  ex  his  duodecim  dici  artificia- 
lis,  quee  sine  duhio  videtur  fuisse  prima  illa- 
rum  vocum  significatio.  Loquendo  ergo  in 
priori  sensu,  constat  non  esse  has  horas  di- 
cendas  elapsis  illis  temporibus ,  alias  Nona 
dicenda  esset  finito  die  arlificiali,  et  Tertia  in 
meridie,  et  Sexta  in  medio  tempore  pome- 
ridiano,  id  est,  hora  tertia  pomeridiana,  quee 
manifeste  sunt  absurda  :  tamen  in  hoc  sensu 
etiam  non  est  necesse  has  horas  dici  in  initiis 
suarum  partium  diei,  ut  jam  dicam.  Loquen- 
do  autem  in  secundo,  et  magis  proprio  sensu, 
existimo  tempora  talium  horarum  intelligi  in 
fine  singularum,  seu  unaquaque  jam  elapsa. 
Tum  quia  hic  est  raodus  numerandi  horas 
usitatas  inter  omnes  homines,  et  aptior  ad 
explicandam  horam  mortis  Christi  Domini,  et 
ad  concordiam  Evangeliorum,  ut  alibidixi; 
tum  etiam  quia  omnes  fatentur  horam  sextam 
in  meridie  dici ;  in  meridie  autem  finitur  hora 
sexta  artificialis  d:ei  :  tempus  autem  tertise 
antecedit  cum  proportione  per  tres  similes 
horas;  tempus  vero  Nonse  per  tres  similes 
subsequitur.  Atque  hoc  modo  etiam  cum  Pri- 
ma  servatur  proportio,  quia  etiam  illa  in- 
choatur  tribus  horis  ante  Tertiam,  si  ipsa  in 
principio  primee  horee  diei,  et  Tertia  in  fine 
horee  tertiee  inchoetur.  Et  heec  proportio  ma- 
gis  attendenda  est,  quam  alia  de  fine  vel  ini- 
tio  illius  horae  temporis,  quee  pro  unaquaque 
hora  orationis  signata  est  :  nam  quia  prima 
hora  designata  est,  ut  initium  diurnee  oratio- 
nis,  maxime  in  ejus  initio  destinata  est;  aliee 
vero  cum  proportione  designatee  videntur  pro 
principiis  secundee,  tertiee,  et  quartee  partis 
diei  artificialis,  quee  principia  a  tinibus  pree- 
cedentium  horarum  nominantur  Tertia,  Sex- 
ta,  Nona.  Et  heec  satis  sunt  de  accurata  ratio- 
ne  distinguendi  has  horas ;  nunc  enim  longe 
alia  est  consuetudo ;  ordinarie  namque  solet 
Sexta  cum  Tertia  conjungi,  vel  Tertia  ante 
Missam  majorem,  Sexta  immediate  post  illam 
dici,  Nona  vero  vel  dicitur  post  Missam,  ma- 
xime  in  hyeme,  vel  in  eestate  hora  prima  po- 
meridiana,  preesertim  in  aliquibus  religioni- 
bus.  Quee  omnia  juxta  receptas  consuetudines 
servari  possunt  et  debent. 

6.  Quarta  assertio :  Vespera?  ad  minimum 
diceiantur  post  expletam  horam  nonam  diei 
artificialis.  —  Dicendum  jam  est  de  officio 
vespertino,  de  cujus  legitimo  tempore  juxta 
primaevam    institutionem    nonnullum   majus 


dubium  est.  Quod  imprimis  oriri  potest  ex 
ipso  nomine  Vespera,  quod  valde  ambiguum 
est :  interdum  enim  pro  crcpusculo  noctis  ac- 
cipi  solet,  interdum  pro  aliqua  parte  vel  hora 
tcmporis  illi  proxima,  aliquando  vero  totum 
vespertinum  tempus,  preesertim  a  secunda 
hora  pomeridiana,  usque  ad  initium  noctis, 
complecti  solet,  ut  ex  usu  constat,  et  ex  his 
quee  notavimus  in  2  tom.,  disp.  40,  sect.  2. 
Et  ita  dubium  manet,  in  qua  propria  parte 
totius  pomeridiani  temporis  officium  illud  dici 
consueverit.  Ad  minimum  autem  certum  est, 
tcmpus  hujus  officii  fuisse  semper  post  exple- 
tam  horam  nonam  diei  artificialis,  quia  tunc 
dicenda  erat  Nona.  Unde  ut  fiat  proportiona- 
lis  distinctio,  ab  omnibus  supponitur,  vesper- 
tinum  officium  non  fuisse  solitum  dici  ante  fi- 
nitam  horam  nonam  diei  artificialis.  An  vero 
diceretur  in  initio  duodecimee,  vel  illa  elapsa, 
et  post  occasum  solis,  controversum  est. 

7.  Prima  sententia ,  Vesperas  dici  solere 
post  occasum  solis.  —  Lucernarium  quid.  — 
Multi  existimant  post  occasum  solitas  fuisse 
dici  vesperas,  idque  colligi  videtur  ex  his 
quee  antiqui  Patres  de  lucernario  scribunt,  de 
quo  fit  mentio  in  Gonc.  Tolet.  I,  c.  9,  et  apud 
Isidorum,  in  regula  Monach. ,  cap.  6,  ubi 
postquam  de  Tertia,  Sexta  et  Nona  sermo- 
nem  fecit,  snbjungit  :  In  tespertinis  autem 
officiis  primo  lucernarium,  deinde  psalmi  duo, 
responsorius  unus,  et  laudes ,  hymnus,  atque 
oratio  dicenda  est.  Et  postea  ponit  Gompleto- 
rium  suo  tempore  dicendum.  Uncle  per  lu- 
cernarium,  ibi  initium  vespertini  officii,  vel 
primam  ejus  partem  intelligere  videtur.  Atque 
ita  exposuit  Illustrissimus  Loaysa,  Annotat.  ad 
dictum  Concil.  I  Tolet.,  c.  9,  id  declarans  ex 
regula  S.  Benedicti,  cap.  17,  ubi  dicitur  ves- 
pertinum  officium  quatuor  psalmis  cum  anti- 
phonis  terminari;  conjectat  ergo  duos  primos 
psalmos  lucernarium  dici ,  quia  in  lucerna- 
rum  accensione ,  et  gratiarum  actione  ves- 
pertini  luminis  legebantur.  In  regula  vero 
secunda,  quee  sub  nomine  Augustini,  in  fine 
tom.  -1  habetur,  fit  mentio  lucernarii,  et  si- 
gnificatur  esse  hora  distincta  a  ceeteris;  nam 
prius  de  ceeteris  horis  a  Matutino  usque  ad 
Nonam  preescribitur,  ut  proprii  psalmi  in  eis 
dicantur,  et  postea  additur :  Hoc  idem  in  Ves- 
piris  et  Completoriis  servetur ;  et  statim  :  Ad 
lucernarium  autem  psalmus ,  responsorium 
unum,  antiphonce  tres,  lectiones  tres ;  et  infra  : 
Faciant  opus  usque  ad  horam  lucernarii.  Unde 
ex  illa  regula  Augustini,  colligi  non  potest 
an  Vesperee  ante  vel  post  lucernarium  dice- 


346 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONIOIS. 


rentur;  tamen  ne  dicamus  fuisse  horam  se- 
paratam,  quod  novum  valde  esset,  videtur 
potius  ad  primam  partem  Vesperarum  illud 
officium  revocandum.  Unde  in  Conc.  Emerit., 
cap.  2,  expresse  dicitur,  vespertinum  officium 
solitum  fuisse  dici  post  lumen  oblatum;  at 
lumen  non  solet  accendi  ante  solis  occasum; 
ergo.  Potestque  conjectura  confirmari,  nam 
reliquee  horee  ita  erant  distributee,  ut  inter 
initia  earum  tres  horee  diei  artificialis  inter- 
cederent;  at  Nona  inchoabatur  tribus  horis 
ante  solis  occasum,  in  initio  illius  quartee 
partis  diei,  inchoante  hora  diei  decima,  ut 
diximus ;  ergo  vespertinum  inchoandum  erat 
finita  hora  duodecima,  inchoante  jam  prima 
vigilia  noctis.  Et  ita  multi  Canonistee,  cap.  1 
de  Celebr.  Missar.,  Vesperas  inter  nocturna 
officia  computant.  Et  eodem  modo  loquitur 
Amalar.,  lib.  4  de  Officiis  Eccles.,  cap.  7. 

8.  Secunda  sententia  ,  Vesperas  dici  solitas 
ultima  diei  Tiora  ante  occasum  solis,  est  pro- 
habilior.  —  Nihilominus  alii  censent  tempus 
proprium  hujus  horee  olim  fuisse  horam  ulti- 
mam  diei  ante  occasum  solis,  in  ejus  initio^ 
vel  illa  currente.  In  quam  sententiam  Athan., 
Hieron.,  Cyprian.  et  alii  afferuntur,  qui  tamen 
ita  loquuntur,  ut  non  possit  ex  eis  colligi^  nisi 
in  fine  diei  dicendum  fuisse  vespertinum. 
Quomodo  loquitur  etiam  Isidor.,  lib.  1  de  Of- 
lic,  cap.  20;  Hugo,  Rupert.,  et  alii.  Cassian. 
aulem,  lib.  3,  cap.  3 ,  vespertinum  officium 
opponitMatutino,  id  est,  Laudibus ;  unde  etiam 
est  incertum  an  velit,  quod,  sicut  Laudes  di- 
cuntur  ante  ortum  solis,  ita  Vesperee  sint  di- 
cendae  post  ejus  occasum,  vel  potius  etiam 
ante  occasum,  utrumque  enim  habet  aliquam 
proportionem.  Tamen  indicat  in  fine,  lucer- 
nariam  horam  significari  per  undecimam,  in 
qua  paterfamilias  exiit  conducere  operarios 
in  vineam  suam.  Constat  autem  illum  exivisse 
in  fine  undecimse,  inchoante  duodecima,  nam 
opcrarii  una  horalaborarunt,  ut  in  Evangelio 
dicitur.  Ex  quo  loco  conjectura  alterius  sen- 
tentiee  multum  enervatur,  nam  poterant  lu- 
cernee  in  ecclesiis  accendi  in  hora  duodecima, 
quia  licet  sol  nondum  occubuerit,  jam  solet 
esse  necessarium  lumen  lucernee  ad  legen- 
dum  intra  ecclesiam.  Unde  facile  potest  heec 
posterior  pars  sustineri.  Sed  de  anteriori 
tempore  est  aliquod  dubium,  quia  in  regula 
S.  Benedicti,  c.  decimo  quarto,  ordinatumle- 
gimus,  ut  Vesperee  dicantur  tali  tempore,  ut 
absque  lumine  candelee  absolvi  possint ;  ve- 
rum  est  ibi  esse  sermonem  de  Vesperis  Qua- 
dragesimee,  quando  Vesperee  dicuntur  ante 


prandium.  Ibi  tamen  statuitur  ut  monachi 
tempore  Quadragesimee  comedant  hora  Ves- 
perarum,  et  tamen  subjungitur  ut  post  Ves- 
peras  possit  etiam  ccenari  cum  luce  solis  abs- 
que  lucernis;  ergo  jam  tunc  dicebatur  offi- 
cium  Vesperarum  ante  lucernarium  tempus. 
Postea  vero  successu  temporum  longe  major 
mutatio  facta  est :  nam  quod  olim  erat  tempus 
adNonam  designatum,  nunc  fere  Vesperarum 
tempus  opportunum  est ;  nam  frequentius 
dici  solent  in  hyeme  hora  secunda  post  me- 
ridiem,  in  eestate  vero  hora  tertia.  Neque  in 
hoc  est  uniformis  consuetudo,  sed  magna  va- 
rietas.  quam  etiam  olim  fuisse  ex  antiquorum 
relatione,  adnotat  Durand.,  lib.  3  de  Ritibus, 
cap.  11. 

9.  Quinta  assertio  :  Completorium  certum 
est  dici  solitum  post  solis  occasum  ;  num  vero 
nocte  inchoata,  vel  ante,  incertum. —  Denique 
de  hora  Completorii  eadem  fere  ambiguitas 
est.  Cum  enim  constet,  in  principio  dici  fuisse 
solitum  post  solis  occasum,  an  diceretur  ante 
noctem,  vel  nocte  jam  inchoata,  vel  omnino 
post  tenebras  ejus  ad  finem  primee  horee  noc- 
tis,  necne,  potest  esse  varia  conjectura.  Nam 
ex  Isidoro,  de  Regula  Monach.,  cap.  6,  plane 
colligitur  tempus  Completorii  fuisse  omnino 
nocturnum ;  nam  post  finitas  Vesperas  hora 
lucernaria  ,  refert  fuisse  consuetum  divinis 
lectionibus,  mcditationibus,  et  sanctis  collo- 
quiis  ac  queestionibus  vacare,  usgue  ad  horam 
(inquit)  Completorii.  Item  apud  monachos  in- 
stitutio  est,  ut  Completorium  post  coenam,  et 
omnes  diei  actiones  diceretur,  ita  ut  statim 
hora  silentii  et  nocturnee  quietis  inciperet,  ut 
constat  ex  Basilio,  regul.  37,  ex  longioribus; 
et  Benedicto,  cap.  24  regulee;  et  Hug.  Vict., 
lib.  2  de  Divinis  officiis,  ubi  ait  Completorium 
dici,  quia  in  eo  complentur,  quee  usque  ad 
dormitionem  complenda  sunt;  oportebat  ergo 
esse  jam  noctis  initium.  Aliunde  vero  ex  ipso 
hymno  Completorii,  Te  lucis  ante  terminum, 
etc,  colligitur  non  fuisse  omnino  extra  cre- 
pusculum  noctis  tempus  illud,  sed  intra  ip- 
sum,  et  fortasse  in  ultima  parte  illius  :  quod 
etiam  estvalde  probabile.  Quamvis  heec  tem- 
poris  latitudo  tanta  non  sit,  quin  potuerit  esse 
arbitraria,  vel  varia  pro  regionum,  vel  reli- 
gionum,  seu  modorum  ^ivendi  varietate  et 
commoditate.  Jam  vero  in  hoc  etiam  facta  est 
mutatio,  nam  Completorium  ordinarie  proxi- 
me  post  Vesperas  dicitur,  et  quando  separa- 
tur,  ut  maxime  fit  in  Quadragesima,  vel  etiam 
in  eestate,  dici  solet  ante  solis  occasum,  pree- 
sertim  ubi  Matutinum  in  principio  noctis  di- 


CAP.  XV.  DE  TEMPORE  SINGULIS  IIORIS  1N  CHOHO  1NST1TUTO. 


347 


citur.  Unde  in  hoc  etiam  erit  servanda  con- 
suetudo. 

dO.  Canordcce  horce  uli  ex  obligatione  dicun- 
tur,  delitis  Jioris  recitari  deient ;  hce  vero  ex 
recepta  consuetudine  provincice  cestimandcc. — 
Cajetani  sententia  improiatur.  —  Tandenu 
ex  his  facile  erit  intelligere  quanta  sit  nunc 
obligatio  servandi  perfecte  et  exacte  hsec 
tempora ,  ubi  in  publica  chori  recitatione 
horffi  canonicee  dicuntur;  observandum  enim 
omnino  est,  ut  suis  temporibus  congruis  di- 
cantur,  id  enim  in  jure  statutum  est,  ut  in 
principio  retuli,  ex  c.  d,  et  Clem.  I,  de  Celeb. 
Miss.  Tempora  autem  debita  et  congrua  in 
unaquaque  regione  seu  provincia,  juxta  re- 
ceptam  consuetudinem,  prsescribenda  sunt, 
nec  potest  certior  assignari  regula,  ut  nota- 
vit  Cajetan,,  verb.  Hora,  c.  4,  qui  addit,  mu- 
tationem  aliquam  facere  in  his  horis,  etiam 
in  publico  ofticio  chori,  non  esse  peccatum 
mortale,  etiamsi  magna  negligentia  interve- 
niat ,  dummodo  communiter  servetur  con- 
suetudo.  Itaque  aliquando  tardius  inchoare 
Matutinuin,  verbi  gratia,  tantum  ad  indulgen- 
dum  corpori  et  somno,  velnimium  anticipare 
Vesperas,  solum  recreationis  liberioris  causa, 
non  censet  Cajetanus  esse  peccatum  mortale, 
dummodo  id  in  consuetudinem  non  trahatur, 
nec  interveniat  contemptus :  Quoniam  hce 
circumstantice  ( ait )  non  pertment  ad  substan- 
tiam  materice  prceceptce.  Quse  ratio  seepius  ab 
ipso  in  his  materiis  repetita  non  satisfacit,  ut 
ssepe  etiam  indicavi,  quia  si  circumstantia 
praecipiatur,  ut  revera  hic  prsecipitur,  mul- 
tum  pertinere  potest  ad  substantiam  prsece- 
pti,  etiamsi  non  pertineat  ad  substantiam  ac- 
tionis  preeceptee  ;  ut  sacrificare  mane,  et  non 
vesperi,  talis  circumstantia  est,  ut  sit  de  sub- 
stantia  illius  prsecepti,  et  tanta  potest  esse 
illius  circumstantiee  violatio,  ut  sit  peccatum 
mortale  ,  etiamsi  substantia  actionis  sacrifi- 
candi  integre  impleatur.  Deinde  non  est  du- 
bium  quin  major  causa  requiratur  ad  mutan- 
da  haec  tempora  horarum  in  publica  recita- 
tione,  quam  in  privata.  Unde  in  capitulo  pri- 
mo  de  Celebratione  Missarum,  anticipatio  ho- 
rarum  facile  conceditur  in  privata  recitatio- 
ne,  non  tamen  inpublica  ;  ergo  major  etiam 
culpa  est  voluntarie  ,  vel  negligenter  hanc 
mutationem  facere  in  publico  officio,  quam 
in  privato,  ceeteris  paribus;  ergo  si  sit  magna 
mutatio,  et  in  re  gravi,  poterit  esse  mortale. 

11.  Qui  crediderint  peccatum  esse  mortale 
statuta  horarum  tempora  in  choro  immutare. — 
Alii  ergo  tenent  hanc  mutationem  in  choro 


faccre  sine  rationabili  causa,  esse  peccatum 
mortale.  Ita  tcnct  Sylvester,  verb.  Hora,  q.  6, 
dicens,  peccare  mortaliter  Preelatos,  si  sine 
causa  rationabili  hoc  faciant,  et  subditos,  si 
causam  dent  tali  mutationi.  Idem  fere  tenet 
Angel.,  n.  22;  Tabiena,  num.  25;  Navar. , 
cap.  3  de  Oratione,  n.  63;  et  num.  22  indi- 
cat  optimam  rationem,  quia  heec  tempora 
pro  publica  recitatione  horarum  definita  sunt 
in  favorem  utilitatis  publicee,  ut  populus,  si 
velit,  possit  ad  illam  convenire ;  ergo  de  se 
est  res  gravis,  et  pertinens  ad  commune  bo- 
num;  nam  quod  in  aliquo  loco  privato  illa 
ratio  cesset,  est  per  accidens. 

12.  Proxima  sententiaut  vera  prcefertur,  ei 
explicatur.  —  Heec  ergo  sententia  simpliciter 
eligenda  est,  nimirum  hanc  obligationem  esse 
gravem  ex  suo  genere  ;  ideoque  in  ejus  prse- 
cisa  transgressione  posse  mortale  peccatum 
committi.  In  particulari  vero  non  est  nimium 
restringenda,  quia  sine  dubio  tempus  hoc  ho- 
rarum,  secundum  communem  praxim,  ma- 
gnam  habet  latitudinem_,  ut  ostendit  usus,  et 
omnes  citati  Doctores  fatentur.  Sicut  ergo 
ipsarum  horarum  propria  tempora  ad  con- 
suetudinem  tandem  revocantur,  ita  judicium 
de  gravitate  antepositionis  vel  postpositionis 
legitimi  temporis  ex  eadem  consuetudine,  et 
communiteestimatione  multumpendebit.  Ideo- 
que  unius  horee  temporis  preeventio  aut  dila- 
tio  non  censebitur  gravis  mutatio,  nisi  vel 
grave  scandalum  sequatur,  vel  totum  eccle- 
siasticum  officium  ea  de  causa  nimium  per- 
lurbetur,  quod  rarissime  continget  pro  una 
vel  alia  simili  negligentia,  quae  in  consuetadi- 
nem  non  abeat.  At  vero  si  Matutinum  differ- 
retur  usque  ad  horam  Missee,  vel  Completo- 
rium  diceretur  ante  prandium,  res  gravis  et 
absurda  valde  videretur.  Imo  cum  in  diebus 
quadragesimalibus  Vesperee  sint  ante  pran- 
diumdicendee,  juxta  c.  Solent,  de  Consec.,d. 
1,  illas  post  prandium  differre  in  publico  offi- 
cio,  gravis  transgressio  videtur.  Et  indicat  Na- 
var.  sup.,  n.  M,  cum  Sylv.  et  aliis  ;  sed  in  hoc 
(ut  dixi)  consuetudo  est  consulenda. 

1 3.  Prcelati  ex  raiionabili  causa  in  statutis 
horarum  horis  possunt  dispensare.  —  Tandem 
addunt  omnes  auctores  citati,  non  obstante 
hac  obligatione,  posse  Preelatos  ex  rationabili 
causa  in  hac  circumstantia  temporis  dispen- 
sare.  Ut,  si  eundum  sit  ad  processionem,  quod 
anticipent  antemeridianas  horas,  vel  quoties 
simile  quid  occurret.  Advertit  autem  Navar. 
supra,  n.  7d  (id  quod  jam  significavimus), 
majorem  requiri  causam,  ut  hsec  mutatio  pu- 


348 


LIB    IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


blica  legitime  fiat,  quam  ut  fiat  in  privato 
oflicio.  Quod  etiam  est  per  se  manifestum, 
quia  major  est  dispensatio,  et  ideo  majorem 
causam  requirit ;  hnec  tamen  prudenti  arbitrio 
Praelatorum  necessario  relinquenda  est. 

CAPUT  XVI. 

AN   CLERICI   OMNES   EX  YI   ORDINATIONIS   StLE  AD 
HORAS    CANONICAS    RECITANDAS  TENEANTUR ? 

1 .  In  hoc  capite  non  agimus  de  clericis 
beneficiariis,  nec  de  religiosis,  sed  simplici- 
ter  de  clericis  in  aliquo  ordine  constitutis, 
quos  in  duos  ordines  distinguere  oportet : 
quidam  sunt  ordinati  in  sacris,  seu  in  majo- 
ribus  ordinibus,  alii  in  minoribus  tanturu. 

2.  Prima  assertio:  clerici  omnes  tenentur  ex 
pr&cepto  ad  septem  horas  Canonicas  quotidie 
recitandas,  licet  ad  titulum  patrimonii  sint  or- 
dinati.  —  De  clericis  ergo  in  sacris,  certum 
est  teneri  ex  preecepto  ad  septem  horas  cano- 
nicas  quotidie  recitandas,  etiamsi  beneficium 
non  habeant,  neque  ex.officio,  neque  ex  pe- 
culiari  obligatione  choro  assistere  teneantur. 
Quamvis  enim  aliqui  olim  dixerint,  clericum 
etiam  in  sacris,  non  deputatum  alicui  certee  ec- 
clesise,  sed  ordinatum  ad  titulum  patrimonii, 
non  teneri  ad  recitandum  officium,  ut  refert 
Glos.,in  cap.  ult.,  d.  92,  nihilominus  opposi- 
tum  est  certum,  ut  omnes  auctores  statim  ci- 
tandi  docent,  et  sufficienter  probatur  ex  com- 
muni  usu  et  consensu  totius  Ecclesise.  Intel- 
ligitur  autem  hsec  obligatio  per  se,  et  seclusis 
legitimis  impedimentis,  seu  excusationibus, 
de  quibus  infra.  Et  fortasse  auctores,  quos  illa 
Glossa  citat,  non  negabant  hanc  obligationem, 
sed  solum  peculiare  onus  recitandi  in  choro, 
de  quo  ille  textus  loquitur,  ut  statim  dicam ; 
in  illo  autem  sensu  non  errabant,  ut  supra 
visum  est. 

3.  Prima  sententia  quce  astruit  teneri  clericos 
ex  jure  divino  ad  recitandas  horas  canonicas. 
—  Difficultas  vero  imprimis  est,  quo  jure  obli- 
gentur  clerici  ad  horas  canonicas  recitandas. 
Quidam  canonistse  indicant  teneri  ex  jure  di- 
vino;  Abbas,  cap.  1  de  Celeb.  Missar.,  num. 
3,  quatenusait,  Papamnon  posse  dispensare 
cum  clerico  ne  officiuni  recitet,  licet  possit 
dispensare  ut  mutet  nfficium,  quia  hoc,  inquit, 
est  de  jure' humano  ;  supponit  ergo  obligatio- 
nem  ipsam  esse  de  jure  divino.  Idem  tenet 
Turrecr.,  in  cap.  Eleutherius,  d.  91,  ad  5  q., 
ubi  refert  Guilliel.  Laudunens.,  et  Card.  Za- 
barellam ; - idem  Angel.,verb.  Hora,n.  6;  et 


Rosel.,  n.  13,  qui  omnes  allegant  illud  Psal. 
448:  Septies  in  die  laudem  dixi  tibi.  Et  in  idem 
plane  inclinat  Navar.,  de  OraL,  c.  7,  n.  2;  et 
fundamentum  ejus  est,  quia  clericus  sacris 
initiatus  jure  naturali  obligatur  ad  referen^ 
dum  Deo  majores  gratias,  quam  laicus.  Ita- 
que  mens  istorum  auctorum  potissimum  fuis- 
se  videtur,  jure  divino  connaturali  tali  statui 
teneri  clericum  in  sacris  ad  peculiarem  ali- 
quem  modum  orandi  plus  quam  laicum  ;  hunc 
autem  orandi  modum  determinatum  fuisse 
ab  Ecclesia  ad  horas  canonicas :  neque  ab 
hac  sententia  abborret  Sot.,  lib.  40  de  Just., 
q.  5,  art.  3,  adducens  illud  Isa.  43  :  Omnem 
illum  qui  intocat  nomen  meum,  in  laudem  me- 
am  creavi  illum  ;  nam  clericus  ex  vi  sui  status 
ad  laudes  Dei  deputatus  est ;  et  sumpsit  ex 
D.  Thom.,  Quodlib.  6,  art.  8,  magisque  id 
declarat  Sot.,  in  solutione  ad  3. 

4.  Secunda  et  vera  sententia,  nullum  dari  tale 
jus  divinum  immediate  obligans  clericos  ad  of- 
ftciwm  divinum  recitandum. — Probatur  aucto- 
ritate. — Prima  ratio. — Simpliciter  tamen  lo- 
quendo,  verius  est  nullum  dari  tale  jus  divi- 
num  immediate  obligans  clericos  ad  aliquod 
officium  divinum  recitandum.  Ita  tenuerunt 
Laurentius,  et  Joannes  de  Lignano,  ut  Pa- 
normitanus  refert  in  Clem.  2,  de  Celebr.  Mis- 
sar.,  et  Cardin.,inClem.  4,eod. tit. ;  Sylvest., 
verb.  Hora,  q.  -4  et  8 ;  Tabiena,  n.  45;  Armil- 
la,  n.  11 ;  et  sumitur  ex  Anton.,  3  p.,  tit.  43, 
cap.  &  ;  Paludano,  in4,  dist.  5,  q.  5;  Majore, 
dist.  2.  Ratio  est,  quia  tale  jus  neque  est  po- 
sitivum,  ut  omnesfatentur;  quia  neque  scrip- 
tum  invenitur,  neque  constat  esse  ab  Aposto- 
lis  traditum.  Neque  etiam  hoc  jus  est  natura- 
le,neque  connaturale  ipsi  ordini;  quod  patet 
primo,  quianullo  discursu  evidenti,  neque  ra- 
tione  efficaci  potest  heec  obligatio  colligi  ex  so- 
io  charactere  clericali,  alias  etiamminores  or- 
dines  inducerent  aliquam  obligationem,  sup- 
ponendo  illos  imprimere  characterena,  ut  est 
verior  sententia.  Item  subdiaconatus  non  fuit 
semper  ordo  sacer;  ergo  illi  secundum  se  non 
est  connaturalis  haec  obligatio.  Item,  si  hsec 
obligatio  sequitur  ex  vi  sacri  ordinis.,  quo  sa- 
cratior  est  ordo,  deberet  ex  illo  sequi  major 
obligatio,  seu  ad  majorem  orationem;  non 
autem  ita  est,  neque  enim  diaconatusnovam 
obligationem  recitandi  secum  affert,  et  sic  de 
presbyterio  et  episcopatu. 

5.  Secunda  ratio.  —  Preeterea,  dubitarinon 
potest  quin  institutio  canonicarum  horarum 
ecclesiastica  sit;  ergo  praeceptum,  de  tali  ma- 
teria  datum,  ecclesiasticum  etiam  erit.  Res- 


CAP.  XVI.  DE  OBLIGATIONE  RECITANDI  EX  VI  OKDINATIONIS. 


349 


pondebunt  esse  ecclesiasticum  quoad  deter- 
minationem;  secundum  se  autem  et  in  gene- 
re  divinum.  Sed  contra :  ergo  saltem  in  illa 
determinatione  certum  est  posse  Papam  dis- 
pensare,  quod  etiam  auctores  contrarise  sen- 
tentise  non  negant.  Ponamus  ergo  clericum 
aliquem  dispensatum  esse  a  Papa  simpliciter 
in  hac  obligatione,  quatenus  ecclesiastica  est, 
et  relictum  cum  sola  obligatione  naturali,  et 
inquiramus  ad  quid  ille  teneatur.  Certe  sine 
probabilitate  dicitur  teneri  ad  septies  in  die 
orandum;  tum  quia,  licet  David  dixerit  se  ita 
fecisse,  non  explicuit  nobis  naturale  jus,  sed 
consuetudinem  suam  narravit,  alias  dicere 
quis  posset  etiam  reges  illa  lege  teneri ;  tum 
etiamquia  probabile  estnon  semperinEccle- 
sia  fuisse  morem  septem  horas  recitandi,  sed 
successu  temporis  crevisse ,  et  consummatum 
fuisse  perhanc  constitutionem. 

6.  Eadem  ratio  premitur.  —  Secundo,  dici 
non  potest  cum  fundamento,  hujusmodi  cle- 
ricum  jure  divino  teneri  ad  recitandum  ali- 
quid  quotidie,  quia  nulla  certa  ratione  potest 
tanta  determinatio  fieri  ex  solo  jure  naturee. 
Nam,  licet  fateamur  hunc  clericum  specialius 
ad  laudandum  Deum  obligari  ratione  sui  sta- 
tus,  tamen  quod  teneatur  ex  vi  juris  divini  ad 
recitandum  aliquid  quotidie  ex  illa  speciali 
obligatione,  non  video  quali  speciali  ratione 
suaderi  possit.  Addo  quod,  licet  abstrahamus 
a  circumstantia  temporis  aut  frequentiae,  so- 
lumque  dicamus  hunc  clericum  ex  vi  juris 
divini  teneri  ad  dicendum  aliquod  divinum 
officium,  non  satis  intelligitur  quo  sensu  di- 
catur,nec  etiam  quomodo  ad  praxim  applicari 
possit,  ablata  obligatione  juris  ecclesiastici. 
Cur  enim  non  satisfaciet  ille  clericus  naturali 
obligationi,  recitando  aliquoties  Orationem 
Dominicam,  vel  rosarium,  aut  aliquid  hujus- 
modi?  Quod  si  dicatur  heec  comprehendi  sub 
nomine  divini  officii,  interrogabo  ulterius  cur 
non  satisfaciat,  quamvis  non  recitet  secun- 
dum  aliquam  formulam  verborum  praescrip- 
tam,  sed  tantum  juxta  devotionem  suam  pro 
Ecclesia  et  proximis  deprecando?  Quod  si  hoc 
etiam  concedatur,  et  omnis  oratio  vocalis 
dicatur  comprehendi  nomine  divini  officii  late 
sumpti,  prout  ex  naturali  jure  postulari  po- 
test,  urgebo  rursus,  interrogando  cur  idem 
non  satisfaceret,  si  mente  tamum  Deum  see- 
pius  laudaret  et  deprecaretur  ?  Nam ,  seclusa 
injunctione  et  quasi  delegatione  Ecclesiee, 
non  tenetur  in  persona  ejusdem  Ecclesiee  ora- 
re,  sed  ad  summum  privata  oratione  magis 
Deum  colere,   et  pro  Ecclesia  intercedere, 


quod  munus  per  orationem  mentalem  suffi- 
cicnter  expletur.  Denique  si  hi  sacri  ordines 
considerentur,  prout  ex  divino  jure  ad  ali- 
quos  actus  externos  divini  cultus  per  se  pri- 
mo  ordinantur,  non  videntur  per  se  ordinari 
ad  orationem,  quatenus  est  actus  distinctus  a 
sacrificio  ;  sed  sacerdotium  per  se  primo  or- 
dinaturad  sacrificium,  diaconatus  et  subdia- 
conatus  etiam  determinantur  ad  sua  minis- 
teria  in  ordine  ad  illud  sacrificium;  et  distinc- 
ta  a  recitatione  divini  officii  ;  haec  ergo  obli- 
gatio,  etiam  in  communi,  et  ad  orationem 
vocalem,  non  videtur  satis  haberi  ex  jure 
divino. 

7.  Secunda  assertio ;  ex  jure  divino  clericos 
solum  decet  maxime  horas  recitare,  ecclesias- 
tico  vero  obligantur  ex  prwcepto,  non  solum  ad 
determinationem  temporis  et  wtodi,  sed  ad  sub- 
stantiam  ejus.  —  Dico  ergo  ministerium  hoc 
recitandi  horas  canonicas,  habere  quamdam 
magnam  decentiam  respectu  talium  clerico- 
rum  ex  divino  jure,  propriam  tamen  obligati- 
onem  proecepti  non  solum  quoad  determina- 
tionem  temporis  aut  modi,  sed  etiam  quoad 
substantiam  ejus,  ex  ecclesiastico  praecepto 
manare.  Priorem  partem  suadent  sufficien- 
ter  priores  auctores,  quorum  opinio  fortasse 
in  hoc  sensu  explicari  potest;  posteriorem 
vero  partem  probant  omnia,  quee  diximus. 
Dubitari  autem  solet  an  hoc  prseceptum  in 
jure  canonico  habeatur  expressum.  Cano- 
nistee  aflirmant,  afferuntquee  tria  decreta,  c. 
Presbyter,  d.  91,  quod  etiam  habetur  inc.  1 
de  Celebr.  Miss. ,  et  c.  Si  quis  presbyter,  d. 
92;  sed  imprimis  hoc  ultimum  caput  nihil 
probat  de  recitatione  privata  ex  vi  ordina- 
tionis,  quia  non  solum  dicit :  Si  quis  presbyter 
aut  diaconus,  sed  addit,  vel  quilibet  clerlcus , 
sub  qua  voce  etiam  clericos  minores  compre- 
hendit;  non  ergo  loquitur  de  clerico,  ut  cle- 
ricus  est,  sed  ut  ecclesiw  deputatus  est,  ut 
statim  addit.  Unde  non  solum  preecipit  reci- 
tare,  sed  convenire  ad  Ecclesiam  ad  psallen- 
di  officium  ;  loquitur  ergo  de  obligatione  ad 
chorum,  quee  nascitur  ex  beneficio,  non  ex 
sola  ordinatione. 

8.  An  sit  dejure  ecclesiastico  expresso  dia- 
coni  ei  subdiaconi  obligatio  ad  horas  canoni- 
cas.  —  Iu  aliis  vero  duobus  decretis  (quee  in 
re  unum  sunt),  imprimis  non  est  sermo  de 
diacono  et  subdiacono,  atque  ita  de  illis  non 
erit  expressum  preeceptum  in  jure.  Respon- 
dent  Glossse,  Panor.  et  alii  nomine  presbyteri 
comprehendi  ibi  diaconum  et  subdiaconum; 
nam  interdum  dicunt  accipi  in  jure  hoc  mo- 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANOMCIS. 
2  de  Cohab.  cler.  et  mulier.,     qui  de  recitatione  privata,  nam  apud  Gratia- 


350 

do;  nam  in  c 
sic  dicitur  :  Si  quisquam  sacerdotum,  id  est, 
presbyter,  diaconus  et  subdiaconus.  etc.  Ve- 
rumtamen  hsec  ipsa  interpretatio  ostendit  non 
esse  hoc  prseceptuin,  quoad  diaconum,  et  sub- 
diaconum,  satis  in  jure  expressum,  quia  nul- 
lum  jus  est  quod  illam  expositionem  sequi 
nos  cogat ;  imo  neque  in  jure  fundari  potest, 
tum  quia  in  dict.  c.  2  non  ponitur  nomen 
preslyteri,  sed  sacerdotis,  quod  de  se  ampli- 
orem  significationem  habet;  dicitur  enim  sa- 
cerdos  quasi  dans  sacra,  vel  faciens,  quod 
cum  aliqua  proprietate  convenit  diacono  et 
subdiacono,  et  aliquando  specialius  commo- 
datur  sacerdoti  et  diacono,  excluso  subdiaco  ■ 
no,  ut  in  c.  Unico,  d.  52,  et  interdum  per 
antonomasiam  tribuitur  Episcopo,  c.  Legi- 
mus,  d.  93 ;  nomen  autem  presbyteri,  licet  ab 
setate  sumptum  sit,  usu  Scripturse  et  Eccle- 
sise  impositum  est  ad  significandum  aliquid 
majus  diacono,  teste  Hieronymo,  Epist.  85  ad 
Evagrium,  c.  Legimus,  d.  63;  neque  in  jure 
canonico  invenitur  (quod  sciam)  in  alia  ge- 
nerali  significatione.  Adde  necessarium  fuis- 
se,,  in  d.  c.  2  de  Cohabit.  clerv  etc,  addi 
expresse  illam  declarationem,  ut  lex  illa,  quse 
poenalis  erat,  posset  ita  extendi;  at  vero  in  d. 
c.  Presbyter,  non  fit  talis  declaratio ;  et  licet 
lex  pcenalis  non  sit,  tamen  si  in  ea  imponitur 
hsec  obligatio,  onerosa  est,  et  ita  non  esset 
extendenda.  Eo  vel  maxime  quod  ex  illo  vi- 
detur  colligi  contraria  restrictio ,  quatenus 
preecipit  presbytero  utjejunus  maneat  tem- 
pore  competenti,  utique  ut  possit,  si  necesse 
sit,  sacrificium  facere. 

9.  Tertia  assertio:  de  diacono  et  subdiacono 
mtllum  est  prceceptum  injure  expressum,  sed 
consuetudine  extensum.  —  Quapropter  de  dia- 
conoet  subdiacono,  alii  fatenturnon  esse  hoc 
proeceptum  in  jure  expressum,  sed  consuetu- 
dine  extensum  esse,  vel  ita  declaratum.  Te- 
net  Navar.,  de  Orat.,  c.  1,  n.  2,  quem  sequi- 
tur  Azor,  tom.  1,  lib.  i,  c.  5,  estque  proba- 
bilis  opinio,  nam  immemorahs  consuetudoad 
hoc  prseceptum  inducendum  sufficit;  quod 
autem  sit  talis  consuetudo,  dubitari  non  po- 
test.  Imo  de  presbytero  posset  quispiam  du- 
bitare,  quia  illud  caput  non  videtur  satis  ex- 
presse  loqui  de  presbytero  ratione  solius  or- 
dinis,  nam  loquitur  de  presbytero  parochiali 
alicujus  ecclesiae  :  ideo  enim  illi  prsecipit  ut 
curet  officium  canonicum in  ecclesia  eompleri, 
per  se,  vel  per  scholares,  et  ut  jejunus  eat  ad 
opus  rurale,  ut  postea,  si  opus  sit,  aliis  obli- 
gationibus  satisfaciat.  Deinde  non  videtur  lo- 


num  sic  habetur:  Presbyter  mane  matutinali 
officio  expleto,  pensum  servilutis  suce  canendo 
Primam,  Tertiam,  Sextam,  Nonam  persolvat; 
canere  autem  non  est  private  recitare ;  nihi- 
lominus  probabilius  est,  in  illis  primis  verbis 
sermonem  esse  de  recitatione  privata,  quia 
ibi  datur  facultas  anticipandi  horas  diurnas 
tanto  tempore  ,  ut  non  videatur  verisimile 
dari  pro  publica  recitatione,  sed  pro  privata. 
Undein  c.  1  de  Celeb.  Miss.  omittitur  verbum 
canendo,  et  additurVespera,  inter  eas  horas, 
quee  summo  mane  anticipari  possunt,  quaj 
hora  in  alio  textu  omittitur ;  non  est  autem 
verisimile  Vesperam  tam  mature  dici  posse  in 
choro,  prsesertim  quia  statim  subjungit,  ut 
postea  horis  competentibus  publice  dicatur 
officium ;  ergo  prius  de  recitatione  privata 
sermo  fuerat.  Manifeste  ergo  supponitur  in 
illo  textu  teneri  presbyterum  ad  solvendum 
pensum  horarum  canonicarum,  per  se  priva- 
tim  solvendum,  etiam  anticipando  tempus,  si 
necessitas  urgeat,  licet  per  ahos  horee  sint  in 
choro  publice  dicendse.  Atque  ita  etiam  con- 
stat  haberi  ibi  rationem  hujus  obligationis  ex 
vi  presbyterii,  et  non  tamen  ratione  officii, 
seu  beneficii ;  verum  est  tantum  ibi  non  condi 
hoc  jus,  sed  potius  supponi  ex  traditione  et 
consuetudine  antiqua.  Et  hoc  modo  meminit 
hujus  obligationis,  et  de  omnibus  clericis  in 
sacris  constitutis,  Gonc.  Bas.,  sess.  21,  sub 
titulo  :  Qualiter  extra  cTiorum  liorce  canonicce 
dicendw  sint,  dicens :  Quoscumque  alili  lene- 
ficiatos,  seu  in  sacris  constitutos,  cum  ad  Jio- 
ras  canonicas  teneantur,  admonet  hcec  S.  Sy- 
nodus,  etc. 

10.  Quarta  asseriio  :  clerici  in  minoribus 
non  tenentur  ad  horas  canonicas  dicendas.  — 
Secundo  dicendum  de  clericis  in  minoribus 
constitutis  ,  de  quibus  communis  resolutio 
est,  non  teneri  ad  horas  canonicas  dicendas. 
Ita  docent  Sot. ,  lib.  5  de  Just.,  q.  5,  art.  3  ; 
Med.,tract.  de  Orat.,q.  7;  Ledes.,  in  4,  p.  2, 
q.  16,  art.  A,  dub.  6;  Navar.,  de  Orat.,  c.  7, 
n.  12  et  13;  Turrec,  in  princ  d.  91,  q.  3; 
et  Archid.,  in  cap.  Si  quis  presbyter,  d.  92  ; 
Palud.,  in  A,  d.  9,  q.  5.  Et  ratio  a  priori  est, 
quia  isti  non  tenentur  jure  divino,  neque  ec- 
clesiastico  scripto,  neque  consuetudine  ;  ergo 
nullo  titulo  tenentur.  Prima  pars  anteceden- 
tis  a  fortiori  probatur  ex  dictis  de  clericis  in 
sacris  ;  nam  iliorum  ordinatio  magis  sacra 
est ;  si  ergo  jure  naturali  non  sequitur  ad  il- 
lam  talis  obligatio.,  multo  minus  sequetur  ex 
inferioribus  ordinibus ;  et  haec  ratio  probat  de 


CAP.  XVI.  DE  OBLIGATIONE  RECITANDl  EX  VI  ORDINATIONIS. 


351 


jarecanonico  scripto,  suppositis  quse  diximus 
de  diacono  et  subdiacono.  De  consuetudino 
vero  statim  dicemus. 

1 1 .  Refutantur  canonista  dum  asserunt  lianc 
oUigationcm  de  jure  divino.  —  Oportet  enim 
advertere  aliquos  canonistas  consequenter 
sentire  teneri  hos  clericos  ex  jure  divino  ad 
officium  divinum  recitandum.  Indicat  Glos., 
in  d.  c.  Si  quis  preslyter,  dicens,  quemlibet  cle- 
ricum  tenerVad hoc  ;  et  Innoc,  in  c.  1  de  Celeb. 
Miss. ,  dicens :  Quilibet  clericus  etiam  in  non  sa- 
cris  constitutus  omni  die  debet  officia  divina, 
vel  dicere,  tel  audire.  Ubi  etiam  Panor.,  n.  6, 
ait  ex  vi  juris  divini,  imo  et  humani,  teneri 
hos  clericos  ad  dicendum  ofneium,  quia  etiam 
per  ordines  minores  assumitur  quis  in  sor- 
tem  Domini,  et  transfert  se  in  Deum  et  Ec- 
clesiam,  c.  Clericus,  c.  Cui  portio,  12,  q.  \, 
et  nihilominus  subjungit,  contrarium  habere 
generalem  consuetudinem,  ^«"(inquit)  ut 
credo,  non  dicentes  excusat.  In  quo  certe  non 
sibi  constat ,  nam  si  consuetudo  est  contra 
jus  divinum,  quomodo  excusat?  Pra?sertim 
quia  oporteret  tale  jus  naturale  esse.  Prsete- 
rea  hsec  consuetudo  neque  contra  jus  huma- 
num  esse  potest.  Aut  enim  hoc  jus  est  scri- 
ptum,  et  hoc  non,  quia  nullibi  invenitur  ;  aut 
cst  jus  introductum  consuetudine,  et  ita  est 
repugnantia ,  si  intelligantur  consuetudines 
esse  simul.  Si  autem  supponatur  consuetu- 
dinem  aliam  aliquando  fuisse,  nunc  vero  esse 
per  contrariam  consuetudinem  ablatam,  id 
certe  parum  ad  causam  refert,  et  illud  de 
antiquiori  consuetudine  sine  fundamento  et 
probatione  asseritur. 

12.  Probatur  assertio,  et  jura  supra  posita 
explananlur.  —  Opinio  ergo  illa  de  jure  divi- 
no  vel  humano  scripto  improbabilis  est,  quia 
nullum  prorsus  habet  fundamentum.  Unde 
cum  constet  consuetudinem  non  obligare  hos 
clericos,  aperte  etiam  convincitur  esse  impro- 
babile  hoc  onus  illis  imponere.  Et  forlasse 
Glossa  illa  non  loquitur  de  quolibet  clerico  in 
minoribus,  sed  solum  intendit  quemlibet  te- 
neri,  etsi  non  sit  alicui  ecclesiee  deputatus ; 
intelligere  autem  deberet  tunc  teneri,  quan- 
do  sufficienter  ordinatus  est.  Innocentius  au- 
tem  cum  loquatur  sub  disjunctione  dicere  vel 
audire,  non  potest  loqui  de  hac  obligatione  ; 
nescio  tamen  ubi  aliam  invenerit,  nisi  fortas- 
se  per  verbum  debet,  non  obligationem,  sed 
decentiam  quamdam  indicare  voluerit.  Me- 
lius  Hostiensis  ibi  pro  regula  statuit,  hos  cle- 
ricos  minores  non  teneri,  nisi  beneficium  ec- 
clesiasticum  habeant :  et  eamdem  tradit  Ar- 


chid.,  in  d.  cap.  Si  quis  preslyter ,  illamque 
esse  communiter  receptam  dixit  Panormila- 
nus  supra.  Denique  Concilium  Basil.  supra 
illam  amplexum  est,  quia  solum  beneficialos 
aut  clericos  in  sacris  nominat,  loquitur  au- 
tem  de  secularibus  clericis. 

13.  Objici  vero  potest  cap.  Dolentes,  de  Ce- 
leb.  Miss.  ibi :  Ncn  solum  quidam  minores 
clerici ,  etc.  Verumtamen  particula  minores 
non  sumitur  ibi  absolute,  ut  sic  dicam,  sed 
comparative  ad  Prselatos,  et  ita  comprehendit 
etiam  etiam  clericos.in  sacris.  Qui  sensus  pa- 
tet  ex  verbis,  Dolentes  referimus,  quod  non  so- 
lum  quidam  minores  clerici,  verum  etiam  ali- 
qui  ecclesiarum  Prcelati ,  etc.  Prteceptum 
ergo,  quod  in  fine  illius  textus  ponitur,  di- 
cendi  officium  divinum  ,  non  datur  ibi  de 
exercitio  actus,  ut  sic  dicam,  sed  de  modo 
seu  specificatione,  id  est,  ut  studiose  et  de- 
vote  dicatur,  ut  supra  circa  chorum  explica- 
tum  est,,  et  infra  applicabitur  ad  recitatio- 
nem  privatam.  Nulli  ergo  clerico  imponitur 
ibi  obligatio,  qui  antea  illam  non  haberet  ; 
unde  si  velimus  particulam  illam,  minores, 
extendere  etiam  ad  illos  clericos  qui  in  sa- 
cris  non  sunt,  intelligi  debet  de  illis  qui, 
ratione  beneficii,  poterant  esse  obligatf,  si- 
cut  etiam  intelligitur  d.  c.  Si  quis  presbyter, 
dum  addit,  tel  quilibet  clericus,  nam  statim 
etiam  addit  limitationem ,  ecclesice  deputa- 
tus,  ut  supra  explicuimus  circa  recitationem 
in  choro,  de  qua  ibi  sermo  est. 

1-4.  Clerici  in  minoribus  non  tenentur  ex 
prcecepto  ad  dicendum  quidquam,  et  opposita 
sententia  rejicitur.  — Quteri  autem  circa  hos 
clericos  solet,  estonon  teneantur  ad  dicendas 
horas  canonicas,  teneanturne  aliquidaliud  ex 
prsecepto  recitare.  Quidam  dicunt  teneri  ex  vi 
juris  divini,  licet  quid  orandum  sit,  prudenti 
eorum  arbitrio  relinquant.  Fundant  autem 
obligationem,  vel  in  debito  divini  cultus,  cui 
sunt  specialiter  destinati^  vel  in  gratitudine  ad 
Ecclesiam,  quse  ministros  suos  illos  constituit. 
TenentafortioriCanonistEe  supra  citati ;  et  in- 
clinat  Paludanus  dicens,  quia  divino  cultui  as- 
cribuntur.,  ad  aliquid  amplius  teneri,  quam  lai- 
cos;  et  quia  gaudent  privilegio  clericall,  te- 
neri  ad  recompensandum  aliquo  servitio ; 
idem  habet  Sylvester  supra.  Sed  hoc  rejiciunt 
Sot.  etMed.  supra,  et  merito,  quia  obligatio 
naturalis  juris  imponenda  non  est  sine  cogen- 
te  ratione  ;  illa  vero  nulla  est,  nam  communi- 
ter  ministrando  in  suis  muneribus  poterunt 
se  ostendere  et  cultores  Dei  speciali  modo,  et 
gratos  Ecelesise,  et  multis  aliis  modis  potest 


352  LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS 

cultus  exhiberi,  et  gratitudo  ostendi,  quando 

ejus  occasio  occurrerit.  Denique  si  isti  clerici 

minores  beneficium  habeant,   ratione  illius 

tenentur  ad  horas  canonicas,   ut  infra  dice- 

mus ;  si  vero  beneficium  non  habent,  et  actu 

inserviunt  Ecclesise  in  propriis  muneribus, 

necessario  habent   adjunctum   aliquem  pro- 

pnum  cultum  Dei,  et  assistere  debent  aliqui- 

bus  divinis  officiis :  ergo  non  est,  ex  natura  rei, 

unde  obligenturad  specialemprecationem.  Si 

vero  sint  omnino  remoti  a  ministeriis  Eccle- 

siae,  et  tanquam  laici  se  gerant,  jam  non  sunt 

proxime  divino  cultui  dicati,  et  ideo  pro  tunc 

ad  nihil  speciale  obligantur.  Unde  tunc  fon 

privilegio  non  gaudent,  juxtaTrid.,   sess.22, 

cap.  6,   de  Reform. 

15.  Nec  tenentur  ad  officiumB.  Virginis, 
nec  ad  Psalmos  pcenitentice,  vel  graduales,  nec 
sub  hac  obligatione  eos  potest  Episcopus  ordi- 
iiare.  — Alii  dicunt  hos  clericos  ex  consuetu- 
dine  teneri  ad  dicendum  parvum  officium 
Virginis,  vel  septem  Psalmos  pcenitentiales, 
vel  quindecim  graduales,  si  tantum  sit  cle- 
ricus  primse  tonsurae.  Ita  refert  Paludanus 
supra,  dicit  tamen  illud  non  esse  authenti- 
cum.  Soto  etiam  simpliciter  negat  esse  ta- 
lem  consuetudinem  vel  obligationem  ,  imo 
negat  Episcopum  posse  illam  imponere.  Non 
tamen  negat  Soto  (ut  aliqui  ei  imponere  vi- 
dentur)  quin  possit  talis  consuetudo  introdu- 
ci;  cur  enimnon  posset,  cumactio  sit  hones- 
ta,  et  non  nirnis  gravis,  neque  ilii  statui  dis- 
sentanea  ?  Atque  ita  docent  Med.,  Ledp.s.  et 
alii.  Imo  Navar.  dubitat  an  alicubi  sit  talis  con- 
suetudo;  fatetur  tamengeneraliter  et  ordina- 
rie  non  esse;  fatetur  etiam  cum  Soto,  non 
posse  Episcopum  sua  auctoritate  hujusmodi 
ciericos  jam  ordinatos  obligare  ad  illas  pre- 
ces  recitandas,  posse  tamen  eosnon  ordinare, 
nisi  prius  talem  obligationem  acceptent,  ad 
quam  postea  tenebuntur  ratione  pacti.  Mihi 
tamen  non  videtur  justa  conditio,  neque  pos- 
se  Episcopum  sua  auctoritate  adjungere  hoc 
perpetuum  onussuee  ordinationi,  sed  hoc  per- 
tinere  ad  Pontificem,  quia  est  nimis  gravis 
conditio.  Secus  vero  esset,  si  tantum  prseci- 
peret  ter  vel  quater  hsec  recitare,  vel  aliquid 
simile,  quod  moderatum  sit,  et  ab  illa  actione 
non  alienum.  Ubi  autem  fuerit  consuetudine 
introducta  talis  obligatio,  poterit  Episcopus 
ad  illius  observationem  cogere ;  nam  hoc  ad 
illiusmunus  spectat. 


GAPUT  XVII. 

AN   RELIGIOSI  PR0FESSI    TENEANTUR   H0RAS  CAN0- 
NICAS    RECITARE,    ETIAMSl   IN  SACRIS    ORDINATI 

NON    SINT? 


1.  Supponitur  primo  ex  vi  religiosce  pro- 
fessionis  non  sequi  ex  natura  rei  oiligatio- 
nem  dicendi  lioras  canonicas.  —  Primo  sup- 
pono  ex  vi  religiosee  professionis  in  genere 
non  sequi  ex  natura  rei,  vel  divino  jure,  obli- 
gationem  dicendi  horas  canonicas,  etiam  sup- 
posita  earum  institutione  in  Ecclesia.  Hoc 
certum  est,  quia  protessio  religiosa  per  se,  et 
ex  necessitate,  non  ordinatur  ad  hoc  minis- 
terium,  sed  ad  perfectionem,  quse  sine  hoc 
medio  potest  per  alia  comparari.  Item  quia 
professio  tantum  obligat  ad  tria  vota  juxtare- 
gulam,  fieri  autem  potest  ut  hoc  medium  non 
contineatur  in  regula.  Neque  invenitur  aliqua 
lex  ecclesiastica  quee  ad  boc  obliget  omnes 
religiosos,  vel  omnes  religiones.  Imo  neque 
est  universalis  consuetudo,  nam  quaedam  sunt 
non  deputatse  ad  chorum,  quae  non  assumunt 
hanc  pecnliarem  obligationem,  quia  vel  sunt 
religiones  laicorum,  tantum  ad  corporalia  ope- 
ra  misericordise  deputatse,  ut  sunt  aiiquihospi- 
talarii;  vel  sunt  religiones  militares,  quse,  ut 
tales  sunt  ( id  est,  quoad  milites),  non  indu- 
cunt  hanc  obligationem,  quia  non  profitentur 
ad  chorum,  sed  ad  militiam,  ut  beneNavar., 
d.  cap.  7,  n.  21 ;  unde  solent  per  suas  consti- 
tutiones  ad  quasdam  orationes  obligari,  cujus 
obligationis  modus  erit  juxta  modum  regulse. 
Item  sunt  religiones  clericorum  ad  alias  spi- 
rituales  actiones,  et  studia,  vel  contemplatio- 
nem  extra  chorum  ordinatse,  quse  illud  pecu- 
liare  onus  non  assumunt,  donec  religiosi  sint 
in  sacris  ordinati ;  de  his  ergo  religiosis  non 
est  disputatio,  quia  certum  est  eos  non  tene- 
ri,  ut  afortioriex  dicendis  patebit. 

2.  Prima  assertio  :  in  religionibus  quce  ea> 
vi  sui  status  chorum  profitentur,  nec  novitii, 
nec  laici  obligantur  ad  officium  recitandum. — 
Qusestio  ergo  est  de  religionibus,  quee  ex  vi 
sui  status  chorum  profitentur,  et  ad  illum  m 
communi  obligantur,  ut  in  superionbus  de- 
claratum  est.  Inquirimus  autem  an  religiosus 
non  ordinatus  in  sacris,  qui  in  choro  non 
recitavit,  teneatur  private  has  horas  canoni- 
cas  dicere.  Et  de  his  est  communis  et  recepta 
sententia  affirmans  eos  teneri.  Ita  docent  auc- 
tores  citati  in  cap.  praeced.  Non  comprehen- 
duntur  novitii  sub  hac  lege,  quia  revera  reli- 


CAP.  XVII.  DE  OBLIGATIONE  HECITANDI  EX  VI  RELIGIOS.E  PROFESSIONIS. 


353 


giosi  non  sunt,  neque  in  onerosis  sub  illa 
voce  comprehenduntur.  Et  quod  caput  est, 
nulla  cst  lex  vel  consuctndo  qute  illos  obli- 
get;  et  ita  sentiunt  citati  Doctores,  cxcepto 
Paludano ,  quia  gaudent,  inquit,  privilegio 
clericorum,  et  aliquibus  privilegiis  religioso- 
rum,  et  ex  eorum  redditibus  vel  eleeinosynis 
vivunt.  Sed  heec  nimis  remota  sunt  ad  infe- 
rendam  illam  obhgationem  ;  sufficit  enim  ad 
illos  effectus,  quod  sint  in  via  ad  professio- 
nem,  et  quod  voluntarie  subjiciantur  ordini, 
et  actionibus  religionis  sub  disciplina  reli- 
giosa.  Deinde  non  comprebenduntur  sub  ea 
regula  religiosi  talium  religionum,  qui  laici, 
seu  conversi  dicuntur,  etiamsi  professionem 
solemnem  faciant,  quod  omnes  fatentur ;  quia 
isti  non  sunt  ad  cborum  deputati.  Paludanus 
autem,  Anton.  et  alii,  quos  Sylvester  sequi- 
tur,  q.  2,  dicunt  bos  teneri  ad  rccitanclum 
aliquid  locohorarum  canonicarum,  quia  alun- 
tur  eleemosynis  laicorum,  quibus  aliquo  mo- 
do  recompensare  tenentur.  Verumtamen  si 
intelligant  teneri  ex  regula,  erit  verum  juxta 
modum  et  exigentiam  regulse;  unde  si  regula 
alias  non  obligat  ad  culpam,  neque  in  hoc 
obligabit,  nisi  specialiter  id  exprimat,  ut  per 
se  constat.  Si  vero  intelligant  teneri  ex  jure 
communi,  vel  ex  consuetucline,  id  non  ad- 
mittimus,  quia  jus  nullum  invenitur,  nec  de 
consuetudine  constat,  imo  contrarium  testan- 
tur  communiter  Doctores,  Sylvest.,  Anton., 
Solo  supra,  et  Navar.,  cap.  7,  ubi,  num.  21, 
idem  affirmat  de  monialibus  conversis ;  nam 
de  monialibus  professis  ad  chorum,  idem 
quod  de  monachis  similiter  professis  affir- 
mandum  est,  ut  etiam  docet  Turrecr.,  dicta 
d.  91,  in  principio  art.  10 ;  et  moderni  com- 
muniter  sequuntur. 

3.  Prima  sententia,  astruens  religiosos  pro- 
fessos  olligari  ad  lioras  dicendas  ex  divino  jure 
naturali  pertinente  ad  divinum  cultum,  propo- 
nitur  et  impugnatur.  —  Difficultas  ergo  sem- 
per  est,  quo  jure  vel  ratione  obligentur  isti 
religiosi  professi  ad  horas  dicendas.  Quidam 
dicunt  obhgari  ex  divino  jure  naturali  perti- 
nente  ad  divinum  cultum,  et  religionem,  quia 
sunt  ad  hunc  cultum  peculiariter  dicati  per 
professionem.  Sed  hoc  fundamentum  insuffi- 
ciens  est,  quia  cultus  Dei  latissime  patet,  et 
multis  aliis  modis  potest  exhiberi.  Et  potis- 
siine,  quia  licet  religiosus  profiteatur  vivere 
secundum  regulani,  non  tamen  iraponit  sibi 
necessariam  obligationera  ad  determinatas 
actiones  cultus  divini,  nisi  quatenus  illas  ex- 
presse  vovet,  vel  per  regulam  stricte  preeci- 

XIV. 


piunlur,  vel  per  Praelatum;  heec  autem  actio 
recitandi,  neque  expresse  vovetur,  neque  in 
rcgula  specialiter  prsecipitur,  ut  supponimus, 
ncc  etiam  pra^ceptum  Prselati  nunc  conside- 
ratur;  agimus  enim  de  pcrmanente  et  legali 
obligatione;  ergo. 

4.  Secunda  sententia,  hanc  olligationem 
esse  ex  naturali  lege  justitice  respeptu  chris- 
t:anipopuli,  item  impugnatur. —  Impugnatur 
secundo. —  Alii  dicunt  hanc  obligationem  esse 
ex  naturali  lege  justitiee,  respectu  christiani 
populi.  Nam  hi  religiosi,  qui  in  ordine  ad 
chorum  professionem  emittunt,  ad  hoc  insti- 
tuuntur  ab  Ecc.lesia  et  approbarjjtur,  ut  sint 
ministri  ejus  ad  orandum  suo  nomine  pro 
ipsa,  et  propter  hanc  causam  aluntur  a  chris^ 
tiano  populo.  Ita  fere  Navar.,  d.  c.  7,  §  4, 
ex  D.  Anton.,  d.  c.  4,  §  1  ;  et  Palud.,  ubi  su- 
pra.  Sed  hrec  origo  hujus  obligationis  fere 
est  tam  incerta,  sicut  prsecedens,  quia  reli- 
giosi  non  aluntur  a  populo  propter  hanc  vel 
illam  determinatam  actionem  vitae  reliariosse, 
sed  simpliciter  ut  in  tali  statu  perfectionis 
vivant ;  inde  autem  non  obligantur  rigorose 
et  ex  preecepto  ad  alias  actiones  suse  profes- 
sionis  in  particulari;  ergo  neque  ad  istam. 
Item  non  aluntur  quasi  ex  pacto  justitiae,  et 
per  modum  stipendii,  sed  vel  per  modum 
eleemosynse,  vel  absolutse  donationis,  nisi 
forte  quando  in  ipsa  donatione  vel  funda- 
tione  peculiaris  conditio,  vel  actio  in  pac- 
tum  deducitur;  nunquam  autem  solet  reci- 
tatio  horarum  canonicarum  hoc  modo  dedu- 
ci  in  pactum.  Prseterea,  Ecclesia  approbans 
instituta  religionis,  per  boc  non  imponit  ei 
specialem  obligationem  ad  toc  ministerium, 
potius  quam  ad  alias  actiones  religiosas,  sed 
tantum  approbat  vel  acceptat  voluntariam 
obligationem,  quam  ipsi  in  sua  professione 
assumunt ;  si  ergo  in  illa  voluntaria  obliga- 
tione  non  includitur  hsec  de  recitandis  horis, 
profecto  nec  per  institutionem  Ecclesiae  im- 
ponitur.  Denique,  admisso  illo  fundamento, 
ad  summum  eoncluderetur  esse  in  corpore 
religionis,  seu  in  conventibus  singulis,  obli- 
gationem  ad  dicendas  horas  in  choro,  quam 
supra  explicavimus,  non  vero  quod  hsec  obli- 
gatio  descendat  ad  singulos  qui  choro  non 
adsunt,  maxime  quando  legitime  excusantur, 
vel  dispensantur  quoad  chorum. 

5.  Ex  dicts  consurgit  oijectlo.  —  Occurri- 
tur  objectioni. —  Dicet  aliquis,  ex  hac  obliga- 
tione  ad  chorum,  quse  est  in  hoc  conventu, 
vel  corpore  religioso,  derivari  ad  singulos 
absentes    obligationem    privatim    recitandi, 

23 


354 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


quia  illa  obligatio  communis  non  potest  exe- 
cutioni  mnndari,  nisi  per  singulos,  et  idco  in 
his  qui  absunt,  quasi  commutatur  rccitatio 
chori  in  privatam,  ct  veluti  sub  hoc  onere  ex- 
cusantur.  Sed  contra,  nam  potius  binc  auge- 
tur  difficultas,  quia  diximus  supra,  quod  licet 
conventus  teneatur  ad  chorum,  singuli  non 
obligantur  ex  vi  prsecepti,  sed  ex  communi 
obligatione  rcgulse,  aut  ordinis  religiosi,  nisi 
in  casu,  quod  per  Prselatum  major  obligatio 
aliquibus  imponatur  ;  ergo  ex  illa  obligatione 
non  potest  obligatio  prsecepti  de  recitatione 
privata  descendere  ad  singulos  absentes  a 
choro,  nec  ad  illos  qui  in  cboro  sine  ulla  at- 
tentione  recitarunt.  Unde  illa  commutatlo, 
prsetcrquam  quod  sine  probatione  asseritur, 
et  ideo  incerta  est,  nihilominus  licet  admitt.a- 
tur,  non  inducet  obligationem  ex  proecepto, 
sed  ad  summum  ex  regula,  quia  subrogatum 
sapit  naturam  ejus,  cujus  loco  subrogatur. 

6.  Secunda  assertio :  oUigatio  religiosorum 
professorum  ad  recitandum  officium  ditinum 
fundatur  in  consuetudine  prtescripta.  —  Ad- 
dendum  ergo  necessario  est,  hanc  obligatio- 
nem  fundari  in  consuetudine  prsescripta,  ut 
docuit  Cajetan.,  verb.  Horce  Canonica? ;  Me- 
din.,insua  Instructione,  c.  1-4;  Sot.  et  alii 
communiter.  Estque  hoc  sufficiens  fundamen- 
tum,  quia  de  consuetudine  fere  omnes  tes- 
tantur,  et  materia  gravis  est,  et  ex  modo  con- 
suetudinis  constat  esse  acceptatam  ut  neces- 
sariam  ad  implendum  debitum  in  illo  statu. 
Ita  fere  Sylvest.,  verb.  Jlora,  qusest.  2,  et  ibi 
alii  Summistse;  Navar.,  d.  cap.  de  Orat.;  Du- 
rand.,  lib.  3  de  Ritib.,  cap.  22,  num.  5;  Pa- 
nor.  et  alii  Canonistse,  in  c.  Zicet,  de  Voto, 
et  in  c.  1  de  Celebr.Missar.,etinClem.  l.eod., 
et  in  cap.  ult.,  d.  92  ;  ac  denique  Palud.,  An- 
ton.,  et  alii  supra  citati  in  obligatione  asse- 
renda  conveniunt,  saltem  ex  fundamento 
consuetudinis,  licet  in  aliis  non  consentiant. 
Solum  invenio  Aragon.,  in  2.  2,  q.  83,  a.  11, 
dub.  A,  qui  indicat  hanc  obligationem  non 
esse  tam  rigorosam,  sicut  in  clericis  in  sacris; 
unde  ait  non  peccare  mortaliter  monachum 
professum  ad  chorum,  semel  aut  iterum  di- 
vinum  officium  omittendo ;  et  refert  Mecli- 
nam,  in  Cod.  de  Orat.,  q.  7,  absolute  dicen- 
tem  monachos  non  teneri.  At  ille  solum  ad- 
dit  non  teneri  ex  vi  professionis,  sed  vel  ra- 
tione  regulse,  si  hoc  prsecipiat,  vel  ratione 
consuetudinis,  si  in  religione  talis  sit;  in 
quo  ultimo  verbo  videtur  de  consuetudine 
dubitare.  De  qua  (quod  mirum  est)  expres- 
sius  dubitat  Cajetanus  dicens  :  De  qua  nihil 


scio,  quem  sequitur  Armil.,  n.  4;  sed  in  re 
tam  gravi  non  videtur  tutum  hanc  licentiam 
dare  religiosis,  et  januam  aperire,  utexcusa- 
tiones  chori  quserant,  et  simul  officia  omit- 
tant  contra  communcm  consuetudiuem  valde 
pertinentem  ad  munus  talium  religionum.  Et 
prseterea,  quia  vel  consuetudo  talis  est,  ut 
sequivaleat  praecepto  recitandi  horas  canoni- 
cas,  vel  non  est  bujusmodi  :  inter  hsec  enim 
medium  non  potest  reperiri.  Si  autem  pri- 
mum  affirmetur,  sequitur  peccare  mortaliter 
monachum  professum,  qui  semel  officium 
totum  omittit,  velnotabilem  partem  ejus,  quia 
illa  est  materia  gravis,  ut  omnes  fatentur  res- 
pectu  clerici  in  sacris,  et  infra  dicemus.  Nec 
potest  intelligi  quod  respectu  unius  sit  gravis, 
et  non  respectu  alterius,  cum  prseceptum 
ejusclem  virtutis  et  rationis  sit,  et  consuetudi- 
ne  sit  etiam  introductum  in  clericis  in  sacris, 
saltem  infra  presbyteros.  Si  autem  illa  reli- 
giosorum  consuetudo  nondum  prseceplum 
induxit,  profecto  non  peccabit  moitaliter  ta- 
lis  religiosus,  etiamsi  crebro  et  longo  tem- 
pore  officium  negligenter  omittat,  quia  non 
agit  contra  preeceptum.  At  tunc  excusare  il- 
lum  non  audet  ipse  Aragonius,  quia  judicio 
et  consensu  bonorum  et  sapientum  virorum 
non  excusatur,  ut  recte  dicit;  ergo  oportet 
ut  fateantur  hac  consuetudine  esse  introduc- 
tum  prseceptum  obligans  religiosos  ad  reci- 
tandas  horas  canonicas ;  ergo  illud  prsecep- 
tum  obligat  eos  ad  recitandas  illas  quotidie ; 
tum  quia  per  talem  consuetudinem  introduc- 
tum  est ;  tum  etiam  quia  est  introductum  ad 
instar  prsecepti  clericorum;  tum  etiam  quia 
non  potest  moraliter  aliud  tempus,  neque  alia 
frequentia  recitandi  ex  vi  illius  prsecepti  de- 
terminari;  ergo  inducit  hsec  lex  eequalem 
obligationem  in  monachis  professis,  et  in  clc- 
ricis  in  sacris. 

7.  Objectio.  —  Solutio,  rdigiosum  transla- 
tum  ad  fratres  laicos,  non  teneri  recitare  of- 
ficium  divinuvi.  —  Sed  objicit  Aragon.,  quia 
si  Monachus  professus  ad  chorum,  transferatur 
ad  statum  conversorum,  seu  fratrum  laico- 
rum,  eo  ipso  non  tenetur  recitare  horas  cano- 
nicas;  ergo  signum  est  neque  antea  fuisse 
obligatum.  Probatur  consequentia,  quia  sola 
prselati  voluntas  est  sufficiens  ad  faciendam 
illam  mutationem ;  non  esset  autem  sufficiens 
ad  tollendam  obligationem  prsecepti.  Respon- 
detur  negando  consequentiam,  quia,  licet  proa- 
latus  non  posset  auferre  obligationem,  ma- 
nente  fundamento  ejus,  tamen,  si  posset  au- 
ferre  fundamentum,  ablato  illo  auferret  etiam 


CAP.  XVIII.  DE  OBLIGATIONE 
obligationem.  Sicut  si  clericus  in  minoribus 
babeat  beneficium,  non  potest  cpiscopus  illum 
liberare  onere  recitandi  pro  suo  arbitrio;  si 
tamen  aliquo  justo  titulo  possit  auferre  bene- 
ficium,  illo  ablato,  consequenter  etiam  au- 
feret  onus.  Tantum  ergo  probat  illud  argu- 
mentum,  fundamentum  liujus  obligationis  in 
monacbo  non  esse  nudam  professionem,  nam 
lirec  eadem  manet  in  tali  persona,  sed  esse  pro- 
fessionem  cum  tali  munere,  seu  deputatione 
ad  cbprum,  adjunctaeonsuetudine,qu8eutram- 
que  conditionem  ad  obligationem  requirit. 

8.  Alia  consurgit  objectio. —  Resohitur. — 
Dices  :  ergo  si  talis  monacbus  alias  deputatus 
ad  cborum,  et  nondum  in  sacris  ordinatus  a 
Papa  dispensetur,  ut  in  seeculo  vivat,  jam 
non  tenebitur  officium  recitare,  quia  extra 
chornm  factus  est.  Consequens  est  falsum, 
quia  ille  non  liberatur  aliis  oneribus  religio- 
nis,  quse  extra  claustra  potest  implere,  nisi  in 
eis  specialiter  dispensatus  sit.  Respondeo, 
simpliciter  negando  sequelam,  quia  licet  ille 
sit  separatus  ab  actuali  usu  chori,  semper  ma- 
net  in  statu  religiosi  professi  ad  chorum ;  et 
ideo  non  est  similis  ratio,  quia  in  hoc  non 
fuit  ablatum  fundamentum  obligationis,  quse 
non  consistit  in  usu,  sed  in  statu.  Distinguunt 
tamen  aliqui  de  dispensatione  perpetua,  vel 
temporali.  Et  in  temporah  fatentur  procede- 
re  rationem  factam,  non  vero  in  perpetua,  quia 
omnino  liberatur  a  choro,  cum  liberetur  per- 
petuo  ab  usu  ejus.  Sed  contrarium  credo  esse 
securius  et  probabilius.  Quia  licet  dispensatio 
manendi  perpetuo  in  seeculo  consequenter  li- 
beret  ab  usu  chori,  non  ideo  facit  mutationem 
in  statu  religiosi  clerici  in  religiosum  laicum, 
cui  statui  annexaest  obligatio  dicendi  officium 
exconsuetudine.  Unde  si  ipsa  religio  vel  Ge- 
neralis  ejus  dispensaret  ( supposita  potestate ) 
cum  aliquo  religioso  hujusmodi,  ut  nunquam 
iret  ad  chorum,  nihiiominus  obligatus  mane- 
ret  ad  officium  dicendum.  Quod  autem  per 
illam  dispensationem  Papge  non  fiat  mutatio 
in  prsedicto  statu,  pote^t  a  signo  colligi  ex 
habitu  et  corona ;  nam  si  ille  religiosus  ma- 
neat  in  seeculo,  retento  habitu,'non  assumet 
habitum  laicorum,  etiamsi  discinctus  sit,  ne- 
que  deponet  capitis  coronam.  Item  si  Ponti- 
fex  revocet  dispensationem,  ille  redibit  ad  re- 
ligionem  in  statu  choristarum,  et  non  laico- 
rum ;  ergo  dispensatio  non  fecit  mutationem 
in  statn ;  ergo  neque  abstulit  obligationem 
recitandi,  nisi  hoc  in  ipsamet  dispensatione 
fuerit  expressum. 
9.  Multo  magis  oUigatur  apostata,  et  ad 


RECITANDI  EX  VI  BENEFICII.  :•;.,:> 

triremcs  damnatas  ,  si  potcst.  —  Et  hinc  a 
fortiori sequitur  hujusmodi  religiosum,  si  fu- 
gitivus  sit ,  non  liberari  ad  hoc  onere  pro- 
pter  fugam  ,  quamdiu  extra  monasterium  vi- 
vit,  quia  non  debet  commodum  ex  sua  ini- 
quitate  reportare,  et  quia  semper  retinet  fun- 
damentum  obligationis,  et  de  se  obligatus  est 
ad  servandam  consuetudinem  talium  religio- 
sorum,  quam  potest  observare  etiam  extra 
claustra,  ut  bene  notavit  Navar.,  d.  cap.  7, 
num.  I9et20,  qui  addit,  idem  judicandum 
esse  de  religioso  per  sententiam  ejecto.  Et  me- 
rito  (quicquid  dicat  Sot.,  dict.  artic.  3) ,  quia 
eadem  ratio  obligationis  in  eo  manet,  etiamsi 
sitad  triremes  damnatus;  semper  enim  manet 
religiosus  talis  status ;  et  ideo  licet  pro  tunc 
sit  impeditus  ab  usu  chori,  tenetur  recitare, 
si  commode  potest.  Sed  de  hoc  puncto  late  et 
ex  professo  dicemus,  t.  4  de  Pielig.,  tr.  8. 

CAPUT  XVIII. 

TJTRU.M    CLERICI    BBNEFICIUM    HABENTES   TEXEAN- 
TUR  AD  H0RAS   CANONICAS  RECITANDAS. 

-I .  Beneficium  ecctesiasticum  secwm  affert 
olligationem  recitandi  horas  canonicas,  ticet 
nultus  atius  titutus  intercedat.  —  Generalis 
regula  est,  beneficium  ecclesiasticum  secum 
afferre  hanc  obligationem ,  etiamsi  persona, 
quse  illud  habet,  religiosa  non  sit,  neque  ordi- 
nata  in  sacris.  Ita  docent  omnes.  Soletque  pro- 
bari  primo  ex  c.  Si  quispresbyter,  d.  92,  ibi : 
Vel  quilibet  clericus  ecclesice  deputatus.  IHud 
enim  decretum  licet  non  sit  Martini  Papce,  ut 
a  Gratiano  inscribitur,  sed  ex  collectis  a  Alar- 
tino,  Bracharensi  Episcopo,  ubi  est  LXIII,  cre- 
ditur  sumptum  ex  Conc.  Tolet.  I,  cap.  5. 
Yerum  est  tamen  in  illo  Concilio  non  dici : 
Si  ad  quotidianum  psattendi  officium  ma- 
tutinis,  xet  tespertinis  Tioris  ad  ecctesiam  non 
convenerit ,  etc. ,  sed  :  Ad  ecclesiam  ad  sa- 
crificium  quotidianum  non  accesserit,  etc.  Ubi 
in  rigore  de  solo  sacriQcio  Missee  videtur 
esse  sermo  :  in  alio  vero  decreto  extensum 
est  vel  declaratum,  etiam  de  sacrificio  lau- 
dis,  quod  per  horas  canonicas  Deo  offertur. 
A  quo  autem  vel  qua  auctoritate  illa  declara- 
tio  et  verborum  mutatio  facta  sit ,  mibi  non 
constat;  utcunque  tamen  sit,  decretum  illud, 
prout  apud  Gratianum  habetur,  pro  lege  ab 
omnibus  suscipitur.  Adhuc  tamen  responderi 
potest .  ibi  esse  sermonem  de  obligatione  as- 
sistendi ,  vel  canendi  in  choro.  Sed  ex  uua 
altera  illata  est ;  nam  si  iu  cboro  non  impletur, 
saltem  privatim  idem  officium  diceudum  est. 


356  LIB.  IV.  DE  HOR 

Probat  etiam  hanc  obligationem  Navar.,  ex  c. 
Quod  a  te ,  et  c.  Diversis ,  de  Cleric.  eonjug., 
ubi  clerici  eonjugati  inepti  censentur  ad  bene- 
ficia  ecciesiastica  retinenda,  quia  non  possunt 
Deo  et  seeculo  convenienter  deservire;  nam 
heec  ratio  supponit  eos  ratione  beneficii  esse 
obligatos  ad  divina  ofilcia  persolvenda.  Sed 
illa  jura  apud  me  non  cogunt,  tum  quia  ex 
generaii  obiigatione  minislrandi,  vel  serviendi 
in  ecclesia ,  non  infertur  particularis  dicendi 
oflicium  divinum  ;  tum  etiam  quia  clericus 
conjugatus  non  est  moraliter  impeditus  ad 
privatim  recitandum  officium  divinum.  Ex- 
pressius  hoc  probatur  ex  Concil.  Later.,  sub 
Leon.  X,  sess.  9,  in  Bulla  reformationis,  sub 
titulo,  Reformationes  curice,  §  Statuinms,  ubi 
privat  fructibus  beneficiorum  eos ,  qui  divi- 
num  officium  non  dieunt,  et  non  est  lex  pure 
pcenalis,  ut  constat ;  ergo  supponit  illam  esse 
gravem  culpam,  quod  etiam  significant  illa 
verba  :  Eos  tanquam  injuste  perceptos;  et  illa: 
Si  in  simili  negligeniia  contumaciter  perman- 
serit,  etc.  Quse  verba  plane  significant,  illam 
esse  gravem  culpam  ,  ac  subinde  contrarium 
actum  csse  praeceptum.  Illamque  Constitutio- 
nem  confirmavit  et  auxit  Pius  V,  Constit.  sua 
138,  in  Bull.  Rom.,  ut  infralatius  videbimus. 
2.  JPrima  sententia,  lianc  obligationem  esse 
de  jure  naturce  et  positivo.  —  Dubitari  autem 
solet  an  hsec  obligatio  sit  non  solum  de  jure 
positivo,  sed  etiam  de  jure  naturali.  Multi 
enim  censent  esse  de  jure  naturse.  Ita  Ulri- 
chus,  quqm  refert  et  sequitur  Turrecr.,  dist. 
91,  in  princ,  q.  5;  et  indicat  Anton.,  3  p.,  tit. 
13,  c.  i,  §  Sl  ;  et  sequitur  Navar.,  c.  7,  de 
Orat.,  n.  3  ;  Durand.,  lib.  3  de  Ritib.,  c.  1% 
qui  citat  Glossam  pragmaticae  sanctionis,  §  1  ; 
et  Cajetan.,  verb.  Horce\fianonicce,  qui  noo. 
expresse  id  affirmat ,  sed  quatenus  asserit  te- 
neri  clericum  beneficiatum  ad  horas  dicendas 
ratione  stipendii,  quod  per  beneficium  datur  ; 
obligatio  autem,  quae  ex  stipendio  nascitur, 
naturalis  justitioe  est.  Atque  hoc  modo  potest 
pro  hac  sententia  referri  Tabien.,  verb.  Hora, 
q.  1  et  lo  ;  Rosel.,  n.  13  ;  Armil.,  n.  11 ;  et 
Soto,  lib.  lOde  Just,,  q.  5,  art.  3,  et  alii.  Fun- 
damentum  ergo  hujus  sententiee  est,  quia  be- 
neficium  datur  propter  officium,  juxta  cap. 
ult.  Je  Rescript.,  in  n.  6,  et  c.  Cum  secundum, 
de  Preeb. ;  qui  autem  officium  non  implet,  in- 
juste  accipit  emolumentum  beneficii,  cap.  Si 
qwis  sacerdotum ,  et  c.  Eos  autem,  d.  81.  Hoc 
autem  jus  naturale  est,  ut  mercenarius,  qui 
non  servit,  stipendium  non  recipiat  ;  ergo 
etiam  e  contrario,  qui  accipit  stipendium,  jure 


1S  CANOMCIS. 

naturse  obligatur  ad  opus  implendum ;  ergo 
eodem  jure  naturse  obligatur  quilibet  cleri- 
cus,  habens  beneficium  ecclesiasticum,  ad  di- 
vinum  officium  dicendum. 

3.  Impugnatur  quatenus  levi  nititur  funda- 
mento.  —  Hoec  vero  sententia  videtur  in  suo 
discursu  committere  defectum  supra  notatum, 
ex  genere  speciem  affirmative  colligendo ; 
cum  enim  dicitur  beneficium  dari  propter  of- 
ficium  ,  sub  nomine  officii  comprehenditur 
quodlibet  spirituale  ministerium,  seu  servi- 
tium  Ecclesise  vel  fidelium,  sub  quo  officio 
multa  alia  includuntur  prseter  recitationem 
horarum  canonicarum,  ut  ministratio  sacra- 
mentorum,  praedieatio  verbi  Dei,  ministerium 
altaris,  spirituale  regimen  Ecclesia?,  et  similia. 
Ergo  possunt  dari  beneficia  propter  alia  offi- 
cia,  praeter  horas  canonicas ;  ergo  saltem  in 
illis  non  habebit  locum  haec  obligatio.  Imo,  ut 
supra  vidimus,  aliqui  probabiliter  censent  ca- 
nonicos,  vel  dignitatem  habentes,  assistentes, 
et  non  cantantes  in  choro,  sStisfacere  obliga- 
tioni  officii  propter  quod  accipiunt  benefi- 
cium,  et  stipendium  etiam  distributionum ; 
ergo  ex  vi  naturalis  justitise  non  obligarentur 
in  rigore  ad  dicendum  officium,  nisi  alio  spe- 
ciali  prsecepto  obligatio  imponeretur. 

4.  Hcbc  oiligatio  cuilibet  benefcio  ecclesias- 
tico  ex  institutione  Ecclesice  annexa  est,  quam- 
vis  alia  sit  imposita.  —  Nihilominus  dicen- 
dum  est,  hoc  officium  recitandi  horas  canoni- 
cas,  tale  esse,  talique  modo  ab  Ecclesia  insti- 
tutum  et  acceptum,  ut  cuilibet  beneficio  eccle- 
siastico,  quod  per  proprium  titulum  spiritua- 
lem  confertur  ,  annexum  sit,  non  obstante 
quacumque  obligatione  ad  aliud  officium  ex 
vi  talis  beneficii  imposita.  Itaque  licet  episco- 
patus  detur  propter  spirituale  regimen  anima- 
rum,  et  propter  verbum  Dei,  simul  datur  pro- 
pter  officium  canonicum ;  idem  est  de  benefi- 
cio  parochiali,  et  de  quocumque  alio,  etiam 
simplici.  Hsec  autem  veritas  supponitur  ab 
omnibus  allegatis  auctoribus,  potius  quam 
probetur ;  quia  ex  sola  rei  natura  probari  non 
potest,  ut  argumentum  factum  probat,  sed 
necessaria  est  institutio  ac  vohmtas  Ecclesiee 
haec  autem  institutio  in  jure  canonico  et  com- 
muni  non  videtur  sufficienter  probari,  quia 
nullibi  invenitur  ita  expresse  proposita,  et  de- 
clarata,  ut  etiam  Sot.  significavit.  Nihilomi- 
nus  ad  illam  probandam  sufficit  communis 
consensus  et  traditio  Ecclesiee ;  videtur  itei 
mihi  illam  declarasse  Concilium  Lateran. 
iocoproxime  citato;  nam  postquam  statuitut 
beneficiati  non  recitantes  priventur  fructibus, 


CAP.  XVIII.  DE  ODLIGATIONE 
vel  si  contuinaces  sint  post  legitimam  admo- 
nitionem,  etiam  ipsis  beneficiis  priventur,  ra- 
tionem  subdit:  Cun  propter  officium  dct/cr 
beneficium ;  ergo  intelligit  et  declarat  propter 
hoc  officium  recitandi  dari  omne  beneficium  : 
nam  de  omnibus  plane  loquitur,  ut  ex  princi- 
pio  illius  statuti  constat,  dum  ait :  Ordinamus 
ut  quilibct  habcns  bcncficium  cum  cura,  vel  sine 
cura,  etc. 

5.  Secundaassertio.-supposita  prcedicta  in- 
stitutione,  obligatio  est  ex  naturali  justitia, 
tvta  tamen  reducitur  ad  ecclesiasticum  prccce- 
ptum. — Supposita  ergo  hac  institutione,  recte 
infertur  esse  hanc  obligationem  ex  justitia 
naturali,  ut  probant  dicti  auctores  :  si  quis 
autem  recte  eonsideret.  totum  hoc  tandem 
reducitur  ad  ecclesiastieum  praeceptum ;  ideo 
enim  censetur  dari  beneficium  prcpter  hoc 
officium,  quia  Ecclesia  voluit  ut  hoc  esset 
quasi  primum ,  et  fundamentale  officium, 
propter  quod  beneficium  quodlibet  datur.  Et 
ita  sentit  Sylvester,  verb.  Hora,  qusestione 
octava.  Addit  vero  quod,  si  Ecclesia  non  de- 
terminasset  hoc  officium,  ut  ratione  cujusli- 
bet  beneficii  recitaretur,  teneretur  clericus 
beneficiatus  ad  recompensandum  benefacto- 
ribus,  quia  hoc  est  de  ju.re  naturse ;  quod 
etiam  multi  canonistse  supra  citati  docuere. 
Verumtamen  nisi  vel  ex  institutione  ipsa  be- 
ne6cii,  vel  ex  consueludine,  vel  ex  praecepto,  et 
declaratione  Ecclesise  constet  de  ministerio, 
et  actioue  spirituali,  aut  ordinata  ad  spiritua- 
lia,  ratione  cujus  datur  beneficium,  non  pos- 
sumus  cum  fundamento  aliquam  obligationem 
ex  justitia  imponere  ad  actionem  determina- 
tam,  ratione  beneficii,  sed  ad  summum  erit 
obligatio  gratitudinis,  cui  posset  beneficiatus 
satisfacere  per  quodcumque  genus  orationis 
voealis,  aut  mentalis,  ut  supra  dicebam,  vel 
per  communia  opera  religionis,  ut  dicendo, 
vel  audiendo  Missam.  Ad  obligationem  enirn 
justitise,  necesse  est  ut  formale  vel  virtuale 
pactum  intercedat,  quo  aliquis  ratione  sti- 
pendii  ad  certam  actionem  obligetur  ;  et 
ideo  ut  ex  beneficio  nascatur  obligatio  reci- 
tandi  horas  eanonicas,  necessarium  fuit,  vel 
consuetudine,  vel  lege  Ecclesise  esse  declara- 
tum,  hoc  esse  officium,  propter  quod  benefi- 
cium  datur.  Atque  ita  explicati  sunt  omnes 
tituli,  ex  quibus  obligatio  ad  horas  canonicas 
nascitur  :  sunt  euim  tantum  tres  numerati , 
sacer  ordo,  solemnis  professio  ad  chorum,  et 
beneficium  ecclesiasticum  :  hos  enim  titulos,  et 
nullum  alium  omnes  auctores  agnoscunt.  Non 
agimus  autem  de  peculiari  obligatione,  quse 


RECITANDI  EX  VI  BENEFICIl.  337 

ex  voto  oriri  potest,  vel  interdum  ex  hominis 
prsecepto;  nam  illa  non  pertinet  ad  jus  com- 
mune,  de  quo  agimus,  sed  cx  particulari  faeto 
nascitur. 

6.  TJnica  difficnltas  contra  traditam  doctri- 
nam.  —  Navarri  sententia:  tencri  beneficia- 
tum  toties  clicere  officium,  tpiot  habet  beneficia. 
— Circa  propositam  autem  rcgulam  multa  ex- 
plicanda  supersunt,  quse  in  sequentibus  capi- 
tibus  prosequemur :  nunc  una  tantum  difficul- 
tas  expedienda  est.  Nam  videtur  sequi  ex  dicta 
regula,  si  unum  beneficium  obligat  ad  reci- 
tandum  semel  totum  officium,  duo  beneficia 
obligare  ut  bis  dicatur,  et  plura,  ut  scepius, 
nam  proportio  videtur  in  hocservanda,atten- 
ta  ratione  justitise.  Quoe  difficnltas  petit  vub 
gare  dubium,  an  qui  habet  plura  beneficia, 
teneatur  pluries  in  die  canonicum  officium 
dicere,  vel  satisfaciat  utrique  aut  omnibus, 
et  justitise,  ac  praecepto  Ecclesiee,  semel  reci- 
tando  :  sunt  enim  iu  hoc  contrariee  opiniones 
Navar.  enim,  in  Miscel.  60,  de  Orat.,  in  eam 
partem  ioclinat,  quae  affirmat  teneri  benefi- 
ciatum  toties  dicere  officium,  quot  beneficia 
habet;  quod  etiam  senserunt  Guiliel.  Paris.^ 
in  tract.  de  Collat.  benef.  ;  et  Carthus.,  Opus. 
contra  pluralitatem  beneficiorum,  art.  1  Na- 
varrusque  multa  affert  argumeuta  :  summa 
vero  eorum  est,  quia  unumquodque  benefi- 
cium  per  se  obligat  ad  recitandum,  et  per 
conjunctionem  in  una  persona  non  fiunt 
unum;  ergo  inducunt  duas  obligationes;  sed 
per  unam  recitationem  non  satisfit  utrique 
ad  sequalitatem;  nafc  multiplicatio  solutionum 
est  impossibilis;  ergo  cadit  sub  obligationem. 
Sicut  quihabet  plures  capellanias,  certum  nu- 
merum  missarum,  aut  certum  servitium  pos- 
tulantes,  tenetur  duplicatas  missas  dicere,  vel 
duplex  servitium  exhibere ;  quod  si  talia  sint 
servitia,  ut  sint  incompatibilia,  vel  nou  detur 
in  eis  locus  repetitioni,  ut  si  obligent  ad  di- 
cendum  Missam  quotidie  per  se,  et  non  per 
alium,  tunc  non  poterit  quis  tuta  conscientia 
capellanias  illas  simul  retinere,  quia  non  po- 
test  ad  aequalitatem  utrique  satisfacere ;  ergo 
idem  cum  proportione  dicendum  est  de  plu- 
ralitate  beueficiorum ;  unde  si  quis  tantam 
multitudinem  beneficiorum  accipiat,  ut  mo- 
raliter  non  possit  toties  in  die  officium  dicere, 
contra  justitiam  et  aequitatem  beneficia  illa 
tenebit.  Nec  satisfaciet  dicendo  semel  per  se, 
et  toties  per  alios,  quia  ut  diximus  supra,  et 
inferius  etiam  dicemus,  hoc  est  onus  perso- 
nale,  quod  per  alios  solvi  non  potest. 

7.  Contraria  sententia,  qua>  olligationes  rt- 


358 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


ciiandi  offcium  divinum  ad  mnUiplicationem 
beneficiorum  non  multiplicat,  prcefertur.  — 
Contraria  sententia  communis  est,  quam  do- 
cuit  D.  Thomas,  Quocllib.  1,  art.  43,  et  secuti 
sunt  Palud.,  in  k,  d.  45,  q.  5;  Major,  d.  12, 
q.  6;  Turrecr.,  d.  91,  in  princ.  ;°Albert.  de 
Ferrariis,  tract.  de  Horis  Canonicis  ;  et  Joan. 
deLignano,  in  Clem.  1,  de  Celeb.  Missar.,  est- 
que  tam  universali  et  indubitata  consuetu- 
cline  recepta,  ut  non  possit  in  moralem  dubi- 
tationem  adduci.  Ratio  autem  a  priori  est, 
quia  licet  Ecclesia  praeceperit  recitare  officium 
habenti  beneficium,  nullibi  prsecepit  recitare 
pluries  idem  officium  habeuti  plura  beneficia  : 
et  consuetudo  sufficienter  interpretatur  non 
esse  hanc  mentem  illius  prseeepti.  Et  declara- 
tur  a  simili,  quia  licet  Ecclesia  prseceperit,  ut 
qui  habet  ordinem  sacrum,  totum  officium 
semel  in  die  dicat,  non  ideo  prsecepit  ut  qui 
habet  plures  ordines  sacros,  pluries  dicat  of- 
ficium.  Et  hoc  exemplum  facile  solvit  funda- 
mentum  alterius  sententise  :  nam  licet  ali- 
quis  titulus  sit  sufficiens  ratio  obligationis, 
non  semper  multiplicatio  titulorum  multipli- 
cat  obligationes,  sed  auget  eamdem,  ut  pluri- 
bus  titulis  debeatur.  Ut  sacerdos  religiosus  ha- 
bens  beneficium  regulare,  tribus  rationibus 
professionis,  ordinis,  et  beneficii,  ad  recitan- 
dum  tenetur,  et  tamen  non  propterea  tene- 
tur  ad  tria  officia,  sed  ad  unum  tribus  titulis. 
Itaque  hoc  ex  institutione  pendet  :  institutio 
autem  Ecclesise  non  est  ut  eadem  persona 
obligetur  ad  recitandum  ssepius  in  eodem  die, 
etiamsi  ex  pluribus  capitibus  teneatur.  Neque 
in  hoc  aliquid  peculiare  afferri  potest,  quod  in 
jure  ecclesiastico  vel  naturali  fundatum  sit. 
De  ecclesiastico  constat,  quia  scriptum  non 
invenitnr,  et  consuetudo  est  in  contrarium ; 
de  naturali  vero  patet,  quia  hsec  res  non  est 
naturalis  juris,  sed  humani,  vel,  ut  sit  natu- 
ralis  obligatio,  supponit  humanam  institu- 
tionem. 

8.  Suppositis  stipendiis,  nulta  adhuc  datur 
obligatio  exjure  natura?,  sive  illa  consideretur 
respectu  fidelium ,  sive  institutorum  beneficio- 
rum.  — ■  Dices,  suppositis  stipendiis ,  jus  natu- 
rse  obligare.  Sed  contra,  quia  vel  stipendium 
consideratur  respectu  fidelium  ,  qui  vel  ex 
bonis  suis  conferunt  ad  hsec  stipendia  solven- 
da  ministris  Ecclesise,  vel  fuerunt  patroni,  vel 
institutores  talium  beneficiorum ;  vel  conside- 
ratur  respectu  ipsius  Ecclesise,  aut  Pontificis 
ordinantis  modum  hujus  obligationis  ad  offi- 
cium  ratione  beneficii.  Prior  consideratio  non 
sufficit  ad  hanc  obligationem  in  particulari 


imponendam,  quia  licet  fideles  solvant  deci- 
mas  ad  sustentandum  ministros  Ecclesise,  ct 
ideo  ipsi  teneantur  ex  justitia  populo  minis- 
trare  ,  tamen  determinare  materiam  hujus 
obligationis,  et  distribuere  onera  ministrorum, 
ad  Ecclesiam  pertinet  :  Ecclesia  autem  nun- 
quam  voluit  ut  propter  quoscumque  redditus 
eadem  persona  ssepius  dicat  officium  in  die, 
etiamsi  propter  varios  beneficiorum  titulos  il- 
los  recipiat.  Et  quamvis  aliqua  beneficia  pa- 
trimonialia  ex  voluntate  instituentium  inter- 
dum  habeant  peculiaria  onera  designata,  nun- 
quam  invenietur  de  onere  divini  officii  ali- 
quid  peculiariter  in  hujusmodi  institutionibus 
declaratum,  neque  Ecclesiee  consuetudo  illud 
fert,  sed  semper  supponitur  hoec  obligatio  ut 
annexa  beneficio  ;  ergo  nec  propter  volunta- 
tem  specialem  instituentium ,  dici  potest  ex 
pluribus  beneficiis  hujusmodi  oriri  obligatio- 
nem  dicendi  pluries  officium.  Et  fortasse  si 
aliquis  tentaret  hoc  onus  imponere  ,  censere- 
tur  tam  alfenum  ab  usu  Ecclesiee,  ut  non  ad- 
mitteretur,  neque  justum  reputaretur. 

9.  Una  oratione  maxime  publica  pluribus 
satisft  beneftiorum  olligationibus ,  et  quo- 
moclo.  —  Tandem  adjungere  possumns  consi- 
derationem  aliam  juxta  opinionem  eorum,  qui 
putant  quod  recitatio  divini  officii,  etiamsi  pro 
pluribus  fiat,  non  minus  valet  singulis,  quam 
si  pro  uno  tantum  diceretur,  ut  sentit  Hiero- 
nym.  citatus  in  c.  Non  mediooriter  ,  de  Coii- 
sec,  d.  5,  dicens  :  Cum  pro  cunctis  animabus 
psalmus  vel  missa  dicitur  ,  nihil  minus  quam 
sipro  uno  quolibet  ipsorum  diceretur,  accipi- 
tur  :  quod  est  intelligendum  quoad  vim  im- 
petrandi,  quse  in  his  orationibus  publicis,  quee 
nomine  Ecclesiee  fiunt ,  prsecipue  consideran- 
da  est.  Nam  in  eis  non  per  se  attenditur  me- 
ritum,  vel  satisfactio  particularis  personse  re- 
citantis  officium  ;  nam  si  ille  sit  in  statu  pec- 
cati  mortalis,  nihil  meretur  vel  satisfacit,  et 
tamen  vere  implet  prseceptum  ,  et  munus 
suum,  solvendo  pensum  orationis  suee .  Vere- 
que  impetrat,  seu  impetrare  potest,  non  tam 
attenta  conditione  suee  personse ,  quam  spec- 
tata  Ecclesise  sanctitate,  in  cujus  nomine  orat, 
et  Dei  liberalitate,  et  speciali  dilectione  ad 
Ecclesiam  suam.  Quoad  hunc  ergo  effectum 
probabile  est,  etiam  si  talis  oratio  fundatur 
pro  multis,  non  minus  impetrativam  esse  pro 
singulis ,  quia  cum  ad  hunc  effectum  non  at- 
tendatur  valor ,  quem  oratio  habet  a  persona 
orante,  non  minuitur  in  singulis,  eo  quod  ad 
plures  extendatur  ,  quia  diguitas  Ecclesise  est 
sufficiens  ad  omnes,  et  non  minuitur  accepta- 


CAP.  XIX.  DETUHNE  OBLIGATIO 
bilitas  (ut  sic  dicam)  intercessionis  ejus  apud 
Deum  pro  aliquo,  eo  quod  pro  pluribus  inter- 
cedat.  Sic  ergoquamvis  aliquis  ofiicium  cano- 
nicum  semel  dicat  pro  pluribus  ecclesiis  ,  aut 
populis,  prout  necessarium  fuerit  ad  solvenda 
debita  plurium  beneficiorum,  pro  omnibus 
sufficienter  satisfaciet.  Et  quamvis  opinio  illa 
incerta  sit  quoad  Eequalem  vim,  quam  tribuit 
orationi  factee  specialiter  pro  uno,  vel  factse 
pro  multis  respectu  singulorum,  etiam  iu  per- 
sona  Ecclesise ,  quia  etiam  ex  hac  parte  est  fi- 
niti  valoris,  ut  attigi  supra  1.  4,  et  in  3  tom., 
disp.  79;  sect.  \%  circa  finem,  nihilominus 
prEesenti  instituto  satis  est  quod  illa  precatio 
pro  multis_,  prout  fit  in  persona  Ecclesise,  est 
apud  Deum  magnse  efficacise  pro  singulis  ; 
nam  hoc  satis  est  ad  satisfaciendum  illi  obli- 
gationi ,  quia  non  tenetur  is  qui  habet  benefi- 
cium,  ita  orare  pro  illis  quibus  obligatur,  ut 
perfectissimo  modo,  seu  totaliter  (ut  sic  di- 
cam)  totam  Ecclesise  auctoritatem  ad  impe- 
trandum  interponat ,  quia  nulla  est  naturalis 
ratio  hujus  obligationis  _,  nequc  Ecclesia  illam 
imposuit,  ut  ostensum  est. 

10.  Navarri  sententia  impugnatur,  et  ejus- 
dem  rationes  diluuntur ,  atque  adeo  difficultas 
proposita  enodatur.  —  Qui  ex  duobus  beneficiis 
alterum  injuste  possidet,  non  tenetur  Ms  reci- 
tare.  —  Ad  rationes  Navarri  jam  fere  respou- 
sum  est  ex  dictis,  quia  licet  in  aliis  casibus 
possit  quis  teneri  ad  distinctas  solutiones  plu- 
rium  debitorum,  vel  per  plures  res,  vel  per 
plures  actiones ,  ut  dicendo  ,  vel  audiendo 
bis  Missam,  quando  vel  ex  verbis  prsecepti , 
vel  ex  natura  tahs  materise  id  satis  consti- 
terit,  nihilominus  soepe  etiam  contingit  ut 
una  actione  duplici  obligationi  satisfiat,  ut 
eodem  jejunio,  vel  eadem  Missa,  vel  eadem 
peregrinatione.  Preesens  ergo  obligatio  hujus 
posterioris  generis  est,  ut  aliis  exemplis  ma- 
gis  similibus  est  declaratum.  Solum  estadver- 
tendum  sermonem  esse  de  illo ,  qui  legitime 
possidet  duo  beneficia,  ita  ut  utriusque  verum 
jus  habeat ;  nam  si  utrumque  vel  alterum  in- 
juste  et  indebite  possideat,  clarum  est  non 
posse  recitando  satisfacere  pro  illo,  vel  iliis 
quorum  non  est  dominus  nec  justus  possessor  : 
quod  verum  est,  etiamsi  ssepius  in  die  recitet, 
quia  deest  illi  fundamentum  ut  possit  facere 
fructus  suos.  Dicunt  tamen  Pal.  et  Maj.,  tunc 
quodam  modo  indirecte  teneri  ad  plura  officia, 
quia  defraudat  illis  Deum  et  Ecclesiam.  Sed 
hsec  obligatio  immediate  soium  est  ad  dimit- 
tendum  beneficinm  male  possessum  ,  et  resti- 
tuendum  fructus,  non  vero  specialiter  ad  reci- 


RECITANDI  EX  VI  SOLIUS  TITULI.  359 

tandum  iterum  ratione  illius  :  unde  si  ex  sup- 
positione,  quod  male  retinet  beneficia,  oblige- 
tur  ad  recitandum,  vel  ut^itet  scandalum, 
vel  ut  Ecclesise  in  publico  officio  satisfaciat, 
tunc  semel  tantum  recitando  satisfaciet.  Ma- 
jori  ergo  ratione  idem  dicendum  est  de  omni 
clerico  qui  legitime  utrumque  obtinet,  sive 
quia  talia  sunt,  ut  jure  commimi  non  sint 
incompatibilia,  et  sine  fraude  vel  surreptione 
sunt  obtenta  ,  sive  quia  ex  legitima  dispensa- 
tione  comparata  fuerunt.  Nam  eo  ipso  illi  con- 
cessum  est  ut  semel  recitando ,  fructus  utrius- 
que  beneficii  obtinere  possit,  dummodo,  si  be- 
neficia  alia  officia  vel  servitia  postulant,  illis., 
juxta  exigentiam  eorum  ,  per  se  vel  alios 
satisfaciat,  nam  hsec  obligatio  naturalis  est^, 
supposita  beneficiorum  institutione. 

CAPUT  XIX. 

UTRUM  BENEFICIUM  OBLIGET  AD  REGITANDUM  EX 
VI  SOLIUS  TITULI,  VEL  POSSESSIONEM  ETIAM 
REQUIRAT. 

d .  Prima  suppositio  :  jus  ad  beneficium  non 
sufficit  ad  oUigationem  recitandi. —  Quoniam 
in  beneficio  inveniuntur  etjus  ad  fructus,  et 
fructus  ipsi,declarandumhecessario  est,an  jus 
sine  fructibus^  vel  fructus  sine  jure  ad  hanc 
obligationem  sufficiant.  Primum  in  hoc  ca- 
pite,  secundum  in  sequenti  expediemus.  Jus 
autem  beneficii  acquiritur  titulo,  et  quasi  con- 
summatur  possessione  :  loquimur  autem  de 
jure  in  re^  nam  jus  ad  rem  potest  antecedere 
titulum  per  provisionem  nondum  acceptatam^ 
vel  prsesentationem  aut  nominationem.  Cer- 
tum  est  autem  hoc  jus  ad  beneficium  non 
sufficere  ad  obligationem  recitandi,  quia  illud 
jus  non  est  beneficium,  neque  qui  illud  habet, 
potest  beneficiarius  appellari.  Atque  ita  etiam 
est  certum^,  ante  acquisitum  titulum  benefi- 
cii  non  oriri  obligationem  recitandi.  In  reli- 
quis  vero  sunt  plura  dubia,  videlicet,  an  so- 
lus  titulus  ante  possessionem  obliget  ad  reci- 
tandum;  item  an  saltem  possessio  sufficiat 
sine  fructibusj  et  sine  spe  illorum,  vel  an  sint 
necessarii  fructus,  et  an  illi  debeant  esse  suf- 
flcientes,  vel  satis  sint  exigui. 

2.  Prima  sententia ,  titulum  leneficii  sine 
actuali  possessione  obligare  ad  recitandwn.  — 
In  hac  ergo  materia  variee  sunt  opiniones. 
Prima  est,  titulum  solum  beneficii  sine  actuali 
possessione  ejus,  imo  etiamsi  pro  tunc  haberi 
non  possit,  sed  violenter  impediatur,  sufficere 
ut  aliquis  teneatur  ratione  beneficii  ad  reci- 


360 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


tandum,  dummodo  habeatur  moralis  spes  ob- 
tinendi  possessionem.  Ita  tenet  Navar.,  c.  7 
de  Orat.,  n.  28  *  29,  ubi  ait,  provisum  ad 
beneficiuin,  priusquam  suum  consensum  prae- 
beat,  non  teneri  ad  reeitanduoi,quia  nondum 
habet  jus  in  beneficium,  licet  habeat  aliquod 
jus  ad  illud,  quatenus  est  ei  debitum,  juxta 
cap.  Si  tibi  absenti,  de  Prseben.,  in  6.  At  ve- 
ro  statim  ac  preebet  consensum,  et  ei  facta 
est  collatio,  jam  teneri  «d  recitandum  etiam 
aute  acceptam  possessionem,  quia  jam  ha?bet 
jus  in  re,  et  dominium  beneficii,  et  ex  eo  tem- 
pore  ei  debentur  fructus,  quamvis  eos  non  sit 
obtenturus,  donec  possessionem  accipiat.  Sem- 
per  autem  Navar.,  ultra  titulum,  requirit  ex- 
pectationem  inoralem,  non  solum  possessio- 
nis,  sed  etiam  fructuum  respondentium  illi 
tempori,  in  quo  non  habuit  possessionem,  ita 
ut  si  fruetus  illius  temporis  non  speraret,  non 
tcneretur  in  illo  recitare,in  quo  convenit  cum 
tertia  sententia  statim  referenda.  Ita  declarat 
in  dicto  loco,  et  iu  Manuali,  cap.  25,  niim. 
103  et  seq. 

3.  Sccunda  sententia  :  ad  obligationem  re- 
citandi  ex  bene/icio  necessariam,  esse  possessio- 
nem  cum  titulo.  —  Secunda  sententia  est  ad 
obligationem  recitandi  ex  beneficio  necessa- 
riam  quidem  esse  possessionem  cum  titulo 
beneficii ;  hanc  tamen  sufficere  sine  fructibus, 
et  sine  ulla  spe  illoruin,  etiam  pro  illo  tem- 
pore,  pro  quo  quis  ad  recitandpm  obligatur. 
Ita  sentire  videntur  Palud.,  in  4,  dist.  15,  q. 
5;  et  Turrecr.,  dist.  91,  in  princ,  q.  14.  be 
priori  parte  hujus  sententise  statim  dicemus. 
Ratio  vero  alterius  partis  esse  videtur,  quia 
jura  dicunt  teneri  ad  recftaudum,  qui  habet 
beneficium  :  sed  qui  titulum  et  posses?ionem 
secepit,  vere,  ac  simpliciter  lfabet  beneficium, 
quia  fructus  vel  spes  eorum  non  pertinent  ad 
substantiam  beneficii  :  unde  ille  potest  gau- 
dere  honoribus  et  privilegiis  clericorum  ha- 
bentium  beneficium,  et  poterit  habere  sedem 
in  choro,  et  suffragium  in  capitulo,  si  benefi- 
cium  tale  sit ;  ergo  ille  tenetur  ad  recitan- 
dum,  quia  jus  aliam  eonditionem  non  requi- 
rit,  nec  limitationem  adhibet,  et  ubi  jus  non 
distinguit,  nos  distinguere  non  debemus. 

4.  Tertia  sententia,  titulum  et  beneficium 
non  sufficere  ad  obligationem  recitandi  pro  eo 
tempore  guo  nec  recipiuntur  fructus,  nec  e.x- 
pectaniur.  • —  Tertia  sententia  est,  titulum  et 
beneficium  non  sufficere  ad  obligationem  re- 
citandi,  pro  eo  tempore  pro  quo  aliquis  non 
accipit,  neque  expectat  habere  aliquos  fructus, 
vel  quia  per  Papam  fuerunt  alteri  applicati, 


vel  quia  ex  ccmsuetudine  vel  alio  titulo  non 
debentur  pro  primo  vel  secundo  annoposses- 
sionis  beneficii,  vel  quia  servire  non  potest, 
et  cogitur  servireper  alium  cum  congrua  sus- 
tentatione,  vel  per  vim  et  injustitiam  impedi- 
tur  ne  illos  accipiat,  sine  spe  recuperandi.  Ita 
Cajet.,  in  Summa,  verb.  Hora  ;  Soto,  lib.  10 
de  Justitia,  q.  5,  art.  3;  Armilla,  verb.  Hora, 
num.  1,  ubi  inclinant  etiam  Sylvest.  et  alii 
Summistae.  Fundamentum  est,  quia  morali- 
ter,  et  humano  modo  loquendo,  ille  perinde 
se  habet  pro  eo  tempore,  ac  si  non  haberet 
beneficium,  cum  stipendio  illius  non  fruatur. 
Et  confirmatur,  quia  cum  dicitur  beneficium 
dari  propter  officium,  maxime  intelligitur  de 
beneficio  quoad  fructus,  qui  sunt  veluti  sti- 
pendium  propter  officium;  ergo  cum  dicitur 
beneficium  obligare  ad  recitandum,  intelligi 
debet  de  beneficio  fructuoso.  Nam  qui  altari 
deservit,  ex  illo  debet  vivere,  seu  participare, 
1  ad  Corinth.  9 ',  ergo  qui  de  illo  non  partici- 
pat,  non  obligatur  recitare.  Neque  ab  hac  sen- 
tentia  videtur  dissentire  Medina ,  queest.  7  de 
Orat.,  nam  licet  affirmet  teneri  ad  recitan- 
dum  eum,  qui  nullos  fructus  ex  beneficio  ac- 
cipit,  quia  accipit  illud  cum  pensione  solven- 
di  omnes  fructus  alteri,  totum  hoc  fundat  in 
voluntaria  acceptatione  cum  illo  onere;  unde 
si  invitus  id  faceret,  fortasse  oppositum  senti- 
ret,  quia  videtur  sequi  per  argumentum  a  con- 
trario,  quamvis  ipse  distincte  hoc  non  de- 
claret. 

5.  Tenetur  ad  recitandum ,  qui  tolens  ac 
sciens  beneficium  accipit,  cujus  fructus  recipiat 
alter;  contra  vero  siper  illum  non  stat.  —  At- 
que  hoc  modo  tenent  eamdem  opinionem  Le- 
desma,  in  4,  p.  2,  q.  16,  art  4,  dub.  5;  Ara- 
gon,  2.  2,  qusest.  83,  art.  12;  et  Corduba,  in 
Summa,  qusest.  186,  et  potest  sumi  ex  Sylves- 
tro,  verb.  Hora,  qusest.  2,  distinct.  2.  Et 
cum  hac  limitatione  suadetur  hsec  sententia: 
primo,  quia  in  illo  casu  revera  ille  habet  be- 
neficium  et  jus  ad  fructus  :  quod  autem  illos 
non  locretur,  voluntate  ejus  factum  est,  licet 
de  licentia  Pontificis;  ergo  apud  illum  manet 
fcota  obligatio  divini  officii,  quia  nec  Pontifex 
illam  abstulit,  ut  perse  constat,  nec  ipse  po- 
tuit  a  beneficio  illam  separare  sua  voluntate. 
Et  confirmatur:  nam  tenetur  cui  reservatur 
pensio,  non  ex  vi  iilius  canonicum  officium 
dicere,  ut  infra  videbimus ;  ergo  necesse  est 
ut  qui  recipit  beneficium,  hanc  etiam  obliga- 
tionem  recipiat,  non  enim  debet  Ecclesia  suo 
servitio  privari.  Confirmatur  secundo :  nam 
ille,  qui  hoc  modo  acceptavit  beneficium,  te- 


CAP.  XIX.  DETURNE  OBLIGATIO 
netur  ad  quodcumque  aliud  servitium  debi- 
tum  ex  vi  beneficii,  etiamsi  fructus  non  per- 
cipiat;  ergo  etiam  tenebitur  ad  boc  servi- 
tium  recitandi  horas.  At  vero  si  contmgat, 
aliquem  accipere  beneficium  illo  modo  non 
voluntate  sua,  sed  jussu  Pontificis,  hi  aucto- 
res  sentiunt  in  eo  casu  non  obligari,  quia  tunc 
nec  per  se,  nec  per  alium  recipit  fructus,  nec 
per  illum  stat  quominus  eos  recipiat,  sed  per 
Pontificem,  qui  beneficium  illomodo  contulit. 
Et  ita  declarant  hanc  sententiam  expresse 
Aragon.  et  Ledesnia,  atque  ita  in  re  non  dis- 
sentiunt  a  tertia  opinione,  sed  illam  limitant, 
ut  intelligatur.,  quando  fructus  invbluntarie 
non  percipiuntur.  Quee  limitatio  et  per  se  est 
rationi  consentanea,  et  non  est  aliena  a  meute 
auctorum  prima;  opinionis.  Nam  ipsi  asserunf, 
tunc  aliquem  deobligari  ab  onere  divini  offi- 
cii  propter  fructus  non  perceptos,  quando  per 
illum  non  stat,  quominus  illos  recipiat;  quo- 
ties  autem  voluntarie  illis  renunciavit  expres- 
se,  vel  tacite,  per  illum  stat  quominus  eos  re- 
cipiat;  ergo.  Item,  qui  voluntarie  suscipit  offi- 
cium  onerosnm.,  renuncians  stipendio  ejus,, 
obhgatus  manet  ad  satisfaciendum,  et  implen- 
dum  officium,  et  multo  magis,  si  cousentiat 
ut  stipendium  detur  alteri,  pro  quo  ipse  vult 
laborare ;  ergo  a  fortiori  tenebitur  beneficia- 
tus  in  dicto  casu  ad  dicendum  officium,,  quia 
non  tantum  hoc  modo  se  obligat,  sed  etiam 
accipit  in  se  jus  perpetuum,  quod  aliquando 
poterit  sibi  prodesse  ad  percipiendos  fructus, 
ut  si  pensionarius  moriatur. 

6.  Secunda  suppositio :  ultra  titulum  requi- 
ritur  saltem  prolabilis  et  moralis  spes  posses- 
sionis  ad  olligationem  recitandi.  —  Preeter 
has  opiniones,  non  invenio  aiiquem  dixisse, 
solum  titulum  beneficii  sine  spe  possessionis, 
vel  etiam  cum  spe  illius,  et  sine  spe  fructuum, 
obligare  ad  recitandum.  Ideoque  hoc  impri- 
mis  supponimus  tanquam  fundamentum  cer- 
tum,  quia  nullo  jure  vel  consuetudine  proba- 
ri  potest  talis  obligatio ;  et  ideo  cum  ab  auc- 
toribus  non  asseratur,  non  est  facile  imponeu- 
da.  Et  hic  maxime  habet  locum  illa  ratio, 
quod  ille  potius  nomine  quam  re  habet  bene- 
ficium;  et  ideo  non  comprehenditur  sub  lege 
obligante  habentes  beneficium,  quse  cum  one- 
rosa  sit,  restringenda  potius  est,  quam  exten- 
denda.  Et  hocetiam  confirmat  fuudamcntum 
tertise  sententise  :  et  ex  sequenti  assertione  a 
fortiori  confirmabitur.  Sit  ergo  certum,  ultra 
titulum  requiri  saltem  probabilem  et  moralem 
spem  possessionis  acquirenda?. 

7-  Prima  assertio  ;  leneficium  non  olligat  ad 


RECITANDI  EX  VI  SOLIUS  TITULI.  361 

recitandum  officium  ratione  solius  tituli  ante 
acquisiiam  possessionem.  —  Primo,  sententia 
Navarri  improlatur,  et  ejus  fundamenta  sol- 
mniur.  —  Ultra  hoc  vero  dico  primo:  be- 
neficium  non  obligat  ad  recitandum  offi- 
cium  ratione  solius  tituli  ante  acquisitam 
possessionem,  nisi  per  beueficiatum  stet  ha- 
bere  illam.  Heec  assertio,  licet  sit  incerta 
propter  auctoritatem  et  rationem  Navarri , 
nihilominus  est  probabilior  ;  illam  enim  aper- 
te  supponunt  Turrecr.  et  Palud.  supra,  et 
Major,  in  4,  dist.  12,  q.  6,  ad  9.  Docet.ex  pro- 
fesso  Flaminius,  lib.  de  Resign.  benefic,  q. 
9,  n.  15,  cujus  sententiam  probabilem  judicat 
Azor,  lib.  10,  c.  4,  q.  7.  Adducit  autem  Fla- 
minius  in  hujus  sententise  favorem  eumdem 
Navar.,  Conc.  17,  de  Celeb.  Missar.,  sed  im- 
merito,  quia  ibi  loquitur  de  eo,  cui  nondum 
erat  collatum  beneficium,  nec  habebat  jus  seu 
titulum  in  re,  sed  tantum  ad  rem  ,  unde  po- 
tius  sentit,  quod  si  facta  esset  collatio,  obliga 
retur  ille  ad  recitandum,  et  ita  ibi  confirmat 
quod  in  aliis  locis  dixerat.  Addit  etiam  ille 
auctor,  ita  esse  usu  receptum  in  Curia  Roma- 
na,  de  quo  mihi  non  constat ;  si  tamen  id  con- 
stiterit,  pro  lege  sufficiet,  maxime  cum  nul- 
lum  sit  jus  in  contrarium,  et  hsec  res  maxime 
pendeat  ex  positivo  jure,  vel  consuetudine . 
Nam  ex  sola  rei  natura  opinio  Navarri  non 
sufficienter  probatur,  primo,  quia  in  jure  non 
censetur  quis  perfecte,  et  quasi  consummate 
habere  beneficium,  donec  pacificam  ejus  pos- 
sessionem  habeat,  vel  saltem  per  illum  stet 
quominus  habeat,  argumento  cap.  Licet  Epis- 
copus,  dePrsebend.,  in  6,  Secundo,  quia  licet 
quis  habeat  dominium  (ut  ita  dicam)radicale, 
seu  proprietatis  beneficii  a  die  collationis , 
nondum  tamen  habet  dominium  utile  ( ut 
sic  dicam),  et  ideo  merito  potest  non  obli- 
gari  statim  ad  laborandum  in  vinea,  donec 
utilitatem  ex  illa  accipiat,  vel  ad  hoc  habeat 
quasi  proximam  potestatem.  Neque  satis  est 
quod  postea  sit  percepturus  fructus  illius  tem- 
poris ;  tum  quia  hoc  non  est  universale,  ut 
patet  in  canonicatibus,  et  aliis  similibus  prse- 
bendis;  tum  maxime  quia  hsec  ipsa  spes  est 
semper  incerta,  quantumvis  probabilis  sit ; 
ssepe  enim  provisio  fit  et  acceptatur  Romse, 
et  postea  in  Hispania,  verbi  gratia,  mille  im- 
pedimenta  inveniuntur,  quia  vel  alius  intru- 
sus  est  colorato  titulo,  vel  alius  prius  impe- 
traverat,  et  similia ;  ergo  non  debet  quis  obli- 
gari  ad  persolvendum  officii  canonici  debi- 
tum,  priusquam  perfecte  sit  assecutus  bene- 
ficium  et  possessionem  ejus  ;  tunc  enim  mo- 


362 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


raliter  potest  esse  certus  de  fructibus,   et  non 
aliter. 

8.  Prcecedens  assertio  limitanda  est,  dum- 
onodo  per  illum  non  stet  possessionem  non  ac- 
cipere.  —  Videtur  ergo  hrec  opinio  satis  pro- 
babilis.  Addita  vero  est  illa  restrictio,  dum- 
modo  per  aliquem  nou  stet  quoininus  posses- 
sionem  beneficii  consequatur ;  quia  si  vel  ma- 
litiose  moras  preetendat ,  aut  negligenter  se 
gerat,  non  debet  fraus,  vel  negligentia  illi 
prodesse,  neque  Ecclcsia  privanda  est  officio 
suo  propter  culpam  beneficiati.  At  vero  si 
moralem  diligentiam  adhibeat,  rationabiliter 
excusatur  ab  onere  recitandi,  donec  posses- 
sionem  accipiat.  Quod  si  tunc  inveniat  aiiquos 
fructus  correspondentes  priori  tempori.,  ex 
quo  titulum  accipit,  id  accidentarium  est;  nam 
seepe  etiam  contingere  potest  ut  nulli  sint,  et 
nullum  erit  inconveniens^  quod  pro  illo  tem- 
pore  stipendium  aliquantulum  augeatur  :  nam 
interdum  etiam  contingit,  ut  successori  reser- 
ventur  omnes  fructus^  non  solum  a  tempore 
accepti  tituli,  sed  etiam  a  tempore  vacationis 
beneficii,  quo  tempore  futurus  successor  reci- 
tare  non  tenebatur.  Denique  si  debitum  usum 
et  institutionem  beneficii  consideremus ,  il- 
lud  augmentum  in  commodum  Ecclesiee,  et 
usum  pauperum  maxima  ex  parte  redundare 
debet,  et  non  est  a  ratione  alienuni,  ut  inde 
etiam  possit  juvari  beneficiatus  ad  majores 
aliquas  expensas,  quee  in  initio  suscepti  bene- 
ficii  fieri  solent. 

9.  Qui  per  litem  impeditur  ne  possessionem 
accipiat  benefcii  cujus  halet  titulum,  pro  eo 
tempore  ratione  solius  tituli  deobligatur  reci- 
tando.  —  Navarri  sententia  in  contrarium.  — 
Ex  hac  vero  solutione  a  fortiori  infertur,  quo- 
ties  aliquis,  recepto  titulo  et  acquisito  jure  in 
benefieium,  per  litem  impeditur  ne  possessio- 
nem  accipiat,  non  teneri  pro  eo  tempore  ad 
recitandum  ratione  solius  tituli.  Patet  ex  illo 
principio,  quod  caret  possessione,  et  per  eum 
non  stat.  Et  ita  tenent  auctores  proxime  citati. 
Contrarium tamen  tenet  Navar.  ,d.  c.  7  de  Orat. , 
num.  28,  dicens,  habentem  justum  titulum 
beneficii,  si  pro  illo  ejusqne  possessione  liti- 
gat,  et  habita  sententia  adepturus  sit  fructus 
illius  temporis,  obligari  ex  vi  tituli  ad  reci- 
tandum,  secundum  omnes,  inquit,  etiamsi  non 
accepisset,  neque  accipere  posset  possessionem, 
quicquid  prwfati  tanquam  magis  Theologi, 
quam  Canonistm  senserint.  Ipse  vero  nemi- 
nem  in  particulari  pro  sua  sententia  refert : 
ad  illam  tamen  videtur  accessisse  Ledesm.,  in 
4,  p.  1,  q.  16,  art.  4,  dub.  5,  prop.  6,  quam- 


vis  non  explicet  an  loquatur  de  illo  qui  pos- 
sessionem  non  habet.  Prceterea,  quod  me  ma- 
gis  movet,  Navarrus  nullum  jus  seu  decretum 
adducit,  quod  Theologum  cogat  a  Theologis 
dissentire.  Sed  hac  tantum  ratione  utitur, 
quod  fructus  recepti  saltem  post  lilis  contesta- 
tionem  actori  debentur,  si  vincat,  etiamsi  con- 
tra  possessorem  supra  proprietatem  litiget, 
tam  in  spiritualibus  quam  inprofanis. 

10.  Ostenditur  durante  iite  neminem  ratione 
solius  tituli  teneri  ad  recitandum,  contra  sen- 
tentiam  Navarri. — Verumtamen  heec  ratio  non 
cogit ;  nam,  esto  debeantur  fructus,  si  vincat, 
multis  tamenmodis  fieri  potest  ut  non  vincat, 
etiamsi  justum  titidum  habere  videatur ;  cur 
ergo  in  illo  dubio  obligabitur  quis  ad  recitan- 
dum,  cum  in  jure  expresse  cautum  non  sit  ? 
Item  hujusmodi  lites  tam  solent  esse  diu- 
turnse  ac  morosee,  ut  sit  valde  consuetum,  et 
fortasse  optimum  consilium,  non  obstante 
justo  titulo.,  compositionem  facere  cum  in- 
truso^,  et  relinquere  illi  fructus  quos  accepit, 
veL  magnam  eorum  partem;  ergo  illud  debi- 
tum  est  valde  incertum,  et  morale  est  ut  non 
perducatur  ad  effectum;  ergo  non  est  satis  ut 
statim  ac  sine  mora  quis  obligetur.  Prseterea, 
vel  alius  litigans  possidet  beneficium,  vel  neu- 
ter  possidet  :  si  alius  possidet,  ille  tenetur  pro 
tunc  recitare,  quia  tenetur  ad  totam  adminis- 
trationem  beneficii,  et  quia  necesse  est  ut 
saltem  habeat  titulum  coloratum,  et  actu  frui- 
tur  beneficio,  ratione  possessionis  et  actualis 
ministerii,  et  ob  illum  exteriorem  titulum,  ut 
sic  dicam,  seu  speciem  veri  tituli;  ergo  non 
est  cur  pro  eo  tempore  alter  obligetur,  quia 
omnino  est  ab  administratione  remotus,  et 
quia  non  oportet  ut  hoc  peculiare  onus  duo- 
bus  imponatur.  Si  vero  neuter  possidet,  cur 
ille^  quiputat  se  habere  justum  titulum,  obli- 
gandus  est  ad  statim  recitandum,  cum  nihi- 
lominus  res  sit  dubia,  et  per  illum  non  stet 
quominus  litiget,  vel  careat  beneficio,  etlabo- 
res  multos  et  expensas  pati  prius  debeat,  quam 
beneficium  pacifice  possideat  ?  Et  profecto  vi- 
deretur  potius  obligandus  ad  recitandum  is, 
qui  injuste  litigat,  et  impedit  alium,  quia  ille 
etiaminjuriosus  est  Ecclesiaj,  quam  privat  suo 
debito  ministro ;  et  ideo  videtur  obligandus 
ut  subeat  onera,  quibus  possit  aliquo  modo 
Ecclesise  iucommodum  recompensare.  Vel 
certe  si  uterque  litigans  putat  se  habere  jus, 
et  bona  conscientia  litigat,  necesse  est  ut  cau- 
sa  sit  dubia  ;  ideoque  difficile  videtur  aut 
utrumque  obligare  ad  recitandum^  cum  bene- 
ficium  non  postulet  duplex  officium,  neque 


CAP.  XX.  DETURNE  OBLIGATIO 
tunc  sit  divisum  inter  duos  ;  aut  obligare 
uuum  potius  quam  alterum,  cum  moraliter 
non  appareat  major  ratio,  quaudo  uterque 
invincibiliter  putat,  ut  supponimuSj  se  habere 
jus.  Neuter  ergo  videtur  obligandus :  et  quod 
tunc  Ecclesia  patiatur,  et  careat  illo  servitio 
vel  officio,  est  per  accidens,  nam  tunc  est  be- 
neficiura  quasi  vacans.  Est  ergo  hsec  pars  satis 
probabilis,  supposita  probabilitate  prioris  fun- 
damenti,  quod  pacifica  possessio  requiratur 
ad  obligationem  recitandi  titulo  beneficii. 

CAPUT  XX. 

AN  JUSTE  POSSIDENS  BENEFICIUM,  ET  N0N  RECI- 
TIENS  FRUCTUS,  EXGUSETUR,  VEL  OBLIGETUR 
REGITARE. 

1.  Prima  assertio:  post  titulum  etpacificam 
possessionem  beneficii  statim  quis  tenetur  reci- 
tare,  licet  statim  fructus  non  percipiat,  dum- 
modo  speret  percipere.  —  Dico  primo  :  post 
titulum  et  pacificam  possessionem  beneficii, 
statim  quis  tenetur  recitare,  quamvis  fructus 
beneficii  non  statim  accipiat,  si  habet  mora- 
lem  spem  certam  obtinendi  illos.  Ita  docent 
Navarrus,  Turrecreniata,  Paludanus,  Corduba, 
Sylvester,  ac  Medina  locis  citatis  ;  et  Toletus^ 
lib.  2  suae  Instructionis,  c.  14,  in  fine,  quam- 
vis  ille  etiani  de  non  habente  possessionemlo- 
qui  videatur.  Tamen  post  acceptam  possessio- 
nem  fere  omnes  Doctores  videntur  in  hoc  con- 
venire,  et  probari  potest  ex  jure  :  nam  ille  te- 
netur  ad  recitandum,  qui  habet  beneficium; 
sed  ille  jam  perfecte  et  complete  habet,  quan- 
doquidem  et  est  dominus,  et  possidet;  ergote- 
netur  ad  recitandum,  nam  jura  obligant  ha- 
beiitem  beneficium.  Deinde,  ad  hanc  obligatio- 
nem  non  est  necessaria  anticipata  perceptio 
fructuum:  alias  nisi  quis  cum  possessione-be- 
neficii  mveniat  fructus,  quos  statim  accipiat, 
non  obligabitur  statim  ad  recitandum ,  quotl 
ridiculum  est;  sufficit  ergo  expectatio  fruc- 
tuum  beneficii  jam  possessi.  Quod  autem  heee 
expectatio  brevior  vel  longior  futura  sit,  non 
potest  variare  obligationem,  cum  nullus  ter- 
minus  certi  temporis  in  hoc  sit  jure  praescri- 
ptus,  nec  ratione  possit  designari.  Satis  ergo 
est  quod  expectatio  sit  moraliter  certa,  licet 
executio  moras  aliquas  veldifficultateshabeat. 
Tandem  ille,  qui  sic  possidet  beneficium,  ha- 
bet  administrationem  ejus,  et  tenetur  ad  alia 
onera  beneficii ;  ergo  etiam  ad  hoc  onus  reci- 
tandi.  Imo  si  beneficio  inserviat  utpotest,  vix 
potest  non  habere  aliquod  emolumentum,  vel 


BECITANDI  SJNE  FBUCTIBUS.  363 

distributionum,  vel  oblatiorium,  quee  ad  altare 
fiunt,  vel  aliud  simile  pro  qualitate  beneficii : 
hoc  autem  per  se  satis  est  ad  obligationem 
recitandi. 

2.  Secunda  assertio  :  qui  beneficium,  et  ad- 
ministrationem  ejus  acceptat  cum  onere  solven- 
di  alteri  omnes  fructus  inpensionem,  licet  inte- 
gre  solvat,  adhuc  obligatur  adrecitandum  ratio- 
neillius.  — Dico  secundo:  qui  beneficium  et 
administrationem  ejus  acceptat  et  recipit  cum 
onere  solvendi  alteri  omnes  fructus  in  pensio- 
nem,  licet  integre  illos  solvat,  non  liberatur 
ab  obligatione  recitandihoras  canonicas  ratio- 
ne  talis  beneficii.  Heec  assertio  in  ordine  ad 
externam  praxim  (ut  ita  dicam)  videripotest 
non  multum  referre,  quia  sic  beneficiati  esse 
solent  clerici  in  sacris,  et  ita  si  non  recitent, 
non  excusabuntur  a  culpa  mortali,  et  semper 
excusabuntur  ab  obligatione  restituendi,  cum 
fructus  non  percipiant.  Nihilominus  tamen  et 
erit  gravior  culpa,  si  utroque  titulo  ordinis  et 
beneiicii  tenentur,  et  srepe  poterunt  non  esse 
clerici  in  sacris,  preesertim  in  canonicatibus, 
et  aliis  similibus  preebendis,  et  tunc  ex  sola 
obligatione  beneficii  pendebit  totaratio  culpse. 
Probatur  ergo  assertio  primo,  in  ordinario 
motloobtinendi  htec  beneficia  per  voluntarium 
consensum;  nam  quisic  recipit  beneficiumvo- 
luntarie,  et  quasi  expacto,  obligatur  ad  illius 
beneficii  administrationem,  et  cedit  juri  suo 
quoad  fructus  in  favorem  alterius ;  ergo  tenetur 
integre  administrare  beneficium;  ergo  et  recita- 
re  :  nam  hsec  est  una  ex  potissimis  partibus  il- 
lius  administrationis.  Patet  consequentia,  quia 
volenti  et  consentienti  non  fit  injuria,  et  quia 
unusquisque  tenetur  implere  pacta  et  promis- 
sa,  et  quia  neque  Papa  sic  conferens  beneficium, 
intendit  auferre  illi  hoc  onus,  neque  ipse  potest 
sua  se  voluntate  liberare,  cum  sit  intrinsecum 
ipsi  beneficio. 

3.  Proiatur  assertio. — Et  confirmatur  pri- 
mo,  quia  sicutfructusbeneficii  dantur  propter 
officium  recitandi,  ita  etiam  dantur  propter 
officium  ministrandi  sacramenta,  si  sit  benefi- 
cium.  curatum,  vel  propter  assistentiam  in  cho- 
ro,  si  sit  canonicatus,  et  sic  de  aliis;  sed  non 
obstante  pensione  omnium  fructuum,  ille  te- 
neturad  csetera  munia  beneficii,  et  ad  residen- 
dum  ;  ergo  eadem  ratione  tenebitur  adrecitan- 
dum.  Confirmatur  secundo,  quia  pensiona- 
rius,  postquam  omnino  reliquit  beneficium, 
non  tenetur  ad  officium  canonicum  recitan- 
dum,  ut  infra  dicemus;  ergo  oportet  ut  qui 
accipit  beneficium,  illam  obligationem  in  se 
recipiat,  alioquin  et  divinus  cultus  notabiliter 


364  LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 

minueretur,  et  Ecclesia  debito  officio  et  suffra-     sertione  posuimus 

gio  privaretur,  quod  est  coutra  justitiam  et 

religionem.  Confirmaturtertio,quia  hujusmo- 

di  beneficiatus  tenetur  ad  assistendum  in  choro, 

si  sit  eanonicus,  vel  si  servitium  in  cboro  sit 

quocumque  rnodo   annexum  beneficio;  ergo 

juxta  regulam  supra  positam  tenebitur  etiam 

recifare  officium,  si  cboro   non    satisfaciat. 

Tandem  quamvis  pensio  omnium  fructuum 

reservetur,  nunquam  privatur  beneficiatus  ali- 

quo  emolumento,  vel  distributionum  chori,  si 

in  illo  sit  preebendatus,  vel  oblationum  ad  al- 

tare,  si  sitparochus,  vel  alicujus  recompensa- 

tionis  sui  servitii,  si  illud  exhibeat,  quia  hoc 

jure  nunquam  privatur  propter   peusiouem 

omnium  fructuum,   quse  semper  intelligitur, 

deductis  necessariisoneribus  et  expensis  eccle- 

sia?;  ergo  boc  satis  est  ad  obligationem  recitan- 

di,  supposito  beneficio. 

A.  Limitatio  Ledesmce  et  Aragonis  minime 
necessaria  judicatur.  —  Ex  quo  infero  non  es- 
se  necessariam  limitationem ,  quam  Ledesm. 
et  Aragon.  posuerunt,  a  qua  Navar.  non  om- 
nino  dissentit  ,  nimirum  ut  hoc  procedat , 
quando  acceptatio  talis  beneficii  cum  illa 
fructuum  restirvatione  est  voluntaria,  non  ve- 
ro  quando  est  a  Papa  injuncta  ex  obedientia. 
Dico  enim  etiam  tunc  teneri  beneficiatum  ad 
recitandum,  quia  nunquam  ita  obligatur  ad 
fructus  alteri  tradendos,  quin  saltem  quoti- 
dianas  distributiones,  vel  aliquid  in  sustenta- 
tionern  recipere  possit  et  debeat,  si  inserviat, 
quod  satis  est  ut  ad  recitandum  obligetur. 
Nam  si  servire  noluerit,  et  ideo  nibil  accepe- 
rit,  jam  non  ex  necessitate,  sed  ex  voluntate 
caiet  stipendio,  ideoque  tenetur  nihilominus 
recitare ,  cum  beneficium  retiueat  et  possi- 
deat.  Neque  admitto  casum  in  quo  Pontifex 
preecipiat  recipere  beneficium  cum  adminis- 
tratione  et  servitio  ejus  sine  ullo  subsidio  , 
temporali  servitio  accommodato,  et  absque 
voluntario  consensu  recipientis,  nam  tale  pr*- 
ceptum  esset  contra  naturalem  sequitatem,, 
nisi  ipse  Pontifex  aliunde  de  stipendio  conve- 
nienti  illi  provideret,  vel  ex  propriis  bonis, 
vel  ex  alio  beneficio  simplici ,  aut  pensione, 
aut  alio  modo  simili.  Et  tunc  clarum  est  in- 
tentionem  Pontificis  esse  obligare  illum  ad  to- 
tam  admiiiistrationem  beneficii,  sub  qua  etiam 
recitatio  horarum  comprehenditur. 

5.  Ille,  cui  ita  resignatum  est  beneficmm,  ut 
solo  iitulo  gaudeat ,  dlio  reservante  fructus  et 
administrationem,  non  tenetur  ex  eo  recitare. — 
Magis  ergo  necessaria  limitatio  in  hoc  casu 
adhibetur  per  illam  particulam,  quam  in  as- 


Beneficium  et  administra- 
tionem  ejus :  nam  si  aliquis  habens  benefi- 
cium,  illud  resignat  in  alterum  ex  consensu 
Papse,  reservaudo  sibi  omnes  fructus  cum  ad- 
ministratione  beneficii,  et  alteri  nudum  titu- 
lum  seu  beneficium  tribuendo,  tunc  revera 
obligatio  recitandi  manet  apud  pensionarium, 
ct  beneficiatus  pro  tunc  non  obligatur,  ut 
recte  docuit  Navar.  in  Manuali,  c.  25,  n.  104, 
et  dict.  cap.  7  de  Orat.,  num.  28  et  sequenti- 
bus;  et  Corduba  supra,  casu  186,  et  Toletus, 
dict.  cap.  14,  in  ultimis  verbis.  Et  ratio  est 
jam  tacta,  quia  obligatio  manet  apud  pensio- 
narium  ;  ergo  non  est  cur  transferatur  in  be- 
neficiatum.  Item ,  quia  beneficiatus  ille  non 
potest  deservire,  etiamsi  velit,  sine  consensu 
pensionarii ,  et  consequenter  non  potest  ali- 
quam  sustentationem  ex  beneficio  accipere  ; 
cur  ergo  debet  tunc  ad  recitandum  obligari  ? 
Itaque  renunciatio  illa  videtur  esse  quasi  jus 
succedendi  in  obbgatione  beneficii  et  fructi- 
bus  ejus  ;  tamen  quia  hoc  jus  non  datur,  nisi 
transferendo  beneficium  ipsum  in  successo- 
rem,  ideo  acquirit  quidem  stafim  jus  in  re 
quoad  beneficium  ipsum,  seu  proprietatem 
ejus,  non  vero  suscipit  onera  beneficii,  sicut 
nec  emolumentum  ullum  ,  et  ideo  pro  tunc 
non  obligatur  ad  recitandum.  Alius  vero^,  qui 
beneficio  renunciavit,  retenta  pensione  et  ad- 
ministratione ,  nou  ratione  pensionis  secun- 
dum  se  spectatse,  ut  argumentum  supra  fac- 
tum  probat,  sed  ratione  administrationis,  ad 
quam  manet  obligatus,  horas  canonicas  dicere 
tenetur  ;  pars  enim  illius  administrationis  est 
officii  canonici  recitatio. 

6.  Tertia  assertio:  possidens  in  pace  lenefi- 
cium,  cujus  fructus  primo  et  secundo  anno  non 
recipit ,  idque  cx  justa  consuetudine ,  tenetur 
servire,  et  recitare.  —  Dico  tertio  :  habens,  et 
pacifice  possidens  beneficium,  cujus  fructum 
non  recipit  primo  vel  secundo  anno,  ex  prse- 
scripta  et  justa  consuetudinej  sicut  tenetur  be- 
neficio  inservire,  ita  etiam  tenetur  illo  tem- 
pore  recitare  ,  in  quo  fructus  non  recipit. 
Hauc  assertionern'docere  videtur  Navar.,  c.  7, 
de  Orat.,  u.  30 ;  quia  tamen  in  ea  non  omni- 
no  persistit,  nec  proprium  sensum  et  fuuda- 
mentum  declarat^  ut  intelligatur ,  suppono, 
variis  modis  posse  hunc  casum-contingere, 
quatenus  ex  variis  causis  potest  introduci  pri- 
vatio  fructuum  pro  illo  tempore,  quee  viden- 
tur  ad  quatuor  reduci.  Una  est,  ut  illi  fructus 
Episcopo,  verbi  gratia,  vel  simili  Prrelatoreser- 
ventur,  et  ita  augeantur  redditus  ejus.  Secnn- 
da,  ut  illi  fructus  iu+er  alios  capitulares  dis- 


CAP.  XX.  DETURNE  OBLIGATlO 
tribuantur,  et  cedant  in  augmenturn  stipendii 
eorum.  Tertia  ,  ut  ipsimet  beneficiato  post 
mortem  ejus  reserventur,  ut  vel  possit  testari 
de  illis,  vel  ejus  funeri,  animce,  aut  etiam  hge- 
redibus  inserviant.  Quarta,  ut  illi  fructus  ap- 
plicentur  alicui  operi  pio,  ut  hospitali,  verbi 
gratia,  aut  cuipiam  simili. 

7.  Extravagans  Joan.  XXII  favens  abro- 
gata  est  per  consuetudinem .  — Secundo,  scien- 
dum  est  per  Extrav.  Suscepti ,  Joan.  XXIE 
quee  est  secunda  de  Electione,  et  per  aliam, 
unicam,  Ne  sede  vacante,  inter  communes, 
probibitum  esse,  ne  in  aliquo  istorum  casuum 
privetur  beneficiatus  pro  illo  tempore  omni- 
bus  fructibus  beneficii,  sed  ad  summum  di- 
midia  parte  eorum.  Quod  si  illa  constitutio 
servaretur,  non  esset  necessaria  conclusio  po- 
sita,  nam  est  evidens  illud  fore  sufficiens  ad 
obligationem  recitandi.  Verumtamen  illa  non 
servatur,  sed  per  contrariam  consuetudinem 
abrogata  est ;  et  omnibus  illis  modis  solent 
beneficiati  privari  penitus  fructibus  illius  tem- 
poris,  etiamsi  beneficio  inserviant.  Ait  autem 
Navar.  lias  consuetudines  iterum  reprobatas 
esse  per  Pium  V  ,  in  quadam  Extravag.  Bu- 
rum  ( ita  enim  legendum  est,  non  Dudum,  ut 
per  errorem  typographi  legitur  in  nostro  Na- 
vario  )  ,  estque  constitutio  centesima  sexta 
Pii  V,  in  Bullario  Romano  :  Sed  quia  aliquot 
Ecclesice  (  ait  Navar.  )  non  receperunt  eam 
(  scilicet  Pii  constitutionem  ),  nec  volunt  reci- 
pere,  credo,  quod  novus  canonicus  excusaretur 
a  recitando,  etiamsi  jure  deberentur  illi  dimi- 
diati  fructus ,  quia  cum  non  posset  eos  sine 
impensa  fructibus  majore,  et  lite  moLstissima 
contra  suam  Ecclesiam  exigere,  satis  videtur 
non  posse  eos  recipere.  Verumtamen  constitu- 
tio  Pii  V  non  est  facta  ad  renovandnm  Extra- 
vag.  Joan.  XXII,  sed  solum  ad  tuendum,  et 
denuo  statuendum  decretum  Conc.  Trid., 
sess.  24,  c.  14;  in  quo  non  in  universum  re- 
probantur  illee  consuetudines,  sed  illee  tantum 
quee  videntur  speciem  aliquam  simoniee  conti- 
nere,  ut  sunt  illee,  quibus  observatur,  ut  in 
electione,  prcesentatione,  etc,  vel  admissione 
ad  possessionem  ,  etc. ,  certce  conditiones,  seu 
deductiones  ex  fructibus,  solutiones,  promis- 
siones,  compensationesve  illicitce,  etc,  interpo- 
nantur,  quas  Goncilium  vocat,  simoniacce  la- 
bis,  aut  sordidce  avaritice  suspicionem  kaben- 
tes  ;  et  ideo  quomodo  permittendse  non  sint, 
ibi  statuit,  et  illud  statutum  tantum  confir- 
mavit  et  auxit  Pius  V,  ut  ex  tenore  constitutio- 
nis  ejus  constat. 

8.  Consuetudo  ut  accipiat  Episcopus  fruc- 


REClTANM  SINE  FRUCTIBUS.  365 

tus  alieni  beneficii  primo  vel  secundo  anno  per 
Tridentinum  et  Pium  Vreprobata  est;  si  tamen 
alicubi  viguerit,  dummodo  distributiones  cano- 
nicus  accipiat,  tenetur  servire  et  recitare.\ — Ex 
his  ergo  descendendo  ad  quatuor  modos  con- 
suetudinum  supra  numeratos,  prima,  in  qua 
fructus  alieni  beneficii  Episcopus  pro  aliquo 
tempore  accipit,  reprobata  est  per  Concilium 
Tridentinum  et  Pium  V,  tanquam  simoniaca, 
vel  irrationabilis ;  et  ita  declaratum  seepius 
invenio  a  Congregatione  Cardinalium.  In  qui- 
bus  etiara  declaratur,  non  posse  tales  fructus 
exigi  pro  usu  fabricae,  vel  servitio  sacristiee, 
nec  pro  solvendis  debitis  antiquis  Ecclesiee, 
etiam  factis  pro  reparatione  et  melioratione 
bonorum.  Adde  in  his  casibus  non  solum  esse 
prohibitum  ,  privare  beneficiatum  omnibus 
fructibus  alicujus  anni ,  sed  etiam  parte  eo- 
rum,  ut  ex  Motu  Pii  V  constat.  An  vero  con- 
traria  consuetudo  possit  honestari ,  tractavi 
supra,  tract.  3  ,  lib.  A,  capit.  48,  et  sane  vix 
potest,  maxime  quoad  omnes  fructus.  Nihilo- 
minus  tamen  si  de  facto  alicubi  retinetur  illa 
consuetudo,  et  novus  canonicus  privatur  pri- 
mo  anno  omnibus  fructibus,  admittitur  tamen 
ad  chorum  cum  suis  distributionibus ,  illud 
satis  est  ut  obligetur  ad  recitandum,  etiamsi 
moraliter  non  possit,  nec  habeat  spem  obti- 
nendi  fructus.  Quia  beneficium  cum  emolu- 
mento  distributionum  sufficit  ad  obligationem 
recitandi  ex  omnium  sententia :  nam  ille  re- 
cipiendo  distributiones,  tenetur  officio  cano- 
nico  adesse  in  choro ;  ergo  et  recitare,  si  pet" 
illum  stet  quominus  eas  habeat  per  volunta- 
riam  absentiam.  Si  vero  etiam  distributioni- 
bus  injuste  privaretur,  et  nihilominuscogere- 
tur  residere,  et  inservire,  et  transacto  anno 
posset  incipere  fructibus  beneficii  gaudere, 
tunc  valde  probabile  videtur  per  se  non  obli- 
gari  ad  recitandum  ex  vi  beneficii,  et  ideo  in 
assertione  tantum  locutus  sum  de  consuetu- 
dine  justa ;  et  ratio  illius  sententiee  est,  quia 
tunc  per  quamdam  moralem  violentiam  pri- 
vatur  omni  fructu  et  subsidio  sui  benefieih 
Et  nihilominus  etiam  in  eo  casu  hoc  mihi  in- 
certum  est,  sed  de  hoc  generaliter  inferius  di- 
cam. 

9.  Consuetudo  ut  accipiant  cceteri  capitula- 
res  fructus  primi  vel  secundi  anni  canonici  in- 
trantis  reprobata  est  per  Tridentinum  et  Pium; 
aliquo  tamen  modo  potest  ille  obligari  ad  reci- 
tandum  propter  contrariam  consuetudinem.  — 
In  secundo  casu,  in  quo  fructus  distribuuntur 
inter  alios  canonicos,  seu  beneficiatos,  censeo 
eodem  modo  esse  reprobatas  similes  consuetu- 


366 


LIB.  IV.  DE  IIORIS  CANONICIS. 


dines  per  Concilium  Tridentinum  et  Pium  V. 
Nam  hujusmodi  consuetudo  videtur  compre- 
hendi  sub  illis,  quse  ibi  dicuntur,  Turnorum 
lucra.  Unde  Pius  V  expresse  etiam  prohibet 
Mnc  applicationem  frurtuum  fieri  mensce  ca- 
pitulari,  seu  inter  alios  canonicos  et  personas 
ecclesice  seu  capituli  dividi.  De  qua  lege  et 
consuetudine  contraria  etiam  dixi  in  dict. 
cap.  48  ;  ubi  autem  contraria  consuetudo  re- 
tinetur,  idem  dicendum  est,  quod  in  primo 
casu,  nam  est  eadem  ratio.  Et  addi  hic  potest 
peculiaris  consideratio.  Nam  licet  in  preesenti 
tempore  novus  canonicus  sentiat  incommo- 
dum  carentia?  fructuum  pro  illo  anno,  tamen 
postea  sentit  commodum  ex  fructibus  moder- 
norum  canonicorum  post  ipsum  intrantium, 
nam  admittetur  ad  partem  eorum,  quod  com- 
modum  non  sentit'  in  priori  casu,  quando 
fructus  applicantur  mensee  episcopali.  Ratio- 
ne  ergo  hujus  commodi  obligabitur  ad  reci- 
tandum  statim,  quia  licet  differatur  solutio, 
non  omnino  aufertur.  Sed  in  hac  etiam  con- 
sideratione  discretione  opus  est ;  duobus  enim 
modis  potest  retineri  illa  consuetudo  :  primo, 
ut  semper  sit  iniqua,  et  consequenter  exactio 
injusta,  ita  ut  retineri  non  possint,  quee  ex 
vi  illius  accipiuntur,  juxta  Motum  Pii  V.  Et 
tunc  tale  commodum  expectatum  non  obliga- 
bit  ad  recitandum,  quia  revera  nullum  est, 
nec  retineri  potest ,  nec  Ecclesia  vult  illud 
donare ;  ergo  multo  minus  vult  ratione  il- 
lius  ad  recitandum  obligare.  Quin  potius  obli- 
glit  talem  canonicum,  ne  in  futurum  aliquid 
rccipiat  de  fructibus  intrantium,  et  ad  resti- 
tuendum,  quidquid  sic  receperit,  quia  non 
potest  ab  aliis  denuo  venientibus  recuperare, 
quod  ab  antiquioribus  per  vim  sibi  sublatum 
est.  Ergo  in  eo  casu  judicium  ferri  debet,  ac 
si  nullum  lucrum  expectaretur,  sicut  in  pree- 
cedenti  puncto.  At  vero  si  alicubi  esset  illa 
consuetudo  sufficienter  prsescripta,,  ut  honesta 
( non  est  enim  improbabile  id  accidere,  vel 
tolerari  posse  ),  tunc  optime  procederet  dicta 
consideratio,  quia  tunc  justa  esset  expectatio 
futuri  emolumenti,  et  habere  posset  rationem 
sufficientis  stipendii,  supposito  titulo  et  pos- 
sessione,  et  aliis  honoribus,  seu  commodis  ca- 
nonicatus ,  ut  sunt  habere  sedem  in  choro, 
suffragium  in  capitulo,  et  certum  gradum,  et 
locum  honoris  in  ecclesia. 

40.  Consuetudo  reservandl  fructus  primi  vel 
secundi  anni  beneficii,ipsi  beneficiato  postmor- 
tem,  ut  possit  testari  de  illis,  non  est  reprobata 
per  Concilium,  atque  adeo  tenelur  tunc  temporis 
recitare.  —  In  tertio  casu,  censeo  consuetudi- 


nem  non  esse  reprobatam  per  illa  jura,  et, 
tali  consuetudine  supposita,  evidentcm  esse 
conclusionem  positam,  quod  tunc  teneatur  ca- 
nonicus  recitare.  Priorem  partem  probo,  quia 
nec  in  Concilio  Tridentino,  neque  in  motu 
Pii  V,  inveniuntur  verba,  quibus  illa  consue- 
tudo  vel  simile  statutum  reprobetur ;  et  ideo 
leges  illse  ad  illam  extendenda?  non  sunt. 
Maxime  quia  nec  similitudo  rationis  interce- 
dit.  Quia  in  tali  consuetudine  nullum  est  ves- 
tigium  simonia?,  aut  turpis  avaritise,  cum  nec 
Episcopus,  nequc  alii  canonici  aliquid  inde 
lucrentur.  Atque  ita  invenio  declaratum  in 
dicta  Congregatione  Romana  his  verbis :  Ne- 
que  Jioc  Decreto,  nec  Bulla  Pii  V  super  Jiac 
eadem  re  edita,  proJiibentur  statuta  Ecclesia- 
rum  deserviendi per annum, vel  aliquodtempus , 
niJiil  percipiendi  interim  de  massa  grossa,  nisi 
peracto  integro  servitio,  idque  post  obitum  Jicere- 
dibus  deberi,  cum  sit  potius  differre  quam  aufer- 
re.  Et  ex  his  verbis  probatur  aperte  altera  pars. 
Quia  si  illa  est  dila^o  et  non  ablatio,  ergo  ex 
tunc  acquiritur  jus  ad  illos  fructus  beneficii; 
ergo  per  servitium  officif,  in  quo  servitio  ma- 
xime  comprehenditur  horarum  recitatio;  ergo 
statim  urget  obligatio  illas  recitandi.  Secun- 
do,  quiailla  consuetudo  non  debet  nec  potest 
privare  distributionibus,  ut  indicatur  aperte 
in  illa  declaratione,  ibi:  JjJt  nihil  percipere  in- 
de  de  massa  grossa;  nam  in  hac  massa  non  in- 
elucluntur  distributiones ;  et  ideo  supponitur, 
quod  statutum  (et  idem  est  de  consuctudine), 
ut  sit  justum,  non  dcbet  coraprehendere  distri- 
butiones,  quse  adobligationem  recitandi  suffi- 
ciunt,  ut  ssepe  dictum  est.  Verumtamen  si 
alicubi  contingeret  etiam  distributiones  nega- 
ri  jure,  vel  injuria,  nihilominus  prior  ratio  de 
jure  acquisito  ad  fructus  postea  recipiendos, 
omnino  sufficit  ad  obligationem  recitandi,  ut 
ostensum  est ;  preesertim  quia  illa  dilatio  non 
multum  refert,  et  ssepe  cedit  in  majus  commo- 
dum  temporale  et  spirituale  ipsius  beneficiati. 
Adverto  tandem  in  illa  declaratione  aperte 
supponi,  Extravagantem  Joannis  XXII,  quoad 
hanc  partem  non  obligare,  sed  vel  abrogatam 
esse,  vel  omnino  non  fuisse  receptam,  alias 
non  posset  statutum  privatee  Ecclesice  contra 
illam  prsevalere;  et  idem  animadverti  poterit 
ex  sequenti  puncto. 

41.  Consuetudo  applicandi  fructus  beneficii 
primi  vel  secundi  anni  alicui  operi  pio  non  est 
reprobata  per  Tridentinum  ,  atque  adeo  lenefi- 
ciatus  tenetur  tunc  temporis  recitare  ,  dum- 
modo  distributiones  captiat.  —  Quartus  item 
modus  reprobatus  non  est  per  Concilium  Tri- 


CAP.  XX.  DETURNE  OBLIGATIO  RECITANDI  SINE  FRUCTIRUS. 


367 


dentinum  nec  Pium  V ,  sed  potius  in  Concilio 
aperte  excipitur  in  illis  verbis  :  Sancta  Syno- 
dus  mandat  Episcopis  ,  ut  qucccumque  hujus- 
mocli  in  usus  pios  non  convertuntur ,  etc.  Pius 
autc-m  V  cxpresse  illam  approbat;  moderatur 
tamen  eam  bis  verbis  :  Et  nihilominus  statui- 
mus,  ut  uMcumque  hujusmodi  fructus,  et  dis- 
tributiones,  fabricce,  vel  sacristice,  aut  alterius 
pii  loci  usibus  ultra  semestre  tempus  reperiun- 
tur  concessi  ,  horurn  duntaxat  dimidia  pars 
ipsi  sacristiw ,  vel  fabricce ,  aut  pio  loco  dein- 
ceps  tribuatur ,  alteram  vero  beneficiati  prce- 
clicti  integram  percipiant.  Ubi  ergo  fuerit  hsec 
constitutio  boc  modo  servata  ,  clara  est  etiam 
obligatio;  nam  qnotiescumque  recipiunt  dimi- 
diam  partem  fructuum,  satis  est  ad  obligatio- 
nem,  ut  per  se  constat.  Unde  fit  ut ,  licet  sex 
primis  mensibus  nihil  accipiant ,  nibilominus 
tunc  recitare  teneantur ,  quia  sequentibus  sex 
mensibus  percipient  integros  fructus  dimidii 
anni,  et  ita  pro  toto  illo  primo  anno  recipient 
saltem  dimidiam  partem  massse  grossse  iiiius 
anni  ultra  distributiones  ;  tunc  ergo  dubitari 
non  potest  de  obligatione .  Potest  autem  con- 
tingere  ut  non  obstantibus  illis  verbis  Pii  V, 
alicubi  preescriptum  sit  ut  pro  anno  integro 
vel  longiori  tempore  omnes  fructus  applicati 
sint  ad  aliquod  opus  pium,  ita  ut  honeste  et 
juste  id  jam  fiat ;  tunc  ergo  etiam  procedit 
conclusio  posita,  nimirum  ut,  tali  consuetu- 
dine  honesta  non  obstante,  teneatur  novus  ca- 
nonicus  etiam  illo  primo  anno  recitare. 

12.  Probatur  tradita  doctrina.  —  Probatur 
autem  in  hunc  modum,  quia  per  illam  consue- 
tudinem  non  est  factum  ,  ut  officium  pro  illo 
beneficio  debitum  nrinuatur,  sed  potius  est  fac- 
tum  ut  illud  idem  onus  et  officium  imponere- 
tur  beneficiato  cum  illominorilucro^atque  adeo 
ut  futuri  fructus  posteriorum  annorum  acce- 
ptentur  ex  tunc,  et  expectentur  ut  sufficiens 
stipendium  totius  temporis,  et  servitii  benefi- 
cii  a  primo  die  possessionis  ejus  ;  sed  ille, 
qui  accipit  tale  beneficium ,  voluntarie  illud 
acceptat ;  ergo  ad  totum  illud  onus  obligatur. 
Consequentia  est  evidens,  et  minor  ex  facto 
ipso  ut  nota  supponitur.  Major  autem  proba- 
tur  primo,  quia  hi  prsebendati  tenentur  illo 
tempore  ad  assistendum  vel  canendum  in 
choro,  et  ad  satisfaciendum  aliis  functionibus 
suse  prsebendse  ;  ergo  signum  est  non  fuisse 
diminutam  obligationem  officii  quoad  alia 
munia ;  ergo  neque  quoad  recitationem  hora- 
rum.  Patet  consequentia,  tum  quia  non  est 
hoc  officium  pejoris  conditionis ,  cum  sit  prse- 
cipuum;  tum  etiam  quia  qui  ratione  beneficii, 


et  ex  vi  sui  muneris  tenetur  adesse  seu  canere 
in  choro ,  a  fortiori  tenetur  privatim  recitare 
horas ,  quando  in  choro  non  cxplet  obligatio- 
nem  suam.  Et  confirmatur,  quia  non  est  veri- 
simile,  consuetudinem  illam  introductam  esse 
cum  diminutione  divini  cultus ;  sic  enim  ne- 
que  pia ,  neque  rationabilis  sestimanda  esset ; 
ergo  potius  introducta  est  cum  diminutione 
stipendii,  et  cum  aliquo  onere  ipsius  beneticii. 
Neque  in  hoc  est  aliqua  injustitia,  nam  futuri 
fructus  solent  esse  adeo  copiosi,  ut  ad  satisfa- 
ciendum  oneri  totius  illius  temporis  sufficiant. 
Quod  autem  exigatur  officium  quasi  anticipa- 
tum  pro  aliquo  tempore  ante  solutionem  sti- 
pendii,  cum  a  principio  sit  quasi  voluntaria 
pactio,  non  continet  injuriam.  Eo  vel  maxime 
quod  nunquam  isti  preebendati  ita  privantur 
fructibus  pro  illo  tempore,  quin  saltem  distrl- 
butrones  quotidianas  accipiant,  quee  soke  suffi- 
ciunt  ad  obligationem  recitandi,  ut  infra  dice- 
mus.  Quod  si  quis  per  voluntariam  vel  neces- 
sariam  absentiam  illas  amittat,  accidenta- 
rium  est ,  nec  propterea  excusabitur  ab  obli- 
gatione  recitandi.  Ita  ergo  veluti  inductione 
facta  constat ,  quoties  ratione  justse  consue- 
tudinis  privatur  quis  omnibus  fructibus  sm 
beneficii  pro  aliquo  tempore,  non  propterea 
excusari  ab  obligatione  recitandi  horas  cano- 
nicas.  Si  autem  in  eo  casu  quis  privaretur 
etiam  distributionibus  horarum,  certe  videtur 
consuetudo  injusta  ;  et  ideo  dubitari  potest  an 
tunc  admitti  possit  excusatio,  de  quo  statim 
generaliter  dicemus, 

13.  Quarta  assertio:  quanclo  quis  non  recipit 
fructum  ex  suo  benefcio  voluntarie,  tamen  non 
propterea  excusatur  ab  onere  recitandi.  —  Dico 
quarto,  quando  quis  nonrecipitfructum  ex  suo 
beneficio  snavoluntate,  vel  culpa,  nonpropte- 
rea  excusatur  ab  onere  recitandi.  In  hac  asser- 
tione  non  dissentiunt  auctores  citati :  et  ratio  ge= 
neralis  est,  quia  non  debet  Ecclesia  privari  suo 
servitio  propter  voluntatem  vel  iniquitatem 
ministri.  In  particulari  vero  potest  declarari, 
nam  tribus  fere  modis  potest  hoc  contingere. 
Primo,  quia  beneficiatus  cedit  fructibus,  ut 
pater,  nepos,  aut  amicus,  vel  creditor  illis 
fruatur,  et  tunc  non  potest  dici  non  recipere 
fructus,  quia  licet  per  se  non  recipiat,  recipit' 
per  alium  ;  et  ideo  clarum  est  teneri  ad  omnia 
onera  beneficii.  Secuudo,  contingere  potestex 
voluntate  ipsius  beneficiati,  quia  non  pofcest 
obtinere  fructus,  nisi  resideat,  seu  serviat,  et 
non  vult  inservire,  nec  residere;  tunc  enim 
sibi  imputet,  quia  per  ipsum  stat,  quominus 
fructus  recipiat.  Nam  supra  dicebamus  cum 


368  LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 

communi  sententia,  quod  si  per  beneficiatum,     tum   est  perpetuum 

qui  jam  habet  verum  titulum  ,  stet  quominus 

possessionem  etiam  habeat,  nibilominus  tene- 

tur  ratione  tituli  recitare ;  ergo  multo  magis, 

qui  jam  pacifice  possidet,  obligabitur,  etiamsi 

fructus  non  recipiat,  quia  per  eum  stat.  Et  bac 

ratione  excommunicatus  suspensus  a  benefi- 

cio,  vel  alius  similis,  qui  sua  culpa  non  facit 

fructus  suos,  ad  recitandum  tenetur,  ut  dixi- 

mus  in  tom.  5  de  Censuris,  disp.  12,  sect.  2, 

n.  13  et  seq.,  et  d.  26,  sect.  2,  in  principio. 

14.  Tribus  modis  potest  contingere  volunta- 
ria  privatio  fructuum.  —  Tertio,  potest  con- 
tingere  ut  beneficiatus  jnon  fruatur  fructibus 
ex  ineapacitate  personee  ad  inserviendum  be- 
neficio,  Contingit  enim  alicui  ex  indulgen- 
tia,  seu  dispensatione  dari  beneficium  in  ea 
setate,  vel  carentia  litteraturee,  aut  simili  de- 
fectu  ,  ratione  cujus  ineptus  est  ad  servien- 
dum,  in  quo  casu  cogitur  vicarium  ponere, 
qui  serviat,  dando  illi,  si  necesse  sit,  omnes 
fructus  beneficii  (ut  si  sit  tenue,  et  omnes 
sint  necessarii  ad  congruam  sustentationem 
vicarii ).  Tunc  ergo  dominus  beneficii  recita- 
re  nibilominus  tenetur,  nisi  in  boc  etiam  sit 
specialiter  dispensatus,  vel  nisi  ad  boc  etiam 
sit  omnino  ineptus,  quia  fortasse  non  perve- 
nit  ad  usum  rationis,  quod  necesse  est  a  dis- 
pensante  non  ignorari,  ut  dispensatio  valida 
sit,  et  ita  tunc  etiam  toleratur  ille  defectus 
ratione  dispensationis,  et  censetur  tota  ad- 
ministratio  beneficii,  etiam  quoed  recitatio- 
nem  horarum,  commissa  vicario  beneficii. 
Seclusa  vero  dispensatione  speciali,  obligatio 
recitandi  semper  manet  apud  beneficiatum. 
Ratio  est,  quia  hsec  obligatio  recitandi  perso- 
nalis  est,  et  ideo  per  ipsum  beneficiatum  im- 
pleri  debet,  narn  intrinsece  ,  et  per  se  oritur 
ex  ipso  beneficio.  Et  impedimentum  fruc- 
tuum  in  illo  casu  non  oritur  aliunde,  quam 
ex  conditione  ipsius  habentis  beneficium,  sed 
sibi  debet  illud  imputare  :  nam  voluntarie 
suscepit  beneficium  cum  illa  ineptitudine  , 
ideoque  non  potest  exonerari  intrinseco  de- 
bito  beneficii,  quod  per  se  potest  solvere  et 
debet. 

15.  Titulus  leneficii  et  lionor,  simul  cum 
spe  fructus,  satis  obligant  ad  recitandum.  — 
Eo  vel  maxime  quod,  licet  tunc  non  fruatur 
fructibus  beneficii,  expectat  aliquando  frui, 
quando  ablato  impedimento,  possit  per  se- 
ipsum  inservire,  et  illa  spes  cum  titulo,  et  bo- 
nore  beneficii  est  sufficiens  recompensatio 
oneris  recitandi.  Imo,  licet  fingamus  casum, 
in  quo  etiam  illa  spes  desit,  quia  impedimen- 


quamvis  non  videatur 
moraliter  contingere,  ut  vel  talis  dispensatio 
detur,  vel  quod  velit  aliquis  onerari  beneficio, 
ex  quo  nunquam  fructum  sperat )  illo  tamen 
casu  posito,  non  credo  illum  accbpere  benefi- 
cium  sine  onere  recitandi,  propter  principa- 
lem  rationem  factam,  quod  heec  obligatio  est 
per  se  annexa  beneficio,  et  sola  voluntas  sic 
accipientis  beneficium  non  potest  illam  sepa- 
rare.  Preeterquam  quod,  qui  in  tali  casu  be- 
neficium  acceptat,  aliquod  commodum  inve- 
nit,  vel  in  honore  beneficii,  vel  in  privilegiis 
ejus,  vel  in  aliqua  alia  ejus  qualitate  ;  et  ideo 
mirum  non  est  quod  aliquod  etiam  onus  sen- 
tire  debeat ;  ergo  maxime  onus  recitandi , 
quod  est  quasi  primum,  et  fundamentum  alio- 
rum.  Ex  quibus  a  fortiori  colligitur  nunquam 
excusari  beneficiatum  ab  onere  recitandi,  eo 
quod  per  alium  serviat  omnibus  aliis  actioni- 
bus  et  oneribus  beneficii,  quantumvis  licite 
id  faciat,  vel  ex  dispensatione,  vel  ex  consue- 
tudine  praescripta  ,  vel  ex  ipsa  institutione 
simplicis  beneficii.  Quia  obligatio  recitandi 
personalis  est,  ut  ex  Ecclesiee  consuetudine  et 
juribus  citatis  colligitur,  sicut  obligatio  au- 
diendi  Missam  personalis  est,  nec  potest  per 
alium  impleri,  et  hsec  est  communis  sententia 
Theologorum  locis  citatis,  et  Canonistarum, 
in  cap.  1  de  Celeb.  IMissar.,  pra^sertim  Joan- 
nis  Andrea?,  Innocentii,  et  Panormitani,  licet 
alii  contrarium  senserint,  quorum  sententiam 
dixit  Sylvester  supra,  qua^st.  2,  forte  veram 
esse,  quando  nullam  utilitatem  ex  beneficio 
quis  accipit,  quod  Angel.  et  aliqui  Tbomistee 
sequuntur,  sed  etiam  in  eo  casu  oppositum 
ostendimus  esse  verius ,  quod  tenet  Turre- 
crem.,  cap.  Eleutherius,  distinct.  91,  q.  6,  et 
alii. 

16.  Quinta  assertio :  clericus,  si  vi  et  injuste 
privatur  fructibus  beneficii ,  non  ideo  semper 
excusatur  ab  onere  recitandi,  aliquando  maxi- 
me.  —  Probatur  prima  pars.  —  Dico  quinto  : 
Licet  clericus  habens  beneficium,  per  poten- 
tiam,  coactionem  ,  vel  injustitiam  privetur 
fructibus  beneficii,  non  propterea  semper  ex- 
cusatur  juste  ab  onere  recitandi,  quamvis  in 
aliquo  casu  probabiliter  id  possit  sustineri. 
Heec  assertio  quoad  primam  partem  difficulta- 
tem  non  habet,  quoties  is,  qui  aliquo  tempore 
privatur  fructibus  beneficii  quod  possidet, 
sperat  aliquando  illos  recuperare,  ut  omnes 
fatentnr,  vel  quia  quod  differtur,  non  aufer- 
tur,  vel  quia  illa  spes  pretio  aestimabilis  est, 
vel  certe  quia  ipsum  beneficium,  pacifice  pos- 
sessum,  est  sufficiens  ratio  obligandi,  et  ideo 


CAP.  XXI.  AN  TENUE  BENEFICIUM  OBLIGET  AD  REClTANDUM. 


309 


non  debet  privari  suo  servitio,  saltem  in  casu 
«liibio  de  futuro  eventu  fructuum,  quia  in  du- 
bio  melior  est  conditio  ipsius  beneficii,  seu 
Ecclesite  ;  invenitur  autem  tale  dubium,  quo- 
ties  manet  illa  spes.  Difficultas  ergo  est, 
quando  quis  privatur  fructibus  sine  ulla  spe 
illos  recuperandi,  nam  in  eo  casu  Navar.,  Ca- 
jetan.,  Sot.,Ledesm.,  Corduba,  etfere  omnes, 
indistincte  docere  videntur,  illum  non  teneri 
ad  recitandum  ex  vi  beneficii,  quando  fructus 
non  percipit,  quorum  opinionem  si  quis  sequi 
velit  in  praxi,  tutus  erit. 

17.  Confirmatur magis oUigatio  recitandi. — 
Videtur  tamen  mibi  probabile,  quod,  si  ablatio 
fructuum  non  est  perpetua,  sed  pro  aliquo 
tempore,  etiamsi  sit  violenta  et  injusta,  et  si- 
ne  spe  recuperatioiiis,  non  sufficiat  ad  excu- 
sationem  a  recitando,  quod  videntur  sentire 
Sylv.  et  Med.  supra.  Probatur  primo,  quia  si 
per  furtum  vel  rapinam  privetur  beneficiatus 
fructibus,  non  est  propterea  excusandus  ab 
administratione  beneficii,  neque  ab  adminis- 
trandis  sacramentis,  si  sit  curatus  ;  ergo  ne- 
que  ab  onere  recitandi,  quod  non  rninus  est 
per  se  conjunctum  beneficio.  Secundo,  pona- 
mus  per  casum  fortuitum  ,  vel  sterilitatem 
temporum  ,  beneficium  aliquo,  vel  aliquibus 
annis  nullos  reddere  fructus,  numquid  prop- 
terea  excusandus  cst  beneficiatus,  ne  recitare 
teneatur?  Non  videtur  profecto  eequa  condi- 
tio ,  nam  si  contingat  uberiores  ,  vel  duplo 
majores  esse  fructus  unius  anni,  non  propte- 
rea  majus  onus  suscipit.  Qui  ergo  beneficium 
semel  acceptat,  sicut  iilud  facit  sibi  proprium, 
et  ratione  illius  babet  jus  ad  omnes  fructus 
beneficii,  quotquot  illi  fuerint,  ita  etiam  reci- 
pit  in  se  onera  beneficii  tanquam  propria,  et 
similiter  suscipit  pericula  saltem  ordinaria, 
et  moralia,  ut  interdum  fructus,  vel  minuan- 
tur  ,  vel  auferantur  :  et  cum  iilis  periculis 
obligat  se  ad  onera  beneficii.  Et  lioc  videtur 
justissimum  pactum  ,  quod  tacite  intervenit 
inter  beneficiatum  et  Ecclesiam ;  ergo  licet 
pro  aliquo  tempore  injuste  privetur  fructibus, 
non  statim  potest  licite  officium  suum  dese- 
rere,  et  consequenter  neque  boras  canouicas 
omittere  ;  eo  vel  maxime  quod  fortasse  prio- 
ribus  annis  tot  redditus  accepit,  qui  possent 
sufficere  pro  justo  stipendio  plurium  anno- 
rum,  et  in  futuro  tempore  alios  similes  annos 
expectat;  ergo  moraliter  omnia  computando 
sufficiunt  illi  fructus  pro  justo  stipeudio  totius 
illius  temporis  continui,  etiam  demptis  illis, 
qui  pro  aliquibus  annis  per  vim  auferuntur. 
Unde  considerando  jus  ad  fructus,  quod  per 
xiv. 


beneficium  datur ,  videtur  sufficiens  ratio 
obligandi  ad  continuum  officium ,  et  servi- 
tium,  etiamsi  bujusmodi  infortunia  interdum 
accidant. 

4  8.  Prolatur  secunda  pars,  sectindum  quam 
aliquando  deoUigatur  a  recitando.  —  At  ve- 
ro  si  quis  ita  privetur  fructibus ,  ut  illa 
privatio  sit  quasi  perpetua  spoliatio  bene- 
ficii,  quia  non  sperat  amplius  posse  aliquod 
emolumentum  ex  beneficio  capere,  tunc  vidfe- 
tur  probabile  non  teneri  amplius  onere  reci- 
tandi  ratione  talis  beneficii,  quia  tunc  perin- 
de  se  habet  moraliter,  ac  sistipendium  nonha- 
beret:  nam  quod  ad  usum  attinet,  videtur 
quasi  ablata  facultas  percipiendi  fructus  ex 
tali  beneficio.  Et  hoc  maxime  videtur  acci- 
dere  inter  hsereticos  occupantes  bona  Eccle- 
sise,  et  redditus  beneficiorum.  Et  propter  hos 
et  similes  casus,  addidi  ultimam  partem,  seu 
limitationem  assertionis  positse ;  nam  in  illis 
maxime  videtur  procedere  communis  senten- 
tia  dicens,  eum,  qui  omnino  privatur  fructi- 
bus,  non  obligari  ad  recitandum  ratione  so- 
lius  beneficii ;  et  ita  tandem  videtur  illam  li- 
mitare  Palud.,  in  4,  distinct.  15,  qusest.  5, 
num.  13,  quem  sequitur  Turrecrem.,distinct. 
9*1,  in  principio  quaast.  14. 

CAPUT  XXL 

UTRUM  HABENS  BENEFIGIUM  TENUE  AD  HORAS 
GAN0NICAS  RECITANDAS  TENEATUR? 

1 .  Prima  sententia,  asserens  tenuitatem  be- 
neficii  deoUigare  a  recitando. — Hoc  dubium  ex 
dictis  nascitur;  nam  ex  illis  videtur  sequi 
pars  negans,  quia  onus  recitandi  non  sequi- 
tur  ex  beneficio  nisi  cum  ordine  ad  fructus; 
unde  si  beneficium  nullos  haberet  fructus,  ta- 
lem  obligationem  inducere  non  posset  ( quan- 
quam  illud  nec  proprie  beneficium  dici  pos- 
set) ;  sed  in  moralibus  parum  quasi  nihil  re- 
putatur;  ergo  tam  tenues  possunt  esse  fructus 
ut  beneficium  non  magis  obliget,  quam  si 
nihil  redderet.  Et  confirmatur  heec  pars:  nam 
justitia  postulat  ut  qui  non  aceipit  justum  sti- 
pendium,  non  teneatur  laborare :  sed  fructus 
tenuissimi  non  sunt  stipendium  condignum 
clerici.  Quod  declaratur  ex  illo :  Qui  altari 
deservit,  ex  altari  vitere  debet ;  nam  clericus 
non  potest  vivere  tenuissimis  fructibus  ;  ergo 
neque  ad  serviendum,  seu  recitandum  obli- 
gandus  est.  Atque  hanc  sententiam  tenuit  So- 
tus,  lib.  10  de  Just.,  q.  5,  art.  3,  quem  sequi- 
tur  Arag.,2.  2,  q.  83,  art.  12,  qui  ait,  recen- 

24 


370  LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICfS. 

tiores  Theologos  communiter  sequi  hanc  opi-    cimo,  qui  alios  refert 

liionem ;  idem  fere  Emmanuel  Rodriguez,  in 

Sum.,  cap.  140,  n.  3.  Qui  auctores  addunt, 

beneficium  tenue  in  jure  pro  non  beneficio 

reputari,  ex  cap.  Is  cui,  de  Prseb.,  iu   6,  ubi 

dicitur  eum,  qui  ex  Apostolico  indulto  potest 

uni  personse  de  idoneo  beneficio  providere, 

non  posse  quidem  illud  conferre  habenti  be- 

neficium  sufficiens .  Per  quod  significatur,  pos- 

se  illud  dare  habenti  beneficium  tenue,  ut 

Glossa  ibi  notat ;  signum  est  ergo  beneficium 

tenue  pro  non  beneficio  reputari. 

2.  Qiiale  existimandum  est  beneficium  tenue. 
—  Si  autem  in  hac  opinione  queeratur  quod 
dicendum  sit  beueficium  tenue,  quoad  hunc 
effectum  non^obligandi  ad  recitandum  ,  qui- 
dam  extendunt  ad  omne  beneficium  insuffi- 
ciens  ad  vitam  clerici  sustentandam.  Sed  hoc 
non  dixit  Soto,  nec  est  practice  prubabile  : 

alias  redditus  triginta  vel  quadraginta  aureo- 
rum  non  sufficerent  ad  hanc  obligationem, 

quod  admittere  valde  perniciosum  esset.  Item 

non  cst  id  consentaneum  rationi,  nam  pensum 

horaruua  canonicarum  nou  est  adeo  grave, 

neque  tam  magnam  diei  partem  occupat,  ut 

sit   dignum    integra   sustentatione    personee, 

imo  nec  pro  majori  parte  ejus.  Uude  Soto  ad 

summum  suam  opinionem  extendit  ad  quan- 

titatem  decem  aureorum ;  Aragon.  vero  dicit, 

relinquendum  esse  prudenti  arbitrio  ;  videtur 

tamen  requirere  ,  ut  obliget,   quod  adjuvet 

bonce  parti  sustentationis  clerici,  ut  ipse  loqui- 

tur.  Bona  autem  pars  dici  non  potest ,  nisi 

tertia,  vel  ad  summum  quarta,  quse  hodie 

existimari  non  potest  minor  triginta  aureo- 

rum  .  etiam  respectu  clerici  infimee  conditio- 

nis.  Et  heec  notari  potest  ut  prima  difficultas 

hujus  opinionis,  quia  sine  lege  facit  exceptio- 

nem  a  iege,  et  talem  exceptionem,  quse  cum 

sit  interminata,  relinquenda  est  prudentis  ar- 

bitrio,  et  ita  aperitur  via  ad  derogandum  gra- 

viter  legi ,  et  paulatim  extenuandum  graviter 

obligationem  ejus. 
3.  Sententia,  astruens  ex  beneficio  quamvis 

levi  oriri  obligationem  recitandi.  —  Est  ergo 

secunda  sententia,  quee  simpliciter  affirmat, 
ex  beneficio  quantumvis  tenui  oriri  obligatio- 
nem  recitandi.  Heec  est  communis  opinio  Ca- 
nonistarum,  cum  Glossa,  in  c.  Clericus,  1,  d. 
9J  ;  sequuntur  Hostiens.,  Joan.  Andr.,  Pa- 
norm.,  et  alii,  in  c.  1  deCelebr.  Missar.,  et  alii 
in  Clement.  I,  eod.  tit.,  et  in  d.  c.  Clerkus; 
et  Turrecrem.,  in  principio,  d.  91,  q.  6;  Na- 
var.,  in  c.  7  de  Orat.,  n.  v27,  et  c.  11,  n.  11 ; 


Covar.,  lib.  3  Variar.,  c.  13,  num.  8,  §  Duode- 


Albertus  de  Ferrariis, 
in  tractatu  deHoris  Canonicis,  q.  8,  num.  10; 
Host.,  in  Summ.,  tit.  de  Consec.  Eccles.,  §  A 
quibus,  vers.Dic  secundum  Go/fredium  ;To\et., 
lib.  2,  Instruct.,  c.  14,  num.  4;  Azor,  lib.  10, 
c.  3,  q.  3;  Valent.,  3  tom.,  disp.  6,  queest.  2, 
punct.  10,  §  7;  Summistee,  verbo  Hora ;  Syl- 
vest.,  q.  2;  Rosel.,  n.  1 ;  Tabien,  n.  1 ;  Armil- 
la,  num.  etiam  1 ;  Anton.,  3  p.,  tit.  13,  c.  4,  § 
1 ;  Graffis,  lib.  2  suarum  Decisionum,  c.  49, 
num.  28.  Idem  tenet  Medin.,  queest.  7,  de 
Orat.,  et  Ledesm.,  1,  p.  4,  q.  16,  art.  4,  dub. 
5,  prop.  4,  dicens,  esse  communem  sententiam 
Doctorum,  et  ponens  exemplum,  si  solum  red- 
dat  quatuor  aut  quinque  aureos ;  et  idem  su- 
mitur  ex  Palud.,  in  4,  d.  15,  q.  5.  Alii  vero 
hoc  non  attigerunt,  unde  inter  Theologos,  qui 
scripta  sua  typis  mandarunt,  non  potest  dici 
prior  sententia  communis. 

4.  Beneficiwn  quantumvis  tenue  verum  re- 
putatur  beneficium. —  Ut  fundeturheec  senten- 
tia,  supponendum  est,  beneficium,  quantum- 
vis  tenue,  verum  beneficium  esse,  et  ut  tale 
absolute  et  simpliciter  in  jure  reputari.  Hoc 
aperte  supponunt  auctores  hujus  sententiee,  et 
colligitur  ex  eodem  c.  Is  cui,  quod  in  contra- 
rium  citatur,  et  ex  eodem  verbo  Beneficium 
sufficiens ;  ideo  enim  addit  sufficiens,  quia  si 
absolute  dixisset  beneficium,  etiam  sufficiens 
et  tenue  comprehenderet,  ut  ibi  Glossa  signifi- 
cavit,  ubi  Archid.  idem  dicit.  Et  addit,  ei,  qui 
habet  insufficiens  beneficium,  posse  conferri 
aliud  ex  vi  illius  indulti,  dummodo  iu  colla- 
tione  faciat  mentionem  de  primo,  juxta  caput 
Collatio,  de  Offic.  legati,  in  6,  ubi  solum  dici- 
tur,  ut  collatio  secundi  beneficii  teneat,  opor- 
tere  mentionem  facere  de  alio  beneficio  ;  ergo 
sub  hac  voce  etiam  beneficium  tenue  in  jure 
comprehenditur.  Ratione  etiam  patet,  quia 
beneficium  quantumvis  tenue  confert  verum 
spirituale  jus,  quod  est  principale  in  benefi- 
cio ;  ergo  licet  accessorium  sit  tenue,  est  sim- 
pliciter  verum  beneficium.  Uude  sufficiet  ad 
fruendum  omnibus  privilegiis,  quee  concedun- 
tur  clerico  minorum  ordinum  habenti  eccle- 
siasticum  beneficium.  Dicet  aliquis,  auctores 
prioris  sententiee  non  negare  quoad  substan- 
tiam  illud  esse  et  reputari  verum  beneficium, 
quoad  obligandum  vero  ad  pensum  orandi 
horas  canonicas  pro  beneficio  non  reputari. 
At  profecto  in  hoc  sensu  non  recte  fundatur 
illa  sententia  in  hoc  principio,  quia  solum  est 
repetitio  assertionis  illius  sententiee  :  quod 
enim  tale  beneticium  ad  illum  effectum  non 
reputetur  beneficium,  non  habetur  in  jure, 


CAP.  XXI.  AN  TENUE  BENEFK 
iiec  ex  d.  c.  Is  cui  colligitur,  neque  etiam 
habetur  ex  communi  existimatione  pruden- 
tum  :  nam  omnes  auctores  seeundse  opinionis 
reputant  illud  ut  benefieium,  etiam  in  ordine 
ad  hunc  effectum ;  qui  ergo  non  reputant,  so- 
lum  sunt  auctores  prioris  sententise  :  dum 
ergo  pro  fundamento  suse  assertionis  afferunt 
illam  aestimationem  seu  reputationern,  nihil 
aliud  afferunt  quam  judicium  et  opinionem 
suam.  Loqui  ergo  debemus  de  iilo  beneficio 
quoad  esse  simpliciter  beneficii,  et  quoad  mo- 
dum  quo  sub  tali  voce  in  jure  comprehendi- 
tur,  quoties  de  beneficio  sermo  est. 

5.  Concluditur  eadem  sententia  ex  c.  ult.  de 
Rescrip.,  in  6.  —  Ex  hoc  ergo  fundamento 
subinferimus,  quando  jus  dicit,  beneficium  dari 
propter  offcium,  c.  ult.  de  Rescript.,  m  6, 
non  solum  loqui  de  beneficio  sufficiente,  sed 
etiam  de  tenui,  quia  indistincte  loqmtur,  et 
vox  ilia  omnia  beneficia  comprehendit.  Sicut 
etiam  quando  aliquis  in  jure  suspenditur  ab 
officioet  beneficio,  non  ininus  suspenditur  a 
benefieio  tenui,  quam  a  pingui,  et  sic  cte  aliis. 
Cum  ergo  in  Conciho  Later.,  sub  Leone  X,  et 
communi  sensu  Ecclesise  deciaratum  sit,  offi- 
cium,  propter  quod  datur  beneficium,  primo 
ac  per  se  esse  officium  recitandi  hor.iscano- 
nicas,  plane  concluditur,  etiam  beneficium 
tenue  dari  propter  hoc  officium,  ac  subinde 
qui  tale  beneficium  acceptat,  ad  illud  officium 
obligari. 

6.  Responsio  ad  citatum  cap.  pro  prima  sen- 
tentia. — Responsio  data  impugnatur  pro  se- 
cunda.  —  liesponderi  potest  juxta  primam 
sententiam ,  omne  beneficium  dari  propter 
officium,  tamen  servata  justitiee  aequitate,  quse 
postnlat  ut  non  exigatur  grave  officium,  cui 
datur  leve  beneficium  ;  et  ideo  licet  tenue 
beneficium  detur  propter  officium,  non  tamen 
ut  statim  vel  ex  vi  illius  solius  benefieii  to- 
tum  officium  dicatur,  sed  ut  clericus  per  tale 
beneficium  aliquo  modo  Ecclesise  servitio  in- 
cipiat  deputari,  et  cum  primum  obtento  alio 
competentes  fructus  habuerit,  officium  suum 
expleat,  interim  vero  satis  videri,  si  aliquid 
suo  arbitrio  specialiter  oret,  vel  ad  summum 
aliquam  partem  horarum  dicat.  Sed  contra 
hoc  instatur,  quia  ubi  voluntarium  pactum 
intervenit,  non  est  injustitia,  quia  scienti  et 
volenti  non  fit  injuria ;  sed  in  prcesenti  inter 
eiericum  et  Ecclesiam  tacitum  pactum  inter- 
venit,  nam  lex  ab  Ecciesia  declarata  est,  se 
noile  dare  alicui  beneficium,  nisi  eaconditione 
ut  ad  totum  officium  canonicum  obligetur  ; 
qui  autem  recipit  beneficium,  voluntarie  ac- 


:iUM  OfiLIGET  AD  RECITANDUM.  374 

ceptat  conditioncm  ;  ergo  obligatus  manet,  et 
nulla  ei  fit  injuria ;  sibi  enim  imputet  si  tan- 
tum  onus  cum  tam  parva  remuneratione  ac- 
ceptavit.  Et  in  hac  ratione  et  voiuntaria  ac- 
ceptatione  magnamvim  facinnt  auctoreshujus 
sententiae.  Eamque  confirmantexemplis  :  nam 
qui  sciens  et  volens  acceptat  uxorem  paupe- 
rem,  tam  obligatus  manet  ad  munera  matri- 
monii,  ac  si  divitem  accepisset.  Et  miles, 
qui  declarata  conditione  acceptavit  militiam 
cum  parvo  stipendio ,  militare  obligatur ; 
ergo  similiter  in  praesenti.  Maxime  quia 
in  ipso  jure  canonico  videtur  ita  declarata  heec 
conditio  :  nam  in  c.  Clericus  victum,  distinct. 
91,  de  clerico  paupere  dicitur,  ut  artificiolo, 
vel  agricultura  victum  et  vestitum  sibi  paret 
absque  officii  sui  detrimento.  In  quotextu  aper- 
te  supponitur  teneri  clericum  ad  officium 
suum,  etiamsi  non  possit  ex  beneficio  victum 
et  vestitum  habere,  quod  beneficium  necesse 
est  esse  valde  tenue.  Verum  est  posse  textum 
illum  exponi  de  clerico,  qui  ratione  ordinatio- 
nis  sacrse  teuetur  officium  dicere,  etiamsi  nul- 
lam  sustentationem  ab  Ecclesia  habeat ;  Glos- 
sa  vero  et  omnes  id  intelligunt  de  officio  Ec- 
clesiae  debito  ratione  beneficii,  et  textus  ipse 
generaliter  loquitur,  et  in  c.  Presbyter,  ejus- 
dem  distinct.,  quod  est  primum,  extra,  de 
Celeb.  Missar.,  idem  indicatur. 

7.  Expenditur  hcec  secunda  sententia,  neque 
ita  in  ea  quiescit  animus.  —  Et  primo  non 
videtur  cequa  et  justa  conditio,  sed  qutedam 
moralis  coactio.  —  Adhuc  vero  non  quiescit 
animus  inhac  doctrina.  Primo,  quia  hic  non 
est  considerandum,  quod  beneficiarius,  accep- 
tans  beneficium  tenue,  non  patiatur  injuriam, 
quia  scienset  volens  admittit  conditionem,  sed 
considerandum  est  an  res  ipsa  sequa  et  justa 
sit,  quia  11011  est  credendum,  Ecclesiam  im- 
ponere  onera  ultra  naturalem  sequitatem  ;  si 
ergo  secundum  se  non  est  sequalitas  inter  li- 
lud  stipendium  et  hoc  onus,  non  est  verisimile 
Ecclesiam  velle  obligare  ad  tale  onus,  etiamsi 
alius  voluntarie  acceptet  beneficium.  Eo  vel 
maxime  quod  videretur  ibi  esse  queedam  mo- 
ralis  coactio  respectu  pauperum  clencorum, 
vel  scholasticorum,  qui  cum  vix  possiut  aliter 
vivere,  coguntur  similia  beneficia  acceptare. 
Et  tunc  dunssimum  esset  insequalem  condi- 
tionem  is  imponere,  ut  si  rex  nollet  pro- 
mittereministris  stiis,  vel  militibus,  nisi  vilis- 
sima  et  insufficientia,  quia  scit  non  defuturos 
qui  illa  acceptent ;  vel  si  paterfamilius  cum  fa- 
mulis  pauperibus  ita  paciscatur,  in  quo  casu 
multi  sentiunt  non  teneri  famulum  ad  servan- 


372 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


dumintegre  pactuin,  sed  possevel  exsuisope- 
ribns  aliquid  subtraliere  in  suam  utilitatem^  vel 
ex  bonis  domini,  ut  possit  sustentari.  Nee  satis- 
faciet,  qui  dixerit  non  esse  hanc  eequalitatem 
ita  necessariam  inter  spirituale  ministerium 
et  stipendium  materiale,  sicut  inter  mercedem 
et  laborem  corporalem  :  nam,  licet  non  inter- 
cedat  idem  modus  justitiee,  vel  contractus, 
quia  non  est  lieec  posterior,  propria  commu- 
tatio  unius  rei  pro  alia,  sicut  est  prior,  ni- 
hilominus  secundum  suum  modum  postulat 
proportionem,  seu  eequitatem,  quatenus  is  qui 
servit,  sustentatione  iudiget.  Unde  si  sacer- 
doti,  ut  sacrificium  pro  me  offerat,  nimis  par- 
vam  eleemosvnam  tribuam,  injuste  ago,  ne- 
que  ille  tenebitur  integra  obligatione,  ut  sic 
dtcam,  sed  poterit  uno  sacrificio  pro  pluribus 
eleemosynis  talibus  satisfacere  ;  sic  ergo  in 
prsesenti  servanda  est  eequitas,  nec  sufficit  vo- 
luntaria  aeceptatio,  si  in  re  est  insequalitas, 
tum  quia  non  est  verisimile  Ecclesiam,  talem 
ineequalitatem  velle,  nec  consensum  in  illam 
exiger-e ;  tum  etiam  quia  videtur  intervenire 
queedarn  moralis  coactio,  ut  declaratum  est. 
8.  Secundo,  sequitur  ex  secunda  senlentia 
non  teneri  ad  idem  onus  recitandi,  qui  pin- 
gue  accepit  beneftcium,  guod  postea  factum  est 
tenue.  —  Aliorum  distinctio  et  modificatio  pro 
s-ecuncla  mitentia  impugnatur  tamen. —  Aliter 
alii  opinantur  de  obtigationetenuisbeneficii. — 
Deinde  est  alia  difficultas  in  illa  responsione, 
quia  sequitur  eum,  qui  sufficiens  beneficium 
acceptavit,  quia  cum  illo  habebat  eongruam 
sustentationem,  si  posteabeneficium  fiat  tenue 
in  perpetuum,  non  teneri  ad  idem  onus  reci- 
tandi,  quia  ille  non  acceptavit  voluntarie  be- 
neficium  tenue  ;  ergo  ratione  voluntariee  ac- 
ceptationis  non  obligatur,  si  res  ipsa  secun- 
dum  se  non  est  sulficiens  ad  obligandum.  Ne- 
que  quoad  hoc  est  simile  de  matrimonio  cum 
sponsa  divite,  quse  postea  fit  pauper,  quia  dos 
vel  divitiee  accidentaria  sunt  in  matrimonio, 
neque  obligatio  ad  ouera  ejus  ex  illis  per  se 
nascitur ;  at  vero  in  preesenti,  fructus  seu  sti- 
pendium  censentur  pertinere  ad  intrinsecam 
ratiouem  hujus  obligationis.  Et  ideo  non  de- 
sunt  qui,  hoc  argumento  coacti,  distinguen- 
dum  putent  inter  beneficium,  quod  receptum 
est  pingue,  etfactum  tenue  discursu  ternporis, 
velquod  jam  erat  tenue,  quando  receptum  est. 
Et  de  primo  fatentur  desinere  obligare,  post- 
quam  factum  est  tenue  :  de  secundo  vero 
aiunt  obligare  propter  voluntariam  acceptatio- 
nem.  Sed  hoc  certe  non  dicitur  consequenter ; 


sinit  obligare,  ideo  est  quia  fructus  competen- 
tes  sunt  per  se  et  intrinsece  necessarii  ad 
hanc  obligationem ;  ergo  in  quolibet  beneficio 
erunt  necessarii ;  ergo  etiamsi  a  principio  tale 
sit  beneficium,  ex  se  non  est  inductivum  obli- 
gationis ;  ergo  nec  propter  acceptationem  vo- 
luntariam  illam  indueet,  quia  censetur  ac- 
ceptari  juxtaexigentiam  suae  conditionis.  Unde 
alii  potius  censent  contrario  modo  de  illis  duo- 
bus  membris,  nam  qui  beneficium  pingue 
accepit,  se  in  perpetuum  obligavit  ad  onera 
talis  beneficii,  et  sicut  eo  ipso  acquisivit  jus 
ad  quodcumque  augmentum  fructuum  sine 
augmento  onerum,  ita  assumpsit  etiam  peri- 
culum  sustinendi  quamcumque  diminutionem 
fructuum,  sine  diminutione  obligationum,nam 
hoc  postulat  eequitatis  ratio.  Et  ideo  licet  be- 
neficium  fiat  tenue,  imo  licet  nullos  fructus 
reddat  (ait  Turrecre.,  dicta.  q.  6  et  24),  sem- 
per  recitare  tenebitur.  At  vero  quando  bene- 
ficium  a  principio  receptum  est  tenue,  homo 
non  obligatur  ex  vi  illius,  neque  ibi  habet  lo- 
cum  illa  consideratio  vel  compensatio  spei  et 
periculi,sed  est  certainsufficientiareddituum, 
et  ideo  cessat  ibi  ratio  obligationis.  Unde  ma- 
xime  confirmari  videtur  opinio  Soti,  juxta  opi- 
nionem  valde  probabilem  Cajetani,  et  alio- 
rum,  qui  dicunt,  quando  ex  beneficio  nonper- 
cipiuntur  fructus,  neque  aliquando  recupe- 
randi  sperantur,  nonobligari  ad  recitationem. 
Tum  quia  locum  habet  eadem  proportionalis 
ratio,  quando  fructus  sunt  tam  tenues,  ut  pro 
nihilo  moraliter  reputentur,  nec  possint  pru- 
denter  judicari  justum  stipendium  ;  tum 
etiam,  quia  juxta  illam  opinionem  necessa- 
rium  est  adhibere  distinctionem  aliquam  vel 
limitationem ,  in  lege  dicente  dari  beneficium 
propter  hoc  officium  :  oportet  enim  intel- 
ligi  de  heueficio  cum  redditibus  ;  ergo  poterit 
etiam  addi,  ut  intelligatur  de  beneficio  cum 
redditibus  commodis,  seu  habentibus  mora- 
lem  proportionem  cum  tali  onere. 

9.  Unica  assertio:  prima  sententia  quce  ob 
tenuitatem  beneficii  obligationem  tollit  reci- 
tandi,  speculative  considerata,  probabitis  est; 
secunda  regulariter  inpraxi  servanda. — Bene- 
ficium  simplex,  licet  tenue,  obligat  ad  recitan- 
dum.  —  Quocirca  sivimrationis  expendamus, 
non  potest  negari  quin  prior  sententia  recte 
applicata  ad  beneficium  vere  tenue  probabilis 
valde  sit,  speculative  considerata  ;  existimo 
tamen  vix  posse  ad  praxim  applicari,  servata 
illa  ratione  eequitatis  et  justitiee,  quam  illa 
sententia  considerat,  et  ideo  in  praxi  regu- 


nam  si  primum  beneficium  factumtenue  de-    lariter  esse   servandam  sententiam   commu- 


CAP.  XXI.  AN  TENUE  BENEFICIUM  OHLIGET  AD  RECITANDUM. 


37-3 


nem.  Hoc  ut  declarem,  adverto  dnplex  esse 
posse  beneficium  :  uinim  adeo  simplex,  uL  ad 
nullnm  servitium  obliget,  praeterquam  ad  re- 
citandum  officium  canonicum ;  aliud,  quod 
habet  servitium  annexum  in  aliqua  ecclesia. 
De  priori  censeo  non  posse  moraliter  habere 
tam  tenues  fructus,  quin  obliget  ad  recitan- 
dum.  Ratio  est,  quia  cum  nullum  aliud  servi- 
tium  postulet,  et  non  detur  nisi  propter  ali- 
quod  officium,  necesse  est  ut  saltem  propter 
boras  detur;at  vero  solum  onus  horarum  non 
est  adeo  grave,  ut  per  tenues  fructus  com- 
pensari  non  possit,  etiamsi  rigorosam  aequita- 
tem  inter  stipendium  et  laborem  considerare 
velimus.  Nam  ex  recitatione  soium  occupatur 
clericus  per  horam  lemporis,  et  paulo  amplius 
per  totum  diem,  et  non  prohibetur,  neque 
impeditur,  quin  aliquo  modo  honesto  neces- 
saria  corpori  quserat ;  ergo  etiamsi  beneficium 
tatitum  octo  vel  decem  aureos  reddat,  suffi- 
cient  pro  illo  parvo  onere.  Eo  vel  maxime 
quod  prseter  hoc  stipendium,  habet  clericus 
ratione  talis  heneficii  multa  alia  eommoda  ho- 
noris,  exemptionis,  et  aliorum  privilegiorum  ; 
ergo  in  omni  rigore  sequitatis  potest  ita  obli- 
gari.  Unde  cum  jura  indistincte  loquantur,  et 
ratio  aequitatis  non  cogat  ad  distinctionem  fa- 
ciendam  in  hoc  casu,  nullo  modo  facienda  est. 
10.  Non  simplex  moraliter  nunquam  potest 
esse  tenue,  si  liabet  aliqwdper  modum  grossce. 
—  De  beneficio  autem  habente  aliud  servitium 
annexum,  adhuc  subdistinguendum  videtur. 
Aliquando  enim  est  tale  ut,  licet  quis  actu  nec 
per  se,  nec  per  alium  inserviat,  et  ideo  amit- 
tat  certas  distributiones,  nihilominus  fructus 
aliquos  ex  beneficio  accipitper  modum  grossse. 
Et  ejusdem  rationis  censendum  est,  quando 
necessarium  est  servire  saltem  per  alium,  qui 
distributionibus  fruitur,  propnetario  autem 
servatur  aliqua  parsquasi  grossoe,  licet  tenuis. 
Et  in  his  casibus,  non  est  dubium  quin  bene- 
ficiarius  teneatur  recitare  :  tum  quia  quoad 
illam  partem,  quam  reportat,  illud  est  tan- 
quam  beneficium  omnino  simplex,  et  nullum 
habens  servitium  ;  tum  maxime  quia  per  il- 
lum  beneficiarium  stat,  quominus  habeatube- 
riores  fructus.  Unde  vix  contingere  potest  ut 
deturbcneficium  speciale  servitium  requirens, 
ut  serviatur  in  illo,  quod  tam  parvos  reddat 
fructuset  distributiones,  aut  ex  oblationibus 
altaris,  aut  ex  aliis  emolumentis,  ut  possit 
simpliciter  tenue  reputari,  ita  ut  non  sufficiat 
saltem  ad  tertiam  partem  sustentationis  ;  si 
autem  hanc  conferat ,  dubitari  non  potest  de 
obligatione  rccitandi.  Et  propterea  dixi  mora- 


liter  loquendo  non  possc  opinionem  Soti  ad 
praxim  applicari,  quia  omnia  bcnefieia,  vel 
sunt  simplicia,  vel  servientia,  et  in  prioribus 
non  sufiicit  tenuitas,  inposterioribus  vero  tanta 
non  invenitur. 

11.  Beneficia  olligantia  ad  alia  Ecclesicc 
munia,  si  ad  quartam  partem  sustentationis 
non  sufficiant,  probabile  est  non  obligare  ad 
recitandicm.  —  Possunt  vero  excogitari  bene- 
ficia  obligantia  ad  alia  servitia  Ecclesia;,  quse 
sint  tam  tenuia,  ut  licet  quis  iutegre  illis  in- 
serviat,  et  accipiat  omnes  distributiones,  et 
quicquid  emolumenti  ad  illa  pertinet,  adhuc 
non  sufficiant  ad  sustentationem  personae, 
etiam  quoad  tertiam  vel  quartam  partem  ;  et 
si  qua  sunt  hujusmodi,  censeo  valde  probabite 
et  securum,  non  obligare  ad  reeitanclum,  quia 
juste  reputari  possunt  non  esse  beneficia  data 
pro  illo  munere,  sed  tantum  pro  alio  servitio, 
unde  respectn  recitationis  se  habent  tanquam 
beneficia  non  habentia  uilos  redditus  ;  et  ideo 
mirum  non  estquod  sub  generali  legenon  com* 
prehendantur.  Atque  hoc  probabilius  fiet  ex 
his,  quae  dicemus  dc  restitutione  frnctuum  in 
iis  qui  non  recitant.  Nec  video  quomodo  possft 
in  eo  casu  imponi  obii^atio,  nisi  dicendo,  in 
obligatione  recitandi  propter  beneficium  nul- 
lam  haberi  considerationem  fructuum,  sed 
solius  tituli,  et  ad  summum  possessionis.  Et 
quidem  non  dubito  quin  potuerit  Ecclesia, 
servata  omni  sequitate,  ita  hoc  instituere  et 
preecipere,  sicut  obiigationem  recitandi  con- 
junxit  cum  ordine  sacro,  etiamsi  nullum  emo- 
lumentum  temporale  secum  afferatper  se  io- 
quendo.  Ita  enim  per  beneficium  peculiari 
modo  quasi  sacratur  persona,  et  magis  eccle- 
siastica  efficitur,  ita  ut  in  privilegiis  et  multis 
aiiis  sequiparetur  clerico  in  sacris,  et  ideo 
juste  etiam  potuisset  Ecclesia  similiter  conjmir 
gere  obligationem  recitandi  cum  beneficio, 
nulla  habita  consideratione  fructuum.  Verum- 
tamen  non  creditur  ita  fuisse,  juxta  doctrinam 
magis  receptam  ;  et  ideo  si  tenues  fructus  be- 
neficii  alteri  servitio  sequissime  correspondent, 
merito  censetur  non  esse  taie  beneficium  acl 
recitandum  datum,  et  fortasse  auctores  secun- 
dse  opiuionis  hoc  non  negarent.  Extra  hunc 
vero  casum,  eorum  sententiam  servandam  esse 
etiam  in  praxi  censemus. 

12.  Unde  facile  expeditur  novum  dubium 
nobis  propositum,  si  quis  habeat  plura  bene- 
ficia  ita  tenuia,  ut  nullum  per  se  sufficiat 
obligare  juxta  opinionem  Soti,  omnja  vero 
simul  reddant  competentes  fructus.  an  obli- 
getur  ad    recitandum.  Respondeo  enim  om- 


374 


LIB.  IV.  DE  IIORIS  CANONICIS. 


nino  obligari,  quod  in  omni  sententia  censeo 
esse  iudubitatum,  nam  de  posteriori  et  nostra 
per  se  patet ;  de  priori  probatur.  Tum  quia 
ilie  babet  ab  Ecclesia  stipendium  sufficiens 
titulo  beneficii,  vel  beneficiorum,  haec  enim 
differentia  impertinens  est ;  nec  minuit,  sed 
potiusquodammodo  auget  obligationem.  Tum 
etiam  quia,  licet  tenue  beneficiuin  per  se  non 
obligat,  juxta  illam  sententiam,  mcboat  sal- 
tem  obligationem,  et  ad  aliquam  orationem, 
vel  partem  borarum  obligat,  ut  supra  dice- 
bam ;  ergo  si  plura  beneficia  compleant  suffi- 
cieus  stipendium,  integre  obligabunt. 

CA.PUT  XXII. 

UTfiUM  CLERIGUS,  HABENS  REDDITUS  AB  ECCLESIA 
SINE  BENEFICIO,  TENEATUR  H0RAS  CANONICAS 
RECITARE. 

1 .  Proponitur  status  qucestionis. —  Diximus 
de  beneficio  ecclesiastico,  prout  separari  po- 
test  a  fructibus ;  nunc  e  converso  dieendum 
est  de  fructibus,  quando  separantur  a  benefi- 
cio,  et  jus  ad  percipiendos  illos  alicui  confer- 
tur.  In  qua  re  facillime  fertur  judicium,  quan- 
do  sufficienter  constat  jus  lllud,  quod  ad  fruc- 
tus  datur,  non  esse  beneficium  :  plura  vero 
dubia  in  hac  materia  nascuntur,  quia  incer- 
tum  vel  obscurum  est  an  illud  constituat  ve- 
ram  rationem  beneficii. 

2.  Prima  assertio  :  quando  fructus  bene- 
ficii  dantur  propter  actionem  externam  per  mo- 
dum  stipendii,  non  obligant  ad  officium  divi- 
nuvi  recitandum — Itaque  primo  certum  est, 
quoties  fructus  beneficii  aiicui  etiam  clerico 
dantur  permodum  stipeudii  propter  actionem 
temporalem,  illum  non  obligari  ad  dicendum 
officium  divinum.  Ita  docent  omnes  Doctores 
in  bac  materia.  Palud.,  d.  q.  4,  n.  12;  Tur- 
recr.,  d.  91,  in  principio  q.  5 ;  Sylvest.,  verb. 
Hura,  q.  2,  et  reliqui.  Exempla  sunt  de  illo, 
qui  ad  docendam  Theologiam,  verbi  gratia, 
conducitur;  nam  etiamsi  integram  prseben- 
dam  canouicatus  accipiat,  si  non  sit  canoni- 
cus,  lion  tenetur  recitare,  quia  beneficium  non 
babet;  secus  vero  est,  si  beneficium  ipsum 
accipiat  cum  onere  legendi,  juxta  c.  1  de  Ma- 
gistris :  ponunt  etiam  dicti  auctores  exemplum 
in  matriculariis,  id  est  qui  redditus  babeut  in 
Ecclesia,  ut  pulsent  campanas,  vel  similia  of- 
ficia  faciant.  Item  in  sacrista,  qui  sine  pecn- 
liari  beneficio  propter  illud  ministerium  suos 
babet  redditus.  Ratio  borum  et  similium  est, 
quia  lex  ecclesiastica  solum  obligat  habentes 


beneficium,  et  quia  isti  habent  sua  peculiaria 
officia,  vel  servitia,  pro  quibus  accipiunt  pro- 
portionata  stipendia  :  item  regulariter  quasi 
per  accidens  est,  quod  sint  clerici ;  nam  pos- 
sent  actiones  illee  per  laicos  fieri,  et  interdum 
fiunt. 

3.  Secunda  assertio :  qui  habent  ex  fructibus 
Ecclesice  portionem  titulo  laicis  communi,  non 
tenentur  ad  officium  recitandum.  —  Hinc  se- 
cundo  certum  est  eos,  qui  habent  ab  Ecclesia 
pensionem,  seu  proportionem  ex  fructibus  Ec- 
clesise,  non  ut  clerici,  sed  aliquo  titulo  com- 
muni  laicis,  non  teneri  ad  dicendum  officium, 
ut  qui  per  modum  simplicis  eleemosynse  ha- 
bent  certam  portionem  in  aliquo  monasterio 
ad  vitse  sustentationem,  etiamsi  pro  tota  vita 
consignatam  habeant;  nam  non  est  benefi- 
cium,  sed  temporale  quid  ;  nam  etiam  pretio 
emi  potuisset.  Idem  est  de  pensione  data  a 
Papa  alicui  laico  per  modum  gratitudinis , 
propter  servitia  parentum  in  Ecclesise  utilita- 
tem,  vel  aliquid  simile.  Ratio  est,  quia  licet 
ille  habeat  aliquod  jus  ad  redditus  Ecclesige, 
illud  jus  non  est  beneficium,  quia  non  datur 
propter  aliquod  ministerium  sacrum.  Et  hoc  a 
fortiori  probari  potest  ex  Motu  proprio  Pii  V 
statim  tractando. 

4.  Qucedam  pensiones,  quce  videntur  dari  ti- 
tulo  clericali,  non  obligant  ad  officium  Cano- 
nicum.  —  Potest  enim  esse  nonnulia  difficultas 
de  quibusdam  pensionibus,  quse  videntur  dari 
titulo  clericali,  ut  quando  exigunt  in  persona 
clericalem  statum,  saltem  per  primam  tonsu- 
ram ;  nam  isti  videntur  habere  fructus  cum 
spirituali  jure  et  titulo,  ac  proinde  teneri  ad 
clericorum  officium,  quod  est  recitare  horas 
canonicas.  Nihilominus  de  his  etiam  semper 
fuit  constaus  sententia,  eos  non  teneri  ad  di- 
cendum  officium  canonicum.  Ita  tenuit  Me- 
dina,  q.  7  de  Oration. ;  Navarr.,  c.  7  de  Ora- 
tion.,  n.  25;  Soto,  lib.  10  de  Justitia,  q.  5, 
art.  3;  Ledesma,  in  4,  part.  1,  q.  16,  art.  4; 
Gigas,  q.  30,  de  Pensionibus,  qui  citat  Hiero- 
nymum  Paulum,  in  lib.  Provinciale  omnium 
Ecclesiarum,  et  alios.  Et  sumitur  etiam  ex 
Paludano,  et  aliis  supra  citatis,  quamvis  ge- 
neralius  loquantur  sub  nomine  portionum,  seu 
prsebendarurn ,  quse  tantum  ad  sustentatio- 
nem  vitee  dantur.  Et  hanc  sententiam  confir- 
mavit  plane  Pius  V,  statim  citandus,  namina- 
ponendo  his  pensionariis  novum  quoddam  o- 
nus  distinctum  ab  horis  canonicis,  clare  si- 
gnificavit  eos  non  obligari  ad  pensum  hora- 
rum. 

5.  Pensionarii,  qui  ante  Pium  Vnihil  tene- 


CAP.  XXII.  AN  REDDITUS  SINE  BENEFICIO  OBLIGENT  AD  RECITANDUM. 


375 


bantur  recitare,  post  illum  obligantur  ad  offi- 
cium  B.  Marice.  —  Ex  hoc  ergo  principio  in- 
ferehant  consequenter  citati  auctores,  pensi- 
onarinm  non  teneri  ad  aliquid  recitandum ; 
quod  fuit  verum  ante  tempus  Pii  V,  et  optime 
inferebatur,  quia  Ecclesia  tunc  nemini  impo- 
suerat  preeceptum  recitandi  aliquid  propter 
usumfrnctum,  ut  sic  dicam,  aliquorum  reddi- 
tuum    ecclesiasticorum.   Imo    extra  officium 
Missse,  et  septem  horarum  canonicarum,  nul- 
lum  preeceptum  de  alia  certa  oratione  vocali 
inveniebatnr  in  Ecclesia  datum  pro  his,  qui 
ad  recitandum  officium  canonicum  non  tene- 
bantur:  cum  ergo  ante  Pium  V  pensionarii 
non  tenerentur  ad  dicendum  officium  canoni- 
cum,  ad  nullam  omnino  orationem  vocalem 
ex  vi  pensionis  tenebantur.  Ratio  vero  erat, 
quia  talis  pensio  re  vera  non  est  beneficium  : 
item  quia  tunc  non  dabatur  propter  aliquod 
officium.  Dices:  Ergo   injuste  dabatur.    Res- 
pondetur,  negando  consequentiam,  quia  ex 
justa  dispensatione  Papee  poterat  dari,  vel  in 
gratitudinem,  ut  dicebamus,  vel  in  eleemosy- 
nam,  vel  ad  juvandos  juvenes  in  studiis  litte- 
rarum,  vel  in  ordinead  militiam  Eeclesiee  de- 
fensioni  necessariam,  vel  aliis  de  causis.  Pius 
autem  V,  sua  constitutione  prseeepit  pensio- 
nariis  clericis,  quando  ut   clerici  pereipiunt, 
ut  officium  parvum  Reatse  Virginis  recitent, 
et  aliter  non  faciant  fructus  suos,  juxta   pro- 
portionem  infra  declarandam,  cap.  ult.  Quod 
preeceptum  sine  dubio  obligat,  nec  potest  ali- 
quis  excusari  dicens,  constitutionemillam  non 
esse  usu  receptam  ;  nam  pontificia  constitutio 
ipsa  obligat  ut  recipiatur,  et  hanc  vim  sem- 
per  habet,  quandiu  per  contrariam  consuetu- 
dinem,  sciente  et  connivente  Pontifice,  abro- 
gata  non  est,  quod  de  illa  constitutione  dici 
non  potest:  nam  ex  tunc  Theologi,  et  Cano- 
nistee  docti  et  pii  semper  docuerunt  esse   ser- 
vandam,  sicut  revera  a  timoratis  servatur.  Et 
qui  illam  transgressi  sunt,  fructuum  compen- 
sationem  a   Pontifice  postulare  solent,  quse 
non  facile,  nec  sine  competenti  satisfactione 
conceditur,  ut  mihi  constat,  saltem  de  Hispa- 
nia.  Quod  est  apertum  signum,  legem  illam 
non  esse  ex  tacito  consensu  Pontificis  abroga- 
tam. 

6.  Limitatio  Pii  V,  secundum  quam  nec  cle- 
rici  nec  religiosi  militares  tenentur  recitare  of- 
ficium  B.  MaricB.  — Additur  am>m  in  eadem 
lege limitatio,  ut  solum  eos  obliget,  quiut  cle- 
rici  pensionem  accipiunt.  Dicuntur  autem  ac- 
cipere  ut  clerici,  quando  status  clericalis  in  eis 
requiritur,  ut  sint  talis  pensionis  capaces  ;  si 


ergo  pensio  detur  sine  hac  conditiono,non  in- 
ducitobligationem  recitandi  officium  Virginis, 
etiamsi  detur  personee  regularilaica?,  ut  railiti 
Sancti  Joannis,  etiamsi  aliquo  modo  ratione 
professionis  ecclesiastica  persona  sit,  et  licet 
illi  ut  regulari  detur,  quia  nihilominus  non  da- 
tur  ut  clerico ;  hoc  enim  pronrie  et  rigorose  ac- 
cipiendum  est.  Adverto  tandem  circa  hoc  prse- 
ceptum,  non  ita  limitari  ad  preces  Virginis, 
qumsipensionarius  velit,possitcanonic,umoffi- 
cium  recitare,  per  quod  melius  satisfaciet  suo 
muneri,  quam  si  preces  Virginis  diceret,  quia 
intentio  Pii  V*in  illa  lege  non  fuit  excludere 
officium  canonicnm,  sed  solum  non  imponere 
tantum  onus.  Quod  ex  ipsa  materia,  et  fine 
prsecepti  est  satis  notum.  Quapropter  non  du- 
bito  quin  clericusin  sacris  habenspensionem, 
satisfaciat  dicendo  horas  canonicas,  etiamsi 
preces  Virginis  non  dicat ;  quia  si  sacerdos  ha- 
bens  proprium  beneficium  amplius  non  obli- 
gatur,  nonestverisimile  voluis«e  Pium  Vpen- 
sionario  clerico  majus  onus  imponere.  Idem- 
que  est  de  clerico  in  minoribus  habente  simul 
beneficiumet  pensionem  :  undedicenlum  est, 
tulisse  Pium  V  legem  illam  propter  eos  cleri- 
cos,  qui  alio  titulo  ad  canonicum  officium  non 
obligantur,  et  illis  non  interdixisse  quin  pos- 
sint  canonicum  officium  dicere,  et  illo  satisfa- 
cere,  si  velint,  sed  solum  noluisse  ad  hoc  illos 
obligare,  sed  tantum  ad  Virginispreces. 

7.  Dubium  incidens  de  prcestimoniis. — Pro- 
batur  ratione.  —  Probatur  auctoritate.  —  Sta- 
tim  vero  hicannectitur  dubium  de  prrestimo- 
niis,  quse  in  Hispania  maxime  suntin  usu,  an  in 
hoc  ordine  pensionum  sint  annumeranda.  Ali- 
quorum  enim  opinio  est,  hsec  non  esse  benefi- 
cia  ecclesiastica,  sed  pensiones ;  suut  enim  por- 
tiones  qusedam  a  redditibns  beneficiorum  abs- 
tractge  et  designatas,  ut  per  modum  subven- 
tionis  vel  adjutorii  ad  studia  peragenda  juve- 
nibus  conferantur,  ut  eo  modo  possint  com- 
mode  erudiri,  ut  postea  Ecclesiae  inserviaut  ; 
unde  considerato  fine  talis  institutionis,  non 
videntur  lnec  beneficia  ecclesiastica,  quia  non 
dantur  propter  ahquod  sacrum  ministerium, 
quod  sit  quasi  finis  proximns,  et  officium  pro- 
pter  tale  stipendium  aliquaudo  exercendum, 
sed  tantum  propter  studium  ordinatum  ad  sa- 
crum  ministerium  tanquam  ad  finem  remo- 
tum,  ad  quod  ministerium  postea  non  obliga- 
tur  quis  ex  vi  solius  preestimonii,  nisi  quate- 
nusper  aliud  beneficium  proprium  ei  collatum, 
vel  per  sacram  ordinationem  fuerit  obligatus. 
Atque  ita  sensit  de  his  preestimoniis  Medina, 
q.  7  de  Orat.  Et  sequitur  Palatius,  in4,  d.  15, 


37G 


LIB.  IV.  DE  IIORIS  CANONICIS. 


disp.  9.  Gigas  etiam,  q.  28,  de  Pension.,  n.  5, 
videtur  aperte  negare  prsestimonium  esse  be- 
neficium  :  et  idem  habetSilva,  tract.  deBene- 
fieiis,  p.  1,  q.  3,  n.  10.  Sentit  etiam  Felinus, 
in  c.  Postulasti,  et  c.  Ad  audientiam,  2,  de 
Rescri. ;  et  Caccialupus,  in  tract.  de  Pension., 
q.  30,  quatenus  negant  prcestimonium  esse 
beneficium.  Juxta  hanc  vefo  sententiam,  di- 
cendum  nunc  esset  habentem  prsestiinonium 
teneri  ad  dicendas  preces  virginis,juxta  Mo- 
tum  Pii  V,  quia  prsestimonium ,  si  non  est 
proprium  beneficium,  saltem  erit  pensio,  et 
maxime  cleriealis,  ut  sic  dicam ,  quia  nemi- 
m  datur  nisi  ut  clerico,  et  ut  in  clericatu  pro- 
ficiat. 

8.  Secunda  et  verior  sententia,  etiam  ante 
Pium  V,  pr&stimonium  obligare  ad  recitandum 
officium  canonicum.  —  Probatur  auctoritate. 
—  Quatit.ites  beneficii  quales  ex  Panormitan., 
et  quot  esse  debent.  —  Probabilior  tamen  sen- 
tentia  est,  eum,  qui  habet  preestimonium,  te- 
neriaddicendumofficiumcanonicum.Itatenet 
Navar.,c.  21  deOrat.,n.  9  ;  Soto,1.10de  Just., 
q.  5,  art.  3.  Ei.  sine  dubio  hoc  sensit  Gigas, 
q.  30,  de  Pensionib.,  n.  1,  dicens  pensionem, 
intitnlatam  ad  aliquam  partem  fructuum  alte- 
rias  beneficii,  esse  ecclesiasticum  beneficium, 
et  ideo  qui  illam  habet,  teneri  ad  officium  re- 
citandum.  Preestimonium  enim  propriissime 
dici  videtur  pensio  intitulata;  nam  portio  illa, 
quee  praestimonium  dicitur,  erecta  estut  confe- 
ratur  speciali  et  spirituali  titulo.  Quee  sententia 
probari  potest  ex  c.  ult.,  de  ConcessionePrac- 
benv  in  6,  ubi  prasstimonium  cumaliis  benefi- 
ciis  ecclesiasticis  annumeratur.lteminduci  po- 
test  c.Quamvis,  de  Preebendis,  in  sexto,  ubi  dicU 
tur  litterassuper  obtinendis  beneficiis  impetra- 
tas  restringi  debere;  restrictio  autem  perhrec 
verba  explicatur :  Ei  non  in  pmsione,  sed  in 
benefidis  ecclesiasticis  tantum  volumus  provi- 
deri.  Ubi  solam  pensionem  a  beneficiis  distin- 
gult,  et  sub  illis  prsestimoniuin  comprehen- 
dit;  nam  et  vi  illius  rescripti  provideri  quis 
potest  et  debet  de  preestimonio.  Et  confirma- 
tur  ex  c.  Conquerente,  de  Clericis  non  residen- 
tibus,  ubi  similis  portio  separata  ab  alio  bene- 
ficio  cum  jure  ad  illam,  et  sine  ©bligatione  ad 
servitium,  Keneficium  ecclesiasticum  appella- 
tur,  quod  profecto  esse  non  potest  aiiud  nisi 
prsestimonium.  Et  sermonem  ibi  esse  de  pro- 
prio  beneficio  sentit  ibi  Abbas,  et  Gigas  supra, 
illum  referens,  et  q.  28,  n.  20,  ubi  etiam  alle- 
gat  Doctores,  in  Clement.  prima,  de  Supplen- 
da  negligentia  preelatorum.  Possuntqne  ad 
hanc  seulentiam  confirmandammultasumi  ex 


Panormitan.,  2  volum.,  consil.  -i7,  ubi  pro- 
bat ,  prsestimonium  esse  beneficium ,  quia 
habet  omnes  qualitates  proprii  beneficii ;  nu- 
merat  autem  quatuor  aut  quinque  proprieta- 
tes,  scilicet,  quod  tantum  personse  ecclesiasti- 
cce,  per  ecclesiasticum  Preelatum  dari  possit, 
pure,  et  sine  pacto,  et  in  perpetuum,  et  quod 
habeat  aliquid  spiritualitatis  cui  annectatur, 
seu  officium  aliquod  divinum,  propter  quod 
detur,  quas  omnes  dicit  reperiri  in  prsestimo- 
nio,  quod  tamen  ipse  non  probat,  preesertim 
de  ultima,  in  qua  est  difficultas.  Lnde  si  qnis 
recte  consideret,  ille  supponit,  quod  hic  proba- 
re  intendimus,  et  ex  annexione  seu  obligatio- 
ne  ad  officium  divinum,  infert  esse  benefi- 
cium  :  auctores  autem  primae  sententiae  potius 
a  contrario,  quia  putant  non  esse  beneficium, 
inferunt  non  obligare  ad  officium. 

9.  C&:  tum  est  non  esse  certum,  anprcestimo- 
nium  inter  pensiones,  aut  beneficia  sit  numeran- 
dum  ex antiquojure. — Denique haec  res fortasse 
esse  poterat  dubia  dejure  aiitiquo,  nam  ex 
nullo  textu  sufficienter  probatur,  praestimo- 
nium  esse  proprie  beneficium  ecclesiasticum 
secundum  rigorosam  et  strictam  appellatio- 
nem,  ipiamvis  iuterdum  sub  ea  voce  genera- 
lius  sumpta  comprehendatur,  quod  solum  pro- 
bat  dictum  c.  ult.,  de  Conces.  Praeben. ;  in 
alio  autem  c.  Quamvis,  incertum  est  an  pra;s- 
timonium  sub  pensione  vel  sub  beneficio  de- 
beat  comprehendi,  et  ita  posset  textus  ille  in 
contrarium  induci,  quia  multi  putant  sub  iit- 
teris  de  obtinendo  beneficio  non  comprehendi 
|)ia?stimonium.  Imo  Panormitan. ,  in  dicto 
consilio  47,  expresse  definit,  in  litteris  gratia? 
concessis  etiam  expresse  ad  beneficium  cum 
cura,  vel  sine  cura,  sub  his  vocibus  non  com- 
prehendi  praestimonium,  praisertim,  inquit, 
cumin  eis  sit  facienda  stricta  interpretatio  pro- 
pter  amlitionem  comprimendam ,  juxta  dictum 
caput  Quamvis.  Cum  ergo  lex  Concilii  Con- 
staiit.  etiam  loquatur  dehabentibusbeneficium 
cum  cura  vel  sine  cura,  et  materia  illius  sit 
restringibilis ,  non  comprehendit  praestimo- 
nium.  Et  omnia  quee  ibi  adducit  Abbas  ad  il- 
lam  resolutionem  confirmandam,  hanc  par- 
tem  suadent.  In  alio  autem  c.  Conquerente, 
incertum  est  an  portio,  de  qua  ibi  fit  mentio, 
fuerit  simplex  prsestimonium ,  et  Panormit. 
sentit,  fuisse  potius  beneficium  ad  servitium 
Ecclesiee,  et  adjutorium  parochi  institutum. 
Non  constat  igitur  satis  ex  jure,  ad  quem  fi- 
nem,  et  quomodo  fuerint proestimonia  institu- 
ta,  atque  an  habeant  propriam  beneficiorum 
naturam,  qiue  est  dari  propter  aliquod   divi- 


CAP.  XXII.  AN  REDDITUS  SINE  DENEFICIO  ODLIGENT  AD  RECITANDUN. 


377 


mim  officium.  Unde  etiam  inter  canonistas, 
multi  negaut  prcestimonia  in  titulum,  sive  pro 
titulo  beneficii  assignari,  utrefert  Rebuff.,  in 
Pract.  Cancellariee  Apostol.,  sub  titulo  Nota- 
bilia  super  vacantibus  non  reservatis,  §  Benefi- 
cii  appellatione.  Quamvis  alii  oppositum  sen- 
serint,  quos  ibi  etiam  commemorat,  ipse  au- 
tem  rem  ambiguam  relinquerejvidetur.  Erat 
crgo  res  dubia,  et  ideo  non  erat  improbabilis 
opinio  Medinse. 

10.  Vera  sententia  :  post  Motum  proprium 
Pii  V,  prcestimonia  propter  officium  dantur, 
etpropria  collatione,  ac  spirituali  titulo  con- 
feruntur,  adeoque  obligant  ad  officium  Di- 
vinum. —  Ad  tollendam  autem  hanc  dnbitatio- 
nem  addidit  Pius  V  in  suo  Motu  proprio  hasc 
verba  :  Declarantes  prcestimonia,  prcestimo- 
niales  portiones ,et  qualiacumque  alia  beneficia, 
etiam  nullum  omnino  servitium  habentia  obti- 
nentes,  cum  prcedictis  pariter  comprehencli. 
Jam  ergodubitare  non  licet,  sive  boc  sit,quia 
illa  beneficia  discursu  temporis,  et  usu  Preela- 
torum,  et  (quod  caput  est)  confirmatione  Pon- 
tificis  mutaruut  naturam,  et  cum  antea  non 
esseut  propter  officium  instituta,  jam  propter 
illud  dantur  propria  collatione,  et  spirituali 
titulo.  Sive  quia  banc  eamdem  rationem  a 
principio  habuerunt,  quia  non  repuguat  quod 
erecta  fuerint  ad  juvandos  juvenes  in  studiis, 
etqnod  habuerint  annexum  onus  recitandi. 

i  I .  Capellanue  collativce  sunt  vera  ecclesias- 
tica  beneficia,  atque  adeo  obligant  ad  officmm 
canonicum  ;Capellaniarum  duo  genera. — Aliud 
dubiura  hic  esse  solet  de  capellaniis,  an  qui  ca- 
pellaniam  habet,recitareteneatur  :  et  ratiodu- 
bii  est,  quia  videtur  recipere  fructus  per  mo- 
dum  cujusdam  stipendiiet  mercedis,  non  vero 
propter  proprium  titulum  beneficii.  Sed  in 
hoc  communis  resolutio  est,  duplices  esse  ca- 
pellanias  :  quasdam,  quas  collativas  vocant ; 
aliis  non  collativas,  id  est  quaa  a  patronis  etiam 
laicis  conceduntur  sine  collatione  ecclesiastici 
Prselati.  Quse  duo  genera  capeilaniarum  ab 
institutione  habent  distinctionem  :  interdum 
etiam  laici  relmquunt  bona  sua  cum  hoc  one- 
re,  ut  certa  qua^dam  pensio  quotannis  alicui 
clerico  detur,  ut  tot  missas  dicat ;  iude  ergo 
consurgit  capeilania  non  collativa,  quse  in  eo 
statu  perseverat,  quandiu  institutio  consuetu- 
dine  aut  auctoritate  Praslatorum  Ecclesiee  non 
mutatur.  Collativa  autem  fit,  quando  auctori- 
tate  Episcopi  erigitur,  etiamsi  ex  bonis  laico- 
rum  dotata  sit,  et  jus  prsesentandi  personam 
sit  patrono  laico  reservatum.  Capellania  ergo 
collativa  sine  dubio  inducit  oblicaiionem  re- 


citaudi  officium  canonicum,  quia  est  verum 
ecclesiasticum  beneficium ;  habet  enim  omnes 
conditiones  ad  beneficium  requisitas,  ut  faciie 
unicuique  patebit,  applicando  illas,  quas  cx 
Panormitano  dubio  prcecedcnti  retulimus. 

'J2.  Capellanice  non  collativcB  non  sunt  ec- 
clesiastica  beneficia,  atque  ideo  non  obligant  ad 
officium  ditinum.  —  Capellania  autem  non 
collativa  non  obligat  ad  officium  canonicum 
ob  contrariam  rationem,  quia  non  est  benefi- 
eium  ecclesiasticum,  ut  patebit  etiam  easdem 
conditiones  applicando;  exquibus  illa  estma- 
xime  nota,  quod  nou  dalur  per  provisionem 
et  auctoritatem  Praslati  ecclesiastici ;  repug-nat 
enim  beneficium  ecclesiasticum  institui  vel 
conferri  a  laico  sine  interventu  spiritualis 
potestatis.  Ita  fere  Mediu.,  d.  q.  7;  Navar.,  c. 
20,  de  Orat.,  n.  17 ;  Ledes.,  in  A.  p.  2,  q.  16, 
art.  4,  dub.  5.  Et  hoc  videntur  intendere  Surn- 
mistse,  qui  declarant  beneficium  obligare  ad 
recitandum,  etiamsi  sit  de  patrimonio  insti- 
tutum,  ita  ut  patrimonium  factum  sit  benefi- 
cium,  et  non  nlias,  ut  ait  Sylvest.,  ex  Zabarel., 
verb.  Hora,  q.  2,  §  Secundum;  Tabien.,  n.  I ; 
et  Armil.,  n,  1.  Qui  etiam  advertunt,  quod  li- 
cet  is,  qui  habet  capellaniam  collativam  non 
possit  per  se  illi  satisfacere  in  Missis,  vel  aliis 
oneribus  persolvendis,  quia  est  puer,  vel  im- 
peditus,  et  ideo  per  alium  inserviat,  non  ex- 
cusatur  obligatione  diceudi  officiuni  per  se, 
tum  quia  (ut  saspe  dixi)  hoc  est  onus  persona- 
le,  et  sacrificium  laudis,  et  fructus  suorum 
labiorum,  ut  dicitur  in  Clement.  l,de  Celebr. 
Miss.;  tum  etiam  quia  ille  alius,  per  quem 
dicentur  Missse,  vcl  simile  aliud  officium,  non 
tenetur  ex  vi  stipendii,  quod  recipit,  dicere 
officium  cauonicum,  quia  respectu  illius  illud 
non  est  beneficium ;  ergo  onus  dicendi  offi- 
cium  canonicum  mauet  apud  capelianum. 

1 3.  An  qui  recipiunt  servitium  beneficii  in 
commendam  teneantur  adofficium  divinum. — 
Hmc  vero  nascitur  aliud  dubium,  de  his  qui 
recipiunt  servitium  beneficii  in  commendam, 
an  teneantur  recitare  canonicum  officium  ; 
videntur  enim  non  teneri,  quia  non  sunt  be- 
ficiati,  cum  non  habeant  proprietatem  bene- 
ficii,  sed  tantum  servitium  :  cujus  etiam  argu- 
mentum  est,  quia  saepe  heec  commendatio  fit 
ad  tempus,  ut  patet  in  vicariis,  qui  ad  annum, 
vel  simile  tempus  constituuntur,  et  ad  nutum 
amoveri  possunt.  Idemque  videtur  esse  de 
his  benefieiis  regularibus  (manualia  interdum 
vocantur)  quse  conferuntur  religiosis  a  suis 
preelatis,  ut  ibi  inserviant,  quandiu  suis  prse- 
latis  placuerit ,  et  ad  nutum  eorum  revoceu- 


378  LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 

tur,  nam  isti  omnes  non  possunt  dici  habere    rem  seu  qualitatem 

beneficium  ecclesiasticum,  de  cujus  ratione 

est  ut  sit  perpetuum,  et  per  institutionem  ca- 

nonicam  conferatur,  c.  1,  de  Regul.  Jur.,  in 

6.   Denique  ldem  esse  videtur  de  capellano, 

quem  parocbus  sibi  adsciscit,  ut  in  ministran- 

do  ipsum  adjuvet,  nam  ille  etiam  non  tenebi- 

tur  officium  recitare,  quia  revera  beneficiatus 

est,  sed  stipendiarius,  et  mercenarius  condu- 

ctus,  non  ad  recitandum  officium,  scd  ad  mi- 

nistranda  sacramenta,  vel  Missas  dicendas,  et 

similia  publica  onera  supportanda. 

44.  Qui  habet  beneficium  integre  commenda- 
tum  quoad  totam  administrationem,  ejus,  licet 
non  sitperpetuum,  tenetur  dicere  officium  divi- 
num.  —  Ad  hsec  breviter  dicendum  est  primo, 
eum,  qui  babet  beneficium  integre  commen- 
datum  quoad  totam  administrationem  ejus, 
teneri  ad  dicendum  officium,  etiamsi  commis- 
sio  illa  seu  commendatio  Ecclesiee  non  sit  ere- 
cta  in  titulum  beneficii,  neque  in  perpetuum 
conferatur.  Ita  docent  Medina,  Ledesma,  et 
Navar.  supra,  n.  16.  Et  prsecedenti  etiam  ca- 
pite  a  nobis  dictum  est  de  illo,  qui  renunciat 
alteri  beneficium,  retentatotaadministratione 
cum  fructibus.  Idem  enim  est  in  preesenti,  nam 
parum  refert  quod  fructus  sint  plures  vel  pau- 
ciores,  quia  heec  obligatio  non  nascitur  veluti 
per  se  ex  tructibus,  sed  ex-  obligatione  susce- 
pta  ad  totam  administrationem.  Itaque  licet 
hic  non  obligetur  ratione  beneficii,  quod  ipse 
habeat,  obligatur,  quia  subrogatus  est  loco 
habentis  beneficium,  eum  tota  obligatione  be- 
neficii  ab  ipso  acceptata  ;  pro  tunc  enim  illa 
obligatio  Eequivalet  titulo  beneficii  quoad  om- 
nia  ejus  onera,  nam  pactum  humanum,  quod 
ibi  tacite  intervenit,  hanc  vim  habet.  Sicut 
etiam  ille  tenetur  ad  sacramenta  ministranda, 
et  alia  officia  beneficii  exequenda. 

15.  Si  alicui  commendetur  beneficium,  quo- 
ad  exteriora  solum  servitia  Ecclesice,  ille  ex 
eo  non  tenetur  ad  officium  canonicum. — Dixi 
autem,  integre  commendatum  quoad  totam  ad- 
ministrationem,  quia  si  solum  commendetur 
quoad  exteriora  et  publica  servitia  Eeclesiee, 
ex  vi  hujus  commendationis  non  tenebitur  ad 
dicendum  officium  canonicum;  ut,  verbi  gra- 
tia,  si  beneficiatus  proprius,  abfuturus  ab  Ec- 
clesia  sua  propter  negotia,  illam  commendet 
amico,  aut  mercenario  clerico  seculari,  aut 
religioso,  ut  pro  se  toto  lllo  tempore  inser- 
viat,  non  tenebitur  substitutus  ille  ex  vi  one- 
ris,  quod  in  se  suscipit,  officium  dicere,  nisi 
quatenus  publice  m  ecclesia  illud  canere  ne- 
cessariumjuerit,  juxta  ejusdem  ecclesiee  mo- 


Ratio  est,  quia  solum 
publicum  et  externum  ministerium  est  illi 
commendatum.  Item,  quia  obligatio  recitan- 
di  privatum  officium  semper  manet  apud  pro- 
prietarium,  ita  ut  non  possit  alteri  illam  de- 
legare,  ut  ex  dictis  colligitur.  Ergo  substitu- 
tus  non  tenetur  illa  obligatione,  quia  non  de- 
bet  multiplicari  sine  causa  et  necessitate,  un- 
de  nisi  ex  speciali  pacto  satis  expresso  sub- 
stitutus  in  eo  casu  ad  hoc  obligetur,  non  est 
censendus  ita  obligari ;  quando  autem  inter- 
venerit  tale  pactum,  substitutus  quidem  obli- 
gabitur  ex  justitia  pacti,  non  tamen  propte- 
rea  exonerabitur  proprietarius  sua  obliga- 
tione,  nam  est  personalis,  et  ex  beneficio, 
quod  semper  habet.  Et  hujusmodi  videtur 
esse  talis  substitutio,  vel  commendatio,  quo- 
ties  propria  voluntate  et  auctoritate  ipsius- 
met  beneficiarii  fit  ad  supplendam  ejus  ab- 
sentiam ;  secus  vero  est  quando  tota  adminis- 
tratio  beneficii  commendatur  auctoritate  Pon- 
tificis,  vel  Praelati,  aut  quia  beneficium  est 
unitum  alicui  religioni  militari,  vel  alteri, 
cum  onere  constituendi  ibi  vicarium,  qui  por- 
tet  omnia  onera  beneficii ;  quae  vicaria  si  per- 
petua  sit,  beneficium  ecclesiasticum  reputa- 
tur,  et  per  Prselatum  ecclesiasticum  confe- 
renda  est.  Si  vero  ad  tempus  tantum  detur, 
pro  eo  tempore,  qui  recipit  illam  commen- 
dam,  recitare  tenetur,  propter  rationem  iam 
dictam.  Et  idem  est  de  illo,  cui  auctoritate 
Papse  commendaretur  tota  ecclesiee  adminis- 
tratio,  quamdiu  beneficiatus  puer,  ex  dispen- 
satione  factus,  recitare  non  valet,  quia  tunc 
totum  onus  beneficii,  etiam  quoad  recitatio- 
nem,  intelligitur  vicario  eommissum,  ne  ec- 
clesia  ullo  officio  privetur.  In  hoc  ergo  sensu 
locuti  sunt  citati  auctores,  idemque  est  quan- 
do,  vacante  ecclesia  parochiali,  Episcopus 
ibi  vicarium  constituit,  et  in  similibus  casi- 
bus,  ubi  eadem  ratio  intervenit. 

16.  Qui  habent  officia  manualia  tenentur  ad 
officmm  recitandum.  — Atque  hinc  constat  a 
fortiori,  idem  dicendum  esse  de  habentibus 
beneficia  manualia,  nam  sine  dubio  tenentur 
ad  officium  recitandum.  Quia  sive  illa  sint 
proprie  beneficia,  sive  non,  in  se  suscipiunt 
totam  beneficii  administrationem,  ad  quam 
(ut  ssepe  dixi)  pertinet  etiam  divini  officii  re- 
citatio.  Eo  vel  maxime  quod  hcec  beneficia 
aliquo  modo  perpetua  sunt,  quatenusnon  dan- 
tur  ad  definitum  tempus,  sed  de  se  durare 
semper  possunt,  licet  includant  dependentiam 
a  Preelato,  a  quo  auferri  seu  revocari  pos- 
sunt,  juxtaClem.  unic,  de  Supplenda  neglig. 


CAP.  XXII.  AN  REDDITUS  SINE  DENEFICIO  OBLICENT  AD  RECITANDUM. 


379 


Preelator.,  in  quo  quamdam  majorem  pro- 
prietatem  benefieii  participant,  juxta  ea,  quee 
Sylvest.  notat,  verb.  Dignitas,  in  principio. 
Denique  pro  eo  tempore  necesse  est,  ut  ouus 
illud  recitandi,  quod  illi  beneficio  respondet, 
ad  aliquam  determinatam  personam  perti- 
neat,  quia  alias  non  esset  sufficienter  tali  ec- 
clesiae  provisum  ;  sed  non  cadit  in  alium,  ni- 
si  in  hujusmodi  administratorem  seu  benefi- 
ciarium ;  ergo  ille  tenetur  recitare  ratione  ta- 
lis  beneficii. 

17.  Capellanus  seu  coadjutor  conductus,  cia- 
tus  proprio  parocJw  ad  eum  jnvandum,  non 
obligatur  ad  recitandum  ex  eo  titulo.  —  Secus 
vero  est  de  capellano,  seu  coadjutore  condu- 
eto,  vel  dato  proprio  parocho,  seu  beneficia- 
rio,  ut  ab  ipso  juvetur  in  ecclesise  adminis- 
tratione;  nam  de  illo  videtur  esse  eadem  ra- 
tio,  quae  de  vicario,  relicto  solum  ut  suppleat 
absentiam  parochi  in  externa  ecclesiee  admi- 
nistratione.  Unde  non  obstante  illo  adjutorio, 
quod  attinet  ad  recitationem  officii,  totuni 
munus  integrum  manet  apud  proprietarium, 
et  alter  solum  est  stipendiarius,  non  ut  rele- 
vet  proprietarium  ab  onere  recitandi,  sed  so- 
lum  ab  aliis  ministeriis  ;  ergo  tahs  coadjutor, 
vel  capellanus,  ex  vi  stipendii  sui  non  tene- 
tur  recitare.  Et  ita  docet  Medin.,  q.  7,  de 
Orat.  Addit  vero  limitationem  de  qua  statim 
dicetur. 

18.  Duiium  de  coadjutoriius.  —  Tandem 
hic  occurrit  ordinarium  dubium  de  coadjuto- 
ribus  beneficiorum,  prout  nunc  sunt  in  usu, 
an  teneantur  recitare  officium  canonicum  ex  vi 
coadjutorise.  Est  autem  de  his  specialis  ratio 
dubitandi,  quia  non  sunt  tantum  quasi  sti- 
pendiarii  adtempus,  seu  ad  vitam  proprietarii, 
sed  etiam  sunt  successores  in  beneficio  ipso 
facto,  et  sine  nova  collatione,  unde  videntur 
jam  habere  titulum  beneficii,  et  nonnullos 
redditus,  quia  semper  habent  aliquam  cou- 
gruam  portionem  designatam  ;  habent  etiam 
sedem  in  choro,  et  vocem  in  capitulo ;  cur 
ergo  non  tenebuntur  recitare?  Gonfirmatur 
primo,  quia  coadjutor  hujusmodi  est  vere  ca- 
nonicus;  ergo  habet  obligationem  recitandi 
ex  vi  canonicatus,  cujus  jam  suo  modo  habet 
titulum  et  possessionem  ,  et  ratione  illius 
habet  administrationem,  saltemsecundo  loco, 
et  in  absentia  proprietarii.  Consequentia  vide- 
tur  clara,  et  antecedens  patet,  quia  ille  admit- 
titur  ad  honores  et  actus  proprios  talis  bene- 
ficii.  Confirmatur,  quia  institutus  in  canoni- 
cum,  ita  ut  habeat  sedem  in  choro,  et  vocem 
in  eapitnlo,  licet  sit  ita  institutus  siue  prseben- 


da,  ut  primam  vacantem  obtineat,  tenetur  ad 
horas  recitandas,  maxime  si  distributiones  re- 
cipiat :  ergo  a  fortiori  tenebitur  coadjutor.  An- 
tecedens  docent  Palud.,  4,  d.  5,  qusestione 
quinta,  n.  5;  Turrecr.,  d.  19,  in  princ,  q.  14-. 
Quia  illeverehabetbeneficium  ecclesiasticum, 
argumento  cap.  Cum  M.  de  Const. ;  ergo  idem 
erit  in  praisenti.  Confirmatur  tertio,  quia  co- 
adjutor,  datus  Episcopo  auctoritate  Papae,  est 
vere  Episcopus,  ut  sentit  Gloss.  per  textum, 
in  c.  Non  autem,  7,  q.  1,  verb.  Ut  non  succe- 
deret.  Quam  probant  Panorm.,inc.  Quoniam, 
de  Officio  ordiu.,  n.  4;  et  Cardin.j  cons.  70  ; 
ergo  similiter  coadjutor  datus  canonico  auc- 
toritate  Papse  est  vere  canonicus;  ergo  obli- 
gatur. 

19.  Coadjutores  non  tenentur  recitare.  — 
Coadjtotoria  non  est  beneficium.  —  Nihilomi- 
nus  dicendum  est  hos  coadjutores  non  teneri 
ad  officium  canonicum  recitandum.  Ita  tenet 
Medin.,  de  Orat.,  c.  7,  non  sine  formidine;  ita 
enim  concludit :  Hoc  videtur  tenendum  soli  ra- 
tioni  innitendo,  interim  quod  aliqua  determi- 
natlo  in  oppositum  occurrat.  Idem  tenet  Na- 
var., c.  2, de Orat.,  n.  18.  Probatur  primo,  quia 
obligatiorecitandi  »emper  manet  apud  proprie- 
tarium;  ergo non obligat  coadjutorem.  Proba- 
tur  consequentia  :  ex  uno  beneficio  non  obli- 
gantur  duoad  recitandum.  Item  principalis  et 
coadjutor  non  obligantur  ad  Missas,  et  alia  of- 
ficia  duplicata ;  sed  si  unus  implet,  alter  non 
tenetur ;  ergo  si  onus  recitandi  manet  apud 
proprietarium,  non  transit  ad  coadjutorem. 
Secundo,  est  propria  ratio  a  priori,  quiacoad- 
jutoria  non  est  beneficium  ecclesiasticum ;  er- 
go  noii  obligat  ad  reeitandum.  Probatur  con- 
sequentia,  quia  in  dictis  constitutionibus  Con- 
cilii  et  Pii  V,  nec  specialiter  nominatur,  nec 
sub  generali  nomine  beneficii  ecclesiastici  com- 
prehenditur.  Antecedens  autemesse  omnium, 
nemine  contradicente,  docet  Navarrus,  in  c. 
Si  quando,  de  Rescript.,  Pradud.  5,  num.  10. 
Idem  seutit  Thomas  Campesi.  ,  tractat.  de 
Coadjut.  Episcop.,  n.  8;  Gambar.,  de  Offic.  et 
Potest.  legat.,  lib.  4,  num.  285;  et  Redoan., 
tractat.  de  Simon.,  2  p.,  c.  28.  Tradit  Abb., 
in  c.  De  Rectoribus,  cum  tribus  sequentibus 
de  Cleric.  segrot.  minis.Et  ibieommunis,  etin 
c.  C&andi,  de  Supplen.  negl.  Preelat.,  in  6,  et 
exejusdem  junbus  hoc  sumitur.  Nam  licetilla 
jura  et  eorum  interpretes  loquantur  de  coad- 
jutore  tantum  ad  tempus  vel  ad  vitam  dato, 
sine  futura  successione,  hoc  nihil  obstat,  quia 
futura  successio  non  dat  jus  in  re,  sed  ad  rem, 
ut  ipsum  nomen  praa  se  fert.  Et  constat,  quia 


380 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


princeps  filius  regis,  licet  futuram  successio- 
nem  habeat,  nondum  est  rex,  nec  snccessor 
imperatoris  est  imperator,  et  sic  de  aliis.  Con- 
firmatur,  quia,  unum  beneficium  non  potest 
simul  esse  in  duobus  ;  sed  principalis  retinet 
integrum  beneficium ;  ergo  coadjutor  ex  vi 
solius  coadjutorise  nullum  beneficium  habet; 
ergo  nec  ad  recitandum  obligatur.  Denique 
ita  declaratum  est  a  S.  D.  N.  Paulo  V ,  ad 
petitionem  hujus  Ecclesise  Cathedralis  Conim- 
bricensis,  in  quodam  Brevi  anni  1606,  in  quo 
inter  alia  declarat,  coadjutores  canonicorum 
non  esso  vere  eanonicos,  nec  pro  talibus  ha- 
bendos,  viventibus  coadjutis ;  idem  ergo  est  de 
coadjutoribus  in  quibuscumque  aliis  benefi- 
ciis. 

20.  Argumentis  satisfit.  —  Et  ita  facile  pa- 
tet  responsio  ad  rationes  in  contrarium.  Ad 
primam  enim  negamus  coadjutorem  habere 
titulum  beneficii  in  re,  sed  tantum  in  spe,  seu 
jus  ad  rem.  Neque  obstat  quod  succedat  sine 
nova  collatione,  quia  per  concessionem  talis 
coadjutoris  fit  collatio  quasi  sub  conditione, 
seu  pro  tali  eventu,  et  ideo  illo  eveniente, 
seu  impleta  conditione,  ipso  facto  perficitur 
collatio,  quae  prius  erat  quasi  pendens.  Ne- 
que  obstat  quod  coadjutor  ex  vi  coadjutorise 
habeat  vocem  ih  capitulo,  qma  id  non  est  ex 
vi  tituli,  sed  quia  ei  couceditur,  ut  etiam 
quoad  hoc  proprietarium  juvet.  De  sede  au- 
tem  in  choro  ordinatum  est,  ut  coadjutor  non 
in  ioco  proprietarii,  sed  ultimo  locopost  pro- 
prios  canonicos  sedeat,  quia  revera  non  est 
canonicus ;  et  ita  solum  conceditur  ille  locus 
ratione  actualis  ministerii. 

21.  Coadjutor  canonici  non  est  canonicus. — 
Et  ita  etiam  patet  responsio  ad  confirmatio- 
nem  primam ;  negatur  enim  assnmptum,  sci- 
licet  coadjutorem  esse  vere  canonicum,  quia 
licet  vulgo  ita  nominetur  propter  jus  ad  suc- 
cedendum,  vere  non  habet  canoniam,  neque 
praebendam,  neqne  habet  titulum  vel  posses- 
sionem  canonicatus,  sed  coadjutoriae  tantum, 
et  quoad  illam  habet  jus  in  re,  quoad  canoni- 
catum  autem  tantum  ad  rem.  Cujus  etiam 
signum  est,  quia  post  decessum  proprietarii 
novam  possessionem  accipere  debet,  ut  in 
dicto  Brevi  habetur,  unde  etiam  incipit  facere 
propriam  residentiam  novorum  canonicorum, 
nisi  speciali  indultoantea  fuerit  iili  concessa. 
Uncle  ad  probationem  dicitur,  coadjutorem 
tantum  admitti  ad  actus  administratoris,  et 
quasi  vicarii  seu  capellani,  et  ad  honores 
huic  ministerio  proportionatos.  Ad  secundam 
confirmationcm  negatur  siinilitudo,  quia  in- 


stitutus  in  canonicum  cum  jure  ad  primam 
preebendam,licet  nondumillam  sit  consecutus, 
est  vere  canonicus,  et  habet  actu  beneficium 
quoad  spirituale  jus,  et  licet  non  habeat  pree- 
bendam,  aliquas  distributiones  recipit ;  coad- 
jutor  vero  non  habet  beneficium.  Ad  tertiam 
confirmationem,  idem  dicendum  est  de  coad- 
jutore  Episcopi,  quia  non  est  prselatus,  nec 
Episcopus  quoad  beneficium,  licet  forte  con- 
secratus  sit,  ut  nunc  esse  solet.  Hoc  tamen 
ir.telligitur  de  jure  ordinario.  Nam  de  poten- 
tia  absoluta  forte  posset  Pontifex  concedere 
coadjutorem  Episcopo,  qui  vere  et  actu  simui 
cum  illo  esset  prselatus  et  Episcopus,  quod 
intendunt  Gloss.  et  Panormit.  ibi  citati.  Et  de 
facto  legimus  Augustinum  ordinatum  fuisse 
Episcopum  simul  cum  Valerio  ;  inde  tamen 
non  potest  sumi  solidum  argumentum,  quia 
non  per  dispensationem  Papae,  sed  per  igno- 
rantiam  factum  est,  ut  ipse  Augustinus  postea 
cognovit  et  conquestus  est,  ut  Possid.,  in  Vit. 
August.,  c.  8,  refert,  et  late  Baron.,  tom.  5 
Ann.,  anno  christi  395,  n.  31  et  32. 

22.  Dubium,  —  Queeri  vero  potest  an  co- 
adjutor  teneatur  recitare  saltem  eo  tempore 
quo  onus  ecclesiae  sustinet  pro  principali. 
Medina  enim  supra  simpliciter  affirmat ;  at 
Navarr.,  d.  c.  10,  n.  18,  id  negat,  nisi  datus 
sit  coadjutor  ad  dicendum  horas  nomine  al- 
terius,  vel  omnes,  vel  aliquas :  secns  vero  si 
tantum  sit  datus  ad  cantandum,  vel  minis- 
trandum  sacramenta.  Unde  loquendo  de  co- 
adjutoribus,  prout  nunc  sunt  in  usu,  dicen- 
dum  est  non  teneri  nisi  ad  satisfaciendum 
choro,  vel  simiii  servitio  ecclesiee,  in  quo  ad- 
juvare  obligantur.  Ratio  est,  quia  proprieta- 
rius  licet  excusetur  a  servitio  chori  et  eccle- 
siee,  serviendo  per  coadjutorem,  non  tamen 
ab  onere  recitandi,  quia  hoc  est  onus  perso- 
nale  sequens  beneficium,  quod  ipse  retinet 
integrum.  Neque  est  verisimileproprietarium, 
retinendo  beneficium  totum  cum  fructibus, 
posse  se  exonerare  etiam  ab  onere  recitandi, 
id  faciendo  per  alium,  neque  hoc  habet  coii- 
suetudo  ,  nec  potest  prsesumi  talis  intentio 
Pontificis,  nisi  ubi  fuerit  expressa  concessio  ; 
ergo  onus  hoc  non  imponitur  coadjutori,  quia 
non  est  in  duobus,  nec  quoad  illud  est  coad- 
jutor.  Item  quia  in  aliis  ministeriis,  quee  prin- 
cipalis  potestper  coadjutorem  implere,  eo  ipso 
quod  administratio  committitur  coadjutori, 
priucipalis  liberatur  per  ministerium  ejus  ; 
ergo  cum  ministerium  recitandi  tale  sit ,  ut 
per  alium  impleri  non  valeat ,  signum  est  il- 
lain  obligationem  nunquam  cadere  in  hujus- 


CAP.  XXIII.  QUOD  OFFICIUM  CLERICI  PRIVATIM  RECTTARE  DEBEANT. 


381 


modi  coadjutorem,  etiam  dum  actn  adminis- 
trat.  Nam  licet  teneatur,  verbi  gratia,  ad  ohori 
assistentiam,  satisfaciet  suo  muueri  assistendo 
vel  canendo,  licet  in  genere  non  recitet,  juxta 
superius  dicta.  Hsec  autein  intelliguntur  ex 
vi  solius  coadjutorise,  prout  est  in  usu  com- 
muni  et  ordinario.  Nam  si  Papa  velit  ad  lioc 
extendere  coadjutoriam  ,  sine  dubio  posset 
ex  rationabili  causa,  qualis  esset  impotentia 
proprietarii  etiam  ad  boras  dicendas.  Sed  tunc 
ille  non  erit  coadjutor,  de  quo  nunc  loqui- 
mur,  sed  esset  vicarius,  cui  tota  administratio 
beneficii  commissa  est,  de  quo  jam  diximus 
teneri  tunc,  non  ratione  proprii  beneficii,  sed 
ratione  pacti,  ut  dixit  Navarrus,  qui  non  aliud 
sentire  visus  est. 

23.  Tandem  queeri  potest  an  isti  coadjuto- 
res  teneantur  saltem  dicere  officium  Beatissi- 
mse  Virginis  tanquam  pensionarii,  juxta  mo- 
tum  Pii  V.  Ad  boc  vero  juxta  principia  po- 
sita  brevissime  dioendum  est,  si  coadjutor  ba- 
beat  propriam  pensionem  super  beneficium, 
sine  dubio  teneri  ad  officium  Virginis,  nisi 
alias  cauonicum  recitet,  quia  recipit  talem 
pensionem  ut  clericus,  ut  per  se  notum  est ; 
suppono  enim  esse  coadjutorem  iu  spiritua- 
libus.  Si  vero  solum  recipiat  ex  fructibus  be- 
neficii  aliquam  sustentationem  per  modum 
stipendii,  uon  tenebitur,  quia  non  compre- 
benditur  sub  Motu  Pri  V,  et  alias  satisfacit 
suse  obligationi,  suum  ministerium  implendo, 
sicut  de  capellanis  dictum  est. 

CAPUT  XXIII. 

QUODNAM    OFFICIUM    DIVIXUM   TENEA.NTUR    DICERE 
CLERICI  CUM   PRIVATIM   RECITANT. 

1.  An  recitare  juxta  hoc  vel  illud  Brevia- 
rium  hujus  vel  illius  ecclesiw,  cadat  sub  prce- 
ceptum. — Diximus  de  personisquse  adprivatim 
recitandum  divinum  officium,  quando  illud 
in  cboro  publice  non  dicunt,  obligantur  ;  nunc 
modum  explendi  banc  obligationem  declarare 
necesse  est,  quod  prosequemur  discurrendo 
per  omnes  circumstantias  bujus  actionis,  in- 
cipiendo  ab  objeeto  seu  materia  ejus,  sicut 
de  publica  oratione  fecimus.  Primum  ergo 
omnium  occurrit  qusestio  illa  superius  incul- 
cata,  utrum  recitare  juxta  boc  vel  illud  Bre- 
viarium,  seu  juxta  hujus  vel  illius  ecclesias 
ritum,  cadat  sub  preeceptum.  Iu  quo  ritu  pos- 
sumus  loqui,  vel  de  ipsa  substantia  horarum 
(ut  sic  dicam)  iu  communi,  et  comparando 
diversa  ritualia,  seu  breviaria  inter  se :  vel 


possumus  loqui  de  eodem  ritu  ejusdem  Bre- 
viarii  applioato  ad  varia  tempora,  vel  ad  hos 
vel  illos  dies,  et  ad  hos  vel  illos  Sanctos,  ut 
quod  tali  tempore  et  die,  de  tali  Sancto  aut 
mysterio,  autde  feria  fiat  officium.  Quod  er- 
go  ad  substantiam  officii  spectat,  loqui  pos- 
sumus  aut  de  jure  communi,  aut  de  speciali 
jure  Pii  V  supra  explicato.  Et  quidem  si  hoc 
jus  Pii  V  fuisset  omnino  universale,  vel  ubi- 
que  receptum,  sufficeret  dicere  illud  esse  ob- 
servandum,  etiam  in  privata  recitatione;  ta- 
men  quia  non  ubique  obligat,  et  ubi  non 
obligat,  jus  antiquum  servandum  est,  ideo  de 
utroque  breviter  dicere  est  necesse.  Et  quo- 
niam  ex  antiquo  jure  facile  intelligetur  par- 
ticulare,  seu  novum,  illud  prius  explieabi- 
mus. 

2.  Prima  assertio  :  clericus,  qui  horas  pri- 
vatim  dicere  tenetur  (stando  in  jure  communi), 
ad  eas  obligatur  quce  juxta  Breviarium  in  sua 
BUscesi  approbantur,  aliter  non  satisfaclt.  — 
Dico  ergo  primo  :  unusquisque  clerious,  qui  ad 
horas  canonicas  privatim  dicendas  obligatus 
est,  tenetur  eas  dicere  (stando  in  jure  com- 
muni),  juxta  Breviarium  in  sua  Dioecesi  vel 
ordine  approbatum  et  receptum  ;  et  alioqui 
suo  muneri  non  satisfacit.  Heec  assertio  sumi- 
tur  ex  c.  Be  iis  et  c.  Placuit,  d.  12,  in  quibus 
in  eadem  dicecesi,  metropoli,  archiepiscopa- 
tu,  seu  provincia,  idem  psallendi  ordo  servari 
praicipitur.  Verum  est  ibi  esse  sermonem  de 
reoitatione  publica,  et  in  choro.  Unde  videtur 
sumi  argumentum  vel  a  paritate  rationis,  vel 
quia  recitatio  privata  quasi  subrogatur  loco 
publicee  in  his  qui  choro  non  tenentur  assis- 
tere,  vel  de  facto  non  intersunt,  et  ideo  debet 
secundum  eamdem  regulam  dici,  vel  quia 
membrum  debet  corpoii  couformari.  Unde  in 
Concilio  Agathens.,  c.  30,  de  hoc  officio  dici- 
tur  :  Convenit  ordinem  Ecclesice  ab  omnibus 
iequaliter  custodiri  ;  idem  c.  Convenit,  de  Con- 
secr.,  d.  5.  Et  hac  fere  ratione  utitur  D.  Tho- 
mas,  Quodlib.  1,  art.  13,  ubi  concludit,  unum- 
quemque  debere  conformari  eorum  consue 
tudini,  cum  quibus  vivit.  Et  ita  Gajetan.,  ver. 
Horm,  §  2,  magis  ex  consuetudine,  quam  ex 
jure  hanc  obligationem  colligit.  Tandem  op- 
time  videtur  hoc  confirmari  ex  Clementina  2, 
deCeleb.  Miss.,  ubi conceditur  cleriois  secula- 
ribus,  et  religiosis  commensalibus  Cardina- 
lium  et  aliorum  Pontificum^  ut  possint  illis 
oonformari  in  officio,  et  ut  non  teneantur  aliud 
dicere ;  ubi  Glossa,  verbo  Indulgemus,  recte 
notat,  absque  illo  privilegio  id  non  lieuisse ; 
tenebatur  ergo  antea  uuusquisque  suo  ordiui, 


382 


LIB.  IV.  DE  IIORIS  CANONICIS. 


vel  dioecesi,  vel  metropoli,  prout  hahuerit  con- 
suetudo,  conformari.  Nec  videtnr  posse  in  hoc 
certior  regula  praescribi,  stando  in  antiqno 
jure.  Et  ita  docuit  Cardin.,  c.  penul.  etult., 
d.  12  ;  et  ibid.  Archid.  et  Turrecrem.  ;  Soto, 
lib.  10  de  Just.,  q.  5,  art.  4  ;  Navar.,  deOrat., 
c.  19,  n.  211  et  sequentibus  ;  concordat  Ta- 
bien.,  n.  10  et  17,  licet  lubrice.  Alii  etiam 
auctores  in  generali  regula  conveniunt;  ad- 
dunt  tamen  exceptiones,  quas  expendere  ne- 
cesse  est. 

3.  Cajetani  et  aliorum  Hmitatio,  omni  cle- 
rico  seculari  vel  regulari  juxta  formam  Bre- 
marii  Romani  recitare  licere. — Fundamentum 
Cajetani  infirmatur. — Quidam  ergo  dixerunt, 
semper  licuisse  cuicumque  clerico  vel  religioso 
juxtaformani  Breviarii  Romani  recitare,  etita. 
prsedictae  regulae  esse  hanc  limitationem  ad- 
dendam,  scilicet,  nisi  quis  malit  Romano  Bre- 
viario  uti  in  recitatione  privata.  Quia  Romana 
Ecclesia  est  mater  omnium.  Ita  Cajetan.,  verb. 
Horre ,  qui  non  fundatur  in  praedieta  ratione , 
sed  in  hoc,  quod  substantia  praecepti  est  de 
septem  horis,  reliqua  vero  sunt  accidentia,  et 
ita  non  negat  esse  peccatum  veniale  grave  , 
sed  negat  esse  mortale.  At  sfratio  valet,  idem 
dicere  debet  de  mutatione  in  quodcumque 
aliud  officium  approbatum;  itaque  non  pecca- 
ret  graviter  monachus  Sancti  Benedicti  omit- 
tendo  proprium  officium,  et  recitando  juxta 
regulam  Sancti  Dominici,  vel  aliarn,  quod  est 
destruere  regulam  positam  ,  juxta  mentem 
auctorumomnium.Omnes  enim  censent,  hanc 
esse  obligationem  sub  mortali,  ut  clare  sentit 
Soto  supra,  art.  A,  et  expressius  Tabien.  , 
n.  16,  in  fine;  et  Navarrus  id  colligitex  pcena 
gravi,  quae  in  dictis  juribus  imponitur.  Itaque 
ratio  illa  admittenda  non  est,  quia  mutatio  in 
tota  forma  officii  satis  gravis  est,  et  proxime 
ipsam  substantiam  attingit.  Altera  vero  ratio 
habebit  locum  ,  si  Pontifex  Romanus  ita  ap- 
probet  officium  Romanum ,  ut  pro  toto  orbe 
illud  proponat,  et  servandum  praecipiat  vel 
concedat,  quod  ante  Pium  V  jure  communi 
factum  non  legimus.  Nam  ,  licet  in  c.  In  die, 
de  Conse.,  d.  1,  Gregorius  VII  aliquid  innuere 
videatur,  tamen  revera  non  facit  statutum  ge- 
nerale  de  toto  officio ,  nec  universale  pro  tota 
Ecclesia,  sed  de  quodam  particulari  puncto 
pro  Ecclesia  tantum  Romana.  Nec  etiam  inve- 
nitur  consuetudine  receptum  ,  ut  nnaquaeque 
Ecclesia  privata  possit  conformari  Ecclesiae 
Romanae,  et  matricem  relinquere  ;  imo  oppo- 
situm  colligitur  ex  d.  c.  In  die ,  et  c.  penult. 
et  ult. ,  d.  13,  et  optime  ex  c.  Novit ,  eadem 


distinct.,  ubi  Gregorius  clare  dicit,in  his  rebus 
non  oportere  sequi  consuetudinem  Ecclesiae 
Romanae,  sed  quod  in  unaquaque  Ecclesia  in- 
stitutum  est. 

k.  Aliorum  timitatio  pro  clerir,is  ordinatis 
ad  titulum  patrimonii.  —  Alii  excipiendos  pu- 
tant  clericos  seculares  ordinatos  ad  titulum 
patrimonii,  nullive  ecclesiae  addictos.  Nam 
illi  (aiunt)  non  tenentur  ad  certum  Breviarium 
sequendum,  sed  uti  possunt  quo  voluerint, 
dummodo  legitima  auctoritate  approbatnm  sit 
in  aliqua  provincia,  dioecesi,  aut  religione. 
Quorum  fundamentum  fuisse  videtur,  quia 
illi  non  tenentur  ad  inserviendum  certae  alicui 
Ecclesiae  in  hoc  munere  recitandi,  sed  tantum 
ecclesiae  Dei.  Ergo  satis  est,  si  dicant  aliquod 
officium  in  Ecclesia  approbatum.  Ita  Angel., 
verb.  Hora,  n.  12  et  14,  cum  Directorio  Juris, 
tit.  8,  quod  citat ;  idem  Sylvest.,  q.  1.  Sed 
non  videtur  admittenda  exceptio,  ut  melius 
Navarrus  et  alii  tradiderunt.  Quia  nullo  jure 
fundatur,  nullum  enim  adducitur  ;  nec  etiam 
fundatur  consuetudine  (ex  qua  maxime  hoc 
negotium  pendet)  ;  consuetudo  enim  habet, 
ut  clericus  dicat  officium  juxta  morem  Eccle- 
siae  in  qua  residet,  seu  habet  beneficium,  nulla 
distinctioue  facta  de  ordinato  ad  titulum  bene- 
ficii,  vel  patrimonii.  Nulla  etiam  ratione  effi- 
caci  fundatur  exceptio,  quia  licet  ille  clericus 
non  teneatur  choro  assistere  ,  tenetur  tamen 
conformari  corpori  tanquam  pars  illius  cleri. 
Confirmatur,  quia  Episcopus  posset  illum  juste 
cogere  ad  sequendum  ritum  ecclesiae  suae  ,  et 
punire,  si  non  obediret ;  ergo  signum  est,  il- 
lum  teneri ,  quia  Episcopus  non  potest  in  hoc 
ponere  novam  obligationem.  Denique  rectus 
ordo  Ecclesiae  hoc  postulat,  alias  occasio  scan- 
dali  et  abusus  facile  oriri  possent. 

5.  Prima  sententia,  astruens  debere  clericum 
leneficiatum  in  una ,  et  commorantem  in  atia  , 
recitare  ad  modum  iltius  ecclesire  cujus  est  le- 
neficiatus.  —  Tertio,  circa  dictam  regulam  in- 
quiri  potest  de  illo  clerico,  qui  in  una  Ecclesia 
habet  beneficium,  in  altera  vero  dicecesi,  ubi 
officium  diversum  est,  residet,  et  habet  firmum 
domicilinm  ,  cui  debeat  conformari.  Quidam 
dicunt  illum  ratione  beneficii  esse  addictum 
tali  ecclesiae  ,  et  ideo  teneri  morem  illius  se- 
qui  in  recitando,  ubicumque  resideat.  Indicat 
D.  Thomas,  Quodlib.  6,  art.  8,  ubi  ait :  Licet 
clericus  in  sacris  obligetur  ad  divinum  officium 
absolute,  tamen  ut  clericus  beneficiatus  in  hac 
ecclesia,  tenetur  ad  dicendum  officium  secun- 
dum  modum  illius  Ecclesiae.  Idem  sumi  potest 
ex  Quodlib.  1,  art.  13. 


CAP.  XXIII.  QUOD  OFFICIUM  CLERICI  PP.IVATIM  RECITAP.E  DEBEANT. 


383 


6.  Secunda  sententia  et  probabilior,  debere 
recitare  juxta  morem  eccleske  in  qua  rcsidet. 
—  Mihi  probabilius  videtur  recitare  debere 
juxta  morem  ecclesiee  in  qua  residet.  Primo, 
ex  illa  ratioue  generati,  quod  valde  expedit 
imitari  honestos  mores  eorum,  inter  quos  vi- 
vimus.  Deinde  ,  quia  ad  hujusmodi  usum  et 
actionem  potentius  videtur  vinculum  domici- 
lii  et  residentiee  ,  quam  beneficii.  Denique 
quia  beueficium  non  videtur  posse  ad  hoc 
obligare;  vel  enim  obligat  ad  residentiam,  vel 
non:  si  non  obligat  ad  serviendum  ecclesiee, 
non  est  cur  obliget  ad  ritum  ejus  in  recitando 
sequendum,  in  loco  distanti,  et  secluso^  domi- 
cilio.  Si  autem  obligat  ad  inserviendum  Ec- 
clesiee  ,  ulterius  peto  an  ille  absit  legitime, 
necne ;  in  priori  casa,  cessat  obligatio,  quia 
vel  per  alium  inservire  potest,  et  tunc  jam 
per  alium  satisfacit  quoad  ritum ;  vel  si  legi- 
time  dispensatus  est,  cessat  obligatio  servitii, 
et  consequenter  etiam  servandi  ritum.  At 
vero  si  ille  clericus  injuste  absit  a  sua  eccle- 
sia,  vix  est  casus  admittendus,  quia  vix  po- 
test  ille  habere  alibi  firmum  domicilium.  Si 
tamen  illud  habere  supponatur,  cum  non  ma- 
gis  satisfaciat  suee  obligationi  inserviendi  suse 
ecclesiee,  recitando  uno  modo  quam  alio,  et 
alioquin  ratio  preesentiee  et  residentiee  in  alio 
loco  majorem  moralem  necessitatem  inducat, 
etiam  in  hoc  casu  videtur  probabilius  debere 
sequi  morem  loci  in  quo  residet,  quia  tunc  est 
ibi  subditus,  et  membrum  illius  corporis.  Fa- 
leor  tamen  non  esse  tam  claram  obligatiouem 
in  toto  hoc  casu,  quin  possit  facile  optio  per- 
mitti. 

7.  Clerici  qui  ratione  studii  in  alienis  pro- 
vinciis  commorantur,  juxta  formam  illarum 
recitare  debent :  contrarium  etiam  est  probabi- 
le.  —  Et  idem  dicendum  censeo  in  simili  du- 
bio  de  clericis  unius  provineiee,  qui  in  alia 
commorantur  ratione  studii,  cujus  ecclesiee 
morem  iu  recitando  sequi  teneantur  ?  Quidam 
aiunt  debere  imitari  suam  dicecesim,  ubi  ha- 
bent  firmum  domicilium  ,  quia  simpiiciter 
sunt  illius  membra,  et  subditi  preelatis  et  le- 
gibus  talis  episcopatus.  Ego  vero  existimo 
pro  tempore,  quo  in  academia  resident,  posse 
dicere  officium  juxta  morem  iliius  ecclesiee, 
quia  pro  tunc  habent  ibi  quasi  domicilium,  et 
in  spiritualibus  utuutur  sacramentis  et  minis- 
tris  iilius  ecclesiee.  Et  tunc  etiam  preevalet 
illa  ratio,  quod  oportet  conformari  honestis 
moribus  eorum  inter  quos  vivimus.  Unde 
credo  hoc  esse  magis  consulendum :  non  vi- 
detur  tamen  imponenda  rigorosa  obligatio, 


quia  non  apparet  eificax  fundamentum  osten- 
dens  prcecepturn,  et  contraria  opinio  probabi- 
lis  est.  Quoties  ergo  D.  Thomas  ait,  clericum 
habentem  beneficium  in  aliqua  ecclesia,  de- 
bere  officium  dicere  juxta  morem  illius  eccle- 
siee,  intelligendum  existimo ,  si  ceetera  sint 
paria  quoad  residentiam,  vel  absentiam  a  tali 
ecclesia,  vel  ejus  dicecesi. 

8.  Clericus  habens  dup  beneficiain  dioecesibus 
habentibus  distinctum  recitandi  modum,  potest 
recitare  juxta  morem  illius  ecclesice  in  qua 
residet.  —  Unde  etiam  hinc  rcsolvendum  est 
dubium  de  illo,  qui  habet  plura  beneficia  in 
distinctis  Ecclesiis,  in  quibus  modus  recitandi 
diversus  est.  Quod  specialiter  tractat  D.  Tho- 
mas,  dicto  Quodlib.  1,  art.  13,  et  supponit  il- 
lum  unica  recitatione  utriquesatisfacere,  quod 
supra  etiam  diximus.  Ait  ergo,  si  in  aliqua 
illarnm  resideat,  illam  debere  sequi  in  modo 
dicendi  officium,  in  qua  residet.  Si  vero  in 
neutra,  tunc  si  unum  beneficium  dignius  sit, 
illius  ecclesiee  conformari  debere ;  si  vero 
utrumque  sit  eeque  dignum,  tunc  digniorem 
ecclesiam  esse  preeferendam  :  si  vero  etiam 
ecciesiee  sint  eequales,  tunc  liberam  esse  op- 
tionem.  Et  hanc  resolutionem  videntur  sequi 
Sylvest.,  Angei.  et  Tabiena  supra ;  Soto  ve- 
ro  uno  verbo  ait ,  hujusmodi  beneficiatum 
illam  ecclesiam  sequi  debere,  cui  magis  te- 
netur  inservire  ;  sed  hoc  videtur  parum  refer- 
re,  cum  supponatur  de  facto  neutri  servire, 
et  modus  privatim  recitandi,  et  in  absentia, 
ad  servitium  Ecclesiee  distantis  nihil  inter- 
esse  videtur.  Alii  vero  dicunt  ordinem  a  D. 
Thoma  positum  esse  in  consilio,  et  meliorem, 
non  vero  esse  necessarium.  Ego  tamen  juxta 
dicta,  respondendum  puto  hujusmodi  benefi- 
ciatum  recitare  debere  juxta  morem  illtus  ec- 
clesiee,  in  qua  residet  et  habet  domicilium  : 
nam  hic  tituius  preeferendus  est  singulis  be- 
neficiis  per  se  spectatis,  ut  dixi ;  ergo  et  utri- 
que  simul,  quia  non  efficiunt  unum,  neque 
intensive,  ut  sic  dicam,  augent  obligationein 
beneficiorum.  Quocirca  si  contmgat  eccle- 
siam  unius  beneficii  convenire  in  Breviario 
cum  Ecclesia  domicilii,  sine  dubio  illa  est 
prseferenda,  saltem  ad  melius  esse:  si  vero  in 
omnibus  sit  diversus  orandi  modus^  res  est 
magis  arbitraria,  et  poterit  unusquisque  in 
praxi  eligere  quamcumque  ex  dictis  senten- 
tiis. 

9.  /Secunda  assertio  :  ecclesiastici,  qui  te- 
nentur  recitare  horas  canonicas,  id  facere  de- 
bentjuxta  formam  a  Pio  Vseu  Clemeute  VIII 
approbatam,  exceptis  ibi  exemptis.  —  Dico  se- 


384 

cundo  :  juxta  novum  jus  Pii  V.,  omnes  eccle- 
siastici,  qui  tenentur  ex  preecepto  recitare  ho- 
ras  canonicas,  tenentur  eas  dicere  juxta  for- 
mama^io  V  seu  Clemente  VIII  reformatam  et 
approbatam,  his  demptis,qui  pertinent  ad  illas 
diceceses,  vel  religiones  in  eadem  constitutio- 
ne  Pii  V  exceptas,  eo  quod  habeant  antiquio- 
rem  recitandi  modum    ex    institutione  ,   vel 
consuetudine ,  quse  ducentos  annos  excedat, 
approbata.  Hoc  tam  clare  habetur  in  d.  Bulla 
Pii  V,  ut  nulla  alia  declaratione  vel  probatio- 
ne  indigeat.  Solum  quseri  potest  circa  hanc 
exceptionem,  an  clerici  vel  religiosi  talium 
ecclesiarum    vel    ordinum     aliud    antiquius 
Breviarium  retinentium ,   possint ,  si  velint, 
privatim  recitare  juxta  Pii  V  Breviarinm.  Ad 
quod  juxta  opinionem  Cajetani  supra  citatam, 
dicendum  est  posse  ;  at  juxta  nostram  senten- 
tiam  negandum  est ;  videturque  hoc  colligi 
ex  illis  verbis  ejusdem  Bullse  :  Quilus>  ut  in- 
veteratum  illud  jus  dicendi  \et  psallendi  suum 
officium  non  adimimus ,  sic  eisdem ,  si  forte 
hoc   nostrum ,    quod  modo  pervulgatum    est, 
magis  placeat,  dummodo  Episcopus  et  univer- 
sum  capitulum  in  eo  consentiant,  ut  id  in  choro 
dicere  et  psattere  possint,  permittimus.  Non  er- 
go  licet  unicuique  privata  auctoritate  uti  illo 
Breviario  Bomano,  ubi  aliud  legitime  retine- 
tur.  Dices  haec  verba  non  multum   cogere, 
propter  particulam  illam  in  choro:  imo  ex  ea 
posse  argumentum  a  contrario  vel  ab  speciali 
sumi,  quia  solum  ad  usum  chori  requiritur 
consensus  capituli  et  Episcopi.  Ergo  ad  pri- 
vatam  recitationem  non  postulatur,  sed  uni- 
cuique  intelligitur  permissa.  Bespondemus  : 
esto  ex  illis  verbis  immediate  non  colligatur 
esse  necessarium  consensum  Episcopi  et  capi- 
tuli  in  eo  casu  ad  privatum  usum,  colligi  ni- 
hiiominus  mediate,  quia  illa  constitutio  nul- 
lam  mutationem  facit  in  illis  ecclesiis,   nisi 
ip?se    voluntarie   eam  faciant ;  ergo  ibi  re- 
linquilur   integrum    jus  commune  ;  sed  jus 
commune  est ,  ut    singuli  in  recitando    se- 
qui  debeant  matricem,  seu  ordinem    suum  ; 
ergo  illud  jus  ibi  durat.  Item  in  illis  dicece- 
sibus  non  possunt  Parochi  in  suis  ecclesiis  in- 
troducere  Breviarium  Bomanum  sua  auctori- 
tate ;  at  illi  cum  recitant,  tenentur  sequi  mo- 
rem  Ecclesise  suse,  ut  visum  est ;  ergo.  Et  hoc 
quidem  videtur  per  se  verius  ;  nihilominus 
tamen  propter  opiniones,  et  quia  res  non  vi- 
detur  magni  momenti,  non  auderem  dam- 
nare  mortalis  peceati  eum,  qui  oppositum  fa- 
ceret. 
10.  Ubi  Prwlatorum  negligentia  effectum  est, 


LlB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 

ut  alio  a  Romano  Pii  V  utantur  clerici ,  neque 
antiquiori  ducentis  annis,  possunt  ipsi,  ac  de- 
ient,  sipossunt,  contraconsuetudinem,  Romano 
uti.  —  Sed  quid  si  alicubi  non  esset  receptum 
Breviarium  Pii  V,  non  quia  de  se  ibi  etiam 
non  obligaret,  sed  ex  negligentia  Preelato- 
rum,  qui  licet  non  uterentur  prius  Breviario 
antiquiori  ducentis  annis,  novum  Bomanum 
introducere  et  promulgare  neglexerunt  ?  Sup- 
positis  autem  quse  de  choro  diximus ,  hoc 
parvam  habet  dubitationem.  Dixi  enim  con- 
suetudinem  illam  pravam  esse,  et  contra  hoc 
prseceptum  seu  Breviarium  non  prsevalere. 
Unde  consequenter  assero,  ubi  id  accidisset, 
posse  licite  omnes  clericos  privatim  recitare 
juxta  Bomanum  Breviarium,  quia  non  pos- 
sunt  obligari  ad  imitandnm  ritum  iniqua 
consuetudine  retentum,  et  pontificia  auctori- 
tate  efficaciter  abrogatum.  Imo  assero  clericos 
singulos  ad  hoc  teneri,  si  commode  possint, 
quia  per  se  obligantur  praecepto  pontificio, 
quod  non  pendet  ex  Episcopi  vel  matricis  ec- 
clesise  acceptatione,  nec  ex  nova  promulga- 
tione  in  partibus  singulis  facta,  quia  Bomee 
facta  sufficit,  cum  lex  ipsa  expresse  aliam  non 
requirat,  sed  contrarium  expresse  decernat. 

11.  Prima  sententia ,  posse  clericum  sine 
gravi  causa,  et  peccato  ,   voluntarie  officium 
hujus  diei  mutare.  —  Tertio  videndum  est,  an 
in  hoc  ipso  Breviario  ( idemque  est  de  quo- 
libet  alio,  cujus  usus  sit  legitimus  )  pertineat 
ad  rigorem  preecepti,  servare  formam  ejus  ut 
applic.atam  ad  tale  tempus,  vel  diem,  id  est, 
an  sit  in  praecepto  in  Adventu  officium  Ad- 
ventus  dicere,  in  Quadragesima,  de  illa.  Et 
similiter  in  die  sancti  Stephani  de  illo  dicere, 
et  non  de  feria,  vel  e  contrario.  Et  sic  de  aliis. 
Quidam  absolute  negant  hoc  esse  in  preece- 
pto  ;  ac  subinde  asserunt  non  esse  peccatum 
mortale,  scienter  et  sine  cogente  causa  hanc 
mutationem  facere  ex  indiscreta  devotione, 
vel  ex  quadam  acedia  seu  remissione  animi, 
ut  facilius ,  aut  brevius  officium  expediant. 
Ita  Sylvest.,  verb.  Hora,  q.  12  ;  Major,  in  4, 
d.  12,  q.  6  ;  Gajet.,  in  Sum.,  verb.  Hora,  §  3. 
Fundamentum  est,  quia  substantia  hujus  prse- 
cepti  est  de  recitandis  septem  horis  canonicis; 
quod  vero  sit  hoc  modo  vel  illo,  id  est,  feria 
vel  Sancto,  etc,  peftinetad  accidentalem  mo- 
dum,  et  ideo  in  illius  mutatione  non  est  gra- 
vis  transgressio  preecepti,  quse  ad  mortale 
peccatum  sufficiat.  Quam  rationem  indicavit 
etiam  Anton.,  3  p.,  tit.  13,  cap.  4,  §  3,  et  ideo 
solet  pro  hac  sententia  referri ;  sed  ibi  non  de 
hoc  agit,  et  oppositum  potius  sentit. 


CAP.  XXIII.  QUOD  OFFICIUM  CLERK 

12.  Tertia  assertio  :  peccatum-  est  dese,  mu- 
tare  officium  diei  in  recitandis  horis  canonicis 
mortale  ex  suo  genere,  leve  ex  parvitate,  nul- 
lum  cx  gravi  causa ,  vel  dispensaiione.  —  Ha?c 
autem  sententia,  et  ejus  ratio  nunquam  mihi 
probari  potuit.  Dico  ergo  tertio,  malum  de  se 
ac  peccatum  esse,  mutare  officium  diei  in  re- 
citandis  horis  canonicis,  etexgenere  suo  posse 
esse  mortale  peccatum  ;  posset  autem  esse  leve 
ex  parvitate  materiae,  vel  omnino  excusari  ex 
gravi  causa,  aut  justa  dispensatione.  Hanc  as- 
sertionem  docet  Navar.,  de  Orat.,  cap.  19, 
num.  211,  usque  ad  219;  eamdem  insinuat 
Anton.  supra,  §  2  et  5 ;  Cardinal.,  in  Clement. 
2 ,  de  Celeb.  Missar.,  notab.  6  ,  ut  Navar. 
refert ;  Tabiena  etiam ,  verb.  Hora,  q.  10, 
verba  Antonini  in  dicto  §  2  transcripsit ,  et 
q.  16  concludit,  non  evadere  grave  pecca- 
tum,  qui  ad  libitum  suum  mutat  consuetum 
officium.  Armilla  etiam,  n.  13,  dicit  esse  pec- 
catum,  sed  non  declarat  esse  mortale.  Angel., 
n.  14,  dicit  esse  mortale,  licet  addat  limitatio- 
nem,  nisi  in  ordimtis  ad  titulum  patrimonii, 
sine  fundamento,  ut  supra  dictum  est,  et  bene 
probat  Navar.  Prima  ergo  pars,  nimirum  , 
hoc  esse  peccatum,  probatur,  quia  est  contra 
praeceptum  ecclesiasticum.  Nam  sive  dicatur 
hoc  esse  preeceptum  de  substantia  actus,  sivede 
circumstantia,  non  potest  negari  quin  obligatio 
prsecepti  ad  hoc  extendatur.  Alias  etiamsi  vo- 
luntarie  omitteretur,  nullum  esset  peccatum, 
quod  alii  Doctores  affirmare  non  audent.  Pree- 
terea,  in  Decrctis  supra  citatis,  c.  De  iis,  et 
c.  ult.,  d.  12,  absolute  prsecipitur  conformitas 
in  modo  recitandi ;  et  in  c.  Convenit,  de  Con- 
secr.,  d.  5,  absolute  dicitur  :  Convenit  Eccle- 
sicB  ordinem  ab  omnibus  custodiri ;  tractat  au- 
tem  de  ordine  iu  modo  dicendi  officium.  Et 
Pius  V  prajcipit  officium  dici  juxta  formam 
ab  ipso  prsescriptam  :  ad  formam  autem 
illam  pertinet  distributio  officii  per  tempora, 
festivilates,  seu  solemnitates  et  dies  ;  tota  ergo 
illa  forma  de  se  sub  preeceptum  cadit ;  ergo 
qui  illam  voluntarie  mutat,  peccatum  com- 
mittit. 

13.  Prceceptum  de  recitmdo,  extensum  pro 
toto  ann°o  ,  est  veluti  heterogeneum.  —  Funda- 
mentum  primce  sententice  corruit. — Unde  con- 
siderandum  est,  hoc  prseceptum,  licet  una  lex 
sit,  tamen  virtute  continere  multa,  egseque 
veluti  causam  universalem,  quse  ad  varios  dies 
applicata  non  inducit  uniformem  obligatio- 
nem  ,  sed  tempori  et  diei  proportionatam. 
Non  est  ergo  prseceptum  hoc,  quasi  homoge- 
neum,  sed  (ut  ita  dicam)  heterogeneum  ex  di- 

xiv. 


;i  PRIVATIM  RECITARE  DEBEANT.  385 

versis  partibus  constans.  Vel  certe  si  praece- 
pta  singulorum  dierum  considerentur  ut  nu- 
mero  distincta ,  non  sunt  omnino  similia,  sed 
unumquodque  obligat  ad  dcterminatum  offi  - 
cium  talis  diei.  Alioqui  mere  liberum  et  vo- 
luntarium  esset  dicere  unum  potius  quam 
aliud,  sed  ad  summum  esset  opus  consilii,  vel 
supererogationis,  et  ad  melius  esse,  quod  pro- 
fecto  a  commuui  sensu  et  a  debita  institutione 
officii  abhorret.  Unde  quoad  hoc  parum  valet 
fundamentum  contrariae  sententiae  ;  tum  quia 
(ut  dicebam)  sive  prseceptum  sit  de  hac  deter- 
minatione  tanquam  pertinente  ab  substan- 
tiam,  sive  ad  modum  actus,  satis  est  quod  mo- 
dus  ille  prsecipiatur.  Tum  maxime  quia,  licet 
substantia  prsecepti  in  genere  sit  de  septem 
horis  in  genere,  tamen  suhstantia  praecepti  in 
particulari  et  in  individuo,  prout  tali  tempori 
et  diei  applicatur,  est  de  septem  horis  talibus, 
et  quoad  talem  substantiam  in  individuo,  id 
est,  quod  constet  ex  his  Psalmis,  his  lectioni- 
bus  ;  sicut  constare  ex  his  carnibus  et  ossibus 
pertinet  ad  substantiam  individuam  Petri. 
Sic  ergo  pertinet  ad  substantiam  hujus  prse- 
cepti  etiam  modus  officii  de  tali  tempore,  die, 
etc.  Et  hoc  confirmat  sententia  illa  D.  Thomse, 
Quodlib.  1,  art.  13  :  Parum  refert  quoad  Deum 
dicere  :  Dixit  Dominus,  vel :  Laudaie  pueri, 
dummodo  dicatur  id  quod  statutum  est ;  quan- 
do  ergo  lege  determiuatum  est  quod  est  clicen- 
dum  ,  multum  refert  illud  dicere  ,  et  non 
aliud. 

14.  Probatur  secunda  pars  assertionis,  id 
est ,  esse  mortale  peccatum  ex  suo  genere.  — 
Ex  his  facile  probatur  secunda  pars,  nimirum, 
hoc  peccatum  esse  mortale  ex  suo  genere. 
Nam  illud  peccatum  dicitur  mortale  ex  genere, 
quod  intra  suum  genus  et  speciem,  sine  addi- 
tione  circunistantise  mutantis  speciem,  potest 
esse  mortale  ,  ut  suppono  ex  materia  de  pec- 
catis  ;  tale  autem  est  hoc  peccatum.  Quod 
probo  primo,  quia  si  quis  vellet  omni  tempore 
dicere  Paschale  officium,  quia  brevius  est,  sine 
dubio  graviter  peccaret;  item  qui  omnibus 
feriis  diceret  officium  feriae  tertioe,  quia  bre- 
vius;  item  qui  semper  et  quotidie  eodem  mo- 
do  recitaret,  ut  memoriter,  et  tacile  diceret ; 
quae  omnia  juxta  priorem  opinionem  possunt 
fieri  sine  peccato  mortali,  quod  mihi  nunquam 
persuadere  potui,  etiam  ut  probabile..  Unde 
Navarr.  supra  fatetur,  peccare  mortaliter  eum, 
qui  frequenter  has  mutationes  facit  ad  libi- 
tum.  Praecipue  tamen  peccare  videtur,  qui  of- 
ficium  mutat ,  solum  ut  aliquam  notabilem 
partem  orationis  diminuat.  Si  enim  aliquis 

25 


386 


LIB.  IV.  DE  IIORIS  CANONICIS. 


dicendo  Matutinum  die  Dominica,  et  officium 
illius  diei,  omitteret  in  primo  nocturno  novem 
Psalmos,  et  tres  tantum  diceret,  mortaliter 
peccaret,  sicut  visum  est  supra  ;  quomodo  er- 
go  est  credibile  non  peccare  mortaliter,  qui  in 
Dominica  recitat  officium  feriee  tertiee,  solum 
ut  brevius  officium  dicat  ?  Preeterea,  preece- 
ptum  hoc  ex  genere  suo  pertinet  ad  gravis- 
simam  virtutem,  quee  est  religio ;  ergo  isto  ex 
capite  continet  gravem  obligationem  ;  et  alio- 
qui  de  se  cadere  potest  in  materiam  gravem  ; 
nam  ex  vi  talis  preecepti  in  individuo  contine- 
tur  totum  boc,  videlicet  ut  bi  Psalmi,  hee  lec- 
tiones,  et  csetera  talia  dicantur  :  et  licet  heec 
non  omittantnr  omnino  quando  commutantur, 
tamen  fieri  potest  ut  in  illa  commutatione 
fiat  enormis  leesio,  seu  gravis  deceptio  contra 
preeceptum.  Et  ex  boc  capite  puto  esse  expen- 
dendam  gravitatem  culpee,utique  ex  gravitate 
materise,  quee  prudenti  arbitrio  pensanda  est. 

45.  Alice  assertionis  paries  comprolantur, 
quando  ex  levitate  materice  est  veniale  peccatum 
mutare  officium.  —  Unde  possunt  etiam  aliee 
partes  facile  declarari :  nam  ex  levitate  mate- 
riee  potest  boc  peccatum  esse  veniale,  ut  si  of- 
ficium  sit  eequivalens  in  quantitate,  vel  fere  ; 
et  mutatio  non  fiat  ex  contemptu,  neque  ani- 
rno  eam  seepe  faciendi  pro  libito,  sed  ex  aliqua 
occasione  levi,  minusque  rationabili.  Dein- 
de,  quoties  beec  mutatio  fit  ex  inadvertentia, 
quamvis  non  sit  invincibilis,  sed  culpabilis, 
non  videtur  culpa  gravis,  nec  tenetur  quis 
iterum  Matutinum  repetere,  vel  quid  simile  : 
quamvis  si  officium  omissum  esset  notabiliter 
majus,  necessarium  videatur  aliquam  com- 
pensationem  facere,  si  potest  iutra  eumdem 
diem,  ut  si  pro  Matutino  Dominicee  dicturn 
sit  officium  Sancti,  deberent  addi,  saltem  ex 
nocturnis  Dominicee  novem  Psalmi,  ne  tanta 
pars  officii  omitteretur.  In  aliis  vero  casibus 
ordinarie  jactura  est  levis,  et  ideo  si  mutatio 
jam  invenitur  inadveitenter  facta,  et  culpa 
levis  censenda  est,  et  non  manet  obligatio  il- 
lam  emendandicum  novo  gravi  onere.  Atque 
binc  ulterius  fit,  ut  ex  juxta  causa  possit  in- 
terdum  beec  mutatio  fieri  sine  ulla  culpa,  ut 
omnes  fere  Doctores  dicunt.  Puta,  si  necesse 
sit  juvare  alium,  quando  cbaritas  vel  pruden- 
tia  dictat  expedire,  vel  si  nunc  nou  est  copia 
alterins  Breviarii ,  et  postea  nimium  grava- 
bor  recitando,  vel  impediar  ab  studio  neces- 
sario,  vel  alio  simili  opere. 

16.  JSummus  Ponti/ex  valideet  licite  dispen- 
sat  cum  quocumque,  ut,  relicto  suo  officio,  re- 
citet  Romanum,  eilicetid  faciat  fropter  solam 


devotionem ;  e  contra  vero  sine  legitima  causa 
non  erit  licita  dispensatio,  licet  sit  valida.  — 
Est  autem  ulterius  advertendum  circa  boc 
punctum,  et  prsecedens,  supra  citatos  Docto- 
res  fere  unanimiter  asserere,  non  solum  Pa- 
pam,  sed  etiam  Episcopos  posse  ex  justa  cau- 
sa  in  hoc  dispensare.  Et  de  Pontifice  quidem 
non  habet  boc  dubium :  de  Episcopo  vero,  aut 
alio  Preelato  babente  episcopalem  jurisdictio- 
nem,  non  videtur  hoc  tam  certum,  nec  eo- 
dem  modo  ad  omnes  applicandum.  De  Ponti- 
fice  ergo  assero  posse  imprimis  dispensare 
cum  quocumque  clerico  vel  monacho,  ut  offi- 
cium  Romanum  recitet,  etiamsi  alias  tenere- 
tur  juxta  regulam  vel  ecclesiam  suam  recita- 
re.  Imo  censeo  hanc  licentiam  et  valide  et  li- 
cite  dari,  vel  propter  solam  devotionem,  vel 
ob  decentiam  aliquam  illius  personee  cui  con- 
ceditur,  per  modum  cujusdam  privilegii,  seu 
exempuonis,  vel  quia  Pontifex  habet  supre- 
mam  potestatem  extendendi  legem  suam  ad 
personas  quas  voluerit,  vel  suee  obedientiee 
reservare  quos  voluerit :  unde  illa  non  tam 
est  dispensatio,  quam  reductio  ad  jus  commu- 
ne,  et  ideo  sine  causa  juste  fieri  potest.  At 
vero  si  Papa  velit  cum  aliquo  dispensqre.  ut 
non  recitet  officium  Romanum,  ad  quod  antea 
tenebatur,  oportet  ut  ex  legitima  causa  id 
faciat,  alias  male  faciet ,  licet  dispensatio  fu- 
tura  sit  valida,  juxta  communem  doctrinam  de 
dispensatione  legum  bumanarum.  Et  pari  ra- 
tione,  si  cum  eo  qui  tenebatur  recitare  juxta 
regulam  SanctiBenedicti,  verbi  gratia^  dispen- 
set,  ut  non  secundum  illam,  nec  secundum 
Romanum  ritum  ,  sed  secundum  ritum  al- 
terius  Ecclesiee  vel  religionis  recitet,  neces- 
saria  erit  causa,  ut  jiiste  id  fiat,  quia  illa 
etiam  est  pura  dispensatio  in  communi  jure, 
quee  non  debet  fieri  sine  causa. 

17.  Prcecedens  dispensaiio  abEpiscopo  facta 
sinejusta  causaest  nulla ;  cum  justa  estvalida, 
maxime  ad  certum  tempus.  —  At  vero  Episco- 
pus,  vel  similis  Preelatus  non  potest  sine  causa 
dispensare  cum  eo,  qui  tenetur  juxta  ritum 
Pii  V  recitare,  ut  aliter  recitet,  quia  illa  obli- 
gatio  nascitur  ex  lege  superioris,  in  qua  non 
potest  inferior  dispensare,  saltem  sine  causa, 
unde  si  ita  dispenset,  non  solum  injusta,  sed 
etiam  invalida  est  dispensatio.  Nihilominus 
ex  justa  causa  probabile  est  posse  id  facere, 
ut  JNavarrus  et  alii  dicunt ;  quia  communiter 
solet  beec  potestas  esse  concessa  Episcopis  in 
his  ecclesiasticis  legibus.  Crediderim  tamen 
posse  quidem  dari  causam  ad  sic  dispeusan- 
dum  in  uno  vel  alio  occurrenle  casu :  tameu 


CAP.  XXIV.  DE  MUTATIONE  IN  I 
ad  concedendain  dispensationem  permanen- 
tem,  ut  quis  possit  semper  et  pro  arbitrio  suo 
id  facere,  non  dari  potestatem  in  Episcopo, 
moraliter  loquendo,quia  non  potest  Episcopus 
lioc  modo  dispensare  iu  aliis  legibus  ecciesias- 
ticis,  nec  ad  id  potest  moralis  necessitas  oc- 
currere.  Praeterea,  ubi  dispensatio  daretur  ad 
mutandum  officium  proprise  religionis ,  vel 
dicecesis,  ad*quod  aliquis  obligatur,  tunc  si 
Praelatus  facultatem  faciat  subdito  non  reci- 
tandi  illud,  sed  Romanum,  facile  poterit  jus- 
tifnari  dispensatio,  quia  velnti  intrinsece  se- 
cum  affert  honestatem  quamdam,  et  in  recita- 
tioue  privata  non  babet  inconveniens  magni 
mornenti,  nec  quoad  illam  est  limitata  potes- 
tas  Prselatorum  perconstitutionem  Pii  V;  sem- 
per  vero  erit  aliqua  causa  necessaria,  ne  ac- 
ceptio  personarum  fiat.  Major  vero  causa  ne- 
cessaria  erit,  si  detur  licentia  ad  faciendas 
mutationes  alias  communi  juri  et  consuetu- 
dini  repugnantes,  adeo  ut  ob  hanc  rationem 
videatur  nulla,  si  a  tali  Prselato  absque  causa 
concedatur. 

CAPUT  XXIV. 

AN  FACERE  ALIQUAM  MUTATIONEM  1N  0RDINE  VEL 
CONTINUATIONE  HORARUM  IN  PRIVATA  REGITA- 
TI0NE,    GRAVE   PECGATUM    SIT  ? 

1.  Quidsit  inversio  ordinis. —  Duo  iu  lioc 
titulo  insinuantur  :  unum  de  perversione  or- 
dinis ;  aliud  de  interruptione  horarum  :  quae 
breviter  expedientur,  quia  leviora  sunt.  Inver- 
sio  ergo  ordinis  inter  horas  est,  quando  illa, 
quae  natura  sua  seu  institutione  est  prior, 
posterius  dicitur,  et  e  converso.  Et  ideo  ante 
omnia  videndum  est,  unde  sumatur  iuitium 
divini  officii,  et  qualis  sit  ordo  preescrip- 
tus. 

2.  Officium  divinum,  ut  ex  septem  horis  con- 
slat,  incipit  a  Matutino  ;  ut  vero  est  officium 
Martyris,  verbigratia,  incipit  a  Vesperis  prce- 
cedentibus.  —  De  initio  dixerunt  aliqui  sumi 
a  vesperis  prsecedentis  diei ,  quod  D.  Tho- 
mas  docuisse  videtur,  in  Quodlib.  5,  art.  ult., 
ad  1.  Et  hoc  maxime  videtur  probari,  quia  in 
diebus  solemnioribus  officium  habet  duas  ves- 
peras,  et  ita  officium  incipit  a  primis;  ergo 
signum  est  officium  de  se  inde  inchoari.  Alii 
dicunt  inchoari  officium  a  Matutino,  quia 
juxta  institutionem  in  media  nocte  inchoan- 
dum  est;  dies  autem  naturalis,  juxta  Ecelesiee 
usum,  a  media  nocte  in  mediam  noctem  com- 
putatur,  ut  etiam  D.  Thomas  testatur,  3  p., 


>MVATA  RECITATIONE  HORARUM.  387 

q.  80,  art.  8,  ad  a,  et  in  A,  d.  13,  q.  \,  art. 
2,  q.  4,  ad  3.  Ergo  officium  diei  incipit  a  Ma« 
tutino,  cum  in  prima  hora  diei  inchoatur.  At 
officium  canonicum  est  integrum  officium 
unius  diei  naturalis,  ut  supra  visum  est;  ergo 
tale  officium  a  Matutino  incipit.  Sed  hic  non 
potest  esse  qusestio  de  re :  quantum  vero  ad 
pr&esens  institutum  spectat,  hie  posterior  mo- 
dus  loquendi  est  simpliciter  verus  et  melior. 
Ut  tamen  clarius  res  constet,  distinguere  pos- 
sumus  officium  illud,  quod  est  materia  hujus 
preecepti,  obligatque  singulis  diebus,  et  offi- 
cium,  quod  fit  in  cultum  vel  honorem  alicu- 
ju?  Sancti.  Hoc  posteriori  modo  dici  potest  of- 
ficium  Ecclesiae  incipere  a  primis  Vesperis, 
non  tamen  simpliciter  officium  diei,  sed  offi- 
cium  talis  Sancti,  vel  mysterii.  Neque  etiam 
semper  eodem  modo,  sed  in  aliquibus  ab  ini- 
tio  primaruni  Vesperarum,  in  aliis  a  capitulo 
earumdem  Vesperarum,  ut  in  simplicibus ;  sed 
hoc  parum  refert  ad  prseceptum,  quia,  eo  non 
obstante,  Vesperee  priores  semper  pertinent 
ad  preeceptum,  prout  obligat  eo  die  in  quo 
dicuntur;  de  Matutino  autem  sequente  est 
quasi  distinctum  prseceptum.  Ita  ut  si  quis 
omittat  hodie  Vesperas  Sancti  Matthiee,  cujus 
Festum  cras  celebratur,  et  sequenti  die  Ma- 
tutinum  omittat,  duo  peccata  mortalia  com- 
mittet,  etiamsi  caeteras  minores  horas  sequen- 
tis  diei  recitet,  cum  tamen  si  omittat  Matuti- 
num,  et  reliquas  horas  sequentis  diei,  unum 
tantum  peceatum  mortale  committat,  ut  in- 
fra  dicemus.  Ergo  signum  est  Matutinura  in 
ordine  ad  prseceptum  componere  tinum  offi- 
cium  cum  Vesperis  sequentibus,  non  cum 
antecedentibus,  atque  ita  tottim  hoc  officium, 
ut  est  unum,  ex  horis  septem  constans,  in- 
choari  a  Matutino,  et  absolvi  in  Completorio 
cum  certo  ordine  horarum  interrnediarum, 
qui  satis  nottis  est.  Quando  ergo  anticipatur 
celebritas  a  Vesperis,  non  eompontmt  unum 
officium  ctim  horis  sequentisdiei,  sed  Ecclesia 
vult  officium  integrum  cum  dimidio  ( ut  sic 
dicam)  in  honorem  talis  Sancti,  vel  memo- 
riam  talis  mysterii  celebrare.  Sicttt  interdum 
extendit  solemnitatem  per  octo  dies,  et  non 
ideo  ex  omnibus  fit  unum  officium.  Et  inter- 
dum  finit  officium  Sancti  iu  Nona,  non  ta- 
men  officium  diei.  Hic  ergo  de  officio  diei 
agimus. 

3.  Triplex  in  officio  muiatioproponitur,  et 
juxta  primam  statuitur  non  esse  inchoandum 
officium  unius  diei,  nisi  expleto  alterius,  idque 
sub  veniali,  si  voluntarie  et  sine  causa  fiat. — 
Unde  quod  ad  primum  punctum  propositum 


388 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


spectat,  triplex  ordo  potest  in  hoc  officio  con- 
siderari  :  unus  est  inter  officium  unius  diei, 
et  alterius;  alius  est  inter  horas  ejusdem  diei ; 
tertius  inter  partes  ejusdem  horee.  Quoad  pri- 
mum,  clarum  est  rectum  ordinem  postulare, 
ut  non  inchoetur  officium  diei  sequentis  ante 
expletum  officium  diei  preecedentis ;  et  conse- 
quenter  si  aliter  fiat  voluntarie,  et  sine  causa, 
nonnullum  peccatum  committi.  Ut  si  quis 
dicathac  nocte  Matutinum  diei  crastinee,  prius 
quam  dicat  Vesperam  et  Completorium  diei 
preesentis.  Ratio  esse  videtur,  quia,  licet  ex 
officio  diei  preesentis  et  sequentis  non  compo- 
natur  unum  officium,  et  ideo  non  videantur 
habere  inter  se  ordineni,  tamen  ex  institutio- 
ne  et  intentione  Ecclesiee  ita  est  ordinata  se- 
ries  officiorum  diversorum  dierum,  ut  prius 
expleri  debeat  preecedens,  quam  sequens  in- 
choetur,  et  ita  etiam  habet  consuetudo.  Ac- 
cedit,  quod  regulariter  non  fit  talis  inversio, 
nisi  nimium  postponendo  vel  anticipando  al- 
teram  illarum  horarum.  Unde  si  spectemus 
originariam  institutionem,  non  incipiebat  le- 
gitimum  tempus  ad  inchoandum  officium  se- 
quentis  diei,  donec  esset  integre  absolutum 
tempus  horarum  preecedentis  diei :  nam  tem- 
pus  inchoandi  horas  diei  est  media  nox,  et 
tunc  finitur  tempus  aptum  ad  officium  prsece- 
dentis  diei.  Quamvis  enim  in  principio  noctis 
legitime  finiantur,  ut  supra  vidimus,  reliquum 
tempus  noctis  usque  ad  mediam  noctem  potest 
in  rigore  sufficere,  ut  in  eo  compleatur  quod 
dilatum  fuerit.  Nunc  vero  ex  usu  ant-icipatum 
est  tempus  ad  Matutinum  sufficiens,  ut  supra 
dictum  est,  et  statim  iterum  dicetur.  Videtur 
autem  eodem  usu  illa  licentia  anticipandi 
Matutinum  sub  ea  conditione  data,  quod  offi- 
cium  preecedentis  diei  prius  fuerit  consumma- 
tum.  Ergo  inversio  illius  ordinis  non  fit  sine 
aliqua  culpa;  communiter  tamen  ilia  culpa 
censetur  venialis,  quia  non  derogat  substan- 
tiee  orationis,  nec  minuit  illam,  et  alioqui  non 
continet  deformitatem  gravem,  sicut  statim 
de  aliis  dicemus.  Quapropter  si  rationabilis 
causa  intercedat,  poterit  excusari  omnis  cul- 
pa,  ut  jam  dicemus  in  puncto  simili. 

A.  Secunda  mutatio  in  ordine  liorarum  ejus- 
dem  diei,  per  se  loquendo,  non  fit  sine  peccato, 
sed  non  mortali ,  maxime  in  oratione  privata. 
—  Altera  mutatio  est  in  ordine  horarum  ejus- 
dem  diei,  de  qua  etiam  certum  est,  per  se  lo- 
quendo,  non  fieri  sine  peccato,  quia  est  inver- 
sio  ordinis  debiti,  et  fit  aliquo.modo  contra 
institutionem.  Nihilominus  omnes  etiam  judi- 
cant,  seeluso  contemptu,  illam  non  esse  mate- 


riam  gravem,  quae  ad  mortale  peccatum  suffi- 
ciat,  quia  in  substantia  impletur  preeceptum, 
et  defectus  est  in  quodam  accidente,  et  est  pri- 
vatus  defectus,  quo  parum  offenditur  Ecclesia, 
et  scandalum  non  timetur.  Unde  addunt  ex 
morali  causa,  prudenti  arbitrio  ponderanda, 
posse  interdum  fieri  sine  ulla  culpa,  ut  ad  ju- 
vandum  infirmum,  vel  Preelatum,  vel  ut  horee 
melius  dicantur  in  aliis  circumsllmtiis  gravio- 
ribus  ,  quando  alias  timetur  impedimentum , 
vel  incommoditas.  IHud  denique  certum  est, 
si  casu  accidat,  ut  hora  posterior  ante  priorem 
dicta  sit,  per  incogitantiam,  vel  oblivionem 
etiam  negligentem,  non  esse  necessarium  re- 
petere  horam  jam  dictam,  sed  satis  est  sup- 
plere  praetermissam,  tempore  habili,  id  est, 
eodem  die,  quia  quoad  Deum  integra  fit  oratio, 
ac  eeque  potest  Ecclesiee  prodesse,  et  nbn  obli- 
gatur  quis  cum  tanto  onere  ad  restituendum 
(ut  sic  dicam)  seu  redintegrandum  horarum 
ordinem  :  et  in  his  conveniunt  Summistee,  et 
alii  Doctores  superius  citati,  quos  omitto,  quia 
res  facilis  est.  Qui  sane  loquuntur  de  recita- 
tione  privata  ;  de  publica  vero,  quee  in  choro 
fit,  nihil  dicunt;  tamen  in  illa  gravior  est  ma- 
teria,  ut  supra  dixi. 

5.  Tertia  mutatio  inter  partes  ejusdem  horce 
non  fit  sine  peccato  veniali  gravi,  et  aliquando 
ex  contemptu  potest  esse  mortale.  —  Tertia  de- 
nique  mutatio  esse  potest  inter  partes  ejus- 
dem,  ut  si  quis  mutet  ordinem  Psalmorum, 
vel  inter  se,  vel  cum  lectionibus,  capituli,  aut 
hymnis,  et  similia.  Et  de  hac  mutatione  idem 
fere  est  judicium,  et  ita  auctores  indifferen- 
ter  de  his  omnibus  loquuntur.  Videtur  autem 
mihi  heec  mutatio,  si  voluntarie  et  cum  ad- 
vertentia  fiat,  multo  magis  irrationabilis,  Quia 
vix  potest  habere  apparentem  preetextum 
excusationis,  aut  honestatis,  unde  videtur  con- 
tinere  quamdam  speciem  contemptus,  pulchri- 
tudinem  et  artificium  horarum  corrumpendo; 
nam  illud  in  ordine  partium  et  compositione 
earum  inter  se  maxime  consistit.  Et  ideo  heec 
inversio  non  fit  voluntarie  sine  gravi  peccato 
veniali,  et  si  fiat  ex  contemptu,  erit  mortale. 
Aliquando  vero  potest  rationabilis  causa  inter- 
venire,  ut  si  quis  dicat  Laudes  expletis  Psalmis 
matutinis,  quando  deest  copia  libri  ad  dicen- 
das  lectiones,  quia  postea  graves  et  justee  oc- 
cupationes  possunt  impedire  Laudes,  si  reser- 
ventur,  vel  quidpiam  simile.  Frequentius  vero 
hoc  accidere  potest  per  oblivionem  alicujus 
partis,  quee  postea  suppleri  potest  sine  repeti- 
tione  aliarum,  licet  ordo  non  servetur. 

6.  Ordo  dicendi  Matutinum  ante  sacrificium 


CAP.  XXIV.  DE  MUTATIONE  IN 
Missa,  nec  cadit  sub  prwceptum,  nec  per  se 
est  materia  gravis,  secluso  scandalo.  —  Oc- 
currit  autem  inquirendum  lioc  loco  de  ordine 
inter  Matutinum  et  Missam,  an  sit  peccatum 
mortale  dicere  Missam,  non  dicto  Matutino. 
Ita  enim  affirmarnnt  quamplures  Summistae 
et  Canonistae,  ut  retuli,  3  tom.  de  Sacram., 
disp.  8,  sect.  1,  quibus  nunc  addo  Durand., 
lib.  3  de  Ritib.,  c.  24;  Graffis,  lib.  2,  c.  4; 
Azor,  tom.  I,  lib.  10,  c.  10,  q.  4,  et  c.  28,  q. 
17,  qui  alios  allegant.  Qui  non  addunt  proba- 
tionem  novam  prseter  consuetudinem.  Contra- 
riam  vero  sententiam,  scilicet  ex  objecto,  et 
secluso  contemptu,  non  esse  peccatum  mor- 
tale  dicere  Missam  ante  Matutinum,  tenuerunt 
Sylvest.  et  Soto,  quos  citato  loco  retuli,  quos 
non  solum  sequitur  Arag.  2.  2,  q.  83,  art.  12, 
dub.  5,  sed  etiam  priorem  sententiam  procul- 
dubio  falsam  esse  dicit,  et  sine  ratione  asser- 
tam.  Valen.  autem,  suo  3  tom.,  disp.  6,  q.  2, 
punct.  10,  §  5,  solum  dicit  hancpartem  esse 
probabilem.  Quarn  simpliciter  tradiderunt  Lu- 
dov  Lop.,  2  p.  Instruct.,  c.  79,  §  Denique  ne- 
que  Mc,  et  c.  105,  §  Nunc  autem ;  Carbo.,  lib. 
9  de  Legib.,  d.  9;  Emmanuel  Rodrig.,  in  Q. 
regul. ,  tom.  1 ,  q.  33,  art.  3,  in  fin,  et  in  Sum. , 
p.  l,c.  244,  num.  22;  Leonar.  Less.,  lib.  2de 
Just.,  c.  37,  notat.  ult. ;  Henr.,  1.  9  de  Missa, 
cap.  24,  num.  17,  ubi  plures  Theologos  Sal- 
manticences  allegat.  Tolet.  etiam,  lib.  2,  c.  1, 
Instruct.,  prius  simpliciter  negat  esse  lioc  pec- 
catum  mortale,  postea  vero  indicat  non  esse 
omnino  tutam  hanc  opinionem,  quia  contra- 
ria  est  valde  communis.  Et  quidem  dubium 
non  est  quin  sit  melius  practice  sequi  priorem 
sententiam ;  tamen  nihilominus  posterior  est 
simpliciter  secura,  et  in  rigore  vera,  quod  late 
probavi  in  3  tom.,  loco  citato.  Et  praecipue  os- 
tendi  consuetudinem  non  fuisse  introductam 
intuitu  talis  ordinis,  nec  quiarecitatioMatutini 
sit  dispositio  per  se  requisita  ad  Missam,  sed 
quia  ex  temporibus  ab  Ecclesia  designatis  ad 
Matutinum  et  Missam,  moraliter  loquendo  se- 
quitur  ut  Matutinum  dicatur  ante  Missam ;  sicut 
etiam  est  consuetudo  dicendi  Vesperas  post 
Missam,  quae  ex  eodem  principio  orta  est,  et 
ideo  per  se  non  obligat  ad  talem  ordinem. 

7.  Objicitur  autem,  quia  hinc  sumunt  cle- 
rici  occasionem  differendi  Matutinum.  Res- 
pondeo,  ut  alias  etiam  dixi,  occasionem  esse 
acceptam,  non  datam,  neque  propter  abusnm 
paucorum  esse  introducendam  gravem  obliga- 
tionem,  ubi  neque  lex,  neque  materia  cogit. 
Deinde  non  diximus  hoc  nullum  esse  pecca- 
tum,  si  absque  rationabili  causa  fiat,  sed  tan- 


PRIVATA  RECITATIONE  IIORARUM.  389 

tum  dicimus  non  esse  mortale,  secluso  cou- 
temptu ;  erit  tamen  veniale,  tum  quia  non 
potest  vel  Mattitinum.  vel  Missa,  vel  utrum- 
que,  non  dici  intempestivo  tempore,  quod 
(factum  sine  causa)  sufficit  ad  venialem  cul- 
pam;  tum  etiam  propteg  rubricas  Missalis. 
Quia  vero  aliqui  ex  illis  etiam  colligunt  hoc 
esse  peccatum  mortale,  breviter  hoi,  expen- 
dendum  est.  Ponderant  enim  quod  Pius  V  in 
suo  Brevi,  in  principio  Missalis,  clirecte,  et  in 
virtute  sanctae  obedientise  praeeipit  Missam 
dici  juxta  ritum  Missalis,  et  ut  alias  caeremo 
nias  addere  vel  mutare  non  praesumant.  Et 
postea  in  principio  rituum  servandorum  in 
Missa,  dicitur:  Prcevia  confessione,  mm  opus 
fuerit,  et  saltem  Matutino  cum  Laudibus  abso- 
luto,  orationi  aliquantulum  vacet.  Unde  con- 
cludunt,  sub  priori  generali  praecepto  hoc  par- 
ticulare  praemittendi  Matutinum  contineri,  et 
ita  esse  peccatum  mortale  illud  violare.  Sed 
collectio  est  parvi  momenti :  tum  quia  illud 
generale  praeceptum  non  obligat  cum  illo  ri- 
gore  ad  observandas  singulas  regulas,  et  or- 
dinationes  Missalis  in  particulari,  sed  genera- 
liter  ad  utendum  illo  ritu,  et  non  introducen- 
dum  aliuin  ;  in  particulari  vero  ad  singula, 
juxta  modum  quo  unaquaeque  res  praecipitur, 
ordinatur,  aut  consulitur,  et  juxta  gravitatem 
ejus,  ut  in  eodem  3  tom.,  disp.  83  et  84,  sect. 
ult.,  declaravi;  in  illa  autem  particulari  re - 
gula  non  ponitur  verbum  indicans  praeceptum 
grave,  et  potius  praesuppositive  (ut  sic  dicam) 
quam  praeceptive  proponitur,  qui  modus  di- 
cendi  ^etiam  in  rebus  consilii  sorvari  solet ; 
unde  quod  ibi  simul  ponitur  de  vacando  ali- 
quantulum  orationi,  consilium  est,  vel  sim- 
plex  qnaedam  directio.  Praeterea  illa  proprie 
non  pertinent  ad  ritus  Missae  ibi  institutos  et- 
prseceptos,  sed  praesupponuntur  jnxta  eam 
convenientiam,  vel  obligationem,  quae  secun- 
dum  se  habent;  ibi  vero  ex  vi  illorum  verbo- 
rum  nulla  adjungitur  obligatio. 

8.  Magis  movere  potest  quod  infra  sub  ti- 
tulo  de  Defectibus  in  Celebratione  Missse,  c. 
10,  de  Defectib.  in  ministro,  etc,  inter  illos 
defectus  ponitur  :  Si  celebrans  saltem  Matuti- 
tinum  cum  Laudibus  non  dixerit.  Ubi  etiam 
praesupponitur  hunc  esse  defectum,  et  conse- 
quenter  peccatiim ;  nam  in  primo  capite  ejus- 
dem  tituli  dictum  fuerat :  Alii  vero  sunt  de- 
fectus,  qui  in  Missa?  celebratione  occurrentes, 
etsi  veritatem  Sacramenti  non  impediant,  pos- 
sunt  tamen  cum  peccato  aut  scandalo  contin- 
gere;  sed  in  his  ultimis  verbis  expendo  im- 
primis  non  dicere,  cum  peccalo  mortali,  sed 


390 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


simpliciter,  cum  peccato,  quod  etiam  dicitur 
de  veniali.  Secundo,  licet  diceret  cum  peccato 
mortali,  non  dicit  semper  ita  fieri,  sed  posse 
fieri,  quod  vere  dicitnr  de  hoc  defectu ;  nam 
sine  dubio  fieri  potest  cum  peccato  mortali, 
aut  ratione  scandali,  vel  etiam  propter  con- 
temptum.  Per  se  autem  dicimus  esse  defec- 
tum,  qui,  si  sine  justa  causa  fiat,  culpabilis 
est,  quia  non  fit  sine  aliqua  negligentia,  aut 
mutatione  eircumstantise  temporis  debiti  Ma- 
tutino,  vel  Missae,  nec  sine  aliqua  irreverentia 
circa  divinum  cultum  ;  non  tamen  est  pecca- 
tum  mortale  secluso  scandalo  et  contemptu. 
Quia  Matutinum  non  postulatur  ut  necessaria 
animse  dispositio  ad  celebraudum,  nec  inter 
eas  ponitur  in  Missali,  in  d.  tit.,  c.  8,  de  De- 
fectibus  dispositionis  animse  (quod  notandum 
est),  neque  ordo  inter  Missam  et  Matutinum 
est  per  se,  nec  mutatio  ejus  est  res  gravis, 
magis  quam  dicere  omnes  miuores  horas, 
etiam  Completorium,  ante  Matutinum,  vel 
ante  Missam,  et  similia.  Unde  etiam  constat, 
minorem  defectum  esse  dictis  nocturnis  dicere 
Missam  ante  Laudes,  quia  minor  est  materia 
et  mutatio  :  nihilominus  aliqualis  est  defec- 
tus,  ut  in  eadem  rubrica  supponitur  ;  facilius 
tamen,  et  ex  leviori  causa  poterit  a  culpa  ex- 
cusari.  De  Prima  autem  facilior  est  excusatio, 
quia  ibi  non  ponitur  inter  defectus,  unde  im- 
merito  Palud.,  dicta  distinct.  13,  q.  2,  art.  % 
et  Anton.,  3  part.,  tit.  13,  c.  5,  §  hi,  in  fine, 
eodem  modo  de  Prima,  quo  de  Matutino  lo- 
quuntur  :  reliqui  vero  auctores  nullam  in 
Prima  obligationem  agnoscunt,  magis  quam 
in  aliis  horis.  Unde  solum  oportet  obser- 
vare,  ut  singulce  dicantur  sine  magna  tem- 
porum  mutatione,  vel  ut  rationabilis  causa  in- 
tercedat. 

9.  Interruptio  unius  ~horw  ab  alia,  eiiam 
unius  nocturni  ab  alio,  si  sit  moderata,  non 
est  damnauda.  —  Quinta  mutatio  in  dicendis 
horis  canonicis  esse  potest  interruptio  hora- 
rum  per  aliquam  temporis  moram.  Quse  po- 
test  intelligi,  vel  inter  diversas  horas,  vel  in 
una  et  eadem.  De  priori  nou  agimus,  quia 
certum  est  in  illa  interruptione  per  se  nullam 
esse  culpam,  sicutsupra  de  choro  dictum  est : 
si  vero  inde  oriatur  dilatio  temporis  in  altera 
hora,  est  per  accidens,  et  culpa  inde  secuta 
non  excedet  gravitatem,  quse  est  in  temporis 
dilatione,  de  qua  postea  videbimus.  Prseterea 
non  agimus  de  interruptione  Matutinorum  a 
Laudibus,  quatenus  per  modum  duarum  ho- 
rarum  dici  possunt;  nam  in  hoc  etiamnullam 
culpam  agnoscimus,,  ut  supra  tractatum  est ; 


item  eadem  ratione  non  agimus  de  interpola- 
tione  nocturnorum  inter  se,  quia  si  non  sit 
nimia,  sed  moderata,  et  proportionata  anti- 
quse  consuetudini,  sine  peccato  fieri  potest, 
prsesertim  si  quselibet  rationabilis  occasio  vel 
commoditas  melius  recitandi  interveniat,  de 
quo  etiam  satis  est  in  superioribus  dictum. 
Agimus  ergo  de  interruptione,  aut  inter  psal- 
mos  ejusdem  horee  vel  nocturni,  aut  inter 
psalmoset  lectiones,  vel  capitulum,  et  dealiis 
simihbus. 

10.  Interrupdo  inter  partes  ejusdem  liorce, 
si  sit notabilis  etmoralis,  seulibera,  ac  sine 
ratioiiabili  causa,  est  peccaminosa.  —  De  hac 
ergo  interruptione  generalis  regula  est,  si  sit 
notabilis  et  moralis,  et  sine  rationabili  causa 
fiat,  sine  peccato  non  fieri.  Ita  docent  omnes; 
et  ratio  est,  quia  unitas  uniuscujusque  horee 
pertinet  ad  solemnem  ritum,  et  formam  prse- 
scriptam  in  his  horis  recitandis;  illa  autem 
unitas  tollitur,  vei  multum  minuitur  per  hanc 
interruptionem ;  ergo.  Dixi  autem  oportere  ut 
interruptio  notabilis  sit,  utique  quoad  tempo- 
ris  moram,,  quia  si  sit  brevissima,  pro  nihilo 
reputatur  ;  quando  autem  notabilis  sit,  pru- 
dentis  arbitrio  relinquitur  :  nam  in  longiori 
hora,  verbi  gratia,  in  Matutino,  major  tempo- 
ris  mora  necessaria  erit,  ut  censeatur  notabi- 
lis  interruptio,  quam  in  Tertia,  etc.  Itaque 
cum  proportione  ad  horam  quae  dicitur,  et  ad 
partem  officii  in  qua  fit  interruptio,  pensanda 
erit  morse  quantitas  :  nam  aliquid  majus  per- 
mittipotestinter  Psalmum  et  Psalmum,  quam 
in  medio  ejusdem  Psalmi,  et  sic  de  aliis.  Dixi 
etiam  debere  esse  moralem ,  quia  debet  esse 
voluntaria  et  libera;  nam  si  ex  necessitate 
aliqua  contingat,  non  censebitur  moralis  in- 
terruptio.  Unde  quiajusta  causainducitquan- 
dam  necessitatem  moralem,  ideo  potest  excusa- 
tionem  afierre,  ut  omnes  etiam  fatentur,  ne  in- 
terruptio  moralis  censeatur.  Addunt  aliqui,  ut 
interruptio  sit  moralis,  imo  ut  sit  interruptio, 
necessariam  esse  intentionem  finiendi  horas 
inchoatas  post  talem  moram ;  nam  si  inter- 
mittat  recitationem  inchoatam,  animo  iterum 
inchoandi  illam,  non  erit  interruptio,  neque 
ulla  culpa.  Sed  forte  cum  hac  intentione  po- 
terit  aliquando  esse  interruptio,  ut  infra  di- 
cam.  Et  non  caret  omni  culpahoc  modo  inter- 
mittere  inchoatum  officium  ex  levitate  animi, 
et  sine  causa,  argum.  c.  Illud,  et  c.  Nihil, 
1,  q.  1,  quia  non  caret  irreverentia  aliqua 
erga  Deum,  Jeviter  omittere  colloquium  cum 
illo  inchoatum,  etiamsi  fiat  cum  animo  iterum 
colloquendi;  nonerittamen  talis  culpa  morta- 


CAP.  XXV.  DE  INTEGP.ITATE  PIUVAT.45  RECITATIONJS. 


301 


lis,  si  postea  hora  dicatur  vel  compleatur,  ut 
statim  dicam. 

1 1 .  Interruptio  qua?  fit  interposita  aliqua 
actione,  potest  esse  mortalis,  venialis,  et  meri- 
toria.  —  Ut  autem  liauc  culpam,  et  quautita- 
tem  vel  excusationem  ejus  deelaremus,  duo 
possunt  in  hac  interruptione  considerari  : 
imum  est  cessatio  ab  inchoata  recitatione,  per 
quarnformaliter  (  ut  sicdicam  )  fit  interruptio. 
Aliud  est  actio,  quae  loco  orationis  eo  tempore 
fit;  nam  moraliter  loquendo  illa  cessatio  non 
estper  puram  omissionem,  sed  occasione  alte- 
rius  actionis,  quse  tunc  fit.  Ex  qualitate  ergo 
hujus  actionis  multum  pendet,  vel  quantitas 
culpse,  velexcusatio.  Interdum  enim  fit  inter- 
ruptio  per  alia  verba,  et  colloquia  cum  homi- 
ne,  et  tunc  si  verba  sint  profana,  et  non  ne- 
cessaria,  nec  valde  utilia,  augent  eulpam,  et 
specialiter  sunt  prohibita  in  cap.  Nullus,  de 
Consecr.,  d.  5,  et  clarius  in  c.  Dolentes,  de 
Celebratione  Missar.,  sive  interruptio  fiat  k> 
quendo,  sive  attendendo  ad  verba  similia, 
qu83  alii  loquuntur,  et  ex  natura  rei  constat 
esse  indecorum  interrumpere  sermonem  cum 
Deo  propter  inutilia  verba.  Unde  acldo,  tam 
turpia  vel  indecentia  verba  esse  posse,  ut  sit 
gravis  et  mortalis  culpa  contra  religionem  pro- 
pter  irrevereutiam  in  Deum ,  esto  non  ita  hoc 
sit  contra  prseceptum  recitandi,  quin  possit 
postea  eadem  hora  compleri  post  illam  actio- 
nem  moraliter  peccaminosam,  quiasunt  prse- 
cepta  et  malitise  diversarum  rationum.  Ali- 
quando  vero  possunt  verba  esse  honesta,  et 
necessaria,  et  brevia,  et  tunc  poterit  facile  ex- 
cusari  omnis  culpa,  ut  late  prosequitur  Na- 
varr.,  c.  16,  n.  66  et  sequentibus.  Interdum 
possunt  esse  verba  devotionis  cum  socio,  et 
utilia,  vel  ad  intelligentiam  eorum  quse  di- 
cuntur,  vel  ad  majorem  attentionem,  et  devo- 
tionem  in  reliqua  parte  officii  excitandam,  et 
tunc  si  prudenter  et  moderate  fiat,  non  solum 
non  est  culpa,  verum  etiam  non  est  interru- 
ptio,  quia  totum  hoc  deservit  officio.  Et  simili 
modo  dum  quis  solus  recitat,  licet  verba  aliqua 
jaculatoria  ad  Deum  intermisceat,  vel  per  ali- 
quammoram  in  eis  detineatur  ex  pia  devotio- 
ne,  totum  hoc  sine  culpa  fieri  potest,  nec  re- 
putatur  moralis  interruptio,  quia  juvat  ora- 
tionem  ipsam,  et  est  consentaneum  fini  ejus  ; 
semper  tamen  est  necessaria  prudentia  et  mo- 
deratio.  Idem  fere  dicendum  est,  quando  in- 
terruptio  fit  per  alias  actiones.  Nam  si  sintac- 
tiones  vanse,  vel  impertinentes ,  peccaminosa 
est  interruptio;  si  vero  actio  sithonesta,  et 
intercedat  aliqua  rationabilis  causa  ut  non 


differatur,  nulla  erit  oulpa.  Maxime  vuro  ho- 
nestare  potest  iuterruptionem,  si  afquid  fiat 
ad  tollendam  aliquam  occasionem  distractio- 
nis,  ut  si  aliquid  interius  sollicitat  mentem,  et 
ideo  breviter  notetur  seuscribatur,autfamulo 
prsecipiatur,  vcl  quid  simile. 

CAPUT  XXV. 

UTRUM  QUI  PRIVATIM  RECITANT,  TENEANTCR  IN- 
TEGRE  HORAS  GANONICAS  RECITARE,  VEL  ALI- 
QCID  PRjETER  1LLAS,  ET  QUOMODO  IIOC  NON 
IMPLENDO  PECCENT. 

4 .  Primum  punctum,  de  integritatein  orando. 
—  Qui  obligatur  ad  officium  divinum,  tene- 
tur  recitare  septem  horas  cononicas  in.tegre.  — 
Tria  in  hoc  titulo  proponuntur,  quse  breviter 
in  hoc  capite  explicanda  sunt.  Unum  est  de 
integritate  in  orando.  Aliud,  quid  pertineat 
ad  hanc  integritatem.  Tertium  est  de  viola- 
tioue  hujus  integritatis.  Circa  primum,  gene- 
ratim  loquendo,  manifestum  est  eum,  qui  hoc 
prsecepto  astringitur,  teneri  ad  recitandas  in- 
tegre  septem  horas  canonicas,  sicut  qui  tene- 
tur  audire  Missam,  tenetur  integram  audire. 
Quia  aeque  datur  hoc  prseceptum  de  tota  illa 
precatione,  sicut  aliud  datur  de  audienda 
Missa.  Et  de  hoc  sunt  expressa  jura,  c.  1,  et 
cap.  Dolentes,  de  Celebrat.  Missar.  ;  et  Cle- 
ment.  \,  eod.  tit.,  et  consentiunt  omnes  Doc- 
tores.  Interrogari  vero  hic  potest,  an  unus- 
quisque,  qui  privatim  recitat,  obligetur  suo  ore 
proferre  totum  hoc  officium,  vel  satisfaciat 
cum  socio  recitando,  et  partim  dicendo,  par- 
tim  audiendo.  Respondeo,  sine  dubitatione 
satisfacere  posse  utroque  modo,  et  liberum  ei 
esse,  prout  voluerit,  recitare.  Hoc  constat  ex 
praxi  Ecclesiae,  et  ex  communi  omnium  sen- 
tentia.  Et  prior  pars  per  se  nota  est,  quia  si 
quis  solus  recitat,  tunc  per  se  omnia  dicit,  et 
ita  etiam  ex  parte  subjecti  (ut  sic  dicam)  et 
quasi  materialiter  integre  recitat.  Suppono 
enim  quod  ex  parte  objecti,  seu  materia?,  om- 
nia  dicat  quse  dicenda  sunt.  Secunda  vero 
pars  ex  recitatione  in  choro  derivata  videtur : 
cum  enim  in  choro  Ecclesia  introduxerit  usum 
alternis  recitandi,  et  privata  oratio  quasi  sub- 
rogata  sit  loco  publicee  pro  his,  qui  ad  publi- 
cam  non  concurrunt,  idem  modus  recitandi 
cum  proportione  pro  privata  oratione  conces- 
sus  est.  Ad  quod  probandum  sufficit  consue- 
tudo.  Unde  Concilium  Basil.,  sess.  21,  §  4, 
sub  titulo  :  Quomodo  horce  canonicce  extra  cho- 
rum  dicendce  sint,  admonet,  ut  non  in  gutture, 


392 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


neque  inter  dentes,  seu  deghttiendo  aut  synco- 
pando  dictiones,  vel  colloquia  aut  risus  inter- 
miscendo,  sed  sive  soli,  sive  associati,  diurnum 
nocturnumque  officium  reverenter,  verbisque 
distinctis  peragant. 

2.  Recitantes  privatim  possunt  modum  reci- 
tandi  in  cJioro  imitari.  —  Atque  hinc  sequitur, 
qoando  privatim  recitatur  cum  socio,  posse 
recitantes  in  hac  alternatione  officii  modum 
rccitandi  in  choro  imitari,  imo  illum  esse 
optimum  recitandi  modum,  quia,  servata  pro- 
portione,  erit  choro  similior,  nisi  forte in  atiquo 
aliud  habeat  consuetudo.  Itaque  recitari  po- 
testcum  socio,  sive  ille  obligatus  sit  adrecitan- 
dum,  sive  liber  ab  illa  obligatione,  ut  cum 
scholari,  vel  famulo;tum  quia  etiam  in  choro 
id  fieri  potest,  ut  constat  ex  c.  1,  de  Celebr. 
Miss.  ;  tum  quia  ita  habet  consuetudo;  tum 
etiam  quia,  ut  ego  satisfaciam  mese  obligatio- 
ni,  parumrefert  quod  alter  ex  obligatione  re- 
citet,  necne,  dummodo  ita  pronunciet,  ut 
possim  ego  omnia  percipere,  et  quasi  per  il- 
lum  dicere.  Dubitari  autem  potest  an  socius 
tunc  teneatur  sub  mortali  ad  attendendum 
his  quee  recitat.  Respondeo  non  teneri,  quia 
nec  ad  audiendum  alterum  tenetur,  ut  supra 
dixi,  nec  ipse  se  obligat  quasi  ex  voto  ad 
orandum,  sed  solum  ex  natura  orationis  vo- 
luntariae,  nec  ab  Ecclesia  ei  imponitur  specia- 
lis  obligatio;  nec  ex  natura  rei  sequitur  pro- 
pter  cooperationem  cum  alio,  qui  obligatur, 
quia  alter  per  se  implet  totam  suam  obligatio- 
uem,  partim  dicendo,  partim  audiendo  attente 
quse  alius  recitat ;  ergo  ex  vi  cooperationis  so- 
lum  necessarium  est  quod  ita  legat,  ut  alius 
possit  attente  audire. 

3.  Plures  possunt  divinum  officium  recitare, 
plures  tamen  quam  duos  choros  facere  nequeunt. 
— Preeterea  sequitur  posse  lioc  officium  priva- 
tim  recitari  a  tribus,  quatuor,  vel  pluribus, 
quia  est  eadem  ratio.  Potestque  sumi  ex  Cle- 
mente  Papa,  in  lib.  8  Constit,  c.  34,  ubi  mo- 
net,  ut  quando  non  possunt  in  ecclesiam  ad 
horas  dicendas  convenire ,  unusquique  psallat 
sibi,  .canat,  aut  oret,  saltem  duo  simul,  auttres. 
Sicut  ergo  duopossunt  dicere  alternis,  ita  et 
tres,  velplures.  Oportettamen  advertere,  tunc 
non  licere  eis  in  recitandis  Psalmis,  plures  quam 
duos  choros  facere,  id  est,  sigillatim  juxta  nu- 
merum  personarum  versus  dicere,  ita  ut  semper 
unus  tantum  dicat,  et  alii  audiant ;  ita  enim 
fieretut  singuli  non  dicerent,  nisi  tertiam  vel 
quartam  versuum  partem,  quod  non  sufficit, 
quia  est  contra  usum  Ecclesiee ;  debent  ergo 
dicere  unus  ex  una  parte,  et  duo  ex  alia,  vel 


bini  et  bini,  aut  unus  in  uno  choro,  et  reliqui 
in  alio,  ita  ut  alternis  dicant.  Et  tunc  satis 
erit  quod  unusquisque,  dicto  suo  versu,  perci- 
pere  possit  versum  alterius  chori,  sive  ab  uno 
tantum,  sive  ab  omnibus  simul  audiat,  id  enim 
nihil  refert.  Hoc  autem  locum  habet  in  psal- 
mis;  nam  iu  lectionibus,  capitulis,  et  oratio- 
nibus,  satis  est  quod,  uno  dicente,  alii  au- 
diant ;  nam  ita  in  choro  fit,  et  ratio  lectionis 
hoc  magis  postulat,  estque  melior  ordo ;  nam 
si  plures  simullegerent,  confusionem  parerent, 
et  ita  habet  consuetudo,  et  docent  auctores  in- 
fra  referendi. 

4.  Quando  plures  recitant,  lectionem  per 
suas  vices  dicere  possunt,  nihil  tamen  inconve- 
nit,  si  omnes  ab  uno  dicantur.  —  Solet  autem 
interrogari  an  necesse  sit,  quando  duo  reci- 
tant,  alternatim  lectiones  dicere,  vel,  si  sint 
tres  vel  plures,  ut  suo  ordine  dicant ;  vei  pos- 
sit  unus  omnes  dicere.  Respondeo,  commu- 
nem  usum  esse,  ut  omnes  per  vices  suas  di- 
cant,  quia  id  videtur  magis  accommodatum 
et  urbanum.  Absolute  vero  dico  non  esse  ne- 
cessarium,  sed  posse  omnes  lectiones  ab  uno 
dici.  Ratio  est,  quia  in  choro  satisfaciunt  fere 
omneSj  audiendo  omnes  lectiones,  licet  nul- 
lam  dicant;  ergo  ad  integritatem  officii  ex 
hac  parte  satis  est  lectionem  audire  attente  ; 
nam  quod  socii  congregati  ad  recitandum 
plures  sint,  vel  pauciores,  accidentarium  est. 
Item  in  ipso  choro  posset  unus  plures  vel  om- 
nes  lectiones  dicere,  si  id  magis  esset  gratum 
omnibus  audientibus,  nulla  est  enim  lex  quse 
hoc  prohibeat,  nec  refert  aliquid  ad  iiitegri- 
tatem  officii,  et  recitationis  omnium,  qui  ad 
sunt;  idem  ergo  fieri  potcrit  in  privata  ora- 
tione,  si  id  commodius  sit. 

5.  Communior  ac  commodior  usus  est,  ut 
unus  tantum  dicat  antiplionam,  poslquam  alter 
psalmum  finivit,  et  Mc  rursus  inchoet  antipho- 
iiam  sequentis  psalmi.  —  De  antiphonis  vero 
interrogari  solet,  licet  in  principio  psalmi  ab 
uno  tantum  inchoari  debeant,  an  in  fine,  vel 
quoties  integre  dicuntur,  debeant  ab  omnibus 
recitantibus  simul  dici,  quia  ita  fit  in  choro, 
et  ideo  ita  esse  faciendum  aliqui  Summistee 
docuerunt.  Sed  licet  possit  ita  fieri,  non  est 
necessarium,  quia  communior  usus  est,  ut 
unus  tantum  dicat  antiphonam,  postquam  al- 
ter  psalmum  finivit,  et  hic  rursus  inchoet  an- 
tiphonam  pro  psalmo  sequenti,  ita  ut  anti- 
phonee  subeant  vicem  versuum,  et  alternatim, 
seu  successive  dicantur.  Qui  modus  videtur 
optimus,  et  satis  expeditus,  et  cum  propor- 
tione  idem   servari  potest  in  responsoriis  et 


CAP.  XXV.  DE  INTEGRITATE  PRIVATyE  RECITATIONIS. 


393 


versiculis.  Et  in  universum  in  hac  privata 
oratione  videtur  commodius,  ut  uterque  cho- 
rus  nunquam  conjungatur  in  dicendo,  sed 
per  mutuas  vices,  seu  alternis  omnia  dican- 
tur ;  sic  enim  distinctior  et  clarior  fit  oratio. 
Unde  hoc  habet  locum  in  his  quse  alte  reci- 
tantur;  nam  ea  quse  secrete,  ut  Pater,  Ave, 
Syuabolum,  Salve,  et  si  quid  est  aliud,  a  sin- 
gulis  dici  debent,  quia  tunc  non  potest  unus 
audire  ab  alio,  et  ideo  necesse  est  ut  ipse  di- 
cat.  Atque  hsec  doctrina  sumitur  ex  Sylvestr., 
verb.  Hora,  q.  7 ;  et  Navarr.,  c.  10,  de  Orat., 
q.  17  ;  et  uterque  alios  refert,  qui  parum  aut 
nihil  dicunt. 

6.  Recensentur  alice  conditiones  ad  integri- 
tatem  officii  divini  pertinentes.  —  Et  ex  dictis 
in  hoc  puncto  constat,  in  privata  recitatione 
necessarium  esse  servare,  quse  circa  modum 
recitandi  prsecipiuntur  in  d.  c.  Dolentes,  et 
Clem.  1,  de  Celebr.  Miss.,  et  breviter  attin- 
guntur  in  Concil.  Basil.  supra,  et  in  Aquisgr., 
sub  Ludov. ,  c.  131,  nimirum,  ut  distincte  et 
intelligibiliter  omnia  dicantur,  quando  cum 
socio  dicuntur;  item,  ut  non  dicantur  verba, 
syncopando  vel  corrumpendo  illa  ,  non  prce- 
scindentes  verla  dimidia,  non  integra  transi- 
Hentes,  ul  dixit  Bern.,  serm.  47  in  Cantica; 
ac  denique  non  tanta  celeritate  dicendo,  ut 
attentio  impediatur.  Ratio  omnium  est,  quia 
prseterquam  quod  hsec  omnia  sunt  in  jure 
distincte  prsecepta,  pertinent  acl  integritatem 
et  debitum  modum  talis  orationis,  et  ideo  in 
ipso  preecepto  virtute  continentur.  Quantum 
vero  in  hoc  peccetur,  quando  fit  aliqua  dimi- 
nutio  in  verbis  aut  versibus,  paulo  inferius 
explicabimus.  Regulariter  tamen,  quando  non 
fit  propria  mutilatio,  sed  aliqualis  corruptio 
et  mutatio  potius  in  desinentiis  syllabarum, 
quam  in  omissione  earum,  non  est  peccatnm 
mortale;  secluso  scandalo  et  contemptu,  quia 
tota  oratio  dicitur  integra  quoad  substantiam, 
et  modus  ille  non  mutat  significationem  ver- 
borum,  nec  impedit  ut  communiter  intelliga- 
tur,  quid  per  ea  significetur,  et  ideo  cum  tali 
defectu  impletur  praeceptum,  nec  oportet  illud 
repetere,  quamvis  cavendus  omnino  et  repre - 
hendendus  sit,  quod  bene  notavit  Azor,  lib. 
10,  c.  7,  q.  11. 

7.  Secundum  punctum,  de  Ms  qum  perti- 
nent  ad  integritatem  in  orando. — Prima  regu- 
la :  ubi  Breviarium  Pii  olligat,  extra  chorum 
non  est  olligatio  dicendi  Ticec  officia  ordinarie, 
nisi  quando  ab  illo  prcecipiuntur . — Circa  secun- 
dum  punctum  propositum,  tractari  possunt 
omnia,  quse  de  officio  parvo  B.  Virginis,  of- 


ficio  defunctorum,  Psalmis  gradualibus,  sep- 
tem  Psalmis  pcenitentialibus,  et  Litauiis,  in 
superioribus  quoad  chorum  tractata  sunt ;  ta- 
men  ex  ibi  dictis  facilis  est  hic  resolutio,  quae 
ad  duas  regulas  reducitur.  Una  est :  ubi  Bre- 
viarium  Romanum  a  Pio  V  traditum  obligat, 
extra  chorum  non  est  obligatio  dicendi  haec 
officia  ordinarie,  id  est,  nisi  quando  in  ipso- 
met  Breviario  specialiter  prsecipitur.  Regula 
haec  constat  ex  ipso  Brevi  Pii  V,  ubi  declarat 
se  auferre  obligationem  ad  haec  dicenda  sub 
discrimine  peccati,  licet  exhortetur  ad  hsec 
dicenda  juxta  Breviarii  regulas,  et  indulgen- 
tias  id  facientibus  concedat. 

8.  Si  aliqua  Ecclesia  voluntarie  dicat  de 
more  minora  officia  in  choro,  non  tenentur 
clerici  recipientes  Breviarium  Romanum  di- 
cere. — Haec  autem  immunitas  ab  illa  obliga- 
tione  extenditurad  omnes,  qui  uti  debent,  vel 
de  facto  licite  conformantur  Breviario  Pii  V 
inritu  recitandi;  nam  sicut  suscipiunt  onus 
ab  ipso  impositum,  ita  etiam  gaudent  leva- 
mine  ab  eodem  concesso.  Sed  quid  si,  non 
obstante  concessione  Pii  V,  Ecclesia  volunta- 
rie  retineat  usum  dicendi  has  preces  in  cho- 
ro?  numquid  clerici  aut  beneficiarii  ejus  pri- 
vatim  recitantes  tenebuntur  illa  parva  officia 
dicere?  Respondeo  non  teueri,  quia  Pius  abs- 
tulit  obligationem,  et  devotio  capituli  vel  cleri 
dicendi  illa  officia  in  choro  non  potest  sin- 
gulis  imponere  obligationem  quoad  privatam 
recitationem.  Dixi  autem  ordinarie,  quia,  uon 
obstante  illa  concessione.  obligantur  omnes 
ad  dicendum  officittm  defunctorum  prseter 
horas  canonicas  diei  in  anniversario  defunc- 
torum,  prima  die  post  festum  omnium  Sanc- 
torum;  item  obligantur  ad  dicendas  Litanias 
cum  precibus  annexis  in  die  S.  Marci,  et  tri- 
bus  diebus  ante  Aseensionem,  nisi  adsint  pu- 
blicis  processionibus. 

9.  Quando  ad  officium  defunctorum  et  lita- 
nias,  et  quare,  clerici  obligentur.  — Ratio  est, 
quia  hsec  specialiter  preecipiuntur  in  eodem 
Breviario,  et  ideo  non  intelliguntur  compre- 
hensa  in  illo  Brevi  quoad  illam  indulgentiam. 
Nam  imprimis  ibi  non  fit  mentio  litaniarum, 
quatenus  per  se,  et  separatim  ab  Psalmis 
pcenitentialibus  dici  prsecipitur,  ut  fit  in  illis 
quatuor  diebus  anni,  et  non  in  aliis.  Et  prae- 
terea  in  tribus  diebus  Rogationum  specialiter 
id  prsecipitur  in  proprio  officio  illorum  die- 
rum,  eademque  admonitio,  quse  in  Breviario 
Pii  V  preetermissa  fuerat,  addita  est  in  Brevia- 
rio  Clementis  in  die  S.  Marci,  quamvis  res 
ipsa  semper  ita  intellecta  et  observata  fuerit. 


394 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


Et  similiter  in  die  secunda  novembris  specia- 
liter  designatur  officium  defunctorum,  quare 
certum  etiam  est,  non  comprehendi  in  Brevi 
sub  clausula  generali ;  nam  illa  intelligitur  de 
rubricis  generalibus,  quse  liabentur  in  fine 
Breviarii,  ad  quas  etiam  fit  remissio  in  ultima 
rubrica  ex  generalibus  quse  habentur  in  prin- 
cipio  Breviarii. 

1 0.  Secunda  regula :  qui  retinent  antiguum 
modum  recitandi,  si  prius  ex  consuetudine  te- 
nehantur  ad  hcec  minora  officia,  et  modo  te~ 
nentur. — Altera  regula  est,  eos,  qui  non  utun- 
tur  Breviario  Pii  V,  sed  retinent  antiquum 
morem  recitandi,  si  priusex  consuetudine  ha- 
bebant  obligationem  recitandi  heec  officia,  eo- 
dem  modo  nunc  teneri.  Suppono  enim  ante 
hoc  Breviarium  clericos  fuisse  obligatos  ad  di- 
cenda  heec  parva  officia,  quando  alias  tene- 
bantur  recitare  juxta  ritum  suarum  ecclesia- 
rum,  in  quibus  heec  officia  ex  consuetudine 
preescripta  vel  statuto  approbato  dicebantur 
in  choro,  quia  tenentur  clerici  in  recitando 
sequi  regulam  suee  ecclesiae,  ut  supra  visum 
est.  Et  de  officio  defunctorum  id  explicavit 
Div.  Thomas,  Quodlib.  6,  art.  8;  Turrec.,dist. 
91,  in  principio,  n.  15  et  16;  Navarr.,  cum 
aliis,  quosrefert,  c.  10,deOrat.,n.3  et^.Dein- 
de  suppono  ex  supra  dictis,  in  ecclesiis.  qui- 
bus  antea  erat  talis  obligatio  ex  ritu  antiquo, 
quem  modo  retinent,  et  uon  utuntur  Brevia- 
rio  Pii  V,  eamdem  obligationem  perdurare. 
Clerici  ergo,  qui  nunc  sequuntur  regulas  ta- 
lium  ecclesiarum,  eadem  obligatione  tene- 
buntur,  nec  fruentur  remissione  Pii  V,  si  ec- 
clesise  suee  non  fruuntur  illa ;  nam  juxta 
communem  doctrinam,  proportionem  inter 
se  observant,  secluso  speciali  jure,  et  quasi 
privilegio,  quod  nec  in  dictis  ecclesiis,  nec  in 
clericis  earum  locum  habet. 

11.  Obligatio  ad  dicendum  officium  B.  Vir- 
ginis,  nec  olim  fuit  de  jure  communi,  nec  mo~ 
do  est,  si  recte  explicetur. —  Disputari  autem 
hic  solet,  an  obligatio  ad  dicendum  officium 
Virginis  ante  Pium  V  fuerit  de  jure  commu- 
ni,  vel  solum  juxta  consuetudinem  ecclesia- 
rum  sed  jam  non  est  necessaria  queestio ;  et 
revera  (quidquid  Navarr.  contendat)  vel  illud 
jus  commuue  nuuquam  fuit  latum  ab  Urba- 
no  IF,ut  ipse  dicit,  vel  certe non f uit  receptum, 
nec  de  illo  satis  coustat,  et  ita  nunquam  vi- 
detur  fuisse  illa  obligatio  universalis.  Multo 
vero  minus  nunc  est ,  sed  tantum  modo 
declarato.  Quomodo  autem  ex  peculiari  jure 
Pii  V,  habentes  pensionem  obligentur  ad  par- 
vum  officium  Virginis  recitandum,  jam  supra 


explicatum  est ;  quomodo  eero  in  illius  omis- 
sione,  vel  indebita  recitatione  peccare  pos- 
sint,  partim  ex  supra  dictis  in  preecedenti 
puncto,  partim  ex  sequente,  servata  propor- 
tione,  sumendum  est. 

12.  Tertium  punctum :  de  violatione  hujus 
prcccepti,  vel  integritatis  ejus,  Henricus  et  An- 
gel.  sentiunt  non  esse  peccatum  mortale  omit- 
tere  officium  unius  diei  sine  causa.  —  Circa 
tertium  ergo  punctum,  de  violatione  hujus 
preecepti  vel  integritatis  ejus,  fuit  opinio  cu- 
jusdam  Henrici  Anglici,  quam  refert  Aug., 
verb.  Hora,  num.  10,  qui  dixit  non  esse  pec- 
catum  mortale  ex  negligentia  omittere  inte- 
grum  unius  diei  officium  canonicum,  sed 
tunc  solum  esse  mortale,  quando  vel  ex  con- 
temptu,  aut  teedio  rerum  divinarum,  aut  ex 
consuetudine  fit.  Quam  opinionemait  Angelus 
humaniorem  esse,  et  tacite  videtur  eam  ap- 
probare,  licet  nihil  amplius  dicat.  Hodie  vero 
est  hsee  seutentia  practice  improbabilis,  et 
plane  esset  temerarium  iham  asserere,  quia 
est  contra  omnes  Doctores  et  sine  fundamento. 
Dicendum  ergo  imprimis  est,  supposito  pree- 
cepto,  esse  grave  peccatum  voluntarie  omit- 
tere  integrum  officium  canonicum  unius  diei, 
sive  cum  contemptu  aut  teedio,  sive  ex  sola 
negligentia,  dummodo  omissio  humana,  ac 
libera,  et  voluntaria  sit,  et  sine  legitima  ex- 
cusatione.  Heec  assertio  est  communis  Docto- 
rum,  ut  statim  referam. 

13.  Impugnatur  prwdicta  sententia. —  Ba- 
tio  vero  est,  quia  prseceptum  hoc  ex  genere 
suo  obligat  sub  reatu  mortalis  culpee,  quia  est 
de  gravissima  virtute,  et  respicit  divmum 
cultum,  et  totius  Ecclesieeutilitatem  ;  materia 
item  integra  unius  officii  totius  diei  naturalis 
est  satis  gravis,  ut  omnium  sapientum  judi- 
cio  constat.  Item  omittere  Missam  in  die  festo, 
vel  unius  diei  jejunium  preeceptum  frangere, 
ex  suo  genere  et  ex  tali  materia  peccatum 
mortale  est,  juxta  communem  Ecclesiee  con- 
sensum  ;  ergo  et  omissio  omnium  horarum 
est  peccatum  mortale,  supposita  obligatione 
talis  preecepti.  Quee  ratio  procedit  in  illistri- 
bus  generibus  personarum,  quee  hac  lege  obli- 
gantur,  clericis  in  sacris,  beneficiatis,  et  reli- 
giosis  professis  ad  chorum.  Neque  oportet  in- 
ter  eos  aliquam  distinctionem  in  hoc  facere, 
ut  quidam  tentarunt,  quorum  opinionem  su- 
pra  rejecimus.  Poterit  autem  esse  gravior, 
vel  minus  gravis  culpa  in  eo,  qui  pluribus 
titulis  vel  paucioribus  ad  hoc  pensum  sol- 
vendum  obligatus  fuerit  ,  si  ceetera  paria 
sint  ,  quia    plures  tituli    augent  obligatio- 


CAP.  XXV.  DE  INTEGRITATE  PRIVAT^E  RECITATIONIS 
nem,  et  consequenter  etiam  aggravant  trans-    Prima  vel    Tertia 


gressionem. 

44.  Notabilis  pars  offlcii  uniusdiei,  si  omit- 
tatur,  de  se  est  peccatum  mortale  juxta  commu- 
nem  sententiam. — Secundo,  conveniunt  omnes 
notabilem  partem  officii  uuius  diei  esse  de  se 
peccatum  mortale  ;  dico  autem  d«  se,  ad  exclu- 
dendas  causas  excusantes,  de  quibus  infra  di- 
cendum  est ;  atque  ita  docent  communiter 
Doetorp.s,  ex  eodem  fundamento,  quod  pars 
notabilis  estetiam  materia  gravisjudicio  pru- 
dentum  ;  item  ob  banc  cansam  non  solum  est 
peccatum  mortale  omittere  in  die  festo  totam 
Missarn,  sed  etiam  notabilem  partem  ejus, 
juxta  c.  Missas,  2,  deConsecr.,  ut  alibi  latius 
tractavi.  Item  facit,  quod  officia  divina  non 
suntirnperfectarelinquenda,  c.  Illud,  c,  Nihil, 
7,  q.  1  ;  si  ergo  mutilatio  gravis  sit,  pec- 
catum  erit  grave.  Ita  Navarrus,  d.  c.  7,  cum 
Palud.,  4,  d.  15,  q.  5;  Turrecr.,in  c.  Eleuthe- 
oius,d.  91,  in  1  et  2  art. ;  Henric.,Quodlib.  11, 
qusest.  30,  ubi  etiam  de  toto  officio,  et  de  sin- 
gulis  horis  loquitur,  et  indistincte  de  clericis 
in  sacris,  benefieiatis,  et  religiosis ;  Sylvest.  , 
verb.  Hora,  qusest.  12,  prsesertim  dicto  5,  et 
omnes  Summistse,  et  Soto  supra.  Qui  etiam 
fatentur,  si  pars  non  sit  notabilis,  sed  parva, 
peccatum  esse  veniale  ex  materise  levitate  : 
nam  boc  commune  est  omnibus  peccatis,  quse 
ex  ruaterise  quantitate  augmentum  vel  diminu- 
tionem  recipiunt. 

15.  Varice  Doctorum  sententite,  qucenam  pars 
notabilis  sit  dicenda,ut  ea  omissa,  mortale  pec- 
catum  committatur . — Qua?cumque  hora  ex  com- 
muni  sententia  est  notabilis.  —  Dubitant  ta- 
meu  quse  pars  officii  judicanda  sit  ita  notabi- 
lis,  ut  illius  omissio  ad  peccatum  mortale  suf- 
ficiat :  conveniuntque  omnes,  quamcumque  ex 
septem  boris,  etiam  minimam,  ut  Tertiam, 
vel  Completorium,  esse  partem  notabilem,  et 
sufficientem  ut  ejus  omissio  sit  letbalis.  Ratio 
est,  quia  judicioprudentum  itaeestimatur;  po- 
testque  declarari,  quia  illa  est  notabilis  defor- 
mitas  ac  mutilatio  divini  officii ;  item  quia 
quselibet  bora  est  materia  sufficiens,  si  sola 
prseciperetur,  ut  sub  reatu  mortalis  culpse  im- 
poneretur;  sed  nunc  ita  prsecipiuntur  singu- 
lse  horse,  ac  si  unaquaeque  sola  et  per  se  prse- 
ciperetur.  Addit  prseterea  Navarr.,  d.  c.  7,  n. 
44,  in  unaquaque  hora  dimittere  notabilem 
partem  ejus  esse  grave  peccatum ;  notabilem 
autem  partem  uniuscujusque  horse  esse  ter- 
tiam  partem  ejus,  dixit  Anton.  ibi,  ab  eodem 
Navar.  relatus.  Ipse  autem,  c.  10,  de  Orat., 
n.  43  et  44,  censet  esse  partem  notabilem  in 


395 

omittere  totum  initium 
usque  ad  primum  psalmum  inclusive,  quia 
illa  est  (iuquit)  circiter  tertia  pars  ;  unde  non 
solum  tertiam  partem  minimse  horse,  sed 
etiam  minorem  partem  sentit  esse  notabi- 
lem.  Sumit  etiam  argumentum,  ex  eo  quod 
in  choro  designatur  illa  tanquam  pars  suffi- 
ciens  ad  non  lucrandam  totius  horse  distribu- 
tionem,  scilicet,  si  quis  non  ingrediatur  cho- 
rum  ante  primum  psalmum  fiuitum,  juxta 
communem  consuetudinem,  probatam  etiam 
in  Concilio  Basil.,  sess.  21,  §  3;  ergo  signum 
est  illam  sestimari  partem  notabilem.  Sed  hoc 
argumentum  (ut  supra  attigi)  non  est  efficax, 
quia  illud  statutum  vel  consuetudo  non  funda- 
tur  necessarioin  mortaliculpa,  sed  in  prudenti 
gubernatione  chori,  quia  multi  homines  ma- 
gis  moventur  timore  pcense  vel  iucommodi, 
quam  culpse;  nam-interdum  non  est  pecca- 
tum  mortale  abesse  a  choro  per  integram  ho- 
ram,  licet  juste  quis  distributione  illius  prive- 
tur;  est  etiam  valde  rigorosum  damnare 
homines  in  perpetuum  propter  omissionem 
partis  tam  parvse  minimee  horee. 

16.  Non  est  gravitas  Jiujus  materia?  sumen- 
cla  ex  quantitate  arithmetica  alicujus  partis, 
sed  prudentis  arbitrio  materia  est  consideran- 
da.  —  Quocirca  non  videtur  gravitas  hujus 
rnaterise  pensanda  ex  quantitate  alicujus  par- 
tis  aliquotse ,  id  est,  ex  eo  quod  sit  tertia  vel 
quarta  pars  alicujus  borse,  sed  ex  quantitate 
velmagnitudine  absoluta  ejuspartisquseomit- 
titur,  considerata  etiam  dignitate  ejus,  et  de- 
forrnitate  quam  per  se  affert  in  officio  divino 
secundum  prudentem  sestimationem.  Itaquesi 
totum  Matutinum  cum  Laudibus  est  una  ho- 
ra,  unus  nocturnus  ex  tribus  erit  quarta  pars 
totius  illius  horffi  ;  et  nihilominus  mihi  vide- 
tur  materia  gravis,  et  sufficiens  ad  peccatum 
mortale,  si  omittatur;  quia  fortasse  estmajor 
pars  officii  totius  diei,  quam  sit  Nona  vel 
Completorium,  et  quod  respectu  horae  proxi- 
mse  ,  cujus  est  pars,  sit  minor  quam  tertia 
pars,  parum  videtur  referre.  Quare  si  e  con- 
trario  quis  omitteret  fere  dimidiam  partem 
Completorii,  non  auderem  dicere  illum  pec- 
care  mortaliter  ;  quia  revera  respectu  totius 
officii  diei,  illa  non  videtur  notabilis  pars, 
nec  in  se  et  absolute  videtur  tam  gravis  ma- 
teria.  Unde  non  sequitur :  Tertia  pars  horae 
est  notabilis  respectu  talis  horae  ;  ergo  est 
notabilis  simpliciter  ad  peccandum  mortali- 
ter.  Quia  est  collectio  a  secundum  quid  ad  sim- 
pliciter  :  et  ratio  est,  quia  una  hora  non  est 
adeequata  materia  bujus  preecepti,  sed  tofcum 


396  LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 

officium  unius  diei.  Non  est  ergo  pro  regula    tur  semel  peccasse 

sumenda  heec  proportio,  sed  absolute  est  ma- 

teria  consideranda,  et  prudenti  arbitrio  sesti- 

manda.  Et    saltem   videtur   necessarium  ut 

nulla   hora  integra  dimittatur  ,  neque  pars 

alicujus  horee,  quse  eequivaleat  minimee  ho- 

rae,  vel  dimidiae  parti  ejus.    Si  autem  hanc 

non  attingat,  non  videtur  esse  peccatum  mor- 

tale. 

17.  Prima  sententia,  astruens  septem  esse 
peccata  mortalia  omittere  integrum  offtcium 
unius  diei. — Preeterea,  dubitari  solet  hoc  loco, 
an  omittere  omnes  horas  unius  diei,  sint  sep- 
tem  peccata,  vel  unum,  quod  dubium  debet 
intelligi  de  peccatis  consummatis  et  externis, 
nam  interna  possunt  numero  multiplicari, 
etiam  circa  unam  et  eamdem  horam,  sicut  po- 
test  quis  saepius  peccare  mortaliter  in  die  fes- 
to  dimittendo  Missam,  repetendo  internam 
voluntatem  non  audiendi  in  temporibus  dis- 
tinctis  cum  interruptione  morali,  ut  latius  in 
3  tomo  tertise  partis,  disp.  12,  sect.  5,  n.  4  et 
sequentibus,  diximus.  Igitur  de  omissione  ex- 
terna  et  consummata,  quidam  dicunt  esse  sep- 
tem  peccata,  si  unius  diei  septem  horae  omit- 
tantur,  sicut  si  in  septem  diebus  omitteren- 
tur  singulse  horee,  vel  in  Quadragesima  inte- 
gra  hebdomada  jejuniorum,  essent  sex  pec- 
cata.  Ita  Tabien.,  verb.  Horce,  qusest.  18;  et 
ratio  est,  quia  putat  tot  esse  prsecepta  pre- 
candi  in  die,  quot  sunt  horse  canonicee. 

18.  Secunda,  et  contraria  sententia  estcom- 
muniset  veriorj  explicandatamen. — Contraria 
sententia  est  communis,  scilicet,  hoc  tantinn 
esse  unum  peccatum,  ut  constat  ex  Sylvest., 
queest.  12;  Navarr.,  c.  7,  num.  6,  cum  An- 
ton.,  Turrecrem.,  et  aliis  quos  referunt.  Ratio 
eorum  est,  quia  preeceptum  de  toto  officio 
unius  diei  unicum  est,  et  omnes  horee  sunt 
partes  unius  officii,  tanquam  unius  actionis 
moralis  integree,  et  ideo  illius  totius  una  est 
omissio  integra,  atque  ita  unum  peccatum. 
Licet  omittere  officia  duorum  dierum,  vel  par- 
tes  eorum,  sint  peccata  distincta,  quia  ex  ho- 
ris  diversorum  dierum  non  componitur  unum 
officium,  nec  potest  unum  cum  altero  mora- 
liter  continuari,  cujus  signum  est,  quia  intra 
eumdem  diem  potest  impleri  obligatio  dicen- 
di  quamcumquc  horam  illius  diei,  non  vero 
in  altero  die.  Atque  hic  modus  dicendi  melior 
est,  et  in  rigore  verus,  licet  quoad  effectus 
morales  non  multum  referri  videatur,  sic  vel 
aliter  loqui.  Nam  apud  Deum,  si  csetera  sint 
paria  ex  parte  voluntatis,  non  minus  peccat, 
nec  minorem  pcenam  meretur  isle,  sive  dica- 


sive  septies.  In  ordine 
etiam  ad  confessionem,  non  puto  satisfacere 
qui  omisit  septem  horas,  dieendo:  Peccavi 
graviter  contra  hanc  obligationem  ;  sed  opor- 
tet  ut  dicat  septem  horas  omisisse,  quia  nota- 
biliter  inde  aggravatur  culpa,  et  judicium  de 
illa,  et  ita  in  ordine  ad  confessionem,  sive  di- 
cantur  esse  unum,  sive  septem  peccata,  eo- 
dem  modo  possunt  aperiri.  Per  ordinem  au- 
tem  ad  censuras  potest  aliqua  utilitas  in  hoc 
considerari. 

19.  Peccatum  omissionis  recitandi  consum- 
matur  affectu,  quando  quis  deliberate  non  vult 
recitare  eo  die ;consummatur  re  usque  ad  ftnem 
diei,  quando  omissio  non  potest  jam  non  esse, 
vel  fuisse.  —  Quod  ut  explicem,  inquiro  rur- 
sus  quando  peccatum  hoc  omissionis  in  re  ip- 
sa  et  in  eftectu  consummetur :  dico  in  re  et  in 
effectu,  quia  in  affectu  consummatur  statim 
ac  homo  deliberat  illo  die  non  recitare,  vel 
omnes,  vel  aliquam  horam,  quod  peccatum, 
ut  dixi,  potest  multiplicari  per  moralem  in- 
terruptionem,  et  multipiicationem  internorum 
actuum,  non  solum  circa  diversas,  sed  etiam 
circa  unam  horam.  Tamen  ipsum  peccatum 
omissionis  non  statim  consummatur,  cujus 
aliquale  signum  est ;  quia  si  sit  lata  excom- 
municatio  propter  talem  omissionem,  non  sta- 
tim  incurritur,  ut  mox  dicam.  Propterea  ergo 
inquiritur  quando  consummetur  omissio  haec. 
Et  videtur  non  consummari  usque  ad  finem 
diei,  quando  omissio  illa  ita  in  re  posita  est, 
ut  non  possit  jam  non  esse  vel  fuisse.  Unde 
qui  totomane  non  recitavit  Matutinum  animo 
non  dicendi  illud  eo  die,  nondum  re  ipsa  omi- 
sit,  quia  si  mutet  voluntatem,  et  a  prandio 
dicat,  verum  est  dicere  re  ipsa  non  omisisse, 
et  ideo  non  incurret  censuras,  vel  alias  pcenas 
contra  omittentes  impositas.  Et  idem  argu- 
mentum  fieri  potest  de  singulis  horis  diei  us- 
que  ad  ultimam.  In  ultima  vero  quasi  uno 
continuo  tractu  consummatur  omissio  omnium 
horarum  per  modum  unius,  ideoque  proprie 
dicitur  esse  unum  peccatum,  quod  non  est 
perfecte  consummatum,  donec  tempus  om- 
nium  horarum  preeteritum  sit;  nam  si  circa 
finem  diei  retractaret  quis  voluntatem,  et 
unam  horam  diceret,  non  esset  peccatum  ita 
cousummatum,  nec  sufficeret  ad  censuram, 
si  absolute  propter  omissionem  preecepti  reci- 
tandi  omnes  horas  lata  esset;  nam  debet  res- 
tringi  ad  consummatam  et  integram  culpam, 
nisi  aliud  explicetur.  Hoc  igitur  modo  recte 
intelligitur  illud  esse  unum  peccatum  mortale 
externum,  et  consummatum.  Et  cessant  ob- 


CAP.  XXVI.  DE  ATTENTIONE 
jectiones  :  nam  omissio  unius  diei,  sive  inte- 
gra,  sive  partialis,  nullo  modo  continuatur 
cum  omissione  diei  alterius.  Unde  si  lata  esset 
excommunicatio  contra  omnes  peccantes  mor- 
taliter  contra  hoc  preeceptum,  qui  in  uno  die 
horas  omnes  omitteret,  unam  tantum  excom- 
municationeniincurreret;  si  autem  in  duobus 
diehus  duas  tantumhoras  omitteret,  duas  cen- 
suras  contraheret,  quia  his  illam  incurreret, 
et  duplici  titulo. 

20.  Omissio  partium  discreta  in  re,est  unnm 
peccatum,  non  plura. —  Unde  infero  non  recte 
sentire,  qui  asserunt,  licet  omittere  omnes  ho- 
ras  diei  sit  unum  peccatum,  nihilominus  omit- 
tere  aliquas  tantum  earum  quasi  discretas,  et 
distantes  interse,  esse  plura  peccata,  vel  plu- 
res  omissiones.  Sicut  occidere  hominem  est 
unum  peccatum,  et  tamen  mutilare  illum, 
abscindendo  partes  distinctas,  et  actionibus 
moraliter  discretis,  sunt  plura  peccata,  sic 
(aiunt)  integra  omissio  horarum  est  unum 
peccatum  :  tamen  omittere  nunc  Primam,  et 
postea  dicere  Tertiam,  Sextam  et  Nonam.,  et 
rursus  omittere  Vesperanr,  duo  peccata  sunt, 
quia  sunt  veluti  duse  mutilationes  in  partibus 
diversis,  et  non  unitis,  sed  discretis,  et  conse- 
quenter  per  omissiones  omnino  distinctas. 
Hoc  autem  non  recte  consideratum  est,  quia 
licet  illse  partes  distinctee  sint  secundum  se,  et 
discretee.,  id  est,  non  immediate  sibi  succe- 
dentes  ex  vi  institutionis,  nihilominus  omissio 
in  re  ipsa  fit  quasi  continuato  tempore,  et  per 
modum  unius  transgressionis.  Quia  nulla  hora 
omittitur  simpliciter  omissione  externa,  eo 
quod  non  dicatur  suo  tempore,  etiam  animo 
nunquam  dicendl,  vel  etiamsi  aliae  posterio- 
res  recitentur,  quia  quandiu  durat  naturalis 
dies,  est  tempus  habiie  ad  implendam  sub- 
stantiam  prsecepti  quoad  actum  externum ,  et 
si  homo  mutet  voluntatem.,  et  intra  illam  diem 
recitet  horam,  quam  preetermiserat,  nou  po- 
test  dici  illam  omisisse ;  ergo  signum  est  per 
priorem  transgressionem  non  omisisse  illam 
simpliciter,  sed  in  proposito.,  nec  in  re  com- 
plete,  sed  tantum  pro  tunc.  Unde  in  fine  diei 
quasi  continue,  et  per  modum  unius  consum- 
matur  omissio  illarum  duarum  horarum,  quee 
jam  tunc  possent  immediate  dici  una  post 
aliam,suppositarecitatione  aliarum  horarum, 
et  sic impleretur  preeceptum,et  vitaretur  utri- 
usque  omissio.  Semper  ergo  omissio  horarum 
unius  diei,  unum  peccatum  est,  sive  omnes, 
sive  plures  earum  omittantur,  et  ibi  etiam 
computatur  Matutinum,  etiamsi  incipiat  omitti 
a  nocte  antecedentis  diei  cum  pravo  proposi- 


IN  PRIVATA  RECITATIONE.  397 

to,  quia  semper  omissio  in  sequenti  et  qnasi 
proprio  die  consummatur. 

GAPUT  XXVI. 

UTRUM  IN  RECITATIONE  PRIVATA  NECESSARIA 
SIT  ATTENTIO  AD  IMPLENDAM  0BLIGATI0NEM 
TAM  ECCLESIASTIGl  PRjECEPTI  ,  QUAM  JUSTI- 
TUE,    SEU   PROPRII   BENEFICII  ? 

1.  Prima  sentenlia ,  neminem  teneri  sub 
mortali  ad  attentionem  in  officio  canonico , 
dummodo  integre  recitet.  —  Fundamentum. — 
Non  agimus  de  his  hoiis,  quando  ex  privata 
devotione ,  et  non  ex  obligatione  dicuntur, 
quia  tunc  non  est  major  obligatio  orandi  at- 
tente  in  illis,  quam  in  quacumque  oratione 
vocali,  quee  quidem  non  transcendit  obliga- 
tionem  culpee  venialis,  ut  supra  visum  est. 
Et  quod  oratio  fiat  per  hanc  formam  orandi, 
si  ex  obligatione  non  sit,  non  addit  rationem, 
vel  circumstantiam  ,  quse  ex  sola  rei  natura 
ita  aggravet  obligationem^  ut  ad  transgres- 
sionem  mortalem  sufficiat.  Hinc  ergo  dixe- 
runt  aliqui  praeceptum  hoc  recitandi  horas 
canonicas  non  violari  mortaliter,  eo  quod  si- 
ne  attentione  oretur,  dummodo  totum  offi- 
cium  voce  ipsa  integre  proferatur.  Fundamen- 
tum  esse  potest ,  quia  Ecclesia  non  prsecipit 
actum  internum  per  se,  et  ex  vi  sui  prsece- 
pti,  sed  externum,  quia  sicut  non  judicat  de 
occultiSj  ita  nec  illa  per  se  potest  preecipere. 
Prsecipit  ergo  per  se  tantum  actum  externum 
orandi ;  ad  hunc  autem  sequitur  necessitas  at- 
tentionis  interioris,  non  ex  praecepto  Eccle- 
sise,  sed  ex  natura  rei;  ergo  non  sequitur 
cum  majori  obligatione,  quam  ex  ipsa  rei  na- 
tura  consequatur.  At  ex  natura  rei  obligatio 
ad  attentionem  adhibendam  in  oratione  so- 
lum  est  sub  veniali  peccato  ;  ergo  qui  integre 
recitat  horas  canonicas  sine  attentione,  implet 
prseceptum  Ecclesiee  quoad  substantiam  ejus, 
et  ita  non  peccat  mortaliter  :  peccabit  autem 
venialiter  contra  naturale  praaceptum  debito 
modo  orandi. 

2.  Comprobatur  ex  jurihus  et  auctoribus  ea- 
dem  sententia. — Confirmatur  ,  quia  c.  Dolen- 
tes,  in  quo  videtur  hoc  preeceptum  expres- 
sius  contineri,  vel  explicatur  sufficienter  de 
externa  devotione,  ut  multi  volunt,  vel  certe 
non  continet  prsecepturn  quoad  illa  ultima 
verba  ,  studiose  pariter  et  devote,  quia  non 
simpliciter  preecipiuntur,  sed  cum  illa  limi- 
tatione :  In  quantum  Deus  eis  dederit,  ut  ibi 
Hostiens.  notat  et  sequitur,  et  Joann.  Andr., 


398 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


Anchar.,  et  alii  non  dissentiunt.  Unde  hi  vi- 
dentur  sentire,  non  esse  peccatum  mortale 
sine  attentione  recitare,  etiamsi  ex  pura  ne- 
gligentia,  et  cum  advertentia  fiat,  et  ita  so- 
lent  pro  hac  parte  citari ;  sed  nullus  tam  ex- 
presse  loquitur  sicut  Hostiens ,  quem  sequitur 
Anton.,  3  p.,  tit.  13,  c.  4,  §  6,  citans  Umbert., 
et  alios ;  et  idem  tenet  Rosel.,  verb.  Hora, 
n.  3,;  Pisana,  n.  3  ;  Ang.  (si  attente  legatur), 
in  verb.  Hora,  n.  27  ;  ait  enim,  si  quis  inte- 
rius  voluntarie  distrahatur,  esse  tantum  ve- 
niale ;  si  vero  exterius  se  occupet  in  actione 
contraria  attentioni,  esse  peccatum  mortale, 
contra  cap.  Dolentes,  quod  ita  intelligit,  vide- 
licet,  Devote,  quantam  Deus  dederit,  id  est,  vi- 
tando  omnia  externa  impedimenta  attentioni 
contraria.  Et  heec  expositio  fuit  Durandi,  4, 
d.  15,  q.  12,  n.  6  ,  cujus  verba  fere  usurpat 
Palud.  ibi ,  q.  5,  art.  2  ,  conc.  4.  Et  sequitur 
Sylvester,  verb.  Hora,  q.  1 1 ,  et  in  Rosa  au- 
rea,  tract.  3,  q.  69,  casu  9 ;  et  Turrecrem .,  in 
cap.  Cantantes  ,  d.  92,  art.  3  ,  licet  non  satis 
constanter  loquatur.  Eamdem  probabilem  pu- 
tat  Med.,  de  Orat.,  q.  16,  imo  veram,  sup- 
posito  quod  Ecclesia  non  possit  praecipere  di- 
recte  actum  interiorem. 

3.  Vera  communisque  sententia:  est peccatum 
mortale  horas  canonicas  sine  ulla  attentione 
recitare.  —  Nihilominus  est  communis  sen- 
tentia ,  esse  peccatum  mortale,  horas  canoni- 
cas  sine  ulla  attentione  dicere,  id  est ,  sine 
formali  vel  virtuali,  quee  in  superiori  libro  a 
nobis  declaratee  sunt,  et  nullam  fecimus  men- 
tionem  de  habituali ,  sicut  Gabr.,  Angel.  et 
alii.  Tum  quia  attentio  non  dicit  habitum, 
sed  actum  ;  tum  quia  supponimus  esse  sermo- 
nem  de  actu  humano ,  alias  non  potest  esse 
impletivus  preecepti,  ut  statim  dicetur  :  actus 
autem  humanus  non  potest  esse  ab  attentione 
tantum  habituali,  ut  omnes  supponunt,  et 
per  se  constat.  Actualis  ergo  vel  virtualis  at- 
tentio  sufficit,  ex  omnium  sententia,  ad  im- 
plendum  preeceptum  hoc  ;  si  autem  utraque 
voluntarie  desit  per  voluntariam  distractio- 
nem ,  et  ex  certa  scientia  seu  advertentia , 
quoad  notabilem  partem  horse,  dicit  heec  opi- 
nio  esse  peccatum  mortale  contra  ecclesiasti- 
cum  preeceptum  orandi,  etiamsi  distractio  sit 
mere  interna.  Ra  tenet  Cajet.  2.  2,  queest.  83, 
art.  13,  ubi  Aragon.  et  alii;  Soto,  lib.  10  de 
Just.,  q.  5  ,  art.  5,  concl.  7 ;  Ledesma,  in  4, 
p.  2,  q.  16,  art.  6,  dub.  3  ;  Major,  in  4,  d.  12, 
queest.  7;  Navarrus,  cap.  13,  de  Orat. ;  Gabr., 
lect.  62,  in  Canon. ;  Gerson.,  3  tom.,  tract.  de 
Orat.,  m  3  parte  illius,  Alphab.  78,  lit.  E  et  F, 


in  fine  ;  Tabiena,  verb.  Hord ,  queestione  tri- 
gesima. 

4.  D.  Tlwmce  locus  pro  proxima  sententia 
varie  explicatur.  —  Adduci  solet  pro  hac  sen- 
tentia  D.  Thomas,  4,  dist.  15,  q.  4,  art.  2, 
q.  4,  ad  2;  sed  ille  non  clare  loquitur;  verba 
ejus  sunt  :  Quando  aliquis  ex  proposito  men- 
tem  adalia  dislrahit  in  orando,  tunc  sine  cul- 
pa  non  est,  et  prcecipue  si  in  aliis  sponte  se  oc- 
cupat,  quce  mentem  distrahunt ,  sicut  sunt  ex- 
teriora  opera  ;  et  si  ad  contrarium  mens  evage- 
tur,  etiam  erit  culpa  mortalis,  ubi  solum  ponit 
culpam  mortalem,  quando  evagatio  mentis  est 
ad  contrarium.  Quid  autem  sit  esse  adcontra- 
rium,  D.  Thomas  non  declarat :  Paludanus  au- 
tem,  quem  alii  sequuntur  ,  intelligit  idem 
esse,  quod  esse  directe  voluntariam,  quia  illa 
voluntas  est  contraria  voluntati  orandi ;  expo- 
nit  autem  intelligendum  esse  de  oratione,  quee 
fit  sub  divino  preecepto,  quia  preeceptum  divi- 
num  cadit  in  actum  interiorem  :  unde  si  ipsa 
oratio  cadit  sub  preeceptum  divinum,  etiam 
attentio  ipsa  cadit  sub  idem  preeceptum ;  ideo 
distractio  voluntaria,  illi  contraria,  est  pecca- 
tum  mortale  ;  non  vero  quando  oratio  est  vo- 
luntaria,  ut  supra  dictum  est,  neque  quando 
est  preecepta  solo  preecepto  ecclesiastico,  ut 
ipse  putat.  Sed  certe  limitatio  heec  de  pree- 
cepto  divino  aliena  est  a  mente  divi  Thomee, 
cum  absolute  et  simpliciter  ipse  loquatur, 
et  illa  oratio  ex  preecepto  divino  rarissime 
contingat.  Aliter  ergo  et  facilius  exponi  pos- 
sunt  verba  illa  :  Si  ad  contrarium  mens  evage- 
tur,  ex  parte  objecti,  id  est,  si  evagetur  ad  ob- 
jectum  contrarium  Deo  ac  divino  cultui  ;  hoc 
enim  magis  proprie  illa  verba  significant ,  et 
tunc  merito  dicitur  evagatio  esse  peccatum 
mortale,  vel  ex  suo  genere,  quia  objectum  il- 
lud  est  turpc,  vel  quid  simile,  vel  ex  injuria 
Dei  contra  religionem,  quia  non  solum  distra- 
hitur  mens,  sed  etiam  ad  cogitationem  directe 
Deo  contrariam  et  injuriosam,  loquendo  cum 
illo  ,  evagatur.  Quod  habet  locum  non  solum 
in  oratione  preecepta,  sed  etiam  in  voluntaria. 
Ideo  ex  illo  loco  non  potest  constare  quid  D. 
Thomas  senserit  in  hac  queestione,  in  qua  de 
simplici  carentia  attentionis  agimus  sine  ad- 
mistione  gravioris  culpee  ex  parte  rei  cogi- 
tatee.  Unde  idem  D.  Thomas  2.  2,  queest.  83, 
art.  13,  ad  3,  solum  dixit,  orare  cum  distrac- 
tione  ex  proposito  esse  peccatum,  non  vero  de- 
ciarat  an  sit  mortale  vel  veniale,  et  tamen  lo  - 
quitur  etiam  de  oratione  in  hymnis  et  psalmis 
ecclesiasticis ,  quee  ad  horas  canonicas  per- 
tinet. 


CAP.  XXVI.  DE  ATTENTIONE 

5.  Prima  assertio  :  ad  implendum  prcece- 
ptum  recitandi  horas  canonicas  necesse  est  ac- 
cedere  cum  proposito  orandi,  etineo  formaliter 
vel  viriualiter  durare.  —  Nihilominus  poste- 
riorem  sententiam  existimo  omnino  veram,  et 
mihi  moraliter  cerlam  ;  ut  autem  illam  bre- 
viter  declarem  et  confirmem  ,  suppono  atten- 
tionem  ab  inteutione  distingui ,  et  intentio- 
nem  debere  prsecedere  tanquam  fundameutum 
attentionis,  ut  in  superiori  libro,  cap.  3,  late 
explicavi.  Ab  illo  ergo  fundamento  inchoan- 
dum  est  ad  explicandam  veritatem,  ejusque 
radicem.  Dico  ergo  primo  :  ad  implendum 
preeceptum  recitandi  horas  canonicas,  necesse 
est  ad  illas  accedere  cum  proposito  orandi,  et 
in  eo  durare  formaliter  vel  virtualiter,  quan- 
diu  oratur.  Hoc  tauquam  certum  supponunt 
omnes,  quia  oratio  praecepta  debet  esse  actus 
humanus  ;  ergo  debet  procedere  ex  proposito 
et  intentione  operantis.  Oportet  vero  addere. 
non  esse  satis  habere  intentionem  legendi  hos 
psalmos,  vel  homilias,  etc,  sed  necessariam 
esse  voluntatem  orandi  explicitam,  seu  aequi- 
valentem,  aut  implicitam,  ut  voluntatem  lau- 
dandi  Deum,  vel  colendi  illum  hoc  genere  ac- 
tionis,  vel  satisfaciendi  meo  muneri,  ut  in  ci- 
tato  loco  declaravi.  Et  ratio  in  prsesenti  est, 
quia  per  hoc  preeceptum  ecclesiasticum  non 
praecipitur  tantum  haec  actio  exterior  legendi 
vel  cantandi  materialiter  sumpta ,  quae  de  se 
indifferens  est  nt  sit  oratio,  vel  ut  sit  studium, 
aut  actio  jucunda  et  delectabilis  cantanti,  aut 
legenti ;  sed  preecipitur  actio  illa  exterior ,  ut 
est  oratio  ad  Deum  et  cultum  ejus,  ut  suppono 
ex  supra  tractatis  ,  et  in  sequenti  assertione 
confirmabitur  ;  ergo  necesse  est  ut  sub  hac 
ratione  sit  intenta  et  volita.  Patet  consequen- 
tia,  quia  nisi  ex  tali  intentione  procedat,  non 
est  oratio,  ut  iu  citato  loco  probavi,  quia  per 
solam  illam  intentionem  determinatur  ad  esse 
orationis  ,  sicut  actio  exterior  ,  qua  fit  sacra- 
mentum,  per  intentionem  ministri  determina- 
tur  ut  sacramentalis  sit.  Confirmatur,  quia 
actio  prsecepta  est ;  sed  illa  actio  exterior  est 
praecepta ,  non  utcumque ,  sed  ut  sit  oratio ; 
ergo  ut  sic  debet  esse  humana  ;  ergo  ut  sic  de- 
bet  esse  iutenta  et  voluntaria ,  alias  non  erit 
impletiva  preecepti. 

6.  Voluntas  implendi  prceceptum  recitandi 
satis  est,  vel  in  principio  formalis,  vel  virtua- 
lis,  id  est,  ex  consuetudine  ita  recitare. — Solet 
vero  hic  obiter  queeri  ,  an  ad  implendum  hoc 
preeceptum  sit  etiam  necessarium  habere  in- 
tentionem  implendi  praeceptuin ;  sunt  enim 
b.3ec  duo  valde  distincta  :  nam  possum  ego 


IN  PRIVATA  RECITATIONE.  399 

habere  nunc  voluutatem  recilandi  et  orandi 
horas  canonicas  sine  voluntate  implendi  proe- 
ceptum ,  imo  cum  voluntate  non  implendi 
proeceptuni  per  huuc  actum.  In  quo  certum 
imprimis  est,  satis  superque  esse,  si  in  princi- 
pio  accedatur  ad  recitandum  cum  proposito 
implendi  pra^ceptum,  etiamsi  in  discursu  ora- 
tionis  in  mentem  noii  veniat ;  satis  enim  est, 
quod  non  retractetur,  quia  manet  virtus  prio- 
ris  intentionis.  Praeterea,  utcenseatur  quis  ac- 
cedere  ad  recitandum  cum  proposito  implendi 
preeceptum ,  satis  est  quod  ex  consuetudine 
quadam  velit  illam  actionem  tanquam  exple- 
tivam  sui  muneris  et  obligationis,  vel  quod 
in  actu  exercito  (ut  sic  dicam)  velit  eam  facere 
ut  solet,  quia  eo  ipso  vult  illam  ut  impletivam 
preecepti.  Ita  sumitur  ex  Majore,  4,  d.  15,  q. 
7  ;  Nav.,  c.  13,  de  Orat.,  n.  17,  et  aliis  infra 
referendis.  Rursum  satis  est  voluntas  orandi 
tales  horas,  saltem  quando  per  contrariam  vo- 
luntatem  et  intentionem  preecepto  non  resis- 
titur,  id  est,  quando  ipsemet  orans  expresse 
et  cum  reflexione  non  dicit  se  nolle  implere 
prceceptum  per  talem  actum.  Quia  illa  volun- 
tas  orandi,  non  impedita,  in  tali  persona,  et 
cum  talibus  circumstautiis ,  virtute  est  volun- 
tas  implendi  praeceptum,  quia  est  de  actu  ipso 
prfficepto,  et  nasci  censetur  ex  generali  vo- 
luntate,  quam  unusquisque  habet  satisfaciendi 
obligationibus  suis ;  nam  moraliter  hoc  impri- 
mis  censetur  velle  quihbet  homo  prudens  in 
suis  honestis  ac  religiosis  actionibus.  Quapro- 
pter  non  dubito  quin  ignorans,  vel  non  adver- 
tens  esse  diem  festum,  voluntarie  Missam  au- 
diens,  sicut  solet,  impieat  preeceptum,  ita  ut 
non  teneatur  Missam  iterum  audire,  quando 
intelligit  vel  recordatur  esse  diem  festum. 

7.  Prima  sententia,  astruens  ita  expedire  in 
recitando  voluntatem  implendi  prceceptum,  ut 
contraria,  siprwcedat,  invalidam  reddat  recita- 
tionem.  —  Difficultas  vero  nonnulla  est,  quan- 
do  quis  semel  in  die  dicit  horas  canonicas  cum 
expressa  voluntate  non  implendi  praeeeptum 
per  illam  actionem,  sed  cum  proposito  eas  di- 
cendi  iterum,  an  ita  prseceptum  non  impleat, 
ut  teneatur  in  rigore  ad  secundam  recitatio- 
nem.  Multi  sentiunt  debere  iterum  recitare, 
nec  posse  alio  modo  preeceptum  implere, 
etiamsi  postea  voluntatem  mutet,  et  dicat  se 
velle  satisfacere  prsecepto  per  priorem  recita- 
tionem.  Ita  tenet  Medina,  Cod.  de  Orat.,  q. 
16;  Ledes.,  A,  1  p.,  q.  16,  art.  6,  dub.  6;  Nav., 
cap.  13,  de  Orat.,  n.  15,  16,  27  et  28,  et  c.  16, 
n.  79;  Azor,  lib.  10,  c.  12,  q.  8.  Probatur, 
quia  de  facto  ille  non  implevit  prceceptum  per 


400 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


primam  recitationem ;  ergo  nec  postea  per  il- 
lam  eamdem  potest  implere  preeceptum,  quan- 
tumvis  id  velit  aut  desideret;  ergo  necesse  est 
ut  iterum  recitet.  Antecedens  probatur  ;  tum 
quia  impletio  preecepti,  ut  talis  est,  debet  esse 
voluntaria ,  et  illa  non  fuit  talis ;  tum  etiam 
quia  opus  humanum  non  extenditur  ultra  ope- 
rantis  voluntatem,  vel  (ut  juristae  aiunt)  actus 
agentium  non  transcendunt  intentionem  eo- 
rum,  leg.  Non  omnis,  ff.  Si  certum  petatur, 
leg.  In  agris ,  ff.  de  Acquirendo  dom.  Prima 
vero  consequentia  probatur,  quia  illa  actio, 
cum  fuit  facta,  non  habuit  omnes  conditiones 
requisitas  ad  preeceptum  implendum  per  eas  ; 
sed  postea  non  potest  illas  induere,  nisi  iterum 
fiat,  quia  circa  preeteritam  actionem  jam  non 
est  potentia,  nec  circa  illam  potest  fieri  muta- 
tio.  Gonfirmatur  exemplis ,  nam  qui  ex  voto 
tenetur  dicere  rosarium,  et  semel  dicit  animo 
non  implendi  votum,  oportet  ut  iterum  dicat, 
alias  fractor  erit  voti,  quia  per  illam  actionem 
non  implevit  promissionem  Deo  factam ,  sed 
alium  cultum  liberalem  exercuit.  Sicut  etiam 
qui  debet  Petro  centum ,  et  liberaliter  postea 
donat  eidem  centum,  declarans  nolle  se  per 
illa  solvere  debitum,  sed  liberaliter  donare, 
tenetur  postea  integrum  debitum  solvere,  nec 
poterit  per  priorem  donationem  satisfacere  , 
quantumvis  velit.  Idemque  est  (ait  Medina)  si 
sacerdos,  qui  pro  Missa  dicenda  stipendium 
accepit,  velit  pro  tali  persona  gratis  Missam 
dicere,  retento  priori  debito  ;  nam  tenetur  per 
aliam  Missam  illi  satisfacere  ;  ergo  simili- 
ter,  etc. 

8.  Secunda  sententia  et  verior,  licet  quis  ha- 
beat  propositum  non  implendi  prceceptum,  etsic 
recitet,  contraria  voluntate  sufficienter  postea 
implere.  —  Exempla,  quibus  prcecedens  sen- 
tentia  firmabatur  ,  infirmantur.  —  Nihilomi- 
nus  contrariam  sententiam  tenent  Aragon.,  2. 
2,  q.  83,  art.  13,  longe  a  principio;  et  gene- 
raliter  Vasquez,  in  1.  2,  q.  100,  art.  9,  dub.  1 ; 
Valentia,  c.  p.,  disp.  6,  q.  2,  punct.  40,  iu  fi- 
ne ;  et  idem  ego  tenui  in  3  tomo  tertise  par- 
tis,  disp.  88,  sect.  3.  Fundamentum  est,  quia 
ille,  qui  vult  hodie  recitare,  et  ex  hac  volun- 
tate  lmmano  modo  recitat,  etiamsi  habeat  vo- 
luntatem  recitandi,  non  ex  obligatione,  neque 
ad  implendum  preeceptum ,  sed  sponte ,  et 
cum  proposito  iterum  recitandi,  nihiiominus 
re  ipsa  facit  totum  quod  preeceptum  est ;  et 
non  vovit,  neque  promittit  iterum  recitare  ; 
ergo  non  manet  in  rigore  obligatus  ad  reci- 
tandum  iterum,  sed  solum  ad  conformandam 
voluntatem  suam  cum  preecepto,  volendo  sa- 


tisfacere  illi,  priori  recitatione.  Major  proba- 
tur,  quia  preeceptum  Ecclesiee  solum  dicit  ut 
recitet  horas  semel  in  die,  et  totum  hoc  fecit ; 
minor  ut  clara  supponitur  ;  consequentia 
vero  probatur ,  quia  illa  obligatio  non  impo- 
nitur  ex  vi  preeeepti  ecclesiastici ,  quia  non 
preecipit  bis  recitare,  et  quod  preecipit,  fac- 
tum  jam  est ;  nec  imponitur  ex  vi  propositi, 
et  voluntatis  recitantis,  quia  nec  votum,  nec 
promissionem  fecit.  Atque  hinc  apparet  clare 
differentia  inter  exempla  adducta,  et  casum 
praesentem  ;  nam  quando  quis  tenetur  ex  vo- 
to  rosarium  dicere,  sua  voluntate  sibi  impo- 
suit  obligationem,  et  eamdem  retinere  vult, 
cum  bonum  opus  facit  tali  intentione :  unde 
in  virtute  novum  votum  facit ;  at  in  preesenti 
non  potest  homo  sua  voluntate  novum  preece- 
ptum  ecclesiasticum  sibi  imponere,  unde  cum 
ab  illo  tantum  oriri  debeat  obligatio,  et  non 
ex  promissione,  non  est  unde  relinquatur. 
Idem  in  solutione  debiti  est,  nam  ibi  in  vo- 
luntate  mea  positum  est,  ut  faciam  liberalem 
donationem  vel  solutionem  :  et  quando  volo 
liberaliter  donare,  non  extinguo  jus ,  quod 
alter  habet  ad  decem ,  verbi  gratia,  quee  ego 
illi  debeo,  et  ideo  manet  integrum  debitum, 
quod  ego  poteram  voluntate  mea  contrahere 
vel  retinere  ;  unde  illa  est  etiam  queedam  vir- 
tualis  promissio  solvendi  debitum,  non  ob- 
stante  priori  donatione.  Idemque  est  in  exem- 
plo  Missee  :  nam  ibi  etiam  pendet  obligatio  ex 
mea  voluntate,  quam  de  novo  quasi  consti- 
tuo  vel  conservo.  At  in  obligatione  provenien- 
te  ex  superioris  preecepto  non  ita  est ,  quia 
ego  non  possum  eamdem  obligationem  auge- 
re,  vel  de  novo  imponere,  nec  facere  ut  non 
impleatur,  si  fit  quod  preeceptum  est. 

9.  Declaratur  amplius  hcec  diversitas  qucv 
reperitur  in  prceceptis  Ecclesice,  cum  votis  et 
contractibus ,  ad  hoc,  ut  sine  voluntate  illa 
opere  impleantur,  ha?c  minime.  —  Declaratur 
exemplo ;  nam  si  quis,  obligatus  ad  jejunium 
in  vigilia  Assumptionis  ex  devotione  ad  Vir- 
ginem,  proponat  in  eadem  die  jejunare  ex  de- 
votione,  et  non  ad  implendum  preeceptum, 
volens  alia  die  satisfacere  preecepto  Ecclesiee, 
licet  forte  excusetur  a  peccato,  habendo  illam 
vohmtatem  per  ignorantiam  et  bonam  fidem, 
quam  in  illo  suppono ,  nihilominus  non  tene- 
tur  alio  die  jejunare,  quia  preeceptum  de  se 
in  alio  non  obligat,  nec  ille  potuit  extendere 
obligationem  ejus,  nec  fecit  votum  aut  pro- 
missionem.  At  vero  si  ex  voto  fuisset  obliga- 
tus  ad  jejunandum  in  vigilia  Conceptionis, 
et  eo  die  haberet  animum  non  jejunandi  es 


CAP.  XXVI.  DE  ATTENTIONE 
voto,  sed  ex  devotione,  et  implendi  votum 
alio  die,  maneret  obligatus,  quia  virtute  com- 
mutaret  obligationem  voti  in  jejunium  alte- 
rius  diei.  Ergo  signum  est  esse  magnam  dif- 
ferentiam  inter  debitum  ex  voto,  vel  quod- 
cumque  aliud  quod  imponi  potest  per  pro- 
priam  voluntatem,  et  obligationem  prsecepti, 
quse  ex  voluntate  legislatoris  pendet.  Prseterea 
ex  alio  effectu  prsecepti  possumus  hoc  decla- 
rare  ;  nam,  si  ponamus  latam  esse  excommu- 
nicationem  ipso  faeto  contra  clericum  non  re- 
citantem  septem  horas  in  die,  non  incurre- 
ret  excommunicationem  ille,  qui  recitaretho- 
ras  cum  voluntate  non  implendi  preeceptum, 
sed  recitandi  postea,  etiamsi  deinde  illas  ite- 
rum  non  recitaret,  sed  vellet  esse  contentus 
et  satisfacere  priori  recitatione,  quiajurere 
ipsa  non  commisit  exteriorem  transgressio- 
nem,  vel  omissionem  pro  qua  posita  fuit  cen- 
snra.  Neque  enim  ad  non  incurrendam  cen- 
suram,  necessarium  est  ut  in  ipsa  observatio- 
ne  preecepti  interius  non  peccetur  contra  prse- 
ceptum.  Nam  si  alicui  sub  censura  prsecipia- 
tur  ne  comedat  carnes,  et  ille  non  ex  volunta- 
te,  sed  quia  illas  non  habet,  eas  non  comedat, 
etiam  cum  proposito  comedencli  si  illas  ha- 
beret  ,  nihilominus  censuram  non  incurrit, 
quia  in  effectu  non  transgreditur  exterius 
preeceptum,  sed  tantum  in  affectu  ;  sicut  non 
incurrit  irregularitatem,  qui  lethaliter  alium 
percutit,  si  ille  non  moritur,  etiam  per  miracu- 
lum,  et  contra  voluntatem  percutientis  ;  ergo 
in  nostro  casu  non  incurretur  censura ;  ergo 
signum  est  quoad  exteriorem  actnm  imple- 
tum  esse  prseceptum ;  ergo  non  est  necesse 
illum  repetere,  sed  voluntatem  adjungere. 

•10.  Argumentum  contra  approiatam  sen- 
tentiam.  —  Dices  :  ergo  prseceptum  recitandi  a 
principio  fuit  impletum  per  primam  recitatio- 
nem,  non  obstante  voluntate  non  implendi 
illud,  quam  supponimus  habuisse  recitantem ; 
consequens  est  falsum;  ergo.  Minor  videtur 
elara,  tum  quia  alias  impleretur  prseceptum 
sine  voluntate  implendi,  quod  est  contra  di- 
cta,  et  contra  rationem,  quia  prseceptum  de- 
bet  impleri  humano  modo,  atque  adeo  volun- 
tarie;  tum  etiam  quia  alias  non  solum  non 
teneretur  postea  iterum  recitare,  verum  etiam 
nec  voluntatem  mutare,  quia  jam  implevit 
prseceptum.  Sequela  vero  patet,  quia  prsece- 
ptum  non  impletur  nisi  per  actionem  exter- 
nam;  ergo  vel  impletur  statim  ac  illa  fit,  vel 
nunquam  postea  impietur  per  illarn,  ac  sub- 
inde  erit  necessaria  nova  recitatio  ad  implen- 
dum  prsecepium ;  qui  ergo  hoc  posterius  ne- 

XIV. 


IN  PRIVATA  RECITATIONE.  401 

gat,  cogitur  primum  fateri.  Vel  aliter:  utactio 
externa  sit  impletiva  preecepti,  est  necessa- 
rium  ut  procedat  a  voluntate  implendi  proece- 
ptum,  velnon.  Si  non  est  necessarium,  ergo 
per  illam  primam  recitationem  impletur , 
quia  nihil  aliud  deest ;  ergo  statirn  impletur ; 
si  vero  illud  est  necessarium,  ergo  non  potest 
postea  ob  solam  mutationem  voluntatis  per 
illam  priorem  recitationem  impleri  prsece- 
ptum,  quia  fieri  non  potest  ut  illamet  recitatio 
procedat  a  voluntate  implendi  prseceptum  , 
quia  sequens  voluntas  poterit  quidem  circa  il- 
lam  actionem  objective  versari,  non  tamen 
potest  esse  principium  iilius  ;  erit  ergo  neces- 
saria  nova  recitatio,  quse  ex  voluntate  ser- 
vandi  prseceptum  procedat. 

\  1 .  Prima  solutio  argumenti.  —  Responde- 
tur  primo  concedendo    sequelam  ,   quia   ille 
statim  ac  recitavit,  fecit  quod  prsecipiebatur, 
et  ita  implevit  re  ipsa  prseceptum,   quamvis 
ex  ignorantia  fore  putaret  se  non  implere  il- 
lud,  sed  posse  se  suspendere  observationem 
prsecepti,    non  obstante  actione  humana  per 
illud  prsecepta.  Ad  rationem  autem  in  con- 
trarium,  respondent  aliqui  absolute,  ad  obser- 
vandum  prseceptum,   prsesertim  humanum, 
non   esse   necessariam  voluntatem  implendi 
prseceptum,  ita  ut  ipsa  impletio  quasi  forma- 
liter  cadat  sub  voluntatem ,  sed  solum  esse 
necessariam  voluntatem  exequendi  actionem 
prseceptam  snb  ea  ratione,  qua  prsecepta  est, 
id  est,  satis  esse  vohmtatem  orandi,  audiendi 
Missam,  etc,  hcet  hsec  non  sint  volita  ut  im- 
pletiva  prseceptorum,   seu  ad  finem  implendi 
prsecepta.    Et   hoc  non  repugnat   dictis,  quo- 
niam  aliud  est  velle  orare,  aliud  velle  implere 
prseceptum,  ut  declaratum  est.    Dico  autem 
semper  velle  orare,  et  non  velle  legere   horas 
canonicas,  ut  Medina  objicit,  hoec  duo  confun- 
dens,  cum  tamen  sint  valde  distincta:  nam 
voluntas  legcndi  non  solum  non  est  voluntas 
iraplendi  prseceptum,  verum  neque  est  volnn- 
tas   faciendi   actionem   prseceptam ;    et   ideo 
per  illam  actionem  non  irnpletur  prseceptum. 
Ethinc  solvitur  alia  ratio,  quia  hoc  satis  est  ut 
per  illam  actionem  humano  modo  impleatur 
prseceptum :  nam  ipsa  actio  quse  prseci;  itur, 
humano  modo  et  voluntarie  fif,  licet  ipsa  im- 
pletio  prsecepti,  ut  est  quasi  qusedam  relatio, 
vel  adsequatio  inter  actionem  et  prseceptum, 
non  sit  volita,  sed  materialiter  consequatnr, 
nec  possit  impediri  per  voluntatem  operautis, 
etiamsi  nolit  per  illam  actionem  implere  pree- 
ceptum.  Unde  ad  alterum  inconveniens,  scili- 
cet,   quoil  juxta  ksec,  nec  voluntatem  postea 

26 


402 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


inutare  tenetur,  respondebitur  consequenter 
concedendo,  ad  non  transgrediendum  eccle- 
siasticum  prseceptum,  non  esse  necessariam 
mutationem  voluntatis,  nam  si  omnino  oblivi- 
scatur  prseteriti  propositi,  aut  modi  quo  reci- 
tavit,  nibil  peccabit,  et  satis  implebit  prsece- 
ptum,  unde  nibilrestituere  tenebitur.At  vero  si 
recogitet  factum  prseteritum,  ex  jure  naturali 
teneturvellenon  resistere  prsecepto,  unde  cum 
postea  vult  non  recitare,  ut  novam  culpam 
excuset,  oportet  ut  saltem  intelligat  se  satis- 
fecisse  prsecepto,  et  velit  illa  satisfactione  esse 
contentus,  quia  lex  naturalis  obligat  ad  non 
babendum  affectum  contrarium  prsecepto  su- 
perioris. 

12.  Secunda  solutio  argumenti.  —  At  licet 
hsec  sint  probabiliter  dicta,  et  fortasse  in  rigore 
vera,  possumus  clarius  distinguere  de  obser- 
vatione  prsecepti,  vel  qwoad  substantiam  actus 
externi  humani,  vel  quoad  modum,  et  quoad 
affectum  ex  natura  rei  debitum  tali  actioni, 
supposito  prsecepto.  Priori  modo,  verum  est 
implere  aliquem  prseceptum,  eo  ipso  quod  re- 
citat  boras bumano  modo,  et  ex  voluntate  oran- 
di,  quantumvispervoluntatemsuamnolit  tunc 
illud  implere;  et  boc  probant  rationes  factse, 
et  omnia  dicta  in  praecedenti  responsione.  At 
vero  stante  illa  renitentia  voluntatis  circa  im- 
pletionem  prsecepti ,  non  impletur  complete 
quoad  affectum  jure  naturse  debitum  prsece- 
pto,  qui  saltem  requirit  ut  subditus  non  ba- 
beat  affectum  contrarium  obligationi  prsece- 
pti.  Et  bsec  duo  non  repugnant,  quia  bic  mo- 
dus  posterior  non  cadit  directe  sub  prseceptum 
humanum,  nec  est  materia  ejus,  sed  conse- 
quitur  ex  naturali  lege  et  generali  obligatione 
obedienlise.  Unde  si  postea,  qui  non  vult  ite- 
rum  recitare,  simul  perseveret  in  voluntate 
non  implendi  praeceptum  per  priorem  actio- 
nem,  peccabit  affectu  interno  contra  illud 
praeceptum,  non  vero  exteriori  transgressione 
ejus.  Ut  siis,  qui  legitima  voluntate  implevit 
mane  officium  recitandi,  postea  cuperet  non 
recitasse,  nec  implevisse  prseceptum,  peccaret 
affectu,  non  vero  re  ipsa  transgrediendo.  Vel 
etiam  qui  die  festo  audiret  Missam  ex  timore 
servili,  ad  vitandam  infamiam,  vel  externam 
poenam,  cum  voluntate  deliberata  non  im- 
plendi  prseceptum  si  impune  posset,  ac  su- 
binde  sine  voluntate  propria  et  absoluta  im- 
plendi  illud,  sed  solum  faciendi  actionem  prse- 
ceptam,  qnia  non  potest  aliter  vitaru  poenam, 
nibilominus  quoad  externam  observantiam 
implet,  nec  tenetur  aliam  Missam  postea  au- 
dire.  In  hoc  ergo  sensu   verum  censeo  ad 


implendum  prseceptum  externum  humanum 
de  actu  externo  quoad  substantiam  ejus,  non 
esse  necessariam  propriam  voluntatem  im- 
plendi  formaliter ,  sed  satis  esse  actionem 
prseceptam  voluntarie  agere.  Unde  in  nostro 
casu  impletur  prseceptum  per  primam  recita- 
tionem  quoad  externam  substantiam  ejus.  Et 
ideo  in  rigore  non  manet  obligatio  ad  iterum 
recitandum,  sed  solum  ad  faciendum  ut  illa 
recitatio,  etiam  ut  impletiva  prsecepti,  non 
maneat  involuntaria,  quia  hoc  ex  natura  rei 
est  contra  obedientise  virtutem,  etideo  necesse 
est  illam  priorem  nolitionem  retractare,  et 
consequenter  facere  ut  impletio  prsecepti  vo- 
luntaria  sit,  saltem  objective,  esto  non  fuerit, 
nec  jam  esse  possit  effective,  quia  neuter  isto- 
rum  modorum  determinate  cadit  sub  eccle- 
siasticum  prseceptum.  Et  licethsec  speculativa 
videantur,  necessaria  sunt  ad  explicandam 
propriam  vim,  et  obligationem  prsecepti  hu- 
mani,  et  ut  non  obligemus  ad  repetitionem 
vel  recitationem  duplicatam,  ad  quam  Eccle- 
sia  non  obligat. 

13.  Secunda  assertio:  adimplendum  eccle- 
siasticumprceceptum  recitandi  lioras  canonicas, 
necesse  est  cum  attentione  orare.  —  Dico  se- 
cundo :  ad  implendum  ecclesiasticum  prsece- 
ptum  recitandi  horas  canonicas,  necessarium 
est  cum  attentione  orare.  Hsec  conclusio  pro- 
bari  potest  ex  cap.  Dolentes,  ibi,  studiose  pa- 
riter  et  devote;  sed  in  hoc  textu  magnam  vim 
non  faciemus,  vel  quia  a  multis  exponitur, 
quoad  illam  partem  noii  continere  prseceptum, 
sed  consilium,  seu  monitionem  et  directio- 
nem,  quod  licet  non  sit  verum,  non  est  tamen 
hoc  adeo  ciarum,  ut  sufflceret  ad  reddendam 
oppositam  opinionem  practice  improbabilem, 
si  aliunde  non  ostenderetur ;  vel  etiam  quia 
potest  exponi  de  devotione,  quatenus  pendet 
ex  actibus  externis,  et  illis  juvari  aut  impediri 
potest,  quod  est  probabile ;  vel  denique  quia 
loquitur  de  recitatione  in  choro,  quse  aliquas 
circumstantias  postulat ,  quas  non  requirit 
privata  recitatio.  Et  ideo  cum  simus  in  mate- 
ria  onerosa,  lex  illa  quoad  illam  partem  non 
est  extendenda.  Maxime  si  verum  est  oratio- 
nem  pubicam  fieri  nomine  Ecclesise,  non  au- 
tem  privatam,  etiam  horarum  canonicarum, 
ut  quidam  volunt.  Probanda  est  ergo  non  ex 
speciali  jure  positivo  distincto  ab  ipso  prsece- 
pto  orandi,  sed  ex  illo  adjuncto  naturali  et 
evidenti  principio,  quod  vocalis  prolatio  non 
est  oratio,  nisi  cum  attentione  aliqua  fiat. 
Unde  ratio  sic  conclnditur.  Per  hoc  prsece- 
ptum  obligatur  homo  ad  orandum,  cum  se- 


CAP.  XXVI.  DE  ATTENTIONE 
ptem  horas  canonicas  recitat;  sed  si  nullo 
modo  attendit,  non  orat;  ergo  non  implet 
prseceptum.  Minor  patet,  quia  supra  proba- 
tum  est,  attentionem  esse  de  substautia  ora- 
tionis  vocalis,  et  simpliciter  necessariam  ad 
esse  illius.  Confirmatur  ,  quia  si  quis  voto 
se  obliget  ad  orandum  horas  canonicas,  non 
satisfaciet  dicendo  illas  sine  ulla  attentione; 
sed  non  minus  effieax  est  preeceptumEcclesiee; 
ergo.  Tandem  confirmatur  ac  declaratur  , 
nam  supponimus  non  esse  simpliciter  neces- 
sariam  attentionem  actualem,  sed  saltem  vir- 
tualem ;  quod  autem  haec  saltem  necessaria 
sit,  patet,  quia  necessaria  est  intentio  virtualis 
orandi ;  sed  heec  esse  non  potest  sine  attentio- 
ne  virtuali;  ergo.  Major  in  preecedenti  asser- 
tione  probata  est.  Minor  probatur,  quia  tunc 
solum  desinit  esse  virtualis  attentio,  quando 
homo  sciens  et  videns  se  de  aliis  cogitare,  et 
non  attendere,  non  curat,  sed  negligit,  vel 
directe  vult  illo  tantum  modo  dicere ;  at  hoc 
ipso  jam  non  vult  orare,  sed  revocat  priorem 
intentionem ;  quia  velle  sic  loqui,  non  est 
velle  orare,  nam  cum  voluntate  sic  loquendi 
stat  optime  voluntas  non  orandi;  ergo. 

14.  Medince  effugium,  quocl  nullum  detur 
prceceptum  de  orando,  infirmum.  —  Medina, 
Cod.  de  Orat.,  q.  16,  hac  ratione  convictus, 
negat  preeceptum  Ecclesiae.  obligare  homines 
ad  orandum,  cum  prsecipit  septem  horas  reci- 
tare,  secundum  opinionem  negantem  esse  ne- 
cessariam  attentionem  ad  implendum  hoc 
preeceptum.  Quia  Ecclesia  neminem  obligat 
ad  interiora;  oratio  autem  in  rigore  interio- 
rem  actum  requirit,  et  ideo  solum  obligat  ad 
dicendas  illas  horas ;  quod  si  minister  non 
apponat  devotionem,  Ecclesia  apponit,  cujus 
nomine  orat,  et  tanquam  ejus  minister.  Ve- 
rumtamen  hsec  responsio  multa  falsa  continet. 
Primum  est,  Ecclesiee  preeceptum  de  recitan- 
dis  horis  non  esse  preeceptum  de  orando  vere 
et  proprie,  sed  esse  de  legendis  illispsalmis  et 
et  lectionibus,  ac  subinde  quocumque  modo 
et  quacumque  intentione  legantur,  satisfieri 
prsecepto,  nam  hoc  evidenter  est  contra  inten- 
tionem  Ecclesise,  ut  constat  ex  omnibus  quse 
de  his  horis  supra  adduximus,  nam  potius  ex 
institutione  sua  vocantur  horse  orandi,  seu 
orationis  solemnis,  juxta  illud  Act.  3:  Ad 
horam  orationis  nonam.  Unde  etiam  heec  re- 
citatio  officium  divinum ,  ecclesiasticum,  vel 
officium  psallendi,  appellatur,  ut  cap.  ult., 
d.  92.  Quis  autem  dicat  meram  lectionem 
aut  cantilenam,  quocumque  modo,  et  inten- 
tione  factam,  esse  divinum  officium,  aut  ec- 


IN  PRIVATA  REGITATIONE.  403 

clesiasticum,  dicente  Hieronymo:  Audiant  ii, 
quihus  psallendi  in  ecclesia  officium  est,  Deo 
non  voce  (utique  sola),  sed  corde  cantandum. 
Preeterea,  Ecclesia  profitetur  per  seplem  ho- 
ras  velle  explere  illud  Davidis :  Septies  in  die 
laudem  dixi  tili,  et  illud :  Media  nocte  surgt- 
lani  ad  confitendum  tibi.  At  illa  non  implen- 
tur  nisi  per  veram  orationem;  ergo  hanc  prse- 
cipit  Ecclesia  per  illud  praeceptum.  Unde  S. 
Benedictus,  in  Regul.,  et  habetur  c.  I,  de  Ge- 
leb.  Mis.,  et  c.  2,  d.  91  :  Septenarius  (inquit) 
sacratus  numerus  a  noiis  implebitur,  si  Pri- 
mce,  Tertice,  etc. ,  tempore  nostrce  servitutis 
officia  persohemus,  etc. ;  quse  officia  esse  of- 
ficia  orandi  per  totam  regulam  latissime  expli- 
cat.  Nulla  ergo  probabilitate  cogitari  potest, 
per  hoc  prseceptum  non  prsecipi  veram  et 
propriam  orationem. 

15.  Fundamentum  oppositce  sententice  infir- 
matur.  — Multo  autem  improbabilius  est  fun- 
damentum,  nimirum  quod  Ecclesia  non  possit 
fidelibus  prsecipere  ut  vere,  ac  proprie,  et  ex 
corde  orent.  Est  enim  contra  totius  Ecclesiee 
consuetudinem,  et  contra  omnem  rationem  et 
pietatem.  Nam  veia  oratio  est  ssepe  necessaria, 
vel  Ecclesise,  vel  alicui  fideli;  cur  ergo  ne- 
ganda  est  Ecclesise  potestas,  ut  possit  sibi,  vel 
suis  subditis  de  hoc  remedio,  vel  dehoc  divino 
cultu  efficaciter  providere  ?  Deinde  si  hoc  non 
potest,  certe  nec  prsecipere  poterit  ut  Missam 
audiant,  quiaMissam  andire  non  fit  sine  actu 
interiori.  Nec  etiam  poterit  prsecipere  vere  et 
sacramentaliter  confiteri,  quia  etiam  ad  hoc 
est  necessarius  internus  actus.  Imo  nec  ut 
ministrentur  sacramenta,  ut  talia  sunt;  quia 
etiam  hoc  non  fit  nisi  cum  interiori  intentio- 
ne  ministrlmdi  sacramentum,  ut  tale  est,  et 
nec  sufficit  intentio  lavandi,  aut  talia  verba 
proferendi,  quse  omnia  constat  esse  dogmata 
erronea.  Unde  non  minus  falsum  est  aliud 
fundamentum  ,  nimirum,  actum  internum 
nullo  modo  posse  cadere  sub  Ecclesise  prsece- 
ptum ,  etiam  ut  ad  exteriorem  sub  aliqua 
honesta  ratione  prsecepti  uecessarius  est , 
nam  ex  illo  sequuntur  omnia  incommoda  illa- 
ta,  et  contra  illud  m  materia  de  Legibus  ex 
professo  disputatum  est.  Quicquid  ergo  sit, 
ac  Ecclesia  possit  per  se  et  directe  prsecipere 
actum  internum,  tamen  non  est  dubium  quin 
consequenter,  et  ut  circumstantiam,  vel  for- 
mam  actus  externi,  pos?it  illum  prsecipere;  et 
hoc  modo  prsecipit  orationem  vocalem,  ut  ve- 
ra  oratio  est,  et  illam  prsecipiendo  consequen- 
ter  ex  vi  talis  prsecepti  nascitur  obligatio  ad 
attendendum. 


104 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


16.  Impugnatur  sententiaMedince,  quatenus 
ait  Ecclesiam  orare  per  ministros  qui  non 
orant.  —  Denique  repugnantia  sunt  illa,  quee 
Medina  ponit.  scilicet,  Ecclesiam  vere  orare 
ad  Denin,  quoties  ministri  ejus  has  horas  di- 
cuut  impkndo  preeeepturn  ejus,  et  niliilomi- 
nus  ipsos  implere  preeceptum,  etiamsi  non 
orent,  sed  materialiter  legant ;  nam  si  ipsi 
non  orant,  quomodo  per  eos  orat  Ecclesia? 
Nam  oratio  non  dicit  habitum,  sed  actum;  et 
ideo  si  nullus  in  Ecclesia  actu  orat  tali  tem- 
pore,  fieri  non  potestutin  illo  eodem  tempore 
Ecclesia  oret.  Ponamus  ergo  solum  clericum 
recitare  officium  pro  tali  hora  in  Ecclesia;  si 
ergo  ille  non  orat,  nec  Ecclesia  per  illum  orat; 
si  ergo  ita  recitet,  ut  vere  dici  non  possit  Ec- 
clesia  per  illum  orare,  ilie  non  implet  munus 
suum.  Ita  vero  se  gerit  quoties  sine  attentione 
ulla  verba  profert ;  quod  autem  tunc  alii  vere 
orent,  necne,  accidentarium  est. 

17.  Primus  modus,  quo  unus  pro  alio  orare 
potest.  —  Tandem  explicatur  in  hunc  modum, 
nam  duobus  modis  intelligitur  aliquem  pro 
alio  orare,  id  est,  vice  illius,  et  non  tantum 
objective  pro  illo.  Primo,  quia  lieet  ipse  orans 
in  propria  persona  oret,  tamen  ab  alio  roga- 
tus,  vel  jussus,  aut  ad  officium  orandi  conduc- 
tus,  orat;  et  hoc  modo  censent  aliqui  orare 
ministros  Ecclesiee,  preesertim  cum  privatim 
recitant,  etiamsi  divinum  cfficium  et  horas 
canonicas  ex  preeceptorecitent  K.  Quod  si  hoc 
verum  est,  plane  cum  ipse  minister  non  orat, 
quantumvis  alias  legat  officium ,  Ecclesia  per 
illum  non  orat;  ergo  neque  ipse  clericus  im- 
pletmunus  suum;ergo  nec  preeceptum.  Unde 
sumitur  optima  confirmatio  pro  conclusione  : 
nam  si  ego  do  alicui  eleemosynam  ut  pro  me 
oret  recitando  rosarium,  ille  non  satisfaciet 
suee  obligationi  voce  proferendo  illa  verba 
sine  animo  orandi,  vel  attendendi.  Unde  etiam 
confirmatur,  nam  si  ex  conventione  et  pacto 
possum  ego  obligare  alium,  ut  vere  ac  proprie 
pro  me  vocaliter  oret,  quomodo  Ecclesia  non 
potest  suis  ministris  hoc  preecipere?  Dices: 
quia  unus  homo  ex  pacto  potest  sua  voluntate 
se  alteri  obligare  ad  actum  interiorem  exer- 
cendum,  et  Ecclesia  non  potest  obligare  ad 
actus  internos.  Ad  hoc  vero  jam  responsum 
est,falsum  esse  hoc  dogma  ita  distincte  sump- 
tum  :  addo  vero  etiam  hic  posse  intelligi  pac- 
tum  et  conditionem  ex  parte  Ecclesiee ;  con- 
fertenim  beneficium,  vel  sacruin  oidinem  hac 
lege,  ut  veredicatcanonicas  horas.  Esto  enim 

1  Azor,  lib.  9  Inst.,  cap.  32,  queest.  2. 


absolute  non  posset  Ecclesia  praeeipere  illum 
actum,  non  video  cur  per  modum  pacti  et 
acceptatee  obligationis  illum  exigere  nequiret, 
ad  eum  modum  quo  id  dici  soiet  de  castitate 
clericorum,  quamvis  non  modo  omnino  si- 
mili. 

18 .  S 'ecundus  modus ,  quo  unuspro  alio  orare 
potest.  —  Alio  modo  intelligi  potest  clericus 
orare  pro  Ecclesia  nomine  ejus,  quatenus  in 
persona  Ecclesise  constitutus,  et  tanquam  le- 
gatus  ejus,  illius  nomme  ad  Deum  loquitur, 
sicut  est  certum,  sacerdotem  in  Missa  orare  : 
et  hoc  modo  orare  clericos  in  horis  canonicis 
supponit  Medina  supra,  et  judicio  meo  est 
longe  probabilior  sententia,  quam  etiam  tenet 
Gabriel,  lect.  57,  in  Cant.;  et  Navarr.,  c.  19, 
n.  59  et  60;  et  de  publico  quidem  officio  con- 
stat  ex  dictis  in  primo  capite  hujus  libri.  Est 
autem  eadem  ratio  de  recitatione  privata  ejus- 
dem  officii  :  nam  ex  eadem  obligatione  et 
institutione  nascitur,  unde  eadem  forma  oran- 
di  in  ea  observatur,  ut  clarius  patet  in  Collecta 
oratione  in  qua  nomine  totius  Ecclesise  prse- 
mittitur,  Orenms,  ad  significandum  fundi  ora- 
tionem  nomine  omnium.  Hoc  ergo  supposito, 
multo  magis  necessarium  est  ut  ministerium 
commissum  et  mandatum  ministris  hujus  offi- 
cii  divini,  non  sit  tantum  moraliter  proferre 
illa  verba,  sed  vere  orare,  et  loqui  cum  Deo 
nomine  totius  Ecclcsise.  Nam  si  legatus  ad  re- 
gem  missus  cum  rege  non  loquitur,  quomodo 
is,  qui  eum  misit,  per  illum  loquetur  ad  re- 
gem?  Est  ergo  hoc  preeceptum  de  oratione,  et 
nonnisi  per  orationem  expletur,  ideoque  sine 
intentione  orandi,  ac  subinde  sine  attentione 
virtuali  impleri  non  potest. 

19.  Dicere  horas  sine  attentione  ex  genere 
suo  est  mortale  ;  pro  hvitate  materice ,  veniale. 
— Atque  hinc  sequitur  eum,  qui  sic  dicit  horas 
sine  ulla  attentione,  peccare  mortaliter  ex  ge- 
nere  suo,  quia  sic  obligat  preeceptum,  et  illud 
non  observat,  ut  ostensum  est.  Ita  Cajet.  2.  2, 
q.  83,  art.  13 ;  Palud.,  dicta  q.  5;  Anton.,  d. 
cap,  A,  §8;  Nav.,  c.  13,  n.  46;  Major,  A,  d. 
12,  q.  7  ;  Adr.,  Quodlib.  8.  Potest  autem  hoc 
peccatum  esse  veniale  ex  levitate  materiee,  eo- 
dem  modo  quo  omissio  alicujus  particulee  offi- 
cii,  nam  eadem  est  ratio  utriusque  peccati ; 
nam  hoc  etiam  est  peccatum  omissionis,  qua- 
tenus  per  illum  actum  non  impletur  affirmati- 
vum  preeceptum,  unde  sub  hac  ratione  mali- 
tiam  ejusdem  rationis  continet.  Hoc  autem 
peccatum  recitandi  cum  voluntaria  distrac- 
tione  totali,  videtur  addere  malitiam  commis- 
sionis,  quee  in  oratione  simili  non  preecepta 


CAP  XXVI.  DE  ATTENTIONE 
reperitur.  Verum  illa  rnalitia  per  se  non  est 
moitalis,  nisi  quatcnus  adjungitur  omissioni 
praecepti,  et  ideo  ex  quautitate  materioe  omis- 
«sse  expeudenda  est  gravitas  peccati,  supposita 
distractione  voluntaria.  Quomodo  autem  gra- 
vitas  materiae  arbitrio  prudenti  judicanda  sit , 
juxta  dicta  in  cap.  prsecedenti  expediendum 
est,  neque  enim  nova  ratio  aut  regula  oc- 
currit. 

20.  Data  materia  gravi,  an  excusetur  quis  a 
mortali  propter  defectum  voluntarii.  —  Quseri 
autem  potest  an  possit  hoc  peccatum  excusari 
a  tanto,  id  est  a  mortali,  propter  defectum  vo- 
luntarii,  esto  non  sit  distractio  adeo  involun- 
taria,  ut  excuset  etiam  a  peccato  veniali.  Sunt 
enim  varia,  etextreme  contraria  judicia.  Qui- 
dam  aiunt,  quoties  distractio  non  est  volunta- 
ria  directe,  id  est,  quod  homo  dicat  aperte  : 
Nolo  attendere  ,  quantumvis  negligenter  se 
gerat  in  attentione  adhibenda,  et  ex  ea  negli- 
gentia  magnam  officii  partem  distractus,  et  sine 
attentione  actuali  recitet,  implere  prseceptum, 
saltem  ut  non  peccet  mortahter,  licet  peccet 
venialiter.  Ratio  est,  quia  dum  non  habet  il- 
lam  directam  voluntatem  contrariam,  non  re- 
vocat  priorem  intentionem,  et  sic  semper  du- 
rat  virtualis  attentio  substantialis.  Sed  heec 
opinio  probabilis  non  est,  quia  in  moralibus, 
virtualis  voluntas  sequivaletformali,  etsupina 
negligentia  sequivalet  directae  voluntati.  Et 
ideo  alii  dicunt  non  dari  medium,  quia  si  dis- 
tractio  est  mere  naturalis,  omnino  excusat  a 
culpa,  et  relinquit  attentionem  virtualem,  cum 
qua  impletur  praeceptum.  Si  vero  distractio 
est  ex  negligentia,  quse  durat  in  magna  parte 
officii,  eo  ipso  negligentia  gravis  est ,  et  non 
excusat  a  mortali  culpa.  Sed  hoc  etiam  non 
est  satis  perspectum,  quia  potest  esse  negli- 
gentia  tam  parva,  ut,  ea  non  obstante,  actus 
non  sit  sufficienter  deliberatus  ad  peccatum 
mortale,  et  nihilominus  negligentia  sit  culpa- 
bilis  venialiter,  quia  ipsamet  negligentia  est 
ex  surreptione  quadam  ,  et  non  est  perfecte 
voluntaria,  et  tunc  peceatum  erit  veniale,  non 
ex  parvitate  materise:  supponimus  enim  illam 
esse  magnam  ;  sed  ex  indeliberatione  et  sur- 
reptione. 

21.  Peccatum  veniale  esse  potest ,  propter 
defectum  perfecti  voluntarii . —  Dico  ergo  posse 
hoc  peccatum  esse  veniale,  propter  defectum 
perfecti  voluntarii  cum  admistione  alicujus 
voluntarii  indirecti,  per  negligentiam  levem , 
et  nihilominus  aliquando  esse  posse  morta- 
lem  culpam,  non  solum  propter  directam 
voluntatem ,    quod  per    se  satis  patet ,    sed 


IN  PRIVATA  RECITATIONE.  405 

etiam  per  supinam  et  crassam  negligentiam. 
Hsec  autem  contingit,  quoties  homo  adver- 
tit  se  non  attendere  ad  divinam  orationem, 
sed  ad  alia  vana_,  vel  omnino  extranea , 
et  non  curat,  sed  permittit  se  ita  vagari ; 
quamdiu  vero  non  ita  advertit ,  erit  naturalis 
vel  fere  naturalis  inadvertentia,  et  ideo  vel 
nulla  erit  culpa,  vel  tantum  venialis. 

22.  Cajetani  optima  advertentia. —  fmo  ad- 
dit  Cajet.,  in  Sum.,  non  satis  esse  ut  quis  ad- 
vertat  quid  cogitet  ,  sed  etiam  quod  advertat 
se  diverti  ab  oratione  :  Oportet  enim  (ait)  seces- 
sum  liumanum  a  termino  feriper  se,  id  est,  ex 
intentione,  saltem  virtuali,  quse  requirit  adver- 
tentiam  ;  ita  enim  doctrina  illa  intelligenda 
est,  et  est  prse  oculis  habenda  hominibus  scru- 
pulosis  ,  ne  facile  repetitiones  horarum  fa- 
ciant,  quse  nihil  prosnnt,  quia  semper  habent 
easdem  vel  majores  imperfectiones,  et  habent 
innumerainconvenientia,  quando  ex  conscien- 
tia  scrupulosa  fiunt.  Isti  ergo  si  bona  fide  et 
cum  proposito  attendendi  ad  recitandum  ac- 
cedant,  etiamsi  in  fine  psalmi  advertant  se 
fuisse  distractos,  nihil  curent  nec  repetant, 
sed  iterum  ad  attendendum  mentem  applicent, 
et  prosequantur.  Idemque  servare  debent  , 
etiamsi  non  recordentur  se  omnia  dixisse,  quia 
ut  D.  Thomas  notavit,  hsec  oblivio  non  refert, 
nec  semper  nascitur  ex  distractione,  Quamdiu 
ergo  eis  non  constiterit  evidenter  se  mutasse 
propositum ,  vel  advertendo ,  et  sciendo  circa 
alia  vagatos  fuisse ,  credere  possunt  suae  obli- 
gationi  satisfecisse.  Unde  Navarr.  ,  c.  43  , 
n.  26  et  sequentibus ;  Major,  A,  dist.  \1,  q.  7, 
dicunt  non  oportere  ut  quis  recordetur  se 
dixisse  omuia,  sed  satis  esse  ut  nullo  claro  in- 
dicio  constet  aliquid  omisisse. 

23.  Voluntarium,  in  causa  non  facit  invo- 
luntarium.  —  Sed  in  hoc  cavendum  est 
aliud  voluntarium  in  causa,  quod  est,  quan- 
do  homo,  licet  non  velit  esse  distractus  ,  ta- 
men  voluntarie  se  occupat  in  aliis  actioni- 
bus  ,  quae  attentionem  orationis  impediunt, 
sive  internse  sint,  sive  externse,  nam  tnnc  in 
voluntate  talis  actionis  est  voluntaria  caren- 
tia  attentionis,  et  potest  sufficere  ad  peccatum 
mortale,  ut  ex  principiis  moralibus  constat. 
Maxime  si  verum  est,  in  cap.  Dolentes,  directe 
esse  prseeeptam  devotionem,  quatenus  ad  ex- 
ternos  actus  pertinere  potest,  id  est,  ut  nihil 
exterius  fiat,  quod  attentionem  mentis  tcllat. 
Hinc  vero  statim  nascitur  interrogatio ,  an  sit 
peccatum  recitare  horas,  aliquid  aliud  agen- 
do,  ut  scribendo,  pingendo,  se  induendo,,  etc, 
et,  si  est  peccatum,  quam  grave  sit.  Aliqui 


406 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


enim  simpliciter  dicunt  esse  hoc  peccatum 
mortale  in  oratione  preecepta,  in  quam  par- 
tem  inclinat  Ant.,  2  p.,  tit.  9,  §  3  ;  dicit  enim 
esse  valde  reprehensibile,  et  vix  sufficere  ad 
implendum  preeceptum. 

24.  Quando  sit  pcccatum  recitare  horas 
aliquid  agendo. —  Dico  tamen  considerandam 
imprimis  esse  qualitatem  aetionis,  an  sit  men- 
talis,  vel  magnam  attentionem  mentis  requi- 
rens,  et  tunc  dico  esse  peccatum  grave,  dicere 
notabilem  officii  partem,  exercendo  illam  ac- 
tionem:  ut  si  quis  velit,  dum  recitat,  circa 
argumenta  philosophica  discurrere,  aut  pin- 
gere,  vel  scribere  aliquid  ordinate.  Si  vere 
actio  fieri  possit  sine  attentione  ad  illam,  ut 
est  vestiri,  lavari,  vel  quid  simile,  ordinarie 
non  erit  mortale,  quia  illa  non  est  sufficiens 
causa  distractionis.  Dico  autem  ordinarie , 
quia  si  homo  jam  expertus  sit  se  solere  simi- 
jibus  actionibus  omnino  impediri,  ac  distrahi, 
sive  ob  incapacitatem  suam,  sive  ex  consue- 
tudine,  tunc  pntest  peccatum  esse  grave  ;  non 
vero  ordiuarie  :  erit  tamen  etiam  ordinarie 
aliquod  peccatum  saltem  veniale ,  vel  quia 
saltem  impeditur  perfecta  attentio,  vel  etiam 
propter  indecentiam  loquendi  cum  Deo,  prae- 
sertim  ut  Ecclesiae  ministrum  et  legatum, 
aiiam  actionem  mere  humanam,  etad  cultum 
Dei  nonpertinentem,  exercendo.  Inhoctamen 
prudentia  necessaria  est :  nam  si  ex  aliqua 
justa  necessitate  hoc  fiat,  et  pro  modica  parte 
orationis,  et  cum  diligentia  et  cura  attenden- 
di  ad  ea  quse  recitantur,  excusari  interdum 
poterit  etiam  levis  culpa  ,  ut  late  Navarrus, 
attingendo  particulares  circumstantias  et  mo- 
dos,  declarat,  dicto  c.  13,  de  Orat. ,  a  n.  47. 
Idem  sentiunt  Cajet.,  Sot.  et  alii. 

25.  Per  attentionis  excessum  potest  violari 
prieceptum  de  reciiando  Jioras  canonicas.  — 
Potest  vero  ulterius  circa  attentionem  inter- 
rogari,  an  possit  interdum  in  ea  per  excessum 
peccari,  nam  peccatum,  quod  hactenus  expli- 
cuimus,  est  per  defectum  attentionis.  Dum  au- 
tem  de  excessu  queerimus,  oportet  iutelligi  de 
excessu  attentionis  ad  divina;  nam  si  sit  ad 
humana,  vel  extranea,  aut  prava,  constat  il- 
lum  excessum  augere  peccatum ;  sed  totus  ille 
excessus  est  defectus  in  attentione  orationis. 
At  vero  quando  mens  ad  divina  intentissima 
est,  ita  ut  ornnino  non  advertat  quid  dicat 
vel  loquatur,  tunc  dici  potest  excessus  sauctse 
seu  divinaB  attentionis;  et  de  illa  merito  in- 
quiritur  an  impediat  observationem  hujus 
prsecepti.  Si  enim  divina  est,  quomodo  potest 
transgressionem  prsecepti  efficere  ?  Si  autem 


homo  voluntarie  non  attendit,  quomodopotest 
praaceptum  loquendi  implere  ,  cum  nesciat 
quid  loquatur,  quia  ad  illud  omnino  non  at- 
tendit?  Quod  dubium  petitut  explicemus  quse 
attenHo  necessaria  sit  ad  hujus  prsecepti  ob- 
servationem  ;  varias  enim  attentiones  supra 
distinximus,  scilicet,  ad  verba,  ad  sensum  ver- 
borum  litteraiem ,  vel  mysticum ,  ad  Deum, 
velsecuudum  se,  vel  secuudum  aliquod  nostrae 
fidei  mysterium,  quodcumque  illud  sit,  vel  ut 
auctorem  rei  postulatae ,  vel ,  quod  perinde 
est,  ad  rem  postulatam,  ut  obtinendam  a  Deo. 

26.  Dicunt  ergo  aliqui,  primam  attentio- 
nem  esse  quasi  fundamentalem  in  hac  ma- 
teria,  et  sine  illa  non  esse  sufficientem  quam- 
cumque  aliam  attentionem  ad  hoc  preecep- 
tum  implendum.  Et  ideo  si  tanta  sit  alia  at- 
tentio ,  ut  illam  primam  omnino  impediat, 
quantumvis  ad  Deum  esse  videatur  ,  nimiam 
esse  et  indiscretam  eo  tempore ,  et  causam 
transgressionis  preecepti.  At  vero,  si  attentio 
ad  Deum  tali  modo  habeatur,  ut  non  impe- 
diat  omnino  attentionem  ad  verba,  sed  relin- 
quat  eam,  qua;  sufficiat  ut  homo  scienter  et 
moraliter  proferat  integre  et  ordiuate  quee  re- 
citat,  tunc  non  impedire  observationem  pree- 
cepti,  etiamsi  ad  Deum  abstractissima  et  ma- 
xima  sit.  Alii  vero  putant  nuliam  esse  haben- 
dam  rationem  attentionis  ad  verba,  sed  quam- 
cumque  aliam  sufficere.  Sed  cavenda  sunt  ex- 
trema,  quia  nec  oportet  cum  reflexione  atten- 
dere  verba,  nec  omnino  illorum  oblivisci,  et 
ita  in  rigore  priorem  opinionem  censeo  ve- 
ram,  ut  prsecedenti  lib.,  c.  4,  latius  dixi. 

27.  Ad  veritatem  et  substantiam  vocalis  ora- 
tionis  minima  attentio  sufficit,  quidquidalii  di- 
cant.  —  Denique  potest  e  contrario  interrogari, 
an  queelibet  attentio  minima,  etiam  superficia- 
lis  (ut  vocant)  ad  verba,  sufficiat  ad  implendum 
hoc  preeeeptum.  Aliquienim  significant  neces- 
sarium  esse  eum,  qui  imperfectam  attentionem 
habet,  saltem  non  ponere  impedimentum  per- 
fectiori  attentioni,  neque  illam  voluntarie  ex- 
cludere,  ut  videri  potest  in  Navar.,  c.  43,  de 
Orat.,  n.  34  et  35,  juxta  quam  opinionem  con- 
sequenter  dicendum  erit,  si  quis  attendat  ad 
verba  horarum  sufficienter,  et  simul  velit  de 
alia  re,  nullo  modo  ad  orationem  pertinente, 
cogitare,  quia  expertus-est  istam  cogitationem 
non  impedire  illam  imperfectam  attentionem, 
nihilominus  non  implere  preeceptum,  quia 
licet  non  omnino  careat  attentione,  impedit 
meliorem,  quod  etiam  est  contra  preeceptum. 
Sed  haec  nimis  scrupulosa  sunt,  et  non  satis 
fundata.  Quia,  ut  dixi  libro  preecedenti,  cap. 


CAP.  XXVI.  DE  ATTENTIONE 
4 ,  ad  veritatem  et  ad  substantiam  orationis 
miuima  attentio  sufficit,  nam  per  illa  salvatur 
intentio  orandi  et  ut  precatio  illa  sit  humana  ; 
ergo  illa  etiam  sufficit  ad  implendum  praecep- 
tum.  Probatur  consequentia,  quia  '  oc  prse- 
ceptum  solnm  obligat  ad  attentionem,  quate- 
nus  obligat  ad  vocalem  orationem  talium  o- 
rarum:  preeceptum  enim  Ecclesiae  non  obligat, 
et  fortasse  nec  potest  obligare  ad  certum  mo- 
dum  actus  interioris,  sed  solum  ad  illum  qiii 
necessarius  est  ut  exterior  locutio  oratio  voca- 
lis  sit ;  ad  hoc  autem  sufficit  quaelibet  attentio 
ex  dictis,  etiamsi  voluntarie  melior  non  habea- 
tur,  vel  etiam  impediatur;  ergo. 

28.  Prohatur  tnagis  prcedicta  doctrina  ex 
impugnatione  contraria? —  Praeterea  inquiro 
unde  probetur  vel  colligatur  illa  obligatio  non 
abjiciendi  meliorem  attentionem  ,  cum  ex 
sola  natura  orationis  vocalis  non  colligatur. 
Dices  colligi  ex  c.  Dolentes,  quatenus  praecipit 
orare  devote  ,  quantum  Deus  dederit ;  per 
quod  significatur  non  debere  homines  volun- 
tarie  impedire  aut  abjicere  altiorem  attentio- 
nem.  Sed  hoc  infirmum  fundamentum  est, 
tum  propter  varios  sensus  illius  praecepti , 
quod  supra  tetigi ;  tum  etiam  quia  ille,  qui 
non  vult  meliori  modo  attendere,  dicet  tunc 
sibi  non  dari  a  Deo  spiritum  altioris  atten- 
tionis,  et  se  velle  condescendere  suae  infirmi- 
tati.  Vel  dici  etiam  potest,  ibi  praecipi  devo- 
tionem  necessariam  ad  orandum,  et  prohiberi 
omnia  quae  illam  possunt  impedire ;  majorem 
vero  devotionem  insinuari  et  proponi  ,  ut 
procuretur,  quantum  Deus  dederit.  Itaque  vo- 
luntarie  impedire  majorem  attentionem,  po- 
terit  esse  peccatum  veniale,  si  otiose  et  abs- 
que  causa  fiat,  nunquam  vero  continet  hujus 
prgecepti  transgressionem ;  unde  quod  Navar. 
ait,  non  satisfacere,  qui  orat  meditando  pas- 
sionem  Domini,  si  intendit  ibi  ultimate  siste- 
re,  et  non  ascendere  ad  montem  divinitatis, 
sed  in  illa  meditatione  sistere  tanquam  in 
ultimato  fine  suee  recitationis,  hoc  ( inquam ) 
non  video  quomodo  verum  esse  possit,  quia 
illa  attentio  est  honestissima  et  utihssima,  et 
ideo  licet  intendat  quis  non  ultra  progredi, 
egregie  satisfacit.  Maxime,  quia  non  semper 
oportet  ad  divinitatem  secundum  se  ascende- 
re,  et  qui  sic  orat,  hic  et  nunc  non  intendit 
nunquam  in  vita  divinitatem  contemplari,  sed 
in  hac  oratione  vult  esse  contentus  humani- 
tate.  Quod  si  Navarrus  intelligat  illud  fore 
malum,  quando  pro  ultimo  fine  assumeretur 
Christus  ut  homo,  et  excluderetur  ut  Deus, 
hoc  neque  est  moraliter  possibile,  nec  perti- 


1N  PRIVATA  RECITATIONE.  407 

neret  proprie  ad  defcctum  in  attentione  ora- 
tionis,  sed  ad  defectum  charitatis  Dei. 

29.  Tertia  assertio:  qui  ex  defectu  atten- 
tionis  prcrceptum  no?i  implet,  tenetur  in  die 
iterum  recitare,  alias  restituere.  —  Qui  credi- 
derint  duo  esse  prcecepta  recitationis  externce, 
et  attentionis  interticc.  — Dico  tertio  :  quoties- 
cumque  aliquis  ex  defectu  attentionis  non  im- 
plet  prseceptum  hoc  recitandi  horas  canoni- 
cas,  tenetur  iterum  eas  recitare  in  tempore 
habili,  id  est,  intra  eumdem  diem,  et  nisi  id 
faciat,  tenebitur  ad  restituendum,  perinde  ac 
si  non  recitasset.  In  hac  assertione  non  con- 
veniunt  omnes,  nam  qui  putant  in  hoc  nego- 
tio  intervenire  duo  praecepta  Ecclesiae,  unum 
dicendi  horas  voce,  aliud  attendendi  ad  illas 
mente,  licet  dicant  peccare  mortaliter  qui  non 
attendit,  quia  agit  contra  unum  praeceptum 
Ecclesiae,  non  tamen  putant  peccare  contra 
praeceptum  dicendi,  sed  illud  implere.  Et  ideo 
negant  teneri  ad  dicendum  iterum.  Unde  fit 
ut  neque  ad  attentionem  iterandam  teneatur, 
quia  deest  materia  talis  attentionis,  Et  conse- 
quenter  etiam  negant  teneri  ad  restituendum, 
etiamsi  non  repetat  horas,  quia  obhgatio  res- 
tituendi  solumnasciturex  transgressione  prae- 
cepti  recitandi  exterius,  quia  stipendium  da- 
tur  propter  externum  servitium,  non  propter 
attentioneminteriorem.  Ita  inhoc  negotio  ra- 
tiocinatur  Med.,  Cod.  de  Orat.,  q.  45  et  16, 
quem  sequitur  Corduba,  lib.  4  Quaest.  Theo- 
log.,  q.  13,  circa  finem.  Haec  vero  doctrina 
procedit  ex  falso  fundamento:  nam  praece- 
ptum  Ecclesiae  unicum  tantum  est  orandi  vo- 
caliter,  recitando  septem  horas  canonicas; 
nam  in  hoc  includitur  obligatio  ad  attentio- 
nem,  quae  fortasse  per  se  ac  separatim  ab  ora- 
tione  vocali  praecipi  ab  homine  non  posset. 
Quod  autem  tale  sit  hoc  praeceptum,  et  quod 
in  eo,  ut  sic,  includatur  attentio,  ut  pertinens 
ad  substantiam  actus  praecepti,  satis  in  supe- 
rioribus  ostensum  est. 

30.  Firmatur  auctorihis  proposita  assertio. 
—  Unde  sine  dubio  vera  est  assertio  posita, 
quam  tenet  Sot.,  lib.  10  de  Just.,  q.  5,  art.  5, 
concl.  6;  Navar.,  de  Orat.,  c.  13,  n.  15,  et 
c.  20,  n.  32,  et  alii  moderni  frequentius.  Et 
prior  quidem  pars  de  obligatione  recitandi  of- 
ficium  iterum,  dum  tempus  durat,  probatur, 
quia  ille  per  primum  actum  non  implevit  prae- 
ceptum  orandi  vocaliter ,  ut  ostensum  est ; 
ergo  tenetur  iterum  recitare.  Antecedens  pro- 
batum  est  in  praecedenti  assertione,  quia  qui 
non  fecit  actum  praeceptum  ,  etiam  quoad 
substantiam  ejus ,  non  implevit  affirmativum 


408 


LIB.  IV.  DE  HOBIS  CANONICIS. 


prseceptum ;  sed  ille  uon  fecit  actum  prsece- 
ptum  ,  ut  ostendi ;  ergo.  Minor  supponitur 
ex  facto,  et  csetera  sunt  evidentia.  Gonfirma- 
tur,  quia  qui  in  die  festo  adfuit  Missee  sine  ulla 
atteutione  voluntarie,  tenetur  intra  eumdem 
diem  audire  aliam  Missam,  si  potest,  ut  est 
apud  omnes  constans  ;  ergo  similiter  in  pree- 
senti,  est  enim  eadem  proportionalis  ratio. 
Unde  si  quis  in  eo  casu,  cum  voluntarie  distra- 
hitur,  id  faciat  cum  proposito  iterum  recitan- 
di,  vel  audiendi  Missam,  nondum  peccavit 
mortaliter ,  quia  adhuc  illi  superest  tempus 
implendi  prseeepturn;  si  tamen  habuisset  tunc 
propositum  non  audiendi  iterum  Missam,  pec- 
casset  quidem  tune  moraliter  ratione  propositi, 
nondum  tamen  in  rigore  esset  transgressus 
exterius  prseceptum,  sed  teneretur  illud  im- 
plere  cum  posset;  unde  si  postea  mutasset  pro- 
positum,  et  recitaret,  impleret  preeceptum,  ut 
tenetur,  et  non  maneret  obligatus  ad  resti- 
tuendum  ,  nec  incurrisset  censuram  ,  si  lata 
esset. 

31.  Sed  quid,  si  neutrum  propositum  ha- 
buit,  cum  se  voluntarie  distraxit?  Respondeo, 
manere  quidem  illuni  obligatum  ad  iterum 
recitandum  ,  dubium  tamen  esse  judicium  de 
peccato  quod  tunc  commisit.  Nam  si  recitare 
ccepit  cum  proposito  satisfaciendi  per  illum 
actum  suee  obligationi,  et  postea  non  mutando 
lioc  propositum  voluntarie  non  attendit,  vide- 
tur  profecto  peccare  mortaliter,  quia  in  illo 
proposito  permanet,  et  consequenter  virtaali- 
ter  habet  propositum  non  iterum  recitandi. 
Item  si  solitus  est  non  iterum  recitare ,  cum 
sic  recitat ,  indicium  magnum  est  tunc  etiam 
recitasse  sine  proposito  iterum  recitancli.  Erit 
autem  evidentius,  si  vel  non  superest  tempus 
diei  snfficiens  ad  recitandum  iterum;  vel  scit 
habiturum  se  occupationem,  et  impedimenta 
ne  possit  iterum  recitare. 

32.  Secunda  assertionis  pars  confirmatur, 
quocl  restiiuere  teneatur ,  qui  vohmtarie  sine 
attentione  recitat.  —  Altera  conclusionis  pars 
sequitur  ex  prsecedenti,  quia  obligatio  resti- 
tuendi  nascitur  ex  transgressione  hujus  prse  - 
cepti.  Respondeut  alii,  proxime  oriri  hanc 
obligationem  ex  lege  pcenali ,  quae  restringen- 
da  est;  lex  enim  illa  non  imponit  talem  pcenam 
homini  male  oranti ,  sed  non  recitanti ;  in 
dicto  autem  casu  ille  non  omittit  recitationem, 
licet  male  illam  faciat  ,  et  ideo  non  est  ad  il- 
lum  hsec  pcena  extendenda.  Alias  quicumque 
male  recitaret,  peccando  mortaliter,  vel  ex 
malo  fine,  vei  aliunde,  lestituere  jteneretur, 
quod  dici  non  potest.  Sed  contra,  quia  ille 


non  solum  male  oiat  ,  sed  revera  simpliciter 
non  orat,  quia,  licet  legat,  vel  verba  proferat, 
illa  non  est  oratio.  Prseterea,  illa  restitutio, 
supposita  lege  quasi  taxante  stipendia  hora- 
rum  imponendo  illam  obligationem,  non  tam 
est  per  modum  pcense,  quam  ex  naturali  lege 
justitiee,  qua  operarius  non  potest  retinere 
mercedem  quam  per  fraudem  accipit,  cum  non 
laborasset.  Ita  enim  clericus,  loquens  sine  at- 
tentione,  non  facit  opus  pro  quo  stipendium 
ei  assignatum  est  ;  ergo  tenetur  restituere 
quod  pro  illo  apparenti  opere  accipit  injuste. 
Denique  pcena  illa  uon  imponitur  non  reci- 
tanti  materialiter  verba ,  sed  non  oranti ;  vel 
(quod  idem  est)  transgredienti  et  omittenti 
prseceptnm  orationis  ;  sic  autem  peccat  ille 
sine  ulla  attentione  voluntarie  recitans  ;  et 
ideo  non  est  simile  de  aliis  malitiis,  quse  non 
tollunt  substantialem  actum  orandi,  quia  pec- 
catum,  quod  in  eis  committitur,  non  est  pecca- 
tum  transgressionis  et  omissionis  hujus  prse- 
cepti  ecclesiastici :  unde  non  obstat  quominus 
ille,  qui  sic  orat,  vere  faciat  opus  pro  quo  tale 
stipendium  confertur  :  secus  vero  est  in  de- 
fectu  attentionis  voluntariee,  qui  substantiam 
operis  destruit. 

CAPUT  XXVII. 

DE  LOGO  ET  TEMPORE   IN  QTJIBUS    CAN0NICUM  OFFI- 
CIUM  RECITARI   POTEST  AC  DEBET. 

1 .  De  loco  ad  recitandum  nullum  est  prwce- 
ptum,  secl  est  servanda  decentia,  quam  natura- 
lis  ratio  postulat. — Ad  has  circumstantias  re- 
voco  cseteras  omnes  externas,  quas  in  modo 
dicendi  privatim  hoc  officium  servare  opor- 
tet.  Et  de  his  vix  aliquid  dicendum  superest, 
nisi  de  tempore ;  nam  de  loco^  nihil  fere  pe- 
culiare  hic  occurrit,  preeter  ea  quee  de  ora- 
tione  vocali  in  genere  dicta  sunt.  Unde  Con- 
cilium  Rasil.,  sess.  21,  de  modo  privatim 
dicendi  horas  tractans,  quoad  locum  solum 
dicit:  Ac  tali  in  loco,  unde  a  devotione  non 
retrahantur,  ad  quam  se  disponere  et  prcepa- 
rare  debent.  De  hac  ergo  circumstantia  nihil 
est  ab  Ecclesia  specialiter  preeceptum ;  sed  de- 
centia,  quam  naturalis  ratio  postulat,  servan- 
da  est;  idemque  est  de  prseparatione  preevia, 
quam  attigit  Concilium  Dasil".  ;  solum  enim 
illa  praeparatio,  quee  ad  attentionem  necessa- 
ria  est,  de  prsecepto  requiritur ;  reliqua  sunt 
in  consilio,  ut  late  Navarrus,  c.  14,  de  Orat. 
Quod  vero  quidam  dixerunt,  necessarium  esse 
ex  preecepto  Ecclesise,  has  horas  in   ecclesia 


CAP.  XXVII.  IN  QUO  LOCO  ET  TEMPORE  POSSIT  OFFICIUM  DIVINUM  DICI. 


recitare,  saltem  his  clericis,  qui  ratione  bene- 
ficii  illas  dicere  tenentur,  non  habet  locum  in 
hac  privata  oratione,  sed  solum  in  illa  quoe 
publice  in  choro  dicitur,  quando  beneficium 
tale  est,  ut  assistentiam  iu  choro  requirat :  de 
qua  obligatione,  quomodo  et  cum  quibus  li- 
mitationibus  intelligenda  sit,  in  superioribus 
est  dictnm.  Unde  etiam  illi,  qui  ad  chorum 
obligantur,  si  aliqua  ratione  ab  illius  preesen- 
tia  excusentur,  licet  privatim  teneantur  reci- 
tare,  non  obligantur  id  facere  in  ecclesia, 
quia  nullum  est  jus  quod  hoc  preeceptum  im- 
ponat;  est  autem  (cseteris  paribus,  et  quando 
commode  fieri  potest)  consultius  in  ecclesia 
recitare,  eo  modo  quo  de  aliis  orationibus 
diximus. 

2.  Circa  alias  circumstantias  nullum  est 
prreceptum,  sed  servandus  modus  delitus,  prce- 
sertfsim  initutio. — Atqueeodem  modojudican- 
dum  est  de  ahis  circumstantiis  pertinentibus 
ad  situm,  seu  habitum  corporis,  quee  sunt  ve- 
luti  modi  aut  affectiones  ipsius  loci,  ut  quod 
oratio  fiat  ad  Orientem,  vel  ad  aliam  partem, 
quod  fiat  genibus  flexis,  vel  stando,  quiescen- 
do,  vel  ambulando,  domi,  aut  in  campo,  vel 
etiam  in  itinere :  in  his  enim  cmnibus  nihil 
est  jure  ecclesiastico  preescriptum,  quod  sim- 
pliciter  et  ex  preecepto  servandum  sit,  sed  de- 
bita  reverentia  ac  decentia  servanda  est.  Et 
quando  ha?c  oratio  omnino  secrete,  et  in  cu- 
biculo  fit,  solius  Dei,  et  devotionis,  aut  neces- 
sitatis  proprise  rationem  habere  necesse  est ; 
tamen  quando  fit  coram  aliis,  servandus  est 
modus  qui  aliis  sit  ad  gedificationem,  et  non 
ad  scandalum:  item,  considerandum  est  an 
in  regulis,  seu  ritu  recitandi  has  horas,  ceere- 
moniee  aliquee,  vel  peculiaris  modus  preescri- 
ptus  sit,  ut  quod  aiiquid  dicatur  fiexis  geni- 
bus,  vel  stando  in  uno  tempore,  vel  alio  :  nam 
talia  etiam  in  recitatione  privata  servanda 
sunt,  si  commode  fieri  potest,  licet  singula 
non  obligent  sub  rigore  preecepti,  secluso  con- 
temptu,  maxime  in  hoc  privato  recitandi  mo- 
do.  Navarrus  taroen,  c.  26,  de  Orat.,  n.  7,  ait 
peccare  saltem  venialiter  eos,  qui  sedent  cum 
stare  debent,  et  e  contrario;  sed  ille  loquitur 
de  oratione  publica  in  choro,  etpotius  ratione 
levis  scandali,  quam  ratione  ceeremoniee  pree- 
termissee,  ibi  culpam  agnoscit;  potest  tamen 
in  hoe  etiam  committi  nonnulla  cnlpa,  si  abs- 
que  causa  fiat.  Alia  de  his  circumstantiis  vi- 
deri  possnnt  in  Navarr.,  c.  4  et  5,  de  Ora- 
tione. 

3.  Supponendum  primo,  non  recitare  horas 
canonicas  statutis  diei  horis  anticipando  vel 


400 

postponendo,  non  esse  mortale. —  Girca  tempo- 
ris  circumstantiam  paulo  amplius  immoran- 
dum  est,  supponendo  imprimis,  in  hac  reci- 
tatione  privata  non  esse  obligationem  preece- 
pti  rigorosam,  et  sub  culpa  mortali,  dicendi 
singnlas  horas  illis  prcecise  horis,  pro  quibus 
ex  institutione  sua  designatce  sunt;  nec  pec- 
can  mortaliter  ex  sola  antepositione  vel  post- 
positione  horarum,  etiam  mere  voluntaria,  et 
sine  causa,  dummodo  sit  intra  tempus  legiti- 
mum.  Referri  quidem  solet  opinio  Umberti, 
in  Regula  S.  Benedicti,  oppositum  dicentis ; 
sed  ejus  opinio  communiter  reprobata  est,  ut 
constat  ex  Sylvestro,  verb.  Hora,  q.  9;  An- 
gel.,  n.  22,  et  aliis  Summistis  ibi;  Turre- 
crem.,  c.  Presbyter,  d.  91,  q.  2;  Henr., 
Quodlibet.  11,  p.  2;  Navarr,,  cap.  3,  de  Orat, 
n.  58,  59,  et  c.  10,  n.  49 ;  Marcellin.,  de  Ho- 
ris  Gan.,  cap.  25,  qui  alios  refert.  Ratio  vero 
est,  tum  quia  illa  iustitutio  prsecipue  facta  est 
pro  oratione  publica,  quee  in  choro  fit,  et  per 
consuetudinem  ita  explicata  seu  relaxata  est 
quoad  orationem  privatam ;  tum  etiam  quia 
ex  causa  est  hoc  concessum  et  immutatum  in 
cap.  1,  de  Celeb.  Missar.,  ubi  permittitur  cle- 
rico,  indigenti  exire  ad  opus  rurale,  ut  summo 
mane  dicat  omnes  horas  diurnas. 

4.  Supponendwn  secundo  ohligationem  reci- 
tandi  in  unoquoque  die  finiri  in  puncto  medice 
noctis.  —  Unde  ulterius  supponendum  est, 
cum  hoc  prgeeeptum  obliget  ad  dicendum  to- 
tumhoc  officium  quotidie,obligationemunius- 
cujusque  diei  et  tempushabile  adillam  implen- 
dam,  finiri  in  puncto  mediee  noctis,  quando 
unus  dies  naturalis  finitur,  et  alter  inchoatur. 
Ita  docent  omnes,  ut  videre  licet  in  Sylvestro, 
verb.  Hora,  q.  9,  et  aliis  Summistis  ibi ;  An- 
ton.,  2  p.,  tit.  9,  c.  13,  §  ult.,  et  3  p..  tit.  13, 
cap.  4,  §  4;  Navar.,dicto  cap.  3,  num.  54,  et 
quos  allegat.  Et  ratio  est,  quia  obligatio  hujus 
preecepti  est  quasi  distributa  per  naturales 
dies :  et  ita  obligatio,  quee  ad  unumquemque 
diem  pertinet,  in  termino  ejusdem  diei  natu- 
ralis  finitur.  Ex  quo  principio  sequuntur  obi- 
ter  duse  conclnsiones  certee. 

5.  Prima  assertio :  qui  totumvel  notabilem 
officii  partem  sinejusta  causa  integro  die  omit- 
tit,peccatmortaliter;nontenetur  tamen  recitare 
iterum.  —  Prima  conclusio  est,  eum,  qui  usque 
ad  mediam  noctem  finitam,  horas,  vel  nota- 
bilem  earurn  partem  non  dixit,  peccasse  mor- 
taliter,  nisipernaturalem  oblivionem  velaliam 
legitimam  causam  fuerit  excusatus ;  jam  vero 
amplius  non  teneri  ad  horas  illius  diei  proxi- 
me  preeteriti  dicendas,  quia  jam  tempus  pree- 


410 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


cepti  elapsum  est ;  sicut  qui  omisit  audire  Mis- 
sam  in  die  Dominico,  vel  jejunare  in  vigilia, 
non  tenetur  aliis  diebus  non  prseceptis  jejuua- 
re,  vel  Missam  audire.  Quia  lex  prsecipiens 
aliquid  pro  tempore  determinato,  si  pro  illo 
non  servetur,  peccatum  quidem  committitur, 
et  illius  est  pcenitentia  agenda,  lex  autem  non 
obligat  amplius.  De  quo  videri  potest  Major,  4, 
d.  12,  q.  6,  arg.  8;  et  Mavar.,c.  10,  num.  52. 
An  vero  postea  per  modum  satisfactionis  et 
pcenitentiseteneaturille,  qui  horas  omisit,  ali- 
quid  sequivalens  recitare,  vel  hoc  sit  ei  a  con- 
fessore  imponendum,  tractant  divus  Thomas, 
Quodlib.  3,  q.  29;  et  Turrecr.,  in  c.  Presby- 
ter,d.  62,  q.  4,  ubi  refert  quosdam  id  asse- 
ruisse,  sed  sine  fundamento.  Vera  ergo  reso- 
lutio  est,  non  esse  id  necessarium  simpliciter, 
sed  juxta  qualitatem  peccati  posse  imponi  pce- 
nitentiam  congruam  in  quocumque  genere  ope- 
ris,  quia  nulla  est  lex  quse  aliam  obligationem 
imponat.  An  vero  in  eo,  qui  ex  titulo  benefi- 
cii  tenebatur  recitare,  aliqua  specialis  obliga- 
tio  maneat,in  cap.  ult.  videbimus. 

6.  Secunda  assertio:  qui  statutis  diei  horis 
canonicas  horas  non  dicit,  semper  tenetur  reci- 
tare,  usque  ad  mediam  noctem.  —  Altera  con- 
clusio  est,  qui  distulit  horas  praesentis  diei  in 
suis  propriis  temporibus,  semper  teneri  usque 
ad  horam  mediam  noctis  ejusdem  diei  id  re- 
citare,  quod  non  dixit.  Hoc  etiam  convenit  inter 
omnes.  Et  ratio  est  clara,  quia  toto  illo  tempo- 
re  potest  implere  praeceptum ;  ergo  tenetur. 
Dices  :  officium  canonicum  finitur  in  Comple- 
torio;  sed  tempus  Completoriiest  increpusculo 
usque  ad  initium  noctis ;  ergo  illo  tempore  fi- 
nitur  tempus  officii  illius  diei ;  ergo  qui  usque 
ad  illam  horamnon  dixit,  non  tenetur  amplius 
dicere.  Respondeo,  tempus  illud  esse  proprium, 
et  quasi  omnino  legitimum  ad  Completorium 
dicendum,  nonesse  tamentempushabile  adse- 
quatum,  sed  hoc  habere  latitudinem  usque  ad 
dimidiam  horam  noctis,  quia  pro  toto  die 
prseceptum  latum  et  praefixum  est,  et  ideo  ra- 
tio  non  sequitur.  Sed  contra.  Ergo,  qui  tunc 
Primam  non  dixerat,  tenebitur  eam  dicere, 
et  consequenter  tunc  dicet:  Jam  lucis  orto  si- 
dere,  quod  esse  indecens  et  incongruum  dixit 
D.  Thom.,  dicto  Quodlib.  3,  q.  29.  Unde  Tur- 
recrem.,  incap.  Presbyter,  91,  q.  5,  et  ibidem 
Cardin.,  n.  5,  dixerunt,  qui  omisit  Matutiuum 
usque  ad  prandium,  non  teneri  illud  dicere, 
sed  jam  peccasse  mortahter;  et  idem  de  aliis 
horis  cum  proportione,  quando  nimia  est  dila- 
tio.  Sed  est  moralis  error,  et  nullo  modo  pro- 
babilis,  ut  optime  prosequiturNavar.,  d.  c.  10, 


n.  50,  et  constat  ex  Anton.,  Sylvest.,  et  aliis, 
in  citatis  locis ;  et  ex  ratione  facta,  quia  totum 
illud  esttempus  habile.  Unde  etiamfalsum  est, 
dilationem  Matutini  usque  ad  meridiem  vel 
noctem  esse  peccatum  mortale,  quia  nondum 
est  consummata  omissio  preecepti  quoad  sub- 
stantiam  ejus,  sed  impleri  potest  et  debet.  Nec 
illud  inconveniens,  quod  post  occasum  solis 
dicatur,  Jam  lucis  orto  sidere,  magni  momenti 
est,  quia  similia  verba  semper  referuntur  ad 
legitimum  tempus,  licetinalio  dicantur,  sicut 
etiam  privatim  recitando  Matutinum  ssepe  di- 
cimus:  Nocte  surgentes,  etc,  priusquam  ad 
lectum  eamus,  etsimilia. 

7.  Tertia  assertio :  qui  horas  postponit  in- 
tra  eumdem  diem  ex  rationabili  causa,  nec  ve- 
nialiter  peccat . —  Varice  discrepantesque  sen- 
tentice.  —  Tertio  statuendum  est,  nec  venialiter 
peccare  eum,  qui  intra  illud  diei  tempus,  id 
est,  ante  completam  mediam  noctem,  officium 
integrum  dicit,  etiamsi  horas  postponat,  quan- 
do  ex  urgente  et  rationabili  causa  id  facit.  Ita 
docent  iidem  doctores  ;  sequitur  enim  conse- 
quenter  ex  illo  principio,  quod  hsec  dilatio 
non  est  eontra  substantiam  hujus  prsecepti, 
nec  est  circumstantia  adeo  gravis,  ut  reddat 
actionem  intrinsece  deformem :  potest  ergo  ex 
justa  causa  preetermitti  sine  labe  peccati.  Du- 
bitari  autem  potest  an  sola  voluntate  hoc  face- 
re  sit  aliqua  culpa,  ut,  verbigratia,  quia  nunc 
commodiuslegOjVel  adstudium  sum  nunc  ma- 
gispropensus,  cum  tamenaliasaeque  benepos- 
sem  nuncproprio  et  opportuno  tempore  talem 
horam  dicere,  et  postea  studere,  vel  quid  simile? 
Quibusdam  enim  videtur  hoc  esse  omnino  libe- 
rum  et  arbitrarium,  et  ita  fieri  posse  sine  culpa, 
licet  consultius  et  melius  sit  temporahorarum 
in  eis  orandis  servare.  Potestque  hoc  suaderi 
eisdem  rationibus,  quibus  probabamus  hoc 
non  esse  peccatum  mortale:  nam  illse  osten- 
dunt  nullum  dari  ecclesiasticum  jus  scriptum, 
quod  aliud  preecipiat.  Nam  Clem.  1,  de  Celebr. 
Missar.,  loquitur  de  recitatione  in  choro,  ut 
supra  vidimus,  et  ab  uno  modo  ad  alium  non 
sumitur  efficax  argumentum,  quia  est  longe 
diversaratio,  ut  omnes  fatentur ;  nam  ad  ac- 
tiones  publicas  multo  majori  ratione  praescri- 
buntur  certa  et  determinata  tempora,  quia 
oportet  esse  ita  statuta,  ut  populus  possit  ad 
eas  congregari,  et  quia  major  solemuitas  ma- 
jorque  repraesentatio  mysteriorum  in  eis  fit. 
Caput  autem  primum  de  Celebratione  Missar. 
non  dicit  esse  causam  necessariam,  ut  illa 
mutatio  temporis  privatim  fiat.  Et  praeterea 
licet  jus  antiquum  hoc  habuerit,  vel  Doctores 


CAP.  XXVII.  IN  QUO  LOCO  ET  TEMPORE  POSSIT  OFFICIUM  DIVINUM  DICI. 


411 


cx  illo  id  collegerint,  consuetudine  recepta  vi- 
detur  derogatum,  nam  omnes  qui  privatim 
recitant,  pro  sua  commoditate  horas  dicunt,  et 
postponunt  sine  ullo  scrupulo.  Alii  nihilomi- 
nns  censent  uon  excusari  eulpam  venialem,  si 
ahsque  ulla  causa  id  fiat,  tuin  quia  estcontra 
jus,  tum  quia  alias  multa  dicuntur  in  hymnis 
horarum,  quee  temporibus  in  quibus  dicentur, 
non  convenient.  Tumdenique  quiaalias  liceret 
sine  causa  dicere  Prirnam  a  prandio,  et  Gomple- 
torium  ante  prandium,  et  similia,  quse  rectse 
rationi  dissonant.  Et  in  hanc  partem  videtur 
inclinare  Navarr.,  c.  3,  de  Orat.  ;  et  Marcel., 
cap.  25,  qui  et  Sanctorum  Patrum  regulas,  et 
exempla,  ac  revelationes,  et  rationes  varias  in 
hujus  sententioe  favorem  adducit. 

8.  Explicatur  assertio,  et  conciliantur  prce- 
dictce  sententia? \ — Existimo  has  sententias  esse 
sano  modo  intelligendas,  et  ita  moderandas, 
ut  non  fiant  contrariae,  sed  mediam  quamdam 
simul  doceant.  Itaque  queedam  est  moderata 
et  consueta  postpositio  horarum,  quam  com- 
muniter  fere  omnes  faciunt  sine  scrupulo,  ut 
est,  verbi  gratia,  quod  Prima  dicatur  post  duas 
vel  tres  horas  ab  ortu  solis,  simul  cum  Tertia, 
vel  Sexta,  et  similes.  Aliee  vero  sunt  dilationes 
inusitatae  et  extraordinariee,  quae  absque  ur- 
gente  causa  ab  hominibus  mediocri  diligentia 
tractantibus  res  divinas  fieri  non  solent,  ut 
recitare  Primam  prope  noctem,  et  similes. 
Prior  ergo  dilatio  fieri  potest  sine  peccato  etiam 
veniali  absque  alia  causa  preeter  consuetudi- 
nem,  et  ratione  illius ;  posterior  vero  miniine, 
contraria  ratione,  quia  non  esttalis  consuetu- 
do.  Nec  esset  rationabilis  :  nam  prior  dilatio 
fundata  videtur  in  necessitatibus  communiter 
ac  moraliter  occurrentibus  ;  et  licet  interdum 
ac  saepius  possit  non  occurrere,  tamen  lex  ge- 
neralis  non  obligat  cum  tanto  rigore,  quia  non 
possunt  hanc  curam  et  sollicitudinem  habere, 
nisi  homines  valde  perfecti,  et  in  suis  actioni- 
bus  commensurandis  ac  distribuendis  multum 
considerati.  At  vero  posterior  dilatio  non  ha- 
bet  rationem  moralem  communem  omnibus, 
etiam  regulariter,  vel  frequenter,  sed  ex  sola 
negligentia  ordinarie  nascitur ,  estque  peri- 
culis  exposita,  vel  omittendi  aliquid,  vel  sal- 
tem  maleorandi  nimia  celeritate,  et  ideo  non 
potest  tanta  licentia  sine  causa  esse  inculpa- 
bilis.  Et  hoc  tantum  probant,  quae  Navarr.  et 
Marcel.  adducunt.  Nam  Basil.,  Benedictus,  et 
alii  Patres  regulas  preescribebant  solitariis  mo- 
nachis,  qui  et  perfectionem  profitentur,  et  fa- 
cile  possunt  privatas  occupationes  inferrum- 
pere.  Unde  inter  eos  illatunc  maxime  vigebat 


consuetudo,  quse  servanda  erat.  Et  inde  acci- 
dere  potueruut  illae  visiones  et  revelationes, 
quibus  ostensum  est,  praematuras  vel  tardas 
recitationes  Deo  non  placere,  vel  in  Purgato- 
rio  puniri.  Prseterquam  quod  facile  in  bis  in- 
terveniunt  culpabiles  negligentiae,  vel  solli- 
citudines  seeculares  minus  decentes  ecclesiasti- 
cas  personas,  quae  non  excusant  recitandi  tar- 
ditatem. 

9.  Antepositio  ex  causa  licita  est  intra  legi- 
timum  tempus  totius  diei,  et,  sine  causa,  aliqua 
est  licita.  —  Atque  hinc  a  fortiori  constat  lici- 
tam  esse  antepositionem  ex  causa  intra  tempus 
legitimum  totius  diei,  sine  causa  vero  aliquam 
moderatam  esse  licitam,  ut  dicere  Primam 
per  horam  ante  solis  ortum,  et  Matutinum  in 
principio  noctis  preecedentis  diei  ,  aliquam 
vero  esse  posse  nimiam,  et  non  carere  culpa 
veniali,  si  absque  causa  fiat,  ut  dicere  Com- 
pletorium  ante  prandium.  An  vero  aliqua 
anticipatio  sit  contra  substantiam  praecepti, 
mox  videbimus.  De  illis  ergo  quee  non  sunt 
contra  substantiam  praecepti,  omuia  dicta  sunt 
clara,  quia  eadem  est  vel  major  ratio  in  anti- 
cipatione,  quam  in  postpositione.  Imo  com- 
munis  sententia  est,  si  alterutri  favendum  est, 
consultius  esse  anteponere  quam  postponere. 
ItaHenr.,Palud.,  etaliisupracitati;  Innocen., 
et  omnes  Canonistee,  in  cap.  1,  de  Geleb.  Miss. 
Et  ratio  est  clara,  quia  ceeteris  paribus,  pree- 
ponere  minus  habet  incommodi  ac  periculi, 
et  indicat  majorem  diligentiam  ;  unde  si 
utrumque  male  fiat,  minus  mala  est  anteposi- 
tio  intra  latitudinem  venialis;  si  vero  sine 
peccato  utrumque  fieri  possit,  laudabilior  est 
maturatio.  Dico  autem,  ceeteris  paribus,  quia 
si  antepositio  nimia  futura  est  et  inusitata, 
eligenda  potius  esset  dilatio,  ut  si  Completo- 
rium  dicendum  esset  summo  mane,  vel  post 
decimam  horam  noctis,  minus  malum  esset 
sic  postponere,  si  alioqui  eeque  bene  ac  secure 
speretur  esse  dicendum.  Nam  hujus  conditio- 
nis  maxima  ratio  et  consideratio  in  his  horis 
dicendis  habenda  est.  De  Vesperis  autem  solet 
specialiter  queeri,  an  possint  etiam  ante  pran- 
dium  interdumdici  ex  ordinaria  causa,  etiam 
sine  culpa  veniali.  Ad  quod  breviter  respondeo, 
facilius  posse  ita  anteponi,  quam  Completo- 
rium,  quia  non  ita  accedit  Vespera  ad  noctur- 
num  officium,  sicut  Completorium.  Unde  in 

c.  1,  de  Celeb.  Miss.,  etiani  Vespera  permitti- 
tur  dici  summo  mane,  ex  causa.  Nam  hcet 
in  eodem  cap.  prout  habetur  in  cap.  Presbyter, 

d.  91,illa  particula,  Et  Vesperam,  omittatur, 
satis  est  quod  a  Greg.  IX  vel  addita  sit,  vel 


412 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS 


alicubi  inventa  et  retenta.  Estque  ex  contextu 
evidens,  Vesperam  ibi  inclusive  numerari  cum 
aliis  horis,  ut  etiam  expositores  intellexerunt. 
Addendum  denique  est,  hoc  intelligi  de  regu- 
lari  tempore  anni ,  nam  in  Quadragesima , 
regulare  tempus  vespertini  officii  est  ante 
prandium,ut  supra  vidimus,  et  ita  est  optimum 
consilium  illud  servare,  etiam  in  privata  reci- 
tatione.  Non  tamen  existimo  esse  culpam  ali- 
quam,etiamsi  postponatur,  quod  etiam  docuit 
Navarr.,  c.  3,  de  Orat.,  n.  14,  cum  Cajet., 
Svlvest.  et  aliis. 

10.  Postpositio  ultra  mediam  noctem  nul- 
la  est  licita. — Tandem  est  hocloco  observanda 
queedam  differentia  interpostpositionemetan- 
tepositionem  horarum,  quia  nulla  postpositio 
licita  ett  post  terminum  diei  naturalis,  qui  est 
medium  punctum  noctis;  at  vero  antepositio 
aliqua  major  est  licita  in  solis  Matutinis  cum 
Laudibus.  In  aliis  enim  horis  minoribus  ter- 
minus  possibilis  ad  illas  sine  mortali  peccato 
anticipandas,  est  principium  diei  naturalis, 
quod  sumitur  a  puncto  noctis  dimidiee  ante- 
cedentis  diem  artificiaiem.  Itaque  si  ante  duo- 
decimam  horam  priinee  noctis  diei  naturalis 
Prima  dicatur,  non  impletur  prgeceptum,  sed 
repetenda  est,  perinde  ac  si  non  esset  dicta. 
Idemque  a  fortiori  est  de  posterioribus  horis 
diurnis  et  vespertinis.  Et  ratio  est,  quia  hoc 
preeceptum,  sicut  non  obligat  post  diem  na- 
turalem,  ita  nec  ante  illum  ( quantum  est  ex 
vi  preecepti)  impleri  potest,  quia  imponit  onus 
pro  tali  tempore.  Sicut  non  implebit  quis  je- 
junium  pro  feria  sexta  impositum,  jejunando 
in  quinta.  Unde  hic  non  habet  locum  ratio, 
qua  solent  in  hac  materia  uti  auctores,  quia 
creditor  semper  gaudet  anticipata  solutione ; 
habet  enim  hoc  verum  in  debito  quod  non 
est  onus  certi  temporis,  non  vero  in  debito, 
quod  habet  specialem  respectum  ad  certum 
tempus. 

\  I .  Antepositio  ante  dimidiam  noctem  solu-m 
est  licita  in  Matutinis  et  Laudiius.  —  Ab  hac 
vero  regula  excipitur  matutinum  officium  ; 
nam  illud  integrum  dici  potest  ante  dimidiam 
noctem  proprise  diei  ad  quam  pertinet,  ut  om- 
nes  docent,  et  constat  ex  communi  consuetu- 
dine.  Quee  est  tota  ratio  extensionis  hujus 
prtecepti.  Cum  cnim  rigor  ille  dicendi  Matu- 
tinum  in  dimidio  noctis  tempore ,  in  tanta 
multitudine  bominum  servari  moraliter  non 
posset,  et  periculosum  esset  tam  gravem  obli- 
gationem  sub  peccato  omnibus  imponere  , 
permissum  est  mutationem  aliquam  in  eotem- 
pore  facere.  Et  ne  cogerentur  omnes  postpo- 


nere  officium  noctis  in  sequentem  diem ,  con- 
suetudine  introductum  est  ut  possit  etiam  an- 
teponi.  Vel  quia  preevenire  ex  suo  genere  me- 
lius  est,  vel  quia  si  omnes  cogerentur  postpo- 
nere,  multi  exponerentur  periculo  vei  omit- 
tendi,  vel  nimium  postponendi.  Vel  certe 
quia  solum  Matutinum  propriissime  est  noc- 
turnum  officium,  et  nox  incipit  ab  occasu* so- 
lis,  ideo  potius  hoc  officium,  quam  reliqua, 
usque  ad  initium  noctis  anticipatum  est.  Ac- 
cedit,  quod  verisimile  est,  a  principio  institu- 
tionis  hoc  officium  quoad  nocturnos  interdum 
fuisse  inchoatum  ante  mediam  noctem,  etideo 
potuit  facile  consuetudine  hoc  ampliari.  Unde 
etiam  in  publico  officio  videmus  interdum  in- 
choari  ab  Ecclesia  ante  solis  occasum  in  triduo 
passionis  Domini ;  quid  ergo  mirum,  quod  in 
privata  recitatione  fuerit  tempus  hoc  proro- 
gatum  ? 

12.  Dimidia  hora  ante  occasum  solis  licet 
anticipare  Matutinas.  —  Quaeri  autem  solet 
quanta  possit  esse  antepositio,  quee  sufficiat  ad 
implendum  praeceptum.  In  quo  ad  minimum 
certum  est,  ab  occasu  solis  semper  esse  legiti- 
mum  tempus :  de  hoc  enim  nullus  dubitat,  et 
consuetudo  id  satis  ostendit.  Deinde  etiam  di- 
midia  hora  ante  occasum  solis  id  licet  sine 
ulla  formidine,  etiam  in  hyeme,  licet  aliqui 
scrupolosi  timeant,  sed  sine  fundamento,  quia 
consuetudine  ita  receptum  est;  et  si  in  eestate 
licet,  nulla  est  ratio  cur  in  hyeme  non  liceat, 
ut  statim  dicam.  Aliqui  vero  censent  majorem 
anticipationem  non  esse  licitam,  inde  argu- 
mentum  sumentes,  quod  seepe  per  privilegia 
pontificia  conceditur  facultas  dicendi  Matuti- 
num  una  hora  ante  occasum  solis ;  nam  hoc 
est  signum,  sine  privilegio  id  non  licere.  Sed 
hoc  argumentum  infirmum  est,  tum  quia 
multa  in  privilegiis  conceduntur,  non  quia 
necessaria  sunt,  sed  quia  petuntur,  vel  propter 
timorem,  seu  scrupulum,  vel  ob  dubitationem 
ex  variis  opinionibus  ortam  removendam,  vel 
quia  quod  petitur,  ex  rigore  juris  non  licet,  et 
pendet  ex  consuetudine,  quee  incerta  vel  varia 
esse  potest,  ut  revera  contingit  in  casu  pree- 
senti,  et  ideo  datur  privilegium,  quod  et  juri 
communi  derogere  potest,  et  plus  concedere, 
quam  fortasse  introduxerit  consuetudo. 

13.  D.  Thoma?  in  hac  re  sententia,  ac  variw 
ejus  expositiones  proponuntur.  —  Est  ergo  in 
h^oc  puncto  queedamresponsioD.Thornee,  quee 
utinam  tam  clara  esset  in  sensu,  quam  in  ver- 
bis  omnibus  est  nota;  ille  enim  in  Quodlib.  5, 
a.  28,  ihquirit  an  liceat  dicere  Matutinum  diei 
sequentis  de  sero  antecedentis  diei,  et  respon- 


CAP.  XXVIII.  DE  CAUSIS  EXCUSANTIBUS  AB  OFFICIO  DIVINO. 


413 


det  ex  justa  causa,  id  est,  propter  konestam 
occupationem  dici  posse ;  in  quo  supponit, 
tempus  illud  esse  habile,  et  ita  sufficiens  ut, 
si  absque  causa  id  fiat,  ad  summum  sitpec- 
catum  veniale ,  non  mortale ,  alias  discur- 
sus  ejus  nullius  csset  momenti.  Deinde  vero 
in  solutioneargumenti,  explicans  quidtempo- 
ris  comprehendatur  per  illam  particidam  de 
sero,  ait  esse  tempus  quod  proxime  sequitur, 
post  dictas  Vesperas  et  Completoruim,  quia 
quantum  ad  divinum  officium,  et  solenmita- 
tum  celebritatem,  dies  incipit  a  Vesperis.  Hsec 
D.  Thomas,  in  quibus  verbis  statim  occurrit 
dubium,  de  quo  tempore  Vesperarum  ve]  Com- 
pletorii  intelligenda  sint.  Quidam  enim  res- 
tringere  illa  volunt  ad  legitimum  tempus,  in 
quo  secundum  primam  institutionem  Comple- 
torium  esset  dicendum.  At  hoc  modo  illa  po- 
tius  esset  temporis  restrictio  quam  ampliatio, 
quia  tempus  legitimum  Completorii  est  post 
occasum  solis,  jam  nocte  inchoata,  ut  supra 
vidimus;  D.  Thomasautem  apertevoluit  am- 
pliare  tempus  illud;  et  ideo  requirit  rationa- 
bilem  aliquam  causam  illius  anticipationis,  ut, 
verbi  gratia,  quia  magister  vel  concionator 
indiget  tempore  noctis  ad  studendum ,  vel 
aliud  simile.  Alii  volunt  verba  illa  extendere 
ad  quodlibet  tempus,  in  quo  Vesperee  et  Com- 
pletorium  possunt  nunc  juxta  communem 
usum  privatim  recitari  absque  culpa,  etiam 
sine  causa.  Ethsec  videturampliatio  nimia:  sic 
emm  hora  secunda  post  meridiem  posset  dici 
Matutinum,  quodsine  dubiodicendumnon  est, 
quia  ^ieque  consuetudo  hoc  habet ,  neque 
ipse  Summus  Pontifex  hanc  licentiam  con- 
cedit,  nisi  cum  magna  difficultate,  et  non  ex 
levi  causa. 

14.  Verus  ac  proprius  sensus  sententice  D. 
Thomce,  juxta  quam  potest  dici  Matutinum  ab 
liora quarta  post  meridiem. — Videtur  ergohoc 
exponendum  de  tempore  Completorii,  quod  or- 
dinarie,  et  juxta  communem  fere  consuetudi- 
nem  Ecclesise,  in  publicis  officiis  servari  solet, 
quod  esse  solet  inter  tertiam  et  quartam  ho- 
ram  post  meridiem.  Atque  ita  censeo  sine  ullo 
scrupulo  posse  dici  Matutinum  ab  hora  quarta 
postmeridiana,  tani  in  sestate,  quam  in  hye- 
me ;  nullam  enim  in  hoc  differentiam  facio, 
cum  distantia  usque  ad  mediam  noctem,  et 
antepositio  eadem  sit,  et  ratio  D.  Thoma?,  in 
utroque  tempore  eequaliter  procedat :  et  heec 
est  communis  consuetudo  Romana,  quam  ubi- 
que  sine  scrupulo  acceptari  videmus.  Quod  si 
alicubi  fortasse  alia  vigeat  consuetudo,  consul- 
tum  quidem  erit  servare  illam,  non  est  tamen 


facilc  admittenda,  ut  obligationem  indueens; 
tum  quia  revera  tempus  illud  vespertinum 
jam  reputatur  a  tota  Ecclesia  legitimum  ad 
recitandum  Matutinum;  tum  etiam  quia,  sup- 
posita  consuetudine  extendente  tempus  officii 
sequentis  diei  quoad  Matutinum  usque  ad  Ves- 
peram  antecedentis  diei,  illa  major  vel  minor 
anticipatio  per  tempus  unius  horae,  non  vide- 
tur  res  tanti  momenti,  ut  censeri  debeat  gra- 
vis  culpa  in  illa  discordare  a  privata  consuetu- 
dine  alieujus  loci,  et  Romanae  Ecclesiae  ac  fere 
universali  conformari.  Unde  si  aliqua  honesta 
congruentia  accedal,  ut  est  necessitas  studii 
ad  finem  honestum,  nulla  erit  culpa ;  eadem- 
que  ratio  est  de  quacumque  alia  honesta  occu- 
patione.  Item  sufficit  major  commoditas  di- 
cendi  Matutinum  in  luce  d.iei,  quain  lucernse ; 
et  major  securitas  anticipandi  illud,  quam  in 
postponendo,  et  similia,  quse  frequenter  occur- 
runt.  Atque  haec  sufficiunt  de  tempore  neces- 
sario,  vel  congruo  ad  horas  privatim  dicendas. 
An  vero  in  die  festo  dici  possint  eodem  tem- 
pore  quo  auditur  Missa,  et  simul  satisfieri  utri- 
que  prgecepto,  dixi  in  3  tomo  tertise  partis, 
disp.  88,  sect.  3,  in  fine. 

CAPUT  XXVIII. 

QUIBUS  DE  CAUSIS  EXCUSETUR  A  CULPA  CLERICUS 
N0N  RECITANS  0FFICIUM  CANONIGUM  AD  QU0D 
TENETUR  ? 

1 .  Notanda  distinctio  inter  prcecepta  au- 
diendi  Missam,  et  recitandi  horas  canonicas. 
—  De  his  excusationibus  tractant  specialiter 
circa  hoc  prseceptum  omnes  Doctores,  et  ideo 
necessarium  est  illas  attingere,  quamvis  mate- 
ria  fere  communis  sit  ad  omnia  ecclesiastica 
prsecepta,  de  qua  dixi  multa  in  3  tomo  tertise 
partis,  disp.  88,  sect.  ult.,  quae  in  prsesenti 
applicari  possunt,  servata  proportione.  Est 
enim  notanda  differentia  inter  hoc  prseceptum, 
et  illud  de  audienda  Missa,  de  quo  ibi  tractavi, 
quod  recitatio  horarum,  de  qua  agimus,  est 
actio  privata,  quse  domi  et  secreto  fieri  potest, 
sine  communicatione  cum  aliis;  actio  vero  au- 
diendi  Missam  juxla  ordinariam  legem  debet 
fieri  in  ecclesia  non  interdicta,  aut  alio  modo 
impedita,  et  de  se  est  actio  publica,  in  qua 
cum  sacerdote  et  aliis  fidelibus  communica- 
tur.  Ex  qua  differentia  oritur,  ut  multa  excu- 
sent  ab  audienda  Missa  eo  tempore  quo  occur- 
rit  praaceptum,  quee  non  excusant  a  recitatione 
horarum.  Sequitur  ut  etiam  nonnullee  causae 
excusationum,  quae  utrique  praecepto  com- 


4U 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


munes  sunt,  non  eodem  modo,  et  cum  eisdem 
circumstantiis  in  utroque  expendendse  sint , 
et  applicandae. 

2.  Supponendum,  spirituale  impedimentum 
non  excusare  a  recitando.  —  Primo  ergo  in  hoc 
prsecepto  locum  non  habet  excusatio  ob  spiri- 
tuale  impedimentum,  quod  a  censuris  eccle- 
siasticis  provenire  solet,  prsesertim  ab  excom- 
municatione  et  interdicto  ,  ratione  quarum 
prohibetur  quis  ne,  dum  sic  est  ligatus,  Mis- 
sam  audire  valeat.  Non  est  autem  ita  in  prse- 
senti,  nam  quilibet,  etiamsi  excommunicatus 
sit  vel  interdictus,  potest  septem  horas  priva- 
tim  recitare,  atque  etiam  in  loco  interdicto, 
ac  propterea  si  alioqui  sit  persona  qua3  ad  il- 
lud  recitandum  tenebatur,  non  excusatur  ab 
observatione  prsecepti  propter  censuras,  quia 
cum  possit  sine  peccato  illud  explere,  non  est 
cur  reportet  commodum  ex  culpa,  neque  ex 
censura.  Item  si  quis  teneatur  ex  voto  dicere 
horas,  non  excusabitur  propter  excominuni- 
cationem;  ergo  nec  qui  tenetur  ex  prrecepto 
Ecclesiae.  Et  heec  est  sententia  communis,  ut 
dixiin  5  tomo  de  Censuris,  disp.  12,  sect.  2, 
n.  17,  et  disp.  26,  sect.  2,  ubi  alia,  quae  ad  hoc 
punctum  pertinent,  sufficienter  tractavi. 

3.  Excusatio  ex  titulo  quasi  spirituali  est 
ignomntia  juris.  —  Alia  excusatio  ex  titulo, 
etiam  quodammodo  spirituali,  esse  solet  igno- 
rantia,  quse  distingui  potest  in  ignorantiam 
juris  et  facti.  De  ignorantia  juris  nihil  est 
quod  dicamus,  quia  in  hoc  preecepto  fere  non 
potest  esse  probabilis,  et  ad  excusandum  suffi- 
ciens,  prsesertim  in  ciericis  in  sacris  et  in  ha- 
bentibus  beneficium,  quia  est  tam  publicum 
et  notum,  ut  non  possit  invincibiliter  ignora- 
ri,  maxime  ab  his  qui  tenentur  sui  status  obli- 
gationem  agnoscere.  Aliquando  vero  posset 
hsec  ignorantia  esse  inculpabilis  in  aliquo  re- 
ligioso,  vel  religiosa  ignorante,  praesertim  si 
adhibeat  fidem  alicui  viro ,  vel  confessori , 
quem  probum  et  doctum  esse  existimat.  Item 
potest  esse  invincibilis  in  puero ,  qui  pen- 
sionem  aut  ecclesiasticum  beneficium  recipit 
in  tenera  eetate,  quando  per  se  non  potest 
satis  advertere  ad  hujusmodi  obligationem, 
nec  in  cogitationem  ejus  venit,  neque  ab  illis 
instruitur,  qui  eum  docere  tenentur  ;  pecca- 
bunt  enim  illi,  ipse  vero  omittens  excusabitur. 
An  vero  non  obstante  excusatione  oriatur 
obligatio  restituendi,  in  capite  sequenti  dice- 
mus. 

4.  Ad  supradictam  excusationem  reducitur 
naturalis  oblivio.  — Ad  ignorantiam  vero  facti 
reducitur  naturalis  oblivio,  quse  potest  quidem 


contingere  in  die  circa  unam  vel  aliam  horam, 
nam  circa  totum  diei  officium  non  potest  mo- 
raliter  talis  oblivio  inveniri,  nisi  fingatur  ali- 
quis  toto  die  dormiens,  aut  ebrius,  de  cujus 
culpa,  juxta  modum  causae  ,  et  voluntarii 
quod  in  illa  praecessit,  judicandum  est.  Natu- 
ralis  ergo  oblivio,  si  revera  talis  sit,  omissio- 
nem  a  culpa  excusat,  sive  sit  unius,  sive  plu- 
rium  horarum,  quia  illud  dicitur  naturaliter 
oblitum,  quod  in  mentem  non  venit,  et  ideo 
voluntarium  non  est,  ac  proinde  neque  pecca- 
tum.  Erit  autem  hsec  oblivio  naturalis,  quan- 
do  neque  obligatio  recitandi,  nec  recitatio 
ipsa  actu  venit  in  mentem  ante  lapsum  tem- 
pus  obligationis,  neque  per  hominem  morali- 
ter  stetit  quominus  aliquid  occurreret,  quod 
illam  memoriam  excitaret.  Sienim  homo  aii- 
quoties  expertus  sit  solere  se  oblivisci  alicujus 
horee,  quando  consueto  tempore  illam  non  re- 
citat,  vel  quando  aliis  negotiis  vel  studiis  ni- 
mis  occupatus  est,  praevenire  debet  modum 
aliquem,  vel  signum  quo  memoria  excitetur, 
et  tunc  si  per  negligentiam  hoc  omitteret, 
posset  illi  ad  culpam  imputari  oblivio ;  potest 
autem  hsec  ipsa  occasio,  seu  necessitas  hujus- 
modi  praeventionis  facile  propter  solam  inad- 
vertentiam  omitti,  et  ideo  regulariter  hsec 
oblivio  in  hominibus  timoratis  excusare  solet, 
saltem  a  gravi  culpa. 

5.  Secunda  excusatio  sumitur  ex  ignorantia 
recitandi.  —  Alius  genus  excusationis  sumunt 
aliqui  ex  ignorantia  recitandi,  ut  quando  is, 
qui  accipit  ordmem  sacrum  aut  beneficium, 
pro  aliquo  tempore  recitare  nescit,  uec  socium 
commode  habere  potest,  a  quo  juvetur  fn  ipsa 
recitatione  :  hic  enim,  supposito  illo  statu, 
videtur  excusari  pro  aliquo  tempore,  dummo- 
do  in  illo  moralem  diligentiam  faciat  ad  addis- 
cendum ;  alioqui  jam  esset  in  mora,  et  ea  ra- 
tione  non  excusaretur.  Atque  ita  hunc  excusat 
Navarr.,  c.  11,  de  Orat.,  n.  21  ;  loquitur  au- 
tem,  ut  dixi ,  supposito  tali  statu.  Dixerat 
enim,  in  n.  20,  regulariter  peccare  hujusmodi 
homines  suscipiendo  ordinem  vel  beneficium 
cum  tali  ignorantia ;  peccat  enim  qui  officium 
aut  beneficium  suscipit,  cum  sit  ineptus  ad 
obligationem  ejus  explendam,  propter  insci- 
tiam  quam  supplere  aut  expellere  non  potest, 
priusquam  in  debito  munere  deficiat. 

6.  Ad  recitandum  ineptus,  si  ordinetur,  pec- 
cat  regulariter  loquendo. —  Qui  recitare  nescit, 
debet  putius  inordinate  et  defectuose  recitare, 
quam  officium  omittere;  alias,  si  nec  ita  potest, 
leneficium  amittat.  —  Merito  autem  dixit  Na- 
var.  ,  in  hoc  posteriori  puncto ,  regulariter; 


CAP.  XXVIII.  DE  CAUSIS  EXCUSANTIBUS  AB  OFFICIO  DIVINO. 


415 


quia,  si  quis  propter  necessitatem  aliquam, 
aut  occasionem  urgentem  id  faceret,  bona  fide 
speraus  ab  aliquo  fore  juvandum,  posset  in- 
terdum  excusari  a  culpa  in  receptione  ordinis 
aut  beneficii,  maxime  quando  immineret  peri- 
culum,  vel  carendi  bencfieio,  vel  non  reci- 
piendi  ordinem  per  multum  tempus,  si  illam 
occasionem  differret.  In  priori  autem  puncto 
ego  non  acquiesco;  nam  si  talis  clericus  scit 
latine  legere,  et  intelligit  saltem  rubricas  et 
regulas  Breviarii,  non  video  cur  excusari  de- 
beat,  propter  illam  inscitiam,asubstantiali,  ut 
sic  dicam,  recitatione  borarum ;  nam  sine  ma- 
gno  labore  potest  statim  eodem  die  invenire 
Psalmos  talis  feria>,  vel  talium  horarum,  et 
lectiones,  capitula  et  hymnos,  saltem  feriales, 
cum  Oratione  Dominica,  vel  alicujus  Sancti, 
vel  de  communi,  juxta  exigentiam  temnoris, 
quod  vix  potestignorari.  Minusqueincommodi 
est,  quod  in  boc  ordine  vel  integritate  plures 
defectus  leviores  committantur,  quam  quod 
totum  officium  omittatur,  quia  illi  defectus, 
supposita  illa  impotentia,  non  imputantur  ad 
culpam,  et  alioqui,  cum  privatim  fiant,  non 
afferunt  scandalum  neque  indecentiam,  et  ita 
manet  oratio  grata  Deo,  et  utilis  Ecclesia?. 
Cur  ergo  excusabimus  illum  hominem,  quo- 
minus  satisfaciat  suae  obligationi,  prout  po- 
test  ?  nam  qui  non  potest  solvere  totum  debi- 
tum,  debet  solvere  quod  potest,  maxime  si 
potest  reddere  id  quod  est  substantiale  in  ipso 
debito.  Secus  vero  esset,  si  quis  esset  tam  igna- 
rus,  ut  neque  legere  sciret;  tunc  enim  baberet 
locum  excusatio  Navar. ;  non  posset  tamen 
excusari  a  gravi  culpa  indigne  suscipiendi  or- 
dines  aut  beneficium,  quse  virtute  et  in  causa 
includeret  omissiones  diviniofficii  ob  eam  cau- 
sam  futuras.  Et  ideo  talis  persona  obligatur 
ad  moralem  diligentiam,  ut  defect  :m  illum 
suppleat,  et  indignitatem  a  se  expellat,  alio- 
qui  semper  aggravabitur  culpa,  et  quoad  be- 
neficium  non  poterit  illud  tuta  conscientia  re- 
tinere,  quia  est  illo  indignus. 

7.  Ad  secundam  excusalionem  reducitur  ca- 
rentia  Breviarii,  quce  sine  culpa,  vel  cum  illa 
poteti  contingere.  —  Tandem  ad  banc  excusa- 
tionem  reducitur  carentiaBreviarii ;  illa  enim 
pro  tunc  est  ignorantia  qusedam,  quse  impo- 
tentiam  recitandi  inducit,  et  ideo  excusat, 
quia  nemo  teneturad  impossibile.  Contingere 
autem  potest  hsec  causa  excusationis,  vel  sine 
culpa,  vel  cum  illa  :  sine  culpa,  ut  si  in  itinere 
vel  navigatione  Breviarium  amittitur,  vel 
furto  aufertur,  et  tunc  clara  est  excusatio, 
tam  antecedentis  culpae,  quam  consequentis. 


Culpabiliterautem  caretquishbro,  velquando 
ordinatur  non  habens  illum,  nec  moralem 
spem  habendi  illum  tempore  congruo,  vel 
quando  voluntarie  projicitillum  in  mare,  ver- 
bi  gratia,  vel  inignem.  Et  tunc  omissio  postea 
futnra  in  illa  causa  voluntaria  est,  et  quoad 
veram  et  internam  malitiam  ibi  committi- 
tur,  quatenus  moraliter  praevisa  est .  Postea 
vero,  licet  tempore  omissionis  propria  nova 
culpa  non  committatur  ratione  impotentise, 
nihilominus  ex  illa  poterit  quis  obligari  ad 
restitutionem,  juxta  dicenda  capite  sequenti. 
Et  tunc  censuram  incurreret,  si  lata  esset;  illa 
enim  non  incurritur  usque  ad  tempus  omis- 
sionis,  etideo  vocant  aliqui  lllam  omissionem 
peccatum  saltem  externum ;  sed  est  quaestio 
de  nomine,  nam  in  re  constat  non  esse  novam 
culpam. 

8.  Qui  fit  subdiaconus,  quas  horas  illo  die 
recitare  tenetur  ? — Utautem  priorculpa  ante- 
cedens  discernatur,  adverto  duo  :  unum  est 
pro  casu,  in  quo  aliquis  recipit  ordinem  sub- 
diaconatus;  ille  enim  non  tenetur  dicere  inte- 
grum  officium  illius  diei,  sed  solum  vesper- 
tinas  horas,  verbi  gratia,  vel  ad  summum  No- 
nam,  si  circa  meridiem  ordinem  recepit,  quia 
solum  tenetur  ad  illas  horas  quae  correspon- 
dent  tempori,  in  quo  ccepit  obligari.  Nam  li- 
cet  antecedentes  horae  possent  postponi,  ta- 
men  et  illud  est  quasi  privilegium,  quo  aliquis 
uti  non  obligatur,  et  obligatio,  qua?  nunc  in- 
cipit,  non  retrotrahitur  ad  prseteritum  diei 
tempus.  Non  obligatur  autem  aliquis  ad  reci- 
tandum  horas  cum  postpositione  earum,  nisi 
quando  preecessitobligatio  dicendi  illas  in  pro- 
priis  temporibus,  et  tunc  illa  impleta  non  est. 
Atque  ita  licet  non  excusetur  quis  a  tota  culpa 
ita  suscipiens  subdiaconatum,  excusabitur  a 
tanta,  et  poterit  facile  excusari  a  tota,  si  spe- 
ret  per  alieuumlibrum  posse  recitare  minores 
horas,  quee  in  illo  die  supersunt,  et  intra  to- 
tum  diem  sequentem  librum  comparare. 

9.  Voluntaria  amissio  Breviarii  potest  esse 
directa,  vel  indirecta,  et  quando  excuset  a  pec- 
cato.  —  Circa  alium  vero  casum  voluntarise 
amissionis  Breviarii,  advertendum  est  duobus 
modis  posse  illam  carentiam  seu  impotentiam 
voluntariam  fieri :  primo  directe,  et  tunc  ma- 
xime  procedunt  quee  diximus,  quia  tunc  culpa 
antecedens  est  maxime  inexcusabilis.  Alio 
vero  modo  potest  ibi  intervenire  indirectum 
voluntarium,  ut  quando  per  negligentiam 
culpabilem  aliquis  iter  aggrediens  domi  re- 
linquit  Brevianum.  Et  in  hoc  eventu  si  quis 
bona  fide  processit,  existimo  facile  posse  ex- 


416 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONlOIS. 


cusari  a  gravi  culpa,  respectu  omissionis  reci- 
tandi,  quia  ordinarie  videtur  esse  illa  oblivio 
naturalis ,  et  vix  potest  aliter  contingere, 
qnando  bona  fide  proceditur.  Unde  negligen- 
tia,  quse  ibi  intervenit,  vel  est  levis,  et  adeo 
humana  ut  non  sufficiat  ad  voluntarium  per- 
fectum  ;  vel  est  adeo  remota  respectu  eflfectus 
non  recitandi,  ut  non  sufficiat  ad  voluntarium 
in  causa,  quia  tunc  non  videtur  defectus  suf- 
ficienter  prsevisus. 

10.  Qui  est  sine  Breviario,  tenetur  recitare, 
si  memoria  tenet  officium  ;  si  vero  psalmorum, 
verti  gratia,  recordatur  solum,  non  tenetur. — 
Interrogabit  autem  aliquis,  an  in  eo  casu  te- 
neatur  quis  memoria  recitare  officium,  vel  no- 
tabilem  partem,  si  valeat ;  Soto  enim,  1.  10 
de  Just.,  q  5,  a.  3,  post  secundam  conclusio- 
nem,  dubitat  de  hac  obligatioiie,  quia  acciden- 
tarium,  inquit,  est,  quod  horse  memoria  te- 
neantur.  Sed  non  videtur  referre  multum 
quod  sit  aecidentarium,  si  de  facto  comparata 
est  illa  facultasqua  potest  impleri  preeceptum; 
sicut  si  per  miraculum  recuperaretur  Brevia- 
rium,  accidentarium  id  esset,  et  nihilominus 
statim  esset  obligatio  recitandi ;  sic  ergo,  post- 
quam  contigit  hunc  hominem  memoria  re- 
tinere  librum,  videtur  plane  teneri,  quia  po- 
test,  et  qui  debitor  est,  tenetur  solvere,  eo 
modo  quo  potest,  et  si  non  potest  totum,  red- 
dat  saltem  parteni,  nam  ad  hoc  etiam  tenetur. 
Item  si  ille  potest  cum  socio  recitare,  vel  mu- 
tuo  habere  librum,  tenebitur  etiam  cum  ali- 
quo  labore  et  difficultate  id  facere,  ut  suo 
muneri  satisfaciat  ;  ergo  si  memoria  submi- 
nistret  verba  sufficientia  ad  recitandum,  te- 
nebitur  quis  recitare,  etiamsi  libro  careat, 
quia  neque  praeceptum  obligat  ad  recitandum 
per  librum,  neque  requirit,  ut  conditionem 
necessariam,  potestatem  dicendi  per  librum. 
Quocirca  si  casus  ita  ponatur,  ut  revera  sit 
in  potestate  hominis  dicere  totum  officium 
absque  libro,  saltem  quoad  substantiam  ejus, 
non  video  cur  non  sit  in  eo  casu  obligandus, 
ut  probant  argumenta  facta.  lmo,  licet  non 
posset  omnes  horas  dicere,  si  tamen  posset  ali- 
quas,  vel  aliquam  recitare  deberet  illam  di- 
eere,  dummodo  integram  dicere  possit ;  quia 
vero  moraliter  hoc  non  contingit,  ideo  heec 
carentia  Breviarii  reputatur  impotentia  sim- 
pliciter.  Neque  obligatur  aliquis  ad  dicen- 
dum  psalmos,  aut  orationes,  aut  partes  ho- 
rarum,  quia  illee,  ut  sic,  non  sunt  horee  ca- 
nonicee,  neque  officium  divinurn ,  ad  quod  tan- 
tum  recitandum  clericus  obligatur.  Atque 
hoc  modo  sentit  Navar.,  c.  II,  de  Orat.,  n. 


15.,   quamvis  aliter  distinguere  videatur,  de 
quo  statim  dicam. 

11.  Tertia  excusatio  est  ex  impotentia  cor- 
poris,  unde  qui  loqvi  nonpotest,  ita  excusatur, 
ut  nec  audire  teneatur,  nec  recitare  interius. — 
Tertia  principalis  excusatio  solet  esse  ex  parte 
corporis  ob  aliquam  impotentiam  ejus.  Ad 
hanc  autem  excusationem  declarandam,  prse- 
mitto,  eum,  qui  loqui  non  potest,  vel  excusa- 
tionem  habet  legitimam  ad  non  proferendum 
ore  ea  quaa  ad  recitandum  necessaria  sunt, 
eo  ipso  excusari  ab  onere  recitandi  per  alium, 
sive  audiendo  illum,  sive  non  audiendo.  Nam 
imprimis  hoc  non  est  prseceptum  audiendi, 
sicut  est  prseceptum  de  audienda  Missa ;  neque 
est  prseceptum  mentaliter  orandi  pure,  quia 
hoc  non  cadit  sub  prseceptum  humanum,  vel 
saltem  certum  est  non  esse  de  hoc  latum.  Est 
ergo  praeceptum  recitandi  vocaliter.  Qui  ergo 
loqui  nonpotest,  velnon  loquitur  propterlegi- 
timam  excusationem,  excusatur  a  substantia 
prsecepti,  et  consequenter  neque  audire  tene- 
tur,  neque  interius  attendere.  Et  haec  est  sen- 
tentia  communis,  Palud.,  in  A,  d.  15,  q.  5,  n. 
19;  etCanonist.,  in  c.  1,  et  t.Dolentes,  de  Ce- 
lebr.  Mis.,  etinClem.  l,eod.  tit.;  etSummist., 
verb.  Hora;  Sylvest.,  q.  4,  qui  refert,  Innoc. 
et  Panorm.,  c.  Ex  parte,  de  Observ.  jejunii. 
Idem  Navar.,  d.  c.  11,  n.  6,  ubi  refert  quem- 
dam  Girard.,  in  tract.  de  Assiduit.  orandi,  q. 
k,  contrarium  dixisse ;  ejus  vero  sententiam 
merito  rejicit,  quia  nullo  jure  fundata  est. 
Igitur,  sicut  supra  diximus,  eum,  qui  in  choro 
devote  et  attente  audit,  et  nihil  dicit,  non  sa- 
tisfacere  prsecepto  recitandi,  ita  ob  rationem 
similem,  qui  nibil  dicere  potest,  neque  audire 
obligatur. 

12.  Qui  ita  est  impeditus,  per  alium  non  va- 
let  satisfacere.  —  Praeterea  dictum  est  supra, 
hoc  onus  recitandi  personale  esse;  qui  ergo 
illud  per  se  explere  non  potest,  neque  alium 
substituere  tenetur  qui  loco  sui  dicat.  Imo  li- 
cet  illum  substituat,  et  illi  stipendium  confe- 
rat,  et  alter  recitet,  nihilominus  in  re  ipsa 
non  fit  quod  prseceptum  erat,  sed  fit  quaedam 
pia  actio  non  praecepta,  quse  per  se  non  suffi- 
ceret  ad  excusationem  culpse,  si  alias  non  in- 
terveniret  sufficiens  excusatio.  Et  ideo  etiam 
disimus,  eum,  qui  gratia  studii,  vel  alterius 
absentise  legitimse,  per  alium  inservit  benefi- 
cio,  non  excusari  ab  onere  recitandi,  quamvis 
substitutus  recitet  etiam  ex  obligatione  sti- 
pendii,  et  pacto  cum  beneficiario,  ut  recte 
etiam  docuit  Navar.,  d.  c.  11,  n.  32  et  33. 
Ergo  eadem  ratione,  qui  per  se  recitare  non 


CAl>.  XXVIII.  DE  GAUSIS  EXCUSANTIBUS  AB  OFFICIO  BIViNO. 


417 


polest,  nec  per  alium  recitare  tenetur ;  sicut 
etiam  qui  hodie  recitare  non  potest,  non  tene- 
tur  crastina  die  recitare,  quia  illud  est  onus 
talis  ternporis,  ut  supra  diximus  ;  ergo  multo 
magis  onus,  quod  personale  est,  non  debet 
per  alium  impleri,  quando  persona  ipsa  excu- 
satur. 

13.  Qui  associatus  valet  recitare ,  simpliciter 
non  habet  impotentiam,  et  aliquo  viodo  obliga- 
tur  recitare.  —  Dixi  autem  hanc  regulam  esse 
intelligendam  de  illo,  qui  non  potest  dicere 
ea  quse  saltem  necessaria  sunt,  ut  recitare 
simpliciter  dicatur,  quia  si  potest  commode 
eam  partem  dicere,  quse  ad  recitandum  suffi- 
cit,  non  habebit  locum  excusatio.  Unde  sequi- 
tur,  eum,  qui  non  potest  dicere  solus,  quia 
nimirum  gravatur,  aut  aliud  justum  impedi- 
mentum  habet,  si  possit  dicere  cum  socio,  et 
illum  ad  manum  habeat  sine  magno  onere  et 
difficultate,  non  excusari  a  recitando.  Quia 
ille  non  potest  dici  impotens,  nam  quod  pos- 
sumus  per  juvamen  alterius,  simpliciter  pos- 
sumus,  maxime  quando  auxilium  illud  facile 
habere  possumus.  Atque  ita  sentit  Navar.,  d. 
c.  11,  n.  1  etsequentibus. 

14.  Primum  dubium  de  cceco.—-  Variue  sen- 
tentice,  an  teneatur  dicere  divinum  officium. — 
Prima  sententia  affirmans.  —  Secunda  sen- 
tentia  negans.  —  Vera  sententia  :  si  memoriter 
vel  commode  sociatus  potest,  recitare  tenetur. — 
Hinc  autem  imprimis  oritur  dubium  de  cseco, 
an  habeat  sufficientem  excusationem  non  re- 
citandi  officium.  Multi  enim  censent  non  ex- 
cusari,  Navar.,  d.  c.  11,  n.  13,  quem  sequitur 
Graffis,  lib.  2  Decis.,  c.  53,  n.  4;  Azor,  lib.  10, 

c.  13,  q.  3,  cum  hac  tamen  limitatione,  ut 
dicere  possit,  vel  memoria,  si  ex  longa  con- 
suetudine  officium  retinuit  sufficienter,  vel, 
si  potest  commode  habere  socium,  et  cum  illo 
dicere  alternis  versibus  psalmos  et  lectiones, 
et  alia  audire.  Alii  nihilominusnegantcsecum 
teneri  ad  recitandum.ItaArmilla,  \erb.Hora, 
n.  16;  et  Tolet.,  lib.  2  Instruct.,  c.  14  ;  Soto, 

d.  art.  3,  qui  adhibet  limitationem  de  reci- 
tando  memoriter,  si  potest.  Sed  de  cseeo  pe- 
rinde  judicandum  censeo,  ac  de  illo  qui  Bre- 
viarium  non  habet  :  in  hoc  enim  conveniunt, 
quod  uterque  legere  uon  potest :  et  hsec  est 
formalis  ratio  excusationis ;  materiaie  autem 
est,  quod  illa  impotentia  ex  diversis  causis 
nascatur.  Igitur  quod  diximus  de  recitando 
memoriter,  quaudo  deest  copia  libri,  cum  ea- 
dem  proportione  in  cseco  locum  habet.  Et  ea- 
dem  ratione,  si  cum  socio  possit  partem  suam 
memoria  dicere,  saltem  quoad  versus  psalmo- 

XIV. 


rum,  et  sine  difficultate,  vel  magno  sumptu, 
juxta  personse  qualitatem  possit  socium  ha- 
bere,  non  video  cur  debeat  excusari.  In  his  - 
ergo  duobus  punctis  placet  mihi  sententia 
Nuvurri,  quimerito  consequenter  affirmat,  sa- 
cerdotem  habentem  pinguem  prsebendam,  qui 
cum  famulo,  vel  capellano  recitare  solebat, 
cum  esset  sanus,  non  excusari  a  recitando, 
eo  quod  csecus  fiat,  si  cum  eadem  facilitate  id 
facere  possit,  ac  antea  faciebat. 

15.  Confirmatur  tertia  sententia  declaratione 
Cardinalium  in  Concilio,  secundum  quam  prw- 
bendatus  cuecus  tenetur  assistere  in  choro,  et  sa- 
tisfaciet  dicendo  quodpotuerit. — Inhujus  doc- 
trinae  confirmationem,  inter  declarationes  Car- 
dina  liumad  Concilium  Trid.,  s.  J24,c.  12,hsec 
verba  invenio  :  Cuecus  non  excusatur  a  recita- 
tione  suarum  horarum,  si  beneficium  oltineat, 
licetin  aliis  sit  privilegiatus  ;  sed  fortasse  hsec 
verba  magis  intelliguntur  de  recitatione  in 
choro,quam  de  recitatione  privata.  Nam  pree- 
bendatus  ceecus,  si  aliud  impedimentum  non 
habet,  non  est  cur  excusetur  a  residenlia,  seu 
assistentia  in  choro,  quia  ad  illam  tenetur  ex 
vi  sui  beneficii,  et  illam  potest  facile  exhibere; 
cur  ergo  excusabitur?Unde  etiamfit  ut  tenea- 
tur  ibi  recitare  prout  potuerit,  quia  benefi- 
cium  obligat  illum  ad  recitandum ;  satisfaciet 
autem  hujusmodi  caecus  attendendo  ad  ea  quse 
alii  dicunt,  et  dicendo  cum  suo  choro,  si  po- 
tuerit ;  quod  si  fortasse  non  potuerit,  quia  vel 
memoriam  non  habet,  vel  alios  canentes  in 
suo  choro  non  intelligit,  neque  eos  sequi  po- 
test,  non  tenetur  iterum  postea  private  reci- 
tare,  sed  proferendo  versus  psalmorum,  quos 
potuerit,  satisfaciet,  quia  per  illum  non  stat, 
sed  facit  quod  in  ipso  est,  neque  sunt  tot  onera 
illi  imponenda.  Unde  obiter  adverto,  ma- 
jori  quadam  ratione  posse  obligari  csecum 
habentem  beneficium,  per  quod  est  choro  ad- 
dictus,  ad  recilandum  cum  socio,  quaudo  non 
vult  interesse  choro,  quam  obligetur  simplex 
sacerdos ;  nam  beneficianus  semper  retinet  de 
se  illam  obligetionem  chori,  quam  ibiimplere 
posset  et  deberet  per  se  loquendo,  et  ideo,  si 
absit,  merito  obligatur  utrecitet,  faciendo,  ut 
sic  dicam,  privatum  chorum.  Item  beneficium 
datur  propter  hoG  officium;  ergo  ratione  sti- 
pendii  obligari  potest  ad  quserendum  adju- 
torium,  quo  possit  officium  suum  implere, 
quando  fructus  beneficii  ud  hoc  sufficiunt,  et 
sine  magno  gravamiue  id  facere  potest.  In 
simplici  autern  clerico  vel  religioso,  non  ita 
urget  hsec  ratio,  quia  in  lllis  non  est  propria 
obligatio  justitise,  sed  religionis,  vel  obedien- 

27 


M\ 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


tise;  et  ideo  non  videntur  propriis  expensis 
obligari  ad  alendum  socium,  cum  quo  possint 
divinum  officium  dicere.  Si  tamen  sine  sump- 
tibus  possent  illum  babere  per  modum  amica- 
bilis  societatis,  non  videntur  excusari. 

16,  Cwcus  clericus  non  tenetur  propter  de- 
fectum  mcmoriw  cum  socio  dicere  suos,  et  au- 
direalienos  versus  ;  secus  de  beneficiato,  qui  cnl- 
paMliter  abest  a  cJioro. — Sed  quid  si  eaecus  nihil 
possit  memoria  dicere,  necsine  socio,  nec  cum 
illOjDumquid  tenebiturita  dicere  cum  socio  al- 
ternatim,  ut  non  tantum  audiat  illum  omnia  di- 
centem,  sed  etiam  cani  illo  simul  dicat  saltem 
versus  ad  se  pertinentes  ?  Quod  enim  hic  mo- 
dus  sufficiens  sit  in  omni  rigore  ad  implen- 
dam  hujus  prsecepti  obligationem,  per  se  no- 
tum  est :  est  item  hic  modus  facilis,  et   non 
addit  grave  onus,  praeter  curam  habendi  so- 
cium,  qui  velit  illud  onus  portare.  Sed  de  hoc 
puncto  nihil  invenio   ab  auctoribus  dictum, 
unde  videntur  non  agnoscere  talem  obligatio- 
nem.  Nam  qui  absolute  dicunt  ceecum  excu- 
sari,  maxime  id   affirmabunt,  quando    nullo 
modo  potest  uti  memoria  ad  recitandum,  et 
fortasse  nil  aliud  intendunt.  Qui   vero  solum 
in  casu  memorise  illam   obligationem  impo- 
nunt,   quasi  per  modum  exceptionis,   conse- 
quenter  videntur  firmare  regulam  in  eontra- 
rium  extra  illum  casum.  Ego  igitur  consule- 
rem  quidem  recitare  illo  modo,  sed  nihilomi- 
mis  censeo  obligationem  non  esse  imponen- 
dam,  quia  est  diligentia  extraordinaria,  et  de 
se  satis  onerosa,  ad  quam  non  videturobligare 
generale  praeceptum.   Solum  in  beneficiato, 
qui  tenetur  in  choro  assistere  offieio,  et  dicere 
prout  potest,  habere  potest  hoc  dubium,  quan- 
do  a  choro  abest.  Verumtamen  si  absentia  sit, 
vel  pro  illis  mensibus  in  quibus  non  tenetur 
adesse,  vel  sit  ex  legitima  exeusatione,  tunc 
non  magis  ille  obligabitur  ad  postea  recitan- 
dum  illo  modo,  quam  alii  clerici,  quia  tunc 
ex  vi  benefieii  non  iuducitur  peculiaris   obli- 
gatio.  Si  autem  absentia  sit,  et  in  tempore 
obligationis,  et  sine   legitimo  impedimento, 
non  video  quomodo  possit  excusari  a  culpa 
gravi,  si  neque  in  ehoro,  neque  extra  cho- 
rum  dicat  officium,  saltem  illo  modo,  si  aliter 
dicere  non    potest.   Imo    qui  illo  modo  non 
posset  extra  chorum   dicere,  peccaret  gravi- 
ter  omittendo  chorum,  quia  non  implet  obli- 
gationem  suam.  absque  legitimo  impedimen- 
to,  nt  supponitur. 

17.  Cwcus  simul  surdus  solum  memoriter 
tenetur  recitare;  quid  si  solum  sit  surdus?  — 
Simile  dubium  potest  tractari  de  surdo,  sed  ia 


illo  brevius  expediri  potest.  Nam  si  simul  est 
surdus  et  ceecus,  clarum  est  non  teneri  ad  re- 
citandum,  nisi  quantum  memoria  juvare  po- 
test,  juxta  modum  supra  declaratum,  quia  ille 
non  potest  auxilio  socii  uti,  ut  per  se  notum 
est.  Si  autem  sit  tantum  surdus,  et  non  csecus, 
cum  possit  legere,  per  se  potest  solus  officium 
dicere,  ac  subinde  tenebitur,  quia  tunc  surdi- 
tas  nullam  affert  excusationis  causam,  sive 
ille  se  ipsum  dicentem  audiat  (quod  fortasse 
ita  semper  contingit),  sive  non  audiat,  quia 
satis  est  ut  possit  mente  attendere,  et  cognos- 
cere  quid  dicat,  et  an  recte  dicat.  Nam  pree- 
ceptum  per  se  non  obligat  ad  audiendum,  sed 
ad  dicendum.  Quod  si  talis  persona  aliunde 
sit  legitime  impedita,  nec  sola  dicere  possit, 
nec  tenetur  dicere  cum  socio  in  hoc  casu, 
quia  cum  surdus  non  possit  socium  audire, 
ineptus  omnino  est  ad  recitandum  cum  illo  ; 
tum  quia  necessario  omittit  totam  illam  par- 
tem,  quam  alius  profert,  et  ipse  non  audit,  et 
consequenter  non  recitat  verum  canonicum 
officium,  neque  aliquam  ejus  horam;  tum 
etiam  quia  non  potest  illi  commode  respon- 
dere,  nisi  vel  per  conjecturam,  vel  diligentem 
observationem  motus  labiorum  alterius,  quas 
sollicitudo  nimia  est,  et  ad  illam  praBceptum 
non  obligat,  nec  videtur  posse  moraliter  fieri 
cum  debita  decentia  et  decore.  Imo,  licet  cle- 
ricus  non  sit  omnino  surdus,  sed  ita  surdas- 
ter,  ut  non  possit  audire  sine  magna  vocifera- 
tione  alterius,  non  est  obligandus  ad  recitan- 
dum  cum  socio,  etiamsi  alioqui  non  possit  so- 
lusrecitare;  quia  illud  fieri  non  potest  sine 
magno  gravamine  socii ;  hsec  autem  humana 
praecepta  non  obligant  cum  tanto  onere,  pree- 
sertim  in  his  quee  accidentaria  sunt,  et  quas 
raro  accidunt. 

18.  Surdus  non  excusatur  al  assistentia 
clwri,  quamvis  ccecus,  si  Jiabet  beneficium.  — 
Prseterea  potest  de  surdo  interrogari,  an  ex- 
cusetur  ab  assistentia  seu  residentia  chori, 
quando  ratione  preebendse  ad  illum  tenetur. 
Si  autem  considerentur  quse  in  superioribus 
dicta  sunt^  faeile  respondebitur  non  esse  hanc 
sufficientem  excusationem,  quia  tale  benefi- 
cium  principaliter  obligat  ad  assistentiam,  et 
hanc  optime  potest  exhibere  surdus,  non  so- 
lum  si  videat,  quod  est  per  se  manifestum, 
sed  etiamsi  sit  ceecus;  quodautem  non  possit 
percipere  sensibus,  quse  dicuntur  et  aguntur, 
per  accidens  est.  Item  quia,  ut  saepe  diximus, 
qui  non  potest  solvere  totum  quod  debet, 
saltem  debet  exhibere  quod  potest ;  hoc  au- 
tem  facit  hujusmodi  beneficiarius  honorando 


CAP.  XXVIII.  DE  CAUSIS  EXCUSANTIBUS  AB  OFFICIO  DIVINO. 


419 


actionem  illam  preesentia  sua,  et  concurrendo 
ad  orationem  cum  reliquis  sociis,  eo  modo 
quo  potest. 

19.  jEgritu&o,  si  est  magna,  excusat  a  re- 
citando;  si  vero  mediocris,  standum  judicio 
medici.  —  Tandem  pertinet  ad  hoc  caput  ex- 
cusationis  eegritudo  corporis,  quee  talis  sit,  ut 
hominem  impediat,  ne  absque  gravi  salutis 
suae  detfimento,  aut  sine  nimio  dolore,  aut 
vexatione  corporis  p«(ssit  pensum  horarum 
persolvere.  Heec  excusatio  communis  est  aliis 
preeceptis  humanis,  ut  de  Missa  et  de  jejuuio 
constat,  habetque  in  hoc  prsecepto  eamdem 
rationem,  et  ita  in  hoc  conveniunt  Doctores. 
Sumiturque  ex  c.  Clericus  victum,  d.  91,  ibi : 
Absque  corpusculi  sui  inceqiialiiate,  et  ex  c. 
A&  audieniiam,  de  Cleric.  non  resident.;  quia 
vero  non  omnis  corporis  imbecillitas,  aut  in- 
tegree  valetudinis  defectus  snfficiens  est  ad 
hanc  excusationem ,  ideo  in  modo  ferendi 
judicium  de  quautitate,  vel  qualitate  morbi 
sufficientis  ad  hanc  excusationem  solet  esse 
nonnulla  difficultas.  Brevitertamen  dicendum 
est,  quando  eegritudo  vel  ita  levis  est,  ut  non 
irnpediat  alias  ordinarias  actiones  capitis  et 
linguee,  neque  per  illas  notabiliter  augeatur, 
tunc  non  excusare,  quia  illa  non  potest  dici 
moralis,  nec  rationabilis  impotentia;  hujus- 
modi  esse  solet  moderatus  dolor  stomachi, 
vel  alterius  partis,  et  ipsius  etiam  capitis,  et 
similia.  Quando  vero  eegritudo  est  gravis,  tunc 
non  est  dubium  de  excusatione,  etiam  absque 
judicio  medici,  quia  de  re  ipsa  satis  constat, 
nam  judicium  medici  desiderari  potest  pro- 
pter  incertitudinem,  ut  jam  dicam.  Quando 
autem  res  est  dubia,  ait  Navar.  in  Mannali, 
c.  25,  n.  100,  et  de  Orat.  c.  11,  n.  3,  ex  com- 
muni  sententia,  consulendum  esse  medicum, 
et  illius  judicio  standum,  non  quia  ipse  possit 
tollere  vel  minuere  obligationem,  nullam 
enim  jurisdictionem  habet,  sed  quia  ratione 
officii,  et  peritiee  in  arte,  hoc  judicium  ad  il- 
lum  spectat,  neque  habent  homines  aliam 
regulam  qua  possint  in  simili  dubio  guber- 
nari.  Neque  lex  humana  obligat  ad  summam 
diligentiam  adhibendam,  et  ideo  satis  est 
unum  consulere  medicum,  qui  bona  fide,  pius 
et  probus,  ac  peritus  in  sua  arte  existime- 
tur. 

20.  Si  medicus  absolute  judicet  morbum  ex- 
cusare  a  recitando,  parendum  siwpliciter  est; 
sivero  sitdubius,  consulendus  Pradatus ,  maxi- 
me  inter  religiosos. — Addunt  vero  aliqui  con- 
sulendum  etiam  esse  Prselatum,  et  ejus  assen- 
sum  postulandum.   Quod  iudicat  Soto,   1.  10 


de  Just.,  q.  5,  art.  3 ;  verumtamen  si  medi- 
cus  non  manet  dubiu?,  sed  judicium  profert 
de  excusatione,  consensus  preelati  non  potest 
illam  augere,  et  licet  posset,  non  teuetur  quis 
omnem  certitudinem  queerere,  ut  dixi ;  neque 
etiam  est  necessarius  actus  preelati  propter 
jurisdictionem,  quia  nulla  relaxatio  necessa- 
ria  est,  ubi  de  causa  excusante  constat.  At 
vero  si  medicus  etiarn  dubius  esset,  tunc  po- 
test  conferre  prselati  consensus,  et  ita  tunc 
requiri  et  sufficere  affirmant  Graffis,  lib.  2, 
c.  53,  n.  2  ;  et  Azor,  lib.  10,  c.  23,  in  princi- 
pio.  Quocl  necessarium  tunc  est  non  propter 
solum  judicium,  seu  certitudinem,  sed  prop- 
ter  usum  jurisdictionis ;  videtur  enim  posse 
saltem  in  casu  dubii  aliquid  condonare  per 
modum  dispensationis,  seu  relaxationis.  At- 
que  hoc  maxime  locum  habet  in  religiosis, 
quia  et  facile  possunt  adire  suum  preelatum, 
et  per  privilegia  habere  solent  circa  hoc  ma- 
jorem  aliquam  potestatem  ;  ideoque  in  simili 
dubio  nullo  modo  debent  sine  consensu  pree- 
lati  excusari,  nisi  fortasse  occasio  urgeat  et 
impedimentum  interveniat  ad  consulendum 
preelatum,  nam  tuncpoteruntuti  remedio  sta- 
tim  dicendo.  Pro  secularibus  vero  verum  est, 
habere  Episcopum  ex  vi  sui  muneris  illam 
potestatem,  quia  moraliter  est  necessaria  ad 
conveniens  regimen,  et  quidquid  ejusmodi 
est,  intelligitur  eis  concessum,  si  non  est  pro 
hibitum  ;  hoc  autem  prohibitum  eis  non  est, 
ut  coustat,  unde  etiam  in  preeceptis  jejunio- 
rum  et  Missee,  censentur  habere  similem  po- 
testatem.  Difficile  autem  est  obligare  omnes 
clericos  in  hujusmodi  eventu,  ut  licentiam 
petant  ab  Episcopo.  Id  enim  possunt  facere 
familiares  ejus,  non  vero  omnes  clerici  ejus- 
dem  civitatis,  nedum  totius  dicecesis.  Dices  : 
consulaturtunc  parochus,  vel  quicumque  alius 
pastor,  cui  proxime  incumbit  spiritualis  cura 
talium  personarum.  Sed  hoc  nihil  conferre 
videtur,  quia  isti  non  habeut  propriam  juris- 
dictionem  in  hoc  exteriori  foro,  nec  sunt  prse- 
lati. 

21.  Si  prwlatus  conveniri  non  possit,  et  &u- 
bium  practice  deponatur,  excusabitur  a  reci- 
tando  wgrotus  semel  vel  iterum,  nam  necessa- 
ria  est  licentia.  —  Dico  ergo  in  hoc  dubio, 
quando  non  potest  preelatus  aut  Episcopus 
conveniri,  regulariter  tutiorem  partem  sequen- 
dam  esse,  recitando,  etiamsi  sit  cum  aliquo 
onere,  vel  periculo  dispeudii,  quod  non  pote- 
rit  esse  multum  grave,  quando  res  tam  dubia 
est.  Dico  autem  regulariter,  quia  si  dubium 
possit  practice  deponi,   tunc  exeusatio  potest 


420  LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 

esse  sufficienter  tuta.  Poteritautem  sic  depo-    dicere,   sed  inchoare 


ni,  quando  vel  dubium  non  est  sequale,  sed 
plura  sunt,  quaefaventexcusationi,  vel  non  est 
tam  purum  dubiuin,  quin  admittat  probabile 
judicinm,  quod  illa  causa  sit  sufficiens  ad  ex- 
cusandnm.  Atque  hoc  solum  habet  locum  , 
quando  licentia  solum  est  pro  uno  vel  altero 
die;  nam  si  excusatiofutura  fuisset  diuturna, 
omnino  esset  indulgentia  praelati  postulanda, 
si  fieri  posset.  Et  juxta  hsec  ferendum  est  ju- 
dicium  de  casu,  in  quo  simile  dubium  occur- 
rit,  et  neque  medicus,  neque  praelatus  conve- 
niri  potest;  tunc  enim  prudenti  arbitrio  uten- 
dum  est,  et  si  bona  fide  procedatur,  deponen- 
dus  scrupulus.  Semper  tamen  in  tavorem 
preecepti  inclinandum  est.  Neque  hic  allegari 
potest  axioma  illud,  quod  in  dubiis  melior  est 
conditio  possidentis ;  nam  hic  non  est  dubium 
de  prsecepto,  sed  de  excusatione ,  et  ideo 
sicut  possidet  hax  persona  jus  tuendi  salutem 
suam,  ita  Ecclesia  seu  prselatus  possidet  jus 
exigendi  observantiam  prsecepti  sui ,  et  hoc 
jus  gravius  est,  et  magis  respiciens  commu- 
ne  bonum,  ideoque,  cseteris  paribus,  prsefe- 
rendum  est. 

22.  Dubitatur  an  qul  non  potest  dicere  to- 
tnm  officium  teneatur  dicere  partem,  si  possit. 
—  PHma  sententia  negans.  —  Probatur  pri- 
mo.  —  Sed  quid  si  causa  judicetur  sufficiens 
ad  excusationem  unius  partis  officii ,  et  non 
totius  ?  Item  si  impediat  pro  quadam  parte 
diei,  verbi  gratia,  pro  tempore  raeridiano^  et 
non  ante  prandium ,  vel  pro  tempore  quo 
febris  quartana  ,.  vel  tertiana  molestat,  non 
vero  pro  alio  in  quo  liberum  liominem  relin- 
quit  ?  Ad  primum,  videri  posset,  eum  qui  non 
poiest  dicere  totum  officium,  eo  ipso  excusari  a 
qualibet  parte ,  etiamsi  illam  posset  congrue 
dicere  .  Primo  ,  quia  hoc  est  unum  preece- 
ptum,  et  illa  recitatio  omnium  horarum  est 
una  actio  moralis,  quee,  si  non  potest  inte- 
gre  fieri,  non  preecipitur  mutilata  et  imper- 
fecta  ;  sicut  qui  non  potest  jejunare  toto  die, 
non  obligatur  jejunare  usque  ad  prandium, 
licet  posset;  et  qui  non  potest  abstiuere  a  car- 
mbus,  non  tenetur  abstinere  a  ccena  ;  et  qui 
non  potest  audire  totam  Missam,  non  obliga- 
tur  partem  audire.  Item,  quia  alias  non  pos- 
r.et  ferri  judicium  moraliter  certum  de  hac 
excusatione  ;  quis  enim,  nisi  gravissime  eegro- 
tet,  non  possit  Primam  aut  Completorium  si- 
ne  magno  incommodo  dicere  ;  nunquam  ergo 
aut  raro  contingeret  integra  excusatio.  Item 
qui  convalescit  ex  infirmitate,  non  deberet 
spectare  tempus  in  quo  posset  totum  officium 


quampnmum  potest, 
aliquam  partem  recitare,  quod  profecto  usita- 
tum  non  est. 

23.  Secunda  sententia  affirmans,  et  proba- 
tur.  —  In  contrarium  vero  est,  quia  licet  to- 
tum  officium  unius  diei  sit  integra  materia 
hujus  preecepti,  nihilominus  constat  ex  horis 
distinctis,  quarum  singulee  per  se  continent 
integram  quamdam  orationem  ,  et  possunt 
separatim  ab  aliis  dici ;  in  quo  est  magna  dif- 
ferentia  inter  hoc  preeceptum  ,  et  prseceptum 
jejunii,  vel  Missee  ;  ergo  qui  aliquas  ex  horis 
potest  dicere,  tenebilur  illas  dicere,  etiamsi 
non  possit  omnes.  Probatur  consequentia, 
tum  quia  hoc  preeceptum  ita  obligat  ad  om- 
nes  horas,  ut  obliget  ad  singulas  ;  tum  etiam 
ex  illo  principio,  quod  qui  non  potest  solvere 
totum  quod  debet,  debet  solvere  quod  potest, 
quando  illud  est  separabile  a  reliquis,  et  sine 
incommodo  solvi  potest.  Unde  supra  diceba- 
mus  cum  communi  sententia,  eum,  qui  in  me- 
ridie  subdiaconatum  suscipit,  obligari  ad  se- 
quentes  horas  illius  diei,  licet  non  dixerit,  ne- 
que  teneatur  dicere  prsecedentes  horas ;  ergo 
convenientissime  recitatur  pars  hujus  officii 
sine  toto ;  ergo  si  preeceptum  potest  ex  parte 
impleri,  faciendum  est. 

2-4.  Navarrus  secundam  sententiam  am- 
plectitur,  peculiaris  tamen  illius  distinctio  im- 
probatur  muliis  exemplis.  —  Propter  haec,  et 
alia  argumenta,  Navar.,  c.  11,  de  Orat.,  n.  6 
et  sequentibus,  absolute  sequitur  hanc  poste- 
riorem  partem.  Ut  autem  solvat  difficultates 
in  contrarium  insinuatas,  quadam  distinctione 
utitur.  Aut  enim  is,  qui  non  potest  dicere, 
omnes  septem  horas,  potest  dicere  majorem 
partem  earum,  et  tunc  tenetur  eam  diccre 
propter  rationes  proxime  factas.  Si  vero  ma- 
jorem  partem  dicere  non  potest,  consequenter 
ab  omnibus  excusatnr,  tum  quia  regulariter 
major  pars  trahit  ad  se  minorem,  tum  etiam 
quia  non  occurrit  melius  prudens  arbitrium, 
cum  non  debeamus  obligare  omnes  ad  dicen- 
dum  quamcumque  partem,  quam  dicere  pos- 
sunt,  etiamsi  minima  sit.  Et  hoc  arbitrium 
sequitur  Azor  supra,  q.  4;  sed  imprimis  non 
est  adeequata  responsio.  Nam  possunt  esse 
partes  moraliter  sequales,  de  quibus  dici  non 
potest  unam  alteram  ad  se  trahere;  cessat 
ergo  ibi  ratio  illius  arbitrii.  Ut,  verbi  gratia, 
Matutinum  solum  cum  Laudibus  videtur  es- 
se  dimidia  pars  divini  officii,  et  ex  omnibus 
aliis  horis  moraliter  altera  pars  conficitur  > 
potest  autem  contingere  ut  aliquis  non  possit 
dicere  Matutinum,  et  alia^  \oras  commode  di- 


CAP.  XXVIII.  DE  CAUSIS  EXCUSANTIBUS  AI5  OFFICIO  DIVINO. 


421 


cere  possit ;  cur  ergo  non  tenebitur  illas  dice- 
re  ?  Praeterea  non  satisfacit  generaliter  dicta 
responsio,  nam  hsec  quaestio  non  solum  lo- 
cum  habet  in  impedimento  infirmitatis  ,  sed 
etiam  in  impedimento  occupationis,  vel  ob 
defectum  Breviarii,  et  similia.  Qui  autem  tota 
die  et  nocte  ita  fuit  legitime  occupatus,  ut 
nullam  horam  diei  dicere  potuerit ,  si  in  fine 
noctis  potest  saltem  Completorium  recitare, 
cur  non  obligabitur  ?  Vel  si  is,  qui  Brevia- 
rium  non  habet,  tantum  scit  memoria  Pri- 
mam  et  Completorium,  cur  non  tenebitur  il- 
las  horas  dicere,  etiamsi  minorem  partem  of- 
ficii  contineant  ?  Item  interdum  tenetur  quis 
dicere  solam  unam  partem  officii ,  licet  sit 
minor  alia,  ad  quam  non  fuit  obligatus,  ut 
patet  in  illo  casu  de  eo,  qui  ordinatur  circa 
vesperam  ;  tenetur  enim  saltem  Vesperam  et 
Completorium  dicere,  licet  ad  alias  horas  non 
obligetur ;  ergo  qui  per  se  tenebatur  ad  om- 
nes,  et  fit  impotens  ad  quinque  etiam  ex  majo- 
ribus,  manetobligatusaddicendasduas,  quam- 
vis  illae  sint  minor  pars  officii. 

25.  JYavarri  fundamentum  una  ex  parte 
corruit.  — Improbalur  ratione.  —  Denique  illa 
maxirna,  quod  major  pars  trahit  ad  se  mino- 
rem,  non  videtur  hic  commode  applicari,  nam 
illnd  principium  videtur  intelligendum ,  vel 
quando  partes  debent  concurrere  ad  unum 
actum,  ut  in  electionibus,  nominationibus, 
etc,  in  quibus  casibus  loquuntur  jura,  quae 
Navarrus  adducit ;  vel  intelligi  potest  quando 
una  pars  impedit  aliam,  nam  solet  major  pars 
vincere.  At  vero  in  praesenti  una  pars  non 
impedit  aliam,  neque  unam  concurrere  ne- 
cesse  est  ad  recitationem  alterius.  Deinde  ne- 
que  exempla  quse  afferuntur,  rem  declarant ; 
unum  est,  quod  qui  tenetur  ire  Romam,  non 
tenetur  ad  iter  inchoandum,  si  non  potest  illuc 
pervenire.  Sed  hoc  non  est  ad  rem,  quia 
etiamsi  quis  posset  majorem  partem  itineris, 
vel  fere  totum  conficere,  si  certus  esset  non 
posse  ingredi  Romam,  ad  nihil  tenetur.  Et  ra- 
tio  est,  quia  iter  non  est  pars  illius  praecepti, 
sed  via,  quae  solum  propter  terminum  praeci- 
pitur.  Magis  accommodatum  exemplum  esset, 
si  quis  haberet  votum  eundi  Romam,  et  ibi 
visitandi  septem  ecclesias ;  nam,  licet  certo 
sciat,  perveniendo  Romam,  fore  impediendum 
nevisitet  omnes,  sed  ad  summum  duas,  vel 
tres,  nihilominus  tenebitur  ire,  ut  saltem  ex 
parte  impleat  votum,  lieet  pars  illa  minorsit. 
Exemplum  etiam  de  Missa  jam  diximus  esse 
dissimile.  Et  idem  est  de  praecepto  jejunii 
quoad  hoc,  quod  abstinentia  a  carnibus  est 


quasi  fundamentum  illius  praecepti,  et  ideo 
sublato  illo  totum  aufertur.  At  vero  e  contra- 
rio  retorqueri  potost  argumentum,  nam  qui 
potest  saepius  comcdere  in  diejejunii  ob  ne- 
cessitatem,  non  ideo  potest  carnes  comedere, 
sed  tenetur  observare  prseceptum  quoad  illam 
partem. 

26.  Navarri  sententia  in  meliorem  sensum 
trahitur.  —  Aliter  igitur  distinguendum  oc- 
currit,  aliud  esse  comparare  singulas  horas 
canonicas  ad  partes  ex  quibus  constant,  aliud 
vero  comparare  omnes  septem  horas  ad  to- 
tum  officium  unius  diei,  quod  est  veluti  adae- 
quata  materia,  vel  actus  hujus  prsecepti.  Si 
primam  comparationem  faciamus,  recte  dici- 
tur  neminem  obligari  ad  dicendam  aliquam 
horam,  qui  non  possit  saltem  majorem  ejus 
parlem  dicere,  quia  unaquaeque  hora  prseci- 
pitur,  ut  quaedam  actio  perfecta ;  et  ideo  si 
non  possit  ita  fieri,  ut  nomen  illud  mereatur, 
non  nascitur  obiigatio  dicendi  illam.  Minor 
autem  pars  Primae,  verbi  gratia  (et  sic  de 
aliis),  non  potest  dici  Prima,  imo  neque  dimi- 
dia  pars,  sed  oportet  ut  saltem  prsecipuae,  et 
quasi  substantialesejus  partes  dicantur  ;  quo- 
circa  etiamsi  in  singulis  horis  posset  quis  di- 
cere  aliquas  parles  minimas,  si  nullamearum 
potest  majori  ex  parte  dicere,  nihil  profecto 
dicere  tenetur,  etiamsi  omnes  illse  particulse 
simul  sumptae  bonam  aliquam  partem  totius 
divini  officii  conficere  videantur.  Quia  non 
possunt  per  modum  unius  horae,  nec  per  mo- 
dum  canonici  officii  recitari.  Si  ergo  in  hoc 
sensu  locutus  est  Navarrus,  verum  est  ejus 
arbitrium,  neque  contra  hunc  sensum  proce- 
duntobjectiones  factae,  ut  constat. 

27.  Statuitur  debere  wgrotum  recitare  par- 
tem  integram  si  moraliter  potest,  id  tamen 
non  esse  nimis  religiose  observandum.  —  At 
vero  juxta  alteram  comparationem  non  cen- 
seo  esse  veram  generalem  regidam  negativam 
pro  omnibus  casibus  et  impedimentis,  videli- 
cet,  ut  qui  non  potest  diceretot  horas,  utcon- 
tineant  saltem  majorem  partem  totius  officii, 
nullain  dicere  teneatur.  Non  est  enim  similis 
ratio,  quia  unaquseque  hora  (ut  dicebam)  est 
per  se  quoddam  totum,  quod  per  modum  ca- 
nonici  officii  convenienter  dicitur.  Et  aliunde 
exempla  et  rationes  adductae  videntur  mihi 
oppositumconvincerein  multiscasibus.  In  casu 
autem  infirmitatis,  de  quo  tractatur,  non  cen- 
seo  esse  hanc  excusationem  vel  licentiam  tam 
scrupulose  restringendam,  ut  quicumque  in 
infirmitate  dicere  possit  unam  vel  alteram 
horam  sine  gravi  incommodo,  ad  illam  di- 


422 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


cenrlam  obligetur.  Nam  hoc  esset  nimis  one- 
rosnm,  et  preeter  snavitatem  legis  humanee,  et 
prseter  consuetudinem,  quee  est  optima  le- 
gum  interpres  :  et  ideo  respiciendum  censeo 
ad  modum  infirmitatis  impedientis  recitatio- 
nem  ;  nam  si  peculiariter  impedit  aliquam 
horam  propter  difficnltatem  in  ea  dicenda,  nt, 
verbi  gratia,  in  Matutino,  propter  debilitatem 
visus  et  capitis,  et  illa  difficultas  in  aliis  boris 
non  sentitur,  sed  commode  dici  possunt,  non 
video  legitimam  excusationem  quoad  tales 
horas,  sive  illse  sint  plures,  sive  pauciores.  At 
vero  siinfirmitas  impediat  indefinite  divinum 
olficium,  ut  est  febris  gravis,  vel  aliquid  si- 
mile,  tunc  non  censeo  esse  scrupulose  inqui- 
rendum,  an  possit  infirmus  unam  velalteram 
horam  dicere,  quia  excusatio  illa  ex  se  indefi- 
nita  eequivalet  universali;  ita  euim,  ut  dixi, 
consuetudo  hanc  legem  interpretatur,  et  for- 
tasse  ratio  est,  quia  est  valde  difficile  in  hu- 
jusmodi  occasionibus  attingere  punctum  in 
judicando  quid  possit  homo  dicere,  vel  non 
dicere  sine  gravi  incommodo,etideo  satis  esse 
creditur,  quod  officium  ipsum  dici  non  possit 
sine  notabili  incommodo. 

28.  Tenetur  clericus  quartana  diuturna  vel 
levi  tertiana  lalorans  recitare,  iclque  aniici- 
pando  vel  postponendo  si  necesse  sit,  dum- 
modo  non  noceat  notaUUter. — Et  hinc  constat, 
quaudo  infirmitas  talis  est,  ut  non  impediat 
totum  diei  tempus,  sed  paucas  horas,  ut  solet 
esse  quartana  diuturna,  aut  levissima  ter- 
tiana  febris,  tnnc  non  omnino  excusare,  quo- 
minus  in  tempore  babili  dicantur  horse,  quee 
commode  dici  possunt,  ut  bene  docet  Navar., 
d.  c.  1  1,  n.  3,  et  sequitur  Aragon.,  d.  art.  12, 
versus  finem.  Statim  vero  suboritur  dubitatio 
supra  insinuata,  au  teneatur  quis  in  eo  casu 
po^tponere  vel  anteponere  horas  intra  eum- 
dem  diem,  quando  eegritudo  impedit,  vel  im- 
peditura  preevidetur  tempore  legitimo.  Pos- 
sentque  in  utramque  partem  conjecturee  ad- 
duci ;  prsesertim  vero  movere  potest  in  par- 
tem  negantem,  quiaposse  anteponere  vel  post- 
ponere  est  veluti  quoddam  privilegium,  quo 
nemo  uti  cogitur.  Nihilominus  veram  censeo 
partem  affirmantem,  quia  totum  tempus  diei 
est  tempus  simpliciter  legitimum,  et  suffi- 
ciens  ad  snbstantiam  hujus  preecepti  implen- 
dam,  et  ideo  si  una  pars  diei  est  impedita,  de- 
bet  dici  in  alia,  queecumque  sit  illa.  Hoc  au- 
tem  intelligendum  est,  dummodo  vel  ante- 
positio  horarum  nocitura  non  sit  futuree  fe- 
bris  accessioni,  quee  speratur,  vel  postpositio, 
et  concursus  omnium  horarum  in  unum  tem- 


pus  sit  nimis  gravis,  preesertim  post  preece- 
dentem  malam  corporis  dispositionem,  nam 
heec  jam  sunt  quasi  nova  impedimenta  :  nos 
autem  loquimur  quando  commode,  et  sine 
speciali  preejudicio  eegritudinis,  in  illa  parte 
diei  potest  dici  canonicum  officium.  De  ante- 
positione  autem  vel  postpositione  extra  legiti- 
mum  tempus  diei  naturalis  non  oportet  mo- 
vere  queestionem,  cum  certum  sit  preeceptum 
non  obligare  pro  his  temporibus.  Si  enim, 
qui  peccando  omisit  hodie  dicere  officium, 
non  tenetur  crastina  die  illud  dicere,  multo 
minus  tenebitur  qui  ob  legitimam  excusatio- 
nem  illud  non  dixit.  Eadem  ratio  est  de  ante- 
positione,  maximequod  illa,  etiamsi  fiat,  non 
potesttollere  obligationemsequentis  diei.Unde 
si  casu  accideret,  ut  in  die  sequente  cessaret 
impedimentum,  cessaret  etiam  excusatio , 
non  obstante  quacumque  anticipata  recita- 
tione  •  ergo  ad  hunc  effectum  utilis  non  est, 
nedum  necessaria. 

29.  Nemo  tenetur  pro  officio  canonico  in 
recompensationem  dicere  aliquam  orationem 
mentalem,  seu  vocalem,  nec  si  dicat  satisfacit, 
quidquid  dicat.  —  Dubitat  ulterius  Navar., 
in  d.  c.  11,  n.  19,  an  qui  propter  aegritu- 
dinem  excusatur  a  recitatione  horarum,  te- 
neatur  aliquid  aliud  loco  illarum  dicere.  Et 
respondetde  jure  humanonon  teneri,  de  jure 
autem  divino  naturali  teneri  ad  aliquam  re- 
compensationem  faciendam,  quamvisnon  au- 
deat  imponere  obligationem  subpeccato  mor- 
tali.  Sed  prior  pars  sola  vera  et  certa  est,  quia 
nullum  estjus  specialiter  hoc  onus  imponens, 
et  ex  jure  communi  lex,  quse  obligat  ad  de- 
terminatum  opus,  si  impleri  non  potest,  non 
inducit  obligationem  alterius  operis  vel  recom- 
pensationis  ;  ut  si  quis  excusatur  a  jejunio, 
non  obligatur  ad  eleemosynam  faciendam, 
vel  aliquid  simile.Inaltera  vero  parte  videtur 
idem  sensisse  Palud.,  in  4,  d.  12,  q.  6,  § 
ultimo,  post  omnia  argumenta,  dum  de  in- 
firmo,  qui  excusatur,  ait  :  Roget  tamen  Deum 
mentaliter  horarum  loco,  et  lioc  sufficiet .  sed 
hoctotum  est  consilium ;  proprium  enim  pree- 
ceptum  juris  divini  in  hac  parte  nullum  est, 
ut  recte  dixit  Sylvester,  verb.  Hora,  q.  4. 
Tum  quia  supra  visum  est,  secluso  preecepto 
ecclesiastico,  nullam  esse  obligationem  juris 
divini  in  clericis  de  peculiari  aliqua  oratione 
facienda  ;  tum  maxime  quia,  etiamsi  essettale 
preeceptum  divinum,  non  obligaret  pro  sin - 
gulis  diebus,  vel  temponbus ;  esset  enim  affir- 
mativum,quod  non  obligatpro  semper,  sedpro 
tempore  necessitatis,  et  ideo  non   oportet  ut 


CAP.  XXTIII.  DE  CAUSIS  EXCUSANTIBUS  AB  OFFICIO  DIVINO. 


423 


obliget  tempore  infirmitatis.  Et  eadom  doctri- 
na  potestad  csetera impedimenta  applicari.  Et 
ideo  non  probo  quod  dixit  Ang.,  verb.  Hora, 
n.  9,  eeecutn,  vel carentem libro,  excusari,  dum- 
modo  suppleat  per  psalmos,  fl^Pater  noster,  et 
hujusmodi  :  nam  lioc  supplementum  necessa- 
rium  non  est,  quando  non  est  per  recitatio- 
nem  alicnjus  horae  canonicee,  vel  memoriter, 
vel  cum  socio,  modo  superius  explicato. 

30.  Metus  mortis  per  se  excusat;  si  tamen 
in  injuriam  religionis  cedat  ,  nequaquam,  et 
ita  tenebitur  recitare.  —  Tandem  ad  hanc  ex- 
cusationem  reduci  potest  melus  mortis,  de 
quo  dubitari  potest  an  excusare  possit  a  reci- 
tatione  horarum.  Sed  hoc  dubium  non  habet 
singularem  doctrinam,  aut  majorem  difficul- 
tatem,  quam  in  aliis  preeceptis  ecclesiasticis. 
Dicendum  ergo  est  hunc  metum,  per  se  lo- 
quendo,  excusare,  ex  accidenti  vero  posse  non 
excusare,  si  in  fidei  et  catholicee  religionis  in- 
juriam  cedat.  Ratio  prioris  partis  est,  quia 
lex  ecclesiastica  non  obligat  cum  tanto  rigo- 
re  ;  item  quia  simdis  metus  excusat,  vel  jeju- 
niurn,  vel  audire  Missam.  Item  quia  non  est 
minor  ratio  excusationis  in  tali  metu,  quam 
in  gravi  infirmitate.  Ratio  vero  alterius  par- 
tis  est,  quia  iidei  confessio  in  tali  artieulo 
est  in  praecepto  divino,  non  obstante  periculo 
mortis.  Item  quia  bonum  religionis  est  divi- 
num  et  commune  ,  quod  preeferendum  est 
corporali  vitee. 

31.  Metus  internus  excusat ,  externus  et  ab 
alio  directe  immissus  swpe  non.  —  Distingui 
ergo  potest  duplex  metus  :  unus,  directe  et 
expresse  incussus  ad  hunc  finem  compellendi 
clericum,  ne  recitet ;  alius  non  ita  immissus, 
sed  quia  ab  ipso  homine  merito  concipitur  ex 
infidelitate  vel  malitia  eorum  inter  quos  ver- 
satur,  vel  ex  aliis  occurrentibus  circumstan- 
tiis.  Quando  metus  concipitur  hoc  posteriori 
modo  semper  excusat  (suppono  enim  esse  et 
verurn  et  gravem ),  quia  tunc  omissio  reci- 
tandi  neque  est  contra  confessionem  fidei,  cum 
tunc  non  postuletur,  nec  vergit  in  injuriam 
religionis,  cum  nullo  modo  cedat  in  contem- 
ptum  ejus,  imo  de  se  sit  occulta,  et  aliis  ig- 
nota.  Quando  vero  metus  priori  modo,  directe 
scilicet,  incutitur,  ad  hunceffectum  retrahen- 
di  ministrum  Dei  a  debito  cnltu  ejus,  major 
potest  esse  obligatio  cavendi  scandalum,  et 
relinquendi  officium  proprium,  propter  me- 
tum.  Verumtamen  quia  ibi  non  exigitur  actio 
positiva  veree  religioni  contraria,  sed  solum 
carentia  actionis,  quee  per  se  et  intrinsece  non 
habet  hanc  contrarietatem,  ideo  non  possu- 


mus  dicere  esse  intrinsece  malum  cedere  tali 
timori,  et  propter  illum  officium  omittere, 
sed  in  particulari  sunt  circumstantiee  pruden- 
ter  observandce,  et  omnino  cavendum  ne  se- 
quatur  scandalum  ,  vel  catholieee  religionis 
contemptus. 

32.  Qaarta  excusatio  a  recitando  est  aliqua 
actio,  qua?  delet  esse  honesta  etnecessaria.  — 
Quarta  excusatio  principalis  est  necessitas  ali- 
cujus  actionis,  quae  nec  possjt  simul  cum  re- 
citatione  officii  conjungi,  nec  concedat  libe- 
rum  tempus  ad  illud  recitandum.  Hanc  po- 
nunt  Sylvest.,  Navar.,  et  omnes,  similemque 
posuimus  de  preecepto  Missa3,  d.  disp.  88, 
sess.  6,  §  Quarlum  et  Quintum,  et  eodem  fere 
modo  explicanda  hic  est.  Oportet  ergo  impri- 
mis  ut  actio  sit  honesta,  nam  turpis  non  po- 
test  esse  necessaria.  Deinde  cum  non  omnis 
actio  honesta  necessaria  sit  ,  non  satis  est 
quod  actio  sit  de  se  bona  et  optima,  nisi  sit 
ita  necessaria,  ut  preecepti  necessifatem  su- 
perare  prudenter  judicetur.  Unde  errant  val- 
de  qui  putant  ,  propter  contempiationem 
etiam  altissimam  posse  divinum  officium 
omitti,  quia  melior  est  obedientia  quam  vic- 
timee,  et  contemplatio  illa  non  est  opus  ne~ 
cessarium,  opus  autem  preecepti  necessarium 
est. 

33.  Necessitas  actionis  vel  est  jusiitice,  vel 
charitatis ;  si  est  permanens,  slareneqnit  cum 
ordinilus  ;  si  transiens,  et  stat  et  dispensat. — 
Duplex  ergo  potest  esse  necessitas  actionis  im- 
pedientis  officium:  una  est  justitiee,  et  altera 
charitatis.  Prior  est,  si  quis  ex  officio  tenea- 
tus  legere,  vel  concionari,  et  non  possit  id 
convenienter  agere,  si  in  recitatione  occupe- 
tur.  In  quo  advertendum  est,  an  officium  re- 
gulariter  vel  frequenter  secum  afferat  talem 
occupationem,  et  tunc  est  signum,  illud  non 
esse  officium  accommodatum  clerico,  religio- 
so,  aut  beneficiario,  et  ideo  qui  voluntarie  tale 
aceipit  officium  ,  non  potest  excusari,  quia 
non  necessitate,  sed  voluntate  impeditur.  De- 
bet  ergo  vel  relinquere  beneficium,  vel  offi- 
cium  quo  sic  impeditur,  vel  dispensationem 
obtinere.  Quod  adeo  verum  censeo  ,  ut  licet 
officium  non  sit  alienum  a  sacerdote,  vel  re- 
ligioso  ,  ut  est  docendi ,  vel  concionandi ,  si 
tamen  propter  incapacitatem  personee  non 
possit  recitare  ut  illi  officio  satisfaciat ,  non 
posse  illud  acceptare,  et  propter  illud  recita- 
tionem  omittere  inconsulto  Preelato,  qui  cum 
illo  possit  dispensare,  quia  jam  illa  non  esset 
necessitas,  sed  voluntas  (  quod  semper  intelli- 
go,  seclusa  speciali  causa  charitatis,  de  qua 


424 


LIB.  IV.  DE  IIORIS  CANONICIS. 


statim  ).  At  vero  qnando  hsec  necessitas  rara 
est  et  repentina,  et  quasi  per  occasionem,  tunc 
habet  locum  dicta  excusatio ,  quia  tunc  est 
vcra  necessitas.  Item  quia  propter  similem 
causam  potest  interdum  Missa  omitti.  Ac  de- 
nique  quia  preeceptum  humanum  affirmati- 
vum  non  ohligat  cum  tanto  rigore,  quin  si- 
milem  veluti  epiikiam  admittat.  Quia  vero  in 
hoc  eventu  versatur  homo  inter  duas  obliga- 
tiones  et  actiones,  ideo  necesse  est  prudenti 
eestimatione  comparationem  facere ,  ut  illud 
eligatur,  quod  minus  habet  incommodi,  ut  in 
sequenti  puncto  magis  declarabitur. 

34.  Necessitas  charitatis  excusat  a  recitan- 
do ,  auctore  Bernardo. —  Altera  vero  neces- 
sitas  potest  esse  charitatis,  et  heec  est  genera- 
lior,  fundaturque  in  illo  principio  a  Bernardo 
posito  in  lib.  de  Preecepto  et  dispensatione : 
Quod  propter  charitatem  introductum  est,  non 
obligat  cum  ejusdem  charitatis  dispendio. 
Exempla  sunt,  si  ad  recitandum,  necessarium 
esset  omittere  concionem  cumscandalopopuli, 
vel  cum  infamia  religionis,  vel  propriee  perso- 
nee.  Item  si  esset  necessarium  curare  infirmum, 
neque  posset ad horam  dimitti  sine  gravi  ejus 
incommodo,  et  similia. 

35.  Non  est  necesse  obligationem  charitatis 
esse  gravissimamut  omittani  officium  divinum, 
quidquid  dicat  Henr.,  etc. —  Sed  queeres  an 
necessarium  sit  obligationem  illam  charitatis 
tantam  esse,  ut  sit  grave  peccatum  actionem 
ita  necessariam  omittere,  etiam  propter  di- 
cendum  officium.  Nam  Henr.,  Quodlib.  5, 
queest.  12,  quem  sequitur  Sylv.,  verb.  Hora, 
n.  18,  indicat  hocesse  necessarium,  quia  cum 
preeceptum  recitandi  obliget  sub  mortali,  non 
potest  propter  aliam  actionem  omitti,  nisi 
quando  aliud  praeceptum  gravius,  et  sub  ma- 
jori  culpa  obligat,  ita  ut  tunc  occurrat  veluti 
perplexitas  et  concursus  duorum  preecepto- 
rum.  in  qua  perplexitate  minus  malum  est 
eligendum,  juxta  regulam  Concilii  Tol.  VIII, 
cap.  2,  et  habetur  in  c.  1,  dist.  13;  et  Greg., 
ibid.,c.  2,  exlib.  32  Moral.,  c.  18.  Dico  ta- 
men,  licet  in  eo  eventu  maxime  urgeat  heec 
necessitas,  non  esse  tamen  semper  necessariam; 
nam  seepe  cessat  heec  obligatio  non  solum  pro- 
pter  vitandum  peccatum,  sed  etiam  propter 
vitandum  incommodum  vel  proprium ,  vel 
proximi.  Ut  si  scholaris  velit  publicam  actio- 
nem  litterariam  per  integrum  diem  habere,  et 
recitare  non  possit,  ncn  tenetur  actionem  di- 
mittere,  etiamsi  absque  peccato  possit.  Idem 
est  de  Doctore,  qui  in  oppositione  cathedroe 
publicam  habiturus  est  preelectionem,  ad  quam 


intra  certum  horarum  numerum  se  parare  de- 
bet.  Item  aliquando  fortasse  non  erit  grave 
peccatum  non  subvenire  proximo  eegrotan- 
ti ,  etiamsi  per  unam  vel  duas  horas  gra 
vem  dolorem,  vel  aliud  simile  incommodum 
propter  eam  causam  patiatur ,  et  nihilomi- 
nus  ex  charitate  illi  succurrere,  etiam  dimit- 
tendo  officium,  potest  non  solum  esse  licitum, 
sed  etiam  melius.  Nam  si  ego  debeo  diligere 
proximum  sicut  me  ipsum,  et  propter  vitan- 
dum  dolorem  in  me  possum  dimittere  officium, 
etiamsi  absque  peccato  possem  sufferre  dolo- 
rem,  cur  non  erit  idem  circa  proximum?  Pro- 
pria  ergo  ratio  hujus  excusationis  non  est  per- 
plexitas,  vel  concursus  praeceptorum,  sed  est, 
quia  preeceptum  humanum  non  censetur  obli- 
gare  cum  talibus  circumstantiis,  et  cum  tanto 
gravamine  charitatis.  Atque  sic  sentit  Major, 
in  4,  d.  12,  q.  6,  ad  5,  in  fin. 

36.  Henric .  ,Sylvestrique  limitatio  in  quo  sen- 
su  recipienda  et  rejicienda  sit. — Addunt  pree- 
terea  Henr.  et  Sylvest.,  necessarium  esse  ut 
homo  non  potuerit  preevenire  tempus  hujus- 
modi  occupationis  recitando,  nam  si  potuit,  et 
non  fecit,  postea  non  excusatur.  Et  ideo  di- 
cunt  alii  necessarium  esse  ut  talis  occupatio 
repentina  sit,  ita  ut  preevideri  non  potuerit. 
Sed  advertendum  est  hanc  excusationem  per  se 
solum  habere  locum,  quando  totum  diei  tem- 
pus,  quod  necessitatibus  corporis  moraliter  et 
sinemagnoincommodo  subtrahi  potest,  est  ad 
occurrentem  actionem  necessarium.  Tunc  au- 
tem  nec  preeventio  nec  postpositio  intra  eum- 
dem  diem  locum  habet ;  alia  vero  major  non  so- 
lum  necessaria  non  est,  verum  nec  utilis  esse 
potest  ad  preecepti  observationem,  vel  executio- 
nem,  ut  seepe  dixi.  Ac  propterea,  quando  oc- 
cupatio  talis  est,  parum  refert  quod  sit  repen- 
tina  vel  preevisa,  nam  utroque  modo  excusa- 
bit,  si  habet  conditiones  superius  declaratas, 
et  ejus  necessitas  sitpreecisa  pro  tali  die;  nam 
si  potest  differri,  et  distribui  per  partes  inplu- 
res  dies,  tunc  jam  non  erit  urgens  necessitas  : 
quod  si  occupatio  non  sit  integri  diei,  sed  ma- 
gnee  partis  ejus,  tunc  habet  locum  vel  postpo- 
sitio  horarum,  si  in  priori  tempore  alia  neces- 
sitas  urgeat;  vel  antepositio  et  preeventio, 
quando  impedimentum  futurum  est  in  poste- 
riori  parte  diei,  et  tunc  non  est  dubium  quin 
hoc  cadat  sub  obligationem,  quia  preeceptum 
obligat  pro  toto  die,  ut  supra  dictum  est.  Po- 
test  autem  tunc  aliquis  excusari,  vel  quia  pree- 
videre  non  potuit  repentinum  impedimentum, 
vel  certe  quia  non  advertit.  Addo  denique, 
quod  licet  fortasse  aliquis  peccaverit  negligen- 


CAP.  XXVIII.  DE  CAUSIS  EXCUSANTIBUS  AB  OFFICIO  DIVINO. 


42? 


ter  se  gerendo,  et  non  preeveniendo  tempus, 
nihilominus  existente  oecupatione  pro  tuneex- 
cusari,  si  eum  poeniteat  prioris  negligentiee, 
quia  jam  est  impotens  moraliter  ad  implen- 
dum  prseceptum,  sicut  in  similibus  superius 
diximus. 

37.  Quarta  et  ultima  excusatio,  esi  dispen- 
satio  Summi  Pontificis .  quam  aliqui  non  posse 
concedi  saltem  absolute  in  beneftcio  affirmant. — 
Ultima  excusatio  est  dispensatio,  de  qua  non- 
nulli  jitrisperiti  censuerunt  non  posse  a  Sum- 
mo  Pontifice  concedi,  maxime  beneficiario, 
qui  ratione  officii  tenetur,  nam  illa  obligatio 
estjustitise  naturalis,  in  qua  Pontifex  dispen- 
sare  non  potest.  Addunt  vero  moderationem, 
et  fatentur  posse  Summum  Pontificem  auferre 
obligationem  determinate  recitandi  horas  ca- 
nonicas,  non  tamen  per  modum  puree  dispen- 
sationis,  sed  per  modum  commutationis  in 
aliquid  eequivalens,  vel  determinando  illud, 
vel  relinquendo  prudenti  arbitrio  et  voluntati 
dispensati.  Quia  determinatio  ad  talem  mo- 
dum  recitandi  est  ex  preecepto  Ecclesiee,  et 
ita  potest  a  Pontifice  tolli ;  obligatio  autem 
alicnjus  orationis  ratione  ordinis  aut  beneficii, 
naturalis  est.  Ita  fere  Panorm.,  in  c.  \,  de 
Celebr.  Miss.,  quem  sequitur  Turrec,  in  c. 
EleutJierius,  d.  91,  q.  5;  et  Angelus,  verb. 
Tlora,  n.  6;  Rosella,  n.  13,  et  idem  sentit 
Major,  in  4,  d.  12,  q.  6,  ad  1 . 

38.  Vera  sententia  :  Summus  Pontifex  ita 
absolute  potest  dispensare  cum  beneficiario,  ut 
nihil  compensare  teneatur.  —  Sed  bi  auctores 
supponunt  falsam  sententiam  de  obligatione 
juris  divini,  sive  ex  vi  solius  ordinationis  in 
sacris,  sive  ex  vi  alicujus  professionis  religio- 
sse,  ut  constat  satis  ex  dictis  in  c.  16  et  17, 
sive  ex  vi  beneficii.  Unde  dico,  etiam  cum  be- 
neficiario  posse  Pontificem  simpliciter  dispen- 
sare,  relinquendo  homiuem  liberum  ab  omni 
obligatione,  tam  dicendi  officium  rlivinum, 
quam  recitandi  aliquid  loco  illius.  Ita  tenue- 
runt  Cardinalis,  et  Joan.  de  Lignan.,  in  Clem. 
1,  de  Celeb.Miss.,  quos  refert  Turrecr.  supra, 
et  sequitur  Sylvest.,  verb.  Hora,  q.  8;  Ta- 
bien.  n.  15;  Armilla,  n.  11 ;  et  Nav.,  c.  11, 
n.  31  ;  Aragon.,  2.  2,  q.  83,  art.  12,  circa  fi- 
nem ;  Tolet.,  lib.  2,  c.  14.  Ratio  est,  quia 
heec  tota  obligatio  est  simpliciter  de  jure  ec- 
clesiastico,  in  quo  Papa  dispensare  potest.  Et 
declaratur,  respondendo  simul  ad  fundamenta 
in  contrarium,  quia  licet  beneficium  detur 
propter  officium,  non  tamen  est  de  jure  divino 
naturali,  ut  non  detur  nisi  propter  officium 
recitandi  vel  has  horas,  vel  aliquid  eequiva- 


lens  :  posset  enim  Pontifex  aliqua  beneficia 
instituere  propter  alia  munera  sine  hac  obli- 
gatione  speciali ;  hoc  enim  nec  cum  justitiee 
eequitate,  nec  cum  religione  intrinsece  repu- 
gnat ;  ergo  non  obstante  institutione  benefi- 
ciorum,  quae  nunc  est,  potest  aliquando  in  tali 
vel  tali  persona  eximere  a  tali  onere,  et  hoc 
est  dispensare. 

39.  Objectio. —  Dices  necessarium  esse  ut 
propter  aliquod  religiosum  officium  beneficium 
concedat,  alias  injusta  et  invalida  esset  con- 
cessio;  ergo  illud  officium,  propter  quod  da- 
tur  beneficium,  erit  opus  in  quod  commuta- 
tur  recitatio,  et  ita  non  erit  absoluta  dispen- 
satio.  Respondetur  primo  fieri  posse,  ut  be- 
neficium  detur  intuitu  paupertatis  et  studii 
cum  onere  recitandi,  ut  nunc  datur  preesti" 
monium ;  poterit  ergo  Pontifex  concedere  be- 
neficium  intuitu  paupertatis  et  studii,  aufe- 
rendo  omne  aliud  onus,  quia  hoc  non  conti- 
net  intrinsecam  injustitiam  et  malitiam.  Si- 
militer  posset  cum  parocho  dispensare,  ut 
retineat  beneficium  propter  onus  ministrandi 
sacramenta,  sine  obligatione  recitandi,  maxi- 
me  si  per  alios  publicum  officium  in  ecclesia 
dicatur,  et  sic  potest  facile  de  aliis  beneficiis 
cogitari ;  potest  ergo  hoc  onus  simpliciter  au- 
ferri  nullum  aliud  substituendo  loco  illius, 
quod  est  propria  dispensatio. 

40.  Confirmatur  n<agis  dispensationem  a 
Papa  concessam  fore  absolutam,,  cum  Jioc  ta- 
men  stat  beneficium  esse  non  posse  sine  officio. 
—  Deinde  assero  aliud  esse  dispensationem 
bene  aut  male  concedi,  aliud  posse  vel  non 
posse  valide  concedi.  Ut  ergo  dispensatio  sit 
justa,  regulariter  necessarium  erit  ut  benefi- 
cium  detur  propter  aliquod  officium.  Si  autem 
Pontifex  sciens  et  videns  id  faciat,  valida  erit 
dispensatio  etiam  absquejusta  causa  concessa, 
ut  si  nunc  dispensaret  cum  habente  obligatio- 
nem,  ne  teneatur  dicere  officium  B.  Virginis, 
etiam  sine  causa,  valida  esset  dispensatio, 
licet  non  bene  data.  Item  si  Papa  det  benefi- 
cium  infanti,  vel  puero,  quemscit  esse  igno- 
rantem,  supplendo  defectum  sine  causa,  licet 
male  fortasse  faciat,  valida  est  collatio,  et  ta- 
men  continet  virtualem  dispensationem  in 
officio,  saltem  pro  tempore  illius  impotentiee. 
Et  ratio  est,  quia  dispensatio  seu  concessio 
fructuum  ecclesiasticorum  non  est  limitata  ad 
solum  hujusmodi  onus,  vel  officium,  saltem 
ut  valida  sit.  Dixi  autem  regulariter,  quia 
etiam  aliquando  potest  esse  justa  concessio 
propter  ahquas  intrinsecas  causas,  vel  grati- 
tudinis,  vel  alicujus  majoris    commodi  Ec- 


426 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


clesise,  respiciendo  semper  ad  commune  bo- 
rium  ejus. 

41 .  Episcopus  nonpotest  dispensare,  nec  cum 
clerico  non  beneficiario,  proprie  loquendo,  ne 
recitet;  in  occurrente  necessitatepotest,  si  illud 
esi  dispensare.  —  Fundamentum.  —  Quaeri 
vero  potest  an  inferior  prselatus,  ut  Episco- 
pus,  possit  hanc  dispensationem  concedere.De 
quo  breviter  dico  primo,  cum  beneficiario  dis- 
pcnsare  non  posse,  ut  ex  proxime  dictis  facile 
colligi  potest,  et  confirmabitur  amplius  ex 
puncto  sequenti.  Secundo  ergo  assero,  neque 
cum  clcrico  in  sacris  dispensare  posse  proprie 
loquendo.  Ita  scntit  Navar.,  d.  c.  11,  n.  24, 
contra  quemdam  Girardum,quem  citat;  idem 
Turrecr.,  in  d.  c.  Eleutherius ;  et  ibi  Archid., 
et  a  fortiori  Panor. ,  et  alii  supra  citati.  Et  ra- 
tio  est,  quia  Episcopus  non  potest  ordinarie 
dispensare  in  jure  communi,  nisi  in  casibus  ei 
concessis  vel  in  ipso  communi  jure,  vel  saltem 
per  receptam  consuetudinem ;  hoc  autem  jus 
commune  est,  et  iu  eo  nihil  speciale  concessum 
est  Episcopis.  Dixi  autem  dispensare  proprie 
loquendo,  quia  in  casu  dubio  occurrente  licen- 
tiam  dare  potest  Episcopus,  ut  supra  diximus ; 
illud  vero  potius  est  per  modum  interpreta- 
tionis,  quam  dispensationis. 

42.  Auctorihus  conftrmaiur  id  ipsum.  — 
Idem  censent  communiter  Doctores  de  Praela- 
tis  regularibus  respectu  suorum  subditorum. 
Ita  docuit  Umbertus,  super  Constit.  Ordinis  S. 
Dominici,  c.  I,  quetn  referunt  et  sequuntur 
Card.  Zabarel.,  et  Turrecr.,  in  c.  Eleutherius, 
dist.  91  ;  et  illos  sequitur  Navar.,  d.  c.  11,  n. 
25;  et  Duran.,  lib.  3  de  Rit.,  c.  23,  n.  4,  qui 
etiam  refert  Albertuni  de  Ferrariis,  in  tractat. 
de  Horis  canonic,  n.  9;  omnes  autem  hi  au- 
ctores  in  hoc  fundantur,  quod  ita  tenetur  reli- 
giosus  professus  recitare  officium,  eo  quod 
fructibus  religionis  alitur,  sicut  beneficiarius 
tenetur  ad  officium  ratione  beneficii.  At  hoc 
fundamentum  non  est  verum,  ut  supra  osten- 
sum  est,  et  ideo  non  habet  locum  in  monachis 
illa  ratio.Neque  etiam  alia  de  obligatione  juris 
communis,  quia  revera  monachi  non  obligan- 
tur  ex  rigorosa  lege  canonica,  sed  ex  consue- 
tudine.  Et  ideo  eamdem  consuetudinem  censeo 
esse  consulendam  in  prsesenti  puncto.  Nam  si 
consuetudo  cum  tanto  rigore  est  introducta, 
ut  prselatus  nunquam  soleat  neque  'audeat  in 
ea  dispensare,  clarum  est  non  posse,  quia  con- 
suetudo  potest  dare  et  auferre  jurisdictionem, 
vel  sufficienter  indicare  illam.  Dicti  autem 
auctores  videntur  supponere  talem  esse  con- 
suetudinem  religionum,  in  quibus  talis  est 


obligatio.  El  eamdem  supponere  videntur  mul- 
ta  privilegia  concessa  Preelatis  religionum  ad 
dispensandum  cum  subditis  in  officio  divino, 
non  simpliciter,  sed  cum  debilibus,  vel  quoad 
aliquas  circumstantias.  Quocirca  unaquseque 
religio  debet  in  hoc  servare  suam  consuetu- 
dinem,  et  uti  tantum  suis  privilegiis.  Quod 
si  aliqua  religio  ex  vi  suae  institutionis  aliquid 
circa  hoc  habet  peculiare,  illud  servare  potest, 
si  per  contrariam  consuetudinem  derogatum 
non  est,  ut,  verbi  gratia,  in  religione  Sancti 
Francisci ,  non  consuetudine  tantum  ,  sed 
ex  praecepto  regulse  tenentur  juvenes  professi 
ad  chorum  officium  recitare.  Si  ergo  praelati 
illius  religionis  habent  ex  eadem  regula,  vel 
institutione  sua,  generalem  potestatem  dis- 
pensandi  in  preeceptis  regulse,  poterunt  etiam 
in  hoc  dispensare,  nisi  specialiter  excipiatur, 
vel  ordine  scripto,  vel  saltem  eonsuetudine, 
quia  tunc  non  dispensant  in  jure  communi,  sed 
in  proprio.  Item  cum  hsec  obligatio  religioso- 
rum  non  sit  eis  ab  Ecclesia  imposita,  sed  ab 
eis  assumpta,  et  tali  professioni  annexa,  non 
videtur  dubium  quin  potuerit  aliqua  religio 
hanc  obligationem  assumere,  tantum  cum  hac 
conditione,  ut  proprii  praelati  habeant  potes- 
tatem  in  ea  dispensandi.  De  facto  vero  alia 
videtur  esse  consuetudo,  et  ideo,  ut  dixi,  illa 
servanda  est. 

CAPUT  XXIX. 

AN  BENEFICIATUS   N0N   RECITANS   PER  SEX  PRIM0S 
MENSES  ALIQUID   TENEATUR   RESTITUERE  ? 

1.  Capitis  institutum. —  In  hoc  et  sequenti 
capite  nihil  dicam  de  beneficiariis,  qui  licet 
privatim  recitent^,  in  choro  non  recitant  nec 
serviunt,  prout  tenentur.  Nam  de  his,  quando 
et  quomodo  distributiones  chori  amittant,  ita 
ut  illas  retinere  non  possint,  in  superioribus 
dictum  est  sufficienter,  quantum  haec  materia 
postulat.  Longior  vero  disputatio  de  obliga- 
tione  restituendi  propter  non  residentiam,  in 
proprium  tractatum  de  beneficiis  rejicienda 
est.  Solum  ergo  hic  agimus  de  recitatione  pri- 
vata,  et  omissione  ejus  peccaminosa,  quoad 
poenam  propter  illam  ipso  jure  impositam. 
Suppono  secundo  pro  clericis  in  sacris  nullum 
habentibus  beneficium,  vel  pro  religiosis  pro- 
fessis,  nullam  censuram  esse  impositam  ob 
hanc  culpam  ipso  jure,  neque  aliquam  aliam 
spiritualem  vel  temporalem  pcenam  :  nullibi 
enim  in  jure  canonico  seu  pontificio  talis  poe- 
na  invenitur  scripta,  neque  etiam  invenitur 


CAP.  XXTX.  AN  RENEFICIATUS  NON  REOITANS,  ETC. 


427 


circa  hoc  aliqua  universalis  consuetudo,  et  ita 
nullus  Doctorum  talis  pcenee  mentionem  fecit. 
Quod  si  religio  aliqua,  vel  particularis  eccle- 
sia  circa  hoc  habet  aliquam  constitutionem 
poenalem,  ad  eos  pertinet  eam  scire,  qui  pos- 
sunt  ea  ligari,  vel  eam  exequi  tenentur.  Idem 
ex  eodem  fundamento  dicendum  est  de  cle- 
ricis  habentibus  beneficia  quoad  spirituales 
pcenas,  et  quoad  omnes  temporales,  una  ex- 
cepta,  scilicet,  restitutione  fructuum  de  qua 
diceudum  superest. 

2.  Restitutionis  pcena  fundatur  in  Concilio 
Later.  et  Pii  V  constitutione.  —  Hsec  autem 
restitutionis  pcena  in  duobus  juribus  canoni- 
cis  fundata  est.  Unum  est  Concilium  Later., 
sub  Leone  X,  ses.  9:  Post  rubricam  Reforma- 
tionis  C%irice,  §  Statuimus.  Aliud  Pii  V,  in 
Const.  138,,  in  Bullario  Rom.,  in  quorum  in- 
telligentia  et  declaratione,  tota  resolutio  hnjus 
puncti  consistit,  etideo  necesse  est  verba  Pii  V 
prsemittere;  ipse  enim  prius  refert,  et  in  sum- 
mam  redigit  verba  Concilii,  et  postea  suam 
declarationem  addit.  Sic  ergo  habet:  Pius 
Episcopus,  servus  servorum  Dei,  ad perpetuam 
rei  memoria/m.  Ex  proximo  Lateranensi  Con- 
cilio  salubris  sanctio  emanavit,  ut  quicumque 
habens  beneficium,  ecclesiasticum  cum  cura  et 
sine  cura,  si  post  sex  menses  quam  itlud  obti- 
nuerit,  divinum  officium,  legitimo  cessanteim- 
pedimento,  non  dixerit,  beneficiorum  suorum 
fructus,  pro  rata  omissionis  officii  et  temporis, 
suos  non  faciat,  sed  eos  tanquam  injuste  per- 
ceptos,  in  fabricas  ipsorum  beneficiorum ,  vel 
pauperum  eleemosynas  erogare  teneatur.  Ve- 
rumtamen  multorum  animi  suspensione  tenen- 
tur,  cujusmodi  ratce  prcedictce  ratio  sit  haben- 
da.  Noshuic  rei  evidentius  atque  expressius  pro- 
videre  volentes,  statuimus  ut  qui  horas  omnes 
canonicas  uno  vel  plurihus  diebus  iniermiserit , 
omnes  beneficii,  seu  beneficiorum  suorum  fruc- 
ttis,  qui  illi  velillis  diebus  responderent,  siquo- 
tidie  dividerentur ;  qui  vero  Matutinum  tan- 
tum  dimidiam,  qui  cceteras  omnes  horas,  aliam 
dimidiam,  qui  harum  singulas,  sextam  partem 
fructuum  ejusdem  diei  amittat.  Choro  addictus 
non  recitans,  omnibus  horis  canonicis  cum  aliis 
prcesens  adsit,  fructusque  et  distributiones  for- 
te  aliter  assignatas,  sola  prceseniia  juxta  sta- 
tuta,  consueiudinem ,  fundationzm ,  vel  alias 
sibi  tucrifecisse  prcetendat :  is  etiam  prceter 
fructuum  et  distributionwn  amissionem,  etc. 

3.  An  in  primis  sex  mensibus  accepti  bene- 
cii  oltigetur  quis  restituere,  nisi  reciiet  divi- 
num  officium.  —  Prima  sententia  affirmat. — 
Duo  ergo  tempora  sunt  in  hac  legedistinguen- 


da :  unum  est  primorum  sex  mensium  in  qui- 
bus  recitatioornittitur,  nam  pro  illonon  vide- 
tur  in  hac  lege  poena  peculiaris,  vel  obligatio 
restitutionis  imponi ;  aliud  tempus  est,  quan- 
do  omissio  ultra  sex  menses  durat,  narn  ex 
tunc  videtur  incurri  hsec  pcena,  et  contrahi 
obligatio  restituendi.  Circa  primumtempusdu- 
bitari  possunt  nonnulla  :  primum  est,  an  ex  vi 
hujus  juris  excusetur  quis  ab  obligatione  resti  - 
tuendi  pro  illissex  primismensibus.  Suntenim 
diversse  opiniones ;  prima  negat  excusari.  Ita 
tenet  Soto^,  1.  lOde  Just.^q.  I,  a.6;  quodut  de- 
fendat,  conjectat,  imo  certo  credit,  verba  illa 
Concilii  hateran. ,  post  sex  menses,  non  esse  ita 
legenda,  sed  per  sexmeuses,  ut  sensus  sit  per  il- 
los  sexmenses  teneri  ad  restitutionem  pro  rata, 
post  aliud  vero  tempus,  si  contumax  post  mo- 
nitionem  fuerit,  ita  ut  per  alios  quindecim 
dies  bis  saltem  officium  non  dieat,  privanlum 
esse  benefieio.  Hanc  vero  emendationem  non 
ex  alio  codice  aut  alia  lectione  probat,  sed  ab 
incommodis.  Primo,  quia  alias  contextus  non 
habet  legitimum  sensum.  Nam  si  Concilium 
excusat  a  restitutione  per  primos  sex  menses, 
quomodo  statim  subdit:  Ut  si  post  illud  tem- 
pus  (  utique  semestre  )  in  simili  negligentia 
permaneat,  privetur  beneficio,  etc.  Nam  prius 
debet  concedi  aliquod  tempus,  in  quo  teneatur 
restituere  sine  privatione  beneficii,  ut  constat 
ex  verbis  ejusdem  legis;  ergo  illud  tempus,  in 
quo  restitutio  facienda  est  sine  periculopcense 
privationis  beneficil,  non  est  nisi  primum  se- 
mestre  tempus.  Secundo,  quia  fuisset  nimia 
relaxatio  legis.,  si  transgressionem  per  sex  men- 
scs  absque  ulla  poena  relinqueret. 

4.  Soii  sententia  audacice  incusatur ,  dum 
mutatione  verborum  Concilii  stabilitur . —  Vera 
responsio  ad  pra^dictam  conjecturam.  —  Sed 
haec  Soti  conjectura  merito  ab  aliis  auctori- 
bus,  quos  referemus,  improbata  est  quoad  tex- 
tus  mutationem  seu  emendationem,  quia  non 
invenitur  mutatio  aut  varietas  lectionis  in  ali- 
quo  codice,  aut  impressione  illiUs  Concilii. 
Unde  nimia  videtur  audacia,  propter  apparen- 
tes  difficultates  vel  incommoda  textum  muta- 
re.  Nam  hoc  potius  est  reprehendere  Conci- 
lium,  quam  veram  ejus  lectionem  proferre. 
Nunc  vero  hoc  multo  magis  indubitatum  est, 
quia  Pius  V^  referens  Concilii  statutum,  ex~ 
presse  dicit,  post  sex  menses.  Ad  primam  vero 
Soti  conjecturam  respondent  aliqui,  tempus 
illud  medium,  in  quo  restitutio  pro  rata  fa- 
cienda  est  ante  privationem  beneficii,  esse 
quindecim,  vel  potius  tredecim  dierum,  nam 
pro  illis  jam  restituere  cogitur ;  et  si  per  duos 


428 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


alios  dies  in  contumacia  perseveret,  beneficio 
privandus  est.  Sed  non  est  verisimile  solum  ad 
quindecim  dies  respexisse  Concilium,  cum  di- 
xiti  Pro  rata  omissionis  recitationis  officii,  et 
temporis,  etc,  quia  haec  verbaindefinita  quod- 
cumque  tempus  comprehendunt,  et  quia  ipsa 
dispositio  et  modus  legis  aliquid  amplius  re- 
quirit.  Est  ergo  advertendum  illa  lege  pcenam 
privationis  beneficii  non  esse  ipso  jure  imposi- 
tam,  sed  imponendam,  ut  verbum  ipsum  pri- 
vetur,  et  illud,  ut  beneficio  privari  possit,  ma- 
nifeste  ostendit.  Et  prseterea  antequam  pcena 
possit  imponi,  requiritur  prsevia  monitio,  et 
subsequens  contumacia  durans,  post  moni- 
tionem,  per  quindecim  dies  modo  declarato. 
Quia  ergo  illa  monitio  non  statim  fit  post  sex 
menses,  contingere  potest  ut  aliquis  pcr  mul- 
tum  tempus  non  recitet  post  primos  sex  men- 
ses  non  admonitus,  et  consequenter  non  spe- 
cialiter  contumax  hominis  monitioni:  tunc 
ergo  pro  toto  illo  tempore  tenebitur  restituere, 
et  noD  est  obnoxius  pcenae  privationis  benefi- 
cii,  donec  legitime  moneatur,  etc.  Ethic  est 
proprius  et  facillimus  sensus  sine  ullo  incom- 
modo.  Nam  si  contingat  statim  post  sex  men- 
ses  monitionem  fieri,  tunc  quidem  solum  pro 
quindecim  diebus  conceduntur  induciee,  ut 
sic  dicam,  usque  ad  privationem  beneficii, 
cum  obligatione  restitucndi  pro  rata  pro  eis- 
dem  diebus,  quod  nullum  est  inconveniens, 
quia  illud  tempus  potest  esse  majus  vel  mi- 
nus,  juxta  diligentiam  admonentis.  De  altero 
vero  incommodo,  quod  Soto  infert,  ex  se- 
quenti  puncto  constabit  nullum  esse. 

5.  Secunda  sententia  asserit  excusari  illis 
sex  mensibus  beneficiarmm  saltem  negative  a 
restitutione,  si  non  recitet. — Secunda  Soti  con- 
iecturaenervatur.  — ',Ex  dictis  ergo  verbis,  post 
sex  menses,  videtur  concludi  excusari  benefi- 
ciatum  a  restitutione  ex  vi  illius  legis  pro  illis 
sex  mensibus.  Et  ita  tenet  Navar.,  c.  21,  de 
Orat.,  n.  58;  sed,  ut  hoc  verum  sit,  intelligen- 
dum  est  negative,  ut  sic  dicam,  non  positive, 
id  est,  intelligendum  est,  legem  illam  nou 
obligare  ad  restitutionem  pro  illis  sex  mensi- 
bus,  atque  ita  non  accusare  (ut  sic  dicam),  et 
hanc  voco  negativam  excusationem.  Positive 
autem  non  excusat  illa  lex,  quia  nullam  licen- 
tiamprpebet,  nec  donat  fructus  illius  temporis, 
si  alias  erant  obnoxii  restitutioni,  sed  relinquit 
illud  tempus  in  eo  statu  in  quo  antea  erat.  Et 
ita  solvitur  clarissime  secundum  inconveniens 
a  Soto  illatum,  quia  nulla  relaxatio  juris  pro 
eo  tempore  facta  est,  sed  solum  non  est  addi- 
tus  novus  rigor  pro  illotempore;  quod  optima 


ratione  fieri  potuit,  ne  gravissima  lex  et  poena 
nova  sine  aliqua  temporis  moderatione  ferri 
videretur.  Quapropter  non  video  unde  ex  hac 
lege  collegerit  Navarrus  supra,  pro  illis  sex 
mensibus  non  esse  ullam  obligationem  resti- 
tuendi,  quod  adeo  certum  existimavit,  ut  inde 
sumpserit  irrefragabile  argumentum  (ut  loqui- 
tur)  ad  inferendum  ante  illam  legem  nullam 
fuisse  obligationem  restituendi.  Nam  revera 
ex  illa  lege  nulla  positiva  excusatio  colligitur. 
Unde  nullum  inde  potest  sumi  argumentum 
ad  aliam  qusestionem,  sed  potius  ex  decisione 
illius  qusestionis  pendet  resolutio  circa  obliga- 
tionem  restituendi  aliquid  pro  illis  sex  mensi- 
bus,  u t  bene  animadvertit  Durand.,  lib.  3  de 
Ritib.,  c.  ult.,  in  fin. 

6.  Inquiritur,  quando  ex  hocjure  non  obliga- 
tur  beneficiarius  ad  restitutionem,  obligetiirne 
ex  aliojure.  —  Prima  sententia  negativa  est 
Navarr.,  etprobatur  dupliciter. — Ex  dictisergo 
solum  habemus,  jus  hoc  positivum  non  obli- 
gare  ad  restituendum  aliquid  pro  illis  sex 
mensibus.  Inquirendum  ergo  superest,  an  ex 
alio  jure  nascatur  obligatio :  in  quo  dubio  Na- 
var.,  in  d.  n.  58,  absolute  negat  daripro  illo 
tempore  aliquam  obligationem  restituendi. 
Fundamentum  ejus  est,  quia  tota  et  adeequata 
causa  hujus  obligationis  pro  tempore  subse- 
quente  post  sex  menses  est  illud  jus  ecclesias- 
ticum;  sed  illud  non  obligat  pro  illis  primis 
sex  mensibus ;  ergo  simpliciter  non  erit  in  illis 
talis  obligatio.  Nam  si  affirmatio  est  causa 
adaequata  affirmationis,  negatio  talis  causse 
optime  infert  absolutam  negationem  effectus. 
Antecedens  probat,  primo  ex  vi  illius  verbi, 
Statuimus,  in  dicto  Concilio  positi,  quod  est, 
inquit,  argumentum  et  signum  inductionis 
juris  novi  juxta  quasdam  Glossas  communiter 
receptas.  Secundo,  quia  attento  jure  commu- 
ni  antiquiori,  non  tenebatur  beneficiarius  non 
recitans  ad  restituendos  fructus  sui  beneficii, 
quia  nullum  extatjus  antiquum  ad  hoc  obli- 
gans,  neque  ex  solo  jure  naturae  sequebatur 
talis  obligatio.  Quod  probatur,  quia  obligatio 
restituendi  solum  naseitur  ex  peccato  contra 
justitiam  commutativam ;  beneficiatus  au- 
tem  omittens  officium  ex  natura  rei  non  pec- 
cat  contra  justitiam  commutativam,  esto  alias 
(quod  omnes  fatentur)  mortaliter  peccet  con- 
tra  obedientiam  Ecclesise,  vel  contra  religio- 
nem,  ad  quam  pertinet  actus  orandi  praece- 
ptus.  Et  hanc  sententiam  docet  idem  Navar., 
d.  c.  7,  n.  31,etc.  10,  n.  37  ;  et  dicitesse  com- 
munem, inc.  1,  de Celeb.  Miss., ubi  ex  professo 
id  disputat  Panor.,  n.  8 ,  et  pro  ea  refert  Card. 


CAP.  XXIX.  AN  BENEFIGIATUS  NON  RECITANS,  ETC. 


429 


Referuntur  etiam  Joan.  Andr.,  Joan.  de  Li- 
gnano,  et  Anton.  de  Butrio.  Et  sequuntur  fre- 
quentius  Sumrnistse ;  Sylvest.,  ver.  Clericus, 
4,  q.  23,  n.  16,  ubi  etiam  Rosella,  n.  28;  et 
Tabiena,  Beneficium,  3,  n.  11  ;  et  Armilla, 
verb.  Beneficium,  n.  69,  et  ver.  Clericus,  n. 
27,  qui  alios  referunt. 

7.  Secunda  et  vera  smtentia,  obligari  bene- 
ficiatum  primis  sex  mensibus  ad  restitutionem , 
si  non  ex  novo  jure,  certe  ex  natura  rei.  — 
Fvndamentum. — Nibilominus  contrariam  sen- 
tentiam,  nimirum,  exnatura  rei  sequi  obliga- 
tionem  restituendi  ex  bac  officii  omissione, 
quando  obligatio  ex  beneficio  oritur,  tenuit 
Soto,  in  d.  lib.  10  de  Just.,  q.  5,  art.  7.  Et 
idem  sentit  Bartbol.  Med.,  in  sua  Summa, 
c.  12,  §11;  et  ex  Canonistis  tenuit  Calderinus, 
quem  omnes  referunt,  in  c.  1,  de  Celebr. 
Miss.;  sequitur  Covar.,  1.  3  Variar.,  c.  13,  n. 
10,  ubi  refert  Decium  et  Ripam;  idem  teuuit 
Adrianus,  in  4,  in  materia  de  Restit.,  quaest.  : 
An  ecclesiasticus  ultra  victus  decentem  necessi- 
tatem,  etc,  concl.  1  ;  et  idem  sumitur  ex  Alex. 
Alens.,  3  p.,  q.  36,  m.  5,  art.  2,  ubi  generali- 
ter  loquitur  de  clerico  babente  beneficium, 
cui  non  deservit,  quem  dicit  esse  raptorem  et 
furem  ;  et  ponit  exemplum  in  eo,  qui  accipit 
mercedem  ut  laboret  in  vinea  ,  et  postea  non 
laborat.  Idem  Ang. ,  ver.  Hora,  n.  11,  qui 
citat  Laudunum.  Item  Graffis,  lib.  2  Decis. , 

c.  50,  qui  refert  Arcbid.,  in  c.  Si  Canonici,  § 
Scituri,  de  Offic.  Ordin.,  in  6.  Idem  tenet 
Ancharanus,  consil.  228 ;  Geminianus,  iu  c. 
ult.,  de  Rescription.,  in  6;  Jason,  in  leg.  pe- 
nult.,  C.  de  Testam. ;  Bald.,  in  1.  1,  Cod.  de 
His quiutindigni,  etc,  quos  etiam  refert  Azor, 

d.  lib.  10,  c  14,  inprincipio.  Sequitur  Duran- 
dus,  d.  lib.  3  de  Ritib.,  c.  ult.,  in  fin.  Funda- 
mentum  hujus  sententise  esse  debet,  quia  be- 
neficiarius  omittens  recitationem  debitam  pec- 
cat  cor.tra  justitiam  commutativam ,  ex  qua 
intrinsece  oritur  obligatio  restituendi,  ut  con- 
stat.  Antecedens  probatur,  quia  stipendiarius 
ex  justitia  commutativa  tenetur  id  facere , 
pro  quo  stipendium  accipit,  unde  si  omittat, 
et  nihilominus  accipiat  stipendium  ,  contra 
justitiam  commutativam  peccat.  At  ita  se  ha- 
bet  beneficiarius;  recipit  enim  stipendium  pro 
labore,  juxta  illud  :  Qui  altari  deserviunt,  de 
altari  participant,  1  ad  Corint.  9  ;  nam  deci- 
mae  dantur  pro  ministerio  ,  Deuter.  18,  et 
Num.  18;  ergo. 

8.  Responsio  Panor.  ad  propositum  funda- 
mentum.  —  I  mpugnatur  responsio  Panormi- 
tani. — Ad  hanc  vero  rationem  respondet  pri- 


mo  Panor.,  negando  officium  divinum  esse 
proprium  laborem ,  seu  propriam  causam 
propter  quam  datur  clerico  fructus  beneficii, 
nam  etiam  dantur  illi  fructus ,  ut  clericus  as- 
sumptus  in  sortem  Domini  vivat  de  patrimonio 
Christi,  et  non  mendicet,  c.  2,  de  Preeb.,  c.  Dia- 
conum  ,  93  d.  Et  quia  Jicet  non  serviat  eccle- 
sise  dicendo  officium,  servit,  inquit,  Ecclesiae 
universali  in  ordirie  clericatus.  Sed  hanc  res- 
ponsionem  merito  improbat  Ang.,  quia  licet 
beneficium  detur  clerico  ut  vivat,  non  tamen 
simpliciter,  sed  ut  vivat  secundum  cultum 
Dei.  Non  ergo  dantur  ei  fructus  beneficii , 
tanlum  ut  pauperi ,  mere  gratis  et  liberaliter, 
sed,  ut  laborando,  et  inserviendo  Ecclesia;,  ab 
illa,  ut  par  est,  sustentetur.  Nec  negari  potest 
quin  axioma  illud,  sumptum  ex  c.  ult.  de 
Rescr.  ,  in  6  :  Beneficium  datur  propter  offi- 
cium ,  intelligatur  secundum  relationem  et 
correspondentiam,  ut  sic  dicam,  justitise  com- 
mutativse,  qualis  est  inter  stipendium  et  opus. 
Quod  bene  confirmatur  ex  c.  Clericus  victum, 
91  d.,  ibi :  Stipendio  privatus  ;  loquitur  enim 
de  clerico,  qui  sine  causa  non  servit.  At  vero 
ostendimus  supra  illud  axioma  :  Beneficium 
datur  propter  officium,  proprie,  et  in  rigore 
intelligi  de  officio  recitandi  horas  canonicas 
(ita  enim  aperte  exponitur  in  d.  Concilio  La- 
teranensi) ;  ergo  ratio  facta  suam  vim  retinet. 
Propter  id  vero  quod  Panormitanus  ait,  cle- 
ricum  accipere  beneficium,  ne  cogatur  men- 
dicare,  facile  posset  concedi ,  quod  si  clericus 
sit  tam  pauper,  ut  nisi  ex  fructibus  beneficii 
alatur,  cogendus  sit  mendicare,  excusetur  a 
restitutione  quoad  eam  partem,  quam  in  suam 
sustentationem  consumpsit.  Non  quia  non 
peccaverit  peccato  dc  se  obligante  ad  restitu- 
tionem  ,  sed  quia  restitutio  illa  donanda  esset 
pauperibus,  et  pars  ilia  jam  fuit  pauperi  con- 
cessa.  At  vero  si  clericus  non  sit  pauper,  jam 
hoc  titulo  nihil  potest  accipere,  sed  tanturn 
per  modum  stipendii,  si  officium  suum  im- 
pleat.  Si  enim  clericus  nullum  omnino  offi- 
cium  in  ecclesia  faciat ,  non  video  in  quo  in- 
serviat  universae  Ecclesiai,  solum  ex  eo  quod 
clericus  est. 

9.  Alia  responsio  Sylvestri  ad  proposilum 
fwndamentum.  —  Responsio  Sylvestri  institu- 
tum  non  omnino  convincit.  —  Aliter  ergo  Syl- 
vester  respcndet  dicens ,  officium ,  propter 
quod  datur  beneficium  ,  non  esse  solas  horas 
canonicas,  sed  alia  etiam  ecclesiastica  officia  , 
praesertim  ministerium  sacrificii  et  sacrarnen- 
torum.  I:no  additr  principalem  causam,  pro- 
pter  quam  dantur  beneficia,  esse  alia  ministe- 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 
officiuni  vero  recitandi  esse    consideratio  necessaria  est,  secluso  jure  posi- 


430 

ria  ecclesiastica 
secundarium,  et  ideo,  etiamsi  omittatur,  non 
obligare  ad  restitutionem ,  quia  relinquitur 
alia  causa  sufficiens,  propter  quam  possit  re- 
cipi  stipendium.  Et  lioc  sensu  concludit  bene- 
ficium  non  dari  propter  officium  recitandi 
sub  conditioiie,  sed  sub  modo  :  et  ideo  modo 
non  servato,  fructus  nibilominus  esse  benefi- 
ciati.  Sedhaecresponsio  Sylvestri  bene  quidem 
declarat  beneficiatum  non  recitantem  non  te- 
neri  ex  natura  rei,  et  secluso  jure  positivo,  ad 
restituendum  omnesfructus  sui  beneficii,  quia 
recitatio  non  est  adeequatum  officium,  et  con- 
sequenter  ejus  omissio  ad  totalem  (ut  sic  di- 
cam)  restitutionem  non  obligat,  quod  ingenue 
fatentur  Soto  et  Med. ;  imo  in  boc  excedunt, 
ut  infra  dicam.  Non  vero  evitat  Sylvester  per 
illam  responsionem  omnem  restitutionem,  ut 
ostendam. 

10.  Beneficiarius  tenetur  ex  natura  rei  ad 
aliquam  restitutionem  si  non  recitet.  —  Dico 
ergo  primo,  in  hoc  puncto,  beneficiarium  non 
recitantem  teneri  ex  natura  rei  ad  aliquam 
restitutionem  faciendam.  Hoc  apud  me  con- 
vincit  ratio  facta ,  quod  illud  peccatum  est 
contra  justitiam  commutativam,  est  enim  ac- 
ceptio  mercedis  sine  redditione  laboris.  Unde 
non  obstat  quod  beneficium  habeat  alia  servi- 
tia,  quia  inde  solum  fit  pro  illis  posse  aliquam 
partem  fructuum  retinere,  prudenti  arbitrio, 
partitione  facta,  non  tamen  inde  efficitur  quod 
possit  omnes  retinere,  quia  officium  recitandi 
est  quaedam  pars  adsequati  servitii,  cui  aliqua 
etiam  pars  fructuum  respondet.  Quod  vero 
Sylvester  ait,  hoc  officium  esse  minus  priuci- 
pale,  et  secundarium,  imprimis  licet  fortasse 
sit  verum  de  officio  psallendi,  non  tamen  sim- 
pliciter  de  officio  recitandi ,  nam  pensum  hoc 
tanquam  unum  ex  proecipuis  in  Ecclesia  habe- 
tur  inter  ea  propter  quaj  beneficia  concedun- 
tur.  Deinde  esto  id  concedatur,  nonrefert; 
satis  enim  est  ut  hsec  sit  qucedam  pars  mune- 
ris  debiti  ex  justitia,  et  non  levis,  sed  satis 
gravis,  nam  id  satis  est  ut  graviter  laedatur 
justitia  in  illius  omissione,  et  ut  inde  nascatur 
obligatio  restituendi  partem  fructuum  propor- 
tionatam  illi  parti  officii,  sive  illa  pars  princi- 
palior,  siveminus  principalis  sit.  De  quo  exis- 
timo  non  posse  generalem  regulam  tradi,  nam 
in  quibusdam  beneficiis  videtur  hoc  pensum 
esse  minus  principale,  ut  in  beneficiis  paro- 
chiarum ;  in  aliis  videtur  preecipuum  esse,  ut 
in  canonicatibus,  et  similibus.  In  quibusdam 
vero  est  totum  officium,  quia  non  habent 
aliud  servitium,  ut  sunt  prsestimonia.  Quee 


tivo,  ad  definiendum  an  restitatio  sit  facienda 
integre,,  vel  ex  parte,  et  si  ex  parte,  an  ex  ma- 
jori  vel  minori.  Nam  in  prcestirnoniis  et  simi- 
libus,  restitutio  esset  integre  facienda,  quia 
totum  opus  talis  beneficii  omittitur.  In  aliis 
vero  restitutio  partis  sufficeret,  majoris  autem 
aut  minoris,  juxta  proportionem  officii  et  ser- 
vitii,  ut  dictum  est,  et  in  his  omnibus  consen- 
tiunt  Soto  et  Medina  ,  et  possunt  etiam  nunc 
esse  utilia  pro  tempore  sex  mensium,  de  quo 
nunc  tractamus. 

11.  Beslitutio  hcec  potest  fieri  non  solum  in 
bonis  tempcralibus,  sed  etiam  in  spiritualibus, 
recitando,  verbi  gratia,  per  sesc  menses  sequen- 
tes  officium  bis  in  die.  —  Addo  vero  secundo, 
non  videri  necessarium  ex  natura  rei,  ut  hsec 
restitutio  fiat  in  bonis  seu  fructibus  tempora- 
libus  beneficii,  sed  posse  fieri  in  bonis  spiri- 
tualibus,  quse  fuerunt  omissa,  atque  hoc  mo- 
do  videmur  moderari  rigorem  secundae  sen- 
tentise,  qui  Panormitanum  et  aliosterruit.  De- 
claratur  autem  in  hunc  modum,  nam  si  be- 
neficiarius  per  sex  menses  omisit  officium  ca- 
nonicum,  videbitur  satisfacere  pro  injustitia 
facta,  si  per  alios  sex  menses  illud  officium 
suppleat.  Dices,  per  hoc  non  satisfacere  priori 
obligationi,  tum  quia  quotidie  postea  urgetur 
nova  et  distincta  obligatione,  tum  etiam  quia 
jam  tempus  obligationis  pertransiit,  et  ita  non 
habet  locum  talis  recompensatio  :  propter 
quod  supra  dicebamus,  qui  in  uno  die  omisit 
officium  ,  non  teneri  supplere  in  alio,  quia 
non  potest.  Sed  haec  non  obstant ;  nam  quod 
ad  primum  attinet,  si  ille  beneficium  dimit- 
tat,  vel  illo  privetur,  non  procedit  illud  im- 
pedimentum.  Si  vero  idem  beneficium  semper 
teneat,  poterit  quotidie  duplicatum  officium 
recitare ,  semel ,  ut  satisfaciat  quotidianae 
obligationi,  et  iterum  donec  priorem  inju- 
riam  resarciat.  Nam  licet  ad  hoc  absolute  non 
cogatur,  tamen  si  vult  excusare  restitutionem 
stipendii,  necesse  est  ut  id  faciat.  Unde  facile 
respondetur  ad  alteram  partem.  Aliud  enim 
est  considerare  praeceptum  recitandi  taii  die, 
aliud  vero  est  considerare  nocumentum  illa- 
tum  per  omissionem  recitationis  debitae. 
Quoad  primum  quidem  verum  est  non  posse 
amplius  impleri  prceceptum  prout  illo  die 
obligabat,  et  ideo  ex  vi  solius  obedientise  vel 
religionis  non  manet  talis  obligatio.  At  vero 
secundum,  id  est  nocumentum ,  reparabile 
est,  non  solum  materialiter,  ut  sic  dicam, 
reddendo  pecuniam,  sed  etiam  spiritualiter, 
compensando   omissionem    spiritualem,   per 


CAP.  XXIX.  AN  BENEFICIATUS  NON  RECITANS,  ETC. 


431 


spiritualem  actionem,  quod  quidem  substan- 
tialiter,  ut  sic  dieam,  fieri  potest,  satisque 
esse  videtur.  Quod  hoc  exemplo  declaro;  nam 
si  quis  recipit  stipendium,  ut  hac  hebdomada 
determinata  tres  Missas  diceret,  et  id  omisit, 
contra  pactum  peecavit  quidem;  si  tamen 
postea  illas  tres  Missas  dicat,  juxta  intentio- 
nem  dantis  eleernosynam,  non  tenebitur  sti- 
pendium  restituere.  Idem  censeo  de  illo,  qui 
ex  beneficio  vel  capellania  tenetur  tot  Missas 
in  anno  dicere ,  nam  licet  in  eo  peccaverit 
graviter,  nihilominus  si  in  altero  anno  toti- 
dem  Missas  integre,  et  cum  debita  intentione 
dicat,  non  tenebitur  restituere  fructus  illo 
anno  perceptos.  Ratio  autem  est ,  quia  licet 
peccatum  fuerit  in  dilatione  solutionis,  tan- 
dem  obsequium  debitum  ad  Eequalitatem  sol- 
vitur,  et  illa  injustitia,  quee  fuit  in  circum- 
stantia  temporis  preetermissa,  reparabilis  non 
est.  Unde  etiam  in  modo  restituendi  per  red- 
ditionem  fructuum,  vel  stipendii,  incommo- 
dum  illud  non  reparatur.  Hic  autem  discur- 
sus  totus  habet  locum  in  preesenti  casu.  Qua- 
propter  non  dubito  quin  ,  si  quis  velit  hoc 
modo  restituere,  satisfaciat  in  toto  rigore  ju- 
ris  naturalis,  et  secluso  positivo. 

12.  Hcez  spiritualis  restitutio  non  opus  est 
quod  fiat  eadem  in  specie  actionis,  sed  potest  esse 
per  alias  preces  cequivalentes. — Majus  mihi 
dubium  est,  an  eligendo  hunc  modum  spiri- 
tualis  rcstitutionis,  teneatur  quis  in  preesenti 
casu  restitutionem  facere  in  eadem  specie 
actionis,  id  est,  in  recitatione  horarum,  an 
possit  satisfacere,  vel  per  alias  preces  aequales 
prudenti  arbitrio,  ut,  verbi  gratia,  per  iute- 
grum  rosarium,  vel  per  sacrificium  Missee  tot 
diebus  repetitum  pro  illa  intentione,  vel  simi- 
lia.  Nam  si  consideremus  justitiee  rigorem,  vi- 
detur  necessarium  reddere  idem  opus  in  spe- 
cie,  nam  mercenarius  conductus  ad  fodiendum 
in  vinea  non  satisfaciet  aliud  opus  suo  arbi- 
trio  faciendo,  etiam  in  domini  utilitateni;  et 
qui  debet  triticum ,  non  satisfacit  reddendo 
oleum,  si  possit  solvere  debitum  in  propr.a 
specie.  Nihilominus  contrarium  censeo  dicen- 
dum  in  praeseuti  casu,  quia  quando  creditor 
moraliter  et  rationabiliter  praesumitur  acce- 
ptare,  sufficit  eequivaleus  compensatio,  licet 
non  sit  omnino  eequivalens  in  eadem  materia. 
Ita  vero  preesumitur  in  preesenti,  quia  spiri- 
tualis  fructus  ab  Ecclesia  intentus  potest  esse 
eequalis,  vel  major  in  alio  genere  spiritualis 
compensationis ;  unde  illa  quasi  materialis 
diversitas  non  videtur  impedirecondignamsa- 
tisfactionem,  et  potest  deservire,  ut  facilius  et 


suavius  fiat.  Confirmariquehoc  potest  asimili 
ex  voto  uuius  operis,  quod  hacratione  imple- 
ri  potest  per  aliud  eequale.  Solum  posset  quis 
ha^sitare,  quia  ofiicium  canonicum  dicitur  in 
personaEcclesiee,  quee  circumstantia  non  sup- 
pletur  per  singulares  orationes,  vel  opera, 
preeter  Missee  sacrificium.  Sed  dico,  nequeesse 
certum,  cum  horee  recitantur  privatim,  dici 
in  persona  Ecclesiee,  neque  illam  circumstan- 
tiam  esse  reparabiiem,  postquam  semel  offi- 
cium  omissum  est.  Nam,  licet  illud  officium 
alio  die  dicatur  vel  repetatur,  jam  non  dici- 
tur  juxta  constitutionem  ab  Ecclesia  preescri- 
ptam  ;  et  ideo  non  dicitur  in  persona  ejus.  Hoc 
tamen  non  impedit  quin  illa  sit  condigna  sa- 
tisfactio,  quia  substantia  actionis  est  eadem, 
et  fit  meliori  modo  possibili.  His  ergo  modis 
limitata  et  declarata  secunda  sententia  mihi 
probatuiyet  credo  posse  securissime  ad  praxim 
applicari,  etiam  nunc,  pro  tempore  sex  men- 
sium,  de  quo  tractamus. 

13.  Prims,  sententia  asserens  illum  qui  pri- 
mis  sex  mensilus  recitavit,  et  aliis  sequentibus 
minime,  posse  uti  privilegio  legis. —  Secunda 
et  vera  sententia,  asserens  privilegium  finiri 
primis  sex  mensibus  ab  obtento  beneficio. — Duo 
vero  snpersunt  adnotanda  circaeamdem  legem 
Concilii  Const.,  prout  de  eodem  tempore  lo- 
quitar.  Quee  video  a  Doctoribus  preetermissa, 
et  indigent  declaratione.  Unum  est  circa  illa 
verba :  Si  post  sex  menses  ab  obtento  beneftcio, 
etc.  Nam  statim  occurrit  interrogare  quid  sit 
dicendum,  si  quis  per  sex  primos  menses,  vel 
per  majus  tempus  integre  recitavit,  et  postea 
ccepit  omittere,  num  incipiat  statim  obligari 
peculiari  onere  restituendi  per  illam  legem 
imposito,  vel  semper  immunis  sit  a  peculiari 
pcena  illius  legis,  donec  sex  mensibus  recita- 
tionem,  vel  continue,  vel  interpolatis  diebus 
omittat.  Nam  si  spectemus  tenorem  verbo- 
rum,  videntur  in  rigore  reddere  priorem  sen- 
sum.  Aliunde  vero  videtur  hoc  difficile  credi- 
tu.  Cur  enim  erit  melioris  conditionis  ille,  qui 
statim  a  principio  obtenti  beneficii  inique  se 
gessit,  ut  mitius  cum  illo  agat  illa  lex,  quam 
cum  illo  qui  in  principio  bene  gessit,  et  pos- 
tea  per  fragilitatem  humanam,  non  majori 
culpa,  neque  diuturniori  tempore  deliquit? 
Videri  ergo  potest,  habentem  beneficium  non 
obligari  ad  restitutioiiem  ex  vi  illius  legis  per 
primos  sex  menses,  in  quibus  non  recitavit 
post  obtentum  beneficium,  sive  illi  sint  primi 
a  die  obtenti  beneficii,  sive  in  quocumque 
temporis  discursu.  Nam  illa  verba:  Si  post 
sex  menses  ab  obtento  beneficio,  intelligi  pos- 


432 


LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 


sunt  de  sex  mensibns  non  solum  obtentionis, 
sed  etiam  non  recitationis.  Sed  non  oportet 
vim  inferre  textui,  nam  verba  Concilii:  Si 
post  sex  menses  ab  obtento  beneficio,  videntur 
perspicua,  et  apud  Pium  V  clarius  dicitur : 
Si  post  sex  menses,  guam  illud  obtinuerit; 
ergo  post  sex  menses  saltem  a  possessione  be- 
neficii,  sive  in  illis  quis  recitet,  sive  non,  in- 
curritur  poana  illius  legis  non  recitando.  Un- 
de  illi  sex  menses  concessi  suntnon  habita 
ratione  ad  initium  transgressionis.  ut  sic  di- 
cam,  sed  ad  initium  obtentionis  beneficii. 
Quia  voluit  lex  non  ita  punire  novitium,  ut 
sic  dicam,  in  illo  munere,  quia  fortasse  inillo 
tempore  solent  esse  plures  occasiones  omit- 
tendi.  Et  in  hoc  sensu  est  communiter  intel- 
lecta  illa  lex. 

14.  Restitutionis  obligatio  solum  incipit 
post  sex  menses,  licet  continuata  serie  benefi- 
ciatus  neque  in  illis  recitet,  neque  deinceps. — 
Aliud  explicandum  est,  an  is,  qui  per  sex 
menses  non  recitavit,  maneat  liber  a  poena  il- 
lius  legis,  etiamsi  per  majus  tempus  duret 
non  recitando :  si  vero  culpa  sit  diuturnior, 
eo  ipso  totum  peccatum  a  principio  maneat 
obnoxium  illi  pcen8e?Nam  verbatextus  viden- 
tur  ambigua,  sic  enim  habent:  Si  post  sex 
menses  ab  obtento  beneficio  divinum  officium 
non  dixerit,  legitimo  impedimento  cessante, 
beneficiorum  suorum  fructus  suos  non  faciat 
pro  rata  omissionis  recitationis  officii  et  tem- 
poris.  Ubi  non  declarat  an  loquatur  de  toto 
tempore  omissionis  excedente  durationem  sex 
mensium,  an  vero  de  solo  illo  tempore,  quod 
ultra  sex  menses  additur.  Sed  sine  dubio  hoc 
posteriori  modo  est  illa  lex  intelligenda.  Et 
ita  videntur  supponere  Navarr.  et  omnes,  tum 
quia  hic  sensus  mitior  est,  tum  etiam  quia 
Goncilium  noluit  de  illis  primis  sex  mensibus 
quicquam  de  novo  disponere,  sive  peccatum 
ultra  differatur,  sive  non.  Et  hoc  etiam  vide- 
tur  indicasse  Pius  V,  quando  declaravit,  in 
omissione  illorum  sex  mensium  graviter  pec- 
cari,  et  de  restitutione  nihil  dixit. 

CAPUT  XXX. 

OUID  TENEATUR   RESTITUERE,    QUI   P0ST   SEX 
MENSES  NON   REGITAT. 

1 .  Principio  inquirendum  est,  an  hsec  lex 
obliget  ad  restitutionem  faciendam  in  con- 
scientia  ante  judicis  condemnationem,  etiamsi 
crimen  occultissimum  sit.  Nam  Soto,  libr.  10 
de  Just.,  queest.  5,  artic.  6,  dixit  non  obliga- 


re,  quia  credidit  Concilium  non  fuisse  recep- 
tum,  et  prsecessit  Pium  V.  At  vero  Medina, 
qui  constitutionem  Pii  V  novit,  ausus  est  di- 
cere,  decretum  illud  esse  pcenale,  et  non  obli- 
gare  donec  judex  prsecipiat. 

2.  Stante  decreto  Concilii  in  sua  vi,  resti- 
tutio  facienda  est  ante  judicis  sententiam ,  atque 
adeo  lex  illa  obligat  in  conscientia.  —  Tria  ergo 
breviter  dicenda  sunt :  primum  est ,  stante 
decreto  Concilii  Later.  in  sua  vi,  restitutionem 
hanc  esse  faciendam  in  conscientia  ante  judi- 
cis  condemnationem,  licet  delictum  occultis- 
simum  sit.  Probatur  primo  ex  illis  verbis : 
Beneficiorum  suorum  fructus  suos  non  faciani. 
Nam  lex  potens  est  ad  impediendam  acquisi- 
tionem  dominii,  et  verba  illa  sufficienter  si- 
gnificant  hunc  effectum;  ergo  faciunt  illum. 
Sed  nemo  potest  retinere  quod  suum  non  est, 
sed  in  conscientia  tenetur  reddere  cui  debetur; 
ergo.  Confirmatur  ex  illis  verbis:  Sed  eos  tan- 
quam  injuste  perceptos  erogare  teneatur.  Nasci- 
tur  ergo  illa  obligatio  ex  injustitia  ;  ergo 
urget  in  conscientia^  seclusa  coactione.  Se- 
cundo  dico^  saltem  post  constitutionem  Pii  V, 
dubitari  non  posse  de  vigore  illius  legis, 
quia  ipse  ita  illam  declarat,  ut  eam  de  novo 
statuat,  si  necesse  sit,  dicens :  Nos  kuic  rei 
evidentius  atque  expressius  providere  volentes, 
statuimus,  etc.  Nec  dubitari  potest  quin  illa 
pontificia  constilutio  ita  sit  usu  recepta,  ut 
obliget.  Neque  Medina  hoc  vocavit  in  dubium, 
neque  homines  pii  et  docti.  Addo  ex  illa 
colligi,  etiam  antea  decretum  Concilii  habuisse 
robur  suum  et  vim.  Tertio,  assero  legem 
Pii  V  in  hac  parte  non  ita  esse  pcenalem,  aut 
desiderare  judicis  actionem.  Tum  quia  ipse 
non  statuit  novam  pcenam,  sed  declarat  quo- 
modo  sit  facienda  restitutio  a  Concilio  prse- 
cepta,  relinquens  debitum  restituendi  in  eo 
gradu,  et  modo  quo  per  Concilium  fuerat  in- 
ductum.  Tum  etiam  quia  ipse  utitur  illo  modo 
loquendi :  Talem  vel  talem  partem  fructuum 
amittat;  et  prius  retulerat  illa  verba  Concilii : 
Fructus  suos  non  faciat,  et  tanquam  injuste 
perceptos,  etc.  Et  in  illis  fundat  constitutionem 
suam. 

3.  Ex  his  ergo  concluditur,  hodie  restitu- 
tionem  esse  faciendam  juxta  tenorem  et  mo- 
dum  a  Pio  V  prsescriptum,  et  in  conscientia, 
nulla  expectata  judicis  sententia.  Ita  sentiunt 
Navar.,  d.  cap.  1,  de  Orat.,  n.  32,  et  in  Ma- 
nual.,  c.  21,  n.122;  Covar. ,  1.  3  Variar  ,  c.  13, 
in  fin. ;  Cord.,  inSum.  Hisp.,  q.  33;  Durand., 
Graffis,  et  alii  supra  citati. 

4.  Soti  sententia  astruens  beneficiatum,  non 


CAP.  XXX.  QUID  TENEATUR  RESTITUERE  QUI  ETIAM  POST,  ETC. 


433 


recitantem,  solum  obligari  acl  restituendam  eam 
partem ,  qua>  officio  recitandi  respondet.  — 
Secundo,  declarandum  est  qnid  sit  restituen- 
dum ;  an  simpliciter  omues  fructus  bcneficii, 
vel  beneficiorum  ,  vel  tantum  ea  pars  quae 
officio  recitandi  in  beneficio  correspondet. 
Soto  hoc  posteriori  modo  interpretatur  decre- 
tum  Concilii,  solum  quia  alius  sensus  videtur 
nimium  rigorosus.  Ipse  vero  interpretationem 
non  accommodatverbisConcilii ;  posset  autem 
accommodare  ad  illa :  Non  faciat  fructus  suos 
pro  rata  o?nissionis  recitationis  officii,  et  tem- 
poris,  nam  illud  pro  rata  videtur  intelligen- 
dum  respectu  fructuum  beneficii,  non  simpli- 
citer,  sed  prout  recitationi  correspondent  ac 
debentur.  Sed  tamen  banc  evasionem  excussit 
Pius  V.  Primo,  quia  declaravit  ratam,  intelli- 
gendain  esse  per  proportionem  ad  boras  cano- 
nicas,  et  recitationem  earum,  ut  postea  expo- 
nemus;  secundo,  quia  dixit:  Omnes  beneficii 
seu  leneficiorum  suorum  fructus ,  etc,  ejus 
cliei  amittat. 

5.  Medina  in  eam  it  sententiam.,  et  aliter 
explicat  verba  Pii  V.  —  Nibilominus  Medina 
perstitit  in  sententia  Soti,  quia  putat  conti- 
nere  evidentem  justitiam  et  sequitatem,  et 
eum  secuti  sunt  Arag.,  et  Ludovicus  Lopez. 
Ad  Pium  autem  V  duobus  modis  respondent. 
Primo,  ut  solum  loquatur  de  beneficiis,  qnoe 
nullum  habent  servitium  preeter  recitationem 
officii.  Sed  boc  improbabile  est.  Tum  quia 
Concilium  Lateranense  expresse  dicit :  Qui- 
cumque  liabet  beneficium  cum  cura ,  vel  sine 
cura.  Et  boc  refert  Pius  V,  et  vocat  salubrem 
sanctionem,  quam  confirmat.  Tum  etiam  quia 
declarat  extendi  ad  preestirnonia,  et  qusecum- 
que  alia  beneficia  etiam  nullum  servitium  ha- 
bentia.  Secundo  respondent,  verba  illa :  Om- 
nes  beneficii  seu  beneficiorum  suorum  fructus, 
etc,  restringenda  esse  ad  illos  fructus,  qui  juxta 
proportionem  ab  ipsis  excogitatam  recitationi 
horarum  correspondent. 

6.  Vera  sententia:  ex  vi  illius  lcgis,  qui  non 
recitat,  debet  restituere  omnes  fructus  propor- 
tione  declarata  a  Pio  V.  —  Nihilominus  di- 
cendum  est,  ex  vi  illius  legis  restituendos  esse 
omnes  fructus  beneficiorum  omnium ,  quae 
habet  ille  qui  non  recitat,  cum  proportione 
declarata  a  Pio  V.  Ita  tenent  Navar.,  Covar., 
Durand.,  Graffis,  et  alii  supra  citati ;  et  Va- 
lent.,  3  p.j  q.  2,  ultim.  punct.,  in  fine;  et  Pet. 
Navar.,  libr.  2  de  Restit.,  c  2,  art.  3.,  n.  183, 
prsesertim  n.  196  et  sequentibus  ;  et  Azor, 
lib.  10,  c  \A,  q.  5.  Ratio  non  est  alia  nisi 
verba  Concilii,  quae  Pius  V  tam  expresse  de- 

XIV. 


claravit,  addita  distributione,  ut  nemo  possit 
propria  auctoritate  illa  limitare ;  sic  enim  ait: 
Omnes  beneficii,  seu  beneficiorum  fructus,  qui 
illi  vel  illis  diebus  responderent,  quotidie  divi- 
derentur.  Sed  aiunt,  cum  ait  omnes,  loqui 
tantum  de  omnibus  respondentibus  obliga- 
tioni  recitandi.  Sed  contra,  nam  isti  fructus 
( secundum  illos  auctores )  non  sunt  omnes 
fructiis  beneficii :  at  Pius  loquitur  de  omnibus 
fructibus  beneficii,  imo  et  beneficiorum.  Item, 
illi  non  sunt  fructus,  qui  correspondent  illi 
vel  Ulis  diebus  absolute,  ut  Pontifex  loquitur. 
Praeterea,  juxta  illum  sensum  etiam  dicere 
potuisset,  pro  qualibet  hora  restituendos  esse 
ornnes  fructus  beneficii,  subintelligendo  non 
simpliciter,  sed  respondentes  illi  horse.  Ad 
hsec,  Pontifex  prsemittit  se  velle  providentius 
et  expressius,  circa  declarationem  illius  ratce, 
disponere ;  at  vero  si  admittatur  additio  et 
proportio  illorum  auctorum,  nec  evidens  nec 
expressa  est  declaratio ,  sed  tam  obscura  et 
arbitraria  relinquitur,  sicut  antea  in  puncto 
prsecipuo,  et  maxime  dubitabili.  Prseter  hsec 
habet  hic  locum  ponderatio  verbi  statuinms, 
suprarelata  ex  Navarre;  nam  ibi  aliquod  jus 
novum  statuitur ;  illa  autem  restitutio  cum 
illaproportione  ex  ipso  jure  naturse  debebatur, 
ut  Soto  concedit ;  ergo  aliquid  amplius  per 
hoc  jus  novum  statuitur.  Item,  alias  nulla 
esset  differentia  inter  sex  primos  menses,  et 
reliquum  tempus,  quod  etiam  est  clare  con- 
tra  intentionem  illius  legis.  Denique  ,  licet 
beneficium  detur  propter  plura  officia,  nihilo- 
minus  lex  potuit  punire  omissionem  unius 
officii  privatione  omnium  fructuum ,  etiam 
respondentium  aliis  servitiis,  quia  lex  potest 
non  solum  privare  stipendio  quasi  adaequato 
officio  omisso,  sed  aliam  privationem  addere 
in  pcenam  justam.  Hoc  autem  plane  fecit  illa 
lex,  ut  ex  verbis  citatis  constat. 

7.  Objectio  suboritur.  —  Dissolvitur  primo. 
—  Solvitur  secundo.  —  Dices  :  ergo  saltem 
quoad  illam  partem  est  lex  iJla  omnino  pce- 
nalis  ;  ergo  ad  illud  quod  pcenale  est,  non 
obligabit  ante  condemnationem.  Respondetur 
negando  consequentiam.  Primo,  quia  lex  po- 
test  suis  verbis  per  se  ipsam  ita  inferre  pcenam, 
ut  ex  illa  sequatur  statim  obligatio  in  cou- 
scientia,  et  hanc  vim  habent  verba  illius  legis, 
ut  ponderavimus.  Deinde  quia  per  illamlegem 
virtute  factum  est,  ut  beneficium  ecclesiasti- 
cum,  licet  detur  propter  aliud  servitium,  ni- 
hilomiuus  sub  hac  conditione  detur,  ut  recitet 
qui  illud  habet,  alias  etiam  aliud  servitium 
seu  stipendium  ejus  amittat.  Et  ideo  quando 

28 


434  LIB.  IV.  DE  HORIS  CANONICIS. 

non  impletur  illa  conditio,  statim  oritur  obli-    incidat.  Item 
gatio  non  recipiendi  ullos  fructus  beneficii, 
pro  rata  omnium  illorum. 

8.  Corollaria  ex  dictis.  — Primum. —  Unde 
constat  hoc  non  solum  esse  verum  de  fructi- 
bus  unius  beneficii,  sed  etiam  plurium,  et 
omnium  quae  persona  habuerit,  quia  ita  decla- 
ravit  Pius  V,  et  quia  non  est  major  ratio  de 
uno  quam  de  alio,  et  quia  singula  et  omnia 
sub  illa  conditione  data  sunt.  Solum  necesse 
est  ut  in  singulis  sex  primi  menses  excipian- 
tur  cum  proportione.  Denique  intelligitur  ex 
dictis,  nunc  post  sex  menses  non  habere  locum 
compensationem  spiritualem,  quam  diceba- 
mus  supra  ex  natura  rei  potuisse  sufficere, 
quia  lex  praescripsit  hoc  genus  pcenae  et  resti- 
tutionis,  et  homo  non  potest  commutare  pce- 
nam  per  legem  impositam.  Praesertim,  cum 
lex  impediverit  translationem  dominii,  sine 
quo  nemo  habet  titulum  quo  possit  juste  reti- 
nere  tales  fructus. 

9.  Opinio  aliquorum,  hanc  ratam  non  opor- 
terefieri  cum  exacta  proportione.  —  Sed  opor- 
tet  tertio  exponere  hanc  ratam,  an  sit  cum 
exacta  proportione,  et  usque  ad  minima  divi- 
denda.  Ait  enim  Soto  pro  uno  aiit  duobus  die- 
bus  non  teneri  quempiam  restituere.  Medina 
vero  generalius  dicit  pro  omissione  paucorum 
djerum  nihil  esse  restituendum.  Et  deinde  po- 
nit  exemplum  in  octo  vel  decem  diebus.  Imo 
addit ,  etiamsi  quis  per  annum  integrum 
omittat,  non  esse  necessarium  restituere  totum 
exacte  et  integre,  sed  posse  moderatam  par- 
tem  retinere.  Quae  fundant  solum  in  quadam 
morali  accommodatione,  quia  dominus  tempo- 
ralis,  nisi  sit  nimium  rigidus  et  tenax  (quod 
de  Deo  sentiendum  non  est),  non  privat  fa- 
mulum  stipendio  propter  aliquos  defectus  le- 
ves,  nec  propter  omissionem  gravem  privat 
exacte  omnibus  fructibus ;  ergo  multo  magis 
ita  de  Deo  sentiendum  est. 

10.  Vera  sententia-  licet  exjure  naturce  prce- 
dicta  doctrina  esset  vera,  stando  tamen  in  legepo- 
sitiva,  rata  usgue  ad  minima  est  dividenda.  — 
Sed  hcec  moralis  persuasio  ad  summum  habe- 
ret  locum  in  terminis  juris  naturalis,  ut  su- 
pra  tractatum  est.  At  vero  stante  lege  positiva 
definiente,  et  taxante  hanc  pcenam  usque  ad 
minima  (ut  ita  loquamur),  non  licet  nobis  uti 
conjecturis  ad  legem  enervandam ;  nam  cum 
Concilium  statuit,  ut  qui  post  sex  menses  ab 
obtento  beneficio  per  quindecim  dies  non  re- 
citaverit  saltem  bis,  privetur  beneficio  ,  ergo 
non  est  credibile  ut  per  decem  vel  octo  dies 
omittens  officium,  in  illius  legis  pcenain  non 


cum  Pius  V  taxet  quid  resti- 
tuendum  sit  pro  dimidia  parte  officii  praeter- 
missa,  quis  nunc  dicere  potest  ex  omissione 
duorum  dierum  nullam  oriri  obligationem? 
Praeterea  si  Medina  sua  comjectura  recte  duce- 
retur,  dicturus  consequenter  fuisset,  benefi- 
ciarium  nou  peccare  mortaliter  ex  vi  transgres- 
sionis  contra  obligationem  beneficii,  non  reci- 
tandoper  octo  aut  decem  dies,  quia  benignus 
princeps  aut  dominus  non  privat  subditum 
aut  famulum  gratia  et  amicitia  sua,  propter 
levem  negligentiam ;  ergo  vel  in  eo  casu  be- 
neficiarius  non  peccat  mortaliter,  vel  illa  dici 
non  potest  levis  omissio,  aut  offensio  domini, 
et  ita  non  procedit  conjectura.  Tandem  lex 
illa  impedit  translationem  dominii  fructuum 
correspondentium  illis  temporibus,  diebus , 
aut  horis ;  nullo  ergo  titulo  retineri  possunt. 

11.  Pii  V  taxa  omnino  servanda  ;  notanda 
tamen  optima  expositio  illorum  verborum  sex- 
tce  partis,  etc. — Dicendumergo  est  cum  eom- 
muni  sententia,  taxam  et  distributionem  a 
Pio  V  declaratam  ad  amussim  servandam  es- 
se.  In  ea  enim  imprimis  asserit :  Qui  uno  vel 
pluribus  diebus  omnes  lioras  canonicas  inter- 
miserit,  omnes  fructus  amittat,  qui  illi  vel  il- 
lis  cliebus  responderent,  si  quotidie  divideren- 
tur ;  si  vero  non  uno  die  integrum  officium 
praetermittat,  pro  dimidia  parte  officii  vult 
amitti  dimidiam  partem  fructuum  illi  diei 
correspondentium.  Dimidiam  autem  partem 
horarum  declarat  esse  Matutinum  (quod  simul 
cum  Laudibus  intelligo),  aliam  dimidiam  par- 
tem  ex  onniibus  aliis  horis  conficit ;  et  quo- 
niam  illae  sunt  sex,  illas  reputat  aequales,  et 
pro  uniuscujusque  omissione ,  sextam  par- 
iem  fructuum  ejusdem  diei  amitti  declaravit. 
Quod  intelligo  de  sexta  parte  fructuum  dimi- 
dii  diei  naturalis,seu  de  fructibus  diei  artificia- 
lis,  nam  altera  pars  respondet  nocti,  seu  offi- 
cio  nocturno.  Hunc  enim  sensum  justa  pro- 
porlio  postulat,  atque  juxta  similem  propor- 
tionem  de  Laudibus  censeo,  ut  si  solae  omit- 
tantur,  tanquam  una  de  parvis  horis  repute- 
tur,  quia  revera  habent  aequalitatem  mora- 
lem.  Addit  denique  Pius  extensionem  hujus 
pcenae  ad  distributiones  quotidianas  cum  ea- 
dem  proportione,  etiam  pro  his,  qui  choro 
praesentes  sunt,  si  nec  sibi,  nec  domi  recitent 
illas  horas,  quibus  assistunt.  Ita  enim  illam 
extensionem  intelligendam  puto.  Ac  tandem 
infra,  eamdem  poenam  cum  eadem  partitio- 
ne  extendit  ad  pensiones  respectu  officii  parvi 
Beatae  Virginis. 

12.  Pro  minori   omissione  quam  sit  unius 


CAP.  XXX.  QUID  TENEATUR  RESTHTERE  QUI  ETIAM  POST,  ETC. 


A31 


horce  non  contraliilur  olligatio  restituendi. — 
Ex  dictis  ergo  colligo,  per  argumentum  a  eon- 
trario,  vel  potius  a  definita  legis  taxatione, 
pro  minori  omissione  quamsit  unius  horee  in- 
tegrae,  non  contrahi  aliquam  ohligationem 
restituendi ;  solum  enim  taxatum  est  quid  pro 
singularum  horarum  omissione  restituendum 
sit.  Cum  autem  sit  lex  rigorosa,  videtur  res- 
tringenda  ad  terminos  suos,  praesertim  cum 
peculiariter  sit  facta  ad  declarandam  restitu- 
tionem  pro  rata  temporis  et  horee.  Verumta- 
men  licet  heec  regula  pro  singulis  sex  minori- 
bus  verisimilis  videatur.  pro  Matutino  admitti 
non  potest,  nam  (ut  dicebam)  non  est  minor 
ratio  restituendi  aliquam  partem  proportiona- 
lem  fructuum  pro  Laudibus  omissis,  quam 
pro  Prima,  vel  Vesperis,  et  tamen,  juxta  opi- 
nionem  magis  communem,  Laudes  non  sunt 
aliqua  hora  integra,  sed  pars  alicujus  horee. 
Consequeuter  vero  idem  dicendum  videtur 
de  omissione  nnius  nocturni,  vel  alterius  si- 
milis,  vel  proportionalis  partis  Matutini.  Nam 
procedit  eadem  raiio.  Unde  non  videtur  illa 
regula  quasimaterialitersumenda,  sed  forma- 
liter,  ut  pro  sexta  parte  medietatis  officii,  quee 
est  duodecima  totius  officii  integri,  proportio- 
nalis  pars  fructuum  amittatur. 

13.  Optima  regula  restitutionis  est,  ut  pro 
omissione  mortali  restituatur,  pro  veniali  mi- 
nime.  — Vel  forte  generalior  regula  erit,  ut 
quoties  omissio  est  mortaliter  peccaminosa, 
oriatur  obligatio  restituendi,  non  vero  quan- 
do  est  tantum  venialis.  Quee  pars  posterior  in- 
dubitata  est,  et  non  indiget  limitatione  ;  nam 
licet  fructus  beneficii  sint  copiosi,  ita  ut  sin- 
gnlis  partibus  minimis  officii  respondeat  pars 
fructuum  gravis  quantitatis,  nihilominus  in- 
de  non  oritur  obligatio  restituendi,  quia  fun- 
damentum  illud  leve  est,  et  simpliciter  non 
est  transgressio  preecepti.  At  vero  e  converso 
quando  omissio  est  mortaliter  peccaminosa, 
considerandum  ulterius  videtur  an  pars  fruc- 
tuum,  illi  omissioni  correspondens,  conside- 
rata  tenuitate  beneficii,  tam  parva  sit,  ut  res- 
pectu  furti,  verbi  gratia,  non  sufficiat  ad  pec- 
catum  mortale,  nam  tunc  censeo  excusari  a 
restitutione  ex  levitate  materiee.  Nam  licet 
culpa  omissionis  ratione  materiee  spiritualis  et 
divinee  fuerit  gravis,  respectu  poenee  et  resti- 
tutionis  materia  illa  temporalis  est  levis.  Sed 
cavendum  est  ne  cum  aliis  similibus  mora- 
liter  et  paulatim  conjungatur,  nam  tunc  ma- 
teria  erit  gravis,  et  consurget  obligatio,  sicut 
in  furtis  minimis  contingit. 

14.  An  qui  sine  attentione  recitat,  teneatur 


rcstiiuere.  —  Statim  vero  snboritur  dnbium, 
an  si  peccatum  illud  mortale  consistat  in  sola 
voluntaria  distractione,  absque  omissione  ex- 
ternee  prolationis,  quamvis  sine  attentione  ul- 
la  ,  inde  oriatur  heec  obligatio  restituendi. 
Quamvis  enim  supra  dixerimus  illud  esse  pec- 
catum  mortale  contra  preeceptum  ecclesiasti- 
cum,  et  ita  videatur  omissio  prsecepti,  nihilo- 
minus  quoad  hanc  pcenam  potest  esse  ratio 
dubitandi.  Quia  Concilium  Lateran.  solum  di- 
xit :  Qjui  divinum  officium  non  dixerit ;  ille  au- 
tem,  qui  sine  attentione  dicit,  revera  dicit. 
Nihilominus  tamen  censeo  illum  etiam  incur- 
rere  hanc  pcenam.  Ita  sentit  Navar.,  cap.  13, 
de  Orat ,  u.  17  et  19,  et  supra  idem  diximus 
cum  aliis  contra  Cordub. ,  libr.  4,  q.  13,  et 
alios.  Quia  illa  non  est  oratio  nec  recitatio 
quee  ab  Ecclesia  preecipitur,  et  ita  est  vera 
omissio  preecepti.  Et  verba  Concilii  formaliter 
intelligenda  sunt,  nam  dicere  officium  cano- 
nicum,  juxta  sensum  jurium  et  Pontificum, 
idem  est  quod  orando  illud  recitare.  Unde 
Pius  V,  postquam  retulit  illa  verba  Conci- 
lii,  postea  dixit  :  Qui  horas  canonicas,  uno  vel 
pluribus  diefocs  intermiserit ;  qui  autem  sine 
ulla  attentione  dicit,  revera  intermittit  horas, 
quia  tunc  non  recitat. 

15.  Beneficia,rius  existens  in  peccato  ,  vel 
etiam  puhlico  ,  recitando  satisfacit  prcecepto, 
nec  tenetur  restituere.  —  Hinc  vero  intulerunt 
aliqui,  obligandum  esse  ad  restituendum  be- 
neficiarium,  qui  existens  in  peccato  mortali 
rccitat  horas ;  putant  enim  illum  non  implere 
preeceptum,  quia  illa  oratio  non  est  fructuosa 
Ecclesiee;  talis  autem  oratio  preecipitur  minis- 
tris  Ecciesise.  Sed  hoc  probabile  non  est,  quia 
ille,  quamvis  sit  in  peccato  mortali,  implet  ec- 
clesiasticum  preeceptum,  sub  quod  non  cadit 
ut  oratio  sit  satisfactoria,  ut  est  opus  operan- 
tis :  quoad  impetrationem  vero,  semper  pote- 
rit  esse  impetratoria,  preesertim  in  persona 
Ecclesiee,  et  ipsum  opus  secundum  se  placet 
Deo,  licet  particularis  persona  displiceat.  Ne- 
que  obstabit  quod  peccatum  illud  beneficiarii 
publicum  sit,  quidquid  dixerit  Angelus,  verb. 
Clericus,  8,  num.  5,  quia  ratio  facta  in  utro- 
que  peccato,  tam  publico  quam  oeculto,  pro- 
cedit.  Nec  verum  est  quod  Angelus  supponit, 
clericum,  publicum  peccatorem,  esse  suspen- 
sum  ab  officio  et  beneficio  propria  ecclesias- 
tica  censura,  ut  bene  notavit  Sylvest.,  verb. 
Clericus,  4,  n.  17,  q.  24,  et  nos  in  1.  de  Cen- 
suris  diximus. 

16.  Sed  quid,  si  e  contrario  contingat  ali- 
quem  beneiiciatum   exterius  non  dicere  offi- 


43(3  LIB.  IV 

cium  absque  peccato  coram  Deo 
legitimum  impedimentum  ,  sed  propter  na- 
turalem  oblivionem ,  vel  aliam  ignorantiam 
invincibilem  ?  Nam  videtur  obligari ,  tum 
quia  de  facto  non  exhibet  servitium  propter 
quod  recipit  stipendium ;  tum  etiam  quia 
(  nt  dixi  )  illa  non  est  tantum  poena  pro- 
pter  culpam,  sed  est  etiam  conditio  sub  qua 
datur  tale  stipendium.  Nihilominus  censeo 
hunc  esse  a  restitutione  excusandum ,  non 
solum  quoad  fructus  bona  fide  consumptos, 
ex  quibus  non  est  factus  ditior  ( de  quibus 
dubium  non  est )•,  sed  simpliciter  de  om- 
nibus.  Ratio  est,  quia  lex  illa  est  poenalis,  et 
ideo  restringenda,  ut  non  imponat  pcenam, 
nisi  ubi  intercesserit  culpa.  Unde  non  oportet 
intelligi  illam  esse  conditionem  quasi  affir- 
mativam,  si  dixerit ,  sed  negativam,  si  non 
omiserit,  seu  non  intcrmiserit  (ut  dixit  Pius  V ), 
utique  culpabiliter,  seu  voluntarie,  hoc  enim 
est  proprie  omittere.  Accedit  quod  Concilium 
inquit :  Si  officium  divinum  non  dixerit,  legi- 
timo  impedimento  cessante.  Naturalis  autem 
oblivio  vel  ignorantia  invincibilis  legitimum 
impedimentum  censeri  potest.  Et  infra  ait, 
eos  tanquam  injuste  perceptos ;  ergo  ad  resti- 
tutionem  postulat  titulum  injustae  acceptionis. 
ltem  infra  inquit :  Si  ultra  dictum  tempus  in 
simili  negligentia  contumaciter  permanserit : 
ubi  expendo  illam  particulam  simili,  nam 
supponit  oportere  omissionem  esse  ex  negli- 
gentia  culpabili.  Ergo  ubi  non  intervenit  cul- 
pa,  non  incurritur  hsec  poena. 

M.  Ultimo  inquiri  potest  cui  sit  restitutio 
facienda.  Hoc  vero  in  ipsamet  lege  satis  decla- 
ratum  est  illis  verbis :  In  fabricas  hujusmodi 
leneficiorum ,  vel  pauperum  eleemosynas  ero- 
gare  teneatur.  Quse  verba  disjunctiva  sunt,  et 
ideo  videtur  libera  electio  relinqui  ipsimet 
beneficiario,  ut  quam  maluerit  partem  eligat. 
Queeri  autem  potest  an  possint  extendi  ad 
alios  pios  usus,  nt  sunt  sacrificia,  et  capella- 
niee,  suffragia,  vel  anniversaria  pro  defunctis, 
et  similia.  Respondeo  cum  Navar.,  in  Manua., 
c.  25,  n.  122,  et  c.  7,  de  Orat.,  n.  32,  quem 
juniores  sequuntur,  imprimis  excipiendos  es- 
se  duos  casus.  Unus  est,  quando  ex  lege,  sta- 
tuto  approbato,  vel  consuetudine,  quod  unus 
non  recitando  amittit,  aliis  canonicis  vel  cle- 
ricis  ejusdem  Ecclesiae  accrescit ,  ut  in  distri- 
butionibus  observatur ,  juxta  c.  d,  de  Cleric. 
non  resident.,  in  6,  et  idem  erit  in  aliis  fruc- 
tibus,  seu  in  grossa,  ut  vocant,  ubi  de  illa 
idem  fuerit  statutum.  Alter  casus  esi,  quando 
ex  peculiari  statuto  fructus  male  percepti  ap- 


DE  HORIS  CANONICIS. 
non  ob     plicati  sunt  ad  aliquol  certum  opus  pium, 


tunc  enim  in  illud  restitutio  est  facienda.  Ra- 
tio  est  quia  Concilia  nec  Pius  V  prohibent 
similia  statuta  vel  consuetudines,  neque  in 
hac  parte  habent  aliqua  verba  derogatoria  : 
neque  principalis  intentio  illius  constitutionis 
fuit  disponere  de  his,  quibus  facienda  est  re- 
stitutio,  vel  respicere  ad  illorum  utilitatem , 
sed  preecipue,  ut  restitutio  fiat  cum  effectu  ; 
determinat  autem,  cui  facienda  sit,  quando  il- 
lud  alias  fuerit  indeterminatum,  et  sine  prae- 
judicio  alterius,  cui  alia  ratione  illud  ac.cres- 
cebat. 

18.  Extra  hos  vero  casus  servanda  est  de- 
terminatio  Conciliorum  ex  mente  illorum 
auctorum,  quia  excipiendo  tantum  illos  duos 
casus,  regulam  in  contrarium  firmare  viden- 
tur.  Solum  adverto  membrum  illud  de  elee- 
mosynis  pauperum,  satis  latam  posse  habere 
interpretationem .  Nam  si  sacerdos  pauper  sit, 
non  erit  ab  hac  restitutione  alienum  illi  dare 
eleemosynam  cum  onere  dicendi  Missas  ali- 
quas ,  praecipue  si  in  satisfactionem  offensa; 
Deo  factse  non  recitando,  vel  pro  illis  fideli- 
bus,  qui  fructus  beneticiorum  persolverunt, 
dici  preecipiantur.  Item  si  vivis  pauperibus 
eleemosynee  fieri  possunt  ex  talibus  bonis,  po- 
terunt  etiam  fieri  pauperibus  defunctis,  dan- 
do  eleemosynas,  ut  suffragia  et  sacrificia  pro 
illis  fiant.  Ad  omnia  ergo  illa  opera,  quse  sub 
eleemosynis  pauperum  comprehendi  possunt, 
fieri  potest  extensio,  non  tamen  extra  illa. 

19.  Sed  an  restringendum  hoc  sit  ad  pau- 
peres  illarum  ecclesiarum,  ubi  sunt  beneficia? 
Nam  in  priori  parte  de  fabricis  aperte  fit  res- 
trictio  :  Ad  fabricas  liujusmodi  beneficiorum. 
Circa  quse  verba  adverto,  multos  illa  perinde 
accipere,  ac  si  dictum  esset :  In  fabricas  cc~ 
clesiarum  talium  beneficiorum  ;  in  neutro  au- 
tem  textu  habetur  illa  particula  ecclesiarum, 
neque  oportet  illam  addere,  quia  sine  illa  est 
latior  concessio,  et  non  est  a  nobis  restrin- 
genda.  Posset  enim  sedificari  domus  pro  bene- 
ficiario,  vel  pro  fructibus  beneficii  colligendis, 
vel  etiam  possent  tales  fructus  expendi  in 
utilitatem  prsediorum  ipsiusmet  beneficii,  ut 
ejus  fructus  in  perpetuum  augerentur.  Ha2c 
enim  et  similia  sub  fabricis  beneficiorum  com- 
prehenduntur,  etiamsi  proprie  non  sint  fabri- 
cse  ecclesiarum.  Omnino  autem  illa  pars  res- 
tricta  est  ad  ipsa  beneficia,  ita  ut  non  possint 
ex  talibus  fructibus  restituendis  alia  templa 
vel  ecclesise  aedificari  aut  restaurari,  nisi  talis 
fabrica  possit  alia  ratione  sub  eleemosynis 
pauperum  comprehendi.  Dubitari  ergo  potest 


CAP.  XXX.  QUID  TENEATCR  RESTiTUEliE  QUI  ETIAM  POST,  ETC. 


437 


an  illa  restrictio ,  hujusmodi  beneficiorum  , 
utrique  membro  adjuncta  intelligatur,  ac  si 
esset  repetita,  ad  eleemosynas  pauperum  eo- 
rumdem  beneficiorum,  vel  sit  ad  illud  mem- 
brum  restringenda,  cui  expresse  adjuncta  est, 
ut  ita  pauperes  absolute  intelligantur,  cujus- 
cumque  ecclesise  vel  loci  sint. 

20.  Ego  hoc  posteriori  modo  banc  legem 
intelligo,  quia  nibil  est  quod  obstet,  et  est  fa- 
vorabilior  sensus,  et  satis  consentaneus  chari- 
tati  christianse  ,  quae  ad  omnes  pauperes , 
maxime  fideles  extenditur,  et  reddit  facilio- 
rem  hanc  restitutionem,  et  suaviorem.  Est 
enim  satis  prudens,  et  fragilitati  humanse  ac- 
commodatum  consilium ,  quod  hi  clerici,  hac 
obligationerestituendi  onerati,  largas  eleemo- 
synas  faciant  ,  ubi  resident,  etiamsi  benefi- 
cium  alibi  existat,  et  ut  quascumque  fecerint, 
sive  ordinarias ,  sive  extraordinarias,  intuitu 
restituendi  eas  faciant,  sic  eniin  restitutio  fa- 
cilioret  certior  erit.  Item  bene  Navar.  adver- 
tit,  si  clericus  pauper  sit,  posse  sibim^t  ali- 
quid  in  partem  restitutionis  applicare  ;  quia 
si  ipse  pauper  est,  illa  est  eleemosyna,  quam 
non  tam  ipse  sibi,  quam  Pontifex  per  eum  ip- 
simet  facit.  Quia  vero  difficile  est  rectum  ju- 
dicium  ferre  circa  se  ipsum,  ideo  rectissime 
faciet,  si  prudentis  confessarii,  vel  alterius  viri 
docti  consilio  utatur.  Et  eadem  ratione  ex- 
tendi  hoc  potest  ad  pauperes  consanguineos, 
in  quibus  majus  est  periculum,  et  ideo  magis 
necessarium  est  alienum  judicium.  Denique 
eleemosynse  omnes,  quas  ex  fructibus  benefi- 
cii  fecit  toto  illo  tempore,  in  quo  non  recita- 
vit,  ubicumque  illas  fecerit,  poterit  ut  jam  re- 
stitutas  computare,  quia  nunquam  illos  fruc- 
tus  fecit  suos,  et  eos  tradidit  quibus  tradeudi 
erant.  Et  ita  jam  non  mauet  obligatus  ratione 
rei  acceptee,  quia  illam  apud  se  non  retinet, 
nec  ratione  acceptionis,  quia  jam  executioni 
mandavit  pcenam  et  restitutionem  per  legem 
impositam. 


21.  Tandem  motum  est  ab  aliquibus  spe- 
ciale  dubium  de  pensionariis  ,  an  debeant 
etiam  restituere  fabricee  vel  pauperibus  ;  vel 
potius  debeant  non  accipere  pensionem  a  be- 
neficiario  solvente  illam ,  vel  omnes  fructus 
pensionis  ei  restituere,  si  eos  jam  acceperunt. 
Videtur  enim  hoc  secundum  fieri  probabile, 
ex  eo  quod  pensionarius  non  recitando  fit  in- 
capax  talium  fruetuum ;  beneficiarius  autem 
non  tenetur  solvere  pensionem  nisi  personae 
capaci ;  unde  si  pensionarius  sit  excommuni- 
catus,  nec  potest  exigere  fructus  pensionis, 
neque  alter  tenetur  dare,  ut  in  tomo  tertisa 
partis  diximus;  ergo  idem  est  in  praesenti. 
Gontrarium  uihilominus  censeo  probabilius. 
Primo,  quia  Pius  V  dicit  absolute,  pensiona- 
rium  non  recitantem  esse  obnoxium  amissioni 
fructuum  modo  prcedicto.  Modus  autem  prse- 
dictus  erat,  ut  non  recitans  non  faciat  fructus 
suos,  sed  eo  ipso  maneant  applicati  fabricas, 
vel  pauperibus  ;  ergo  eadem  dispositio  proce- 
dit  in  fructibus  pensionum.  Unde  quidqnid 
sit  de  excommunicato,  exemplum  non  est  si- 
mile,  quia  ille  est  omnino  incapax,  et  quasi 
pro  mortuo  reputatur ,  ut  ait  Gregorius,  de 
Pension.,  q.  36,  n.  5,  et  de  fructibus  ejus  ni- 
hil  aliud  in  particulari  disposuit  lex;  hic  au- 
tem  qui  non  recitat,  non  est  simpliciter  inca- 
pax,  sed  solum  lege  impeditur  ne  tunc  acqui- 
rat  fructus  tali  modo  et  cum  tali  onere.  Acce- 
dit,  quod  potest  compensationem  a  Papa  pos- 
tulare,  et  de  facto  conceditur,  tanquam  de  re- 
stitutione,  quse  non  debetur  certse  persona; ; 
non  enim  concederetur  in  prsejudicium  tertii; 
signum  ergo  est  non  deberi  beneficiario.  Un- 
de  etiam  fit  non  posse  illi  reddi,  neque  apud 
eum  relinqui,  neque  ipsum  posse  fmctus  il- 
los  denegare,  ut  sibi  retineat,  quia  nullum 
habet  titulum,  neque  omissio  officii  pensiona- 
rii  ei  contulit  novum  jus,  sed  in  ecclesias  seu 
pauperes,  virtute  legis  ecclesiasticee,  fuit  suo 
modo  translatum. 


FINIS   LIBRI   QUARTI. 


f^WIWi^f^aW^  TfcWFTB! 


TRAGTATUS  QUINTUS. 


DE 


1.  D.  Thomce  divisio  generalis  actunm  externorum  religioriis. — Divus  Thomas, 
secunda  secundse,  in  principio  quiestionis  84,  et  89,  divisionem  quamdam  genera- 
lem  acluum  externorum  religionis  insinuat,  nam  quosdam  exercemus  offerendo  ali- 
quid  Deo ,  alios  assumendo  aliquid  saerum  et  divinum.  Ad  prius  membrum  perti- 
nent  omnia,  quge  in  superiori  volumine  a  nobis  tractata  sunt,  et  sub  eodem  collocat 
D.  Thomas  votum ,  per  quod  aliquid  Deo  promittimus,  et  ideo  prius  de  illo  agit, 
quam  de  juramento.  Posterius  aulem  membrum  subdividit  in  cultum  sacramento- 
rum,  et  in  assumptionem  nominis  Dei;  quia  vel  assumptio  illa  consistit  in  facto, 
vel  in  verbo ;  si  in  facto,  pertinet  ad  usum  sacramentorum  ;  si  in  verbo ,  ad  usum 
divini  nominis.  Sub  sacramentis  autem  intelligenda  sunt  sacramentalia,  ut  est  prima 
ionsura,  aqua  benedicta,  et  similia,  quae  religiose  sumimus.  Sed  tractatum  de  his  re- 
bus  merito  rejicit  D.  Thomas  in  tertiam  partem,  ubi  nos  etiam  de  illis  disseruimus. 
Assumptionem  autem  divini  nominis  dividit  D.  Thomas  in  tria  membra,  scilicet,  ju- 
ramentum,  adjurationem,  et  invocationem  ad  orandum  vel  laudandum  Deum.  Posset 
vero  etiam  votum  sub  assumptione  divini  nominis  constitui,  quia  non  possumus  Deo 
vovere,  quin  ipsum  aliquo  rnodo  nominemus.  Unde  sub  prsecepto  illo  Exod.  20  : 
Non  assumes  nomen  Dei  tui  in  vanum,  omnes  comprehendunt  vota  Deo  facta,  per 
quae  in  vanum  Dei  nomen  assumitur,  nisi  fideliter  fiant  et  impleantur.  Item  sub 
nomine  Dei,  etiam  verba  ejus  sacra  comprehendi  possunt  :  illa  enim  etiam  assumi- 
mus  ad  aliquem  usum,  qui  non  debet  esse  vanus  vel  profanus,  sed  religiosus,  et  ita, 
sub  hoc  genere  actus  religiosi,  multi  ex  aclibus  supra  tractatis  comprehenduntur. 

2.  Duplex  modus  assumendi  nomen  Dei  lioneste.  —  Locutio  de  Deo  de  se  non 
pertinet  ad  religionem.  —  Assumere  nomen  Dei  ad  loquendum  cum  illo,  est  offi- 
cium  religionis.  — Verumtamen,  ut  methodum  a  nobis  inchoatam  prosequamur,  ad- 
vertendum  est,  duobus  modis  posse  assumi  nomen  Dei,  modo  honesto,  scilicet,  vel 
ad  loquendum  de  Deo,  vel  ad  loquendum  cum  Deo  ;  vix  enim  cogitari  potest  aliqua 
ratio  nominandi  Deum,  quse  ad  has  non  reducatur ;  vel  si  cogitetur,  non  erit  ra- 
tioni  consentanea,  sed  erit  aliquis  abusus  nominis  Dei,  qualis  erit  usus  sacrorum 
verborum,  applicando  illa  ad  profana  colloquia,  vel  ad  vanas  hominum  laudes,  et 
similia ,  quse  ad  genus  quoddam  sacrilegii  vel  irreligiositatis  spectant ,  ut  supra  in 
tertio  tractatu  visum  est,  et  tractando  de  horis  canonicis  attigimus.  Nominare  autem 
Deum  ad  loquendum  de  illo,  honestum  et  sanctum  est,  per  se  loquendo,  non  ta- 
men  directe  spectat  ad  virtutcm  religionis,  quia  ibi  non  respicitur  Deus  necessario  ut 
objectum  cui,  sed  tantum  ut  materia  locutionis,  nisi  iste  sermo  de  Deo  ad  ejusdem 
cultum  specialiter  referatur,  quod  tamen  necessarium  non  est  ex  vi  locutionis  de 
Deo,  etiam  ut  honeste  fiat.  Pertinere  ergo  potest  ad  fidei  confessionem,  si  solum 
de  Deo  loquamur  ad  protestandam  fidem.  Item  spectare  potest  ad  charitatem,  si 
de  Deo  loquamur,  ut  vel  nos  vel  alios  ad  Dei  amorem  incitemus  :  aliquando  vero 
potest  esse  actus  doctrinae,  quasi  speculativse,  ut  cum  de  Deo  loquimur  ad  docen- 


TP.ACT.  V.  DE  JURAMENTO,  ET  ADJURATIONE.  439 

dum,  vel  discendum,  quod  potest  honeste  fieri  ex  sola  studiositate,  et  honestius 
ex  charitate ;  ex  religione  vero  ordinarie  non  fit ,  fieri  autem  potest  ex  intenlione 
operantis,  ut  per  se  constat.  Inde  vero  non  consurgit  specialis  actus  religionis  : 
sed  ita  se  habet  sicut  actus  aliarum  virtutum ,  qui  ex  intentione  operantis  possunt 
imperari  a  religione.  Igitur  sermo  de  Deo  esse  potest  materia  inlenlionis  religiosse, 
non  tamen  est  specialis  actus  religionis.  Assumere  autem  nomen  Dei  ad  loquen- 
dum  cum  illo  est  proprium  officium  religionis  ,  quia  ibi  respicitur  Deus  tanquam 
objectum  cui  ,  seu  tanquam  persona  ad  quam  actus  dirigitur,  quod  est  proprium 
religionis,  nam  est  pars  justitise,  et  respicit  Deum  lanquam  atterum,  ad  quem  ten- 
dit.  Item  quia  quoties  cum  aliquo  loquimur ,  ratio  postulat  ut  cum  debito  honore 
loquamur;  et  hoc  observat  religio  respectu  Dei. 

3.  Locutio  ad.  Deum  quibus  modis  fiat.  —  Quomodo  Deus  nobis  assistat  juran- 
tibus.  —  Locutio  autem  ad  Deum  variis  modis  fieri  potest  ;  primo,  solum  ad  cul- 
tum  et  hoaorem,  el  hoc  maxime  fit  per  divinam  laudem;  secundo,  ad  grati  animi  si- 
gnificationem,  quod  fit  per  gratiarum  actionem;  tertio,  ad  impetrandum  aliquid  ab 
ipso,  quod  fit  per  orationem,  seu  petilionem,  et  per  omnem  modum  obsecrandi, 
precandi,  et  similes,  quae  omnia  nos  supra  ad  tractatum  de  Oratione  reduximus, 
propter  rationes  ibi  traditas.  Per  votum  etiam  satis  directe  et  expresse  cum  Deo 
loquimur,  ad  effectum  autem  proximum  longe  diversum  quam  pra^dictis  modis  :  dico 
autem  proximum,  quia,  liCet  in  ratione  cultus  omnes  conveniant,  haec  in  voto  fun- 
datur  in  oblatione,  et  obligatione  quae  per  promissionem  Deo  fit.  Uitra  hos  vero  in- 
venitui  alius  modus  loquendi  ad  Deum,  qui  licet  non  sit  tam  expressus,  re  tamen 
vera  est  etiam  locutio  ad  Deum,  et  hic  invenitur  in  juramento  et  adjuratione,  nam 
per  utramque  invocatur  et  imprecatur  aliquo  modo  Deus  ;  non  potest  autem  invo- 
cari  vel  imprecari  a  nobis,  nisi  aliquo  modo  loquamur  cum  ipso,  ut  videtur  per  se 
notum.  Per  juramentum  autem  invocatur  a  nobis,  ut  testis,  vel  tanquam  fidejussor ; 
per  adjurationem  vero ,  aliquo  etiam  moclo  invocamus  Deum  ,  ut  nobis  assistat , 
quasi  favorem  praebens,  ut  alius,  quem  adjuramus,  faciat  quod  rogamus  vel  impera- 
mus.  Unde  licet  votum  magis  conveniat  cum  oratione  in  modo  loquendi  cum  Deo, 
magis  expresso  et  directo,  et  in  hoc  etiam  quod  solet  votum  orationem  adjuvare, 
nihilominus  juramentum  in  hoc  cum  oratione  convenit,  quod  quamdam  tacitam  pe 
titionem  involvit,  ut  explicando  rationem  juramenti  magis  patebit.  Hac  igiiur  ratione, 
hunc  tractatum  non  incommode  post  prgecedentem  de  oratione  proxime  collocavi- 
mus,  votum  in  ultimum  locum  reservantes,  ut  ab  illo  ad  statum  religiosum,  tan- 
quam  ad  effectum  ejus,  transitum  faciamus. 

4.  Modus  colligendi  omnes  aclus  exlernos  religionis.  — -  Atque  hinc  etiam  obiter 
possumus  colligere  novam  rationem  comprehendendi  omnes  actus  virtutis  religionis 
externos,  id  est,  distinctos  ab  affectu  colendi,  nam  quidam  consistunt  in  actione, 
alii  in  recoptione  ,  alii  in  sermone,  seu  locutione  ad  Deum  :  de  primis  dictum  est 
in  tribus  primis  tractatibus,  praesertim  in  secundo.  Actus  vero,  qui  in  receptione 
consistunt,  in  tractatum  de  Sacramentis  rejicimus.  Postremi  igitur  in  hoc  volumine 
explicantur,  et  juxta  tres  modos  principales  loquendi  ad  Deum  jam  explicatos,  tri- 
bus  etiam  tractatibus  illos  comprehendimus.  In  illo  autem  modo  ultimo  quasi  invo- 
candi  divinum  nomen,  ut  assistat  praebendo  auctoritatem  alicui  actui  nostro,  tres 
modos  distinguere  possumus  :  in  uno  adducimus  Deum  in  testem,  quod  pertinet  ad 
juramenturn  assertorium  ;  in  alio  dici  potest  afferri  ut  fidejussor,  ut  in  juramento 
promissorio  ;  in  tertio  videtur  interponi  ut  mediator  dans  virtutem,  vel  favorem  de- 
siderio  nostro,  ut  in  adjuratione.  Juxta  hanc  ergo  partitionem,  et  adjungendo  vitia 
contraria,  hunc  tractatum  in  quatuor  libros  dividemus  :  primus  erit  de  Juramento  as- 
sertorio,  secundus  de  Promissorio,  tertius  de  Perjurio,  quartus  de  Adjuiatione. 


I.UMM-llJJHIJIL.a.1111  ,.||1Bi|.  ^ffl,fM| 


INDEX  CAPITUM  LIBRI  PRIMI 


DE  JURAMENTO,  PRyESERTIM  ASSERTORIO. 


Cap.  I.  Quid  sit  juramentum. 

Cap.  II.    Utrum  juramentum   sit  actus 

licitus  et  lionestus. 
Cap.   III.  Utrum  ad  jurandum,  veritas, 

justitia,  et  judicium  requirantur. 
Cap.    IV.    Utrum  juramentum  sit  actus 

elicitus  virtulis  religionis. 
Cap.    V.   An  juramentum    per   solum 

Deum,  vel  etiam  per  creaturas  fieri 

possit. 
Cap.    VI.     Utrum   finis   juramenli   sit 

confrmatio  veritalis. 
Cap.  VII.  De  materia  juramenti,  etdivi- 

sionibus  quce  ex  illa  sumi  possunt. 


Cap.    VIII.    De  divisione  juramenti  in 

assertorium  et  promissorium. 
Cap.  IX.    Qualis  sit  divisio  juramenli 

in  assertorium  et  promissorium. 
Cap.  X.  Materiam  juramenti  esse  veri- 

tatem  contingentem. 
Cap.  XI.   Utrum  ex  parte  formce  juran- 

lis  verba  requirantur. 
Cap.    XII.    De   triplici  divisione  jura- 

menti  ex  parte  formce. 
Cap.  XIII.  De  variis  jurandi  formulis. 
Cap.  XIV.    De    causa  effxciente  jura- 

menti,  seu  de  personis  quce  jurare 

possunt. 


LIBER  PRIMUS 


PR^SERTIM  ASSERTORIO. 


Explicatur  quid  sit  jurammtum  asserto- 
rium,  quid  promissorium.  —  In  hoc  titulo  ta- 
cite  suppouimus  divisionem  juramenti  in  as- 
sertorium  et  promissorium,  quam  postea  ex 
professo  exponemus.  Nunc  breviter  asserto- 
rium  dicitur,  quando  solnm  fit  ad  veritatem 
confirmandam ;  promissorium  vero  quaudo 
ultra  prsesentem  veritatem  adducitur  Deus  ad 
confirmaiiclam  aliquam  promissionem ,    seu 


obligationem  in  futurum.  Non  instituimus  au- 
tem  specialem  disputationem  de  juramentoin 
genere,,  ut  abstrahit  ab  assertorio,  et  promis- 
sorio,  quia,  utvidebimus,  omne  juramentum 
promissorium ,  assertorium  etiam  est,  licet 
non  convertantur,  quia  potest  esse  juramen- 
tum  assertorium,  et  non  promissorium.  Unde 
fit  ut  necessaria  non  sit  abstracta  seu  commu- 
nis  consideratio.  Nam  explicando  assertorium 


CAP.  I.  OUID  SIT  JURAMENTUM. 


441 


juramentum,  exponetur  quidquid  habetcom- 
mune  eum  promissorio,  et  solum  supererit 
declarandum  id  quod  est  proprium  juramenti 
promissorii,  quodque  ipsum  addit  ultra  asser- 
torium.  Circa  juramentum  ergo  assertoriurn, 
quod  simpliciter  juramentum  appellabimus, 
primo  videndum  est  quid  sit,  et  quos  actus 
mentis  aut  corporis  requirat,  quamque  hones- 
tatem  habeat.  Deinde  causas  ejus,  et  si  quas 
habuerit  proprietates,  declarabimus. 

CAPUT   I. 

QUID    SIT   JURAMENTUM. 

1.  PMlonis  descriptiones  dc  juramento. — 
Supponimus  juramentum  esse,  quia  hoc  tam 
est  clarum  ex  Scriptura  et  usu  ipso,  ut  nulla 
indigeat  probatione.  Ex  dicendis  autem  con- 
stabit  ratio,  et  modus  quo  talis  actus  possibilis 
sit;  prius  vero  quam  explicemus  quid  jura- 
mentum  sit,  vocis  significationem,  et  quasi 
descriptionem  et  etymologiam  breviter  propo- 
nere  necesse  est.  Traduntur  autemaTheologis 
et  jurisperitis  variae  juramenti  descriptiones, 
quas  late  refert  Selva,  in  tract.  de  Juram.,  1 
p.,  n.  1,  ex  Glos.,  in  rubr.,  ff.  De  jurejuran- 
do;  et  Gloss.  22,  q.  1,  in  princ. ;  Panor.^ 
Felin.,  et  aliis  in  Rubr.,  extra  eodem;  Hos- 
tiens.,  in  Summa,  in  principio  ejusdem  tituli ; 
Anton.,  2  p.,  tit.  10,  c.  3;  Sylvest.,  Angel., 
et  aliis,  verb.  Juramentum.  Summa  vero  om- 
nium  est,  quam  attigitD.  Thomas  2. 2,  q.  89, 
art.  1,  ubi  dicit  jurare,  esse  Deum  in  testem 
assumere,  ex  August.,  ser.  28  de  Verbis  Apos- 
toli,  c.  3,  dicente :  Quomodo  tu,  cum  juras, 
Deum  adhibes  testem,  sic  ipse,  cum  jurat,  se 
testem  adhibet,  et  in  c.  6:  Qidd  est  enim,  in- 
quit,  jurare  per  Deum,  nisi  testis  est  Deus, 
quod  ibi  late  prosequitur  ;  sic  etiam  dixit  Phi- 
lo :  Jusjurandum  est  testificatio  Dei  de  re  con- 
troversa;  et  refertur  ab  Antonio  Melissa  Ab- 
bate,  lib.  2  Serm.,  ser.  63  ;  apud  ipsum  vero, 
lib.  2  de  Plantat.  Noe,  post  medium,  sic  legi- 
tur:  Juramentum  est  fidei  signum  firmissi- 
mum  conjunctum  cum  Dei  testimonio,  cumju- 
rantes  in  re  dubia  testem  Deum  invocent ;  et 
in  lib.  de  Decalogo  :  Jusjurandum,  ait,  est 
iestimonium  de  rebus  dubiis;  et  lib.  de  Specia- 
libus  legibus:  Jusjurandum  nihil  est  aliud 
quam  in  re  ambigua  Dei  testificatio.  Denique 
Gregor.  Nyssenus,  Orat.  4  in  Cant.,  juramen- 
tum  esse  dixit  orationem,  quse  ex  se  fidem 
veritati  conciliat,  quod  solus  Deus  facere  po- 
test,  quia  solus  ex  se  veritas  est.  Nam  si  jura- 


re  idem  est  quod  Deum  in  testem  vocare,  ju- 
ramentum  erit  actus  ille  invocandi,  seu  addu- 
cendi  Deum  in  testem,  seu  enunciatio  quse 
cum  divino  testimonio  profertur.  Loquor  au- 
tem  in  generali  de  actu  enunciandi,  ut  com- 
prehendam  tam  affirmationem  quam  negatio- 
nem,  et  tam  sirnplicem  assertionem,  quam 
promissionem;  nam  ab  his  omnibus  abstrahit 
vox  juramenti,  ut  nunc  illam  declaramus,  et 
ita  comprehenduntur  sub  preedicto  genere 
omnes  definiliones  quse  ab  aliis  assignantur. 
Addimus  autem  oportere  esse  enunciationem, 
in  qua  Deus  ut  testis  afferatur,  ut  compleatur 
ratio  juramenti,  quam  particulam  recte  D. 
Thomas  declarat  ex  fiue  juramenti,  qui  est, 
confirmare  veritatem  tanta  certitudine,  ut  ad 
terminandam  quamcumque  controversiam 
sufficiat,  ex  Paul.,  ad  HEebr.  6.  Divinum  au- 
tem  testimonium  sufficit  ad  veritatem  hoc 
modo  confirmandam,  nam  humanum  testi- 
moninm  fallibile  est,  et  ideo  juramentum  iu- 
ductum  est,  per  quod  veritas  aliqua  divino 
testimonio  confirmetur. 

2.  Objectio.  —  Divisio  juramenti  in  verum 
et  putatum.  —  Objiciunt  vero  aliqui,  quia  non 
omne  juramentuni  per  Deum  fit  ;  aliquando 
enim  fit  per  idolum,  quod  Deus  non  est ;  ali- 
quando  fit  per  ccelum  aut  terram,  ut  sumitur 
ex  Jac,  c.  5,  dicente :  Nolite  jurare  omnino, 
neque  per  ccelum,  neque  per  terram  ;  supponit 
enim  id  posse  fieri,  licet  non  sit  faciendum. 
Propter  quod  Selva  supra,  addendum  putavit 
juramentum  esse,  cum  veritas  Dei  aut  crea- 
turae  testimonio  confirmatur.  Sed  destruit  ra- 
tionem  juramenti,  quia  creatura,  ut  creatura 
est,  non  potest  sufficienter  confirmare  verita- 
tem,  quod  per  juramentum  intenditur.  Deinde 
infra  ostendemus  repugnare  religioni  jura- 
menti,  quod  fiat  per  creaturam,  ut  creatura 
est.  Quando  ergo  infidelis  jurat  per  idolum, 
ideo  per  illud  jurat,  quia  illud  Deum  esse  exis- 
timat,  et  eodem  modo  Gentiles  omnes  consue- 
verunt  jurare  per  suos  deos,  quia  licet  essent 
falsi,  putabant  esse  veros  ;  sicut  etiam  crede- 
bant  suam  religionem  esse  veram  et  sanctam, 
atque  ita  dixit  Cicer.,  libr.  3  de  Offic,  jura- 
mentum  esse  sanctam  et  religiosam  affirma- 
tionem.  Sicut  ergo  distinximus,  in  tract.  1, 
religionem  in  veram  et  falsam,  ita  hic  jura- 
mentum  distinguere  possumus  in  verum  et 
putatum,  quod  possumus  falsum  appellare, 
non  quia  sit  de  enunciatione  falsa,  nam  etiam 
potest  esse  de  vera,  ut  constat,  sed  quia  non 
fundatur  in  vera  divinitate,  sed  in  ea  quae  ve- 
ra  existimatur,  cum  re  ipsa  falsa  sit.  Quando 


442 


LIB.  I.  DE  JURAMENTO  ASSERTORIO. 


ergo  dicitur,  jurare,  esse  Deumin  testem  ad- 
ducere,  formaliter  est  intelligendum,  et  cum 
proportione  applicandum,  nam  testimonium 
juramenti  semper  inducitur  ut  fundatum  in 
auctoritate  veri  Dei,  quantum  est  ex  intentio- 
ne  jurantis,  et  hoc  appello  formaliter;  tamen 
in  re  ipsa  si  juramentum  procedat  ex  vera 
fide  et  religione,  fundatur  in  auctoritate  veri 
Dei ;  si  vero  ex  falsa  religione  procedat,  in  re 
ipsa  non  habebit  auctoritatem  Dei  veri,  sed 
tantum  in  intentione  et  falsa  existimatione 
jurantis.  Quomodo  autem  jurari  possit  per 
creaturam,  infra  dicetur. 

3.  Etymologia  juramenti.  —  Hinc  colligit 
D.  ThomaSj  in  d.  art.  1,  etymologiam  verbi 
Jurandi.  Geusetur  enim  a  jure  deductum  , 
quia  id ,  quod  divino  testimonio  firmatur , 
quasi  jure  suo  pro  vero  habendum  sit ;  vel 
quia  ich  quod  juramento  promittitur,  ita  fir- 
mum  et  stabile  esse  debet,  ac  si  esset  jure 
stabilitum.  Unde  solet  etiam  juramentum  jus- 
jurandum  appellari :  hse  namque  duse  voces 
synonymse  esse  videntur  in  jure,  et  in  usu  La- 
tinorum  auctorum,  quamvis  posterior  vox  fir- 
mitatem  et  stabilitatem  juramenti  magis  ex- 
primere  videatur,  ut  indicant  juriste,  quos 
refert  Anton.  Gorset.,  in  tract.  de  Juram., 
q.  3,  num.  5,  accornmodans  illud  Zacharise, 
Luc.  \  :  Jusjurandwm,  quod  jurazit  adAbra- 
Tiam  patrem  nostrum,  daturum  se  nohis  ;  et  in 
Scriptura  frequens  est  usus  illius  nominis  ; 
solet  etiam  juramentum  appellari  sacramen- 
tum,  ut  in  3  tom.,  in  princ,  de  sacramentis 
adnotavimus,  ubi  ex  jure  et  Scriptura  usum 
illum  comprobavimus.  Propter  quod  dixit  Pa- 
nor.,  in  Rub.  de  Jurejurando,  ha?c  tria  esse 
synonyma,  juramentum,  jusjurandum,  et  sa- 
cramentum  ;  sed  intelligit  in  subjecta  mate- 
ria  ;  nam  constat  nomen  sacramenti  alias  ha- 
bere  significationes  ,  et  magis  proprias  ;  ac- 
commodatur  autem  ad  iuramentum  signifi- 
candum,  quia  etiam  juramentum  est  saerse 
rei  signum,  scihcet  infallibilis  veritatis  divi- 
num  testimonium  :  et  haec  videntur  de  nomi- 
ne  sufficere. 

4.  Explicatur  quid  sit  juramentum.  —  Quw 
concurrant  ad  juramentwm.  —  Juramentum 
potest  sola  mente  consummari  in  ordine  ad 
Deum.  —  Jam  circa  rem  ipsam  in  juramento 
duo  possumus  considerare  :  unum  est  realis 
actio,  per  quam  juramentum  proestatur;  aliud 
est  honestas  ipsius  juramenti.  Primum  dici 
potest  physicum  ,  et  quasi^materiale  in  jura- 
mento;  secundum,  morale  et  quasi  formale 
jurameuti;  ut  ergo  perfecte  intelligatur  quid 


sit  juramentum,  utrumque  exponere  necesse 
est  :  et  de  secundo  quidem  dicemus  in  capiti- 
bus  sequentibus.  Hic  breviter  circa  ipsum  ju- 
ramenti  actum  advertendum  est,  ad  juramen- 
tum  concurrere  et  intellectum,  et  voluntatem, 
et  linguam.  Concurrit  enim  intellectus  propo- 
nendo  necessitatem  vel  utilitatem  jurandi,  vo- 
luntas  autem  adjungit  voluntatem,  seu  inten- 
tionem  jurandi  ,  ipsum  autem  juramentum 
sermone  consummatur.  Sed  iu  hoc  ultimo  est 
advertendum,  quod,  licet  respectu  hominum 
juramentum  consummctur  per  signum  sensi- 
bile  (quod  frequentins  per  vocem  exhibetur, 
potest  tamen  etiam  fieri  per  scripturam,  vel 
alia  signa,  ut  infra  dicetur),  nihilominus  in 
ordine  ad  Deum  potest  in  mente  juramentum 
consummari.  Nam  ,   sicut  infra  dicemus  de 
voto  ,    posse  interdum   mente   consummari, 
quia  soli  Deo  fit!,  ita  ctiam  juramentum  in  or- 
dine  ad  Deum  potest  etiam  sola  mente  fieri. 
Quod  maxime  locum  habere  videtur  in  jura- 
mento  promissorio  ,  nam  ad  simplicem  asser- 
tionem  non  videtur  posse  accommodari  jura- 
mentum  in  ordine  ad  Deum  ,  cum  ipse  ita  sit 
certus  de  omni  veritate,  et  de  omni  conceptu 
hominis  loquentis  ad  ipsum,  ut  non  possit  per 
juramentum  certior  de  illis  reddi  :  promissio 
autem  interius  Deo  facta  potest  etiam  interius 
juramento  firmari,  non  ut  inde  Deus  certior 
reddatur,  sed  ut  jurans,  quantum  in  ipso  est, 
majorem  firmitatem  suse  promissioni  adhibeat; 
hoc  ergo  possnmus  vocare  mentale  juramen- 
tum,  quod  solo  intellectu  et  voluutate  perficitur. 
5.  In  qua  potentia  formaliter  sit  juramen  - 
lum. —  Quod  si  inquiratur  in  qua  illarum  po- 
tentiarum  formaliter  sit,  seu   consummetur, 
dicendum  est  breviter  esse  in  intellectu,  nam 
in  locutione  mentali  consistit,  sicut  etiam  in- 
fra  dicemus   de   mentali   voto;  nam  sicut  iu 
muitis  aliis,  ita  in  hoc  sequiparari  possunt.  Et 
majori  ratione  hoc  est  necessarium  in  jura- 
mento,  quia  non  consistit  in  ipsa  promissione, 
sed  in  invocatione  divini  nominis  ad  confir- 
mandam  illam;  invocatio  autem  interius  non 
fit,  saltem  modo  humano,  nisi  per  intellectua- 
lem  locutionem,  ut  supra  tractatu  de  Oratione 
fuse  declaratum  est.  Ex  quo  intelligimus  in- 
tellectum  ad  hoc  juramentum  dupliciter  con- 
currere,  scilicet,  antecedenter  et  consequenter 
respectu  voluntatis.  Praecedit  enim  judicium, 
quod  expediat  aliquid  Deo  promittere  cum  ju- 
ramento,  et  sequitur  voluntas  promittendi  et 
jurandi,  et  postea  intellectus  cum  Deo  loquens 
juramentum  exhibet,  atque  ita  etiam    illud 
juramentum  consummatur  lingua,  non  cor- 


CAP.  I.  QUID  SIT  JURAMENTUM. 


443 


porali,  sed  spirituali.  Quin  potius  etiam  quan- 
do  juramentum  voce  exprimitur,  necesse  est 
ut  postvoluntatem  jurandi  intellectus  dirigat, 
et  quasi  dictet  jurandi  formam  voce  expri- 
mendam.  De  liac  autem  voce,  seu  signo  sensi- 
bili  sufficiente  et  necessario  ad  juramentum, 
quod  inter  homines  fit,  dicemus  inferius  trac- 
tando  de  materia  et  forma  juramenti. 

6.  Solum  ergo  superest  explicandum  an  in- 
tentio  voluntatis  sit  necessaria  ad  esse  jura- 
menti;  inquo  non  dubitamus,  quin  sit  neces- 
saria  voluntas  proferendi  verba,  per  quee  suf- 
ficienter  significetur  Deum  in  testem  adduci, 
quia  alias  prolatio  talium  verborum  non  esset 
actio  humana,  etconseqventer  non  esset  jura- 
mentum  :  nam  juramentum  proprie  significat 
actionem  humanam ;  nemo  enim  dicet  homi- 
nem  dormientem  jurare,  etiamsiverba  ad  ju- 
randum  sufficientia  proferat,  et  idem  est  de 
amente,  et  similibus.  Unde  etiam  constat  ne- 
cessarium  esse  ut  talis  voluntas  libera  sit,  et 
cum  pleno  judicio  rationis,  saltem  quod  ad 
peccandum  mortahter  sufficiat,  juxta  dicenda 
infra  in  tract.  de  Voto.  Et  ratioest  clara,turn 
quia  debet  esse  actus  humanus,  ut  dixi,  et 
siue  tali  judicio  non  est  plene  actus  humanus ; 
tum  etiam  quia  ad  perjurium  simpliciter  re- 
quiritur  talis  deliberatio  ;  ergo  et  ad  juramen- 
tum.  Verum  est  posse  dari  perjurium  veniale 
ex  surreptione,  ut  infra  dicetur,  unde  etiam 
videtur  posse  dari  simile  juramentum,  sed  il- 
lud  non  erit  actus  virtutis,  nec  sufficiens  per 
se  ad  invocandum  simpliciter  Deum  religioso 
modo,  nec  ad  prudenter  jurandum  verum;  et 
ideo  absolute  dicimus  ad  jurandum  requiri 
sufficientem  deliberationem  humani  actus; 
neque  in  hoc  est  ulla  difficultas. 

7.  Difficultas. —  Dubium  ergo  solum  est, 
an  haec  intentio  sit  separabilis  ab  illa  volun- 
tate.  Et  videtur  quidem  inseparabilis,  nam, 
eo  ipso  quod  aliquis  vult  exterius  significare 
se  adducere  Deum  iu  testem,  necessario  indu- 
cit  divinum  testimonium  ad  suam  enuncia- 
tionem  confirmandam;  ergo  non  requiritur 
alia  intentio  jurandi ,  sed  hsec  intrinsece 
includitur  in  illa  vohmtate.  Antecedens  pro- 
batur  primo  ab  inconvenienti,  quia  si  ratio 
juramenti  penderet  ex  alia  inteutione  homi- 
nis,  juramenti  usus  inutilis  et  vanus  red- 
deretur,  quia  ex  illo  nulla  firmitas  vei  certi- 
tudo  assertioni  juratae  accresceret',  qui  est  fi- 
nis  juramenti.  Sequela  patet,  quia  tota  ratio 
juramenti  esset  incerta  et  occulta,  nam  pen- 
deret  ex  intentione  interiori  hominibus  igno- 
ta.  Unde  licet  audiamus  hominem  jurantem, 


scire  non  poterimus  an  jurct,  quia  nescimus 
au  habeat  intentionem  jurandi  distinctam  a 
voluntate  proferendi  talia  verba.  Hoc  autem 
videtur  esse  magnum  inconveniens  in  re  mo- 
rali ;  ergo  non  est  necessaria  talis  intentio. 
Unde  videtur  consequenter  dicendum,  suffi- 
cienter  afferri  Deum  in  testem,  eo  ipso  quod 
verba  jurameuti  voluntarie  proferuntur  cum 
externa  professione,  seu  demonstratione , 
quod  ad  confirmandam  veritatem  proferantur, 
nam  eo  ipso  censetur  talis  enunciatio  consti- 
tuta  sub  divino  testimonio,  et  pertinere  ad 
cultum  et  honorem  Dei,  ut  oum  veritate  pro- 
feratur;  ergo  hoc  sufficit  ad  rationem  jura- 
menti,  non  obstante  quacumque  alia  inte- 
riori  intentione. 

8.  Resolutio :  intentionem  injuramento  esse 
omnino  necessariam.  —  Confirmatur  resolutio 
exemplis. — Nihilominus  dicendum  est,  inten- 
tionem  jurandi  esse  omnino  necessariam  ad 
constitutionem  (ut  sic  dicam )  juramenti,  et 
veritatem  ejus  in  essendo  ;  nam  juramentum 
exterius  prolatum  sine  intentione  jurandi  fic- 
tum  juramentum  est,  non  verum,  etiam  si 
assertio,  in  quam  cadit,  vera  sit.  Ita  sentiunt 
Doctores  omnes,  quos  infra  referemus  trac- 
tando  de  juramento  promissorio:  hac  enim 
ratione  dicunt ,  juramentum  promissorium 
factum  sine  intentione  jurandi  non  iuducere 
speeialem  obligationem.  Ratio  enim  est,  quia 
illud  non  habet  esse  juramenti,  et  ideo  non 
habet  effectus  ejus.  Probari  autem  potest  pri- 
mo  exemplis,  quia  votum  factum  exterius  si- 
ne  intentione  vovendi  non  est  votum,  nec  sa- 
cramentum,  sine  intentione  factum,  est  verum 
sacramentum,  sed  fictum,  etiamsi  non  desit 
voluntas  exercendi  exterius  omnia  necessaria 
signa;  ergo  idem  est  in  jurainento,  est  enim 
suo  modo  sacramentum,  id  est,  sacrum  si- 
gnum,  ut  diximus.  Ratio  deuique  eadem  est, 
quse  in  cseteris  cum  propovtione  adhiberi  so- 
let :  quia  juramentum  debet  esse  actus  huma- 
nus,  non  solum  quatenus  est  qusedam  mate- 
rialis  locutio,  sed  etiam  quatenus  juramen- 
tum  est ;  non  potest  autem  esse  hujusmodi, 
nisi  ab  intentione  jurandi  procedat.  Et  confir- 
matur  aperte,  quia  saepe  prolatio  ejusdem 
verbi  iu  uno  est  juramentum,  et  non  in  alio, 
solum  propter  diversam  intentionem,  ut  in 
sequentibus  multis  exemplis  videbimus,  et 
optime  declarant  verba  Pauli  I.  C.  in  l.  3,  ff. 
de  Rebus  dub.  :  Tn  ambiguo  sermone,  non 
utrumque  dicimus,  sed  dumtaxat,  quod  volu- 
mus.  Eadem  etiam  verba  proferri  possunt 
materialiter  seu  relative,  et  formaliter  seu  si- 


44-4 


LIB.  I.  DE  JURAMENTO  ASSERTORIO. 


gnificative,  quod  pendet  ex  intentione  dicen- 
tis,  jaxta  cap.  Humance  artes,  22,  q.  5;  sed 
verba  uno  modo  sunt  juramentum,  et  non 
alio  ;  ergo  hoc  pendet  ex  intentione  jurantis. 
Denique  hic  habet  locimi  axioma  illud,  quod 
actus  agentium  non  excedunt  iutentionem  eo- 
rumj  ergo  qui  non  habet  intentionem  ju- 
randi  nonjurat,  etiamsi  verba  exterius  pro- 
ferat. 

9.  Satisfitrationi  opposita. —  Adrationem 
ergo  in  contrarium  respondetur,  voluntatem 
proferendi  verba  apta  ad  jurandum  separari 
posse  a  voluntate  jurandi,  quamvis  e  converso 
voluntas  jurandi  humano  modo,  seu  respectu 
hominis,  necessario  includat  voluntatem  ex- 
hibendi  signum  sufficiens  ad  jurandum.  Unde 
non  dicimus  ad  verum  juramentum  consti- 
tuendum  necessarias  esse  duas  voluntates, 
unam  proferendi  verba,  et  aliam  jnrandi,  sed 
dicimus  esse  necessariam  talem  intentionem, 
seu  voluntatem,  quse  cadat  in  prolationem 
verborum  sub  motivo  conficiendi  juramen- 
tum,  seu,  quod  idem  est,  afferendi  Deum  in 
testem.  Potest  autem  haberi  voluntas  profe- 
rendi  eadem  verba  sine  illo  motivo,  sed  ex 
inteutione  decipiendi  alios,  et  tunc  dicimus 
separari  vuluntatem  proferendi  verba  ab  in- 
tentione  jurandi,  et  illam  non  sufficere  ad  ju- 
ramentum ;  nam  ille,  qui  sic  dolose  jurat,  re- 
vera  non  vult  significare  se  adducere  Deum 
in  testem,  sed  vult  illud  fingere,  aut  appa- 
renter  ostendere,  quod  non  satis  est  ad  juran- 
dum.  Ad  inconveniens  autem  illatum,  res- 
pondemus  certitudinem,  quee  ex  juramento 
resultat,  non  esse  talem  aut  tantam,  ut  non 
sit  dolis  hominum  aut  deceptionibus  exposita. 
Sicut  ergo  potest  homo  mentiri,  etiamsi  juret, 
ita  potest  dolose  et  ficte jurare,  etiam  si  aliud 
exterius  profiteatur.  Neque  propterea  inutile 
est  juramentum,  nam  satis  est  quod  teneatur 
homo,  qui  jurat,  absque  dolo  et  fraude  jurare, 
ut  moraliter  credatur  ex  animo  jurare,  quan- 
do  juramentum  exhibet.  Sicut  etiam  potest 
homo  falsum  dicere,  quamvis  ex  animo  juret, 
et  nihilominus  non  est  inutile  juramentum, 
quia  satis  est  quod  homo  teneatur  peculiari 
obligatione  dicere  verum,  quando  Deum  in 
testem  adducit. 

10.  Objectio. —  Sed  urgebit  aliquis,  inqui- 
rendo  quid  pecullariter  operetur  illa  iutentio 
jurandi,  vel  ad  quid  sit  necessaria.  Nam  si 
quis  intendat,  ut  Deus  peculiari  aliquo  signo 
ostendat  veritatem,  illud  esset  tentare  Deum, 
quia  estpetere  miraculum,  vel  insolitum  opus 
sine  sufficienti  eausa  ;  si  vero  intendat  solum 


dare  auctoritatem  suae  assertioni,  interposito 
divino  nomine,  quia  solent  timere  homines 
assumere  divinum  nomen  ad  falsum  confir- 
mandum,  nihil  videtur  conferre  intentio  ju- 
raudi,  quia  quomodocumque  assumatur  divi- 
num  nomenad  persuadendam  veritatem,  idem 
affectus  apud  alios  sequitur,  nam  seque  exis- 
timant  illud  esse  verum,  et  testimonio  divino 
confirmatum.  Unde  videtur  esse  magna  diffe- 
rentia  inter  intentionem  vovendi,  vel  faciendi 
sacramentum,  et  intentionem  jurandi,  nam 
in  voto,  substantia  ejus  et  obligatio  pendent 
ex  voluntate  hominis;  sacramentum  etiam 
ita  est  a  Deo  institutum,  ut  in  substantia  sua, 
et  consequenter  etiam  in  effectu  pendeat  ex 
intentione  ministri ;  in  jurameuto  autem  nihil 
esse  videtur  in  substantia  ejus,  quod  pendeat 
a  voluntate  jurantis,  nisi  exterior  assumptio 
divini  uominis,  qua  invocatur  Deus  ut  testis. 
Nequeetiam  invenitur  ibi  aliquis  effectus,quem 
Deus  facturus  sit,  qui  ex  intentione  jurantis 
pendeat,  nam,  ut  diximus,  juramentum  non 
debet  fieri  eo  animo  ut  Deus  exhibeat  aliquod 
extraordinarium  signum,  quo  ostendat  veri- 
tatem.  Effectus  ergo  juramenti  totus  videtur 
positus  in  opinione  audientium,  videlicet,  ut 
inde  moveantur  ad  credendum,  verum  esse 
quod  dicitur;  hic  autem  effectus  sequaliter 
sequitur,  sive  proferens  talia  verba  habeat  in- 
tentionem  jurandi,  sive  non,  quia  sicut  diffi- 
cile  creditur  hominem  invocare  Deum  ad 
testificandum  falsum,  ita  difficile  creditur 
audere  hominem  dolose  assumere  nomen  Dei 
ad  falsum  suadendum,  nam  irreligiositas  et 
irreverentia  Dei  iu  utroque  invenitur. 

11.  Solutio  dubii. —  Differentia  inter  ju- 
ramentum  sine  intentione,  et  juramentum  om- 
nino  falsum. —  Juramentum  /ictum  per  se  non 
inducit  obligationem.  —  Respondeo,  sine  in- 
tentione  jurandi,  ut  dixi,  neque  posse  definiri 
an  verba  ad  jurandum  proferantur,  necne, 
neque  distingui  juramentum  a  non  juramen- 
to.  Haec  autem  intentio  exterius  declaranda 
est,  vel  sufficienter  exprimenda,  ut  de  jura- 
mento  possit  hominibus  constare ;  hoc  autem 
duobus  modis  fieri  potest,  scilicet  aut  vere, 
aut  dolose,  et  circa  hoc  maxime  versatur  diffi- 
cultas  tacta,  an  scilicet  sufficiat  dolosa  inten- 
tio ;  vel,  si  non  sufficit,  quid  magis  operetur 
ad  rationem,  vel  effectum  juramenti,  intentio 
vera  quam  ficta,  quando  in  prolatione  verbo- 
rum  eadem  est  species,  seu  forma  jurandi, 
etiam  apud  homines.  Ad  quod  imprimis  di- 
cendum  est,  esse  magnam  differentiam  apud 
Deum,  nam  qui  habet  veram  intentionem  ju- 


CAP.  II.  UTRUM  JURAMENTUM  SIT  ACTUS  LICITUS  ET  IIONESTUS. 


4i5 


randi,  quantnm  est  in  se,  Denm  inducit  ad 
testificandum,  quod  non  facit  is  qui  apparen- 
ter  tantum  jurare  intendit,  seu  ita  proferre 
verba  ac  si  jnraret.  Unde  fit  ut  si  fortasse  as- 
sertio  falsa  sit,  minor  injuria  fiat  Deo  per  fic- 
tum,  quam  per  verum  juramentum,  quia  est 
diversa  malitia,  nam  juramentum  vera  in- 
tentione  factum  erit  perjurium  ;  cum  dolosa 
autem  intentione  erit  mendacium  pernicio- 
sum,  et  scandalosum.  Et  posterior  potest  de- 
clarari  ex  poenis,  nam  si  lata  esset  excommu- 
nicatio  propter  perjurium,  incurreret  illam, 
qui  verba  proferret  ex  vera  intentione  jurandi, 
non  autem  qui  ficta,  sicut  non  incurrit  peenas 
heeretici,  qui  ficta  intentione  adorat  idolum. 
Denique  in  aliis  effectibus  quos  juramentum 
habere  potest,  invenitur  magna  differentia, 
quia  juramentum  fictnm  per  se  non  inducit 
obligationem  sicutverum,  ut  infra  videbimus. 
Est  ergo  unum  juramentum  verum,  utique 
veritate  in  essendo,  aliud  tantum  apparens,  et 
heec  differentia  ex  intentione  provenit. 

12.  Atqueita  simul  cum  ratione  juramenti 
duas  ejus  partitiones  explicuimus  :  una  est 
juramentiin  mentalem,  etvocalem;  sedmen- 
tale  juramentum  solum  inter  Deum  et  homi- 
nem  versari  potest,  et  cum  interiori  voto  con- 
jungitur,  quoties  fieri  contingit ;  et  ideo  nihil 
fere  amplius  in  hac  materia  cle  illo  conside- 
randum  est,  sed  in  tractatu  de  Voto.  Hic  vero 
proprie  de  juramento  vocali  tractamus.  Altera 
divisio  juramenti  est  in  verum  et  fictum,  quse 
proprie  est  subdivisio  juramenti  vocalis,  quod 
hominibus  preestatur,  nam  apud  Deum  non 
potest  intercedere  fictio.  Est  autem  divisio 
analoga,  nam  solum  verum  juramentum  est 
simpliciter  tale  :  loquor  autem  in  prsesenti  de 
vero  juramento  in  essendo,  icl  est,  quod  habet 
verum  esse  juramenti,  sive  cadat  in  assertio- 
nem  veram,  sive  in  faisam,  quod  poterit  dici 
juramentum  verum,  vel  falsum  in  dicendo, 
et  de  hoc  vero  juramento  preecipue  tractamus; 
obiter  tamen  attingemus  quee  necessaria  fue- 
rint  de  imagine  ejus  ;  sic  enim  fictum  jura- 
mentum  non  immerito  appellari  potest. 

CAPUT  II. 

UTRUM   JTJRAMENTUM   SIT    ACTUS   LIGITUS   ET    HO- 

NESTUS? 

'1 .  Hccresis  antiqua  de  jurando.  • —  Antiqua 
fuit  heeresis  juramentum  ita  esse  intrinsece  ma- 
lum,  vel  Christianis  interdictum,  ut  nunquam 
omnino  liceat.  Ita  senserunt  Albanenses,  et  Ba- 
gnoleuses,  et  Catharistee,  seu  Cathari,  et  alii 


plures,  qnos  sub  illorum  nominibus  refert 
Prateolns,  et  Castro,  verb.  Jurament.,  hccresi 
1,  Waldenses  et  Pseudoapostolos  in  eo  errore 
fuisse  dicit.  Heeretici  etiam  Anabaptistee  refe- 
runtur  idem  tenere  et  observare,  ut  videri  po- 
test  apud  Jansen.,  c.  -40  Coucordiee,  ubi  etiam 
refert  ex  Augustino,  Epist.  89,  qucest.  ult., 
Pelagianos  in  eodem  fuisse  errore,  et  clarius 
constat  ex  EpisLol.  88,  quee  est  Hilarii  Syra- 
cusani,  ad  eumdem  Augustinum.  Ejusdem 
erroris  meminitBernard.,  homil.  69,  in  Cant. 
Fundamentum  hujus  erroris  sumptum  videlur 
exillis  verbis  Christi,  Matth.  5  :  Audistis  quia 
dictum  est  antiquis  :  Non  perjurabis,  reddes 
autem  Domino  juramenta  tua  ;  ego  autem  dico 
vobis  :  Nolite  jurare  omnino.  Quibus  verbis 
prorsus  videtur  interdicere  juramentum  in 
lege  gratiee,  tum  quia  quoad  hoc  videtur  au- 
gere  antiquum  preeceptum  ;  tum  etiam  quia 
illa  particula,  omnino,  hanc  vim  habere  vide- 
tur ;  tum  denique  quia  paulo  inferius  subjun- 
git  :  Sit  autem  sermo  vester,  Est,  est,  Non, 
non,  quod  auteni  Ms  abundantius  est,  a  malo 
est ;  ergo  etiam  malum  est,  nam  mala  arbor 
non  potest  bonos  fructusfacere. 

2.  Unde  Jacobus,  c.  5,  similiter  prohibet 
jurare,  cum  tanta  exaggeratione,  ut  videatur 
hoc  aliis  prseceptis  preeferre,  dum  ait  :  Ante 
omnia,  fratres  mei,  nolite  jurare,  neque  per 
ccelum,  nequeper  terram,  neque  per  aliud  quod- 
cumque  juramentum;  et  deinde  repetit  illa 
verba  Christi  :  Sit  autem  sermo  vester,  Est, 
est,  Non,  non,  et  subjungit  hanc  rationem,  ut 
non  sub  judicio  decidatis,  id  est,  ut  non  con- 
demnemini  in  divino  judicio ;  sentit  ergo 
quodcumque  juramentum  puniri  in  divino 
judicio;  ergo  esse  prohibitum  et  culpabile. 
Neque  solum  in  novoTestamento,  sed  etiam  in 
veteri  videtur  prohiberi  juramentum,  ut  Oseee 
ht\Neque  juraveritis :  Vivit  Dominus;  et  Zach. 
5  :  Omnis  fur  judicabitur,  et  omnisjuraus,  ex 
Jioc  similiter  judicabitur.  Preeterea  Patres  vi- 
dentur  huic  sententiee  favere,  preesertim  Ba- 
sil.,  hom.  in  Psal.  14;  Chrys.,  hom.  19  et  78, 
adPopul.,  et  17  in  Matth.;  et  ibi  Theoph., 
Matth.  5;  Orig.  tract.  35,  Matth.;  et  Tertul., 
lib.  de  Idololatr.,  c.  11,  dicens  :  Taceo  deper- 
jurio,  quando  nec  jurare  quidem  Hcet ;  etClem. 
Bom.,  lib.  6  Const.  Apost.,  c.  11  :  Magister, 
ait,  noster  prcecepit,  ut  neque  verum  Deum  ju- 
raremus,  ut  sermo  noster  firmior,  credibilior- 
que  ipso  jurejurando  haberetur. 

3.  Batione  etiam  declarari  potest,  primo, 
quia  impossibile  est  homini  Deum  afierre  in 
testem,  etiamsi  maxime  velit ;  ergo  in  vanum 


446 


LIB.  I.  DE  JTJRAMENTO  ASSERTORIO. 


assuoiitur  nomen  Dei,  quoties  ad  jurandum 
sumitur;  ergo  est  per  se  malum.  Secundo, 
esto  posset  liomo  Deum  afferre  in  testem,  in- 
ordinatum  videtur  personam  Dei  adducere 
ad  humana  negotia,  pacta,  aut  verba  confir- 
manda,  quia  inordinatum  est  res  superioris 
ordinis  ad  inferiores  ordinare ;  ergo  multo  ma- 
gis  est  inordinatum,  sacram  Dei  auctoritatem 
profanis  hominum  verbis  ac  negotiis  miscere. 
Tertio,  quamvis  in  aliquo  casu  possit  jura- 
mentum  sine  inconvenienti  usurpari,  tamen 
ita  est  periculis  expositum,  ut  vix  sine  crimi- 
ne  fiat ;  in  lege  autem  gratise  propter  perfec- 
tionem  ejus  prohiberi  debuerunt,  non  solnm 
peccata,  sed  etiam  quse  moraliter  et  proxime 
ad  peccatum  impellunt,  quia,  qui  amat  pericu- 
lum,  peribit  in  illo  ;  ergo. 

4.  Prima  conclusio :  non  omne  juramentum 
esse  prohibitum  de  fide  est.  —  Nihilominus  de 
fide  certum  est,  non  omne  juramentum  esse 
illicitum,  vel  prohibitum,  etiam  Christianis. 
Hoc  satis  constat  ex  usu  et  traditione  Eccle- 
sise,  et  Sanctorum  exemplis.  Ut  autem  ratione 
et  auctoritate  magis  declaretur  et  confirme- 
tur,  dicendum  est  primo,  per  se  et  natura  sua 
non  esse  intrmsece  malum  jurare,  et  conse- 
quenter  non  esse  naturali  lege  prohibitum. 
Probatur  primo,  quia  in  Scriptura  veteri  ver- 
bo  et  cxemplis  approbatum  est  juramentum; 
non  approbaretur  autem  si  esset  per  se  et  in- 
trinsece  malum,  ut  per  se  constat.  Anteccdens 
probari  potest  ex  forma  secundi  prsecepti  De- 
calogi,  Exod.  20:  Non  assumes  nomen  Domini 
Dei  tui  in  vanum  ;  non  enim  habebit  insontem 
Dominus  eum,  qui  assumpserit  nomen  Domini 
Dei  sui  frustra:  et  eisdem  fere  verbis  habe- 
tur  Levitic.  19,  et  Deuteron.  9.  Cum  enim 
non  simpliciter  jurare  prohibeamur,  sed  frus- 
tra,  aut  in  vanum,  tacite  indicatur  simplici- 
ter  non  prohiberi,  nec  per  se  esse  malum  ju- 
ramentum,  si  non  frustra  nec  indebito  modo 
proferatur.  Quin  potius,  Deut.  6  et  20,  vide- 
tur  prsecipi  juramentum,  cum  dicitur:  Domi- 
num  Deum  tuum  timebis,  et  illi  soli  servies,  ac 
per  nomen  illius  jurabis ;  unde  in  Psal.  14 
iaudatur  qui  jurat  proximo  suo,  et  non  de- 
cipif ;  et  63  :  Laudabuntur,  inquit,  omnes  qui 
jurant  ineo;  tantum  ergo  abest  utjurare  sit 
intrinsece  malum,  ut  potius  dignum  laude 
censeatur.  Exempla  etiam  Sanctorum  frequen- 
tia  sunt,  tam  in  tempore  legis  naturae,  quam 
scriptse,  ut  de  Abraham,  Isaac  et  Jacob,  Ge- 
nes.  26  et  33  ;  de  Moyse,  Deut  3  et  4  ;  et  Da- 
vid  ac  caeteri  Prophetse  frequenter  utuntur  il- 
la  torma  jurandi:   Vivit  Dominus. 


5.  Ratio. — Ratione  ostendi  potest,  quia  ju- 
rare,  ex  vi  cbjecti  non  habet  intrinsecam  ma- 
litiam,  nequS  etiam  ex  circumstantiis  neces- 
sario  illam  participat ;  ergo  non  habet  unde 
sit  per  se  ac  intrinsece  malum,  seu  contra  na- 
turalem  legem.  Minor  probatur,  quia  jura- 
mentum  est  qusedam  invocatio  divini  nomi- 
nis,  et  ex  hac  parte,  si  ex  vera  fide  procedat, 
et  invocetur  verus  Deus,  non  est  per  se  inju- 
riosum  Deo,  sed  potius  continet  tacitam  fidei 
confessionem,  quod  Deus  sit  prima  veritas,  et 
mentiri  non  possit ;  ergo  juramentum  ex  ob- 
jecto  non  habet  malitiam.  Minor  autem  con- 
stabit  latius  capite  sequenti,  ubi  ostendemus 
quibus  circumstantiis  vestiri  debeat  juramen- 
tum,  ut  licite  fiat,  scilicet  veritate,  justitia  et 
necessitate;  nam  quod  hsec  tria  possibilia  sint 
per  se  notum  est ;  sicut  enim  homo  potest  lo- 
quendo  dicere  verum,  et  non  falsum,  ita  po- 
test  juramentum  adhibere  cum  dicit  verum, 
ct  cavere  illud,  si  contingat  falsum  loqui.  Et 
eadem  libertate  potest  non  pro  quacumque 
veritate  confirmanda,  sed  pro  honesta  ac  ne- 
cessaria  juramentum  usurpare.  Quod  autem 
hsec  tria,  sicut  necessaria  sunt,  ita  etiam  suffi- 
ciant,  ut  nulla  malitia  contraria  legi  naturse 
juramento  adhsereat,  generatim  probatur, 
quia  nulla  virtus  assignari  potest,  cui  jura- 
mentum  sic  factum  contrarium  sit ;  non  enim 
justitise,  nec  veritati,  cum  hsec  in  materia  ta- 
lisjuramenti  supponatur.  Neque  etiam  pru- 
dentise,  cum  tale  juramentum  supponatur  ne- 
cessarium,  et  ideo  non  possit  dici  vanum,  aut 
otiosum;  nec  denique  contra  religicnem,  quia 
potius  in  quemdam  cultum  Dei  cedit,  quando 
propter  ejus  reverentiam  cum  hujusmodi  cir- 
cumspectione  debita  usurpatur,  ut  magis  ex 
dicendis  constabit. 

6.  Secunda  conclusio  :  juramentum  in  lege 
gratice  non  est  simpliciter  prohibitum,  —  Dico 
secundo,  juramentum  in  lege  gratise  non  esse 
simpliciter  prohibitum,  et  ideo  nunc  etiam 
licitum  esse  potest.  Couclusio  est  de  fide,  et 
consequitur  ex  prsecedenti,  quantum  ad  hoc, 
quod  etiam  iu  hoc  tempore  non  sit  juramen- 
tum  de  se  intrinsece  malum.  Quod  autem  non 
sit  etiam  malum,  quia  prohibitum,  probari 
potest  primo,  quia  nullibi  invenitur  talis  pro- 
hibitio  a  Christo  facta,  ut  respondendo  ad  ar- 
gumenta  facile  constabit.  Quocirca  sicut  est 
regula  Theologorum,  in  lege  nova  non  esse 
lata  positiva  prsecepta  divina  prseter  leges  sa- 
cramentorum  et  fidei,  ita  dicere  possumus, 
nullum  esse  in  hac  lege  datum  prseceptum  ne- 
gativum,   quo   universaliter  prohibeatur  ali- 


CAP.  II.  UTRUM  JURAMENTUM  SIT  ACTUS  LICITUS  ET  HONESTUS. 


ui 


quid,  quod  de  se  malurn  non  sit.  Cum  ergo 
sit  ostensum,  juramentum  de  se  non  esse  in- 
trinsece  malum,  manifestum  <>!  in  hoc  tem- 
pore  non  esse  universaliter  malum  ex  vi  legis 
gratise. 

7.  Argumentum  ab  exemplis.  —  Secundo 
probatur  idem  Sanctorum  exemplis.  Ut  enim 
omittam  probabile  esse  Cbristum  interdum  ju- 
rasse,  quod  infra  videbimus,  de  Apostolo  Paulo 
manifeste  constat,  ad  Rom.  1,  dicente  :  Testis 
enim  mihi  est  Deus,  etc.j  et  similia  verba  ha- 
bet  ad  Pbilipp.  ;  nulla  enim,  ut  infra  videbi- 
mus,  expressiorjurandiforma  esseposse  vide- 
tur;  magis  vero  illam  explicat  2  ad  Corintb. 
i ,  dicens  :  Ego  autem  testem  Deum  invoco  m 
animam  meam,  etc.  Aliam  jurandi  formam 
babet  4  ad  Timot.  5,  et  2  Timotb.  4  :  Coram 
Deo,  et  Christo  Jesu,  quamvis  illa  verba,  si 
attente  spectentur,  magis  videantur  adjuran- 
tis,  quam  jurantis.  Item  clarior  est  ad  Galat. 
1  :  Qiue  autem  scribo  vobis,  ecce  coram  Deo, 
quia  non  mentior;  illam  enim  fuisse  jurandi 
formam  omnes  ibi  intelligunt,  et  inferius  ex- 
plicabimus.  UndeAugust.,  Epist.  206  ad  Occa- 
num,  aperte  dicit  Paulum  ibi  sub  divina  at- 
testatione  fuisse  locutum,  et  in  expositione 
epistolse  ad  Galat.,  dicit  non  esse  audiendos, 
qui  bas  jurationes  esse  non  putant,  et  refertur 
in  c.  2,  22,  quaestione  prima.  Idem  Augusti- 
nus,  ibidem,  ex  verbis  illis  prinise  Coriut.  13  : 
Quotidie  morior  per  gloriam  vestram,  fratres, 
colligit  dicens :  Qicam  exemplaria  Gfrceca  ma- 
nifesiissimam  jurationem  esse  convincunt.  Et 
idem  babetserm.  28,  deVerbis  Apostoli,  quia 
Paulus  non  dicit  propter  gloriam  vestram,  sed 
per  gloriam  vestram,  quod  etiam  refert  tacito 
Augustini  nomine  Innocentius  III,  in  cap.  Et- 
si  clericus,  de  Jurejurando,  et  idem  babetur 
22,  qusest.  1,  cap.  2,  etc,  ex  qua  qusestione 
multa  sumi  possunt  ad  confirmandam  banc 
veritatem,  Augustini  et  Patrum  testimoniis. 
Videri  etiam  potest  Augustin.,  lib.  19  contra 
Faustum,  c.  23;  etlsidor.,  lib.  2  Sent.,  c.  31, 
dicens  :  JVon  est  contra  prceceptum  Dei  jurare, 
sed  dum  usum  jurandi  facimus,  perjurii  cri- 
men  incurrimus. 

8.  Tertio  sufficienter  boc  confirmatur  ex 
consuetudine  Ecclesiee,  nam  ssepe  exiguntur 
juramenta  ejusdem  Ecclesise  auctoritate,  vel 
in  judiciis,  ut  constat  ex  titulis  de  Jurejuran- 
do,  et  de  Testibus,  vel  ad  abjurandam  hsere- 
sim,  ut  constat  ex  titulo  de  Hsereticis,  et  ex 
ConcilioEpbes.  I,  et  ex  Concilio  Constantiensi, 
iu  Bulla  Martini  V,  et  ex  usu  sanctse  Inquisi- 
tionis,  vel  interdum  ad  purgationem  delicto- 


rum,  ut  constat  ex  titulo  de  Purgatione  Ca- 
nonica.  Item  petuntur  saepe  juramenta,  vel  ad 
promittendam  obedientiam  et  coufirmandam 
pacem,  vel  ob  alias  similes  causas,  quas  late 
congerit  Selva,  in  dict.  tract.  de  Juramento, 
secunda  parte,  in  principio.  Ergo  evidenter 
supponit  Ecclesia  licitum  esse  jurare  in  lege 
gratise.  Ratio  denique  hoc  confirmat,  nam  ex 
Paulo,  al  Hebrseos  6,  necessitas  juramenti 
est,  ut  sit  omnis  controversice  finis  et  confir- 
matio  ;  bsec  autem  necessitas  etiam  durat  tem- 
pore  legis  gratise,  ut  late  explicatur  in  Con- 
cilio  Toletano  VIII,  cap.  2  ;  ergo  non  debuit 
juramentum  magis  hoc  tempore  prohiberi, 
quam  in  praeterito,  preesertim  cum  hoc  tem- 
pore,  et  major  sit  de  Deo  cognitio,  et  fides 
expressior,  ac  perfectior  religio,  ad  quam  ju- 
ramenti  cultus  spectat. 

9.  Expositio  in  locum  Matth.  —  Ad  funda- 
menta  contrarii  erroris,  circa  locum  Matth. 
5,  Hierouymus  ibi  duas  indicat  expositiones, 
quarum  altera  in  se  difficilis  est,  altera  diffi- 
cultatem  augere  videtur.  Prior  est  Christum 
ibi  non  prohibere  jurare  per  Deum,  sed  per 
creaturas  :  Nam  Judcei  (inquit)  habebant  pes- 
simam  consuetudinem  jurandiper  Angelos,per 
urbem  Jerusalem,  per  templum,  et  per  ele- 
menta;et  quoniam  is,  qui  jurat,  veneratur 
eum  per  quem  jurat,  ideo  (mquit)  Judcei  sic 
jurantes,  creaturas,  resque  carnales,  venera- 
bantur  honore  et  obsequio  Dei  :  Christus  ergo 
hac  ratione  prohibuit  jurare  per  ccelum,  et 
terram,  etHierosolymam,et  percaput.  Ethanc 
expositionem  secutus  est  Innocentius  III,  in 
dictocapite,  et  eam  probat  Theopb.,  Mattb.  6. 
Sed  est  difficilis  expositio,  primo,  quia,  ut  ob- 
jicit  D.  Thomas,  art.  2,  ad  2,  Jacobus  videtur 
interpretari  Christi  verba  de  quocumque  ju- 
ramento;  et  ipsa  Christi  verba  :  Nolite  jurare 
omnino,  hoc  significant;  namquod  statimsub- 
jungit,  neque  per  ccelum,  etc,  non  estad  res- 
tringendum,  sed  potius  ad  augendum  priora 
verba ;  quasi  dixerit,  nou  tantum  majora,  sed 
etiam  bsec,  quse  minora  esse  videntur,  ca- 
venda  esse.  Et  patet  ex  ratione  quamadjungit 
dicens  :  Neque  per  ccelum,  quia  thronus  Dei 
est,  etc  Nam  propter  quod  unumquodque  tale, 
et  illud  magis.  Siergo  Christus  prohibet  jurare 
per  ccelum,  quia  in  illo  residet  Deus,  multo 
magis  prohibet  jurare  per  Deum.  Unde  ar- 
gumentor  secundo  :  nam  vel  Christus  tau- 
tum  illic  prohibet  jurare  per  creaturas  pro- 
pter  se  ipsas,  ac  si  essent  Deus,  et  hoc  ne- 
que  est  cousentaneum  verbis  Christi,  et 
rationibus    ejus,   neque   esset  noviun,    nam 


LIB.  I.  DE  JURAMENTO  ASSERTOPJO. 


etiam  Judseis  hoc  erat  prohibitum  ,  tau- 
quam  per  se  malum  ;  Christus  autem  pro- 
fiteri  videtur  se  novam  facere  prohibitio- 
nem,  cum  dicit  :  Ego  autem  dico  vobis;  vel 
prohibet  omnem  modum  jurandi  per  creatu- 
ras,  etiam  intuitu  Dei,  et  hinc  a  fortiori  se- 
quitur,  ut  dicebam,  prohibuisse  omne  jura- 
mentum  per  ipsum  Deuna,  ut  recte  argumen- 
tatur  Gregorius  Nyssenus,  homilia  48  in  Can- 
tic,  et  aperte  ita  declaravit  ipse  Christus, 
Matth.  23,  dicens  :  Quijurat  in  ccelo,  jural  in 
throno  Dei,  et  in  eo  qui  sedet  super  eum ;  et 
ideo  illo  modo  augetur  potius  difficultas , 
quam  solvatur.  Denique  obstant  verba  quee 
Christus  subjungit :  Sit  ergosermo  vester,  Est, 
est,  Non,  non,  nam  per  illa  declarat  vetuisse 
prius  cujuscumque  juramenti  additionem. 

10.  Secundo  ergo  respondet  Hieronynius, 
juramentum  per  Deum  fuisse  permissum  Ju- 
deeis  tanquam  parvulis :  Quomodo  (inquit)  vic- 
timas  immolabant  Deo,  ne  eas  idolis  immola- 
rent,  sic  et  jurare  permittebantur  in  Deum,  non 
quod  recle  hoc  facerent,  sed  quod  melius  esset 
Deo  id  exhibere,  quam  dcemonibus :  evangelica 
autem  veritas  nonprwcipit  juramentum,  cum  om- 
nis  sermo  fidelis  pro  jurejurando  sit.  Eamdem 
doctrinam  et  expositionem  sequitur  Chrys. , 
hom.  17  in  Matth.,  eamdemque  resumit  ibi 
Theophyl.,  qui  aperte  videtur  profiteri  errorem 
quem  impugnamus;  sic  enim  inquit  :Porro,  si 
dixeris,  quod  et  lex  Moysis  mala  erat,  quoniam 
jurare  jubet,  dic,  quod  tunc  non  erat  malum 
jurare,  post  Christum  aulem  malum  est,  sicut 
circumcidl,  et  in  summa  quidquid  est  Judai- 
cum.  Quocirca  expositio  Hieronymi  illius  tes- 
timonii  difficultatem  augere  videtur,  potius 
quam  satisfacere.  Et  praeterea  non  videtur  pos- 
se  subsistere,  quia  in  lege  veteri  non  solum 
permittebatur  juramentum,  sed  etiam  lauda- 
batur  tanquam  honestum ;  non  erat  autem 
honestum  vel  laude  dignum  juramentum, 
propter  aliquam  positivam  legem  preecipien- 
tem,  aut  instituentem  illud,  sicut  erat  cir- 
cumcisio,  vel  sacrificia  legalia,  sed  potius 
quia  ipsum  erat  per  se  et  natura  sua  hones- 
tum,  ideo  approbabatur,  et  preecipiebantur  cir- 
cumstantiee  ad  illius  honestatem  necessariee, 
ut  constat  Jeremiee  A,  et  in  sequentibus  la- 
tius  explicabimus;_ergo  non  potuit  Christus 
prohibere  Christianis  id,  quod  Judaeis  permit- 
tebatur,  nisi  prohibendo  juramentum,  prout 
ex  natura  rei  honestum  erat,  quod  dici  nullo 
inodopotest,  ut  osteusum  est. 

11.  Aliorum  expositio.  —  Alii  respondent 
prohibuisse  ibi  Christum  juramento  uti  in  re- 


bus  profanis,  non  vero  in  sacris  ;  ita  Erasmus : 
sed  supponere  videtur  quemdam  errorem  in- 
fra  impugna^dum,  capite  sexto.  Et  preeterea 
non  potest  accommodari,  tum  quia  Christus 
simpliciter  dixit :  Nolite  jurare  omnino  ;  ergo 
si  illa  est  prohibitio ,  in  omnem  cadit  mate- 
riam,  et  voluntaria  est  distinctio,  seu  limita- 
tio;  tum  etiam  quia  docet  pure  esse  affir- 
mandum  vel  negandum,  subjungens :  Quod 
amplius  est,  a  malo  est ;  quee  ratio  tam  in 
materia  sacra,  quam  in  profana  locum  habet. 

12.  Bernardi  expositio  et  aliorum  Patrum. 
—  Dici  ergo  potest  verba  illa  Christi  non  con- 
tinere  preeceptum,  sed  consilium  :  ita  Bern., 
hom.  65  in  Cant.  ;  Beda,  Jacob.  5,  et  non  dis- 
plicetCastro,  qui  refert  Christianum  Druthma- 
rum,  dicentem  Christum  ibi  non  prohibuisse, 
sed  perfectionem  docuisse.  Heec  vero  exposi- 
tio  ab  aliquibus  impugnatur,  quia  juramen- 
tuminterdum  preecipitur,  ut  infra  videbimus ; 
preecepta  autem  non  sunt  contraria  consiliis. 
Sed  hac  ratione  non  impugnatur  mens  Bedse, 
Bernardi  et  aliorum ;  non  enim  sentiunt  ita 
esse  consilium  non  jurare,  ut  in  nullo  casu 
possit  esse  necessarium,  nam  etiam  non  nube- 
re  consilium  est,  et  aliquando  potest  esse  ne- 
cessarium.  Ut  ergo  sit  consilium  non  jurare, 
satis  est  quod  juramentum,  per  se  spectatum, 
et  solo  habito  respectu  ad  cultum  Dei,  quem 
continet,  consulendum  non  sit,  neque  usur- 
pandum,  nam  inde  fit  ut,  regulariter  ac  mo- 
raliter  loquendo,  melius  sit  non  jurare,  quam 
jurare.  Itaut  licet  plures  occasioues  occurrere 
possint,  in  quibus  sine  peccato  jurari  possit, 
nihilominus  ordinarie  melius  et  religiosius  sit 
simpliciter  loqui,  quam  cum  juramento,  ita  ut 
sola  necessitas  justitiee  et  charitatis  hominem 
ad  jurandum  inducat ;  hoc  ergo  satis  est  ut 
non  jurare  dicatur  esse  sub  consilio ;  et  ita  vi- 
demus  eos,  qui  perfectionis  studium  profiten- 
tur,  hoc  servare  consilium,  a  quo  non  rece- 
dunt,  quando  propter  necessitatem  jurant, 
quia  non  tam  voluntate  quam  necessitate 
coacti  id  faciunt. 

13.  Atque  ita  accommodant  Beda-et  alii 
hanc  expositionem  ad  vsrba  Jacobi,  ponderan- 
do  verbum  illud,  Nolitejurare,  quia  majorem 
emphasim  habere  videtur,  quam  si  simpliciter 
dixisset,  Non  juretis,  quia  non  tam  actum 
quam  affectum  et  voluntatem  jurandi  prohi- 
bere  videtur,  non  preecipiendo,  sed  consulen-- 
do,  ut  homo,  quantum  est  ex  se,  jurare  nolit ; 
nam  ita  fiet  ut  nunquam  juref,  nisi  necessitate 
preecepti  vel  charitatis  coactus ;  et  hoc  est  con- 
siiium  de  quo  dicti  Patres  loquuntur;  ut  autem, 


CAP.  II.  UTRUM  JURAMENTUM  SIT  ACTUS  LICITUS  ET  HONESTUS. 


449 


expliceturquomodo  hio  scnsusad  verbaChristi 
accommodetur,  est  attente  considerandum,  in 
discursu  illius  capitis,  Matt.  5,  cum  Christus 
sa?pe  dicat:  Audisiis  quiadictum  esi  antiqnis, 
Ego  autem  dico  vobis,  non  introducere  pro 
statu  legis  gratise  nova  prsecepta.  in  materiis 
moralibus,  de  quibus  loquitur,  ut  sunt  homici- 
dium,  adulterium,  juramentum,  etc.  Neque 
etiam  voluisse  immutare  quoad  hanc  partem 
vera  prsecepta  moralia  Judseis  tradita,  nain 
taiia  prsecepta  secundum  se  spectata  naturalia 
sunt  et  perpetua,  et  (  utdiximus)  ipse  nova 
prsecepta  moralia  non  attulit.  Solum  ergo  in- 
tenditper  illa  verba,  vel  aliquas  imperfeetiones 
Judseis  permissas  auferre,  ut  probabile  est 
fuisse  illam  de  libello  repudii,  vel  pravas  et 
erroneas  prseeeptorum  expositiones  detegere, 
et  veram  ac  perfectam  intelligentiam  aperire, 
ut  in  pra^senti  multi  existimant. 

44.  Juxta  horum  ergo  sententiam.  quam 
sine  temeritate  supponere  possumus,  per  se- 
cundum  prseceptum  putabant  Judseisolumri- 
gorosum  perjurium,  in  quo  falsum  juratur, 
fuisse  sibi  prohibitum.  Unde  inferebaut  non 
peccari  jurando,  dummodoservetur  veritas,  et 
ideo  bonum  et  consultius  esse  frequentius  ju- 
rare,  et  in  hoc  sensu  videntur  intellexisse  quod 
Christus  refert:  Non  perjurabis,  reddes  autem 
Domino  juramenta  tua :  nam  quia  Levit.  49 
dicilur:  Non  perjurabis  innomine  meo,  ipsi 
intelligebant  solum  perjurium  esse  prohibi- 
tum.  Necrefert  quod  Hebrsea  habent :  Non  ju- 
rabis  invanum,  nam  vanum  interpretabantur, 
id  est,  falsum  et  mendacium.  Hinc  ergo  puta- 
bant  solum  juramentum  falsum ,  per  beum 
esse  prohibitum,  et  inde  duo  inferebant.  Unum 
est  juramentum  per  Deum,  dummodo  verum 
sit,  frequentandum  esse,  ut  expresse  refert 
Abulens.,  Deut.  6  et  10,  quia  per  se  pertinet 
ad  cultum  Dei,  et  ideo  dicebatur  in  lege  :  Per 
nomenillius  jnrabis.  Deut.  6.  Secundum  est, 
jurare  per creaturas,non  essejuramentum,  nec 
specialem  malitiam  habere,  ut  colligitur  ex 
Matth   23. 

45.  Vera  expositio  loci  Matth. — IgiturChris- 
tus  Dominus,  ut  has  falsas  interpretaxiones  re- 
jieiat,  velcerte  ut  verumsensumprsecepti  tra- 
dat,  docet  imprimis  non  esse  jurandum  omni- 
no,  id  est,  secundum  quamcumque  jurandi 
formam  (  ut  recte  exposuit  Maldonatus  ),  ac 
proinde  neque  per  Deum,  neque  per  coelum,  vel 
terram,  etc.  Deinde  docet  ordinarie  et  absque 
necessitate non  esse  jurandum,  sed  simpliciter 
loquendum,  Est,  est,  No%,non,  quod  rectein- 
telligitur  permodum  consilii  juxta  prajdictam 

xiv. 


expositionem.  Et  ideo  in  ratione  quam  Chris- 
tus  subjunxit,  non  dixit:  Quod  ampliusest,  ma- 
lum  est,seda  vialo  esi,  quia  juramentum  quando 
estnecessarium,  non  est  malum  ;  tarnen  neces- 
sitasejusestamalo.scilicet  velab  incredulitate 
audientium,  vel  a  defectu  verifatis  humanse 
in  natura  corrupta.  Quse  expositio  est  divi 
Augustini,  libro  4  de  Sermone  Domini  in  mon- 
te,  c.  17  ;  Cornel.  Papee,  Epist.  2  ad  Rufum  ; 
Innocent.,  in  d.  c.  Elsi  Christus ;  et  divi  Tho- 
ma?  supra,  ad  2.  Intelligitur  ergo  non  de  malo 
culpse,  sed  de  malo  pcenaj,  seu  imperfectionis 
humanBe,  nam  inde  factum  est  ut  juramentum 
reputetur  necessarium,  et  revera  aliquando 
sit.  Nou  tamen  inde  sequitur  utile  esse  fre- 
quenter  jurare,  ut  homini  credatur,  nam  po- 
tius  (ut  recte  dixit  Theophylactus)  nulli  minus 
creditur,  quam  ei  qui  frequenter  jurat;  et  e 
converso  illi  facilius  fides  adhibetur,  qui  sem- 
per  loquitur  verum,  et  nunquam  jurat.  Recte 
ergo  exponitur  hoc  testimonium  de  vera  in- 
terpretatione  naturalis  prsecepli,  cum  addi- 
tione  consilii,  sine  nova  prohibitione  in  vi 
pra3cepti. 

46.  Neque  etiam  videtur  hfec  expositio  alie- 
na  a  mente  Augustini,  sed  potius  cum  illa 
coincidere,  quam  ex  illo  in  libro  de  Mendacio, 
c.  15,  refert  et  sequitur  D.  Thomas,  d.  art.  2, 
adl,  scilicetprohibuisse  Dominumfacilitatem, 
id  est,  frequentiam  jurandi,  ne  ex  facilitate 
ad  consuetudinem,  et  a  consuetudine  ad  per- 
jurium  decidatur,  non  vero  prohibuisse  sim- 
pliciter  et  absolute  juramentum.  Non  est 
enim  hoc  intelligendum  in  eo  sensu,  ut  pro- 
hibitio  ex  vi  prseeepti  circa  consuetudinem 
jurandi  major  sit  facta  a  Clnisto,  quam  ex  vi 
legis  naturae  sequatur  ;  nam  quoad  hoc  eadem 
est  ratio  de  consuetudine,  quse  de  ipso  jura- 
mento,  scilicet,  quod  in  lcge  gratise  non  sunt 
data  specialia  prsecepta  moralia  divina,  etiam 
negativa,  prseter  ea  quse  sunt  legis  naturalis. 
Intelligendum  ergo  est  imprimis  de  prohibi- 
tione  frequentiee  juramenti,  quse  sequitur  ex 
interpretatione  legitima  prsecepti  naturalis  : 
Non  assumes  nomen  Dei  tui  in  vanum,  quaj 
ebt,  ut  non  solum  inteiligatur  vanum,  id  est, 
falsum,  sed  etiam  non  necessarium,  seu  quod 
frustra  sit,  quod  satis  ciare  explicatum  fuerat 
Exod.  20  ;  nam  post  preoceptum  statim  addi- 
tur  :  Neque  enim  habebit  insontem  Dominus 
eum,  qui  assumpserit  nomen  Doviini  Dei  sui 
frustra.  Unde  iu  ngore  illius  prsecepti  prohi- 
betur  ilia  frequentia  juramenti,  quse  est  sine 
necessitate,  non  solum  propter  periculum  mali, 
sed  etiam  quia  sic  jurare  malnm  est.  Et  hoc 

29 


450 


LIB.  I.  DE  JURAMENTO  ASSERTORIO. 


etiam  significare  potuit  Christus  per  illud  ver- 
bum  :  Nonjurate  omnino,  id  est,  sive  verum, 
sive  falsum  sit,  quando  non  est  necessarium. 
Et  hanc  interpretationem  significat  Cornelius 
Papa,  Epist.  2  ad  Rufum  Episcopum,  dicens 
prohiberi  incauta  juramenta;  et  pro  eadem 
refert  Castro  supra,  et  ex  illo  Aragon.  super 
dictum  art.  2  D.  Thomae,  ChromatiumPapam, 
libello  super  quintum  et  sextum  caput  Matt.  ; 
sed  in  serie  Pontificum  non  inveni  aliquem 
hnjus  nominis  ;  voluerunt  ergo  referre  Chro- 
matium  Aquileiensem,  qui  per  errorem  in  ali- 
quibus  antiquis  impressionibus  inscribebatur 
Episcopus  Romanus,  ut  refertur  in  2  tom. 
Bibliot.,  in  Concione  Chromatii,  in  5  caput 
Matth. ,  ibique  solum  dicit  voluisse  Dominum 
perilla  verba,  et  usum  jurationis,  et  consue- 
tudinem  hnmanierroris  auferre.  Eamdem  ex- 
positionem  indicat  Bonav.,  in  3,  d.  39,  art. 
2,  q.  4,  ubi  ponderat  non  dixisse  Christum  : 
Omnino  non  jurate ,  quia  noluit  simpliciter 
juramentum  prohibere,  sed  ut  non  omnimodo, 
nec  sine  onini  causajuretur.  Sed  licet  doctrina 
sit  vera,  tamen  ponderatio  non  est  magni 
ponderis,  ut  bene  ibidem  notavit  Gab.,  q.  1, 
quia  istse  regulse  dialecticse  non  sunt  accom- 
modandse  ad  communem  et  ordinarium  mo- 
dum  loquendi,  nedum  ad  sermonem  Christi  et 
Scripturee  sacrse.  Unde  sine  clubio  illa  locutio : 
Nolite  jurare  omnino,  eadem  est  cum  illa  : 
Omnino  nonjuretis,  et  eumdem  sensum  red- 
dit  in  communi  sermone  ;  tarnen,  utcontinet 
praeceptum,  cadit  prohibitio  super  omne  jura- 
mentum  incautum,  seu  non  necessarium. 

47.  Addimus  autem  Christi  verba  non  tan- 

tum  pra?cepti  interpretationem  eontinere,  sed 

etiam  admonitionem  et  consilium  vitandi  fre- 

quentiam  jurandi,  non   solum    illieitam,   sed 

etiam  licitam,  ne  per  illam  facile  deveniatur 

ad  illicitam,  juxta  illud  Eccles.  23  :  Jurationi 

non  asmescat   os   tuum,  multi  enim  casus  in 

illa;  et  infra  :  Yir  multum  jurans  replebitur 

iniquitate.  Atque    in  hoc   sensu  intelligendi 

sunt  Patres,  quando  dicuut   Christum  prohi- 

buisse   frequentiam  jurandi  propter  pericu- 

lum,  et  non  tantum  propter  malitiam  actus, 

quos  refert  Maldonat.,  Mattheei  5.    Quorum 

tamen  sententiam  non  probat,  sed  sine  dubio 

probanda  est,  nam  illi   non  ignorarunt  fre- 

quentiam  jurandi  sine  necessitate,  prohiberi, 

non  tantum    propter   periculum,    sed    etiam 

quia  in  se  mala  est ;  sed  ultra  ad  hoc  addide- 

runt,  prohibuisse  Christum  saltem  cum  consi- 

lio  frequentiam  jurandi  etiam  licitam  propter 

periculum,ne  proveniaturadillioitam.  Et  hoc 


significavit  ibi  D.  Thomas,  dicens  ex  senten- 
tia  Aug.,  Gregor.  et  Origenis  :  Non  omnino 
jurare  prohibuit,  sed  occasione  perjurii,  quod 
perfectius  est  docuit ;  et  idem  sensit  Aug., 
I.  4  de  Serm.  Dom.  in  monte,  c.  17,  et  cla- 
rius  in  Epist.  454  ad  Publicolam,  et  refertur 
in  c.  3,  22,  q.  4,  quod  sic  habet :  In  novo  Tes- 
tamento  dictum  est  ne  omnino  juremus,  quod 
miki  non  propterea  dictum  videtur,  quia  verum 
mrare  peccatum  est,  std  quia  pejerare  immane 
peccatum  est,  a  quo  longe  nos  esse  voluit,  qui 
omnino  ne  juremus,  admonuit ;  sentit  ergo  ad- 
monitionem  Christi  fuisse  de  vitando  etiam 
licito  juramento,  nisi  fuerit  ita  necessarium, 
ut  sine  peccato  vitari  non  possit.  Recte  autem 
vocavit  admonitionem,  quia  quoad  hoc  con- 
silium  fuit,  et  non  prseceptum.  Et  in  eodem 
sensu  dixit  Antiochus  Abb.,  hom.  63,  dixisse 
Christum,  omnino  ut  ne  juremus,  quae  verba 
inferius  per  hsec  interpretatur,  quasi  a  Christo 
dicta  :  Vos  autem,  qui  fidem,  quce  in  me  est, 
nou  gravati  estis  amplecli,  quibus  dedi  potes- 
tatem  filios  Dei  fieri  regeneratisjam  ab  Spi- 
ritu  iSancto,  vos,  inquam,  adhortor  omnino  ut 
ne  juretis  :  nam  verbum  adhortor,  consilium 
magis  indicat  quam  prseceptum. 

18.  Et  ex  his  sufficienter  etiam  respousum 
est  ad  locum  Jacobi.  Locus  autem  Oseae  4  non 
est  ad  rem,  nam  ibi  non  prohibet  Dominus  ju- 
rare  per  Deum  vivum  suis  fidelibus  et  cultori- 
bus,  sed  illis,  qui  ad  colenda  idola  declinave- 
runt,  prohibet  ut  non  jurent  per  Deum  vivum, 
nam  sic  jurando  maj  us  idololatriae  crimen  com- 
mitterent,  nam  intendebant  jurare  per  Deum 
illum  quem  colebant,  et  ideo  sic  jurando  pro- 
fitebantur  idolum  suum  esse  Deum  vivum.  Ita 
fere  Theodoretus  et  Lyranus;  vel  certe  no- 
lebat  Deus  nomen  suum  usurpari  a  euitoribus 
idolorum,  quorum  os  non  poterat  non  esse 
pollutum  falsorum  Deorum  memoria  et  com- 
memoratione,  ut  placuit  Hieronymo  et  Cyrillo. 
In  loco  autem  Zachariee,  manifeste  est  sermo 
de  jurante  in  nomine  Dei  mendaciter,  ut  pau- 
lo  inferius  declaratur. 

19.  Patrum  explicatio. — Adtestimonia  aa- 
tem  Patrum,  qui  interdum  videntur  docere 
omne  juramentum  esse  Christianis  prohibi- 
tum,  et  in  hoc  constituere  differentiam  inter 
legem  veterem  et  novam,  Castro  supra  fatetur 
Hieronymum  etTheophylactuminhoc  errasse. 
Unde  a  fortiori  idem  diceret  de  Chrysostomo, 
quia  Theophylactus  tantum  sententiam  Chry- 
sostomi  breviter  complectitur.  Unde  faciliusdi- 
ceret  de  Tertulliano  et  Origene,  qui  gravius  in 
aliis  errarunt.  Respondet  ergo  auctoritati  illo- 


CAP.  III.  UTRUM  AD  JURANDUM,  VERITAS 
rum  Patrum  praiferendam  esse  Augustini  et 
aliorwm,  vel  potius  totius  Ecclesire  auctorita- 
tem.  Quae  responsio  satisfacitquidem  (si  neces- 
sariaest),  milii  autem  verisimilenon  est  dictos 
Patres  locutos  fuisse  in  sensu  contrario  doctri- 
nse  fidei,  quia  credibile  non  est  illam  ignorasse 
etiam  eo  tempore,  quia  existimo  semper  in 
Ecclesiafuisse  usuni  juramenti  in  rebus  neces- 
sariis,  ut  ex  Paulo  manifestum  est.  Item  Cle- 
mens  Papa  eodem  modo  loquitur,  et  non  est 
verisimile  loqui  in  sensu  erroneo,  etiam  rnate- 
rialiter.  Denique  Augustinus  suam  doctrinam 
tradidit,  non  ut  novam,  sed  ut  indubitatam  in 
Ecclesia.  Itaque  quando  Patres  simpliciter  di- 
cunt  esse  prohibituin,  fortasse  utuntur  verbo 
prohibendi  late,  ut  complectitur  et  prseceptum 
et  consilinm,  nam  interdum  solent  consilia 
sub  lege  vel  mandato  compreliendi;  et  in  lioc 
sensu  subsistere  etiam  potest  differentia  inter 
legem  veterem  et  novam ;  nam,  licet  abstinen- 
tiajurandi  semper  et  in  omnitempore  fuerit 
melior,  quandiu  aliqua  necessaria  occasionon 
obligat  sub  preecepto,  nihilominus  consilium 
de  hac  re  non  fuit  scriptum  in  lege  veteri, 
fuit  tamen  nobis  datum  a  Christo  Domino. 

20.  Alia  explicatio.  —  Vel  etiam  dici  po- 
test  preedictos  Patres,  quando  affirmant  esse 
prohibitum  et  illicitum  jurainentum,  intelli- 
gere  de  jurarnento,  quod  propter  se  tantum 
profertur,  et  putatur  non  malum,  solum  quia 
estprolatio  Dei,  et  queedam  fidei  ejus  protesta- 
tio.  In  quo  sensu  solet  esse  quoddam  prover- 
bium  blasphemum  perditorum  hominum,  qui 
ut  suam  consuetudinem  jurandi  excusent,  di- 
cunt :  Qui  bene  (id  est  m\At\\m)  jurat,  benecre- 
dit ,  quod  referunt  et  merito  reprehendunt 
Soto  et  alii.  In  eodem  ergo  sensu  damnant  Pa- 
tres  usum  jurandi,  et  simpliciter  ut  illicitum 
reprehendunt.  Per  hoc  tamen  non  excludunt 
quin  juramentum  usurpatum  ut  medium  ad 
suum  finem,  quando  oportet,  licitum  sit,  nun- 
quam  enim  hoc  negant,  quamvis  non  semper 
exceptionem  declarent,  quia  non  erat  neces- 
sarium.  Nam  etiam  Christus  Dominus  illam 
non  expressit,  sed  simpliciter  locutusest;  quia 
ex  natura  ipsius  prsecepti  erat  satis  nota,  ut 
Soto  advertit;  et  fortasse  illam  Sancti  omit- 
lunt,  quia  reprehendunt  homines  assuefactos 
et  propensos  ad  jurandum,  quos  non  oporte- 
bat  docere,  quod  aliquando  jurare  debeant, 
sed  simpliciter  quod  jurare  non  debeant,  nam 
per  se  ciarum  est  illud  intelligi,  nisi  ubi  pree- 
ceptum  obligarit. 

21.  Diluuntur  rationes  cppos.tce.  —  Ad  pri- 
mam  rationcm,  in  qua  assumitur  impossibile 


JUSTITIA  ET  JUDICIUM  REQUIRANTUR.  451 

esse  homini  facere  ut  Deus  testiScetur  quod 
ipse  dicit,  respondco  duplicem  posse  esse  sen- 
sum  illius  sententise.  Unus  est,  non  esse  in  po- 
testate  hominis  facere,  ut  Deuspropria  voce,  et 
quasi  lingua,  seu  signo  peculiari  et  sensibili, 
statim  ostendat  an  sit  verum  quod  dicilur,  et 
in  hoc  sensu  verum  est  anteccdens;  negatur 
vero  consequentia,  quia  juramentum  non  in 
hoc  sensu  profertur,  ut  vel  qui  illud  profert, 
se  obliget  ad  impetrandum  a  Deo  tale  signum ; 
vel  qui  audiunt,  illud  expectent ;  vel  si  non 
exhibeatur,  reputent  falsum  quod  juratur  ;  ta- 
lis   enim  juratio  temeraria  esset,    et  tentans 
Deum,  nisi  ex  peculiari  mstinctu  Spiritus  San- 
cti  fieret,  juxta  superius  tractata  de  tentatione 
Dei.  Alius  ergo  sensus  iliius  antecedentis  esse 
potest,  non  esse  in  potestate  hominis  ita  affer- 
re  Deum  in  testem,  ut  eo  ipso  teneatur  ma- 
jori  et  religiosa  obligatione  ad  dicendum  ve- 
rum,  quam  absque  juramento  teneretur,  et 
sic  negatur  assumptum,  quia  ad  peculiarem 
reverentiam  Deo  debitam  spectat,  ut  nomen 
ejus  in  vanum  non  assumatur,   et  ideo  ex  vi 
assumptionis  divini  nominis  animo  imploran- 
ditestimoniumejus  sequitur  hsec  obligatio.  Et 
hoc  sufficit  ad  utilitatem  juramenti,  nam  inde 
oritur,  ut  res  sic  confirmata  majorem  apud 
homines  auctoritatem  et   credibilitatem  ha- 
beat.  Addit  etiam  D.  Thomas,  d.  q.  89,  art.  2, 
ad  3,  certum  esse  testimonium  Dei  nunquam 
esse  defuturum;  nam,  licet  illud  non  statim 
preebeat,  saltem  dabit  illud,  quando  illumina- 
bit   abscondita  tenebrarurn  ,  et  manifestabit 
consiliacordium;  hocautem  ideonunc  confert 
ad  confirmationem,  quse  in  preesenti  fit  per 
juramentum,  quia  sub  hac  fide  et  timore  Dei 
profeiri  debet. 

22.  Adsecundum  dicemus  latius  in  sequen- 
tibus,  petuntur  enim  in  illo  duse  difficultates 
pertiuentes  ad  finem  juramenti,  de  quo  infra 
dicemus.  Ad  tertium,  respondetur  solum  pro- 
bare  non  esse  facile,  nec  sine  magua  cau- 
tela  jurandum,  ac  subinde  esse  consilium  nun- 
quam  jurare,  nisi  ubi  justitia,  obedientia,  vel 
charitas  obliget.  Quomodo  antem  in  consue- 
tudine  jurandi  possit  esse  peccatum,  dicemus 
libro  3. 

CAPUT  III. 

UTRUM    AD    HONESTATEM  JURAMENTI    VERITAS, 
JUSTITIA   ET   JUDICIUM  REQUIRANTUU  ? 

4.  Primaassertio. — Certa  et  commuuis  as- 
sertio  est,juramentum,  ut  licitum  sit,  tresiilas 


452 


LIB.  I.  DE  JURAMENTO  ASSERTORIO. 


conditiones  habere  debere,  quas  tres  comites 
juramenti  voeant.  Ita  docet  D.  Thomas,  d.  q. 
89;  art.  3,  et  ibi  omnes  expositores,  et  reliqui 
Theologi  in  3,  d.  39,  cum  Magistro  ibidemj 
et  Canonistee  in  c.  Animadvertendum ,  22, 
q.  2;  et  probatur  ex  illo  Jerem.  4:  Jurabis, 
Vivit  Dondnus,  in  veritate,  et  injudicio,  et  in 
justitia,  addito  commentario  Hieronymi  di- 
centis  :  Animadvertendum,  quod  juramentum 
hos  lialeat  comites,  veritatem,  judicium  etjus- 
titiam ;  et  idem  tradidit  Edmund.  Cantuar.,  in 
Spec.  Eeclesiee,  c.  31,  tom.  5  Biblioth. ;  et 
Anast.  Nicee.,  ex  Basilio,  1.  Quaest.  Sacrse  Scri- 
pturee,  q.  73:  Sit  nomen  Dei  tibi  venerandum, 
in  veritate  solum  appellatum,  et  in  necessitate, 
et  relus  magnis.  Ut  autem  has  coiiditiones  et 
ratioues  earum  explieemus,  duo  dubitari  pos- 
sunt :  unum  est,  an  hi  comites  in  omni  jura- 
mcnto  requirantur ;  secundum  est,  an  suffi- 
ciant. 

2.  Secunda  assertio,  in  omni  juramento  ne- 
cessariam  csse  veritatem .  —  Dicendum  ergo  se- 
cundo  est  m  omni  juramento  ad  honestatem 
ejusnecessariam  esse  veritatem.  Hocest  de  iid«i 
certum,  et  lumine  naturali  notum.  Primum 
patet,  quia  hac  ratione  perjurium  maxime  in 
Scriptura  prohibetur ,  Levit.  19,  et  Zachar.  5, 
dicitur  damnandos  esse  omnes,  qui  jurant 
mendaciter ;  et  hinc  facile  probatur  secuudum. 
Primo,  quia  hoc  preeceptum  inter  moralia  et 
naturalia  dalur,  Exod.  20.  Seeuudo,  quia  finis 
juramenti  est  confirmatio  veritatis,  ut  sumi- 
tur  ex  Paulo,  ad  Hebraeos  6;  ergo  defectus 
veritatis  est  directe  et  maxime  contrarius  fini 
juramenti,  et  prorsus  destruit  et  enervat  aucto- 
ritatem  ejus;  ergo  omnino  etiam  destruit  ejus 
honestatem.  Tertio,  per  jurameiitum  Deus  in 
testem  adducitur  tanquam  prima  et  infallibilis 
veritas ;  ergo  solum  debet  ad  veritatem  con- 
firmandam  adduci,  alioquin  injuria  illi  fit; 
atque  ita  heec  assertio  nullam  habet  difficulta- 
tem,  preesertirn  in  juramento  assertorio. 
Quanta  vero  culpa  sit  deiicere  in  hac  condi- 
tione  juramenti,  et  quibus  modis  committi, 
autexcusari  possit,  dicemus  in  1.  3,  tractando 
de  Perjurio. 

3.  Duplex  intentio  in  juramento.  —  Circa 
juramentum  autem  promissorium  jam  dictum 
est,  duplicem  veritatem  in  eo  inveniri ,  unam 
de  preesenti,  alteram  de  futuro,  et  priorem 
appellari  posse  veritatem  dicti,  posteriorem 
autem  facti :  quoad  priorem  ergo  veritatem, 
hanc  etiam  juramentum  habet  in  ratione  as- 
sertorii,  nam  qui  promittit  in  prsesenti,  affir- 
mat  se  habere  animum  et  propositum  implen- 


di  quod  promittit ;  unde  in  hac  parte  eequali- 
ter,  et  eodem  modo  postulatur  veritas  in  hoc 
juramento,  quo  in  asserlorio,  et  ob  easdem  ra- 
tiones,  quia  revera  quoad  hoc  assertorium  est. 
Deerit  autem  talis  veritas,  si  quis  promittat 
cum  jnramento,  sine  proposito  implendi  quod 
promittit,  quia  falsam  assertionem  juramento 
confirmat.  Idemque  erit,  si  quis  ita  juret, 
sciens  se  non  habere,  neque  habiturum  potes- 
tatem  ad  implendum  quod  promittit,  quia 
cum  tali  seientia  non  stat  propositum  adim- 
plendi  promissum.  Quoad  posteriorem  verita- 
tem,  quia  sic  jurans  promittit  se  facturum  ta- 
lem  rem,  ideo  ibi  etiam  intervenit  propositio 
de  futuro,  hoc  faciam,  cujus  veritas  pendet  ex 
facto  futuro,  et  ideo  heec  etiam  veritas  postu- 
iatur  ad  honestalem  talis  juramenti:  quia 
etiam  adillam  coufirmandam  inducitur,  et  ad 
hocdivina  auctoritas  interponitur,  et  inde  ori- 
turspecialis  obligatio  hujus  juramentiad  fac- 
tum  futurum,  de  qua  obligatione  in  2  libro 
ex  pi  ofesso  dicendum  est,  et  de  illius  trans- 
gressione  in  3 ;  et  ideo  de  hoc  comite  jura- 
meuti  hsec  in  prsesenti  sufficiunt. 

A.  Tertia  assertio,  in  omnijuramento  neces- 
sariam  essejustitiam  exparte  materice.  — Di- 
co  tertio:  in  omni  juramento,  ad  ejus  hones- 
tatem  necessaria  est  justitia  ex  parte  materiee 
quee  juramento  confirmatur.  Nomiue  justitiee, 
in  hac  conditione  seu  comite  jurameuti,  in- 
telligi  debet  non  solum  particularis  justitia, 
sed  etiam  generalis,  prout  de  omni  virtute  di- 
citur,  ita  ut  idem  sit  materiam  juramenti  de- 
bere  esse  justam,  quod  debere  essehonestam. 
Heec  autem  conditio  sic  explicata  facile  proba- 
tur  de  juramento  promissorio,  quia,  ut  infra 
videbimus,  nisi  sit  de  re  honesta,  non  obligat, 
et  ideo  inique  tit ;  ergo  ut  juramentum  pro- 
missorium  sit  licitum,  necessarium  est  ut  sit 
de  re  honesta.  Nomine  autem  rei  honestee  in- 
telligitur,  quidquid  honeste  et  studiose  im- 
pleri  potest,  de  quo  hic  plura  non  dicimus , 
quia  postulant  prolixam  disputationem  de  ju- 
ramento  promissorio  in  sequenti  libro  traden- 
dam. 

o.  DuMum.  —  De  juramento  autem  pure 
assertorio  dubitari  potest,  an  ad  rectitudinem 
seu  honestatem  illius  hsec  conditio  necessaria 
sit;  et  ratio  dubitandi  est,  quia  licet  facere 
prava  turpe  sit,  tamen  scire  illa  non  est  tur- 
pe ;  ergo  neque  illa  narrare  aut  testificari  tur- 
pe  est ;  ergo  neque  illa  juramento  confirmare 
de  se  malum  est;  ergo  per  se  loquendo  ad  in- 
tegram  bonitatem  juramenti  assertorii  non  est 
necessarium,  ut  materia  ejus  sit  honesta,  ne- 


CAP.  III.  UTRUM  AD  JURANDUM,  VEIUT. 
que  est  per  se  indecens  afferre  Denm  in  testem 
assertionis  facti  tnrpis;  et  confirmatnr,  nam 
testes,  qni  de  adnlterio  vel  homicidio  testifi- 
cantur,  licite  jurant,  quamvis  de  re  tnrpi  tes- 
timonium  prsebeant.  Propter  hoc  Cajetanus, 
in  d.  art.  3,  docet  conditionem  hanc,  relatam 
ad  rem,  quee  juratur,  non  requiri  in  jura- 
mento  assertorio,  sed  tantum  in  promissorio  ; 
si  autem  referatur  ad  causam  jurandi,  sic  re- 
quiri  etiam  in  juramento  assertorio :  quod 
etiam  videtur  indicare  D.  Thomas  ibi,  ad2; 
cum  enim  dixisset  veritatem  et  justitiam  per- 
tinere  ad  rem  de  qua  juratur,  subjungit  : 
Quamvis  posset  dici,  quod  jnstitia  pertinet  ad 
causam,  per  quam  juratur.  Et  declaratur  bene 
in  exemplo  adducto,  nam  qui  propter  servan- 
dam  justitiam  jurat  circa  turpe  factum,  licite 
facit ;  qui  vero  occultum  factum  turpe  proxi- 
mi  sine  justa  causa  revelat,  juramento  abuti- 
tur,  et  illicite  jurat,  quia  deest  causa  justa, 
quamvis  factnm  ejnsdem  rationis,  velfortasse 
idem  quasi  materialiter  sit. 

6.  Ad  honestatem  juramenti  asserlorii  non 
esse  necessariam  honestatem  in  materia  remo- 
ta.  --  Solzitur  dubium.  —  Addere  vero  pos- 
sumus,  etiam  in  juramento  assertorio  requiri 
hanc  conditionem  justitiee,  seu  honestatis  ex 
parte  materiee  juramonti;  duplicem  enim  dis- 
tenguomateriam  juramenti :  unam  proximam, 
et  aliam  remotam  ;  proximam  appello  asser- 
tionem  ipsam,  nam  illa  est,  in  quam  imme- 
diate  cadit  juramentum  ;  remotam  voco  rem, 
aut  factum,  de  quo  est  assertio ;  sicut  in  sa  - 
cramento  pcenitentiee,  peccata  dicuntur  mate- 
ria  remota  sacramenti,  confessio  autem  proxi- 
ma.  Dico  ergo  ad  honestatem  juramenti  asser- 
torii  non  esse  necessariam  honestatem  in  ma- 
teria  remota,  quod  bene  probat  ratio  dubitandi 
proposita  cum  exemploadjuncto.  Nihilominus 
tamen  verum  est  conditionem  hanc  esse  ne- 
cessariam  in  juramento  assertorio  ex  parte 
materise  proximee  :  non  enim  est  satis  ut  as- 
sertio  sit  vera,  si  alias  sit  injusta,  vel  inho- 
nesta,  ut  licite  possit  juramento  confirmari. 
Et  hoc  etiam  probat  exemplum  de  illo,  qui 
i.nique  revelat  factum  occultum  proximi,  et 
suam  assertionem  juramento  confirmat ;  nam 
ille  non  solum  injustus,  sed  etiam  irreligio- 
sus  est,  et  hoc  non  propter  solam  turpitudi- 
nem  materiee  remotse,  quia  illa  non  suffice- 
ret,  ut  alia  exempla  ostendunt ;  ergo  propter 
defectum  materise  proximse.  Imo,  licet  mate- 
ria  remota  esset  honesta,  si  proxima  esset  in- 
justa,  juramentum  in  illam  cadens  non  es- 
set  licitum.  Ut  si  quis  cum  juramento  revela- 


VS,  JUSTITIA  ET  JUDICIUM  REQUIIUNTUR.  4#3 

ret  honestum  factuin  proximi  occultum,  quod 
ex  jnstitia  teneretur  sub  secreto  servare,  illi- 
cite  uteretur  juramento.  Addo  etiam,  non  so- 
lum  quando  assertio  injusta  est  contra  pro- 
priam  justitiam,  sed  etiam  quando  est  iniqua 
alio  modo  absque  propria  injustitia,  non  esse 
materiam  honesti  et  liciti  juramenti :  ut  si 
quis  proprium  crimen  occultnm  cum  jura- 
mento  revelet.  solum  ut  se  jactet,  et  de  illo 
glorietur,  injustitiam  propriam  non  commit- 
tit,  et  nibiiominus  sacrilegus  est  sie  jurando; 
ergo  signum  est  etiam  in  juramento  assertorio 
requiri  honestatem  in  materia  proxima ,  id 
est,  in  assertione  ejus.  Ratio  autem  est,  quia 
est  contra  reverentiam  Deo  debitam  afferre 
illum  in  testem  ad  confirmandam  asscrtionem 
iniquam,  quocumque  modo  talis  sit,  et  de  qua- 
cumque  materia  sit :  et  in  hanc  partem  incli- 
nat  Soto,  d.  quaest.  I,  art.  3.  Nec  repugnat  D. 
Thomas  ;  sed  quia  honestas  assertionis  ordina- 
rie,  et  rnaxime  pendet  ex  causa,  ideo  dixit  jus- 
titiam  juramenti  ad  causam  jurandi  pertinere. 
7.  Quarta  assertio,  ad  honestatem  juramenti 
necessarium  esse  ut  cum  judicio  fiat.  —  Qitid 
per  judicium  in  conclusione  intelligatur.  — 
Dico  quarto  :  ad  honestatem  integram  jura- 
menti,  necessarium  est  ut  cum  judicio  fiat,  id 
est,  cum  debita  et  prudenti  consideratione. 
Hoc  etiam  generatim  sumptum  manifestum 
est :  nam  ad  omnem  actum  virtutis,  ut  stu- 
diose  fiat ,  necessarium  est  prudentiee  judi- 
cium  ;  est  enim  prudentia  auriga  moralium 
virtutum.  Bene  autem  considerat  D.  Thom., 
d.  art.  3,  ad  3,  specialiter  postulari  conditio- 
nem  hanc  in  juramento  propter  reverentiam 
Dei,  et  labilitatem  linguse  humanee.  Interro- 
gari  autem  potest  quid  sub  hac  conditione  in- 
cludatur  :  nam  si  absolute  de  judicio  prudenti 
loquamur,  sub  illo  comprehendentur  veritas 
et  justitia  :  nam  sicut  prudentia  dictat  de  aliis 
circumstantiis  in  juramento  servandis  ,  ita 
dictat  non  esse  Deum  in  testem  vocandum, 
nisi  in  rebus  veris  et  houestis.  Quapropter  ut 
sit  distinctio  inter  illos  comites,  sub  judicio 
comprehendi  poterunt  reliqua  omnia,  quse, 
preeter  veritatem  et  justitiam,  ad  debitum 
modum  jurandi,  secundum  rectam  prudeu- 
tiam  desiderari  possunt.  Et  ita  significat  di- 
vus  Thomas,  d.  art.  3,  ad  2  ;  signate  vero  ait 
jbi  includi  devotionem  et  fidem,  quse  ad  de- 
bitum  jurandi  modum  necessaria  sunt.  Per 
fidem  autem  non  intelligit  fidelitatem,  quoe 
maxime  in  juramento  promissorio  requiritur, 
et  ad  veritatem  potius  pertinet,  sed  intelligit 
fidem  theologalem  ,  quia    oportet  ut  jurans 


454  LIB.  I    DE  JURAME 

credat  Demn  omnia  scire,  ut  ex  argumento 
manifestum  est.  De  hac  autem  fide  merito 
diei  posset  potius  supponi  ad  judicium,  quam 
in  illo  compreliendi ;  quia  judicium  pruden- 
1i;e  comparatur  ad  fidem,  sicut  conclusio  ad 
principia.  Per  devotionem  autem  intelligit 
reverentiam  Deo  debitam  ex  parte  jurantis,  et 
sine  dubio  prnpter  banc  causam  maxime  pos- 
tnlari  solet  discretio  m  jurante. 

8.  Quce  requiratur  necessitas  adjurandum. 
—  Solet  autem  potissime  per  banc  conditio- 
nem  postulari  necessitas,  vel  gravis  utilitas 
juramenti ;  nam,  si  haec  acoedat  ad  veritatem 
et  honestatem,  videtur  per  illam  compleri 
legitima  et  honesta  causa  jurandi;  si  autem 
heec  desit,  erit  juramentum  vanum,  et  quasi 
otiosum  ;  est  autem  contra  reverentiam  Deo 
debitam  invocare  nomen  ejus  in  vaniset  otio- 
sis  rebus  confirmandis.  Quod  si  quis  quserat 
quanta  dcbeat  esse  hsec  necessitas,  responden- 
dum  breviter  est,  prudenti  arbitrio  hoc  judi- 
candum  esse  ;  et  ideo  hunc  tertium  comitem 
merito  judicium,  vel  discretionem  appellari, 
nuia  non  potest  certior  regula  tradi.  Ad  hoc 
autem  judicium  ferendum  prsecipue  conside- 
randus  est  finis  juramenti,  de  quo  in  parti- 
culari  postea  dicemus  :  posito  autem  fme  ho- 
nesto  et  sufficienti,  satis  erit  ad  honestatem 
juramenti,  quod  aliqua  moralis  utilitas  ad  ta- 
lem  finem  in  eo  expectari  et  operari  possit, 
nuia  tunc  jamcessatomnis  ratio  irreverentiee, 
quoe  omnia  constabunt  magis  ex  dicendis  de 
causis  juramenti.  ,<Quantum  autem  peccari 
possit  in  omissione  hujus  vel  prcecedentis  co- 
mitis,  in  1.  3dicemus. 

9.  Uliimo  dicendum  est  hos  tres  comites 
sufficienter  assignatos  esse  pro  honestate  seu 
rectitudine  juramenti.  Hoc  probatur  sufficien- 
ter  auctoritate  Hieronymi,  et  cseterorum  Theo- 
logorurn,  maxime  cum  in  Scriptura  habeat 
fundamentum.  Ratione  etiam  constat  ex  dic- 
tis ;  nam  si  juramentum  his  circumstantiis 
affectum  sit,  non  habet  unde  possit  esse  illi- 
citum.  Loquimur  enim  per  se,  et  intra  latitu- 
dinem  religionis,  et  ex  vi  talis  actus;  nam  per 
accidens,  et  ex  parte  operantis,  vel  ex  gene- 
ralibus  circumstantiis  loci  aut  temporis,  pote- 
rit  adjungi  malitia,  et  pravse  intentionis  et 
scandali,  aut  similes  :  sed  haec  quse  sunt  per 
accidens  non  cadunt  sub  scientiam,  quamvis 
possint  haec  omnia  sub  judicio  comprehendi, 
ut  diximus.  Quapropter  ad  hos  comites,  pree- 
sertim  judicii,  reducuntur  conditiones  inter- 
dum  requisitse  jure  humano  ad  debitum  mo- 
dum  jurandi;  ut  ex  parte  personae  postulatur, 


NTO  ASSERTOiUO. 

ut  juramentum,  nonnisi  a  jejunis  praestetur, 
c.  Honestum,  22,  q.  2,  et  in  c.  1,  de  Testibus, 
ut  notat  D.  Thomas,  q.  89,  art.  10,  ubi  non 
explicat  an  hocsit  prseceptum,  necne.  Tamen 
Glossae,  in  citatis  textibus,  dicunt  tantum  esse 
de  honestate.  Semperque  fuit  intellectum  de 
juramento  judiciali,  aut  solemni,  atque  etiam 
hoc  modo  consuetudine  antiquatum  est,  ut 
dixit  Glossa,  in  cap.  Decrevit,  22,  q.  5.  Item 
praescribunt  jura  circumstantiam  temporis,  ut 
in  d.  c.  Decrevit,  probibetur  juramentum  so- 
lemne  super  Evangelia,  certis  anni  tempori- 
bus,  ut  diebus  Domiuicis,  a  Septuagesima  us- 
que  ad  Pascha,  etc.  Tamen  hoc  etiam  est  an- 
tiquatum,  ut  notat  Glossa ;  solum  observare 
necesse  est,  ut  in  judicio  non  exigatur  jura- 
mentum  in  diebus  festis,  ut  supra  notavimus, 
tract.  2,  1.  2,  c.  30,  n.  6.  Olim  etiam  non  fie- 
bant  juramenta  nisi  in  templo,  et  super  altare, 
ac  circa  res  sacras,  ut  ex  Chysostomo  affir- 
mat  Sot.,  d.  q.  1,  art.  l;sedChrysostomus  non 
affirmat  id  fuisse  necessarium.  Neque  in  jure 
invenitur  observatum,  nisi  in  quibusdam  ju- 
ramentis  solemnibus,  maxime  in  piis  causis, 
et  ad  commune  bonum  pertinentibus.  Simili- 
ter  ex  parte  personarum  requiruntur  in  jure 
aliquse  circumstantise,  quas  in  capit.  9  attin- 
gemus. 

10.  Oijectio. —  Sed  dicet  aliquis  :  conditio 
maxime  requisita  ad  religionem  juramenti  est, 
ut  fiat  per  Deum  verum,  et  non  per  falsum ; 
hsec  autem  conditio  deest  in  illis  comitibus  : 
nam  cum  tria  vel  quatuor  sint  in  juramento, 
scilicet  jurans,  et  occasio  seu  causa  jurandi, 
res  quaejuratur,  etper  quam  juratur,ex  parte 
juranti-s,  recte  postulatur  discretio,  et  ex  parte 
rei  juratae,  veritas  et  justitia,  sub  qua,  et  sub 
judicio  causa  etiam  jurandi  sufficienter  com- 
prehenditur;  ex  parte  autem  ejus  per  quem 
juratur,  nulla  postulatur  conditio,  cum  tamen 
illa  maxime  necessaria  sit,  quia  vis  et  aucto- 
ritas  juramenti  inde  maxime  pendet.  Ad  hoc 
breviter  responderi  potest,  primo,  hanc  con- 
ditionem,  ex  parte  ejus  per  quem  juratur,  sub 
judicio  comprehendi,  maxime  si  verum  est 
fidem  de  divina  scientia,  providentia,  et  veri- 
tate,  ad  judicium  pertinere,  ut  D.  Thomas 
dixit.  Nam  vera  fides  est,  quae  facit  et  dirigit 
voluutatem,  ut  per  verum  Deum  juret,  et  non 
per  alium.  Secundo  vero  respondeo,  conditio- 
nem  hanc  non  pertinere  ad  comites  juramenti, 
sed  ad  illos  supponi,  esseque  radicem  et  fun 
damentum  eorum.  Sicut  enim  dixi  fidem  sup- 
poni  ad  judicium  et  prudentiam,  ita  nunc  as- 
sero  testimonium  ipsius  Dei  non  requiri  ad 


CAP.  IV.  UTRUM  JURAMENTUM  SIT  ACTUS  ELICITUS  VIRTUTIS  RELIGIONIS. 


1 1?  ** 


juramentum,  ut  comitem  ejus,  sed  tanquam 
formam  (ut  sic  dicam)  et  vitarn,  et  substantiam 
ejus.  Nam  juramentum  per  falsum  Deum,  ut 
infra  dicam,  revera  non  est  jurameutum,  sed 
pererrorem  putatur  juramentum;  hic  autem 
assignamus  comites  veri  juramenti ;  suppo- 
nimus  ergo  verum  juramentum,  ac  subinde 
ut  per  Deum  verum  fiat ;  non  oportuit  ergo 
hunc  ponere  inler  comites  juramenti.  Quin 
potius  ex  hoc  fundamento,  scilicet,  quod  Deus 
est  summa  veritas,  bonitas  et  majestas,  colli- 
gimus  necessitatem  illorum  trium  comitum  ; 
non  ergo  debuit,  neque  potuit  illis  annumerari; 
est  igitur  illa  enumeratio,  et  conveniens,  et 
sufficiens. 

GAPUT  IV. 

UTRUM   JURAMENTUM   SIT    AGTUS  ELICITUS   VIRTU- 
TIS   RELIGIONIS  ? 

1.  Ratio  dubitandi  esse  potest,  quia  omnis 
actus  religionis  principaliter  intenditur  pro- 
pter  cultum  Dei,  ut  constat  ex  dictis  in  prin- 
cipio  hujus  materise,  de  objecto  et  actibus  hu- 
jus  virtutis  ;  sed  juramentum  non  fit  primo  et 
per  se  propter  eultum  Dei,  sed  propter  confir- 
mandam  aliquam  humanam  veritatem,  vel 
pactum,  seu  foedus  humanum  :  propter  quod 
dixit  Paul.  ,  ad  Hebr.  6  :  Homines  per  majo- 
rem  sui  jurant,  et  omnis  controversice  eorum 
finis,  ad  confirmationem ,  est  juramentum. 
Unde  D.  Thom.,  in  d.  qiuest.  89,  art.  8,  adl, 
differentiam  in  hoc  constituit  inter  juramen- 
tum  et  votum  :  nam  per  votum  aliquid  in  Dei 
reverentiam  ordinamus  ;  in  juramento  vero 
e  converso,  reverentia  divini  nominis  ad  veri- 
tatis  confirmationem  ordinatur  ;  et  in  solu- 
tione  ad  secundum,  dicit  eum,  qui  jurat,  non 
ordinare  juramentum  ad  venerandum  eum 
per  quem  jurat.  Ex  eo  videtur  plane  sequi, 
jurare  non  esse  officium  religionis,  nam  offi- 
cium  religionis  est  ordinare  actum  suum  ad 
venerandum  eum  quem  colit. 

2.  Uude  argumentor  secundo,  quia  si  jura- 
mentum  esset  actus  religionis  ,  per  se  appeti- 
bile  et  exercendum  esset,  quia  actus  divini 
cultus  per  se ,  id  est,  propter  solum  cultum 
fieri  honeste  possunt,  absque  alia  necessitate, 
ut  patet  tum  inductione  in  omnibus  aliis  acti- 
bus  religionis,  tum  ratione,  quia  illa  est  suf- 
ficiens  ratio  ad  honestandum  actum.  At  vero 
juramentum  non  est  talis  actus,  ut  propter  se 
tantum  appetenduni  sit,  vel  exercendum,  sed 
propter  aliquam  aliam  necessitatem,  vel  piam 


utilitatem,  ut  patet  ex  dictis  in  cap.  pra±ee- 
denti ;  ergo  per  se  non  est  actus  religioms.  Et 
confirmatur  ,  nam  per  se  bonum  est  et  utile 
actus  religionis  frequentare ;  non  est  autem 
ita  utile  frequentare  juramentum  ;  ergo  non 
est  actus  religionis. 

3.  Tertio ,  argumentor  in  hunc  modum  : 
quia  si  juramentum  esset  actus  religionis , 
maxime  esset  quia  est  quoddam  judicium  rec- 
tee  fidei  de  divina  veritate,  scientia  et  provi- 
dentia ;  sed  hinc  magis  sequitur  esse  fidei  con- 
fessionem  quam  actum  religionis;  ergo  inde 
non  fit  esse  actum  religionis.  Imo  potest  argu- 
mentum  in  contrarium  retorqueri ;  quia  jura- 
mentum  non  est  confessio  fidei,  quia,  licet  sit 
quidam  fidei  effectus,  et  sub  ea  ratione  sit  si- 
gnum  ejus,  tamen  per  se  non  fit  ad  profiten- 
dam  fidem  ;  ergo  similiter  non  est  actus  reli- 
gionis,  quia  non  fit  ad  colendum  Deum,  sed  ad 
alios  humanos  tines.  Et  ita  neque  religionis 
esse  videtur,  sed  solius  fidei,  media  voluntate 
confirinandi  pactum  vel  promissionem  ,  quae 
voluntas  non  ad  religionem  pertinet  per  se  lo- 
quendo,  sed  ad  illam  virtutem,  vel  habitum, 
ad  quem  spectat  materia  pacti  vel  promissio- 
nis,  quae  potest  esse  justitia,  vel  misericordia, 
aut  alia  similis. 

hi.  Vera  sententia  D.  Thonice,  Cajetani,  Sot. 
—  Nihilominus  vera  et  certa  sententia  est,  ju- 
ramentum  esse  actum  religionis.  Heec  est 
communis  assertio  D.  Thomse,  d.  q.  89,  art. 
4;  ubi  Gajet.,  Soto,  et  alii,  e"t  ceeteri  Theologi, 
in  3,  d.  39,  et  reliqui  omnes.  Probatur  autem 
primo  ex  Scriptura  ,  Deuter.  6  :  Dominum 
Deum  tuum  timebis ,  et  illi  soli  servies,  ac  per 
nomen  illius  jurabis  ,  ubi  juramentum  poni- 
tur  tauquam  actus  pertinens  ad  latriam,  et 
servitutem  Deo  debitam.  Idem  colligitur  ex 
secundo  praecepto  Decalogi,  de  non  assumendo 
divino  nomine  in  vanum,  nam  illud  ad  reli- 
gionem  pertinere  censetur,  et  ideo  iuter  pree- 
cepta  primse  tabulse  collocatur,  quse  ad  cul- 
tum  et  reverentiam  Dei  pertinent,  et  ex  ipsa 
forma  et  ratione  preecepti,  Exod.  20,  constat 
latum  esse  intuitu  divinee  reverentiee,  et  ideo 
Levit.  19  dicitur  :  Non  pejerabis  in  nomine 
meo ,  nec  pollues  nomen  Dei  tui.  Fit  ergo  illa 
prohibitio  intuitu  vitandi  irreverentiam  Dei  ; 
ergo  e  converso  in  juramento  ratio  habenda 
est  divini  cultus  ,  et  reverentiee.  Denique 
Christus  Dominus,  Matthsei  quinto,  cum  mo- 
net  vitare  juramentum,  etiam  per  ccelum  vel 
terram ,  rationem  reddit  ex  habitudine  ad 
Deum,  plane  indicans  in  jurejurando  potissi- 
mum  attendendum  esse  ad  cultum  et  reveren- 


456 


LiB.  1.  DE  JURAMENTO  A5SERTORIO. 


tiara  Dei.  Etideo  dixit  ibi  Hieron.:  Quijurat, 
vel  amat,  vel  veneratur  eum,  per  quem  jurat  ; 
et  Tertull.,  iii  Apologetico,  c.  32,  ia  fme  : 
Dcemones  (inquit)  adjurare  consnevimivs ,  ut 
illos  de  hominibus  exigamus,  non  dejerare,  ut 
iliis  divinitatis  honorem  conferamus.  Ubi  deje- 
rare  idem  est  quod  sancte  jurare.  Sentit  ergo 
juramentum  continere  honorem  divinitatis, 
id  est,  latriam ,  quee  idem  est  quod  religio  ; 
etsimiliter,  lib.  de  Idololatria ,  cap.  20  ,  in- 
quit :  Quis,  per  quos  dejerat,  non  honorat  ? 

5.  Prseterea  ipsi  etiam  philosophi  hanc  ve- 
ritatem  agnoverunt.  Aristoteles  enim  ,  2  Me- 
taph.,  c.  3,  jusjurandum  dixit  esse  honorabi- 
lissimurn,  quia  scilicet  continet  Dei  cultum  et 
honorem  ;  et  in  Rhetoriea.  ad  Alexand.,  c.  de 
Jurejurando,  sic  describit  juramentum  :  Jus- 
juraadum  est  cum  divina  veneratione  dictio 
■probalionis  expers.  Cicero  etiam,  3  de  Offic, 
dixit  jusjuraudum  esse  affirmationem  religio- 
sam.  Praeterea  non  solum  in  Canonico  jure., 
c.  Tuanos,  c.  Sivero,  c.  Debitores,  dejure- 
jurando  cum  similibus,  sed  etiam  in  jure  civi- 
li  juramentum  inter  officia  religionis  ponitur, 
tt  ideo  jurisjurandi  religio  appellatur, inleg.  1 , 
ff.  de  Jurejurando,  et  in  leg.  2,  Cod.  de  Rebus 
creditis  et  jurejurando,  dicitur  :  Jurisjurandi 
c.oritempta  religio  satis  Deum  ultorem  hahet  ; 
et  in  c.  Querelam,  de  Jurejur.,  et  1.  ult.,  Cod. 
eodem  ,  juramentum  vocatur  sacramentum, 
tanquam  res  sacra  et  religiosa,  quae  appellatio 
fivquens  est^  ut  supra  notavimus;  et  ibidem  : 
Religionem  prcestare,  idem  est  quod  jurare. 
Denique  a  contrario  id  est  manifestum,  quia 
perjurium  sacrilegium  est,  seu  irreligiositas,  ut 
ex  toto  jure  constat ,  et  infra  dicetur ;  ergo  e 
contrario  juramentum  est  qusenam  religio.  Si- 
militer  jurare  per  falsos  deos,  perfidise  praeva- 
rieatio  est  cum  idololatria,  ut  recte  dixit  Ter- 
tul.  supra  ;  ergo  e  converso  jurare  per  verum 
Deum,  (idei  protestatio  est  cum  divina  latria. 

6.  Duplex  alicujus  virtutis  directio  ad  ac- 
tum. —  Ut  autem  rationem  a  priori  reddamus, 
et  officium  religionis  circa  hunc  actum  expli- 
cemus,  advertendum  est  dupliciter  posse  vir- 
tutem  aliquam  operari  ,  seu  dirigere  actum 
aiiquem  externum  ,  scilicet  vel  quoad  exerci- 
tium  actus,  vel  quoad  specificationem,  seu 
modum  et  reetitudinem  ejus.  Hoc  licet  consi- 
derare  in  actione  artificiosa;  habet  enim  exer- 
citium  a  voluntate  lucrandi,  verbi  gratia,  vel 
ab  alia  simili,  artiticiosam  autem  directionem 
ab  arte  recipit.  Et  in  actibus  voluntatis,  seu 
virtutibus  moralibus,  potest  quis  moveri  ad 
promittendum  alteri  ex  afiectu  coraplacendi 


illi 


supposito  tamen  affectu  promittendi,  fi- 
delitas  dirigit  et  obligat  voluntatem  ,  ut  cum 
intentione  implendi  promittat,  et  ut  post  fac- 
tam  promissionem  illam  impleat.  Potest  ergo 
primum  motivum  inducens  ad  exercitinm  ali- 
cujus  actus  pertinere  ad  unum  habitum  ,  seu 
virtutem,  et  nihilominus  modum  honestum 
et  quasi  specificationem  actus  spectare  ad  pro- 
priam  et  peculiarem  virtutem,  quod  in  actu 
etiam  orationis  suo  modo  reperitur,  ut  supra 
tractavimus.  Hsec  igitur  duo  in  juramento 
distinguenda  sunt ;  nam  aliud  est  motivum 
inducens  ad  jurandum  quoad  exercitium  ac- 
tus  ,  aliud  vero ,  quod  inducit  ad  tenendum 
debitum  modum  in  jurando  ,  supposito  quod 
jurandum  sit.  Primum  ergo  motivum  per  se 
non  spectat  ad  religionem,  ut  bene  probant 
argumenta  in  principio  facta  ;  secundum  ma- 
xime  pertinet  ad  religionem,  et  ideo  verum 
actum  religionis  constituit.  Probatur,  quia  ut 
sequenti  capite  ostendemus,  ex  honore  Deo 
debito  provenit,  ut,  si  jurandum  sit,  per  Deum 
verum  juretur,  ne  id,  quod  est  proprium  ejus, 
falsis  diis  aut  creaturis  tribuatur  ;  et  similiter 
quando  nomen  Dei  ad  jurandum  assumendum 
est,  ex  reverentia  iili  debita  provenit  tota  ra- 
tio,  et  necessitas  adhibendi  tot  vel  tales  comi- 
tes  in  jurando  ;  ergo  religio  est,  qute  dat  for- 
mam  moralem  (ut  sic  dicam)  juramento,  nam 
illa  est  quse  debitam  Deo  reverentiam  obser- 
vat ;  ergo  hoc  satis  est  ut  juramentum  sit 
actus  religionis. 

7.  Sine  viriute  religionis  non  posse  esse 
rectum  juramentum. —  Quin  potius  hiuc  etiam 
sequitur,  ut,  licet  primum  motivum  inducens 
ad  jurandum,  frequentius  ad  religionem  non 
pertineat,  sed  ad  firmandam  fidem  in  verbis, 
vel  pactis  humanis,  nihilominus  sine  officio 
religionis,  vel  sine  prudentia  directiva  religio- 
nis  non  possit  voluntas  recte  determinari  ad 
exercendum  actum  juramenti ;  ergo  hac  ra- 
tione  potuit  juramentum  dici  actus  religionis, 
etiam  quoad  exercitium  actus.  Antecedens  pa- 
tet,  quia  lioet  utilitas  aliqua,  vel  commoditas 
humana  invitet  ad  jurandum  ,  nihilominus 
priusquam  homo  definita  voluntate  statuat  ju- 
rare,  oportet  ut  deliberet  au  illa  humana  com- 
moditas  sit  sufficiens,  ut  cum  debita  Dei  re- 
verentia  hic  et  nunc  jurare  possit;  et  si  aliter 
juret,  non  recte,  sed  iucaute  jurat;  si  autem 
cum  tali  deliberatione  procedit,  voluntas  ju- 
randi  religiosa  est^  quia  intuitu  divinse  reve- 
renliee  proxime  habetur,  et,  ex  vi  illius,  jura- 
mentiactum  exercet;  ergo  est  actus  religionis, 
etiam  quoad  exercitium. 


CAP.  IV.  UTRUM  JURAMENTUM  SIT  ACTUS  ELICITUS  VIRTUTIS  RELIGIONIS. 


8.  Denique  potest  hoe  amplius  declarari  dis- 
tinguendo  inter  intentionem  operantis  etope- 
ris,  seu  inter  actualem  honestatem  operis,  ut 
ab  operante  procedil,  et  eapacitatem  operis, 
quam  ex  vi  sui  objecti  habet  ad  talem  honesta- 
tem,sidebitomodo  fiat,  quaj  solet  etiam  vocari 
honestas  objectiva.  Loquendo  ergo  ex  parte 
operantis,  clarum  est  posse  jurari  sine  inten- 
tione  colendi  Deum,  ex  affectu  aliquo  mere 
humano,  et  hoc  modo  nullum  est  iuconveniens 
quod  possittunc  jurarnentum  fieri,  et  non  esse 
verus  actus  religionis,  sicut  potest  quis  dare 
eleernosynam,  et  non  facereactum  misericor- 
diae,  si  non  ex  illius  intentione,  sed  alio  ex- 
trinseco  motivo  feratur.  Hoc  vero  non  obstat 
quin  juramentnm  ipsum  de  se  sit  actus  reli- 
gionis,  quia  ex  se  et  objecto  suo  talem  habet 
honestatem  ad  religionem  pertinentem,  ut 
propter  illam  intendi  possit  et  debeat,  quan- 
tum  est  ex  vi  religionis;  simili  enim  ratione 
eleemosyna  est  actus  misericordiee,  quamvis 
possit  ab  operante  non  misericorditer  fieri. 
Sic  ergo  est  juramentum  de  se  actus  religionis; 
ut  autem  in  re  ipsa,  seu  in  individuo  tale  sit, 
oportet  ut  aliquo  modo  ex  intentione  cultus 
fiat,  ut  recte  etiam  probant  objectiones  in 
principio  factse.  Et  consequenter  necessarium 
etiam  est  ut  fiat  cum  tribus  comitibus  supra 
positis,  quia  alias  non  erit  ex  religione,  sed 
potius  contra  religionem.  Atque  hoc  magis 
declarabitur  respondendo  ad  argumenta. 

9.  Argtmientonim  solutio. — Ad  primum, 
quomodo  se  habeat  Jiomo  jurando  circa  obscr- 
vantiam  religionis.  —  Ad  primum  ergo  argu- 
mentum  respondeo  quod,  licet  primum  et 
quasi  remotum  motivum  excitans  ad  juran- 
dum  non  sit  cultus  Dei  (quod  solum  probat 
testimonium  Pauliibi  cddiictum),  nihilominus, 
supposita  aliunde  occasione  jurandi,  cultus 
Dei  proxime  observari  debet,  et  potest  etiam 
intendi,  quia  juramentum  ipsum  est  actus 
valde  proportionatus  ad  divinum  cultum,  id 
est,  ad  signiiicandam  debitam  existimationem 
quam  de  Deohabemus.  Et  hoc  satis  est  ut  ju- 
ramentum  sit  actus  religionis.  Duobus  autem 
modis"potest  se  habere  homo  qui  jurat,  circa 
observantiam  religionis,  etiam  quando  in  ju- 
rando  a  rehgione  non  deficit.  Nam  si  irreli- 
giose  juret,  tale  juramentum  non  solum  non 
est  actus  religionis,  sed  etiam  est  illi  contra- 
rius,  ut  dixi.  Primo  ergo  potest  jurans  respi- 
cere  ad  honestatem  religionis,  quasi  negative 
tantum,  id  est,  prudenter  observando  ne  inter 
jurandum  aliquid  contra  religionem  commit- 
tat,  non  tamen  directe  intendendo  colere  Deum 


457 

per  ipsum  juramentum.  Secundo  potest  etiam 
hanc  inteutionem  habere,  nam,  licet  ad  ac- 
tum  ipsum  jurandi,  materialiter  spectaturn, 
necessaria  non  sit,  est  tamen  honestissima,  et 
maxime  accommodata  tali  actui,  postquam 
in  intellectu  prescessit  judicium,  quod  expe- 
diat  jurare.  Quando  ergo  aliquis  jurat  hoc 
posteriori  modo,  tunc  jurameutum,  tam  ex 
se  quam  ex  parte  operantis,  actu  et  formaliter 
est  actus  religionis  ;  quando  vero  fit  juramen- 
tum  priori  modo,  licet  de  se  sit  actus  religio- 
nis,  actu  tamen  non  videtur  elici  ab  illa,  et 
hocad  summnm  probat  prima  ratio  facta.  Ni- 
hilominus  tamen  potest  in  homine  sic  ope- 
rante  considerari  alia  voluntas,  qute  ibi  inter- 
cedit,  sciiicet  observandi,  et  cavendi  ne  ali- 
quid  contra  religionem  fiat ;  et  illa  ad  religio- 
nem  spectat,  quia  non  solum  est  officium  ali- 
cujus  virtutis  amare,  seu  intendere  honesta- 
tem  ejus,  sed  etiam  cavere  contrariam  mali- 
tiam.  Etita  juramentum  sic  factum  poterit  ali- 
quo  modo  dici  esse  a  religione,  saltem  ut  a 
causa  impediente  malitiam  sibi  contrariarn. 

10.  Ad  loca  D.  Thom.  ibi  citata,  circa  pri- 
mum  tractari  posset  quomodo  juramentum, 
prout  est  actus  religionis,  ordinari  possit  recte 
ad  veritatem  humanam  confirmandam  ;  sed 
hoc  infra  habebit  proprium  et  commodiorem 
locum.  Nunc  solum  dico  hoc  non  obstare  , 
quominus  juramentum  sit  verus  actus  religio- 
ms,  quia  deferendo  cultum  et  honorem  Deo, 
potest  inde  resultare  homini  aliquis  effectus  , 
vel  commoditas  temporalis,  quaa  potest  etiam 
intendi ;  nihil  enim  hoc  repugnat.  Differentia 
vero,  quam  D.  Thomas  constituit  inter  votu  m 
et  juramentum  promissorium  ,  quoad  mate- 
rias  eorum,  difficultate  non  caret.  Dicit  enirn 
rem  promissam  per  votum  eo  ipso  fieri  actum 
religionis,  non  sic  autem  rem  juramento  pro- 
missam.  Quod  etiam  affirmat  Cajet. ,  et  d. 
q.  89,  art.  8  ;  et  ibi,  Arag.  et  Soto,  d.  q.  1, 
art.  8;  contrarium  autem  videbatur  dicen- 
dum  ,  si  c.um  proportione  fiat  comparatio  ; 
nam  si  actiones,  utroque  modo  promissae,  ma- 
terialiter  spectentur,  neutra  est  actus  religio- 
nis,  ut  constat ;  si  autem  considerentur  ut 
sunt  sic  promissse  ,  sicut  actio  promissa  per 
vo+um  religiose  impletur,  ita  etiam  actio  cum 
juramento  promissa  ;  ideo  enim  quando  ho- 
mo  implet  juramentum,  iiod  homini,  sed  Deo 
dicitur  reddere  juramentum  suum,  ut  sumi- 
tur  ex  Matt.  5,  et  ex  c.  Dehitores,  de  Jureju- 
rando ;  ergo  sicut  quod  voto  promittitur,  ita 
etiam  quod  promittitur  juramento,  eo  ipso  fit 
actus  religionis. 


458  LIB.  1.  DE  JURAMENTO  ASSERTORIO. 

dl.  Differentia  inter  votum  et  juramentum    quando  occurrit  necessitas  ejns 


recte  traditur  a  D.  Thoma.  —  Sed  licet  juxta 
hanc  considerationem  hoc  verum  sit,  nihilo- 
minus  differentia  a  D.  Thoma  intenta  vera 
est.  Nam  materia  voti  per  ipsummet  votum 
ordinatur  ad  cultum  Dei  ,  et  ideo  quanium 
est  ex  parte  voti,  aclus  promissus  Dei  duplici 
ratione  pertinet  ad  cultum  ejus  ,  scilicet,  et 
in  quantum  in  se  continet  significationem  ali- 
quam  divini  honoris,  ad  quem  per  votum  or- 
dinatur,  et  in  quantum  per  illum  servatur  fi- 
delitas  Deo  ex  voto  debita.  At  vero  materia 
juramenti  promissorii  ex  vi  juramenti  non 
ordinatur  ad  cultum  Dei,  quia  non  fit  ad  hoc 
juramentum,  sicut  fit  votum,  sed  solum  ad 
firmandam  promissionem  in  sua  specie  et  na- 
tura  permanentem.  Hoc  tamen  non  obstat 
quominus,  sicut  jurare  promissionem  est  offi- 
cium  religionis,  ita  adimplere  promissionem 
juratam  ratione  juramenti  et  intuitu  ejus,  sit 
etiam  officium  religiouis,  quia  eeque  pertinet 
ad  cultum  Dei ;  ejusdem  enim  rationis  sunt 
jurare,  et  observare  juramentum,  unde  etiam 
transgressio  contraria  religioni  repugnat,  ut 
infra  videbimus. 

■12.  Ad  aliud  vero  dictum  D.  Thomaj,  quod 
jurans  non  ordinat  juramentum,  ad  veneran- 
dum  eum  per  quem  jurat,  respondeo  intelli- 
gendum  esse  de  intentione  et  ordinatione  , 
quse  ibi  sistat,  in  quo  etiam  videtur  juramen- 
tum  differre  a  voto,  per  se  loquendo.  Nam 
votum  ita  tendit  in  cultum  Dei,  ut  ibi  sistat ; 
juramentum  autem  prseter  cultum  Dei  ordi- 
natur  ad  aliquid  aliud  necessarium  prsesenti 
vita?,  ut  D.  Thomas  ait.  Non  tamen  excludi- 
tur  ex  vi  juramenti,  quin  possit  a  jurante 
fieri  propter  venerationem  Dei,  ut  explicatum 
est.  Neque  hoc  D.  Thomas  negat,  sed  explicat 
tantum  id  quod  per  se  requirit  juramentum. 
Unde  etiam  posset  facile  et  breviter  exponi 
quasi  permissive,  non  ordinarie,  id  est,  non 
necessario  ordinare  juramentum,  etc. 

13.  Ad  secundum. —  Ad  secundum  negatur 
sequela,  in  eo  sensu  quo  in  argumento  fit,  vi- 
delicet,  juramentum  propter  solum  Dei  cul- 
tum  appeti  posse,  nulla  alia  ejus  necessitate 
supposita  ;  nam,  licet  cultus  Dei  secundum  se 
et  per  se  appetibile  sit,  tamen  actus,  qni  assu- 
muntur  ut  materia  cultus,  non  semper  sunt 
per  se  appetibiles,  sed  tantum  in  aliqua  ne- 
cessitate,  vel  supposita  convenienti  materia 
eorum.  Ut  actus  contritionis  exerceri  potest 
in  cultum  Dei,  non  tamen  est  per  se  appeti- 
bilis,  sed  tantum  supposito  peccato  ;  sic  ergo 
juramentum  ordinari  potest  ad  cultum  Dei, 


tamen  non 

est  talis  actus,  qui  absque  necessitate  fieri  de- 
beat,  quia  hoc  ipsum  pertinet  ad  honorem 
Dei.  Ita  omnis  actus  virtutis  postulat  medium, 
et  moderationem  sibi  proportionatam,  et  si 
illa  servetur,  poterit  actus  ordinari  ad  cultum 
Dei ;  si  autem  excedatur  in  modo,  jam  erit 
ineptus,  ut  ordinetur  ad  cultum  ;  sic  enim 
cseremonia?.  exteriores,  prudenter  factse,  sunl 
religiosse ,  et  aptse  ad  cultum ;  si  autem  in- 
discrete  et  modo  inepto  fiant,  non  cultum, 
sed  superstitionem  contiuent.  Sic  ergo  jura- 
mentum  suam  postulat  mediocritatem,  quee  in 
tribus  comitibus  supra  declaratis  continetur, 
et  ideo  cum  illa  potest  optime  ordinari  ad 
cultum  Dei,  sine  illa  vero  potius  ad  Dei  con- 
temptum  pertinebit.  Neque  est  verum  quod 
omnis  actus  cultus  exterioris  sit  per  se  appe- 
tibilis  propter  solum  cultum  :  multi  enim  as- 
sumuntur  ut  utiles  ad  alios  fines,  et  supposita 
illa  utilitate  censentur  apti  ad  eultum,  ut  vo- 
calis  oratio  privata  assumitur  ut  utilis  ad  inte- 
riorem  devotionem  excitandam,  vel  exercen- 
dam,  et  inde  maxime  habet  proportionem  ad 
cultum.  Paupertas  etiam  non  propter  se,  sed 
ut  utilis  ad  perfectionem  fit  materia  religio- 
nis.  Sic  ergo  juramentum,  tantum  ut  utile  ad 
veritatem  confirmandam  in  casu  necessitatis 
vel  pise  utilitatis,  habet  convenientiam  cum 
recta  ratione,  et  ideo  tunc  solum  est  apta  ma- 
teria  cultus. 

14.  Juramentum  non  potest  frequentari  ul- 
tra  necessitatem  propter  solam  raiionem  cultus. 
—  Ad  confirmationem  autem,  in  qua  postu- 
latur  an  juramentum  sit  frequentandum, 
quod  tractat  D.  Thomas  in  d.  q.  art.  5,  facilis 
est  responsio  ex  dictis.  Nam  imprimis  non  se- 
quitur  jurameutum  posse  frequentari  propter 
ratiouem  cultns,  ultra  mensuram  et  mod^ra- 
tionem  dictam,  id  est,  sine  necessitate  vel  uti- 
litate  simul  cum  aliis  comitibus,  quia  jam 
deesset  proportio  ad  cultum,  ut  declaratum 
est.  Igitur  ad  suinmum  sequitur  intra  illam 
mensuram  posse  juramentum  frequentari  sine 
peccato,  et  consequenter  exhibendo  Deo  verum 
cultum  ;  hoc  enim  recte  probatur  diseursu 
facto.  Nihilominus  tamen  addo,  etiam  intra 
latitudinem  hujus  frequentiae  non  esse  consi- 
lium  frequentare  juramentum,  ut  satis  con- 
stat  ex  dictis  in  c.  2.  Neque  oppositum  hujus 
sequitur  ex  hoc,  quod  juramentum  sit  actus 
religionis,  quia,  ut  recte  dixit  D.  Thomas,  d. 
art.  5,  ad  3,  quanto  juramentum  magis  est 
nenerandum,  tanto  periculosius  assumitur,  si 
non  cum  debita  moderatione  inducatur  ;  sicut 


CAP.  V.  AN  JURAMENTUM 
medicina  quo  virtuosior,  eo  potest  magis  no- 
cere,  si  frequentius  applicetur  quam  necessa- 
rium  sit  ;  actus  ergo  jnrandi  tam  multa  re- 
quirit  ad  suam  integram  rectitudinem  et  ho- 
nestatem,  ut  periculum  sit  deficiendi  in  illa, 
si  frequentetur  in  omnibus  casibus  etiam  li- 
eitis,  et  ideo  consultius  est  abstinere  ordinarie 
ab  illius  usu,  etiam  licito.  Et  hoc  ipsum  re  - 
dundat  in  majorem  cultum  Dei,  quia  ipsamet 
abstinentia  jurandi  sub  hac  ratione  intenta 
quidam  cultus  divinus  est,  maxime  quia  non 
desunt  plures  alii  actus,  quibus  sine  periculo 
et  cum  majori  fructu  colatur  Deus. 

15.  Ad  tertium.  —  Ad  tertium  responde- 
tur,  juramentum  quidem  de  se  esse  aptum,  et 
ad  confitendam  fidem,  et  ad  honorandum 
Deum,  si  hacvel  illa  intentione  fiat;  nihilomi- 
nus  tamen,  ut  est  actus  virtutis  moralis,  ad  re- 
ligionem  per  se  spectat,  quia,  ut  diximus,  ad 
illam  pertmet  observare  ut  cum  debito  honore 
fiat,  quod  ad  fidem  per  se  spectatam  non  ita 
pertinet.  Cujus  signum  esse  potest,  quia,  ut 
pertinet  ad  confessionem,  seu  testimonium 
fidei,  non  minus  illud  praebet,  qui  incaute  et 
frequenter  jurat,  quamquicaute  et  prudenter, 
quia  in  utroque  vera  fides  necessario  supponi- 
tur ;  at  vero  j  uramentuin,  ut  est  actus  vir- 
tutis  moralis,  longe  diversum  est  in  utro- 
que  ;  sub  ea  ergo  ratione,  qua  studiose  fit,  et 
est  actus  religionis,  et  assumitur  non  ut  spe- 
culativum  signum  veras  fidei  de  Deo,  quod 
pertinet  ad  confessionem  fidei,  sed  assumitur 
ut  signum  excellentiee  divinae,  protestativum 
ejus  practice,  quatenus  homo  se  iili  subjicit, 
et  recognoscit  infallibilem  auctoritatem  ejus 
ad  confirmandam  veritatem.  Reliqua  vero, 
quas  in  illo  argumento  attinguntur,  ex  dictis 
soluta  sunt. 

CAPUT  V. 

AN   JURAMENTUM    PER   S0LUM    VERUM    DEUM,   VEL 
ETIAM   PER    CREATURAS    FIERI    POSSIT  ? 

1.  Nonnulla  sunt  in  hac  queestione  certa, 
supponendo  illam  tractari  de  actu  juramenti 
licito  et  honesto,  nam  male  jurando.  vel  po- 
tius  blasphemando,  clarum  est  posse  per 
alios  quam  per  verum  Deum  jurari.  Primo 
ergo  certum  est,  religiosum  juramenlum  per 
solum  Deumverum  fieri.  Inhoc  sensu  optime 
intelligitur  illud  Deuteron.  6  :  Et  per  nomen 
illius  juratis  ;  nam  in  sensu  exclusivo  posi- 
tum  est,  secundum  illud,  quod  immediate 
prascedit  :   Illi  soli  servies ;  unde  recte  potest 


PER  SOLUM  DEUM,  ETG.  459 

conditionate  exponi  :  Si  tibi  jurandum  est, 
per  Deum  tuumjurabis.  Ad  quem  sensum  pos- 
sent  etiam  facile  trahi  illa  verba  Matth.  5  : 
Reddes  Domino  juramenta  tua,  id  est,  qunndo 
juraveris,  soli  Domino  reddes  juramenti  cul- 
tum.  Imo  hoc  etiam  videtur  Aristoteles  co- 
gnovisse  in  Rhetorica  ad  Alexand.,  c.  de  Jure- 
jurand.,  alias  17,  cum  dixit,  jusjurandum  esse, 
cum  divina  veneratione  dictio  probationis  ex- 
pers.  Quibus  verbis  etiam  rationes  hujus  veri- 
tatis  indicat  :  una  etiam  sumitur  ex  dictis  ca- 
pite  preecedenti  :  nam  juramentum  est  actus 
religionis,  et  continet  cultum  latriaa  ;  sed  reli- 
gio  solum  verum  Deum  colit  cultu  latrise ; 
ergo  juramentum  per  solum  verum  Deum 
fieri  potest  et  debet.  Item  jurameutum  fit  ad 
confirmandam  veritatem  infallibili  testimo- 
nio,  quantum  ab  homine  fieri  potest  ;  sed  heec 
infallibilis  auctoritas  solum  in  Deo  vero  re- 
peritur  ;  ergo  juramentum  tantum  per  Deum 
fieri  potest.  Item  veritas  maxime  pendet  ex 
mente  loquentis,  nam,  ut  dixit  August.,  Ser- 
mon.  28  de  Verb.  Apostoli,  alias  30  :  Ream 
linguam  non  facit,  nisi  mens  rea,  et  intentione 
discernuntur  mendacia,  ut  idem  dicit  in  En- 
chirid.,  c.  18  et  sequentibus;  sed  solus  Deus 
mentem  et  intentionem  hominis  certo  cognos- 
cit ;  ergo  solus  ipse  potuit  in  testem  infalli- 
biiem  invocari. 

2.  Per  falsos  Deos,  idola  et  creaiuras  ju- 
rantes,  non  efficere  juramentum.  —  Secundo, 
hinc  certum  est  juramentum  per  falsos  Deos, 
per  idola,  et  per  creaturas  absolute  spectatas 
ut  creaturae  sunt,  non  e.sse  juramentum  in  re 
ipsa,  etiamsi  ut  tale  fiat  ex  intentione  jurantis. 
Circa  hoc  non  recte  videtur  sentire  Selva,  de 
Juramento,  1  p  ,  q.  \,  n.  7,  dicens  juramen- 
tum  tam  per  creaturas  quam  per  Deum  fieri 
posse,  etita  esse  definiendum.  Quod  licet  pos- 
sit  ad  qugestionem  de  modo  loquendi  pertine- 
re,  est  tamen  contra  communem  sensum  Doc- 
torum,  et  modum  loquendi  jurium,  ut  ex  hac- 
tenus  dictis  constare  potest,  et  ex  his  quse 
congerit  Covar.,  in  capit.  Quamvis  pactum,  in 
principio  ;  et  attigit  Bald.,  in  1.  2,  ff.  de  Jure- 
jur.  ;  Turrec,  in  c.  Ecce,  24,  q.  5;  Sylvest., 
verb.  Juram.  1,  q.  4  ;  Ant.,  2  p.,  tit.  10,  c.  4; 
Sot.,  Navar.  etomnes.  Probatur  ergo  assertio, 
quia  falsus  Deus  non  est  Deus,  neque  idolum 
aut  creatura  est  Deus ;  ergo  testificatio  per  ii- 
la  non  potest  esse  juramentum.  Probatur  con- 
sequentia,  quia  juramentum  verum  et  pro- 
prium,  et  ut  est  actus  religionis,  est  testifica- 
tio  veritatis  per  testimonium  infallibile.  Et 
confirmatur,  nam  ob  hanc  rationem  juramen- 


460 


LIR.  1.  DE  JURAMENTO  ASSERTORIO. 


tnm  per  falsos  Deos  et  idola  est  blaspheraia  et 
idololatria,  ut  supra,  in  tractatu  3,  ostensum 
est,  quia  per  illud  attribuitur  falso  Deo,  id 
quod  est  proprium  veri  Dei ;  sed  hsec  attribu- 
tio  falsa  est,  et  ab  hominibus  ficta  ;  ergo  et 
tale  juramentum  revera  juramentum  non  est, 
scd  fingitur  et  putatur.  Atque  idem  est  de  ju- 
ramento  per  quamcumque  creaturam  absolu- 
te,  ut  dixi,  et  secundum  se  spectatara ;  nam 
si  illa,  ut  sic,  afferatur  ut  testis  infallibilis,  eo 
ipso  colitur  ut  idolum,  et  ei  attribuitur  quod 
divinum  est,  et  hoc  est  iquod  Exod.  23  pro- 
hibetur :  Per  nomen  externorum  Deorum  non 
jurabitis  neque  audietur  ex  ore  vestro.. Dices  : 
si  tale  juramentum  prohibetur,  ergo  est  jura- 
mentum,  quia  non  prohibetur,  nisi  quod  est 
vel  esse  potest.  Respondetur  esse  qui^em  ma- 
terialiter  juramentum  quoad  verborum  so- 
mnn,  esse  etiam  putatum  juramentum  ex  con- 
scientia  erronea ,  sicut  idolum  est  putatus 
Deus,  re  tamen  vera  non  habere  subsistentiam 
juramenti,  quia  deest  illi  verum  constituti- 
vum  juramenti,  ut  declaratum  est,  et  iterum 
dicemus  lib.  seq.,  cap.  4. 

3.  Dubium  primum.  —  Resolutio.  —  Quid 
sit  simplex  atUstatio  Dei.  —  His  ergo  sup- 
positis ,  dubitari  potest  primo,  an  sub  ali- 
qua  alia  ratione  vel  consideratione  licitum 
sit  per  creaturas  jurare,  stando  in  sola  rei  na- 
tura,  et  secluso  omni  jure  prohibente.  Iu  quo 
resolutio  certa,  et  ab  omnibus  recepta  est, 
posse  aliquo  modo  vere  et  licite  per  creaturas 
jurari.  Hoc  constat  ex  usu  Seripturaa  et  Ec- 
clesift;  nam  Joseph,  Gen.  42,  loquitur  juras- 
se  per  salutem  Pharaonis;  et  Paul.,  2  ad  Co- 
rinth.  1,  per  animam  suam  jurasse  videtur, 
dicens  :  Testem  Deum  invoco  in  animammeam; 
et  utrumque  locum  ita  exposuit  D.  Thomas  ; 
et  Moyses,  Deut.  3  et  4 :  Testes  invoco  ccelum 
et  terram;  et  juramentum  Pauli.  1  Corin.  15: 
Per  gloriam  vestram,  etiam  videtur  fuisse  per 
rem  creatam,  ut  communiter  exponitur,  licet 
Basil.  hom.  1  in  Psalm.  14,tam  hoc  juramen- 
tum,  quam  illud  Josephi,  aliter  interpretari 
conetur.  Refert  etiam  Tertull.,  in  Apol.,  c. 
3,  olim  solitos  fuisse  Christianos  jurare  per 
salutem  Csesaris.  Frequenter  etiam  fidelesju- 
rant  per  vitam,  aut  salutem  suam,  vel  suorum, 
et  per  Sanctos,  et  per  Evangelia,  sine  peri- 
culo  erroris  aut  idololatria; ;  imo  ia  solemni 
forma  jurandi  professionem  fidei  a  Pio  IV 
edita  ita  concluditur  :  Ego  ita  spundeo,  voveo 
ac  juro:  sic  me  Deus  adjuvet,  et  Jicec  Sancta 
Dei  Evangelia.  Rationem  autem  et  modum 
hujus  juramentideclaravit  D.  Thomas,  d.  art. 


6,  etBonav.,  in  3,  d.  39,  art.  2,  q.  2,  distin- 
guendo  duplicem  jurandiformam,  per  simpli- 
cem  attestationem,  vel  per  execrationem, 
quas  infra  latius  suraus  tractaturi;  simplex 
attestatio  est,  quando  Dei  testimonium  mvo- 
catur,  et  ideo  tale  juramentum  propriissime 
fitper  Deum  ipsum,  potest  autem  fieri  per 
creaturas  non  absolute  spectatas,  sed  ut  rela- 
tas  ad  Deum,  seu  per  Deum  ipsum,  quatenus 
in  illis  relucet,  et  aliquo  modo  existit.  Sicut 
enim  potest  adjurari  Deus  ut  existens  in  ccelo, 
vel  in  terra,  vel  in  cruce,  vel  in  Evangeliis, 
quatenus  sunt  verba  ejus,  ita  potest  per  Deum, 
ut  in  his  rebus  existentem,  jurari.  Sic  enim 
qui  jurat  per  crucem,  per  eum  jurat  qui  pro 
nobis  pependit  in  cruce,  et  sic  de  aliis;  et  hoc 
significat  Christus  Dominus,  Matth.  5,  dicens: 
Neque  per  ccelum ,  quia  thronus  Dei  est :  neque 
per  terram,  quia  scalellum  est  pedum  ejus,  etc. 
Idem  enim  fuit,  ac  si  dixisset,  perincle  esse 
jurare  per  heec,  ac  jurare  per  Deum,  qui  in 
eis  est;  et  in  eodem  sensu  addit:  Neque  per 
Hierosolymam,  quia  civitas  est  magni  Regis, 
utique  ejus  Dei,  qui  est  Rex  Regum ,  et  in  ea 
civitate,  et  templo  ejus,  ubi  peculiariter  cole- 
batur;  et  ideo  jurare  per  illam,  virtute  erat 
jurare  per  Deum,  qui  in  ea  regnabat ;  sic  ergo 
jurare  per  crealuras  juramentum  verum  est, 
quia  revera  non  ipsa,  sed  Deus  est,  qui  voca- 
tur  in  testem,  quamvis  invocatio  Dei  implicite 
et  mediate  fiat,  mediantibus  creaturis. 

4.  Modus  jurandi  per  execrationem. — Al- 
ter  modus  jurandi  est  per  execrationem,  id 
est,  imprecando  sibi  vel  alteri  aliquod  ma- 
lum,  nisi  verum  fuerit  quod  juratur,  ut  in 
illo  juramento:  Sic  me  Deus  adjuvet,  vei  sal-- 
vet,  et  similia,  et  tale  etiam  fuit  juramentum 
Joseph,  vel  Pauli.  Et  in  hoc  etiam  modo  per 
Deum  juratur  ;  determinatur  autem  modus 
attestationis  ejus,  ut  fiat  per  speciale  signum, 
seu  indicium  circa  creaturam,  per  quam  ju- 
ratur.  Est  ergo  etiam  hoc  verum  juramentum, 
et  de  illo  videtur  locutus  Christus  Dominus, 
supra  dicens  :  Neque  per  caput  tuum  jura- 
bis  ;  et  pro  ratione  addit  :  Quia  non  potes 
unum  capillum  album  facere,  aut  nigrum,  id 
est,  quia  non  habes  dominium,  nec  potesta- 
tem  in  caput  tuum,  sed  potestati  divinse  sub- 
est,  et  ideo  sic  jurare,  etiam  est  per  Deum  ju- 
rare.  Unde  non  ideo  prohibuit  Christus  illas 
jurandi  forraas,  quia  juramenta  non  sint,  ut 
putabant  Judeei,  quos  in  hoc  reprehendit,  et 
consequenter  neque  illa  vetat ,  quia  prava 
sint  ex  parte  ejus,  per  quem  juratur  :  cum 
potius  ipse  declaret  quomodo  illis  modis  Deus 


CAP.  V.  AN  JURAMENTUM 
ipse  invocetur  ;  igitur  potius  declarat  esse  ve- 
ra  haec  juramenta,  prohibet  autem  illa  in 
sensu  cap.  2  declarato.  Et  ita  nulla  superest 
diflieultas  in  hac  resolutione,  quia  per  talem 
jurandi  modum  non  defertur  divinus  honor 
crealuroe,  sed  ipsi  Deo,  neque  assumitur  ibi 
nomen  creaturse,  ut  creatura  est,  sed  ut  per 
eam  tacite  invocatur  nomen  Dei :  et  heec  doc- 
trina  communis  est  Theologorum  super  D. 
Thomam  supra,  et  tomo  3,  dist.  3;  Summist., 
verb.  Juramentum,  prsesertim  Angei.,  n.  2; 
et  Sylvest.,  Navar.,  cap.  12,  n.  4  ;  Hostiens., 
Panormit.,  et  alii,  in  cap.  Et  si  Christus, 
de  Jurejur. 

5.  Dubium  secundum.  —  Dubitari  autcm 
secundo  potest,  an  hic  modus  jurandi  sit  ma- 
lus,  saltem  quia  prohibitus  vel  divino  jure 
positivo,  vel  humano.  Nam  imprimis  aliqui 
putarunt  hoc  fuisse  a  Christo  specialiter  pro- 
hibitum,  Matt.  5,  quod  videntur  sensisse  Hie- 
ronymus  ibi,  et  Innoc.  III,  in  c.  Et  si  Chris- 
tus,  de  Jurejur.  ;  dicunt  enim  prohibuisse 
juramentum  per  creaturas ;  non  prohibuit  au- 
tem  tantum  jurare  per  creaturas,  ut  per  ido- 
la,  ut  ex  verbi?  explicatum  est ;  ergo  sentiunt 
prohibuisse  modum  jurandi  per  creaturas, 
etiam  in  sensu  explicato.  Existimari  etiam  po- 
test  hoc  fuisse  prohibitum  jure  canonico,  nain 
in  c.  Clericum,  22,  q.  1,  dicitur  acerrirne  esse 
objurgandum  clericum  per  creaturas  juran- 
tem  ;  et  si  in  vitio  perstiterit,  esse  excommu- 
nicandum.  Quod  non  videtur  posse  intelligi 
de  juraute  per  creaturas  more  infidelium  per 
idololatriam  ;  nam  tale  peccatum  gravius  de- 
testandum  et  puniendum  est,  prsescrtim  in 
clericis ;  et  similiter  intelligendum  videtur, 
quod  in  cap.  Si  quis,  additur  :  Si  quis  per 
creaturam  jurarerit  ,  acerrime  castigetur , 
et  juxta  id,  quod  Synodus  judicaverit,  pce- 
nileat. 

6.  Resolutio. — Nihilominus  dicendum  est 
modum  jurandi  per  creaturas,  ex  natura  rei 
licitum,  nullo  jure  positivo  esse  prohibitum. 
Hoc  probant  quse  in  resolutione  prioris  puncti 
adduxirnus;  ostendimus  eiiim  hunc  modum 
jurandiesse  in  usu  Ecclesise,  et  ipsiusmet  Pau- 
li;  ergo  signum  est  nec  per  se  malum  esse, 
nec  prohibitum.  Item  probatur,  quia  nullibi 
invenitur  talis  prohibitio  ;  nam  de  jure  divino 
antiquo  res  clara  est;  neque  etiam  si  fuisset, 
ad  nos  jam  pertineret.  De  jure  autem  evan- 
gelico,  quod  ad  nos  speetat,  jam  supra  dictum 
est,  in  lege  gratise  non  esse  data  divina  pree- 
cepta  positiva  circa  haec  moralia.  Item  proba- 
tum  cst  Christum  per  illa  verba  non  magis 


PER  SOLUM  DEUM,  ETC.  461 

prohibuisse,  quam  ne  passim  et  sine  causa 
fiat,  et  deutroque  dedisse  consilium  nunquam 
jurandi,  nisi  ex  pra?cisa  charitatis  vel  pra?ce- 
pti  obligatione.  Neque  etiam  in  jure  humano 
invenitur  talis  probibitio ;  nam  jure  civili  ap- 
probatur  in  1.  3,  §  Jurari,  et  in  1.  Qui  per  sa- 
lutem,  ff.  de  Jurejur.  Item  in  c.  Si  aliqua,  et 
c.  Habemus,  supponitur  licitumesse  juramen- 
tum  perEvangelia,  per  reliquias,  vel  altare  ; 
et  in  c.  Quipejerat,  22,  q.  5,  supponitur  esse 
licitum  juramentumper  crucem  consecratam, 
vel  non  consecratam,  et  in  c.  Quoties,  141, 
q.  7,  approbatur  juramentum  per  Deum,  per 
Evangelia,  et  persalutem  principum.  Igiturc. 
Clericum  loquitur  de  jurante  per  creaturas 
more  Gentilium,  utper  Jovem,  etsimiles.  Re- 
prehensum  est  autem  forte  hoc  illo  tempore 
iu  Conc.  Cartbag.  IV,  cap.  61,  non  quia  talia 
juramenta  fierent  a  fidelibus  ex  falsa  sestima- 
tione  Geutilium,  sed  quia  turpe  erat  et  scan- 
dalosum  tale  juramentum  in  ore  Christiano- 
rum,  et  in  hoc  sensu  dixisse  videntur  Patres 
in  Can.  94  Trullano:  Eos,  qui  Gentilium  sa- 
cramenta  jurant,  canonicis  pcenis  subjicit,  et 
nos  iis  quoquo  segregationem  decernimus.  Et 
hse3  vocat  juramenta  Grascorum,  et  dicit  esse 
prohibita  Christianis  Photius,  in  Nomoc,  tit.  13, 
c.  19,  ibi,  d.  tom.  Biblioth. 

7.  Unde  hac  occasioue  animadverti  potest, 
quod,  licet  jnrare  per  creaturas  in  debito  seu- 
su  non  sit  per  se  malum,  nihilominus  ratione 
scaudali  potest  fieri  malum  ;  nam  hoc  genera- 
le  est  de  quocumque  actu,  et  in  hoc  invenitur 
peculiaris  occasio ;  nam  cum  jurare  per  crea- 
turam,  absolute,  et  secundum  se  spectatam, 
idololatria  sit,  si  juramentumabsolute  fiatper 
creaturam,  et  fiat  inter  eos  qui  non  satis  valent 
discernere,  quo  sensu  fiat,  facile  potest  illis 
scandalum  praberi,  et  ideo  in  hoc  cautionem 
adbibere  necesse  est.  Et  imprimis  distingui 
potest  inter  res  sacras,  seu  specialiter  Deo  di- 
catas  et  communes;  nam  per  priores  clarius 
fit  juramentum  per  respectumad  Deum,  quam 
per  posteriores,  et  talia  sunt  fere  omnia  exem- 
pla  quse  in  jure  canonico  reperiuntur,  et  hac 
ratione,  usus  plurium  clericorum  liabet  jurare 
per  manus  consecratas,  cum  tamen  laici  non 
jurent  per  manus  suas.  Et  binc  etiam  est,  ut 
quando  Gdeles  jurant  per  alias  creaturas  com- 
munes,  aut  id  faciunt  per  modum  execratio  - 
nis,  ut  per  salutem,  per  vitam,  etc,  quia  eo 
ipso  satis  exprimere  censentur  respectum  ad 
Deum,  vel  sijurant  solum  invocaudo,  solent 
addere  expre?senomen  Dei,  saltem  inobliquo, 
ut  per  ccelum  Dei,  per  terram  Dei,  et  similia. 


462 

Quod  notavit  Sylvest.,  verb.  Juramentum,  l, 
q.  4,  significans  esse  necessariam  illam  ex- 
pressam  relationem  verborum,  sed  in  interio- 


ri  foro  intentio  sufficiet.  Imo  observandum  est 
inter  quos  fiat  juramenlum;  nam  si  fiat  inter 
fideles,  minus  potest  timeri  scandalum  exhoc 
eapite,  quiafacile  intelligunt  sensum  jurandi; 
inter  infideles  autem  majus  potest  esse  pericu- 
lum,  et  maxime  si  juramentum  fiat  per  solem, 
luuam,  similia,  quce  a  Gentibus  pro  diis  ado- 
rata  sunt.  Denique  in  modo  etiam  seu  verbis 
nominandi  creaturas,  cavendum  est  ne  turpe 
aliquid,  et  quod  Deum  non  deceat,  nomine- 
tur;  nam  ex  ea  parte  posset  peccari  per  irre- 
verentiam  erga  Deum;  imo  posset  etiam  ad 
blasphemiam  pertinere,  juxta  supra  dicta  de 
blasphemia,  tract.  3,  lib.  1,  et  infra,  c.  7,  ali- 
quid  attingemus. 

8.  DuMum  tertium. —  Tertio,  dubitari  po- 

test  an  possit  aliquod  genus  juramenti  per 

creaturas  absolute  fieri  absque  peccato,  etiamsi 

tale  juramentum  religiosum  proprie  non  sit, 

neque  ut  tale  iiat.  In  quo  distinguendum  im- 

primis  est  inter  creaturas  ratione  carentes,  vel 

rationales  :  nam  de  prioribus,  manifestum  est 

nullum  per  eas  fieri  posse  tale  juramentum , 

tum  quia,  ut  Paulus  dixit  ad  Heb.  6,  homines 

permajorem  suijurant,  omnes  autem  creaturse 

irrationales  sunt  homine  inferiores ;  tum  etiam 

quia  non  potest  esse  te.stis  veritatis,  qui  illam 

cognoscere  non  potest,  ut  sunt   irrationalia. 

Quapropter  qui  sic  jurat  per  tales  creaturas, 

necesse  est  ut  ex  aliquo  errore  juret,  putans 

illas  habere  aliquid  divinum,  et  superius  ho- 

mine,  quod  ad  idololatriam  pertinebit;  vel  im- 

possibile  est  ut  intentionem  jurandi  habeat, 

nisi  plane  etiam  ignoret  quid  sitjurare.  Quis 

enim  potest  ex  animo  et  vera  intentione  ad- 

ducere  in  testem  rem  prorsus  irrationalem  ? 

Et  ita  sensit  expresse  Bonav.  supra,  in  fine  q. 

2.  Item  Navarr.,  c.  12,  n.  5,  qui  etiam  addit, 

nullum  esse  peccatum  sic  jurare  per  creatu- 

ram,  quia  solum  est  verbo  jurare,  non  re,  et 

quia  per  hoc  non  defertur  honor  creaturse,  sed 

solum  materialiter   nominatur  sub  verbo  ju- 

randi,  vel  fortasse  ad  evitandum  verum  jura- 

mentum ;  imo  aliquando  fieri  potest  in  con- 

temptum   daemonis,  sicut  refert  Tertull.,  in 

Apolog.,  c.  44,  Socratem   solitum  fuisse  ju- 

rare  per  canem  et  hircum,  in  coutemptum 

falsorum  Deorum.  Quod  verum  esse  censeo, 

per  se  loquendo,  et  secluso  scandalo  ac  erro- 

nea  conscientia,  et  maxime  loquendo  de  pro- 

prio  peccato  contra  religionem ;  nam  ordina- 

rie  poterit  tale  verbum  esse  otiosum,  vel  fal- 


LIB.  I.  DE  JURAMENTO  ASSERTORIO. 

sum,  ut  si  quis  dicat  se  jurare,  quando  revera 
non  jurat;  possunt  autemhi  defectus  excusari, 
quando  de  sensu  loquentis  cunstat,  et  aliqua 
humana  utilitas  non  irrationabilis  ad  sic  lo- 
quendum  movet.  Ut  omittam  frequenter  hoc 
fieri  sine  humana  advertentia,  quse  ad  peccau- 
dum  sufficiat. 

9.  Non  posse  licite  jurari  per  clcemonem.  — 
De  rationalibus  autem  creaturis  alia  ratio  est, 
quia  cum  sint  intellectuales,  possunt  per  se 
virtute  propria  testimonium  ferre,  et  ideo  de 
iliis  subdistinguere  necesse  est,  nam  qusedam 
sunt  damnatae,  alise  beatse,  alise  sunt  homines 
viatores.  De  primis  absolute  dicendum  est  non 
posse  licite  jurari  per  dsemones,  aut  alios 
damnatos.  Ratio  est,  quia  id  non  potest  fieri 
sine  errore  in  fide,  vel  saltem  superstitione ; 
nam  qui  jurat  per  deemouem,  vel  putat  illum 
omnia  nosse,  et  mentiri  non  posse,  et  sic  est 
hsereticus  et  idololatra ;  vcl  existimat  saltem 
esse  dignum  fide,  et  in  hoc  etiam  gravissime 
errat,  cum  fides  doceat  illum  esse  mendacem 
et  patrem  mendacii,  et  circumire  ut  homines 
devoret.  Et  preeterea  est  superstitiosus,  quia 
vult  dsemonem  honorare,  et  cum  illo  societa- 
tem  habere.  Et  eadem  ratio  est  de  jurante  per 
quemcumque  hominem  damnatum,  ut  per 
Mahometum,  et  similes.  Imo  addere  hic  obiter 
possumus,etiam  esse  illicitum  per  tales  creatu- 
ras  jurare  sub  quocumque  respectu  etiam  ad 
Deum,  quia,  licctrevera  in  eis  quantum  ad  esse 
naturse  reluceat  veritas  Dei,  etin  pcena  earum 
ostendaturpotentiaejus  et  justitia.ratione  sta- 
tus  indignae  sunt  nt  in  eis  vel  earum  nomine 
invocetur  Deus  in  testimonium  veritatis.  Eo 
vel  maxime  quod  talis  invocatio  non  posset 
non  generare  scandalum,  non  tantum  acciden- 
taliter,  sed  quasi  per  se,  quia  juxta  commu- 
nem  sensum,  et  apprehensionem  fidelium, 
talis  invocatio  non  accipitur  in  eo  sensu,  sed 
tanquam  praebens  aliquem  honorem  daeino- 
nibus,  et  ideo  errorem  ingerit,  et  blasphemia 
simpliciter  judicatur  c.  Movit,  22,  q.  1,  et 
notat  Navarrus  supra,  n.  4. 

10.  Licitum  esse  jurare  per  Sanctos  cum 
Christo  regnantes.  —  Per  Sanctos  autem  cum 
Christo  regnantes  clarum  est  jurari  posse  in- 
tuitu  Dei,  qui  in  eis  peculiari  modo  habitat, 
et  virtutem  suam  ac  veritatem  ostendit,  juxta 
dicta  in  dubio  praecedenti.  Atque  hoc  modo 
accipienda  sunt  juramenta,  quse  communiter 
fiuntafidelibuspersanctos  Angelos  aut  homi- 
nes,  quia  semper  jurant  principaliter  intuitu 
infallibilis  veritatis  Dei,  a  quo  ducit  originem 
Sanctorum  status.  Quia  vero  hujusmodi  crea- 


CAP.  V.  AN  JURAMENTUM 
tura?,  quatenus  intellcctuales  sunt,  possunt 
veritatem  cognoscere  et  testificari,  ideo  videri 
potest  esse  capaces,  ut  absolute,  propter  per- 
fectionem  creatam  quam  in  se  habent,  invo- 
centur,  sine  ullo  errore  aut  vitio,  ad  testifican- 
datfi  veritatem.  Sed  in  boc  oportet  imprimis 
advertere ,  solam  perfectionem  naturalem, 
etiam  angelicam  et  vitio  carentcin,  ad  hoc 
non  sufficere,  quia  per  se  non  est  tanta,  ut 
mentiri  non  possit  in  sua  nuda  natura  specta- 
ta ;  et  prseterea  ignorare  potest  quse  hic  agun- 
tur,  prsesertim  internos  animi  motus,et  futura 
contingentia,  et  interdum  etiam  praesentia, 
quia  non  semper  Angeli  ad  omnia  attendunt 
ex  vi  suse  naturse  :  juramentum  autem  est 
qusedam  protestatio  cognoscentis,  et  qui  men- 
tiri  non  possit,  et  ideo  etiam  saucti  Angeli 
sub  bac  ratione  spectati  non  sunt  capaces  bu- 
jus  bonoris,  seu  invocationis.  Et  quia  sub  ea.- 
dem  consideratione  nori  babent  commer- 
cium  vel  societatem  nobiscum,  ideo  nullo  mc- 
do  possunt  sub  hac  ratione  a  nobis  in  testes 
vocari.  Per  gloriam  autem  participant  illas 
duas  perfectiones ,  quantum  sufficere  posse 
videtur  ad  testimonium  ferendum,  quia  et 
mentiri  non  possunt,  et  in  Verbo  vident  quse 
ad  suum  statum  pertinent  ex  actibus  nostris, 
ut  sunt  illi  qui  ad  eos  ordinantur,  et  ad  eorum 
gloriam  aliquo  modo  pertinent.  Sic  ergo  sine 
errore  aut  vitio  jurari  potest  per  Sanctos;  ta- 
men  eo  ipso  totus  cultus  juramenti  principa- 
liter  refertur  ad  Deum,  a  quo  ipsi  tantam  lu- 
cem  et  rectitudinem  participant.  Sic  ergo  tale 
juramentum  est  etiamprincipaliter  per  Deum, 
et  in  hoc  etiam  sensu  videtur  communiter 
fieri  a  fidelibus.  Si  quis  autem  velit  praescin- 
dere,  et  considerare  bonorem  qui  per  tale  ju- 
ramentum  defertur  Sancto,  ratione  participa- 
tse  et  createe  perfectionis  quam  in  se  babet, 
sic  cultus  ille  non  pertinebit  ad  latriam,  sed 
ad  duliam,  et  consequenter  nec  sub  ea  prse- 
cisa  ratione  poterit  dici  simpliciter  juramen- 
tuni;  nam,  ut  ait  D.  Tbomas,  in  3,  d.  39,  q. 
1,  art.  1,  ad  4,  sicut  veneratio  quae  fitsummse 
majestati  habet  specialem  modum,  et  nomen 
latrise,  ita  juramentum  est  proprium  nomen 
invocationis  divini  testimonii  per  se  infallibi- 
lis,  et  perfectam  latriam  continet.  Ideoque, 
licet  illa  preecisio  mente  et  intentione  tieri 
possit,  tamen  in  re,  et  in  usu  jurandi  non  de- 
bet  excludi  Deus,  tanquam  dans  prsecipuam 
auctoritatem  jurameuto,  et  quia  ex  ejus  or- 
dinatione  principaliter  pendet  quodcumque 
testimonium  veritatis,  etiamsi  ab  ipsis  Ange- 
lis  immediate  spectari  aut  postulari  possent, 


PER  SOLUM  DEUM,  ETG.  463 

sicut  in  simili    diximus  supra,  tractando  de 
oratione  ad  Sajictos. 

1 1 .  Viatores  posse  vocari  in  testimonium 
veritaiishumancc,  licetnon  infallibilis. —  Tan- 
dem  loquendo  de  hnminibus  viatoribus,  cer- 
tum  est  posse  bominem  vocari  in  testimonium 
veritatis  humanse,  non  tamen  in  testimonium 
infallibile,  sed  in  testimonium  probabile, 
quod  falli  ct  fallere  potest;  et  ideo  talis  in- 
vocatio  juramenti  rationem  non  participat, 
nec  nomen  meretur,  ut  notavit  divns  Tho- 
mas,  in  d.  solut.  3.  Imo  ita  fieri  hoc  potest,  ut 
non  cedat  in  specialem  honorem  ejus,  qui  in 
testem  vocatur,  ut  communiter  videtur  con- 
tingere  in  vulgari  modo  inducendi,  vel  tra- 
hendi  homines  ad  testificandum,  solum  pro- 
pter  communem  conditionem,  et  facultatem 
humanam ;  quando  vero  aliquis  propter  spe- 
cialem  dignitatem  vel  virtutem  inducitur  tan- 
quam  testis  qualificatus  (ut  aiunt),  tunc  ali- 
quis  peculiaris  honor  ei  defertnr;  nonexcedit 
tamen  bumanam  quamdam  observantiam,  et 
ideo  semper  longe  distat  a  ratione  juramenti. 
Unde  obiter  colligitur,  multo  minus  esse  jura- 
mentum,  quando  aliquis  homo  per  fidem  aut 
veritatem  suam  jurat,quia  tunc  seipsum  quasi 
testem  adducit,  et  ita  neque  jurat,  quia  non 
adducit  Deum  in  testem,  neque  ullam  etiam 
humanam  certitudinem  addit  suse  assertioni, 
quia  non  addit  novam  auctoritatem,  sed  eam- 
dem  magis  exprimit,  et  quasi  exaggerat,  sicut 
infra  dicemus  de  juramento  Dei  per  seip- 
sum. 

12.  Dubium  quartum  :  quomodo  diferat 
juramentum  per  Deuiii  a  juramento  per  creatu- 
ras. —  Quarto,  interrogari  potest  an  juramen- 
tum  factum  expresse  per  Deum  vel  per  crea- 
turas  specie  differat.  Et  quidem  si  sermo 
sit  de  juramento  per  creaturas  secundum  se, 
et  ut  creaturee  sunt,  certum  est  differre  mo- 
rali  specie.  Nam  si  sit  per  falsos  Deos  vel  per 
creaturas,  attribuendo  illis  divinitatem,  plus 
quam  specie  differt  a  juramento ;  quia  non 
est  juramentum,  sed  eifigies  juramenti,  vel 
existimatum  juramentum,  ut  dictum  est;  si 
vero  fiat  testificatio  per  auctoritatem  creatam, 
eo  modo  quo  potest  secundum  capacitatem 
vel  virtutem  participatam  (quam  habet  ratio- 
nabiliter),  et  secundum  gradum  suum,  intes- 
timonium  vocari,  sic  etiam  manifestum  est 
tantum  differre  testimonium  illud  a  vero  jura- 
mento,  quantum  distat  creatum  ab  increato, 
ethumanum  a  divino.  Imo,  etiamsi  juramen- 
tum  fiat  per  Sanctos,  ut  Sancti  sunt,  sistendo 
praecise  in  eorum  auctoritate  creata.  sic  etiam 


464 


LIB.  I.  DE  JURAMENTO  ASSERTORfO. 


differret  specie  a  juramento  simpliciter  dieto, 
sicut  dulia  differt  a  latria,  ut  ex  dictis  patet. 
Verumtamen  interrogatio  proposita  maxime 
fit  de  juramento  per  creaturas,  vel  res  saeras, 
ut  in  eis  divina  veritas  relucet.  Nam  sic  etiam 
videntur  differre  specie,  quia,  licet  sit  idem 
Deus,  per  quem  juratur,  tamen  sub  alia  ra- 
tione  videtur  assumi  nomen  ejus,  quando  in 
seipso  vel  in  creatura  spectatur,  sicut  adoratio 
Dei  in  seipso,  vel  adoratio  imaginis  ejus,  ut 
imago  ejus  est,  speeie  differunt  in  ratioue 
actuum,  licet  sint  ab  eodem  habitu. 

13.  Resolutio  dubii.  —  Nihilominus  dicen- 
dum  est,  illa  juramenta  non  differre  specie, 
quia  idem  est  Deus,  per  quem  juratur,  et  sub 
eadem  ratione  prim»  veritatis  invocatur,  et 
differentia  ilia,  quod  expresse  in  se  nomine- 
tur,  vel  implicite  mediante  creatura,  iu  qua 
est  vel  repraesentatur,  materialis  est,  et  per 
accidens.  Quod  adeo  verum  est,  ut  juraraen- 
tum  per  creaturas  factum  iu  ratione  cultus  et 
venerationis  nullo  rnodo  pertineat  ad  creatu- 
ram  irrationalem,  etiam  secundario,  in  quo 
multum  differt  ab  externa  Dei  adoratione  in 
sua  imagine  ;  et  ratio  est,  qiiia  imago  est  ali- 
quo  modo  capax  illius  externse  venerationis 
propter  Deum  ;  non  est  autem  capax  testifica- 
tionis,  quaa  per  juramentum  intenditur,  et 
ideo  ad  rem  tantum  intelligentem  ordinatur, 
sicut  etiam  de  oratione  et  locutione  alibi  dixi- 
mus.  Et  banc  differentiam  videtur  indicasse 
D.  Tbomas,  in  3,  dist.  39,  q.  1,  a.  1,  ad  4,  di- 
cens:  Deo  licet  per  creaturam  jurare ,  non  au- 
tem  creatura?  latriam  exhibere,  quia  testificatio 
divina  in  manifestatione  consistit;  divina  autem 
nobis  per  creaturas  mani festantur  ;  sed  latria 
exhibttur  ipsi,  quantum  in  se  sumrmis  est,  et 
ideo  non  exhibetur  sibi  in  aliqua  creatura.  Qnod 
necessario  intelligendum  est  de  latria  suprema 
et  absoluta ;  tum  quia  latria  secundario  et  res- 
pective  potest  imagini  Dei  tribui ;  tum  etiam 
quia  juramentum  continet  absolutam  et  su- 
premam  latriam,  et  ideo  explicare  voluit  D. 
Tbomas  quomodo,  boc  non  obstante,  possit 
juramentum  per  creaturaslicite  fieri,  etratio- 
nem  significat,  quia  ipsa;  non  invocantur  in 
testimonium,  sed  solum  ut  pereas  manifestetur 
Deus,  qui  invocatur. 

14.  Dubium  uliimum. —  Sed  queeri  tandem 
solet,  an  illi  modi  jurandi  differant  saltem  in 
gravitate  accidentali,  et  quod  illorum  jura- 
mentorum  gravius  sit;  lrsec  enim  interrogatio 
attingitur  in  c.  Si  alijua,  22,  q.  1,  ex  Cbry- 
sost.,  bomil.  44,  Imperfecti  in  Maltb.,  ubi 
refert  aliqnos  dicentes  :  Si  aliqua  fuerilcausa, 


modicum  videtur  facere,  quijurat  per  Deum  ; 
qui  autem  jurat  pcr  Evangelium,  magis  ali- 
qnid  fecisse  videtur.  Quos  dicit  esse  similes 
Pharisseis  dicentibus:  Quicumque  juraverit  psr 
templum,  nihil  est ;  qui  autem  juraverit  per 
aurum  templi,  debet;  quibus  Ghristus  respon- 
dit,  Matth.  23 :  Quid  majus  est  aurum,  aut 
templum ,  quod  sanctificat  aurum  ?  Sic  ait 
Cbrysostomns  :  Dicere  possumus :  Sriptune 
sanctce  propter  Deum  sunt,  non  Deus  propter 
Scripturas ;  major  est  enim  Deus,  qid  sancti- 
ficat  Evangelium ,  quam  Evangelium ,  quod 
sanctificatur  a  Deo.  Itaque  sentit  Chrysosto- 
mus  gravius  esse  juramentum,  in  quo  nomen 
ipsiusmet  Dei  immediate  sumitur,  quam  per 
creaturas ;  et  quidem  per  se  loquendo,  et  ex 
vi  modi,  ac  cseteris  paribus,  ita  esse  videtur, 
quia  major  reverentia  debetur  nomini  Dei, 
quando  expresse  nominatur;  et  simili  propor- 
tlone,  quando  per  Sanctos  vel  res  sacras  jura- 
tur,  quo  res  fuerit  sauctior,  gravius  censetur 
jnramentum,  ut  D.  Thomas  sentit,  cum  Au- 
gust.,  Epist.  4.  Aliquando  vero  additur  jura- 
mento  ultra  invocationem  Dei ,  ut  fiat  per 
Evangelia,  vel  aliquid  hujusmodi,  prajsertim 
in  externo  solemni  modo  jurandi  Ecelesiae, 
ad  augendam  sestimationem  et  attentionem 
ad  rem  de  qua  juratur,  et  tunc  potest  crescere 
gravitas  juramenti  ex  modo  jurandi  per  crea- 
turas,  ut  sensit  D.  Thomas,  2.  2,  qusest.  98, 
art.  3,  ad  2,  et  q.  89,  art.  10,  ad  2  ;  Soto, 
ibid.  ;  et  Gloasa,  Turrecremata,  et  alii,  in  d. 
c.  Si  aliqua. 

CAPUT  VI. 

UTRUM   FINIS   JURAMENTI   SIT   CONFIRMATIO   VERI- 
TATIS,    VEL   TANTUM   HjEG  SIT   EFFECTUS   EJUS. 

1 .  Explicata  ratione  juramenti ,  dicendum 
superest  de  causis  ejus,  et  incipimus  a  finali, 
quia  est  prima  ,  et  quia  ejus  cognitio  est  ma- 
xime  necessaria  ad  cognoscendam  intrinse- 
cam  rationem  rei,  quse  ad  finem  ordinatur  ;  et 
quia  finis  solet  coincidere  cum  effectu  sub  di- 
versis  rationibus  ,  ideo  simul  utramque  ra- 
tionem  explicabimus.  Quam  rem  accurata 
speculatione  tractat  Cajet. ,  d.  q.  89,  art.  5, 
vel  fortasse  etiam  nimia,  ut  Sot.  sentit,  d. 
tjusest.  1,  art.  5  ;  sed  non  estomnino  praeter- 
mittenda,  quia  et  ad  intelligendam  melius  ho- 
nestatem  juramenti ,  et  ad  alias  materias  mo- 
rales  potest  esse  utilis. 

2.  Juramenti  effectum  esse  confirmatione^n 
veritalis.  —  Primo  ergo  certum  cst  apud  om- 


CAP.  VI.  UTRUM  ITNIS  JUIUMENT 
nes,  proximum  et  quasi  intrinsecum  juramenti 
effeetum  esse  coutirmationem  veritatis.  In  hoc 
convcniunt  Cajet.  et  Sot.  ;  imo  videtuf  esse 
qiuisi  prirnum  principiumin  hac  materiasum- 
ptum  ex  Paulo,  ad  Hebrseos  6,  dicente  :  Om- 
nis  controversia  eoru  a  (id  est  hominum) ,  ad 
confrmationem  est  juramentum ;  id  est,  omnis 
controversia  iuter  homines  jurameuto  finitur, 
quatenus  veritas  per  juramentuui  confirma- 
tur.  Unde  D.  Thomas,  articulo  quarto,  ad  3, 
dicitj  quod  per  juramentum  intendimushomi- 
nem  certificare,  et  art.  8,  ad  1,  quod  in  jura- 
rnento  reverentia  divini  nominis  assumitur  ad 
juramenti  confirmationem.  Et  propter  hanc 
causam  dixit  Aristoteles  ,  in  Rhetorica  ad 
Alexandrum  ,  juramentum  esse  attestationem 
dicti,probationis  expertem;  quia  in  re  incerta, 
et  quee  alias  probari  sufficienter  non  potest, 
summam  quamdam  probationem  affert ;  hoc 
ergo  modo  confert  ilii  certam  attestationem, 
quam  vocamus  veritatis  confirmationem.  De- 
nique  ex  institutione  ipsius  juramenti  (quan- 
tum  ex  divina  Scriptura,  et  ex  utroque  jure,  et 
ex  philosophis  ,  et  ex  ipso  usu  intelligi  potest) 
constat,  ob  hunc  effectum,  seu  fructum,  et 
utilitatem  humanam  ,  inventum  esse  jura- 
meutum  ;  fuit  autem  institutio  efficax  et  pru- 
deus  ;  ergo  juramcntum  de  se  hunc  habet  ef- 
fectum. 

3.  Responsio  Cajetani.  —  Tuquiri  autem  po- 
test  ex  Cajetano  supra ,  in  quo  genere  causse 
habeat  juramentum  hunc  effectum,  respoudet- 
que  Cajetanus  solum  pertinere  hunc  effectum 
ad  genus  causee  efficientis,  utique  moralis,  si- 
cut  deprecatio,  inquit,  est  causa  effectus  pos- 
tulati.  Ratio  ejus  est,  quia  inter  juramentum, 
et  veritatem  per  iilud  confirmatam,  non  potest 
inveniri  alia  connexio  causee  et  effectus,  nisi 
effuieutis,  quia  non  comparautur  ut  materia 
et  forma  proprie,  alias  veritas  coufirmata  es- 
set  materia  juramenti,  quod  esse  non  potest, 
quia  materia  est  propter  formam,  veritas  au- 
tem  confirmata  juramento  non  est  propter 
juramentum.    ' 

4.  Dico  tamen  juramentum  posse  ad  duo 
comparari :  primo,  ad  notitiam  veritatis,  seu 
fidem  et  opiuionem  illius,  qua?  in  aliis  gene- 
ratur  ratione  juramenti;  secuudo,  ad  verita- 
tem  ipsamjuratam,quatenus  per  juramentum 
confirmatur,  et  credibilis  fit.  Superiori  ra- 
tione  recte  dicitur  juramentum  comparari 
ad  illum  effectum  per  modum  efficientis 
causee,  quia,  ut  divus  Thomas  dixit  in  art. 
1  hujus  materia3,  juramentum  adhibetur  in 
rebus  humauis,  ad  eum  modum  quo  principia 

xiv. 


I  SIT  CONFIRMATIO  VEUITATIS.  i05 

solent  adbiberi  ad  cognoscendam  conclusio- 
nem.  Unde  sicut  eonclusionem  cognoscimus 
per  principia,  ita  adhibemus  juramentum,  ut 
per  divinum  testinionium,  tauquam  per  pri- 
mum  veritatis  fontem,  assertionem  juratam 
persuadeamus  ;  sed  principia  gencrant  cogni- 
tionem  conclusionis  per  modum  efficientis; 
ergo  in  eodem  genere  habet  juramentum  si- 
milem  effectum.  Et  confirmatur  ac  dechra- 
tur,  nam  in  probationibus,  quee  per  testes 
fiunt  in  causis  humanis,  testes  suo  modo  ef- 
f^ctive  concurrunt  ad  fidem  humanam,  quam 
in  aliis  generant ;  et  similiter  in  opinionibus 
scientiarum  ,  sicut  rationes  probabiles ,  ita 
etiam  testimonia  gravium  auctorum  influxum 
effectivum,  saltem  moralem,  habent  ad  gene- 
randum  probabilem  assensum  ;  ita  vero  se  ha- 
bet  juramentum  ;  ergo. 

5.  Juramentum  comparari  ad  veritatemjura- 
tam,  ut  formam  ad  materiam.  — At  vero  com- 
parando  juramentum  ad  veritatem  juratam, 
optime  dicitur  comparari  ad  illam  ut  formam 
ad  materiam,  non  ex  qua,  sed  circa  quam. 
Hoc  videlur  esse  contra  Cajetanum,  qui  in  hoc 
constituit  differentiam  inter  votum  et  jura- 
mentum  ;  sed  ego  nullam  video,  ut  statim  di- 
cam.  Probatur  ergo  assertio,  quia  lumen,  qua- 
tenus  manifestat  eolores  et  reddit  illos  visibi- 
les,  recte  dicitur  comparari  ad  illos,  ut  forrna 
ad  materiam ,  quia  aliqua  connexio  causee  et 
effectus  ibi  est,  et  non  est  efficientis  vel  ex- 
trinsecse  causse,  qnia  lumen  non  per  influxum 
effectivum  ,  et  quasi  extrinsecum  illustrat  co- 
lores,  sed  per  seipsum,  sive  ipsis  propriein-1 
hserendo  ,  sive  quasi  adhserendo  ;  habet  ergo 
in  hoc  rationem  causrc  formalis ,  ut  sentiunt 
philosophi.  Ita  vero  se  habet  testimonium  di- 
vinum  ad  veritatem  juratam,  servata  propor- 
tione ;  ergo  sub  hac  ratione  juramentum  se 
habet  ut  forma.  Quod  si  in  ipsomet  juramento 
velirnus  distinguere  invocatioriern  divini  testi- 
monii  ab  ipso  testimonio,  testimonium  ipsum 
habet  rationem  forinse  ,  invocatio  vero  est 
quasi  appiicatio  formse  ad  materiam.  Et  pa- 
tet  ex  ratione  facta ,  quia  ibi  est  aliqua  con- 
nexio  causao  et  effectus,  et  nou  est  efficientis, 
quia  illa  credibilitas,  quse  resultat  in  re  jurata, 
non  est  per  aliquem  influxum,  quasi  extrinse- 
cum ,  sed  immediate  coufertur  ex  vr  divini 
testimonii ,  per  seipsum.  Explicari  optime 
potest  in  objecto  fidei  infusee,  quod  est  veritas 
ut  revelata  et  testificata  a  Deo;  nam  ibi  veritas 
credenda  se  habet  ut  materia;  divinum  autem 
testimonium  se  habet  ut  forma,  reddens  veri- 
tatem  iliam  formaliter   credibilem.   Ita  ergo 

30 


466 


LIB.  I.  DE  JURAMENTO  ASSERTORIO. 


servata  proportione  erit  inprsesenti,  quiaad 
hoc  adhibetur  juramentum ,  ut  per  illud  fiat 
humano  modo  maxime  credibilis  veritas,  quoe 
juramento  confirmatur.  Atque  idem  conside- 
rare  licet  in  omni  medio,  per  quod  aliqua  ve- 
ritas  manifestatur ;  nam  omne  quod  manifes- 
tatur,  lumen  est,  ut  ait  Paulus  ad  Eph.  5. 

6.  Confirmatur  assertio  exemplo  voti.  — 
Effugium.  —  Tandem  utor  exemplo  voti,  in 
quo  res  promissa  se  babet  ut  materia,  pro  - 
missio  ut  forma ;  ergo  idem  in  juramento.  Di- 
cetur  fortasse  ex  mente  Cajetani,  per  votum 
materiam  promissam  ordinari  ad  Deum,  non 
vero  in  jurameuto.  Respondeo  hoc  solum  pro- 
bare  effectus  formales  esse  diversos,  non  ta- 
men  excludit  quin  uterque  suo  modo  formalis 
sit ;  nam,  sicut  votum  per  seipsum  quasi  ad- 
hsereudo  illi  materiee  consecrat  illam  Deo,  ita 
juramentum  per  seipsum  quasi  adhserendo 
veritati  juratae,  manifestat  illam,  seu  confir- 
mat.  Neque  obstat  ratio  Cajetani,  quod  mate- 
ria  ordinatur  ad  formam ;  tum  quiain  materia 
circa  quam,  et  quasi  objectiva,  id  non  est  ne- 
cessarium ;  tum  etiam  quia  neque  in  omni 
materiasubjectiva  invenitur,  sed  solum  in  illa 
quse  natura  sua  ad  hoc  ordinatur,  non  vero  in 
illa  qua3  solum  per  potentiam  obedientialem 
seu  neutram,  aliquid  recipere  potest,  ut  li- 
gnum  est  materia  formse  artificialis,  et  non 
est  propter  illam,  et  sic  de  aliis.  Ita  ergo  com- 
paratur  veritas  humana  ad  juramentum:  ha- 
bet  enim  capacitatem  quamdam  obedientia- 
lem,  ut  per  juramentum  confirmari  possit,  et 
hoc  satis  est  ut  tanquam  materia  ad  illud 
comparetur. 

7.  Confirmationem  veritatis  esse  proximum 
et  quasi  intrinsecum  finem  juramenti.  —  Ex 
his  ergo  infero,  et  dico  secundo,  confirmatio- 
nem  veritatis  esse  proximum,  et  proprium,  et 
quasi  intrinsecum  finemjuramenti.  Ita  docuit 
Soto,  in  d.  art.  5,  contra  Cajetanum,  estque, 
ut  existimo,  clara  sententia  D.  Thomse ;  nam 
in  art.  1  expresse  dicit,  juramentum  ad  con- 
firmationem  ordinari,  et  ita  intelligit  locum 
Pauli  ad  Hebr.  6,  et  in  discursu  articuli  pro- 
bat,  quod  sicut  in  rebus  necessariis  discursus 
ex  principiis  fit  ad  manifestandam  vel  confir- 
mandam  conclusionem,  ita  juramentum  indu- 
citur  ad  confirmandam  veritatem.  Deinde  in 
art.  kt,  ad  3,  dicit  quod,  medio  juramento,  in- 
tendimus  hominem  certificare,  quamvis  simul 
Deo  reverentiam  exhibeamus  ;  et  art.  5,  ad  i, 
inquit  juramento  reverentiam  divini  nominis 
assumi  ad  promissi  confirmationem;namille, 
qnijurat,  utitur  reneratione  ejus  per  quem  ju- 


rat ;  ubi  ponderandum  est  illud  verbum,  uti- 
tur ;  nam  proprie  significat  ordinationem  me- 
dii  ad  finem,  ut  constat  ex  1.  2,  q.  16.  Unde 
addit  ibidem  D.  Thom. :  Qui  jurat,  non  ordi- 
nat  juramentum  ad  venerandum  eumperquem 
jurat  (utique  primo,  et  per  se),  sed  ad  aliquid 
aliud,  qnod  est  necessarium  prcesenti  vitce. 

8.  Sed  ait  Cajetanus  juramentum  ordinari 
ad  manifestationem  vel  confirmationem  veri- 
tat:s,  ut  ad  effectum,  non  ad(finem,  et  ita  loqui 
D.  Thom.  Oppositum  autem  ostendimus  ex  ver- 
bis  D.  Thomee,  etpraeterea  heec  ipsadistinctio 
Cajetani  ratione  confutatur,  simulque  proba- 
tur  nostra  assertio.  Nam  hic  effectus  juramenti 
non  est  per  accidens,  et  quasi  fortuito  conjun- 
ctus  cum  voluntate  operantis,  sicut  inventio 
thesauri  conjungitur  cum  vohmtate  fodiendi 
terram,  sed  cst  effectus  per  se  inteutus  ab  eo 
qui  jurat ;  imo  etiam  fuit  per  se  intentus  in 
ipsa  institutione  juramenti;  sed  effectus  sic 
intentus  coincidit  cum  fine  respectu  applica- 
tionis  causse,  quse  ad  illum  ordinatur;  ergo 
sicut  confirmatio  veritatis  est  effectus  per  se 
intentus  per  juramentum,  ita  etiam  est  finis 
proximus  ejus.  Consequentiee  cum  majori  no- 
tee  sunt.  Minor  etiam  est  clara  in  philosophia, 
et  breviter  declaratur  ex  proprietate  et  causa- 
litate  finis.  Nam  effectus  sic  intentus,  licet  sit 
posterior  in  executione,  est  prior  in  intentio- 
ne  ;  nam  hoc  ipsum  est  esse  per  se  intentum, 
hoc  autem  est  proprium  finis.  Item  ille  effe- 
ctus  propter  se  volitus  est,  causa  autem  ejus 
propter  ipsum,  ut  patet  in  eo  qui  movetur  ut 
calefiat ;  nam  ille  calor  est  finis,  quia  per  se 
intenditur,  et  motus  propter  ipsum ;  ita  ergo 
in  prsesenti,  confirmatio  veritatis  per  se  inten- 
ditur,  ut  veritas  ipsa  elucescat,  juramentum 
autem  propter  manifestationem  veritatis  assu- 
mitur ;  ergo  respectu  talium  actuum  mani- 
festatio  veritatis,  seu  veritas  manifestata,  est 
finis  jnramenti. 

9.  Neque  oportet  scrupulose  distinguere  in- 
ter  manifestationem  veri,  et  vernm  ipsum,  ut 
Cajetanus  sine  tructu  distinguit,  quia  si  per 
verum  intelligit  factum  ipsum  quod  juratur, 
materialiter  sumptum,  ut,  verbi  gratia,  Pe- 
trum  hoc  fecisse,  vel  non  fecisse,  ctc,  sic  cla- 
rum  est  illud  non  esse  finem  juramenti.  Si  au- 
tem  loquamur  de  illo  vero,  ut  objectum  quod- 
dam  est  cognoscibile,  seu  credibile,  sicillud  est 
finis  objectivusjuramenti,  formalisautemfinis 
est  manifestatio  ejusdem  veri,  qui  non  sunt 
duo  fines,  sed  unius  consecutio,  ut  ex  Meta- 
physica  constat.  Unde  etiam  confirmatur  as- 
sertio  optime  ex  dictis ;  nam  ha?c  manifestatio 


CAP.  VI.  UTRUM  FINIS  JURAMENTl  SIT  CONFIRMATIO  VERITATIS. 


467 


veritatis  se  habet  ut  effectus  formalis  jura- 
menti  comparati  ad  verum,  quod  juratur; 
sed  omnis  forma  ordinatur  ad  snum  efirctum 
formalem ,  tanquam  ad  finem  proximum; 
ergo.  Tandem  potest  hoc  declarari  exemplo 
humano;  nam  inductio  testium  vel  testimo- 
niorum  ad  confirmandam  aliquam  verita- 
tem,  habet  rationem  medn  ordinati  ad  talem 
finem,  ut  Cajetanus  etiam  fatetur  ;  respondet 
autem  non  esse  hoc  applicandum  ad  Deum, 
propter  reverentiam  et  honorem  Deo  debi- 
tum  ;  sed  ex  dicendis  constabit  hoc  nihil  ob- 
stare,  et  alioqui  ex  usu  ipso  constat,  sub  ea- 
dem  habitudine  medii  ordinari  juramentum 
ad  veritatem  confirmandam. 

10.  Objectio  Cajetani. —  Sed  objicit  Cajeta- 
nus,  quia  ordinare  rem  supenoris  ordinis  ad 
rem  ordinis  inferioris  (id  est,  sacram  ad  tem- 
poralem),  tanquam  ad  finem,  inordinatum  est, 
et  contra  rectam  rationem ;  sed  usus  jura- 
menti  ad  confirmandam  veritatem  humanam 
est  bene  ordinatuset  rectus;  ergo  non  ordina- 
tur  tauquam  ad  finem,  cum  juramentum  sit 
res  sacra,  et  superioris  ordinis,  humana  au- 
tem  vcritas  sit  res  temporalis.  Et  confirmatur 
primo:  sacerdos  habeus  lucrum  temporale  ex 
choro,  vel  ex  recitatione  horarum,  licet  possit 
ordinare  recitationem  ad  temporale  lucrum , 
tunquam  ad  effectum,  non  vero  tanquam  ad 
finem,  propter  inordinationem,  quae  estinre- 
ferenda  ad  temporale  luerum  spirituali  actio- 
ne,  quse  tota  debet  esse  in  laudem  ethonorem 
Dei ;  ergo  bona  et  necessaria  est  distinctio  illa, 
etcuin  eadem  proportione,  et  ob  eamdem  ra- 
tionem  ad  juramentum  applicanda  est.  Unde 
confirmatur  secundo,  quia  non  potest  idem 
actus  habere  duos  fines  proximos;  sed  jura- 
mentum,  cum  sit  actus  religionis,  debet  habe- 
re  pro  fine  nroximo  Deum  ipsum,  seu  cultum 
et  honorem  ejus ;  ergo  non  potest  habere  simul 
pro  fine  veritatis  manifestationem ;  solum  er- 
go  habet  illam,  ut  quemdam  consequentem 
effectum. 

4 1 .  Solutio. — Ad  hcec  possemus  respondere 
cum  quadam  vulgari  distinctione  de  tine  pri- 
mario  et  secundario,  vel  de  fine,  qui  habet 
rationem  motivi,  vel  tantum  occasionis,  aut 
necessarise  conditionis  :  sic  enim  dici  solet  in 
exemplo  adducto  in  prima  confirmatione , 
temporale  lucrum  non  posse  esse  finem  prima- 
rium,  nec  primum  motivum  recitaudi,  quia 
hoc  esset  inordinatum,  posse  tamen  esse  finem 
secundarium,  et  conHitionem  etiam  necessa- 
riam.  Posset  igitur  quis  hanc  doctrinam  ad 
prsesentem  materiam  applicare;  nam  jura- 


mentnm  actus  est  religionis,  et  sub  ea  ratione 
ad  Deum,  ut  ad  principalera  finem  proximum, 
ordiuari  debel,  et  nihilominus,  quia  utile  est 
ad  confirmandam  vcritatem,  potest  etiam  se- 
cundario  ad  illum  finem  ordinari.  Et  sic  facile 
respondetur  ad  omnes  objectiones.    Ad    pri- 
mam,   nnllam  esse  inordinationem,    referre 
res  superioris  ordinis  ad  rem  ordinis  inferioris, 
tanquam  ad  tinem  secundarium,  quando  non 
repugnat  primario,  nec  de  se  illum  excludit. 
Ad  secundam  autem  confirmationem,  negamus 
eum,  qui  recitat  spe  temporalis  lucri,  ut  cum 
effectu  illud  obtineat,  nullo  modo  intendere  il- 
lud  ut  finem,  cum  ab  illo  apprehenso  movea- 
tur ;  et  non  alio  genere  causse  ;  est  ergo  finis, 
licet  sit  secundarius.  Et  similiter  ad  tertiam, 
dicimus  optime  posse  eumdem  actum  habere 
duos  fines  proximos,  prsesertim  si  unus  prima- 
rius  sit,  et  alius  secundarius. 

12.  Divinus  cultus  non  est  primarius  finis 
juramenti. — Sed  licet  haec  doctrina  in  genere 
verasit,  potestin  prsesenti  scrupulum  injicere, 
si  accipiatur  ut  necessaria.  Quia  ad  jurandum 
sine  peccato  non  est  necessarium  principaliter 
intendere  divinum  cultum  Deo  prsestandum 
per  juramentum,  nec  videtur  esse  hoc  ordina- 
ria  intentio  jurantium,  neque  eorum  quijura- 
menta  exigunt,  vel  in  judicio,  vel  extra,  sive 
in  contractibus,  sive  in  promissionibus.  Imo 
nou  solum  ex  parte  or.erantium,  verum  etiam 
neque  ex  natura  rei,  neque  ex  primaria  insti- 
tutione  juramenti  videtur  esse  divmus  cttltus 
primarius  finis  juramenti ,  sed  eonfirmatio 
humanse  veritatis;  hoc  enim  videntur  convin- 
cere  omniaquse  adduximus,  et  prseterea  ex  eo 
colligi  potest ,  quod  non  est  utendum  jura- 
mento  in  cultum  Dei,  nisi  prius  supponatur 
utditas  ejus,  imo  et  necessitas  qused  im  mora- 
lis  confirmand.se  veritatis  mediante  illo ;  ergo 
signum  est  non  ordinari  primario  ad  divinum 
cultum,  in  quo  differt  muitum  ab  exemplo  ad- 
ducto  de  oratione ;  nam  oratio  per  se  primo 
cst  propter  cultum  Dei,  et  ideo  licet  cesset  se- 
cundarius  finis  temporahs  lucri,  vel  alius  si- 
milis ,  est  per  se  expetenda  propter  cultum 
Dei.  Et  ideo  facilius  dici  posset  unico  verbo 
non  esse  inordinatum,  aut  contra  rectam  ra- 
tionem  ordinare  res  spirituales  ad  temporales, 
tanquam  ad  proximum  et  immediatum  finem  , 
etiaia  principaliter  intentum  ab  ipso  operante, 
dummodo  in  illo  non  sistatur  tanquam  in  fine 
ultimo,  sed  in  Deum  virtute,  vel  formaliter 
tandem  referatur,  quod  sentit  Sot.  supra,  et 
latius  diximus  supra,  tract.  3,  lib.  4,  c.  M. 

•13.  Usum  mramenti  introductum  fuisse  pri- 


468 


LIB.  I.  DE  JURAMENTO  ASSERTORIO. 


mario,  ut  medium  ad  confirmandam  veritatem. 
—  Ad  hoc  autem  magis  explieatidum  ,  eonsi- 
dero  juramentum  prius  esse  spectandum  , 
prout  est  queedam  actio  apta  ad  confirmandam 
veritatem  ,  prsescindendo  ab  hoc,  quod  cedat 
vel  non  cedat  in  honorem  ejns  qui  in  testem 
invocatur,  sed  prsecise  intuendo  ad  utilitatem 
et  fructum  illius  actionis  in  ordine  ad  verita- 
tem  confirmandam  ;  deinde  vero  spectandum 
est  juramentum,  ut  in  se  continens  divinum 
cultum,  supposita  priori  ejus  utilitate  vel  ne- 
cessitate.  Dico  ergo  usum  ipsum  juramenti 
primario  fuisse  introductum  sub  priori  ra- 
tione ,  et  sic  habere  rationem  medii  ad  talem 
finem,  tanquam  sibi  maxime  proprium  et  im- 
mediatum.  Neque  hoc  est  contra  divinum  ho- 
norem  et  reverentiam^  tum  propter  rationem 
proxime  datam ,  tum  etiam  quia  potius  perti- 
net  ad  nniversalem  Dei  providentiam,  et  quasi 
influentiam  vel  physicam,  vel  inoralem,  ut 
omnibus  modis  invocetur  ab  hominibus  in 
auxilium  vel  subsidium.  Unus  autem  modus 
est,  ut  sua  auctoritate  confirmet  veritatem,  et 
quasi  societatem  inter  homines.  Eo  vel  maxi- 
me  quod  non  potest  hic  finis  adeequate  spec- 
tatus  reputari  inferioris  ordinis ;  nam  sub  se 
comprehendit  pacem  inter  homines  ,  confir- 
mationem  religionis,  obedientise  et  reveren- 
tiae  quce  superioribus  debetur,  justitise  et  fide- 
litatis  inter  sequales,  defensionem  innocentiee, 
et  similia,  quse  Concilium  Toletanum ,  c.  2, 
enumerat,  et  habentur  in  c.  1,  22,  qusest.  1, 
et  sumi  etiam  possunt  ex  cap.  Ego  N.  cum 
aliis,  Dejurejur.,  c.  Significasti,  de  Elect.,  et 
c.  ult.  Depurgatione  canonica,  et  cap.  ult.  De 
His  qu&  vi,  cum  similibus.  Et  licet  aliquando 
in  particulari  usurpetur  ad  aliqua  facta,  vel 
dicta  inferioris  ordinis  confirmanda ,  illa  non 
sunt  per  se  spectanda,  sed  ut  ordinata  ad  com- 
munem  pacem,  et  bonum  hominum. 

14.  Posito  ergo  hoc  primo  usu,  et  quasi 
prima  institutione  juramenti,  statim  insurgit 
queedam  intrinseca  ratio  divini  cultus  in  eo 
inventa,  qua?  facta  priori  suppositione  per  re- 
ligionem  principaliter  observafur ,  vel  quoad 
specificationem,  ut  supra  dicebam,  quod  ma- 
xime  necessarium  est,  observando  nimirum 
ne  aliquid  contra  divinum  honorem  in  juran- 
do  fiat  \  vel  etiam  quoad  exercitium ,  positive 
et  principaliter  exercendo  talem  actuin  pro- 
pter  divinum  cultum,  quod  magis  pertinet  ad 
consilium,  quam  ad  absolutam  necessitatem. 
Unde  fit  tandem  ut,  licet  ex  parte  operantis 
juramentum  fiat  sine  intentione  cultus,  atque 
adeo  sine  relatione  ad  Deum,  utad  proximutn 


finem,  sed  jurans  solum  moveatur  ex  fine  hu- 
mano  confirmandi  pactum  vel  aliam  verita- 
tem ,  nullam  culpam  committat ,  dummodo 
materia  juramenti  honesta  sit,  et  ad  debitum 
finem  ultimum  se  extendat,  et  ab  operante 
non  excludatur.  Quia  ille  usus  juramenti  est 
consentaneus  institutioni  ejus,  et  alioqui  posi- 
tiva  obligatio  interidendi  divinum  cultum  non 
semper  urget,  etiamsi  actus,  qui  de  facto  exer- 
cetur  ,  ad  illum  finem  aptus  sit,  quia  nullum 
est  naturale  prseceptum  affirmativum,  quod 
pro  semper  vel  pro  omni  simili  opportunitate 
talem  obligatiouem  imponat,  nec  natura  jura- 
menti  hoc  postulat,  in  quo  longe  dissimile  est 
ab  oratione,  juxta  superius  dicta. 

CAPUT  VII. 

DE   MATERIA     JURAMENTI,    EJUSQUE    DIVISIONE    IN 
SAGRUM   ET  HUMANUM. 

1.  Materia  circa  quam  juramenti. — Error 
Wiclephi. — Erasmus  ejusdem  erroris  assecla. 
— Post  causam  finalem  de  aliis  dicendum  est, 
et  quia  explicando  causas  juramenti  simul 
declarabuntur  melius  partitiones  ejus,  ideo 
discurrendo  per  singulas  causas  totam  jura- 
mentorum  varietatem  comprehendemus.  Hic 
ergo  instituimus  sermonem  de  materiali  cau- 
sa.  Juramentum  enim  cum  sit  quidam  actus 
humanus,  non  potest  habere  materiam  ex  qua 
prseter  ipsa  verba  vel  signa  quae  mentem  ju- 
rantis  indicant;  illa  vero  cum  potius  formali- 
ter  ipsum  juramentum  externum  contineant, 
sub  forma  juramenticomprehendimus,  et  ideo 
de  illis  dicemus  capite  sequenti.  Solum  ergo 
potest  habere  juramentum  materiam  circa 
quam,  quse  est  res  ipsa,  seu  assertio  juran- 
tis ;  necesse  est  enim  ut  juramentum  cadat  in 
aliquam  hujusmodi  materiam,  ut  per  se  no- 
tum  est.  Circa  hanc  ergo  materiam  imprimis 
referri  potest  error  Wiclephi,  qui  dixit  non 
posse  licite  adhiberi  ad  roborandum  humanos 
contractus  et  commercia  civilia ;  ita  refertur 
in  Concilio  Constantiensi,  sess.  8,  n.  43,  in- 
ter  errores  Wiclephi,  qui  error  attribuitur 
etiam  Erasmo,  Matt.  5;  nam  in  paraphrasi 
simpliciter  dicit,  juramentum  esse  illicitum ; 
in  annotationibus  vero  excipit  causas  fidei  et 
pietatis,  sentiens  omnes  alias  materias  tempo- 
rales  esse  improportionatas  juramento.  Juxta 
hanc  ergo  sententiam,  sola  assertio  vel  pro- 
missio  pertinens  ad  causas  fidei,  religionis  aut 
pietatis ,  est  materise  religiosi  aut  liciti 
juramenti;  motivum  hujus  erioris  esse  po- 


CAP.  VII.  DE  MATERIA  JURAMENTI,  ET  DIYISIONIBUS,  ETC. 


469 


tuit,  quia  videtur  contra  religionem  jura- 
menti  illud  ordinare  ad  res  temporales  confir- 
mandas.  Unde  Basil.,  apud  Anastas.  Nicsen., 
in  Qusest.  sacra?  Script.,  q.  73:  Ne  ad  mundi 
negotia  (mquit)  altrahas  nomen  Dei,  sed  sit 
tibi  vcnerandum,  ah  his  separatum. 

2.  Prima  assertio,  materia  juramenti  liciii 
etiam  extendi  ad  Jmmana  negotia.  —  Confir- 
matur  assertio  exemplis.  —  Contra  hunc  au- 
tem  errorem  dicendum  est,  materiam  jura- 
menti  liciti  et  religiosi  non  limitari  ad  solas 
causasfidei,  religionis  aut  pietatis,  sed  extendi 
etiam  ad  humana  negotia,  quoties  in  illis 
tres  comites  juramenti  supra  positi  concur- 
runt.  Hsec  assertio  de  fide  est,  quia  testimonia 
et  rationes  quibus  supra  probavimus  jura- 
mentum,  tam  ex  sua  natura,  quam  in  lege 
gratiee,  esse  licitum,  convincunt  etiam  in  hu- 
manis  negotiis  licite  adhiben  cum  suis  comi- 
tibus:  ergo  etiam  probant  cum  eadem  cer- 
titudine  materiam  juramenti  religiosi  non 
necessario  debere  esse  sacram,  seu  ecclesias- 
ticam,  sed  posse  etiam  esse  humanam  aut 
temporalem.  Potestque  hic  applicari  discur- 
sus  supra  factus,  quia  materia  temporalis  non 
est  incapax  juramenti  liciti  ex  natura  rei,  seu 
cx  lege  naturse  ;  neque  etiam  ex  lege  positiva 
prohibente  ;  ergo  nullo  modo.  Major  constat, 
nam  in  lege  natnrse,  Abraham  jnravit  fcedus 
et  amicitiam  cum  Abimelech  et  posteris  ejus, 
Gen.  21  j  et  similiter  Isaac,  Gen.  2G,  juravit 
pactumsimile  cum  Abimelech  et  amicis  ejus; 
et  Jaoob  similiter  juravit  fcedus  cum  Laban, 
socero  suo;  et  Moyses  jnravit  socero  suo  Ra- 
guel  quod  habitaret  cum  eo,  Esod.  2;  et  in 
tempore  legis  Moysis,  David  et  Jonathas  cum 
juramento  amicitiam  et  pactum  humanum  fe 
cerunt,  Reg.  20 ;  et  cap.  24,  Davjd  juravit 
Sauli  non  deleturum  semen  ejus.  Nec  dubitari 
potest  quin  talia  juramenta  licita  fuerint,  tum 
propter  sanctitatem  talium  virorum  ;  tum 
etiam,  quia  Scriptura  illa  non  reprehendit, 
sed  potius  tacite  approbat ;  tum  denique  quia 
nulla  mala  circumstantia  contra  legem  natu- 
ra^  in  talibus  juramentis  ostendi  potest,  ut  sta- 
tim  patebit. 

3.  Minor  vero  principalis  argumenti  pro- 
batur,  tum  ex  illo  principio,  quod  Christus  in 
lege  evangelica  non  prohibuit  in  his  rebus 
moralibus  ea  quee  sunt  honesta  jure  naturse ; 
tum  etiam  quia  Christus,  Matt.  5,  non  magis 
prohibuit  juramentum  in  una  materia,  quam 
in  alia  ;  tum  prseterea  quia  aliqua  ex  jura- 
mentis  Pauli  sunt  in  materia  mere  humana, 
ut  2  ad  Corinth.   i,  et  ad  Roman.  I.  Neque 


etiam  per  jus  ecclesiasticum  prohibetur  talis 
materia  juramenti  ;  quin  potius  per  canones 
approbatur  in  titulis  de  Jurejurando,  et  de 
Testibus,  et  de  Pactis,  et  similibus;  et  22, 
queest.  1,  usque  ad  8,  de  quibus  latius  videbi- 
mus  in  lib.  2.  Et  contrarius  error  damnatur 
cum  aliis  ejusdem  Wiclephi,  in  d.  Concilio 
Constaut.  Ultimo  possumus  adjungere  testi- 
monium  Pauli,  ad  Heb.  6,  et  rationem  in  illo 
fundatam ;  dicit  enim  :  Homines  per  majorem 
sui  jurant,  et  omnis  controversice  eorum  finis 
ad  confirmationem  est  juramentum  ;  quam  re- 
fert  non  ut  malam  consuetudinein,  sed  potius 
quasi  ipso  jure  naturee  inditam,  et  ab  ipso 
Deo  quasi  exemplo  suo  probatam.  Ponderan- 
dum  autem  est  generale  verbum,  ornnis  con- 
troversicc  ;  non  enim  limitatur  ad  materiam 
fidei  vel  pietatis  ;  nam  distribulio  omnia  com- 
plectitur,  et  nomen  controversiee  magis  indi- 
cat  humana  negotia.  Hinc  ergo  colligitur  ra- 
tio,  quia  ille  finis  honestus  est ;  ergo  usus  ju- 
ramenti  circa  quamcumque  materiam  illi  pro- 
portionatam  honestus  etiam  est;  sed  contro- 
versiae  humanee  saepe  oriuntur  ex  temporali- 
bus  negotiis,  et  finiuntur  per  pacta  humana  ; 
ergo  heec  etiam  comprehenduntur  sub  mate- 
ria  juramenti ;  alioqui  maxima  ex  parte  jura- 
mentum  suo  fine  frustraretur.  Quse  ratio  non 
solum  probat  hoc  juramentum  esse  licitum, 
sed  etiam  ssepe  posse  cadere  sub  proeceptum, 
ut  videbimus  lib.  3,  in  principio.  Atque  ita 
solutum  manetfundamentum  contrarii  erroris. 
Quomodo  autem  intelligenda  sit  haec  ordina- 
tio  juramenti  ad  humana  negotia,  explicabi- 
mus  in  cap.  8.  Basil.  autem  clare  loquitur, 
quando  propter  aliquod  negotium  necesse  est 
uti  falso  sermone :  heec  enim  sunt  ejus  ver- 
ba. 

4.  Prima  divisio  juramenti,  in  spirituale  et 
temporale.  —  Quid  sit  ahjuratio.  —  H<?c  di- 
visio  est  accidentis  in  subjecta.  —  Atque  ex 
hac  prima  assertione  colligere  possumus  pri- 
mam  divisionem  juramenti  ex  parte  materise  ; 
nam  quoddam  dici  potest  juramentum  omni- 
no  sacrum  et  spirituale  (ut  sic  dicam  ),  alind 
humanum,  vel  temporale  ex  parte  materiae. 
Sub  priori  membro  continentur  juramenta, 
quse  fiunt  ad  confirmanda  vota  Deo  facta,  nam 
habent  materiam  valde  religiosam,  utconstat. 
Item  huc  spectant  juramenta  de  preestanda 
obedientia  et  reverentia  ecclesiasticis  praela- 
tis.  Item  juramentum,  qnod  fit  in  professione 
fidei,  de  illa  tuenda  ac  firmiter  retinenda,  et 
eodem  spectant  juramenta  quee  ad  purgandam 
heeresim  dantur  suspectis  de  heeresi,  et  abju- 


470  LIB.  I.  DE  JURAMENTO  ASSERTORIO. 

rationes  quse  ab  hseretieis  fieri  prsecipiuntur  ;     pacta  et  foedera  humana 


nam  abjurare  ,  nihil  aliud  est  quam  jurare 
dissensum  seu  negationem  erroris,  quod  ad 
eamdem  fidei  causam  et  pietatem  spcclat.  Ad 
aliud  autem  membrum  pertinent  juramenta, 
quse  fieri  solent  in  jndiciis  temporalibus,  tam 
civilibus  quam  criminalibus,  et  quse  fiunt  in 
humanis  contractibus  ac  promissionibus,  et  in 
assertionibus  de  rebus  humanis.  In  qua  mate- 
ria  potest  esse  differentia  secundum  magis  et 
minus ;  nam  juramenta  in  causis  ecclesiasti- 
cis,  etiamsi  alioqui  temporales  sint,  magis 
concernunt  pietatem,  quam  alia  quoe  versan- 
tur  circa  res  mere  temporales  et  profanas. 
Circa  hanc  vero  divisionem,  solum  occurrit 
adnotandum  esse  omnino  materialem  respec- 
tu  juramenti,  seu,  loquendo  modo  dialectico- 
rnm,  esse  accidentis  in  subjecta,  quia,  servata 
proportione  ejusdem  rationis,  est  invocatio 
Dei  ad  confirmandam  veritatem,  sive  illa  ve- 
ritas  sit  in  materia  religiosa,  sive  in  quacum- 
que  alia.  Poterit  tamen  ex  illo  capite  augeri 
gravitas  juramenti  et  obligatio  ejus,  quia  quo 
res  ipsa,  qua?.  juratur,  est  gravior  et  dignior, 
et  (  ut  ita  dicam  )  magis  proportionata  divinse 
auctoritati,  tauto  magis  pertinet  ad  reveren- 
tiam  ejus,  veritatem  seu  frdelitatem  in  tali 
juramento  servare;  sicut  e  converso  gravior 
erit  contemptus  Dei  infidelitas  juramenti  in 
una  materia,  quam  in  alia. 


GAPUT  VIH. 

DE   JCJRAMENTO   ASSERTORIO   ET   PROMISSORIO. 

i.  Secunda  assertio.  —  Haec  est  secunda 
divisio  juramenti  ex  parte  materia? ,  in  qua 
supponitur  juramenti  materiam  non  solum 
esse  posse  rem  preeteritam,  vel  prsesentem, 
sed  etiam  futuram  ;  quod  satis  ex  usu  con- 
stat,  et  ex  Scriptura;  nam  juramentum  Pau- 
]i ,  ad  Roman.  1,  de  preesenti  veritate  fuit : 
Memoriam  vestri  facio,  etc,  quamvis  possit 
etiam  ad  prseterita  referri ;  idem  ad  Philip.  5, 
et  2  ad  Corint.  i .  De  futuro  autem  fuerunt 
juramenta  Abrahee,  Joseph,  et  similia  in  su- 
perioribus  relata.  Ratio  autem  est,  quia  in  his 
omnibus  virtutibus  potest  esse  incertitudo 
pendens  aliquo  modo  ex  voluntate  vel  cogi- 
tatione  humana,  et  in  omnibus  illis  potest  in- 
veniri  utilitas,  vel  necessitas  confirmationis, 
quse  per  juramentum  fit.  Nam  de  prseteritis 
maxime  est  necessarium  juramentum  ad  fe- 
renda  judicia  de  futuris,  propter  firmanda 


de  praesenti  autem, 
propter  omnia,  ut  videbimus ;  denique  huma- 
na  providentia  ex  preeteritis,  praesentibus  et 
futuris  pendet,  et  circa  omnia  ssepe  necessa- 
rio  utitur  cognitione  fundata  in  fide  humana, 
quse  de  se  fallibilis  est ;  ergo  in  tota  illa  ma= 
teria  habet  locum  ratio,  effectus  et  necessitas 
juramenti. 

2.  Dulium  primum. —  Secundum. — Ex  hoc 
ergo  principio  oritur  dicta  divisio  juramenti, 
in  assertorium  et  promissorium,  quse  ita  est 
communis  et  recepta,  ut  de  illa  dubitari  non 
possit,  adeoque  est  necessaria  ad  hujus  mate- 
riae  comprehensionem,  ut  ex  illius  intelligen- 
tia  multum  pendeat ;  et  ideo  diligenter  de- 
claranda  est  cum  D.  Thoma,  d.  q.  89,  art.  I , 
ubi  sic  inquit :  Divinum  Ustimonium  quando- 
que  inducitur  ad  asserendum  prcesentia  vel 
prceterita,  et  hoc  dicitur  juramentum  asserto- 
rium  ;  quandoque  autem  induciiur  divinumju- 
ramentum  ad  confirmandum  aliquid  futurum, 
et  lioc  dicitur  juramentum  promissorium.  Cir- 
ca  quam  declarationem  ( quia  ex  ea  pendet 
intelligentia  divisionis ),  dubitari  potest  pri- 
mo  quomodo  possint  illa  membra  distingui. 
Et  ratio  dubitandi  est  primo,  quia  juramen- 
tum  de  futuro,  necessario  includit  assertio- 
nem  de  praesenti ;  ergo  necessario  est  jura- 
mentum  assertorium  ;  ergo  non  recte  ab  illo 
condistinguitur.  Secundo,  quia  affirmatio  vel 
negatio  de  futuro  ita  est  queedam  assertio  , 
sicut  illa  quse  est  de  prsesenti  vel  de  prseteri- 
to  ,  nam  assertio  nihil  aliud  esse  videtur , 
quam  propositio  significans  verum  velfalsum, 
quod  tam  convenit  propositioni  de  futuro, 
quam  de  praesenti  et  prseterito  ;  ergo  jura- 
mentum  de  futuro  assertorium  est. 

3.  Solutio  prima.  —  Sed  prioris  dubitatio- 
nis  solutio  facilis  est ;  concedo  enim  juramen- 
tum  promissorium  non  solum  posse  simul 
esse  assertorium  (  ut  quidam  dicunt  ),  sed 
etiam  necessario  includere  illud  ;  nam  qui  ju- 
rat  se  promittere  aliquid,  vel  se  aliquid  esse 
facturum,  eo  ipso  affirmat  et  jurat  se  habere 
propositum  faciendi  id,  quod  promittit  ac  ju- 
rat :  nam  qui  affirmat  se  aliquid  facturum  si- 
ne  animo  implendi,  mentitur,  quia  assertio 
illa  neque  in  se,  neque  in  causa  sua  verita- 
tem  habet,  ut  significavit  divus  Thomas,  d. 
q.  89,  art.  1,  ad  1.  Qui  autem  jurat  se  ali- 
quid  facturum,  jurat  se  dicere  verum ;  ergo 
necessario  includitur  ibi  juramentum  asser- 
torium  de  prsesenti.  Imo  licet  aliquis  juret 
quasi  speculative  aliquid  esse  futurum  ab  alio 
homiue,  vel  ab  alia  causa,  eo  ipso  censetur 


CAP.  VIII.  DE  DIVISIONE  JUR.VMENTI 
jurare  de  praesenti  se  ita  credere  vel  existi- 
mare ;  nam  hic  est  communis  sensus  talium 
verborum,  et  alioqui  censetur  ille  bomo  ficte 
et  fallaciter  jurare.  Concedo  ergo  juramentum 
promissorium  semper  includere  aliquod  asser- 
torium,  nec  tamen  propterea  divisio  repro- 
banda  est;  tum  quia  distingui  possuntilla  duo 
membra  ,  tanquam.  includens  et  inclusum ; 
nam  assertorium  dicitur,  quod  tantum  asser- 
torium  est,  et.  non  promissorium  ;  promisso- 
rium  autem  dicitur,  quod  ultra  assertionem 
de  prsesenti,  addit  promissionem  de  futuro 
aliquo  modo,  et  ideo  ab  eo  quod  addit,  deno- 
minationem  sumit;  vel  certe  dici  potest  ha>c 
juramenta  semper  distingui,  quasi  forinaliter, 
in  suis  preecisis  rationibus,  licet  in  re  aliquan- 
do  conjungantur.  Et  ita  in  promissione  de 
futuro ,  duo  virtute  affirmantur  :  unum  de 
prwsenti,  scilicet,  voluntas  promittendi  cum 
proposito  implendi ;  aliud  de  futuro,  sciiicet 
impletio  promissi  ;  juramentum  autem  in 
utrumque  cadit ;  unde  sub  priori  ratione  dici 
potest  assertorium  ;  sub  posteriori  autem  est 
promissorium. 

4.  Secunda  dilficultas  majori  indiget  expli- 
catione.  Posset  enim  aliquis  dicere  effectum 
futurum  dupliciter  affirmari  posse :  uno  mo- 
do,  per  nudam  assertionem  sine  adjuncta  pro- 
missione;  alio  modo,  assertioni  adjungendo 
promissionem,  et  ita  etiam  dupliciter  posse 
jurari,  quia  juramentum  in  quamcumqueas- 
sertionem  btijusmodi  cadere  potest.  Quando 
ergo  juratur  sola  assertio  sine  promissione, 
dicetur  consequeriter  illud  juramentum  non 
esse  promissoriuin,  sed  assertorium  tantum, 
propter  rationem  factam,  quia  talejuramen- 
tum  sistit  in  sola  confirmatione  cujusdam  ve- 
ritatis.  Promissorium  ergo  dicetur,  quaudo 
ultra  assertionem  de  futuro  habet  adjunctam 
promissionem,  et  illa  etiam  juratur.  Sed  hsec 
responsio  imprimis  est  contra  D.  Thornam, 
qui  juramento  assertorio  solum  tribuit  enun- 
ciationes  de  prassenti  vel  preeterito ;  omne 
autem  jaramentum  ad  confirmandum  futu- 
rum,  dicit  esse  promissorium.  Item  est  con- 
tra  rationem,  quia  juramentum,  inducens 
obligationem  defuturo,  promissorium  est,  imo 
per  hoc  maxime  distingmtur  quasi  per  effe- 
ctum  a  juramento  assertorio ;  sed  omnejura- 
mentum  inductum  ad  confirmandum  factum 
futurum  inducit  obligationem  in  futurum,  ul 
in  lib.  3  ostendemus  ;  ergo  omne  tale  jura- 
mentum  promissorium  est,  quomodocumque 
fiat.  Dices :  juramentum  de  re  facienda  ab 
alio,  vel  a  causa  naturali  (ut  si  quis  juret  cras- 


IN  ASSERTORIUM  ET  PROMISSORIUM.  471 

tina  die  futuram  pluviam,  vel  si  Petrus  juret 
Franciscum  oecisurum  Joannem),  estde  re  fu- 
tura,  et  tamen  non  est  promissorium  ;  ergo 
non  est  in  universum  verum,  juramentum  de 
re  futura  promissorium  esse,  vel  distingui  ab 
assertorio.  Respondco  illud  juramentum  re- 
solvi  in  assertorium  tantum  de  prasenti,  sci- 
licet :  Juro  me  existimare  talem  rem  csse  fu- 
turam,  vel :  Juro  dari  vehementes  conjectu- 
ras  ad  id  credendum  ;  nam  in  alio  s"nsu  es- 
set  juramentum  temerarium,  et  nullum,  nisi 
cadat  in  aliquid  faciendum  ab  ipso  jurante. 
ln  illo  autem  sensu,  futurnm  non  assumitur 
ut  assertio  jurata,  sed  ut  extremum  assertio- 
nis  de  praesenti  juratse,  et  ita  est  tantum  as- 
sertorium  de  prsesenti ;  et  ob  eamdem  causam 
jurans  non  manet  obligatus  ex  vi  talis  jura- 
menti  ad  aliquid  faciendum  in  futurum,  quod 
pertinet  ad  juramentum  promissorium.  Illud 
ergo  futnrum,  quod  per  juramentum  pro- 
missorium  confirmatur,  tale  esse  debet,  ut 
ex  facto  futuro  jurantis  pencleat,  alias  non 
poterit,  moraliter  loquendo,  jurari  per  pro- 
priam  assertionem  de  futuro  ;  si  antem  tale 
est  futurum  juramentum  inductum  ad  con- 
firmandum,  illud  semper  est  promissorium. 

5.  Secundo  ergo  dici  potest,  tale  juramentum 
nunquam  posse  fieri  sine  promissione,  quia, 
eo  ipso  quod  aliquid  juratur  faciendum  in 
futurum,  eo  ipso  promittitur  vel  Deo,  vel  ho- 
mini.  Ratio  reddi  potest,  quia  promissio  ni- 
hil  aliud  est  quam  obligatio  adimplendi  id 
qnod  asseritur ;  sed  hsec  obligatio  ex  jura- 
mento  nascitur;  ergo,  eo  ipso  quod  assertio 
de  futuro  juratur,  transit  in  promissionem. 
Sed  hoc  in  rigore  fabum  est,  ut  lib.  2,  c.  I 
et  %  dicam,  ubi  etiam  auctores  referam. 
Nunc  breviter  ratio  est,  quia  promissio  non 
invenitur  sine  voluntate  promittendi ;  potest 
autem  inveniri  cum  sola  voluntate  jurandi ; 
ergo  tunc  erit  assertio  de  futuro  jurata,  sine 
promissione.  Item,  non  potest  dari  promissio, 
nisi  alteri  fiat,  quia  promissio  manifeste  dicit 
relationem  ad  alterum  ;  est  enim  actus  fideli- 
tatis  vel  justitise  ad  Deum,  vel  ad  hominem. 
Potest  autem  dari  assertio  de  futuris  jurata 
sine  relatione  ad  alterum,  ut  ibi  latius  decla- 
rabitur.  Denique  falsum  est  promissionem  es- 
se  obligationem  implendi  quod  dicitur;  sed 
interdum  hsec  obligatio  est  effectus  promissio- 
nis,  non  tamen  solius,  quia  non  semper  obli- 
gatio  implendi  quod  dictum  est,  provenit  ex 
promissione,  sed  potest  etiam  provcnire  ex 
solo  juramento,  et  tunc  est  distinctse  rationis 
ab  obligatione,  quse  ex  promissione  nascitur, 


472 


LIB.  I.  DE  JUR.VMENTO  ASSERTORIO. 


qnfe  omnia  ex   dicendis  in  citato  loco  libri  se- 
cundi  manifesta  fient. 

6.  Potest  dari  assertio  de  ftituro  jurata  abs- 
quepromissione,  non  tamen  e  contrario. — Sohc- 
tio  ad  secunium. — Dicendum  ergo  est  posse  dari 
assertionem  de  futuro  juratam  absque  promis- 
sione,  licet  e  contrario  omnis  promissio  jurata 
includat  etiam  assertionem  de  futuro.  Ratio 
est,  quia  qui  promittit,  necessario  affirmat  se 
facturum  id  quod  promittit ;  nam  hoc  ipsum 
est  materia  promissionis ;  et  ideo,  si  promittit 
sine  intentione  implendi,  mendax  est;  qui  ergo 
jurat  promissionem,  necessario  jurat  assertio- 
nem,  scilicet,  facturum  se  esse  quod  promittit. 
At  vero,  e  contrario,  qui  asserit  se  aliquid  fac- 
turum,  non  necessario  illud  promittit,  quod 
satis  constat  ex  usu;  et  ratio  etiam  est  clara, 
quia  promissio  addit  aliquid  quod  ex  libertate 
pendet,  et  quia  est  veluti  quid  posterius  et  quasi 
compositum,  sine  quo  fieri  potest  id  quod  est 
prius  et  simplicius,  quia  prius  non  pendet  a 
posteriori.  Sicut  autem  affirmari  potest  actio 
futura  non  promittendo  illam,  ita  etiam  po- 
test  jurari.  Hoc  ergo  supposito,  ad  diffieulta- 
tem  positam  respondendum  est,  juramentum 
faciendialiquid  in  futurum  esse  prornissorium, 
seu  sub  illo  comprehendi,  etiamsi  absquepro- 
missione  fiat,  quod  sufficienter  probatum  est 
exsententiaD.  Thomse,  quam  alii  sequuntur, 
quos  citato  loco  referam.  Ratio  autem  ad  rem 
ipsam  pertinens  est,  quia  illa  divisio  data  est 
ad  distmguendum jursmentum,  inducens  obli- 
gationem  in  futurum,  a  juramento,  quse  tan- 
tum  includit  obligationem  dicendi  veritatem, 
quando  ipsum  fit;  ethoc  posteriusvocatum  est 
juramentum  assertorium,  quia  tantum  obligat 
quando  asseritur  (ut  sic  dicam)  ;  aliud  vero, 
rclinquens  obligationem  quocumque  modo, 
vocatum  est  promissorium.  Ratio  autem  no- 
minis  reddi  potest,  quia  tale  juramentum  fre- 
quentius  fit  cum  promissione ;  nomen  autem, 
licet  sumatur  ab  eo  quod  frequentius  accidit, 
imponitur  ssepe  ad  significandum  generalius 
quam  postulet  etymologia,  ut  est  vulgare 
exemplum  de  nomine  lapidis.  Vel  etiam  addi 
potest  jurameutum  de  futuro,  sive  sit  cum  so- 
la  assertione,  sive  cum  promissione  ejus,  sem- 
per  ad  idem  obligare,  scilicet,  ad  faciendum 
verum  id  quod  dictum  est,  et  ex  eadem  virtu- 
te  et  ratione,  scilicet,  ex  religione  ob  revereu- 
tiam  divini  nominis,  et  ideo  per  analogiam 
quamdam  ad  obligationem  promissionis,  eo- 
dem  nomine  juramenti  promissorii  significa- 
tnm  esse. 


GAPUT  IX. 

QUALIS    SIT    DIVISI0  JURAMENTI    IN    ASSERTORIUM 
ET    PROMISSORIUM. 

!.  Difficultas  solaest,  an  inter  juramentum 
assertorium  et  promissorium  sit  differentia 
specifica  et  formalis,  vel  tantum  accidentalis 
et  materialis.  Quam  qugestionem  tractat  Ca- 
jetanus,  d.  q.  89,  art.  1,  et  definit  differre  tan- 
tum  accidentaliter  et  materialiter ;  quam  sen- 
tentiam  amplectuntur  Sot.,  Arag.,  Valen., 
Covarr.,  in  d.  c.  Quamvispactum,  inprincipio, 
n.  13,  et  omnes  qui  illam  attigerunt.  Funda- 
mentum  est,  quia  in  utroque  juramento  adduci- 
tur  Deus  ut  testis veritatis;  sed  juramentum  in- 
de  accipit  speciem  suam  formalem;  quod  au- 
tem  res  jurata  sit  hsec  vel  illa,  materiale  est  et 
accidentale ;  ergo.  Confirmatur  primo,  nam 
juramentum  assertorium  rei  prseteritae,  aut 
prsesentis,  ejusdem  rationisformalisest,  quam- 
vis  veritates  ipsee  materiales  distinguantur ; 
ergo  similiter  juramentum  assertionis  de  futu- 
ro  solum  differet  materialiter  a  prsedictis  jura- 
mentis  assertoriis.  Probatur  consequentia , 
tum  a  paritate  rationis ;  tum  etiam  quia  tota 
ratio  obligationis  in  juramento  promissorio  cst, 
ut  fiatverumquod  dictum  est  sub  juramento, 
ne  Deus  inductus  sit  ad  confirmandam  falsi- 
tatem.  Sic  enim  dixit  D.  Thomas  2.  2,  q.  80, 
art.  1,  ad  3,  fidem  in  promissis  sub  veritate 
concludi.  Unde  nos  alibi  diximus  l,  cum  Caje- 
tano,  virtutem  propriam  fidelitatis  esse  eam- 
dem  cum  virtute  veritatisseu  veracitatis.  Ergo 
in  juramento  promissorio  inducitur  Deus  sub 
eadem  ratione  formali,  scilicet,ut  testis  verita- 
tis;  solumque  est  differentia,  quodinjuramen- 
to  assertorio  veritas  consummatur  per  confor- 
mitatem  dicti  adfactum,  vel  ad  rem  prseteritam 
aut  praesentem ;  in  juramento  autem  promisso- 
rio,  veritas  quasi  expectatur  consummanda  per 
conformitatemfactipostea  subsecutiad  verbum 
prseteritum ;  hsec  autem  differentia  videtur 
valde  materialis,et  accidentaria  respectu  jura- 
menti.  Confirmatur  secundo,  quia  non  minus 
videntur  diflerre  votum  castitatis  et  pauperta- 
tis,  quam  juramentum  assertorium  et  promis- 
sorium ;  sed  illa  vota  differunt  tantum  acci- 
dentaliter  et  materialiter  ;  ergo  et  heec  jura- 
menta.  Ultimo  argumentantur  aliqui,  q.iia 
obligatio  utriusque  juramenti  ejusdem   virtu- 


1  Relect.  1,  et  disput.  2,  sect.  2, 
et  26. 


num.  24 


CAP.  IX.  QUALIS  SIT  DIVISIO  JURAMENTI  IN  ASSERTORIUM  ET  PROMISSORIUM. 


473 


tis  rcligionis  est ;  sed  hoc,  nisi  aliud  addatur, 
parum  prnbat,  quia  etiam  obligatio  voti  etju- 
rameuti  sunt  ejusdem  virtutis  religionis,  et 
tamen  sunt  specie  diversae.  Oportet  ergo  ad- 
dere  ita  esse  ejusdem  virtutis,  ut  respieiant 
eam  sub  eadem  ratione,  nimirum  ad  invocan- 
dum  Deum  in  testimonium  veritatis  cum  de- 
bito  honore.  Unde  a  contrario  potest  sumi  non 
leve  argumentum,  quia  perjurium  contra  jura- 
mentum  assertorium  etpromissorium  ejusdem 
speciei  esse  videtur ;  ergo  et  ipsa  juramenta. 

2.  Sententia  Cajeiani  probabilis  judicatur. 
—  Haec  sententia  est  valde  probabilis,  et  for- 
tassevera  ;  nihilominus  tamen  contraria  vide- 
tur  posse  probari  non  levibus  argumentis,  ni- 
mirum  juramentum  promissorium  distingui 
ab  assertorio,  ratione  formali  juramenti  et  di- 
vini  cultus,  non  propter  materialem  differen- 
tiam  inter  assertiones  de  futuro  vel  de  prae- 
senti,  neque  etiam  propter  materialem  diffe- 
rentiam  inter  promissionem  et  assertionem, 
sed  propter  invocationem  divini  nominis  sub 
diversa  ratione.  Fun  lamentum  ergo  est,  quia 
in  juramento  assertorio  invocatur  Deus,  tan- 
tum  ut  testis  veritatis  ;  in  promissorio  autem, 
ut  tale  est,  invocatur  ut  fidejussor  promissio- 
nis,  seu  verbidati;  ha>  autem  rationes  for- 
males  longe  diversae  sunt,  et  morales  obliga- 
tiones  diversarum  rationum  inducuntur  ;  er- 
go  et  juramenta  formaliter  diversa.  Conse- 
quentia  videtur  clara,  et  minor  etiam  videtur 
nota  ex  rebus  humanis,  inquibus  longe  aliud 
munus  est  fidejussoris  ettestis,  etlonge  etiam 
diversautriusque  obligatio.  Major  autem  decla- 
ratur  quoad  secundam  partem,  quia  de  prima 
nullus  dubitat;  in  ipso  enim  promissorio  jura- 
mento,  quatenus  de  preesenti  veritatem  loquen- 
tis  requirit,  Deus  etiam  inducitur  ut  testis. 
At  vero  respectu  facti  futuri  non  potest  induri 
ut  testis,  nam  testimonium  non  datur  de  re 
nondum  facta.  Et  quamvis  apud  Deum  futura 
praesentia  sint,  tamen  quatenus  divinum  tes- 
timonium  per  juramentum  invocatur,  non 
postulatur  a  Deo  (ut  sic  dicam)  testimonium 
de  re  futura,  ut  ipsi  praesens  est,  se d  ut  est  in 
verbo  promittentis.  Sic  autem  nou  cadit  testi- 
monium  in  illud  verbum,  nisi  quatenus  capax 
est  veritatis,  cum  dicitur  ;  ergo  respectu  facti 
futuri,  ut  confirmandum  illo  verbo,  non  invo- 
catur  Deus  ut  testis,  sed  ut  fidejussor,  ad  cujus 
honorem  et  auctoritatem  pertinet,  ut  qui  jura- 
vit,  cum  effectu  impleat  quod  asseruit  vel  pro- 
misit. 

3.  Confirmatur  ac  declaratur  primo  ;  nam 
sicut  in  Deo  sunt  attributa  diversarum  ratio- 


num,  vcritas  in  dicendo,  et  immutabilitas  in 
consilio  et  proposito  voluntatis  suae,  sic  ex 
parte  hominis  videntur  esse  invocationes  et 
cultus  diversarum  rationum,  irnplorare  testi- 
monium  Dei  ad  veritatera  dicti  confirman- 
dam,  quod  pertinet  ad  Deum,  ut  est  prima 
veritas  in  dicendo,  et  ad  reverentiam  quae  sub 
taliratione  illi  debetur,  vel  implorare  auctori- 
tatem  Dei,  et  quasi  facere  illam  praesentem, 
ut  praebeat  participationem  quamdam  (ut  ita 
rem  explicem)  suae  immobilitatis  proposito 
et  dicto  hominis  de  se  mutabili,  ut  propter 
reverentiam  tanto  fidejussoridebitam  constans 
fiat  in  promissis.  Unde  confirmatur  secundo, 
ex  variis  effectibus  moralibus,  propter  quos 
postea  explicandos  hanc  differentiam  tam  di- 
ligenter  inquirimus.  Hinc  ergo  nascitur  pri- 
mo,  ut  obligatio  juramenti  assertorii  vel  pro- 
missorii  tahtum  inter  se  differant,  ut  prior  sit 
majorquam  obligatio  voti,  posterior  vero  sit 
minor,  ut  infra  ostendemus.  Non  videtur  enim 
hsec  differentia  posse  consistere,  nisi  illa  jura- 
menta  inducant  obligationes  diversarum  ra- 
tionum  ,  cum  obligatio  voti  specie  ab  illis 
differat,  et  sit  quasi  media  inter  illas.  Secundo 
diffcrunt  etiam  illa  juramenta,  quia  asserto- 
rium  nunquam  potest  esse  formaliter  de  re 
falsa  sine  gravissimo  crimine  ;  promissorium 
vero  potest  interdum  deficere  in  veritate  im- 
plenda  sine  gravi  culpa,  ut  infra  etiam  videbi- 
mus ;  haec  autem  differentia  videtur  perfecte 
indicare  formalem  differentiam  inter  ipsa  ju- 
ramenta. 

4.  Imo  inde  etiam  potest  sumi  novum  indi- 
cium,  quia  perjurium  rigorosum,  id  est,  con- 
tra  juramentum  assertorium,  et  fractio  jura- 
menti  promissorii  videntur  esse  peccata  specie 
diversa,  quandoquidem  unum  tale  est  es  sua 
specie,  ut  nunquam  in  individuo  possit  esse 
peccatum  veniale;  aliud  vero  secundura  suam 
speciem  salvari  potest  in  culpa  veniali ;  ergo 
etjuramenta,  quibus  opponuntur,  suntspecie 
diversa.  Praeterea  potest  declarari,  quia  in 
juramento  assertorio  Deus  inducitur  ad  con- 
firmandam  formalem  veritatem  (ut  ita  dicam), 
id  est,  quae  attenditur  magis  ex  conformitate 
assertionis  ad  mentem  dicentis,  quam  ad  rem 
ipsam,  ita  ut  si  putet  quis  se  dicere  falsum,  et 
illud  juramento  confirmet,  perjurus  sit,  etiam- 
si  contingat  in  re  dicere  verum  ;  et  e  con- 
verso,  licet  juret  rem  falsam ,  quam  invinci- 
biliter  putat  esse  veram,  verum  jurasse  cense- 
tur,  juxta  doctrinam  Augustini,  ser.  28,  de 
Verbis  Apostoli,  in  c.  Homines,  22,  quaest.  2, 
et  in  Enchiridio,  c.  22  ;  et  D.  Thomae,  2.  2,  q. 


&1& 


LIB.  I.  DE  JIRAMENTO  ASSERTORIO. 


98  et  110.  At  vero  juramentum  promissorium 
inducitur  ad  confirmandam  veritatem  facti, 
quam  materialem  possumus  appellare,  quia 
per  eam  non  intenditur  ut  verba  consonent 
menti,  sed  ut  facta  consonent  dictis.  Ergo  si- 
gnum  est  Deum  induci  sub  diversa  ratione, 
qusead  diversitatem  specificamjuramentorum 
sufficiet.  Deuique  potest  a  simili  declarari ; 
nam  etiam  per  adjurationem  assumitur  no- 
men  Dei  ad  quamdam  invocationem,  et  nibi- 
lominus  est  actiospecie  cliversa  a  jurejurando, 
quia  perillam  non  iuvocatur  Deusad  testifican- 
dum,  sed  ad  dandam  quamdam  majorem  au- 
ctoritatem,  et  efficaciam  petitioni  vel  imperio 
(ut  infra  explicabimus) ;  ergo  ita  etiam  potest 
distingui,  proportione  servata,  promissorium 
juramentum  ab  assertorio, 

5.  Sententia  distinguens  specifice  juramen 
ium  assertormm  et  promissorium  'probabilis 
judicatur.  —  Solvuntur  rationes  oppositce.  — 
Duplex  modus  reritatis  ostenditur  in  jura- 
mento  promissorio. — Ha?c  ergo  sententia  pro- 
probabilis  fit  conjecturis  adductis,  a  qua  non 
longe  distat  Govar.  supra,  et  refert  Chrysip- 
pum  apud  Joannem  Stobeeum,  serm.  2,  in  hoc 
senru  distinguentem  aliud  esse  verum  jn- 
rare,  et  aliud  fideliter  jurare.  Videtur  etiam 
mihi  haec  sententia  aptior  ad  resolutiones 
morales  infra  tradendas ,  earumque  ratio- 
nes  reddendas,  et  ideo  in  eam  sum  valde  pro- 
pensus.  Neque  videtur  difficile  rationibus  con- 
trariee  sententise  respondere.  Ad  fundamen- 
tum  enim  negari  potesl  assumptum  ;  nam 
in  juramento  promissorio ,  Deus  non  tam 
ut  testis  quam  ut  fidejussor  invocatur ;  quod 
si  appelletur  testis,  quia  ejus  invocatio  eo 
tendit  ut  veritas  de  futuro  cum  effectu 
impleatur,  respondebitur  testificationem  hanc 
esse  diversee  rationis;  nam  in  assertorio  ju- 
ramento,  est  testificatio  veritatis  formalis  in 
dictis  consistentis,  ut  sunt  menti  conformia^ 
In  promissorio  autem  solum  confirmatur  ve- 
ritas,  in  executione  et  in  actis  consistens,  quee 
revera  magisfirmaturper  modum  fidejussionis 
quam  testificationis.  Unde  ad  secundam  cou- 
firmationem  negatur  coiisequentia,  quia  in 
assertione,  vel  de  preesenti,  vel  de  preeterito, 
est  idem  modus  veritatis  :  in  assertione  au- 
tem  vel  promissione  de  futuro,  est  (ut  ita  di- 
cam)  duplex  ruodus  veritatis  ;  una  est,  quee 
in  eodempuncto,  in  quo  profertur,  habere  de- 
bet  conformitatem  ad  mentem  jurantis,  et 
quoad  hanc  eadem  est  ratio,  et  ideo  dixinuis 
sub  hac  ratione  tale  juramentum  esse  asserto- 
rium.  Alia  veritas  est  quasi  pendens  ex  facto  fu- 


turo,  queealterius  rationis  est,  etdiverso  modo 
confirmatur  ex  parte  Dei,  ut  explicavi,  etiam- 
si  ex  parte  loquentis,  vel  promittentis  ,  ad 
eamdem  veritatem  pertineat  hanc  etiam  veri- 
tatem  observare.  Ad  secundam  confirmatio- 
nem  (quidquid  sit  de  votis,  cle  quibus  infra  suo 
loco),  negatur  consequentia,  quia  multo  ma- 
jor  est  dissimilitudo  in  juramento  promissorio 
et  assertorio,  quam  inter  duo  vota  diversa- 
rum  materiarum,  ut  facile  patet  ex  dictis. 
Ultima  vero  confirmatio  coincidit  cum  fun- 
damento  illius  sententiee,  et  ideo  non  indiget 
nova  responsione. 

6.  Nihilominus  negari  non  potest  quin  ju- 
ramentum  promissorium ,  quatenus  semper 
confirmat  aliquam  assertionem  de  preesenti, 
formaliter  assertorium  sit,  omnesque  ejus  pro- 
prietates  habeat  ac  requirat.  Unde  consequen- 
ter  necessarium  videtur  fateri,  sub  ea  ratione 
ejusdem  esse  speciei  cum  juramento  pure  as- 
sertorio  ;  non  videtur  autem  dicendum  in  uni- 
co  juramento  promissorio  inveniri  formaliter 
duas  rationes  juramenti  specie  distinctas.  Et 
ideo  probabilius  fortasse  defendi  potest,  cum 
communi  sententia,  unicam  esse  et  simplicem 
formalem  ratiouem  juramenti  promissorii, 
quse  ejusdem  quidem  speciei  est  cum  pure  as- 
sertorio ,  sed  addit  peculiarem  vim  et  effica- 
ciam  confirmandi  aliquid  futurum,  quod  per- 
tiuet  ad  quamdam  differentiam  materialem, 
seu  quasi  individualem,  non  ad  specificam. 
Et  ita  videtur  explicare  hanc  rem  D.  Thomas, 
d.  q.  89,  art.  7,  in  corpore,  et  ad  l,  et  facit  c. 
Juramenti,  cum  similibus,  22,  q.  5,  quatenus 
indifferenter  de  utroque  juramento,  tanquam 
de  vinculo  ejusdem  rationis  in  veritate  con- 
firmanda,  loquuntur.  Et  ex  hoc  fundamento 
poterit  satisfieri  objectionibus  factis :  quomodo 
autem  cum  illo  subsistant  alise  morales  con- 
clusiones,  ex  discursu  materiae  constabit,  et 
prsesertim  lib.  3,  cap.  8,  hsec  omnia  magis 
explicabuntur. 

7.  Quaeri  vero  tandem  potest,  cum  jura- 
mentum  promissorium  quoddam  sit  omnino 
proprium,  quod  habet  promissionem  adjunc- 
tam,  et  aliud  minus  proprium,  in  quo  sola 
assertio  de  futuro  juratur,  au  illa  sint  in 
formali  ratione  juramenti  diversa,  vel  quo- 
modo  distinguantur.  Aliqui  enim  tantam  difle- 
rentiam  inter  ea  constituunt,  ut  prius  vocent 
promissorium  simpliciter,  posterius  autem 
tantum  secundum  quid.  Quod  ego  intelligen- 
dum  puto,  quoad  etymologiam  nominis,  seu 
quantum  ad  denominationem  ex  materia 
sumptam,  non  vero  quantum  ad  rationem 


C\P.  X.  MATERIAM  JURAMENTI  ESSE  VERITATEM  CONTINGENTEM. 


475 


juramenti.  Dico  ergo  illam  non  esse  formalem 
differeutiam,  quia  illa  jurameuta  non  diffc- 
runt  in  modo  invocandi  Deum  ad  confirma- 
tionem  ejus  quod  dicitur.  Nam  etiam  quando 
adjungitur  promissio,  non  aliter  illa  roboratur 
per  juramentum,  quam  in  quantum  confirma- 
tur  veritas  assertionis  de  futuro,  per  quam- 
dam  obligationem,  et  quasi  assecurationem 
(ut  sic  dicam)  conformitatis  futuri  facti  ad 
preesens  verbum ;  inde  enim  est  tota  ratio 
majoris  certitudinis  in  tali  promissione.  Atque 
ita  sive  interveniat  rigorosa  promissio,  sive 
non,  semper  tale  juramentum  tendit  ad  eum- 
dem  fmem  formalem,  et  inducit  obligationem 
ejusdem  rationis,  ideoque  in  ratione  formali 
juramenti  non  differunt,  licet  ex  parte  ma- 
terise  possint  habere  aliquas  accidentales  dif- 
ferentias,  quas  infra  in  suis  locis  attingemus. 

CAPUT  X. 

AN  MATERIA  JURAMENTI  DEBEAT  ESSE  CONTINGENS 
ET   DEPENDENS    A    V0LUNTATE   JURANTIS  ? 

1.  Objectio.  —  Ad  explicandam  amplius  ju- 
ramenti  materiam,  dicendum  ulterius  est  illam 
debere  esse  veritatem  aliquam  contingentem, 
et  dependentem  aliquo  modo  a  voluntate  juran- 
tis.  Hanc  assertionem  tradit  D.  Thomas,  d.  q. 
89,  art.  1  et  7,  et  quoad  juramentum  asserto- 
rium  illam  declarat,  quia  in  veritatibus  neces- 
sariis,  quee  per  discursum  cognosci  possunt, 
confirmatio  veritatis  non  fit  per  testes,  sed  per 
rationes,  et  ideo  non  solent  nec  debent  jura- 
mento  confirmari :  DerislMle  enim  (inquit)  ti- 
detur,  si  quis  i%  dispuiatione  alicujus  scientice 
teltet  propositum  per  juramentum  prolare. 
Hinc  ergo  infert,  juramentum  assertorium 
circa  materiam  contingentern  versari ;  expli- 
cat  autem  haec  contin-gentia  debere  esse  facta 
bominum;  nam  quia  haec  non  possunt  per  ra- 
tionem  necessariam  probari,  solent  per  testes 
confirmari ;  et  quia  testimonium  humanum 
infirmum  est,  introductum  est  divinum  per 
juramentum.  Sed  videtur  D.  Thomas  omisisse 
multas  veritates,  quse,  licet  in  sehabeant  prin- 
cipia  necessaria,  quibusprobaripossint,  tamen 
a  nobis  ignorantur,  et  ideo  saepe  illas  proba- 
mus  testimoniis  humanis,  et  ratione  illornm 
ssepe  confirmamus  juramento  contingentes  ef- 
fectus,  qui  non  sunt  facta  hominum,  ut,  verbi 
gratia,  Romse  tale  sjgnum  aecidisse,  vel  plu- 
viam  fuisse,  vel  aliquid  simile.  Imo  etiam  ef- 
fectus  necessario  futuri,  et  qui  per  demonstra- 
tiouem  cognosci  possunt,  interdum  juramen- 


to  confirmantur  apud  eos,  qui  demonstratio- 
nis  non  sunt  capaces,  ut  astrologus  potest 
jurare  eclypsim  esse  futuram,  vel  quid  si- 
mile. 

2.  Solutio.  —  Respondetur,  sub  veritati- 
bus  sensibilibus  comprehendi  enunciatio- 
nes  omnes ,  quarum  veritas  speculative  in- 
quiritur  seu  confirmatur,  sive  perveniri  pos- 
sit  ad  certam  earum  scientiam,  sive  tantum 
ad  probabilem  cognitionem;  nam  in  omni- 
bus  his  derisibile  esset  juramento  eas  velle 
confirmare  aut  persuadere :  et  ratio  est,  quia 
juramentum  assertorium  immediate  non  ca  • 
dit  in  rem  dictam  secundum  se,  sed  in  dic- 
tum  jurantis,  et  veritatem  ejus.  Et  ideo  non 
refert  quod  ad  has  veritates  suadendas  inter- 
dum  soleamus  quasi  inducere  testes,  dumauc- 
toritate  utimur,  quia  illud  testimonium  non 
inducitur  per  modum  juramenti,  sed  solum 
ad  generandam  quamdam  fidem  humanam 
ex  auctoritate  alterius,  unde  immediate  non 
est  de  ipsare,  sed  de  sensu  alterius.  Unde,  li- 
cet  possit  quis  jurare,  Augustinum,  verbi  gra- 
tia,  aut  Thomam  hoc  docuisse  aut  sensisse, 
non  tamen  ideo  potest  jurare  ita  esse;  et  eo- 
dem  modo,  qui  juramento  confirmat  natura- 
lem  effectum  alibi  factum  fuisse,  non  illud 
jurat,  nisi  ratione  cognitionis  quam  de  illo  ha- 
buit;  nam  illam  immediate  exprimit  per  as- 
sertionem,  quam  jurat.  Et  idem  cum  propor- 
tione  est  de  juramento,  quo  aliquis  confirmat 
eclypsim  vel  pluviam  esse  futuram  ;  virtute 
enim  jurat  se  habere  certam  de  illa  re  noti- 
tiam.  Hoc  ergo  modo  juramentum  assertorium 
semper  est  de  materia  contingente  ratione  ali- 
cujus  humanse  actionis,  a  qua  pendet  veritas 
assertionis,  quae  immediate  juratur,  saltem 
ratione  cognitionis  et  notitiae  quee  in  jurante 
supponi  debet,  quia  non  potest  aliquis  vere 
jurare  quod  non  novit.  Unde  sialiquisjuraret 
assertionem,  cujus  veritatem  non  novit,  licet 
contingeretipsam  in  se  esse  veramet  necessa- 
riam,  nihilominus  esset  juramentum,quantum 
est  ex  parte  jurantis,  de  re  falsa  ,  quia  esset 
de  re  sibi  iguota.  Atque  ita  etiam  tunc  esset 
juramentum  de  re  contingente,  quia,  quan- 
tum  est  ex  tali  modo  jurandi,  tam  contin- 
gens  est  rem  ipsam  in  se  non  esse ,  sicut 
esse.  Ad  hunc  ergo  modum  omnejuramen- 
tum  assertorium  versatur  circa  materiam  con- 
tingentem  per  facta  hominum,  seu  actiones 
humanas. 

3.  Atque  ita  majori  ratione  invenitur  asser- 
tio  vera  in  juramento  promissorio,  quia  illud 
est  de  facto  preestando  ab  ipso  jurante,  quod 


476 


LIB.  I.  DE  JURAMENTO  ASSERTORIO. 


contingens  est,  ut  constat;  nam  si  qnis  juret 
futurum  effectum  a  coelo,  vel  aliis  causis  na- 
turalibus,  illud  juramentum  non  est  promis- 
sorium,  sed  assertorium,  et  habet  sensnm 
supra  dictum.  Et  si  quis  juret  aliquid  esse  fa- 
ciendum  ab  alio,  ut  sonat,  etiam  est  pure  as- 
sertorium,  et  debet  reduci  ad  prsedictum  sen- 
sum,  quod  ille  intelligitur  jurare,  se  existi- 
mare  aut  credere  alium  id  facturum.  Ut  sic. 
autem  non  est  promissorium,  quia  uemo 
potest  promittere,  aut  se  obligare  ad  factum 
alienum,  nisi  fortasse  in  quantum  a  sua  in- 
dustria  et  diligentia  pendet.  Et  ideo  dixi,  ut 
sic,  quia  si  quis  juret  factum  faciendum  ab 
alio,  eo  sensu  ut  suam  industriam  vel  diligen- 
tiam  ad  id  assequendum  promittat,  juramen- 
tum  quidem  erit  promissorium,  non  tamen 
ut  est  de  facto  alieno,  sed  ut  est  de  proprio  : 
et  ita  semper  est  de  re  contingente,  qnatenus 
pendet  a  facto  et  voluntate  ipsius  jurantis. 

4.  Imo  addunt  communiter  Canonistse,  quo- 
ties  quis  jnrat  promittendo  alienum  factum, 
ita  esse  interpretandum ,  ut  suam  operam 
circa  illud  censeatur  promittere.  Tum  quia 
non  prsesumitur  peccasse  jurando  rem  incer- 
tam  ac  dubiam  ;  tum  etiamquia  juramentum, 
ob  reverentiam  Deo  debitam,  banc  prseroga- 
tivam  babet,  ut  semper  valeat,  eo  modo  quo 
valere  potest,  ut  late  Guttier.,  de  Juram., 
part.  2,  c.  2,  II.  3;  ergo  cum  est  de  facto 
alieno,  valet,  ut  proxime  juretur  propria  dili- 
gentia  vel  industria  jurantis  circa  factum 
alienum.  Atque  ita  sentit  Panorm.,  in  cap. 
Ex  litteris,  2,  de  Sponsal.,  num.  6,  cum  Glos. 
1,  ibi;  Anton.  et  alii ;  idem  ferebabent  Gloss. 
et  Doct.,  in  cap.  Ex  rescripto,  De  jurejur.,  et 
plures  alii,  quos  refert  et  sequitur  Covar., 
d.  cap.  Quamvis,  2  p.,  §  5,  n.  5;  Gregor.  Lop., 
in  lib.  11,  tit.  1,  part.  1,  et  alii  communiter, 
qui  loquuntur,  quaudo  ex  verbis  constat  suffi- 
cienter  de  promissione ;  nam  si  juramentum 
fiat  solum  per  modum  assertionis,  esse  poterit 
verum,  interpretando  (ut  diximus)  jurantem, 
solum  jurare  quid  de  alieno  facto  futuro 
sentiat  vel  conjectet. 

5.  Instantia.  —  Solutio.  —  Tandem  objici 
potest,  quia  interdum  potest  aliquis  sub  jura- 
mento  promittere  rem  impossibilem.  Respon- 
deo:  vel  ille  putat  rem  illam  esse  possibi- 
lem,  vel  cognoscit  esse  impossibilem.  Priori 
modo,  juramentum  cadit  formaliter  in  rem, 
ut  possibilem  ex  bumaua  voluntate,  atque 
adeo  ut  contingentem.  Posteriori  autem  modo, 
impossibile  videtur  rem  talem  vere  et  ex 
animo  promittere,   seu  jurare  promittendo, 


sed  qui  sic  jurat,  videtur  fingere  promissio- 
nem,  et  voluntarie  jurare  falsam  quaradam 
assertionem  de  re  futura,  cum  sit  impossibilis, 
fingendo  esse  possibilem  ;  sic  ergo  omne  jura- 
mentum  promissorium,  aut  verum,  aut  pu- 
tatum,  aut  fictum,  cadit  super  materiam 
contingentem  proportionali  modo.  Et  bsec 
sufficiunt  de  materia  juramenti;  nam  alia 
conditio,  quae  bic  addi  posset,  scilicet,  talem 
materiam  debere  esse  honestam  et  justam, 
in  cap.  3,  declarando  comites  juramenti,  suf- 
ficienter  declarata  est  pro  juramento  asserto- 
rio;  de  juramento  autem  promissorio,  in  lib.  2 
est  latius  declaranda. 

CAPUT  XI. 

UTRUM  EX  PARTE  FORMiE   JURAMENTl    VERBA 
REQUIRANTUR  ? 

1.  Forma  juramenti  dici  potest  uno  modo 
illa  res,  seu  persona  per  quam  juratur,  quia 
ab  illa  sumitur  veluti  ratio  formalis  juramen- 
ti,  et  boc  modo  posset  dividi  juramentum  in 
verum  vel  apparens,  id  est,  in  illud  quod  fit 
per  Deum  verum,  vel  per  Deum  falsum,  seu 
quod  fit  per  Deum,  vel  per  creaturas,  ut  tales 
sunt;  posset  etiam  dividi  verum  juramentum 
in  illud  quod  fit  explicite  per  Deum,  vel  quod 
fit  implicite  per  creaturam  cum  ordine  ad  ip- 
sum,  quamvis  bsec  divisio  magis  pertineat  ad 
alium  sensum  jam  explicatum.  Hic  ergo  non 
accipitur  forma  juramenti  in  hoe  sensu  :  nam 
de  illo  satis  dictum  est  iu  cap.  5.  Formam 
ergo  juramenti  bic  appellamus,  signum  illud 
quo  nomen  Dei  assumimus  ad  jurandum.  Est 
autem  supponenda  alia  divisio  supra  facta  ju- 
ramenti  in  mentale  et  sensibile  seu  vocale. 
Hic  igitur  non  tractamus  de  mentali,  nam  il- 
lud  non  est  aliud  signum  vel  forma  prseter 
conceptus  mentis,  quibus  interna  locutio  fit, 
et  ita  nulla  indiget  speciali  declaratione,  qute 
ad  rationemjuramentiexplicandam  conducat. 
Agimus  ergo  de  juramento  sensibili,  quod  ad 
alios  hominesfieri  potest,  et  signum  illud,  per 
quod  fit,  vocamus  formam  ejus. 

2.  Sensus  qucestionis. —  Supponimus  autem 
verba  de  se  esse  sufficientia  ad  hujusmodi  for- 
mam  constituendam,  quia  sunt  signa  maxime 
expressa,  et  maxime  connaturalia  bomini; 
oportet  autem  ut  verba  sint  imposita  ad  signi- 
ficandum  invocationem  Dei  ad  juramentum 
necessariam,  nam  si  quis  proferat  verba  in 
sensu  quem  ipsa  non  significant,  etiamsi  ve- 
lit,  non  significabit  exterius  quod   intendit. 


CAP.  XI.  UTRUM  EX  PARTE  FORM/E 
Nam,  ut  recte  dixit  jurisconsultus,  in  leg.  3, 
ff.  de  Rebus  dubiis  :  Qui  aliud  dicit  quam 
vult,  neque  id  dicit  quod  vox  significat,  quia 
non  vult,  neque  quod  vult,  quia  id  non  loquitur; 
unde  licet  quis  intendat  jurare  per  verba  quce 
juramentum  non  significant,  licet  apud  Deum 
juret,  eo  modo  quo  posset  per  actum  mere  in- 
ternum  jurare,  vel  quamvis  dici  possit  sibi 
jurare,  quia  potest  verbum  illud  imponere  ad 
significandum  sibi,  nihilominus  apud  alios 
bomines  revera  non  jurat,  nec  profert  jura- 
mentum  simpliciter  sensibile^  nisi  intentio- 
nem  suam,  et  verborum  usum  alio  sufficienti 
signo  manifestet.  Oporiet  ergo  ut  verba,  vel 
ex  sua  impositione,  vel  ex  usu  et  circumstan- 
tiis,  habeant  sufficientem  significationem,  et 
ita  dici  possunt  forma  maxime  propria  huma- 
ni  juramenti. 

3.  Dubium.  —  Ulterius  vero  dubitari  solet 
an  sit  de  ratione  juramenti,  ut  per  propriam 
vocem  ac  verba  humana  proferatur.  Quam 
queestionem  disputantCovar.,  in  cap.  Quamvis 
pactum,  in  principio,  num.  4;  et  Selva,  tract. 
de  Juramento,  p.  1,  q.  2,  ex  quibus  colligun- 
tur  tres  Juristarum  opiniones.  Prima,  abso- 
lute  affirmans  verba  esse  de  necessitate  jura- 
menti,  quam  tenent  Bart.,  Jas.  et  nonnulli 
alii,  in  lege  Qui  jurasse,  ff.  de  Jurejur.  Secun- 
da  opinio  absolute  negat  esse  necessaria  ver- 
ba,  quam  tenent  Abb.  et  communiter  cano- 
nistee,  in  Rubrica  de  Jurejurando,  et  seqnitur 
Covar.,  d.  num.  I.  Tertia  opinio  dicit  in  iis, 
qui  possunt  loqui,  esse  necessaria  verba,  non 
vero  in  muto  ;  sicut  in  confessione  sacramen- 
tali  dicere  solemus  eum,  qui  potest  loqui,  de- 
bere  per  propria  verba  confiteri,  et  nihilomi- 
nus  mutum  posse  signis  confiteri.  Ethanc  opi- 
nionem  tandem  sequitur  Selva,  et  secundum 
illarn  limitat  et  declarat  primam  opinionem, 
quam  probaverat,  et  sequuntur  alii,  quosCo- 
var.  refert. 

4.  Verba  non  sunt  de  necessitate  juramenti. 
—  Sed  in  hoc  puncto  loqui  possumus,  vel  in 
ordine  ad  conscientiam,  quod  ad  nos  spectat ; 
vel  in  ordine  ad  judicia  aut  pacta  humana, 
quod  magis  disputant  juristse ;  et  ideo  Theo- 
logi  mhil  fere  de  hoc  puncto  dicunt,  quia  in 
ordine  ad  Deum,  seu  conscientiam,  non  habet 
difficultatem .  Primo  ergo  dicendum  est  verba 
non  esse  de  necessitate  juramenti.  Probatur, 
quia  sufficiunt  sequipollentia  signa,  si  fiant 
cum  intentione  jurandi.  Patet,  quia  verba  ra- 
tione  significationis  habent,  ut  per  ea  exponi 
possit  juramentum  mente  conceptum;  ergo 
eadem  vis  erit  in  quocumque  sequipollenti  si- 


JURAMENTI  VERBA  REQUIRANTUR.  477 

gno ;  nam  quod  illud  signum  sit  vox,  vel  aliud, 
matcriale  est ;  uncle  per  scripturam  indubi- 
tanter  fieri  potest,  et  ba  possumus  ad  absen- 
tem  jurare,  sicut  possumus  cum  illo  pacisci, 
juxta  leg.  2,  ff.  de  Pactis;  ergo  idem  cst  de 
quocumque  aiquipollenti  signo  ,  quo  mens 
sufficienter  significetur. 

5.  Posse  sufficere  juramentum  ad  humanos 
contraclus  sine  verbis,  stando  in  jure  naturw. 
—  Evasio.  —  Occluditur.  —  Secundo  dicen- 
dum  est,  ex  natura  rei  posse  sufficerc  jura- 
mentum  ad  testimonium,  obligationem,  vel 
alios  contractus  humanos,  etiam  sine  verbis, 
per  sequipollentia  signa.  Probatur  primo  ex 
argumento  a  muto,  qui  loqui  non  potest,  nam 
ille  potest  se  obligare  sub  juramento,  et  tes- 
tificari  ubi  necesse  sit,  Respondet  Selva  in 
muto  snfficere,  quia  non  potest  amplius;  in  eo 
vero  qui  potest  loqui,  requiri  verba,  quia  illa 
sunt  expressiora  signa,  et  non  sunt  frustra 
data  a  natura,  sed  ut  illis  utamur,  si  possumus. 
Sed  hoc  ostendit  congruitatem,  non  necessi- 
tatem  ex  natura  rei.  Nam  si  in  muto  alia  signa 
sufficiunt  de  se,  sufficiunt  in  quocumque,etiam- 
si  alia  signa  faciliora,  ut  sunt  verba,  possibilia 
sint,  quia  possibilitas  verborum  non  destruit 
sufficientiam  aliorum  signorum  ;  ergo  non  suf- 
ficit  adinducendam  exnatura  rei  necessitatem 
verborum.  Maxime  quia  respectu  absentium 
non  sufficiunt  verba  vocalia,  cum  tamen  possi- 
mus  cum  illis  contrahere  et  jurare.  Rem  cum 
praesentibus  licet  loqui  possimus,  non  semper 
expedit  aut  decet  propter  alios  respectus ;  cur 
ergo  non  sufficiet  uti  aliis  signis?  Et  confir- 
matur,  quia  ob  hanc  causam  matrimonium 
fieri  potest  sine  verbis,  et  votum,  ac  professio 
religiosa,  ut  patet  in  tacita  professione,  etc, 
et  infra  suo  loco  dicetur. 

6.  Injure  l.umano  requiri  posse  verba,  ut 
juramentum  obligationem  inducat.  —  Tertio 
dico,  ex  jure  humano  ibi  solum  requiri  verba, 
ut  juramentum  fidem  faciat,  vel  obligationem 
inducat,  ubi  constiterit  legem  humanam  talem 
formam  jurandi  postulareadbos  effectus.  Pro- 
batur,  quia  lex  humaua  potestatem  habet 
praescribendi  certas  formas  servandas  in  con- 
tractibus,  vel  judiciis,  sine  quibus  actiones 
non  valeaut.  Et  hoc  modo  requirunt  jura  civi- 
lia  propria  verba  in  stipulatiombus,  et  ideo 
neque  inter  absentes,  nequs  cum  muto  vel 
surdo  fieri  possunt,  juxtalegeml,  tf.  de  Yerbo- 
rum  obligationibus.  Ergoubi  lex  humana  pos- 
tulaverit  formalia  verba  ad  valorem  juramen- 
ti,  ibi  erunt  necessaria.  An  vero  leges  huma- 
nse  hoc  disposuerint  in  aliquo  casu,  a  jurispe- 


478 


LIB.  I.  DE  JURAMENTO  ASSERTORIO. 


ritis  magis  petendum  est.  Ego  vero  existimo 
in  rigore  non  inveniri  talem  casum,  ahoquin 
in  illo  mutusjurare  non  posset;  nullus  autem 
talis  casus  reperitur,  cum  mutus  etiam  in  ju- 
dieio  possit  esse  testis,  et  jurare  juxta  Glos- 
sam,  in  cap.  Testes,  3  p.,  q.  9.  quod  esse  re- 
ceptissimum  dixit  Covar.  supra.  Verum  qui- 
dem  est  valde  consentaneum  rationi  esse,  ut 
qui  potest  loqui,  et  ad  prsesentes  jurat,  per 
verba  faciat;  nam  hoc  et  magis  naturale,  et 
securius  est ;  unde  fh%  ut  sit  etiam  regulariter 
observandum,  et  inde  etiam  est  ut  jura,  quan- 
do  loquuntur  de  juramento,  per  verba  aut  vo- 
ces  illud  describant,  seu  declarent;  et  hoc  so- 
lum  probant  multa  jura,  quse  Selva  et  Covar. 
adducunt;  tamen  in  nullo  eorum  requiruntnr 
ut  essentialia ;  ideo  necesse  non  est  pluribus 
verbis  respondere  ad  aliarum  opinionum  fun- 
damenta,  sed  videri  potest  Covar.  supra. 

7.  Objeciio.  —  Unam  vero  objectionem^ 
quam  Covar.  facit  ex  c.  Clericus,  de  Jureju- 
rando,  omnino  prsetermittere  non  possumus, 
quia  nonnullam  habet  difficultatem.  Nam  in 
casu  illius  textus,  quidam  clericus  juraverat 
servare  statuta  edita  in  sua  ecclesia  ;  postea 
vero  per  idem  jurameutum  promisit  servare 
fideliter  statutum  postea  subsecutum.  Dubita- 
batur  ergo  an  ex  vi  praestitijuramentitenere- 
tur  servare  statutum  postmodum  subsecutum; 
et  respondens  Pontifex  dicit  non  teneri  ex  vi 
juramenti,  sed  solum  ex  vi  promissionis.  Quae 
responsio  videtur  in  hoc  fundata,  quod  poste- 
rius  statutum  non  fuit  per  propria  verba  jura- 
tum;  ergo  supponitur  ibi  necessaria  esseverba 
ad  obligationem  juramenti. 

8.  Solutio. —  Sed  heec  objectio,  licet  in  se 
difficultatem  habeat  quoad  intelligentiam  il-^ 
lius  textus  (circa  quam  satis  laborant  Abbas, 
et  alii  expositores  ibi,  et  plures  alii  Doctores, 
quosCovar.  refert),nihilominus  pro  queestione 
prsesenti  non  habet  difficultatem.  Nam  potius 
ibi  videntur  intervenisse  verba  sufficientia  ad 
juramentum,  quia  preeeesserat  juramentum 
de  servandis  statutis  factis,  et  postea  circa  no- 
vum  statutum  facta  est  promissio  sub  his  ver- 
bis  :  Promitto  per  idem  juramentum  hoc  no- 
vum  statutum  fideliter  observare,  ut  ex  textu 
colligitur ;  non  ergo  defuerunt  ibi  verba  :  sed 
tunc  difficile  ad  explieandum  est,  quomodo 
stet  responsio  Pontificis,  cum  per  illa  verba 
indicatur  sufficienter  juratum  novum  statu- 
tum,  quandoquidem  per  illa  verba  declaravit 
talis  clericus  se  promittere  sub  eodem  jura- 
mento,  per  quse  verba  videtur  in  virtute  ite- 
rasse  praeteritum  juramentum.  Nam  quando 


aliquid  additur  prsecedenti  dispositioni,  cum 
relatione  ad  illam,  perinde  est  ac  si  forma 
praecedentis  dispositionis  repeteretur. 

9.  Sed  nihilomvnus  dicendum  est  verba  illa 
potuisse  habere  ambiguum  sensum:  unus  est 
proxime  tactus,  quod  clericus  ille ,  quando 
secundo  promisit,  voluerit  per  illa  verba 
iterum  jurare,  et  promissionem  confirmare. 
Alius  est,  quod  non  jurando  de  novo,  sed 
tantum  promittendo,  voluerit  promissionem 
manere  subjectam  priori  juramento,  sive  sua 
/voluntate  tentando  facere  illam  extensionem 
juramenti,  sive  per  ignorantiam  existimando 
promissionem  observandi  novum  statutum, 
eo  ipso  manere  comprehensam  sub  priori 
juramento.  Pontifex  ergo  in  hoc  posteriori 
sensu  verba  interpretatur,  et  ideo  respondet 
posteriorem  promissionem  non  fuisse  juratam, 
quia  nec  novo  juramento  eonfirmata  fuit,  nec 
prius  juramentum  ad  illam  extendi  potuit. 
Quod  si  ipsemet  promittens  aliud  existimavit, 
error  ejus  non  potuit  in  re  obligationem 
inducere,  sed  ad  summum  ex  conscientia 
erronea,  quse  obligatio  cessat  ablato  errore. 
Neque  etiam  voluntate  sua  potuit  extensionem 
prioris  juramenti  facere;  nam,  licet  jurare  vel 
non  jurare,  et  jurare  hanc  vel  illam  rem,  sit 
in  hominis  voluntate,  tamen  facto  juramento 
circa  aliquam  materiam,  quod  ex  illo  sequa- 
tur,  vel  non  sequatur  obligatio,  vel  quod  sit 
tanta  vel  minor,  non  pendet  ex  hominis  vo- 
luntate,  quia  est  effectus  naturaliter  conse- 
quens  ad  juramentum,  ut  infra  videbimns. 
Et  ideo  non  est  in  potestate  hurnansevoluntatis 
facere,  ut  idem  juramentum,  prius  factum 
circa  limitatam  materiam,  postea  ad  novam 
extendatur,  licet  sit  in  hominis  potestate,  si- 
mile  juramentum  de  novo  facere  circa  similem 
novam  materiam.  Quia  ergo  Pontifex  in  eo 
casu  interpretatur  non  esse  factum  juramen- 
tum  de  novo,  ideo  recte  concludit  promissio- 
nem  illam  non  fuisse  juramento  confirmatam. 

10.  Dubium.  —  Solutio.  —  Quod  si  inquiras 
cur  in  casu  ambiguo  ita  Pontifex  verba  illa 
interpretetur,  cum  securius  videretur  ibi  jura- 
mentum  prsesumere,  et  ad  illud  servandum 
obligare,  respondetur  Pontificem  non  judicare 
de  obligstione  juramenti,  nisi  juxta  exigen- 
tiam  externi  signi;  illa  autem  verba  nude 
sumpta,  et  nullis  aliis  circumstantiis  affecta, 
non  indicabant  novum  juramentum,  sed  tan- 
tum  promissionem,  ut  patet  ex  verb.  Pro- 
mittens,  et  extensionem  prioris  juramenti,  ut 
patet  ex  proprietate  illius  relativi,  per  idem 
jurarnentum.  Unde  cum  ex  vi  verborum  con- 


CAP.  XII.  DE  TRIPLICI  DIVISIONE 
staret  ibi  non  esse  factum  novnm  juramentnm, 
vel  saltem  non  constaret  esse  faetum,  et  alio- 
quin  juramentum  sit  valde  onerosum,  et  ejus 
obligatio  periculosa,  merito  Pontifex  favorabi- 
liorem  partem  elegit,  saltem  in  exteriori  judi- 
cio;  nihilominus  tamen  non  exclusit,  quin  si 
clerico  illi  in  conscienlia  constaretse  protulisse 
illa  verba  animo  et  intenlione  jurandi  de  novo 
novam  promissionem,  coram  Deo  maneret 
obligatus,  quia  intentio  jurantis  poterat  verba 
ad  illum  sensum  determinare.  Sicut  etiamsi 
ultra  illa  verba  additae  fuissent  exterius  aliae 
circumstantise,  quee  satis  determiiiarent  signi- 
ficationem,,  posset  etiam  in  foro  exteriori 
novum  juramentum  judicari,  quse  omnia  sunt 
consentanea  iis,  quse  circa  illum  textum 
notat  ibi  Abb.,  num.  2  et  3 ;  et  Sylvest., 
verbo  Juramcntum,  k,  q.  23;  et  D.  Antoninus, 
2  part.,  tit.  10,  cap.  6,  §  6;  Covar.,,  ubi 
supra,  num.  5.  Atque  ita  constat  illam  res- 
ponsionem  Pontificis  non  fundari  in  hoc,  quod 
ad  juramentum  requirantur  necessario  pro- 
pria  verba,  sed  in  universaliori  principio, 
quod  aiJ  jurandum  de  novo  requiratur  signum 
sufficiens  novi  juramenti  expressivum,  sive 
illud  sit  verbum,  sive  quodcumque  aliud. 

CAPUT  XII. 

DE   TRIPLICI  DIVISI0NE  JURAMENTI    EX  PARTE 
FORM^. 

1.  Juramentum  trilms  modis  fieri  posse  cx 
parie  formce.  —  Ex  resolutione  prsecedentis 
diibiij  inferre  possumus  juramentum  tribus 
modis  fieri  po^se  ex  parte  signi,  seu  forma 
jurandi,  scilicet,  vel  propriis  ac  solis  verbis, 
vel  solis  aliis  actionibus  vel  nutibus  signifi- 
cantibus,  vel  signo  quasi  composito  ex  verbis 
et  factis.  Primus  modus  per  se  notus  est,  et 
maxime  usitatus,  prcesertim  in  simplicibus  et 
privatis  juramentis.  Ncque  habet  ullam  diffi- 
cultatem,  quia  verba  per  se  sunt  sufficientia 
signa.  Tertius  etiam  modus  est  per  se  mani- 
festuSj  quia  si  soia  verba  sufficere  possunt, 
multo  magis  verba  cum  aliis  signis,  vel  nuti- 
bus.  Est  etiam  hic  modus  satis  usitatus,  prse- 
sertim  in  publicis  juramentis,  et  aliquando 
in  jure  postulatur  et  vocatur  a  juristis  modus 
corporaliter  jurandi,  ut  tangendo  Evangelia, 
c.  Quoties,  l,  q.  7,  et  clarius  in  Clemen.  I, 
§  Porro,  de  Hsereticis,  ubi  Gloss.,  verb.  Tac- 
ta,  late  hoc  prosequitur,  et  in  cap.  Ut  circa, 
de  Elect.,  in  6,  ibi,  corporali  pra>stito  jura- 
mento.  Et  de  hac  forma  jurandi  habemus  etiam 


JURAMENTI  EX  PARTE  F0RM7E.  4-79 

in  Scriptura  varia  exempla,  ut  de  Abrabam 
et  Jacob,  qui  ad  exigendum  juramentum, 
postularunt  ut  jurans  poneret  manum  sub  fe- 
more  suo,  de  qua  forma  et  aliis  plura  dice- 
mus  paulo  inferius,  explicando  aliam  divisio- 
nem.  In  hoc  autem  jurandi  modo  advertere 
oportet,  aliquando  posse  factum  adjungi  ver- 
bo  solum  ad  quamdam  majorem  sol.emnita- 
tem,  ut  quando  alias  solum  verbum  ex  se  erat 
sufficiens ;  intcrdum  vero  posse  addi  ad  com- 
plementum  juramenti,,  vel  quia  ex  positivo 
jure  postulatur,  vel  certe  quia  verbum  solum 
per  se  non  fuisset  sufficiens,  et  adjuncto  alio 
signo  compleretur  significatio;  ut  in  casu  dicti 
cap.  Clericus,  proxime  tractato,  verba  illa : 
Promitto  per  idem  juramentum,  non  censen- 
tur  sufficientia  ad  novum  juramentum  prees- 
tandum  ;  si  autem  dicta  fuissent  illa  verba 
tangendo  Evangelia ,  compleretur  sufficiens 
signum  juramenti. 

2.  Secundus  autem  modus  jurandi  per  sola 
signa  consistentia  in  factis  rarior  est.,  quia,  ut 
diximus,  proprium  et  quasi  connaturale  si- 
gnum  ad  explicandos  conceptus  sunt  verba. 
Nibilominus  tamen  non  est  impossibilis  hic 
jurandi  modus,  quia  ex  impositione  vel  con- 
suetudine  potest  per  aliquod  factum  sufficien- 
ter  juramentum  significari.  Sic  D.  Anton.,  2 
p.,  tit.  10,,  cap.  3,  in  principio,  refert  apud 
Italos  sufficere  tactum  alicujus  libri,  ut  intel- 
ligatur  preestitum  esse  juramentum.  Indicat 
autem  in  tali  modo  jurandi  semper  esse  ne- 
cessarium,  ut  preecedant  aliqua  verba,  quibus 
exigatur  juramentum,  et  pro  signo  jurandi 
petatur  tactus  libri,  vel  apprehensio  manus, 
aut  inclinatio  eapitis.,  vel  quid  simile;  et  tunc 
res  est  clara,  quia  tota  significatio  prseceden- 
tium  verborum  in  illo  tactu  vel  nutu  sufficien- 
ter  continetur.  Et  certe  hic  modus  jurandi  vix 
aliter  exercetur  inter  eos,  qui  audire  possunt 
et  loqui.  At  si  is,  a  quo  petitur  juramentum, 
esset  surdus,  vel  etiam  mutus,  sufficeret  ut 
petitio  juramenti  per  alia  signa  antecedentia 
fieret,  vel  per  scripturam,  si  legere  sciret. 
Posset  etiam  consuetudine  introduci,  ut  sim- 
plicia  verba  promissionis,  vel  assertionis  de 
futuro.,  ut :  Ego  faciam,  dicta  cum  tali  modo 
seu  actione,  ut  tangendo  crucem,  aut  Evan- 
gelia,  aut  elevando  digitum  in  cceluin,  cen- 
seantur  esse  jurata,  ut  sentiunt  Sylvest.,  in 
verbo  Juramentum,  \  ;  Sot.,  d.  q.  1,  art.  \, 
in  fm.  ;  Covar.  supra,  p.  1,  inprincipio,  num. 
A.  Et  tunc  juramentum  in  sola  actione  posi- 
tum  est ;  nam  verbum  quod  anteeedit  vrl  co- 
mitatur,  magis  est  materia  juramenti   quam 


480 


LIB.  I.  DE  JURAMENTO  ASSERTORIO. 


signum,  licet  parum  intersit  sub  uno  vel  alio 
membro  ritum  illum  constituere. 

3.  Triplex  esse  jitramentum  sensibile. — Tri- 
plex  ergo  juramentum  sensibile  ex  dictis  con- 
surgit,  quse  potest  esse  prima  divisio  ad  banc 
formam  pertinens :  unum  appellari  potest 
verbale  tantum,  aliud  corporale,  seu  reale 
tanlum,  aliud  ex  utroque  mixtum  seu  com- 
positum ;  heec  enim  nomina  babent  in  jure 
fundamentum,  ut  videmus,  eorum  autem  ra- 
tiones  satis  manent  explicatee  ex  dictis.  Divi- 
sio  autem  heec  quoad  rationem  juramenti  ac- 
cidentaria  est;  nam,  licetsignurn,  ut  signum, 
sit  de  ratione  juramenti,  sensibilis  res,  quee 
ad  significandum  imponitur,  materialiter  se 
habet  ad  rationem  juramenti,  et  ideo  non 
variat  speciem  ejus,  potest  autem  conferre 
vel  ad  majorem  certitudinem,  vel  ad  aliquos 
effectus  juris,  vel  ad  augendam  aliquo  modo 
obligationem,  ratione  majoris  soleninitatis, 
de  qua  nunc  dicemus. 

4.  Secunda  divisio  juramenti  ex  parte  for- 
mce.  —  Divisio  juramenti  in  simplex  et  so- 
lemne.  —  Definiti)  juramenti  solemnis.  —  De 
cwrernonia  Sanctorum  Patriarcharum  injura- 
mento. — Secundo  ergo  dividitur  juramentum  , 
etiam  ex  parte  formaB,  in  simplexet  sulemne; 
simplex  negatione  constituitur,  nam  illud  est 
simplex ,  quod  solemnitatem  specialem  non 
habet;  et  ideo  explicato  solemni,  illud  etiam 
erit  explicatum  ;  dicitur  ergo  solemne  jura 
mentum,  illud  quod  fit  peculiari  ritu  aut  cee- 
remonia,  verbis  addita  ,  lege  et  consuetudine 
introducta.  Tales  fuerunt  innumeri  ritus  apud 
Gentes  ,  ut  videri  potest  in  Alexand.  ab 
Alexand. ,  cum  Tiraq.,  lib.  5  Genial.,  c.  10  ; 
quibus  omissis,  solum  unum  commemorabo 
servatum  ab  antiquis  Patriarchis  ,  videlicet , 
pouendi  manum  sub  femore  exigentis  jura- 
mentum,  ad  quamdam  juramenti  solemnita- 
tem,  Genes.  25  et  27.  De  qua  ceeremonia  dubi- 
tari  solet,  cur  pertineret  ad  solemnitatem  jura- 
mrmti,  quia  nihil  sacrum  in  ea  esse  videtur  ; 
ceeremonia  autem,  quee  additur  juramento  so- 
lemni ,  debet  ad  religionem  ejus  aliquo  modo 
pertinere.  Sed  in  hoc  frequentior  sententia 
Patrum  cst,  illo  signo  indicatum  esse  jura- 
mentum  fieri  in  fide  Christi,  qui  tunc  contine- 
batur  in  lumbis  Abraha? ,  ut  loquitur  Paulus , 
ad  Heb.  7.  Et  idem  dici  potest  de  Jacob.  Et 
hanc  interpretatiouem  refert  Hieronymufe ,  iri 
Quaestionibus  Hebraicis;  unde  juxta  illam  non 
potuit  ille  modus  jurandi  postulari,  nisi  ab  iis 
qui  certo  sciebant  se  futuros  progenitores 
Christi,  et  ita  non  legitur  nisi  de  Abraham  et 


Jacob.  Alii  autem  volunt  illa  caeremonia  si- 
gnificatam  fuisse  fidem  veri  Dei,  cum  quo  po- 
pulus  ille  peculiare  pactum  iuierat ,  cujus  si- 
gnum  erat  circumcisio,  quaj  circa  illam  par- 
tem  fiebat,  quod  magis  placet  Abulensi  et  Ly- 
rano;  et  ita  poterat  esse  ille  ritus  communis 
Judaeis.  Alii  denique  non  putant  illam  caere- 
moniam  esse  additam  propter  sacram  signi- 
ficationem,  sed  ad  significandam  subjectionem 
jurantis  respectu  adjurautis,  in  quam  exposi- 
tionem  inchnant  Vatablus  et  Lippomanus,  ne- 
que  propterea  fuisset  cseremonia  impertinens 
ad  juramentum,  quia  in  juramento  solemni 
potest  ritus  adhiberi ,  non  solum  ex  parte  il- 
lius  cui  juratur,  sed  etiam  ex  parte  jurantis  , 
ut  magis  advertat  obligationem  suam,  et  debi- 
tum  peculiare  respectu  iilius  cui  jurat  ,  ac 
denique  negotii  gravitatem,  ut  aliis  exemplis 
statim  declarabimus.  Alio  etiam  modo  fie- 
bant  olim  solemnia  jurameuta,  adjungendo 
illis  bolocausta  et  sacrificia,  ut  notat  Nico- 
laus  de  Lyra,  Genes.  15,  ubi  Deus  ipse  hunc 
ritum  jurandi  videtur  servare  voluisse  ,  et 
insinuatur  Jerem.  34  ,  ubi  reprebendit  Deus 
eos,  qui  non  observaverunt  verba  fcederis  : 
Quibus  assensi  sunt  (iuquit)  in  conspectu  meo 
vitulum  quem  conciderunt  in  duas  partes ,  et 
transierunt  inter  divisiones  ejus. 

5.  Nunc  etiam  juramentum  solemne  variis 
modis  et  ritibus  fit,  qui  in  variis  decretis  le- 
guntur,  ut  tangendo  crucem,  reliquias,  et 
Evangelia,  c.  Tibi  Domino, 63d.,et  inClemen- 
tina  unica,  de  Jurejurando,  et  iu  cap.  ult.  de 
Juramento  caiumnise,  et  in  aliis,  quae  videri 
possunt  in  Abbate ,  Rubrica  de  Jurejuran- 
do;  et  Selva,  tract.  de  Jurament.,  p.  1.  ITaec 
autem  solemnitas  canonica  (  ita  euim  in- 
terdum  in  jure  appellatur,  c.  Dilecti,  de  Ma- 
joritate  et  obedientia)  maxime  sumi  solet  ex 
tactuvelprsesentia  rerum  sacrarum,  vel  ex  si- 
milibus  circumstautiis  sacris,  ut  constat  ex 
juribus,  et  exemplis  adductis.  Aliquando  vero 
consistit  in  solemnitate  pertineute  ad  certio- 
rem  notitiam,  vel  probationem  praestiti  jura- 
menti  ;  et  hoc  modo  servari  solet  specialis 
forma  in  postulando  juramento  quod  judiciale 
vocant,  et  solet  ab  extrajudiciali  distingui,  de 
quo  est  sermo  in  leg.  Gfeneraliter,  §  ult.,  Cod. 
de  Rebus  creditis,  ubi  variee  illius  solemnita- 
tes  insinuantur.  Et  sic  etiam  possent  distingui 
juramenta  contractuum ,  vel  pacis ,  aut  fcede- 
ris,  quse  speciali  solemnitate  saepe  fiunt.  Ve- 
rumtamen  omnes  hse  divisiones  sub  superiori 
contincntur,  nam  omnia  illajuramenta  conti- 
nentur  sub  solemni  juramento.  et  fere  non 


CAP.  XII.  DE  TRIPLICI  DIVISIONE  JURAMENTI  EX  PARTE  FORM.E. 


481 


distinguuntur,  nisi  ex  variis  materiis,  vcl  ad 
summum  ex  variis  cseremoniis  aut  circumstan- 
tiis,  quee  acciolentales  sunt  ad  rationem  jura- 
menti. 

6.  Juramentum  solemne  et  simplex  acciden- 
taliter  iantum  distinguL  —  Imo  binc  etiam 
constat  totam  hanc  divisionem  juramenti  in 
solemnevelsimplex,  esseper  differentias  acci- 
dentales,  et  in  ratione  essentiali  juramenti  esse 
ejusdem  speciei.  Probatur ,  quia  substantia 
juramehti  consistit  in  divino  testimonio :  sed 
hsec  invocatio  ejusdem  rationisestin  utroque; 
solemnitas  autem  solum  adhibetur,  vel  ad  ex- 
citandam  magis  fidem  et  reverentiam  jura- 
menti ,  vel  ad  augendam  obligationem  ratio- 
ne  majoris  advertentiee  vel  considerationis,, 
vel  ratione  vitandi  soandali,  vel  etiam  ratioue 
justitiee ,  et  obedientiee  debitee  superiori ,  aut 
judici  exigenti  juramentum,  vel  denique  utin 
exteriori  judicio  faciat  sufficientem  probatio- 
nem,  quando  ita  per  jus  humanum  dispositum 
est.  Tunc  enim,  lieet  talis  solemnitas  non  re- 
quiratur  ad  obligationem  juramenti  in  con- 
scientia,  ad  illum  exteriorem  effectum  erit  ne- 
cessaria  ;  et  ideo  adhibenda  est  modo  in  ipso 
jure  explicato.  Ubi  interrogari  poterat  qualis 
debet  esse  tactus  libri  Evangeliorum  quan- 
do  in  jure  postulatur ,  ut  in  capite  Lauda- 
bilem,  de  Frigidis  et  maleficiatis,  et  sic  de  aliis 
circumstantiis  ;  sed  de  iis  videri  possunt  Glos- 
see  supra  citatee,  in  cap.  Ut  circa,  de  Electione, 
in  6,  et  in  Clement.  1,  §  Porro,  de  Heeretieis ; 
Abb.,  in  cap.  Et  si  Christus,  de  Jurejurando, 
et  in  cap.  Fraternitatis,  de  Testibus,  et  alii 
quos  late  refert  Covar.  supra.  §  1,  num,  2  et 
sequeutibus ;  et  latius  Sancius,  lib.  7  de  Ma- 
trim.,  disp.  108,  num.  14;  iila  enim  omitto, 
quia  ad  conscientiam  parum  referunt. 

7.  Advertendum. — Potest  denique  circahanc 
divisionem  animadverti,  juramenta  solemnia 
ordinarie  esse  ex  his  quee  composita  appella- 
vimus  ex  verbo  et  facto  (  ut  sic  dicam),  ut  in 
exemplis  adductis  ex  Scripturis  videre  licet. 
Nam  in  eis,  et  verbale  juramentum,  et  tactus 
aiiquis  vel  sacrificium  intercedebat,  et  simile 
fuisse  videtur  juramentum  fcederis  intcr  Jacob 
et  Laban,  Genes.  31.  Nam  prius  erexerunt 
tumulum  testis,  et  deinde  jurarunt  immolatis 
victimis.  In  formis  etiam  juramentorum  so- 
lemnium  ,  quee  in  sacris  canonibus  inveniun- 
tur,  intercedunt  verba,  et  aliquee  sacree  ceere  - 
moniee,  vel  externee  solemnitates  ;  aliquando 
vero  etiam  in  verbis  ipsis  specialis  forma  et 
solemnitas  postulatur ;  ut  quod  fiat  per  ex- 
pressam  invocationem  trium  divinarum  per- 
xiv, 


sonarum,  et  aliquando  etiam  sanctissimee  Vir- 
ginis,  vel  aliorum  Sanctorum.  Unde  in  rigore 
posset  heec  sola  circumstantia  suffieere  ad  so- 
lemnitatem  jurarnenti ;  tamen  (ut  dixi)  ordi- 
narie  adjungitur  corporalis  solemnitas,  quia, 
vel  ad  publicam  notitiam  juramenti,  vel  ad 
alios  effectus  supra  dictos  moraliter  necessaria 
censetur.  Atque  hinc  fit,  ut  etiam  in  privatis 
juramentis  soleant  homincs  adhibere  aliquam 
similem  solemnitatem ,  vel  participationem 
ejus.  De  privatis  autem  jurationibus  loquitur 
Chrysostomus,  homil.  15  ad  Populum  :  Cum, 
inquit,  super  mensam  adjuras  sacram  ,  et  iibi 
Christus  positus  est  immolatus,  ibi  fratrem 
tuum  immolas  ;  et  infra  :  Saltem  librum  istum 
reverere,  quem  in  juramentum  porrigis  ;  unde 
aliquando  dicere  homines  solent,  se  solemni- 
ter  jurare  per  Deum  ,  licet  nihil  aliud  faciant 
vel  dicant,  quod  per  exaggerationem  dici  vi- 
detur  ad  magis  commendandam  intentionem 
jurandi,  et  fidem  juramenti  ;  communiter  ta- 
men  omnia  privata  juramenta  inter  simphcia 
reputantur  ,  quia ,  licet  habeant  aiiquam  so- 
lemnitatem,  non  tamen  legalem,  et  per  se  re- 
quisitam,  sed  consuetam  ;  et  ita  de  illis  semper 
loquemur. 

8.  Tertia  divisio  ex  parte  format  injuramen- 
tum  execratorium  et  iniocatorium.  —  Tertia 
divisio  ex  parte  formoe  est  in  juramentum  per 
contestationem  ,  seu  invocationem  divini  no- 
miuis,  vel  per  execrationem,  et  ita  possumus 
prius  appellare  invocatorinm  ,  et  secundum 
execratorium.  Prius  fit  implorando  Deum  in 
testimonium  veritatis,  quasi  directe,  sive  ex- 
plicite  in  se  ipso,  sive  implicite  in  aliqua  crea- 
tura  cum  ordine  ad  ipsum,  et  non  delermi- 
nando  neque  petendo  modum  aliquem  divinee 
attestationis ,  ut  fit  per  heec  verba  :  Testis  est 
Deus,  Vivit  Dominus,  etc.  ;  et  ita  hic  modus 
jurandi  est  magis  ordinarius  in  Scriptura  ,  et 
in  communi  etiam  usu.  Juramentum  autem 
execratorium  fit  imprecandoa  Deo  explicite  vel 
implicite  peculiarem  modum  attestandi  verita- 
tem,  et  ordinarie  fit,  imprecando  sibi  aliquod 
malum  a  Deo  specialiter  immittendum  vel  per- 
mittendum,  si  non  est  verum  quod  juratur; 
et  e  converso  accipitur  pro  signo  veritatis, 
quod  tale  malum  non  eveniat. 

9.  Unde  dupliciter  fieri  solet  hoc  juramen- 
tum  :  uno  modo,  per  directam  maledictionem, 
ut  :  Statim  moriar,  si  non  ita  esi,  vel  quid 
simile.  Alio  modo  ,  per  interpositionem  boni 
alicujus,  quasi  obligando  illud  ad  destructio- 
nem  vel  perditionem  ,  si  verum  non  est  quod 
juratur,  ut  cum  dicitur,   Per  vitam,  vel,  Per 

31 


482  LIB.  I.  DE  JURAMfc 

salutem.  Et  uterque  modus  execrationis  inve- 
nitur  in  Scriptura,  nam  illa  forma  jurandi 
execratoria  erat  in  veteri  lege  :  Hwc  faciat 
mihi  Deus,  et  hcec  addat,  Ruth.  1  ;  et  1  Reg. 
14 ,  ait  Saul  :  Hcec  faciat  mihi  Deus,  et  ha?c 
addat,  quia  morte  morieris,  Jonatha.  Simile 
habetur  cap.  25  ,  et  saepe  alibi  :  verba  etiam 
illa  Pauli,  2  ad  Corinth.  1  :  Ego  testem  Deum 
invoco  vi  animam  meam  ,  execrationem  conti- 
nent,  ut  exponit  D.  Thomas,  licet  simul  invo- 
cationem  divini  testimonii  contineant.  Verba 
autem  Joseph,  Gen.  42  :  Per  salutem  Pha- 
raonis,  de  utroque  juramento  intelligi  possunt, 
ut  videre  licet  apud  D.  Thom.  supra  ,  et  Gra- 
tian.,  §  Sic  etiam,  22,  q.  1.  Ita  etiam  Augus- 
tinus  ,  Enarrat.  in  Psal.  7,  circa  illa  verba  : 
Si  reddidi  retribuentibus  mihi  mala,  decidam 
merito  ab  inimicis  meis  inanis  :  Jurare,  inquit, 
videturper  execrationem,  quod  est  gravissimum 
jurisjurandi  genus ,  cum  homo  dicit :  Si  illud 
feci,  illud  patiar.  Statim  vero  exponit,  Davi- 
dem  potius  dixisse  illa  verba  prophetando 
quam  jurando  ;  nihilominus  vero  satis  signi- 
ficat  Augustinus ,  quod  si  dicta  fuissent  exe- 
cratorio  modo ,  gravissimum  juramentum 
continerent.  In  jure  etiam  canonico  indicatur 
hsec  forma  juramenti  execratorii,  sub  piriculo 
animce,  c.  Fratemitatis,  de  Frigidis  et  malefi- 
ciatis  ;  item  illa  forma  :  Sic  Deus  me  adjuvet, 
execratoria  est;  nam  virtute  continet,  ut  si 
juramentum  non  implevero,  Deus  non  me  ad- 
juvet ,  c.  Ego  N.  ,  eod.  Denique  hic  modus 
jurandi  per  execrationem  frequentissimus 
est,  et  inter  Gentiles  videntur  tales  fuisse  illse 
dicendi  formulse  :  Me  conveniat  Janus  iratus , 
Nolo  mihi  Jovem  propitium  ,  de  quibus  apud 
Tertullianum,  in  Apolog.,  c.  28,  et  multa  de 
moribus  Gentilium  in  execrationibus  refert 
Covar. ,  ex  Tito  Livio,  Cicerone,  Aulo-Gellio, 
et  aliis  supra,  §  1,  num.  8. 

10.  Dubium.--Resolutio. — Circa  hanc  vero 
divisionem  inquirit  primo  Cajetan.,  d.  q.  89, 
art.  1,  an  heec  duo  juramenta  specie  diffe- 
rant,  et  ratio  dubitandi  est,  quia  execratio  fit 
per  quamdam  maledictionem,  quse  longe  dif- 
fert  a  cultu.  Nihilominus  resolutio  certa  est, 
non  differre  specie  in  ratione  juramenti ;  ita 
docet  Cajetanus,  quem  omnes  sequuntur ;  et 
ratio  est,  quia  in  utroque  invocatur  Deus  in 
testem  sub  eadem  ratione  formali ;  quod  au- 
tem  determinetur  testimonium  ad  hanc  vel 
illam  deelarationem  testimonii,  per  ostensio- 
nem  talis  vel  talis  operis,  circa  hanc  vel  il- 
lam  creaturam,  materiale  est  ad  rationem 
testimonii.  Unde  multo  clarius  hoc  est  in   his 


NTO  ASSERTORIO. 

juramentis,  quam  in  juramento  assertorio,  et 
in  promissorio,  quia  ibi  videbatur  inveniri 
aliqua  diversitas  secundum  rationem  forma- 
lem,  etiam  ex  parte  testimonii  divini;  hic 
autem  mere  materialis  est,  ut  ex  dictis  con- 
stat.  Ideoque  tam  promissorium  quam  asser- 
torium  juramentum  potest  his  duobus  modis 
fieri,  ut  constat  ex  usu  et  exemplis  adductis. 
Et  similiter,  tam  jurameutum  simplex  quam 
solemne  potest  per  simplicem  invocationem, 
vel  cum  execratione  fieri;  quia  uterque  mo- 
dus  est  aptus  ad  privatum  et  publicum  jura- 
mentum.  Imo  execratio  non  solum  verbo,  sed 
etiam  opere  interponi  aut  significari  potest; 
talis  enim  fuisse  videtur  olim  modus  purgan- 
di  se  ab  aliquo  delicto  per  sumptionem  Eu- 
charistise,  ut  supra  exposui,tract.  3,  libro  pri- 
mo,  cap.  3,  in  fine ;  signum  ergo  est  hos  duos 
modos  jurandi  accidentarios  esse  ad  rationem 
juramenti.  Imo  in  eodem  juramento  utrum- 
que  conjunxisse  videtur  Paulus,  2  ad  Corint. 

1,  in  verbis  supra  citatis;  nam  prius  dixit: 
Testis  sit  mihi  Deus,  quod  ad  juramentum 
invocatorium  pertinet ;  cum  vero  adjunxit : 
In  animam  meam,  non  addidit  novum  jura- 
mentum,  sed  modum  divinee  testificationis 
determinatum. 

H.  Nec  refert  quod  juramentum  execra- 
torium  videatur  quamdam  maledictionem  in- 
volvere;  tum  quia  non  includitur  ibi  forma- 
liter,  sed  solum  materialiter,  quatenus  effec- 
tus  ille  proponitur  ut  futurum  indicium  veri- 
tatis,  et  divinse  testificationis ;  tumetiam  quia 
iila  execratio  revera  non  profertur  ut  male- 
dictio,  quia  non  profertur  ex  animo,  et  inten- 
tione  ut  id  eveniat,  sed  veluti  per  quamdam 
exaggerationem  veritatis,  et  ut  signum  divini 
testimonii.  INam  qui  sic  jurat,  potius  osten- 
dit  animum  aversum  ab  illo  malo  quod  im- 
precatur;  unde  si  verum  dicit,  in  hoc  ipso 
ostendit  se  formidare  et  fugere  tale  malum, 
quod  alienum  est  a  maledictione.  Si  vero 
mentitur,  quamvis  verbis  videatur  sibi  im- 
precari  malum  sub  quadam  conditione,  quae 
in  re  inest,  nihilominus  non  oportet  fieri  ex 
animo,'  sed  ex  quadam  temeraria  audacia, 
quia  nimirum  sperat  Deum  non  facturum  ta- 
le  signum,  nec  daturum  testimonium,  ut  ge- 
neraliter  de  omni  perjuro  dixit  D.  Thomas  2. 

2,  qusest.  13,  art.  3,  ad  2.  Et  ideo  merito  dixit 
Cajetanus  supra,  eum,  qui  pejerat  per  execra- 
tionem,  non  committere  duo  peccata,  uuum 
perjurii,  et  aliud  maledictionis,  quia  revera  il- 
la  non  est  maledictio.  Videtur  autem  non  pa- 
rum  augeri  inde  malitia  et   temeritas  jura- 


CAP.  XIII.  DE  VAIUIS 
menti,  prsesertim  si  malum  imprecatum  spi- 
rituale  sit,  ut  seterna  damnatio.  Quod  si  exe- 
cratio  sit  per  ordinem  ad  alterum,  cui  specia- 
lis  honor  et  reverentia  debeatur.  etiam  vide- 
tur  contra  illum  peccari ;  ut  si  quis  falsum  ju- 
rat  per  vitam  patris  ant  regis,  videtur  qui- 
dem  in  observantia  velpietate  deficere,  quam- 
vis  fortasse  specialis  malitia,  ex  illa  circum- 
siantia  sumpta,  non  sit  mortalis,  secluso  odio 
et  contemptu. 

CAPUT  XIII. 

DE  VARIIS   JDRANDI   FORMULIS. 

\ .  Qucestio.  —  Tam  in  juramento  invocato- 
rio  quam  in  exeeratorio,  sunt  in  usu  homi- 
num  plures  verborum  formse,  partim  certae, 
partim  dubise,  quas  explicare  necesse  est :  sed 
quia  illse  possunt  in  iofinitum  multiplicari, 
solum  illas,  quae  magis  usitatae  sunt,  attinge- 
mus.  Ante  omnia  vero  interrogari  potest,  an 
sit  necessarium  uti  hoc  verbo,  juro,  ut  verum 
fiat  juramentum.  Nam  aliqui  canonistse  idaf- 
firmarunt,  nt  Cardinalis,  in  c.  2,  de  Sponsali- 
bus.  Id  autem  sine  fundamento  dicitur,  quia 
sufficit  jurare  iu  actu  exercito  (ut  sic  dicam  ), 
etiamsi  non  explicetur  actus  ipse  jurandi  in 
actu  signato;  verbum  autem  Juro,  solum  de- 
servit  ad  exprimendum  actum  jurandi  poste- 
riori  modo  :  ergo.  Major  constat  ex  jure,  nam 
sa?pe  ponuntur  formee  jurandi  sine  tali  verbo, 
ut  in  cap.  Ego  N.,  et  e.  Et  si  Christus,  cum 
aliis,  de  Jnrejurando.  Item  Paulus  non  dixit: 
Juro,  sed  :  Testis  mihi  est  Deus  ;  et  olim  di- 
cebant  Prophetse  :  Vivit  Dominus,  et  Gentiles 
dicebant :  Me  Uercule,  teste  Tertul  ,  de  Idolo- 
latria,  cap.  20.  Et  ratio  est,  quia  invocatio  Dei 
in  testem  sufficienter  fit  per  verba  quse  illam 
exprimant,  sicut  ad  orandum  non  oportet  uti 
verbo  Peto,  sed  exercere  petitionem,  dicendo 
Deo:  Adjuva  me,  vel  quid  simile;  sic  ergo  est 
in  prsesenti.  Est  res  satis  clara,  quam  notavit 
Panorm.,  in  cap.  Querelam,  de  Jurejurando, 
num.  2  ;  Sylvesi.,  verbo  Juramentum,  1,  q.  1 
et  6  ;  Soto,  d.  qusest.  \ ,  art.  1 ;  et  Covar.  su- 
pra,  in  principio,  num.  7. 

2.  Sed  quid,  si  aliquis  loco  verbi  Juro,  di- 
cat  Voveo,  quando  materia  non  est  capax  vo- 
ti,  sed  juramenti,  ut  facere  solent  Hispani, 
quando  his  verbis  utuntur  ,  Voveo  Deum  ita 
esse,  vel  non  esse?  Respondeo  illud  esse  jura- 
mentum,  et  valde  grave  ;  nam,  licet  illi  inep- 
tissime  utantur  verbo  vovendi  ,  cum  nihil 
promittant,  neque  id  intendant,  neque  mate- 


JURANDI  FOT.MULIS. 
ria  sit  capax,  ut  recte  dixit  Covar.  supra,  §  7. 
num.  9,  vers.  7,  Patet ,  nihilominus  in  re  est 
verum  juramentum,  et  grave,  ut  sensit  Soto, 
d.  art.  4,  circa  finem.  Quia  inteutio  proferen- 
tis  revera  est  jurare,  et  ad  hoc  invocat  Deum  ; 
et  quamvis  abutatur  verbo ,  tamen  jam  ex 
abusu  habet  illam  significationem,  et  apud 
Deum  sufficeret,  quod  jurans  illum  sensum  in- 
tenderet  :  verumtamen  etiam  apud  homines 
ex  consuetudine  et  circumstantiis  consurgit 
sufficiens  significatio.  Dubitari  autem  solet  an 
ille  modus  jurandi  blasphemiam  habeat  con- 
junctam  ;  nam  id  significat  Soto,  cum  ait  esse 
illud  juramentum  pejore  nomine  dignum  ; 
sed  in  rigore  non  est  blasphemia,  quamvis  in- 
dicat  majorem  quamdam  irreverentiam  et 
audaciam,  et  hoc  sentit  Covar.  supra. 

3.  Dubium.  —  Potest  autem  e  converso  in- 
terrogari,  an  solum  verbum  Juro,  nulla  ad- 
dita  determiuatione,  ut :  Juro  me  facturum 
hoc,  vel ,  hoc  ita  esse,  sufficiat  ut  assertio  vel 
promissio  jurata  ceusenda  sit.  Aliqui  ita  cen- 
sent,  quia  idem  est  Juro,  quod  Juramentum 
facio  ;  sed  jurarnentum  simpliciter  dictum  est 
attestatio  per  divinum  testimonium  ;  ergo  qui 
sub  illo  verbo  aliquid  profert,  eo  ipso  vere 
jurat.  Alii  vero  non  putant  sufficere  nudum 
illud  verbum,  quia  illutj  de  se  indifferens  est 
ad  verum  et  fictnm  juramentum  ;  et  quamvis 
in  dialectico  rigore  verbnm  sit  analogum,  et 
ideo  simpliciter  dictum  videatur  stare  pro 
principaliori  significato,  nibilominus,  morali- 
ter  loquendo,  et  ex  usu,  videtur  indifferenter 
sumi.  Unde  ssepe  additur  aliquid  distrahens 
rigorem  verbi,  ut  cum  quis  dicit  :  Juro  per 
hanc  barbam,  vel :  Juro  ,per  me  ipsum  ;  in  vul- 
gari :  Juro  ami,  Juro  por  quien  soy,  vel  Juro 
atal,  nihil  in  particulari  exprimendo,  etin  his 
formis  jurandi  certum  est  non  fieri  juramen- 
tum  ;  ergo  idem  est,  cum  solum  verbum  juro 
profertur  ;  imo,  eo  ipso  quod  lingua  reprimi- 
tur  et  ibi  sistit,  indicatur  animus  loquentis, 
quod  noluerit  juramcirtum  perficere. 

A.  Solutio. —  Sed  in  hoc  qucd  ad  conscieu- 
tiam  attinet,  judicium  sumendum  est  ex  in- 
tentione  jurantis ;  nam  revera  verbum  ipsum 
capax  est  utriusque  intentionis  sine  fictionevel 
speciali  culpa,  nt  probant  rationes  factee ;  ta- 
men  per  se,  et  ex  vi  verbi  in  sua  rigorosa  sigui- 
ficatione,  sine  dubio  sufficit  ad  jurandum.  In 
usu  tamen  considerandse  sunt  circumstantia? ; 
nam  ex  modo  proferendi  verbum,  intelligi  po- 
terit  quo  sensu  dicatur;  vel  ex  antecedenti 
sermone,  si  ab  aiiquo  petatur  ut  juret,  vel  si 
negotium  id  postulet,colligi  potestan  profera- 


LIB.  I.  DE  JURAMENTO  AS5ERT0R10. 


tur  ad  confirmandum  juramentum  ;  aliunde 
vero  exconditione  personae,  vel  ex  modo  lo- 
quendi,  conjici  potest  ibi  constitisse  ut  a  ju- 
rando'abstineret.  Quod  maxime  erit  certum, 
quando  aliquid  additur  leniens  rigorem  verbi, 
u t  in  exemplis  adductis,  et  in  aliis,  quse  sunt 
frequentia,  ut :  Juro  adiez,  vel  :  Per  ccelum 
lecti,  vulgo  de  la  cama,  et  similia. 

5.  Aliud  dubium.  —  Ulterius  vero  dubitari 
potest,  quando  sine  illo  vcrbo  nomen  Dei  as- 
sumitur  ad  exaggerandam  vel  confirmandam 
veritatem,  quis  modus  de  se  sufficiat,  ut  jura- 
mentum  esse  intelligatur ;  sunt  enim  varise 
formulse,  ut :  Per  Deum,  Scit  Deus,  Testis  est 
Detis,  Testem  Deum  invoco  ;  item :  Vivit  Do- 
minus,  Coram  Deo,  In  pr&sentia  Dei,  et  si- 
miles.  Ex  quibus  prima  est  indubitata  apud 
omnes ,  etiam  hsereticos,  teste  Augustino, 
Epist.  89,  in  fine,  et  constat  ex  communi  usu, 
et  sensu  omnium,  et  ex  vi  illins  particulse  per; 
nam  per  illam  inducitur  Deus  ut  testis  verita- 
tis,  nec  in  illa  locutione  potest  alium  sensum 
habere.  Unde  potius  est  cavendus  excessus  in 
hac  formula  jurandi  quoad  modum  nominan- 
di  Deum,  nam  potest  juramentum  in  blasphe- 
miam  declinare  :  quod  duobus  modis  potest 
contingere.  Unus  est,  si  assumatur  nomen  Dei 
cum  execratione,  et  talis  esse  censetur,  quan- 
do  dieitur,  Per  vitam  Dei,  ut  supra  tetigi, 
tract.  3,  lib.  1,  c.  6,  num.  11.  Alius  modus 
est,  quando  contumeliose  nominatur  Deus, 
ut  in  cap.  Si  quis  per  capillum,  22,  q.  i,  ut 
dicto  loco  etiam  tractatum  est. 

6.  Solutio.  —  De  aliis  vero  formis  fere  om- 
nibus,  Augustinus  supra,  dicta  Epistola,  re- 
fert  sensisse  Pelagianos,  illas  non  sufficere  ad 
jurandum,  quia  non  continent  illam  particu- 
\amper,  et  quia  in  Paulo  inveniuntur  illi  modi 
loquendi,  de  quo  putabant  non  posse  credi 
quod  juraverit.  Sed  in  hoc  secundo  videntur 
supponere  errorem,  quod  Paulo  non  licnerit 
jurare.  Et  deinde  illos  coarguit  Augustinus, 
quia  etiam  Paulus  usus  est  particula  per,  ad 
jurandum,  1  ad  Gorinth.  15  :  Quotidie  morior 
per  gloriam  vestram,  fratres.  Item  quod  illa 
particula  non  sit  necessaria,  convincitur  ex 
illo  Jerem.  4  :  Et  jurabuut :  Vivit  Dov.inus, 
ibi  enim  non  additur  particula  per.  Et  videtur 
iila  forma  jurandi  consueta  illo  tempore  (ut 
coustat  ex  usu  Prophetarum),  ad  abstrahen- 
dum  illum  populum  a  jurando  per  falsos  Deos 
et  idola,  quee  in  Scriptura  distinguuntur  a  Deo 
vivente,  Dan.  14  :  Quia  erant  inarda  simula- 
cra,  et  non  Deus  vivens.  Unde  non  solum  ver- 
bo.  sed  etiam  exemplo  voluit  Deus  illum  ju- 


randi  modum  populum  illum  docere,  Num. 
14  :  Dixit  Dominus :  Dimisi  juxta  verbum 
tuum,  Vivo  ego,  etc.  Et  iterum :  Dic  ergo  eis: 
Vivo  ego,  dicit  Dominus,  sicut  locuti  estis,  au- 
diente  me,  sic  faciam  vobis.  Unde  idem  judi- 
cium  proferendum  est  de  illo  verbo,  prout 
nunc  usurpatur  communiter  ad  jurandum. 
Nam,  licet  propositio  illa  tantum  videatur  esse 
assertio  queedam  modi  indicativi  sequipollens 
huic.  Deus  est  vivens,  nihilominus  ex  peculiari 
impqsitione  et  recepta  consuetudine  (quse  ad 
imilationem  Scripturae,  et  antiqui  populi,  est 
in  Ecclesia  contiuuata),  usurpatur  ad  invo- 
candum  Deum  viventem,  vita  scilicet  perfec- 
tissima,  ac  subinde  omnia  scientem  et  judi- 
cantem.  Et  ideo  de  se  juramentum  est,  quando 
cum  promissione  vel  assertione  aliqua  con- 
jungitur,  nisi  alia  sit  intentio  jurantis,  quse 
exceptio  in  conscientia  generalis  est,  ut  dixi. 

7.  Verbum  autem  illud,  Testem  Deum  in- 
voco,  magis  formalem  et  expressam  juratio- 
nem  continere  videtur,  quam  verbum  illud, 
Per  Deum,  et  non  minorem,  quam  si  addere- 
tur  verbum  juro,  quia  continet  in  exercitio 
ipsam  definitionem  juramenti,  ut  ex  dictis 
constat ;  quare  de  illa  forma  nulla  vel  appa- 
rens  dubitatio  esse  potest.  Illud  autem  verbum, 
Testis  mihi  est  Deus,  posset  quidem  accipi 
in  vi  solius  cujusdam  affirmationis,  ut  de  aliis 
statim  dicemus ;  nihilominus  tamen  de  se,  et 
prout  est  in  communi  usu,  habet  vim  jura- 
mentl,  teste  Augustino  supra,  et  super  Epist. 
ad  Galat.,  cap.  i,  in  fin.,  et  lib.  \  de  Sermon. 
Domini  in  monte,  cap.  30,  alias  28,  quem  D. 
Thom.,  art.  i,  ad  3,  sequitur.  Et  revera  hanc 
vimhabetapud  Patilum  ad  Rom.  i,  ad  Philip. 
i,  ad  Thessal.  2  :  Vos  testes  estis,  et  Deus.  Et 
ratio  est,  quia,  considerato  modo  et  usu  lo- 
quendi,  et  occasione  in  qua  tale  verbum  pro- 
fertur,  non  enunciatur  quasi  speculative,  vel 
per  modum  confessionis  ejusdem  veritatis,  sed 
pronuntiatur  practice  et  invocative,  ut  aiunt. 
Idem  judicium  putant  multi  esse  de  hac,  Deus 
scit;  ita  docet  Sot.,  d.  qusest.  1,  art.  1,  circa 
fmem,  ubi  sentit,  Petrum  jurasse,  Joan.  21, 
cum  Christo  respondit :  Tu  scis,  quia  amo  te  ; 
quod  etiam  sentit  Maldonatus  ibi  Patres  re- 
ferens.  At  Navarrus  ait,  si  dicas  :  Deus  scit  an 
verum  dicam,  non  esse  juramentum ;  si  vero 
dicas:  Deus  scit  me  verum  dicere,  esse  jura- 
mentum  ;  Cajetanus  autem  simpliciter  negat. 
Et  revera  locutio  satis  dubia  est,  quia  ssepe 
videtur  proferri  soium  per  modum  enuncia- 
tionis,  non  ad  jurandum,  sed  solum  ad  osten- 
dendam  perfectam  considerationemet  animad- 


CAP.  XIII.  DE  VARIIS 
versionem  loquentis,  ut  intelligatur  se  non 
fuisse  ausurum  ita  loqui,  nisi  vera  diceret, 
cum  non  ignoret  Deum  veritatem  scirc  Vel, 
ut  Soto  ait,  viri  timorati  seepe  per  illa  verba 
submittunt  tantum  sermonem  suum  scientiee 
divin»,  quomodo  dixisse  videtur  Paulus,  2 
Corinth.  11  :  Quare?  quia  non  diligo  vos? 
Deus  scit.  Igitur  boc  verbum  multo  magis 
pendet  ex  intentione  loquentis. 

8.  Idem  judicium  est  de  illa  locutione,  Co- 
ram  Deo,  vel,  In  conspectu,  aut  In  prcesentia 
Dei,  nam  possunt  verba  tantum  enuuciative 
proferri  ad  conciliandam  reverentiam,  et  cre- 
dulitatem  in  illa  fundatam;  utsi  quis  loquens 
cum  alio  coram  rege,  clicat  se  non  dicturum 
mendacium  coram  rege.  non  propterea  cen- 
seretur  adducere  regem  in  testem.  Nihilomi- 
nus  frequenter  solent  illa  usurpari,  tanquam 
formulae  jurandi,  ut  D.  Thomas  supra  docet 
cum  Augustino,  qui  ita  etiam  interpretatur 
illud  Pauli  ad  Galat.  1  :  Coram  Deo,  quia  non 
mentior,  quia  dictum  videtur  ad  confirman- 
dam  veritatem  infallibili  auctoritate  Dei.  So- 
let  autem  Paulus  cum  illis  verbis  adjungere 
verbum  testificandi,  ut  1  ad  Timot.  5  :  Testi- 
ficor  coram  Deo.  Item,  2  ad  Timot.  2  et  4,  et 
tuncvidetur  expressius  esse  juramentum,  quod 
imitatus  est  Augustinus,  Epist.  137,  dicens  : 
Simpliciter  fateor  charitati  vestrw  coram  Deo, 
qui  tesiis  est  supra  animam  meam  :  refertur 
in  cap.  Quantumlibet ,  47  d.  Idem  vero  Augus- 
tinus,  serm.  28  de  Verb.  Apost.,  cap.  9,  de  se 
refert,  cum  sibi  immineret  necessitas  jurandi, 
usum  fuisse  illis  tribus  formulis,  Coram  Deo, 
aut  Testis  est  Deus,  aut,  Scit  Christus  sic 
esse  in  animo  meo.  Denique  valde  usitata  est 
forma  jurandi,  In  veriiate  Dei,  sicut  Paulus 
dixit,  2  ad  Corinth.  11  :  Est  veritas  Christi  in 
me;et  simile  est  illud  ad  Rom.  9  :  Veritatem 
dico  in  Christo,  non  mentior  ;  vulgari  autem 
modo  loquendi  dici  solet,  Deus  est  veritas,  et 
postea  subjungitur,  quod  affirmari  vel  negari 
intenditur  ;  Hispan.  :  Dio  es  verdad,  que  es 
assi,  etc.  Quae  verba  etiam  sunt  valde  ambi- 
gua,  magisque  pendent  ex  circumstantiis  et 
intentione,  ut  de  aliis  dictum  est;  in  his 
autem  maxime  caveudum  est  ne  addatur 
particula  comparativa,  Sicut  Deus  est  veri- 
tas,  quia  in  rigore  talis  comparatio  continet 
blasphemiam,  ut  dixi  d.  tract.  2,  lib.  \, 
cap.  6 ;  et  ha?c  videntur  sufficere  de  formis  ju- 
randi  per  Deum  expresse. 

9.  Dehacforma,\n  ndevel  Perfidemmeam. 
— Circaalias  vero  formulas,  inquibusnonDeus 
ita  expresse  nominatur,  dubitari  maxime  solet 


JURANDI  FORMULIS.  48o 

de  hac  forma,  In  fide  mea,  vel,  Per  fidem 
meam,  an  in  rigore  contineat  juramentum. 
Multi  enim  jurisperiti  afiirmant,  ut  videre 
licet  apud  Felin.,  in  c.  Querelam,  de  Jureju- 
rando,  n.  7,  ubi  refert  Innocentium  et  alios; 
idemque  sentit  ibi  Panormit.  num.  ult.,  et 
alios  refert  Covar.  supra,  §  2.  Fundantur  in 
aliquibus  decretis,  in  quibus  significari  vide- 
tur,  eum,  qui  fidem  frangit,  esse  perjurum  ; 
vel  e  converso,  eum,  qui  dat  fidem,  teneri 
virtute  juramenti,  seu,  quod  idem  est,  religio- 
nis  :  quando  autem  aliquis  dicit :  Per  fidem 
meam,  vel  quid  simile,  prsestat  fidem  ;  ergo. 
Major  patet  ex  c.  Ad  aures,  De  iisquae  vi,  etc, 
ibi :  Nisi  forte  juramento,  vel  fide  interposita, 
etc,  et  c  Querelam,  Ne  Prselati  vices  suas, 
ibi  :  Prcestitafide,  et  c.  Pervenit,  de  Fidejus- 
soribus,  ibi  :  Religionem  fidei,  et  juramenti 
sui,  eos  violasse  constiterit.  Afferri  etiam  solet 
c.  Juramenti,  22,  quaestione  quinta,  ubi  dici- 
tur  :  Dominus,  inter  juramentum  et  loquelam 
nostram,  nullam  vult  esse  dislantiam;  et  infra 
concluditur  :  Qni  verum  loquitur,  jurat,  quia 
scriptum  est:  Testis  fidelis  non  m  entitur  ;  quod 
maxime  videtur  intelligendum  de  illo,  qui  sub 
fide  sua  affirmat  se  dicere  verum.  Alii  utun- 
tur  alia  ratione,  quia  qui  fidem  suam  jurat, 
cum  sit  Christianus,  intelligitur  affirmare  per 
fidem  Christi,  quia  fides  simpliciter  dicta  inter 
Christianos  hoc  significat,  et  verba  intelligun- 
tur  accipi  in  famosiori  significato  ;  tum  etiam 
quia,  licet  res  esset  dubia,  inclinandum  esset 
in  favorem  juramenti  et  animac  Et  hoc  modo 
sentiunt  Alciat.  et  alii,  quos  refert  et  sequitur 
Anton.  Padilla,  in  Leg.  Si  quis  major,  Cod. 
de  Transactionibus,  n.  33. 

10.  Hsec  vero  sententia  communiter  non  re- 
cipitur,  sed  distingui  solet  inter  fidem  simpli- 
citer  interpositam ,  vel  cum  aliquo  addilo. 
Quando  priori  modo  fit,  recepta  sententia  est, 
illud  in  rigore  verborum  non  esse  juramen- 
tum.  Ita  tenet  Cajet.,  d.  q.  89,  art.  6  ;  Sot.,  d. 
q.  1,  art.  6;  Covar.,  d.  §  2;  Na^ar.,  d.  c  12, 
n.  2  ,  et  communiter  moderni  Theologi  et 
Summistee  ;  et  Pinel..  in  leg.  2,  C.  de  Rescin. 
vendit.,  3p.,num.  13;  et  Avend.,  lib.  de  Exe- 
quendis  mandatis  regum,  c  27,  n.  6 ;  et  Joan. 
Gutier.,  in  Authentica  Sacramenta  puberum, 
C.  Si  adversus  venditionem,  num.  149.  Fun- 
damentum  est,  quia  talia  verba  simpliciter 
prolata  intelliguntur  de  fide  humana ;  et  ideo 
per  illa  verba  non  adducitur  Deus  in  testem, 
sed  jurans  tautum  affert  in  testimonium 
veritatis  suam  fidelitatem ;  quod  solum  est 
per  seipsum   jurare.    Et    ideo    talis  locutio 


486 


LIB.  1.  DE  JURAMENTO  ASSERTOMO. 


non  addit  robur  et  auctoritatem  assertioni , 
sed  solnm  addit  majoremquamdam  exaggera- 
tionem,  et  declarationem  assertionis  loquen- 
tis,  sicut  infra  in  simili  dieemus  de  jura- 
mento  Dei. 

1  i .  Hoc  tamen  fundamentum  non  satisfe- 
cit  Ferdiuando  Mendozae,  in  Disputationibus 
de  Pactis,  lib.  1,  c.  6,  q.  3,  quia  major  propo- 
sitio,  scilicet  verbum ,  Per  fidem,  simpliciter 
prolatum,  intelligi  de  fide  humana,  non  pro- 
batur  a  dictis  auctoribus,  et  ideo  ipse  nova 
distinctione  utendum  esse  putat,  considerando 
qnalitatcm  et  conditionem  personse  loquentis ; 
nam  in  personis  nobilibus  putat  non  esse  ju- 
ramentum  ,  quia  jurare  solent  in  fide  suee 
nobilitatis,  et  ideo ,  licet  interdnm  omittant 
illud  additum,  intelligitur  casu  omitti,  et  in 
eodem  sensu  verba  proferre.  In  plebeis  au- 
tem  liominibus,  putat  fidem  simpliciter  prola- 
tam  intelligendam  esse  catholieam  et  chris- 
tianam,  tum  quia  cum  non  habeant  illam  qua- 
litatem  nobilitatis,  censentur  jurare  per  fidein, 
quse  sit  virtus  ;  tum  etiam  quia  ipsi  nomine 
fidei  non  solent  intelligere  fidclitatem,  imo  or- 
dinarie  ignorant  talem  illius  vocis  significa- 
tionem  ;  et  ideo  per  christiauam  fidem  jurare 
censendi  sunt. 

12.  Sed  hsec  distinctio  admittenda  non  est, 
quia  revera  non  habet  fundamentum ,  et  est 
contra  communem  modum  concipiendi  ;  nam, 
sicut  nobiles  jurare  solent  in  fide  nobilitatis 
suse  (A  fe  de  hidalgo,  de  quien  soy),  ita  vul- 
gares  homines  affirmare  solent,  In  fide  boni 
viri,  aut  verbi  sai,  vel  quid  simile  (A  fe  de 
hcmbre  de  Uen,  De  hombre  de  mi  palabra,  A  fe 
de  verdad,  o  De  veras ) .  Ergo  hee  dictiones  sa- 
tis  indicant,  eos  nomine  fidei  significare  sole- 
re  fidem  moralem,  quam  alias  veritatem  vel 
fidelitatem  vocamus  ,  quamvis  fortasse  ne- 
sciant  distinguere  inter  horum  verborum  si- 
gnificationes,  quod  etiam  multi  nobiles  igno- 
rant ;  ergo  etiamsi  ignobiles  omittant  illud 
additum,  intelligentur  simpliciter  jurare,  In 
fide  boni  viri,  nam  est  eadem  ratio.  Neque 
enim  nobiles  in  aha  fide  jurant,  licet  expri- 
mant  nobilitatem  suam ;  sed  quia  ipsa  nobi- 
litas  postulat  majorem  quamdam  excellentiam 
veritatis  in  verbo  viri  nobilis,  ideo  censent 
suam  fidem  moralem  esse  majori  fide  dignam, 
et  ideo  exprimunt  illam  conditionem.  Ignobi- 
les  vero,  quia  illam  qualitatem  non  habent, 
debitum  boni  viri  ante  oculos  ponunt ;  utri- 
que  ergo  in  fide  morali  seu  fidelitate  affirmare 
intendunt.  Et  sine  dubio  hoc  verbum  Hispa- 
num,  A  fe,  vel,  Por  my  fe,  univocum  esse  cen- 


setur  in  ore  nobilium  et  ignobilium,  et  illi 
fere  respondet  vox  Latina,  profecto. 

13.  Approbatur  communis  sententia. — Vera 
est  ergo  sententia  communis,  et  principium, 
quo  nititur,  fundamentumhabet  tam  in  com- 
muniusu,  et  sensu  loquentium,  quam  audien- 
tium ;  nullus  enim  putat  sibi  esse  rem  sub 
juramento  promissam,  propter  solam  similem 
attestationem,  a  quocumque  fiat  ,  neque  com- 
muniter  homines  in  hoc  distinguunt  inter 
nobiles  ;  significatio  autem  verborum  maxime 
ex  communi  usu  petenda  est.  Et  ad  hoc  con- 
firmandum  induci  potest  cap.  penul.  de  Jure- 
jurando,  cum  iis,  quee  in  principio  circa  illud 
notavimus  :  nam  ex  illo  textu  snmitur,  quando 
verbum  est  valde  ambiguum ,  prsesumendum 
esse  in  salutem  animae,  quia  juramentum 
est  stricti  juris  propter  periculum,  et  gra- 
vitatem  ejus,  quod  maxime  habet  locum, 
quando  communis  usus  favet  benigniori  in- 
terpretationi.  Accedit,  quod  modus  ille  attes- 
tandi  non  videtur  esse  proprius  Christiano- 
rum,  sed  communis  Gentilibus,  et  Paganis  : 
ergo  non  est  intelligendum  illud  verbum  de 
fide  Christiana,  sed  de  morali  fide,  quae  omni- 
bus  est  communis.  Etita  responsum  etiamest 
ad  Alciatum,  et  alios. 

14.  Soto  limitatione  utitur  in  his  formisju- 
randi. — Soto  vero  ind.  qusest.  1,  art.  primo, 
limitatione  quadam  seu  distinctionensus  est : 
nam  si  dicatur  In  fide,  dicit  non  esse  jura- 
mentum  ;  si  Per  fidem,  dicit  videri  jura- 
mentum  (A  fe,  vel,  Por  my  fe).  Verumta- 
men  si  fides  eodem  modo  accipiatur,  ut  ac- 
cipi  debet  simpliciter  prolata,  juxta  dicta, 
parum  refert  dicere  In,  aut  Per,  quia  per 
nentramparticulamadducitur  Deus  intestem, 
ut  ex  hypothesi  constat.  Si  autem  e  contra- 
rio  fides  in  alio  sensu  proferatur,  qui  ex  parte 
illius  ad  juramentum  sufficiat,  juxta  dicenda 
statim,  non  solum  dicendo  per,  sed  etiam 
dicendo  In  fide,  erit  juramentum,  quia  ut 
diximus,  particula  per,  non  est  necessaria  ad 
jurandum,  et  ipse  Sot.  dicit,  Paulum  jurasse, 
dicendo  :  Veritatem  dico  in  Christo,  ad  Rom. 
9,  et  2  ad  Corinth.  1 1  :  Est  veritas  Christi  in 
me  ;  ergo  illee  particulse  ex  parte  sua  non  va- 
riant  rationem  juramenti,  et  ita  idem  Soto 
supra,  art.  6,  indifferenter  et  absolute  ait  : 
Dicere,  Per  fidem  oneam,  aut,  In  mritate  mea, 
non  est  juramenium.  Idem  habet  inRelect.  De 
juramento,  cap.4;  et  exprofessoSylvest.  cum 
Bonavent.,  Juramentum,  1,  quasst.  5. 

1 5.  Alii  addunt  limitationem,  Nisi  quis  in- 
terponat  fidem  suam  intentione  jurandi ;  quia 


CAP.  XIII.  m  VARIIS 
heec  intentio  virtualem  in  Deum  relationem 
includit,  et  consequeuter  qui  hac  intentione 
jurat  per  suam  fidem,  eo  ipso  jurat  per  iliam, 
utrelatam  ad  Deum;  juramentum  autem  per 
creaturam,  ut  relatam  ad  Deum,  est  verum 
juramentum,  ut  supra  dictum  est,  et  hahetur 
in  c.  Et  si  Christus,  de  Jurejurando.  Quod 
autem  illa  intentio  dicat  hahitudinem  ad 
Deum,  patet,  quia  juramgntum  dicit  habitu- 
dinem  ad  Deum,  ut  dictum  est ;  ergo  qui  in- 
terponit  fidem  suam  cum  intentione  jurandi, 
refert  fidem  suam  ad  Deum . 

16.  Sed  siaccurate  explicetur  talis  intentio, 
limitatio  ex  una  parte  non  invenietur  vera,  et 
ex  alia  invenietur  non  necessaria.  Dupliciter 
enim  potest  haberi  illa  intentio  jurandi  (quod 
in  tota  hac  materia  est  maxime  consideran- 
dum),quaudoid,  per  quodjuratur,  velsignum 
externum  jurandi  de  se  nou  est  sufiiciens  ad 
juramentum.  Primo  enim  haberi  potest  illa 
intentio  cum  sola  conscientia  erronea,  quee 
facit  ut  duse  intentiones,  seu  voluntates,  inter 
se  repugnantes,  simul  conjungantur ;  verbi 
gratia,  Gentilis  intendit  jurare,  et  siinul  vult 
tantum  adducere  in  testem  suum  idolum  ex 
conscientia  erronea,  qua  putat  illum  esse 
Deum  ;  talis  ergo  intentio  jurandi  nonsufficit, 
ut  sit  juramentum  quod  profertur,  sed  solum 
ut  putetur,  ut  supra,  cap.  5,  tactum  est.  Se- 
cundo  modo  potest  haberi  hsec  intentio  ju- 
randi  absque  errore,  et  tune  necesse  est  ut  qui 
hanc  intentionem  habet,  etjurandosolum  no- 
minat  creaturam,  eo  ipso  intendat  illam  in- 
terponere  cum  aliquo  respectu  ad  Deum.  Sic 
ergo  qui  aliquid  coiifirmat  per  fidem  suam 
cum  intentione  jurandi,  potest  habere  inten- 
tionem  ex  ignorantia,  putans  ad  jurandum 
satis  esse  interponere  fidem  suam  per  se  spec- 
tatam,  et  sine  ullo  respectu  ad  Deum,  et  inde 
non  minus  obligari,  quam  si  per  Deum  juraret ; 
et  tuncillud  non  est  jurameutum,  sed  putatur, 
et  ita  peccari  ibi  posset  contra  juramentum 
ex  conscientia  erronea  ;  ablato  autem  errore 
non  manebit  obligatio.  Et  in  hoc  sensu  dico 
limitationem  non  continere  veritatem,  quia 
revera  tuncuoninvocatur  Deus  in  testem,  sed 
putatur  testimonium,  datum  ab  ipso  jurante 
sub  sua  fide,  adjuramentum  sufiicere.  Et  ita 
etiam  cessat  ratio  in  contrarium,  quia,  licet 
jurare  in  suo  vero  conceptu  includat  habitu- 
dinem  ad  Deum,  in  apprehensioue  illius  igno- 
rantis  illam  non  necessario  includit,  et  ita 
neque  in  intentione  ejus  continetur. 

17.  Siautem  nullus  interveniat  error,  sed 
habens  illam  intentionem,  vere  intelligat  quid 


JURANDI  FORMULIS.  -187 

sit  jurare,  tunc  vera  est  illa  doctrina ;  quiasi 
alia  intentio  est  efficax,  necesse  est  ut  interpo- 
nat  fidem  suam  cum  habitudine,  quse  ad  ju- 
randum  per  Deum  sufficiat,  sive  ipse  distincte 
illam  cognoscat,  ut  quod  ipsa  fidelitas  huma- 
na  est  queedam  participatio  divinee  veritatis  et 
bonitatis,  sive  tantum  confuse  velit  per  fidem 
suam  jurare,  tanquam  per  quamdam  creatu- 
ram  Dei.  Dico  tamen  in  hoc  sensu  limitatio- 
nem  non  esse  necessariam;tumquia  hoccom- 
mune  est  omni  juramento  per  creaturas ;  tum 
etiamquia  Doctores  citatiloquunturdeordina- 
rio  et  morali  modo  proferendi  verba  illa.  Nou 
est  autem  in  usu  hominum  usurpare  heec  ver- 
ba  ad  testificandum  per  fidem,  sicut  per  aliam 
creaturam,  relatam  ad  Deum,  sed  solum  ad  con- 
firmandam  veritatem  ex  merito  talis  virtutis, 
prout  humana  est,  et  quatenus  is,  qui  loqui- 
tur,  eam  se  habere  et  exercere  profitetur.  Igi- 
tur  simpliciter  loquendo  illee  formulee  exagge- 
randi  (ut  sicdicam)  propriam  veritatem,  jura- 
menta  non  sunt. 

18.  De  variis  additis.  —  At  vero  quando 
non  absolute  fides,  sed  cum  aliquo  addito  in- 
terponitur,  interdum  res  clarior,  interdum 
obscurior  est.  Erit  quidem  res  ciara,  si  addi- 
tum  sit  diminuens,  et  quasi  distrahens  fidem 
ad  meram  conditionem  humanam.  Hujusmoili 
sunt  omnia  illa,  In  fide  regia,  In  fide  viri  no  - 
iilis,  Hispane,  A  fe  de  hidalgo,  In  fide  loni 
viri,  etsimilia,  quia  per  hujusmodi  particulas 
clare  determinatur  fides  ad  humanam,  et  sub 
respectu  humano,  seu  pure  morali ;  et  ideo  to- 
ta  illa  assertio  et  confirmatio  non  transcendit 
humanee  fidei  testificationem,  ac  proinde  non 
est  juramentum,  et  in  hoc  omnes  conveniunt. 
Erit  autem  locutio  obscura  et  ambigua,  si  ad- 
ditum  etiam  ambiguum  seu  obscurum  sit. 
Primum  exemplum  vulgare  est,  si  addatur 
Bona  fides  (Hispane,  En  buena  fe),  tunc  enim 
esse  juramentum  censent  Pinel.,  Avendan.  et 
Guttierez  supra,  et  favetqueedam  lex  hujus  re- 
gni,  lib.  &  Ordinationum,  tit.  3,  in  principio. 
Verumtamen  juxta  communem  usum,  et  sen 
sum  sic  loquentium,  preesertim  inter  Hispa- 
nos,  verba  illa  En  buena  fe,  non  censentur 
continere  juramentum,  et  ita  etiam  sentiunt 
Cajetan.,Sot.,Navar.  et  alii.  Et  ratio  est,  quia 
etiam  fides  humana  bona  est ;  ergo  per  illud 
additum  non  determinatur  fides  ad  divinam  ; 
ergo  gratis  et  sine  fundamento  aliud  dicitur. 
Item  nihil  aliud  est  dicere :  In  bona  fide,  quain, 
In  ea  fide,  quce  est  virtus,  et  debet  studiose  exer- 
ceri;  hoc  autem  totum  non  transcendit  fideli- 
tatem  humanam.  Item  loco  juramenti  dicere 


488 


LIB.  I    DE  JURAMENTO  ASSERTORIO. 


solent  simplices  Hispaui:  Inveritatebona,  En 
buenci  verdad;  per  quse  verba  sine  dubio  non 
jurant,  imo  ad  vitandum  juramentum  ita  lo- 
quuntur ;  ergo  idem  est  de  bona  fide,  per  se.  et 
ordinarie  loquendo.  At  vero,  si  vel  ex  circum- 
stantiis,  vel  ex  usu  etconsuetudine  coustet  per 
talia  verba.  tali  modo  vel  cum  tali  solemuitate 
prolata,  significari  animum  se  obligandi  sub 
juramento,  tunc  inde  habebit  saltem  implicitam 
significationem  seu  determinationem  ad  fidem 
divinam,  seu  includentem  respectum  adDeum. 
Et  hoc  modo  posset  intelligi  lex  hujus  regni 
supra  citata,  quamvis  preesumi  possit  editam 
esse  juxta  opinionem  juristarum  dicentium, 
fidem  prtestitam  sequivalere  juramento.  Nam 
quia  lex  illa  in  favorem  regise  jurisdictionis 
prohibet  contractus  fieri  sub  juramento ,  ideo 
non  solum  certum,  sed  etiam  dubium  juramen- 
tum,  vel  (ut  ita  dicam)  omnem  umbram  jura- 
menti  excludeve  voluit. 

49.  Aliud  additum  esse  potest,  si  expresse 
dicatur,  In  fide  Christi,  vel,  Gbristiana,  vel, 
Dei,  et  tunc  conveniunt  omnes  esse  verum  ju- 
ramentum.  Imo  addunt  Cajetanus  et  alii,  quotl, 
licet  voce  non  exprimatur  illiid  additum,  si 
intentio  et  mens  jurantis  sit  in  illo  sensu  acci- 
pere  vocem  illam,id  satisesse  ut  sit  juramen- 
tum  ex  vi  verborum,  quia  intentio  potest  de- 
terminare  ambiguam  significationem,  saltem 
in  conscientia,  et  apucl  Deum.  Ratio  vero  est, 
quia  fides  christiana  est  res  valde  sacra;  at- 
testatio  autem  per  rem  sacram  eo  ipso  est 
juramentum ,  quia  illa  quasi  per  se  invol- 
vit  habitudinem  ad  Deum.  Sicut  supra  dixi- 
mus,  qui  jurat  per  coelum  vel  terram,  adden- 
do  determinationem  Dei,  eo  ipso  satis  expri- 
mere  vitn  juramenti  per  Deum  ;  ergo  multo 
magis  qui  jurat  per  fidem  Dei  vel  Christi,  et 
idem  est  de  fide  christiana.  Denique  jurare 
per  Evangelia  estverum  juramentum,  utcon- 
statex  sensu  et  usu  fidelium,  uttestatur  Sot.  et 
Covar. ;  ergo  etjurareper  fidem  Christi,  quse 
in  Evangeliis  continetur. 

20.  Quapropter  uon  videtur  posse  dubitari 
de  illis  verbisin  prsedicta  forma.  Solentautem 
proferri  in  vulgari  lingua  cum  aliqua  muta- 
tione,  quse  reddit  formam  magis  ambiguam, 
scilicet,  In  fide  hominis  Christiani,  a  fe  de 
Christiano.  Ibi  enim  fides  non  determinatur 
(ut  sic  dicam)  intriusece  insua  differeulia,  seu 
habitudine,  sed  extrinsece  ex  parte  subjecti, 
unde  potest  recte  intelligi  de  fidelitate,  qua- 
lem  esse  decet  in  homine  christiano,  et  in  eo 
sensu  non  erit  juramentum,  ut  Sot.  notavit ; 
quia  ex  vi  talium  verborum  non  interpouitur 


divina  auctoritas,  sed  sola  fidelitas  ipsius  ju- 
rantis,  ut  majorem  quamdam  credibilitatem 
participat  ex  eo  quod  est  in  homine  chnstia- 
no.  Nam  ad  illum  modum  commendatur, 
quando  dicitur  :  In  fide  regia,  vel,  In  fide  viri 
nobilis ;  sic  etiam  dicere  solet  religiosus ,  In 
fide  religiOsi,  et  clericus :  In  fide  clerici,  et 
sic  de  aliis ;  in  quibus  clarum  est,  non  addi 
aliquid  (  ut  sic  dicam  )  specificans  fidem,  sed 
commendans  credulitatem  ex  circumstantia 
personse.  Sed,  licet  hoc  in  rigore  verum  sit, 
consulenda  semper  est  intentio  loquentis;  et 
in  universum  est  optimum  consilium  cavere 
hos  loquendi  modos,  quia  et  periculosi  sunt, 
et  dubitationem  relinquunt,  et  apud  alios  ge- 
neraut  scandalum,  et  fortasse  in  foro  exteriori 
reputabuntur  juramenta. 

21.  Et  juxta  haec  intelligenda  sunt  jura  pro 
prima  opinione  citata.  Et  primo  ad  c.  Ad  au- 
res,  respondent  aliqui  ibi  esse  sermonem  de 
fide  christiana,  quod  est  verisimile;  tum  quia 
jus  uti  solet  voce  in  significatione  accommo- 
data  materise  de  qua  tractat,  quod  jurista?  vo- 
cant  uti  termino  habili,  juxta  Glos.,  inleg.  i, 
Cod.  de  Sacrosantis  Ecc.les.  Tum  etiam  quia 
quoad  usum  juris  canonici  habet  locum  ratio 
Alciati,  et  aliorum,  quod  nomine  fidei  solet  in- 
telligi  frdes  christiana.  Considerari  etiam  po- 
test,  Poutificem  ibi  loqui  de  fide  prsestita  a 
clericis,  et  ideo  servari  voluisse  tanquam  jura- 
mentum.quiavel  preesumpsit  fuissedatam  sa- 
cro  et  religioso  modo,  vel  certe  quia  servari 
voluit  ob  decentiam  talis  status,  sive  in  rigore 
fuerit  juramentum,  sive  non.  Addo,  quod  si  at- 
tenteponderenturverba,  nondeclarat  Pontifex 
fuissejuramentum;  sicenim  ait:  Nisi  forte  ju~ 
ramento  velfide  interposita  fuerit  confirmatum ; 
ubipotiusdistiuguit  inter  juramentum  et  inter 
petitionem  fidei.  Ad  hoc  dici  potest,  per  prius 
verbum  significatum  esse  expressum  juramen- 
tum;per  posterius  autem,  sequivalens.  Et  ideo 
prior  solutio  sufficiens  est.  Et  tandem  applica- 
ri  potest  ad  cap.  Querelam,  quamvis  in  eo  non 
declaretur  neque  indicetur  illiid  fuisse  jura- 
mentum,  sed  solum  pactum;  imo  hoc  viden- 
tur  declarare  illa  verba,  Secundum  quod  inter 
se  convenerunt ;  et  uonnullum  etiam  indicium 
est,  quod  ille  non  punitur,  nec  corripitur  ut 
perjurus:  et  est  similis  textui  in  cap.  Cum 
tempore,  de  Arbitriis,  ibi :  Fide  hinc  inde  da- 
ta;  At  vero  cap.  Pervenit,  cum  expresse  loqua- 
tur  de  religione  fidei  et  juramenti,  clarum  est 
non  loqui  de  sola  fidelitate,  sed  de  religione, 
quse  illi  per  juramentum  additur,  et  ideo  co- 
pulative  dicit,  Religionem  fidei  et  juramenti, 


CAP.  XIII.  DE  VARIIS 
utoptimenotavitRota,tit.  de  Pactis ,  decis.  I, 
ubi  nostrara  sententiam  confirmat.  Denique 
cap.  Juramenti  iiih.il  ad  rem  faeit,  quia  ibi 
nonloquiturChromat.,  de  attestatione,  Infide, 
vel  Per  fidem,  sed  de  simplici  verbo ;  et  illa 
inter  se  comparat,  uon  ut  faciat  eequalia,  ut 
per  se  notum  est,  sed  ut  fidelibus  commendet 
veritatem  in  dictis  suis,  ut  eis  simplicitcr  lo- 
quentibus  perinde  credatur  ac  si  jurassent. 

22.  Alice  formula?  jurandi  expenduntur .  — 
Et  ex  hac  resolutione  facile  e?t  ferre  judicium 
de  aliis  loquendi  formulis,  quee  ad  concilian- 
dam  sibi  fidem  adbibent  bomines,  cum  jura- 
menta  non  sint,  sed  quasi  repetitiones  etexag- 
gerationes  ejusdem  veritatis,  ut  Certe,  Profecto, 
Certissime,  Sine  dubio,  Vere,  seu  In  v:eritate, 
aut,  In  veritate  mea;  secus  si  dicatur,  ln  tc- 
ritate  Christi,  aut  Dei.  Si  autem  dicatur  :  In 
veritate  hominis  cbristiani,  aut  religiosi,  ha- 
bet  ambiguitatem  similem  supra  tractatam  ; 
nam  in  omnibus  idem  est  judicium  de  veri- 
tate  quod  de  fi.de,  quia  moraliter  idem  snnt ;  et 
ita  sentiunt  Sot.,  d.  art.  \ ;  et  Navar.,  d.  n.  2  ; 
neque  dissentit  Sylvest.,  Juramentum,  ubi  re- 
fert  Panormitanum  dicentem,  affirmare  Cum 
veritate,  esse  jurameutum,  quia  Christus  est 
veritas,  quod  babet  num.  2,  notab.  6,  et  sequi- 
tur  Ange\.,Juram.,  1,  n.  1 .  Hoc  autem  modeste 
satis  ait  Sylvest.  limitandum  esse,  si  mens  ju- 
rantis  sit  invocare  veritatem  primam,  et  sim- 
pliciter  dicere  potuisset  simplicem  et  usitatam 
significationem  illorum  verborum  non  esse 
ad  invocandum  Christum,  seu  veritatem  ejus, 
sed  solum  ad  commendandam  veritatem  lo- 
quentis. 

23.  An  Jicec  formula  ;  Per  conscientiam 
meam,  sit  juramentum. — Idem  judicium  ferre 
solet  de  iis  formulis,  In  conscientia,  vel,  Per 
conscientiam  meam,  quod  sentit  Sot.,  d.  q.  i, 
etd.  Relect.  de  Juraniento, capite  quarto,  quia 
sensus  illorum  verborum  tantum  est,  verba 
illa  non  ficte  proferri,  sed  juxta  mentem  lo- 
quentis,  ubi  est  conscientia.  Contrarium  ta- 
men  sentit  Sylvest.,  Juramentvm,  \,  q.  4; 
dicit  enim  perinde  esse  jurare  per  conscien- 
tiam,quodperanimam  ;  constat  autem  attesta- 
tionem  per  animam  juramentum  esse.  Ve- 
rumtamen  sensus  est  valde  eequivocus,  et  in 
suo  sensu  utraque  sententia  vera  est ;  nam  in 
priori  sensu  conscientia  non  sumitur  in  ordine 
ad  Deum,  sed  solum  in  ordine  ad  verbum 
ipsum,  quod  ex  conscientia  loquentis  procedit. 
Unde  in  illo  modo  loquendi  non  inducitur 
conscientia  per  modum  exeerationis,  nec  per 
modum  alicujus  rei  sacrae,  per  quam  juretur, 


JURANDI  FORMULIS.  489 

sed  solum  ad  significandum  sccundum  con- 
scientiam  suam  hominem  loqui,  seu  implendo 
debitum  conscienti»  ;  in  quo  sensu  tota  illa 
testificatio  resolvitur  in  ipsum  asserentem,  et 
non  in  Deum  ;  et  ideo  non  est  jiuamentum. 
At  vero  in  alio  sensu,  vel  interponitur  con- 
scieutia  cum  quadam  execratione  virtuali,  ut 
infra  explicabimus,  vel  certe  indicatur,  ut  res 
qua3dam  sacra,  quatenus  testimonium  coii- 
scientise  divinum  quodammodo  est,  ejusque 
veritas  participatio  est  divina;  veritatis,  sicut 
anima  peculiari  modo  est  imago  vel  templum 
Dci.  Ethoc  quidem  ita  sehabet  quoad  rem  ip- 
sam  :  quoad  usum  vero,  licet  etiam  videatur 
res  dubia,  magis  solet  accipi  conscientia  poste- 
riori  modo ;  et  ideo  viri  timorati  refugiunt 
illos  loquendi  modos,  et  fortasse  in  exteriori 
foro  prcesumeretur  ibi  juramentum,  indiviuo 
autem  intentio  loquentis  est  spectanda.  Quid 
vero  faciendum  sit  in  casu  dubio,  in  sequenti 
libro  generaliter  tractabimus. 

24.  Uegula  ad  dignoscendum  juramentum 
in  variis  formulis  jurandi.  — Juxtahsecetiam 
interpretandse  sunt  alise  consueta?  formulas 
jurandi  per  res  creatas  absque  execratione, 
sed  persimplicem  attestationem,  quales  sunt : 
Per  ccelum  et  terram,  etc,  et  alise  similes,  de 
quibus  supra  dictum  est.  Solent  etiam  jurare 
clerici  per  suos  ordines,  vel  per  habitum 
Sancti  Petri,  et  religiosi  per  habitum  talis  vel 
talis  Sancti,  vel  per  professionem  suam  ;  in 
quibus  omnibus  generalis  regula  est,  esse  ju- 
ramenta  ex  vi  verborum,  et  ex  communi  usu, 
quia  omnes  illse  sunt  attestationes  per  res  sa- 
cras,  quee  per  se  dicunt  habitudinem  ad  Deum, 
ut  supra  declaravi.  Et  quando  res  non  sunt 
sacree,  ordinarie  additur  determinatio  Dei,  ut : 
Per  ccslum  Dei;ve\,  licet  nonaddatur,  quando 
aliunde  non  distrahitur  nomiuis  significatio, 
ex  communi  usu  intelligitur  accipi  secundum 
babitudinem  ad  Deum,  in  Evangelio  et  in  jure 
explicatam.  Secus  vero  erit  si  addatur  parti- 
cula  diminuens,  ut,  Por  el  cielo  de  la  cama  ; 
nam  eo  lpso  intelligitur  ad  hoc  acldi,  ut  vite- 
tur  juramentum.  Quando  vero  per  inferiorem 
et  vilem  creaturam  absolute  et  sine  Deo  no- 
minatam  attestatio  fit,  res  videtur  eequivoca, 
et  determinanda  ex  sola  intentione  jurantis, 
nisi  ex  circumstantiis  aliud  intelligi  possit ;  ut 
heec  frequens  locutio,  Per  barlas  meas,  exi- 
stimo  in  rigore  verborum  non  esse  juramen- 
tum,  quia  nullam  indicant  habitudinem  ad 
Deum,  sed  solam  auctoritatem  et  gravitatem 
ipsius  loquentis.  Interdum  etiam  creatura, 
per  quam  confirmatur  dictum,  talis  est,  ut  sta- 


490 


LIB.  1.  DE  JUP.AMENTO  ASSERTORIO. 


tim  appareat  nominari  ad  vitandum  juramen- 
tum,  ut  dicebamus  de  ccelo  lecti,  vel  quid  si- 
mile.  Et  in  universum,  quoties  intentio  sistit 
in  creatura,  ut  creatura  est,  in  rigore  non  est 
juramentum,  ut  patet  ex  dictis  in  c.  5.  Hic 
vero  oecurrebat  difficultas  exquadam  senten- 
tia  Augustini,  serm.  28,  alias  30,  de  Verbis 
Apostoli,  sed  illa  commodius  tractabitur  libro 
sequenti,  c.  4. 

25.  Dubium  de  komagio.  —  Unum  denique 
superest  dubium  circa  has  jurandi  formas,  an 
illis  annumerari  debeat  komagmm,  quod 
Hispani  Pleito  menaje  vocant.  Fit  autem  hoc 
modo,  quod  nobilis,  positis  mauibus  suis  intra 
manus  alterius,  qui  homagium  recipit,  fidem 
suam  astringit  hispane  in  hac  forma :  Doy 
my  fe,  y  palabra,  kaziendo,  como  kago  pleylo, 
y  emenaje,  como  cavallero,  y  kidalgo  segum  el 
fuero  de  Hespana  de  cumplir,  etc.  Ratio  ergo 
dubitandi  est,  quia  in  omnibus  illis  verbis 
nullum  apparet  in  rigore  continens  juratio 
nem.  Nam  prsestatio  fidei  non  sufficit,  ut 
ostensum  est,  et  verba  quee  adduntur,  non 
augent,  sed  diminuunt  potius  fidem,  ad  huma- 
nam,  et  ex  humanis  tautum  qualitatibus  orna- 
tam,  et  denique  in  omnibus  illis  verbis  nihil 
divinum  sonat.  In  coutrarium  vero  est,  quia 
in  ipsismet  legibus  Hispaniee  declaratur  esse 
perjurium  violationem  homagii,  in  leg.  26, 
tit.  11,  part.  3,  ubi  homagium  juramento  in 
obligatione  eequiparatur.  Item  consideratio 
finis  illius  cseremoniae  videtur  plane  coiuci- 
dere  cum  fine  juramenti,  quod  est  firmare 
pacta  et  humauam  fidem  ;  at  illa  ceeremonia 
non  videtur  introducta  ad  minueudam  hanc 
firmitatem,  sed  potius  ad  augendam  illam  ; 
ergo  includit  juramenti  firmitatem.  Unde 
Glossa,  in  c.  ult.  de  Regulis  Juris,  homagium 
interpretatur  sacramentum  fidelitatis,  et  in 
cap.  Gravem,  de  Excessibus  Prselatorum,  vio- 
lator  homagii  tanquam  perjurus  graviter  pu- 
nitur. 

26.  Yaria?  sententia.'.  —  In  hoc  ergo  dubio 
divisi  sunt  scriptores,  etiam  Hispani;  nam 
quidam  negant  homagium  esse  juramentum  ; 
sic  ait  Greg.  Lopez,  in  d.  1.  26,  tit.  1 1,  part.  3, 
et  sequuntur  Gutierrez,  et  Mendoza  supra. 
Et  ad  hoc  expendunt  verba  ejusdem  legis, 
nam  in  illis  distinguitur  per  disjunctionem 
homagium  a  juramento.  Unde  quod  postea 
in  lege  subditur :  Sit  perjurus,  et  ei  non  adki- 
beatur  fides  in  testificando ,  dicunt  esse  cum 
partitione  accommoda  intelligendum ;  ita  ut 
perjurus,  ad  eum  qui  juravit,  iudignus  autem 
fide,  ad  eum  qui  homagium  fecit,  referatur, 


nam  heec  poena  imponitur  frangenti  fidem 
homagii  in  eisdem  legibus,  quas  iidem  auc- 
tores  allegant  simul  cum  aliis,  in  quibus 
homagium  a  juramento  distingui  videtur. 
Contrarium  nihilominus  sentit  Covar. ,  in  d. 
c.  Quamvis  pactum,  §  1,  n.  1  et  2,  et  idem 
sentit  Avendan.,  ubi  supra ;  et  fuit  sen- 
tentia  Baldi,  Cons.  261,  vol.  2.  Et  certe 
ratio  sumpta  ex  fine  videtur  multum  persua- 
dere  istam  sententiam,  quia  homagium  adhi- 
betur  in  pactis  aut  promissionibus  inter  per- 
sonas  excellentiores,  et  in  gravioribus  mate- 
riis,  et  (ut  ita  dicam)  ad  summam  quamdam 
firmitatem  ;  ergo  non  est  verisimile  fieri  sine 
juramento,  cum  illud  sit  quasi  primum  prin- 
cipium  et  fundamentum  moralis  firmitatis  in 
rebus  humanis.  Et-ideo  mihi  valde  verisimile 
est,  homagium  non  fieri  sine  juramento,  sive 
illud  includat  formaliter,  sive  concomitanter 
ad  sui  confirmationem  ;  utrumque  enim  pro- 
babile  est. 

27.  Etymologia  komagii.  —  Potest  enim 
probabiliter  sustineri  ipsum  nomen  komagium, 
juramentum  significare,  si  vera  est  deductio 
quam  facit  Cov.  supra,  ex  grseco  nomine 
ayioi;,  quod  sanctum  vel  sacrum  significat 
per  juramenti  religionem;  atque  hoc  modo 
perinde  erit  dicere:  Homagium  facio,  Hago 
pleyto  menaie,  ac  dicere:  Juramentum  facio. 
Secundo  tamen  est  verisimile,  homagium,  ut 
sic,  non  dicere  juramentum,  sed  solemne 
quoddam  pactum  humanum;  nam,  ut  dicitur 
in  leg.  4,  tit.  25,  part.  4,  qui  Homagium  fa- 
cit,  tfadit  se  alteri  quasi  in  pignus  et  securi- 
tatem  fidelitatis  sua?.  Unde  qui  homagium 
pra?stitit,  quodammodo  illius  fieri  censetur, 
cui  illud  prsestitit,  ut  ubi  notat  Greg.  Lopez, 
allegans  cap.  ult.  de  Servis  non  ordinandis, 
cui  posset  accommodari  deductio  vocis  koma- 
gium,  si  latina  est;  sic  ergo  homagium  for- 
maliter  est  quoddam  pactum  humanum.  Quod 
autem  sine  juramento  non  fiat,  praeter  jura 
canonica  citata,  colligitur  ex  eisdem  legibus 
Hispanis,  ieg.  4,  tit.  26,  partita  4,  ibi :  Pro- 
mittendo,  jurando,  et  homagium  faciendo ; 
idem  colligi  potest  ex  1.  5,  tit.  15,  partita  2, 
ibi :  Faciendo  komagium,  etc.  Ubi  licet  non 
fiat  expressa  mentio  juramenti,  tot  circum- 
stantiis  describitur,  et  ita  exaggeratur  illius 
obligatio,  ut  satis  indicari  videatur.  Specula- 
tor  etiam,  in  tit.  de  Feudis,  §  Quoniam,  vers. 
Forma  autem  jurandi,  commemorans  similem 
consuetudinem  Gallorum,  inter  alia  innuit : 
Fidelitatem  jurat,  et  komagium  facit.  Deni- 
que  iii  hoc  consideranda  est  consuetudo,  quse 


CAP    XIV.  DE  CAUSA  EFFICIENTE  JUIIAMENTI,  ETC 


491 


est  optima   interpres   hujusmodi   rituum    et 
legum. 

28.  Formce  execrationum.  —  Dubium.  — 
Solutio.  —  Quce  hactenus  diximus  pcrtinent 
ad  formulas  juramenti  simplicis,  seu  invoca- 
torii ;  possumus  autem  breviter  commemora- 
re  etiam  uonnullas  juramenti  execratorii,  cn- 
jus  duas   generales  formulas  supra  indicavi- 
mus :  una  est,  in  qua  adducimus  res  quas  di- 
ligimus,  ad  jurandum,   non  expresse  impre- 
cando  illis  malum,  sed  potius  per  quamdam 
comparationem  ad  bonum  quod  illis  desidera- 
mus.  Et  ad  hunc  modum  pertinent  omniahsec 
juramenta :  Per  vitam ,  salutem  corporalem, 
rel  spirltualem,  vel  propriam,  vel  patris,  vel 
filii,  aut  regis,  et  similia,  quee  ex  rigore  ver- 
borum  vera  juramenta  sunt,  ut  cum  D.  Tho- 
ma,  in  art.  6,  sentiunt  omnes;  sunt  autem 
execratoria,  quia  simpliciter  involvunt  oppo- 
situm  malum ;  nam  qui  jurat  per  vitam,  quan- 
tum  est  in  se,  illam  exponit  divino  judicio, 
ut  illa  privetur,  si  falsum  jurat.  Eumdem  sen- 
sum  habet  illa  vulgaris  forma,  etiam  in  cano- 
nibus  contenta  :  Sic  Deus  me  adjuvet ;  nam 
sensus   est,  ut  si  mentior,  non  adjuvet ;  et 
idem  est  de  similibus  rebus,  quse  ex  charitate 
a  nobis  diligendee  sunt.  Dubitari  autem  po- 
test,  si  quis  juret  per  vitam  sui  equi,  vel  per 
conservationem  rei  inanimatee,  aut  alio  simili 
modo,  an  illud  sit  juramentum.  Respondeo : 
si  beec  tantum  considerentur  ut  mala  qusedam 
talium  rerum,  sub  ea  ratione  non  continent 
gravem    deordinationem ,  nisi  redundent  in 
grave  detrimentum  proximi ;  si  vero  conside- 
rentur  quatenus  proponuntur  ut  materia  ,  in 
qua  Deus,  aliquo  peculiari  opere  vel  judicio, 
veritatis  testimonium  ostendat,  sic  absque  du- 
bio  illa  sunt  juramenta,  quia  Deus  vere  invo- 
catur  in  testem ;  ad  quod  parum  refert  quod 
res  illa,  de  cujus  commodo  vel  incommodo 
agitur  ,  hoc  vel  illo  modo  eestimeUvr  vel  ddi- 
gatur.  Raro  tamen  solet  usurpari  hic  jurandi 
modus,  et  ideo  ex  usu  nihil  certi  dicere  pos- 
sumus ;  in  rigore  tamen  verborum  videntur 
ad  jurandum  sufficere,  nisi  ex  circums*antiis 
et  modo  constet,  res  illas  interponi  ad  vitan- 
dum  juramentum,  quia  quasi  pro  nihilo  eesti- 
mantur. 

29.  Alise  formse  hujus  juramenti  fiunt  per 
expressam  mali  imprecationem,  vel  sibi,  vel 
rebus  sibi  charis  :  inter  quas  gravissimee  sunt 
illee  ,  in  quibus  mortem  eeternain,  vel  iram 
divinam,  vel  deeinonis  obsessionem  alicui  im- 
precamur,  si  verum  non  dicimus  ;  et  talia  ju- 
ramenta  gravissima  sunt,  solentque  generare 


scandalum  ,  et  ideo  cavenda  maxime  sunt. 
Alia  vero  etiam  sunt,  quee,  licet  non  sint  tam 
explicita,  idem  genus  juramenti  continent ; 
tale  censetur  illud  :  Per  caput  meum,  quod  in- 
sinuatur  Matth.  5,  et  in  cap.  Et  si  Christus. 
Item  illud  :  Pti  periculo  animcemece,  ex  c.  Fra- 
ternitatis,  de  Frigidis  etmaleficiatis;  et  notant 
Innocentius,  in  cap.  Et  si  Ckristus;  Geminia- 
nus,  in  c.  1,  de  Sepulturis,  in  6.  Solent  etiam 
vulgares  homines,  quando  aliquid  ab  eis  pos- 
tulatur,  verbi  gratia,  panis  aut  pecunia,  ita 
respondere  :  Maledictus  panis,  vel  assis,  quem 
apud  me  habeo,  de  quo  modo  loquendi  dubita- 
ri  potest  an  contineat  juramentum  execrato- 
rium,  ex  vi  verborum.  Et  videtur  non  conti- 
nere,  quia  qui  sic  loquitur,  non  iutendit  ma- 
ledicere  se  ipsum,  quasi  imprecando  sibi  ma- 
lum,  quia  verba  non  ad  seipsum,  sed  ad  rem 
postulatam  dirigit.  Deinde  per  illum  modum 
loquendi  non  videtur  imprecari  ostensionem 
divini  judicii  circa  panem,  si  fortasse  illum 
apud  se  habet,  neque  hoc  verba  in  rigore  si- 
gnificant,  sed  tantum  exaggerationem  quam- 
dam  in  negando  aliquid  hujusmodi  apud  se 
habere.  Si  tamen  mens  loquentis  esset  obji- 
cere  illam  rem  ,  ut  materiam  divini  judicii, 
juramentum  erit,  ut  sensit  Navar.,  d.  c.  12, 
n.  5;  et  Sylvest.,  Juramentum,  2,  num.  2;  et 
Covar.  supra,  §  1,  n.  5,  in  fine.  Denique  in  his 
omnibus  consulenda  est  conscientia  jurantis. 
nam  seepe  fieri  potest  ut  putet  juramentum 
esse  quod  non  est,  et  ideo  peccet ;  vel  e  con- 
verso,  ut  putet  non  esse  juramentum,  quod 
revera  est,  et  ideo  excusetur  vel  a  culpa,  vel 
ab  obligatione,  juxta  dicenda  inferius  de  ju- 
ramento  promissorio. 

CAPUT  XIV. 

DE   PERSONIS   QVM   JURARE   POSSUNT  ,   ET    PRIMUM 
DE   DEO   ET   ANGELIS. 

1.  Sensus  qucestionis.  —  Primum  dubium. 
—  Superest  dicendum  de  causa  efficiente 
juramenti  ,  quam  explicabimus  discurrendo 
per  personas  quse  jurare  possunt,  sive  licite, 
sive  illicite,  sed  simpliciter  et  absolute.  Sup- 
ponimus  autem  ut  clarum,  nullam  rem  in- 
tellectu  carentem  jurare  posse,  quia  supra 
ostensum  est  juramentum  a  voluntate  et 
intellectu  prolicisci.  De  omnibus  autem  rebus 
intellectualibus  potest  moveri  qusestio  :  et 
imprimis  de  juramentis  Dei ,  ut  Deus  est , 
queeri  potest  an  jurare  valeat.  Videtur  enim 
non  posse,  tum  quia  juramentum  est  actus  re« 


492  LIB.  I.  DE  JURAMENTO  ASSERTORIO. 

ligionis  ;  Deus  autem  non  est  capax  actuum    Hieronymus,  Isaise  14,  dicit 


religionis,  ut  in  primo  tractatu  ostensum  est ; 
tum  secundo,  quia  Deus  non  potest  facere  vo- 
tum ;  ergo  nec  juramentum,  nam  hsec  sequi- 
parantur.  Tertio  ,  quia  juramentum  est  ad 
confirmaudum  dictum ;  divinum  autem  dic- 
tum  non  est  capax  confirmationis,  quia  per 
se  habet  summam  et  infallibilem  veritatem. 
In  contrarium  autem  est,  quia  in  Scriptura 
ssepe  legimus  Deum  jurasse,  Psalm.  109;  et 
Genes.  22 ,  dicitur  jurasse  per  semetipsum ; 
idem  Jerem.  22,  et  c.  44 :  Ecce  ego  juravi  in 
nomine  meo  magno;  et  c.  51  :  Juravit  Domi- 
nus  exercituum  per  animam  suam;  Amos  4  : 
Juravit  Dominus  in  sancto  suo ,  id  est,  in 
sanctitate  sua ;  Ezech.  18  :  Vivo  ego,  dicit  Do- 
minus.  Denique  rationem  cur  jurare  soleat 
Deus,  reddit  Paulus,  ad  Hebr.  6,  dicens  prius : 
Quoniam  neminem  hahicit ,  per  quem  juraret, 
majorem ,  juravit per  semetipsv.m ;  et  infra  sub- 
jungens :  In  quo  ahundantius  volens  Deus  os- 
tendere  pollicitationis  hceredibus  immohilitalem 
consilii  sui,  interposuit  jusjurandum.  Et  hsec 
est  prima  ratio.  Secunda  vero  est :  TJt  per  duas 
res  immohiles,  quihus  impossibile  est  mentiri 
Deum,  fortissimum  solatium  liahcamus. 

2.  Dejuramento  Dei  assertio. —  Dicendum 
ergo  est,  Deum  quidem  jurare  secundum  mo- 
dum  et  formam  juramenti,  et  aliquo  modo 
quoad  finem  et  effectum  ejus,  quoad  nos,  non 
tamen  quoad  se,  vel  quoad  rem  ipsam.  Pri- 
mam  partem  probant  testimonia  Scripturoe 
adducta  ;  secundam  vero  probat  declaratio 
Pauli ,  in  quo  duos  effectus  divini  juramenti 
quoad  nos  exposuit.  Unus  est,  quem  ibi  nota- 
vit  D.  Thomas,  scilicet,  ut  per  juramentum  in- 
telligeremus  prophetiam  esse  preedestinatio- 
nis,  id  est,  promissionem  esse  ex  decreto  ab- 
soluto,  et  non  dependentem  a  conditione  ali- 
qua  ex  parte  nostra .  Quod  etiam  indicavit  Ba- 
silius,  homilia  in  Psalmo  14,  dicens  Deum  ju- 
rando  Davidi  significasse,  quod  immutabili  ac 
firmo  decreto  gratiam  promissionis  confirma- 
verit;  sic  etiam  Isidorus,  de  Summo  bono,  lib. 
2,  c.  31 :  Jurare  Dei  est  (inquit)  ab  illa  provi- 
dentia,  qua  statuit  non  convellere  staluta  ;  et 
infra:  Juravit  Dominus,  et  non  poenitehit  eum, 
id  est,  Qua?  juravit,  non  mutabit.  Alter  effec- 
tus  est  ad  augendam  nostram  fidem  et  spem, 
no n  quia  res  in  se  fiat  certior,  quantum  ad  di- 
vinum  testimonium,  sed  quantum  ad  modum 
quo  nobis  proponitur,  vel  sub  ratione  magis 
absoluta,  ut  dictum  est,  vel  sub  forma  magis 
accommodata  ad  apprehendendam  assertionis 
certitudinem  ,  et  promissionis  firmitatem.  Sic 


Cumjurat  Deus, 
humano  loquitur  affectu ,  %t  nos  nihil  timea- 
mus ;  et  Damascenus,  per  jusjurandum  ait  si- 
gnificari  consilii  ipsius  immutabilem  constan- 
tiam,  quippe  cum  apud  nos  interposito  jureju- 
randopacta  confirmentur.  Addi  etiam  potest  ex 
Basilio,  hom.  de  Pcenit.,  qua?  est27,  interdum 
jurare  Deum  propter  incredulitatem  futuro- 
rum  hsereticorum  ,  quam  prsesciebat ,  sicut 
promisit,  inquit,  veniam  pcenitentibus  sub  ju- 
ramento  illo:  Vivo  ego,  ad  confundendos  hwre- 
ticos  qui  fructum,  pcenitentiw  negant.  Et  ele- 
ganter  expendit,  quando  jurat  Deus,  in  forma 
ipsa  jurandi  commemorare  attributum,  effec- 
tui  quem  promittit  accommodatum  :  Qui  vi- 
vit  ( inquit),  vivere  vult  peccatorem.  Sic  etiam 
dixit  Philo,  in  lib.  de  Sacrificio  Abel  et  Cain, 
Scripturam  inducere  Deum  jurantem,  ut  infir- 
mitatem  naturce  nostrce  coargueret,  et  convic- 
tam  consolaretur . 

3.  Atque  ex  his  potest  a  contrario-probari 
ultima  pars  assertionis,  quam  etiam  convin- 
cunl  rationes  dubitandi  in  principio  positse. 
Atque  ob  hanc.  causam  dixit  Cajetanus,  in  c.  2 
Gen.,  jurare  dici  de  Deo  metaphorice,  quia  ad 
similitudinem  jurantis,  et  per  formam  ac  ver- 
ba  jurandi  ostendit  nobis  immobilitatem  de- 
creti  sui ;  cui  non  parum  favet  Damasc.  su- 
pra,  dum  inter  eas  voces,  quee  corporaliter  et 
metaphorice  dicuntur  de  Deo  ,  jusjurandum 
ponit.  Et  potest  ratione  confirmari,  quia  jura- 
mentum  in  sua  proprietate  dicit  habitudinem 
ad  auctoritatem  superiorem  respectu  jurantis, 
ut  indicavit  Paulus  ad  Heb.  6;  at  sub  hac 
proprietate  clarum  est  non  posse  Deo  conveni- 
re ;  dici  ergo  potest,  ablatis  imperfectionibus, 
ea  quse  perfectionis  sunt  in  juramento,  Deo 
convenire,  et  ideo  propter  nos  forma  illius  uti, 
et  hoc  modo  illi  tribui  in  Scriptura. 

4.  Solum  circa  formam  jurandi,  dubitari 
potest  an  Deus  utatur  sola  attestatione  per  se- 
ipsum,  vel  etiam  execratione ;  videtur  enim 
contineri  interdum  execratio  in  ejus  juramen- 
to,  ut  in  illa  forma  :  Juravit  per  animam 
suam ,  Jerem.  51.  Nam  supra  diximus  hanc 
formam  esse  execrativam ;  et  similis  est  illa 
Amos  6  :  Juravit  Dominus  in  animasua.  Item 
interdum  jurat  Deus  sub  hac  forma :  Quibus 
juravi  in  ira  mea ,  si  introihunt  in  requiem 
meam,  Psalm.  94  ;  et:  Semel  juravi  in  Sanc- 
to  meo  ,  si  David  mentiar ,  Psalm.  88;  hsec 
enim  verba  virtute  continent  execrationem, 
ut  sensit  Adam,  ad  Hebr.  3,  qui  ita  exponit: 
Non  sim  Deus,  vel  non  vivam,  aut  aliquid  hu- 
jusmocli,  si  hoc  non  implevero.  Ssepe  enim  hu- 


CAP.  XIV.  DE  CAUSA  EFFICIENTE  JURAMENTI,  ETC. 


493 


jusmodi  execratio  exprimitur  religionis  causa, 
vel  ad  iudicandam  excellentiam  afiectus,  ut 
exponit  Jansen.,  cap.  6  Concordiee,  circa  illa 
verba  Marci  8:  Amen  dico  vobis ,  si  dabitur 
generationi  isii  signum ,  ubi  ait ,  per  illam 
praecisionem  orationis  significari  terrorem 
qnemdam  prosequendi  illas  imprecationes. 

5.  Probabilius  esse  Beum  non  jurare  per 
execrationem.  —  Sed  probabilius  "videtur  non 
jurare  Deum  per  execrationein,  sed  solum  per 
attestationem_,  quia  nullibi  invenitur  in  Scri- 
ptura  expressum,  et  alioqui  talis  jurandi  mo- 
dus,  vel  Deo  impossibilis,  vel  saltem  minime 
ipsum  decere  videtur;  si  enim  execratio  sit 
circa  ipsum  Deum,  sic  sub  nulla  ratione  vel 
conditione  ,  quantumvis  impossibili  ,  potest 
Deus  sibi  imprecari,  ut  non  sit,  vel  quidpiam 
simile  ;  quia  talis  imprecatio  non  fit  nisi  circa 
rem  aliquo  modo  capacem  illius  mali,  et  ideo 
res  illa,  quee  est  materia,  seu  objectum  exe- 
crationis,  semper  est  inferioris  ordinis.  Unde 
similes  execrationes  circa  Deum  in  ore  ho- 
minum  non  tam  sunt  juranienta,  quam  blas- 
phemiee  ;  non  ergo  decet  Deum  jurare  exe- 
crando  seipsum.  Neque  etiam  execrando  crea- 
turam,  tum  quia  nullo  modo  utitur  creatura 
ad  jurandum,  sed  per  seipsum  tantum  jurat; 
tum  etiam  quia  non  esset  execratio  illa  apta 
ad  jurandum,  cum  tam  malum  quam  bonum 
creaturee  ex  ejus  pendeat  voluntate. 

6.  Quando  ergo  Deus  jurat  per  animam 
suam,  nihil  aliud  est  quam  jurare  per  seip- 
sum,  seu  per  substantiam  suam,  quee  nomine 
animee  metaphorice  significatur  ;  sicut  Eccle- 
siast.  24 :  Sapientia  laudarit  animam  suam, 
id  est,  se;  et  ad  Hebr.  10.-  Non  placebit  animce 
mece,  id  est,  mihi,  ut  bene  exposuit  Ribera, 
Oseee  9,  n.  5;  et  Amos  6,  n.  28.  Aliee  vero 
locutiones  sub  conditione  suspensa  et  quasi 
preecisa,  non  per  execrationem,  sed  per  sim- 
plicem  negationem,  juxta  subjectam  mate- 
riam  explicandee  sunt,  ut  Psalm.  94:  Quilms 
jiiravi,  si  introibunt,  id  est,  Juravi  quod  non 
introibutit,  ut  exponit  Paulus,  ad  Hebreeos  3 
et  4,  et :  Semet  juravi,  si  David  mentiar,  id 
est,  non  mentiar.  Unde  quando  in  ipso  j*i- 
ramento  conditionali  supponitur  una  negatio, 
quia  subintelligitur  alia,  redditur  affirmatio 
jurata,  ut  Isaiee  14:  Juravit  Dominus  exerci- 
tuum  dicens  :  Si  non  ut  putavi,  ita  erit , 
id  est,  omnino  ita  erit ;  atque  ita  explicuit 
Ribera,  Amos  8,  n.  20 ;  et  in  re  idem  sen- 
tiunt  Jansen.  supra,  et  Titelmanus,  Psalm. 
94 ;  in  fine,  addit  non  simplicem  affirmationem, 
sed  vebementem   et   fortem  indicari  ex    illo 


modo  loquendi,  licet  non  ex  vi  significationis 
illius  particulee  si,  quod  recte  dictum  vide- 
tur. 

7.  De  juramentis  Christi. — Secundo,  dubi- 
tari  potest  de  Christo  Domino,  an  jurare  po- 
tuerit,  et  consequenter  an  juravcritaliquando. 
Videtur  enim  non  potuisse,  quia  quod  licite 
facere  non  potuit,  simpliciter  non  potuit;  sed 
non  potuit  licite  jurare;  ergo  omnino  non  po- 
tuit.  Minor  probatur,  quia  in  Christo  non  po- 
tuit  esse  necessitas  jurandi,  et  absque  neces- 
sitate  jurare  non  licet.  Quod  autem  nunquam 
juraverit,  probatur,  quia  ipse  vel  preecepit, 
vel  consuluit  (cum  partitione  accommoda)  non 
jurare,  sed  simpliciter  loqui  :  Est,  est,  Non, 
non;  ergo  debuit  preecedere  exemplo.  Proba- 
tur  etiam  ex  dictis  locutionibus  Christi,  nam 
de  illo  solum  legitur  dixisse  interdum  :  Amen, 
amen,  vel  in  veritate  ;  neutrum  autem  ex  his 
verbis  jurationem  continet.  Nam  de  posteriori 
particula,  scilicet,  in  veritate,  capite  preece- 
denti  ostendimus  non  esse  particulam  ju- 
randi. 

8.  Usus  hujus  vocis,  Amen.  —  Illa  vero 
dictio,  Amen,  triplicem  habet  usum,  ut  nota- 
vit  Urbanus  IV,  Papa,  in  expositione  Psalmi 
50,  circa  finem,  quee  habetur  in  primo  tomo 
Bibliothecse.  Nam  interdum  accipitur  in  vi 
nominis,  et  significat  Deum,  in  Apocalyp.  3  : 
Ha>c  dicit  Amen  testis  fidelis,  id  est,  immu- 
tabilis,  qui  semper  verum  loquitur,  ut  ibi 
etiam  exponit  Ribera.  Secundo,  in  vi  verbi, 
et  significat  idem  quod  fiat,  ut  Urbanus  ex- 
ponit,  et  ita  videtur  accipi  ab  Ecclesia  in  fine^ 
seu  responsione  orationum,  ut  sentit  Micro- 
logns,  de  Ecclesiasticis  observationibus ;  et 
Hieronym.,  Epist.  \  37  ad  Marcellam ;  et  potest 
sumi  ex  Paulo,  1  ad  Corinth.  14,  dicente:  Si 
benedixeris  spiritu,  gui  supplet  locum  idiotce, 
quomodo  dicet,  Amen,  super  tuam  benedictio- 
nem  ?  Solet  sumi  non  sclum  ut  verbum  optan- 
di,  sed  etiam  consentiendi  et  confirmandi, 
teste  Hieronymo  supra  ;  sic  enim  in  Missis 
Greecorum,  facta  consecratione,  populus  res- 
pondet,  Amen,  ut  est  in  Liturgiis  Basilii  et 
Chrysostomi,  quod  interpretari  possumus,  Ve- 
rum  et  ratum  sit,  ut  exponit  Florus,  in  Expo- 
sitione  Missee,  in  6  tomo  Bibliothecee  ;  et  atti- 
git  Toletus,  in  3  c.  Joan.,  Annot.  4.  Tertio 
modo  accipitur  in  vi  adverbii,  et  sic  idem  est 
quod  vere,  ut  ait  Urban.,  aut  certe,  vel  fideli- 
ter,  ut  ait  Hieronymus  ad  Galat.  6,  et  Epist. 
134  ad  Sophronium;  Isaiee  autem  25,  Amen, 
amen,  exponit  tere,  vere ;  constat  autem  ex 
modo  loquendi  Chiisti  Domini,  iu  hac  signifi- 


494 


LIB.  I.  DE  JURAMENTO  ASSERTORIO. 


catione  usum  esse  voce  illa,  et  seque  manifes- 
tum  est  in  illa  significatione  non  contineri 
juramentum;  ergo  cum  fundamento  dici  non 
potest,  Christum  aliquando  jurasse,  et  ita 
sentit  Jansen.,  in  c.  40  Concordise;  et  Soto, 
lib.  de  Justitia,  q.  1,  art.  2;  et  Sylvest.,  verb. 
Juramentum,  1  part.,  q.  3,  qui  ab  inconve- 
nienti  id  confirmat,  quia  alias  Christus  sine 
necessitate  jurasset,  qnando  Lucse  4  dixit  :  In 
veritate  dico  vobis,  quia  ea  quse  dicebat,  erant 
tam  clara,  ut  nulla  confirmatione  indigerent, 
nimirum  multas  fnisse  vidmas  in  Israel,  et 
ad  nullam  illarum  fuisse  missum  Eliam,  sed 
ad  viduam  Sarepthse  Sidonise. 

9.  Christum  potuisse  jurare,  et  probabile 
esse  de  facto  jurasie.  —  Nihilominus  certum 
est  potuisse  Christnm  jurare,  et  probabile  est 
aliquando  jurasse.  Prior  pars  probatur,  quia 
ut  homo  erat,  non  erat  incapax  juramenti, 
etiam  in  proprietate  sumpti,  quia  erat  mi- 
nor  Patre,  et  ita  jurare  poterat  per  majo- 
rem  se,  unde  ssepe  in  confirmatione  suse 
veritatis  Patrem  allegabat,  ut  statim  expen- 
dam.  Deinde  licet  ex  parte  sua  non  indigeret 
juramento,  qui  ratione  unionis  nec  falli,  nec 
fallere  potest,  neque  ignorare,  praesertim  ea 
qua?  affirmat,  nihilominus  ex  parte  audien- 
tium  poterat  cum  fructu  et  magna  auctontate, 
et  fortasse  etiam  necessitate  juramentum  ad- 
hibere;  potuit  ergo  interdum  sancte  jurare. 
Quod  autem  id  aliquando  fecerit,  affirmare 
videtur  Innocent.  III,  in  c.  Et  si  Christus,  de 
Jurejurando,  et  indicat  D.  Thomas,  lect.  4  in 
Joann.  8,  circa  illa  verba  :  Amen,  amen,  dico 
vobis,  dicens  :Ponit  hicDominus  quasi  quoddam 
juramentum,  quod  ideo  geminatur,  ut  suam 
sententiam  magis  firmam  ostendat;  et  adducit 
locum  ad  Hebrseos  6  :  Interposuit  jusjuran- 
dum,  ut  per  duas  res  immobiles,  etc.  Et  hanc 
opinionem  sequitur  Selva,  tracfatu  de  Jure- 
jurando,  1  p.,  q.  3,  n.  2. 

10.  Quoad  formam  autem,  vel  locum  quo 
Christusjuravit,  probabilius  videtur  nou  sern- 
per  jurasse  per  verba  illa  :  In  veritate  dico 
vobis,  Luc.  4,  tum  quia  particula :  In  veritate, 
non  est  signum  jurandi ;  tum  etiam  propter 
conjecturam  Sylvestri,  quia  materia  illa  non 
erat  apta  ad  juramentum.  Aptior  quidem  ma- 
teria  videri  potest,  Lucee  21 ,  cum  dixit :  Vere 
dico  vobis,  quia  vidua  hcec  pauper  plus  quam 
omnes  misit ;  vel  Joan.  16,  cum  dixit :  Ve- 
ritatem  dico  vobis,  expedit  vobisut  ego  vadam. 
Et  nihilominus  in  neutro  ex  his  locispossumus 
affirmare  quod  juraverit,  ex  vi  verborum, 
quia  non  continent  attestationem  vel  induc- 


tionem  alicujus  testimonii,  sed  solam  asser- 
tionem  veritatis  ipsius  locutionis.  De  illa  au- 
tem  locutione  Amen,  etc,  fateor  esse  ambi- 
guam ;  tamen  probabile  est  continuisse  jura- 
mentum,  prsesertim  apud  Joannem,  cum  re- 
petitione  positam,  ut  ex  D.  Thoma  retuli,  et 
indicat  Hieronymus,  in  ultimis  verbis  Epist. 
adGalat.,dicens  :Quomodo  in  veteri  Testamento 
quadam  jurandi  consuetudine  Deus  sua  verba 
confirmat,  dicens :  Vivo  ego,  ita  et  Salvator 
noster  in  Evangelio,  per  verbum  Amen,  vera 
esse  quce  loquitur,  ostendit.  Et  Urban.  III  supra 
significasse  dicit,  per  illum  modum  loquendi, 
esse  infallibile  quod  dicebat.  Fortasse  'etiam 
inter  juramenta  numerari  possent  locutiones 
illse,  in  quibus  Christus  Dominus  Patrem  in 
testimonium  veritatis  afferebat,  prsesertim 
Joann.  8  :  Ego  sum  qui  testimonium  perhibeo 
de  meipso,  et  testimonium  perhibet  de  me,  qui 
misit  me  Pater ;  et  iterum  :  Judicium  meum 
verum  est,  quia  solus  non  sum,  sed  ego,  et  qui 
misit  me;  et  iterum  :  Qui  me  misit,  verax  est, 
et  quce  audivi  ab  eo,  hcec  loquor  in  mundo  ;  et 
infra :  A  meipso  facio  nihil,  sed  sicut  docuit 
me  Pater,  hwc  loquor.  Ad  hoc  vero  responderi 
potest  illa  non  esse  verba  jurantis,  sed  attes- 
tantis;alias,  quoties  Prophetse  affirmant  Deum 
aliquid  dicere,  jurabunt;et  Apostoli  similiter, 
quando  asserebant  Christum  aliquid  dicere  ; 
ac  denique  Christus  ubicumque  dixit,  siu  m 
doctrinam  esse  illius  qui  misit  illum,  vel  esse 
ex  Deo,  et  similia,  jurasset,  quse  omnia  viden- 
tur  aliena  a  communi  sensu. 

11.  Verumtamen,  licet  illa  non  sint  forma- 
lia  juramenta  quoad  invocationem ,  sequiva- 
lenter  videntur  eamdem  vim  habere ;  cujus  si- 
gnum  est,  quia  si  quis  affirmaret  Deum  alicui 
dicere  quod  falsum  esset,  inordinationem  per- 
jurii  committeret,  quia  Deum  adduceret  in 
testem  falsitatis.  Unde  dupliciter  ille  pecca- 
ret1,  primo,  fingendo  se  habere  revelationem 
a  Deo,  quam  non  habet;  secundo,  adducendo 
Deum  in  testem  falsitatis  ;  et  in  primo  quidem 
non  esset  perjurus,sed  superstitiosus;  in  secun- 
do  autem  videtur  aperte  committere  malitiam 
ejusdem  rationis  cum  perjurio,  quamvis  pos- 
set  etiam  ad  hseresim  revocari  :  ita  haec  om- 
nia  ad  minimum  probant  potuisse  Christum 
jurare  per  Patrem,  nam  sicut  divinum  seu 
Patris  testimonium  docendo  afferebat ,  ad 
suam  veritatemconfirmandam,  ita  etiam  facile 
potuit  eodem  testimonio  uti  per  modum  ju- 
rantis  ,  unde  credi  potest  ita  interdum  fecisse, 
licet  non  expresse  reperiatur  scriptum. 

12.  Addi  denique  potest  illa  verba  Christi  : 


CAP.  XIV.  DE  CAUSA  EFFICIENTE  JURAMENTI,  ETC. 


495 


In  veritale  dico,  et :  Amen,  amen  clico  vobis, 
intelligi  posse  tanquam  jurantis  ,  non  per 
alium,  sed  per  seipsum  :  sicut  enim  supra  di- 
cebamus,  hominem  jurantem  per  fidem  aut 
veritatem  suam,  adducere  seipsum  in  testem , 
ita  de  Ghristo  idem  dicere  possumus,  cum 
magno  tamen  discrimine  ;  nam  puri  hominis 
testimonium  non  sufficit  ad  juramentum  ;  in 
Christo  autem,  jurare  per  seipsum  ad  juran- 
dum  sufiiciebat,  vel  quia  jnrando  per  se,  ju- 
rabatper  Deum ,  sicut  Joan.  14,  ipse  dixit  : 
Creditis  in  Deum ,  et  in  me  credite  ;  vel  etiam 
quia  jurando  per  se,  jurabat  per  rem  maxime 
sanctam,  et  per  veritatem  infallibilem,  et  hoc 
maxime  indicant  Innocentius,  et  alii  citati. 

13.  De  juramentis  Angelorum.  —  Angeli 
possunt  jurare.  —  Tertio,  dubitari  potest  de 
Angelis  an  jurare  possint  vel  jurent.  In  quo 
dnbio  certum  est ,  Angelos  Sanctos  loquentes 
ad  homines  posse  jurare,  nam  Apocaly.  10  ex- 
presse  legimus  Angelum  sanctum  jurasse  : 
Per  viventem  in  scecula  sceculorum,  etc. ;  et  si- 
mile  legitur  Daniel.  12,  quodnotavit  Innocen- 
tius  III,  in  c.  Et  si  Cliristus,  et  Andreas  Caesa- 
riensis,  in  Commentariis  Apocalyp.,  c.  28,  di- 
cens  :  Cum  Deus  nullum  se  majorem  tiabeat, 
per  quem  jurare  possit,  per  semetipsum  jurare 
solitus  est ;  Angeli  autem^  tanquam  res  creatce, 
per  Creatorem  jurant ,  et  ea  quce  dicunt,  propter 
nostram  diffidentiam  et  incredulitatem ,  cceles- 
tislnuminis  attestatione  confirmant.  Sic  etiam 
dixit  Ribera  in  eumdem  locum,  jurasse  Ange- 
lum,  quia  dicturus  erat  id  quod  futuris  homi- 
nibus  vanum  videri  poterat,  et  jurasse  per  vi- 
ventem  TEternum ,  qui  omnia  futura  habet 
prcesentia,  quia  dicturus  erat  tempus  non  am- 
plius  esse  futurum  ;  indicans  lmitari  Angelum 
id,  quod  supra  de  Deo  dicebamus,  adducendo 
Deum  in  testem  sub  ratione  illius  attributi, 
quod  materia^,  de  qua  jurabat,  magis  erat  ac- 
commodatum.  Ex  his  ergo  constat  Sanctos 
Angelos,  et  ex  conditione  sua  esse  capaces  pro- 
priijuramenti,  et  non  deesse  illis  opportunita- 
tem  sancte  jurandi. 

14.  Angeli  Sancti  inter  se  nonjurant.  — 
At  vero  de  Angelis  Sauctis  inter  se  claruin  est 
non  jurare,  quia  juramentum  non  habet  lo- 
cum,  nisi  ubi  per  fidem  nliquam,  vel  divinam, 
vel  humanam,  vel  (ut  sic  dicam)  angelicam, 
credendum  est  dictis  jurantis  ,  nam  (ut  supra 
diximus )  juramentum  non  adhibetur  ad  ne- 
cessaria,  neque  ad  confirmanda  ea  quee  viden- 
tur.  Angeli  autem  Sancti  non  assentiuntur  per 
fidem,  nec  divinam,  quse  in  Beatis  non  est, 
neque  etiamper  angelicam,  quiasemper  clare 


intuentur  ea  de  quibus  ab  aliis  illuminanlur 
vel  instruuntur  per  quamcumque  angelicam 
locutionem.  Et  qnamvis  fieri  posset  ut  unus 
Angelus  Sanctus  loqueretur  alteri,  etiam  Bea- 
to,  abstractive  tantum ,  et  sine  ostensione  rei 
de  qua  loquitur ,  prout  est  in  se,  nihilominus 
non  esset  necessarius  usus  juramenti  inter 
Angelos  Sanctos,  quia  etiam  illa  cognitio,  vel 
fides  (si  ita  appellanda  est),  esset  evidens  in 
attestante,  quia  evidens  est  audienti,  loquen- 
tem  non  posse  mentiri ,  saltem  propter  beatifi- 
cum  statum.  Inter  Sanctos  ergo  Angelos  nou 
potest  esse  utilitas  ,  nedum  necessitas  jura- 
menti,  et  ideo  inter  se  jurare  non  possunt, 
saltem  ratione  status ,  quia  nihil  agere  possunt 
otiosum  et  inane. 

15.  Angeli  mali  verisimilius  est  quocl  non 
jurent.  —  De  Angelis  etiam  malis,  secundum 
se  spectatis  ,  vel  in  propria  specie ,  verisimi- 
lius  videtur  nunquam  uti  juramento,  non  ex 
bono  motivo,  sed  ne  Deum  honorare  videan- 
tur.  Et  quia  respectu  bonorum  non  ignorant 
sibinihilprodesse;  respectu  autem  suorum  so- 
ciorum  fortasse  non  sunt  capaces,  ut  statim 
dicam,  et  licet  sint,  non  assumunt  nomen 
Dei,  nisi  ad  blasphemandum  de  illo  ;  respectu 
vero  hominum,  ad  decipiendos  illos  interdum 
jurare  possunt,  si  permittantur,  sicut  inter- 
dum  assumunt  speciem  viri  religiosi,  et  simi- 
lia.  Et  hoc  maxime  habet  locum,  quando  dse- 
mon  se  latere  putat  et  non  agnosci ;  nam  si 
cognoscatur,  raro,  ut  existimo,  utetur  divino 
juramento  ad  persuadendum  homini ,  tum 
propter  suam  superbiam  ,  ne  videatur  confi- 
teri  se  indigere  testimonio  Dei  ad  suorum  dic- 
torum  conlirmationem ,  tum  etiam  quia  sem- 
per  affectat  honorari  et  credi  ut  Deus. 

16.  Quomodo  Angeli  in  pura  natura  spectati 
possent  jurare.  —  Dubitari  hic  tamen  potest 
an  Angeli  in  pura  sua  natura  spectati  habe- 
rent,  vel  habere  possent  usum  juramenti,  si- 
cut  homines  sola  natura  duce  juramento  usi 
sunt ,  ut  patet  de  Gentilibus.  Hinc  enim  evi- 
dens  fit ,  per  lumen  naturale  potuisse  ab  An- 
gelis  cognosci  utilitatem  juramenti.  Nec  vero 
videntur  incapaces  illius  utilitatis,  quia  ex  vi 
suse  naturse,  et  falli  et  fallere  possunt ;  est 
ergo  fallibile  eorum  testimonium  ex  vi  proprire 
naturse  ;  ergo  in  illa  pura  natura  stando,  po- 
tuissent  uti  juramento  ad  suas  assertiones 
confirmandas.  Sed  heec  queestio  pendet  ex  alia 
valde  speculativa,  quomodo  Angeli  ex  vi  suee 
naturse  sibi  invicera  loquantur  ,  prsesertiui 
quoad  puram  assertionom  de  pra^senti,  vel  de 
prseterito.  Nam  si  ita  inter  se  loquuntur,  ut  is 


496 


LIB.  I.  DE  JURAMENTO  ASSERTORIO. 


qui  loquitur,  clare  et  perspieue  ostendat  alteri 
suum  conceptum  vel  voluntatem  ,  quasi  prse- 
bens  illi  facultatem,  ut  eam  intueatur,  tunc  is, 
qui  audit ,  non  credit  loquenti  propter  aucto- 
ritatem  ejus,  sed  quia  videt  ita  esse  quod  dici- 
tur,  et  ita  non  habet  locum  juramentum  juxta 
proxime  dicta.  Si  autem  unus  Angelus  ita  lo- 
quitur  alteri,  ut  non  intuitive  rem  dictam  os- 
tendat,  sed  solum  abstractive  per  suum  dic- 
tum,  et  auctoritatem,  illam  notificet,  sic  certe 
posset  in  pura  natura  angelica  esse  juramenti 
usus  et  utilitas,  ut  ratio  facta  probat  In  qua 
assertione ,  vel  promissione  de  futuro  (quse 
sine  dubio  potest  esse  in  Angelis  ex  natura 
rei) ,  non  videtur  dubium  quin  talis  assertio 
vel  promissio  esset  juramento  confirmabilis, 
quia  de  se  et  natura  sua  infirma  est ,  quia  vo- 
hintas  Angeli  mutabilis  est,  qua  ratione  etiam 
infra  dicemus  capacem  voti.  Verum  est  tamen 
hsec  vincula  parum  esse  in  angelica  natura 
necessaria ,  quia  et  non  indiget  negotiationi- 
bus  vel  coutractibus,  et  vohmtatem  habet  ma- 
gis  firmam  et  constantem  in  sua  deliberatione, 
qtiam  humana  natura  ,"  licet  non  omnino  im- 
mutabilem. 

17.  Possintne  Jiomines  jnra  e  in  omni  statii? 
—  Sermo  in  pra?senti  est  de  hominibus  viato- 
ribus,  quia  post  viam  eadem  ratio  de  illis  est, 
quse  de  Angelis  Beatis,  vel  damnatis.  Viatores 
autem  homines  habuerunt  aliquando  statum 
innocentise,  et  postea  naturae  lapsaj ;  sub  quo 
includo  nunc  statum  purse  naturee,  quia  ea- 
dem  esset  ratio  in  illo,  quse  fuit  in  philosophis 
sola  ratione  naturali  utentibus.  Dicemus  ergo 
prius  de  statu  innocentise,  ut  origo  vel  occasio 
jurandi  magis  iunotescat.  Dixerunt  enim  ali- 
qui,  usum  juramenti  ortum  esse  ex  malo  pec- 
cati  originalis,  tanquam  ex  adaequata  causa  et 
radice.  Ex  quo  fundamento  necessario  sequi- 
tur,  non  existente  peccato  originali  non  fuisse 
futurum  juramenti  usum,neque  perseverante 
statu  innocentiee  homines  fuisse  juraturos. 
Fundamentum  autem  illud  videtur  posse  sumi 
ex  verbis  illis  Cbristi  :  Quod  amplius  est,  a 
malo  est,  addita  expositione  Augustini  supra 
tradita,  quod  jurameutum  non  dicitur  esse 
malum,  sed  esse  a  malo,  scilicet,  ex  incredu- 
litate  hominum,  et  ex  consuetudine  mentien- 
di,  qui  sunt  effectus  peccatioriginalis.  Et  con- 
firmatur,  quia  in  statu  innocentise  nulla  esset 
necessitas  juramenti,  quia  homiues  propter 
magnam  innocentiam  semper  verum  dicerent, 
et  ita  facile  et  sine  periculo  sibi  mutuo  crede- 
rent;  non  ergo  esset  necessarium  juramentum; 
ergo  neque  usus  ejus,  quia  esset  vanus,  et  coii- 


sequenter  peccatum  saltem  veniale,  quod  non 
habebat  locum  in  statu  innocentise.  Atque  ita 
sentit  Soto,  d.  lib.  18,  q.  \,  art.  5,  et  insi- 
nuat  ibidem  Aragon. 

18.  Resolulio  ^w.--Nihilominus  dico  ju- 
ramentum  non  esse  ex  his  qufe  necessario 
supponunt  peccatum,  vel  effectus  ejus  in  hu- 
mana  natura.  Probatur,  quia,  licet  humaua 
natura  esset  integra  et  irinoeens.  ignoraret 
negative  multa,  prresertim  contingentia,  prse- 
terita  et  futura,  et  pra>sentia  etiam  quoad 
tempus,  sed  distantia  quoad  iocum,  vel  occulta 
quoad  internos  actus  ;  posset  ergo  in  illo  statu 
unus  homo  ad  alterum  loqui  de  rebus  sibi  no- 
tis,  et  alteri  ignotis,  et  alter  posset  illi  credere 
propter  testimonium  ejus.  Deinde  testimonium 
illud  etiam  in  illo  statu  non  esset  infallibile, 
quia  homo  etiam  in  illo  statu  non  erat  im- 
peccabilis ;  posset  ergo  mentiri,  quia  non  erat 
magis  coufirmatus  in  bono  in  illa  materia, 
quam  in  aliis ;  sed  hsec  fallibilitas  testimonii 
humani,  et  moralis  necessitas  credendi  illud, 
est  de  se  sufficiens  ad  capacitatem  et  ad  usum 
juramenti  ;  ergo  hsee  capacitas  esset  in  statu 
innocentiee  :  unde  illa  fallibilitas  et  necessitas 
non  pertinent  ad  effectus  peccati  originalis, 
sed  per  se  sunt  conjunctse  cum  conditione  hu- 
manse  naturee  extra  statum  beatificum,  in 
quocumque  alio  sit,  nisi  Deus  velit  alio  modo 
quasi  miraculoso  hominibus  providere. 

19.  Tlsum  juramenti  non  fuisse  repugnan- 
tera  statui  innocentue.  —  Hinc  ergo  probabile 
fit  usum  juramenti  non  fuisse  repugnantem 
statui  innocentise,  neque  in  hoc  esse  compa- 
randum  cum  proprio  actu  pcenitentiae,  aut 
vindicativse  justitiae,  ut  alii  auctores  volnnt ; 
nam  pcenitentia  et  vindicatio  neces  ario  sup- 
ponunt  peccatum,  et  per  se  respiciunt  illud, 
ut  commissum ;  juramentum  autem  nou  sup- 
ponit  peccatum,  vel  in  jurante,  vel  in  eo  cui 
juratur.  Primum  est  evidens  in  Deo,  et  An- 
gelis  Sanctis  jurantibus.  Secundum  patet,  quia 
sicut  Deus  juravit  homini  lapso  promissionem 
incarnationis,  ita  potuisset  illam  sub  jura- 
mento  promittere  Adamo,  vel  alicui  postero- 
rum  ejus,  etiamsi  in  innocentia  perseveras- 
sent;  nam  congruitas  illius  juramenti  non  su- 
mitur  tantum  ex  infirmitate  et  ignorantia  ho- 
minis  lapsi,  sed  etiam  ex  aptitudiue  mysterii, 
ad  illud  commendandum,  et  ad  ostendendum 
propositum  Dei  absolutum,  et  per  modum 
cujusdam  extrmseci  auxilii  ad  confortandum 
hominem  in  fide,  seu  ad  credendum.  Propter 
quas  rationes  potuisset  Deus  revelare  sub  ju- 
ramento  decretum  suum   absolutum  de  illo 


CAP.  XIV.  DE  CAUSA  EFFIClENTE  JURAMENTJ,  ETC. 


497 


mysterio,  etiam  Sanctis  Angelis  in  sua  condi- 
tione ;  ergo  juramentmn  non  necessario  sup- 
ponit  peccatum  ex  parte  ejus,  qui  jurat;  cr- 
go  ex  hac  parte  non  repugnabat  juramentum 
in  slatu  innocentia?.  Neque  vero  ex  conditio- 
nibus  illius  status  sequitur  futurum  fuisse  va 
nuin  aut  peccaminosum  juramentum.  Nam 
imprimis  possent  ibi  esse  promissiones  liuma- 
nse  et  assertiones  defactis  futuris  :  Faciam  hoc, 
vel  illud;  ergo  nou  esset  omnino  inutile  jura- 
mentum  ad  confirmandam  promissionem,  et 
bominem  obligaudum,  sicut  non  esset  inutile 
vovere  aliquid  Deo  propter  obligationem  et 
constantiam  in  proposito ;  deinde  etiam  in 
juramento  assertorio  non  est  difficile  cogi- 
tare  occasionem  aliquam  gravem,  ob  quam 
esset  juramentum  opportunum  ad  generan- 
dam  in  audiente  firmiorem  fidem,  quam  ex 
sola  auctoritate  bominis  etiam  innocentis 
posset  induci. 

20.  Itaque  non  existimo  fuisse  statum  il- 
lum  incapacem  juramenti ;  et  quamvisminor, 
et  rara  futura  fuisset  ejus  necessitas,  nibilo- 
minus  existimo  potuisse  in  illo  statu  juramen- 
tum  fieri  sine  culpa,  etiam  veniali,  hoc  enim 
probat  discursus  factus.  Quod  autem  dicitur 
juramentum  esse  a  malo,  non  oportet  intel- 
ligi,  id  est,  a  peccato  originali,  neque  Augus- 
tinus  hanc  adhibuit  expositionem;  posset  ergo 
intelligi  de  quocumque  malo,  quod  est  im- 
perfectio  naturse.  Vel  melius  illud  intelligi- 
tur  de  jurameuto,  prout  nunc  est  in  usu,  cum 
tanta  frequentia  vel  necessitate,  sic  enim  pro- 
piiumest  lapsse  natura?..  Ad  confirmationem 
autem  jam  responsuni  est,  non  fuisse  quidem 
tunc  absolutam  necessitatem,  nihilomimis  ta- 
men  non  fuisse  defuturam  congruentem  utilita- 
tem,  saltem  projuramentopromissorio;  et  hoc 
satis  est  ut  posset  habere  locum  sine  peccato. 

21.  De  hominibus  qui  nunc  jurare  possunt. 
— Secundo  dicendum  est  de  hominibus  in  boc 
stalu,  de  quibus  imprimis  supponimus  ex  di- 
ctis  in  primo  capite^  ante  usum  rationis, 
cum  quo  possint  mortaliter  peccare,  non  esse 
capaces  proprii  juramenti.  Et  ideo  pueri  et 
amentes  incapaces  sunt  juramenti,  quia  licet 
possint  interdum  proferre  yerba,  quse  ad  ju- 
randum  sufficiunt,  non  tamen  ex  libera  vo- 
luntate  et  intentione  jurandi,  quae  ad  jura- 
mentum  necessaria  est.  Post  rationis  autem 
usum  ex  natura  rei  omnes  sunt  capaces  jura- 
menti ;  nec  in  hoc  potest  determinari  certa 
setas,  quia  tempus  perveniendi  ad  usum  ratio- 
nis  non  est  idem  in  omnibus,  sed  prudenter 
in  singulis  conjectandum  est.  Jure  autem  hu- 

XIV. 


mano,  solet  setas  pubertatis  prai-scribi  ut  rata 
sint  juramenta,  vel  ut  quis  possit  ad  jureju- 
randum  cogi,  c.  Pueri,  22,  q.  5.  Sed  nihilo- 
minus  ante  illani  setatem  vere  possunt  jurare 
pro  sua  voluntate,  et  ideo  etiam  possunt  in 
minori  setate  esse  perjuri,  ut  expresse  dicitur 
in  c.  1,  de  Delictispuerorum.  Unde  notat  So- 
to,  d.  q.  1,  art.  10,  quod  licet  pueri  ante  deci- 
mum  quartum  annum  non  sint  cogendi  ad 
jurandum  in  judicio,  si  tamen  jurare  velint, 
non  sunt  prohibendi;  quia  ide  est  favcr,  non 
pcena,  et  alias  potest  sufficienter  constare  il- 
los  esse  sufficienter  capaces. 

22.  Deinde  loquendo  de  adultis  possumus 
illos  in  duos  ordines  distinguere  :  unus  est 
hominum  ignorantium  verum  Deum,  alius 
cognoscentium  et  colentium  illum.  De  priori- 
bus  dubitaii  potest  an  sint  capaces  juramenti. 
Et  breviter  distinguendum  est,  quia  tales  ho- 
mmes  interdum  nullum  omnino  Deum  aut 
superius  numen  cogitant  vel  admittunt,  ut  vi- 
dentur  esse  athei,  qui  animse  etiam  immorta- 
litatem  non  crednnt,  ct  fortasse  inter  barba- 
ras  nationes  ahquae  sunt  hujusmodi  :  tales 
ergo  homines  nou  sunt  capaces  juramenti, 
quia  nullum  Deum  possunt  in  testem  invocare ; 
imo  nec  videntur  cogitare  aliquid  majus  ho- 
mine;  omnes  autem  qui  jurant,  per  majorem 
sui  jurant,  ut  dixit  Paulus,  ad  Hebr.  6.  Aiii 
vero  sunt  infideles,  qui  licet  verum  Deum 
ignorent,  falsum  tamen,  vel  falsos  colunt,  ut 
sunt  et  ordinarie  fuerunt  populi  Gentium.  Et 
de  his  dicendum  esl,  vere  et  in  re  non  esse 
capaces  juramenti,  intentione  autem  et  exis  - 
timatione  sua  juramento  uti  posse.  Primum 
patet  ex  dictis  in  c.  5,  quia  verum  juramen- 
tum,  veritate  scilicet  in  essendo  (quod  solidum 
juramentum  ad  sequivocationem  tollendam 
possnmus  appellare),  hoc,  inquam,  non  fit 
nisi  per  verum  Deum ;  ergo  non  possunt  illum 
in  testem  invocare;  ergo  non  sunt  capaces  so- 
lidi  juramenti ;  secundum  autem  satis  proba- 
tur  usu  et  coiisuetndine  omnium  Gentiiium. 
Et  ratio  est  clara,  quia  sicut  isti  cogitant 
Deum,  ita  sua  existimatione  cultum  et  religio- 
nem  Dei  habent ;  ita  ergo  jurare  possunt  cum 
absoluta  intentione  jurandi ,  quia  re  vera 
existimant  per  verum  Deum  jurare,  et  ad  vo- 
lendum  sufficit  objectum  putatum.  Neque  tale 
juramentum  caret  aliquo  morali  effectu,  sal- 
tem  ex  conscientia  erronea,  ut  in  libro  se- 
quenti  latius  explicabimus. 

23.  Alium  etiam  ordmem  honiiuum  eogno- 
scentium  verum  Deum  induos  subdistinguer.e 
possumus.  Nam  quidam  sunt  infideles,  qui  ti- 

32 


498  LIB 

dem  infusam  non  habent,  neque 
Deum  credunt,  et  nihilominus  athei  non  suut, 
neque  falsos Deos aut  idola  credunt  aut  colunt. 
Sed  verum  Deum  mundi  creatorem  cogitant 
et  adorant.  Hujusmodi  sunt  Judaei  et  hsere- 
tici,  atque  stiam  Pagani ;  quamvis  enim  non 
omnes  isti  seque  Deum  cognoscant ,  neque 
ex  eadem  origine,  neque  omnino  eodem  modo, 
omnes  tamen  in  hoc  conveniunt,  quod  Deum 
verum  aliquo  modo  contrectant,  saltem  exqua- 
dam  fide,  et  traditions  humana,  et  aliqui  phi- 
losophi  potuerunt  pcr  naturalem  scientiam  is- 
tuc  pervenire,  ut  docet  Paulus,  ad  Roman.  1 
et  2.  Hi  ergo  omnes  capaces  sunt  juramenti, 
non  putati  tantum,  sed  veri,  quia  quselibet 
existimatio  de  vero  Deo  suflicit  ut  invocari 
possii  in  testem,  modo  naturali,  sicut  sufficit 
ad  colendum  illum,  aliquo  saltem  imperfecto 
modo,  ut  plane  sentit  Paulus,  in  d.  Epist.  ad 
Romanos.  Juramentum  autem  in  tota  sua  la- 
titudine  sumptum  non  excedit  naturalem  co- 
gnitionem.  Cujus  signum  sufficiens  est,  quia 
usus  juramenti,  ad  firnianda  pacta  et  feedera, 
quasi  jure  gentium  per  dictamen  rationis  na- 
turalis  ab  omnibus  gentibus  introductus  est, 
ut  ex  Scriptura  colligitur,  Gen.  26  et  31,  et 
ad  Heb.  6,  et  ex  jure  civili,  ac  denique  ex  om- 
nibus  supra  dictis;  ergo  omnes  qui  verum 
Deum  agnoscunt  aliquo  modo,  licet  superna- 
turalia  de  illo  ignorent,  velcirca  nonnullaer- 
rent,  possunt  illumper  juramentumin  testem 
invocare,  ex  vi  rationis  naturalis  dictantis  res 
incertas  et  contingentes  ad  testimonium  ma- 
jus  quam  humanum  reducendas  esse,  ut  ea- 
rum  probatio  firmior  sit.  Erit  ergo  tale  jura- 
mentum  solidum  et  verum,  et  ita  etiam  vere 
habere  poterit  effectus  juramenti  proportio- 
natos  cognitioni  et  honestati  naturali. 

24.  Solum  posset  quis  dubitare  de  iis  Gen- 
tilibus,  seu  philosophis,  qui,  licet  cognoverint 
verum  Deum  sub  ratione  primae  causae,  igno- 
rarunt  de  illo  qusedam  attributa  necessaria  ad 
testimonium  divinum  invocandum,  quales  vi- 
dentur  fuisse  illi,  qui  putarunt  Deum  non  ha- 
bere  scientiam  omnium  singularium  rerum, 
quee  inter  nos  aguntur,  et  prsesertirn  futuro- 
rum  contingentium ,  et  qui  putarunt  Deum 
non  habere  providentiam  humanarum  rerum. 
Hi  ergo  omnes  videntur  fuisse  incapaces  ju- 
ramenti  solidi,  quantumvis  alias  Deum  verum 
agnoscerent ;  nam  qui  jurat  per  Deum,  profi- 
tetur  ipsum  nosse  omnia  ;  quis  enim  in  con- 
firmatione  sui  dicti  afferat  te.stem,  quem  igno- 
rantem  existimat?  Respondetur  primo  negan- 
do  consequentiam  ;  nam,  licet.  jurameutum, 


I.  DE  JURAMENTO  ASSERTORLO. 

Deo  aut  in  vere  et  re  ipsa  intellectum  secundum  omnia 
quse  virtute  includit,  illa  omnia  attributa  in 
Deo  requirat,  tamen  seepe  qui  jurant,  hoc  non 
intelligunt,  et  solum  ducuntur  hac  generali 
appreheusione,  quod  assertio  accipit  robur  a 
juramento,  vel  quod  pertinet  ad  honorem  Dei, 
ejus  nomine  non  confirmare  mendacium , 
quamvis  rationem  ignorent.  Ra  ergo  illi  phi- 
losophi  potuerunt  errare  circa  illa  Dei  attri- 
buta,  et  niliilominus  per  nomen  veri  Dei  ju- 
rare.  Nam  certe  iili,  qui  jurant  per  falsos 
Deos,  non  videntur  existimare  illos  omnia 
scire,  vel  omnium  providentiam  habere,  et 
nihilominus  per  illos  jurant  ex  communi  illa 
apprehensione  et  consuetudine ;  ita  ergo  cum 
proportione  accidere  potuit  cognoscentibus 
verum  Deum,  et  circa  nonnulla  ejus  attributa 
errantibus.  Quod  si  fortasse  aliquis  esset  tam 
perspicax,  utadverteret  inutilem  esse  juratio- 
nem  per  talem  Deum,  qui  nec  plenain  scien- 
tiam,  nec  providentiam  haberet,  de  illo  facile 
concedam  fuisse  indispositum  ad  jurandum. 

25.  Venio  tandem  ad  homines  fideles,  qui 
perfectissime  possunt,  quantum  est  ex  parte 
divinee  cognitionis,  verum  Deum  invocare,  et 
consequenter  etiam  in  testem  adducere.  Illi 
ergo  omnes,  quantum  est  ex  se,  apti  sunt  ad 
jurandum  ;  neque  in  hoc  potest  aliqua  exce- 
ptio  aut  dubitatio  poni  ex  natura  rei,  vel  ex 
divino  jure.  Ex  jure  autem  humano  aliquse 
conditiones  observari  aut  postulari  solent  ex 
parte  personee,  quee  jurare  debet,  ut  conve- 
nienter  faciat,  vel  ut  ejus  juramentum  reci- 
piatur,  ut  notavit  D.  Thomas,  dicta  q.  89,  art. 
10.  Verumtameu  observandse  sunt  distinctio- 
nes  supra  datee  de  juramento  jucliciali,  vel 
extrajudiciali,  solemni,  vel  non  solemni,  nam 
projuramentis  extrajudiciariis  et  privatis,  seu 
non  solemnibus,  nihil  peculiare  in  jure  dispo- 
situmest,  prseter  ea  quse  ad  juramenta  mino- 
rum  et  snbditorum  pertinent  (de  quibus  infra 
dicemus,  tractando  de  irritatione  juramento- 
rum)  ;  de  juramentis  autem  judicialibus  vel 
solemnibus  disponitur  interdum  in  jure,  ut 
aliquas  personse  ad  ea  vel  non  admittantur, 
vel  non  vocentur  ;  vel  ipsismet  personis  ali- 
quando  prohibetur,  vel  conceditur,  ne  tah  vel 
tali  modo  jurent. 

26.  In  quo  breviter  est  observandum,  pree- 
ter  eos  qui  ob  defectum  setatis  apti  non  sunt 
ad  jurandum,  duobus  modis  quasi  omnino 
contrariis  excludi  vel  prohiberi  personam  a 
juramento  preestando,  scilicet,  vel  in  pcenam, 
vel  in  privilegium  aut  honorem.  Priori  uiodo 
excluduulur  infames,  c.  Tesiiiuoniuin,  de  Tes- 


CAP.  XIV.  DE  CAUSA  EFFICIENTE  JURAMENTI,  ETC. 


-499 


tibus,  etmaxime  perjuri,  ut  infra  lib.  3  dice- 
mus,  et  in  bac  pcena  non  solutn  videtur  at- 
tendi  ad  vindicationem  delicti,  sed  etiam  ad 
bonorem  juramenti,  propter  periculum  et 
praisumptionem  quod  tales  personoe  non  exbi- 
bebunt  debitam  revereutiam  juramento,  ut 
lsotat  D.  Tbom.,  d.  art.  10.  Posteriori  autem 
modo  probibentur  Presbyteri  jurare  in  mani- 
bus  laicoruin,  nisi  de  licentia  sui  Praelati, 
quando  nimirum  jurant  alteri,  ut  superiori, 
vel  judici  alieujus  causse,  juxta  c.  1,  de  Jura- 
mento  calumnise,  et  c.  Ex  rescripto,  etc.  Per- 
venit,  de  Jurejurando,  et  aliis ;  dequibusvi- 
deri  potest  Abb.,  in  c.  1,  eodem  ;  et  Sylvest., 
Juramentum,  2,  q.  3,  ubralias  declarationes 
bujus  regulse  adducit.  Pertinet  autem  boc  ad 
immunitatem  et  decentiam  clericalis  status, 
propter  quod  etiam  dicitur  in  c.  Si  quis  Pres- 
lyter,  2,  q.  5  :  Sacerdotes  ex  levi  causa  jurare 
non  debent.  De  Episcopis  autem  dicitur  ibidem, 
in  c.  3  :  JYos  sacramentum  Episcopi  nescimus 
ollatum,  neque  unquam  fieri  debet ;  in  c.  au- 
tem  1,  excipitur,  nisi  pro  fide  recta.  Et  simi- 
liter  excipi  possunt  alii  casus,  in  quibus  jura- 
meutum  ab  Episcopis  exigitur,  ut  in  abjura- 


tione  erroris,  c.  Quoties,  l,  q.  7,  et  ad  prse- 
stamlam  obedientiam  Papse,  in  c.  Ego,  de  Ja- 
rejurandOj  et  insimibbus;  et  ob  bonorem  ejus- 
dem  dignitatis  ssepe  non  eodem  modo  ab  Epi- 
scopisjurameutum  postulatur,  quo  ab  inferio- 
ribus,  utnotat  Gratian.,  §  Episcopus,  post  c. 
Testimonium,  11,  q.  6,  ex  Authentica  Sed 
judex,  Cod.  deEpiscopis  et  Clericis.  Et  clarius 
babetur  in  c.  ult.,  de  Juramento  calumnia?, 
ubi  dicitur,  quando  Episdoptts  jurat  de  calum- 
nia,  vel  pro  dicendo  testimonio,  debere  jurare 
propositis,  sed  non  tactis  Evangeliis.  Ubi  vi- 
deri  potest  Abb.,  n.  6  ;  bsec  euim  omnia  ma- 
gis  pertinent  ad  forum  externum  quam  ad  in- 
ternnrn,  et  interdum  magis  ad  bonorem  ipsa- 
rum  personarum  quam  ipsius  juramenti :  baec 
nobis  sufficiunt.  Sequebatur  bic  dicendum  de 
efiectibus  :  sed  quia  juramentum  assertorium 
nullum  proprie  babet  effectum,  praeter  confir- 
mationem  veritatis,  de  quo  supra  dictum  est, 
tractando  de  finali  causa  juramenti,  inducere 
autem  alium  peculiarera  effectum  speciale  est 
iu  promissorio,  et  quia  materia  est  longe  di- 
versa,  et  prolixa,  ideo  commodius  tractabitur 
in  libro  sequenti. 


FINIS    LIBRI   PRIMI. 


INDEX  CAPITUM  LIBRI  SECUNDI 


DE  JURAMENTO  PROMISSORIO. 


Cap.  I.    An  jurameninm  promissorium 

specialiter    obliget ,    non    solum   ad 

promissionem ,    sed   assertionem   de 

futuro. 
Cap.  II.  Qualis  et  quanta  sit  juramenti 

promissorii  obligatio. 
Cap.  III.  An  obligalio  jurumenti  major 

sit  quam  obligatio  voti. 
Cap.  IV.    An  ex  juramento  promissorio 

fiat  obtigatio  aiteri,  an  soli  Deo. 
Cap.  Y.  An  solum  juramentum  promis- 

sorium,    factum  per  verum   Deum, 

obliget. 
Cap.  VI.    An  juramenlum  factum  per 

crealuram  sine  habiludine  ad  Deum 

obliget. 
Cap.  VII.     An   ad  obligationem  jura- 

menti  promissorii  liber  consensus  et 

intentio  jurandi  requiralur. 
Cap.    VIII.    An  simulaium    dolosumve 

juramentum   in  verbis   obligationem 

inducat. 
Cap.  IX.  An  juramentum  extortum  per 

injuriam  obliget. 
Cap.  X.  An  juramenlum  metu  extortum 

obligationem  inducat. 
Cap.  XI.    An  juramenlum  per  dolum 

vel  errorem  factum  sit  validum,    et 

obliget. 
Cap.  XII.  An  juramentum  de  actu  vir- 

tutis  semper  obligalionen  inducat. 
Cap.  XIII.  Exponuntur  varia  jura,  et 

satisfit  alteri  sententice. 


Cap.  XIV.  An  obliget  juramentum  pro- 

missorium ,    quod   sine    gravi  culpa 

impleri  nequit. 
Cap.    XV.    An  juramentum  de   opere 

includente    gravem    culpam    obliga- 

tionem  inducat. 
Cap.  XVI,  An  juramentum  de  actu  in- 

difjerente  obliget. 
Cap.  XXVII.  An  juramentum  de  omis- 

sione  vel  negatione   operis  obliget. 
Cap.  XVIII.  An  juramenlum  in  mate- 

ria  proliibita  factum  obliget. 
Cap.  XIX.  An  jiwamentum  contra  vo 

tum,  juramentam  aut  promissionem, 

prius  factum,  obliget. 
Cap.  XX.    An  juramentum   lege   civili 

prokibitum  obligationem  inducat. 
Cap.  XXI.  An  juramentum  factum  con- 

tra  bonos  mores  ciuiles  obligare  possit. 
Cap.  XXII.   Utrum  juramentum  contra 

solos    bonos    mores    civiles    semper 

obliget. 
Cap.  XXIII.    Satisfit  objectionibus  su- 

periori  capile  propositis. 
Cap.  XXIV.  An  juramentum  illicitum, 

vel  de  promissione  prokibita,  obliget, 

et  absque  culpa  impleri  possit. 
Cap.    XXV.    Quomodo  differant  jura- 

mentum    confrmalorium,  et  per   se 

stans  super  contractus  prohibitos. 
Cap.    XXVI.    An  juramentum    contra 

leges  bonum  publicum  vel  privalum 

respicientes  firmet  contractum. 


DE  JURAMENl 

Cap.     XXVII.   Pactum,    quod    legibus 

reprobatur  in  odium  creditoris7  non 

confirmari  juramento. 
Cap.  XXYIII.  An  pacta  irrita  per  leges 

confirmentur  juramento. 
Cap     XXIX.     Quomodo    juramentum 

confirmare  possit  conlractum  irritum. 
Cap.  XXX.  An,  prcecedente  juramento 

non  faciendi  pactum  prohibitum,  tale 

pactum  tamen  firmetur  superveniente 

juramento. 
Cap.    XXXI.    An    obligatio  juramenti 

sit  mere  personalis,    tam   ex   parte 

jurantis,  quam  ejus  cui  fit. 
Cap.  XXXII.   Quomodo  interpretandum 

sit  juramentum    quood  extensionem 

vel  limitationem  obligandi. 
Cap.  XXXIII.  De  obligatione  juramenti 

in  casu  dubio. 
Cap.  XXXIV.  An  juramentum  promis- 


0  PROMISS.ORIO.  1)01 

sorium  condilionem  includal,  et   an 

absolutum   differat  a  conditionato. 
Cap.  XXXV.  Quando  incipiat,  et  quam- 

diu  duret  obligatio    juramenti    pro- 

missorii. 
Cap.  XXXVI.  An  juramentum  sit  im~ 

plendum  in  propria  specie,  vel  suffi- 

ciat  per  quid  a^quivalens. 
Cap.    XXXVII.    An  in  juramento  im- 

plendo  liceat  compensatione  uti. 
Cap.  XXXVIII.  An  juramentum  pro- 

missorium  irritari  possit. 
Cap.  XXXIX.   An  obligatio  juramenti 

per  conditionem  factam  a  creditore 

tollatur. 
Cap.  XL.  An  in  juramentum  soli  Deo 

factum  cadat  dispensatio. 
Cap.    XLI.     An   et    quomodo  relaxari 

possit  a  superiori  juramentum  liomini 

factum. 


EW  ■-■■■*" -Mas 


LIBER  SEGUNDUS 


DE  JURAMENTO  PROMISSORIO 


EJUSQUE  OBLIGATIONE. 


Quse  hactenus  de  juramento  diximus,  com- 
munia  sunt  juramento  promissorio  cum  asser- 
torio,  quatenus  in  juramento  promissorio  ali- 
qua  assertio  depreesenti  includitur  et  juratur. 
Nam  qui  cum  juramento  promittit,  jurat  se 
non  ficte,  sed  vere  et  ex  animo  promittere,  et 
consequenter  jurat  se  habere  propositum  im- 
plendi  quod  promittit  ;  quoad  hoc  ergo 
tale  juramentum  assertorium  est.  Ultra  hoc 
vero,  addit  juramentum  promissorium  ali- 
quid  in  futurum  ,  in  quo  differt  a  jura- 
mento  assertorio  de  prwsenti,  vel  de  prse- 
terito  (nam  assertionem  de  futuro  sub  promis- 


sione  nunc  comprehendimus);  an  vero  aliquo 
modo  distinguantur  in  ordine  ad  juramentum, 
paulo  post  explicabimus.  Et  ideo  de  jura- 
mento  promissorio,  quatenus  ab  assertorio 
distinguitur  in  eo  quod  supra  ipsum  addit, 
necessaria  est  specialis  disputatio,  quam  in 
hoc  libro  instituimus,  totaque  reducitur  ad 
explicandam  obligationem  specialem,  quse  in 
tali  juramento  nascitur;  nam  ca^tera  omnia 
communia  illi  sunt  cum  juramento  assertorio. 
Ex  hac  enim  differentia  inter  hsee  duo  jura- 
menta,  scilicet,  quod  veritas  assertorii  non 
pendet  ex  facto  futuro,  sicut  veritas  promisso- 


50-2 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OliLTGATlONE. 


rii,  sequitur  alia  quoad  obligationem,  ut  notat 
D.  Thomas,  quia  assertorium  proprie  non  in- 
clucit  novam  obligationem,  sed supponit  illam. 
Et  ut  recte  fiai,  per  illud  observatur  et  imple- 
tur  obligatio,  quae  illi  ex  natura  rei  inest, 
scilicet,  dicendi  veritatem,  cum  aliquid  affir  - 
matur  vel  negatur  cum  juramento,  et  similis 
est  obligatio  loquendi  cum  justitia  et  cum 
judicio.  Impleta  vero  hac  obligatione,  nulla 
alia  snperest  ex  vi  juramenti  assertorii,  et  ita 
de  illo  nihil  superest  dicendum,  preeter  ea 
quae  ad  vitia  illi  contraria  spectant,  de  quibus 
in  libro  sequenti  dicemus.  At  vero  juramen- 
tum  promissorium,  licet  eamdem  obligatio- 
nem  supponat,  et  rite  ac  recte  factum  illam 
expleat,  nihilominus  inducit  novam  obliga- 
tionem  in  futurum,  ut  videbimus.  Haac  igitur 
est  a  nobis  in  hoc  libro  explicanda,  et  condi- 
tiones  omnes  quee  ad  illam  requiruntur;  de 
peccatis  autem  quee  committuntur  violando 
illam,  in  sequenti  libro  dicemus. 

CAPUT  I. 

TJTRUM  JURAMENTUM  PROMISSORIUM  ADDAT  SPE- 
CIALEM  ORLIGAT10NEM,  NON  SOLUM  RIGOROS^ 
PROMISSIONI,  SED  ETIAM  SOLI  ASSERTIQNI  DE 
FUTURO. 

1.  De  fide  esse  juramentwn  additum  pro- 
missioni  ne.vam  obligationem  inducere.  —  Sup- 
ponimus  in  hoc  titulo,  juramentum  promis- 
sioni  additum  secum  afferre  propriam  et  pe- 
culiarem  obligationem,  ad  faciendum  id  quod 
promittitur.  Quod  quidem,  in  genere  sump- 
tum,  est  certum  de  fide,  et  in  universa  Eccle- 
sia  receptum  est,  et  in  jure  canonico  ita  sup- 
ponitur.  Nam  qui  juratam  promissionem  non 
implet,  perjurus  censetur,  c.  Querelam,  c. 
Tua  nos,  cum  aliis,  de  Jurejur.  Et  coliigi  po- 
test  ex  illis  verbis  Matth.  5 :  Reddes  autem 
Domino  juramenta  tua  ;  nam,  licet  illa  verba 
non  affirmentur  a  Christo,  sed  referantur,  et 
aliqui  censeant  non  referri  ex  Scriptura,  sed 
ex  interpretatione  antiquorum  Hebreeorum, 
quia  prius  dicit  Christus  :  Audislis  quia  dic- 
tum  est  antiquis,  nihilominus  probabilis  vide- 
tur  referri  ex  Seriptura.  Quia  Num.  30  dici- 
tur :  Si  quis  virorum  votum  Domino  voverit, 
aut  se  constrinxeritjuramento,  non  fatiet  irri- 
tum  verbum  suum,  sed  omne  quod  promisit, 
implebit :  ubi  non  tantum  est  sermo  de  voto 
quod  fit  Deo,  sed  absolute  de  quacumque  pro- 
missione  jurata,  etiam  facta  proximo,  juxta 


illud  Psal.  14  :  Qici  jurat  proximo  suo,  et  non 
decipit :  et  illud  Psal.  23  :  Qui  non  accepit  in 
vanum  animam  suam  ,  nec  juravit  in  dolo 
proximo  suo.  Et  tunc  adimplens  juratam  pro- 
missionem,  licet  proximo  satisfaciat,  nihilo- 
minus  recte  dicitur  reddere  Domino  juramen- 
tum  suum,  quia  propter  reverentiam  ejus 
maxime  adimplet.  Unde  in  c.  Debitores,  de 
Jurejur.,  dioitur  :  Si  vero  de  ipsarum,  (id  est 
usurarum)  solutione  juraverint,  cogendi  sunt 
Domino  reddere  juramentum ;  per  quse  verba 
optime  explicatur  obligatio  hujus  juramenti. 
In  eo  enim  casu  si  spectaretur  injustitia  exi- 
gentis  usuras,  non  videretur  implenda  illa 
promissio  ;  tamen  propter  religionem  jura- 
menti  Domino,  reddeudum  dicitur  quod  pro- 
missum  est. 

2.  Et  hinc  facile  sumitur  ratio  hujus  obli- 
gationis,  nam,  sicut  juramentum  assertorium 
interponitur  ad  veritatem  confirmandam  auc- 
toritate  divina,  itajuramentum  promissorium 
fit,  ut  immobilis  et  certa  babeatur  promissio. 
Unde  Paulus,  ad  Heb.  6,  ait,  Deum  ipsum  in- 
terdum  promissionem  suam  jurare  per  seip- 
sum,  cum  majorem  non  habeat  per  quem  ju- 
ret,  ut  abundantius  ostendat  promissionis 
suee  immobilitatem";  ergo  necesse  est  ut  jura- 
mentum  ab  bomine  additum  promissioni  suee 
addat  obligationem  specialem  implendi  illam. 
Tum  quia  alias  non  fieret  certior  et  immuta- 
bilior  promissio  ratione  juramenti  j  tum  etiam 
quia  homo  per  majorem  sui  jurat,  ut  inde 
promissioejus  majorem  auctoritatem  accipiat; 
ergo  ad  debitum  honorem  Dei,  per  quem  ju- 
rat,  spectat  ut  irapleat  quod  promittit;  ergo 
ex  boc  capite  nascitur  specialis  obligatio  ad 
religionem  spectans,  quam  violans  censetur 
sacrilegus ,  ut  infra  videbimus.  De  veritate 
ergo  hujus  dogmatis  nullus  est  dubitandi 
locus. 

3.  Difficultas  qucvstionis.  —  Difficultas  vero 
est,  an  haec  obligatio  talis  juramenti  supponat 
semper  propriam  promissionem  in  qnam  ca- 
dat,  eamque  confirmet,  vei  ad  talem  obligatio- 
nem  sufficiat  simplex  assertio  de  futuro  con- 
tingente,  cnjus  veritas  pendeat  ex  voluntate 
et  actione  jurantis.  Sunt  enim  heec  valde  dis- 
tincta,  et  non  parum  refert  ea  distinguere, 
et  modum  obligandi  juramenti  cirea  utram- 
que  partem  explicare  ;  nam  hinc  pendere  vi- 
dentur  multee  quoestiones  de  materia  hujus 
juramenti,  ut  videbimns.  Quod  ergo  illa  duo 
distincta  sint,  declarari  potest,  primo,  quia 
simplex  assertio  de  futuro,  in  genere  lo- 
quendo,  potest  separari  a  promissione,  quam- 


CAP.  i.  AN  JURAMENTUM  PUOMISSORIUM  Sl»E( 
vis  e  contrario  promissio,  si  sit  ex  animo,  ct 
non   ficta,  includat  assertionem    de    futuro. 
Prior  pars  constat  in  assertionibus  de  futnro, 


vel  de  rebns  necessariis,  vel  de  contingentibus 
naturalibus,  ut:  Cras  plnet,  vel  de  contingen- 
tibus  liberis,  quai  ab  aliis  facienda  sunt ; 
potest  enim  quis  affirmare  quid  alius  facturus 
sit,  sive  prudenter,  sive  temere  sic  loquatur  ; 
non  tamen  poterit  promittere  futurum  factum 
alterius,  quia  non  babet  voluntatem  ejus  in 
manu  sua  ;  est  ergo  separabilis  simplex  asser- 
tio  de  futuro  a  promissione.  Idem  ergo  est  in 
ordine  ad  factum  proprium,  quod  ex  propria 
voluntate  pendet ;  potest  enim  quis  simpli- 
citer  affirmare  se  boc  facturum,  non  promit- 
tendo,  et  potest  id  dicere  addendo  promissio- 
nem,  nam  per  affirmationem  simplicem  solum 
significatur  propositum  faeiendi,  ut  sentit 
D.  Thomas,  d.  q.  89,  art.  1,  ad  primum  ; 
promissio  vero  addit  obligationem  fidelitatis, 
ut  latius  tractavi  in  Relect.  1,  de  Volunt.  Dei, 
sect.  %n.  18  et  19. 

•4.  Quando  ergo  intercedit  promissio,  et  illi 
additur  juramentum.  certum  est  addi  specia- 
lem  obligationem  ad  talem  promissionem  im- 
plendam ;  tunc  enim  maxime  procedunt 
omnia  qtiee  ad  probandam  banc  obligationem 
adduximus.  Potest  autem  boc  modo  jurari 
tam  promissio  facta  Deo,  qnse  tnnc  votum 
juratum  dicitur,  quam  promissio  bomini 
facta,  et  utrique  additur  obligatio  religiosa ; 
nam,  licet  votum  secum  afferat  obligationem 
religionis,  nibil  vetat  quominus  ei  addi  possit 
alia  obligatio  ejusdem  virtutis,  quee  diversa? 
rationis  est,  ut  capite  sequenti  dicemus.  Unde 
quando  juramentum  cadit  in  promissionem 
factam  homini,  obligatio,  qua?  additur,  ejus- 
dem  rationis  est  cum  illa  qtiee  voto  accre.cit, 
qtiaudo  juramento  firmatnr ;  quia  fundatur  in 
respectu  ad  Deum  ejusdem  rationis,  et  ab  illo 
veluti  a  formali  objecto  speciem  sumit.  Varie- 
tas  autem  promissionum,  et  obligationum 
qtia?  ex  illis  in  propriis  generibus  orittntur, 
materialis  est  respectu  juramenti,  et  ideo  non 
variat  obligationem  ejus,  sicut  etiam  inter 
ipsas  promissiones  humanas  potest  esse  varie- 
tas,  et  distinctio  etiam  specifica  in  ordine  ad 
obligationem  moralem.  Una  enim  esse  potest 
simplex  promissio,  et  tantum  ex  una  parte«j 
alia  potest  esse  onerosa,  et  cum  pacto  ex  utra- 
que  parte,  et  una  de  se  pertinere  ad  fidelita- 
tem,  alia  ad  justitiam,  et  nibilominus  si  om- 
nes  illee  juramento  firmentur,  obligatio  reli- 
giosa  ejusdem  rationis  omnibus  superadditur; 
quamvis  in  ea  possint  gradus  reperiri  secun- 


^LITER  OBLIGET,  ETC.  503 

dum  magis  et  minus,  pro  gravitate  materise, 
tit  dicemus. 

5.  Superest  ut  de  assertione  de  futuro 
jurata  dicamus,  quam  simphcem  appellamus, 
tit  eam  a  promissione  distinguamv.s.  Kt  de  illa 
supponimus,  per  se  solam  nnllam  inducere 
obligationem  in  futurum,  sed  soltim  postulare 
veritatem,  quando  asseritur,  quatenus  ex 
proesenti  proposito  pendet,  ut  in  d.  Relect. 
tractavi,  et  iufra  in  tractatu  de  Voto  itertim 
dicam.  In  hoc  enim  differt  simplex  assertio 
de  futuro  a  promissione  etiam  simplici,  quod 
simplex  assertio  solum  affirmat  rem  facien- 
dam,  quatenus  est  in  praesenti  proposito,  ut 
expresse  dicit  D.  Thomas,  d.  q.  98,  art.  6,  ad 
1 ;  et  ideo  per  se  non  inducit  obligationem,  ut 
clare  etiam  colligitur  ex  c.  Litteraiuram,  de 
Voto.  Promissio  vero  inducit  specialem  obli- 
gationem  perseverandi  in  ilio  proposito,  illud- 
que  implendi 

6.  Sensus  quoestionis.  —  Secundo  suppono,, 
quando  huic  assertioni  simplici  de  futuro  ad- 
ditur  juramentum,  induci,  vel  potitis  supponi 
obligationem  gravem  habendi  propositum,  eo 
tempore  qtto  juramentum  fit ,  faciendi  postea 
id  quod  juratur.  Hoc  etiam  est  certum,  quia, 
qttoadillud,  estjuramentura  illud  assertoritim 
de  pra?senti ;  ergo  trahit  secum  obligationem 
habendi  illud  propositum,  quia  alias  cadet  su- 
pra  mendacium  de  prsesenti.  Item,  deficiente 
illo  proposito  ,  talis  assertio  de  futtiro  statim 
falsa  est,  quia  neque  in  se,  neque  in  causa  est 
vera ;  ergo  est  perjurium  illam  juramento 
confirmare ;  ergo  ad  vitandum  perjurium  est 
obligatio  habendi  illud  propositum,  ut  lieite 
talis  assertio  jurari  possit.  His  ergo  suppositis, 
inquirimus  an  juramentum  tali  assertioni 
veras  additum,  inducat  novam  et  specialem 
obligationem  perseverandi  in  illo  proposito,  et 
implendi  illud  ex  vi  religionis ,  et  reverentiee 
Deo  debitas. 

7.  Opinio  aliquorum.  —  Aliqui  auctores 
indicant,  eo  ipso  quod  assertio  in  futurum  ju- 
ratur,  assertionem  transire  in  promissionem^ 
et  inducere  obligationem.  Atque  ita  videtur 
sentire  Cajet.,  2.  2,  q.  89,  art.  9,  nota  1,  in 
fiue,  quatentis  ait  omnia  juramenta,  quse, 
cum  sint  vota,  sunt  Papas  reservata,  manere 
etiam  reservata.  Hoc  enim  verum  non  esset, 
nisi  talia  juramenta  transirent  in  vota.  Et 
idem  eodem  modo  sentit  Soto,  lib.  8,  q.  1, 
art.  9;  clarius  Nav.,  in  Manual.,  c.  27,  n.  275, 
ver.  Decimo  sexto,  dicens:  Juramentum  videtur 
continere  duo  vincula,  promissionis  et  jura- 
menti.  Possuntque  pro  eadem  sententia  refern 


L04 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO'PROMISSORn,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


alii,  quos  infra  tractando  de  dispensatione  jii- 
ramenti  commemorabimus. 

8.  Resclutio.  —  Nihilominus  non  videtur 
posse  dubitari ,  quin  assertio  jurata  possit  in 
rigore  separari  a  promissione,  ut  supponit 
aperte  Ludov.  Lopez,  in  Inst.,  p.  2,  in  materia 
de  Clavi.,  c.  9,  de  Commut.  vot.,  §  Ad  punc- 
tum,  etc,  et  distincte  declarat  Valent.,  3  p., 
d.  6,  q.  7,  punct.  2;  Sancius,  2  p.,  de  Matrim., 
lib.  8,  disp.  13.  Et  ratio  est,  quia  pura  asser- 
tio  de  futuro  ex  solo  proposito  est  prior  omni 
promissione  natura  sua  ,  et  potest  simpliciter 
proferri,  ut  per  se  constat ;  ergo  et  jurari  sine 
interventn  promissionis  ,  quia  hoc  pendet  ex 
hominis  libertate. 

9.  Hoc  supposito  ,  videri  potest  tunc  jura- 
mentum  nnllam  talem  obligationem  inducere, 
quia  illud  juramentum  est  pure  assertorium  ; 
ergo  non  inducit  obligationem  in  futurum, 
sed  soium  dicendi  veritatem  cum  fit;  proprium 
enim  est  juramenti  promissorii  inducere  ta- 
lem  obligationem  in  futurum ;  ergo.  Antece- 
dens  ex  declara-ione  facta  est  manifestum,quia 
illud  juramentum  cadit  supra  solam  assertio- 
nem  ;  juramentum  autem  promissorium  ,  ut 
ex  ipsa  voce  pntet ,  dicitur  illud  ,  quod  supra 
promissionem  cadit ;  consequentia  autem  pro- 
bari  potest  ex  Num.  30  :  Si  quis  virorum  vo- 
tum  Domino  voverir,  aut  se  constrinxerit  jura- 
mento,  non  faciet  irritum  verbum  suum,  sed 
omne  quodpromisit,  impleiit.  Ubi  supponi  vi- 
detur  juramentum,  ut  obliget,  debere  suppo- 
nere  promissionem  in  quam  cadat ;  et  eodem 
modo  loquuntur  jura  et  Doctores. 

10.  Ratione  firmatur  assertio.  —  Secundo 
probatur  ratione,  quia  promissio  est  mateiia 
talis  juramenti ;  ergo  non  existente  promis- 
sione,  nec  juramentum  promissorium  esse  po- 
test ,  sed  erit  tantum  juramentum  asserto- 
rium,  quod  solum  obligat,  ut,  cum  profertur, 
verum  sit;  ergo  ex  tali  juramento  nulla  obli- 
gatio  in  futurum  relinquetur.  Secundo  ,  si 
quis  juraret  expresse  hoc  modo  :  Juro  me  ha- 
bere  propositum  faciendi  cras  hoc  vel  illud, 
obligatus  quidem  esset  ad  habendum  nunc  il- 
lud  propositum  ;  tamen  ex  vi  juramenti  non 
tenetur  perseverare  in  illo  proposito,  quia*on 
hoc  juravit ,  unde  nec  teuetur  ex  vi  ejusdem 
juramenti  id  exequi,  quod  proposuit ;  sed  non 
plus  jurat ,  qui  simplicem  assertionem  jurat ; 
ergo  non  plus  obligatur.  Probatur  minor,  quia 
qui  simpliciter  dicit  se  facturum  hoc  sine  pro- 
missione,  non  aliud  dicit,  nisi  se  habere  pro- 
positnm  faciendi,  quia  non  plus  requiritur  ad 
veritatem  suse  asseitionis  ,  ut  aperte  docet  D. 


Thomas,  d.  art.  7,  ad  1  ;  ergo  etiam  qui  talem 
assertionem  jurat,  non  plus  jurat;  ergo  non 
plus  obligatur  illo  juramento,quam  si  expresse 
jurasset  se  habere  propositum  faciendi  hoc. 
Tertio,  argumentor,  quia  alias  sequitur  jura- 
mentum  assertorium  de  futuro  obligare  sem- 
per  ad  faciendum  quod  asseritur,  in  omni  ma- 
teria  gravi  et  levi,  utili  vel  impertinente,  et 
indifferente ,  quse  intrinsece  mala  non  sit;  et 
similiter  sequitur  obligare,  etiamsi  non  fiat  in 
utilitatem  vel  honorem  alterius,  sed  absolute 
ex  proposito  operantis.  Hsec  autem  non  viden- 
tur  communiter  admitti ;  ergo.  Quarto,  possu- 
mus  argumentari,  quia  alias  sequitur  jura- 
mentum  de  facto  alieno  futuro  obligare  juran- 
tem  ad  procurandum ,  saltem  quantum  in  se 
est,  ut  fiat  ab  alio  id  quod  juravit  esse  futurum 
ab  illo,  quia  est  eadem  ratio  .  scilicet,  ut  sit 
verum  quod  juravit ;  consequens  autem  est 
falsum,  quia  ille  non  juravit  se  aliquid  factu- 
rum  vel  procuraturum,  sed  solum  veritatem 
contingentem  juxta  existimationem  ,  quam 
tuncde  illa habebat ;  ergo.  Et  hoc  videtur  sen- 
tire  Soto,  1.  7  de  Just.,  q.  2,  art.  2,  ad  1,  ubi 
ait,  juramentum  promissorium  non  obligare, 
nisi  virtute  praecedentis  promissionis;  at  ve- 
rum  est  ibi  loqui  argumentando  pro  quadam 
sententia,  quam  postea  non  defendit. 

11.  Nihilominus  dicenduraest,  juramentum 
cadens  in  assertionem  de  futuro,  etiamsi  pro- 
missionem  non  supponat ,  praeter  obligatio- 
nem  dicendi  verum  de  praesenti ,  quam  inclu- 
dit,  vel  supponit,  inducere  specialem  obliga- 
tionem  ad  faciendum  quod  juratum  est.  Haec 
est  satis  clara  sententia  D.  Thomae,  in  d.  q. 
89,  art.  7,  in  corp.,  et  ad  1,  ubi,  nulla  facta 
mentione  promissionis ,  dicit  juramentum  de 
aliquo  faciendo,  quod  est  in  potestate  jurantis, 
obligare  in  fnturum  adfaciendum  illud.  Unde 
quando  dicit  juramentum  assertorium  obli- 
gare  tantum  ad  veritatem  prsesentem  ,  aperte 
restringit  sermonem  ad  juramentum  de  re 
prseterita,  vel  de  preesenti;  et  loquens  de  jura- 
mento  rei  futurae  ,  solum  excipit  vel  ea  quse 
futura  sunt  ab  aliis  causis ,  vel  quae  non  sunt 
in  potestate  jurantis ,  vel  simpliciter,  vel  ho- 
neste  ac  rationabiliter.  Unde  tandem  conclu- 
dit,  juramentum  de  futuro,  si  habeat  alios 
comites  judicii  et  justitiae,  obligare,  ut  fiat 
quod  juratum  est,  ut  tertius  comes,  scilicet 
^eritas,  jnramento  non  desit ;  veritas  autem 
respicit  assertionem,  ut  talis  est ;  ergo  etiamsi 
nulla  fiat  promissio  ,  sola  assertio  de  futuro 
sufficit,  ut  ratio  juramenti  omnino  verificanda 
sit.  Quod  magis  declarans  D.  Thomas;  in  sol. 


CAP.  I.  AN  JURAMENTUM  PROMISSORIUM  SPECIALITER  OBLIGET,  ETC.  505 

quod  juramentum  adhiberi  non  <le-     tur  quam  an  juratum,  sit,  remissa  qucestlone, 


ad  1,  ait 

bet  nisi  in  re  ,  de  qua  aliquis  firmiter  certus 
est ;  crgo  qnando  jurat  assertionem  futuram, 
si  recte  jurat,  illam  affirmat  ut  firmiter  sibi 
certam,  quantum  in  ipso  est ;  ergo  ex  vi  jura- 
menti  obligatur  illam  exequi,  quantum  in 
ipso  est ,  ut  assertio  jurata  firmiter  vera  per- 
maneat.  Et  idem  videtur  esse  sensus  aliorum 
anctorum,  ut  recte  declarat  Scot.,  in  3,  d.  39, 
queest.  unic,  art.  3,  ver.  Hic  tamen  est  unum 
dulium  ;  nam,  licet  nomine  promissionis  seu 
juramenti  promissorii  frequentius  utantur, 
sub  illo  comprehendunt  omnem  assertionem 
de  fnluro  juratam,  et  utuntur  illa  voce,  ut 
distinguant  tale  juramentum  ab  assertorio  de 
re  praesenti  et  praeterita  ,  et  de  aliis  futuris, 
quee  non  sunt  facienda  ab  ipso  jurante.  Pree- 
terea  Scriptura  ita  loquitur ;  ubicumque  enim 
reperitur  assertio  de  futuro  cum  juramento, 
intelligitur  esse  juramenti  obligatio ,  ut,  Gen. 
47  ,  dixerat  Joseph  ad  patrem  suum  :  Ego  fa- 
ciam  quod  jussisti ;  dixit  Jacob  :  Jura  ergo 
milii ,  neque  aliam  promissionem  postulavit  ; 
idem  sumitur  ex  facto  Abrahse  cum  servo  suo, 
Gen.  24  ;  et  Mat.  5,  solum  dicitur  :  Reddes 
Domino  juramenta  tua.  Et  idem  est  sensus  ju- 
rium,  tam  canonicorum  quam  civilium,  ut 
videbimus. 

12.  Ratio  a  priori.  — Ratio  a  priori  hnjus 
veritatis  est,  quam  D.  Thomas  significavit, 
quia  assertio  futuri  effectus  dependentis  ex 
voluntate  jurantis,  est  contingens,  et  quan- 
tum  est  de  se  habet  incertam,  imo  et  indeter- 
minatam  veritatem  respectu  cognitionis  hu- 
manse  ;  ergo  ut  sic  non  potest  licite  jurari.  Et 
ideo  qui  jurat  contingens,  quod  ipse  non  po- 
test  facere  verum,  ut :  Cras  pluet,  et  Petrus 
morietur  hac  die,  vel  similia,  quee  suppono 
non  cognosci  certe  et  in  causis  a  jurante, 
graviter  et  temere  peccat,  quia  neque  scit  es- 
se  verum  quod  jurat,  ut  supponitur,  nec  po- 
test  facere  ut  verum  sit.  Ergo  qui  jurat  se 
aliquid  facturum,  ut  licite  jnret,  necesse  est 
ut  non  solum  habeat  propositum  faciendi  quod 
jurat,  sed  etiam  ut  habeat  animum  se  obli- 
gandi  ad  faciendum  vernm  quod  jurat.  Pro- 
batur  consequentia,  quia  tenetur  dare  illi  as- 
sertioni  totam  firmitatem  veritatis  quam  po- 
test  habere ;  hsec  autem  consistit  in  illo  animo 
et  obligatione ;  ergo  qui  sic  jurat,  eo  ipso 
obligatur  ad  perseverandum  in  illo  proposito, 
et  exequendum  quod  jurat,  ut  faciat  verum 
quod  juravit.  Et  confirmari  potest  heec  ratio 
verbis  jurisconsulti,  in  lege  Non  erit,  5,  ff.  de 
Jurejur. :  Dato  jurejurando,  non  aliud  quwri^ 


an  deheatur,  quasi  satis  prohatum  sit  jureju- 
rando.  Cujus  sententiee  clarus  sensus  est,  ip- 
sum  jnramentum  de  refacienda  perse  afferrc 
obligationem,  licet  nullum  supponat  debitum, 
et  consequenter  licet  nullam  supponat  pro- 
missionem,  quee  per  se  ad  aliquam  obligatio- 
nem  inducendam  sufficiat. 

13.  Inductione  confirmatur. — Secundo,  po- 
test  heec  veritas  variis  modis  declarari,  et  qua- 
si  inductionequadamconfirmari.  Primo  enim, 
juramentum  comminatorium  non  includit 
promissionem,  proprie  loquendo,  quia  quate- 
nus  talis  est,  nec  fit  in  commodum  alterius, 
nec  ab  illius  vohmtate  pendet,  nec  fidelitas 
circa  illud  versatur,  quee  sunt  propria  pro- 
missionis  ;  et  nihilominus  comminatio  jnrata, 
per  se  loquendo,  obligat  ex  vi  juramenti,  id 
est,  si  materia  sit  licita,  et  capax  obligatio- 
nis;  et  ita  docent  omnes,  et  dicunt  sub  pro- 
missorio  juramento  includi  comminatorium. 
Ergo  tale  juramentum  solum  obligat  ratione 
assertionis  de  futuro  quee  per  illud  confirma- 
ta  est,  ut  omnino  vera  fiat,  quia,  seclnsa  pro- 
missione,  nulla  alia  ratio  obligationis  ibi  in- 
telligi  potest.  Deinde  interdum  contingit  pro- 
missionem  juratam  esse  nullam  in  ratione 
promissionis,  ut  est  promissio  xisuras  solven- 
di,  vel  alia  per  injuriam  et  vimextorta;  et 
nihilominus  juramentum  illud  obligat  ad  fa- 
ciendum  quod  dictum  est,  quando  sine  dam- 
no  conscientiee  impleri  potest,  ut  infra  vide- 
bimus.  Ergo  etiam  ibi  tota  ratio  obligationis 
relinquitur,  faciendi  veram,  assertionem  de 
futuro  juratam,  propter  divinam  reveren- 
tiam,  ut  probat  c.  Debitores,  de  Jurejur.,  ibi: 
Cogendi  sunt  Deo  reddere  juramentum.  Prae- 
terea  seepe  jurat  quis  absolute  se  facturum 
aliquid,  quod  ad  alterum  non  pertinet,  vel 
certe  non  illi  juratur;  ut,  verbigratia,  si  quis 
secum  tantum  loquens,  juret  se  daturum  ali- 
quid  Petro,  vel  quid  simile,  tenetur  ex  vi  ju- 
ramenti  illud  implere,  ut  infra  videbimus  ;  et 
si  poenitens  juret  confessori,  se  restituturum, 
vel  non  ingressurum  talem  domum,  tenetur 
speciali  obligatione  juramenti  ad  id  servan- 
dum.  Et  tamen  in  his  casibus  non  prsecedit 
promissio,  nam  proraissio  fit  alteri,  et  non 
est  consummata  donec  acceptetnr ;  in  primo 
autem  casu,  non  ita  fit,  neque  in  secundo  fit 
proprie  ea  promissio  confessori,  sed  sola  as 
sertio  juratur ;  heec  ergo  sufficit  ad  hanc  obli- 
gationem.  Item  heec  obligatio  est  separabilis 
ab  omni  alia  obligatione  religionis,  jnstitise 
et  fidelitatis,  ut  capite  sequenti  ostendemus ; 


506 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


ergo  est  etiam  separahilis  ab  omni  promissio- 
ne,  et  cadere  potest  in  solam  veritatem  asser- 
tionis  de  futuro.  Denique  hoc  videtur  supponi 
a  Pontificibus,  quando  in  Bullis  concedunt 
confessoribus  potestatem  relaxandi  juramen- 
ta,  qu<mdo  relaxatio  non  cederet  in  pra?judi- 
cium  tertii,  et  loquuntur  de  juramentis,  quae 
non  sunt  vota ;  ergo  sentiunt  posse  juramen- 
tum  obligare  sine  promissione  ;  nam  ubi  est 
promissio,  relaxatio  non  est  sine  prsejudicio 
tertii. 

14.  Ad  ea  igitur  quse  in  contrarium  indu- 
cebantur  ab  auctoritate,  jam  responsum  est : 
nam  ostensum  est  potius  contrarium  colligi 
ex  modo  loquendi  Scripturse  et  jurium,  ac 
Doctorum:  et  exillo  eodem  cap.  Num.  30,  fa- 
cile  colligi  potest,  juramentum  per  se  poni  ut 
sufficiens  ad  inducendam  obligationem,  sive 
adhgereat  pollicitationi  proprise,  sive  asser- 
tioni.  Addi  vero  potest  ad  majorem  explica- 
tionem  hujus  communis  appellationis  jura- 
menti  promissorii,  assertionem  de  re  facien- 
da  in  futurum,  eo  ipso  quod  juramento  firma- 
tur,  subire  vim  pollicitationis,  vel  formali- 
ter,  vel  eminenter  (ut  sic  dicam),  et  ita  per  illa 
verba,  vel  sequivalentia  solere  nominari.  Decla- 
ro  assumptum,  quia  promissio  etiam  simplex, 
addit  ultra  puram  assertionem  faciendi  in 
luturum  ,  quamdam  firmitatem  in  praesenti 
proposito,  qti83  consistit  in  obligatione  perse- 
verandi  in  illo,  donec  impleatur  quod  promis- 
sum  est.  Quia  ergo  juramentum  per  sese  dat 
firmitatem  veritati  de  futuro,  imponendo 
obligationem  altioris  rationis,  faciendi  ut  in 
tali  assertione  veritas  non  deficiat,  ideo  talis 
assertio  jurata  pro  pollicitatione  habetur,  et 
illo  nomine  significatur  ,  maxime  quando 
factum  juratur  in  alterius  utilitatem,  commo- 
dum  vel  honorem,  et  ipsi  acceptum  esse  cre- 
ditur. 

15.  Solvuntur  argumenta. — Adprimum. — 
Atque  ex  his  patet  responsio  ad  primam  ratio- 
nem  :  nam  antecedens  in  rigore  sumptum  fal- 
sum  est,  quia  promissio  proprie  sumpta  non 
est  adsequata  materia  juramenti  promissorii, 
neque  inde  tantum  hanc  denominationem  ac- 
cepit,  sed,  ex  eo  quod  assertio  jurata  promis- 
sioni  sequivalet,  vei  eminenter  illam  continet; 
vel  certe  licet  demus  nomen  inde  esse  sum- 
ptum,  quia  frequentius  ita  fit  hoc  juramentum, 
plus  tamen  significat,  quia  materia  adsequata 
hujus  juramenti  estfactum  prsestandum  a  ju- 
rante  ex  vi  juramenti,  sive  illud  expresserit 
per  verba  assertoria  tantum  de  futuro,  siveper 
prornissoria. 


46.  Ad  secundam.  —  Ad  secundam  ratio- 
nem,  licet  aliqui  dubitent  de  majori,  mihi 
tamen  concedenda  videtur,  quia  longe  diver- 
sum  est  jurare  tantum  assertionem  de  prae- 
senti  proposito,  vel  defacto  futuro  preestando. 
Nam  pcenitens,  verbi  gratia,  facile  affirma- 
bit,  et  jurabit,  si  necesse  sit,  se  habere  propo- 
situm  non  peccandi  amplius,  nontamenaude- 
bit  jurare  se  amplius  non  peccaturum.  Unde 
etiamad  habendam  contritionem,  dicimusne- 
cessarium  non  esse  ut  quis  sibi  persuadeat  non 
amplius  peccaturum,  sed  solum  ut  id  propo- 
nat ;  aliud  est  ergo  affirmare  tantum  propositum 
preesens  de  facto  futuro,  aliud  affirmare  ipsum 
eventum  futurum ;  idem  ergo  distingui  potest 
in  juramento.  Data  ergo  illa  prima  propositio- 
ne,  seu  mpjori,  negatur  minor;  nam  quando 
aliquis  jurat  absolute  se  aliquid  facturum,  non 
tantum  jurat  se  habere  tunc  propositum  id 
faciendi,  sed  simul  etiam  jurat  se  permansu- 
rum  in  illo  proposito,  donec  cum  effectu  illud 
impleat,  et  ad  hoc  totum  firmandum ,  Deum 
in  testem  et  quasi  fidejussorem  adducit.  De 
illo  etiam,  qui  simpliciteretsine  juramento  af- 
firmat  se  aliquid  facturum,  non  recte  dicitur 
illum  solum  affirmare,  se  habere  tunc  propo- 
situm  faciendi ;  nam  verba  illa  plus  signifi- 
cant,  et  ille  totum  id  affirmat,  quod  verba  si- 
gnificant.  Nec  D.  Thomas  oppositum  docet, 
sed  ait,  ut  ille  verum  loquatur,  satis  esse  quod 
habeat  tunc  propositum  faciendi,  nam  hoc  est 
satis  ut  probabiliter  existimet  se  id  facturum. 
In  quo  sensu  intelligitur  esse  vera  illa  propo- 
sitio  contingens  simpliciter  prolata,  et  quia 
per  illam  solam  assertionem  non  obligatur 
quis  ad  faciendum,  ut  illa  propositio  de  futuro 
re  ipsa  verificetur ,  ideo  ad  illius  veritatem  di- 
citur  sufficere  propositum  faciendi  quod  dici- 
tur,  non  quia  illud  solum  significetur,  sed  quia 
illud  solum  postulatur  ad  definitam  veritatem 
de  praesenti,  et  probabilem  de  futuro,  quae  so- 
lum  in  tali  humano  sermone  postulatur.  At 
vero  quando  additur  juramentum,  additur  obli- 
gatio  faciendi  verum  et  certum  factum  futu- 
rum,  quantum  in  homine  est,  et  quoad  hocnon 
est  similis  ratio. 

17.  Ad  tertiam.  —  In  tertia,  argumenta 
multa  petuntur  deobligatione  hujus  jurameii- 
ti,  quse  pendet  ex  materia  ejus,  etin  capitibus 
sequentibustractanda  sunt ;  ideo  nunc  brevi- 
ter  respondeo  concedendo  hanc  obligationem 
habere  locum  in  omni  juramento,  cujus  exe- 
cutiorectee  rationi  non  repugnat,  sive  tale  ju- 
ramentum  praestetur  alteri,  sive  absolute  fiat 
a  jurante  de  actionibus  suis  futuris  :  nam  de 


CAP.  II.  QUALIS  ET  QUANTA  SIT  JURAMENTI  PROMISSORIl  OBLIGATIO. 


507 


omnibus  procedit  eadem  ratio,  ut  argumen- 
tum  probat;  an  vero  hsec  obligatio  sit  semper 
gravis,  vel  interdum  sit  levis,  postea  dicemus. 
In  bis  autem  quse  rectee  rationi  repugnant, 
non  inducitur  hsec  obligatio,  quia  illa  incapa- 
cia  sunt  ejus.  Nam  nec  recta  ratio,  nec  Deus 
auctor  ejus  obligat  ad  agendum  contra  ratio- 
nem  rectam.  Quomodo  autem  boc  sit  intelli- 
gendum,  et  quomodo  peccetur  sic  jurando,  in 
sequentibus  dicemus. 

18.  Ad  quartam,  de  juramento  futurse  ac- 
tionis  alterius  hominis,  respondetur  dupliciter 
fieri  posse  tale  juramentum.  Primo,  solum  af- 
firmando  veritatem  quasi  speculative  cogni- 
tam,  seu  conjectatam.  Secundo,  potest  talis 
affirmatio  fieri  quasi  practice  per  ordinem  ad 
ipsum  affirmantem,  ita  ut  censeatur  affirmare 
illud  esse  futurum,  non  solum  ut  est  ab  alio, 
sed  etiam  ut  a  se  potest  aliquo  mcdo  pendere 
aut  procurari,  etin  eodem  sensu  potest  jura- 
mento  confirmari.  Quando  ergo  fit  priori  rnodo, 
clarum  est  ex  juramento  non  contrahi  obliga- 
tionem,  quia  non  juratur  factum  proprium, 
sed  mere  alienum,  quatenus  conjectari  potest 
a  jurante ;  ut  si  quis  juraret  pluviam  cras  esse 
futuram,  non  intelligitur  jurare  se  facturum 
aliquam  diligentiam  ut  eveniat  pluvia,  sed 
jurare  se  habere  talem  conjecturam,  vel  opi- 
nionemde  pluvia  futura.  Sic  ergo  potest  fieri 
jnramentum  de  facto  alieno,  quod  nullam  in- 
ducatobligationem,  soletque  interdum  ita  fieri, 
velad  erigendam  spem  alicujus,  vel  ad  conso- 
landum  illum,  vel  ad  impediendum  aliquod  ma- 
lum,  vel  ad  quippiamsimile.Ut  tamenhujus- 
modijuramentumnonambiguenectemerefiat, 
debet  supponi  in  juraute  snfficiens  conjectura 
de  animo  et  mente  alterius,  et  per  verba  ipsa 
sufficienter  explicari  quod  ita  juretur,  ut :  Juro 
me  credere,autopinari  Petrum  hoc  facturum, 
vel  quid  simile  ;  interdum  vero  poterit  sensus 
ex  circumstantiis  constare.  Exemplum  est  1 
Reg.  20,  ubi  Jonathas  dixit  Davidi:  Absit,  non 
morieris,  neque  enim  faciet  Patsr  meus  quicl- 
quam  grande,  vel  parvum,  nisi  prius  indicave- 
rit  mihi.  Hunc  ergo  celavit  a  me  Pater  meus 
scrmonem  tantummodo  ?  nequaquam  erit  istud, 
et  juravit  rursus  Davidi;  quod  juramentum 
plane  fuit  de  facto  alieno,  scilicet,  Saulis  ;  fuit 
tamen  de  illo,  quatenus  conjeetabat  illud  Jo- 
nathas,  ut  ex  verbis  ejusconstat.  Unde  et  ve- 
rum  esse  potuit,  et  ex  vi  illius  nullam  obliga- 
tionem  subiit  Jonathas  ad  procurandum  ut  ita 
eveniret.  At  vero  quando  juramentum  fitpos- 
teriori  modo,  tunc  verum  est  inducere  obliga- 
tionem,  quia  revera  est  de  facto  proprio,  sicut 


fuit  aliud  juramentum,  quod  postea  addidit  Jo- 
natbasin  eodem  loco.  Quoadbanc  ergo  poste- 
riorem  partem,  concedimus  similitudinem  ar- 
gumenti;  quoad  priorem  vero  non  est  simili- 
tudo,  quia  quando  quis  jurat  aliquid  se  factu- 
rum ,  non  jurat  quid  de  facto  suo  futuro 
conjectetur,  sed  jurat  factum,  quantum  ex  sua 
voluntate  pendet,  quam  per  juramenlum  in- 
tendit  in  eo  proposito  firmare ,  quod  non 
habet  locum  circa  alienam  voluntatem,  ut 
constat. 

CAPUT  II. 

QUALIS   ET   QTJANTA   EX   SUO    GENERE    SIT  JURA- 
MENTI   PHOMISSORII   OBLIGATIO. 

1 .  Prima  asseriio,  olligationem  juramenti 
esse  religiosam.  —  Primo  dicendum  est,  obli- 
gationem  hanc  religiosam  esse,  id  est,  ad  vir- 
tutem  religionis  pertinentem.  Heec  assertio 
certa  est,  et  communis  apud  omnes,  sequitur- 
que  ex  dictis  supra  de  actu  jurandi,  quod  ad 
Dei  cultum  et  religionem  pertineat.  Quod  est 
verum  tam  de  juramento  promissorio,  quam 
de  assertorio  ,  nam  ibi  generatim  locuti  su- 
mus,  et  rationes  eeque  de  utroque  probant,  et 
ex  dictis  in  proximo  prcecedenti  capite  est 
etiam  manifestum.  Ex  hoc  ergo  principio  sic 
argumentor  ;  nam  talis  est  obligatio,  qualis 
est  actus  unde  nascitur  ;  sed  heec  obligatio 
nascitur  ex  actu  religionis,  quatenus  ejus  ve- 
ritas  et  observantia  ad  Dei  venerationem 
spectat ;  ergo  etiam  ipsa  obligatio  religiosa 
est,  ita  ut  ejus  violatio  contra  religionem  et 
cultum  Deo  debitum  esse  censeatur.  Atque 
hoc  modo  probari  potest  lnec  veritas  ex  omni- 
bus  locis  Scripturee  et  canonum,  in  quibus  ju- 
ramenta  omnia  Deo  reddiac  deberi  censentur, 
ut  Matth.  5,  Num.  30,  et  similibus.  Item  ex 
illis,  in  quibus  perjurium  seu  juramenti  vio- 
latio  sacrilega  censetur,  de  quibus  infra  libro 
3,  tractando  de  perjurio.  Denique  confirmatur 
a  eimili,  quia  obligatio  voti  religiosa  est,  ut 
infra  videbimus  ;  ergo  et  juramenti.  Probatur 
consequentia,  quia  sicut  voti  observatio  perti- 
net  ad  honorem  Dei,  ita  etiam  impletio  jnra- 
menti. 

2.  Secunda  assertio,  gravem  esse  juramenti 
olligationem.  —  Secundo  dicendum  est,  jura- 
menti  promissorii  obligationem  ex  suo  genere 
gravem  esse.  Hoc  docet  divus  Tbomas,  q.  98, 
art.  3,  dum  probat  perjurium,  etiam  contra 
juramentum  promissorium  ,  peccatum  esse 
mortale  ex  ratione  sua,  et  ita  assertio  com-> 


508 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


munis  est,  et  omnino  certa.  Quia  heee  obliga- 
tio  pertinet  ad  perfectissimam  virtutem,  et 
maxime  conjunctam  cum  dilectione  Dei,  et  de 
se  extenditur  ad  actus  gravissimos,  ut  sunt 
graves  promissiones  divinee  vel  humanee,  fo3- 
dera,  etsimilia,  de  quibus  superiori  libro,  c.  8, 
dictum  est.  Unde  etiam  sumitur  optima  ratio, 
quia  finis  jnramenti,  et  preecipue  hujus  pro- 
missorii,  est  firmare  pacta  inter  homines,  et 
eorum  controversiis  finem  imponere,  ex  Pau- 
lo,  ad  Hebr.  6.  Sed  ad  hunc  finem  comparan- 
dum,  necessarium  est  ut  ex  tali  juramento 
gravissima  obligatio  nascatur  standi  promis- 
sis ;  alias  parvi  momenti  esset  vinculum ,  et 
facili  negotioabhominibusrumperetur ;  ergo. 
Denique  hic  locum  habet  argumentum  a  simili 
ex  voto.  Nam  voti  obiigatio  ex  genere  suo 
gravis  est ;  ergo  et  juramenti ;  nam  heec  duo 
saltem  ex  genere  eequiparantur,  ut  notat  Abb., 
in  c.  Si  vero,  de  Jurejur.,  num.  2,  et  in  c.  Si- 
cut,  num.  2.  Quam  grave  autem  peccatum  sit 
violare  hanc  obligationem,  et  an  possit  ali- 
quando  minui  usque  ad  culpam  venialem,  di- 
cemus  in  lib.  3,  ne  ordinem  pervertamus. 

3.  Tertia  assertio,  juramenti  obligationem 
diversam  specie  esse  a  voto,  et  promissione. — 
Distinctio  inter  juramentum  eivotum.  —  Ter- 
tio  dicendum  est,  hanc  jnramenti  promissorii 
obligationem  diversee  rationis  et  speciei  esse 
ab  obligatione  promissionis  ac  voti.  Hsec  as- 
sertio  quoad  priorem  partem,  intellectam  de 
promissione  facta  homini,  est  clara,  quia  obli- 
gatio  promissionis  est  fidelitatis  humanee,  vel 
ad  summum  justitiee,  obligatio  autem  jura- 
menti  est  religionis,  unde  manifestum  est,  es- 
se  distinctas,  sive  in  distinctis  actibus  consi- 
derentur,  sive  iu  eodem  ;  nam  licet  ibi  con- 
jungantur,  non  confunduntur.  Quod  in  se- 
quenti  capite  amplius  declarabitur  ;  nam  ex 
ibi  dicendis  pcndet,  et  ideo  hic  plura  de  pro- 
missione  humana  non  dicemus.  Quoad  alte- 
ram  vero  partem  de  voto,  posset  quis  dubita- 
re,  quia  voti  obligatio  ad  religionem  spectat, 
sicut  juramenti.  Nihilominus  tamen  pars  illa 
certa  est,  et  communis,  eamque  supponit  D. 
Thomas,  d.  q.  89,  art.  8,  dum  queerit  quee  sit 
major  obligatio  voti  an  juramenti ,  idemque 
videntur  supponere  omnes  ,  qui  eamdem 
queestionem  tractant,  de  qua  statim  dicemus. 
Sumitur  etiam  ex  his,  qui  dicunt  votum  et  ju- 
ramentum  in  vinculo  eequiparari  in  multis ; 
supponunt  enim  obligationes  esse  diversas  et 
dissimiles  ,  licet  multa  habeant  communia. 
Probatur  etiam  ratione,  qxua  votum  et  jura- 
mentum   sunt   actus  specie    distincti  ;  ergo 


producunt  obligationes  specie  distinctas.  Con- 
sequentia  videtur  clara.  Antecedens  autem 
notum  est  ex  propriis  rationibus  talium  ac- 
tuum,  quia  votum  in  promissione  Deo  facta 
consistit,  ut  infra  videbimus  ;  juramentum,  in 
invocatione  illius  ad  confirmandam  veritatem, 
quee  longe  diversam  rationem  habent,  tam  in 
ratione  cultus  et  honoris,  quam  in  ratione 
quasi  materiali  communicandi,  seu  negotian- 
di  ( ut  sic  dicam )  cum  Deo.  Unde  obligatio 
voti  directe  respicit  Deum,  ut  creditorem  cui 
facta  est  obligatio  ;  obligatio  autem  juramen- 
ti  respieit  Deum,  ut  vocatum  in  testimonium, 
et  quasi  sponsorem  seu  fidejussorem.  Sunt 
ergo  illee  obligationes  valde  distinctee,  ut  rec- 
te  exposuit  Navar.,  c.  27,  n.  275,  §  26. 

A.  Voti  et  juramenii  obligationes  sunt  inter 
se  separabiles.  —  Quarto ,  hinc  sequitur  has 
obligationes  secundum  se  et  natura  sua  esse 
separabiles,  et  licet  interdum  simul  concur- 
rant,  semper  manere  vincula  formaliter  dis- 
tincta.  Primum  patet  inductione,  nam  vota  ad 
Deum  seepissime  fiunt  sine  adjectione  jura- 
menti,  tam  in  simplicibus  et  privatis  votis, 
quam  in  solemnibus  et  publicis  ;  nam  clerici 
in  sacris  vovent  castitatem,  non  vero  jurant, 
et  religiosi  profitendo  vovent  tria  vota  sine 
ullo  juramento ;  et  idem  contingit  frequentius 
in  votis  simplicibus,  unde  qui  peccat  contra 
votum  non  juralum  perjurus  non  est,  sed 
unum  tantum  sacrilegii  delictum  committit  : 
similiter  e  converso,  qui  jurat  sponsalia  vel 
alium  contractum,  nihilvovet,  et  perjurus  est 
si  non  implet ,  non  tamen  voti  violator.  Et 
ratio  est,  quia  ita  heec  distinguuntur,  ut  nul- 
lam  inter  se  connexionem  habeant  causee  et 
effectus,  vel  aliam  similem.  Possunt  autem 
conjungi ,  quia  licet  sint  distinctee  obligatio- 
nes,  nou  tamen  repugnantes,  et  ideo  ex  libera 
voluntate  conjungi  possunt,  ut  fit  in  votis  ju- 
ratis,  vel  in  forma  professionis  fidei  Pauli  IV, 
ubi  concluditur  :  Ego  sic  juro,  et  promitto, 
etc.  Tunc  autem  utrumque  vinculum  suam 
retinet  rationem,  quia  cum  per  se  distinctee 
sint,  confundi  non  possunt.  Et  ideo  si  votum 
juratum  violetur  .  dupliciter  peccatur  contra 
religionem ,  quia  contra  duplicem  obligatio- 
nem  ejus  agitur ;  quod  proinde  aperire  in  con- 
fessione  necessarium  est,  quia  sunt  circum- 
stantiee  specie  distinctsa,  ut  ex  dictis  constat. 

5.  Dubiwm.  —  Hic  vero  interrogandum  oc- 
currit,  quomodo  dignoscatnr  obligationemju- 
rameuti  essesolam,  et  separatam  a  voto,  quau- 
do  alias  materia  apta  est  ad  utramque  obliga- 
tionem.    Quando  enim  materia  non   est  apta 


CAP.  II.  QUALIS  ET  QUANTA  SIT  J 
ad  votum,  et  jnratur,  satis  clarum  est  ibi  se- 
pararijuramentum  a  voto,  ut  cum  jurantur 
sponsalia,  contractus,  comminationes,  et  hu- 
manee  promissiones  temporales  inter  homines 
factse.  Ttem  quando  materia  estcapax  voti,  et 
Deo  pure  promittitur  siue  ulla  juramenti  for- 
ma,  ibi  etiam  satis  clare  separatur  obligatio 
voti  ab  obligatione  juramenti.  Interdum  au- 
tem  materia  est  capax  voti,  et  immediate  ac 
simpliciter  juratur,  ut  cum  quis  jurat  non  lu- 
dere,  vel  non  conversari  cum  tali  femina,  vel 
non  ingreditalem  domum,  ubi  moralem  habet 
occasionem  peccandi,  vel  etiam  potest  imme- 
diate  jurare  castitatem,  et  similia,  qusepervo- 
ta  solent  Deo  promitti.  In  his  ergo  materiis 
non  est  facile  discernere  an  separetur  obliga- 
tio  juramenti  a  voto,  vel  an,  eo  ipso  quod  sic 
juratur  talis  materia,  etiam  voveatur;  aliqui 
enira  auctores  graves  indicant,  quoties  mate- 
riajuramenti  religionis  est  ac  pietatis,  jura- 
mentum  de  illa  factum,  etiamsi  videatur  ad 
hominem  fieri,  includere  votum  factum  Deo, 
et  obligationem  ejus.  Ita  sentit  Soto,  lib.  8  de 
Just.,  queest.  i,  art.  9,  ad  2  ;  ipsemet  vero  pru- 
denter  addit  limitationem :  Nisi  aliud  conslet 
de  intentione  jurantis  ;  illam  etiam  sententiam 
indicant  alii,  quos  retuli  cap.  praecedenti,  et 
qui  putant  idem  esse  judicium  de  dispensa- 
tione  juramenti  facti  in  materia  religionis,  et 
voti,  quos  infra  tractandode  dispensatione  ju- 
ramenti  referemus. 

6.  Resolutio  dubii.  —  Ratio  a  priori.  —  Ni- 
hilominus  consequenter  ad  ea  quee  c.  preeee- 
denti  notavimus,  dicendum  est ,  in  quacum- 
que  materia,  etiam  religiosa,  posse  separari 
obligationem  juiamenti  ab  obligatione  voti, 
ita  ut  sicut  heec  posterior  sine  illa  invenitur, 
ita  etiam  e  coatrario  possit  inveniri.  Ita  sen- 
tiunt  Lud.  Lopez,  Valent.  et  Sanc.  capite  prse- 
cedenti  allegati.  Et  probatur  ex  eodem  priuci- 
pio,  quia  non  minus  distinguuntur  assertio  et 
promissio  in  talimateria,  quam  inquacumque 
alia  ;  ergo  non  minus  possunt  per  liberam 
hominis  voluntatem  separari  mutuo;  ergopo- 
test  in  tali  materia  fieri  assertio  jurata  sine 
promissione  ;  ergo  ex  illa  uascetur  obligatio 
juramenti  sine  obligatione  voti.  Secundo,  in 
materia  pia  et  apta  ad  votum  potest  fieri  pro- 
missio  humana  jurata  sine  voto  ;  ergo  in  ea- 
dem  poterit  fieri  assertio  humana  jurata  sine 
voto.  Consequentia  tenet  a  paritate  rationis, 
et  ex  dictis  in  capite  prsecedenti  est  evidens. 
Antecedens  autem  est  receptum  ab  omnibus, 
et  bene  declarat  illud  Soto,  d.  libro,  qusest.  1, 
art.  9,  ad  secundum,   dicens  ambiguam  esse 


URAMENTI  PROMISSORII  0BLIGAT10.  509 

promissionem  factam  de  dotanda  virgine,  vel 
alendo  paupere,  etiamsi  cum  juramento  fiat, 
et  ideo  intentionem  prornittentis  discernen- 
dam  esse;  nam  si  promittat  Dco,  erit  votum 
juratum  ;  si  homini,  et  in  gratiam  ejus,  erit 
promissio  humana  jurata.  Circa  eamdem  ergo 
materiam,  de  se  aptam  ad  votum,  potest 
cadere  juramentum  in  promissionem  absque 
voto;  ergo  et  in  puram  assertionem.  Tertio, 
est  ratio  a  priori,  quia  potest  assertio  de  futuro 
etiam  in  his  materiis  proferri  sine  ordine  ad 
alterum,  et  sine  ulla  obligatione,  quse  ex  vi 
talis  assertiouis  inducatur ;  ergo  si  illa  juretur, 
inducetur  obligatio  juramenti  sine  obligatione 
voti.  Exemplum  optimum  est  supra  insinua- 
tum,  si  confessor  faciat  pcenitentem  jurare, 
se  impleturnm  propositum  restituendi,  vel  non 
intranditalem  domum,  ubi  habet  occasionem. 
Nam  ilie  non  vovet,  quia  id  non  intendit,  nec 
enim  confcssor  exigit  votum  (ut  suppono),sed 
juramentum,  nec  ipse  plus  facere  vult  quarn 
confessor  praecipiat.  Alia  exerapla  ponunt  ci- 
tati  auctores,  quee  infra  tractando  de  dispen- 
satione  juramenti  expendemus. 

7.  Secundo  vero  addendum  est,  regulariter 
haec  juramenta  fieri  cum  admistione  voti.  Hoc 
intendunt  Soto  et  alii  auctores,  et  constat  ex 
usu.  Et  ratio  est,  quia  nrdinarie  juramentum 
de  futura  aliqua  actione  pra?standa  non  fit 
sine  promissione,  ut  supra  libro  !  visum  est ; 
in  his  autem  materiis  ad  pietatem  et  religio- 
nem  pertinentibus,  promissio  regulariter  fit 
Deo,  quia  heec  est  maxime  proportionata  tali- 
bus  operibus,  et  ita  est  etiam  frequentius  in- 
tenta  ;  promissio  autem  facta  Deo  et  votum 
idem  sunt.  Quapropterad  discernendum  an  sit 
tantum  juramentum,  vel  etiam  votum,  inten- 
tio  jurantis  potissimum  pensanda  est,  quia  hsec 
est  quse  discernit  actiouem.  Quod  si  ipse  non 
possit  certo  declarare  intentionem  suam,  cir- 
cumstantiee  sunt  pensandae,  et  occasiones  ju- 
randi ;  nam  ex  illis  seepe  poterit  discerni,  an 
jurans  intenderit  tale  opus  intuitu  divini  ho- 
noris  et  cultus,  vel  solum  voluerit  firmare 
voluntatem  suam  in  illo  proposito,  quod  ex 
alia  occasione  conceperat.  Nam  quando  fit  isto 
posteriori  modo,  est  purum  juramentum ; 
quando  vero  fit  priori  modo,  est  maguum  si- 
gnum  promissionis  et  voti  simul  cum  jura- 
mento.  Quod  si  res  fuerit  dubia,  ita  ut  ex 
particularibus  circumstantiis  seu  occasionibus 
judicari  non  possit  fuisse  purum  juramentum, 
pro  voto  preesumendum  est,  ut  omnes  dicunt ; 
non  quia  in  dubio  semper  praesumatur  pro 
voto,  hsec  euim  regula  non  est  certa,  ut  infra 


510 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


suo  loco  dicetur,  sed  quia  in  tali  actu  et  ma- 
teria  ille  est  actus  rnaxime  proportionatus,  et 
quem  frequentius  faciunt  omnes,  qui  obligare 
se  volunt;  et  ideo  nisi  aliunde  constet  de 
contraria  intentione,  credendum  est  fuisse 
factum  ordinario  modo  et  ipsi  materise  ma- 
gis  proportionato. 

GAPUT  III. 


AN   0BLIGATI0  JURAMENTI   MAJOR   SIT    QUAM  OBLI- 
GATIO    VOTI? 


1.  Hanc  quasstionem  proponit  D.  Thomas, 
dicta  qusest.  89,  art.  8,  et  respondet,  magis 
obligare  votum  quam  juramentum.  Et  illius 
resolutionem  sequitur  ibi  Cajet.,  Soto,  et  Ara- 
gon. ;  Sylvester,  Juratnentum,  4,  q.  5,  Votum, 
2,  q.  20;  et  refertur  Summ.  confess.,  lib.  1, 
tit.  8,  q.  23;  et  tit.  9,  q.  14  ;  et  communiter 
ibi  sentiunt  Summistae.  Canonistse  autem  or- 
dinarie  dicunt  votum  et  juramenlum  paria 
judicari,  Abb.,  in  c.  Si  vero,  de  Jurejur.,  et 
in  cap.  Rursus,  Qui  Cler.  vel  vovent.  At  vero 
pro  contraria  sententia  solet  referri  Major,  4, 
dist.  38,  ubi  post  qusest.  4,  dub.  2,  boc  trac- 
tat,  et  reprobat  seutentiam  D.  Thomse ;  ta- 
men  revera  non  contradicit  illi,  nec  rem  satis 
explicat.  Primo  enim  solum  dicit  majorem 
esse  obligationem  juramenti  quam  voti,  quan- 
do  juramentum  votum  includit.  Hoc  autem 
D.  Tbomas  non  negat,  sed  admittit  in  eodem 
articulo  ad  secundum;  declarat  tamen  obli- 
gationem  voti  jurati  esse  majorem  quam  voti 
puri  extensive,  quia  per  duas  res  immobiles 
firmitas  habetur;" non  vero  intensive.  Neque 
plus  probat  ratio  Majoris,  qui  sic  argumenta- 
tur  :  Omnis  ratio  obligationis  in  voto  manet  in 
juramento,  et  additur  aliquid  aliud,  etc.  Heec 
enim  propositio  est  verain  voto  jurato,non  ve- 
ro  in  quolibet  juramento,ut  ex  dictis  constat, 
et  ita  ex  illa  solumpotest  concludi,  votumju- 
ratum  extensive  magis  obligare,  quam  voturn 
nudum.  Et  similiter  alia  propositio,  quam  ibi 
habet  Major,  scilicet,  quod  sicut  observatio 
voti  pertinet  ad  fidelitatem  adDeum,  ita  etiam 
observatio  juramenti ;  hsec  (inquam)  proposi- 
tio  non  est  vera  in  omni  juramento,  sed  in 
voto  jnrato  habet  locum,  ut  votum  est,  non 
ratione  juramenti.  Neque  ipse  Major  videtur 
plus  docere,  cum  conqludit^  caeteris  omnibus 
paribus,  plus  obhgare  juramentum  quam  vo- 
tum.  Unde  respondendo  ibidemad  argumen- 
tum  Sed  coutra,  D.  Thom.  scilicet,  quia  vo- 


tum  fit  Deo,  et  juramentum  ssepe  fit  homini, 
etc,  respondet  hoc  non  concludere,  quia  com- 
paratio  fit  cum  juramento  quod  fit  Deo,  ut  de 
ingrediendo  religionem,  quemadmodum  si  il- 
lud  voverem.  Unde  plane  concedit,  vetum  fac- 
tum  Deo  sine  juramento,  plus  obhgare  pro- 
missione  jurata  facta  homini;  at  hoc  est  quod 
D.  Thomas  intendit ;  in  re  ergo  non  contra- 
dicit.  Deficit  autem,  quia  non  bene  explicat 
D.  Thom.,  nec  rem  ipsamsatis  expendit;  falso 
etiam  supponit  omue  juramentum  de  re  sa- 
cra  includere  votum,  et  ideo  aliam  compara- 
tionem  hic  necessariam  omittit,  de  qua  statim 
dicam. 

2.  Magis  igitur  proprie  et  directe  contra 
Div.  Thomam  opinatus  est  Medin.,  lib.  5  de 
Continen.  Sacer.,  c.  22  et  23,  qui  etiam  com- 
parando  juramentum  promissorium  homini, 
cum  nudo  voto,  dicit  majorem  esse  obligatio- 
nem  juramenti,  licet  obligatio  voti  sanctior 
sit.  Quod  refert  Navarr.,  d.  c.  12,  n.  32  ;  ipse 
autem  distinctione  quadam  conatur  conciliare 
opiniones,  triaque  membra  constituit.  Primum 
est,  si  juramentum  et  votum  fiant  intuitu  ho- 
noris  Dei,  magis  obligare  juramentum  quam 
votum.  Secundum  est,  idem  esse,  si  utrumque 
fiat  in  utilitatem  proximi.  Tertium,  si  votum 
_fiat  in  honorem  Dei,  et  juramentum  in  utili- 
tatem  proximi,  magis  obligare  votum,  et  hoc 
ultimum  putat  intendere  D.  Thom. ;  Medinam 
vero  ait  recte  probare,  firmiorem  esse  obliga- 
tionem  juramenti  quam  voti,  licet  hsec  sanc- 
tior  sit,  cum  per  illam  promittamus  proximo, 
per  hanc  Deo.  Videtur  ergo  quoad  hoc  cedeie 
rationibus  Medinae,  et  a  priori  sententia  rece- 
dere.  Primum  vero  membrum,  quod  ponit, 
ambiguumest;  nam  si  intelligatur  de  jura- 
mento  ita  facto  in  honorem  Dei,  ut  votum 
includat,  clarum  est  in  sensu  explicato ;  si  ve- 
ro  intelligatur  de  nudo  juramento  comparato 
cum  nudo  voto,  sic  falsum  est,  et  contra  D. 
Thomam,  ut  statim  dicam.  In  secundo  autem 
membro,  imprimis  non  satis  intelligitur  quo- 
modo  votum  principalius  fiat  propter  utili- 
tatem  proximi,  cum  de  ratione  illius  sit  ut 
principaliter  et  directe  fiat  Deo,  licet  fortasse 
ex  parte  operantis  possit  votum  imperari  ex 
affectu  ad  utilitatem  proximi.  Tunc  autem 
etiam  est  falsum,  et  contra  D.  Thomarn,  ju- 
ramentum  magis  obligare,  ut  ostendam.  Ter- 
tium  autem  membrum,  licet  fortasse  verum 
sit,  non  confert  ad  concordiam  opinionum ; 
nam  illud  est  quod  Medina  negat ;  de  Majore 
autem  jam  diximusin  eo  non  discordare.  Hcec 
ergo  distinctio  et  concordia  Navarri  omitteuda 


CAP.  III.  AN  OBLIGATIO  JURAMENTI 
est.  Opinio  autem   Medinte    aliquibus   doctis 
modernis  placct. 

3.  Probatur  autem  primo,  quia  juramen- 
tum  ita  obligat,  ut  ejus  fractio  repugnct  Deo 
contrarie,  et,  quantum  est  in  se,  aliquid  illi 
imputet,  quod  naturse  ejus  repugnat,  uempe, 
aut  esse  testem  mendacii,  aut  esse  infidelem 
in  promissis;  votum  autem  ita  obligat,  ut  si 
non  innpleatur,  licet  non  reddatur  Deo  debi- 
tum,  ncn  tamen  aliquid  illi  contrarium  ipsi 
imputetur ;  ergo  major  est  obligatio  juramen- 
ti.  Patet  consequentia,  quia  sicut  major  est 
iujuria  quse  fit  cum  positiva  contumelia,  vel 
Isesione  bonoris  alterius,  quam  sit  omissio  ali- 
cujus  bonoris  debiti,  ita  major  est  obligatio 
quee  violari  non  potest  sine  positiva  contu- 
melia  et  inhonoratione,  quam  quee  consistit 
in  reddendo  debito.  Et  heec  ratio  enervat 
fundamentum  D.  Thomse,  sic  enim  colligit : 
Fractio  voti  est  infidelitas  ad  Deum,  quse  irre- 
verentiam  involvit ,  juramenti  vero  fractio 
solum  est  irreverentia  queedam  sine  infideli- 
tale ;  ergo  deterior  est  voti  fractio  ;  ergo  et 
voti  obligatio  est  major.  Negatur  enim  prior 
consequentia  ,  quia  non  sunt  csetera  paria; 
nam  irreverentia  perjurii  est  longe  major,  et 
includit  quamdam  gravem  contumeliam  in 
Deum  (  quia  quantum  est  ex  parte  jurantis, 
fit  Deus  testis  falsus  ),  qua3  superat  in  malitia 
intidelitatem  in  promissis  Deo  factis.  Item  ir- 
reverentia  infidelitatis  in  fractione  voti,  unica 
malitia  est ;  nam  tota  ratio  irreverentia^  est 
infidelitatis ;  et  similiter  in  perjurio  irreveren- 
tia  falsitatis  (  ut  sic  dicam )  unica  est,  quia  ir- 
reverentia  perjurii  tota  consistit  in  hoc,  quod 
Deus  fit  mendax  vel  infidelis,  quantum  est 
ex  parte  jurantis;  boc  autem  fundamentum 
irreverentise  gravius  multo  apparet  in  perju- 
rio,  quam  in  infidelitate  ad  Deum,  propter  ra- 
tionem  factam.  Secundo  argumentatur  ,  quia 
votum  factum  ex  metu  gravi  est  invalidum 
ad  obligandum  ,  juramentum  autem  obligat 
non  obstante  metu  ;  ergo  signum  est,  facilius 
impediri  obligationem  voti  quam  juramenti  ; 
ergo  signum  est  esse  minus  gravem  voti  obli- 
gationem.  Simile  argumentum  potest  fieri , 
quia  facilius  videtur  dispensare  in  voto  quam 
in  juramento  ;  ergo  minor  est  ejus  obligatio. 
Tertio  argumentantur  alii,  quia  minor  obli- 
gatio  solet  per  majorem  firmari ;  ita  enim 
promissio  bumana  per  juramentum  firmatur  ; 
sed  promissio  etiam  Deo  facta  solet  per  jura- 
mentum  confirmari ;  ergo  signum  est  majo- 
rem  esse  obligationem  juramenti  quam  voti. 

4.  Mihi  distinguendum  videtur  inter  jura- 


MAJOR  SIT  QUAM  OBLIGATIO  YOTI.  M  [ 

mentum  assertorium  et  promissorium,  quee, 
ut  dixi,  in  hoc  differunt,  quod  assertoiium 
non  tam  inducit  quam  supponit  obligationem 
dicendi  verum,  et  nullam  aliam  in  futurum 
relinquit ;  juramcntum  autem  promissorium, 
ut  tale  est,  imponit  novam  obligationem.  Et 
in  boc  convenit  cum  voto,  quud  novam  obli- 
gationem  inducit,  et  utrumque,  scilicet,  tam 
votum  quam  juramentum  promissorium,  in 
hoc  genere  effeclus  differunt  a  juramento  as- 
sertorio,  ut  ex  dictis  constat. 

5.  Prima  assertio:  major  esl  olligatio  quam 
supponit  juramentum  assertorium,  quam  voti 
olligatio.  —  Ratio  fundamentalis  assertionis. 
—  Dico  ergo  primo  :  obligatio,  quam  includit 
seu  supponit  juramentum  assertorium,  gra- 
vior  est  quam  obligatio,  quam  votum  inducit. 
In  hac  assertione  sentio  cum  posteriori  opi- 
nione ,  et  credo  non  esse  contra  D.  Thom., 
nam  de  juramento  tantum  promissorio  vide- 
tur  locutus.  Quasrit  enim  an  major  sit  obliga- 
tio  juramenti  quam  voti;  loquitur  ergo  de 
obligatione,  quam  utrumque  inducit;  nam  in 
articulo  proximo  preecedenti  dixerat,  obliga- 
tionem  proprie  pertinere  ad  juramentum 
promissorium,  non  ad  assertorium.  Probatur 
ergo  assertio  ratione  fundamentali  posterioris 
sententise,  quia  obligatio  non  attribuendi  Deo 
falsum,  multo  major  videtur  quam  obligatio 
reddendi  Domino  vota,  quia  prior  est  obliga- 
tio  negativa,  ut  ex  forma  prsecepti  constat  : 
Non  assumes  in  vanum  nomen  Dei  tui,  vel, 
Non  pejerabis  ;  obligatque  ad  non  inferendum 
Deo  gravissimam  injuriam  et  nocumentum, 
quantum  est  ex  parte  jurantis,  privando  il- 
lum,  quantum  est  ex  parte  pejerantis,  prsero- 
gativa  primee  veritatis  ,  et  faciendo  illum 
mendacem.  Posterior  vero  est  obligatio  affir- 
mativa,  ut  ex  ipsa  verborum  forma  apparet : 
Reddes  Domino  vota  tua,  obligatque  ad  red- 
dendum  Deo  quoddam  peculiare  debitum, 
quod  cernitur  in  implenda  promissione  sub 
divina  auctoritate  facta,  sicut  etiam  voti  ob- 
servatio  et  ad  affirmativum  prseceptum  spec- 
tat,  ut  infra  suo  loco  latius  declarabitur ;  con- 
sequenter  adnon  praetermittendamfidelitatem 
Deo  debitam.  Ex  quo  statim  apparet  majorem 
esse  priorem  obligationem,  et  magis  pravam 
ejus  transgressionem.  Sicut  major  est  obliga- 
tio  non  furandi  pecuniam  alienam,  quam  red- 
denui  promissam,  et  gravius  delinquitur  per 
injuriam  furandi,  quam  per  infidelitatem  non 
dandi :  sicut  etiam  respectu  regis  pravius  pec- 
catur,  directam  et  positivam  injuiiarn  illi  con- 
trariam  committendo  ,  quam  non  implendo 


512 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


promissionem  illi  factam.  Imo  etiam  gravius 
peccatur,  propria  ejus  bona  surripiendo,  quam 
tributa  non  solvendo. 

6.  Responsio  aliquorum.  —  Sed  dicunt  ali- 
qui,  eum,  qui  per  Deum  mendacium  jurat, 
non  facere  Deum  mendacem,  neque  id  inten- 
dere,  sed  solum  quadam  interpretatione  fin- 
gere  Deum  ignorantem,  aut  mendacem,  id 
est,  ita  se  gerere  erga  Deum,  ac  si  ille  mendax 
esset.  Unde  D.  Thomas  2.  2,  q.  14,  art.  3,  ad 
2,  dicit,  qui  pejerat,  non  inducere  Deum  tan~ 
quam  existimans  illum  posse  testificari  men- 
dacium,  sed  tanquam  sperans  illum  non  tes- 
tificaturum  in  tali  re  per  aliquod  evidens  si- 
gnum.  Qui  autem  votum  frangit,  revera  ne- 
gat  debitum  Deo,  estque  illi  infidelis,  et  ideo 
dicunt  hanc  esse  majorem  irreverentiam.  Sed 
hoc  non  recte  dicitur,  quia  gravitas  perjurii 
ex  affectu  spectanda  est,  et  ex  practica  opera  - 
tione,  non  ex  speculativa  cognitione ;  unde, 
licet  sit  verum,  perjurum  non  errare  in  fide, 
nec  speculative  putare  Deum  esse  posse  tes- 
tem  mendacii,  tamen  practice  ita  se  gerit  er- 
ga  Deum,  ac  si  Deus  posset  falsum  testificari ; 
et  quantum  est  in  se,  ad  hoc  illum  inducit, 
etiamsi  formaliter  hoc  non  intendat,  imo  sciat 
Deum  non  id  facturum.  Ille  autem  practicus 
contemptus  sufficit  ad  gravitatem  majorem  in 
perjurio,  quam  sit  in  fractione  voti.  Et  patet, 
quia  similis  interpretativa  voluntas  sufficit  ad 
infinitam  quamdam  gravitatem  cujuscumque 
peccati  mortalis,  quia  practice  quis  profitetur 
se  constituere  ultimum  finern  in  creatura,  et 
quantum  est  in  se,  privat  Deum  dignitate  ul- 
timi  finis;  ergo  similis  affectus  in  prsesenti 
sufficit  ad  majorem  gravitatem.  Item  ille  mo- 
dus  injurise  sufficit  ut  perjurium  in  quacum- 
que  re  minimasit  peccatum  mortale,  et  tamen 
debitum  voti  non  sufficit  ut  violatio  ejus,  seu 
non  solutio,  aut  infidelitas  in  parva  materia, 
sit  peccatum  mortale ;  ergo  magnum  signum 
est  injuriam  perjurii  esse  majorem,  magisque 
repugnare  dignitati  Dei.  Denique  a  posteriori 
hoc  persuadetur  ex  communi  consensu  om- 
nium  hominum;  concipiunt  enim  falsiun  ju- 
ramentum  ut  atrocius  delictum  quam  fractio- 
nem  voti,  et  ideo  majorem  generat  infamiam, 
gravioribusque  afficitur  pcenis ;  unde  gravior 
in  se  censetur,  ac  secundum  appretiationem, 
potius  vitandum  esse  jurameutum  falsum  quam 
voti  transgressionem,  si  per  impossibile  alte- 
rum  esset  ex  necessitate  committendum  ;  er- 
go  signum  est  obligationem  vitandi  perjurium 
esse  majorem. 

7.  Secunda  assertio:  Voti  obligatio  major 


esse  videtur  quam  obligatio  juramenti  promis- 
sorii. — Dico  secundo:  obligatio  voti  major  es- 
se  videtur  quam  obligatio  juramenti  promis- 
sorii.  Hanc  fuisse  existimo  sententiam  D. 
Thomae,  et  veram  esse,  beneque  probari  ra- 
tione  ejus.  Quiaper  votum  fides  directe  datur 
Deo,  per  juramentum  autem  promissorium, 
ut  tale  est,  nonfit  obligatio  ipsi  Deo,  sedsolum 
adducitur  Deusut  testis  promissionis  vel  asser- 
tionis  de  aliquo  actu  futuro.  Inter  hos  autem 
duos  respectus  prior  videtur  magis  pertinere 
ad  honorem  Dei,  quia  magis  directe  iilum 
respicit,  unde  et  ad  divinam  auctoritatem  et 
reverentiam  magis  spectat.  Sed  potissimum 
hoc  declaratur,  quia  illa  peculiaris  gravitas, 
quae  invenitur  in  juramento  assertorio,  et 
agnoscitur  in  perjurio  illi  contrario,  non  ita 
invenitur  in  juramento  promissorio  ;  et  in  re- 
liquis  excellentius  est  votum;  ergo  excedit 
etiam  in  obligatione.  Consequentia  videtur 
clara,  et  rninor  ex  dictis  circa  rationem  D. 
Thomae  satis  probari  videtur.  Major  autem, 
in  qua  est  tota  difficultas,  declaratur  imprimis 
a  posteriori  juxta  opinionem  infra  libro  ter- 
tio  tractandam,  quam  probabilem  existima- 
mus,  scilicet,  frangere  juramentum  promisso- 
rium  in  materia  levi  non  esse  peccatum  mor- 
tale  in  individuo;  et  in  hoc  differre  perjurium 
in  promissione  a  perjurio  iu  assertione;  nam 
hoc  in  quocumque  minimo  mendacio  est  pec  - 
catum  mortale  valde  grave. 

8.  Hinc  ergo  colligimus,  longe  minorem 
esse  obligationem,  quam  inducit  juramentum 
promissorium,  quam  illam,  quse  in  assertorio 
supponitur,  ac  proinde  posse  obligationem 
voti  esse  mediam  inter  utramque,  minorem, 
scilicet,  quam  in  juramento  assertorio,  et  ma 
jorem,  quam  in  promissorio.  Colligimus  dein  - 
de  ex  eodem  indicio,  per  violationem  promis- 
sionis  juratae  non  fieri  Deum  testem  falsitatis, 
etiam  interpretative  et  practice,  quia  si  hanc 
divinam  injuriam  includeret,  non  posset  non 
esse  peccatum  mortale  in  quocumque  indi- 
viduo,  et  materia  etiam  minima ;  ergo  non 
est  in  transgressione  juramenti  promissorii 
formaliter  ac  per  se  talis  injuria  divina.  Ergo 
e  converso  juramentum  promissorium  non 
obligat  quasi  impignorando  (ut  sic  dicam )  di- 
vinam  veritatem,  ita  ut  si  promissio  deficiat, 
videatur  Deus  factus  mendacii  testis ;  sed  so  - 
lum  obligat  tanquam  pra?,bendo  specialem 
auctoritatem  et  firmitatem  promissioni,  quasi 
per  fidejussionem  Dei.  Et  ideo  si  non  imple- 
tur  promissio,  non  fit  Deus  testis  falsitatis, 
sed  irreverenter  tractatur,  quandoquidem  nul- 


CAP.  III.  AN  0I5L1GATI0  JUKAMENTI 
la  habita  ratione  auctoritatis  ejtis,  verbum 
promissum  sub  illius  auctoritate  ct  praesentia, 
non  impletur  :  hsec  autem  irreverentia  minor 
est,  quam  infidelitas  voti,  ut  per  se  clarum 
videtur  ex  dictis. 

9.  Exempln  res  fit  clarior. —  Potestque  hu- 
mano  exemplo  declarari;  nam  si  quis  pactum 
faceret  cum  rege,  vel  faceret  pactum  cum 
alio  sequali  iu  praesentia  regis',  ad  dandum 
auctoritatem  contractui,  tanquam  suscepto  a 
rege  sub  protectione  sua,  certe  per  violatio- 
nem  utriusque  pacti  censeretur  rex  contemni, 
sed  multo  magis  per  fractionem  pacti  cum  ip- 
somet  initi  (loquendo  per  se,  et  ex  genere,  ut 
loquimur),  quia  magis  directe  offenditur  in 
eo  persona  regis,  sicut  etiam  majores  partes 
habct  rex  in  primo  contractu,  quam  in  secun- 
do.  Sic  autem  se  habet  Deus  in  voto,  et  jura- 
mento  promissorio,  ut  facile  ex  dictis  patet. 
Unde  in  illo  etiam  exemplo,  non  servans  pac- 
tum  cum  alio  factum  sub  regia  auctoritate, 
non  potest  dici  vere  ac  proprie,  quod  induxe- 
rit  regem  ad  falsum  testificandum,  sed  solum 
quod  comtempserit  auctoritatem  et  protectio- 
nem  regis.  Et  ratio  est,  quia,  tit  supra  tetigi, 
lib.  1,  c.  7,  propria  testificatio  veritatis  so- 
lum  est  circa  verba,  quando  proferuntur, 
et  hsec  in  principio  vera  formaliter  fuerunt, 
quando  prolata  sunt,  ut  supponitur,  quia  ex 
animo  implendi  pactum  dicta  fuere,  et  quoad 
id  habet  juramentum  illud  rationem  asserto- 
rii,  ut  ibidem  explieui.  Postea  vero  solum 
manet  obligatio  ad  faeienclum,  ut  facta  verbis 
conformentur,  et  consequenter  ad  cavendum 
ne  saltem  materialiter  falsa  reddatnr  assertio 
de  futuro  prius  prolata  et  jurata.  Ha?c  autem 
obligatio  non  nascitur  ex  testificatione  Dei 
proprie  dicta,  quia  hsec  cadit  in  veritatem  for- 
malem,  non  in  materialem  per  se  loquendo, 
ut  ibidem  declaravi;  sed  pertinet  quasi  ad 
honorem  Dei,  et  ad  reverentiam  illius  aucto- 
ritati  debitam.  Et  ideo  talis  obligatio  licet  ex 
suo  genere  gravis  sit,  non  est  tanta  quanta 
obligatio  voti,  et  longe  minor  quam  obligatio 
assertorii  juramenti. 

iO.  Objectio  contra  assertim. —  Responsio. 
—  Sed  octurrit  objectio  in  lib.  l,c.  7,  facta, 
quia  sequitur  diversam  esse  specie  obligatio- 
nem  juramenti  assertorii  et  promissorii,  quod 
supra  simpliciter  negatum  est  :  sequela  patet, 
quia  obligatio  voti  est  quasi  media  inter  illa 
duo  juramenta;  ergo  oportet  illa  esse  specie 
distincta.  Respondetur  primo  non  esse  impro- 
babile  consequens.  Secundo,  respondetur  ne- 
gando  sequelam,  quia  obligatio  major  ex  ge- 
xiv. 


MAJOR  SIT  QUAM  0BLIGA.T10  VOTI.  513 

nere  potest  esse  minor  in  individuo,  ut  per  se 
notum  est;  nam  etiam  aliqua  promissio  htt- 
mana  in  individuo,  utpote  de  re  maximi  mo- 
menti,  potest  esse  gravior  quam  obligatio 
voti  de  re  levi,  licet  hsec  sit  major  ex  genere. 
Ergo  condividendo  totam  obligationem  jura- 
menti  in  duo  generalia  membra  ina?qualia  in 
gravitate  intra  eamdem  speciem,  poterit  etiam 
intclligi,  obligationem  voti  comparatam  ad 
obligationem  juramenti,  ut  invenitur  in  as- 
sertorio,  esse  minorem  ex  genere,  quia  in  as- 
sertorio  estobligatio  juramenti,  quasi  in  sum- 
mo,  et  nihilominus  v6ti  obligationem  esse  ma- 
jorem  ex  genere,  quam  obligationem  jura- 
menti  promissorii  intra  illius  latitudinem  sis- 
tendo,  quia  in  illo  est  obligatio  juramenti 
quasi  in  inferiori  gradu,  scilicet  materiali,  et 
qttasi  individuo. 

\  1 .  Sohuntur  rationes pro  opinioneMedince. 
—  Ad  prinrum.  —  Ad  secundum. —  Ad  argu- 
menta  ergo  facta  pro  opinione  Medinae,  si  in- 
ducantur  contra  secundam  assertionem  nos- 
tram,  facile  est  respondere.  Ad  primum,  ne- 
gatur  assumptum  quoad  juramentum  promis- 
sorium ;  nam  per  illius  violationem  non  tri- 
buitur  Deo  testimonium  falsum,  saltem  for- 
maliter,  sed  reverentia  ejus  auctoritati  debita 
contemnitur;  et  ad  summum  fit,  ut  materia- 
liter  fiat  falsum  qttod  Deus  vere  testificatus 
fuerat,  quae  non  estinjuria  ita  repugnans  ve- 
ritati  Dei.  Ad  secundum  respondetur,  etiam 
votttm  factum  ex  metu  ex  natura  rei  validum 
esse,  sed  per  Ecclesiam  interdum  esse  factum 
irritum,  ut  postea  videbimus;  quod  idem  -po- 
tttisset  facere  in  juramento  promissorio.  Quod 
si  forte  non  fecit,  non  inde  potest  colligi  ma- 
jor  vel  minor  obligatio,  ut  per  se  constat;  nam 
potuit  Ecclesia  moveri  ex  aliis  rationibus,  ut 
quod  Detts  non  vult  acceptare  coactampromis- 
sionem,  vel  quod  aliquod  majus  periculum 
animse  intalibus  votis  inveniatur,  vel  quid  si- 
mile.  Sic  enim  non  omnia  vota  metu  facta  Ec- 
clesia  irritat,  licet  nou  minus  obligarent  de  se 
illa  qtue  irritat,  quam  quse  non  irritat;  imo 
interdum  magis,  ratione  modi,  ut  solemne, 
quam  simplex,  etc.  Quod  autem  facilior  sit 
dispensatio  voti  quam  juramenti  promissorii, 
gratis  assumitur  (de  quo  infra),  et  non  facit 
ad  rem,  quia  potest  id  provenire  ex  majori 
causa,  non  ex  minori  obligatione;  juramen- 
tttm  autem  assertorium  in  utroque  excedit, 
quia  propter  nullum  metum  licere  potest,  nec 
dispensatio  in  illttd  cadit. 

12.  Ad  tertium. —  Dubium. —  Solutio. — 
Ad  tertium  satis  respondet  D.   Thomas,  jura- 

33 


514 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


mentum  addi  voto,  non  ut  addatur  major 
obligatio,  sed  ut  multiplicentur  vincula.  Unde 
sentit  (etmerito)  in  voto  jurato  esse  duas 
obligationes  specie  diversas^  ut  supra  declara- 
vi  ;  et  preecise  comparando  illas  inter  se,  ut 
circa  eamdem  voti  materiam  eonjunguntur, 
semper  obligationem  voti  esse  majorem,  quod 
consequenter  Joquendo  ita  necessario  dicen- 
dum  est.  Unde  quoad  hoc  partim  convenit  vo- 
tum  juratum  cum  promissione  ad  hominem 
jurata,  partim  differt ;  conveniunt  quidem, 
quia  in  utroque  est  duplex  obligatio  diversae 
rationis  :  unde  utrumque  excedit  (saltem  ex- 
tensive)  obligationem  puri  voti,  vel  purse  pro- 
missionis,  vel  etiam  puri  juramenti,  ut  per  se 
constat.  Differunt  autem,  quia  promissio  hu- 
mana  jurata,  etiamsi  duplex  habeat  vinculum, 
non  adaequatur  intensive  uni  obligationi  puri 
voti  ex  genere  suo,  quia  duo  inferiora  diver- 
sarum  ratiouum  non  facinnt  unum  intensive 
majus;  votum  autem  juratum  ex  parte  voti 
habet  intensivam  aequalitatem,  et  ideo  sim- 
pliciter  dici  potest  magis  obligare.  An  vero 
secundum  moralem  aestimationeni  duplex 
obligatiohumanse  promissionis  juratse  censeri 
possit  sequalis  obligationi  voti,  controverti  po- 
test?  Consequenter  autem  dicendum  videtur 
ex  genere  non  eequari,  tamen  in  individuo 
posse  interdum  pra?ferri,  et  utrumque  satis 
constat  ex  dictis. 

13.  Ad  argumenta  vero  aliorum  Doctorum, 
qui  indistincte  preeferunt  obligationem  voti 
obligationi  juramenti,  etiam  assertorii  (ut  si- 
gnificant),non  oportet  respondere,  quiaquoad 
eam  pattem  sufficienter  satisfactum  illis  est 
probando  nostram  primam  assertionem,  et  in 
argumentis  factispro  opinione  contraria_,  prse- 
sertim  in  primo. 

CAPUT  IV. 

UTRUM  EX  JURAMENTO  PR0MISS0RI0  ACQUIRATUR 
OBLIGATIO  ALTERI  CUI  FIT  PROMISSIO,  VEL  SO- 
LI   DEO. 

1 .  Obligationem  juramcnii  promissorii  prce- 
cipue  esse  respectu  Dei.  —  Diximus  ex  jura- 
mento  promissorio  oriri  obligationem  ;  obli- 
gatio  autem  ex  se  dicit  ordinem  ad  alterum  , 
et  ideo  explicandum  est  ad  que m  dicat  respec- 
tum  ha?c  obligatio  ;  nam  ex  hoc  princ<pio 
pendere  possunt  multa,  quoe  de  modo  implen- 
di  vel  exigendi  hanc  obligationem ,  vel  de  il- 
lius  duratione ,  et  aliis  proprietatibus  ejns  in 
sequentibus  investigabimus.  Est  autem  mani- 


festum  ex  dictis  obligationem  juramenti  pro- 
missorii  directe  et  principaliter  esse  respectu 
Dei.  Probatur  primo,  quia  formaliter  ac  per 
se  est  obligatio  religionis  :  religio  autem  'per 
se  primo  reddit  debitum  Deo ;  ergo  obligatio 
juramenti  per  se  primo  est  ad  Deum.  Secundo 
probatur  ex  illo  Matth.  5  :  Reddes  autem  Do- 
mino  juramenta  tua,  juxta  probabilem  sensum 
supra  tractatum,  quod  Deo  redduntur  jura- 
menta,  quia  in  eorum  observatione  divino 
honori  consulitur.  Cui  consonal  illtid  Exod. 
20  :  Non  assumes  nomen  Dei  tui  in  vanum,  et 
tota  ratio  redditur  ex  reverentia  debita  nomi- 
ni  Dei.  Unde  Lev.  19  additur  :  Necpollues  no- 
men  Dei  tui.  Tertio  ita  etiam  loquuntur  cano- 
nica  jura,  c.  Debitores,  de  Jurejur.,  ibi  :  Co- 
geudi  sunt  Domino  reddere  juramentum.  Ex 
quibus  verbis  Panormitanus  ibi  colligit,  quod 
juramentum  principaliter  dirigitur  in  Deum, 
et  ei  acquiritur  principalis  obligatio,  licet  ef- 
fectus  concernat  utilitatem  privatam.  Quarto, 
est  optima  ratio,  quia  hsec  obligatio  ad  Deum 
est  inseparabilis  a  juramento,  et  omnis  alia 
est  separabilis  ab  illo,  ut  statim  declarabitur  ; 
ergo  signum  est  hanc  esse  quasi  primariam  , 
et  maxime  intrinsece  ac  per  se  convenientem 
juramento.  Contra  hanc  assertionem  videntur 
sentire  Cajetan.,  d.  arc.  7,  circa  ad  3,  et  Sot., 
ibid.,  qnoest.  1,  ad  3,  sed  immerito,  et  contra 
D.  Thomam,  ut  statim  ostendam. 

2.  Secundo,  est  mihi  certum,  quando  jura- 
mentum  nou  conjungftur  cum  promissione 
humana ,  non  inducere  obligationem  ad  alte- 
rum,  nisi  ad  Deum;  loquor  autem  de  humana 
promissione,  quia  si  conjungatur  cum  divina, 
licet  habeat  aliam  obligationem  conjunctam, 
illa  non  est  nisi  ad  Deum ,  quia  est  voti  obli- 
gatio.  Et  de  illa  verum  etiam  est  non  induci  a 
juramento,rut  juramentum  est,  sed  a  voto,  cui 
adhasret,  cujus  obligationem  nec  intensive  au- 
get,  ut  diximus  cum  D.  Thoma,  sed  extensive 
addendo  aliam  obligationem.  Potest  autem 
(ut  etiam  dixi)  juramentum  non  habere  con- 
junctum  votum,  nec  etiam  promissionem  hu- 
rnanam,  etiamsi  effectus  ejus  humanam  con- 
cernat  utilitatem ,  quod  contingit  quando  illa 
utilitas  ,  seu  opus  illam  inducens  non  promit- 
titur,  sed  asseritur,  et  veritas  assei  tionis  jura- 
tur.  Tunc  ergo  dicimus  juramentum  non  in- 
ducere  obligationem  respectu  hominis  ,  cujus 
interest  observatio  juramenti,  sed  tantum  res- 
pectu  Dei.  Probatur,  quia  obligatio  ad  homi- 
nem,  vel  est  justitise,  aut  fidelitatis  (alige  t:nim 
obligationes  charitatis,  gratitudinis,  aut  simi- 
les  nou  possunt  ad  prcesentem  materiam  ada- 


CAP.  IV.  AN  EX  JURAMENTO  PROMISSORIO  FIAT  ORLIGATIO  ALTERI,  ETC. 


515 


ptari,  ut  per  se  constat) ;  setl  neutra  illarum 
tunc  inducitur,  quia  ncc  intcrcedit  ibi  pac- 
tum,  quo  solet  induci  obligatio  justitiee,  nec 
promissio,  qua  potest  induci  obligatio  fidelita- 
tis;  ergo  sola  supcresl  ibi  obligatio  religionis. 
At  haee  obligatio  nou  est  ad  hominem,  sed  ad 
Deum  ;  ergo.  Et  hoc  ipsum  insinuatur  in  d.  c. 
Debitorcs  ;  nam  ibi  promissio  vel  non  fuerat, 
vel  fuerat  invalida,  et  ideo  solum  per  respec- 
tum  ad  Deum  imponitur  necessitas  implendi 
juramentum,  ut  postea  explicabimus.  Et  con- 
firmatur,  quia  non  implens  tale  jurarnentum, 
solum  Deum  offendit,  et  non  hominem,  quia 
solum  contra  religionem  peccat;  ergo.  Ex  hac 
vero  assertione  duse  graves  queestiones  oriun- 
tur.  Una  est,  an  idem  sit  quoties  promissio 
quidem  intercedit,  sed  talis  ut  valida  non  fuis- 
set,  si  absque  juramento  fieret.  Alia  est,  an 
tunc  detur  actio  alteri,  in  cujus  utilitatem  ju- 
ramentum  redundat ,  ut  possit  petere  quod 
juratum  est.  Quee  queestiones  magis  ad  juris- 
tas  pertinent ,  sed  nihilominus  aliquid  de  illis 
in  sequentibus  attingemus. 

3.  Tertia  assertio  .  cui  obligetur  Jwmo  per 
juramentum  proprie  promissorium.  —  Dico 
tertio  :  ex  juramento  promissorio  propriissime 
dicto,  id  est,  quod  fit  per  humanam  ac  veram 
promissionem  juratam,  nascitur  obligatio  non 
tantum  Deo,  sed  etiam  homini,  cui  juramen- 
tum  exhibetur,  per  se  loquendo,  id  est,  nisi 
aliunde  impediatur  obligatio,  de  quibus  impe- 
dimentis  infra  est  dicendum.  Assertio  hsec  in- 
teliigitur  de  toto  illo  actu  promittendi  cum 
jurainento,  non  distinguendo  nune,  unde  aut 
quomodo  oriatur  hsec  obligatio.  Et  sic  est  ma- 
nifesta,  quia  illa  promissio  directe  fit  homini, 
non  Deo,  ut  supponitur  ;  ergo  directe  producit 
obligationem  respectu  hominis.  Item  promis- 
sio  illa  secluso  juramento  induceret  obligatio- 
nem  respectu  hominis,  vel  justitise,  vel  fideli- 
tatis  (juxta  varias  sententias,  vel  juxta  varios 
modos  promissionum)  ;  juramentum  autem 
non  tollit  hanc  obligationem,  imo  potius  il- 
lam  vestit  ac  confirmat ;  nam  hie  est  finis  et 
effectus  juramenti,  ut  constat ;  ergo  a  fortiori 
jurata  promissio  parit  obligationem  ei,  cui  fit 
promissio. 

4.  Et  ex  his  colligitur,  recte  dixisse  D.  Tho- 
mam,  d.  art.  7,  ad  3,  in  juramento  promisso- 
rio  duplicem  esse  obligationem  ,  unam  homi- 
ni,  alteram  Deo.  Quem  textum  satis  per  se 
clarum  sine  causa  evertunt  Cajetanus  et  Sot.  _, 
supra  dicentes  ,  in  illo  actu  tantum  esse  unam 
obligationem  ad  hominem,  sed  illam  niti  duo- 
bus  titulis,  illosque  duos  actus  a  D.  Thoma  vo- 


cari.  Sed  hoc  imprimis  reddit  impropriam,  ne 
dicam  falsam  ,  propositionem  D.  Thomae. 
Deinde  ipse  D.  Thornas  ita  declarat  duas  illas 
obligationes  ,  ut  dicat,  interdum  unam  tolli, 
manente  alia  ;  quomodo  ergo  potuit  intelligere 
non  esse  distinctas  ?  Prseterea  una  est  obliga- 
tio  pertinens  ad  justitiam  humanam,  alia  ad 
religionem  ;  sunt  ergo  duee  specie  distinetee. 
Unde  qui  frangit  fidem  homini  datam  et  jura- 
tarn,  duo  peccata,  seu  duas  malitias  specie 
distinctas  committit ;  ergo  duas  frangit  obli- 
gationes.  Denique  heec  est  communis  senten- 
tia,  et  necessaria  ad  progressum  hujus  mate- 
riee,  ut  videbimus. 

5.  Sed  objiciunt :  per  hoc  juramentum  pro- 
missorium  non  fit  promissio  Deo  ;  ergo  nulla 
est  specialis  obligatio  ad  Deum.  Respondetur, 
negando  consequentiam,  quia  non  tantum  uno 
modo  obligamur  Deo.  Imo  in  voto  jurato  (ut 
patet  ex  capite  preecedenti)  est  duplex  obliga- 
tio  ad  eumdem  Deum  :  una  fidelitatis,  quee 
dici  potest  esse  ad  Deum,  ut  creditorem  ;  alia 
dici  potest  reverentiee,  quee  respicit  Deum  ut 
fidejussorem,  seu  testem,  et  haec  invenitur  in 
juramento  promissorio  homini.  Sed  urgent, 
quia  sequitur  non  posse  hominem  relaxare 
obligationem  juramenti,  quee  est  ad  Deum, 
sed  solum  suum  debitum.  Respondetur  ne- 
gando  consequentiam,  quia  juramenti  obliga- 
tio  includit  voluntatem  ejus,  in  cujus  utilita- 
tem  fit  promissio,  tanquam  necessariam  condi- 
tionem,  ut  in  sequentibus  videbimus. 

6.  Dico  quaito  :  quamvis  juramentum  pro- 
missorium  augeat  extensive  obligationem  sim- 
plicis  promissionis,  addendo  illi  novam  obli- 
gationem,  et  dici  possit  augere  intensive,  qua- 
tenus  obligatio,  quam  juramentum  addit,  est 
altior  quam  esset  ex  vi  promissionis  humanee, 
nihilorninus  obligatio,  quee  raspectu  hominis 
ex  tali  actione  nascitur,  ejusdem  speciei  est 
cum  obligatione,  quee  ex  tali  promissione  nas- 
ceretur  non  affecta  juramento,  quamvis  in  in- 
dividuo  censenda  sit  gravior  in  sua  specie  pro- 
pter  talem  circumstantiam.  Probo  singula,  et 
prima  quidem  pars  de  augmento  exteiisivo 
nota  est  ex  his,  quee  diximus  de  voto  jurato  ; 
nam  si  in  illo  est  duplex  obligatio,  licet  utra- 
que  respiciat  Deum,  multo  magis  erit  in  pro- 
missione  jurata  facta  homini,  cum  ad  diversas 
personas  terminentur  obligationes,  et  sub  eis- 
dem  diversis  rationibus  creditoris  hominis , 
vel  testificantis  Dei.  Item  promissio  illa  per  se 
habet  suam  obligationem  ,  quee  non  pertinet 
ad  religionem ,  et  illa  non  destruitur  per  su- 
perveniens  juramentum,  quod  addit  obliga- 


516 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATlONE. 


tioneni  reiigionis  ;  ergo  augetur  illa  obligatio 
per  additionem  alterius  distinctse  specie,  et 
hoc  est  augeri  extensive. 

7.  Probatur  ralione  generali.  —  Addimus 
vero  posse  boc  augmentum  vocari  etiam  in- 
tensivum  ,  quia  comparando  obligationem 
promissionis,  cum  obligatione  quam  addit  ju- 
ramentum,  hsec  major  est,  in  quo  differt  vo- 
tum  juratum  a  promissione  humana  jurata  ; 
et  ratio  est,  quia  promissio  voti  continetur 
sub  eadem  virtute  cum  obligatione  juramenti, 
et  intra  illam  respicit  Deum  magis  directe,  et 
altiori  modo,  quam  juramentum  promisso- 
rium.  Promissio  autem  humaua  pertinet  ad 
inferiorem  virtutem,  scilicet,  vel  ad  justitiam, 
vel  ad  fidelitatem,  et  ideo  inferioris  ordinis 
est.  Quod  intelligitur  ex  genere  suo,  et  ita  est 
res  clara.  Addimus  prseterea  in  ultima  parte 
assertionis,  verisimile  esse  illam  obligationem 
promissionis  humanse,  ex  concomitantia  jura- 
menti,  ultra  dictum  augmentum  extensivum, 
augeri  etiam  in  se  accidentaliter,  et  quasi  in- 
tensive  intra  propriam  speciem.  Sicut  dicere 
possumus  furtum  factum  in  ecclesia  ,  non  so- 
lum  esse  majus  per  additionem  malitise  sacri- 
legii,  sed  etiam  in  sua  specie  esse  gravioris 
inalitise ,  quia  talis  circumstantia  potest  ad 
hoc  operari  ex  generali  ratioue  pravse  cir- 
cuinstantiee,  vel  quia  auget  contemptum  et 
voluntatem ;  ita  ergo  obligatio,  ut  est  a  pro- 
missione,  est  major,  quia  vel  majori  conside- 
ratione  et  voluntate  fieri  videtur,  vel  certe 
quia  per  solam  conjunctionem  cum  jurameuto 
moraliter  in  se  crescit ,  sicut  genus  conjuuc- 
tum  cum  differentia  specifica  excellentiori 
etiam  in  propriis  perfici  solet.  Hoc  autem  au- 
gmentum  nullum  habet  moralem  effectum 
(vel  in  ordine  ad  solutionem  aut  restitutionem, 
vel  iu  ordine  ad  confessionem) ,  qui  ex  tali 
augmento  rtascatur,  et  ideo  non  multum  refert 
ad  humanum  judicium,  in  divino  autem  suam 
pcenam  habebit. 

8.  Hac  ergo  ratione  dicimus  in  tertia  parte 
assertionis,  promissionis  humanse  obligatio- 
nem  non  ita  augeri  per  superadditum  jura- 
mentum,  ut  in  se  augeatur  intensive  essentia- 
liter,  seu,  quod  idem  est,  ut  ab  una  specie  ad 
aliam  meliorem  transferatur.  Probatur  primo 
ratione  generali,  quia  in  actibus  moralibus 
circumstantia  addens  novam  speciem  bonita- 
tis,  vel  malitise  moralis  priori  actui,  non  mu- 
tat  priorem  speciem,  sed  addit  novam,  ut  vo- 
tnm  de  eleemosyna  facienda  addit  actui  de- 
bitum  religionis,  sed  nou  immutat  nequc  au- 
get  in  alia  specie  debitum   misericordiee;  vel 


bouitatem  ejus;  et  e  converso  frangere  tale 
votum,  prseter  malitiam  religionis,  non  habet 
specialem  malitiam  contra  misericordiam,  si 
omissa  eleemosyna  non  erat  alias  debita  ex 
prsecepto  misericordise ;  vel  si  erat  malitia 
contra  illud  debitum,  manebit  in  eadem  spe- 
cie  conjuncta  cum  altera  :  idemque  invenitur 
in  omnibus  similibus.  Ita  ergo  est  in  preesenti; 
nam  est  eadem  ratio.  Unde  hoc  etiam  fundari 
potest  in  secunda  assertione  posita.  Nam  si 
juramentum  non  cadit  in  propriam  promis- 
sionem,  sed  in  simplicem  assertionem,  non 
inducit  obligationem  promissionis,  sed  solius 
juramenti,  quia  non  mutat  assertionem  in 
promissionem.  Si  vero  jurameutum  cadit  in 
simplicem  promissionem  fidelitatis  ex  inten- 
tione  promitientis,  non  transfert  illam  in  pro- 
missionem  justitiaB,  quia  non  est  unde  jura- 
mentum  habeat  hanc  vim;  ergo  simili  ratio- 
ne  non  auget  juramentum  specifice,  vel  im- 
mutat  speciem  obligationis  ad  hominem,  quse 
inest  promissioni,  quam  confirmat. 

9.  Ratio  vero  omnium  est,  vel  quia  tunc 
juramentum  comparatur  ad  promissionem 
quam  conflrmat,  tanquamformaad  materiam, 
quse  non  corrumpit  illam,  nec  substantialiter 
transmutat;  vel  tanquam  accidens  ad  subjec- 
lum,  quod  perficit.  Vel  quia  circumstantia  ad- 
dens  speciem  accidentalem,  ideo  non  mutat 
speciem  substantialem  actus,quia  non  destruit 
objectum  ejus,  sed  illi  addit  habitudinem  ad 
novum  finem,  vel  aliquid  simile  ;  juramentum 
autem  se  habet  ad  actum,  cui  adjungitur,  et 
ad  intrinsecam  obligationem  ejus,  sicut  cir- 
cumstantia  accidentalis  novam  addens  spe- 
ciem,  quse  non  destruit  objectum  proprium 
actus  substrati.  Vel  denique  quia  obligatio 
promissionis  pendet  ex  intentione  promitten- 
tis  determinantis  speciem  obligationis,  quia 
potestetiam  determinare  materiam  et  modum 
promissionis ;  obligatio  autem  juramenti  non 
pendet  ex  intentione  jurantis,  nisi  quatenus 
illi  est  libera  intentio  jurandi;  posita  autem 
intentione  jurandi,  naturaliter  sequitur  obli- 
gatio,  quse  semper  est  una,  et  ejusdemratio- 
nis.  Unde  sicut  non  est  in  arbitrio  jurantis 
variare  illam  obligationem^  quam  juramen- 
tum  natura  sua  inducit,  ita  non  potest  jura- 
mentum  mutare,  vel  variare  propriam  obli- 
gationem  promissionis,  ultra  intentionem  ju- 
rantis.  Et  hsec  omnia  sunt  consentanea  illi 
principio,  quod  juramentum  sequitur  natu- 
ram  actus  cui  adjuugitur,  de  quo  infra  dicen- 
dnm  est. 

10.  Neque    contra    hanc    doctrinam     in- 


CAP.  V.  AN  SOLUM  JURAMENTUM  1'ROMfSSORIUM  FACTUM,  ETC. 


517 


venio  rationem  probabilem  dubitandi  iu  his, 
quae  ad  conscientiam,  vel  ad  jus  divinum  seu 
naturale  pertinere  possunt;  neque  etiam  inve- 
nio  auctorem  contrarium  sentientem  in  termi- 
nis;  imo  principia,  iu  quibus  heec  doctrina 
fundatur,  ab  omnibus  recipiuntur,  ut  in  se- 
quentibir.  videbimus.  Iterum  vero  incnlcantur 
in  bac  ultima  parte  dua?  diffieultates  supra 
tacta?.  Nam  ex  illa  sequitur,  non  posse  jura- 
mentum  facere  ut  valida  sit  promissio,  quee 
alias  sine  juramento  esset  iuvahda,  quia  alias 
adderet  obligationem  in  aliaspecie;  cum  tamen 
non  omnes  admittant  illud  consequens.  Item 
sequitur  promissionem  juratam  non  magisda- 
re  aetionem.  quamnon  juratam,  quianouma- 
gis  dat  jus  justitiee,  sed  solius  religionis;  con  - 
sequens  sutem  non  videtur  communiter  rece- 
ptum.  Sed  hse  duse  difficultates  pendentmaxi- 
me  ex  jure  positivo,  et  ita  supponunt  aliqua 
principia  in  sequentibus  tractanda,  gravemque 
continent  materiam,  et  ideo  melius  et  distin- 
ctius  inferius  tractabuntur,  quantum  ad  nos 
pertinent;  nam  heec  dubia,  prsesertim  poste- 
rius,  jurisperitorum  propria  sunt. 

CAPUT  V. 

UTRUM  SOLUM  JURAMENTUM  PR0MISSORIUM  FACTUM 
PER  VERUM  DEUM  INDQCAT   OBLIGATIONEM  ? 

4.  Conditiones  requisitce  ad  obligationem 
juramenti  promissorii. — Diximus  de  substan- 
tia  et  natura  obligationis.  quse  ex  hoc  jura- 
mento  nascitur  ;  nunc  explicare  necesse  est 
quse  conditiones  necessarise  sint  ut  talis  obli- 
gatio  contrahatur.  Tria  vero  in  juramento 
concurrunt,  ex  quibus  possunt  hee  conditiones 
requiri  aut  postulari,  scilicet,  is  per  quem 
juratur,  et  is  qui  jurat,  et  materia,  circa 
quam  jurat,  ad  quam  reduco  modos  omnes 
jurandi,  qui  ex  parte  illius  considerari  pos- 
sunt,  ut  jurare  absolute,  vel  sub  conditione, 
propter  bonum  vel  malum  fiuem,  rem  tur- 
pem  vel  honestam,  et  similia.  Posset  quar- 
to  addi  is,  cui  juratur,  seu  in  cujus  utilita- 
tem  juratur:  verumtamen  heec  circumstan- 
tia  non  semper  necessaria  est  ex  vi  juramenti, 
quia  potest  cadere  in  absolutam  assertionem 
de  actu  futuro,  ut  supra  explicatum  est ;  et 
quando  concurrit,  quod  trequentius  accidit, 
non  spectat  ad  juramentum,  nisi  ratione  ma- 
terise,  quee  est  promissio  tali  personee  facta, 
vel  assertio  in  ejus  utilitatem  aut  honorem  re- 
dundans,  et  ideo  merito  potest  sub  materia 
hujus  juramenti  comprehendi,  et  ita  cum  illa 
explicabitur ;  preecipue  vero  illam   declarabi- 


mus,  tractando  de  modis  quibus  luec  obligatio 
auferri  potest:  ibi  enim  necessario  dicendum 
est,  quomodo  et  quanUim  pendeat  hsec  obliga- 
tio  ab  eo,  cui  fit  promissio.  In  hoc  ergo  capi- 
te  dicam  de  requisitis  ad  hunc  effectum  ex 
parte  ejus  per  quem  juratur;  quia  et  est  tota 
radix  hujus  obligationis,  et  breviter  expediri 
potest. 

2.  J  uramentum  promissorium,  explicite  fac- 
tum  per  verum  Deum  ,  ohligmdi  vim  habe- 
re.  —  Advertenrlum.  —  Primo  ergo  certum 
est,  illud  juramentum  promissorium  maxime 
habere  vim  obligandi,  quod  per  verum  Deum 
explicite  prsestatur.  Probatur  ex  dictis  in  c.  1 
hujus  libri,  ubi  probavimus  hoc  juramenlum 
inducere  obligationem,  et  omnia,quee  adduxi- 
mus,snmuntur  exdivina  auctoritate,  et  reve- 
rentia  illi  debita;  ergo  maxime  locum  habent 
quando  verusDeusexplicitenominatur.  Solum 
potest  adverti  (quia  in  superiori  libro,  cap.  7, 
varias  formas  posuimus  assumendi  explicite 
nomen  Dei  ad  jurandum )  in  his,  quee  clarse 
sunt  et  indubitatse,  nullam  oriri  qusestionem; 
posse  autem  moveri  de  his,  quee  ambi^use 
sunt,  ut,  Promitto  coram  Deo,  in  praesentia  Dei, 
et  similibus;  sed  in  hoc  dicendum  est,  aut 
dubium  moveri  in  conscientia,  vel  in  exteriori 
foro.  In  priori  foro  standum  e?t  intentioni  ju- 
rantis ,  nam  ab  illa  pendet  obligatio,  ut  mox 
dicemus.  Aut  ergo  ille  est  certus  non  habnisse 
intentionem  jurandi,  et  tunc  etiam  dici  potest 
esse  certus  non  teneri ;  aut  e  contrario  certus 
est  habuisse  illam  intentionem  jurandi,  et  ccn- 
sequenter  erit  certus  de  obligatione  in  con- 
scientia,  etiamsi  ab  illo,  cuipromisit,  convinci 
non  possit.  Aut  est  dubius  de  sua  intentione, 
et  succedit  qusestio  de  juramento  dubio,  quam 
infra  tractabimus.  In  exteriori  autem  foro  ex 
communi  usu  verborum  judicinm  sumitur, 
considerarique  debent  circumstantiee,  et  ceete- 
ris  paribus,  pro  juramento  prsesumitur,  de  quo 
infra  nonnihil  dicemus. 

3.  Juramentum  promissorium,  implicite  fa- 
ctum  per  verum  Deum,  obligare.  —  Secundo, 
certum  est  juramentum  factum  per  verum 
Deum  implicitenominatuminaliqua  creatura, 
inducere  obligationem  religionis,  et  ejusdem 
rationiscum  juramento  explicito  Dei.  Assertio 
est  certa,  quia  illud  est  verum  juramentum 
per  Deum,  ejusdem  speciei  cum  juramento 
explicito;  ergo  inducit  eamdemobligatiouem, 
majorem  fortasse  vei  minorem  in  individuo, 
ejusdem  tamen  speciei.  Et  hoc  etiam  convincit 
locus  Matth.  5  :  Audistis  quia  dictum  est 
antiquis  :  Non  pejerabis.  reddes  autem  Domino 


518 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OOLIGATIONE. 


juramenta  iua  ;  nam,  ut  interpretes  ibi  et  Theo- 
logi  doeent,  ex  illo  proecepto  inferebant  Judeei 
non  esse  peccatum  jurareper  creaturas,  etiam 
pejerando ;  et  hunc  errorem  preecipue  ibi 
Christus  reprobat.  Et  ita  posset  verificari, 
quod  cum  Hieronymo  dicit  Innocentius  III  in 
cap.  Etsi  Christus,  prohibuisse  Christum  ibi 
jurareper  creaturas,  utique  ad  libitum,  et  sine 
debita  reverentia  ac  veritate  ;  non  quia  hoc 
non  sit  multo  magis  prohibitum  in  juramentis 
per  Deum  factis,  sed  quia  in  hoc  non  errabant 
Judeei,  sedsolum  injuramentis  per  creaturas, 
et  ideo  subjungit  ibidem  Innocentius  :  Et 
quamvis  non  sit  per  creaturamjurandum  (uti- 
que  frequenter,  vel  sine  causa),  si  tamenju- 
retur  per  creaturam,  servandum  est  quidem, 
dummodo  sit  licitum  quod  juratur,  quia  teste 
veritate,  quia  jurat  in  ccelo,  jurat  in  throno 
Dei,  et  in  eo  qui  sedet  super  eum  ;  quibus  ver- 
bis  nostram  assertionem  defendit,  eamque  et 
rationem  ejus  ex  verbis  Christi  Domini  colligit. 
Nam  jurare  falsum  per  creaturas,  perjurium 
est  ex  Christi  sententia  et  ratione  ;  ergo  et  non 
implere  promissum  sic  juratum  perjurium  est ; 
ergo  tale  juramentum  obligat  ad  sui  observa- 
tionem. 

4.  Dubium.  —  His  ergo  certis  existentibus, 
dubium  superest,  an  promissio  facta  sub  jura- 
mento  per  falsos  deos  obligationem  aliquam 
relinquat.  Et  ratio  dubitandi  est,  quia  dixi- 
mus  supra,  lib.  1,  c.  5,  juramentum  per  fal- 
sos  deos  non  esse  juramentum  ;  sed  quod  non 
est,  non  potest  obligationem  inducere  ;  ergo. 
In  contrarium  tamen  est  Augustin.,  epist.  154 
ad  Publicol.,  et  refertur  in  cap.  Movet,  22, 
q.  1,  ubi  sentit  eum,  qui  per  falsos  deos  jurat 
se  fidem  servaturum,  et  illam  non  servat,  bis 
peccare,  quiaetfidem  etjuramentum  frangit; 
ergo  supponit  illud  juramentum  obligare.  Et 
confirmatur,  quia  jurans  mendacium  asserto- 
rium  per  falsos  deos,  perjurus  est ;  ergo  et 
frangens  simile  juramentum  promissorium 
perjurus  est ;  ergo  obligatur  juramento.  Con- 
firmatur  secundo  ex  illo  Cicer.,  lib.  3  de  Offi- 
ciis  :  Nullum  vinculum  ad  stringendam  fidem 
fortius  jurejurando  majores  esse  voluerunt ;  et 
tamen  ille  et  Gentiles  omnes  loquebantnr  de 
jurejurando  per  suos  deos,  qui  falsi  erant. 

5.  Propter  haec  posteriora  argumenta  vide- 
tur  certum,  juramentum  hoc  per  falsos  deos, 
faetum  cum  intentione  jurandi,  ut  supponitur, 
inducereobligationem.  Quod  supponunt  Theo- 
logi  in  3,  d.  39,  ubi  late  Bonavent.,  art.  1,  q. 
3;  Anton.,  2  p.,  tit.  10,  c.  4,  inprincip.; 
Innoc,  Panorm.  et  alii,  in  c.  Et  si  Christus, 


de  Jurejurand.  ;  Alexand.,  inlege  3,  §Jurari, 
Q.  de  Jurejur.  ;  Selva,  de  Juramento,  q.  1,  in 
fine  ;  Sylvest.,  cum  Raymund.,  verb.  Jura- 
mentum,  4,  qusest.  4.  Sed  in  modo  explicandi 
non  est  tanta  consensio.  Canonistee  significant, 
ideo  idololatriaejuramentumobligare,  quia  il- 
lud  est  verum  juramentum  ;  nam  ad  hoc  suf- 
ficit  quod  vere  procedat  exintentione  jurandi, 
quamvis  ex  errore  illa  intentio  applicetur  acl 
falsum  deum.  Unde  addunt  lnnoc.  supra,  et 
Abbas,  n.  13,  etiam  Christianum  jurantem 
per  falsos  deos  teneri  ad  implendum  jura- 
mentum.  Sed  heec  sententia  falsa  est,  ut  con- 
vincitratio  in  principio  facta,  cumaliis  supra 
adductis,  lib.  1,  c.  5.  Nam  ubi  non  interponi- 
tur  veritas  infallibilis,  non  potest  esse  verum 
juramentum,  et  ex  dicendis  amplius  constabit. 
Unde  cum  D.  Thomas2.  2,  q.98,  art.  1,  ad  1, 
vocat  illud  perversum  juramentum,  non  exis- 
timat  esse  verum  juramentum,  sed  tantum 
pntatum.  Alii  ergo  dicunt,  juramentum  illud 
obligare  ratione  fcederis  et  pacti,  ac  fidei  hu- 
manee,  esto  non  obliget  ratione  juramenti ; 
id  tenet  Turrecrem.,  in  d.  c.  Movet,  art.  1,  et 
sentit  Anton.  supra.  Sed  non  satisfaciunt  Au- 
gustino,  qui  dicit  bis  peccare,  scilicet,  fran- 
gendo  fidem,  et  pejerando.  Dicent  fortasse, 
Augustinum  non  dicerebis  peccare  pejerando 
et  frangendofidem,  sedjurandoperfalsos  deos, 
et  postea  non  servandofidem.  Scd  contra,  quia 
si  hoc  verum  esset,  frustra  postularetur  jura- 
mentum  ab  idololatra,  et  ita  peccaret,  qui  illud 
postularet,  quia  sine  fructu  offerret  alteri  oc- 
casionem  peccandi.  Hoc  autem  est  contra  Au- 
gustinum  ibidem,  et  contra  consuetudinem 
omnium  fidelium,  qui  pacta  faciunt  cum  Gen- 
tilibns,  et  eorum  juramentis  licite  ntuntur, 
ut  etiam  ex  sacra  Scriptura,  Gen.  26  et  31  , 
August.  ibi  colligit. 

6.  Solutio  superioris  dubii. — Ratio  apriori. 
—  Melius  ergo  Soto,  d.  lib.  8  de  Justitia,  q. 
2,  art.  2,  respondet,  juramentum  per  falsos 
deos,  re  ipsa  et  vi  sua  non  obligare,  ex  con- 
scientia  autem  erronea  jurantis  obligare  juran- 
tem,  et  in  re  idem  tenet  Covarr.  supra,  p.  1, 
§  10,  n.  10,  verb.  Ego  sane,  et  sufficienter 
probatur  prima  ratione  in  principio  facta, 
quia  juramentum  illud  non  est  juramentum 
revera,  sed  natura  sua  est  nullum  et  invali- 
dum  ;  ergo  nullum  per  se  potest  vinculum 
inducere.  Item  illud  juramentum  non  pertinet 
ad  veri  Dei  honorem  ;  ergo  ejus  violatio  non 
est  contra  honorem  veri  Dei ;  crgo  non  habet 
unde  possit  per  se  obligare.  Item  obligatio  ju- 
ramenti  est  ex  virtute  religionis ;  ille  autem 


CAP.  V.  AN  SOLUM  JUIiAMENTUM  PliOMISSORlUM  FACTUM,  ETC. 


510 


actus  nihil  liabet  a  vera  religione  ;  ergo  nec 
obligationem  habet.  Posterior  pars  sufficienter 
probaturomnibus  rationibus  factis,  et  usu  ta- 
lium  juramentorum,  non  enim  frustra  fiunt. 
Etomnes  leges  civiles,  et  dicta  philosophorum 
gentilium  ostendunt  jure  gentium,  quantum- 
vis  infidelium,  receptum  semper  fuisse,  ut 
ligec  juramenta  obligationem  intelligerentur 
inducere  longe  majorern,  quam  sola  fides  hu- 
mana  possit  imponere.  Gum  ergo  ostensumsit 
tale  juramentum  per  se  non  obligare,  necesse 
est  ut  saltem  ex  conscientia  erronea  obliget. 
Ratio  vero  a  priori  est,  quia  conscientia  er- 
ronea  habet  vim  obligandi  sub  ea  ratione  sub 
qua  concipitur,  ut  est  notum  principium  ifl 
Theologia,  de  quo  1. 2,  q.  49.  Inhoc  autemju- 
ramento  intervenit  conscientia  erronea,  qua 
illud  putatur  verum,  seu  validum  juramen- 
tum,  pertinens  ad  honorem  Dei  putati  veri,  et 
ad  honestatem  religionis  putatam  veram ;  ex 
his  ergo  principiis  sequitur  ut  talis  conscientia 
dictet  tale  juramentum  obligare,  et  conse- 
quenter  quod  obliget  ex  eonscientia  erro- 
nea. 

7.  Quwsitum.  — Unde  sequitur  primo,  si 
infideles  convertantur  ad  fidem,  et  intelli- 
gant  falsitatem  suorum  deorum,  consequen- 
ter  nonobligari  juramento  hujusmodi.  Proba- 
tur,  quia,  conscientia  erronea  depulsa,  cessat 
obligatio  ex  illa  sola  proveniens;  sed  adve- 
niente  luce  fidei  depellitur  illa  conscientia  er- 
ronea,  quia  destructum  est  fundamentum 
ejus,  et  eo  ipso  constat  homini  illud  non  fuisse 
solidum  juramentum,  neque  ex  vera  religione 
profectum  ;  ergo  cessat  etiam  obligatio  talis 
juramenti.  Sed  quseres  an  pacta  et  fcedera, 
quae  tali  juramento  firmabantur,  firma  et  in- 
concussa  maneant.  Respondeo,  si  erant  de  re- 
bus  licitis,  et  quas  sine  praejudicio  fidei  et  re- 
ligionis  christianae  servari  possunt,  manere 
firma  quoad  obligationem  justitia?  vel  fidelita- 
tis  humanee,  qua:  in  eis  absque  juramento 
inesse  poterat,  quia  illa  obligatio  non  erat  ex 
conscientia  erronea,  sed  ex  vera  lege  naturali ; 
amisisse  tamen  singularem  illam  firmitatem, 
quam  ex  religione  juramenti  participabant, 
quia  illa  tota  consistebat  in  obligatione  juran- 
tis,  quae  sublata  fuit.  Potestque  hoc  non  male 
confirmari  verbis  J.  C,  in  1.  Non  erit,  in  fine, 
fi .  de  Jurejur.  :  Sed  si  quis  illicitum  jusjuran- 
dum  detulerit,  scilicet  improbatce  publicce  reli- 
gionis,  videamus  an  pro  eo  Aabeatur,  ac  siju- 
ramentum  non  esset.  Quod  magis  existimo  di- 
cendum.  Similia  habet  Photius,  in  Nomoca- 
none,  tit.  13,  c.  19  :  Quod  per  reprobutam[iu- 


quit)  religionem  conceptum  est  ju.yurandum, 
nun  servatur. 

8.  Objectio.  —  Solutio.  —  Dices  :  esto  i  111 
erraverint  jurando  per  falsos  dcos,  tamen,  eo 
ipso  quod  habuernnt  iutentionem  jurandi  per 
verum  Deum,  licet  de  facto  erraverint  appli- 
cando  suam  existimatiouem  ad  talem  Deum 
in  se  non  verum,  sed  ab  ipsis  putatum,  vide- 
tur  ad  honorem  veri  Dei  pertinere,  ut  post  ve- 
ram  cognitionem  ejus  servetur  promissio  data 
sub  nomine  ejus,  saltem  exformali  intentione. 
Ergo  aliqua  major  firmitas  relinquitur  in  illo 
contractu  ex  vi  prioris  promissionis,  quae  qui- 
dem  potest  intelligi  manere,  non  jam  ex  con- 
scientia  erronea,  sed  ex  nova  conscientia  vera, 
quatenus  id  censetur  pertinere  ad  honorem 
veri  Dei.  Respondetur  negando  assumptum, 
quia,  licet  ratio  motivaad  jurandum  pertalem 
Deumfuerit  divinitasinillo  existimata,  tamen 
de  facto  non  verus  Deus,  sed  ille  falsus  adluc- 
tus  est  in  testem  ;  ergo  detecto  errore,  non 
potest  pertinere  ad  honorem  veri  Dei,  ut  jura- 
mentum  illud  non  violetur.  Ut  si  aliquisregio 
habitu  indutus,  et  cum  effectu  rex  existima- 
tus,  aliquid  dicat,  ad  honorem  regis  poterit 
pertinere,  ut  saltem  propter  illam  existimatio- 
nem  ei  credatur  ;  detecto  autem  errore,  nullo 
modo  id  pertinet  ad  veri  regis  honorem  ;  imo 
potius  contrarium  spectabit,  scilicet,  ut  nulla 
ratio  illius  habeatur  ;  sic  ergo  est  in  prae- 
senti,  quantum  est  ex  parte  talis  juramenti. 

9.  Juramentum  factum  per  falsos  dsos  a 
fideli,non  obligare  illum. — Secundo  sequitur  ex 
dicta  resolutione,  juramentum  per  falsos  deos 
datum  afideli,  non  obligare  illum  in  vi  jura- 
menti.  Hoc  est  contra  Innocent.  et  Abb.  supra. 
Probatur  autem  a  fortiori  ex  dictis,  quia  jura- 
mentum  per  Deum  falsum,  ab  infideli  factum, 
non  obligat  illum  jam  conversum  ad  fidem; 
ergo  multo  minus  obligabit  fidelem  sic  juran- 
tem.  Item  tale  juramentum  non  obligat  nisi 
ex  conscientia  erronea  ;  sed  in  homine  fideli 
non  supponitur  hsec  conscientia;  supponimus 
enijn  non  amittere  fidem,  sed  solum  ut  morem 
gerat  alteri  infideli,  vel  ut  se  infidelem  fingat, 
velaliasimili  causa  sic  jurare  ;  ergo  ex  vi  talis 
modijurandi,  non  habet  conscientiam,  unde 
possit  obligari.  Quod  si  fortasse  alio  modo  er- 
ret,  existimando  illud  juramentum,  etiamsi 
per  falsos  Deos  sit  factum  ,  habere  vim  obli- 
gandi,  tunc  obligari  poterit  ex  conscientia  er- 
ronea;  tamen  illa  est  valde  extrmsecaet  acci- 
dentaria,  quia  non  habet  fundamentum  in  falsa 
existimatione  de  Deo,  sicut  habetin  infideli.  Un- 
de  argumentor  tertio,  quia  ille  Christianus  sie 


520 


LID.  II.  DE  JURAMENTO  1'ROMISSOIUO,  ET  EJUS  ORLIGATIONE. 


jurans  bene  novitse  non  adducere  in  testein  ve- 
runi  Deum,  sed  falsutn  ;  ergononhabet  inten- 
tionem  jurandi  per  verum  Deum,  sed  tantum 
per  falsum  Deum;  ergo  ex  vi  talis  juramenti 
non  obligatur.  Quod  si  forte  errabat,  etiam 
illud  juramentum  sic  factum  esse  obligatorium, 
detecto  errore  cessabit  obligatio,  ut  in  puncto 
sequenti  iterum  dicemus. 

40.  Objectio  aliquorum.  — Solutio.  — In~ 
stantia.  — Sed  objiciunt  dicti  auctores  d.  c. 
Et  si  Christus,  quatenus  in  eo  dicitur,  non 
esse  jurandum  per  creaturas  ;  si  tamen  jure- 
tur,  juramentum  esse  implendum,  ubi  Glossa 
notat,  multa  fieriprolnberi,qua3  facta  tenent. 
Respondetur  ibi  loqui  Innocentium  de  jura- 
mento  facto  per  creaturas  ut  relatas  ad  verum 
Greatorem,  ut  patet  ex  ratione  quam  subdit : 
Quiateste  teritate,  quijurat  in  ccelo,  jurat  in 
throno  Dei,  et  in  eo  qui  sedet  super  eum.  Unde 
cum  dicit  esse  probibitum  jurare  per  creatu- 
ras,  ipsemet  exponitnon  id  probiberi  quia  per 
se  malum  sit,  sed  ex  causa  ad  vitandum  mali 
periculum.  At  juramentum  per  falsos  Deos 
probibitum  est,  quia  per  se  malum ;  non  ergo 
de  illo  loquitur.  Intelligit  autem  juramentum 
per  creaturas  esse  probibitum  quoad  frequen- 
tiaai,  velaliosano  modo,  juxtasupra  tractata. 
Sed  urg.ent,  quia  juramentum  per  Deos  falsos 
est  juramentum  per  creaturas,  et  ideo  est 
consequenter  per  Creatorem,  qui  honoratur 
in  creatura.  Respondetur,  eo  ipso  quod  jura- 
mentum  est  per  creaturam  putatam  esse  Deum, 
abstrahi  et  separari  ab  omni  vera  relatione  ad 
verum  Deum,  et  ideo  tale  juramentum  nullo 
inodo  portinere  ad  bonorem  veri  Dei,  quia  non 
ipse  inducitur  in  testem,  medio  falso  Deo  ut 
creatura  ejus,  sed  potius  ejus  divinitas  falso 
tribuitur  creaturai,  ut  totus  bonor  jurameuti 
referatur  in  ipsam,  et  ideo  tale  juramentum 
non  potest  obligare  fidelem  cognoscentem  de- 
fectum  illius,  quod  magis  ex  sequenti  dubio 
patehit. 

GAPUT  VI. 

AN  JURAMENTUM  FACTUM  PER  CREATURAM  SINE 
HABITUDINE  AD  DEUM  VERUM  VEL  FALSUM 
OBLIGET  ? 

\.  Supponimus  bunc  modum  jurandi  esse 
possibilem,  quodex  dictis  in  primo  libro  mani- 
festum  est,  et  in  sequentibus  declarabitur. 
Distinguo  ergo  creaturas  intellectuales  et  ir- 
rationales  seu  sensibiles  ,  et  priores  subdi- 
vidoindamnatas  et  beatas,  omittoque  viatores 
homines,  quia  inter  illos  non  potest  esse  hic 


jurandi  modus.  Potest  quidem  unus  bomo  ad- 
bibere  alios  homines  in  testimouium  pacti 
vel  promissionis,  quam  facit ;  tamen  non  obli- 
gatur  ilJis  proprie  loquendo,  quia  non  inducit 
illos  nisi  ut  testes  preesentis  pollicitationis,  as- 
sertionis  et  pacti  ;unde  si  illud  posteanon  im- 
pleat,  non  facit  illis  injuriam.  Quod  si  illos 
induceret  ut  fidejussores  adimpletionis  verbi 
dati,  illud  non  implendo,  peculiarem  illis  fa- 
ceret  injuriam  ;  et  in  hocservatur  ibi  queedam 
proportio  ad  jnrarnentum  promissorium,  sed 
deficita  ratione  juramenti  multis  modis.Primo, 
quia  non  pertinet  obligatio  illa  inter  homines 
ad  religionem,  sed  ad  justitiam,  vel  ad  sum- 
mum  ad  observantiam  humanam.  Deinde, 
quia  non  inducitur  homo  per  modum  invoca- 
tionis  et  reverentiee,  sed  per  modum  contrac- 
tus,  ut  fidejussor,  neque  alius  modus  est  mo- 
raliter  in  usu  inter  homines  hic  viventes.  At 
vero  Sancti  mortui,  et  Angeli  possunt  invocari 
sine  ulla  obligatione  ex  parte  illorum,  sed  so- 
lum  per  modum  cultus  et  reverentiee  ex  parte 
jurantis.  Possunt  etiam  invocari  non  per  so- 
lum  respectum  ad  creatorem,  sed  secundum 
perfcctionempropriam  et  creatam  inteliectua- 
lem,  quam  in  se  habent :  et  eadem  ratione  pos- 
sunt  de  facto,  licet  non  jure,  sed  superstitiose, 
iuvocari  deemones,  non  ut  dii,  nec  ex  falsa 
existimatione  divinitatis  illorum,  sed  ut  quee- 
dam  creaturee  intellectuales  sunt,  quee  possunt 
nostra  cognoscere  et  curare  ;  et  quia  homines 
etiamfideles  iuterdum  illos  colunt,  non  divino 
cultu,  sed  sociabili,  in  quo  licet  gravissime 
peccent,  non  tamen  eo  ipso  fidem  amittunt, 
ut  supra  de  superstitione  dictum  est. 

2.  Prima  assertio  :  qui  promittit  jurando 
per  darmonem,  ut  creatura  qutedam  intellectua- 
lis  est,  ut  illam  honoret,  non  manet  oliigatus. 
—  Jam  ergo  dico  primo  :  si  quis  promittat  ju- 
rando  per  deemonem,  non  sub  ratione  falsi 
Dei,  sed  sub  ratione  cujusdam  personee  intel- 
lectualis,  quam  honorare  vult ,  eique  fidem 
adhiberi  ,  nullam  obligationem  ex  tali  jura- 
mento  coutrahit.  Heec  assertio  certissima  est 
de  fide,  quia  deemon  juxta  illa  quee  de  statu 
ejus  credere  tenemur,  nulla  fide  dignus  est, 
nam  mendax  est  et  pater  mendacii ;  ergo 
testimoninm  ejus  nnllum  robur  dare  potest 
humanee  assertioni  vel  promissioni' ;  ergo 
nec  potest  ullam  obligationem  inducere.  Se- 
cundo,  omnis  cultus  deemonis  sacrilegus  est ; 
ergo  juramentum  per  dsemonem  non  potest 
obligare  sub  ratione  cultus  ipsiusmet  dee- 
monis  ;  ergo  nullo  modo.  Tertio,  omnis  so- 
cietas  cum  deemone  nobis  est  interdicta,  et  a 


CAP.  VI.  AN  JURAMENTUM  FAGTUM  PER  CREATURAM,  ETC. 


521 


fortiori  omnis  ejus  invocatio,  unde  tale  ju- 
ramentum  per  dsemonem  superstitiosum  est 
et  sacrilegurn  ;  ergo  etiam  observare  illud 
sub  tali  titulo  perniciosum  est,  nedum  obliga- 
torium.  Dices  :  posset  quis  jurare  per  deemo- 
nem  cum  intentione  jurandi  simpliciter ;  er- 
go  saltem  ratione  illius  intentionis  obligabitur 
tali  juramento.  Respondetur  :  si  quis  putaret 
illud  esse  verum  juramentum  ,  et  obligare 
sub  vera  ratione  culpaa,  maneret  quidem  li- 
gatus  ex  conscientia  erronea,  sicut  diximus 
de  jurante  per  idola  ;  absolute  vero,  et  in  re 
nulla  est  vis  ligandi  in  tali  juramento.  Et  in 
casu  de  quo  loquimur ,  in  bomine  fideli  non 
potest  cogitari  conscientia  erronea,  quia  ne- 
cesse  est  sic  jurantem  cognoscere  da^monem 
non  esse  Deum,  sed  creaturam  quamdam  per- 
fectam  in  naturalibus,  sed  damnatam  et  obs- 
tinatam  in  malo. 

3 .  Secunda  assertio :  juramentum  per  sanc- 
tos  Angelos,  vel  homines,  non  obligare  ex  vir- 
tute  religionis,  sed  ex  virtute  duliw.  —  Confir- 
matic.  —  Dico  secundo  :  juramentum  per 
sanctos  Angelos,  aut  bomines  cum  Christo  re- 
gnantes,  si  ex  intentione  jurantis  in  eorum 
auctoritate  sistat,  id  est,  in  testimonio  creato, 
quod  ab  ipsis  dari  posset,  non  obligat  quidem 
ex  rigorosa  virtute  religionis,  obligat  tamen 
simpliciter  sub  mortali  ex  virtute  duliee.  Pro- 
batur  prima  pars,  quia  illud  juramentum  non 
continet  cultum  latriae  ;  ergo  non  pertinet  ad 
religionem  ;  ergo  nec  obligatio  ejus.  Secunda 
autem  pars  contraria  ratione  ostenditur,  quia 
illud  juramemum  pertinet  ad  cultum  duliee  ; 
unde  sicut  frangere  fidem  datam  sub  nomine 
Dei,  est  grave  sacrilegium  contra  religionem, 
ita  frangere  fidem  in  nomine  et  sub  auctori- 
tate  alicujus  Sancti,  est  gravis  irreverentia 
coutra  honorem  duliee  debitum  Sancto  ;  ergo 
tale  juramentum  inducit  obligationem  pro- 
portionatam.  Fotesthoc  confirmari  a  simili  de 
promissione  facta  Sancto  preecise  propter  saiic- 
titatem  ejus,  nam  obligat  ex  dulia,  licet  non 
obliget  ex  rigorosa  religione,  de  quo  infra  in 
materia  de  Voto.  Item  confirmari  hoc  potest 
ex  dictis  supra  de  oratione  ad  Sanetos,  quan- 
do  ab  eis  petitur,  non  ut  petant,  sed  ut  faciant, 
in  his  quae  facere  possunt.  Denique  ex  supra 
dictis  de  modo  jurandi  per  creaturas  rationa- 
les  hsec  obligatio  satis  colligitur.  Verum  est 
tamen  hanc  considerationem  esse  valde  meta- 
physicam,  et  indigere  magna  preecisione  in 
intentione  jurantis ;  nam  moraliter  non  ita  fit, 
sed  in  Sancto  preecipue  consideratur  Deus,  et 
ita  licet  fortasse  addatur  specialis  cultus  dulise 


ad  Sancturn,  non  excluditur  cultus  latriee  ad 
Deum.  Et  ita  erit  in  tali  juramento  duplex 
obligatio  ex  vi  sacrae  invocationis,  diversa  spe- 
cie,  una  dulise,  et  altera  latrise  ;  in  quo  mul- 
tum  differt  juramentum  per  Sanctos,  vel  per 
alias  res  sacras  inanimatas  ;  et  ita  in  hac  as- 
sertione  nulla  est  difficultas. 

4.  Juramentum  promissorium  factum  also- 
lute  per  creaturam  non  obligat. — Dico  tertio  : 
juramentnm  promisforium  per  creaturam  ab- 
solutespectatam,  ut  perlapidenr,  per  barbam, 
et  similes,  quando  constat  fieri  per  illas  abso- 
lute,  ut  tales  sunt,  sine  respectu  ad  Deum, 
qui  in  illis  est,  nullam  obligationem  specialem 
inducit^  neque  in  re  ipsa,  neque  ex  conscien- 
tia  erronea.,  si  absit  animus  tribuendi  creatu- 
rse  divinitatem.  Haec  assertio  sumitur  ex  Bo- 
naventura,  in  tertio,  distinct.  39,  art.  2, 
qusest.  %,  in  tine ;  Turrecremata  infra  refe- 
rendo,  et  ex  Navarro,  cap.  \%  num.  5,  et  ex 
dictis  libro  primo,  de  natura  juramenti,  et 
praesertim  cap.  7,  qnia  illud  non  est  nec  pu- 
tatur  juramentum;  ergo  non  inducit  obliga- 
tionem.  Item  fractio  illius  quasi  juramenti 
non  est  contra  divinum  honorem  ;  ergo  si- 
gnum  est  non  induxisse  obligationem  jura- 
menti.  Consequentia  est  evidens.  Antecedens 
patetj  quia  ille,  qui  sic  jurat^  non  adducit 
Deum  in  testem,  cum  non  invocet  illum,  nec 
in  se,  nec  in  creatura,  ut  in  casu  supponitur. 

5.  Tractatur  sententia  Augustini  in  cap. 
Ecce,  22,  qucest.  5. — Locus  Augustini  a  G-ra- 
tiano  mendose  relatus.  —  Hanc  vero  assertio- 
nem  per  se  satis  claram^,  fecit  difficilem  et 
inter  auctores  controversam  sententia  quse- 
dam  Augustini,  quam  mendose  refert  Gratia- 
nus  in  caput  Ecce,  22,  q.  5,  ex  Serm.  30  de 
Verbis  Apostoli.  Sed  nunc  habetur  emendata 
in  Serm.  28,  c.  12,  inhunc  modum :  Ecce  dico 
ckaritati  vestrce,  etquiper  lapidem  falsum  ju- 
rat,  perjurus  est.  TJnde  hoc  dico  ?  Quia  multi 
in  hoc  fallnntur,  et  putant,  qvia  nihil  est  per 
quodjurant,  non  se  crimine  teneri  perjurii. 
Prorsus  perjurus  es,  guia  per  idquod  sanctum 
putas,  falsum  juras.  Sed  ego  illum  sanctum 
non  puto.  Sanztumputas  cui  juras,  non  enim 
quando  juras ,  tibi  juras,  sed  proximo  juras. 
Homini  juras  ante  lapidem,  sed  numquid  non 
ante  Deum?  Non  te  audiilapis  loquentem,  sed 
punit  te  Deus  fallentem.  Haec  August.,  ex 
quibus  verbis  videtur  plane  colligi  juxta  men- 
tem  ejus,  jurare  per  lapidem  sine  ulla  rela- 
tione  ad  Deum,  sufficere  ad  obligationem  ju- 
ramenti  ,  quandoquidem  dicit  sufficere  ad 
perjurium. 


522 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


6.  Circa  hunc  ergo  locum  Augustiai  impri- 
mis  dubitari  solet,  quicl  intelligat  per  illa 
verba,  jurare  per  lapidem.  Covar.  supra,  §  1, 
n.  8,  censet  Augustinum  loqui  de  juramento 
gentilico,  quo  solebant  Gentes  jurare  per  Jo- 
vem  lapidem,  ut  late  ibi  probat  ex  scriptori- 
bus  profanis ;  et  multa  de  illo  ritu  congerit  Ti- 
raquel.,  cum  Alexand.  ab  Alexan.,  libro  5 
Geniali.,  c.  10.  Eamdemque  expositionem  se- 
quitur  Soto,  d.  1.  8,  quaest.  2,  a.  3,  qui  addit 
eum,  qui  jurabat  per  lapidem  Jovem,  non 
fuisse  solitum  jurare  per  rem  sanctam,  sed 
per  eum,  quem  putabat  esse  sanctuni,  scilicet 
per  Jovem.  Sed  licet  hoc  in  re  verum  sit,  non 
videtur  ad  mentem  Augustini,  nam  ille  ex- 
presse  *!icit,  lapidem  reputari  sanctum  vel  a 
jurante,  vel  ab  eo  cui  juratur.  Quocirca  hi 
auctores  nullo  indicio  ostendunt  Augustinum 
loqui  de  illo  ritu  jurandi,  nec  videtur  veri- 
simile,  quia  non  consonat  ritus,  quem  ipsi 
referunt,  cum  verbis  Augustini;  nam  ooiuia 
illa  juramenta  Gentilium,  qua:  ibi  commemo- 
raot,  erant  execratoria,  unde  non  assume 
bant  lapidem  ut  Deum,  vel  ut  rem  per  quam 
jurarent,  sed  solum  ad  exprimendam  execra- 
tionem.  Lapidem  enim  manu  habebaut,  et 
illo  percutiebant  suem,  aut  agnum,  vel  illum 
projiciebant  in  terram,  ita  sibi  imprecantes: 
Si  sciens  fallo,  me  Jupiter,  salva  urie,  ar- 
ceque,  lonis  ejiciat,  uti  ego  lapidem  hunc  eji- 
cio;  non  utebantur  lapide  ut  re  sancta,  sed 
solum  ut  accommodato  instrumento  ad  signi- 
ficandam  execrationem.  At  vero  Augustinus 
loquitur  de  lapide,  per  quem  juratur  tanquam 
per  rem  sanctam,  ita  existimatam  vel  a  ju- 
rante,  vcl  ab  eo  cui  juratur ;  non  ergo  loqui- 
tur  de  iilo  ritu.  Item  non  videtur  Augustin. 
loqui  de  juramento  execratorio  (ad  quod  non 
oportet  cogitare  creaturam,  per  quam  fit,  es- 
se  sanctam),  sed  de  simplici  juramento,  quod 
per  talis  rei  attestationem  fit.  Nam  si  de  exe- 
cratione  loqueretur,  non  probaret  ex  sancti- 
tate  lapidis  vera  existimata,  jurantem  falsum 
esse  perjurum,  scd  ex  eo  quod  sibi  malum 
imprecatur,  jurando  falsum.  Quod  ex  eodem 
Augustino,  in  capite  antecedenti,  colligi  po- 
test,  ut  jam  dicam. 

7.  Expositio  apparens  in  locum  Augustini. 
—  Apparentius  dici  posset,  Augustinum  ibi 
per  lapidem  intelligere  idolum  aliquod,  quod- 
cumque  illud  sit.  Potestque  verisimile  fieri  ex 
contextu,  incipiendo  ab  ultimis  verbis  capi- 
tis  praecedentis,  sic  enim  habent :  Tantum 
malum  habet  juratio,  ut  qui  lapidem  colunt, 
timeant  falsum  jurare  per  lapidem,  tu  non  ti- 


wies  Deum  prcesentem ;  et  infra  :  Claudit  ille 
templum  super  lapidem,  etit  ad  domum  suam. 
Ipse  super  Deum  suum  clausit,  et  tamen  quan- 
do  illi  dicitur :  Jura  per  Jovem,  prcesentis  gcu- 
los  timet.  Ibi  ergo  per  lapidem  evidenter  in- 
tellexit  Augustinus  idolum,  seu  falsum  Deum, 
qui  in  templo  claudebatur,  et  a  sicjurantibus 
colebatur,  et  tamen  immediate  subdit:  Et 
ecce  dico  charitati  vestrce,  et  qui  per  lapidem 
falsum  jurat,  perjurus  est ;  loquitur  ergo  de 
eodem  lapide,  id  est,  de  idolo.  Ex  hoc  autem 
seusu  duee  sententiee  ibi  colliguntur  de  mente 
Augustini.  Prior  est,  qui  falsum  jurat  per  ta- 
lem  lapidem,  existimans  esse  sanctum,  quia 
scilicet  credit  esse  Deum,  perjurum  esse.  Quse 
pars  non  habet  difficultatem  ;  id  enim  dicit 
non  quia  putet  esse  juram^ntum,  vel  in  re 
ipsa  obligare,  sed  quia  ex  conscientia  erro- 
nea  obligat  jurantem,  ut  supra  dictum  est. 

8.  Alia  sententia  Augustini  est,  etiam  il- 
lum,  qui  credens  lapidem  illum  non  esse 
Deum,  neque  aliquid  sanctum,  jurat  tamen 
ei  qui  putat  lapidem  esse  quid  sanctum,  pec- 
care  falsum  jurando.  Et  hsec  pars  est  obscu- 
ra,  quiaille,  cumtali  existimatione  jurans  per 
lapidem,  nequein  re  ipsajuramentumprajsta- 
bat,  cum  non  juraret  per  Deum,  nec  expres- 
se,  nec  tacite  ;  neque  etiam  jurabat  ex  con- 
scientia  erronea,  quia  bene  sciebat  lapidem 
nihil  esse;  ergo  non  eratperjurus,  ut  Augus- 
tinus  dicit.  Unde  potius  deberet  reprehendi, 
quod,  cum  rectam  fidern  haberet,  exterius  et 
ficte  per  idolum  juraret.  Et  hinc  fit  suspecta 
prior  interpretatio  de  lapide  pro  idolo,  quia 
Augustinus  loquebatur  ad  fideles  sibi  subdi- 
tos,  ad  quos  concionem  habebat,  ut  patet  ex 
principio  sermonis,  et  ex  ilhs  verbis  ultimi 
capitis :  Ecce  dico  charitati  vestrce ;  ergo  veri- 
simile  non  est,  illos  fuisse  solitos  jurare  per 
Jovem,  vel  idolum;  nam  si  ita  jurarent,  non 
est  credibile  non  fuisse  ab  Augustino  comme- 
morandum  et  reprehendendum  ex  illo  capite, 
quod  in  toto  illo  sermone  non  facit. 

9.  Sed  ad  hoc  responderi  potest,  quia  eo 
tempore  fideles  erant  permixtiinfidelibus,  iie- 
ri  potuisse  ut  in  pactis  fidelium  cum  iufideli- 
bus,  jurarent  coram  idolo,  et  tuacfideles  pro 
nihilo  ducerent  falsuin  jurare,  quia  putabaut 
illud  non  esse  perjurium,  quia  lapis  idoli,  co- 
ram  quo  jurabaot,  nihil  erat,  nec  ab  ipsis  san- 
ctus  existimabatur,  et  ita  illi  non  erant  idolola- 
tree,  quia  non  jurabant  per  illum,  sed  coram  il- 
lo,  ut  indicant  illa  verba  Augustiui :  Homitii 
jurans  ante  lapidem ;  quod  si  hoc  admittitur, 
facile  expedietur  prior  difficultas,  primo,  ne- 


CAP.  VI.  AN  JURAMENTUM  FACTUM  PER  CREATURAM,  ETC. 


523 


gando  Augustinum  clicere  fidelem,  sic  ficte  ju- 
rando  falsum,  esse  perjurum.  Dixerat  enim 
prius :  Tantum  malum  halet  juratio,  vt  qui 
lapidem  colunt,  timeantfalsum  jurareper  lapi- 
dem.  De  idololatra  ergo  jurante  subdit  postea: 
Qui  per  lapidem  falsum  jurat,  perjarus  est.  Et 
quodde  illo  loquatur,  patet,  quia  pro  ratione 
subdit :  Quia  per  id,  quod  sanctum  putas,  fal- 
sumjuras.  Ad  tale  ergo  perjurium  requirit 
hanc  erroneam  conscientiam  ;  unde  postea  po- 
sita  excusatione  fidelis :  Tl'go  illum  sanctum 
nonputo,  Augustinus  in  suareplica  nonillum 
reprehendit  ut  perjurum,  sed  ut  decipientem 
proximum :  Homini  (mqniens)j  uras  antelapi- 
dem,  nonte  audit  lapis  loquentem,  sedpunit  te 
Deusut  fallentem.  Nou  dixit  pejerantem,  unde 
verisimile  est,  fideles  sic  jurantes  infidelibus, 
scientes  juramenta  infidelium  inania  esse,  et  se- 
cundum  se  nullius  roboris,  ficte  tantum  juras- 
se,  et  ideo  non  timuisse  falsum  jurare,  et  hoc 
in  eis  reprehendisse  Augustinum.  Quod  si  for- 
te  illi  ex  animo  jurabant  per  verum  Deum, 
putabant  autem  non  obligari,  quia  coram  ido- 
lo  jurabant,  et  quia  infideli  promittebant, 
valde  errabant:  sed  hoc  non  commemorat 
Augustinus.  Prior  ergo  sensus  probabilis  mihi 
videtur,  juxtaquem  sententia  Augustini  nihil 
facit  contra  conclusionem  nostram. 

10.  Expositio  Canonisiarum  in  locum  Au- 
gustini.  —  At  vero  Canonistee  locurn  intelli- 
gunt  de  communi  lapide  sine  cogitatione  ido- 
li,  vel  Dei  falsi,  sed  ut  est  creatura  quEedam, 
neque  sanctitatem,  neque  ullam  excellentiam 
habens.  Fitque  hoc  verisimile  ex  conjectura 
facta,  quod  Augustinus  ad  fideles  loquebatur, 
neque  obstabit  contextus  litterre  anobis  expen  • 
sus.  Quia  in  praecedentibus  capitibus  repre- 
henderat  consuetudinem  jurandi,  et  persuase- 
rat  sollicitudinem  tollendi  illam  ,  proposito 
Dei  tirnore,  et  hanc  partem  conclusit  adducto 
exemplo  Gentilium,  timentium  et  reverentium 
sua  idola.  Postea  vero  in  ultimo  capite,  aliam 
excusationem  fidelium  excludit,  vel  quia  jura- 
bant  per  lapidem,  et  nihil  se  agere  putabant, 
vel  quia  pravum  alium  usum  et  deceptionem 
ignoranter  introducebant.  Hoc  ergo  funda 
mento  posito ,  Glossa  ibi  ,  ad  exponendam 
mentem  Augustini,  fingit  casum  vel  usum 
quemdam.  Nam  supposita  consuetudine  fide- 
lium  jurandi  super  Evangelia,  vel  aram  con- 
secratam,  fieri  poterat  ut  alter  communem  la- 
pidem  coopertum  offerret  alteri  ad  jurandum 
super  eum,  ut  sic  alter  vere  juraret  cogitans 
se  jurare  per  rem  sauctarn,  ipse  vero  sciens  es- 
se  communem  lapidem  posset  jurare  falsum 


sine  timore  perjurii.  Et  in  hoc  casu  ait,  dicere 
Augustinum  ntrumque  esse  perjurum,  si  fal- 
sum  juret ;  alterum  propter  existimationem, 
alterum  propter  deceptionem.  Sed  imprimis 
casus  ille  fmgitur  sine  fundamento  in  Augus- 
tiuo,  in  quo  nihil  de  cooperto  lapide  legitur. 
Deinde  non  explicatur  quomodo  peccet  ille 
qui  jurat  per  lapidem,  quem  non  existimat 
esse  sanctum,  propterea  quod  alter,  cui  jurat, 
id  existimet. 

1 1 .  Alii  ergo  locum  intelligunt  de  vulgari 
lapide,  et  non  loqui  Augustinum  de  certo  ali- 
quo  lapide  ad  jurandum  destinato,  sed  gratia 
exempli  ponere  lapidem  tanquam  rem  vilem, 
qua?  videtur  de  se  inepta,  ut  per  eam  juretur, 
propter  quocl  vulgus  putat  non  esse  perjurium 
per  illam  jurare.  Ipse  autem  affirmat  contra- 
rium  ,  sed  duos  distinguit  casus.  Unus  est, 
quando  is,  qui  jurat,  sanctum  putat  id  per 
quod  jurat,  et  nihilominus  falsum  jurat.  Et  ita 
est  facilis  hsec  pars,  in  qua  exponenda  labo- 
rant  Canonistse  ,  quia  negative  legitur  apud 
Gratianum  :  Sanctum  nonputat,  quo  modo  non 
potcrat  habere  congruum  sensum.  In  origina- 
li  vero  affirmative  legitur  :  Sanctum  putat. 
Putare  autem  dicit  sanctum  essc  lapidem,  non 
per  errorem  putando  esse  Deum,  sed  vel  exis- 
timando  esse  consecratum,  seu  Deo  dicatum  ; 
quidquid  enim  hujusmodi  est,  sanctum  in 
Scriptura  appellatur,  et  in  c.  Nulli  liceat,  12, 
q.  2;  vel  considerando  lapidem  ut  creaturam 
Dei,  et  ut  vestigium  ejus,  et  scabelium  pe- 
dum  ejus,  Mat.  5,  sic  enim  omnis  creatura 
Dei  bona  est,  1  ad  Tim.  4,  unde  et  sancta  dici 
potest.  Et  ita  constat  illud  esse  verum  jura- 
mentum,  et  de  re  falsa  esse  perjurium,  et  con- 
sequenter  inducere  veram  obligationem,  non 
ex  conscientia  erronea,  sed  ex  re  ipsa ;  quia 
illud  est  verum  juramentum,  ut  superiori  li- 
bro  visum  est. 

12.  Alter  casus  jst,  quando  is,  qui  jurat, 
non  cogitat  in  lapide  aliquam  sanctitatem, 
quia  scilicet  nec  ut  sacrum,  neque  ut  Dei  crea- 
turam,  vestigium,  aut  scabellum,  illum  ap- 
prehendit,  et  sic  per  illum  jurat,  et  de  hoc 
etiam  supponunt  interpretes  Augustinum  di- 
cere,  esse  perjurum  eum,  qui  sic  falsum  jurat, 
ideoque  in  eo  explicando  laborant.  Nam  Tur- 
recrein.,  ibi,  cum  Bonav.,  in  3,  d.  39,  art.  2, 
q.  2,  indicat  vocari  iilum  perjurum,  quia  ex- 
hibet  lapidi  honorem  divinum  jurando  per 
illum ,  et  consequenter  etiam  perjurare  ex 
conscientia  erronea  ;  sed  hoc  repugnat  hypo- 
thesi,  quia  ille  non  cogitans  aliquid  sanctum 
in  lapide  non  potest  velle  illi  attribuere  divj- 


524 


LIB.  II.  DE  .TURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


num  honorern  ;  item  Augustinus  non  de  hoc 
vitio  illum  reprehenclit.  Aliter  idem  Turre- 
crem.,  in  fine  textus,  ait  illam  esse  perjurum, 
quia  alius,  cui  exhibet  juramentum,  putat 
lapidem  esse  sanctum,  id  est,  sub  aliqua  ha- 
bitudine  assumi  ad  verum  juramentum  prce- 
standum  ;  et  juramentum  ( inquit )  mterpre- 
tandum  est  secundum  intentionem  illius ,  qui 
rectus  est,  et  dolum  non  prcetendit.  Sed,  licet 
hoc  habeat  locum  in  preesuruptione  exterui 
fori,  vel  quoad  aliquam  aliam  obligationem 
justitise,  non  vero  quoad  vim  juramenti,  nec 
quoad  veram  transgressionem  ejus,  ut  postea 
videbimus. 

13.  Vera  expositio. —  Alii  dicunt,  illum  ve- 
re  jurare,  quia  habet  intentionem  jurandi, 
per  quam  virtute  refert  creaturam,  seu  lapi- 
dem  ad  Greatorem,  licet  cogitatione  et  existi- 
matione  non  referat,  et  ideo  vere  etiam  esse 
perjurum.  Sed  hoc  etiam  gratis  supponitur, 
quia  contrarium  colligitur  ex  textu;  illi  enim 
quos  redarguit  Augustinus.,  putabant  se  non 
jurare  per  lapidem,  quem  sanctum  non  exis- 
timabant;ideoenimputabant  se  non  pejerare, 
etiamsi  falsum  dicerent;  quomodo  igitur  ju- 
randi  intentionem  habebant?  Repugnat  enim 
heec  intentio  cum  illa  existimatione;  unde  ad 
habendam  illam,  potius  oportuisset  ut  crede- 
rent  illud  esse  juramentum,  etiamsi  per  lapi- 
dem  sic  conceptum  fieret,  et  tunc  consequen- 
ter  necessario  putarent,  jurare  illo  modo  fal- 
sum,  esse  perjurium,  cum  perjurium  non  sit 
nisi  juramentum  cadens  supra  mendacium. 
Preeterea,  in  eo  etiam  casu  illud  non  esset  ju- 
ramentum  in  re  ipsa,  sedtantum  putatum,  ut 
supra,  lib.  1,  c.  7,  tetigi,  et  consequenter  nec 
obligaret  in  re,  sed  ex  conscientia  erronea,  et 
tantum  illa  durante;  et  simili  modo  esset  per- 
juriurn  in  fractione  ejus.  Denique  Augustinus 
non  redarguit  istos,  quia  intentionem  jurandi 
habebant,  sed  quia  proximum  fallebant.  Vi- 
detur  ergo  probabile,  illos  non  reprehendi  ut 
reos  veri  perjurii,  sed  ut  reos  injustee  decep- 
tionis,  vel  ad  summum  vocari  reos  perjurii 
quoad  speciem  et  scandalum,  quia  doloso  ju- 
ramento  utebantur,  quod  alii  accipiebant  ut 
verum  juramentum,  quia  putabant  fieri  per 
lapidem  ut  sanctum  in  dicto  sensu,  id  est,  cum 
relatione  ad  Deum.  Et  ita  illius  juramenti 
transgressio  apparebat  ahis  perjurium,  et  ra- 
tione  scandali  contrahere  poterat  illam  mali- 
tiam;  re  tamen  vera  illud  sic  factum  non  est 
juramentum,  nec  obligationem  religionis  in 
re  ipsa  inducit.  Et  ita  non  obstat  textus  ille 
assertioni  nostree. 


CAPUT  VIT. 

UTRUM  AD  OBLIGATIONEM  JURAMENTI  PR0MISS0RII 
REQUIRATUR  DELIBERATDS  CONSENSUS,  ET  IN- 
TENTIO   JURANDI   AC    SE  OBLIGANDI. 

1.  Duce  olligationes  quce  ordinariein  jura- 
mento  sunt. —  Diximusde  conditione  requisita 
ex  parte  ejus  per  quem  juratur;  dicendum 
jam  est  de  conditione  necessaria  ex  parte  ju- 
rantis,  quee  maxime  est  libera  voluntas  ejus, 
quia  sine  illa  juramentum  fieri  non  potest, 
multo  ergo  minus  poterit  obligare.  Ut  autem 
heec  conditio  distinctius  declaretur,  oportet 
distinguere  duo,  quee  in  hac  actione  concur- 
runt,  scilicet,  promissio  et  juramentum,  ex 
quibus  (ut  supra  notavi)  duse  obligationes  di- 
versarum  rationum  consurgunt  ordinarie  ac 
per  se  loquendo,  scilicet,  obligatio  promissio- 
nis  et  juramenti.Dico  autem  ordinarie  loquen- 
do,  quia  interdum  prior  impediri  potest  vel 
separari  aposteriori,  ut  supra  tactum  est,  et 
in  sequentibus  etiam  dicetur.  Ad  utramque 
autem  obligationem  requiritur  voluntas,  ut 
constat,  quia  utraque  actio,  tam  promittendi 
quam  jurandi,  humana  est,  et  ita  utraque 
etiam  obligatio  est  moralis.  In  preesenti  ergo 
non  agimus  per  se  de  deliberatione  vel  inten- 
tione  requisita  ad  promittendum,  vel  ad  se 
obligandum  illa  obligatione,  quee  ex  promis- 
sione  resultat.  Heec  enim  materia  per  se  spec- 
tat  ad  materiam  de  Justitia,  vel  de  Veritate, 
et  Fidelitate,  et  non  est  per  se  connexa  cum 
juramento,  ut  ex  dictis  constat.  Habet  tamen 
magnam  affinitatem  cum  materia  de  Voto, 
propter  convenientiam  quam  habent  in  ratio- 
ne  promissionis,  et  ideo  nunc  supponimus,  ad 
hanc  promissionem,  et  obligationem  ejus,  ne- 
cessariam  esse  liberam  voluntatem  cum  suffi- 
cienti  advertentia  et  judicio  rationis,  qualis 
adactum  deliberatum,  vel  (ut  dici  solet)  ad 
peccandum  mortaliter  sufficere  possit.  Quo- 
modo  autemhoc  intelligendum  sit,iu  materia 
de  Voto  deciarabitur. 

2.  Necessariam  esse  intentionem,  jurandi  in 
juramento  promissorio  ut  olliget. —  His  ergo 
suppositis  circa  juramentum  promissorium, 
dicendum  estprimo,  ut  obligationem  inducat, 
necessarium  esse  ut  ab  intentione  jurandi  pro- 
cedat.  Hoc  certum  est  apud  omnes,  D.  Thom., 
d.  q.  89,  art.  7,  ad4 ;  et  ibi  Cajetan.  et  Soto; 
et  Covar.  supra,  §  5,  n.  2;  et  Panorm.,  in  c. 
Veniens,  de  Jurejur.,  num.  -4,  cum  Glossa  ibi, 
et  in  c.  Hoc  videtur,  §  Qumitur,  22,  q.  5.  Et 


CAP.  VII.  AN  AD  OBLIGATIONEM 
probatur,  quia  juramentum  sine  intentione 
faetum  non  est  juramentum,  ut  1.  1,  in  princ, 
dictum  est ;  ergo  neque  obligationem  potest 
inducere,  quia  quod  non  est,  non  operatur. 
Item  verba  non  habent  vim  obligandi,  nisi 
ratione  consensus,  ut  constat  in  matrimonio, 
et  in  omnibus  contractibus,  et  in  professione 
ac  votis.  Et  ratio  est,  quia  interior  voluntas 
est  quasi  anima  verborum,  nec  verba  habent 
efficaciam,  nisi  ut  sunt  signa  mentis.  Est  au- 
tem  hsec  assertio  intelligenda  de  obligatione 
per  se,  et  ex  vi  juramenti;  nam  ex  rationibus 
extrinsecis  poterit  oriri  obligatioex  juramento 
exteriori,  etiamsi  animus  defuerit.  Primo,  ra- 
tione  justitise,  si  ob  eam  causam  alter,  cui  fit 
jurameutum,  grave  aliquod  nocumentum  pas- 
sus  sit,  ut  si  virgo  cousensit  in  petitionem 
ejus,  qui  dolose  promisit,  et  juravit  se  ductu- 
rum  illam.  Sed  iu  hoc,  et  similibus  casibus, 
obligatio  non  nascitur  per  se  ex  juramento, 
ut  tale  est,  sed  ex  iuiqua  deceptione,  quse  est 
injusta  causa  illius  nocumenti :  et  juramen- 
tum  ibi  concurrit  ut  augens  deceptionem  ex 
parte  jurantis,  et  reddens  illam  magis  proba- 
bilem,  et  excusabilem  ex  parte  alterius,  qui 
damnum  est  passus.  Vide  Sylv.,  verb.  Jura  ■ 
mentum,  4,  q.  19,  et  alios  Doctores  citatos.Se- 
cundo  potest  obligatio  oriri  ratione  scandali 
vitandi,  quse  ad  charitatem  per  se  spectat,  et 
potest  pertinere  ad  religionem,  quatenus  pu- 
blica  illa  species  perjurii  in  irreverentiam  Dei 
cedit,  vel  quia  inducunturalii  adsimilia  per- 
juria,  vel  dolosa  juramenta  facienda.  Qnam 
grave  autem  peccatum  sit  ita  jurare  in  dolo, 
dicam  in  libro  sequenti. 

3.  Ut  juramentum  promissorium  obliget,  in- 
tentio  sufficienter  libera  requiritur.  —  Dico 
secundo  :  ut  juramentum  promissorium  obli- 
get,  necessarium  est  ut  intentio  jurandi  sit 
sufficienter  libera,  seu  deliberata ,  ea  saltem 
deliberatione  et  advertentia,  quse  ad  peccan- 
dum  mortaliter  sufficeret.  Heec  etiam  assertio 
communis  est  Theologis,  in  3,  d.  39,  ubi  spe- 
cialiter  videri  potest  Richard.,  d.  art.  3,  q.  1 ; 
Sylv.,  verb.  Juramentum,A,  q.  9;  Ang.,  verb. 
Juramentum,  5,  n.  8;  Navar.,  c.  12,  n.  10 ;  Ab- 
bas,  in  c.  Si  vero  ;  et  Joan.  Andreas,in  c.  JSi- 
cut  ex  litteris,  de  Jurejur.  Et  probatur  ex  dic- 
tis  lib.  1,  c.  1,  quia  ibi  diximus,  ad  verum  et 
proprium  juramentum,  necessarium  esse  ut 
cum  sufficienti  deliberatione  fiat ;  ergo  idem 
a  fortiori  erit  necessarium  ad  juramentum 
promissorium,  ac  subinde  ad  obligationem 
ejus.  Item  ad  voti  obligationem  requiritur  si- 
milis  deliberatio ;  ergo  et  ad  obligationem  ju- 


JURAMENTI  PR0.MISS0RII,  ETC.  525 

ramenti.  Probatur  consequentia ,  quia  etiam 
obligatio  juramenti  est  moralis,  et  voluntarie 
sumitur.  Denique  haec  obligatio,  quee  ex  ju- 
ramento  promissorio  nascitur,  obligat  ex  ge- 
nere  suo  sub  reatu  culpae  mortalis  ;  ergo  re- 
quirit  saltem  eamdeliberationem,  quae  ad  pec- 
candum  mortaliter  necessaria  est.  Antecedens 
supponitur  ex  dictis,  et  infra  etiam,  lib.  3,  la- 
tius  tractabitur.  Consequentia  vero  probatur, 
quia  non  minor  libertas  necessaria  est  ad  se 
obligandum  sub  mortali,  quam  ad  transgre- 
diendam  obligationem  cum  lapsu  mortali.  Di- 
ces,  saltem  sequi  cum  proportione,  si  jura- 
meutum  promissorium  factum  est  cum  im- 
perfecta  deliberatione  ,  quse  ad  peccandum 
venialiter  sufficeret,  obligare  etiam  sub  ve- 
niali  ad  implendum  promissum.  Respondetur 
negando  conseqnentiam,  quia  ex  actu  indeli- 
berato  non  potest  intrinsece  oriri  obligatio  ad 
actum,  qui  postea  pleno  judicio,  et  delibera- 
tione  prsestandus  est,  sed  est  liberum  homini 
ea,  quse  per  surreptionem  et  indeliberationem 
protulit,  postea  maturo  consilio  retractare  ; 
neque  privandus  est  homo  hac  libertate  pro- 
pter  indeliberatum  actum  preecedentem ;  pri- 
varetur  autem  illa  libertate,  si  sub  veniali  cul- 
pa  obligaretur  ad  implendum  juramentum 
indeliberate  emissum.  Et  hac  ratione  etiara 
votum  indeliberate  factum  non  obiigat  etiam 
sub  veniali,  quia  semper  est  integrum  homini 
deliberare,  circa  ea  qua3  indeliberate  egit,  et 
ea  retractare  :  sed  de  hoc  puncto  in  tractatu  de 
Voto  agendum  est,  et  ideo  haec  niinc  sufficiunt. 
4.  Satis  est,  ut  juramentum  ohliget,  delibe- 
rata  intentio  jurandi,  licet  non  adsit  intentio 
promittendi  nec  implendi.  —  Quadruplex  esse 
potest  intentio.  —  Dico  tertio  :  ut  juramentum 
obliget,  satis  est  ex  parte  jurantis  voluntaria 
ac  deliberata  intentio  jurandi,  etiamsi  non  ad- 
sit  inteutio  promittendi,  se  obligandi,  aut  im- 
plendi  quod  juratur.  Haec  assertio  non  est 
tam  certa,  sicut  praecedentes,  nam  multi  vi- 
dentur  sentire  oppositum.  Ut  ergo  explicetur 
et  probetur,  quatuor  intentiones  ex  parte  ob- 
jectorum  possumus  in  hoc  actu  distinguere. 
Prima  est  intentio  jurandi,  de  qua  dictum  est, 
in  qua  omnes  conveniunt  sine  illa  nihil  fieri. 
Secunda  est  intentio  promittendi.  Tertia  est 
intentio  se  obligandi ;  quamvis  enim  ab  ali- 
quibus  hee  duee  confundantur,  necessarium  est 
in  praesenti  illas  distinguere ,  ut  constabit. 
Quarta  est  intentio  implendi  quod  juratur, 
quae  clare  est  distincta  a  ceeteris.  Dicimus  er- 
go  in  assertione,  si  prima  inlentio  in  jura- 
mento  promissorio  reperlatur,  illam  sufficeve 


526 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


ad  obligationem,  etiamsi  omnes  alise  desint. 
Ratio  breviter  est,  quia  illa  intentio  sufficit 
ut  illud  sit  verum  jnramentum  ;  sed  juramen- 
tum  semel  factum,  ipsum  ex  se  et  natura  sua 
producit  obligationem  independenter  a  vo- 
luntate  jurantis  ,  supposita  materia  capaci 
(  quam  nos  nunc  supponimus ) ;  ergo.  Conse- 
quentia  evidens  est.  Major  etiam  videtur  per 
se  nota  ex  dictis  in  superioribus  de  natura  ju- 
ramenti,  et  actibus  ad  illud  concurrentibus, 
quia  illa  est  voluntaria  et  humana  invocatio 
Dei  in  testimonium  veritatis,  seu  promissio- 
nis  ;  ergo  est  verum  juramentum.  Minor  in 
superioribus  capitibus  tacta  est;  melius  autem 
hic  confirmabitur,  discurrendo  per  alia  tria 
membra. 

5.  Opinio  aliquorum.  — ■  Auctoris  sententia. 
—  De  secunda  ergo  intentione,  scilicet,  pro- 
mittendi,  dixerunt  aliqui  esse  necessariam  ut 
juramentum  promissorium  obliget,  et  sine  illa 
priorem  intentionem  non  sufficere.  Quod  vi- 
dentur  sentire  Tbeologi  et  Summistse,  quate- 
nus  iudistincte  dicunt,  non  obligari  juramento 
eum,  qui  jurat  sine  intentione  se  obligandi, 
licet  juret  cum  animo  jurandi ;  nam  indistinc- 
te  loquuntur  de  intentione  promissionis,  vel 
obligationis.  Mibi  tamen  exploratum  videtur, 
intentionem  promittendi  non  esse  necessa- 
riam  ut  juramentum  obliget.  Probatur,  quia 
supra  osteusum  est  juramentum  obligare  , 
etiamsi  non  cadat  in  promissionem,  sed  in 
simplicem  assertionem  faciendi  aliquid,  quod 
aliquis  se  facturum  affirmat,  licet  non  promit- 
tat  ;  ergo  licet  fingat  se  promittere,  et  v^rba 
promissionis  proferat  sine  intentione  pro- 
mittendi  ,  si  tamen  vere  et  ex  animo  jurat, 
ex  vi  juramenti  manet  obligatus.  Patet  con- 
sequentia,  quia  fictio  promissionis  non  tollit 
materiam  quam  confirmare  possit ,  nec  ab 
ipso  juramento  tollit  vim  ad  confirmandam 
illam ;  ergo,  non  obstante  fictione  promis- 
sionis  ,  manebit  obligatio  ex  vi  juramenti. 
Prior  pars  antecedentis  patet  ,  quia  cum  fic- 
ta  promissione  stat  vera  assertio  de  facto 
futuro;  asserit  enim  aliquis  se  aliquid-fac- 
turum,  quia  promittere  non  vult,  unde  li- 
cet  utatur  verbis  promissoriis  sine  intentione 
promittendi ,  nihilominus  affirmat  se  factu- 
rum ;  nam  heec  affirmatio  intrinsece  includi- 
tur  in  verbis  promissoriis,  ut  supra  declara- 
tum  est.  At  affirmatio  est  sufficiens  materia 
juramenti  promissorii,  ut  per  illud  confirmari 
possit,  ut  supra  ostensum  est ;  ergo  illa  fictio 
non  tollit  materiam  sufficientem  juramenti 
promissorii. 


6.  Quod  autem  nec  effectum  talis  juramen- 
ti  impedire  possit  ( quse  erat  altera  pars  ante- 
cedentis ),  patet,  quia  neque  hoc  est  in  potes- 
tate  voluntatishumanse,  ut  statim  dicam  ;  ne- 
que  cadit  sub  illam  intentionem,  quia  illa  tan- 
tum  est  de  non  promittendo,  non  vero  de  non 
jurando,  ut  supponitur,  nec  de  impediendo 
effectu  juramenti,  quia  est  longe  diversus  ab 
effectu  promissionis,  ut  etiam  est  ostensum, 
et  intentio  non  operatur  ultra  objectum  suum. 
Ergo  juramentum  illud  cadens  saltem  in  sim- 
plicem  assertionem  confirmat  illam,  et  conse- 
quenter  inducit  obligationem  veram  illam  ef- 
ficiendi;  hoc  enim  est  confirmare  illam.  Con- 
firmatur,  ac  declaratur  in  casu  de  juramento 
solvendi  usuras,  si  quis  cogatur  hoc  sub  jura- 
mento  promittere,  nam  licet  quis  ficte  promit- 
tat  se  soluturum,  si  tamen  id  affirmat  et  ju- 
rat,  tenetur.  Probatur,  quia  juxta  veriorem 
sententiam  illa  promissio  de  se  est  nulla,  ut 
infra  ostendam,  et  nihilominus  juramentum 
obligat ;  ergo  sive  fiat  cum  intentione  pro- 
mittendi,  sive  non,  seque  obligabit.  Probatur 
consequentia,  quia  ibi  intentio  promittendi  est 
impcrtinens,  quandoquidem  non  potest  facere 
obligatiouem  validam.  Unde  concluditur  ali- 
ter  argumentum,  quia  si  intentio  promittendi 
esset  necessaria ,  ut  juramentum  obligaret, 
maxime  esset  ut  promissio  esset  valida,  ut  in 
eam  cadat  juramentum  ;  sed  hoc  non  est  ne- 
cessarium,  ut  in  dicto  exemplo  constat ;  ergo 
neque  est  necessaria  talis  intentio  ad  obliga- 
tionem  juramenti.  Neque  in  hoc  video  diffi- 
cultatem  alicujus  momenti.  Et  hanc  regulam 
videtur  intendere  Panorm.,  in  c.  Cum  contin- 
gat,  de  Jurejur.,  n.  18,  19  et  20,  quem  sequi- 
tur  Tabien.,  verb.  Jurare,  n.  14,  et  alii  quos 
statim  commemorabo. 

7.  Venio  ad  tertiam  intentionem,  scilicet 
se  obligandi,  de  qua  confuse  et  sine  distinctio- 
ne  tractant  auctores;  magnam  tamen  lucem 
afferet  distinctio  duplicis  obligationis,  quse  in 
promissione  jurata  invenitur  :  una  fidelitatis 
vel  justitise,  altera  religionis  seu  juramenti, 
quee  adeo  distinguuntur,  ut  separabiles  etiam 
sint  in  re  ipsa,  ut  supra  ostensum  est.  Unde 
a  fortiori  sequitur  posse  etiam  intentione  se- 
parari.  Potest  enim  quis  habere  intentionem 
non  se  obligandi  per  votum  ad  non  ludendum, 
vel  ad  dandam  eleemosynam,  et  nihilominus 
absolute  et  simpliciter  velle  jurare,  non  lude- 
re,  seu  eleemosynam  facere;  et  similiter  po- 
test  nolle  sponsalia  facere,  nec  se  obligare  al- 
teri,  et  nibilominus  jurare  sine  dolo  et  debita 
intentione  tale  matrimonium  facere.  Quando 


CAP.  VII.  AN  AD  OBLIGATIONEM 
ergo  cum  juramento  solum  conjungitur  in- 
tentio  non  se  obligandi  alteri  homini  cui  jura- 
tur,  neque  conferendi  illi  aliquod  jus,  talis 
intentio  ohesse  non  potest,  quominus  jura- 
mentum  obliget  sua  propria  et  specifica  obli- 
gatione.  Probatur  ex  proxime  dictis,  nam  a 
fortiori  ex  illis  sequitur;  qui  enim  non 
habet  intentionem  promittendi  vel  contra- 
hendi,  a  fortiori  non  babet  intentionem  se 
obligandi;  ergo  si  intentio  non  promittendi 
ncn  obstat  obligationi  juramenti,  nec  inten- 
tio  nou  se  obligandi  illo  modo  obstabit.  Sive 
euim  una  istarum  intentionum  possit  ba- 
beri  sine  alia,  sive  non  (de  quo  dicetur  infra 
tractando  de  Voto),  sufficit  quod  intentio  non 
promittendi  includit  intentionem  nou  se  obli- 
gandi  ex  justitia  vel  fidelitate,  ut  inde  aperte 
concludamus,  banc  intentionem  non  se  obli- 
gandi  tab  modo  non  obstare  obligationi  jura- 
menti.  Undo  a  fortiori  eoncluditur,  intentio- 
nem  se  obligandi  bomini  non  esse  necessariam 
ad  obligationem  juramenti,  quod  proprie  et 
per  se  respicit  Deum,  ut  supra  declaratum 
est. 

8.  Tribus  modis  potest  sehabere  quis  circa 
intentionem  jurandi  reHgiose,  et  cum  obliga- 
tione. —  Oov.  in  p.  4,  §  5,  n.  2,  affirmat  nos- 
tram  sententiam.  —  Qua^stio  ergo  superest  de 
intentione  se  obligandi  propria  obligatione 
religiosa  ot  juramenti,  circa  quam  tribus  mo- 
dis  se  habere  potest  is,  qui  jurat.  Primo,  ut 
illam  expresse  habeat,  et  tunc  nulla  superest 
ratio  dubitandi  de  obligatione.  Secundo.  ut 
neque  illam  intentionem  babeat  formaliter, 
nec  contrariam,neque  de  boc  cogitet,  sed  pure 
ac  simpliciter  habeat  intentionem  jurandi.  Et 
tunc  etiam  non  est  dubium  quin  tale  jura- 
mentum  obliget,  nec  oppositum  potest  cen- 
seri  probabile,  etiam  speculative,  nedum  prac- 
tice.  Probatur,  tum  ratione  facta,  quia  ille 
vere  jurat,  et  juramentum  de  se  habet  hanc 
efficaciam,  et  tunc  nullum  ei  ponitur  impedi- 
mentum,  quia  nulla  operatur  voluntas  contra-' 
ria  ;  cur  ergo  non  obligabit  ?  Tum  etiam  quia 
ad  obligationem  contrahendam  non  est  necesse 
cogitare  distincte,  et  quasi  in  actu  signato  de 
obligatione,  sed  satis  est  velle  vovere,  velle 
contrahere,  quia  ibi  virtute  includitur  volun- 
tas  se  obligandi,  saltem  dum  illi  non  resisti- 
tur.  Ergo  idem  erit  in  juramento.  Tertio  ergo 
modo  potest  contingere  ut  aliquis  jurare  ve- 
iit,  et  simul  nolit  ipso  juramento  obligari ; 
quamvis  enim  boc  raro  contingere  possit, 
quia  illse  voluntates  videntur  valde  contrariaa, 
simpliciter   non   repugnat ,  quia  saltem  m- 


JURAMENTI  PR0MISS0R1I,  ETC.  527 

terveniente  ignorantia,  cogitare  potest  quis 
posse  se  unum  ab  alio  separare,  et  nolle 
manere  ligatus,  nec  omnino  fingere  jura- 
mentum,  quia  putat  minus  hoc  modo  pec- 
care.  Nec  denique  illee  duse  intentiones  sunt 
formaliter  contraria?,  quia  juramentum  et 
ejus  obligatio  distinguuntur,  sicut  causa  et 
effectus ;  et  ideo  possunt  apprebendi  ut  sepa- 
rabilia.  Positis  ergo  illis  duabus  intentionibus, 
difficultas  est  an  juramentum  obliget,  et  con- 
sequenter  utrum  ad  juramenti  obligationem 
requiratur  non  solum  intentio  jurandi,  sed 
etiam  ne  intercedat  fictio  per  voluntatem  non 
se  obligandi. 

9.  Iu  hoc  ergo  puncto,  est  multorum  senten- 
tia,  eum,  qui  jurat  cum  intentione  non  se 
obligandi,  non  obligari  ex  vi  juramenti.  Ita 
sentiunt  multi  Scholastici,  in  3,  d.  39,  ubi 
divus  Thomas,  quaast.  1,  articul.  3,  quses- 
tiuncula  3,  id  significat,  sed  in  sensu  longe 
diverso,  ut  c.  sequent.  dicam.  Item  Bonav. 
ibi,  art.  3,  q.  1  ;  Scot.,  art.  3  ;  Gabr.,  q.  4,  art. 
2,  conc.  3  ;  Richard.,  art.  2,  q.  2,  et  in  4,  dist. 
38,  art.  3,  q.  3  ;  Sylv.,  verb.  Juramentum,  &■, 
q.  7,  ubi  adducit  D.  Thom.  2.  2,  q.  89,  art.  7, 
ad  4,  q.  98,  art.  3,  ad  1,  et  4,  dist.  29.  Sed  de, 
hoc  puncto  nihil  apud  D.  Thomam  reperitur. 
Idem  repetit  Sylv.,  ibi,  q.  19;  Augel.,  verb. 
Juramentum,  5,  n.  9,  10  et  32,  qui  referunt 
alios  Canonistas.  Idemsentire  videtur  Medin., 
Cod.  de  Confess.,  queest.  de  Dispensat.  super 
confess.  revel.,  ad  2;  Guttierez,  de  Juram., 
p.  4,  c.  57,  n.  20.  Et  citatur  etiam  Navar.,  c. 
12,  num.  28 ;  sed  ibi  agit  de  voto,  de  quo  alia 
est  ratio,  ut  infra  dicam ;  posset  tamen  alle- 
gari  in  eod.  c,  n.  8,  13  et  44,  sed  ibi  in  alio 
sensu  loquitur,  ut  ostendam.  Citatur  etiam 
pro  bac  sententia  Glos.,  in  c.  LUteraturam, 
de  Voto,  quse  licet  prius  de  voto  loquatur, 
postea  generaliter  dicit  :iVmo  se  obligat,  nisi 
qui  animum  habet  se  obligandi.  Idern  tenent 
expresse  Felin.  et  Abb.,  in  c.  Si  vero,  eod., 
n.  9,  cum  Joan.  Andr.,  in  c.  Verum,  eod., 
et  in  c.  Ad  audientiam,  Quod  metus  causa. 
Solet  ad  confirmandam  hanc  sententiam  ad- 
duci  sententiaGreg.,  in  c.  Hummw  aures,  22, 
qua3st.  5,  dicentis  obligationem  verborum  at- 
tendi  ab  ipso  Deo  secundum  intentionem  ju- 
rantis.  Sed  non  loqmtur  de  intentione  se  obli- 
gandi,  sed  de  intentione  significandi  per  ver- 
ba,  et  ita  non  pertinet  ad  causam  preesentem, 
sed  ad  tractandam  in  capite  sequenti,  ubi  tex- 
tus  ille  explicabitur. 

10.  Hii/jus  opinioim  fundameniuvu .  —  Fun- 
damentum   hujus  sententise  pra^cipuum  est, 


528 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 

bien. ,   dicens  esse  securius,  verb 


quia  per  proprios  actus  homo  non  obligatur 
nisi  sua  voluntate  ;  ergo  si  voluntas  resistit  , 
et  non  vult  se  obligare,  impossibile  est  oriri 
obligationem.  Secundo,  qui  non  vult  se  obli- 
gare  jurarcento,  virtute  non  vult  jurare  serio 
et  vere,  sed  tantum  ficte,  et  apparenter,  quia 
illa  duo  contradictionem  iuvolvunt  :  et  ideo 
non  potest  utramque  serio  et  absolute  velle. 
Quod  si  dicas  ,  interveniente  ignorantia  con- 
nexionis,  posse  aliquem  utrumque  velle,  eo 
ipso  magis  concludit  ratio  ;  nam  consensus 
per  deceptionem  datus  non  obligat ;  ut  si  quis 
vellet  matrimonium  contrahere  animo  non  se 
obligandi  ad  reddendum  debitum,  vel  si  vellet 
vovere,  aut  profiteri  religionem  animo  non  se 
obligandi  ad  obediendum  ,  etc,  nihil  ageret , 
quia  revera  non  vult  matrimonium,  vel  pro- 
fessionem  prout  in  re  debet  fieri  ,  sed  prout 
falso  cogitatur ;  ergo  similiter ,  etc.  Tertio,  si 
quis  intenderet  jurare  hoc  modo  :  Volojurare, 
dummodo  non  obliger,  vel  per  hoc  non  obliga- 
retur,  quia  est  consensus  conditionatus  contra 
substantiam  contractus  ,  vel  cujus  conditio 
non  potest  subsistere  stante  actu,  sicut  pa- 
tet  in  exemplis  de  matrimonio  vel  religione 
positis.  Sed  qui  habet  voluntatem  jurandi  si- 
mul  cum  voluntate  non  se  obligandi ,  virtute 
addit  dictam  conditionem  primse  intentioni, 
ut  constat ;  ergo  non  obligatur. 

41.  Resolutio  qucestioms.  —  Nihilomiuus 
dicendum  est,  etiam  in  eo  casu  oriri  obliga- 
tionem  ex  juramento  promissorio  cum  vera 
intentione  jurandi  facto.  Heec  videtur  mihi 
sententia  D.  Thomee,  d.  q.  89,  art.  7,  ad  3,  et 
magis  ad  4.  Nam  in  priori  absolute  dicit,  ju- 
ramentum  coactum  obligare,  nulla  distinctio- 
ne  adhibita,  an  jurans  habeat  intentionem  se 
obligandi,  necne,  cum  tamen  in  illo  puncto 
esset  valde  necessaria ,  si  aliquid  posset  ope- 
rari  ;  intentionem  autem  juraudi  supponit, 
quia  de  illo  loquitur,  qui  vere  jurat.  In  solu- 
tione  autem  ad  4,  addit,  obligari  jurantem 
aliquando  secundum  intentionem  alterius , 
cui  jurat,  quod  esse  non  posset  si  jurans  non 
posset  obligari  ,  nisi  ex  intentione  se  obli- 
gandi ,  de  quo  latius  capite  sequenti.  Cla- 
rius  docet  hanc  sententiam  Gajetanus ,  eod., 
articulo  1 ,  et  Soto,  quaest.  1,  articuio  7,  uter- 
que  circa  eamdem  solutionem  ad  4 ;  Covar. 
sttpra,  p.  4,  §  5,  n.  2  ;  Guttierez,  lib.  2  Ca- 
non.  qusest.,  cap.  22,  n.  31,  et  multi  alii 
moderni.  Sumitur  etiam  ex  Sylv.,  verb.  Jura- 
meiitum,  3,  q.  2,  et  Angel.,  verb.  Juramentum, 
quatenus  in  hoc  constituunt  differentiam  inter 
juramentum  et  votum;  inclinat  etiam  Ta- 


Jurare , 
n.  41. 

42.  Prohalw  opinio  vera. — Probatur  autem 
primo,  quia  licet  in  voluntate  hominis  sit  ju- 
rare  vel  non  jurare,  non  est  tamen  in  potes- 
tate  hominis  ex  juramento  prsestito  non  obli- 
gari ;  ergo  qui  vult  jurare,  quantumvis  nolit 
obligari ,  necessario  obligatur.  Consequentia 
est  evidens,  quia  qui  potest  adhibere  causam , 
et  non  potest  effectum  ejus  impedire,  si  vult 
applicare  causam ,  et  cum  effectu  applicat, 
necessario  vult  effectum,  etiamsi  maxime  no- 
lit ;  ut  qui  vult  applicare  ignem  domui,  vo- 
luntarie  quidem  ponit  causam,  sed  effectus 
necessario  sequitur  independenter  a  voluntate 
ejus;  ita  ergo  erit  in  preesenti,  stante  veritate 
antecedentis.  Antecedens  ergo  explicatur,  et 
probatur  ex  doctrina  supra  tradita  de  duplici 
obligatione  juratae  promissionis,  ad  hominem 
et  ad  Deum.  Inter  quas  hsec  potest  notari  dif- 
ferentia,  quod  obligatio  promissionis  est  per 
se  et  directe  iutenta  ,  imo  est  quasi  primum 
objectum  voluntatispromittendi,  utintractatu 
de  Voto  laiius  dicetur;  obligatio  autem  jura- 
menti  non  est  directe  intenta,  quia  per  jura- 
mentum  nihil  homo  offert  Deo,  sed  potius 
obligat  ipsum  Deum  (ut  sic  dicam),  ut  sttae  as- 
sertionis  vel  promissionis  sit  testis ,  aut  quasi 
fidejussor  ;  et  inde  (non  jam  ex  voluntate  sua, 
sed  ex  naturali  lege)  obligatur  homo  ad  verum 
faciendum  testimonium  Dei.  Declaratur  opti- 
me  humano  exemplo,  nam  si  quis  vocavit  ho- 
minem  ut  esset  fidejussor  suse  promissionis, 
eo  ipso  obligatur  fidejussori,  nec  per  volunta- 
tem  contrariam  potest  talis  obiigatio  impediri; 
ita  ergo  est  cnm  proportione  in  prsesenti. 

13.  Unde  argumentor  secundo,  quia  si  ho- 
mo  ex  animo,  et  cum  vera  intentione  jurandi, 
jurat  se  aliquid  facturum,  eo  ipso  adducit 
Deum  in  testem  non  solum  preesentis  veritatis, 
sed  etiam  assertionis  de  futuro;  ergo  eo  ipso, 
et  ex  necessitate  obligatur  ad  faciendam  ve- 
ram  illam  assertionem  de  futuro,  quantum  in 
ipso  fuerit  ;  ergo  non  potest  excusari  ab  hoc 
debito  per  quamcumque  voluntatem  non  se 
obligandi.  Probatur  consequentia ,  quia  talis 
voluntas  est  contra  naturalem  legem  jura- 
menti,  et  contra  divinum  honorem,  et  contra 
sui  testimonii  auctoritatem  ;  ergo  non  potest 
talis  voluntas  non  se  obligandi  habere  effec- 
tum,  quia  non  potest  esse  efficacior  ad  non 
obligandutn,  quam  naturalis  lex,  vel  quam 
divina  religio  ad  obligandum.  Unde  ut  talis 
voluntas  impediret  obligationem,  deberot  irc- 
pedire  ne  iieret  juramenturn,  nec  Deus  cum 


CAP.  VII.  AN  AD  OBLIGATIONEM 
effectu  in  testein  adduceretur;  at  in  casu  (ut 
supponitur)  non  hoc  facit  voluntas,  sed  vult 
componere  juramentum    validum  cum  non 
obligatione,  quod  impossibile  est. 

14.  Declaratur  amplius  assertio.  —  Tertio 
declaratur  amplius  ,  nam  si  quis  velitjurare 
assertionem  de  praesenti  vel  prseterito,  et  non 
obligari  ad  dicendum  verum,  non  potest,  sed 
pejerabit,  si  falsum  juret,  quantumvis  nolit 
ratione  juramenti  obligari  ad  dicendum  ve- 
rum  ;  ergo  similiter  qui  jurat  assertionem  de 
f uturo ,  non  potest  non  obligari  ad  illam  ve- 
ram  faciendam  ,  etiamsi  maxime  velit.  Unde 
confirmatur  quarto  ,  et  declaratur  amplius  , 
quia  alias  sequitur  non  esse  peccatum  mortale, 
quempiam  jurare  se  aliquid  facturum,  animo 
non  faciendi ;  consequens  est  falsum,  ut  auc- 
tores  utriusque  sententiee  fatentur ,  quia  illud 
est  perjurum  assertorium  ;  ergo.  Probatur  se 
quela,  quia  si  ego  possum  jurare  et  non  me 
obligare  pro  voluntate  mea,  non  erit  peccatum 
saltem  mortale  id  facere  aut  velle,  quia  in  boc 
nemini  fit  injuria  ;  ergo  nec  erit  peccatum 
habere  propositum  non  faciendi  quod  juratur. 
Nam  si  quis  sciat  se  non  futurum  postea  obli- 
gatum,  scit  etiam  se  non  peccaturum  postea  id 
non  faciendo ;  ergo  nec  antea  peccabit  haben- 
do  propositum  non  faciendi.  Dices  peccare 
mortaliter  illum,  qui  jurando  aliquid  facien- 
dum ,  vult  non  se  obligare ,  quia  facit  in  hoc 
injuriam  Deo.  Sed  contra,  quia  vel  hoc  non 
stat  cum  contraria  positione ,  vel  inde  melius 
concludimus  intentum.  Nam  si  est  injuria  Dei 
velle  non  obligari  jurando,  ergo  juramentum 
ex  se,  ac  sua  vi  et  natura  obligat ;  ergo  non 
potest  voluntas  humana  obligationem  impe- 
dire.  Item  voluntas  impediendi  obligationem 
Deo  debitam  non  potest  esse  valida  et  efficax  ; 
ergo  non  potest  talis  voluntas  impedire  obli- 
gationem  juramenti. 

15.  Advertendum.  —  Priusquam  respon- 
deam  ad  fundamenta  contraria,  adverto,  ne 
quis  moveatur  numero  auctorum  ,  illos  indif- 
ferenter  loqui  de  juramento  ita  doloso,  ut  fic- 
tum  etiam  sit,  unde  sub  intentione  non  se 
obligandi,  includunt  etiam  intentionem  non 
jurandi  ;  nunquam  tamen  satis  distinguunt 
illas  duas  intentiones,  nec  dicunt,  stante  vera 
intentione  jurandi  ,  posse  impediri  obligatio- 
nem  per  voluntatem  jurantis,  nolentis  se  obli- 
gare.  Moderni  autem,  qui  illas  clarius  distin- 
guunt ,  fere  omnes  nostram  sententiam  se- 
quuntur,  et  si  qui  dissentiunt,  statim  recidunt 
ab  hypothesi ,  dicentes  intentionem  non  se 
obligandi  destruere  intentionem  jurandi,  et 

XIV. 


JUIUMENTI  PR0MISS0R1I,  ETC.  529 

fictani  illam  reddere  ;  quia  jam  non  manet 
nisi  intentio  proferendi  exterius  verba  jura- 
menti ,  non  vero  solide  ac  vere  jurandi.  Sed 
immerito  retrocedunt  ab  hypothesi  quaestio- 
nis,  et  negant  illam ;  tum  quia,  ut  supra  os- 
tendi,  juramentum  est  simpliciter  prius  obli- 
gatione  ,  et  non  includit  illam  in  sua  intrin- 
seca  ratione,  sed  omnino  habet  illam  ut  effec- 
tum  resultantem  ;  unde  nec  voluntas  jurandi 
includit  in  objecto  suo  obligationem ,  sed  so- 
lum  invocationem  divini  testimonii,  quse  om- 
nino  prior,  et  distincta  est  ab  obligatione. 
Tum  etiam  quia  non  solum  metaphysice,  sed 
etiam  moraliter  hsec  sunt  separabilia,  ut 
patebit  respondendo  ad  argumenta,  ex  quo- 
rum  solutionibus  heec  sententia  evidentior 
fiet. 

16.  Fit  satis  fundamentis  oppositce  senten- 
tice.  —  Ad  fundamentum  ergo  contrariae  sen- 
tentia?  negatur  antecedens;  nam  aliqui  sunt 
actus  humani,  per  quos  obligatur  homo  etiam 
nolens  formaliter  obiigari,  si  velit  exercere 
actum,  ex  quo  naturaliter  sequitur  obligatio, 
ut  ex  injuria  nascitur  obligat  satisfaciendi, 
et  ex  damno  voluntarie  et  injuste  lllato 
nascitur  obligatio  restituendi ,  etiamsi  ma- 
xime  habuerit  homo  in  principio  volunta- 
tem  non  se  obligandi.  Et  ex  peccato  nascitur 
obligatio  pcenitendi  ;  et  ex  actu  indueendi 
alium  ut  pro  me  fidejubeat,  nascitur  obliga- 
tio  speciali  respectu  fidejussori,  non  solum  ad 
satisfaciendum  illi ,  si  pro  me  solvat ,  sed 
etiam  ad  prsevenieudum  faciendo  quod  in  me 
esf,  ad  solvendum  si  possim ,  ne  ille  coga- 
tur  solvere ;  nec  est  in  potestate  mea  facere, 
ut  ex  illa  actione  non  maneam  sic  obligatus  , 
eliamsi  velim.  Et  ratio  omnium  est,  quia  tahs 
obligatio  non  pendet  directe  et  proxime  a  vo- 
luntate  mea ,  sed  tantum  remote  et  in  radiee 
in  alio  actu,  ad  quem  illa  necessario  sequitur, 
neque  potest  impediri. 

17.  Unde  possumus  etiam  distinguere  illud 
antecedens,  utsit  verum  in  contractibus,  quo- 
rum  substantia  cousistit  in  obligatione,  et  ideo 
necesse  est  includi  in  consensu  ipso  et  volun- 
tate  contrahendi,  ut  dicemus  infra  tractando 
de  voto.  Secus  vero  est  in  actibus,  quorum 
ratio  et  substantia  non  consistil  in  obligatio- 
ne,  sed  ad  illos  sequitur  tanquam  effectus  re- 
sultans  ;  sicut  dicebamus  de  actione  injuriosa,, 
damnificativa,  et  similibus.  Et  in  oratione  suo 
modo  invenitur,  nam  licet  vohintarie  orem, 
sequitur  obligatio  orandi  attente ;  neque  est 
in  potestate  mea  evitare  banc  obligationem, 
etiamsi  maxime  cupiam,  si  cum  eiieetu  orare 

34 


530 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


velim.  Idem  conspicitur  in  juramento  asser- 
torio,  quia  si  jurare  intendo,  eo  ipso  obligor 
jurare  verum,  nec  posstim  separare  lianc  obli- 
gationem  ab  illa  intentione,  licet  cupiam.  Ta- 
lis  vero  est  cum  proportione  obligatio  implen- 
di  quod  facere  juravi,  quia  est  obligatio  perti- 
nens  ad  intrinsecam  honestatem  actus ,  ad 
quam  requiritur  veritas  dictorum ;  sed  quia 
ha;c  veritas  pendet  ex  facto  futuro,  ideo  obli- 
gatio  illa  semper  durat ;  ideoque  non  magis 
potest  separari  per  humanam  voluntatem  , 
quam  obligatio  dicendi  verum  de  prsesenti 
separari  possit  a  juramento  assertorio. 

48.  Sohitur  secundum,et  ostenditur  jurare 
et  obligari,  esse  objecta  distincta  in  re.  —  Ad 
secundum  negatur  assumptvm,  quia  illa  duo 
objectajurare  scilicet  et  obligari,  suntreipsa 
distincta,  et  ideo  noiitio  posterioris  non  des- 
truit  formaliter  et  per  se  volitionem  prioris. 
Quin  potius  si  unus  ex  illis  actibus  destruit 
efficaciam  alterius,  potius  dicendum  est  vo- 
luntatem  jurandi  destruere  voluntatem  non 
se  obligandi,  et  facere  ut  non  sit  absoluta  et 
efficax  voluntas,  sed  inefficax  desiderium,  et 
conditionata  voluntas  non  se  obligandi,  si  es- 
set  possibile ;  vel  si  sit  propositum  efficax,  ma- 
gis  resolvilur  in  propositum  non  implendi 
(de  quo  statim),  quam  sit  propositum  non  se 
obligandi.  Et  ratio  est,  quia  intentio  jurandi 
est  prior,  et  supponitur  esse  in  eodem  instanti, 
tmde  non  potest  evacuari  a  voluntate  poste- 
riori,  sed  potius  impediet  illam.  Et  revera 
quaudo  homo  cognoscit,  et  advertit  esse  con- 
nexionem  necessariam  inter  causam  illam,  et 
hunc  effectum,  simulque  considerat  se  non  pos- 
sevoluntate  sua  impedire  emanationem  talis 
effectus  a  tali  causa,  tunc  impossibile  est  ha- 
bere  simul  utramque  voluntatem  absolutam  et 
efficacem.  Et  absolute  loquendo,  in  potestate 
voluntatis  est  alterutram  illarum  voluntatum 
habere  efficacem  vel  inefficacem ;  et  ideo  con- 
scientia  ejus  consulenda  est,  ut  si  certo  sciat 
absolute  voluisse  jurare,  sibi  persuadeat,  alte- 
ram  voluntatem  non  se  obligandi,  non  fuisse 
voluntatem,  sed  velleitatem,  vel  non  fuisse 
de  non  se  obligando,  sed  de  non  implendo.  Et 
in  dubio  ssmper  ita  credo  esse  prsesumen- 
dum,  tum  in  favorem  juramenti,  tum  quia 
per  se  est  verisimilius,  et  naturali  legi  magis 
consentaneum.  Quando  autem  homo  esset 
certus  se  habuisse  voluntatem  absolutam  non 
contrahendi  obligationem  juramenti,  et  igno- 
rasse  ,  neque  considerasse  connexionem  ne- 
cessariam  obligationis  cum  juramento,  tunc 
credere  potest  non  habuisse  intentionem  ju- 


randi  vere,  sed  tantum  ficte  et  externe,  et 
consequenter  ab  obligatione  excusari. 

19.  Duo  casus  dantur,  in  quibus  simul  pos- 
sunt  esse  efftcaces  voluntates  jurandi  et  non  se 
obligandi.  —  Primus  casus.  —  Secundus.  — 
In  duobus  autem  casibus  possunt  illae  duae 
voluntates  absolutse  et  efficaces  simul  esse  : 
unus  est  absque  interventu  ignorantise  vei  er- 
roris,  quando  homo  scit  se  non  posse  obligari, 
etiamsi  juret.  Ut  si  aliquis  per  vim  cogatur 
jurare  se  non  ingressurum  religionem,  cum 
alias  licite  posset,  bene  potest  velle  jurare  ex 
corde  et  animo,  invocando  Deum  in  testem, 
et  nihilominus  nolle  obligari,  quia  scit  in  ea 
materia  juramentum  non  obligare.  An  vero 
possit  sic  licite  jurare,  postea  videbimus,  nam 
ad  prsesens  non  refert ;  solum  hoc  adducimus, 
ut  constet  posse  consistere  veram  intentionem 
jurandi  sine  intentione  se  obligandi,  imo  cum 
intentione  non  se  obligandi,  quando  juramen- 
tum  ipsum  per  se  non  obligat  in  tali  materia. 
Alius  casus  est,  quando  intervenit  ignorantia, 
vel  inconsideratio,  aut  error,  quia  existimat 
homo  posse  se  sua  voluntate  separare  obliga- 
tionem  a  vero  juramento  ;  nam  interveniente 
ignorantia  potest  haberi  propositum  absolu- 
tum  de  re  impossibili.  Tunc  autem  dico  ni- 
hilominus  juramentum  obligare.  Et  ad  repli- 
cam,  quse  contra  hoc  fiebat  in  secundo  argu- 
mento,  quia  ignorantia  excusat  obligationem, 
dico  imprimis  id  fore  probabile,  quando  igno- 
rantia  est  invincibilis;  in  prsesenti  autem  non 
posse  esse  talem.  Ut  qui  comburit  segetem 
aiienam,  putans  se  non  obligari  inde  ad  res- 
titutionem,  non  ideo  non  obligatur,  quia  illa 
ignorantia  turpissima  est,  nec  debet  admilti 
tanquam  probabilis ;  idem  ergo  dico  in  prse- 
senti.  Deinde  dico  illud  priucipium  habere 
verum  in  obligationibus ,  quse  immediate 
et  directe  pendent  a  voluntate  contrahentis 
vel  promittentis,  non  vero  in  obligationibus 
quae  consequuntur  ex  priori  actione  ;  nam 
tunc  si  actus,  qui  est  causa  obligationis,  abso- 
lute  intenditur  ac  fit,  necessitate  naturali  se- 
quitur  obligatio,  sive  homo  illam  ignoret,  sive 
non,  quia  non  sequitur  ex  eo  quod  ipsa  est  iu 
se  voluntaria,  sed  praecise  ex  vi  causae.  Sicut 
eo  ipso  quod  homo  generat  homiuem,  tene- 
tur  illum  alere,  etiamsi  cum  illum  generavit, 
fingatur  intendisse  non  habere  inde  talem 
obligationem.  Unde  licet  per  possibile  vel  im- 
possibile  illa  cogitatio  vel  ignorantia  esset  ex- 
cusabilis,  nihilominus  juramentum  et  lex  na- 
turalis  per  seobligaret,  licet  ratione  ignoran- 
tia?  posset  quis  excusari  illa  diirante;  illa  vero 


CAP.  VII.  AN  AD  ORLIGATIONEM 
ablata,  sine  dubio  lex  naturalis  de  reverentia 
Deo  debita  statitn  obligaret  ad  faciendum  ra- 
tum  id  quod  ejus  nomine  juratum  est. 

20.  Solvitur  tertium.  —  Ad  tertium,  nego 
illam  voluntatem  esse  conditionatani,  cst  enim 
absoluta  voluntas  jurandi ;  nam  si  esset  con- 
ditionata,  suspenderet  consensum,  et  conse- 
quenter  etiam  effectum,  donec  poneretur  con- 
ditio ;  quia  sicut  conditionalis  nibil  ponit  in 
esse  ante  impletam  conditionem,  ita  voluntas 
conditionata  nibil  operatur,  quandiu  conditio 
suspensa  est ;  in  praesenti  autem  causa,  sup- 
ponimus  bominem  cum  effectu  jurare;  ergo 
absolute  et  independenter  a  futura  conditione 
vult  jurare.  Unde,  snpposito  quod  absolute 
vult  jurare,  non  est  in  potestate  ejus  appo- 
nere  conditionem  suspensivam  obligationis 
juramenti,  cum  non  sit  suspensiva  ipsius  ju- 
ramenti.  Neque  est  simile  de  aliis  contracti- 
bus,  ut  dictum  est. 

21.  Opinio  aliquorum. —  Bonaventura. — 
Superest  dicendum  de  idtimo  actu,  seu  inten- 
tione  implendi  vel  non  implendi  juramentum; 
non  enim  defuerunt  qui  dixerint ,  etiam  inten- 
tionem  non  implendi  quod  juratur,  simul  con- 
ceptam  quando  juratur,  sufficere  ut  bomo 
non  maneat  obligatus.  Citatur  pro  bac  senten- 
tia  Bonaventura,  3,  distinct.  39,  qusest.  se- 
cunda,  quia  dicit  Ecclesiam  non  compellere 
ad  implenda  juramentacoacta,  quiaprsesumit 
non  esse  facta  cum  voluntate  implendi  jura- 
mentum,  sed  evadendi  periculum  :  ubi  videtur 
supponere  banc  vobmtatem  sufficere  ut  jura- 
mentum  non  obliget.  Sed  non  oportet  verba 
obiter  dicta  cum  tanta  proprietate  et  rigore 
accipere,  maxime  in  re  tam  clara.  Sub  volun- 
tate  ergo  non  implendi  comprehendit  volun- 
tat°m  non  se  obligandi,  imo  et  ficte  jurandi, 
ut  patet  ex  altero  membro,  quod  addit,  scili- 
cet;  sed  evadendi  periculum,  quod  posset  quis 
consequi  solum  ficte  proferendo  verba  jura- 
menti  sine  intentione  jurandi.  Quod  declara- 
vit  in  simili  Sylvest.,  verb.  Juramentum,  4, 
qusestione  26,  ubi  etiam  pro  bac  sententia  ci- 
tatur,  quia  loquens  de  illo  qui  juravit  se  redi- 
turum  in  carcerem,  dicit  non  teneri,  si  jura- 
vit  animo  evadendi.  Sed  immerito  allegatur, 
statim  enim  addit :  Secus,  si  animo  se  obligan- 
di,  et  refert  se  ad  dicta  in  §  7.  Igitur  jurare 
animo  evadendi  apud  illum  est  jurare  sine 
voluntate  se  obligandi,  et  fortasse  ibi  etiam 
includit  voluntatem  non  jurandi.  Sed  aiunt 
non  posse  aliquem  babere  voluntatem  absolu- 
tam  se  obligandi,  nisi  habeat  etiam  implendi ; 
quorsum  enim  veliet  se  obligare  ct  non  face- 


JURAMENTI  PROMISSORU,  ETC.  531 

re  ?  At  boc  gratis  dictum  est;  potest  enim 
quis  velle  jurare  ad  evitandum  malum,  vel 
propter  commodum  temporale,  et  consequen- 
ter  velle  obligari,  quia  scit  non  posse  vitare 
obligationem,  si  jurat,  et  niliilominus  nolle 
implere,  quia  sibi  non  est  utile  vel  jueundum. 
Imo  aliquis  timoratus  potest  velle  jurare  et 
se  obligare,  et  sperare  licite  non  implere,  ob- 
tenta  justa  dispensatione ;  quid  ergo  mirum 
quod  bomines,  quifacile  peccant,  velint  jurare 
et  uon  implere? 

22.  Intentionem  non  implendi  rem  juratam 
non  posse  impedire  obligationem  juramenii.  — 
Dico  ergo  intentionem  non  implendi  rem  ju- 
ratam  non  posse  impedire  obligationem  ju- 
ramenti.  Hoc  tanquamcertum  supponuntDoc- 
tores  allegati  in  preecedenti  puncto  pro  utra- 
que  sententia^  et  ideo  opposita  sententia  pro- 
babilis  non  est,  nec  admittenda.  De  qua  re 
dicemus  plura  in  materia  de  Voto,  ubi  osten- 
demus  etiam  in  voto  non  esse  illam  senten- 
tiam  probabilem ;  ergo  multo  minus  in  jnra- 
mento,  cujus  obligatio  minus  pendet  a  volun- 
tate  jurantis.,  ut  in  superiori  puucto  explica- 
tum  est.  Rationesque  ibi  factae  boc  convincunt 
a  fortiori,  quia  cum  intentione  non  implendi 
stat  verum  juramentum,  ex  quo  naturaliter 
nascitur  obligatio.  Item,  si  quis  subdatur  legi, 
ejusque  obligationem  suscipiat,  etiamsi  ba- 
beat  animum  non  implendi  legem^  lege  obli- 
gatur.  Item,  obligatio  est  prior  executione,  et 
re  ipsa  separantur  ssepissinie ;  ergo  licet  sepa- 
rentur  intentione,  obligatio,  quse  prior  est, 
non  impedietur  propter  iutentionem  non  exe- 
quendi  illam.  Denique  ex  juramentis  metu  ex- 
tortis  certum  est  oriri  obligationem,  ut  paulo 
post  dicemus,  et  tamen  communiter  fiunt  ab 
bominibus  non  multum  timoratis  sine  animo 
implendi.  Quod  si  bomines  crederent  sufficere 
illam  intentionem  ad  se  excusandum  ab  obli- 
gatione,  pauci  essent  qui  illam  non  baberent, 
unumque  peccatum  committerent,  ne  se  obli- 
garent.  Quin  potius,  ut  supra  arguebam,  et 
bic  fortius  urget,  si  illa  intentio  excusat  ab 
obligatione,  non  videtur  cur  peccamiuosa  sit, 
nam  intendere  non  solvere  quod  non  debeo, 
non  est  malum.  Dices,  in  eo  casu  esse  malum, 
quia  juramentum  de  prtesenti  fit  falsum  per 
eam  intentionem.  Sed  contra,  quia  in  boc 
supponitur  ibi  fieri  verum  juramentum  de  re 
futura  cum  prassenti  proposito  illam  non  fa- 
ciendi ;  ergo  tale juramentum  natura  sua  obli- 
gat,  nec  potest  impediri  propter  iniquam  in- 
tentionem  non  faciendi  promissum.  Sicut  qui 
accipit  mutuum  cum  intentione  non  solveudi, 


532 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


vel  qui  accipit  uxorem  cum  intentione  non 
reddendi  debitum,  nihilominus  obligantur, 
quia  obligatio  nascitur  ex  ipso  actu,  vel  ex  re 
ipsa,  nec  potest  impediri  per  iniquam  inten- 
tionem;  ita  ergo  nascitur  ex  juramento.  Nec 
intentio  non  implendi  destruit  priorem  ac- 
tum,  ut  ostensum  est,  et  in  exemplis  adductis 
constat;  nec  potest  contrarium  praesumi,  nisi 
ubi  evidentissime  constaret  non  fuisse  tantum 
voluntatem  non  implendi,  sed  etiam  non  fa- 
ciendi  juramentum. 

CAPUT  VIII. 

UTRUM  JURAMENTUM  SIMULATUM  VEL  D0L0SUM 
QUOAD  VERBORUM  SIGNIFICATIONEM  OBLIGA- 
TIONEM  INDUGAT? 

d.  Duobus  modis  potest  juramentum  esse 
dolosum.  — Duobus  modis  potest  juramentum 
esse  dolosum:  primo,  ex  solo  defectu  intentio- 
nisjurandi,  et  de  hoc  dictum  sufficienter  est  in 
capite  prsecedenti ;  alio  modo  contingit  esse 
juramentum  dolosum  quoad  verborum  usum 
et  significationem,  quia  nimirum  intentio  ju- 
randi  non  deest,  sed  applicatur  ad  verba,  non 
juxta  significationem  in  qua  intelliguntur  ab 
aliis  quibus  juratur,  sed  in  alia  quam  jurans 
sibi  proponit,  et  de  hoc  in  preesenti  tractamus. 
Ulterius  vero  potest  hoc  juramentum  artificio- 
sum  (ut  sic  dicam)  duobus  modis  fieri.  Primo, 
cum  dolo  formali  et  proprio,  id  est,  includen- 
te  mendacium,  seu  injustam  deceptiouem,  et 
tunc  proprie  dicitur  dolosum  ;  aliquando  vero 
fieri  potest  sine  mendacio  vel  injustitia,  cum 
prudenti  sagacitate  et  amphibologia  justa,  et 
illud  vocamus  juramentum  simulatum.  Simi- 
lem  distinctionem  refert  ex  Basilio  Anastasius 
Nicsen.,  in  libr.  Qusestionum  sacrse  Scripturae, 
q.  73,  ubi  prius  dixit:  Mores  insidiosi,  et  fal- 
laces,  et  dolosi,  Deo  sunt  odiosi,  et  hominibus 
inimici  ;  et  infra  subdit :  Dejustis  autem  insi- 
diis,  et  dolo,  qui  non  male,  sedjuste,  et  sapien- 
ter  celat,  et  abscondit,  et  artificiosam  prce  se  fert 
speciem;  et  infra:  Propter  hos  (inquit)  dolos 
non  sunt  Sancti  appellandi  dolosi,  vcl  menda- 
ces,  sed  sapientes  quidem  ad  bonum,  sinceri 
autem  ad  malum.  Et  hoc  modo  distinguitur 
dolus  malus  a  bono,  in  1. 1,  ff .  de  Dolo.  Jam  vero 
dolus  simpliciter  dictus  pro  malo  sumitur, 
et  sic  dicitur  in  Regul.  55,  ff.  de  Regul.  jur.  : 
Nullus  videtur  dolo  facere,  quijure  suo  utitur. 
De  utroque  igitur  quseri  possunt  duo:  pri- 
mum,  aninducat  obligationem  ;  secundum,  an 
in  tali  modojuramenti  semper  interveniat  pec- 


catum,  et  quale  illudsit;  haec  posterior  quaes- 
tio  pertinet  ad  sequentem  librum,  hic  prior 
expedienda  est. 

2.  Videtur  itaque  esse  communis  sententia, 
juramentum  simulatum,  id  est  cum  justa  et 
prudenti  amphibologia  factum,  non  obligare  ; 
juramentum  autem  dolosum  cum  injustitia 
obligare.  Haec  distinctio  videtur  sumi  ex  D. 
Thoma,  d.  art.  7,  ad  4,  licet  aliis  verbis  tra- 
datur ;  dicit  enim,  quando  alia  est  intentio 
jurantis  ab  intentione  ejus  cui  juratur,  si  sit 
cum  dolo,  servandum  nihilominus  esse  jura- 
mentum  juxta  intentionem  ejus  cui  juratur; 
si  absque  dolo  (id  est,  ex  prudenti  astutia), 
tunc  non  esse  servandum  juramentum,  nisi 
secundum  juramentum,  nisi  secundum  in- 
tentionem  jurantis,et  hoc  sequuntur  ibi  Gajet. 
et  alii;  Soto,  d.  q.  1,  art.  7,  ad  4.  Idem  sentit 
Abb.,  in  cap.  Veniens,  et  c.  Cum  contingat,  de 
Jurejur.;  Tabien.,  verb.  Jurare.  n.  14  ;  et  Co- 
varr.,  d.  1  p.  §  5,  n.  2  et  3  ;  Navarr.,  c.  12, 
n.  13.  Ex  hisveroduabus  partibusuna  videtur 
mihi  certa  et  evidens,  altera  valde  dubia,  et 
pia  indigeus  interpretatione. 

3.  Prima  assertio  :  utens  prudenti  amphibo- 
logia,  et  non  faciens  alteri  injustitiam,  non 
obligatur.  —  Dico  ergo  primo,  quando  jurans 
accipit  verba,  sub  quibus  jurat,  in  significa- 
tione  diversa,  et  distincta  a  sensu  ejus  cui  ju- 
rat,  et  suam  intentionem  jurandi  accommo- 
dat  illi  sensui  quem  ipse  intendit,  utens  pru- 
denti  amphibologia,  et  non  faciens  alteri  in- 
justitiam,  non  obligatur  juramento  nisi  secun- 
dum  suam  intentionem.  Et  in  hoc  sensu  jura- 
mentum  simulatum  non  inducit  obligatiouem 
ad  id  quod  simulatur.  Hffic  assertio  est  D. 
Thom.etomnium,utdixi;  etsumitur  exGreg., 
in  c.  Humance  aures,  2:2,  q.  A,  dicente  :  Hu- 
mance  aures  verba  nostra  taliajudicant,  qualia 
foris  sonant ;  divina  vero  judicia  talia  ea  au- 
diunt,  qualia  ex  intimis  proferuntur  ;  et  infra 
loquens  de  verbis  varias  significationes  ha- 
bentibus  :  Non  debet  (inquit)  aliquis  verba  con- 
siderare,  sed  voluntatem  et  intentionem,  quia 
non  debet  intentio  verbis  servire,  sed  verba  in- 
tentioni.  Haec  autem  posteriora  verba  non 
inveniuntur  in  Greg.,  26  Mor.,  can.  27,  sed 
solum  post  priora  subjungit :  Apud  homines 
cor  ex  verbis,  apud  Deum  vero  verba  pensantur 
ex  corde  :  quae  eamdem  fere  vim  habent ;  eis- 
que  similia  sunt  illa  Hilarif,  lib.  4  de  Triu.  : 
Intelligentia  verborum  ex  causis  estassumenda 
dicendi,  quia  non  sermoni  res,  sed  rei  est  sermo 
subjectus,  c.  Intelligentia,  deVerbor.  signific. 

4.  Ratio  clara  est,  quia  ille,  qui  sic  jhrat, 


CAP.  VIII.  AN  SIMULATUM  DOLOSUMVE  JURAMENTUM  IN  VERBIS,  ETC. 


533 


non  obligatur  postea  ratione  justitise,  vel  fide- 
litatis,  vel  juramenti;  ergo  nullo  modo.  Con- 
sequentia  clara  est,  quia  non  potest  fingi  alius 
titulus.  Antecedens  vero  quoad  primatn  par- 
tem  patet,  quia  ille  non  fecit  alteri  iujuriam 
sic  jurando,  ut  in  casu  supponitur;  ergo  ex 
vi  justitiee  non  obligatur,  quia  ibi  justitia  non 
potest  obligare  nisi  per  modum  alicujus  resti- 
tutionis,  nam  de  alia  obligatione  pacti  statim 
dicetur.  Probatur  ergo  secunda  pars,  quia 
nemo  tenetur  ex  fidelitate  implere  promissio- 
nern,  nisi  juxta  intentionem  suam,  quia  sine 
consensu  non  est  obligatio  in  promissis  ;  sed 
in  casu  posito  ille  solum  ad  rem  significatam 
per  verba  in  sensu  a  se  intellecto  voluit  obli- 
gari ;  ergo  ex  vi  promissionis  ad  nihil  aliud 
manet  obligatus.  Et  ha?c  ratio  probat,  etiamsi 
promissio  non  sit  pura  et  simplex,  sed  vestita 
pacto,  vel  mutua  conventione ;  quia  ut  pactum 
obhget,  oportet  ut  contrahentes  consentiant 
in  eamdem  rem,  et  (ut  ita  dicam)  univoce  in 
verba;  sed  in  eo  casu  jurans  non  consentit  in 
idem  cum  alio  quoad  rem  significatam  per 
verba  ,  sed  tantum  quoad  voces  ;  ergo  non 
obligatur  ex  vi  pacti.  Tertia  pars  de  juramento 
eodem  modo  probatur,  quia  imprimis  jura- 
mentum  non  confirmat  promissionem,  quia 
nulla  est,  nec  pactum  ob  eamdem  rationem, 
nec  assertionem  putatam  ab  alio,  quia  etiam 
illa  non  asseritur  a  jurante;  ergo.  Item  jura- 
mentum  non  obligat  sine  intentione  jurandi ; 
sed  sic  jurans  non  habet  intentionem  jurandi 
quod  alter  intelligit,  sed  quod  ipse  significare 
vult;  ergo. 

5.  Secunda  assertlo  :  jurans  per  dolum  non 
obligatur  directe  ex  vi  juramenti,  sed  tenetur 
implere  illud  secundum  sensum  intentum  ab 
ipso.  —  Dico  secundo  :  etiamsi  jurans,  perdo- 
lum,  fraudem  et  injustitiam,  verba  accipiat 
in  alio  sensu  quam  prse  se  ferunt,  et  quam  ac- 
cipiantur  ab  eo  cui  juratur,  et  intentionem 
suam  accommodet  ad  significationem,  et  sen- 
sum  a  seintentum,  non  obligatur  ex  vi  jura- 
menti  directe,  et  per  se  loquendo,  ad  implenda 
verba  juxta  sensum  alterius,  sed  tantum  se- 
cundurn  proprium.  Hanc  assertionem  prseci- 
pue  intendunt  auctores  allegati  capite  preece- 
denti,  quando  dicunt,  eum,  qui  juravitsine  in- 
tentione  se  obligandi,  non  manere  obligatum ; 
loquuntur  enim  maxime,  quando  non  inten- 
dit  se  obligare  juxta  intentionem  alterius,  sed 
suam,  quia  tunc  non  intendit  etiam  jnrare 
juxta  intentionem  alterius,  sed  suam.  Et  ita 
docet  D.  Thomas,  in  3,  d.  39,  q.  1,  art.  3, 
qusestione.  3,  ubi  loquitur  etiam  de  juramento 


doloso,  et  simpliciter  dicit,  ex  vi  et  ratione 
juramenli  nonobligare,  nisi  juxla  iutentionem 
jnrantis.  Et  hunc  sensum  videntur  mihi  ma- 
ximeintendere  Scot.,  Bonav.,Richard.,Gabr., 
Sylvest.  et  Angel.  ibi  citati;  Anton.,  2  p.,  tit. 
10,  c.  6,  vers.  Quintus  casus. 

6.  Probatur  primo  ex  d.  c.  Humance  aures, 
quod  generatim  loquitur.  Secundo,  quia  sine 
intentione  juraudi  non  est  juramentum,  et 
consequeuter  nec  obligatio  in  conscientia;  sed 
ille,  qui  sic  jurat,  licethabeat  intentionemju- 
randi  id  quod  1pse  intendit,  non  tamen  quod 
intendit  alius  ;  ergo  non  jurat  illud ;  ergo 
nec  ad  illud  obligatur.  Declaratur  exemplo  : 
juro  exterius  alicui  dare  centum,  mente  au- 
tem  concipio  conditionem :  Si  pater  proba- 
verit,  vel  aliam  similem,  quam  conditionem 
licet  verbis  non  exprimam,  intentione  conjungo 
illam  verbis,  et  nolo  jurare  rem  significatam 
per  alia  verba,  nisi  sub  illa  conditione,  quam- 
vis  is,  cui  fit  promissio,  intelligat  promissio- 
nem  sibi  absolute  fieri.  In  hoc  ergo  casu  dici- 
mus  juramentum  non  obligare  absolute,  sed 
sub  conditione,  quia  intentio  jurandi  non  est 
dejurandapromissioneabsoluta,  sed  conditio- 
nata,  et  ita  obligatio  non  excedit  intentionem, 
quia  etiam  juramentum  non  excedit  illam. 
Unde  est  magna  differentia  inter  priesentem 
casum,  et  alium  prsecedenti  capite  tractatum, 
de  illo,  qui  revera  habet  intentionem  juraudi, 
non  vero  se  obligandi,  de  quo  diximus  obli- 
gari  Deo,  licet  non  obligetur  homini  ;  hic  au- 
tem  nou  tantum  deest  intentio  se  obligandi, 
sed  etiam  jurandi  id,  quod  intendit  is  cui  ju- 
ratur,  et  ideo  non  oritur  obligatio,  nisi  secun- 
dum  illam  intentionem,  etiamsi  intentio  do- 
losa,  injusta  et  peccaminosa  sit ;  quia  si  tollit 
intentionem  jurandi  aliud,  de  facto  annullat 
actum,  etiamsi  male  fiat.  Sicut  quando  om- 
nino  deest  intentio  in  quocumque  verborum 
sensu,  non  oritur  obligatio,  etiamsi  deceptio 
illa  prava  sit,  vel  injusta.  Quod  a  simili  con- 
firmari  potest  ex  cap.  Tua  nos,  de  Spons.,ibi : 
Quoniam  ex  altera  parte  dolus  solummodo  ad- 
fuit,  et  defuit  omnino  consensus. 

7.  Objectiones  contraresolutionem. — Isidor. 
—  Contra  hanc  vero  resolutionem  objicitur 
primo  sententia  Isidori,  in  c.  Qua?cumque  arte, 
22,  q.  5  :  Quwcumque  arte  verborum  quisjuret, 
Deus  tamen,  qui  conscientitB  testis  est,  ita  hoc 
accipit,  sicut  ille,  cui  juratur,  intelligit.  Se- 
cundo  objicitur,  quia  dolus  et  fraus  nemini 
prodesse  debet,  et  maxime  apud  Deurn  ;  ergo 
si  quis  dolose  juret  cum  fraude  et  injustitia, 
non  debet  inde  reportare  commodum  carendi 


534 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORiO,  ET  EJUS  OBLtGATIONE. 


obligatione.  Tertio  hoc  modo  enervatur  fruc- 
Lus  et  finis  juramenti.  Nam  fmis  juramenti  est 
confirmare  veritatern,  et  firmare  pacta  inter 
homines;  cum  autem  homines  non  intuean- 
tur  cor,  si  totum  hoc  pendet  ex  intentione  lo- 
quentis,  et  non  ex  significatione  verborum, 
frustra  adhibelur  juramentum,  quia  tam  in- 
certa  et  obscura  manet  obligatio,  ac  si  non 
adhiberetur. 

8.  Propter  heec  aliqui  limitationem  adhi- 
bent  huic  assertioni,  nimirum,  ut  locum  ha- 
beat,  quando  intentio  dolosa  jurantis  vel  po- 
test  commode  adaptari  verbis  seeundum  ali- 
quem  proprium  sensum  eorum;  vel  quando 
de  tali  intentione  jurantis  potest  ex  aliis  cir- 
cumstantiis,  vel  conjecturis,  autprobationibus 
sufficienter  constare,  quia  tunc  maxime  lo- 
cum  habet  d.  c.  Humance  aures  ;  non  vero  ha- 
beat  locum  conelusio,  quando  intentio  jurantis 
omnino  est  oeculta,  et  verbis  aut  signis  ex- 
ternis  nullo  modo  adaptari  potest,  quia  hoc 
est  contra  finem  juramenti. 

9.  At  vero  si  heec  limitatio  vera  esset,  non 
tantum  in  juramento  injusto  et  doloso,  sed 
etiam  in  non  injusto  locum  haberet,  si  inten- 
tio  omnino  esset  occulta,  et  probari  exterius 
non  posset;  consequens  autem  est  contra  om- 
nes  Doctores  allegatos  in  prima  assertione. 
Imo  etiam  adhibenda  erit  eadem  limitatio, 
quando  omnino  deest  intentio  jurandi  modo 
omnino  iuterno,  et  per  se  occulto,  quod  etiam 
est  contraomnes;  utraque  sequela  patet,  quia 
tunc  etiam  frustrari  videtur  finis  et  effectus 
juramenti.  Nulla  est  ergo  necessaria  limitatio, 
quantum  ad  forum  conscientise  spectat,  si  in 
eodem  foro  constet,  jurantem  solum  voluisse 
jurarejuxta  mentem  suam  etsensum. 

40.  Explicatur  Isidorus.  —  Neque  obstat 
sententia  Isidori ;  intelligitur  enim  quoad  ef- 
fectum  committendi  eulpam,  non  quoad  ef- 
fectum  inducendi  obligationem.  Quandoenim 
quis  dolose  jurat  cum  fraude  et  injustitia,  et 
graviter  contra  Deum  peccat,  quia  Detis  acci- 
pit  illa  verba  secundum  debitam  significatio- 
nem  et  intentionem  ejus  cui  juratur,  et  ideo 
graviter  offenditur,  quod  quis  suo  nomine 
utatur  ad  decipiendum  alium  ;  non  tamen 
ideo  inducitur  inde  obligatio  adimplendi  jura- 
mentum  quoad  id  quod  revera  juratum  non 
est.Ethoc  explicuitlsidorusadjungens:  Dupli- 
citer  autem  reus  fit  (utique  sic  jurans),  quia  et 
Dei  nomen  in  vanum  assumit,  et  proximum 
dolo  capit. 

\\.  Ad  secundum  recte  respondet  Scot.,  in 
3,  d.  39,  nullum  esse  commodum  reportare 


peccatum  mortale,  quod  non  committeret,  si 
debitam  intentionem  haberet,  licet  maneret 
obligatus  ;  minus  enim  incommorlum  est  ma- 
nere  obligatum,  quam  peccare  mortaliter. 
Idemque  argumentum  fieri  posset  de  illo,  qui 
jurat  sine  ulla  intentione  jurandi ;  nam  ille 
etiamsi  non  manet  obligatus,  videtur  repor- 
tare  commodum  iilud.  Usurarius  etiam  repor- 
tat  temporale  commodum  medio  suo  peccato. 
Reportare  ergo  tale  commodum  ex  peccato, 
non  jure,  sed  facto,  res  est  usitata. 

12.  Ad  tertium,  superiori  libro,  c.  2,  de- 
claratum  est,  quomodo  non  sit  contra  fructum 
juramenti,quod  ejus  propria  obligatio  pendeat 
ex  intentione  jurantis.  Argumentum  enim 
illud  seque  probat  de  intentione  jurandi  sim- 
pliciter,  et  de  intentione  jurandi  in  tali  vel 
tali  sensu,  eadem  enim  est  ratio,  ut  osten- 
sum  est.  Non  obstat  ergo  quod  iutentio  sit  ne- 
cessaria,  quia  satis  est  quod  homo  teueatur 
habere  rectam  et  debitam  intentionem,  si  ju- 
rat,  nam  certitudo  juramenti  necessario  pen- 
det  ex  conscientia  jurantis ;  non  enim  j  ura- 
mentum  interponitur  expectando  a  Deo  spe- 
ciale  signum  veritatis,  sed  solum  quia  propter 
reverentiam  divini  nominiscreditur  observan- 
daveritas,  tam  in  rejurata,  quam  in  modoet 
intentione  jurandi. 

13.  Juramentum  dolosum  ohligat  ratione 
injustitice.  — Addimus  prseterea,  quod  licetju- 
ramentum  dolosum  in  conscientia  uon  obliget 
in  vi  juramenti,  potest  obligare  ratione  injus- 
titise,  etdetrimenti  inde  secuti,  quo  sensu  vi- 
detur  intelligenda  commuuis  distinctio  Docto- 
rum  allegatorum.  Item  ratione  scandali  vi- 
tandi  poterit  etiam  sic  jurans  teneri,  quia  si 
hominibus  constet  de  juramento  facto,  et  non 
de  intentione  occulta,  et  postea  videant  non 
servari,  inhonoratur  Deus  in  conspectu  homi- 
num,  quod  etiam  contra  religionem  est.  Hinc 
etiam  tale  juramentum  in  foro  exteriori  cen- 
sebitur  obligare,  quia  homines  non  judicant 
deoccultis,  sed  de  his  quae  patent;  neque  in 
hoc  creditur  juranti,  quando  dolose  egit,  et 
inique  ex  parte  sua,  secus  quando  prudenti 
cautelajustaoccasioneusus  est.  Etinhocetiam 
sensu  habet  locum  distinctio  communis  supra 
posita,  et  illam  maxime  videntur  intendere 
Ganonistse. 


CAP.  IX.  AN  JUKAMENTUM  EXTORTUM  PEK  1NJURIAM  OBLIC.ET. 


535 


CAPUT  IX. 

UTRUM   JURAMENTUM   EXTORTUM    PER   INJURIAM 
OBLIGET  ? 

1.  Tria  sunt  capita,  quse  videntur  posse 
obligationem  juramenti  impedire,  scilicet,  in- 
juria,  vis  seu  metus,  et  dolus ,  quse  inter  se 
affinitatem  habent,  quatenus  omnia  videntur 
facere  actum  vel  involuntarium,  vel  iniquum, 
et  ex  hac  parte  videntur  posse  facere  jura- 
mentum  invalidum  ad  obligandum;  et  ideo 
de  illis  sigillatim  dicemus,  de  injuria  in  hoc 
capite,  de  aliis  in  sequentibus.  Solet  autem 
prsecipue  tractari  ha3c  quaestio  in  juramento 
quod  proestatur  usurario  de  solvendis  usuris, 
quia  non  vult  aliter  mutuare  ;  idem  vero  est 
de  juramento  non  rescindendi  contractum 
emptionis  et  venditionis,  etiamsi  ultra  dimi- 
dium  justi  pretii  vendatur,  et  de  similibusca- 
sibus.  In  quibus  non  oritur  difficultas  ex  co- 
actione  vel  defectu  voluntarii,  quia  iu  eis  non 
fit  absoluta  vis,  quia  mutuans  vel  vendens  co- 
git  alium  ad  recipiendum  mutuum,  vel  ad 
emendum,  et  consequenter  neqne  ad  juran- 
dum,  sed  tantum  sub  conditione  cogit  ad  ju- 
randum,  si  velit  habere  mutuum,  aut  rem 
emptam  quam  desiderat,  etita  ibi  non  proprie 
intercedit  metus,  sed  potius  concupiscentia,  et 
ideo  ex  hac  parte  parva  est  difficuitas,  sed  to- 
ta  reducitur  ad  rationem  injuriee. 

2.  Videtur  ergo  in  his  casibus  juramentum 
non  posse  obligare,  quia  in  eis  promissio  per 
injuriam  extorquetur;  ergo  est  ipso  jure  nul- 
la  ;  ergo  et  juramentum,  quo  confirmatur, 
est  nullum.  Antecedens  per  se  clarum  est. 
Consequentia  prima  probatur,  quia  per  inju- 
riam  non  potest  acquiri  jus  contra  eum,  qui 
patitur  injuriam.  Secunda  vero  consequentia 
probatur,  quia  juramentum  sequitur  et  imi- 
tatur  naturam  actus,  cui  adjungitur  ;  ergo  si 
promissio  est  nulla ,  etiam  juramentum  est 
nullum.  Secundo  augetur  difficultas,  quia  in 
illo  casu  de  usuris  solvendis,  implere  jura- 
mentum  est  cooperari  peccato  alterius,  nam 
mutuator  peccat  accipiendo  usuras ;  ergo  mu- 
tuariussolvendo  illascooperatur  peccato  illius. 
Imo  quodammodo  allicit  et  invitat  illum  ad 
peccandum.  Quia  receptio  etsolutio,  sicut  actio 
et  passio  comparantur,  unde  sicut  agens  coo- 
peratur  passioni,  et  inducit  illam ,  ita  solvens 
cooperatur  recipienti,  eumque  ad  recipiendum 
inducit.  Tertio,  illa  solutio  non  est  actus  vir- 


tutis,  nec  est  utilis  illi  cui  factum  est  jura- 
mentum,  sed  potius  nociva;  ergo  tale  jura- 
mentum  non  potest  obligare,  ex  incapacitate 
materife,  juxta  ea  quse  in  sequentibus  capi- 
tibus  dicemus.  Major  patet,  quia  illa  solutio 
non  est  actus  justitise,  cum  non  debeatur  illa 
pecunia ;  nec  est  actus  liberalitatis,  cum  non 
donetur;  nec  fidelitatis,  cum  promissio  non 
teneat;  necpotest  dici  religionis  ratione  solius 
juramenti,  nam  hoc  est  petere  principium  ; 
hoc  enim  contendimus,  quod  juramentum  non 
constituat  talem  actum,  ut  necessarium  titulo 
religionis,  quia  hic  titulus  semper  supponere 
debet  materiam  secundum  se  honestam.  Imo 
juramentum  non  proprie  constituit  actum,  iu 
quem  cadit,  in  specie  religionis,  teste  D.  Tho- 
ma,  2.  2,  q.  89,  art.  5,  ad  1.  Quod  vero  talis 
actus  sit  etiam  inutilis  recipienti  pecuniam, 
patet,  tum  quia  peccat  recipiendo,  tum  quia 
non  acquirit  illius  peeuniee  dominium,  vel 
saltem  tenetnr  illam  restituere.  Item  sic  sol- 
vens  potest  statim  repetere ;  ergo  ex  hac  par= 
te  est  etiam  otiosus  actus  ille. 

3.  Resolutio  qucestionis :  juramentum,  per 
injuriam  extortum  obligationem  inducit  ,  si 
absque  peccato  et  turpiludine  impleri  queat. — 
Nihilominus  dicendum  est  omne  juramentum 
homini  factum,  licet  sit  per  injuriam  extor- 
tum,  si  absque  peccato  et  turpitudine  jurantis 
impleri  possit,  esse  validum,  et  obligationem 
inducere.  Ita  est  definitum  in  c.  Debitores,  de 
Jurejur.,  ubi  de  his  qui  de  solvendis  usuris  ju- 
raverunt,  dicitur  :  Cogendi  sunt  Domino  red- 
dere  juramentum  ;  et  idem  supponitur  in  c.  \, 
dum  dicitur,  cogendos  esse  debitores  ad  hu- 
jusmodi  juramenta  relaxanda  ;  ubi  autem  re- 
laxatio  necessaria  est,  vahdum  snpponitur  ju- 
ramentum.  Et  idem  sumitur  ex  c.  Si  vero,  et 
c.  Vernm ,  eod.,  ubi  juramenta  per  vim  ex- 
torta  servanda  dicuntnr,  nisi  relaxentur  per 
habentem  potestatem ;  vis  enim  illa  injuriam 
continet,  ut  constat.  Ratio  autem  quee  in  eis- 
dem  juribus  redditur,  est,  quia  talia  juramen- 
ta  servari  possuut  sine  discrimine  salutis  seter- 
n»,  et  ideo  servanda  sunt,  nisi  de  illis,  vel  ab 
eo  cui  prsestantur,  vel  a  legitimo  superiore 
relaxatio  obtineatur.  Antecedens  supponitur, 
quia  in  solvenda  usura,  vel  alia  simili  re, 
nullum  committitur  peccatum,  ut  ex  solutio- 
nibus  argumentorum  facile  constabit.  Conse- 
quentia  vero  probatur,  quia  juramentum  pro- 
missorium  obligat  in  vi  prseeepti  :  Non  assu- 
mes  nomen  Dei  tui  in  vanum,  quod  cum  nega- 
tivum  sit  et  naturale,  semper  et  pro  semper 
obligat ;  ergo  non  obstante  injuria,  etiam  obli- 


S3G 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIfxATIONE. 


gat  in  materia  capaci,  qualis  est  quoties  sine 
peceato  impleri  potest. 

4.  Declarari  potest  optime  heec  ratio  ,  quia 
licet  juramentnm  per  injuriam  extortum  sit, 
nihilominus  verum  est  juramentum  ;  ergo 
sunm  indueit  obligationem,  si  materia  est  ca- 
pax,  ut  esse  supponimus.  Antecedens  patet, 
quia,  non  obstante  injuria  ex  parte  jurantis, 
nihil  deest  necessarium  ad  substantiam  et  ve- 
ritatem  juramenti  ;  supponimus  enim  pro- 
mittentem  habere  intentionem  jurandi.  Con- 
sequentia  autem  probatur  ,  quia  obligatio  se- 
quitur  naturaliter  ex  juramento,  nec  potest 
impediri  propter  injuriam  alterius.  Quam  ra- 
tionem  in  sequenti  capite  latius  exponemus. 
Potestque  eonfirmari,  quia  si  aliquis  in  simili 
easu  simpliciter  et  sine  juramento  promisisset 
solvere  usuras,  posset  honeste  solvere  illas,  h- 
cet  non  teneretur,  ut  paulo  inferius  ostendam; 
ergo  si  addidit  juramentum,  ratione  illius  te- 
nebitur. 

5.  Opinio  aliquorum.  —  Circa  primam  ergo 
rationem  dubitandi  aliqui  censent  promis- 
sionem  factam  usurario ,  vel  latroni ,  non 
esse  ex  vi  juris  naturalis  irritam  et  inanem, 
quia  licet  latro  et  usurarius  turpiter  agant 
exigendo  illam,  ex  parte  promittentis  bona  est 
promissio,  quod  satis  est  ut  sit  valida  ,  et  ut 
postea  illam  implendo  bene  faciat,  et  fidelita- 
tem  servet,  qui  illam  fecit.  Nam  alioqui  si 
promissio  irrita  esset  jure  naturai ,  non  pos- 
set  juramento  confirmari,  quia  id,  quod  est 
nullum  de  se  ,  nunquam  potest  convalescere. 
Secus  vero  est ,  quando  promissio  est  irrita 
jure  tantum  civili,  quia  tunc  potest  juramen- 
tum  praevalere  contra  jus  civile,  et  illam  con- 
firmare,  et  ita  censetur  esse  in  prsesenti.  Ali- 
ter  Panormit.,  in  c.  4,  de  Jurejur.,  n.  4  et  2, 
dicit,  in  eo  casu  juramentum  efficere,  ut  ali- 
qua  obligatio  oriatur  respectu  creditoris  , 
etiamsi  ex  solo  pacto  non  posset  oriri.  Move- 
tur,  quia  alias  non  posset  creditor  relaxare 
juramentum  in  illo  casu.  Veritas  nihilominus 
est  promissionem  illam  esse  irritam  jure  na- 
turse.  Quod  communiter  in  hac  materia  sup- 
ponunt  tam  Theologi  quam  Canonistai,  ut  pa- 
tet  ex  Cajet.  2.  2,  q.  89,  art.  7,  circa  ad  3 ;  et 
Soto,  Aragon. ,  et  aliis  ibi;  etexPanorm., 
Felin.,  Imol.,  Henr.  et  aliis,  in  d.  c.  DeMlores, 
et  sufficienter  probatur  illo  argumento ,  quod 
promissio  illa  fundatur  in  injuria;  in  actione 
autem  injuriosa  non  potest  fundari  vera  obli- 
gatio  ex  parte  ejus  qui  injuriam  patitur. 
Item  probatur  ex  communiori  sententia  Theo- 
logorum,  et  vera,  per  solutionem  usurarum 


non  transferri  dominium  in  accipientem  , 
quia  solvens  usuras  non  intendit  donare,  sed 
solvere  debitum,  unde,  quia  nihil  debet,  ideo 
nihil  transfert  in  alterius  dominium ;  et  ita 
datio  illa  est  irrita  jure  naturee ;  ergo  a  for- 
tiori  promissio.  Deinde  verius  est  ex  illa  pro- 
missione  etiam  jurata  non  conferri  jus*aliquod 
creditori,  ut  ratio  facta  probat.  Ad  hoc  ponde- 
rari  possunt  verba  textus,  in  d.  c.  Debitores  : 
Cogendi  sunt  Domino  reddere  juramentum  ;  in 
illis  enim  satis  significatur  ex  illa  promissione 
nullam  obligationem  homini  resultare,  sed  ex 
juramento  obligari  hominem  Deo,  et  ideo  im  - 
plendum  esse  ,  cum  sine  interitu  salutis  ser- 
vari  possit.  Quod  bene  expendit  Covar.  supra, 
2  p.,  §  3,  n.  2. 

6.  Solutio  primi  argumenti.  —  Vera  ergo 
responsio  est,  juramentum  firmare  assertio- 
nem,  non  promissionem  ;  hsec  enim  duo  sepa- 
rari  possunt,  ut  supra  ostensum  esl,  et  ita 
quoad  hoc  non  ita  adhseret  juramentum  pro- 
missioni ,  ut  in  suo  esse  et  valore  pendeat 
sernper  ex  valore  promissionis ,  sed  potest  ju- 
ramentum  valere  ad  firmandam  assertionem 
in  promissione  inclusam,  etiamsi  promissio  in 
ratione  promissionis  vires  non  habeat.  Ad  hoc 
autem  explicandum,  notanda  est  doctrina  Bar- 
toli  communiter  recepta,  in  1.  Si  quis  pro  eo, 
ff.  de  Fidejussor.,  n.  4  et  sequentibus ,  ubi 
duplex  distinguit  juramentum  :  unum  vocat 
introductorium  obligationis,  quia  nullam  sup- 
ponit,  sed  per  sese  illam  introducit ,  et  ideo 
solet  etiam  hoc  juramentum  vocari  per  se 
stans ,  vel  simpliciter  obligatorium  ;  alium 
appellat  confirmatorinm ,  quia  supponit  obli- 
gationem  pacti  seu  promissionis,  et  illam  con- 
firmat  addendo  novam  obligationem  altioris 
rationis  ;  inter  quse  duo  genera  juramentorum 
sunt  plures  differentiae,  quse  ad  effectus  mora- 
les  multum  conducunt,  ut  in  superioribus 
tactum  est,  et  infra,  cap.  seq.,latius  dicetur. 
Juramentum  ergo  promissorium  de  solvendis 
usuris ,  vel  de  pecunia  solvenda  latroni  exi- 
genti ,  et  simile,  non  est  juramentum  confir- 
matorium  ,  in  dicta  significatione  et  rigore 
sumptum ;  et  hoc  probatargumentum  factum, 
quia  promissio,  vel  contractus  jure  naturse  ir- 
ritus  non  potest  producere  propriam  obliga- 
tionem ;  ergo  juramentum  illi  additum  non 
potest  esse  confirmatorium.  Nihilominus  ta- 
men  esse  potest  tale  juramentum  introducto- 
rium  obligationis,  quia  ad  hoc  satis  est  ut  ad- 
hsereat  cuidam  assertioni  de  futuro,  quee  licite 
et  sine  ullo  morali  incommodo  potest  fieri  vera 
abeo,  qui  illam  juravit,  et  talis  estilla  promis- 


CM\  IX.  AN  JURAMENTUM  EXTORTUM  PER  INJURIAM  OBLIGET. 


537 


sio,quanturnvis  niilla  jure  promissionis.  Ethoc 
etiam  intendit  D.  Thomas ,  d.  q.  89,  art  7,  ad 
3,  distinguens  duplicem  obligationem  in  jura- 
mento  promissorio,  aliam  homini,  aliam  Deo, 
docens  priorem  deficere  iu  hoc  juramento  ini- 
que  extorto,  manere  autem  posteriorem  :  hic 
est  enim  clarus  sensus  D.  Thomee  ,  quem  sine 
causa  Cajetanus  ibi  mutat  et  corrumpit,  contra 
simplicem  litteram,  et  ita  etiam  censent  Cano- 
nistse,  in  c.  Si  vero,  de  Jurejur.,  et  alii,  quos 
referunt  Covarr.  supra,  et  Guttierez,  de  Jura- 
inento,  1  p.,  c.  57,  n.  20.  Sed  objici  contra 
hoc  potest ;  nam  sequitur  non  posse  tunc  cre- 
ditorem  remittere  debitum,  et  relaxare  jura- 
mentum,  quia  nulla  obligatio  ad  illum  orta  est; 
consequens  estplane  falsum;  ergo.  Responde- 
tur  negando  sequelam,  quia  ipsamet  obligatio 
ad  Deum  habet  inclusam  hanc  conditionem 
solvendi  usuras :  Si  voluerit  creditor ;  unde  si 
ipse  remiserit,  cessat  obligatio. 

7.  Solutio  ad  secundum.  —  Circa  secundum 
argumentum  ,  propter  illud  dixerunt  aliqui , 
juramentum  hoc  de  usuris  solvendis,  et  simi- 
lia ,  solum  obligare  quando  usurarius  paratus 
est  ad  mutuandum  sub  usuris,  et  ad  recipien- 
das  illas,  quia  tunc  non  peccat  dans  vel  pro- 
mittens  illas,  nec  inducit  alium,  cum  jam 
supponatur  paratus ,  nec  cooperatur  peccato 
illius,  quia  jam  supponit  illud,  et  ilia  largitio 
potius  haberet  rationem  permissiouis,  ut  alius 
accipiat ,  quam  actionis.  At  vero  quando  usu- 
rarius  paratus  non  erat,  tunc  putant  convin- 
cere  argumentum  factum,  juramentum  non 
posse  obligare,  quia  peccat  qui  promittit,  et 
juramentum  non  potest  esse  vinculum  ini- 
quitatis.  Ita  Beilamera,  et  nonnulli  alii,  in 
di3to  capiulo  Debitores  ;  sed  immerito  ad- 
dunt  hanc  limitationem  illi  textui ,  ut  ibi  no- 
tat  Felin.,  n.  7,  quia  textus  generaliter  loqui- 
tur.  Nam  in  prioribus  verbis,  cum  ait  debito- 
res  non  esse  cogendos  ad  solvendas  usuras 
quas  promiserunt,  indifferenter  loquitur,  si- 
ve  paratis  ,  sive  non  paratis  illas  promiserint ; 
ergo  cum  subdit,  si  de  ipsarum  solutione  ju- 
raverint,  cogendos  esse,  cum  eadem  generali- 
tate  loquitur,  nam  est  uniformis  locutio. 

8.  Prseterea  non  minor,  imo  major  videtur 
esse  ratio  obligationis  in  eo ,  qui  alium  non 
paratum  induxit  ad  mutuandum,  invitando 
fortasse  illum  promissione  usurarum,  quam 
in  eo  qui  a  parato  petiit,  quia  ille  prior  magis 
voluntarie  promisit,  et  majus  damnum  intulit 
ei  quem  induxit.  Item,  licet  promittere  seu 
inducere  culpa  fuerit,  nihilominus  solvere 
non  erit  culpa,  quia  licet  mutuans  non  fuerit 


paratus  ad  mutuandum  ,  et  tunc  fuerit  induc- 
tus,  postea  paratus  est  ad  recipiendum  usuras; 
nam  si  non  esset  paratus,  remitteret  illas,  et 
consequenter  mutuatarius  esset  liber  ab  obli- 
gatione  juramenti ;  offerendo  ergo,  et  traden- 
do  quod  promisit,  jam  non  inducit  alterum  ad 
peccandum  ,  nec  cooperatur  peccato  ejus , 
etiamsi  prius  peccaverit  inducendo  ;  ergo  pec- 
catum  prsecedens  non  obstat  quominus  postea 
debeat  juramentum  impleri,  cum  sine  pecca- 
to  fieri  possit.  Unde  tale  juramentum  non  po- 
terit  dici  contra  bonos  mores  ,  quia  sine  ullo 
aclu  contrario  bonis  moribus  impleri  potest  a 
jurante ,  etiamsi  fuerit  factum  cum  peccato. 
Addo  denique,  non  semper  committi  peccatum 
petendo  unutuum  ab  homine  non  parato  ad 
fcenerandum ,  etiamsi  inde  sumpturus  esset 
occasionem  ad  petendam  promissionem  et  ju- 
ramentum  de  solvendis  illi  usuris ,  dummodo 
hoc  non  illi  offeratur  directe.  Nam  hoc  ulti- 
mum  est  intrinsece  malum,  quia  est  directe 
inducere  ad  peccandum  :  illud  autem  prius 
non  est  inductio  ad  peccandum,  ad  succurreu- 
dum  mese  necessitati,  quae  tanta  esse  potest, 
ut  non  tenear  vitare  occasionem  passivi  scan- 
dali ,  quam  alter  sumpturus  est  ex  mea  justa 
petitione,  cum  tanto  discrimine,  et  nocumen- 
to  proprio.  Igitur  etiam  tunc  non  habet  locum 
dicta  limitatio. 

9.  Solutio  ad  tertmm.  —  Ad  tertium,  de 
inutilitate  actus  solvendi  usuras,  Cajet.,  d. 
art.  7,  circa  solutionem  ad  3,  §Ad  evidentiam, 
quem  Soto,  Aragon.,  et  alii  sequuntur,  respon- 
det,  illam  promissionem  esse  actum  virtutis, 
quia  est  redemptio  vexationis  propriae,  vel  ad 
subveniendum  proprise  indigentise,  ut  in  casu 
usurarum,  vel  ad  evitandam  mortem,  quam 
latro  comminatur  ;  subvenire  enim  hoc  modo 
propriae  necessitatl,  actus  charitatis  est.  Sta- 
tim  vero  occurrit  replica,  quam  sibiipsi  obji- 
cit  Cajetanus ,  quia  ad  redimendum  vexatio- 
nem,  ad  summum  fuit  necessaria  promissio 
juramento  firmata,  nam  per  illam  liberatus 
est  promittens  ab  actuali  vexatione  ;  postea 
vero,  quando  solvit  usuras ,  vel  quod  latroni 
promisit,  non  vexatur,  nam  liber  jam  est  a 
periculo  et  necessitate ;  ergo  solutio  illa  non 
honestatur  per  redemptionem  vexationis.  Re- 
spondetautem  satis  esse  quod  redemptio  vexa- 
tionis  fuerit  inchoata  per  promissionera  jura- 
tam  cum  ordine  ad  complementum  ejus  ;  nain 
inde  habet  prsedicta  solutio,  ut  sub  ratione  re- 
demptionis  vexationis  fiat  tanquam  comple- 
mentum  ejus,  quod  sufficit  ad  honestatem  ejus. 

10.  Maxime  (inquit)  quia  propterPeiaucto^ 


538 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLI£ATIONE. 


ritatem  per  juramentum  interpositam  accep- 
tata  est  illa  promissio  tanquam  sufficiens  ad  re- 
dimendam  illam  vexationem,  non  minus  quam 
si  haberet  solutionem  conjunctam,  et  ideo  ad 
divinam  auctoritatem  et  reverentiam  spectat, 
ut  redemptio  impleatur.  Sed  hoc  ultimum 
est,  quod  ad  rem  spectat,  uam  primum  non 
est  per  se  necessarium.  Aliquando  enim  fieri 
potest  ut  tale  juramentum  fiat  sine  redemptio- 
ne  vexationis,  et  nihilominus  obliget,  ut  con- 
stat  ex  dictis  in  preecedenti  solutione,  quando 
aliquis  inducit  alium  non  paratum  ad  mu- 
tuandum,  et  consequenter  inducit  directe  vel 
indirecte  ad  petendam  promissionem  usura- 
rum,  et  maxime  si  absque  gravi  necessitate 
petit ;  nam  ille  non  potest  dici  redimere  vexa- 
tionem,  imo  nec  subvenire  necessitati  suee, 
sed  potius  explere  appetitum  suum  ;  ergo  con- 
sideratio  illa  redemptionis  necessaria  non  est, 
licetj,  quando  intervenit,  conferat  ad  honestan- 
dam  promissionem. 

11 .  Respondeo  igitur,  sufficientem  utilitatem 
illius  solutionis  esse,  ut  fiat  verum,  quod  sub 
divino  tesiimouio  dictum  est,  cum  possit  ve- 
rum  fieri  sine  peccato.  Quia  actus  ille  solven- 
di  non  solum  malus  non  est  ex  malitia  reci- 
pientis,  ut  declaratum  est,  verum  etiam  non 
est  otiosus  et  inutilis  ad  humanam  societatem, 
sed  suam  habet  commoditatem.  Heec  autem 
primo  ac  prsecipue  spectanda  est  ex  parte  pro- 
mittentium,  quia  illis  commodum  est,  quod 
tanta  sit  auctoritas  juramenti,  ut  etiam  injus- 
tos  et  iniquos  exactores  reddat  magis  certos 
de  impletione  promissi,  quam  si  absque  jura- 
mento  fieret,  ut  si  iterum  indiguerint  pfornit- 
tentes  tali  remedio,  illis  fides  adhibeatur.  Se- 
cundo,  quiahoc  ipsum,  scilicet,  stare  promis- 
sis  et  datum  verbum  implere,  est  per  se  adeo 
decens,  ut  etiam  in  injustis  extorsionibus  ad 
perfectionem  quamdam  veritatis  pertinere  vi- 
deatur  .  et  ideo  homines  suee  existimationi 
consulentes  solent  heec  etiam  promissa  imple- 
re,  non  sine  humana  utilitate  ad  honorem  li- 
citum  pertinente ;  heec  ergo  utilitas  satis  est  ut 
ille  actus  non  sit  otiosus,  nec  vanus,  et  conse- 
quenter  ut  interveniente  juramento  omnino 
debeat  impleri.  Accedit  tertio,  actum  illum  de 
se  non  carere  utilitate  ex  parte  recipientis, 
utilitate  (inquam)  temporali  et  humana,  quse 
ad  promissionem  humanam  satis  est.  Nam  licet 
in  effectu,  ratione  conscientiee,  non  sit  utilis 
illa  receptio ,  vel  quia  ille  non  acquirit  domi- 
nium,  vel  quia  tenetur  restituere,  non  oportet 
heec  considerari  a  dante,  sed  solum  quod  pe- 
cunia   illa  utilis  est,   et  quod  ipse,  quantum 


in  se  est,  rem  utilem  confert,  quam  promisit. 

12.  Objectio.  —  Satisfit  objectioni.  —  Dices : 
ergo  promissio  illa,  quamvis  facta  fuisset  sine 
juramento,  deberet  omnino  impleri,  saltem 
propter  illam  utilitatem  faciendi  verum,  quod 
semel  dictum  est,  et  ut  simile  remedium  es- 
set  utilius  in  humana  societate,  vel  ad  redi- 
mendas  vexationes  similes,  vel  ad  subvenien- 
dum  justis  necessitatibus.  Circa  hoc  Cajetanus 
supra  ,  quem  Aragon.  sequitur,  non  ex  alio 
capite  censet  talem  promissionem,  sine  jura- 
mentofactam,  esse  nullam,  nisiquia  est  de  ma- 
teria  incapaci  obligationis,  id  est,  de  actu  et  re 
inutili  accipienti  :  Quia  de  ratione  promissio- 
nis  liumance  (inquit  Cajetanus)  est,  ut  sit  uti~ 
lis  recipienti,  quia  alias  erit  de  aclu  vano  et 
otioso,  ac  proinde  non  obligabit.  Hanc  vero  ra- 
tionem  improbat  Soto ,  quia  non  est  de  ra- 
tione  obligationis  humanee  promissionis  ,  ut 
res  promissa  de  facto  sit  utilis  accipienti ; 
satis  enim  est  quod  de  se  sit  utilis,  etiamsi  de 
facto  ex  abusu  vel  malitia  ejus  utilitatem  non 
sit  ei  allatura.  Et  certe  si  ratio  Cajetani  valida 
esset,  non  solum  probaret  promissionem  illam 
usurarum  non  obligare ,  sed  etiam  impleri 
non  posse  licite,  secluso  juramento,  quia  esset 
actus  inutilis  et  otiosus,  et  sine  causa  consti- 
tueret  proximum  in  majoribus  periculis.  Con- 
sequens  autem  est  plane  falsum,  et  contra 
communem  sensum  omnium  hominum,  nam 
potiuscensetur  quis  facere  opussupererogatio- 
nis,  et  eximiee  veracitatis,  talem  promissionem 
simplicem  implendo.  Adde  promissiones  has, 
quee  uon  ex  mera  liberalitate,  sed  quasi  coac- 
tione  quadam  fiunt,  non  solum  respicere  utili- 
tatem  eorum  quibus  fiunt,  sed  etiam  promit- 
tentium,  et  ideo  in  eis  explendis  etiam  hanc 
utilitatem  posse  et  debere  considerari.  Ad  ob- 
jeftionem  ergo  respondeo,  illam  solum  proba- 
re  talem  promissionem  simplicem  posse  ho- 
neste  impleri,  non  tamen  hoc  esse  sub  obliga- 
tione,  quia  omnes  illee  rationes,  quee  ibi  con- 
siderantur,  inducunt  honestatem,  non  neces- 
sitatem  ;  tum  quia  cum  majori  ex  parte  res- 
piciant  utilitatem  promittentis ,  potest  ipse 
illi  cedere  ;  tum  etiam  quia  non  tenetur 
quis  cum  tanto  onere  suo  facere  verum,  quod 
injuste  coactus  dixit,  seu  promisit,  nec  alius 
per  injuriam  potuit  eum  obligare.  Secus  vero 
est  ratione  juramenti,  in  quo  solius  Dei  ratio 
habetur,  qui  injuriam  non  intulit,  neque  in 
vanum  invocandus  est. 

13.  Sed  instari  potest,  quia  non  implere 
illam  promissionem  juratam,  est  perjurium; 
ergo  subest  ibi  mendacium;  ergo  etiam  non 


CAP.  IX.  AN  JURAMENTUM  EXTORTUM  PER  INJURIAM  ORLIGET. 


539 


implere  illam  promissionem  non  jnratam  erit 
mendacium,  qnia  perjnrium  non  facit  suam 
materiam  esse  mendacium,  sed  suppouit.  Et 
ideo  in  c.  Juramenti,  22,  q.  5,  dicitur  inter 
juramentum,  et  simplicem  loqnelam,  non  de- 
bere  esse  distantiam,  non  quidem  quoad  gra- 
vitatem  vel  asqualitatem  culpee  aut  honestatis, 
sed  quoad  hoc,  quod  sicut  in  juramento  non 
debet  admitti  falsitas,  ita  nec  in  simplici  lo- 
quela ;  ergo  si  in  tali  promissione  jurata  est, 
falsitas,  si  non  fiat  quod  dicitur,  etiam  in 
simplici  loquela  erit. 

14.  Explicatio  ad  cap.  Juramenti.—  Res- 
pondetur,  tam  in  promissione  simplici,  quam 
in  jurata  requiri  veritatem  de  prsesenti,  id 
est,  ut  fiat  cum  proposito  implendi,  alias  in 
utraque  peccatur,  licet  non  eeque.  Hoc  per  se 
constat,  et  sumitur  ex  doctrina  D.  Thoinee  2. 
2,  q.  410,  art.  3,  ad  5.  Et  ratio  est,  quia  ilie 
defectus  veritatis  continet  formale  menda- 
cium ;  at  vero  in  executione  vel  impletione 
promissionis,  per  quam  fit  verum,  quod  dic- 
tum  est,  defectus  vcritatis  non  semper  est 
malus,  sed  quandoque  est  debitus.  Et  ratio 
est,  quia  illa  est  magis  veritas  facti  qnam 
dicti,  et  ideo  non  requiritur  ratione  formalis 
veritatis,  quee  mentem  respicit,  sed  ratione  fi- 
delitatis,  ut  sumitur  ex  D.  Tlioma  supra,  et 
infra  lib.  3  latius  dicetur.  Et  ideo  defectus  in 
illa  veritate  peccatum  non  est,  nisi  quando 
supponitur  obligatio,  estque  tunc  infidclitas 
potius  quam  mendacium.  ln  bac  ergo  veritate 
facienda  non  semper  eequiparantur  promissio 
simplex  et  jurata,  quia  non  semper  eeque 
obligant.  Quod  recte  notavit  Panormitanus, 
in  dicto  capite  Debitores,  numer.  3;  et  late 
Covarruvias  supra,  1  p.,  §  2,  n.  1 .  Ad  argu- 
mentum  ergo  respondetur,  negando  illatio- 
nem,  nam  perjurium  ilhid  non  est  proprie 
mendacii  et  falsitatis,  sed  infidelitatis  et  irre- 
verentiee.  Et  ideo  quando  est  simplex  promis- 
sio  injuste  extorta,  nulla  est  infidelitas  non 
implere,  quia  non  est  valida,  nec  parit  obliga- 
tionem;  quando  vero  additur  juramentum, 
ex  illo  resultat  obligatio,  et  ideo  est  perjurium 
irreverentiee,  et  quasi  infidelitatis  erga  Deum. 
Ad  c.  Juramenti,  dicitur,  eequiparationem 
solumfieri  in  necessitate  cavendi  mendacium, 
et  posse  etiam  Seri  in  necessitate  servandi 
obligationem,  quando  est;  non  vero  fieri,  vel 
in  quantitate  obligationis  seu  culpae,  nec  in 
eequali  virtute  inducendi  obligationem.  Haec 
sumi  possunt  ex  Abb.,  et  Felin.,  in  d.  c.  De- 
litores ;  Sylv.,  Juramentum,A,q.  ult.j  Covar., 
supra,  1  p.,  §  2,  n.  1. 


15.  Objectio  ultima. — Ultimo  instari  po- 
test;  nam  sequiturper  alind  extremum,  jura- 
mentum  illud  non  solum  obligare  ad  solven- 
dam  rem  vel  pecuniam  promissam,  sed  etiam 
ad  non  repetendam  illam,  sed  in  perpetuum 
largiendum,  quantum  est  ex  parte  solventis. 
Consequens  est  falsum,  ut  sumitur  ex  eodem 
c.  Debitores,  ubi  dicitur,  postquam  debitores 
solverint,  creditores  cogendos  csse  ad  resti- 
tuendum.  Non  enim  sunt  cogendi  nisi  ad  pe- 
titionem  illorum,  qui  jus  babent  ad  res  illas  ; 
possunt  ergo  debitores  repetere.  Item,  eadem 
ratione  possunt  petere  ut  creditores  compel- 
lantur  ad  relaxandum  juramentum;  ergo 
absolute  non  tcnentur  solvere  :  imo  superflua 
est  talis  solutio,  cum  possit  meliori  et  faciliori 
medio  licito  extingui  talis  obligatio. 

16.  Solutio.  —  Respondeo  ad  argumentum 
negando  sequelam,  si  juramentum  tantum 
fiat  de  solvendis  usuris,  vel  dandis  tot  aureis, 
quia  in  hoc  non  includitur  renunciatio  juris, 
quod  quis  habet  ad  repetendas  pecunias,  quas 
alter  non  potest  juste  retinere.  Neque  satis  est 
quod  forte  latro  vel  usurarius  intendat  hoc 
totum,  quia  alter  non  tenetur  conformari  in- 
tentioni  ejus,  sed  puree  ac  praicisee  significa- 
tioni  rigorosee  verborum,  sub  quibus  jurat, 
et  sub  legitima  intentione  qua  ab  ipso  profe- 
runtur.  Et  hoc  satis  expresse  declaratum  est 
in  c.  Ad  nostram,  de  Iis  quse  vi,  ibi :  Non 
obstante  juramento  prcedicto,  quo  non  ad  non 
repetendum,  sed  ad  resignandum  solummodo 
tenebatur ;  ubi  Glossa  et  omnes  id  notant. 
Certum  ergo  est,  quoties  exactio  juramenti 
turpis  est  ex  parte  petentis  illud,  expleri  suf- 
ficienter  juramentum  per  traditionem  rei  pro- 
missee  et  statim  posse  recuperari,  quacum- 
que  via  justa  et  legitima  id  fieri  possit. 

17.  Sed  quid  si  iniqua  exactio  directe  ex- 
tendatur  ad  juramentum  de  non  repetendo, 
et  illud  etiam  fiat  ?  Respondet  D.  Thomas, 
dicto  art.  7,  ad  3,  his  verbis :  Potest  autem 
repetere  in  judicio,  quod  solvit,  vel  Prcelato 
denunciare,  non  obstante  quod  contrarium  ju- 
ravit,  quia  tate  juramentum  vergeret  in  dete- 
riorem  exitum,  esset  enim  contra  justitiam  pu- 
blicam.  Sed  illa  verba,  non  obstante,  non  ad 
totam  disjunctionem  preecedentem,  et  singu- 
las  ejus  partes  referenda  sunt,  sed  tantum  ad 
proximam.  Duo  enim  dixit  D.  Thomas :  unum 
est,  quod  potest  repetere  in  judicio,  quod  in- 
telligendum  est,  quando  de  hoc  nihil  in  jura- 
mento  actum  est;  at  vero  si  jurasset  etiam 
non  repetere  in  judicio,  servari  debet  jura- 
mentum.  Quod  per  argumentum  a  contrario 


540 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


colligitur  exd.  c.  Ad  nostram,  ibi:  Quo  non  ad 
non  repetendnm  ;  ergo  secus,  si  ad  hoc  se  jura- 
mento  obligasset.  Iteni,  quia  illud  etiam  ju- 
rameutum  potest  impleri  sine  salutis  periculo, 
ut  constat  ex  c.  Quemadmodum,  §  Illud,  eod,, 
de  quo  textu  infralate  dicendum  est.  Denique 
ex  c.  Si  vero,  eod.,  quatenus  in  eo  dicitur, 
juramentum,  quo  quis  cogitur  renunciare  j  uri 
suo,  obligare,  licet  relaxari  possit;  et  idem 
colligitur  ex  c.  Ad  aures,  De  Iis  quse  vi,  ubi 
id  notat  Glossa,  verb.  Nisi  forte  in  juramen- 
to,  et  Doctores  in  d.  c.  Ad  audientiam,  et 
Bart.,  in  1.  Si  quis  pro  eo,  ff.  de  Fidejus., 
n,  40;  Covarr.,  2  p.,  §  3,  n.  2;  Gutier.,  1  p. 
c.  53,  n.  8. 

48.  Addit  vero  D.  Thomas  posse  nihilomi- 
nus  eum,  qui  sic  juravit,  denunciare  Prselato 
Ecclesiae  tale  delictum,  et  injustitiam  contra 
se  commissam.  Quodverum  est  etiam  sine  re- 
laxatione  prioris  juramenti,  quia  illud  non 
fuit  de  non  denunciando,  sed  de  non  accu- 
sando,  quod  etiam  affirmant  Glossae  supra, 
et  constat  ex  d.  §  Illud.  Denique  addit  D. 
Thomas,  quod  licet  fuisset  exhibitum  jura- 
mentum  de  non  denunciando,  posset  denun- 
ciare,  quia  tale  juramentum  esset  de  re  illi- 
cita,  et  ita  bonis  moribus  contrarium.  Et  in 
hoc  sensu  ait  D.  Thomas  esse  conira  justitiam 
publicam,  in  quo  verbo  explicando  laborat  ibi 
Gajetanus  ;  sed  non  habet  difficultatem,  licet 
ea,  quse  Cajetanus  illa  occasione  docet,  vera 
sint  et  utilia,  quse  nos  latius  et  generalius 
trademus  infra,  explicando  d.  §  Illud,  ex  quo 
idem  colligitur.  Videtur  tamen  ex  eo  inferri, 
hanc  denunciationem  non  posse  fieri  ad  recu- 
perandum  proprium  interesse ,  supposito 
priori  juramento,  cujus  contrarium  dicit  Ca- 
jetanus  ibi.  Sed  duplex  potest  esse  interesse : 
unum  non  necessarium  ut  proximus  a  pec- 
cato  exeat,  sed  vel  ad  vindictam,  vel  ad  aliam 
commoditatem  denunciantis,  et  hoc  intendi 
non  potest  per  denunciationem,  supposito  ju- 
ramento,  nisi  prius  relaxetur ;  aliud  est  neces- 
sarium  ad  exeundum  ab  statu  peccati,  ut  est 
restitutio  rei  malse  retentaa,  et  hoc  intendi  po- 
test  secundario,  utpote  conjunctum  cum 
emendatione  fratris,  et  de  hoc  bene  loquitur 
Cajetanus. 

49.  Instantia. —  Solutio. —  Dices:  ergo  si 
hoc  juramentnm  non  denunciandi  non  obli- 
gat,  non  poterit  licite  fieri  ad  redimendam 
vexationem.  Patet  sequela,  quia  est  juramen- 
tum  de  materia  turpi,  et  iniqua  etiam  ipsi  ju- 
ranti.  Consequens  autem  videtur  durum,  quia 
redigentur  homines  m  magnas  angustias,  et 


non  poterunt  ssepe  aut  evadere  pericula  , 
aut  necessitatibus  suis  subvenire.  Respondeo, 
concedendo  non  esse  licitum  tale  juramentum 
facere,  prout  ab  iniquo  exactore  postulatur, 
hoc  enim  convincit  argumentum  factum.  Ut 
tamen  rigor  hic  leniatur,  adjungo  licitum  es- 
se  simulatis  verbis  et  diversa  intentione  lale 
juramentum  facere,  nimirum,  intendendo  non 
denunciare,  ut  judici  ad  vindictam,  sed  ut 
patri  ad  medelam,  vel  jurando  non  denun- 
ciare,  si  licite  potuero,  aut  debuero,  seu  fuero 
obligatus,  juxta  superius  dicta  de  simulato  ju- 
ramento  ;  hic  enim  justissima  causa  simu- 
landi  intervenit,  ut  per  se  constat. 

20.  Idemque  dicendum  censeo,  si  exigatur 
juramentum  de  non  petenda  relaxatione  aite- 
rius  juramenti.  De  quo  Covar.  supra,  p.  2, 
§  3,  n.  2,  cum  Felin.,  in  c.  Constitutus,  de 
Rescrip.,  n.  48,  dicit,  illud  juramentum  non 
petendi  relaxationem  non  esse  obligatorium. 
Sicut  dixit  Richard.,  in  4,  d.  38,  art.  9,  q.  3, 
quem  sequitur  Anton.,  2  p.,  tit.  44,  c.  2,  §  9, 
in  fin. ,  et  Astens.,  in  Sum.,  lib.  4,  q.  20, 
art.  44,  votum  de  non  petenda  dispensatione 
nou  esse  validum,  quia  est  in  prsejudicium 
Papse,  seu  Prselati,  et  quia  non  est  de  meliori 
bono,  imo  nec  de  bono  per  se  utili  animse. 
Idem  enim  videtur  cum  proportione  in  prae- 
senti.  Covar.  vero  addit,  securius  esse  petere 
relaxationem  hujus  juramenti;  etFelin.  supra, 
n.  14,  ait  in  'petenda  relaxatione  narrandum 
esse  totum  quod  juratum  est,  scilicet,  an  jura- 
tum  sit  non  petere  relaxationem,  quodin  idem 
redit.  Unde  verum  est  tale  juramentum  non 
potuisse  obligare  ad  non  recurrendum  ad 
Papam,  et  petendum  ab  illo  remedium,  nar- 
rando  integre  juramentum.  Quocirca  in  idem 
redit,  si  dicatur  semper  peti  posse  relaxatio- 
nem  de  hoc  ultimo  juramento,  et  illa  obtenta 
posse  consequenter  peti  de  aliis.  Tamen  tanta 
est  malitia  hominum,  ut  possit  cogitari  exac- 
tio  juramenti  de  non  petenda  relaxatione  ul- 
lius  juramenti,  etiam  ipsius  quo  talis  promis- 
sio  juratur;  tunc  enim  videtur  juramentum 
quasi  supra  seipsum  reflecti,  et  per  ipsummet 
jurari  non  petere  de  ipsomet  relaxationem. 
Sed  nihilominus  probabilius  est  semper  relin- 
qui  ultimum  juramentum,  de  quo  peti  possit 
relaxatio,  vel  si  orta  fuerit  perplexitas  aut 
dubitatio,  semper  esse  licitum  ad  Praelatum 
accedere,  et  statum  negotii  et  conscientiae 
aperire  ;  et  ipse  ex  officio  poterit,  vel  alterum 
compellere  ad  remittendum,  vel  juramentum 
relaxare,  prout  expedire  judicaverit,  juxta 
c.  I,  de  Jurejurand.;  c.  Tuas,  de  Usuris, 


CAP.  X.  AN  JURAMENTUM  METU  EXTORTUM  OBLIGATIONEM  INDUCAT. 


541 


CAPUT  X. 

UTRUM    JURAMENTUM    METU     EXTORTUM     OBLIGA- 
TIONEM    INDUCAT? 

4.  Duplex  modus  incutiendi  metum.  — 
Duobus  modis  potest  metus  incuti:  primo, 
per  vim,  vel  comminationem  injustam ;  se- 
cundo,  sine  injuria  ;  et  uterque  potest  vel 
directe  immitti  ad  extorquendam  promissio- 
nem  et  juramentum,  vel  ad  alium  finem,  et 
inde  resultare  juramentum.  Ut  quando  latro 
minatur  mortem,  nisi  cum  juramento  promit- 
tas,  est  injusta  et  formalis  vis ;  quando  vero 
inimicus  vult  te  occidere,  non  ut  rapiat  ali- 
quid,  vel  promissionem  extorqueat,  sed  ut 
vindictam  de  te  sumat,  et  tu  offers  jnratam 
promissionem,  ut  te  liberum  dimittat,  est 
quidem  vis  et  metus  injustus,  non  tamen  for- 
malis  ad  extorquendum  juramentum,  sed  boc 
est  quasi  consequens  et  resultans.  Similiter 
potest  aliquaudo  esse  metus  formalis  et  jus- 
tus,  ut  si  creditor,  vel  qui  a  te  passus  est 
injuriam,  minetur  tibi  justam  accusationem 
et  vindictam  per  judicem,  nisi  justam  satis- 
factionem  illi  promittas,  et  jures;  tunc  enim 
metus  directe  immittitur  ad  extorquendum 
juramentum,  et  sine  ulla  injuria,  ut  per  se 
patet.  Materialiter  vero  et  sine  injuria  id  acci- 
dit,  quando  juste  damnatus  es  ad  mortem,  et 
metu  illius  offers  magnam  pecunise  qnantita- 
tem  sub  juramento;  tunc  enim  metus  non  est 
injustus,  neque  formalis,  ut  patet.  Unde  bic 
modus  timoris  interdum  potest  esse  ab  bo- 
mine,  ut  in  exemplo  dato;  interdum  ab  aliis 
causis  naturalibus,  ut  ab  infirmitate,  a  tem- 
pestate  maris;  quando  vero  est  bujus  posterio- 
ris  modi,  ordinarie  inducit  ad  votum,  ideoque 
de  illo  infra  in  tractatu  de  Voto  dicemus. 

2.  Jurammtum  ortum  ex  metu  illato  sine 
injuria  olligatorium  est.  —  Primo  ergo  quo- 
ties  juramentum  oritur  ex  metu  sine  injuria 
illato,  obligatorium  est,  sive  metus  directe  ad 
boc  inferatur,  sive  non.  ln  hoc  omnes  conve- 
niunt,  et  a  fortiori  patebit  ex  decretis  citandis. 
Et  fere  de  omnibus  actibus  ex  metu  sine  in- 
juria  factis  est  bsec  generalis  regula  Docto- 
rum,  quse  sumitur  ex  1.  3_,  §  unico,  et  1.  Si 
mulier,  ff.  Quod  metus  causa,  ubi  Bart.  et  alii 
id  notant.  Ratio  vero  generalis  reddi  potest 
ex  parte  obligationis,  quia  non  obstante  metu 
actus  jurandiest  simpliciter  voluntarius,  licet 
sit  involuntarius  secundum  quid,  juxta  doc- 
trinam  Aristotelis,  3Ethic,  c.  4;et  D.Tbom., 
4.  %  q.  6,  art.  8;  ergo  talis  metus  non  ob- 


stat  quominus  juramentum  obliget,  quia  ad 
obligationem  sufficit  absolutus  consensus,  ex 
natura  rei  tantum  loquendo ;  jure  autem  bu- 
mano  non  est  irrita  talis  obligatio,  quia  nul- 
lum  invenitur  tale  jus,  imo  potius  contrarium, 
ut  videbimus ;  ergo. 

3.  Secundo  in  particulari  de  juramento  est 
optimaratio,  quia  metus  non  potest  impedire 
quominus  juramentum,  metu  prsestitum,  sit 
verum  juramentum ;  ergo  non  potest  obstare 
quin  suam  obligationem  inducat.  Antecedens 
manifestum  est,  quia  ibi  concurrunt  omnia 
necessaria  ad  esse  juramenti;  nam  si  quid  de- 
esset,  maxime  intentio  jurandi;  illa  autem  non 
deest,  supponirnus  enim  illum  non  ficte,  sed 
vere  jurare.  Nam  si  per  metum  inducatur  ad 
fingendum  se  jurare,  non  vero  ad  jurandum 
ex  animo,  tunc  erit  alius  defectus,  qui  etiam 
sine  metu  inesse  posset,  unde  est  per  accidens 
ad  metum,  et  propriam  habet  quaestionem, 
quse  supra  tractata  est.  Igitur  supponendum 
est  illum,  qui  metu  cogitur,  nolle  peccare 
fingendo,  sed  revera  velle  jurare;  in  illo  ergo 
non  deest  intentio  jurandi,  quia  intentio,  licet 
coacta,  vera  intentio  est,  nam  voluntas  et  in- 
tentio  idem  sunt  :  voluntas  autem  coacta  vo- 
luntas  est,  c.  Movet,  cum  Glossa,  45,  q.  4.  Est 
igitur  illud  verum  juramentum;  ergo  ex  illo 
necessario  sequitur  obligatio,  quia,  ut  supra 
ostendi,  ex  juramento  naturaliter  sequitur 
obligatio,  et  ad  illam  nou  est  necossarius  no- 
vus  consensus_,  novave  voluntas  se  obligandi 
in  jurante.  Imo,  licet  ille  putaret  se  non  obli- 
gari  ratione  metus,  et  nollet  se  obligare,  si  ta- 
men  vellet  jurare,  necessario  maneret  obli- 
gatus  ex  virtute.  intrinseca  juramenti,  quod 
propter  reverentiam  Dei  secum  affert  talem 
obligationem. 

k.  Et  confirmatur  ac  declaratur  exemplis ; 
nam  hac  ratione  baptismus  coactus,  si  coactio 
non  excludat  intentionem  suscipiendi  baptis- 
mum,  verus  baptismus  est,  quia  concurrunt 
omnia  substantialia  ad  baptismum;  et  inde 
consequenter  fit  ut  ille  maneat  obligatus  ad 
christianam  religionem,  quia  ha^c  obligatio 
non  pendet  jam  ex  voluntate  baptizati,  sed 
ex  vi  divinse  institutionis  sequitur  ad  charac- 
terem  baptismalem.  Simile  est  de  commissio- 
ne  peccati,  nam  licet  per  metum  fiat,  ninilo- 
minus  verum  peccatum  est,  quia  voluntas  pec- 
candi  vera  voluntas  est,  quantumvis  sit  metu 
extorta,  et  ex  illa  necessario  sequitur  malitia 
culpse,  et  reatus  pcenee  sine  dependentia  a  no- 
va  voluntate  peccantis.  Tertio  potest  una  pars 
assertionis  ex  alia  declarari ;  nam  quando  me- 


542 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


tus  non  incutitur  directe  ad  extorquendum 
juramentum,  clarum  est  non  impedire  obliga- 
tionem  ejus;  ergo  nec  impediet,  etiamsi  ad 
eum  finem  directe  incutiatur  sine  iujuria. 
Antecedens  patet  inductione,  si  quis  metu 
mortis  naturalis  juret  pium  opus  se  facturum; 
item  constat  votum  sic  factum  validum  esse  ; 
imo  nec  matrimonium  impedit  talis  metus; 
signum  ergo  est  relinquere  satis  liberum  con- 
sensum.  Consequentia  vero  probatur,  quia  li- 
cet  metus  directe  ad  hoc  inferatur,  nibilomi- 
nus  non  magis  tollit  libertatem  vel  volunta- 
tem,  quam  metus  aliunde  proveniens ;  iuten- 
tio  enim  inferentis  metum  parum  ad  boc  re- 
fert,  et  forte  Deus  hoc  intendit  in  illo  metu 
naturali;  ergo  seclusa  injuria  idem  est  de 
utroque  metu  dicendum. 

5.  Juramentwm  per  vim  cum  injuria  extor- 
sum,  si  sit  de  materia  honesta,  ad  impletionem 
obligat.  —  Secuudo  dicendum  est,  etiamsi 
juramentum  per  vim  et  metum  cum  injuria 
extortum  sit,  si  sit  de  materia  capaci,  et  ho- 
neste  impleri  possit,  obiigare.  Ita  D.  Thomas, 
d.  q.  89,  art.  7,  ad  3,  et  q.  98,  art.  3,  ad  1 ; 
Gabr.,  in  3,  d.  39,  qusest.  1,  art.  2,  conc.  8 ; 
Durand.,  qusest.  2,  et  alii  ibi ;  Sylvest.,  Jura- 
mentum,  A,  queest.  7,  citans  plures  Canonistas ; 
Covar.,  in  c.  4  Decret.,  2  p.,  c.  3,  §  5,  n.  2  ; 
Navar. ,  c.  12,  num.  14;  Soto  supra,  et  latis- 
sime  Cajetanus.  Qui  omnes  fere  conveniunt  in 
generali  loquendo,  licet  in  aliquibus  circum- 
stantiis  sit  aliqua  diversitas,  de  qua  statim. 
Primo  ergo  definita  est  assertio  in  c.  S'%  vero, 
et  c.  Verum,  de  Jurejur.  Sumitur  etiam  exc. 
Abbas,  de  Iis  quae  vi.  Ubi  facta  per  metum, 
si  fuerint  juramento  confirmata  per  metum, 
irritanda  dicuntur,  non  irrita;  et  c.  Ad  au- 
dientiam,  eod.,  expresse  dicitur,  juramentum 
per  injuriosum  metum  extortum  obligare.  Et 
ita  docent  interpretes  in  hsec  jura  ;  Gloss.  et 
Doctores,  in  c.  2,  de  Jurejur.  Ratio  est,  quia 
metus  absque  injuria  non  impedit  obligatio- 
nem  juramenti,  ut  prima  assertione  dictum 
est;  nec  etiam  injuria  sine  metu  impedit  obli- 
gationem,  ut  superiori  capite  ostensum  est : 
ergo  nec  utrumque  simul  potest  obligationem 
impedire.  Probatur  consequentia,  quia  illse 
duse  circumstantise  non  faciunt  unam  causam 
magis  efficacem,  sed  solum  multiplicant  seu 
aggregant  causas  inefficaces.  Secunda  ratio 
sit,  quia  injuria  et  rnetus,  etiamsi  simul  jun- 
gantur,  non  possuut  effieere  quin  illud  sit 
verum  juramentum;  quia  ibi  concurrunt 
omnia  necessaria  ad  esse  juramenti,  etiam 
intentio  jurandi,  quia  etiam  voluntas  coacta 


per  injuriam  voluntas  est,  quia  injuria  nibil 
confert  ad  minuendum  voluntarium ;  ergo 
non  obstante  metu  injurioso,  verum  est  ju- 
ramentum;sed  ex  juramento  necessitate  na- 
turali  consequitur  obligatio,  si  materia  est 
capax,  ut  supponitur;  ergo.  Et  ita  tandem 
incidimus  tertio  in  rationem  jurium,  quod 
illud  juramentum  potest  servari  sine  iucom- 
modo  salutis  seternae ;  ergo  servandum  est ; 
hsec  enim  ratio  supponit  illud  esse  verum 
juramentum,  et  ex  vero  juramento  statim 
resultare  obligationem. 

6.  Objeciio.  —  Sed  objici  potest  c.  2,  de 
Jurejur.,  ubi  de  quodam  Episcopo,  qui  per 
vim  et  injuriam  bonis  suis  fuerat  spoliatus, 
et  jurare  compulsus  quod  non  repeteret  sic 
ablata,  dicitur,  ipsum  Episcopum  nullius  ju- 
ramenti  vinculis  super  hoc  posse  constringi. 
Propter  quem  textum  aliqui  dixerunt  (ut  ibi 
Glossa  notat)  juramentum  per  contumeliam 
extortum  non  obligare.  Sed  illa  opinio  repu- 
gnat  expressis  juribus  et  rationi,  ut  visum 
est,  et  ideo  tanquam  improbabilis  antiquata 
est.  Praeterea  in  textu  illo  fortasse  non  dicitur 
juramentum  illud  non  obligare ,  vel  si  hoc 
dicitur,  non  dicitur  ratione  metus  esse  invali- 
dum,  sed  infra  subditur:  Qjaem  tamen  absolvi- 
mus ;  per  quod  verbum  significatur,  fuisse 
ligatum  juramento.  Sensus  ergo  pendet  exin- 
telligentia  illorum  verborum,  rebus  suis  spo- 
liatum  ;  duobus  enim  modis  exponuntur. 

7.  Solutio  ad  textum.  —  Prirno,  de  rebus 
Ecclesise,  quae  suas  (id  est,  Episcopi)  dicun- 
tur,  quia  sub  Episcopi  cura  et  administratione 
erant ;  et  sic  juramentum  dicitur  non  obli- 
gasse,  non  quia  per  metum  et  injuriam  fuerat 
extortum,  sed  quia  erat  illicitum,  et  impleri 
non  poterat  sine  dispendio  salutis.  Nam  (ut 
bene  notat  Panormit.),  cum  Episcopus  tenere- 
tur  sollicite  servare  res  Ecclesise,  non  potuit 
jurare  non  repetere  quse  injuste  fuerant  ab 
Ecclesia  sublata.  Et  hunc  sensum  sequitur 
Glossa,  quam  multi  probant,  et  consequenter 
exponunt  alterum  verbum  absolvimus,  id  est, 
absolutum  declaravimus.  Vel  certe  posset 
intelligi,  absolvimus,  non  a  vinculojuramenth 
sed  a  peccato  quod  jurando  commiserat,  seu  a 
poena  illi  debita,  propter  nefandissimam  coac- 
tionem,  ut  ibi  dicitur.  Atque  hsec  expositio 
probabilis  est;  in  fundamento  autem  non 
plene  mihi  satisfacit ,  nam  verbum  illud , 
rebus  suis,  dnre  exponitur,  id  est,  Ecclesise, 
SU33  curae  commissis. 

8.  Alia  expositio  c.  2,  de  Jurejurando.  — 
Secundo  ergo  possunt  illa  verba  exponi  sim- 


CAP.  X.  AN  JURAMENTUM  METU  EXTORTUM  ORLIGATIONEM  INDUCAT. 


543 


pliciter,  ut  sonant  de  bonis  propriis  ipsius 
Episcopi,  reliqua  vero  possunt  dnobus  aliis 
modis  intelligi.  Primo,  ut  per  illa  verba : 
Nullius  juramenti  vinculis,  etc,  non  signifi- 
cetur  juramentnm  non  obligasse,  sed  non  ita 
obligasse,  quin  Episcopus  ille  baberet  justam 
absolutionis  causam,  cum  per  nefandissimam 
contumeliam  fuerit  ad  sic  jurandum  compul- 
sus.  Et  ideo  subjungit  Pontilex  se  iilum  absol- 
visse,  quod  optime  intelligitur  de  propria 
relaxaticne  juramenti.  Alio  item  modo  potest 
intelligi  juramentum  illud  non  ita  obligasse 
illum  Episcopum,  quin  posset  Pontifici  denun- 
ciare  injuriam,  et  vim  sibi  faetam.  Quamvis 
enim  jurasset  non  repetere  sua  bona,  nibilo- 
minus  recte  fecerat  proponendo  Pontifici 
totum  factum,  ut  remedium  ex  olficio  adhibe- 
ret,  prout  expedire  judiearet.  Neque  super 
boc,  id  est,  contra  boc  poterat  juramenti.vin- 
culis  ligari,  non  ratione  metus,  sed  quia  in 
illo  sensu  juramentum  contra  bonos  mores 
extitisset,  ut  supra  visum  est.  Et  ideo  Pontifex 
ex  officio  suo  illum  absoivit  a  juramento 
quoad  id  in  quo  per  illud  ligari  poterat,  id 
est,  ut  eo  non  obstante,  res  sibi  ablatas  libere 
posset  repetere.  Et  ita  inde  potius  probatur 
juramentum  illud,  non  obstante  metu,  obli- 
gasse  ad  id,  de  quo  factum  fuerat,  et  in  quo 
licite  poterat  impleri. 

9.  Alia  objectio. —  Solutio. —  Secundo  so- 
let  hic  objici,  quia  votum  factum  per  metum 
non  obligat,  nec  matrimonium  faclum  per 
metum  tenet ;  ergo  nec  juramentum  ;  videtur 
enim  esse  eadem  ratio.  In  quo  argumento 
dissolvendo  laborant  multi  in  assignanda  dif- 
ferentia  inter  votum  et  juramentum,  ut  videre 
licet  in  Soto,  d.  art.  7,  ad  3;  Abb.,  in  c.  2, 
de  Iis  quae  vi,  n.  11 ,  et  aliis.  Breviter  autem 
dico,  posse  comparationem  fieri,  vel  stando 
in  solo  jure  divino  ac  naturah,  et  sic  non  cre- 
do  esse  necessarium  laborare  pro  differentia 
assignanda,  quia  probabilius  est  votum  metu 
extortum  jure  naturse  validum  esse,  de  quo 
infra,  in  6  tractatu,  dicam  ;  vel  fieri  posse 
comparationem  stando  in  jure  ecclesiastico, 
et  sic  verum  est  Ecclesiam  irritasse  aliqua  vo- 
ta  metu  extorta,  scilicet,  solemnia  religionis, 
non  temen  irritasse  juramentum  aliquod  ra- 
tione  solius  metus.  Ratio  autem  reddi  potest, 
quia  in  professione  religionis  visum  fuit  id 
congruurn,  tum  propter  arduitatem  et  perpe- 
tuitatem  status,  tum  quia  semel  validum  diffi- 
cillime  solvitur,  quse  rationes  non  habent  lo- 
cum  in  juramento,  ut  per  se  constat. 

10.  Circa  aliam  etiam  partem  de  matrimo- 


nio,  etiam  laborant,  in  assignanda  differentia, 
Glossa,  in  c.  Notificasti,  33,  q.  5;  et  Doctores, 
in  d.  c.  2,  de  Iis  quse  vi,  et  Soto  supra.  Ve- 
rumtamen  si  matrimonium  metu  contractum 
solum  est  irritum  jure  ecclesiastico,  satis  pa- 
tet  responsio  ex  dictis.  Si  autem  est  irritum 
jure  naturas,  ut  est  probabile,  reddenda  est  dif- 
ferentia,  quia  matrimonium,  et  fit  directe  ad 
obligandum,  et  fit  inter  homines,  inter  quos 
obligationes  per  actiones  injuriosas  non  oriun- 
tur  in  his  qui  per  injuriam  obligari  coguntur. 
In  juramento  autem  obligatio  et  est  natura- 
liter  consequens  aclum  jurandi,  qui  per  se 
primo  non  ad  obligandum,  sed  ad  confirman- 
dam  veritatem  ordinatur ;  et  ut  sic  obligat 
non  ratione  hominis,  sed  Dei,  cui  reverentia 
servanda  est,  non  obstante  quacumque  vio- 
lentia  et  injuria. 

11.  Tertia  oljertio.  —  Prima  sententia.  — 
Tertio  objici  potest,  quia  sequitur  ex  dictis, 
juramentum  redeundi  ad  carcerem  obligare 
etiam  cum  periculo  vitee  ;  consequens  est  du- 
rum,  et  difficile  creditu;  ergo.  Sequela  patet, 
quia  non  potest  excusari  aliquis  ab  observa- 
tione  illius  juramenti  ratione  periculi,  quia 
illudpra^vidit,  et  eonon  obstante  juravit;  nec 
etiam  ratione  violentiee,  quia  heec  non  magis 
tollit  voluntarium  quam  metus,  quia  nun- 
quam  est  absoluta  violentia,  sed  per  quam- 
dam  mali  inflictionem  perseverantem.  Hunc 
casum  tractant  omnes  Doctores  in  hac  mate- 
ria,  et  ideo  non  potuit  omniuo  pra^termitti. 
Prima  ergo  sententia  affirmat  simpliciter,  et 
sine  distinctione,  quoties  aliquis,  in  carcere 
detentus,  sub  juramento  redeundi  est  per- 
missus  exire,  teneri  ad  servandum  juramen- 
tum  redeundo,  sive  jure,  sive  per  injuriam 
detentus  fuerit,  vel  licet  credatur  occidendus. 
Ita  Cajetanus,  d.  q.  89,  art.  7;  et  ibi  Soto,  et 
fere  alii ;  et  favet  D.  Thomas,  ad  3,  quatenus 
absolute  docet,  juramentum  coactum  obiigare 
etiam  cum  damno  temporali.  Tenuit  etiam 
Tolet.,  lib.  4,  c.  22,  ct  solent  referri  Sylv., 
Angel.,  Armil.  et  Navar.,  dequibus  infra.  Fun- 
damentum  est,  quia  illud  juramentum  est  de 
re  quee  sine  periculo  animse  potest  impleri,  et 
non  fuit  factum  temere,  sed  ex  pacto  quodam 
fortasse  necessario  ad  res  componenaas;  ergo 
debet  impleri,  alioqui  fit  contra  naturalem 
obligationem  servandi  juramentum.  Item  ser- 
vare  prornissionem  in  eo  casu,  non  obstante 
periculo,  juxta  communem  sensum  omnium, 
censetur  opus  virtutis,  tum  ffdei  humana?, 
tum  fortitudinis,  de  quo  actu  etiam  Gentiles 
laudari  solent,  ut  videre  licet  apud  August., 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


lib.  de  Civit.,  c.  11  ;  ergo  juramentum,  inil- 
lum  cadens  actum,  obligat. 

12.  Secunda  sententia. —  Secunda  sententia 
distinctione  utitur;  aut  enim  ille  juste  deten- 
tus  erat,  justeque  damnatus  creditur  ad  mor- 
tem,  vel  injuste.  In  priori  casu  probatur  prior 
sententia,  quia  tunc  nulla  subest  justa  causa 
non  servandi  juramentum;  in  posteriori  au- 
tem  casu ,  censet  hsec  sententia  non  obligare 
juramentum.  Hanc  tenet  Major  in  4,  d.  45, 
q.  22,  cum  Glossa,  in  Clement.  Pastoralis,  § 
Numquid,  verb.  Per  violentiam,  de  Rejudic; 
sequitur Panorm.,  in  c.  Sivero,  n.  8,  etc.  Sicut, 
3,  n.  4,  de  Jurejur.;  et  Sylvest.,  verb.  Accusa- 
tio,  q.  17,  et  verb.  Juramentum,  4,  q.  26 ;  Ar- 
mil.,  verb.  Accusatio,  n.  20,verb./wr«rg,n.  3, 
ubi  videtur  addere  limitationem,  quee  destruit 
sententiam  ;  significat  enim  tunc  juramentum 
non  ita  obligare,  quin  liceat  dispensationem 
petere,  et  illa  obtenta  non  obligare.  Abso- 
lute  habet  eamdem  opinionem  Tabien.,  verb. 
Carcer,  n.  1,  et  verb.  Accusatio,v.  10;  Angel., 
verb.  Carcer,n.  14.  Tabiena,  verb.  Juramen- 
tum,  5,  n.  37,  ita  id  explicat,  ut  potius  teneat 
priorem  sententiam;  ait  enim  tunc  non  obli- 
gari,  si  non  intendat  absolute  jurare,  aut  se 
obligare,  sed  cum  aliqua  amphibologia,  quod 
clarum  est  juxta  superius  dicta;  nunc  autem 
loquimur  quando  absolute  jurat.  Eamdem  sen- 
tentiam  late  defendit  Covar.,  lib.  1  Variar.,  c 
2,  n.  7,  ubi  plures  Glossas  et  Doctores  in  fa- 
vorem  ejus  adducit.  Et  additin  eo  casu  injus- 
to  non  solum  nonobligare  juramentum,verum 
etiam  nec  licere  illud  servare,  quia  redeundo 
ad  carcerem,  ille  occideret  seipsum,  et  ita  cen- 
set  juramentum  illud  in  eo  casu  non  posse  ser- 
vari  sine  interitu  salutis  seternae. 

13.  Est  autem  in  hac  posteriori  parte  hujus 
sententiee  varietas  qusedam  notanda ,  quia 
fieri  potest  ut  carcer  justus  sit,  quia  ex  justa 
causa  ab  habente  legitimam  potestatem,  et  ser- 
vatodebito  ordinefacta  est  detentio,  et  nihilo- 
minus  ex  reversione  ad  illum  timeatur  injusta 
mors;  vel  potest  etiam  ipse  carcer  esse  injus- 
tus.  Navar.  ergo,  c.  12,  n.  18,  putat  hanc  par- 
tem  esse  veram,  dummodo  carcer  justus  sit, 
licet  timeatur  mors  injusta ;  si  vero  carcer  sit 
injustus,  non  obligare  juramentum  ;  nullam 
tamen  rationem  differentiee  adducit.  E  con- 
trario  vero  Major  dicit  in  eo  casu  redeuiidum 
esse  ad  carcerem  etiam  iujustum,  nisi  timea- 
tur  mors  injuriosa,  et  eodem  modo  loquitur 
dicta  Glossa;  Gajetanus  autem,  quem  Navar. 
non  integre  refert,  aperte  ait,  quod  licet  car- 
cer  et  morsinjuriosa  sint,  tenetur  quis  redire. 


Non  potest  autem  e  contrario  contingere  ut 
carcer  sit  injuriosus,  et  non  mors,  quia  si 
carcer  est  injuriosus,  et  in  illo  procedendum 
est  usque  ad  mortem,  totum  proeessum  usque 
adterminum  injustum  esse  necesseest,  et  ideo 
de  hoc  membro  nulla  fit  mentio.  Contingere 
autem  potest  ut  carcer  sit  injuriosus,  ex  eo  au- 
tem  non  timeatur  periculum  mortis,  sed  alia 
gravamina,  in  quo  casu  etiam  significat  Na- 
var.  non  obligare  juramentum.  Sed  contra- 
rium  sentit  Panormit.,  prsesertirn  in  d.  c 
Sicut,  3,  nam  tunc  dicit  postulari  absolutio- 
nem  a  juramento,  licet  carcer  esset  injustus, 
quia  non  erat  periculum  personse,  sed  rerum ; 
unde  totam  rationem  ponit  in  periculo  perso- 
nee  quia  juramentum  non  obligat  cum  peri- 
culo  salutis,  etiam  corporis,  juxta  Glossam  2, 
in  c  Si  vero,  de  Jurejur.;  et  Gratian.,  in 
c  ult.,  §  ult.,  vers.  Quisquis  ergo,  22,  q.  4. 

14.  Advertentia  ad  resolutionem  qucestionis. 
—  Mihi  pro  resolutione  ulterius  consideran- 
dum  occurrit,  non  parum  referre  an  ille,  qui 
jurat  redire  ad  carcerem,  preeviderit  pericu- 
lum  mortis,  quando  juravit,  vel  postea  super- 
venerit,  vel  in  re  ipsa,  vel  in  cognitione  seu 
advertentia  ipsius  jurantis ;  inter  hsec  enim 
differentia  magna  invenitur  quoad  volunta- 
tem  jurantis.  Nam  in  priori  casu,  voluntarie 
juravit  redire,  non  obstante  periculo  mortis, 
quod  jam  erat,  et  praevidebatur ;  in  posteriori 
autem  casu,  non  habuit  talem  voluntatem, 
cum  periculum  ignoraret  Unde  potius  credi 
potest  jurasse,  quia  sine  periculo  se  posse  re- 
dire  existimabat. 

15.  Prima  conclusio :  qui  prceviso  pericuh 
mortis  juravit  rediturum  se  ad  carcerem,  sive 
ille  sitjustus,  velinjustus,  obligatur  juramen- 
to. —  Dico  ergo  primo  :  qui  prseviso  periculo 
mortis  juravit  redire  ad  carcerem,  obligatur 
juramento,  sive  carcer  sit  justus,  sive  injustus, 
et  sivemors  sit  justa,  sive  injusta.  Hancasser- 
tionem  communiter  sequuntur  Theologi  hoc 
tempore,  et  probatur  per  singula  membra. 
Nam  imprimis  si  carcer  sit  justus,  et  mors, 
omnes  unanimi  consensu  conveniunt  jurameu- 
tum  obligare,  quia  est  de  re  justa  et  sancta,  et 
nullam  habet  excusationem.  Quia  quod  res  sit 
ardua  et  difficilis,  non  excusat,  quia  potius 
spectat  ad  fortitudinem,  quando  causa  justa 
est,  ut  in  proposito  est  reverentia  Deo  debita 
in  servando  juramento.  Maxime  cum  sit  fac- 
tum  praevisa  tota  rei  difficultate.  Addo  etiam 
juramentum  illud  non  posse  proprie  dici  per 
metum  extortum,  quia  nec  per  vim  injustam, 
nec  per  metum  directe  ad  illum  finem  immis- 


CAP.  X.  AN  JURAMENTUM  METU  EXTORTUM  OBLIGATIONEM  1NDUCAT. 


545 


sum  extortum  est.  Difficultas  vero,  quee  in 
hoc  esse  potest,  statim  solvetur.  Deinde  si 
carcer  est  justus,  et  timetur  mors  injusta, 
fere  eeedem  rationes  locum  habent.  Nam  tale 
juramentum  impleri  potest  sine  cliscrimine 
conscientise,  quia  se  exponere  periculo  injuslae 
mortis  non  est  intrinsece  malum,  et  factum 
propter  servandum  jurameiitum  est  opus  vir- 
tutis.  Item  jam  illud  periculum  fuit  preevisum, 
et  juramentum  voluntarie  factum  est  de  re- 
deundo,  nonobstante  illo  periculo  ;  imopericu- 
lum  illud  antea  inerat,  et  ratione  juramenti 
fuit  quasi  suspensum  vel  interruptum;  ergo 
cum  postea  ad  illud  reditur  ratione  juramenti, 
fit  opus  religionis  et  virtutis.  Nam  quod  im- 
mediate  fit,  bonum  est;  reliquum  vero  ma- 
lum,  quod  timetur,  est  tantum  permissum 
redeundo.  Unde  tunc  non  est  cur  excuset  pe- 
riculum  salutis  corporalis,  quia  a  principio 
fuit  periculum  illud  preevisum,  et  eo  non  ob- 
stante  fuit  factum  licite  juramentum,  quia  jam 
periculum  inerat,  et  ita  non  creatur  occasione 
juramenti,  sed  quasi  restituitur  ad  eumdem 
statum,  et  hoc  ipsum  juratum  fuerat. 

16.  Tertkv,  si  carcer  sit  injustus,  et  pericu- 
lum  mortis  non  timetur,  res  etiam  videtur 
clara  ,  quia  tunc  etiam  eadem  est  ratio  de  illo 
casu,  quee  de  juramento  per  metum  extorto  a 
latronibus,  in  quo  juramentum  obligat,  ut  dic- 
tum  est  ex  d.  c.  Si  vero.  Item  ibi  habet  locum 
regula,  quod  observatio  talis  juramenti  non 
vergit  in  dispendium  salutis  eeternse  ,  nec 
etiam  in  dispendium  salutis ,  seu  vitae  corpo- 
ralis.  Quod  autcm  intercedat  gravamen  ali- 
quod  corporale,  non  satis  est  ad  excusationem 
non  implendi  juramentum  ,  cum  nulla  rerum 
mutatio  facta  sit ,  et  ideo  dici  non  possit  gra- 
vamen  illud  oriri  ex  observatione  juramenti. 
Item  qui  injuste  detinetur  in  carcere,  et  jurat 
non  fugere,  tenetur  servare,  quia  potest  illud 
facere  sine  peccato  ;  sed  moraliter  perinde  est 
non  fugere,  etiamsi  facile  possit,  et  apertee 
sint  januee,  ac  redire  ;  ergo.  Denique  quando 
utrumque  est  injustum,  probatur,  quia  etiam 
tunc  juramentum  est  de  re  lieita,  et  potest  im- 
pleri  sine  culpa,  eratque  res  in  eodem  statu  et 
periculo  ante  juramentum,  et  cum  pra^visione 
illius  factum  est ;  ergo  nulla  est  ratio  excusa- 
tionis.  Nec  video  quam  potuerit  assignare 
Navar.,  ex  eo  quod  carcersit  injustus,  si  mors 
ipsa  futura  sit  injusta  ;  nam  injustitia  carceris 
non  magis  excusat,  quam  mortis.  Imo  si  de- 
tentio  carceris  terminanda  creditur  in  morte 
injusta,  eo  ipso  talis  etiem  detentio  injuriosa 
censenda  est ;  ergo  non  loquitur  consequenter 
xiv. 


Navar.  dicens,  redeundum  esse  etiam  cum 
gravamine  sustinendi  mortem  injustam ,  et 
non  cum  gravamine  carceris  injusti.  Ratio 
etiam  quam  Covar.  objicit  in  contrarium,  quia 
ille  revertendo  se  occiclit,  non  objicitur  conse- 
quenter,  quia  eadem  fieri  posset  quando 
mors  esset  justa,  in  quo  casu  ipse  Covar.  fate- 
tur  juramentum  obligare.  Dico  ergo,  redire  ad 
carcerem  non  esse  se  occidere  ,  sed  esse  non 
fugere  periculum  mortis ,  vel  illi  se  exponere, 
quod  non  est  per  se  malum,  sed  interdum  licet 
ex  rationabili  causa,  ut  per  se  notum  est ;  hic 
autem  est  rationabilis  causa  observatio  jura- 
menti.  Maxime  cum  homo  non  se  conjiciat  de 
novo  in  illud  periculum  ,  sed  se  restituat  in 
pristinum,  in  reverentiam  juramenti,  et  ad 
servandam  fidem  datam. 

17.  Secunda  conclusio  :  excusari  potest  a 
juramento,  qui  periculum  iion  prcemdit  in  re- 
ditu  ad  carcerem.  —  Advertendum.  —  Dico 
secundo  :  quando  periculum  non  fuit  cogita- 
tum,  sed  homo  juravit,  quia  non  putavit  esse 
tantum  periculi  in  reditu,  tunc  merito  excu- 
sari  potest  ab  observatione  juramenti.  Proba- 
tur,  quia  tunc  non  voluit  a  principio  se  obli- 
gare  ad  subeundum  illucl  periculum,  et  res 
sunt  notabiliter  mutatee,  vel  in  re  ipsa,  vel  in 
cogitatione  jurantis,  quod^perinde  est ;  ergo 
merito  credi  potest  sic  jurans  non  habuisse 
animum  jurandi,  et  se  obligandi  pro  tali  casu, 
ac  subinde  non  obligatur.  Dices  :  jam  ille  erat 
in  carcere,  et  subiturus  fuisset  idem  pericu- 
lum,  si  non  jurasset,  quia  (ut  supponimus) 
sine  juramento  non  inde  exisset,  et  «lonse- 
quenter  potius  semper  credendum  est ,  illum 
fuisse  juraturum,  etiamsi  preevidisset  pericu- 
lum,  quia  alias  non  daretur  illi  liceutia  exeun- 
di ;  ergo  non  potest  ex  defectu  voluntarii  ex- 
cusari.  Respondeo  satis  esse  quod  ille  de  facto 
non  juravit  se  rediturum  cum  illo  periculo, 
unde  ita  est  interpretaiida  ejus  intentio,  quid- 
quid  sit  de  priori  statu  in  se  spectato,  vel  quid 
ille  fuis&et  facturus,  vel  juraturus,  si  preevidis- 
set  periculum.  Et  confirmatur,  nam  etiam  in 
casu  prioris  assertionis ,  et  omnibus  membris 
ejus ,  si  quis  nou  absolute  juraret ,  sed  conci- 
piens  interius  conditionem,  Si  potuero  sine 
periculo,  vel  aliam  similem,  non  obligaretur ; 
imo  si  per  injustitiam  coactus  esset,  non  pec- 
caret  sic  juraudo,  juxta  superius  dicta ;  ergo 
quando  simpliciter  bona  fide  jurat ,  non  pree- 
videns  periculum  mortis,  virtualiter  censetur 
jurare  sub  illa  conditione,  Si  potuero  sine  pe- 
riculo  ,  vel  rtbus  sic  stantibus  qualiter  nunc 
iilas  esse  existimo.  Quee  ratio,  si  efficax  est, 


540 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


procedit  etiamsi  mors,  quse  postea  timetur, 
justa  poena  sit,  nam  illam  etiam  licet  fugere, 
ubi  juramentum  non  obligat  ad  nou  fugien- 
dum  ;  illud  autem  tunc  non  obligat,  ex  de- 
fectu  intentionis  ,  et  ideo  extenditur  tam 
ad  casum  justum,  quam  ad  injustum.  Et  conse- 
quenter  in  eo  casu  non  est  simpliciter  necessa- 
ria  relaxatio,  quamvis,  si  haberi  possit,  opti- 
mum  consilium  sit  eam  postulare  ad  caute- 
lam.  In  priori  autem  casu,  existimo  esse  ne- 
cessariam  relaxationem,  et  eam  licite  postulari 
et  concedi  posse,  interveniente  injusta  violen- 
tia,  sive  in  carcere,  sive  in  morte,  juxta  infra 
dicenda  de  relaxatione  juramenti.  Advertit 
autem  Soto,  et  merito,  cavendum  esse  scanda- 
lum,  prsesertim  christianee  religionis;  ut  si  ju- 
ramentum  datum  esset  infidelibus  a  Christia- 
no  captivo,  redeundi  ad  ipsos,  non  liceret  uti 
relaxatione,  quia  esset  in  magnum  scandaium, 
et  injuriam  rehgionis. 

■18.  Dubium  de  juramento  contrahendi  ma- 
trimonium  extorto  per  metum.  —  Aliud  du- 
bium  hic  occurrebat  de juramento  contrahendi 
matrimonium  cum  aliquo  metu  mortis  ex- 
torto,  an  sit  validum.  Sed  hoc  ad  materiam  de 
Matrimonio  spectat;  videatur  interim  Covar., 
2,  p.  4,  §  5,  n.  5  ;  Sanci.,  lib.  4,  de  Matrim., 
disp,  21.  Et  nos  similem  qusestionem  infra 
tractabimus,  de  voto  simplici  religionis.  Item 
disputari  hic  potest,  an  juramentum  extor- 
tum  metu  confirmet  contractum  alias  jure 
humano  prohibitum  ;  sed  de  hoc  tractabimus 
in  capitibus  sequentibus.  Quale  autem  pecca- 
tum  sit  frangere  juramentum  iujuste  extor- 
tum,  in  lib.  3,  tractando  de  Perjurio,  vide- 
bimus. 

CAPUT   XI. 

UTRUM    JURAMENTUM  PER    D0LUM    VEL    ERR0REM 
FAGTUM  YALIUUM    SIT    ET    0BLIGET  ? 

4.  Dejuramento  facto  ex  dolo,  vel  simula- 
tione  ipsius  jurantis,  in  superioribus  diximus; 
nunc  agimus  de  dolo,  et  deceptione  facta  ab 
eo  qui  juramentum  petit,  vel  extorquet.  In 
quo  dolo  duo,  sicut  in  metu  notavimus,  dis- 
tinguenda  sunt,  injuria  scilicet,  quse  per  do- 
lum  activum  (ut  sic  dicam)  fit  homini,  deci- 
piendo  ipsum,  et  effectus  ejus  injuriee,  qui  est 
deceptio,  seu  erroneum  judicium  causatum  in 
homine,  qui  ad  jurandum  inducitur.  Ut  est 
in  eo,  qui  per  dolum  inducitur  ad  jurandum 
sponsalia,  error  quo  falso  credit  feminam  esse 
divitern  vel  nobilem,  qui  error  per  dolum  de- 
cipientis  immissus  est.  In  prsesenti  ergo  non 


est  habenda  ratio  doli  quoad  injuriam,  nec 
de  illa  superest  jam  queestio,  quia  in  c.  7  os- 
tensum  est  non  invalidari  juramentum  prop- 
ter  injuriam,  quee  in  illo  extorquendo  inter- 
venit;  in  c.  autem  8,  ostendimus,  quod  licet 
injuria  adjungatur  violentise  et  timori,  nihil 
refert  ad  juramenti  obligationem  impedien- 
dam,  si  metus  ipse  per  se  illam  non  impedit ; 
sic  ergo  in  pr«senti,  ut  clarum  supponimus 
injuriam  in  deceptione  intervenientem  nihil 
facere  ad  invalidandum  juramentum,  sed  ef- 
fectum  illius  injurise  spectandum  esse.  Nam  si 
passiva  deceptio  per  se  sufficit  annullare  ju- 
ramenturn,  inducta  per  injuriam  sufficiet,  ut 
per  se  constat ;  et  e  converso  si  per  se  non  suf- 
ficit,  nec  ratione  doli  injuriosi  sufficiet,  nam 
quoad  hoc  est  eadem  ratio  de  dolo,  quse  de  me- 
tu,  ut  facile  patebit  applicando  dicta  in  capite 
praecedenti. 

2.  Dolus  et  error  in  quo  differant.  —  Habi- 
tualis  intentio  jurandi  non  sufftcit,  neque  ad 
jurandum,  neque  ad  olligandum.  —  Unde  in- 
telligitur  eamdem  esse  queestionem  de  dolo 
quae  de  errore  ;  heec  enim  duo  solum  diffe- 
runt,  quod  dolus  dicit  actionem  seu  deceptio- 
nem  injuriosam,  per  quam  proximus  in  erro- 
rem  inducitur  ;  error  autem  abstrahit  ab  in- 
juria  vel  deceptione  alterius  :  potest  enim  ex 
naturalibus  causis,  vel  ex  aliis  contingentibus 
casibusprovenire.  Undecumque  autem  prove- 
niat,  si  in  se  eequalis  sit,  eodem  modo  jura- 
menti  obligationem  impediet,  vel  non  impe- 
diet.  Tota  vero  difficultas  est,  an  juramentum 
factum  per  errorem  obligationem  indncat, 
necne.  Et  ratio  dubitaudi  est,  quia  sicut  error 
causat  involuntarium  ,  seu  non  voluntarium, 
ita  etiam  metus ;  sed  hoc  non  obstat  quomi- 
nus  juramentum  per  metum  factum  obliget ; 
ergo  idem  erit  de  errore.  ltem  ratio  de  mfetii 
facta  hic  applicari  potest ;  quia  deceptio  vei 
error  non  tollit,  quin  juramentum  factum  per 
errorem  sit  verum  juramentum  ;  sed  ex  jura- 
mento  necessario  sequitur  obligatio  ex  iiitrin- 
seca  ejus  natura,  quani  voluntas  vel  ignoran- 
tia  hominis  impedire  non  potest ;  ergo.  Major 
patet,  quia  ibi  concurrunt  omnia  necessaria 
ad  constitutionem  juramenti,  quia  homo  de- 
ceptus  vere  habet  intentionem  jurandi,  et  ver- 
ba  juramenti  sub  hac  intentione  profert.  Ter- 
tio,  hoc  videtur  confirmare  et  declarare  fac- 
tum  supra  tractatum,  de  juramento  Israelita- 
ruin  faoto  Gabaonitis,  Josue  9;  fuit  enim  per 
dolum  et  deceptionem  factum,  et  nihilomhms 
obligavit,  ut  ex  sacra  Scriptura  colligitur,  et 
supra  visum  est. 


CAP.  XI.  AN  JURAMENTUM  PER  DOLUM  YEL  ERROREM  FACTUM,  ETC. 


547 


3.  In  contrarium  vero  est,  quia  iguorantia 
causat  involuntarium  seu  non  voluntarium 
simpliciter,  et  sine  voluntate  non  fit  juramen- 
tum.  Et  declaratur  ex  differeutia  inter  erro- 
rem  et  mctum;  nam  metus  licet  causct  invo- 
luntarium  secundum  quid,  relinquit  absolu- 
tum  consensum  et  voluntarium  simpliciter, 
quia  neque  ex  parte  intellectus  tollit  cognitio- 
nem  necessariam  ad  volendum  absolute.,  nec 
ex  parte  voluntatis  cogit  illam,  sed  potius  in- 
clinat  ad  volendum  aliquid,  quod  secluso  me- 
tu  nollet;  error  autem  omnino  aufert  volun- 
tatem  et  consensum,  quia  exparte  intellectus 
tollit  cognitionem  necessariam,  quia  voluntas 
non  potest  ferri  in  incognitum.  Et  ideo  errans 
nou  consentit,  1.  Cum  testamentum,  1.  Non 
idcirco,  C.  de  Jur.  et  fact.  ignor.,1.  Siper  er- 
rorew,  ff.  deJur.  om.jud.;  ergo  aufert  idquod 
est  de  substantia  juramenti;  ergo  et  esse  jura- 
menti,  et  obligationem  ejus.  Unde  argumen- 
tor  secundo,  quia  non  minus  impedit  error 
quam  simplex  ignorantia,seu  nescientia,  quia 
error  includit  ignorantiam,  et  addit  falsam 
existimationem,  unde  dicisoletignorantiapra- 
vce  dispositionis,  nescientia  vero  dicitur  igno- 
rantia  privationis.  Unde  est  illud  August.  in 
Encbir.,  c.  17:  Sine  rerum  ignorantia  nemo 
potest  errare.  Quamvis  non  continuo  erretquis, 
quando  aliquid  nescit,  nam  (  ut  statim  subdit ) 
errare  est  approbare  falsa  pro  veris,  Seu,  aliud 
pro  alio  putare,  ut  addit  c.  21;  sed  simplex 
ignorantiaseu  nescientiaimpedit  obligationom 
jnramenti,  ut  habetur  expresse  in  c.  Veniens, 
ibi:  Nequaquam  taliter  juravissct,  si  manda- 
tum  illud  sibi  contrarium  pra?scivisset,  de  Ju- 
rejur.  Ergo  multo  magis  dolus  et  error  impe- 
dient  juramenti  obligationem.  Tandem  obliga- 
tio  juramenti  Deum  per  se  respicit ;  sed  Deus 
non  verba  cousiderat,  sed  voluntatem  et  inten- 
tionem,  ut  dicitur  in  capitul.  Humance  aures, 
22,  q.  5  ;  ergo  cum  deceptus  non  intendat  ju- 
rare  id  quod  varba  sonant,  non  obligatur  apud 
Deum. 

4.  Propter  heec  argumenta,  dubitari  non 
potest  quin  aliquis  error,  vel  dolus,  obligatio- 
nem  seu  valorem  juramentiimpediat.  Ita  sen- 
tiunt  Doctores  communiter  in  c.  Veniens,  de 
Jurejur.,  qui  ex  dicto  textu  colligunt  juramen- 
tum  non  extendi  ad  ea,  quse  in  mentem  ju- 
rantis  non  venerunt,  quod  etiam  affirmat 
Glossa,  in  cap.  penult.,  de  Jurejur. ;  ex  illo 
cnim  principio  recte  sequitur,  juramentum 
dolo  extortum,  vel  per  errorem  factum,  qua- 
tenus  tale  est,  non  obligare,  quia  non  est  de 
re  quce  in  mentem  jurantis  venerit.  Unde  Na- 


varr.,  c.  12,  n.  23,  dicit,  quando  non  interve- 
nit  dolus  ex  parte  jnrantis,  sed  ex  parte  peten- 
tis,  tunc  juramentum  non  obligare  nisi  secun- 
dum  intentionem  jurantis.  Ex  quo  plane  se- 
quitur  non  obligaread  id/quod  pererrorem  co- 
gitatum  est.Idemclarius  a\oc£\Sy\v .  Juramen- 
tum,A,q.  8  et  19,  citansJoan.  And.,  Panorm., 
Archid.  et  Freder.  Senen.  Difficultas  vero  est, 
an  omnis  dolus  et  in  omni  materia  annullct 
juramentum,  vel  si  non  omnis  error  suffieit, 
quse  distinctio  vel  regula  servanda  sit.  Et  im- 
primis  sicut  Theologi,  in  4,  dist.  30,  tractan- 
do  de  irnpedimento  erroris  matrimonii,  dis- 
tinguere  soienterrorem  in  substantia  personee, 
vel  in  accidentibus,  seu  conditionibus  quee  non 
spectant  ad  substantiam  ipsius  actus,  nec  ad 
rationem  formalem  et  essentialem  ejus,  sed  ad 
extrinseca  motiva  applicantia  voluntatem  , 
ita  in  prsesenti  distinguere  possumus  erro- 
rem ,  quia  cadere  potest  in  rem  ipsam ,  quae 
juratur,  quoad  substantiam  ejus,  vel  in  cau- 
sam,  vel  conditionem  moventem  ad  juran- 
dum. 

5.  Prima  assertio:  error  seu  dolus  in  sub- 
stantia  rei  invalidat  juramentum.  —  Dico  er- 
go  primo,  errorem  seu  dolum  in  substantia 
rei  annullare  juramentum.  Hoc  ad  minimum 
docent  dicti  auctores,  et  Abbas.  cum  commu- 
ni,  in  c.  Cum  contingat,  de  Jurejuran.  ;  Co- 
varr.  supra,  3  p.,  §  4,  n.  2.  Et  hoc  probat  ratio, 
et  defectus  voluntarii  consensus,  non  solum 
circa  promissionem  ipsam,  sed  etiam  circa  ju- 
ramentum,  quiareveradeestibiintentio  juran- 
di ;  ergo  et  juramentum;  ergo  et  obligatio. 
Antecedens  explicatur,  quia  ad  juramentum 
non  sufficit  intentio  jurandi  in  generali,  sed 
necessaria  est  iutentio  jurandi  hoc  in  particu- 
lari,  quia  actiones  humanae  circa  particularia 
versantur;  sed  interveniente  tali  errore,  homo 
non  habet  intentionem  jurandi  rem  illam, 
quse  sibi  proponitur,  sed  aliam,  quam  appre- 
hendit  quse  longe  diversa  est,  nam  (utex  Au- 
gustino  retuli)  quierrat,  aliud  pro  alio  putat; 
ergo  non  habet  intentionem  jurandi,  quae  ad 
juramentum  conficiendum  sufficiat.  Et  potest 
a  fortiori  declarari  a  simib  ;  nam  similis  error 
annullat  votum  nou  tantum  simplex,  sed  etiam 
solemne,  et  professionem  religionis,  ut  infra 
suo  loco  videbimus.  Item  annullat  matrimo- 
nium,  quia  licet  relinquat  voluntatem  contra- 
hendi  in  genere,  vel  doterminatam  ad  aliam 
personam,  tollit  voluntatem  contrahendi  cum 
hac  quse  sibi  proponitur,  quae  voluntas  est  ne- 
cessaria  ad  substantiam  actus;  ergo  idem  est  in 
preesenti ;  ut  si  quis  juret  dare  tibi  banc  rcm 


548 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  O&LIGATIONE. 


quam  putat  esse  vitream,  et  postea  intelligit 
esse  gemmam  pretiosam,  et  sie  de  aliis. 

6.  Ditplex  error  in  causam  contraclus  inci- 
dens. — Sed  superest  explicandum  de  quo  er- 
rore  intelligendum  hoc  sit;  et  ut  intelligatur 
ratio  dubitandi,  oportet  supponere  vulgarem 
distinctionem  de  duplici  errore,  dante  causam 
contractui,  velnondante  causam,  sed  inciden- 
te  in  contractu,  ut  distinguunt  jurisperiti  in 
leg.  Eleganler,  ff.  de  Dolo,  potestque  cum 
proportione  ad  juramentum  applicari.  Illa  ve- 
ro  duo  membra  ita  distingui  solent,  ut  tunc 
error  vel  dolus  dicatur  dare  causam  contrac- 
tui,  quando,  non  interveniente  tali  errore, 
contractus  seu  juramentum  non  fieret;  tunc 
vero  non  det  causam,  quando,  non  obstante 
scientia  contraria  errori,  si  adesset,  fieret  con- 
tractus,  etiam  cum  juramento.  Sic  fere  tra- 
dunt  Summistee,  verb.  Dolus;  Sylvest.,  verb. 
Culpa,  q.  5;  Molin.,  tract.  2,  de  Just.,  disp. 
352,  tom.  2.  Sed  de  vero  sensu  hujus  distinc- 
tionis  dicam  in  materia  de  Voto,  nam  ad  prre- 
sentem  causamnihil  conferre  censeo,  ut  expli- 
cabo.  Eademque  fere  est  distinctio  ignorantiee 
in  antecedentemetconcomitantem.  Nam  ante- 
cedens  dicitur,  quandosine  illanon  iieretopus; 
concomitans  vero ,  quando  ,  etiamsi  igno- 
rantia  non  interveniret,  opus  fieret.  Videri 
ergo  potest  assertio  intelligenda  de  solo  erro- 
re  antecedente,  quia  ignorantia  concomitans 
dicitur  non  excusare  nec  causare  involunta- 
rium. 

7.  Uterque  error  excludit  c  jnsensum,  seuvo- 
luntatcm  jurandi.  —  Habitualis  intenlio  ju- 
randi  non  sufficit,  neque  acl  jurandum,  neque 
ad  obligandum.  —  Nihilominus  dico,  in  prse- 
senti  eamdem  esse  rationem  de  utroque  erro- 
re,  et  prsedictam  differentiam  nihil  ad  rem 
prsesentem  facere,  quia  utroque  modo  error 
seu  dolus  excludit  consensum ,  seu  volunta- 
tem  jurandi.  Et  de  errore,  qui  dat  causam,  id 
clarum  est,  quia  causat  involuntarium ;  de 
concomitante  vero,  seu  incidente,  patet,  quia 
saltem  causat  non  voluntarium,  quatenus  tol- 
lit  actualem  considerationem  objecti,  sine  qua 
non  est  actualis  consensus,  seu  intentio  volun- 
taria,  ut  docet  D.  Thomas  1.  2,  q.  C,  art.  8; 
ergo  in  prsesenti  etiam  hic  error  tollet  inten- 
tionem  jurandi,  et  consequenter  obligationem 
•juramenti.  Confirmatur  et  declaratur;  nam 
illa  conditionalis  propositio :  Etiamsi  non  in- 
tervcniret  error,  jurarem,  si  sumatur  ut  mere 
de  futuro,  est  omnino  contingens  et  incerta, 
ideoque  nec  de  illa  potestferri  definitum  judi- 
cium,  nec  quidquam  conferre  potest  ud  mora- 


les  effectus.  Oportet  ergoillam  considerare  se- 
cundum  actualem  dispositionem  operantis , 
quatenus,  scilicet,  est  in  actuali  proposito  ejus 
formali  vel  virtuali.  Nam  solum  habituale  non 
videtur  sufficere,  tum  quia  habitualis  intentio 
jurandi  non  sufficit  ad  jurandum,  sicut  nec 
habitualis  consuetudo  sufficit,  si  in  actu  estto- 
talis  inconsideratio ;  tum  etiam  quiain  soloha- 
bitu  incertum  ac  pure  contingens  relinquitur, 
an  esset  quis  operaturus  ex  illo,  etiamsi  sciret 
quod  nunc  ignorat,  quia  habitibus  utimur  cum 
volumus,  et  ita,  etiamsi  habitus  insit,  fortasse 
interveniente  scientia  homo  non  vellet  ali- 
quid,  quod  ignorans  vult.  Unde  coram  Deo 
etiamsi  quis  habeat  habitum  non  jejunandi  , 
et  invincibiliter  ignoret  hodie  esse  diem  jeju- 
nii,  et  valde  probabile  sit  non  fuisse  jejunatu- 
rum,  etiamsi  sciret,  nihilominus  ignorantia 
illa  esset  occasio  non  committendi  novum  pec- 
catum,  quia  ratione  illius  de  facto  non  habuit 
voluntatem  culpabilem ;  ita  ergo  in  prsesenti, 
si  error  intervenit,  et  illa  dispositio  est  mere 
habitualis,  nihil  operatur  ad  voluntatem  juran- 
di  actualem,  sine  qua  esse  non  posset  actaule 
juramentum. 

8.  Quod  si  dispositio  illa  non  est  tantum 
habitualis,  sed  etiam  actualis,  oportet  ut  sit 
per  actualem  intentionem  jurandi  rem  quee 
talis  existimatur,  etiamsi  in  re  talis  non  sit ; 
seu  (quod#in  idem  redit )  ut  intentio  jurandi 
sit  cum  reflexione  jurandi  hoc,  etiamsi  deci- 
piar;  et  tunc  quidem  sine  dubio  suffisiet  ad 
obligationem  juramenti ;  illud  tamen  jura- 
mentum  non  potest  dici  ex  errore,  quia  ipsa 
voluntas  extenditur  ultra  id  quod  per  errorem 
distincte  proponitur,  tendendo  ad  rem,  prout 
est  m  se,  quod  per  voluntatis  libertatem  fieri 
potest.  Sicut  in  materia  de  Matrimonio  multi 
dicunt,  si  error  sit  personse,  impedire  valorem 
matrimonii,  sive  sit  antecedens,  sive  conco- 
mitans,  nisi  voluntas  expresse  extendatur  ac- 
tu  ad  ducendam  hanc  personam,  etiamsi  sit 
alia,  quam  esse  dicatur,  ut  tradunt  Soto,  Le- 
desma,  ct  alii,  quos  refert  et  sequitur  Sanci., 
2  tom.,  lib.  7,  disp.  18,  n.  6.  Qui  recte  adver- 
tunt,  non  sufficere  hunc  actum  :  Etiamsi  esset 
heec  persona,  ducerem  eam,  quia  hic  actus 
conditionalis  et  suspeusivus  est,  et  in  pra^senti 
nihil  ponit ;  sed  requiri  hunc  actum  de  pree- 
senti  :  Duco  te,  etiamsi  alia  sis.  Ita  ergo  in 
praesenti  requiritur  absolutus  actus :  Volo  ju- 
rare  hoc  quod  mihi  proponitur,  etiamsi  aliquis 
error  interveniat;  sine  hoc  tamen  actus  habi- 
tualis,  vel  conditionata  dispositio  non  suffi- 
ciet,  ut  fiat  actu  juramentum  de  illa  re,  circa 


CAP.  XI.  AN  JURAMOTUM  PER  DOLIJM  VEL  ERROREM  FACTUM,  ETC. 


49 


quam  substantialiter  erratur;  si  autem  jura- 
mentum  non  fit,  nec  obligatio  nascitur,  ut 
constat. 

9.  Dnbium  circa  eamdem  materiam.  --Ma- 
jus  dubium  est,  quando  error  tantum  est  circa 
causam  jurandi  applicantem  voluntatem,  non 
tamen  pertinentem  ad  substantiale  vel  for- 
tnale  objectum  ejus,  ut  est  optimum  exem- 
plum  in  casu  illo  Gabaonitarum ;  et  idem  erit, 
si  quis  juret  dare  eleemosynam  Petro,  qui  ve- 
re  pauper  est,  motus,  quia  putavit  esse  Lusi- 
tanum,  qnem  postea  deprebendit  esse  pere- 
grinum  hominem.  Et  in  hoc  casu  aliqui  pu- 
tant  juramentum  sequi  naturam  promissio- 
nis,  quia  hsec  est  generalis  regula  juramenti, 
juxta  legem  ultim.  Cod.  de  Non  numerat. 
pecun.,  et  sumitur  ex  cap.  Quemadmodum,  de 
Jurejurando,  ut  cum  multis  aliis,  quos  alle- 
gant,  notant  Covarr.  supra,  \  part.,  §  A,  in 
princip.,  et  in  4  Decret.,  2  partv  §  5,  n.  3  ; 
etGuttier.,  1  part.,  cap.  37,  n.2;  ergo  eadem 
est  servanda  in  casu  praesenti.  At  vero  talis 
promissio  per  deceptionem  facta  hanc  habet 
conditionem,  ut  si  det  causam  promissioni,  et 
facta  sit  per  dolum  ejus,  cui  fit  promissio,  ip- 
so  facto  irrita  sit  et  non  obliget ;  si  vero  ac- 
cidat  sine  dolo,valida  sit  promissio,  irritari 
tamen  possit  detecto  errore ;  si  autem  error 
tanlum  sit  concomitanc,  promissio  ita  sit  vali- 
da  et  firma,  ut  rescindi  non  debeat,  licet  pro 
injuria,  si  intercessffl^  possit  agi  ad  interesse, 
ut  suppono  ex  doctrina  de  Contractibus,  quse 
apud  jurisperitos  est  frequens,  in  leg.  Eli- 
gantur,  ff.  de  Justit.  et  jur.,  et  aliis,  quos  re- 
fert  Covar.,  in  Regula  Possessor,  2  part.,  §  6; 
Molin.,  2  tomo,  de  Just.,  disputat.  352  ;  Sanc, 
lib.  de  Matrim.,  disput.  64  et  65. 

10.  Ergo  eodem  modo  dicendum  est  de  ju- 
ramento  ;nam  additum  promissioni,  quse  pro- 
pter  errorem  nulla  est,  nullum  erit ;  et  addi- 
tum  promissioni  irritabili  obligabit,  quamdiu 
promissio  irritata  non  fuerit ;  si  vero  rescin- 
datur  ,  consequenter  cessabit  juramentum. 
Probatur  hsec  consequentia  ex  dicta  regula, 
et  quia  tunc  est  irrita ,  vel  irritatur  promissio 
propter  inclusam  virtute  conditionem  ;  sed 
eamdem  includit  juramentum,  juxta  d.  cap. 
Quemadmodum ,  ut  dicemus  infra,  tractando 
de  cessatione  obligationis  juramenti  propter 
rerum  mutationem  ;  ergo  eodem  modo,  vel  a 
principio  non  obligat,  vel  postea  rescisso  con- 
tractu  desinit  obligare.  Nec  juramentum  obli- 
gat  ad  non  rescindendam  promissionem,  quia 
de  hoc  non  fnit  factum,  sed  prsecise  de  pro- 
missione  servanda.  prout  ipsa  exigit. 


1 1.  Regula  probabilis  judicatnr.  —  Proba- 
tur  et  explicatnr  contrarium  a  priori. — Hoec  re- 
gula  probabilis  est,  sed  ejus  fundamentum  in- 
firmari  potest,  et  contrarium  non  leviter  sua- 
deri.  Primo,  quia  juramentum  sajpe  obligat, 
etiamsi  promissio  nulla  sit,  ut  supra  visum 
est  in  casu  de  usuris  et  de  latrone ;  ergo  ex  vi 
illius  generalis  regulae  non  potest  inferri  in 
preesenti ,  juramentum  non  obligare  ,  nisi 
quando,  etprotempore  quo  obligat  promissio. 
Secundo  declaratur  hoc  maxime,  explicaudo 
rationem  a  priori^  quia  illa  promissio  ex  natu- 
ra  rei  valida  est,  quantum  est  ex  parte  con- 
sensus  substantialis,  quia  error  non  fuit  circa 
substantialia,  ut  supponitur  ;  ergo  ex  natura 
rei  etiam  est  validum  juramentum^  quia  etiam 
non  deest  substantialis  voluntas  jurandi.  At 
vero  quando  promissio  est  irrita  ipso  facto, 
vel  est  ratione  juris  positivi,  ut  multi  volunt, 
ut  patet  ex  Bart.  et  Covarruv.  supra,  vel  est 
ratione  injuriai^,  ut  est  valde  probabile ,  et 
sentit  Molin.  supra.  Haec  autem  non  possunt 
irritare  juramentum  a  principio,  quia  injuria 
non  impedit  valorem  juramenti,  ut  jam  nota- 
tum  est ;  et  multo  minus  impedit  positivum 
jus,  quia  illud  non  irritat  immediate  jura- 
mentum,  sed  promissionem  ;  manente  autem 
irrita  promissione ,  potest  juramentum  esse 
validum,  ut  dictum  est.  Si  autem  juramentum 
in  suo  esse  juramenti  est  verum  et  validum, 
plane  obligat.  Unde  a  fortiori  fit,  si  promissio 
a  principio  fuit  valida,  vel  non  posse  postea 
rescindi,  ratione  juramenti,  etiamsi  nuda  et 
absque  juramento  posset  rescindi;  vel  si  de 
facto  promissio  irritetur,  nihilominus  obliga- 
tionem  juramenti,  quatenus  fuit  de  tali  re  fa- 
cienda,  non  cessare.  Quia  sicut  in  priori  casu, 
quando  promissio  est  nulla,  juramentum  non 
intelligitur  includere  hanc  conditionem :  Si 
promissio  olligat,juro  illam  implere,  sed  abso- 
lute  esse  de  tali  re  facienda,  et  ideo  obligare, 
quia  impleri  potest  sine  peccato,  ita  in  poste- 
riori  casu  non  includit  hanc  limitatiouem : 
Juro  implere  promissionem,  nisi  rescindatur, 
vel  donec  rescindatur ,  sed  simpliciter  et  abso- 
lute  fit,  qnia  juramentum  non  tantum  confir- 
mat  promissionem  ,  ut  promissio  est  ,  sed 
etiam  ut  est  assertio  de  futuro,  quse  licite  im- 
pleri  potest,  sive  promissio  obliget,  sive  non. 
Eo  vel  maxime  quod  illa  rescissio  promissionis 
non  est  propter  conditionem  inclusam,  sed 
propter  legem  humanam,  quse  hoc  remedio 
subvenire  voluit  defectibus  et  deceptionibus 
hominum,  quod  remedium  non  minuit  obli- 
gationem   juramenti;    nec  potest    facere  ut 


550 


LIB.  II.  DE  JORAMENT0  1'ROMISSORIO,  ET  EJDS  OBLIGATIONF. 


ohligatio  ejus,  quse  de  se  est  absoluta,  condi- 
tionata  fiat;  ergo  nec  potest  facere  ut  cesset, 
etiamsi  cesset  propria  et  humana  obligatio  pro- 
missionis. 

42.  Secunda  assertio;  error  circa  causam 
extrinsecam  vel  accidentariam  juramento,  non 
illud  irritat.  —  Sylvest. — Dico  ergo  secundo  : 
error  circa  causam  extrinsecam  moventem  ad 
jurandum,  vel  circa  qualitatem  accidentariam 
rei  juratse,  non  irritat  juramentum,  nisi  quan- 
do  moraliter  et  secundum  prudentem  conjec- 
turam  afficiunt  substantialem  materiam  jura- 
menti,  limitando  illam  in  ordine  ad  intentio- 
nem  jurantis.  Priorem  partem  docet  Sylves- 
ter,  Juramentum,  ■  qusest.  I,  d.  3,  et  sentiunt 
auctores  supra  citati,  et  probant  mihi  rationes 
proxime  factae.  Et  declaratur  bene  exemplo 
juramenti  praestiti  Gabaonitis,  Josue  9;  nam 
error  vel  dolus  fuit  circa  accidentalia,  non  cir- 
ca  substiantialem  materiam,  et  ideo  validum 
reputatum  est;  idem  videtur  in  exemplo  de 
juramento  danrli  buic  vero  pauperi  eleemosy- 
nam,  quia  putabam  esse  concivem  meuni,  vel 
quid  simile,  ex  quo  deceptus  sum.  Et  confir- 
matur,  nam  in  talibus  casibus,  si  error  esset 
tantum  concomitans,  validum  et  firmum  esset 
juramentum,  secundum  omnes  ;  ergo  etiamsi 
error  sit  antecedens ,  et  det  causam  ,  erit 
aeque  validum.  Probatur  consequentia,  quia 
nou  magis  tunc  aufert  volimtatem  juraudi 
substantialem,  quam  cum  est  concomitans, 
quia  non  magis  aufert  cognitionem  objecti, 
ut  per  se  constat:  solum  ergo  facit  illa  condi- 
tio  antecedentis  erroris,  ut  ille  consensus  in 
juramentum  sit  involuntarius  secunclum  quid, 
quia  non  jurarem  si  boc  scirem;  hoc  autem 
invohmtarium  secundum  quid  non  impedit 
juramentum  absolute  volitum,  ut  in  juramen- 
to  ex  metu  constat;  ergo. 

13.  Altera  vero  pars  sufficienter  probatur 
ex  illo  principio  jurium,  quod  juramentum 
non  cxtenditur  ad  incogitata,  quando  secun- 
dum  prudentem  aestimationem  et  conjecturam 
talia  sunt,  ut  verisimilius  credatur  non  fuisse 
jurantis  intentionem  illa  comprehendere  sub 
sua  promissione,  vel  assertione  jurata,  quia 
tunc  deest  consensus  simpliciter  circa  illa. 
Hoc  autem  principium  sufficienter  colligitur 
ex  d.  c.  Veniens,  de  Jurejurando,  ubi  Glossa 
multis  juribus  illud  confirmat;  sumitur  etiam 
ex  cap.  Quinta  vallis,  et  cap.  Quemadmodum, 
eod.,  et  ex  dicendis  infra  de  interpretatione 
et  duratione  juramenti  magis  constabit ;  et  ex 
illo  infertur  aliud  priucipium  satis  receptum_, 
quando  conditio  talis  est,  ut  si  in  prineipio 


non  esset,  et  postea  superveniret,  censeretur 
facere  mutationem  excusantem  ab  obligatione 
juramenti,  illam  etiam  in  principio  existen- 
lem  et  ignoratam,  sufficere  ad  impediendam 
obligationem  juramenti,  quia  si  superveniens 
censetur  non  fuisse  intenta,  etiam  praeexistens 
et  ignorata^  quia  quoad  jurantis  intentionem 
perinde  est,  propter  quod  dicitur  in  lege  In 
lege,  Digestis^  de  Contrahen.  emption.,  quocl 
non  apparet,  in  contractu  non  comprehendi.  Et 
explicatur  optime  in  casu  dicti  cap.  Quemad- 
modum,  nam  si  sponsalia  jurata  dissolvuntur 
per  supervenientem  fornicationem  sponsse, 
etiam  fornicatio  preec.edens  et  ignorata  tem- 
pore  sponsaliorum  impediet  obligationem  ju- 
ramenti.  Idem  ergo  est  in  simihbus  casibus, 
qni  non  possunt  certa  regula  comprehendi, 
sed  prudenti  arbitrio  opus  est,  considerata 
conditione  persouse ,  et  circumstantiis,  'sicut 
infra  dicemus  de  mutationibus  supervenien- 
tibus  circa  maleriam. 

14.  Tertia  asscrtio  ;  ignorantia  privativa, 
si  auferat  cognitionem  rei  necessariw  ad  inten- 
tionem  jurandl,  effectum  juramenti  impedit.  — 
Ex  quo  tandem  intelligitur,  an   ignorantia, 
qua3  pure  est  per  negationem  seu  privatio- 
nem^  etiamsi  sit  absque  errore,  pussit  impedi- 
re  valorem  juramenti.  Dico  ergo  tertio:  igno- 
rantia  licet  sit  pure  privativa,  si  auferat  co- 
gnitionem  rei  necessarise  ad  consensum  ,  vel 
intentiouem  jurandi,  d^:se  sufficit  ad  impe- 
diendum  juramentum ;  de  facto  autem  semper 
cum  tali  ignorantia  miscetur  aliquis  error, 
saltem  practicus,  quando  conditiones  ignora- 
tae  insunt  eo  tempore  quo  fit  jurameutum, 
respectu  vero  supervenientium  facilius  potest 
esse  pura  ignorantia  negativa.  Omnia  hsec  fa- 
cile  explicantur  in  casu  illo  capit.  Quemadmo- 
dum.  Nam  fieri  potestut  jurans  sponsalia  cum 
aliqua^  quam  ignorat  non  esse  virginem,  nihil 
de  hac  conditione  cogitet,  sed  illam  quasi  ha- 
bitualiter  supponat,  et  ita  proprie  non  erret 
eliciendo  assensum  falsum  ;  habebit  ergo  igno- 
rantiam  negationis,  quse  tamen  sufficit  auferre 
consensum,   quia  moraliter  supponitur  non 
fuisse  hunc  consensurum.,  si  talem  sciret  con- 
ditionem  ,  et  ita   moraliter  creditur  non  in- 
tendissc  jurare,  nisi  sub  illa  conditione.  Nihi- 
lominus  tamen  regulariter  hoc  non  contingit 
sine  positiva   deceptione  etiam  speculativa , 
quia  nemo  est  qui  de  hujusmodi  conditioni- 
bus  non  cogitet,  et  opinetur  illas  inesse,  quas 
ipse  desiderat  seu  supponit.  Multo  vero  magis 
necesse  est  errari  practice,  quia  necesse  est 
judicare,  expedire  hic  et  nunc  jurare,  quod 


CAI'.  XI.  AN  JUISAMKNTUM  PBR  DOLUM  VEL  KKHOREM  EACTUM,  KTG. 


5M 


judicium  est  practice  falsum  ;  ita  ergo  uou 
operatur  hsec  ignorantia  sine  errore,  quem 
causat.  At  vero  quando  conditio  impediens 
tunc  non  inest,  sed  postea  supervenit,  ut  est 
fornicatio  postea  commissa,  tunc  non  est  ne- 
cesse  inveniri  positivum  errorem  tempore  ju- 
ramenti,  quia  non  est  necesse  judicare  de  fu- 
turo  eventu,  sed  de  prsesenti  statu,  et  secun- 
dum  illum  tam  judicium  practicum  quam  spe- 
culativum  verum  est ;  tunc  ergo  sufficit  igno- 
rantia  privationis  de  futuro  eventu,  ut  inten- 
tio  jurandi  non  extendatur  ad  illam  materiam, 
seu  personam,  prout  erit  rn  futuro  tempore 
facta  illa  mutatione.  His  ergo  modis  videtur 
sufficienter  explicari ,  qualiter  dolus ,  error, 
vel  ignorantia  impedire  possint  obligationem 
juramenti,  et  satisfactum  est  sufficienter  diffi- 
cultatibus  propositis. 

15.  DuMum. —  Una  vero  superest  explican- 
da  communis  metui  et  dolo,  quam  propterea 
supra  huc  remisimus,  an  hsec  doctrina  gene 
ralis  sit  ad  omnia  juramenta,  vel  peculiare 
aliquid  habeat  in  his  juramentis,  quibus  fir- 
mantur  contractus  alias  reprobati  jure  civili. 
Et  ratio  dubitandi  oritur  ex  cap.  Cum  coniin- 
gat ,  de  Jurejurando,  cap.  2,  eod.,  in  6,  c.  2, 
de  Pact.,  in  6,  et  Authentica  Sacramenta  pu- 
ierum,  C.  Si  advers.  vendit.  In  quibus  juribus 
specialiter  sermo  est  de  juramentis  contra  le- 
ges  civiles  factis,  quse  impleri  possunt  sine 
dispendio  salutis  seternee  ;  et  ideo  valida  sunt 
et  obligant.  Requirunt  autem  illa  jura ,  ut 
sint  facta  sponte,  et  sine  dolo  et  metu.  Unde 
colligi  videtur ,.  in  his  juramentis  majorem 
efficaciam  habere  vim,  metum  et  dolum  ad 
irritanda  juramenta,  quam  habeant  in  aliis  ; 
et  consequenter  irritare  illa  etiam  ratione  in- 
juriee,  vel  ratione involuntarii  secundum  quid. 
Atque  ita  sentit  Glos.,  in  d.  capit.  Quamvis 
pactum,  verb.  Non  vi ;  sic  etiam  docet  Abb., 
in  cap.  Cum  contingat,  de  Jurejurando,  n.  3, 
quem  ibi  sequitur  Aleiat.,  cum  aliis  ;  et  Felin., 
in  cap.  2,  de  Jurejurando,  num.  2.  Item  Syl- 
vest.,  Juramentum,k,  qusest.  8,  citans  Deciuin, 
Archidiac.  et  Bartol.,  docet  tale  juramentum 
dolo  vel  metu  extortum,  non  esse  obbgato- 
rium  :  Ex  quo  enim  ( inquit )  talia  juramenta 
contra  legem  sunt,  non  ligant,  nisi  sint  volun- 
taria  omnino.  Addit  vero:  Tutius  tamen  est, 
si  petatur  absoluiio  •  sedprimum  verius. 

16.  Dubii  resolutio.  —  Sed  nihilominus  as- 
sero.,  doctrinam  datam  de  metu  et  dolo  gene- 
ralem  esse  etiam  ad  illa  juramenta,  quse  legi- 
bus  civilibus  repugnant,  et  sine  aliquo  peccato 
ex  parte  ipsius  jurantis  impleri  possunt.  Ita- 


que  in  illius  casibus,  in  quibus  dolus  irritat 
aliajuramenta,  irritabit  etiam  haec,  quia  tollet 
voluntatem  jurandi  talem  rem,  et  iia  ex  hac 
parte  est  eadem  ratio,  et  aliunde  repugnantia 
ad  legem  potius  juvare  possetquam  impedire. 
At  vero  quoties  voluntas  sic  jurandi  taliapac- 
ta  seu  promissiones,  simpliciter  non  aufertur, 
sed  tantum  fit  secundum  quid  involuntaria 
ratione  metus  vel  doli,  juramentum  obligat, 
non  obstante  metu  vel  dolo.  Probatur  primo., 
quia  illud  est  verum  juramentum  circa  tale 
factum  ;  ergo  ex  reverentia  Dei  inducit  suam 
obligationem  naturalem.  Antecedens  patet, 
quia  ibi  concurrunt  omnia  necessaria  ad  ju- 
ramentum  quoad  esse,  vel  constitutionem  il- 
lius,  quia  exterius  juratur,  et  interius  est  ab- 
soluta  voluntas  jurandi,  quee  de  se  est  efficax, 
non  obstante  velleitate  in  contrarium,  vel  im- 
perfectione  cognitionis.  Gonsequcntia  vero  see- 
pe  probata  est,  quia  ex  juramento  naturaliter 
sequitur  obligatio  in  materia  capaci.,  ita  ut 
nec  per  legem  humanam  possit  impediri,  nisi 
mutando  materiam,  ut  infra  dicam.  Secundo 
probatur,  quia  juramentum  a  latrone  extor- 
tum ,  et  ab  usurario  per  injuriam  obligat, 
etiamsi  sit  secundum  quid  involuntarium  ;  er- 
go  multo  magis  dicta  juramenta  obligant, 
etiamsi  metus  vel  dolus  inter«eniat.  Patet 
consequentia,  quia  in  dictis  juramentis  inter- 
cedit  major  iniquitas  ex  parte  ejus  cui  juratur, 
et  major  queedam  repugnantia  contra  legem 
naturalem.  Tertio  ,  quia  contrarU  sententia 
nullum  in  ratione  habet  fundamentum,  et  ju- 
ra  adducta  nihil  probant  in  contrarium,  ut 
patebit.  Et  hanc  sententiam  sequitur  Govar., 
in  h/,  secunda  part.,  cap.  3,  §  5,  n.  2,  et  lib.  1 
Variarum,  cap.  4,  num.  1,  et  dicit  esse  com- 
munem  Doctorum,  in  c.  Quamvis  pactum,  ubi 
idem  Covar.,  3  part.,  §  4,  n.  2,  idem  affirmans 
de  metu,  videtur  aliter  sentire  de  dolo  ;  sed 
intelligendus  est,  quando  dolus  aufert  consen- 
sum  juxta  supra  dicta.  Atque  ita  etiam  sentit 
Molin.,  1  tom.  de  Justit.,  d.  149.  Indicat  An- 
gel.,  verb.  Juramentum,  5,  n.  24,  et  alii. 

17.  In  dictis  ergo  juribus  non  additur  illa 
exceptio,  ad  excludendam  simpliciter  obliga- 
tionem  talium  juramentorum,  sed  ad  decla- 
randum  illa  juramenta  non  habere  tantam  fir- 
mitatem ,  quando  intercedit  dolus  et  fraus, 
quantam  habercnt,  si  absque  dolo  et  fraude 
facta  essent.  Quando  enim  sponte  fiunt,  omni- 
noimplenda  sunt,  ut  dicitur  in  c.  2,  de  Pactis, 
in  6,  id  est  non  sunt  relaxanda,  per  se  loquen- 
do,  et  ratione  solius  repugnantias  quam  ha- 
bent  ad  leges  civiles.  Si  autem  metus  vel  do- 


552 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  1'ROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


lus  intercessit,  licet  obligent,  potest  tamen, 
prius  quam  impleantur,  de  illis  relaxatio  juste 
postulari,  et  concedi  in  odium  creditoris  per 
dolum  vel  metum  extorquentis  juramentum. 
Et  in  hoc  sensu  dicitur  in  d.  cap.  Cum  contin- 
gat :  Mulieres  ipsce  servare  debent  hujusmodi 
juramenta  sine  vi  et  dolo  sponte  prcestita.  lta, 
scilicet,  ut  non  solum  illa  violare  non  liceat, 
verum  etiam  nec  relaxationem  sine  alia  causa 
postulare.  Et  ita  argumentum  in  contrarium, 
quod  inde  sumit  Sylvester,  ad  summum  pro- 
bat,  interveniente  fraude  vel  metu,  posse  non 
servari  petendo  relaxationem,  non  vero  non 
obligare,  maxime  quia  argumentum  a  contra- 
rio  sensu,  quando  sequitur  absurditas,  non  va- 
letj  nec  est  extendendum. 

18.  Et  idem  est  sensus  cap.  2,  de  Jureju- 
rando,  in  6,  et  magis  explicaturin  cap.  2,  de 
Pactis,  in  6,  per  particulam  omnino ;  recte 
enim  intelligitur,  ut,  interveniente  dolo  vel 
metu,  non  omnino  servari  debeat  juramen- 
tum,  quia  potest  peti  relaxatio ;  non  vero  bene 
infertur  omnino  posse  non  servari,  id  est, 
propria  auctoritate  sine  ulla  relaxatione,  quia 
hic  sensus  non  sequitur  ex  vi  illationis,  et  ita 
non  habetfundamentum  in  textu,  etrepugnat 
rationi  textus,  quia  tale  juramentum,  etiamsi 
intercesseritfraus"et  vis,  potest  servari  sine  sa- 
lutis  dispendio.  Ergo  servanda  est  regula  cap. 
Verum,  de  Jurejurando,  ut  sic  jurantibus  non 
simpliciter  dicatur  juramentisnon  obligari,  ut 
tollatur  materia  pejerandi,  sed  dicatur  habere 
justam  causam  petendi  relaxationem. 

19.  Verba  autem  d.  Authenticse,  licet  in 
specie  duriora  sint,  nam  de  talibus  juramen- 
tisdicitur:  Nullius  essemomentijubemus^Xo.- 
men  in  re  sunt  minus  efficacia,  quia  lex  civilis 
non  habet  auctoritatem  declarandi  an  jura- 
mentum  sit  validum,  necne,  nec  potest  irri- 
tare  illud  ratione  solius  metus  vel  doli,  si  ma- 
teria  juramenti  licita  est  juranti.  Sensus  ergo 
est,  nullius  esse  momenti  in  ordine  ad  forense 
judicium  seculare,  cujus  argumentum  evidens 
est,  quia  non  solum  de  juramentis  factis  a  mi- 
noribus,  sed  etiam  de  factis  a  majoribus,  ex- 
pres?e  loquitur  lex  illa ;  ergo  non  potest  intel- 
ligi  de  nullitate  obligationis  juramenti  in  re 
ipsa,  et  in  conscientia.  Addo  prseterea,  si  ve- 
rum  est  per  illa  jura  concessum  esse  talibus 
juramentis  specialem  favorem,  et  vim  non  so- 
lum  introducendi  suam  obligationem ,  sed 
etiam  confirmandi  pacta,  hoc  favore  non  gau- 
dere  talia  juramenta,  quando  per  vim  et  me- 
tum  extorta  sunt,  et  hoc  etiam  esse  intentum 
in  illis  juribusj  et  praesertim  in  d.  Authentica, 


ut  est  communis  sententia  de  qua  testatur 
Covar.  supra,  part.  3,  §  A,  num.  2,  et  ex  di- 
cendis  capitibus  sequentibus  amplius  consta- 
bit. 

CAPUT  XII. 

UTRUM    JURAMENTUM    PROMISSORIUM     DE    ACTU 
VIRTUTIS  SEMPER  INDUCAT  0BLIGAT10NEM  ? 

1 .  Explicuimus  conditiones  necessarias  ex 
parte  jurantis  ad  hunc  effectum  promissiorii 
juramenti ;  sequitur  ut  declaremus  conditio- 
nes,  quae  ex  parte  rei  promissre  possunt  esse 
necessarise.  Suppono  autem  materiam  jura- 
menti  promissorii,  ut  tale  est,  esse  aliquid 
faciendum,  vel  omittendum  in  futurum  a  ju- 
rante,  ex  D.  Thoma,  in  d.  artic.  7.  Nam  prae- 
terita  facta,  vel  quse  actu  fiunt,  non  sunt  ma- 
teria  promissionis,  sed  assertionis.  Et  similiter 
quee  per  alias  causas  fieri  debent,  vel  ab  alie- 
na  voluntate  pendent,  non  possunt  ab  aliquo 
sub  juramento  promitti,  nisi  fortasse  quatenus 
aliquo  modo  fieri  possunt  ab  eo  qui  jurat,  vel 
applicando  causam,  vel  inducendo  illam,  vel 
alio  simili  modo,  ut  in  superiori  libro,  cap.  10, 
declaratum  est.  Atque  hinc  etiam  constat, 
materiam  hujusjuramenti  debere  esse  aliquid 
possibile  juranti,  quia  nemo  obligatur  ad  im- 
possibile.  Et  ita  dicit  D.  Thom.  supra,  jura- 
mentum  de  re  impossibili  non  obligare,  quia 
deest  illi  comes  judicii,  utique  in  re  maxime 
necessaria  ad  substantiam  et  fundamentum 
obligationis.  Prseterea  materia,  seu  actio  pos- 
sibilis  homini  triplex  distingui  potest :  quse- 
dam  bona  et  optima  (ut  sic  dicam),  qualis  est 
actio,  quse  dici  solet  de  meliori  bono,  et  de 
hac  non  oportet  movere  queestionem ;  nam 
constat  circa  hauc  maxime  posse  obligare  ju- 
ramentum  promissorium  ;  quidenim  amplius 
desiderari  potest  ex  parte  materise?  Et  hoc  a 
fortiori  constabit  ex  dicendis  infra  de  Voto. 
Alia  est  materia  non  bona,  quam  ita  appella- 
mus,  ut  tam  malam  quam  indifferentem  com- 
prehendamus,  de  quibus  simul  dicemus  in 
cap.  seq.,  quia  fere  sub  eadem  regula  compre- 
henduntur.  Tertia  est  materia  bona  quidem 
et  honesta.  quamvis  non  sit  ex  melioribus  et 
optimis  bonis,  de  qua  hic  dicemus. 

2.  Juramentum  de  re  honesta  obligare^  nisi 
impediat  majus  lonum.  — Primo  ergo  certnm 
est  juramentum  de  re  honesta,  seu  de  actu 
virtutis,  si  non  impediat  majus  bonum,  de  se 
obligare.  Dico  autem  de  se,  id  est,  quantum 
est  ex  parte  materiaB^  ita  ut  adsit  consensus, 


CAP.  XII.  AN  JURAMENTUM 
et  ex  alio  capite,  vel  mutatione  rerum  facta, 
non  sit  ablata  obligatio  ,  et  sic  assertio  est 
communis  omnium  et  clara.  Priuio,  quia  si 
jnramentum  potest  honeste  impleri,  et  sine 
impedimentomajoris  boni,  eo  ipso  estde  opti- 
mo  bono,  quia  omne  opus  virtutis  est  bonum 
perse  amabile,  et  si  majus  non  excludit,  opti- 
mum  reputaripotest,  quia  niliil  liabet  melius, 
quod  ei  repuguet.  Secundo  declaratur  in  hunc 
modum,  qnia  vel  juramentum  cadit  super  pro- 
missionem  Deo  factam,  vel  super  promissio- 
nem  factam  homini,  vel  super  simplicem  as- 
sertionem  de  faciendo  opere  honesto  ,  sive 
pertineat  ad  Deum,  sive  ad  proximum,  sive 
ad  ipsum  operantem.  In  primo  casu,  manifes- 
tum  est  juramentum  obligare,  quia  illa  pro- 
inissio  est  validum  votum,  ut  infra  videbimus; 
votum  autem  validum  si  juramento  firmetur 
crescit  extensive  in  obligatione,  ut  supra  os- 
tensum  est;  ergo  tale  juramentum  obligat. 
Similiter  in  secundo  casu  promissio  homini 
facta  est  valida.  et  per  se  obligat,  vel  ex  jus- 
titia,  vel  ex  tidelitate;  ergo  addito  juramento 
per  illud  confirmatur,  quia  hic  est  effectus 
juramenti,  et  nihil  est  quod  illum  impediat. 
Atque  haec  ratio  procedit  etiam  cum  propor- 
tione  in  tertio  casu,  quia  licet  in  eo  non  pro- 
cedat  obligatio,  intercedit  nihilominus  asser- 
tio  qusedam.  quee  honeste  et  prudenter  potest 
fieri  vera;  sed  illa  veritas  per  juramentum 
confirmatur,  quia  etiam  hic  estfinis  juramen- 
ti,  et  nihil  ibi  invenitur  quod  illum  impediat; 
ergo  tale  juramentum  obligat  ad  faciendum 
verum  quod  dictum  est.  Denique  hoc  per  se 
spectat  ad  divinum  honorem,  et  nulla  ratio 
majoris  honoris  divini  reperitur  in  omissione 
rei  juratee,  ut  ex  hypothesi  manifestum  est, 
quia  ponimus  non  impedire  majus  bonum ; 
ergo. 

3.  Punctus  difficultatis :  an  juramentum  de 
actu  virtutis  factum  obliget,  si  alium  meliorem 
actum  impediat  ?  —  Difficultas  vero  est,  an  ju- 
ramentum  de  actu  virtutis ,  qui  si  fiat,  alium 
meliorem  actum  impediat,  obliget  ad  talem 
actum  faciendum.  In  quo  dubio  non  tracta- 
mus  de  meliori  actu,  qui  sit  in  preecepto  ;  nam 
si  transgrediendum  esset  preeceptum  ad  jura- 
mentum  de  alio  actu  implendum,  jam  actus 
ille  non  esset  bonus,  saltem  ex  circumstantia, 
quia  esset  causa  transgrediendi  prseceptum, 
et  ita  jnramentum  illud  non  esset  tunc  de  actu 
bono,  de  quo  nunc  tractamus.  Agimus  ergo 
de  melioribus  operibus,  quee  fieri  voluntarie 
possunt,  licet  non  preecipiantur.  Et  tunc  etiam 
videtur  clarum  et  certum,  quod  si  homo  fac- 


DE  ACTU  VIRTUTIS,  ETC.  553 

turus  non  sit,  seu  nolit  facere  ea,  quee  sunt 
meliora,  teneatur  ad  faciendum  bonum  illud 
quod  juravit,  quia  tunc  nulla  est  ratio  excu- 
sationis.  Item  quia  illud  juramentum  sic  in- 
tellectum  habet  duos  comites  judicii,  et  justi- 
tioe,  quia  est  de  re  honesta,  ut  supponitur,  et 
actu  non  impedit  majus  bonum,  quandoqui- 
dem  faciendum  non  est ;  ergo  obligat  tale  ju- 
ramentum  ad  observandum  tertium  comitem, 
qui  est  veritas,  id  est,  ad  faciendum  ut  veritas 
impleatur. 

4.  OUigetne  juramentum  ad  minus  bonum  ? 
—  Solum  ergo  superest  dubium  an,  non  ob- 
stante  juramento,  possit  homo  licite  dimittere 
actum  prumissum  seu  juratum,  ut  meliorem 
efficiat ,  quia  simul  fieri  non  possunt :  occur- 
runt  enim  pro  utraque  parte  graves  dubitandi 
rationes.  Quod  enim  tale  juramentum  preecise 
tunc  obliget,  probari  potest  ex  capit.  Si  vero, 
de  Jurejur.  :  Non  est  tutum  quemlibet  contra 
juramentum  suum  venire,  nisi  tale  sit,  quod 
servatnm  vergat  in  interitum  salulis  ceternce. 
Ex  quibus  verbis  sumi  videtur  affirmativa  et 
universalis  regula  servandi  juramentum,  quo- 
ties  sine  peccato  servari  potest ;  sed  in  pree- 
senti  casu  juramentum  servari  potest  sine  pec- 
cato,  quia  omittere  tunc  actum  meliorem,  non 
est  peccatum  ;  ergo  servandum  est.  Secundo, 
argumentum  sumitur  ex  cap.  Cum  contingat, 
eodem,  ibi :  Servari  debeni  hujusmodi  jura- 
menta  sine  vi  et  dolo  sponte  prcestita,  cum  in 
alterius  prcejudicium  non  redundent,  neque  ob- 
servata  vergant  in  dispendium  salutis  ceternce. 
Tertio,  ex  cap.  Commissum,  de  Sponsalibus, 
ubi  dicit  Pontifex,  eum,  qui  cum  juramento 
promisit  ducere  aliquam  in  uxorem,  non  de- 
bere  ingredi  religionem,  nisi  prius  juramen- 
tum  impleat,  matrimonium  contrahendo,  licet 
post  illud  contractum,  et  non  consummatum, 
possit  religionem  ingredi.  Ex  quo  responso 
sumitur  argumentum:  nam  ingredi  religio- 
nem  melius  est  quam  matrimouium  ducere. 
Neque  potest  negari  quin  actus  ille  contra- 
hendi  matrimonium  impediat,  saltem  pro  tunc, 
actum  ingrediendi  religionem,  qui  melior  est; 
imo  etiam  exponit  homines  periculo  implican- 
di  se  actibus  matrimonii,  et  dimittendi  sim- 
pliciter  religiosum  statum,  et  nihilominus  di- 
cit  Pontifex,  tutius  esse  juramentum  implere; 
ergo  idem  est  in  omni  simih  juramento. 

5.  Quarto,  argumentari  possumus  ratione  : 
quia  juramentum  promissorium  obligat  ra- 
tione  veritatis,  ne  contingat  Deum  esse  invo- 
catum  in  testimonium  falsitatis ;  ergo  quoties 
potest  homo  facere  verum,  quod  juravit,  te- 


554 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


netur  juramentum  implere;  sedin  casu  quem 
tractamus,  potest ;  ergo  tenetur.  Primum  an- 
tecedens  constat  ex  dictis  in  pracedentibus ; 
consequentia  vero  secunda  probatur,  quia  illa 
obligatio  pertinet  ad  prseceptuni  negativuni 
non  pejerandi,  quod  semper  et  pro  semper 
obligat,  quatenus  negativum  est ;  et  quatenus 
prohibet  rem  intrinsece  malam,  nunquam  po- 
test  cessare  ejus  obligatio,  quamdiu  ejus  ob- 
servatio  est  in  hominis  poteslate.  Secundum 
autem  antecedens,  scilicet,  tunc  esse  iu  ho- 
minis  potestate  servare  illud  preeceptum,  pa- 
tet,  quia-  et  est  in  poteslate  facti,  ut  supponi- 
tur,  et  est  in  potestate  juris,  cum  sine  pec- 
cato  impleri  possit. 

6.  Unde  intelligi  potest,  non  esse  quoad 
hoc  cequiparationem  faciendam  inter  votum 
ct  juramentum,  ita  ut,  sicut  votum  est  de  me- 
liori  bono,  sic  etiam  essedebeat  juramentum. 
Nam  votum  directe  fit  in  cultum  Dei,  et  ideo 
illi  est  offerendum,  quod  ei  magis  placet; 
juramentum  autem  (ut  supra  osteudimus)  non 
est  primario  ad  Dei  cultum,  sed  ad  confir- 
mandam  veritatem  ;  et  ideo  primo  et  per  se 
ad  illud  pertinet,  ut  veritas  impleatur,  et  con- 
sequenter  hoc  etiam  est  quod  in  illo  maxime 
spectat  ad  honorem  Dei,  ne  rei  falsse  testis 
fiat.  Potestque  hoc  confirmari  ex  promissione 
humana ;  illam  enim  non  oportet  esse  de  nie- 
liori  bono,  sed  satis  est  quod  sit  de  bono  lici- 
to,  quod  sit  in  commodum  proximi ;  ergosimi- 
liter  juramentum  promissorium  non  requirit 
quod  sit  de  meliori  bono ;  ergo  si  bene  im- 
pleri  potest,  semper  servandum  est,  etiam 
omisso  quocumque  alio  meliori  bono. 

7.  Oojectio. — In  contrarium  vero  afferri  po- 
test  cap.  unicum,  d.  85,  ubi  Gregorius  Papa 
videtur  reprobare  juramentum  nunquam  ac- 
cedendi  ad  episcopatum,  quod  non  apparet  in 
alio  fundari,  nisi  quia  tale  juramentum  est  de 
minori  bono :  quia  non  acceptare  episcopatum 
non  est  malum,  imo  simpliciter  videtur  bo- 
num  et  laudabile  ;  solum  ergo  potuit  impro- 
bari,  quia  non  videtur  esse  de  meliori  bono. 
Nam  quia  episcopatus  est  status  perfectionis, 
qui  illum  renuit,  videtur  a  perfectione  decli- 
nare  ;  imo  etiam  videtur  Pastoren  Summum 
minus  diligere,  ut  idem  Gregorius  dixit,  lib. 
6;  Epist.  5  ad  Cyriacum,  cap.  169.  Secundo 
afferri  potest  cap.  Scias,  frater,  7,  q.  1,  ubi 
PelagiusPapa  dicit  non  mutare  fideiu,  qui  non 
mutat  mentem ;  intelligit  autem  non  mutare 
mentem,  qui  propter  necessitatem,  vel  majo- 
rem  utilitatem ,  atque  adeo  propter  majus 
bonum  propositum  mutat ;  quod  clarius  habe- 


tur  in  cap.  Pervenit,  2,  de  Jurejuran.,  et  su- 
mitur  etiam  ex  cap.  Beatus,  22,  queest.  2 ; 
ergo  similiter  qui  juramentnm  non  implet, 
ut  melius  opus  bonum  faciat,  non  censetur 
frangere  fidem  suam  ;  ergo  juramentum  non 
obligat  cum  dispendio  majoris  boni. 

8.  Tertio,  quando  id  quod  juratur  impedit 
statnm  perfectionis,  juramentum  non  obligat; 
ut  in  casu  supra  posito  de  matrimonio,  si  quis 
juret  non  solum  matrimonium  contrahere, 
sed  etiam  consummare,  non  obstante  jura- 
mento,  potest  ingredi  religionem.  Vel  si 
sponsus  post  matrimonium  ratum  juraret 
sponsse  perpetuo  habitare  cum  illa,  et  marita- 
lem  vitam  facere,  potest  nihilominus  ingredi 
religionem,  antequam  matrimonium  consum- 
met,  ut  est  constans  apud  omnes ;  id  ergo  so- 
lum  est,  quia  juramentum  non  obligat  ad  sui 
observationem  cum  detrimento  majoris  boni; 
ergo  idem  dicendum  est  in  omni  casu,  in  quo 
talis  comparatio  occurrerit ;  quia  nisi  regula 
generalis  assignetur,  non  potest  ratio  reddi, 
ob  quam  in  uno  casu  potius  id  liceat  quam 
in  alio.  Quarto,  obligatio  jurameuti  promisso- 
rii  principaliter  oritur  ex  reverentia  Deo  de- 
bita ;  nam,  licet  prima  veluti  origo  juramenti 
fuerit  necessitas  confirmandi  veritatem  hu- 
manam  testimonio  divino,  tamen,  supposita 
illa  necessitate  et  institutione,  prima  et  prin- 
cipalis  ratio  obligationis  in  juramento  est  re- 
verentia  Deo  debita;  sed  non  pertinet  ad 
reverentiam  Dei  et  honorem,  ut  propter  opus 
minus  bonum  relinquatur  meiius  ;  ergo  nun- 
quam  juramentum  ad  hoc  obligat,  neque  ita 
est  interpretandum. 

9.  Yarice  opiniones . — Opinio  multorum  quod 
juramentum  impediens  majus  boimm  non  olli- 
get.  —  Qjd  contrarium  opinantur.  --  In  hac 
re  multorum  sententia  est ,  quae  absolute 
docet  juramentum  promissorium  non  obligare, 
quoties  majori  bono  repugnat,  et  consequenter 
propter  melius  opus  faciendum  semper  posse 
prcetermittti.  Heec  tribaitur  Divo  Thom.,  d. 
art.  7,  in  corp.,.  et  ad  2,  et  tenet  Soto,  in  4, 
d.  27,  q.  2,  art.  5,  loquitur  tamen  speciali- 
ter  de  juramento  contrahendi  matrimonium, 
comparando  illud  ad  ingressum  religionis.  Et 
id  tenet  Palud.,  in  &,  d.  28,  q.  1,  art.  3,  n. 
19,  ubi  latius  extendit  sermonem;  expressius 
vero  in  -4,  d.  38,  q.  1 ;  idem  sentit  Cajet.,  in 
Summ.,  verbo  Perjurium ;  Sylvest.,  verbo 
Juramentum,  4,  q.  20,  adhibet  tamen  limi- 
tationem,  de  qua  inferius  ;  item  verbo  Spon- 
salia,  §  7,  verbo  Matrimonium,  1,  q.  5,  con. 
5,  et  verbo  Religio,  2,  quasst.  5  et  9;  idem 


CAP.  XII.  AN  JUKAMENTUM  DE  ACTU  VIRTUTIS,  ETC. 


555 


sentiunt  Abbas,  et  alii  Canonistae,  in  cap.  Si 
tero,  et  cap.  Cum  contingat,  de  Jnrejur.;  Co- 
varr.,  in  d.  part.  1,  §  6,  n.  6  et  7.  Alii  vero 
Doctores  contrarium  sentiunt,  dum  pro  regu- 
la  eonstituunt,  quotiescumque  sine  peccato 
potest  servari  juramentum,  servandum  esse ; 
quod  sentit  Glossa  in  cap.  Si  aliquid,  22,  q. 
•4;  et  ibi  Turrecrein.,art.  1,  num.  3  ;  et  idem 
videtur  sensisse  Hippolytus,  etOldraldus,  quos 
refert  Covar.  supra.  Nam  ex  dicta  regula 
aperte  sequitur,  in  casu  quem  tractamus,  es- 
se  obligationem  servandi  juramentum.  Fun- 
damenta  autem  illius  regulse  sunt,  quse  pos- 
teriori  loeo  a  nobis  posita  sunt,  sicut  priora 
argumenta  sunt  fundamenta  communis  opi- 
nionis. 

10.  Distinctio  promissionum  quce  in  jura- 
mento  inveniuntur.  — Pro  clariori  resolutione 
commodum  erit  distinguere  juramentum  pro- 
missorium ;  nam  interdnm  cadit  in  promissio- 
nem  factam  Deo,  aliquando  vero  in  promis- 
sionem  factam  homini,  de  qua  divisione  vi- 
deri  potest  Panor.,  in  cap.  Placuit,  2,  de  Ju- 
rejur.,  cum  Innoc,  Anton.  et  aliis.  Potest 
etiam  nonnunquam  cadere  in  solam  assertio- 
nem  efficiendi  futurum  actum  virtutis,  sine 
interventu  alicujus  promissionis,  ut  supra  de- 
claratum  est.  Est  etiam  prse  oculis  habendum, 
hic  sohim  tractari  de  juramento  cadente  in 
actum  virtutis,  ut  excludamus  juramentum, 
vel  de  aliis  actibus,  vel  de  omissionibus,  de 
quibus  postea  dicemus.  Vocamus  autem  hic 
actum  virtutis  omnem  illum,  qui  ex  vi  sui 
objecti  potest  honeste  fieriab  eo  qui  juramen- 
tum  praestat.  " 

1 1 .  Prima  assertio,  de  juramento  confirman- 
te  promissionem  ad  Deum. —  Dico  ergo  primo  : 
si  juramentum  sit  de  actu  virtutis  Deo  promis- 
so,  sequitur  conditionem  voti,  unde  eo  modo 
quo  votum  esse  debet  de  meliori  bono,  tale 
etiamjurameiitum  esseoportet  de  meliori  bo- 
no.  Quoad  fianc  assertionem  est  clara  commu- 
nis  sententia,  et  fundari  potest  in  regula,  quod 
juramentum  sequitur  naturam  contractus  cui 
adjungitur,  juxta  c.  Quemadmodum ,  de  Jure- 
jur.,  et  leg.ult.,  Cod.  de  Non  numerata  pecun. 
Sic  enim  juramentum  additum  voto  sequitur 
naturam  ejus ;  si  ergo  votum  non  sit  validum, 
nec  juramentum  erit.  Quod  iu  hunc  modum 
declaratur,  nam  juramentum,  quod  fit  ad  con- 
firmandam  promissionem  alteri  factain,  non 
obligat  quando  promissio  ab  altero  non  acce- 
ptatur  ;  quia  ille  potest  remittere;  est  autem 
eadem,  vel  major  ratio  non  contrahendi  obli- 
gationem^  illo  non  acceptante ,  quse  est  de 


ablatione  obligationis  jam  contractse  perillius 
rernissionem.  Sed  promissio  facta  Deo  ab  ipso 
non  acceptatur,  nisi  sit  de  meliori  bono,  ut 
nunc  supponimus  ;  ergo  nisi  talis  fuerit  pro- 
missio,  quse  Deofit,  licet  juramento  confirme- 
tur,non  obligabit  juramentum  promissorium. 
Quo  autem  sensu  votumessedebeat  de  meliori 
bono,  ut  a  Deo  acceptetur,  infra  suo  loco  dice- 
mus. 

12.  Quatido  votum  non  juratum  non  olligat, 
quia  impedit  majus  lonum,  nec  votum  jura- 
tum  oUigat. —  Ratio  germana.  —  Hinc  vero 
colligo,  quoties  votum  non  juratum  non  obli- 
gat,  vel  simpliciter,  vel  in  aliquo  casu,  quia 
impedit  maju?  bonum,  similiter  nonobligare, 
etiamsi  juratum  sit.  Hoc  probant  aliqui,  quia 
obligatio  juramenti  est  minor  quam  voti,  sed 
hoc  controversum  est,  et  in  rigore  non  conclu- 
dit,  quia  obligatio  voti  et  juramenti  simul  ma- 
jor  est  saitem  extensive,  quam  sola  obligatio 
voti.  Ratio  ergo  propria  est,  quia  obligatio 
juramenti  addita  promissioni,  seu  voto,  sem- 
per  pendet  ex  voluntate  ejus  cui  facta  estpro- 
missio ;  sed  quoties  votum  non  obligat,  quia 
impedit  majus  bonum,  censetur  Deus  non  ac- 
ceptare  tale  votum,  vel  simpliciter,  vel  pro 
tali  opportunitate;  ergo  neque  juramentum 
tunc  obligat.  Vel  explicatur  aliter,  quia  tale 
juramentum  includit  conditionem  servandi  vo- 
tum,  quamdiu  obligaverit,  velquatenus  a  Deo 
acceptatur. 

13.  Purum  votum  olligans  ad  determina- 
tum  aliquod  opus ,potest  in  melius  mutari,  quod 
similiter  licebit  in  voto  jurato.  —  Oijectio.  — 
Solutio. — Secuudo  potest  inferri,  quoties  pu- 
rum  votum,  licet  obliget  determinate  ad  ali- 
quod  opus,  licite  commutatur  in  melius,  non 
quia  non  posset  utrumque  opus  fieri,  sed  quia 
operans  non  vult  ita  gravari,  et  ex  duobus 
operibus  vult  facere  melius,  quia  creditur  esse 
Deo  gratius,  idem  licere,  etiamsi  votum  jura- 
tum  sit.  Probatur  ex  eodem  fundamento,  quod 
obligatio  talis  juramenti  pendet  ex  obligatio- 
ne  voti,  et  ex  acceptatione,  vel  remissione  Dei, 
cui  fit  votum.  Dices :  ergo  idem  erit  dicendum 
de  commutatione  in  sequali,   si  supponamus 
hanc  fieri  posse  propria  auctoritate  in   puris 
votis  per  se  spectatis,  nam  sequitur  idem  esse 
in  votis  juratis,  ex  eodem  fundamento,  quod 
in  illo  casu  satisfit  creditori,  qui  est  Deus,  dan- 
do  illi  sequale ;  ergo  etiam  impletur  juramen- 
tum,  quia  accommodatur  voto,  ut  dictum  est, 
Respondeo  probabiliter  posse  hoc  sustineri. 
Nihilominus  dici  potest,  et  fortasse  melius, 
non  esse   eamdem  rationem,  quia ,  eo  ipso 


556 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PRQMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


quod  in  aciibus  ipsis  est  sequalitas,  facere  il- 
lud,  quod  in  specie  est  promissum  et  juratum, 
liabet  majorem  quamdam  honestatem,  quam 
aliud,  quod  juratum  non  fuit ;  nam  saltem  est 
excessus  in  hoc,,  quod  exequendo  actum  in 
propria  specie  promissum,  salvatur  veritas  ju- 
ramenti,  magis  proprie  et  formaliter  quam 
per  sequivalentem  actum.  Unde  verisimilius 
est  Deum  in  eo  casu  non  acceptare  commuta- 
tionem,  quia  non  est  sequalitas  in  omni  ho- 
nestate,  ideoque  juramentum  tunc  obligare  ; 
sed  de  hoc  genere  commutationis  dicemus  in- 
fra  latius,  in  materia  de  Voto. 

\&.  Secunda  assertio  de  juramento  confir- 
mante  promissionem  humanam.  —  Dico  secun- 
do  :  juramentum  promissorium  cadens  in  pro- 
missionem  factam  homini,  si  potest  honeste 
impleri,  obligat  ad  sui  observationem,  nec  po- 
test  in  melius  commutari  cum  nocumento  cre- 
ditoris,  et  ipso  invito,  nisi  in  his  quse  ad  sta- 
tum  perfectionis  pertinent.  Juxta  assertionem 
hanc  limitamns  seu  explicamus  priorem  sen- 
tentiam,  quam  limitationem  posuit  Sylvest., 
d.  q.  20;  ubi  citat  Joan.  Audream,  in  Mercu- 
rialibuSj  circa  regulam,  In  malis  promissis,  et 
cap.  de  Regul.  Juris,  in  6,  et  Doctores.  in  d. 
cap.  Placuit,  et  in  cap.  Quinto  ,  de  Jurejur., 
ex  quo  textu  idem  colligitur.  Et  alii  Doctores, 
qui  videntur  hanc  limitationem  omittere,  for- 
tasse  illam  ut  manifestam  supponunt  ex  na- 
tura  humanse  promissionis.  Probatur  ergo 
primo  inductione,  quia  si  quis  juravit  dare  li- 
beraliter  decem  aureos  Petro,  non  potest  illos 
in  eleemosynam  dare,  etiamsi  hoc  opus  per  se 
spectatum  fortasse  esset  melius  et  gratius  Deo, 
quam  illa  liberalis  donatio.  Similiter  si  juravi 
servire  alicui,  non  possum  licite  illud  preeter  - 
mittere.  ut  serviam  hospitali,  licet  hoc  secun- 
dum  se  melius  sit ;  et  idem  est  in  similibus. 
Ratio  vero  est,  primo  quia  promissio  facta  ho- 
mini  obligat  in  conscientia,  ita  ut  sit  contra 
justitiam  vel  fidelitatem,  illam  non  implere, 
si  quis  possit ;  neque  propter  solum  titulum 
transferendi  rem  promissam  in  opus  magis 
pium  excusari  quis  potest  in  conscientia  ab 
observatione  obligationis  contractae  per  hu- 
jusmodipromissionem ;  ergoquando  juramen- 
tum  tali  promissioni  adjungitur,  fortius  obli- 
gatinsuo  ordine.  Antecedens  certnm  est,  quia 
promissio,  quse  fit  homini^  fit  directe  in  com- 
modum  illius,  unde  non  consideratur  quid  in 
illa  sit  melius  vel  gratius  Deo.  et  hoc  modo 
obligat,  quia  hoc  est  necessarium  ad  convic- 
tum  humanum,  et  ut  servetur  justitia  et  veri- 
tas  inter  homines  •  alioquin  infinitas  fraudes 


invenirent  homines  ad  evacuandas  promissio- 
nes  suas. 

15.  Item  est  optima  ratio,  quia  per  promis- 
sionem  factam  homini  res  promissa  aliquo 
modo  pertinet  ad  eum,  cui  facta  est  promissio ; 
nam  vel  acquisivit  jus  ad  illam,  vel  illi  est 
peculiari  modo  debita,  vel  saltem  est  quasi 
dicata  commoditati  et  voluntati  illius ;  et  idco 
jam  non  pertinet  ad  bonos  mores  expendere 
rem  illam  in  alium  usum,  non  cedente  illo 
cui  fuit  promissa.  Quapropter  licet  ante  pro- 
missionem  fuisset  fortasse  melius  rem  illam 
dare  pauperibus,  quam  Petro  illam  promittere 
aut  dare,  post  factam  promissionem  jam  non 
est  id  melius,,  Petro  invito.  Atque  hee  rationes 
applicari  etiam  possunt  ad  propriam  obliga- 
tionem  juramenti,  masime  quia  juramentum 
uon  additur  promissioni,  ad  minuendam  vel 
enervandam  illam,  sed  potius  ad  fortiorem  red- 
dendam.  Ergo  sicut  promissio  obligat  absolute 
ad  sui  observationem,  non  obstante  specie, 
vel  apparentia  mehoris  operis,  ita  et  religio 
juramenti  promissorii  obligat,  quia  juramen- 
tum  sortitur  naturam  contractus  cui  adjungi- 
tur  ;  ergo  juramentum  additum  promissioni 
hurnanae  sequitur  conditionem  ejus.  Obligat 
ergo  absolute,  sicut  ipsa  promissio.  Dixi  vero 
in  conclusione :  Cum  nocumento  creditoris, 
quia  speciale  dubium  habet,  an  sine  illo  hoc 
liceat,  quod  pendet  ex  dieendis  infra. 

4  6.  Addidi  vero  in  assertione  limitationem 
de  promissione  humana,  quse  obstat,  vel  di- 
recte  repugnat  ex  objecto  statui  perfectionis^ 
quia  illa  intelligitur  semper  involvere  condi- 
tionem,  nisi  transire  quis  velit  ad  statum  per- 
fectionisj  quia  non  debet  impediri  propter  im- 
plendam  promissionem  homini  factam,  juxta 
cap .  li '%  pullico ,  de  Convers.  conjugatorum. 
Et  ideo  quando  talis  promissio  juramento  fir- 
matur,  etiam  juramentum  sortitur  naturam 
ejus,eamdemqueconditionem  insua  obligatio- 
ne  involvit.Tale  ergo  juramentum  non  obligat 
cum  detrimento  talis  boni  melioris.  Et  in  hac 
parte  conveniunt  maxime  doctores.,  et  de  hoc 
meliori  bono  potissimum  loquuntur,  quando 
dicunt  juramentum  promissorium  uon  obli- 
gare  cum  detrimeuto  boni  altioris  ordinis,  nt 
notat  Palud.,  in  4,  d.  27.  Ratio  vero  reddi  po- 
test  ab  excellentia  et  singulari  favore  status 
religiosi,  propter  quem  etiam  matrimonium 
ratum  intelligitur  involvere  conditionem  il- 
lam,  ut  ante  consummationem  liceat  ad  sta- 
tum  religiosum  transire.  Sed  etiam,  propor- 
tione  servata,  sponsalia  jurata  non  obstant 
quominus  aliquis  licite  valeat  religionem  in- 


CAP.  XII.  AN  JURAMENTUM 
gredi,  ut  paulo  post  videbimus.  An  vero  haec 
exceptio  sit  ex  natura  rei,  vel  speciali  jure 
Ecclesioe,  ita  limitanteintentionem  seuvolun- 
tatem  promittentium  seu  contrahentium,  vi- 
debimus  latius  in  materia  de  Voto.  Nunc  so- 
lum  dicimus,  esse  hoc  maxime  consentaneum 
divino  juri,  quasi  connaturali  talibus  rebus, 
supposita  earum  institutione  et  conditione;  et 
inde  ortum  esse  ut  juxta  communem  sensum 
et  existimationem  fidelium,talem  intentionem 
censeantur  habere,  quando  ea  juramenta  pro- 
missoria  emittunt. 

47.  Dlfferentia  inter  promissionem  quceim- 
pedit  statum  perfectionis,  et  alias  quce  impe- 
diunt  particulares  actiones  aliquarum  rerum 
de  se  meliores.  —  Ac  denique  ita  explicari  po- 
test  differentia  inter  hanc  prornissionem,  cujus 
executio  absolute  impedit  statum  perfectionis, 
et  alias  particulares  promissiones  tempora- 
lium  bonorum,  vel  actionum,  quse  ad  summum 
impediunt  particulares  actiones,  vel  usus  de 
se  perfectiores  talium  rerum.  Nam  in  priori- 
bus  ipsamet  persona  inhabilis  redditur  ad 
perpetuum  statum  meliorem  ;  etideo  non  est 
verisimile,  jurantem  voluisse  obligare  se  cum 
tanto  dispendio  majoris  boni  .sui  spiritualis; 
neque  in  eo  sensu  fuisset  prudens  aut  ratio- 
nabilis  promissio.  In  aliis  vero  particularibus 
prornissionibus  non  est  similis  ratio,  quia  im- 
pedimentum  non  est  tanti  momenti;  imo  est 
quodammodo  peraceidens,quiaper  seloquen- 
do  persona  manet  habilis,  non  obstante  pro- 
missione,  ad  meliora  opera  ex  alia  simili  ma- 
teria  pra?standa.  Quod  si  talis  materia  desit, 
illud  est  accidentarium,  et  coram  Deo  potest 
recompensari  quoad  totam  honestatem  virtu- 
tis  per  internum  desiderium,  aut  voluntatem. 
Ac  denique  ad  commune  bonum  maxime  ex- 
pedit,  promissiones  humanas  honestas,  et 
maxime  juramento  confirmatas,  simpliciter 
stabiles  et  ratas  permanere  quasi  ordinaria 
lege ;  exceptionem  autem  esse  certam ,  aut 
apecialem.  Hic  vero  occurrebat  explicandum, 
an  sub  statu  perfectionis  includatur  etiam  sta- 
tus  clericalis,  vel  etiam  status  ccelibatus  cum 
simplici  voto  castitatis.  Sed  haec  habebunt 
commodiorem  locum,  tractando  de  voto  cas- 
titatis. 

18.  Assertio  tertia  de  juramento  confirman- 
te  sotam  assertionem  de  honesto  opere  futuro. 
—  Dico  tertio  :  si  juramentum  promissoriuin 
non  iucludat  propriam  proinissionem,  et  obli- 
gationem  ejus,  sed  tantum  simplicem  asser- 
tionem  de  honesto  opere  faciendo,  eadem  dis- 
tinctione  utendum  estj  nam  si  juramentum 


DE  ACTU  VIRTUTIS,  ETC.  557 

sit  factum  intuilu  divini  honoristantum,  non 
ita  prsecise  obligat,  quominus  per  melius  opus 
impleri  valeat ;  secus  vero  est  si  sit  factum  in 
commodum  alterius  homims.  Prior  pars  non 
habet  difficultatem,  suppositis  quse  diximus 
in  prima  assertione  ;  quia  si  hoc  licet  etiam 
ubi  intervenit  promissio  ad  Deum,  cur  non 
licebit  quando  tantum  simplex  intervenit  as- 
sertio,  quee,  ut  supponitur,  procedit  ex  inten- 
tione  divini  honoris?  Nam  illud  est  quasi  for- 
male;  et  particulare  opus,  tanquam  materiale ; 
et  ideo  etiam  ibi  subintelligitur  inclusa  con- 
ditio,  nisi  meliori  modo  Deus  honoretur,  naui 
hoc  etiam  intelligitur  esse  illi  gratius.  Et  ideo 
non  obstat  obligatio  faciendi  verum,  quod  ju- 
ratum  est,  quia  sub  conditione,  seu  intentione 
sub  qua  juratum  esse  intelligitur,  vere  imple- 
tur.  Item  quia  ille,  in  cujus  gratiam  tale  jn- 
ramentum  factum  est,  nempe  Deus,  censetur 
illo  modo  esse  contentus;  tunc  autem  jura- 
mentum  promissorium  quoad  veritatem  suam 
censetur  impleri,  quando  illi,  in  cujus  gratiam 
fuit  exhibitum,  satisfit. 

■19.  Posterior  pars  difficilior  videri  potest, 
quia  per  tale  juramentum  nullum  jus  alteri 
acquiritur ;  ergo  nullam  inducit  obligationem 
respectu  illius,  sed  solum  respectu  Dei ;  ergo 
in  observatione  talis  jurarnenti  non  est  spec- 
tanda  utihtas,  vel  voluntas  hominis,  sed  sola 
honestas  actionrs  secundum  se  spectata,  ut 
cedit  in  gloriam  Dei ;  ergo  poterit  tale  jura- 
mentum  sufficienter  impleri  expendendo  in 
maju?  Dei  servitium  rem  illam,  vel  pecuniam, 
quam  sub  juramento  aliquis  dixerat  se  alteri 
daturum. 

20.  Nihilominus  probatur  assertio  primo, 
ex  illis  juribus  quse  docent  servanda  esseju- 
ramenta  facta  proximo,  etiam  inique  illa  pe- 
tenti  vel  extorquenti,  ut  sunt  juramenta  de 
solvendis  usuris,  cap.  Deditores,  de  Jureju- 
ran.,  et  juramentum  metu  extortum,  cap.  Si 
vero,  eod.,  cum  similibus.  Quia  illa  juramenta 
non  obligant  ratione  promissionis,  sed  so.lum 
ratione  veritatis  proximo  juratae  ;  ergo  multo 
magis  idem  dicendum  est  de  quacumque  as- 
sertione  licite  et  voluntarie  facta,  et  juramento 
firmatade  opere  bouo  faciendo  in  coaimodum 
proximi,  etiamsi  assertio  illa  non  involvat 
promissionem. 

2J.  Secundo,  potest  simile  argumentum 
sumi  ex  promissione  interna,  quam  secum  ho- 
mo  facit  dandi  aliquid  proximo;  nam,  licet 
per  se  non  obliget,  ut  probabilior  et  comniu- 
nior  opinio  fert,  nihilominus,  si  juramento 
firmetur,  inducit  obligationem  propter  reve- 


558 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


rentiam  juramenti,  et  veritatem  ejus.  Ut  sen- 
sit  Soto,  lib.  7  de  Just.,  q.  2,  art.  1,  ad  1,  et 
snmitur  ex  his  quse  tradunt  Molina,  tom.  2  de 
Just.,  tract.  2,  disp.  263,  ad  finein;  etGuttier., 
1  p.,  de  Juramento  confirmatorio,  cap.  36, 
n.  k;  et  Covar.  supra,  2  p.,  §  4,  n.  11  et  16; 
et  Gregor.  Lopez,  inleg.  4,  tit.  4,  part.  k .  Er- 
go  majori  ratione  si  quis  coram  aliquo  sub 
juramento  affirmet  se  aliquid  ei  daturum, 
quamvis  expresse  declaret  se  non  facere  pro- 
missionem,  sed  tantum  id  affirmare,  ex  vi  ju- 
ramenti  tenetur  illud  facere  verum,  quod  ei 
dixit.  Tertio,  infra  ostendemus  simile  jura- 
mentum  posse  relaxari  ab  eo  cui  implendum 
est,  ex  vi  juratse  assertionis,  sicut  etiam  po- 
test,  imo  et  debet  ab  usurario  remitti  jura- 
mentum  de  solvendis  usuris;  ergo  signum  est 
tale  juramentum  de  se  obligare,  ut  circa  illam 
personam  impleatur,  circa  quam  factum  est, 
et  naturam  illius  esse,  ut  ab  illius  voluntate 
peudeat. 

22.  Ultimo  propria  ratio  esse  videtur,  quia 
licet  juramentum  illud  non  confirmet  pactum 
aliquod,  vel  promissionem  propriam,  nihilo- 
minus  fit  intuitu  proximi,  et  in  commodum 
ejus;  et  ideo  ad  veritatem  juramenti  spectat, 
ut  veritas  impleatur  sicut  prolata  est.  Neque 
tunc  commode  habet  locum  interpretatio  de 
conditione  inclusa,  scilicet,  nisi  commutetur 
in  melius,  quia  verba,  quae  sibi  invicem  eolent 
homines  preestare,  etiamsi  non  sint  in  rigore 
promissoria,  sed  assertoria,  non  solent  iri  hoc 
sensu  proferri,  sed  in  sensu  absoluto  de  fa- 
ciendo  tali  opere,  vel  danda  tali  re ;  vel  ad 
summum  involvilur  conditio,  si  commode 
possit,  vel  res  non  fuerit  notabiliter  mutata, 
juxta  inferius  dicenda.  Longe  autem  diversa 
conditio  est,  nisi  postea  libeat  in  aliud  melius 
opus  illud  commutare  ;  hsec  enim  est  contra 
communem  sensum  et  intentionem  hominum; 
ergo  adhibito  juramento  non  licet  uti  tali  con- 
ditione,  sed  oportet  veritatem,  proutdicta  est, 
facere  et  implere.  Et  eadem  ratione  non  ha- 
bet  hic  locum  interpretatio,  quod  Deus  erit 
contentus  meliori  opere,  quia  Deus  hic  uon 
intervenit,  ut  is  cui  juratur,  sed  solum  ut  per 
quem  juratur ;  et  ideo  per  se,  et  ex  vi  jura- 
menti  necesse  est  ut  is,  cui  juratur,  sit  con- 
tentus.  Quod  si  ita  non  fiat,  neque  etiam  Deo 
ipsi  placebit  commutatio,  quia  ad  ejus  reve- 
rentiam  magis  spectat,  ut  veritas  impleatur, 
prout  asserta  fuit. 

23.  An  assertio  jurata  de  bono  opere  prte- 
stando,  quce  nec  intuitu  Dei,  nec  alterius,  sed 
absolute,  vel  in  co mmodum  juranhs  facta  fuit, 


olliget  jurantem. —  Sed  quid  si  assertio  jurata 
de  aliquo  bonoopere  praestando,neque  intuitu 
honoris  Dei  proprie  et  directe  facta  sit,  ne- 
que  etiam  in  gratiam  proximi,  sed  absolute, 
vel  in  commodum  ipsiusmet  jurantis?  Videri 
enim  tunc  potest  pro  arbitrio  etiam  jurantis 
posse  commutarL  quia  videtur  eadem  esse 
proportio,ut  sicut  juramentum  factum  in  gra- 
tiam  Dei  potest  in  id,  quod  est  gratius  illi, 
commutari,  et  quod  fit  in  gratiam  proximi, 
etiam  mutatur  ad  voluntatem  ejus,  ita  jurans 
in  gratiam  sui  possit  quasi  sibi  remittere  obli- 
gationem.  Sed  haec  licentia  nimia  esse  vide- 
tur,  et  ideo  illam  non  probo ;  sequitur  enim 
talia  juramenta,  etiamsi  honeste  possint  im- 
pleri,  non  solum  posse  commutari  in  rem  ma- 
gis  honestam,  sed  etiam  in  aequalem,  vel  in- 
feriorem,  vel  etiam  in  nullam,  si  jurans  velit 
sibi  ipsi  condonare,  et  juramentum  relaxare, 
quod  est  dicere,  illud  juramentum  non  obli- 
gare,  Hoc  autem  dicendum  non  est,  nam  si 
juramentum  illud  est  de  actu  honesto,  quod 
sine  ullo  incommodo  impleri  potest,  cur  non 
obligat?  Certe  id  est  contra  omnia  jura,  et 
contra  vim  juramenti,  quod  ad  confirmandam 
veritatem  efficax  est.  Item  alias  illicitum  esset 
sic  jurare,  nam  ad  minus  esset  vanum  et  inu- 
tile,  quia  sine  fructu  adhiberetur  tale  jura- 
mentum.  Consequens  autem  contra  rationem 
est,  quia  sicut  habere  propositum  efficiendi 
bonum  actum,  per  se  bonum  est,  ita  uti  me- 
dio  accommodato  ad  stabilitatem  illius  propo- 
siti,  per  se  etiam  bonum  est ;  tale  autem  me- 
dium  est  juramentum;  negari  ergo  non  potest 
quin  tale  juramentnm  obliget. 

24.  Resolutio  diffcultatis.  —  Dico  ergo  il- 
ludjuramentum  obligare,  ejus  tamen  obligatio- 
nem  esse  instar  obligationis  voti ;  etideo  sicut 
votum  potest  commutari  in  melius,  ita  etiam 
tale  juramentum  ;  non  est  autem  intelligen- 
dum  illud  juramentum  includere  proprie  et 
in  rigore  votum.  Nam  hoc  est  contra  suppo- 
sitionem,  scilicet  quod  juretur  pura  assertio 
sine  promissione,  quam  suppositiouom  possi- 
bilem  esse  supra  ostensum  est ;  sed  dicitur 
esse  instar  voti,  quia  sicut  votum  est  directe 
in  Dei  cultum  et  honorem,  ita  etiam  hoc  ju- 
ramentum  ad  Deum  tendit.  Unde  reducitur 
hoc  juramentum  ad  illud,  de  quo  in  prima 
parte  hujus  assertionis  dictum  est,  quod  nimi- 
rum  fit  intuitu  divini  honoris  absque  promis- 
sione.  Sed  est  differentia,  quod  illud  ita  fit 
(ut  supponitur)  ex  directa  intentione  et  ex- 
pressa  cogitatione  operantis  :  hoc  autem,  de 
quo  nunc  ioquimur,  non  ita  fit,  sed  solum  ex 


CAP.  XIII.  EXPONUNTUR  VARIA  JURA 
cogitatione  et  intentione  talis  boni  honesti, 
quod  nec  ad  proximum  pertinet,  nec  ad  Deum 
refertur  ab  operante.  Sed  tamen  quia  bones- 
tum  est,  natura  sua  fertur  in  Deum ;  et  ideo 
naturaetiam  sua  censetur  includere  conditio- 
nem,  ut  si  per  aliud  Deo  gratius  impleatur, 
juramentum  violari  non  censeatur. 

CAPUT  XIII. 

VARIA  JURA  EXPONUNTUR,  ET  FUNDAMENTIS  UTRI- 
USQUE  SENTENTLE  P0SITIS  CAPITE  PRjECEDENTI 
SATISFIT. 

1.  Argumentorum  solutio. —  Non  approba- 
tur  opinio  aliquorum  asserentium  non  omnem 
actum  studiosum  esse  materiam  juramenti  obli- 
gatorii,  quia  si  impediat  perfectionis  statum, 
non  est  materia. —  Superest  utargumentispro 
utraque  parte  in  principio  factis ,  quatenus 
aliqua  ex  parte  obstare  possunt  assertionibus 
positis,  respondeamus  Primum,  et  secundum 
sumebantur  ex  regula  juris,  juramentum  esse 
implendum,  quoties  servatum  non  vergit  in 
dispendium  salutis.  Respondemus  autem  hanc 
regulam  etiam  in  prsesenti  materia  servari, 
quia  juramentum  de  actu  virtutis  semper  im- 
plendum  est,  quoties  sine  peccato  impleri  po- 
test.  In  modo  autem  implendi  iu  propria  spe- 
cie,  vel  in  alio  meliori,  potest  esse  interdum 
diversitas,  quae  non  est  contraria  impletioni 
juramenti,  sed  in  ejus  natura,  et  conditione 
quam  includit,  fundatur,  et  in  alia  regula  ju- 
ris  :  Promissum  non  infringit  qui  in  melius 
illud  commulat,  de  qua  statim  dicemus.  Quo- 
circa  non  recte  loquuntur ,  qui  dicunt  non 
omnem  actum  studiosum  esse  materiam  ju* 
ramenti  obligatorii,  quia  si  sit  impeditivus 
perfectioris  status,  non  est  materia.  ilaec  enim 
ratio  nullius  momenti  est,  et  ita  assertio  est 
simpliciter  falsa;  nam  aliud  est  juramentum 
de  actu  honesto  non  semper  obligare,  aliud 
est  simpliciter  non  obligare  ;  et  licet  prius  sit 
verum ,  posterius  falsum  est.  Juramentum 
enim  sponsalium  simpliciter  obligat,  ut  con- 
stat  ex  cap.  Commissum,  et  ex  cap.  Ex  litte- 
ris,  2,  et  cap.  Sicut,  de  Sponsalibus,  et  est 
communis  et  indubitata  resolutio,  quia  est 
juramentum  de  re  honesta,  et  sine  ulla  turpi- 
tudine  vel  dispendio  animse  impleri  potest ; 
et  tamen  illud  juramentum  non  semper  obli- 
gat,  ut  statim  dicemus  de  illo,  qui  vult  ad 
meliora  vota  religionis  transire.  Sponsalia  er- 
go  materia  sunt  juramenti,  licet  de  se  impe- 
diant  meliorem  statum,  quia  absolute  cadere 


ET  SATISFIT  ALTERI  SENTENTLE.  559 

possunt  sub  promissionem  et  juramentum, 
quamvis  non  sub  ea  ratione  qua  impediunt 
perfectionis  statum  ;  et  idem  a  fortiori  est  de 
quolibet  actu  honesto,  nam  juramentum  de 
illo  obligationem  inducit,  cujus  signum  est, 
quia  non  potest  simpliciter  omitti,  licet  possit 
in  melius  commutari.  Unde  etiam  infero  non 
esse  in  omnibus  eequiparandam  materiam  voti 
et  juramenti,  ut  Soto  et  alii  in  prsesenti  indi- 
cant ;  sed  sine  dubio  aliqua  potest  esse  mate- 
ria  juramenti,  quee  non  potest  esse  materia 
voti,  ut  in  sponsalibus  secundum  se  spectatis 
est  manifestum,  et  in  aliis  actibus  ostendetur 
in  capitibus  sequentibus. 

2.  Capitulum  Commissum  expenditur. — In 
tertia  objectione  proponitur  difficilis  decisio 
textus  in  d.  cap.  Commissum,  de  Sponsal., 
ubi  queesitum  est  an  is,  qui  juravit  aliquam  in 
uxorem  ducere,  et  postea  volens  religionem 
ingredi,  debeat  prius  matrimonium  contra- 
here.  Et  respondet  Alexander  III,  tutius  esse, 
religione  juramenti  servata,  prius  contrahere, 
et  postea  ante  copulam  religionem  ingredi. 
Quse  responsio  multis  Doctoribus  adeo  diffici- 
lis  visa  est,  ut  ea  non  obstante  docuerint  pos- 
se  lllum,  qui  sic  juravit,  ingredi  religionem 
non  contracto  matrimonio.  Ita  tenet  Palud. 
in  4-,  distinct.  27,  qusest.  1,  art.  3,  num.  23, 
et  distinct.  28,  qusest.  1 .  art.  3,  num.  18  et 
seq.  Item  Richardus,  distinct.  26,  art.  2, 
quasst.  4  ;  Cajetanus,  in  Summa,  verb.  Perju- 
rium  promissorhcm ;  Soto  in  k,  distinct.  27, 
qusest.  2,  art.  5 ;  et  ex  Canonistis  tenuit  hoc 
Glossa  in  d.  cap.  Commissum,  quam  ibi  com- 
muniter  sequuntur  Innocentius,  Hostiens., 
Abbas,  etalii;  et  Summistae,  Sylvest.,  Ju- 
ramentum,  3,  qusest.  5,  et  verb.  Religio,  2, 
queest.  5  et  9;  Angel.,  Juramentum,  4-,  num. 
3;  Tabien.,  verb.  Sponsalia,  num.  9,  et  ibid. 
Armill.,  num.  42,  et  Covar.,  in  Epitome 
Quarti  Decretalium,  1  p.,  cap.  5,  in  princ, 
n.  11.  Fundamentum  hujus  sententiee  sumi- 
tur  ex  secunda  assertione  posita,  quia  sponsa- 
lia  intrinsece  involvunt  conditionem,  nisi  al- 
ter  contrahentium  ad  religionem  transire  vo- 
luerit,  juxta  cap.  Expublico,  deConvers.  con- 
jugatorum  ;  quod  si  verum  est  in  sponsalibus 
de  prsesenti,  multo  magis  de  futuro.  Ergo  ju- 
ramentum  additumsponsalibuseamdem  condi- 
tionem  includit,  juxta  regulam  superius  posi- 
tam. 

3.  YaricB  interpretationes  ad  cap.  Com- 
missum.  — Ad  cap.  autem  Commissum  variis 
modis  respondent  dicti  auctores  :  primo  Pon- 
tificem  solum  dicere,  tutius  esse,  id  est  con- 


560 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  ORLIGATIONE. 


sultius  et  meliuSj  quamvis  nou  sit  necessa- 
rium,  vel  in  praecepto.  Ita  sentiunt  Praepositus 
et  Alexander  ibi.  Sed  aliis  hoc  non  placet, 
qui  melius  esse  existimant  non  contrahere 
matrimonium,  sed  statim  ingredi  religionem. 
Et  probatur,  quia  ingredi  statim  religionem 
ex  objecto  melius  est,  et  per  obligationem  ex 
sponsalibus  juratis  contractam  non  impeditur; 
quia  illa  ita  cadit  in  matrimonium,  ut  semper 
intelligatur  exceptus  status  religiosus.  Deinde 
nulla  apparet  probabilis  ratio  talis  consilii ; 
nam  illud  matrimonium  ratum,  non  consum- 
mandum,  videtur  actus  otiosus,  quia  ad  nihil 
utile  est.  Imo  ipsi  contrahenti  habenti  propo- 
situm  religionis  potest  esse  impeditivum  ma- 
joris  boni,  quia  potest  esse  occasio  mutandi 
propositum ;  et  alteri  sponso  vel  sponsee  po- 
test  videri  injuriosum,  quia  quodam  modo  est 
illudere  feminam,  contrahere  cum  illa  animo 
statim  relinquendi  illam.  Ac  denique  ad  im- 
plendum  juramentum  parum  valere  videtur 
ille  contractus,  quia  juramentum  in  principio 
revera  factum  fuit  animo  contrahendi  et  per- 
manendi  perpetuo  in  matrimonio;  igitur  vel 
jurameiitum  obligat  ad  totum  id  quod  fuit 
promissum,  vel  ad  nihil.  Primum  autem  dici 
non  potest,  etiamsi  expresse  fuisset  juratum 
perseverare,  et  consummare  matrimonium; 
ergo  dicendum  est  secundum  :  si  autem  ju- 
ramentum  in  eo  casu  ad  nihil  obligat,  in- 
tegrum  manet  consilium  ingrediendi  potius 
religionem,  quam  uxorem  ducendi. 

4.  Rejicitur  responsio  aliquorum  ad  cap. 
Commissum.  —  Ad  cap.  autem  Commissum, 
respondent  hi  auctores,  Pontificem,  cum  dicit 
tutius,  non  loqui  de  eo  quod  vere  et  in  con- 
scientia  tutius  est,  sed  de  eo  quod  exterius  et 
in  opinione  vulgi  potest  videri  securius  ad 
tolleudam  omnem  suspicionem  violati  juia- 
menti.  Ita  respondent  Gloss.  et  Abb.,  Richar- 
dus,  Soto,  et  multi  alii.  Sed  mihi  non  videtur 
responsio  admittenda  in  tam  gravi  decisione 
Pontificis.  Primo,  quiaPontifex  consultus  fue- 
rat  quid  in  eo  casu  agendum  esset  in  conscien- 
tia ;  ergo  in  eodem  foro  respondet,  maxime 
cum  simpliciter  et  sine  limitatione  respondeat, 
tutius  esse,  etc.  Debet  enim  responsio  interro- 
gationi  accommodari,  ut  per  se  constat,  et 
sumitur  ex  Innocentio  I,  in  cap.  Deinde,  26 
d.,  ibi:  Meminerint  hoc,  et  a  Jud&is  interro- 
gatum,  et  JudiHs  esse  responsum.  Et  confir- 
matur,  quia  alias  possent  facile  fideles  ex  illa 
responsione  Pontificis  sumere  occasionem  er- 
randi,  quia,  ut  verba  sonant,  plane  signifi- 
cant  id    esse  tutius  in  conscientia.  Tandem 


confirmatur,  quia,  si  revera  non  est  tutius, 
neque  propter  vulgi  opinionem  esse  potest, 
nam  tutius  erit  declarare  veritatem,  et  quod  in 
eo  casu  tale  juramentum  non  obliget.  Quid 
enim  si  expresse  juratum  esset  contrahere  ac 
consummare  matrimonium  ?  Numquid  propter 
vulgi  opinionem  consummandum  esset?  Si- 
cut  ergo  tunc  non  est  tutius  juramentum  im- 
plere,  sed  ignorantiam  vulgi  lollere  ,  ita  in 
nostro  casu  dicendum  esset. 

5.  Probabilis  responsio  ad  dictum  caput.  — 
Melior  ergo  responsio  est  Innocentir,  quem 
multi  sequuntur,  Pontificem  non  loqui  abso- 
lute,  sed  juxta  interrogationem,  et  circum- 
stantias  ejus.  Juraverat  enim  quidam,  se  duc- 
turum  quamdam  feminam  intra  biennium  ; 
postea  vero  deliberabat  de  ingredienda  reli- 
gione;  unde  probabiliter  conjectat  Innocen- 
tius  istum  qui  juraverat,  non  decrevisse  fir 
mo  proposito  ingredi  religionem  ante  exple- 
tum  biennium^  sed  solum  ccepisse  suspirare 
(hoc  enim  verbo  textus  utitur)  pro  transitu 
ad  meliorem  vitam ;  et  consequenter  voluisse 
differre  matrimonium  etiam  post  biennium 
impletum,  quamdiu  plene  de  assumendo  statu 
religionis  deliberabat.  In  illo  ergo  casu  res- 
pondet  Pontifex,  tutius  esse  juramentum  ob- 
servare  intra  tempus  prsescriptum,  contra- 
hendo  matrimonium  ratum,  et  postea  (ut  ibi 
dicitur),  si  elegerit ,  ad  religionem  onigrare. 
Quee  verba  etiam  hunc  sensum  indicant,  quia 
ex  illis  colligitur,  illum  nondum  elegisse  re- 
ligiosum  statum,  nec  voluisse  statim  lllum 
assumere.  Et  ratio  pontificii  responsi  in  hoc 
sensu  est  clara,  quia  juramentum  obligabat 
expleto  bienno,  et  sola  consultatio,  veldelibe- 
ratio  religionis  non  excusat,  sed  actualis  in- 
gressus,  quia  deliberatio  potuit  ante  fieri  per 
totum  biennium;  vel  certe,  si  cogitatio  illa 
tarde  inspirata  est,  expleto  juramento  poterat 
deliberatio  fieri  per  bimestre  tempus  a  jure 
concessum  post  matrimonium  ratum. 

6.  Atque  heec  expositio  ^probabilis  est^  non 
caret  tamen  difficultate.  Primo,  quia  multa 
supponit,  quse  ex  textu  non  sufficienter  colli- 
guntur.  Secundo,  quia  si  Pontifex  supponeret 
tempus  juramenti  fuisse  lapsum,  et  illum,  qui 
promiserat,  non  voluisse  statim  ingredi,  sed 
incipere  deliberare,  non  debuisset  respondere 
tutius  esse,  sed  omnino  necessarium  esse  ; 
quia  res  non  fuisset  dubia,  neque  consilii,  sed 
clarse  obligationis ;  nam  juramenti  obligatio 
fuisset  certa,  et  ratio  dilationis  insufficiens. 

7.  Propter  quse  aliorum  sententia  est,  juxta 
illum  textum^  et  veritatem,  obligare  illud  ju- 


CAP.  XIII.  EXPONUNTUR  VARIA  JURA,  ET  SATISFIT  ALTERI  SENTENTLE. 


561 


ramentum  ad  contrahendum  prius  matrimo- 
nium,  licet  post  illud  contractum,  liberum  sit 
ante  illins  consummationem  religionem  ingre- 
di.  Tribuitur  heec  sententia  Scoto,  ubi  solum 
dieit,  hoc  videri  consulendum,  loquiturque  in 
fortioribus  terminis,  scilicet  quando  postjura- 
mentum  sponsalium  additum  est  votum.  Eam- 
dem  opinionem  probabilem  censet  Richard. 
snpra,  et  sequitur  Ledesm.,  2  part.  quarti, 
ubi  dicit,  quod  in  eo  casu  propter  reveren- 
tiam  juramenti  prius  debet  sponsa  duci.  Na- 
var.,  Comment.  1,  de  Regularibus,  in  princ, 
num.  4;  etMajor,  lib.  1  de  Irregularit.,  cap. 
34,  num.  6.  Indicat  Sylvest.,  dicens  hoc  esse 
consilium  (cum  Raymundo,  et  Summa  con- 
fessorum),  in  verb.  Religio,  2,  qusest.  5  et  9, 
et  ex  antiquis  Canonistis  secuti  sunt  hanc  sen- 
tentiam  Abbas  antiquus,  cum  Additione,  et 
Colleetarius,  et  Henric,  in  dicto  cap.  Com- 
missum.  Fundantur,  quiahic  videturesse  sin- 
cerus  sensus  dicti  capitis.  Deinde  quia  potest 
convenienti  ratione  fundari,  quia  per  sponsa- 
lia  jurata  jus  parti  acquisitum  fuit,  et  obliga- 
tio  juramenti  suborta;  et  aliunde  impleri  po- 
terat  heec  obligatio  sine  prsejudicio  status  reli- 
giosi, ad  quempotest  statimpostmatrimonium 
ratum  fieri  transitus,  et  morula  illa  tam  parva 
est,  ut  non  possit  moraliter  reputari  impedi- 
mentum,  vel  dilatio  melioris  boni;  ergo  cum 
possitjuramentumillo  modo  impleri,  ordo  ille 
servandus  est.  Patet  consequentia  ,  primo  , 
quia  illud  matrimonium  non  potest  dici  im- 
peditivum  majoris  boni ;  ergo  non  est  cur  ex- 
cipiatur  ab  obligatioue  juramenti  absolute 
facti.  Seeundo,  quia,  esto  concedamus  rem 
esse  dubiam  ex  utraque  parte,  nibilominus 
haec  pars  videtur  tutior,  quia  cavetur  omne 
periculum  injuriee  proximi,  et  transgressionis 
juramenti,  et  desiderium  religionis  non  impe- 
ditur.  Unde  quidam  ex  dictis  auctonbus  pu- 
tant  illum  ordinem  esse  in  preecepto,  quia  in 
dubiis  tutior  pars  eligenda  est,  juxta  cap.  Ad 
audientiam,  cum  similibus,  de  Homicidio.  Alii 
vero  dicunt  saltem  esse  consilium;  sed  contra 
utrumque  modum  dicendi  urgeut  rationes  su- 
perius  factee,  quse  videntur  ostendere,  nullum 
in  hoc  negotio  esse  morale  dubium,  neque 
aliquam  rationem  majoris  boni  in  tali  matri- 
monio,  ut  sub  consilio  esse  possit. 

8.  Variis  modis  se  potest  habere  qiti  jurat 
sponsalia ,  et  appelit  religionem.  —  Ut  ergo 
quod  sentiam  dicam,  adverto,  eum,  qui  jura- 
vit  sponsalia,  et  postea  religionem  appetit,  va- 
riis  modis  posse  se  gerere.  Primo,  contrahen- 
do  matriinonium,  cum  proposito  non  consum- 
XIV. 


mandi,  sed  statim  ingrediendi  religionem, 
ignorante  sponsa  tale  propositum.  Et  de  hoc 
modo  dicunt  aliqui  non  solum  non  esse  in 
preecepto,  vel  consilio,  sed  etiam  esse  pecca- 
tum  mortale.  Ita  tenet  Sancius,  1  tom.  de  Ma- 
trim.,  disput.  43,  num.  12,  citans  Petrum  Le- 
clesmam,  Soto,  et  plures  alios,  qui  loquuntur, 
quando  preeeessit  votum  castitatis  ante  jura- 
mentum  ;  de  quo  casu  est  alia  ratio,  quia  for- 
tasse  tale  juramentum  fuit  nullum,  quia  cadit 
in  materiam  illicitam,  ut  videbimus  in  mate- 
ria  de  Voto.  In  proesenti  autem  casu ,  ego 
non  video  rationem  ullam  peccati  mortalis, 
quia  non  fit  injuria  religioni  juramenti;  quin 
potius  fieri  videtur  in  favorem  ejus ;  ne- 
que  etiam  fit  injuria  sacramento  matrimonii, 
quia,  non  obstante  illo  proposito,  matrimo- 
nium  est  ratum  et  validum,  et  confert  suum 
effectum,  tam  ut  contractus,  dando  potesta- 
tem  in  corpus,  quam  ut  sacramentum,  dando 
gratiam.  Neque  etiam  fit  injuria  sponsse,  per 
se  loquendo,  quandoquidem  Ecclesia  concedit 
hoc  jus  contrahentibus  matrimonium  ;  ergo 
intentio  utendi  tali  jure  non  est  injuriosa  ai- 
teri,  imo  nec  peccaminosa,  si  ex  rationabili 
causa  ita  fiat.  Ille  igitur  modus  licitus  est,  et 
in  hoc  conveniunt  auctores  primae  sententiee, 
et  plures  ex  auctoribus  ultimse  opinionis.  Ego 
autem  moraliter  non  consulerem  hunc  mo- 
dum  implendi  juramentum,  non  quia  conti- 
neat  peccatum,  sed  quia  vix  habet  moralem 
utilitatem,  et  videtnr  queedam  illusio  sponsae, 
et  potest  aliqualem  notam  vel  indecentiam  illi 
inurere. 

9.  Secundus.  —  Secundo  potest,  qui  juravit 
sponsalia,  ita  se  gerere,  ut  sine  consensu  spon- 
see  et  sine  contractu  matrimonii  statim  reli- 
gionem  ingrediatur,  altera  nibil  sciente.  Et 
in  hoc  etiam  assero,  per  se  loquendo,  nullum 
esse  peccatum ;  quod  affirmant  fere  omnes 
auctores  utriusque  sententice,  paucis  exceptis, 
et  probatur  satis  probabiliter  argumentis  pri- 
mae  sententiae.  Ulterius  vero  suadetur.  Frimo, 
quia  si  id  esset  peccatum,  vel  esset  propter  in- 
juriam  quee  fit  spf  >nsae,  quatenus  privatur  jure 
acquisito  per  sponsalia,  vel  esset  ratione  jura- 
menti  non  impleti.  Primum  dici  non  potest, 
alias,  quamvis  sponsalia  essent  pura  et  non  ju- 
rata,  non  liceret  ingredi  religionem  ante  ma- 
trimonium  contractum ,  quod  probabile  non 
est;  quia  jus  acquisitum  per  sponsalia  semper 
habet  hanc  exceptionem,  seu  conditionem  in- 
trinsece  annexam,  ut  manifeste  probat  argu- 
mentum  sumptum  ab  sponsalibus  de  preesen- 
ti,  quas  multo  firmiora  sunt,  ut  per  se  cpn- 

30 


562 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


stat,  et  ex  capit.  Sicut,  et  ex  cap.  ultim.,  de 
Sponsal.  Si  ergo  sponsalia  de  prsesenti  non 
dant  jus,  nisi  sub  illa  conditione,  donec  con- 
summentur,  multo  minns  dabunt  illud  spon- 
salia  de  futuro ;  ergo  ingressus  in  religionem 
ante  contractum  matrimonium  non  est  contra 
jus  acquisitum  per  sponsalia  ;  ergo  ex  illo  ca- 
pite  non  peccatur.  Hinc  vero  facile  probatur, 
nec  ratione  juramenti  esse  peceatum,  quia  ju- 
ramentum  sortitur  naturam  contractus,  cui 
a.ljungitur;  ergo  sicut  obligatio  sponsalium 
includit  illam  conditionem,  ita  etiam  jura- 
mentum.  Et  confirmatur,  nam  si  ille  tenetur 
contrahere,  vel  est  prohibitus  habere  propo- 
situm  ingrediendi  religionem;  et  hoc  dici  non 
potest,  quia  est  contra  consilium  evangelicum. 
Vel  obligatur  contrahere,  etiamsi  habeat  pro- 
positr.m  statim  ingrediendi  religionem  ;  et 
hsec  per  se  loquendo  non  est  materia  preece- 
pti,  nam  potius  videtur  otiosum  et  inutile,  ni- 
si  aliqua  honesta  causa  et  ratione  vestiatnr ; 
ergo  per  se  hoc  non  est  peccatum.  An  vero 
sit  optimus  ordo,  statim  dicam,  et  simul  ex- 
plicabo,  quomodo  non  obstet  c.  Commissum, 
et  quando  ex  accidenti  possit  intervenire  talis 
obligatio. 

10.  Tertius.  — Tertio,  potest,  qui  sic  jura- 
vit  sponsalia,  et  postea  concepit  propositum 
religionis,  sponsam  admonereut,  si  velit  quod 
impleatur  juramentum,  quoad  matrimonium 
ratum  non  consummandum  id  faciat ;  sin  mi- 
nus,  liber  sit  ad  religiosum  statum  assumen- 
dum.  Et  hic  modus  licitus  est  extra  omnem 
controversiam ;  supponimus  enim  non  inter- 
venisse  votum  castitatis  aut  religionis,  nam  il- 
lud  inducit  specialem  difficullatem  infra  suo 
loco  tractandam.  Existimo  deinde  dictum  mo- 
dum  esse  optimum,  et  per  se  loqueudo  consu- 
lendum ,  quia  si  sponsa  nolit  tale  matrimo- 
nium  contrahere,  tollitur  omnis  difficultas,  et 
plenissime  satisfit  juramento,  etiam  secundum 
externam  speciem,  seu  apparentem  vei  du- 
biam  obligationem,  quia  aitera  pars,  eo  ipso 
quod  non  vult  conlrahere,  relaxat  juramen- 
tum.  Si  autem  vuit  sic  contrahere,  tunc  etiam 
contrahendo  impletur  juramentum  sine  impe- 
dimento  morali  melioris  status,  quia  per  se 
loquendo  tale  matrimonium  non  impedit  il- 
lum,  ut  dictum  est ;  et  plene  etiam  satisfit  al- 
teri  sponsse,  quae  non  poterit  conqueri  de  ali- 
qua  apparenti  deceptione,  cum  de  intentione 
et  proposito  sponsi  admonita  fuerit.  Et  juxta 
hunc  modum  optime  intelligitur  cap.  Commis- 
sum  ;  non  enim  dicit  tutius  esse  prius  contra- 
here  inscia  sponsa  de  proposito  sponsi,  neque 


hoc  profecto  ad  prseceptum  vel  consilium  per- 
tinet ;  subintelligit  ergo  conditionem,  tutius 
esse  prius  contrahere,  si  altera  velit,  et  con- 
sequenter  tutius  esse  illam  admonere,  etc. 

41.  Dulium.  —  Responsio.  —  Queeri  autem 
potest  an  hoc  ipsum  cadat  sub  pra-ceptum, 
sciiicet  admonere  illam,  et  si,  non  obstante 
p.roposito  sponsi,  velit  sic  contrahere,  consen- 
tire  illi  quoad  matrimonium  ratum.  Respon- 
deo  :  ex  vi  solius  juramenti  non  invenitur  obli- 
gatio,  ut  rationes  factae  probant ;  tamen  quia 
moraliter  loquendo  post  talia  sponsalia,  mul- 
tum  interesse  potest  ad  bonorem  et  famam 
sponsse,  quod  hoc  vel  illo  modo  relinquatur  , 
ideo  ex  hac  parte  potest  forte  esse  obligatio 
aliqua  admonendi  illam,  quia  tunc  cessat  om- 
ne  periculum  inferendi  illi  injuriam.  Et  hoc 
significasse  videtur  Navar.,  cons.  3,  de  Voto, 
in  ultimis  verbis ;  cum  enim  dixisset,  sponsa- 
lia  de  futuro  dissolvi  per  ingressum  religio- 
nis,  subdit :  Sed  cavendum  valde  est,  ne  qua 
infamia  contra  sponsam  inde  nascatur.  Quia 
ergo  moraliter  hoc  periculum  imminet,  dici 
potest  hoc  regulariter  cadere  sub  obligatio- 
nem,  et  indirecte  saltem  pertinere  ad  reveren- 
tiam  prsestiti  juramenti,  quia  obligat,  quam- 
diu  alter  habet  jus  ;  habet  autem  jus  ad  tale 
matrimonium,  quamdiu  sibi  est  necessarium 
ad  tuitionem  famee  suse,  maxime  cum  simpli- 
citer  non  sit  alteri  impedimentum  melioris 
boni.  Quae  ratio,  in  d.  cap.  Commissum ,  pro- 
babiliter  suadet,  saltem  esse  tutius  hunc  ordi- 
nem  servare ;  nihilominus  tamen  in  particu- 
lari  sunt  expendendee  circumstantise,  nam  ta- 
les  esse  possunt,  ut  sit  evidens  obligatio.  Si 
autem  constaret  nullum  omnino  esse  pericu- 
lum  infamiae,  neque  aliam  moralem  uecessi- 
tatem  prius  contrahendi,  tunc  sine  peccato 
posset  hic  ordo  omitti,  juxta  secundam  asser- 
tionem.  Imo,  sicut  in  eo  casu  debet  sponsus 
cavere  nocumentum  temporale  sponsa?  ,  ita 
etiam  potest  sibi  consulere,  si  forte  timeat 
aliquod  periculum,  vel  impedimentum  sui  bo- 
ni  propositi ;  et  ex  hoc  capite  ssepe  erit  non 
solum  licitum,  sed  etiam  meiius  statim  ingre- 
di  inscia  sponsa.  Pontifex  ergo,  in  d.  c.  Com- 
missum ,  respondit  secundum  ea,  qnoa  sunt 
per  se,  et  moraliter  frequentius  accidunt,  et 
heec  sufficiunt  de  tertia  objectione. 

12.  Ad  quartum  jam  responsum  est,  in  illis 
casibus,  inquibusjuramentumpotestin  melius 
commutari,  non  committi  defectum  in  vcritate 
juramenti;  quia  vel  illi  casus  intelliguntur 
excepti  in  ipso  juramento,  vel  commutatio 
est  juxta  voluntalem  creditoris,   seu  ejus  in 


CAP.  XIII.  EXPONUNTUR  VARI.V  JURA 
cnjus  gratiam  juramentum  factnm  erat,  per 
quam  voluntatem  relaxatur  etiam  scu  cessat 
obligatio  juramenti.  Et  ita,  licet  jurans  possit 
in  eo  casu  implere  juramentum,  in  ea  specie 
in  (jua  factum  est,  nihilominus  non  ita  im- 
plendo,  non  facit  contra  prfeceptum  non  assu- 
mendi  nomen  Dei  in  vanum,  quia  obligatio 
juramenti  non  comprehenclit  illum  casum,  ut 
declaratum  est.  Reliqua  vero,  qtiae  in  illa  ob- 
jectione  adduntur  de  differentia  inter  votum 
et  juramentum  promissorium,  in  bono  sensu 
admitti  possunt ;  maxime  vero  cernitur  illa 
differentia  in  juramento  facto  in  gratiam  ho- 
minis.  Et  hoc  etiam  suadet  ratio  ibi  facta,  et 
explicatum  est  in  secunda  et  tertia  assertione 
capitis  prepcedentis.  Comparando  autem  jura- 
mcntum  factum  de  actu  virtutis  secundum  se, 
seu  in  Dei  honorem,  est  aliqua  similitudo  et 
gequiparatio,  quamvis  diverso  titulo  et  ratio- 
ne;  nam  si  juramentum  cadat  super  votum, 
sequitur  naturam  ejus ;  si  vero  cadat  super 
puram  assertionem  ,  intercedit  similis  quee- 
dam  interpretatio  divinee  voluntatis,  rafione 
cujus  licet  minus  bonum  pro  meliori  relin- 
quere. 

13.  Exponitur  caput  unicum  85  d.  —  Sol- 
vmtwr  arguv,enta  oppositce  senteniice.  —  Quo- 
moclo  possit  olligare  juramentum  de  non  acce- 
ptando  episcopatum. — In  argumentis  pro  con- 
traria  parte  objectis  tangitur  imprimis  diffi- 
cultas  de  juramento  non  acceptandi  episcopa- 
tum,quod  videtur  reprobari  in  d.  cap.  unico 
85  d. :  sed  quia  hoc  pendet  ex  materiade  Voto 
et  de  Statu  religionis,  breviter  dico  juramen- 
tum  illud,  generaliter  factum  animo  etiam 
resistendi  superiori  preecipienti  accipere  cu- 
ram  pastoralem,  vel  non  obstante  quacumque 
urgente  necessitate  Ecclesise,  non  solum  non 
esse  de  meliori  bono,  sed  etiam  peccamino- 
sum  esse,  et  ideo  non  obligare.  Alio  vero  modo 
posse  fieri  hoc  juramentum  cum  debita  mo- 
deratione,  videlicet  non  acceptandi  episcopa- 
tum,  nisi  necessitas  charitatis,  vel  obedientise 
prseceptmn  interveniat,  et  tunc  juramentum 
obiigare.  Dicit  tamen  Glos.  ibi,  tale  juramen- 
tumesse  peccatum  veniale,  quiatemere  etsine 
necessitaie  fit.  Sed  immerito  hoc  dicit,  quia 
tale  juramentum  simpliciter  est  de  meliori 
bono;  quia  licet  episcopatus  de  sestatnssit 
perfectionis ,  nihilominus  babet  conjunctum 
honorem,  divitias,  et  pericula,  ratione  quorum 
consilium  est  illud  non  acceptare,  nisi  chari- 
tatis  vel  obedientiee  instante  obligatione,  jux- 
ta  doctrinam  Gregor.,  lib.  35  Moral.,  cap.  13. 
Et  ideo  lale  juramentum  de  se  bonum  est,  et 


ET  SATISFIT  ALTERI  StNTENTLE.  563 

non  frustra  fit  ad  firmandum  propositum  con- 
tra  humanam  ambitionem. 

14.  Exponitur  cap.  unlcum.  — Excluditu 
sensus  aliquorum  in  d.  cap.  —  In  d.  ergo  cap. 
unico,  non  declaratur  an  juramentum  illud 
obligaret  vel  non  obligaret,  sed  cum  de  quo- 
dam  archidiacono  Florentino,  qui  ad   episco- 
patum  fuerat  electus,   nunciatum  esset  Gre- 
gorio,  quod   supra  Evangeba  jurasset,   nun- 
quam  accederead  episcop&tum,  an  verum  hoc 
esset  Pontifex  prsecepil  inquiri ;   cnr  autem 
hoc  prseceperit,  non  ibi  declaratur.  Potest  au- 
tem  duobus  modis  intelligi.  Primo,  ut  inquisi- 
tio  fieret  ad  finem  repellendi  eum  ab  episcopa- 
tti,  propter  illnd  juramenttim,  tanquam   pro- 
pter  grave  crimen.  Et  ita  videtur  ibi  intelli- 
gere  Glos.,  et  indicat  Abb.,  in  cap.  Si  vero,  de 
Jurejur.,  n.  4;  et  Selva,  in  suo  tract.,  3  part., 
qusest.  1,  ntim.  21,  ubi  aliosrefert,  prfesertim 
Angel.,Juramentum.$,  numero  tertio;  etAn- 
ton.,  2  p.,  tit.  10,  c.  6,  §  Tertius  casus,  vers. 
Quintus  moclus,  et  idem  sentit  Sylvest.  Jura- 
mentum,  k,  numero  primo,  vers.  5.  Unde  con- 
sequenter  intelligunt,  illum  Archidiaconum  ju- 
rasse  in  primo  senstt  declarato.  Sed  mihi  non 
placet  hic  sensus.  Primo,   qtiia  non  colligitur 
ex  textu,   nec  ex  verbo  nunquam  accedencli, 
quia  licet  verba  sint  generalia,  de  licitis  in- 
telligenda  sunt,  dum  aliud  non  constat,  ut  ibi 
notat  Glossa,  ex  cap.  Acl  nostram,  3,  et  cap. 
Venientes,  de  Jurejur.  Secundo,  quialicet  illud 
jurameutum  fuisset  peccaminosum,  non  vide- 
retur  tanta  pcena  dignum,   ut  ibi  late  notant 
GlossaetTurrecr.  ItemGlossa,  iu  cap  Difftni- 
tio,  2,  qua^st.  4;  Glossa  1,  in  cap.  Sicut,  de 
Jurejur. 

15.  Alius  ergo  senstis  est,  Pontificem  prse- 
cepisse  inquiri  de  illo  juramento,  quia  cense- 
bat  illud  obligare  jnrantem  ad  non  acceptan- 
dam  electionem  ad  episcopatum,  cum  neccha- 
ritatis  necessitas,  nec  prseceptum  superioris 
interveniret,  et  ideo,  staute  juramento,  nole- 
bat  Pontifex  illum  promovere,  uon  quia  nou 
posset  illi  prascipere  acceptare  episcopatum, 
non  obstante  juramento,  sedquianecessarium 
tnnc  non  erat,  et  ideo  notius  volebat  eum  re- 
pellere  ratione  obligationis  juramenti.  Et  ita 
sensit  Cajet.,  d.  q.  89,  art.  7,  circa  ad  sectm- 
dum,  et  Romau.jSingulari  501 ;  etinhoc  sensu 
potius  ex  illo  textti  colligitur,  juramentum 
illud  fuisse  de  meliori  buno,  et  ideo  voluisse 
Pontificem  observari.  Unde  non  video  quo  fun- 
damento  dixerit  Soto,  d.  1.  8,  q.  7,  in  2  arg., 
Archidiaconum  illum  fuisse  coactum  a  Grego- 
rio  accipere  episcopatum,  eo  quoJ  judicatus 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


5t>4 

fuit  Eeclesiee  necessarius,  atque  adeo  (inquit) 
oportuisse  juramentum  infringere.  Hoc  enim 
nullum  habet  fundamentum  in  textu,  neque 
iu  Epistola  originali  Gregorii,  quee  est  sexta 
lib.  12  ;  quin  potius  in  eaita  concludit :  Tu  de 
singulis  cum  omni  studio,  ac  sollicitudine,  om- 
nia,  quw  scripsimus,  require,  atque  nobis  stude 
subtiliter  indicare,ut  de  renunciatione  tua  red- 
diti  certiores,  quid  post  hcec  fieri  debeat,  Deo 
auctore,  disponamus.  Unde  ergo  constat,  Pon- 
tificem  coegisse  Archidiaconum  ad  acceptan- 
dum  episcopatum  ?  YA  quamvis  itafactumfuis- 
set,  non  propterea  oporteret  infringere  jura- 
mentum,  quia  acceptare  illo  modo  non  erat 
contra  juramentum,  etideo  nec  proprie  dicere- 
tur  Pontifex  tunc  dispensare  juramentum,  sed 
uti  jure  suo,  quod  semper  intelligitur  exce- 
ptum,  juxta  cap.  Venientes,  de  Jurejur. 

16.  Secundum  argumentum  posteriori  loco 
factum  sumebaturex  regula  plurium  jurium  : 
Non  frangit  fidem,  qui  in  melius  commutat. 
Hsec  autera  regula  respectu  Dei,  et  in  his  tan- 
tum  quee  ad  honorem  ejus  spectant,  simplici- 
ter  acceptari  potest,  et  ita  probat  primam  as- 
sertionem  et  partem  tertiee.  Respectu  vero 
hominis,  solum  habet  locum  sine  praejudicio 
tertii,  nam  seepe  talis  commutatio  erit  coutra 
utihtatem  vel  voluntatem  ejus,  in  cujus  gra- 
tiam  factum  est  juramentum,  et  ideo  illo  in- 
vito  non  licet,  quia,  ut  dicitur  in  lege  2,  §  Mu- 
tui,  ff.  Si  certum  petatur  .■  Aliud  pro  alio  invi- 
to  creditore  solvi  nonpotest. ~l£t£acitet\am,  quia 
ad  aequitatem  inter  homines  pertiuet  alterum 
non  leedere,  et  ideo  Deus  non  acceptat  dona, 
quee  sibi  cum  detrimento  proximi  offeruntur. 
Nihilominus  tamen  in  casu  supra  tractato  de 
religionis  statu,  non  consideratur  preejudicium 
tertii,  quod  solet  esse  in  non  implendo  promis- 
so,  quia  in  ipsamet  promissione  intelligitur 
bonum  illud  exceptum.  Et  utrumque  notavit 
Abbas  cum  aliis,  in  c.  Pervenil,  2,  de  Jure- 
jur.,  n.  2.  Et  per  hoc  sufficienter  responsum 
est  ad  tertium  argumentum,  quod  erat  de 
sponsalibusjuratis,  quiainde  non  licet  sumere 
universale  argumentum  ad  omnia  alia  bona 
minora,  in  quorum  mutatione  fieret  proximo 
nocumentum. 

17.  Unde  facilis  etiam  est  responsio  adulti- 
mum,  in  quo  qua^dam  eequivocatio  committi 
videtur.  Nam  in  juramento  promissorio  duo 
sunt,  scilicet  factum  ipsum  quod  promittitur, 
et  observantia  juramenti,  et  hoc  posterius  per 
se  ac  formaliter  spectat  ad  reverentiam  Dei, 
illud  autem  prius  per  se  non  ordinatur  ad  cul- 
luin  Dei.  Quod  ergo  primario  pertinet  ad  re- 


verentiam  Dei  in  quolibet  juramento,  est  ut 
promissio  et  veritas  servetur,  et  hoc  fit  jura- 
mentum  implendo,  etiamsi  sit  minus  bonum 
promissum  proximo,  seu  in  gratiam  ejus;  non 
autem  ita  observaretur  juramentum,  si  invito 
proximo  aliquid  aliud  etiam  melius  fieret  in 
gratiam  alterius,  velalio  titulo.  Quando  autem 
in  ipsa  promissione  solum  spectatur  divinus 
houor,  tunc  ideo  licitum  est  facere  aliquid  me- 
lius,  quianon  solumin  se  melius  est,  sedetiam 
illo  modo  satisfit  creditori,  et  impletur  jura- 
mentum. 

CAPUT  XIV. 

UTRUM  JURAMENTUM  PROMISSORIUM  DE  AGTU,  QUOD 
SINE  LETHALI  GULPA  FIERI  N0N  POTEST,  ALIQUAM 
INDUCAT  OBLIGATI0NEM. 

1 .  Diximus  de  studiosis  actibus,  dicendum 
superest  de  non  studiosis,  quorum  tria  genera 
distinguere  possumus.  Quidam  sunt  peccata 
mortalia,  quidam  venialia,  alii  indifferentes 
ex  objecto.  Et  de  his  duoqueeri  possunt.  Unum 
est,  quale  peccatum  sithos  actus  sub  juraraen 
to  promittere,  et  hoc  reservamus  in  raateriam 
de  Perjurio,  3  libro  tractandam.  Aliud  est, 
quem  effectum  obligandi  habeat  tale  jura- 
mentum,  et  hoc  videbimus  sigillatim  de  his 
actibus. 

2.  Prima  assertio:  juramentum  promisso- 
rium  de  actu,  qui  sine  peccato  impleri  non  po- 
test,  non  inducit  obligationem. — Ratio  asser- 
tipnis.  —  Dico  ergo :  juramentum  promisso- 
rium  de  actu  qui  sine  peccato  mortali  fieri 
non  potest,  nullam  obligationem  inducit.  Est 
conclusio  certa,  et  communis  omnium,  et 
probatur  ex  c.  Si  vero,  et  in  c.  Cum  contin- 
gat,  de  Jurejur.,  ubi  dicitur  juramentum, 
quod  vergit  in  interitum  salutis  eeternee,  non 
obligare ;  sed  omne  peccatum  mortale  vergit 
in  interitum  salutis  eeternse ;  ergo  juramen- 
tum  de  tali  actu  non  potest  obligationem  iu- 
ducere.  Et  alia  decreta  allegabimus  in  se- 
quenti  capite.  Ratio  vero  est,  quia  implicat 
contradictionem,  aliquem  obligari  ad  peccan- 
dum  mortaliter,  quia  nemo  peccat  implendo 
id  ad  quod  obligatur,  neque  potest  simul 
idem  preecipi  et  prohiberi,  alioqui  homo  ad 
impossibile  obligaretur.  Est  ergo  ille  actus  in- 
capax  obligationis  ergo  juramentum  non 
inducet  illam. 

3.  Instantia. — Responsio. — Dices:  quamvis 
de  actu  peccati  mortalis,  manente  in  eo  statu, 
non  possit  dari  praceptum,  tamen  per  prsece- 


CAP.  XIV.  AN  OBLIGET  JURAMENTUM  PR0MI5S0RIUM,  ETC.  505 

ut  actus  alias  de  se  malus    siibveniat,  quam  utoecidat  illum,  ei  non  sab- 


ptum  fieri  potest 
desinat  esse  peccatum  mortale,  et  sic  cadat 
sub  obligationem  ;  ut  occidere  filium  et  inno- 
centem  absque  preecepto  Dei,  peccatum  mor  - 
tale  est ;  posito  autem  prsecepto,  desinit  esse 
peccatum  mortale,  et  cadit  sub  obligationem ; 
ergo  ita  potest  in  juramento  contingere.  R«s- 
pondeo,  juramentum  non  babere  hanc  vim, 
quia  de  se  non  tollit  priora  prsecepta,  nec 
mutat  eorum  materiam.  Unde  non  potest 
comparari  cum  prsecepto  divino ;  nam  iliud 
interdum  mutat  materiam  et  objectum  actus, 
et  ita  facit  nt  cesset  obligatio  alterius  praece- 
pti,  etiam  naturalis,  ut  in  exemplo  adducto; 
juramentum  autem  non  mutat  materiam,  sed 
potius  sequitur  conditionem  ejus,  ut  ssepe  di- 
ctum  est ;  et  ideo  si  sit  capax  obligationis,  il- 
lam  addit ;  si  vero  sit  incapax,  nullam  indu- 
eit.  Atque  hoc  est  manifestum,  quando  actus 
est  contra  jus  naturale,  quia  est  intrinsece 
malus;  de  actu  vero  malo,  quia  prohibito, 
potest  hoc  habere  aliqnam  dubitationem , 
quam  cap.  18  tractabimus. 

4.  Alia  objectio. — Sed  instari  potest,  quia 
is,  qui  jurat  se  facturum  aliqnid  quod  est  pec- 
catum  mortale,  tenetur,  cum  jurat,  habere 
propositum  exequendi  talem  actnm ;  ergo 
etiam  postea  tenetur  illum  exequi .  Antecedens 
patet,  quia  nisi  habeat  tale  propositum,  erit 
perjurus  contra  prsesens  juramentum,  non  ut 
promissorium,  sed  ut  assertorium,  quod  est 
intrinsece  malum,  et  semper  ritandum  ;  ergo 
qui  sic  jurat,  tenetur  tunc  non  pejerare  ;  er- 
go  tenetur  habere  propositum,  sine  quo  pe- 
jerabit.  Prima  vero  consequentia  probatur, 
tum  quia  ibi  deficit  ratio  facta,  nam  ille  tunc 
obligatur  ad  peccandum  mortaliter  habendo 
illud  propositum ;  tum  etiam  quia  illa  obliga- 
tio  in  ipso  actu  juramenti  petitur  propter  ve- 
ritatem  juramenti  retinendam ;  ergo  eaderh 
ratione  poterit  oriri  similis  obligatio  ex  illo 
juramento,  ut  promissorium  est,  ut  caveatur 
etiam  falsitas  ejus ;  nam  illa  etiam  grave  ma- 
lum  est-. 

5.  Responsio.  — Respondetur  primo,  ante- 
cedens  simpliciter  et  in  re  ipsa  falsum  esse, 
quia  non  obligat  prfleceptum  juramenti  ad 
habendum  tale  propositum,  sed  obligat  po- 
tius  ad  non  proferendum  tale  juramentum. 
Ex  suppositione  autem  prava>  voluntatis  pec- 
candi,  si  inter  varios  modos  peccandi  eligen- 
dum  sit,  obligari  potest  homo  ad  eligendum 
minus  malum,  ut  si  quis  sit  in  proposito  non 
subveniendi  gratis  extreme  indigenti,  minus 
malum  erit  ut  mutuet  sub  usuris,  et  ita  illi 


veniendo.  Ad  hunc  ergo  modum  in  praesenti, 
ex  suppositione  pravi  juramenti,  si  ponamus 
minus  malum  esse  jurare  cum  propo?ito  pec- 
candi,  quam  jurare  cum  formali  perjurio  as- 
sertorio,  poterit  esse  tunc  obligatio  ex  hypo- 
thesi  ad  tale  propositum,  quse  non  est  obliga- 
tio  ad  peccandum,  sed  ad  minus  peccandum. 
Unde  ubi  contigerit  minorem  mahtiam  esse 
in  formali  perjurio,  quam  in  actu  jurato,  ces- 
sabit  talis  obligatio ;  ut  si  quis  metu  coactus 
juret  se  negaturumfidem,  veladoraturumido- 
la,  minus  malum  est  ut  juret  sine  proposito 
implendi,  quam  cum  illo,  et  ita  tuncnec  sim- 
pliciter,  nec  ex  hypothesi  obligatur  ille  ad  ha- 
bendum  tale  propositum. 

6.  Jam  vero  consequentia  simpliciter  ne- 
ganda  est ;  quia  etiam  eo  modo  quo  potest  ex 
hypothesi  esse  obligatio  illius  propositi  in  illo 
juramento,  ut  assertorium  est,  non  potest  in- 
veniri  in  i)lo,  ut  promissorium  est,  pro  eo 
tempore  in  quo  implendum  est.  Et  ratio  est, 
quia  nunquam  est  minus  malum  facere  talem 
actum  promissum,  quam  non  servare  jura- 
mentum.  Unde  ad  primam  probationem  ne- 
gatur  assumptum,  non  enim  cessat  unquam 
vis  rationis  factse.  Quia,  ut  dixi,  illa  obliga- 
tio,  quse  nascitur  ex  prava  suppositione  vo- 
luntaria,  non  est  ad  peccandum,  sed  ad  mi- 
nus  peccandum,  vel  certe  non  tam  est  obliga- 
tio,  quam  perplexitas  et  necessitas  qua^dam 
voluntarie  sumpta.  In  juramento  autem  pro- 
missorio  ut  sic  cessat  utraque  ratio,  quia  non 
servare  tale  juramentum,  nullum  malum  est, 
et  ideo  nulla  est  perplexitas  et  nulla  necessi- 
tas;  nec  facere  tale  opus  esset  minus  malum, 
sed  solum  unicum  malum.  Ad  secundam  vero 
probationem  negatur  consequentia,  quia  fal- 
sitas  juramenti  assertorii,  ut  tale  est,  est  ma- 
xime  formalis,  et  intrinsece  mala  ;  falsitas  au- 
tem  juramenti  promiesorii,  ut  tale  est,  non 
semper  est  formalis ;  imo  tunc  propiie  non 
est  falsitas,  sed  sola  non  executio  juramenti 
in  casu,  in  quo  non  obligat,  quse  omissio  non 
est  semper  et  intrinsece  mala.  Unde  in  prae- 
senti  casu,  non  implere  juramentum  per  pec- 
catum,  proprie  non  est  efficere  Deum  testem 
falsitatis,  quia  Deus  nunquam  sua  auctoritate 
obligavit  ad  illud  implendum. 

7.  Sed  contra  dictam  assertionem  objici 
potest  primo  illud  Levit.  5 :  Anima  quce  ju- 
raverit,  et  protulerit  labiis  suis,  ut  vel  male 
quid  faceret,  vel  bene,  et  id  ipsum  juramento 
et  sermone  affirmaverit,  oblitaque  postea  in- 
tellexerit  deUctum  suum,   agat  pmnitentiam  de 


566 


LIB.  II    DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


peccato  suo,  etc.  In  quibus  verbis  signifioatur 
esse  peccatum  oblivisci  juramenti  de  aliquo 
malo  faciendo,  id  est,  non  implere  illud.  Res- 
pondent  aliqui,  ibi  non  esse  sermonem  de  ju- 
rameuto  faciendi  aliquod  malum,  sed  de  ju- 
ramento  male  facto,  quamvis  de  bono  sit; 
quia,  scilicet,  leviter  et  ex  impetu  passionis 
potius  quam  ex  ratione  factum  est;  ita  signi- 
ficat  Lyra  ;  sed  hcc  non  quadrat  contextui, 
quia  non  dicitur  ibi:  Si  quis  bene  vel  malejii- 
raverit,  sed,  qui  protulerit  labiis  suis,  ut  ma- 
le  vel  bene  quid  faceret.  Loquitur  ergo  de  bono 
et  malo  non  solum  ex  parte  jurantis,  sed  etiam 
ex  parte  actionis.  Dicuntergo  alii  verbum  il- 
lud,  male  facere,  non  intelligi  de  malo  culpse, 
sed  de  malo  pcenae,  ita  ut  jurare  male  facere, 
idein  sit  quod  jurare,  vel  se  ipsum  affligere, 
vel  proximum,  per  modum  vindictee  intra  la- 
titudinem  honestse  correctionis.  Ita  refert  ex 
Hebrseis  Abulen.,  ibi,  queest.  A,  et  tradit  Gy- 
ril.,  lib.  3  in  Levit. ;  et  sequitur  Oleaster  ibi, 
exponens  male  facere,  id  est,  affligere  se,  est- 
que  probabilis  expositio;  videtur  tamen  et 
nimium  coarctare  praeceptum,  et  non  servare 
rigorem  verborum;  nam  ibimale  facere  su- 
milur  ut  oppositum  ad  bene  facere ;  sed  be- 
ne  facei  e  ibi  nonsignificat  facere  aliquid  com- 
modum  sibi  aut  ahis,  sed  honestum  opus  vir  • 
tutis  facere  (ut  omnes  exponunt) ;  ergo  vide- 
tur  malefacere  in  contrario  sensu  sumi. 

8.  Quare  dici  potest  peccatum,  pro  quo  ibi 
offerre  sacrificium  prsecipitur,  non  esse  tantum 
peccatum  non  implendi  juramentum,  sed  ab- 
solute  quodcumque  peccatum  in  juramento 
commissum,  sive  illud  fuerit  in  jurando,  sive 
in  non  implendo  quod  juratum  est,  quem  sen- 
sum  amplectitur  Abulensis,  et  est  consentaneus 
August.,  q.  3,  in  Levit.,  et  congruit  etiam 
cum  textu  ibi:  Oblitaque  postea  intellexerit  de- 
lictum  suum,  agat  pcenitentiam  pro  peccato,  el 
offeratj  etc.  Ubi  non  explicatur  quale  sit  illud 
peccatum  ;  ergo  optime  declaratur  per  parti- 
tionem  accommodam ;  nam  qui  male  agere 
juravit,  licet  postea  obliviscatur  juramenti  non 
implendo  illud,  debet  agerepcenitentiam,  etof- 
ferre  propter  peccatum  quod  jurando  commi- 
sit;  qui  autein  bene  juravit  ct  oblitus  est,  de- 
bet  agere  pcenitentiam,  quia  non  implevit,  et 
ita  cessat  difficultas. 

9.  An  juramentum  factum  a  filiis  Isracl  de 
non  dandis  filiabus  in  uxores  Benjamitis,  fue- 
rit  licitum  et  olligaret.  —  Israelitas  graviter 
peccasse  in  juramento,  tenet  Abulensis.  —  Se- 
cundo  objicitur  quod  Judic.  ult.,  filii  Israel 
juraverunt  non  dare  filiis  Benjamin  filias  suas 


in  uxores,  quod  juramentum  videtur  fuisse  ex 
prava  intentione  extinguendi  tiibum  Benja- 
min,  et  consequenter  fuisse  de  re  illicita,  ut- 
pote  societati  humanae  et  charitati  contraria, 
et  nihilominus  illud  juramentum  observatum 
est,  tanquam  inducens  obligationem,  ut  ex 
textu  constat.  Respondetur  imprimis,  non 
constare  illud  juramentum  fuissede  re  intrin- 
sece  mala,  quia  bellum  illud,  quod  gerebant 
reliqute  tribus  contra  Benjamin,  erat  justum, 
et  ex  Dei  vohmtate,  ut  patet  ex  cap.  20;  ergo 
in  pcenam  delicti  potuit  illud  juramentum 
fieri  absque  peccato.  Abulen.  autem  ibi,  q.  6, 
tenet  Israelitas  graviter  peccasse  in  illo  jura- 
mento:  Quia  in  casu  illo  necessitatis  iniquum 
(inquit)  erat  non  dare  illis  uxores.  Unde  addit, 
queest.  7,  Israelitas  errasse  per  ignorantiam, 
qua  vel  putarunt  juramentum  fuisse  licitum, 
vel  etiam  credebant  juramenta  semel  facta 
esse  implenda.  etiamsi  in  deteriorem  exitum 
vergant.  Verumtamen  dici  potest  illos  sine 
magno  errore  potnisse  existimare  se  teneri  ju- 
ramento,  si  supponamus  factum  esse  zelo  jus- 
titia;,  et  vindictaa  non  immoderatae,  atque  adeo 
non  animo  extinguendi  tribum,  sed  ut  socie- 
tatem  et  amicitiam  illis  negarent.  Sic  enim 
obligari  potuerunt  per  se  loquendo  tali  jura- 
mento.  Postea  vero  in  casu  extremse  necessita- 
tis  illius  tribus  (de  quo  fortasse  cogitatum  non 
fuerat,  ut  Abuien.  etiam  ait),  invenerunt  re- 
medium  quo  possent  illi  necessitati  subvenire 
sine  fractione  juramenti,  et  ideo  sine  magno 
errore  cogitare  potuerunt,  vel  se  teneri  ad  ser- 
vandum  juramentum,  vel  melius  fuisse,  et  ad 
majorem  reverentiam  Dei  pertinuisse  illudtali 
modo  servare  ;  quid  enim  istorum  magis  exis- 
timarint,  ibi  non  declaratur. 

40.  Objectio  ducta  a  juramento  facto  per 
Israelitas  de  abjiciendis  uxoribus  alienigenis. 
—  Tertio  objicitur  juiamentum  factum  ab 
eodem  populo  Israel,  1  Esdr.  10;  duxerant 
enim  Israelitee  uxores  alienigenas,  et  ex  eis 
filios  procreaverant,  et  postea  jurarunt  proji- 
cere  illas  cum  filiis  suis,  quodtamen  juramen- 
tum  videtur  fuisse  contra  legem  naturalem, 
quia  est  contra  legem  de  perpetuitate  matri- 
monii,  et  contra  legem  de  alendis  filiis,  etiam 
illegitimis.  Sed  in  hoc  certum  imprimis  esse 
debet,  juramentum  illud  fuisse  de  re  licita, 
quia  vir  sanctus  et  sacerdos  Esdras  declaravit 
populo,  illam  fuisse  Domini  voluntatem,  ut 
ex  textuconstat.  Unde  siveillud  fueritperde- 
clarationem  prsecepti,  sive  per  divinam  dispen- 
sationem  et  potestatem,  certum  est  id  fuisse 
licitum.  Unde  Augustinus,  lib.  1  de  Adulteri- 


CAP.  XV.  AN  JURAMGNTUM  DE  OPl 

nis  conjugiis,  cap.  18,  inquit:  Quas  duxerant 
Domino  prohibente,  Domino  jubente  dimise- 
runt.  Nou  videtur  autem  mihi  illa  jussio  fuis- 
se  ex  speciali  dispensatione  deabsoluta  poten- 
tia  Dei,  quia  in  textu  hoc  non  significatur, 
sed  potius  ipsum  populum  poenitentiaductum 
obtulisse  Esdrse  illam  conditionem,  ut  reduce- 
rentur  ad  observantiam  legis,  et  Esdram  illam 
acceptasse,  et  juramentum  exegisse.  Potuit 
ergo  illud  per  se  esse  licitum,  quia  non  pote- 
rant  fideles  cum  alienigenis  cohabitare  sine 
injuria  Creatoris,  juxta  verbumDomini,  Deu- 
ter.  7.  In  illo  autem  casulicitum  est  dimitte- 
re  uxorem  infidelem,  ut  sumitur  ex  Paulo, 
2  ad  Gorin.  6,  et  1  Corint.  7,  et  declaratur  in 
c.  Quando,  et  c.  Gfaudemus,  de  Divortiis,  et 
ita  nihil  ibi  actum  est  contra  perpetuitatem 
matrjmonii,  quae  hauc  conditionem  habet  in- 
clusam.  Neque  etiam  actum  est  contra  legem 
de  alendis  filiis,  quia  cum  partus  sequatur 
ventrem,  merito  malribus  concessi  sunt,  et 
fortasse  quia  educati  jam  erant  ritu  gentilico. 
Non  dicitur  autem  ibi  dimisisse  filios  vacuos, 
et  ideo  potuerunt  illis  providere  de  alimentis, 
quantum  ad  implendam  naturalem  obligatio- 
nem  sufficeret. 

11.  Alii  prseterea  addunt,  illas  mulieres 
alienigenas  non  fuisse  veras  uxores,  sed  cou- 
cubinas,  quorum  sententia  fundari  in  hoc  de- 
bet,  quod  praeceptum  prohibens  illa  matrimo- 
nia,  Deut.  7,  non  fuit  tantum  prohibens,  sed 
etiam  irritans.  Quae  est  probabilis,  sed  incerta, 
ut  suo  loco  tractandum  est.  Tenuit  autem  ii- 
lam  sententiam  Gratian.,  28,  q.  8,  in  princ, 
et  citat  Ambrosium  dicentem  :  Jussit  Esdras 
dimitti  uxores  alienigenas,  per  quas  ibant  ad 
Deos  alienos  ;  non  estenim  putandum  matrimo- 
nium  ,  quod  extra  Dei  decretum  est  factum  ; 
sed  cum  cognoscitur,  est  emendandum.  Quod 
etiam  refert  Magister,  in  4,  d.  39 ;  sed  ut  nota- 
tur  in  Decreto  Gregoriano,  illa  verba  non  in- 
veniuntur  in  Amb.,  sed  in  Glossa  ordinaria,  1 
ad  Cor.  7.  verb.  Si  quis  frater,  ubi  etiam  ci- 
tatur  Ambr.,sed  non  designatur  locus.  Quam- 
vis  autem  ita  de  illis  uxoribus  censeamus,  ut 
solo  nomine  et  consuetudine ,  non  veritate 
uxores  dicantur,  nihilominus  filii  ex  eis  geniti 
veri  filii  erant,  et  ideo  de  illis  necesse  est  re- 
tinere  responsionem  datam;  nisi  dicamus  non 
esse  ita  certum  filios  fuisse  ejectos,  sicut  de 
uxoribus,  quia  non  est  ita  expresse  scriptum  ; 
quod  notavit  Glossa  ordinaria  in  dict.  locum 
Esdra;,  circa  finem  capitis  :  probabilius  autem 
videtur,  et  magis  couforme  textui,  quod  supra 
diximus. 


iRE  INCLUuENTE  YENIALEM,  ETC. 


CAPUT  XV. 


567 


rjTRUM   JURAMENTUM    DE  OPERE    INCLUDENTE 
VENIALEM   CULPAM   OBLIGET  ? 

1 .  Prima  assertio  :  regula  juris  circa  jura- 
menta  de  re  iniqua.  —  Respondeo  :  juramen- 
tum  de  opere,  quod  sine  culpa  veniali  impleri 
non  potest,  obligationem  non  inducit.  Hoec 
assertio  est  communis  et  certa,  et  in  jure 
canonico  ssepius  expressa,  c.  Quanto,  de  Jure- 
jur.,  ubi  geiieraliter  dicitur,  juramentum  illi- 
citum,  id  est,  de  re  illicita,  nuilatenus  esse 
observandum  ;  et  optima  ratio  redditur,  quia 
juramentum  non  ut  esset  vinculum  iniquitatis, 
fuit  institutum.  Unde  est  regula  juris,  58, 
in  6  :  Non  est  obligatorium  contra  bonos  mores 
prcestitum  juramentum,  Ubi  in  Glossa  plura 
jura  citantur,  et  habentur  22,  qusestione  4, 
fere  per  totam,  ubi  ex  Conciliis  et  Patribus 
multa  referuntur.  Ratio  vero  est  eadem,  quse 
prsecedentis  assertionis  supponimus  enim 
peccatum  veniale  non  denudari  maiitia,  uec 
desinere  esse  peccatum  propter  arljunctum 
juramentum,  quia  loquimur  de  actu  intrinsece 
malo,  verbi  gratia,  mendacium,  vel  quod  ali- 
quo  ex  capite  supponitur  esse  malum.  Non 
minus  autem  est  incapax  obligationis  pecca- 
tum  veniale,  quam  mortale,  quia  etiam  pecca- 
tum  veniale  est  contra  rectam  rationem,  et  a 
Deo  prohibitum,  et  ideo  impossibile  est  quod 
sub  preeceptum  cadat ;  ergo  non  potest  esse 
materia  juramentipromissorii  inducentis  obli- 
gationem.  Confirmatur,  quia  prEeceptum  non 
est  de  re  impossibili :  non  sunt  autem  cen- 
senda  minus  impossibilia,  quse  jure  fieri  non 
possunt,  quam  quse  simpliciter  seu  facto  ipso 
fieri  nequeunt;  sicut  ergo  juramentum  de  re 
impossibili  non  obligat,  ita  nec  jurameutum 
de  re  illicita,  quse  sine  peceato  saltem  veniali 
fieri  non  potest. 

2.  Prima  objectio.  —  Contra  hanc  vero 
assertionem  objiei  potest ,  primo,  regula  alio- 
rum  jurium  in  preecedenti  capite  insinuata, 
quia  illa  juramenta  non  obligant,  quae  obser- 
vata  vergunt  in  interitum  salulis  aiderna?,  c. 
Si  vero,  etc.  Cum  contingat,  de  Jurejur;  pec- 
catum  autem  veuiale  non  inducit  interitum 
salutis  eeternee,  quia  per  temporalem  pceiiam 
remittitur ;  ergo  non  impedit  obligationem 
juramenti.  Unde  oritur  confirmatio:  nam  mi- 
nus  malum  est  peccatum  veniale,  quamfacere 
juramentum  falsum;  sed  si  non  observetur 
propter  vitandum  peccatum  veniale,  redditur 


568 


LIB.  H.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJliS  OBLIGATIONE. 


falsum ;  ergo  implendum  potius  est  quam 
pejerandum;  nam  tunc  solum  licet  juramen- 
tnm  non  implere,  quando  minus  malum  hoc 
est,  quam  observare,  ut  constat  ex  cap.  1  et  2, 
13  d.,  et  in  cap.  Juravit,  et  in  cap.  Non  so- 
lum,  22,  q.  4. 

3.  Solutio.  —  Ad  argumentum  respondetur 
primo,  in  illis  juribus  non  poni  regulam 
exclusivam,  scilicet,  solum  illud  juramentum 
non  obligare,  quod  ducit  in  interitum  salutis 
aeternse,  neque  universalem  affirmativam, 
omne  juramentum,  quod  non  est  contra  salu- 
tem  geternain,  esse  servandum,  sed  solum 
hanc  negativam  :  Juramentum,  quodvergit  in 
interitum,  non  est  servandum.  Ita  respondent 
ibi  aliqui  expositores,  praesertim  Abbas,  no- 
tab.  i  ;  et  Covarr.,  referens  alios  supra,  §  6, 
n.  6  et  7.  Sed  in  rigore  plus  videtur  signifi- 
cari  in  illis  textibus  per  illa  verba :  Servandum 
est  juramentum,  nisi  tale  sit  quod  redundet  in 
salutis  eeternee  dispendium ;  et  similia  haben- 
tur  in  c.  Quamvis,  de  Paetis,  in  6.  Et  ideo 
facilius  dicitur  etiam  peccatum  veniale  ver- 
gere  in  dispendium  vel  interitum  salutis 
ffiternse ;  illis  enim  duabus  vocibus  utuntur 
indiffereuter  illa  jura.  Nam  licet  peccatnm 
veniale  non  privet  per  se  et  immediate  vita 
aeterna,  nihilominus  quatenus  de  se  disponit 
ad  mortale,  et  impedit,  quamdiu  durat,  con- 
secutionem  vitae  seternee,  et  reddit  hominem 
aliquo  modo  indispositum  ad  perfectum  Dei 
amorem,  merito  dici  potest  vergerein  dispen- 
dium  salutis  eeternee.  Quod  alia  jura  vocant, 
juramentum  vergere  in  pejorem  exitum,  ut 
loquuntur  Soter  Papa,  et  Beda,  in  c.  Si  ali- 
quid,  1  et  2,  22,  queest.  4.  Aliud  responsum 
dant  aliqui  Canonistee,  de  quo  dicam  in  objec- 
tione  sequenti. 

4.  Ad  confirmationem  respondetur,  illam 
rationem  recte  accommodari  ad  juramentum 
promissorium,  ut  assertorium  est;  nam,  licet 
sit  de  peccato  veniali,  debet  potius  fieri  cum 
proposito  illud  implendi.  quam  sine  illo,  quia 
alias  committeturperjurium  formale, et  asser- 
torium,  quod  magis  cavendum  est  quam  pec- 
catum  quod  committi  potest  habendo  tale 
propositum.  Et  ideo  considerare  multum  de- 
bent,  qui  frequenter  jurant,  comminando  le- 
vem  injuriam,  vel  promittendo  leve  munus- 
culum,  vel  similia ,  quod  si  heec  jurent  sine 
proposito,  mortaliter  peccant ,  cum  proposito 
vero  minus  peccant ;  quantum  vero  peccent, 
infra  libro  tertio  videbimus.  Non  habet  au- 
tem  locum  ratio  illa  in  juramento  promisso- 
rio,  ut  tale  est,  quia  postea  non  implere  illud, 


nullum  peccatum  est,  et  ideo  nulla  est  ibi  com- 
paratio  minoris  et  majoris  mali  culpee,  et  ita 
majus  malum  est  unum  peccatum  veniale, 
quamnon  facereverum  quod  male  juratum  est. 
Qnia  hoc  nulla  est  culpa,  neque  est  perjurium 
formale,  sed  materialis  omissio  rei  juratee, 
quia  ex  natura  talis  actus  censetur  non  inter- 
ponere  Dcus  auctoritatem  suam  ut  illud  fiat, 
neque  velle  ut  tale  juramentum  impleatur; 
quia  vero  falsitas  illa  saltem  objective  mala 
est,  et  de  se  indecens  et  vitanda,  ideo  dicitur 
in  dictis  juribus  tunc  permitti  propter  vitan- 
dum  majus  malum.  De  quo  videri  potest  Ma- 
gister,  3,  d.  39,  c.  An  sit  perjurus. 

5.  Secunda  objectio  :  cap.  Cum  quidam.  — 
Secundo  objici  potest  cap.  Cum  quidam,  § 
Illi  vero,  de  Jurejur.,  ubi  quidam  dicuntur 
absolvendi  ab  observantia  cujusdam juramenti 
illiciti,  et  contra  rationem  facti,  ubi  in  verb. 
Absolvendi  indicatur,  juramentum  illud  obli- 
gationem  induxisse,  cum  tamen  esset  de  re 
illicita,  scilieet,  non  loqui  patri  vel  matri,  so- 
rori  aut  fratri,  neque  eis  humanitatis  officium 
exhibere,  quoe  sunt  preeter  pietatem  et  chari- 
tatem.  Respondetur,  sine  dubio  tale  juramen- 
tum  non  obligare,  ut  aperte  docuit  August., 
in  c.  Inter  cwtera,  22,  queest.  4,  et  convinci- 
tur  ratione  facta,  quia  tale  juramentum  esset 
vinculum  iniquitatis,  ut  ibidem  ait  Augusti- 
nus.  Unde  in  eodem  cap.  Cum  quidam,  poeni- 
tentia  imponenda  dicitur  ei,  qui  sic  juravit, 
quia  male  juravit,non  quia  nonimplevit  quod 
juravit. 

6.  Nihilominus  tamen  respondent  ibi  Inno- 
cent.,  Felin.,  etc,  necessariam  fuisse  absolu- 
tionem  ab  illo  juramento,  quia  non  erat  ita 
malum,  quin  aliquando  posset  sine  peccato 
observari,  nimirumnon  subveniendo  parenti- 
bus,  quando  non  indigent,  et  similiter  non 
loquendo  quando  necessarium  non  est.  Sed 
hanc  interpretationem  rejicit  Covarr.  supra, 
p.  2,  in  principio,  n.  4,  quia  illud  juramen- 
tum  simpliciter  fuit  illicitum,  et  contra  ratio- 
nem,  ut  in  eodem  textu  dicitur.  Quare  licet 
in  generali  verum  sit,  quando  materia  est  du- 
bia,  petendam  esse  dispensationem,  ut  infra 
lib.  3  dicemus,  tamen  non  existimo  hanc  re- 
gulam  bene  applicari  ad  casum  illius  textus. 
Quia  materia  illius  juramenti  erat  non  loqui 
cum  fratribus  et  parentibus,  nec  subvenire 
illis;  hsec  autem  materia  interdum  potest  esse 
peccatum  mortale,  frequentius  vero  veniale, 
et  si  aliquando  cessat  culpa,  saltem  est  mate- 
ria  vel  indifferens,  vel  de  se  minus  bona,  et 
ideo  manifestum  est  juramentum  illud  non 


CAP.  XV.  AN  JUIUMENTUM  DK  OPERE  INCLUDENTE  VENIALEM,  ETC 


569 


obligare,  nec  propter  totam  illam  materiam 
esse  necessariam  absolutionem.  Et  quamvis 
interdum  possit  esse  excessus,  et  peccatum 
in  superfluo  sermone  cum  fratribus  vel  pa- 
rentibus,  tamen  juramentum  illud  nec  per- 
tinebat  ad  hanc  materiam,  neque  illo  in- 
tuitu  factum  erat,  et  ideo  nec  propter  illos  ea- 
sus  absolutio  postulatur. 

7.  Aliquorum  evasio. — Secundo  respondent 
Glossa  ibi,  Abbas  et  alii,  postulari  in  illo  textu 
absolutionem  ad  cautelam.  Sed  videtur  super- 
flua  cautela  in  re  tam  clara.  Absolutio  enim 
ad  cautelam  postulatur,  ubi  vinculum  saltem 
est  dubium,  et  rationabiliter  timetur;  hic  au- 
tcm  nullum  est  dubium,  nec  rationabilis  ti- 
mor  ;  ergo  nequc  ad  cautelam  necessaria  erat 
absolutio.  Respondent  aliqui  peti  ibi  absolu- 
tionem  non  propter  dubium,  sed  propter  ta- 
lem  materiam.  Nam  quotiescumque  materia 
juramenti  est  peccatum  mortale,  tunc  neque 
obligare,  neque  esse  necessariam  absolutio- 
nem  ad  cautelam  ,  et  in  hoc  sensu  loqui 
c.  Si  vero,  cum  aliis  citatis  in  prsecedenti 
objectione;  quando  vero  materia  levior  est, 
et  potest  esse  veniale  peccatum,  tunc,  licet 
juramentum  non  obliget  ,  nihilominus  ex 
jure  canonico  declarato  in  illo  textu,  ante 
fractionem  juramenti  prsemittendam  esse  ab- 
solutionem  ad  cautelam,  ne  homines  su- 
mant  occasionem  facile  veniendi  contra  sua 
juramenta.  Sed  imprimis  in  conscientia  nul- 
lam  credo  esse  obligationem  petendi  lalem 
absolutionem,  non  solum  in  casu  simili,  ubi 
materia  ex  genere  suo  est  peccatum  mortale, 
licet  interdum  possit  esse  veniale  ;  sed  etiam 
in  materia  de  solo  veniali,  ut  de  levi  menda- 
cio  dicendo,  quia  tale  juramentum  non  solum 
impleri  non  debet,  sed  nec  potest ;  ad  quid 
ergo  est  necessaria  absolutio,  vel  quee  obliga- 
tio  relinquetur  in  conscientia,  etiamsi  non 
petatur,  aut  ubi  datum  est  prseceptum  de  ea  pe- 
tenda?  Nam  frivolum  est  ex  illo  textu  tale  prce- 
ceptum  colligere.  Et  ob  eadem  motiva  existi- 
mo,  neque  in  foro  exteriori  esse  necessariam 
illam  absolutionem,  quia  etiam  in  foro  Eccle- 
sise  satis  notum  est,  tale  juramentum  invalidum 
esse,  etiamsi  tantum  sit  df  peccato  veniali. 

8.  Tertio  respondet  Govarr.  supra,  Pontifi- 
cem  ibi  non  dicere,  ut  qui  sic  juravit,  absol- 
vatur  ab  obligatione  juramenti,  sed  a  peccato 
quod  sic  jurando  commiserat.  Sed  licet  res- 
ponsio  contineat  veram  doctrinam,  non  bene 
accommodatur  verbis  textus:  Absolvendi  sunt 
ab  illius  observantia  juramenti ;  aliud  enim 
est  absolvi  a  peccato,  et  aliud  ab  observantia; 


est  ergo  valde  violenta  interpretatio  illa  Co- 
varr.  :  Absolvendi  sunt  ab  obseriantia  jura- 
menti,  id  est,  a  peccato  quod  commiserunt  ju- 
ranies.  Posset  fortasse  nou  incongrue  dici, 
vcrbum  absolvendi  ibi  positum  esse  pro  abso- 
lutione  declarativa  nullitatis  vinculi,  non  pro 
absolutione  vinculi  dissolutiva ;  non  est  enim 
hic  modus  loquendi  novus  in  jure,  ut  raani- 
feste  constat  ex  c.  Audivimus,  24,  q.  1,  ubi 
simulheec  duo  dicuntur  :  Excommunicatus  te 
excommunicare  non  potuit;  et.-  Te  tuosque  ab- 
solvendo  mandamus  non  curare,  etc.  Ubi  ma- 
nifestum  est  verbum  absolvendo,  non  signifi- 
care  solutionem,  sed  declarationem  ;  quod  ibi 
notavit  Glossa  dicens,  id  est,  absolutos  esse  os- 
tendendo,  id  est,  non  ligatos,  et  refert  alia  si- 
milia  jura.  Sic  ergo  recte  et  facile  exponi- 
tur  dictum  capit.  Cum  quidam.  Quod  significa- 
vit  Panormitanus,  in  fine  illius  textus,  dicens: 
Vel  intellige  de  absolutione  facti,  ne  taliter 
jurans  notetur  de  facto  de  transgressione  ju- 
ramenti ;  nam  absolutio  de  facto  idem  fere 
est,  quod  sola  declaratio.  Si  quis  autem  vo- 
luerit  communem  expositiouem  de  absolutio- 
ne  ad  cautelam  defeudere,  non  dicat  esse  ne- 
cessarium  petere  talem  absolutionem ;  hoc 
enim  in  textu  non  dicitur,  neque  est  verisi- 
mile,  ut  probavi.  Sed  dicat  dandam  esse  ta- 
lem  absolutionem  petenti,  fortasse  ad  majo- 
rem  quietem  et  satisfactionem  ejus,  sicut  da- 
tur  interdum  privilegium  petendi  illud,etiam 
ubi  non  esset  necessarium. 

9.  Tertia  objectio.  —  Tertio  objici  potest 
Chrysostomus,  qui  in  hom.  14  ad  Populum, 
per  aliquot  columnas  ita  damnat  consuetudi- 
nem  jurandi,  ut  significet  semper  esse  pecca- 
tum,  impedire  alterum  ne  juramentum  im- 
pleat,  etiamsi  male  juraverit,  et  consequenter 
indicat,  quoties  duo  jurant  contraria,  utrum- 
que  pejerare,  ut  si  vir  juret  flagellare  servum, 
et  uxor  juret  non  esse  flaKellandum  ;  et  ad- 
ducit  exemplum  ex  1  Reg.  14,  ubi  Saul  jura- 
vit  occidere  Jonathan,  et  populus  juravit  non 
fuisse  occidendum.  Constat  autem  ssepe  alte- 
rum  ex  his  juramentis  esse  illicitum;  ergo  ex 
sententia  Chrysostomi,  etiam  illud  non  ser- 
vare,  vel  impedire  ne  observetur,  habet  ma- 
litiam  perjurii. 

10.  Solvitur  dubium,  et  explicatur. —  Chry- 
sostomus. —  Respondetur,  intentionem  Chry- 
sostomi  ibi  non  esse  docere  juramenta  illicita 
obligare^  quia  non  de  hoc  tractat,  sed  de  re- 
prehendenda  consuetudine  jurandi  :  unde 
nuuquam  dicit  semper  esse  malum  impedire 
executionem  juramenti  ,  nam  bene  noverat 


570 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  E.1US  OBLIGATIONE. 


non  peccasse  Abigail  retrahendo  David  ab  exe- 
quendo  malo,  quod  juraverat.  Neque  etiarn 
dicit  semper  esse  perjurium,  jurare  contra- 
rium  ejus,  quod  alter  jurando  comminatus 
fuerat,  nam  sine  dubio  potest  esse  opus  pie- 
tatis,  si  alter  temere  vel  injuste  juraverat. 
Solum  ergo  exaggerat  incommoda  et  pericula, 
qua5  sunt  in  facilitate  jurandi ;  nam  ex  ea  se- 
quuntur  multa  perjuria,  quia  vel  juramenta 
non  implentur  cum  debent,  vel  si  juste  impe- 
diuntur,  male  fiunt,  et  perjuria  censentur, 
non  quia  non  iinplentur,  sed  potius  quia  ita 
fiunt,  ut  secundum  rectam  rationem  impleri 
non  debeant.  Ut  enim  notavit  Magister  Seri 
tent. ,  in  3,  d.  39.,  circa  fmem,  juramentum  il- 
licitum  non  observatum  vocatur  perjurium, 
non  quia  inde  reus  sit  aliquis,  qnod  non  ob- 
servat,  sed  quia  juravit  iujustumj  ex  quo  (in- 
quit)  reus  est  sicnt  ille  qui  pejerat. 

CAPUT  XVI. 

UTRUM   JURAMEJNTUM  DE   ACTU   INDIFFERENTE 
OBLIGET? 

i.  Objectio.  —  Solutio.  — Dico  primo:  ju- 
ramentum  non  potest  obligare  ad  actum  indif- 
ferentern,  ut  indifferens  est.  Haec  assertio 
sumitur  ex  D.  Thoma,  in  d.  art.  7;  quamvis 
enim  non  faciat  expressam  mentionem  actuum 
indifferentium,  comprebendit  illos,  juxtasuam 
dcctrinam,  subbonis,  vel  malis,  vel  impedien- 
tibus  majus  bonum  ;  et  ita  etiam  sumitur  ex 
aliis  auctoribus  allegatis.  Probatur  autem 
breviter,  quia  imprimis  actus  de  se  indiffe- 
rens,  quotiescumque  propter  se  tantum  fit, 
sine  ulla  relatione  ad  honestum  finem,  est 
peccatum  veniale  juxta  probabiliorem  senten- 
tiam;  ergo  jurare  actum  indifferentem  ut  sic, 
idem  est  quod  jurare  quoddam  peccatum  ve- 
niale;  ergo  tale  juramentum  non  obligat. 
Dices :  contraria  sententia,  quod  actus  indiffe- 
rens  in  individuo  non  sit  peecatum,  probabilis 
est;  ergo  saltem  secundum  illam  illud  jura- 
meutum  obligabit.  Respondeo,  quidquid  sit 
de  antecedenti  (quod  mihi  dubium  est,  saltem 
loquendo  de  probabilitate  practica),  negando 
consequentiam;  quia  utjuramentum  non  obli- 
get,  satis  est  quod  sit  probabilius,  dlum  ope- 
randi  modum  esse  peccaminosum ;  uam,  sicut 
juramentum  non  est  vinculum  iniquitatis,  ita 
non  est  vinculum  obligans  ud  sequendam  viam 
iiicertam,  relicta  secura,  in  materia  vitandi 
peccatum. 

2.   Juramentum  non  solum  non  obligat  ad 


acturn  indifferentem,  quia  malus  est,  sed  quia 
bonus  non  est. —  Etsi  Jmc  possint  stparari. — 
Unde  ulterius  addo,  juramentum  non  solum 
non  obligare  ad  actum  indifferentem  secun- 
dum  se  spectatum,  quia  malus  est,  sed  etiam 
quia  bonus  non  est  sic  factus  in  individuo, 
etiamsi  fingamus illa  duo  esse  in  individuo  sepa- 
rabilia,  quod  non  credimus,  quia  eo  ipso  talis 
actus  otiosus  est;  quod  inactu  humano  etmo- 
rali  sufficitad  aliqualem  malitiam,  ut  in  verbis 
otiosis  constat.  Tamen  admissa  etiam  illa 
separatione,  saltemille  actus  sicfactus  estinu- 
tilis,  tam  operanti  quam  aliis,  ut  supponimus, 
quia  si  esset  utilis,  et  ut  sic  spectaretur,  jam 
non  sumeretur  ut  indifferens ;  ergo  talis  ac- 
tus  ad  minus  est  impeditivus  majoris  boni ; 
ergo  vel  ex  boc  capite  tale  juramentum  non 
obligat,  juxta  superius  dicta.  Et  confirmatur, 
nam  qui  juraret  pro  aliquo  tempore  non 
facere  quidpiam  honestum,  non  obligaretur 
tali  juramento,  ut  omnes  fatentur,  et  infra 
videbimus  tractando  generaliter  de  omissio- 
nibus;  ergo  qui  jurat  facere  actum  indifferen- 
tem  non  obligatur.  Probatur  consequentia, 
quia  ille  in  virtute  jurat  non  facere  acturn 
honestum,  dum  circa  actum  indifferentem  oc- 
cupatur.  Imo,  loquendo  moraliter  et  humano 
modo,  vix  potest  aliquis  cessare  ab  actu  ho- 
nesto,  et  non  peccare,  nisi  faciendo  actum  in- 
differentem,  quia  vix  potest  cessare  ab  omni 
actu  libero,  supposita  sufficienti  advertentia  ; 
nam  saltem  aliquid  libere  cogitabit.  Unde  sicut 
non  potest  aliquis  juramento  se  obligare  ad 
consumendum  tempus  inutilibus  cogitationi- 
bus,  etiam  indiflerentibus,  ita  neque  ad  se  oc- 
cupandum  opere  indifferente,  ut  tale  est. 

3.  Instantia.  —  Solutio.  —  Dices  :  qui  ju- 
rat  opus  indifferens ,  non  jurat  facerc  iliud 
sine  honesto  fine  (nam  si  hoc  juret,  jurabit 
peccatum,  vel  aliquid  repugnans  honestati,  et 
sic  convincunt  rationes  facta?),  sed  prsecise  ju- 
rat  facere  tale  opus  de  se  indifferens,  quod  in 
individuo  poterit  honeste  fieri;  ergo  jurameu- 
tum  de  se  obligabit  ad  faciendum  tale  opus, 
quandoquidem  fieri  potest  sine  peccato,  et 
tunc  generalis  regula  rectse  rationis  obligabit 
ad  ponendum  finem,  quo  honeste  fiat.  Res- 
pondetur  primo,  ssepe  accidere  posse  ut  actus 
de  se  indifferens  in  tali  persona,  et  tali  tem- 
pore  et  loco,  non  possit  cum  fine  honesto  ha- 
bere  proportionem  ;  ut  sr  Scholasticus,  qui 
neque  ad  salutem  neque  ad  rationabile  corpo- 
ris  levamen  indiget  ludo,  juret  ludere,  non 
obligatur,  quia  et  actus  ille  de  se  est  indiffe- 
rens,  et  in  tali  persona  non  habet  proportio- 


CAP.  XVII.  AN  JURAMENTUM  OE  OMISSIONE  VEL  NEGATIONE  OPERIS  ODLIGET. 


>71 


nem  cum  honesto  fine  ;  et  similia  cxempla 
possunt  multa  adhiberi.  Qnoties  ergo  talis 
fuerit  actus  indifferens,  non  hahet  locum  re- 
plica  facta.  Secundo  dicitur,  quod  licet  homo 
possit  actum  indifferentem  referre  ad  hones- 
tum  bonum,  ex  vi  juramenti  non  tenetur, 
quia  non  hoc  juravit,  ut  de  Volo  latius  dice- 
mus.  Per  conjecturam  autem  preesumi  potest, 
quando  actus  indifferens  cum  juramento  pro- 
missus  habet  in  tali  persona  comrnoditatem, 
et  proportionem  ad  honestum  finem,  eo  ipso 
intelligi  juratum  in  ordine  ad  talem  finem  ; 
et  ideo  juxta  probabilitatem  praesumptionis, 
servandum  esse  juramentum,  quamdiu  opns 
retinuerit  ntilitatem  illam,  seu  habitudinem 
ad  talem  finem.  Tunc  autem  tale  juramenturn 
non  pertinet  ad  hanc  primam  assertionem, 
sed  ad  sequentem,  quia  non  est  juramentum 
de  opere  indifferente,  ut  tale  est,  sed  est  utile 
ad  bonum  finem. 

A.  Dico  secundo  :  si  actus  indifferens  jure- 
tur,  vel  propter  honestum  finem,  vel  propter 
utilitatem  proximi,  ad  quam  est  accommoda- 
tum  juramentum,  obligat.  Probatur,  quia  ju- 
ramentum  de  quocumque  opere  virtutis  in- 
ducit  obligationem,  ut  cap.  12  visum  est ;  sed 
opus  indifferens  factum  propter  honestum  fi- 
nem  est  opus  virtutis;  ergo  sic  juratum  cadit 
sub  obligationem.  Neque  in  hoc  est  ulla  diffi- 
cultas,  sed  explicandum  est  eo  modo,  quo  di- 
ximus  de  propriis  actibus  virtutum.  Addimus 
vero  in  ultima  parte  assertionis,  quando  opus 
est  utile  proximo,  et  in  ejus  utilitatem  jura- 
tur ,  satis  esse  quod  non  sit  malum ;  nam 
licet  sit  indifferens  tale  juramentum ,  obli- 
gat,  quia  in  illo  non  attenditur  per  se  pri- 
mo  honestas  operis  ,  sed  commoditas  pro- 
ximi  ,  quam  intendere  per  se  bonum  est, 
etiamsi  intendatur  per  opus  alias  indifierens, 
dummodo  malum  non  sit ;  nam  per  illam  re- 
lationem  fiet  opus  bonum,  vel  liberalitatis, 
vel  misericordia?,  vel  justitiae,  vel  certe  hu- 
manaj  fidelitatis.  Et  ita  hrec  pars  virtute  con- 
tinetur  in  secunda,  posita  vero  est  ad  majo- 
rem  claritatem ;  ut  nimirum  iritelligatuf  in 
juramento  facto  in  favorem  proximi  inveniri 
hanc  specialem  rationem,  quod  ex  vi  qualis- 
cumque  juris  acquisiti  proximo  per  promisso- 
rium  juramentum  illi  factum  sufficienter  ho- 
nestatur  opus  illi  promissum,  etiamsi  alias  de 
se  indifferens  esset,  et  ideo  illud  etiam  satis 
est  ut  tale  juramentum  semper  includat  obli- 
gationem.  Haec  autem  ratio  non  habet  locum 
in  operibus  de  se  iudifferentibus,  ut  ire  in 
agrum,  vel  legere,  quando  ordinantur  ad  ra- 


tionabilem  commoditatem  ipsius  jurantis  : 
nam  ipse  jurans  proprie  non  acquirit  jus,  et 
licet  acquireret,  posset  illi  cedere,  et  ideo  di- 
cimus  talia  opera  et  juramenta  spectanda  esse 
sicut  alia  opera  virtutis,  quae  absolute  propter 
honestatem  jurantur.  Quod  si  opus  iudifferens 
referatur  immediate  ad  honorem  Dei,  induet 
rationem  voti,  et  per  principia  supra  posita 
de  voto  jurato  regulandum  est,  ut  latius  ex- 
plicabitur  infra  circa  materiam  voti. 

CAPUT  XVII. 

QUANDO   ET   QU0M0TX)   OBLIGET   JURAMENTUM    DE 
OMISSIONE    SEU  NEGATIONE   ALICUJUS   0PERIS. 

1 .  Haec  quaestio  videri  potest  definita  in 
duobus  capitibus  preecedentibus,  quia  in  his 
rebus  moralibus  privationes  seu  omissiones  ac- 
tuum  ad  ipsos  actus  reducunlur,  juxta  regu- 
gulam  traditam  a  D.  Thoma  I.  2,  quaest.  71, 
art.  6,  ad  I,  et  ita  quse  dicta  sunt  de  actibus, 
accommodanda  erunt  ad  omissiones  actuum 
cum  proportione,  et  expedita  erit  qusestio.  Ni- 
hilominus  tamen  ad  explicanda  qusedam  du- 
bia,  quae  circa  has  negationes  specialiter  oc- 
currunt,  visum  est  de  illis  in  particulari  di- 
cere. 

2.  Juramentum  de  non  committendo  peccalo 
oUigatorium  est.  —  Negatio,  quce  juratur  in- 
tuitu  vitandi  peccatum  ,  oUigationem  inducit. 
—  Primo  ergo  certum  est,  si  fiat  juramentum 
de  cavendo,  seu  non  committendo  actu  pec- 
caminoso,  tale  juramentum  obligatorium  es- 
se.  Patet,  quia  tale  juramentum  est  de  re  ho- 
nesta,  nam  vitare  peccatum  bonum  esc.  Nec 
refert  quod  illa  non  sit  res  positiva,  sed  tan- 
lum  caientia,  tum  quia  secundurn  moralem 
a-stimationem  carentia  mali  est  magnum  bo- 
num;tum  etiam  quia  in  observatione  talis 
juramenti  moraliter  includitur  positiva  volun- 
tas  non  peccandi,  quae  bona  est.  Atque  hinc 
sequitur,  quoties  juratur  negatio  aliqua  intui- 
tu  vitandi  peccatum,  vitando  actum  qui  potest 
esse  occasio  ejus,  juramentum  maxime  obli- 
gare ;  ut  si  quis  juret  non  ingredi  talem  do- 
mum,  in  qua  expertus  est  occasionem ,  vel 
non  habere  familiaritatem  cum  tali  amico, 
qui  sibi  est  in  scandalum,  et  sic  de  aliis.  Et 
ratio  est  eadem,  quia  tunc  illa  negatio  induit 
eamdem  honestatem.  Solum  oportet  adver- 
tere  differentiam  inter  praedictas  omissiones. 
Nam  quando  juramentum  immediate  est  de 
non  committendo  tali  peccato,  verbi  gratia, 
furto,  fornicatione,  etc,  tunc  juramentum  da 


572 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PltOMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


se  semper  obligat,  quia  materia  semper  habet 
eamdem  houestatem.  At  vero  quaudo  omissio 
jurata  uon  cousistit  formaliter  et  immediate 
in  omissione  peccati,  sed  in  omissione  alterius 
actus  de  se  non  mali,  quatenus  est  occasio 
peccati,  tunc  obligatio  jurameuti  non  est  ita 
perpetua,  sed  tamdiu  durat,  quamdiu  ille  ac- 
tus  fuerit  occasio  peccandi.  Si  autem  ratio  oc- 
casionis  auferatur,  obligatio  juramenti  cessa- 
bitj  ut  in  exemplis  adductis,  si  a  tali  domo 
auferatur  occasio,  vel  si  talis  amicus  mutet 
mores,  et  studiosus  fiat.  Ratio  sumi  potest,  vel 
ex  generali  principio,  quod  juramentum  pro 
missorium  non  obligat  mutatis  rebus,  juxta 
caput  Qucmadmodum,  de  Jurej. ;  vel  in  prin- 
cipio  supra  posito,  quod  medium  indifferens, 
si  fiat  inutile,  et  impertinens  ad  finem  hones- 
tum,  jam  non  accipit  honestatem  ab  illo  ;  vel 
denique  in  intentione  jurantis,  quse  solum  fuit 
cavere  occasionem  peccandi,  et  ideo  si  jam 
non  est  occasio,  non  fu.it  sub  juramento  com- 
prehensa. 

3.  Juramentum  de  actu  indifferente  omit- 
tendo  intuitu  honestatis,  obligatorium  est.  — 
Dico  secundo  :  juramentum  de  omittendo  actu 
indifferente,  si  fiat  intuitu  honestatis,  ad  quam 
illa  omissio  possit  aliquid  conducere,  obliga- 
torium  est,  non  vero  si  sit  de  omissione  im- 
pertinente  ad  virtutem.  Prior  pars  certa  est, 
et  communis,  quia  talis  omissio  sub  illo  res- 
pectu  participat  honestatem  finis  ad  quem  or- 
dinatur,  atque  ita  juramentum  illud  est  de 
materia  houesta  ;  ergo  obligat.  Exempla  sunt, 
si  quis  juret  abstinere  in  die  aliquo  ab  opere 
servili,  ut  possit  vacare  operibus  religionis, 
vel  si  quis  juret  non  exire  domo,  ut  ibi  melius 
occupetur,  et  simiha.  tmo  hoc  titulo  multae 
negationes  hujusmodi  suut  materise  votorum, 
ut  est  votum  non  nubendi,  vel  etiam  votum 
paupertatis,  vel  abstinentise  a  cibo  impediente 
usum  alicujus  actus  studiosi.  Sic  etiam  obligat 
jurameutum  non  ludendi,  per  se  loquendo, 
quia  licet  actus  ille  sit  indifferens,  tamen  abs- 
tinentia  ab  illo  est  de  se  valde  utilis  vel  ad 
lucrandum  tempus  ad  exercitia  virtutis,  vel 
ad  vitanda  pericula  et  nocumenta  quae  ex 
frequentia  talis  actus  sequi  solent.  Eademque 
ratio  est  de  quibusdam  aliis  actibus,  qui  licet 
non  sint  per  se  mali,  moraliter  implicant  ho- 
minem  in  vitiis  et  peccatis,  vel  certe  mullum 
avertunt  ab  spiritualibus  bonis;  hujusmodi 
sunt  mercatura,  et  aliee  negotiationes  huma- 
nse.  Et  ideo  juramentum  de  non  exercenda 
tali  actione  per  seet  ex  objectonon  est  vanum, 
et  ideo  regulariter  obligationem  inducit,  nisi 


ex  circumstantia  personee,  et  statu  ejus  cou- 
tingat,  tale  juramentum  prudenter  judicari 
contra  bonos  mores  ejus. 

A.  Difficultas  qiuzdam  conira  secundam  par- 
tem  asseriionis.  —  In  secunda  parte  assertio- 
nis  videtur  esse  nonnihil  difficultatis  ;  proce- 
ditenim,  quando  aliquisjurat  nonfacere  opus 
indifferens,  cujus  privatio  impertinens  est  ad 
virtutem,  sicut  et  opus,  neque  illam  juvat, 
neque  impedit :  ut  verbi  gratia,  in  femina  non 
laborare  manibus,  et  in  homine  non  scribere, 
vel  non  legere.  Cur  ergo  juramentum  de  tali 
negntione  non  obligabit?  nam  tale  juramen- 
tum  impleri  potest  sine  peccato,  ut  per  se 
constat,  et  sine  impedimento  melioris  boni; 
nam  illud  juramentum  solum  impedit  opus 
indifferens,  cujus  privatio  per  se  nihil  confert 
ad  honestatem,  ut  supponitur;  ergo  omissio 
talis  operis  neque  est  mala,  neque  impeditiva 
melioris  boni ;  ergo  juramentum  de  tali  omis- 
sione  potest  impleri  sine  peccato,  et  sine  im- 
pedimentoalicujus  boni.  Cur  ergo  non  imple- 
bitur,  ut  salvetur  veritas  juramenti?  nam  (ut 
jura  dicunt)  non  observatio  juramenti  solum 
permitlitur  ad  vitandum  majus  malum  :  hic 
autem  nullum  malum  vitatur,  ut  constat.  De- 
claratur  etiam  ex  quadam  notanda  differentia 
inter  opus  indifferens ,  et  negationem  seu 
omissionem  ejus;  nam  opus  indifferens,  si  in 
individuo  sic  fiat,  eo  ipso  malum  est,  vel  certe 
impeditivum  majoris  boni,  et  ideo  juramen- 
tum  de  illo  non  valet.  Omissio  autem  talis 
operis  etiam  per  se  spectata  non  est  mala,  ne- 
que  impedit  majus  bonum  ;  et  ideo  juramen- 
tum  de  illa  sine  ullo  incommodo  morali  im- 
pleri  potest.  Cur  ergo  non  implebitur?  Acce- 
dit  quod  talis  omissio  videtur  potius  commoda 
ad  virtutem,  quia  saltem  constituit  hominem 
magis  expeditum  ad  bene  operandum,  si  velit; 
ergo  saltem  hoc  titulo  obligare  poterit  tale 
juramentum. 

5.  Resolutio  difficultatis.  —  Nihilominus 
vera  est  illa  pars  assertionis  formaliter  sum- 
pta,  ut  proposita  est  tanquam  distincta  a 
priori  parte;  nam  si  vacatio  ab  opere  aliquo 
prorsus  est  indifferens,  et  nulla  honestas  vel 
rationabilis  utilitas  in  ea  spectatur,  imperti  - 
nens  est  et  inutilis ;  ergo  non  est  materia  obli- 
gationis  moralis;  ergo  nec  juramentum  de 
illa  sic  spectata  obligat.  Imo  vero  si  opus  il- 
lud,  quamvis  in  ratione  virtutis  sit  indiffe- 
rens,  per  se  afferre  potest  aliquam  naturai 
commoditatem  ,  ut  est  laborare  manibus,  et 
legere,  aut  scribere ,  sic  talis  omissio  non  so- 
lum  honesta  non  est,  verum  etiam  vergit  in 


CAP.  XVII.  AN  JURAMENTUM  DE  OMISSIONE  VEL  NEGATIONE  OPERIS  OBLIGET. 


573 


detrimentum  naturae,  et  ideo  tale  juramen- 
tum  nullum  est,  et  non  obligat.  Si  autem  talis 
omissio  spectetur  sub  quacumque  habitudine 
ad  virtutem,  sic  non  pertinet  ad  hanc  partem 
assertionis,  sed  ad  primam.  Dupliciter  autem 
potest  id  contingere.  Primo,  si  juramentum 
sit  de  non  faciendo  opere  indifferente  in  eo 
sistendo,  et  hoc  per  se  bonum  est,  et  ex  vi  ta- 
lis  objecti  obligabit,  non  quidem  ad  non  fa  - 
ciendum  opus  absolute,  seu  quoad  exercitium 
(ut  sic  dicam),  sed  ad  non  faciendum  illud 
inutiliter  et  otiose.  Alio  modo  potest  in  ea 
privatione  involvi  respectus  ad  honestatem, 
si  homo  intendat  non  occupari  in  tali  opere, 
ut  non  distrahatur  vel  impediatur  ab  aliis  bo- 
nis ;  et  tunc  constat  ex  priori  parte  assertio- 
nis,  et  esse  obligationem,  et  unde  oriatur.  Et 
ita  patet  responsio  ad  posteriorcm  partem 
difficultatis. 

6.  Ad  priorem  vero  respondetur,  juramen- 
tum  promissorium  non  obligare  ad  faciendam 
veram  priorem  propositionem  de  futuro,  nisi 
supposita  materia  capaci  obligationis ;  et 
stante  illa  obligatione  procedit  regula,  quod 
non  est  prsetermittenda  veritas,  nisi  ubi  res 
vergeret  in  deteriorem  exitum  ,  seu,  quod 
idem  est,  nisi  proptcr  vitandum  malum.  At 
vero  quando  materia  de  se  est  incapax,  obli- 
gatio  a  principio  nulla  fuit,  et  ideo  neque 
postea  necessarium  est  verum  efficere,  quod 
fuit  assertum.  Est  autem  dicta  materia  inca  - 
pax  propter  suam  vanitatem  et  inutilitatem. 
Neque  enim  verisimile  est,  Deum  velle  sua 
auctoritate  favere  vanse  et  quasi  superstitiosse 
observantise,  et  ideo  a  principio  fuit  error  in 
tali  juramento,  quia  in  vanum  nomen  Dei  in- 
vocatum  est ;  postea  vero  nullus  est  defectus 
formalis  (ut  sic  dicam)  veritatis,  qnia  secun- 
dum  rectam  rationem  non  magis  est  habenda 
ratio  prioris  dicti,  quam  si  dictum  non  f  uisset. 
Quin  potius,  quamvis  per  se  nou  sit  malum 
tale  opus  indifferens  omittere  ,  nihilominus 
abstinere  ab  illo,  quasi  ex  obligatione,  et  sub 
intuitu  reverentiee  divinae,  superstitiosum  es- 
set  et  culpabile,  ut  statim  amplius  explica- 
bitur. 

7.  Jurameutum  de  non  exercendo  aliquem 
actum  bonum  supererogationis ,  non  inducit 
obligationem.  — Dico  tertio:  juramentum  de 
non  faciendo  aliquo  actu  bono  supererogatio- 
nis,  ut  tale  est,  o°bligationem  non  inducit.  Lo- 
quor  de  actu  supererogationis,  uam  si  actus 
sit  uecessarius,  seu  sub  praxepto,  omissio  ejus 
erit  culpa,  et  ideo  clarum  est,  ex  dictis  capite 
prsecedenti,    illam  non  esse  materiam  capa- 


cem  obligationis  juramenli;  quando  vero 
opus  cst  bonum,  non  tamen  praeceptum,  omis- 
sio  ejus  non  est  malum,  sed  quasi  indifferens, 
et  ideo  potest  habere  dubitationem  proxime 
tactam,  quia  juramentum  de  omissione  talis 
actus  impleri  potest  sine  peccato,  et  ideo  uon 
apparet  tam  clara  incapacitas  obligationis. 
Nihilomiuus  assertio  posita  communis  est ;  te- 
net  D.  Thomas,  d.  q.  89,  art.  7,  ad  2,  et  ibi 
Cajet.,  Soto,  et  alii;  idem  D.  Thom.,  Quodlib. 
3,  q.5,  art.  U,  et  Quodlib.  5,  art.  27;  Abb., 
cum  aliis,  in  c.Si  vero,  de  Jurejur.  ;  Archid., 
in  c.  Si  aliguid,  22,  q.  4;  Covar.  supra,  p.  4, 
§  6,  n.  6  et  7.  Exempla  magis  frequentia  et 
certiora  sunt,  si  quis  juret  se  non  ingressu- 
rum  religionem,  vel  non  facere  eleemosynam, 
aut  non  audire  Missam  in  die  non  festivc.Ra- 
tio  autem  communis  est,  quia  talis  omissio 
(esto  mala  non  sit)  per  se  nullain  bonitatem 
affert.  et  alioqui  directe  impedit  majus  bo- 
num,  et  idco  est  incapax  obligationis  justee, 
nedum  religiosse,  qualis  est  obligatio  jura- 
menti. 

8.  Explicatur  et  confirmatur  ;  nam  duobus 
modis  potest  impediri  opus  honestum :  uno 
modo,  indirecte,  quia  non  potest  esse  simul 
cum  alio  opere  promisso  sub  juramento;  ut  si 
quis  juret  dare  Petro  pecuniam,  quam  habet, 
eo  ipso  impeditur  ne  possit  ex  illa  aliam  elee- 
mosynam  facere ;  alio  modo  potest  omissio 
operis  boni  directe  et  per  se  intendi,  ut  fit, 
quando  directe  juratur  sola  talis  omissio. 
Prior  ergo  modus  per  se  non  habet  deformi- 
tatem,  quando  actus  directe  intentus  honestus 
est,  et  ideo  juramentum  de  tali  actu  per  se 
obligat  ad  opus,  de  quo  directe  fit,  et  conse- 
quenter  poterit  etiam  obligare  aliquando  ad 
omissionem  melioris  actus,  jnxta  regulas  po- 
sitas  in  c.  45.  At  vero  quando  omissio  boni 
aetus  directe  et  per  se  tantum  intenta  est,  nul- 
lam  habet  rationem  boui,  sed  impedimenti 
majoris  boni,  et  ideo  deformitatem  quamdam 
habet  tale  juramentum,  ratione  cujus  dici  po- 
test  a  principio  vergerein  pejorem  exitum,  et 
in  perniciem  animae ,  et  ideo  non  inducere 
obligationem.  fta  notavit  Palud.,  in  4,  d,  38, 
q.  4,num.  29;  et  sequitur  Sylv.,  Votum,  I, 
qusest.  4,  in  finem. 

9.  Et  hinc  fit  ut  in  hoc  juramento,  quod 
est  directe  de  omissione  operis  vel  status  su- 
pererogationis,  necessarium  non  sit  moraliler 
distinguere  an  tale  juramentum  fiat  intui- 
tu  divini  honoris,  vei  intuitu  proximi,  vel 
per  setantum  et  absolute,  quia,  quolibct  mo- 
do  istorum  fiat,   non   inducit   obligationem. 


574 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


De  primo  modo  res  est  clara  ex  superius  dic- 
tis,  et  ex  materia  de  voto  magis  constabit ; 
nam  ibi  includitur  votum  juratum  ;  illa  au- 
tem  non  potest  esse  materia  voti ;  ergo  nec 
materia  juramenti  promissorii  ad  Deum.  Et 
hinc  etiam  est  clarum  tertium  membrum,  quia 
juramentum  absolute  et  per  se  faotum  redu- 
citur  ad  votum,  vel  ejus  conditionem  imita- 
tur,  ut  supra  etiam  declaratum  est,  et  ideo,  si 
sit  per  se  impeditivum  melioris  boni,  non 
obligat.  Secundum  autem  membrum  patet, 
quia  negatio  boni  operis,  per  se  et  nude  spec- 
tata,  non  est  utilis  proximo  ;  ergo  parum  re- 
fert  ad  obligationem  talis  juramenti,  quod  sit 
factum  in  gratiam  proximi,  quia  nullam  inde 
accipit  honestatem,  estque  irrationabilis  vo- 
luntas  proximi  volentis  sibi  tale  juramentum 
impleri. 

10.  Instantia.  --  Solutio.  —  Dices  :  inter- 
dum  ex  omissione  boni  operis  resultat  com- 
modum  proximi ;  ergo,  si  intuitu  talis  com- 
modi  illi  fiat  tale  juramentum,  obligabit.  Gon- 
sequentia  patet,  quia  jam  tunc  cessat  ratio 
facta,  et  procedunt  quse  supra  dicta  sunt  de 
juramento  facto  in  utilitatem  proximi,  etiam 
cum  impedimento  melioris  boni,  extra  statiun 
perfectionis.  Antecedens  vero  patet  exemplis. 
Primo,  si  pater  juret  filio,  vel  maritus  uxori, 
hon  facturum  eleemosynas  abundantes,  etiam 
licitas ,  ut  illis  bona  conserventur.  Item  ,  si 
quis  juret  mihi  non  serviturum  hospitali,  ut 
sit  liber  ad  mihi  inserviendum.  Respondeo, 
non  parum  esse  dubiam  obligationem  talium 
juramentorum;  nam  profecto  si  sistantiu  sola 
negatione  operis  studiosi,  et  non  includant 
formaliter  aut  virtute  obligationem  ad  aliquid 
directe  et  proxime  pertinens  ad  commodum 
proximi,  non  videntur  obligare,  quia  sunt 
contra  bonos  mores  animae.  Si  autem  directe 
respiciant  talem  utilitatem ,  jam  non  erunt 
de  pura  negatione  studiosi  actus,  sed  aliam 
materiam  moralem  habebunt.  Ut,  verbi  gra- 
tia,  in  priori  exemplo,  si  pater  juret  non  fa- 
cerc  eleemosynas,  ut  liber  maneat  ad  luden- 
dum,  vel  donandum  amicis,  aut  aliis  modis 
expendendi  etiam  superflue,  profecto  esset  ini- 
quum  juramentum,  regulariter  loquendo ;  si 
vero  esset  juramentum  generale  de  moderan- 
dis  sumptibns,  vel  non  alienandis,  sine  mngna 
causa  vel  necessitate,  tunc  valere  posset  jura- 
mentum,  quia  virtute  esset  de  conservandis 
bonis  in  utihtatem  filiorum.  Unde  si  in  parti- 
culari  talis  esset  persona,  ut  in  aliis  sumpti- 
bus  esset  moderata  et  prudens,  iu  eleemosynis 
autem  faciendis  nimium  effusa,  et  ideo  jura- 


ret  non  facere  eleemosynas,  nisi  necessarias, 
vel  moderatas  secundum  suum  statum,  tunc 
validum  esse  posset  juramentum,  quia  non  in- 
telligeretur  esse  directe  de  negatione  actus  vir- 
tutis,  sed  de  rationabili  conservatione  bono- 
rum  pro  filiorum  commodis.  Et  ita  est  de  si- 
milibus  materiis  judicandum,  in  quibus  pru- 
denti  arbitrio  opus  est,  quia  non  potest  cer- 
tior  regula  tradi ;  in  dubio  autem  illud  vide- 
tur  eligendum  quod  fuerit  honestum.  quia  in 
hoc  etiam  magis  consulitur  religioni  jura- 
menti. 

H.  Dejuramento  non  mutuandi. —  Prima 
sententia  negans.  —  Secunda  sententia  affir- 
mans.  —  Atque  hinc  expeditur  dubium  quod 
hic  tractari  solet,  anjuramentum  de  uon  mu- 
tuando  vel  de  non  fidejubendo  obligationem 
inducat.Nam  partem  negantem  sequitur  Abb., 
in  c.  Si  vero,  de  Jurejur.,  n.  5  et  6,  ubi  alios 
refert;  et  hoc  sequitur  Covarr.,  d.  1  p.,  §  6, 
n.  7,ubi  in  eamdem  sententiam  refertD.Tho- 
mam,  Gratianum,  et  alios.  Et  sumi  potest  a 
simili  ex  D.  Thoma  in  Quodlibet.  12,  art.  21, 
ubi  agit  de  juramento  non  communicandi 
doctrinam  alicujus  experimenti,  de  quo  dicit 
simpliciter  non  obligare.  Fundamentum  est, 
quia  talia  opera  sunt  misericordiae  seu  chari- 
tatis,  et  ideo  vel  sunt  in  preecepto,  vel  in  con- 
silio,  et  ideo  tale  juramentum  impedit  opus 
vel  preecepti,  vel  consilii.  Aliis  autem  videntur 
illa  juramenta  valida.  Quam  sententiam  te- 
net  Major,  in  A,  dist.  38,  q.  1,  ubi  de  voto 
tractat,  et  pro  eadem  sententia  citatur  Oldra., 
cons.  90 ;  Hippolytus,  in  Repetitione  rubricee, 
ff.  de  Fidejussorib. ,  n.  28.  Et  fundamentum 
esse  potest,  quia  mutuare  vel  fidejubereutsic 
non  dicit  opus  virtutis,  sed  indifferens,  et  po- 
test  ejus  carentia  cedere  in  utilitatem  jurantis, 
vel  alterius;  ergo  juramentum  de  se  validum 
est. 

12.  Neutra  vero  sententia  est  absolute  se- 
quenda,  sed  imprimis  distinguere  oportet  an 
juramentum  hoc  per  se  et  absolute  fiat,  vel  in 
gratiam  alicujus  tertii.  Priori  ergo  modo  mu- 
tuare,  et  fidejubere  ex  objecto  sunt  opera  mi- 
sericordise,  uam  per  illa  subveniri  solet  neces- 
sitatibus  proximorum,  et  possunt  aliquando 
esse  in  praecepto,  si  necessitas  proximi  gra- 
vissima  sit,  et  possit  illis  modis  ei  subveniri 
sine  magno  dispendio  proprio  ;  tunc  ergo  cla- 
rum  est  juramcntum  non  obligare.  Preeterea 
fieri  potest  ut,  licet  non  occurrat  obligatio 
prsecepti,  nihilominus  secluso  juramento,  et 
consideratis  circumstantiis,  id  est,  necessitate 
proximi,  et  lucomrnodo  temporali,  aut  peri- 


CAP.  XVII.  AN  JURAMENTUM  DE  OMISSIONE  VEL  NEGATIONE  OPERIS  ORLIGET. 


575 


culo,  ejus,  cui  se  exponit  mntnans  ant  fidejn- 
bens,  melius  sit  et  opus  consilii  mutuaro,  et 
fidejubere,  et  tunc  etiam  fieri  polest  tale  opus 
non  obstante  juramento,  quia  non  obligat  ad 
abstinendum  ab  opere  consilii,  quando  non 
est  factum  in  utilitatem  pioximi.  Et  licet  for- 
tasse  fuerit  factum  ad  consulendum  proprise 
commoditati,  et  ad  vitandas  difficultates,  vel 
molestias  quaj  ex  illis  actibus  nasci  solent, 
nihilominus  potest  ipsemet  homo  cedere  suse 
commoditati,  propter  preestandum  consilii 
opus,  et  ita  non  obligabitur  juramento,  juxta 
doctrinam  superius  datam. 

13.  At  vero  si  e  contrario  tales  occurrerent 
circumstautife ,  tantumque  esset  periculum 
incommodi  sui,  vel  suorum,  ut  omnibus  pen- 
satis  judicetur  imprudens,  vel  certe  minus 
prudens,  seu  minus  bonum  mutuare,  vel  fide- 
jubere,  tunc  obligabit  tale  juramentum,  quia 
materia  illa  in  individuo  capax  est  talis  obli- 
gationis,  et  comprehensa  sub  generali  ncga- 
tione.  Imo  quamvis  juramentum  fuerit  gene- 
raliter  factum,  de  hac  materia  videtur  inter- 
pretandum,  quia  pro  sola  illa  licitum  est,  et 
obligare  potest.  Et  hoc  est  consentaneum  D. 
Thoma?,  in  illo  Qnodlibeto,  quatenus  dicit, 
quod  licet  simpliciter  non  teneatur  quis  ser- 
vare  tale  juramentum,  in  casu  potest  teneri. 
Et  haec  quidem  procedunt,  quando  juramen- 
tum  promissorium  fit,  vel  absolute,  ^el  solum 
intuitu  Dei,  si  vero  fiat  in  gratiam  alicujus 
tertise  personse,  in  cujus  nocumentum  possunt 
redundare  mutuatiovel  fidejussio,  si  fiant,  ut 
in  gratiam  alterius  crcditoris,  vel  alicujus  so- 
cii  in  alio  contractu,  vel  uxoris,  filiorum,  etc, 
tunc  obligabit  juramentum  in  omni  casu,  in 
quo  licite  servari  potuerit,  juxta  principia  su- 
pra  posita. 

14.  Exponitur  cap.  Quemadmodmn,  §  Illud, 
de  Jurejurando.  —  Dulium. —  Solulio. —  Se- 
cundo,  juxta  hanc  doctrinam  intelligenda  vi- 
detur  decisio  Innocentii  III,  in  c.  Quemadmo- 
dum,  §  Illud,  de  Jurejurando,  ubi  duas  quees- 
tiones  proponit.  Prima,  si  vir  juret  uxori,  quod 
eam  super  iiullo  crimine  accusabit,  quam  vim 
habet  juramentum?  Et  respondet  esse  teme- 
rarium,  et  non  obligare ,  quia  alias  etiamsi 
uxorfieretinfidelis,  non  posset  accusare  illam, 
quod  constat  esse  absurdum.  Quse  decisio  cla- 
ra  et  certa  est,  quoad  hoc,  ut  juramentum 
non  obliget  in  tota  illa  universalitate,  quam 
verba  illa  prse  se  ferunt,  et  hoc  probat  exem- 
plum  adductum,  et  ex  ilio  colligitur  genera- 
lis  regula,  scilicet,  juramentum  illud  non 
obligare  in  omnibus  casibus,  in  quibus  accu- 


sare  uxorem  contigerit  esse  praeceptum,  vel 
certeesse  melius,  tanquam  pertinens  ad  com- 
mune  bonum.  Dubitari  autem  potest  an  tale 
juramentum  obliget  pro  illis  casibus,  in  qui- 
bus  servari  potest  sine  culpa,  et  sine  detrimen- 
to  communis  boni.  Ad  quod  juxtadicta  affir- 
mative  respondendum  est,  quia  quoad  illam 
partem  juramentum  non  est  de  omissionc  vi- 
tiosa,  vel  impediente  majus  bonum,  ut  con- 
stat  ex  altera  parte  textus  statim  declaranda; 
ergo  quoacl  illam  partem  polest  obligare  jura- 
mentum,  quia,  ut  habet  regula  juris,  utile  per 
inutile  non  vitiatur.  Imo  licet  verba  juramenti 
absolute  proferantur,  conditiones  honestae  in- 
telligendee  sunt,  quamvis  non  apponantur,  ut 
in  eodem  §  notat  Glossa ;  ergo  illis  subintel- 
lectis,  obligabit  juramentum,  preesertim  cum 
sit  factum  in  gratiam  alterius. 

15.  An  qui  jurat  iixori  pro  adulterio  non 
accusaiurum,  teneatur  non  accusare  illam.  — 
Tribus  modis  exponitur  juramentum  de  non 
prodendo  uxorem .  —  Altera  qusestio  illius  tex- 
tus  est,  ?i  vir  juret  uxori  quod  non  accusabit 
illam  de  adulterio,  an  obiigetur  juramcnto. 
Ad  quam  solum  respondet  Pontifex,  tutius 
esse  ut  propter  jusjurandum  vir  accusare  de- 
sistat  uxorem  ad  divortium  celebrandum, 
quanquam  denunciare  eam  possit  ad  pceniten- 
tiam  agendam.  Quoj  decisio  videtur  obstare 
his  quee  hactenus  diximus,  quia  non  accusare 
adulteram,  per  se  bonum  non  est,  imo  vide- 
tur  turpitudinem  involvere,  juxta  sententiam 
Chrysostomi  seu  auctoris  Imperfecti,  hom. 
32,  in  Matt.  :  Patronus  turpitudinis  ejus  est, 
qui  crimen  celat  uxoris ;  et  refertur  in  c.  1. 
32,  qusest.  1.  Et  similis  sententia  habetur  in 
c.  Si  vir,  de  Adulteriis.  Circa  hoc  autem  ad- 
vertendum  est,  tribus  modis  posse  intelligi 
juramentum  illud.  Primo,  ut  sit  factum  post 
adulterium  commissum,  quod  non  pemlet  in 
futurum,  quia  jam  emendata  est  conjux.  Se- 
cundo,  ut  sit  factum  post  adnlterium  commis- 
sum,  nondum  tamen  emendatum,  sed  durante 
iniqua  consuetudine  et  amicitia.  Tertio  potest 
intelligi  de  juramento  facto  ante  adulterinm 
commissum,  sive  fiat  ante  matrimonium  con- 
tractum  ad  facilitandum  illud,  sive  post  con- 
tractum  matrimonium  ob  aliam  causam. 

16.  Primus  sensus.  —  De  primo  juramento 
facile  intelligitur,  ex  se  licitum  esse  et  obli- 
gare,  quia  imprimis  nou  est  contra  ullum 
preeceptum  divinum,  velhumanum,  quianul- 
lum  est  quod  obliget  virum  ad  vindicandam 
propriam  injuriam,  etiam  per  publicam  justi- 
tiam,  neque  etiaui    est   ita  necessarium   ad 


576 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


commune  bonum,  ut  propter  illud  teneatur 
quilibet  privatus  accusare  simile  delictum  con- 
tra  se  commissum ;  ex  hoc  ergo  capite  nou 
est  tale  juramentum  contra  bonos  mores. 
Aliunde  vero  illud  juramentnm  est  in  com- 
moditatem  proximi,  et  ex  se  est  opus  miseri- 
cordise,  quatenus  est  remissio  injurise,  et  mo- 
raie  beneficium  indigentis ;  ergo  non  est  cur 
tale  juramentum  non  obliget.  Si  ergo  textus 
ille  de  hujusmodi  juramento  intelligatur,  non 
est  contra  dicta,  neque  ullam  habet  difficul- 
tatem.  Tamen  revera  non  potest  ita  intelligi, 
quia  dicit  Pontifex  denunciaudam  esse  hujus- 
modi  adulteram,  ut  poenitentiam  agat  et  cor- 
rigatur;  ergo  supponit  illam  non  esse  emen- 
datam. 

17.  Secundus  sensus.  —  Potest  ergo  intelli- 
gi  textus  ille  de  juramento  secundo  modo  fac- 
to,  ut  videtur  illud  intelligere  Innocentius 
ibi,  et  sumitur  ex  Glos.,  verb.  Crimine,  et  ita 
etiam  videtur  cessare  diffieultas,  quia  lieet 
peccator  non  sit  emendatus,  non  obligatur 
quis  ad  accusandum  illum.  Aut  enim  obliga- 
retur  propter  bonum  proprium  et  privatum, 
velpropter  bonum  spirituale  ipsius  delinquen- 
tis,  aut  propter  bcnum  commune.  Non  pri- 
mum,  quia  potest  quis  cedere  juri  suo,  quod 
insinuatur  in  illo  textu  ibi  :  Vir  accusare  de-- 
ststat  uxorem  ad  divortium  celebrandum  :  nam 
quia  hoc  spectat  ad  privatum  jus  ipsius  viri, 
potest  illi  cedere.  Unde  etiam  indicat  Ponti- 
fex  juramentum  ad  hoc  obligare ;  nam  pro- 
babile  est  hanc  vim  habere  vocem  illam  iu- 
tius,  jiixta  modum  loquendi  jurium,  quan- 
do  loquuntur  de  re  pertinente  ad  forum 
animse.  Et  quoad  hanc  partem  ratio  esse  vi- 
detur  supra  tacta,  quia  hoc  videtur  perti- 
nere  ad  opus  misericordiee,  et  remissionem 
proprise  injnrise.  Non  etiam  secundum,  quia 
spirituali  necessitati  uxoris  in  eo  casu  suffi- 
cienter  subvenitur  per  denunciationem  cano- 
nicam,  ut  in  ultimis  verbis  textus  aperte  signi- 
ficatur;  denunciare  autem  non  est  accusare, 
et  ideo  hoc  non  obstat,  quominus  illud  jura- 
mentum  obliget.  At  vero  si  juramentum  esset 
etiam  de  non  denunciando,  non  obligaret, 
quia  esset  charitati  contrarium,  juxta  doctri- 
nam  D.  Thomse,  d.  a.  7,  ad  3. 

18.  Circa  tertium  vero  membrum  de  accu- 
satione  propter  bonum  commune,  Glossa  ibi, 
in  verbo  Desistat,  quam  quoad  hanc  partem 
videntur  communiter  sequi  ibi  Doctores,  sen- 
tit  tale  juramenfum  non  obligare  ;  quia  licet 
quis  possit  lennnciare  juri  suo,  non  tamen 
communi  bono,  quod  ex  juramento  sie  intel- 


lecto  maxime  Isederetur,  quia  inde  sumerent 
rei  occasionem  peccandi,  aut  perseverandi  in 
peccatis.  Et  videtur  hoc  posse  fundari  in  textu, 
quatenus  cum  restrictione  dicit  non  esse  ac- 
cusandum  ad  divortium  celebrandum :  ergo 
non  prohibet  accusationem  criminalem  ad 
vindictam  publicam.  Quse  sententia  est  pro- 
babilis,  sed  intelligenda  est  in  casu,  in  quoac- 
cusatio  proprie  sumpta  cum  omnibus  oneribus 
suis,  et  ordinata  prsecipue  ad  vindictam  pu- 
blicam,  cadat  sub  prseceptum  ,  vel  sit  adeo 
necessaria  ad  commune  bonum,  ut  renugnet 
charitati,  vel  justitise  legali  illam  omittere  ; 
tunc  enim  non  obligat  juramentum,  quia  et 
est  contra  bonos  mores,  et  contra  intentionem 
jurantis,  quia  non  est  verisimile  voluisse  se 
obligare  pro  illo  casu.  Hic  autem  casus  et  obli- 
gatio  rara  est ;  tum  quia  rara  sunt  hujusmodi 
delicta  et  occasiones;  tum  quia  per  denuncia  - 
tionem  satisfieri  potest  ordinarie  huic  bono 
communi,  vel  incipiendo  statim  a  denuncia 
tione  judiciali,  ubi  oportuerit,  vel  ad  illam 
transeundo  ex  correctione  fraterna,  impleto 
ejus  ordine,  quando  non  fuerit  sufficiens.  Et 
ideo  raerito  dixit  Pontifex,  tutius  esse  servare 
juramentum  quoad  non  accusandum,  quia  or- 
dinarie  sufficit  talibus  remediis  uti,  etiam  ad 
commune  bonum.  Unde  Innocentius  addidit, 
quod  si  uxor  adultera  non  possit  induci  per 
dennnciationem  ad  pcenitentiam,  neque  ad 
divortium,  tunc  procedi  potest  ad  accusatio- 
nem,  non  obstante  illo  juramento;  quia  tunc 
censetur  accusatio  necessaria  non  solum  ad 
punitionem  uxoris,  sed  etiam  ad  decentiam 
et  honestatem  viri,  et  ad  tollendum  scanda- 
Jum  aliorum.  Et  ita  semper  revolvimur  ad  il- 
lam  regulam,  ut  juramentum  obliget,  subin- 
tellectis  honestis  conditionibus,  seu  nisi  in 
casibus  in  quibus  vergit  in  pejorem  exitum. 

19.  Tertius  sensus.  —  Tertio,  potest  intel- 
ligi  textus  ille  de  juramento  facto  aute  adul- 
terium  commissum,  et  ita  esse  intelligendum 
probat  late  Panorm.,  ibi,  n.  14,  et  videtur 
consentaneum  contextui;  nam  prior  qusestio 
generalismanifesfe  proponitur  de  promissione 
non  accusandi  super  ullo  crimine,  utique  com- 
mittendo,  ut  patet  ex  illis  verbis :  Quia  si 
mulier  fieret  infidelis,  etc.  Posterior  autem 
qusestio  particularis  de  adulterio,  eodem  mo- 
do  et  sensu  proponitur,  quasi  descendendo 
solum  de  universali  ad  particulare.  Hoc  au- 
tem  sensu  supposito,  difficilior  fit  responsio 
Pontificis,  quia  illa  promissio  ante  delictum 
facta  turpis  est,  et  ideo  non  observanda,juxta 
legern   Si  unus,  §  Pacta,   ff.  de  Pactis,  Ubi 


CAP.  XVII.  AN  JURAMENTUM  DE  OMISSIONE  VEL  NEG.VTIONE  OPERIS  ORLIGET. 


i77 


ratio  redditur,  quia  expedit  timere  pcenam, 
quam  non  timet,  vel  minus  timet,  qui  ac- 
cusationem  non  timct ;  unde  proclivior  fiet  ad 
peccandum  uxor  per  talem  viri  promissio- 
nem,  et  ideo  turpis  censetur.  Quae  ratio  et 
turpitudo  cessat,  quando  delictum  supponitur 
commissum;  ergoeadem  ratione  jnramentum 
cadens  in  promissionem  factam  ante  delic- 
tum  commissum  non  obligabit,  quia,  ut  supra 
dictum  est,  juramentum  sortitur  naturam 
promissionis,  cui  adjungitur. 

20.  Responderi  potest  cum  Panormitano 
ibi,  concedendo  turpem  fuisse  talem  promis- 
sionem,  et  consequenter  etiam  juramentum 
fuisse  inique  factum ;  et  nihilominus  postea 
obligare  ad  non  accusandum  in  commodum 
proprium,  ut  Pontifex  significat.  Et  ratio  est, 
quia  promissio  antecedit  delictum  commissum, 
et  quodammodo  preebet  licentiam  ad  illud, 
quod  est  contra  bonos  mores  et  commune  bo- 
num  ;  executio  autem  et  observatio  juramenti 
fit  post  delictum  jam  cotnmissum,  et  ideo 
jam  non  dat  licentiam  ad  futurum  aduiterium 
propter  lmpunitatem  ejus,  sed  potius  continet 
indulgentiam  delicti  jam  commissi.  Sed  haec 
rcsponsio  mibi  non  satisfacit,  quia  licet  ob- 
servatio  juramenti  sit  post  adulterium  com- 
missum,  tamen  si  ex  obligatione  observatur, 
jam  obligatio  ipsa  antecedit  delictum  sub  con- 
ditione,  si  committatur.  Ex  bac  autcm  obli- 
gatione  nascitur  licentia,  et  impunitas  ad  pec- 
candum,  quia  ante  adulterium,  ex  vi  jura- 
menti  et  obligationis  ejus,  certa  est  uxor  non 
fore  accusanda,  etiamsi  adulterium  commit- 
tat.  Igitur  licet  remittere  adulterium  commis- 
sum  per  se  turpe  non  sit,  uihilominus  remit- 
tere  illudex  vi  antecedentis  obligationis  turpe 
esse  videtur,  ac  propterea  talem  obhgationem 
non  posse  per  juramentum  induci,  ut  statim 
generaliter  declarabimus.  Et  confirmatur, 
nam  ob  hanc  ratiouem,  in  d.  §  Pacta,  non 
solum  dicitur  talem  promissionem  esse  tur- 
pem,  sed  etiam  non  obligare,  neque  esse  ob- 
servandam  ;  ergo  idem  est  dicendum  de  obli- 
gatione  juramenti,  quia  malum  illud  prseben- 
di  impunitatem  ad  peccandum,  efficacius  se- 
quitur  ex  obligatione  juramenti,  quam  ex 
obligatione  promissionis. 

21.  Propter  heec  difficilis  est  illa  interpre- 
tatio  Panormitani,  et  ideo  probabiliter  alii, 
cum  Innocentio,  existimant  Pontificem  locu- 
tum  fuisse  de  juramento  circaadulterium  jam 
commissum ;  quia  non  est  magnum  incouve- 
niens,  in  illis  duabus  quaestionibus  esse  in  hoc 
aliquam  vanetatem,  prgesertim  cum  adulte- 

xiv. 


rium  commissum  possit  esse  nondum  emen- 
datum,  sed  pendens  in  futurum.  Quia  tamen 
verisimile  est  sermonem  ibi  esse  de  delicto 
committendo,  duo  responderi  possunt  ad  ob- 
jectionem  factam.  Unum  est,  Pontificem  ibi 
non  dicere,  virum,  qui  sic  juravit,  obligari  ex 
juramento  ad  non  accusandum,  sed  suppone- 
re  posse  non  accusare,  si  veiit ,  et  propterea 
dicere  tutius  essenon  accusare  ad  divortium  ; 
quia  in  eo  habetur  major  reverentia  jura- 
mento,  et  simul  remittitur  injuria  privata,  et 
non  omittitur  remedium  sufficiens,  media  de- 
nunciatione.  Neque  oportet  ut  verbum  tutius, 
significet  obligationem,  quia  hoc  solum  habet 
locum  quando  res  ita  est  dubia,  ut  ex  utraque 
parte  sit  animce  pericuium  morale  et  practi- 
cum  ;  quod  ibi  non  invenitur,  quia  probabi- 
lissimum  est  tale  juramentum,  quando  ante- 
cedit  delictum  committendum,  non  obligare. 

22.  Aliud  responsum  esse  potest,  Pontifi- 
cem  non  existimasse  juramentum  illud  fuisse 
a  principio  turpe,  vel  temerarium  ;  nam  cum 
in  priori  qusestione  expresse  dixerit,  illud  ge- 
nerale  jnramentum  esse  temerarium,  in  pos- 
teriori  nihil  tale  dixit.  Sed  potius,  propositis 
argumentis  quibus  videbatur  probari  esse  tur- 
pe,  omnibus  satisfecisse  videtur,  respondcndo 
posse  denunciare  uxorem,  etiamsi  illam  non 
accuset ;  quasi  hoc  satis  sit  ut  non  sit  judicau- 
duspatronus  turpitudinis  ejus,  cum  non  celet 
crimen  ejus,  neque  etiam  dare  illi  occasio- 
nem  peccandi  per  impunitatem,  quia  per  de- 
nuuciationem  cogi  potest  ad  poenitentiam 
agendam.  Itaque  propter  solam  obligationem 
non  accusandi  non  censuit  Pontifex  prseberi 
licentiam  peccandi,  quando  salva  semper  ma- 
net  potestas  denunciandi;  eo  vel  maxime,  quia 
non  simpliciter  accusationem  prohibet ,  sed 
cum  illa  restrictione,  ad  dvoortium  celebraa- 
dum.  Unde  integra  ctiam  relinquitur  potestas 
ad  accusandum  in  ordine  advindictam  publi- 
cam,  propter  commune  bouum,  si  ad  illud 
necessarium  sit,  vel  magis  expediat,  quod 
etiam  multum  juvat,  ut  per  tale  juramentum 
non  possit  dici  dari  licentia  iinpune  peccan- 
di.  Et  hic  sensus  videtur  probabilior  etiam 
quoad  juramentum  circa  adulterium  nondum 
commissum  ;  nam  proportione  servata,  fere 
idem  dicendum  est  de  adulterio  jam  commis- 
so,  quantum  spectat  ad  continuationem  ejus, 
quia  etiam  illanondum  commissa  est. 

23.  An  juramenta  de  omittendis  aliquibus 
bonis  servari  ptssint  absque  culpa.  —  Uftimo, 
inquiri  potest  an  hsec  juramenta  de  omitlen- 
dis  seu  non  faciendis  aliquibus  bonis,  vel  me- 

37 


578 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSOMO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


lioribus  operibus,  servari  possint  sine  culpa, 
etiamsi  possint  absque  culpa  non  servari.  Et 
ratio  dubitandi  est,  quia  D.  Thomas,  quem 
alii  imitantur,  in  d.  art.  7,  ad  secundum,  di- 
cit,  quod  licet  peccet  sic  jurans,  postea  vero 
potest,  si  velit,  juramentum  servare,  quamvis 
non  teneatur.  Ratione  etiam  videtur  clare 
probari.,  quia  sermo  est  de  omissione  actus 
non  preecepti,  sed  supererogationis,  qui  actus 
sine  peccato  omitti  potest  per  se  loquendo ; 
sed  juramentum  sicut  non  imposuit  necessi- 
tatem,  ita  neque  abstulit  hanc  libertatem ;  er- 
go.  In  contrarium  vero  est,  quia  ejusdem  ma- 
litiee  esse  videtur  iniquum  juramentum  face- 
re,  et  iniquum  juramentum  observare,  quia 
est  veluti  perseverare  in  eadem  iniquitate,  il- 
lam  voluntarie  continuando  ;  item  quia  illud 
est  virtualiter  facere  juramentum  vinculum 
iniquitatis. 

24.  Dubii  resolutio.  —  Ad  hoc  breviter  di- 
cendum  est  ,  duobus  modis  posse  intelligi, 
servari  tale  juramentum,  scilicet,  materialiter 
et  formaliter.  Materialiter  voco ,  quaudo  qui 
juravit,  persistit  in  eo,  quod  juravit,  et  vult 
illud  non  facere,  non  quia  teneatur,  nec  qua- 
si  coactus  juramento  ,  sed  solum  quia  non  te- 
netur  tale  opus  facere.  Formaliter  autem  voco 
persistere  in  illo  proposito  ex  vi  juramenti,  et 
quasi  illo  coactus.  Priori  ergo  modo  locutus 
est  D.  Thomas,  et  sic  manifestum  est  licitum 
esse  ei,  qui  juravit  non  ingredi  religionem, 
non  ingredi ,  quia  propter  juramentum  non 
cogitur  intrare,  et  idem  est  de  similibus.  Pos- 
teriori  autem  modo  sine  dubio  esset  inordina- 
tum  et  culpabile  ,  ut  probat  ratio  facta  :  nam 
contra  reverentiam  juramenti  est ,  illius  prae- 
textu  et  occasione  opus  consilii  omittere. 
Item  obligatio  talis  juramenti  iniqua  est,  ut 
loquitur  D.  Thomas  ,  Quodlibeto  quinto,  art. 
27,  quia  per  illam  obligatur  quis  ad  ponen- 
dum  obicem  gratise  et  inspirationi  Spiritus 
Sancti  ,  quod  est  valde  inordinatum  ;  ergo 
operari  etiam  ex  tali  obligatione  malum  est, 
et  peccatum.  Atque  ita  quotiescumque  jura- 
mentum  non  obligat  ex  capacitate  materiae, 
iniquum  est  formaliter  in  sensu  dicto  servare 
juramentum  ;  et  hoc  modo  posset  intelligi 
illa  regula  jurium  ,  tunc  juramentum  non 
obligare,  quando  observatum  vergeret  in  ani- 
mse  detrimentum. 


CAPUT  XVIII. 

UTRUM  JURAMENTUM  IN  MATERIA  PER  LEGEM  DI- 
VINAM  POSITIVAM  PROHIBITA  0BLIGATI0NEM 
INDUCAT  ? 

1.  Haec  qneestio  locum  habet  tam  in  ac- 
tione,  quam  in  omissione  a  Deo  prohibita ,  et 
ideo  proponitur ,  quia  licet  ex  dictis  constet, 
perseverante  malitia ,  non  posse  hsec  cadere 
sub  obligationem  juramenti ,  nihilominus  du- 
bitari  potest  an,  interveniente  juramento,  se- 
paretur  malitia  a  tali  materia,  et  ideo  possit 
juramentum  obligare.  Nam  in  hoc  sensu  vi- 
detur  dixisse  Gratian.,  22,  q.  4,  §  ultimo,  ju- 
ramentum  contra  prseceptum  divinum  ali- 
quando  obligare,  saltem  interveniente  igno- 
rantia  facti  circa  id  quod  juratur.  Quod  pro- 
bat  argumento  sumpto  ex  Josue  9  ,  ubi  Josue 
juravit  fcedus  cum  Gabaonitis,  et  se  illo  jura- 
mento  obhgari  sensit,  quamvis  tale  juramen- 
tum  contra  prseceptum  Domini  esset,  Deute- 
ronom.  7  :  Non  inibis  cum  eis  fcedus  ;  et  prse- 
terea  tale  juramentum  fuisse  validum,  colli- 
gitur  ex  2  Reg.  21,  ubi  dicitur  Deus  afflixisse 
fame  populum  suum  propter  Saul,  quia  occi- 
dit  Gabaonitas  contra  fcedus  illis  juratum  ;  er- 
go  signum  est  peccasse  Saul  frangendo  jnra- 
tam  promissionem ;  ergo  obligavit  illud  jura- 
mentum,  etiamsi  fuerit  contra  positivum  prse- 
ceptum  Dei.  Secundo,  quod  difficilius  est,  hoc 
confirmat  Gratianus,  quia  qui  post  votum  cas- 
titatis  jurat  alicui  se  habiturum  eam  in  uxo- 
rem,  obligatur  juramento,  et  tamen  illiid  est 
de  re  prohibita  a  Deo.  Ergo.  Majorem  dieit 
constare  auctoritate  Augustini,  quam  non  ad 
ducit,  nec  locum  designat.  Minorem  etiam 
supponit,  quia  illud  juramentum  est  illicitum 
ratione  praecedentis  voti.  Et  licet  servare  vo- 
tumsit  dejure  naturali,  tamen  quia  illa  obli- 
gatio  introducitur  media  voluntate  humana  , 
videtur  de  illa  judicare  ,  sicut  de  obligatione 
legis  positivse.  Et  videtur  etiam  supponere 
majorem  esse  obligationem  juramenti  quam 
voti,  et  ideo  vincere  illam. 

2.  Reprobatur  sententia  Gratiani. —  Jura- 
mentum  factum  contra  prceceptum  vel  prohibi- 
tionem  juris  divini  positivi  non  obligat.  —  Hrec 
sententia  Gratiani  sine  dubio  falsa  est ,  et  a 
Glossa  ibi,  et  ab  omnibus  reprobata.  Dico  er- 
go  juramentum  factum  contra  prseceptum, 
vel  prohibitionem  juris  divini  positivi ,  non 
obligare.  Est  assertio  certa ,  et  patet  facile 
exemplis  ,   ut  si  quis  juraret  nunquam  confi- 


CAP.  XVIII.  AN  JURAMENTCM  1N  MATERIA  PROHIBITA  FACTUM  OBLICET. 


579 


teri,  vel  nnnquam  eommunicare.  Quod  si  quis 
dicat,  ha?c  similia,  etiam  secluso  prsecepto, 
non  obligare,  quia  vergunt  in  perniciem  ani- 
mse,  tamen  nudum  prseceptum  ad  hoc  non 
suiiicere  ,  contra  hanc  fugam  est  ojtimum 
exemplum  ,    si  aliquis  habens  conscientiam 
peccati  mortalis  ,    de   quo  non  potest   hodie 
confiteri,  nihilominus  juret  se  hodie  commu- 
nicaturum  ,  sine  dubio  non  obligabitur  jura- 
mento,  quia  sic  communicare  sine  alia  neces- 
sitate  ,  et  non  prsemissa  confessione  ,  contra 
jus  divinum  est ;  et  similia  exempla  possunt 
facile  adduci ,  sed  non  est  necesse  ea  multi- 
plicare   in  re  clara.   Ratio  autem  est,  quia, 
supposito    tali   divino  jure  ,    talis   actio  vel 
omissio  est  simpliciter  mala  ;  neque  est  in  po- 
testate  hominis  separare  ab  illa  malitiam,  quia 
non  est  in  potestate  ejus  tollere  vel  suspendere 
divinum  jus  ;  ergo  juramentum  de  re  sic  pro- 
hibita  est  juramentum  de  peccato  ;  ergo  non 
magis  obligat  quam  juramentum  de  quacum- 
que  re  intrinsece  mala.  Denique  illud  jura- 
mentum  est  in  praejudicium  divini  juris ,   po- 
testatis,    ac  mandati ;  quomodo  ergo  potest 
obligare  ? 

3.  Exponitur  locus  Josue. —  Duplex  ratio 
nullitatis  considerari  potest  in  juramento  Jo- 
sue. —  Solum  oportet  explicare  juramentum 
factum  a  Josue,  in  quo  duplexratio  nullitatis 
considerari  potest :  una  est  ex  parte  doli  et 
deceptionis  Gabaonitarum,  et  probabilis  igno- 
rantise  Josuse,  et  principum  populi  Dei  ;  aliud 
caput  est  incapacitas  materioe,  qnia  jura- 
mentum  illud  fuit  de  re  per  Deum  prohibita. 
Priori  ergo  titulo  videtur  nou  potuisse  obliga- 
reillud  juramentum,  quia  fuitinvoluntarium; 
nam  ignorantia  causat  involuntarium.  Illa  au- 
tem  fuit  ignorantia  valde  apparens  et  proba- 
bilis,  ut  ex  circumstantiis,  quae  in  Scriptura 
narrantur,  colligitur.  Deinde  orta  fuit  ex  po- 
sitiva  deceptione  paciscentium,  quse  est  in- 
juriosa,  et  sufficit  reddere  pactum  nullum,  et 
consequenter  etiam  juramentum  illi  adjunc- 
tum.  Denique  fuit  ignorantia  in  conditione 
personarum,  cum  quibus  fcedus  feriebatur, 
valde  essentiali,  quia  necessaria  ad  fcederis 
honestatem;  error  autem  circa  talem  condi- 
tionem  personee  sufficit  invalidare  contrac- 
tum.  Quibus  omnibus  accedit  quod,  licet  Jo- 
sue  et  principes  propter  ignorantiam  non  pec- 
caverint  sic  jurando,  nihilomitiusjuramentum 
ipsum  in  se  fuit  de  re  illicita ;  ergo  etiam  hac 
ratione  servari  non  debuit,  et  hoc  est  aliud 
caput  nullitatis. 

4.  Varice  sententice  circa  idem  juramentum 


referuntur. — Prima  sententia  Cfratiani. — Gir- 
ca  hoc  juramentum  variee  sunt  opiniones. 
Prima  affirmat  juramentum  illud  fuisse  vali- 
dum,  et  per  se  obligatorium.  Hanc  defendit 
Gratianus,  sed  male  et  improbabiliter  ;  vult 
enim  debuisse  servari,  quamvis  esset  de  re  illi— 
cita,  quia,  quando  factum  est  ex  ignorantia 
facti,  licite  factum  est.  Sed  hoc  nihil  juvat, 
ut  recte  notavit  Abul.,  Josue  9,,  q.  29,  quia 
licet  ignorantia,  si  perseveraret,  potuisset  fa- 
cere  ut  ex  conscientia  erronea  obligaret  ju- 
ramentum,  tamen  ablata  iguorantia  non  po- 
terat  durare  obligatio  juramenti ;  quiajam 
cessabat  conscientia  erronea,  et  constabat  rem 
juratam  non  essse  licitam,  quia  preecedens 
ignorantia  non  abstulit  in  re  ipsa  obligatio- 
nem  legis  Dei  ergo  ablata  ignorantia,  lex  di- 
vina  obligabat;  ergo  jam  non  poterat  obligare 
juramentum  ad  agendum  contra  illam. 

5.  Alius  modus  defendendi  juramentum  hoc 
fuisse  validum. — Alio  ergo  modo  defendi  po- 
test  juramentum  illud  fuisse  validum,  negan- 
do  fuisse  de  re  illicita,  aut  contraria  legi  Dei. 
Quee  est  Scholasticorum  opinio,  quos  infra  re- 
feram,  et  eam  defendit  Lyran.,in  Josue,  etin- 
dicat  Ambrosius,  1.  3  Officiorum,  Josue  c.  10, 
dicens  :  Jesus  pacem,  quam  dederat,  revocan- 
dam  non  censuit,  quia  firmata  erat  sacramen- 
ti  religione,  ne,  dum  alienam  perfidiam  ar- 
guit ,  suam  fidem  sokeret.  Nec  ab  eadem 
sententia  est  alienus  Augustinus,  q.  13  in. 
Josue,  ubi  eamdem  quae.-tiohtm  tractat,  et 
easdem  ponit  rationes  dubitandi,  et  nihilomi- 
nus  ait,  Deo  non  displicuisse  observationem 
illius  juramenti,  tum  quia  quamvis  Gabaoui- 
tse  Hebraeos  fefellissent,  tamenpro  sua  salute, 
et  Deum  timendo  in  populo  ejus  id  fecerunt; 
tum  etiam  quia  ad  clementiam  sententice  Jo- 
sue  ffectebatur.  Et  in  q.  14  add.t,  quod  nisi 
placuisset  Deo  illa  juratio,  ipse  iliuminasset 
Josue,  etiamsi  non  fuisset  ab  eo  interrogatus, 
sicut  statim  in  c.  10,  in  simili  casu  legitur. 
Et  ibi  ait  credidisse  Gabaonitas  Deo,  promis- 
sionibus,  seu  comminationibus  ejus,  et  hanc 
eorum  fidem  per  iliud  fcedus  remunerasse. 

6.  Quod  autem  illud  juramentum  non  fue- 
rit  contra  legem  Dei,  colligit  Lyran.,  ex  iliis 
verbis  Josue  1 1  :  Non  fuit  civitas,  qute  se 
traderet  filiis  Jsrael,  vprceter  Jlevceum,  qui  ha- 
bitabat  in  (Jabaon,  omnes  enim  bellando  ce- 
pit.  Domiiii  enim  senteutia  fuerat,  ut  indu- 
rarentur  corda  eorum,  et  pugnarent  coutra 
Israel,  et  caderent,  et  nbn  mererentur  ullam 
clementiam ,  ac  perirent,  sicut  prcecepaat  Devs 
Moysi.    In   quibus    verbis  deciaiaii    videlur 


>80 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  FJUS  OBLIGATIONE. 


prseceptum  datum  Moysi  dc  perdendis  illis 
gentibus,  et  non  ineundo  fcedere  cum  iilis, 
scilicet,  intelligendum  esse  de  illis  gentibus 
perseverantibus  ili  sua  infidelitate  et  duritia, 
in  qua  tunc  erant,  et  resistentibus  populo  Dei, 
non  tamen  fuisse  contra  illud  preeceptum,  ali- 
quam  clementiam  concedere  iis,  qui  conversi 
ad  Deum,  et  moti  ejus  fide,  subjecti  et  liumi- 
les  fcedus  postulabant.  Et  confirmari  boc  po- 
test,  quia  etiam  erat  prseceptum  Dei  non  ac- 
cipere  uxorem  de  filiabus  alienigenis,  et  nibi- 
lominus  si  mulier  deserebat  patrios  mores,  et 
convertebaturad  fidem,  accipi  poterat  in  uxo- 
rem. 

7  Objectio  Abulensis. — Sed  objicit  Abulen- 
sis  quia,  si  hoc  verum  esset,  non  solum  Josue 
obligaretur  illo  juramento,  sed  etiam  male 
fecisset  redigendo  Gabaonitas  in  servitutem, 
quia  nullum  babebat  jus  ad  eos  affligendos  il- 
lo  modo,  si  non  erant  comprebensi  sub  sen- 
tentia  Dei  de  puniendis  et  perdendis  iliis  gen- 
tibus.  Item  argumentatur,  cuia  verba  preece- 
pti  erant  absoluta  et  universalia,  ut  patet 
Exod.  34,  et  Deuteron.  7  ;  ergo  non  licebat 
Josue  illo  modo  ea  liinitare,  vel  exceptionem 
addere.  Preeterea  quia  licet  fortasse  Deus  de- 
erevisset  parcere  Gabaonitis,  boc  non  consta- 
bat  ipsi  Josue,  qui  os  Domini  non  consulue- 
rat  ad  faciendum  juramentum,  neque  etiam 
consuluit  post  intellectam  fraudem,  ad  obser- 
vandum  iliud.  Denique  argumentari  possu- 
mus,  quia  si  illa  exceptio  vera  esset,  etiamsi 
non  preecessisset  juramentum,  nec  deceptio, 
et  Gabaonitee  aperte  et  sincere  venissent  pe- 
tendo  pacein,  et  se  submittendo  Deo,  et  po- 
pulo  ejus,  potuissent,  imo  et  debuissent  non 
oecidi,  quia  praeceptum  Dei  ad  hoc  non  obli- 
gabat,  si  vera  est  dicta  ejus  interpretatio,  et 
alio  jure  occidi  non  poteraut.  Consequens  au- 
tem  falsum  esse  colligitur  ex  eodem  Josue  9. 
Nam  cum  veliet  populus  contra  eos  bellum 
movere,  responderunt  Principes:  Juravimus 
eis  in  nomine  Dei  Israel,  et  ideo  non  possumus 
eos  contingere;  ergo  secluso  juramento  nul- 
lam  prsetenderent  excusationem. 

8.  Solutio  objectionum,  et  quomodo  Jcsue 
se  liabuit  circa  hoc  juramentum. — Ad  hsec  im- 
primis  respondere  possumus,  Josue  in  toto  il- 
io  negotio  motum  fuisse  peculiari  inspira- 
tione  divina,  et  ex  illa  sic  legem  intellexisse, 
non  per  modum  peculiaris  dispensationis,  sed 
per  modum  legitimee  interpretationis,  concur- 
rentibus  simul  aliis  principibus,  inter  quos 
praecipue  comprehendi  sacerdotes,  et  maxime 
Sunimum,  manifestum  est.  Potestque  ilia  in- 


terpretatio  confirmari  ex  verbis  Deuteron. 
20  :  Si  quando  accesseris  ad  expugnandam  ci- 
vitatem,  offeres  ei  primum  pacem  ;  si  receperit 
et  aperuerit  tibi  portas,  cunctus  populus,  qui 
in  ea  est,  salvabitur,  et  serviet  tibi  sub  tributo. 
Quee  verba  non  fuerunt  dicta  de  illis  vicinis 
civitatibus,  sed  de  aliis,  quse  procul  valde 
erant,  ut  ibidem  explicatur,  ideoque  possunt 
in  contrarium  retorqueri ;  tamen  quia  Gabao- 
nitee  preevenerunt  populum  Dei,  et  animo  ac 
subjectione  se  gesserunt  eo  modo,  quem  Deus 
a  distantibus  civitatibus  postulabat,  ideo  ju- 
dicari  potuerunt  exempti  ab  illo  rigore  sen- 
tentiaa  latee  contra  propinquas  civitates,  et 
juxta  legem  distautium  civitatum  fuisse  trac- 
tandos. 

9.  Et  ita  ad  primam  replicam  respondetur, 
merito  Gabaonitas  fuisse  redactos  in  servitu- 
tem,  quia  hoc  ipsum  continebatur  in  lege  pro 
his  populis  quibus  vita  concedebatur.  Potuit- 
que  hsec  servitus  gravior  Gabaonitis  imponi ; 
tum  quia  erant  de  propinquiscivitatibus,  quae 
dignse  erant  majori  supplicio;  tum  etiam  quia 
per  deceptionem  et  fraudem  veniam  extorse- 
rant.  Tum  denique  quia,  licet  juramentum 
obligaret  ad  remittendam  pcenam  voti,  non 
vero  ad  non  commutandam  illain  in  aliam 
leviorem  ;  id  ergo  facere  potuit  Josue  per  po- 
testatem  sibi  a  Deo  concessam  ad  puniendas 
gentes  illas.  Ad  secundam  jam  responsum  est, 
credibile  esse  interpretationem  illam  non 
fuisse  factam  sine  inspiratione  divina,  et  po- 
tuisse  etiam  Josue  illam  colligere  per  quam- 
dam  sequiparationem  ex  alia  lege  Dei.  Item 
ex  prohibitione  ipsa  divina,  et  ratione  ejus 
poterat  aliquo  modo  illa  interpretatio  colligi ; 
sic  enim  dicitur  Exod.  34 :  Ne  ineas  pattum 
cum  hoviinibus  illarum  retjionum,  ne  cum  for- 
nicati  fuerint  cum  diis  suis,  et  adoraverint  si- 
mulachra  eorum,  vocet  te  quispiam,  ut  come- 
das  de  immolatis.  Deuteron.  autem  7  dicitur 
JYon  inibis  cum  eis  fcedus,  nec  misereberis  ea- 
rum.  In  prsedicto  autem  casu  non  potest  dici 
Josue  misertum  fuisse  Gabaonitarum ,  tum 
quia  non  ut  eis  parceret,  sed  ut  juramentum 
impleret,  mortem  remisit;  tum  etiam  quia 
satis  graviter  eos  punivit.  Et  preeterea,  quia 
cum  jam  Gabaonitse  viderentur  conversi  ad 
Deum  per  fidem,  teste  Augustino,  d.  q.  i 
consequenter  cessabat  in  eis  ratio  legis  ;  unde 
Augustinus  supra,  in  queest.  13,  eos  reputat 
tanquam  de  popuio  Dei,  dicens,  Deum  vindi- 
casse  Gabaonitas  de  domo  Sau!,  tanquam  po- 
puli  sui  homines.  Denique  hanc  illius  iegis  in- 
terpretationem  secutum  fuisse  Josue,  et  in  ea 


CAP.  XVIII.  AN  JURAMUNTUM  IN  MAT 
non  errasse  sentit  D.  Thomas,  in  3,  d.  39,  q. 
l,art.  3,  qusest.  1,  ad  1,  dicens,  juramen- 
tum  Josue  non  fuisse  de  eo  quod  secundum  se 
esset  itticitum,  sed  de  eo  quod  fdctum  erat  illi- 
ciium,  quia  prohibiium,  unde  inhoc  sufficiebat 
intentionem  servare  probibentis.  Et  idem  tenet 
Bonav.  ibi  dicens,  prneccptum  Dei  intelligen- 
dum  fuisse  quantum  ad  eos.  qui  erant  incor- 
rigibiles.  Idem  Richard  ,  art.  2,  q.  3,  ad  1  ;  et 
ita  est  responsum  ad  tertiam.  Ad  ultimam 
vero  probabiliter  concedi  potest,  quod  licet 
non  intervenisset  juramentum,  potuisset  li- 
cite  Josue  comniutare  pcenam  mortis  in  pce- 
nam  servitutis,  si  homines  illi  voluntariam 
subjectionem  et  correctionem  ostenderent, 
quamvis  ad  sedandum  populum,  et  rationem 
illi  reddendam,  facilius  visum  fuerit,  obliga- 
tionem  juramenti  allegare. 

10.  Probabile  esse  juramentum  Josue  obli- 
gationem  induxisse-  —  Supposita  autem  capa- 
citate  materise  illius  juramenti,  quia  non  erat 
mala ,  nec  prohibita  secundum  veram  intelli- 
gentiam  legis  ,  non  debuit  prsetermitti  obser- 
vantia  juramenti  propter  artificium  Gabaoni- 
tarum.  Primo ,  quia  licet  per  fraudem  illam 
non  potuerint  obligare  Israelitas  in  vi  pacti, 
et  promissionis  humanse  .  nihilominus  quod 
postulabant,  bonum  et  justum  erat,  et  ideo 
juramentum  de  illo  prsestitum  ,  tanquam  per 
se  stans  obligare  potuit.  Secundo  ,  quia  illa 
deceptio  non  fuit  in  re  substantiali ,  sed  tan- 
tum  in  modo  accidentali  artificiose  invento  ad 
majorem  securitatem  personarum,  et  majo- 
rem  facilitatem  obtinendi  veniam.  Declaratur 
hoc,  nam,  ut  dicebam,  eo  ipso  quod  cum  fide 
et  subjectione  veniam  postulabant,  juste  et 
sancte  eis  concedi  poterat  quoad  vitam,  com- 
mutando  mortem  naturalem  in  civilem,  qua- 
lis  est  servitus,  ut  dicit  D.  Thomas  supra,  et 
Glossa,  ver.  Decepti,  in  §  Sed  cum  his,  22,  q.  4. 
Quia  ergo  illi  non  falso  ostendebant  hanc  sub- 
jectionem  et  fidem,  sed  solam  distantiam  lo- 
corum.  ideo  dicimus  errorem  illum  circa  per- 
sonas  fuisse  accidentalem,  et  non  in  condi- 
tione  substantiali ,  vel  necessaria  ad  validita- 
tem  fcederis  juramento  confirmati.  Tertio  , 
non  barum  juvat  quod  Gabaonitse  non  deci- 
piebant  principes  Hebrseorum  in  re  illis  inju- 
riosa  aut  nociva,  et  alioqui  illud  fingebant 
propter  vitam  tuendam  ,  ut  notat.  de  Gloss. 
Sic  ergo  valde  probabile  est  juramentum  illud 
obligasse,  non  obstantibus  dictis  apparentibus 
nullitatibus. 

11.  Abulensis  existimat  juramentum  a  Josue 
factum  secundum  se  spectatum  fuisse  de  re  il- 


ERIA  PROHIBITA  FACTUM  OBLIGET.  581 

licita. — Nihilominus  Abulensis,  d.  c.  9  Josue, 
a  q.  17,  contendit  juramentum  illud  in  se 
spectatum  fuisse  de  re  illicita  et  consequenter 
non  obligasse  post  intellectam  fraudem  Ga- 
baonitarum;  Israelitas  vero  illud  observasse 
propter  ignorantiam,  quia  putarunt  juramen- 
tum  esse  validum.  Quam  ignorantiam  credit 
idem  auctor,  q.  27,  fuisse  inculpabilem,  quia 
nondum  erant  satis  eruditi  circa  obligationem 
juramenti.  Quod  si  objiciatur  quia,  si  hoc  ita 
esset ,  potuissent  postea  licite  occidi  Gabao- 
nitae  ,  quocumque  tempore  constaret  jura- 
mentum  non  induxisse  obligationem ,  quod 
constat  esse  falsum  ,  ex  2  Reg.  21,  ad  hoc 
respondet  Abulensis  ,  Deum  postea  confir- 
masse  factum  illud  Israelitarum  ,  et  decla- 
rasse  voluutatem  suam  fuisse,  ut  Gabaonitae 
non  occiderentur.  Fatetur  autem  Abulensis 
non  habuisse  Israelitas  de  hoc  expressam  re- 
velationem,  quia  saltem  de  illa  non  constat ; 
dicit  tamen  habuisse  sufficientem  inspiratio- 
nem  internam,  quam  ex  variis  conjecturis 
colligit  in  q.  32.  Sed  revera  non  plane  satis- 
facit,  tum  quia  si  inspiratio  erat  de  dispensa- 
tione  quam  Deus  faciebat  in  lege  sua,  et  de 
novo  praecepto,  quod  dabat  de  non  occiden- 
dis  Gabaonitis,  oportebat  certius  et  expressius 
fieri  talem  revelationem.  Tum  etiam  quia  in 
dicto  loco  Regum  pro  ratione  solum  redditur, 
quia  filiilsrael  juraverant  eis;  si  autem  jura- 
mentum  a  principio  fuisset  invalidum,  nun- 
quam  ratione  illius  durasset  obligatio,  sed  so- 
lum  ratione  novi  praecepti  divini,  sicut  alias 
ipsemet  Abulensis  argumentatur.  Quapropter 
prior  communis  responsio  solidior  videtur. 

12.  Cap.  Venerabilem.  —  Exponitur  Inno- 
centius  in  casu  Gfabaonitarum.  —  Non  omit- 
tam  autem  advertere,  quod  Innocent.  III,  in 
c.  Venerabilem,  §  Idem  etiam,  hoc  exemplo 
Gabaonitarum  probat ,  non  esse  violandum 
juramentum,  eo  prsetextu  quod  sit  illicitum, 
donec  judicio  superioris,  ad  quem  pertinet, 
declaretur  antale  juramentum  sit  licitum  vel 
illicitum,  et  consequenter  an  sit  servandum 
vel  non  sit  servandum.  Quod  videtur  intelli- 
gendum,  quando  non  est  certum,  sed  dubium, 
an  tale  juramentum  sit  illicitum ;  nam  si 
res  esset  clara  et  certa,  non  esset  necessaria 
superioris  interpretatio.  Necesse  est  ergo  in- 
telligi  in  casu  dubio,  hoc  enim  etiam  postulat 
materia  textns,  ut  Glossa  advertit.  Sentit  ergo 
Pontifex  in  casu  Gabaonitarum,  filios  Israel 
saltem  dubitasse  an  juramentum  illud  esset  li- 
citum,  necne,  et  ideo  recte  fecisse  non  temere 
violando  illud.   Sed  tunc  insurgit  difficultas, 


LIB.  II.  BE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


582 

quomodo  inconsulto  Domino,  a  quo  tnnc  ex- 
pectabantur  responsa  in  similibus  dubiis,  ausi 
fuerint  defmire  statuere  non  occidere  Gabao- 
nitas;  nam  in  boc  dubitare  poterant  an  legem 
violarent,  quandoquidem  dubitabant  an  jura- 
mentum  esset  licitum,  vel  illicitum.  Ad  quod 
dicendum  est  non  ita  dubitasse,  quin  definite 
judicarent  factum  illud  non  fuisse  contra  le- 
gem  recte  intellectam,  et  supra  positam  inter- 
pretationem  legis  esse  adeo  consentaneam  in- 
tentioni  Dei,  et  verbis  legis,  ac  rationi,  ut  sine 
ullo  dubio  practico  (quidquid  sit  de  speculativo) 
judicaverint  observantiam  JTiramenti  fuisse 
licitam,  et  consequenter  necessariam.  Aliud 
Gratiani  motivum  sequentem  postulat  quses- 
tionem. 

CAPUT  XIX. 

UTRUM  JURAMENTUM  FACTUM  CONTRA  PRIUS  VOTUM, 
JURAMENTUM  AUT  PR0MISSI0NEM    OBLIGET  ? 

1.  Juramentum  factum  contra  olligationem 
prioris  voti  nonobligat.  — Hoc  dubium  anne- 
xum  est  praecedenti,  propter  secundam  proba- 
tionern  Gratianiibipropositam,  quse  potest  es- 
se  ratio  dubitandi  in  prsesenti.  Sednihilominus 
dico  primo :  juramentum  factum  contra  obliga- 
tionem  ex  priori  voto  contractam,  nullam  obli- 
gationem  inducit.  Conclusio  est  communis,  et 
satis  clara.  Et  ratio  generalis  esse  potest,  quia 
tale  juramentum  est  de  re  intrinsece  mala  ;  os- 
tensum  autem  est  juramentum  de  tali  materia 
non  posse  obligare ;  ergo.  Major  patet,  quia 
licet  illa  obligatio  contracta  sit  medio  actu 
voluntatis  humanae,  tamen,  supposito  actu 
promittendi  vel  jurandi,  obligatio  est  intrin- 
scca  et  naturalis,  et  consequenter  fractio  illius 
est  intriusece  mala.  Subsequens  autemjura- 
mentum  est  de  agendo  contra  illam  obligatio- 
nem  ;  est  ergo  de  re  intrinsece  mala. 

2.  Confirmatur  conclusio,  et  distinguuntur 
duo  modi,  quibus  juramentum  potest  esse  priori 
noto  contrarlum.  —  Magis  autem  confirmatur 
et  declaratur  hsec  assertio  distinguendo  duos 
modos,  quibus  potest  juramentum  subsequens 
esse  priori  voto  contrarium.  Primo,  per  solam 
contradictionem  ex  parte  objecti,  ut  si  vovi 
jejunium,  et  postea  jurem  non  jejunare,  et  in 
tali  juramento  per  se  nota  est  iniquitas,  nam 
proponere  non  facere  quod  vovi,  iniquum  est; 
ergo  multo  magis  id  jurare.  Quin  potius  tale 
juramentum  non  solum  ratione  voti,  sed  etiam 
illo  secluso,  ratione  talis  materise  per  se  spec- 
tatse  erit  nullum,  juxta  principia  supra  posita. 


Nam  cum  illa  materia  sit  capax  voti,  necesse 
est  ut  sit  ex  melioribus  bonis;  ergo  negatio 
illius  non  potest  esse  materia  valida  juramen- 
ti.  Alio  modo  potest  esse  juramentum  contra- 
rium  voto  per  positivam  contrarietatem  ex 
parte  materise,  qute,  scilicet,  est  de  actu  con- 
trario,  seu  repugnante  actui  promisso  per  vo  - 
tum,  ut  in  exemplo  illo  Gratiani,  de  illo  qui 
jurat  ducere  aliquam,  post  votum  castitatis. 
Et  tunc  certum  etiam  est,  juramentum  esse 
iniquum,  et  non  obligare,  ut  est  definitum  in 
cap.  Rursus,  Qui  clerici  vel  voventes.  Et  ratio 
est,  quia  etiam  illud  juramentum  virtute  est 
de  violando  voto,  quod  intrinsece  malum  est. 

3.  Ohjectio. — Solutio. — Sed  objicitur,  quia 
major  est  obligatio  juramenti  quam  voti.  Res- 
pondetur  primo  negando  assumptum  in  jura- 
mento  promissorio,  ut  supra  ostensum  est. 
Secundo,  consequentia  etiam  non  est  bona,  eo 
quod  non  sunt  csetera  paria,  quando  promis- 
sio  antecedit,  et  confert  jus,  ut  statim  dicemus 
de  promissione  humana.  Accedit  tertio,  quod 
in  exemplo  adducto,  etiamsi  juramentum  an- 
tecessisset,  prsevalere  fortasse  posset  votum 
postea  subsecutum,  de  quo  infra  videbimus  in 
tractatu  de  Voto,  ubi  etiam  disputabimus  an 
qui,  post  votum  castitatis,  matrimonium  con- 
traxit,  teneatur  potius  ingredi  religionem , 
quam  matrimonium  consummare. 

A.  Secunda  assertio  :  quando  juramenta 
sunt  contraria,  si  prius  fuit  de  re  honesta,  non 
potest  posterius  coutra  illud  olligare. — Dico 
secundo :  quando  juramenta  sunt  contraria, 
et  unum  prsecessit,  et  aliud  subsequitur,  tunc, 
si  prius  juramentum  fuit  licitum  et  honestum, 
non  potest  posterius  juramentum  contra  illud 
obligare.  Hsec  assertio  habetur  clare  in  cap. 
Sicut,  de  Sponsalibus,  ubi  omnesDoctores.  Et 
ratio  est  eadem,  quia  posterius  juramentum 
est  de  re  intrinsece  mala,  scilicet,  de  non  ob- 
servando  preestito  juramento,  sive  hoc  fiat 
per  hanc  formalem  negationem,  sive  per  ac- 
tum  contrarium,  ut  in  voto  declaratum  est.  Et 
confirmatur,  quia  vis  juramenti  de  se  aequalis 
est;  ergo  si  preecessit  juramentum,  et  obliga- 
tionem  induxit,  non  potest  per  subsequens 
juramentum  infirmari.  Atque  ita  recte  intelli- 
gitur  c.  Tuanos,  1,  de  Jurejur.,  ubi  ex  duo- 
bus  juramentis  posterius  dicitur  prsevalere, 
quia  primum  non  obligaverat,  quia  erat  juri 
contrarium,  ut  ibi  notat  Glossa^  in  ver.  Primo 
prajudicat ;  igitur  a  contrario,  si  primum  ju- 
ramentum  validum  fuisset,  non  potuisset  se- 
cundum  illi  praejudicare :  nam  illa  negatio  fuit 
acleequata  causa  suo  modo  prioris  affirmatio- 


CAl\  XIX.  AN  JURAMENTUM  CONTRA  VOTUM,  ETC. 


583 


nis;  ergo  affirmatio  contraria  erit  causa  con- 
trarise  negationis. 

5.  —  Secl  contra  lianc  partem  objici  potest : 
nam  actus  factus  contra  prius  juramentum, 
licet  peccaminose  fiat,  validus  est ;  ergo  etiam 
juramentum,  factum  contra  aliud  prius,  vali- 
dum  erit.  Gonsequentia  tenet  a  paritate  ra- 
tionis,  vel  a  fortiori,  quia  j  uramentu  m  est  nobi- 
lior  actus,  et  majorem  habens  efficaciam,  quam 
alii.  Antecedens  patet  inductione;  nam  si  quis 
promisit  non  donare,  etdouat,  licet  male  agat, 
valida  est  donatio,  si  nihil  aliud  ei  obstet  quam 
juramentum.Item,  si  quisjuravit  non  revocare 
procuratorem,  et  revocavit,  valida  est  revoca- 
tio,  ut  dixit  Glos.,in  capit.  ult.,  de  Procura- 
toribus,  in  6,  verb.  Revocatus.  Item  si  quis  ju- 
ravit  nou  vovere  inconsulto  Petro,  et  postea 
vovit.  validum  est  votum.  Item  si  quis  juravit 
sponsaliacum  aliqua,  et  postea  contrahat  cum 
alia,  validum  est  matrimonium,  c.  Sicut,  de 
Spons.  Imo  licet  juraverit  non  contrahere 
matrimonium,  et  postea  contrahat,  factum  te- 
net.  Et  ratio  est,  quia  juramentum,  licet  pro- 
hibeatactum,  nonirritat  illum,  sicut  lexpro- 
hibens  non  semper  irritat ;  ergo  non  obstante 
juramento  valet  actus. 

6.  Dubium  incidens  :  an  facta  contra  jura- 
mentum  teneant. — Hoc  dubium  petitur  in  pro- 
posita  objectione,  ad  quod  breviter  respondeo, 
actum  contra  prius  juramentum  factum  non 
irritari  ex  vi  prioris  juramenti,  ut  recte  proba- 
tum  est.  Dico  autem  ex  vi  prioris  juramenti, 
quia  interdum  contingit  juramentum  adjungi 
prohibitioni  actus  aliunde  irriti  ratione  alicu- 
jus  legis,  quasi  ad  confirmandam  voluntatem 
in  observatione  talis  legis :  exemplum  est  in 
juramento  de  non  alienando  fundo  dotali,  et 
tunc  estspecialedubium,an  juramentum  pos- 
terius  factum  sit  contrarium  priori,  et  ha- 
beat  vim  obligandi,  de  quo  dicam  infra,  ha- 
bet  enim  specialem  difficultatem  propter  le- 
gem,  quse  simul  cum  juramento  resistit.  Hic 
ergo  de  sola  virtute  juramenti  tractamus,  et 
sic  dicimus  quod  juramentum  de  se  non  irri- 
tat  actum,  etiamsi  prsestetur  de  non  faciendo 
tali  actu.  Hsecestsententia  communis  Canon., 
in  c.  Intellecto,  de  Jurejur.,  ubi  Panor.,  n.  8, 
etinc.  Dilecto,  de  Prseben.,  n.  18,  et  ibi  alii. 
Item  Sylvest.,  Juramentum,  4,  q.  12;  Ang., 
Juramentum,  5,  n.  15;  Selva,  de  Jur.,  3  p., 
q.  1,  n.  44  et  45,  ubi  varia  exempla  et  aucto- 
res  allegat.  Item  Covar.,  d.  c.  Quamvis,  2  p., 
§  2,  num.  4,  verb.  Cceterum  ;  et  bene  Azor, 
tom.  1,  lib.  41,  c.  6,  q.  3,  ubi  alias  opiniones 
refert,  quas  omitto,  quia  nec  fundamentum, 


nec  probabilitatem  habere  videntur.  Ratio  er- 
go  est,  quia  valor  talis  actus  ex  voluntate  ope- 
rantis  pcudet,  et  per  legem  aliquam  non  im- 
peditur.Item  quiajuramentum  licet  auferat  li- 
berampotestatem  faciendi,  imponendo  obliga- 
tionem,  non  tamen  aufert  simpliciter  potesta- 
tem  faciendi  vel  volendi,  et  ideo  licet  actus  con- 
tra  juramentum  male  fiat,  validus  esse  potest. 

7.  Differentia  inter  legem  ct  juramenlum. — 
Imo  existimo  non  posse  talem  irritationem 
fieriexvi  juramenti,  etiamsi  jurans  velit  ;nam 
licet  jurando  mtendat  non  solum  sibi  prohi- 
bere,  sed  etiam  irritare  actum,  si  fiat ,  nihilo- 
minus,  si  postea  voluntatem  mutet  volendo 
actum  validum  facere,  ut  matrimonium,  do- 
nationem,  aut  quid  simile,  actus  erit  validus, 
licet  male  fiat.  In  quo  est  notanda  differentia 
inter  legem  et  juramentum ;  nam  lex  licet 
ssepe  prohibeat  non  irritando.  potest  tamen 
utrumque  facere,  et  facit,  si  sufficienter  de- 
claret ;  juramentum  autem  solum  id  non  po- 
test.  Ratio  differentiee  est,  quia  irritatio  legis 
provenit  a  superiori  voluntate,  quam  non  potest 
mutare  vel  impedire  voluntas  subditi ;  jura- 
mentum  autemprovenit  a  voluntate  ipsiusju- 
rantis,  quialicet  jurando  liget  (ut  sic  dicam) 
voluntatem,  et  potestatem  suam,  non  tamen 
privat  se  potestate  et  dominio  suee  voluntatis, 
et  ideo  potest  semper  efficaciter  mutare  prio- 
rem  voluntatem,  et  ita  validum  facere  effec- 
tum,  quamvis  in  eo  faciendo  peccet.  Quod  si 
dicas,  quamvis  juramentum  sit  a  voluntate, 
obligationem  ejus  non  esse  a  voluntate,  sed  a 
Deo,  et  a  lege  naturali,  respondetur  hinc  po- 
tius  confirmari  intentum,  quia  nulla  est  lex 
naturalis,  quse  talem  actum  irritet,  licet  illum 
prohibeat.  Et  ratio  est,  quialicet  facereactum 
contrarium  juramento  sit  contra  obligationem 
ejus,  quod  actus  dle  habect  effecturn  suum, 
non  est  contrajuramentum,  neque  illaest  ma- 
teria  in  quam  per  se  possit  cadere  juramen- 
tum,  et  ideo  quamvis  juramentum  prohibeat 
actum,  non  irritat  illum. 

8.  Ostenditur  aliud  esseactum  esse  validum, 
aliud  juramentum,  quo  firmatur  actus.  —  Ne- 
que  hoc  repugnat  assertioni  positee,  quia  licet 
actus  sit  contra  juramentum,  nihilominus  quod 
talis  actus  sit  validus,  neque  est,  neque  esse 
potest  contra  juramentum.  Secus  vero  est  de 
posteriori  juramento  faciendi  actum  contra- 
rium  priori  juramento,  quia  tunc  tale  jura- 
mentum  posterius  fit  irritum  ex  defeetu  mate- 
rise,  quia  per  prius  juramenturn  effecta  ess, 
mala  et  peccaminosa,  ac  subinde  incapax  ju- 
ramenti.  Etideo  nonrefert  quodjuramentum 


584 


L!D.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  ORLIGATIONE. 


sit  nobilissimus  actus ;  naiu  potius  ob  banc  ip- 
sam  causam  non  potest  cadere  in  materiam 
pravam,  efe  idcirco  quamvis  magnum  sit  vin- 
culum  juramenti,  habere  non  potest  locum 
circatalem  materiam.  Considerandum  autem 
est,  aliud  esse  promittere  actum  contrarium 
priori  juramento,  et  banc  ipsam  promissio- 
nem  juramento  confirmare  ;  aliud  vero  esse 
confirmare  actumjamfactum  coutra  juramen- 
turn.  Primum  enim  dicit  ordinem  ad  actum 
futurum  juramento  contrarium,  et  ex  eo  ca- 
pite  intrinsece  malum,  et  ideo  tale  juramen- 
tum  pravum  et  nullius  valoris  est,  quia  esset 
vinculum  iuiquitatis,  et  firmaret  animum  in 
propositomale  operandi,  etde  hoc  juramento 
procedit  assertio  proposita. 

9.  Secundum  autem  non  est  hujusmodi; 
nam,  licet  supponat  pravum  actum,  utpote  fac- 
tum  contra  prius  juramentum,  non  tamen  ca- 
dit  in  illum,  ut  malus  est,  sed  in  effectum  ejus, 
qui  bonus  est;  ut  si  quis  contraxit  et  consum- 
mavit  matrimonium  contra  juramentum,  vel 
votum  castitatis,  vel  contra  juramentum  con- 
trahendi  cum  alia,  licetpostea  juretpersevera- 
rein  illo  matrimonio,  rem  bonam  jurat,  quam- 
vis  medio  peccato  fuerit  effecta.  Et  similiter 
tale  juramentum  non  respicit  in  futurum  ali- 
quid  malum,  vel  priori  juramento  contra- 
rium,  quialicet  facere  talem  actum  fuerit  con- 
tra  prius  juramentum,  nibilominus,  post  fac- 
tum  talem  actum,  conservare  illum,  et  alia 
qnae  consequunturex  illo,  non  estcontra  prius 
juramentum.  Ut  si  prius  juravi  non  donare,  et 
nibilominus  postea  donem,  valida  est  donatio, 
ut  dixi;  et  ideo  si  jurem  noii  retractare  dona- 
tionem,  neque  impedire  usum  vel  usumfruc- 
tumrei  donatse,  validum  est  juramentum,  quia 
non  est  per  se  contrarium  pnori  juramento, 
licet  supponat  prius  juramentum  violatum. 

10.  Juramentum  factum  contra  simplicem 
promissionem  honestam  non  est  validum.  — 
Covar.,  etc.  —  Dico  tertio  :  juramentum  fac- 
tum  contra  priorem  simplicem  prornissionem 
noji  confirmatam  juramento,  obligantem  ta- 
men  in  conscientia,  sive  ex  justitia,  sive  ex 
humana  fidelitate,  non  obligat  in  conscientia, 
nec  validum  est.  Ita  docet  Govarr.,  iri  d.  2  p., 
§  2,  n.  4,  vers.  Cceterum,  ubi  pro  illa  allegat 
c.  Veniens,  de  Jurejur.,  et  ibi  Innoc.  et  alios 
Doctores.  Tamen  Innocentius  potius  docet 
contrarium,  ut  rectius  notavit  Syrvest.,/#r«- 
nentum,  A,  q.  12;  ipse  vero  contra  Innocen- 
tium  tenet  nostram  assertionem.  Et  sumitur 
ex  Bonav.,  Richar.,  Palud.,  Gabr.,  Soto, et  aliis 
Theologis,  in  4,  d.  27  et  28,  dicentibus,  spon- 


salia  pura  nou  dissolvi  per  subsequentia  jura- 
ta.  Quse  est  etiam  communis  sententia  juris 
tarum,  in  cap.  Sicut,  de  Spons.,  prsesertim 
Abb.  antiqui,  Hostiens.,  et  Panorm,  qui  ad- 
vertit  Innocentium  sibi  contrarium  idem  ibi 
tenere ;  idem  Angel.,  Juramentum,  5,  n.  J5. 
Et  ratio  est,  quia  non  implere  promissionem 
simphcem  est  peccatum,  sive  mortale,  sive  ve- 
niale ;  ergo  jurare  illam  non  implere,  est  jurare 
quoddam  peccatum;  ergo  nonpotest  talejura- 
mentum  obligare.  Et  idem  est  si  juret  aliquid 
contrarium,  et  repugnans  priori  promissioni, 
ut  est  in  casu  de  sponsalibus,  quia  etiam  ibi  in 
virtute  juratur  fractio  fidei  prioris  promissio- 
nis;  ergo  etiam  tunc  non  obligat  juramentum. 

11.  Objectio.  —  Sed  objici  potest  ex  Inno- 
centio  supra,  quia  quando  tantum  preecessit 
simplex  promissio,  et  sequitur  juramentum 
de  re  opposita,  potest  utrique  satisfieri  im- 
plendo  jurameiitum,  ut  sonat,  et  satisfaciendo 
promissioni  per  aliquid  aequivalens ;  ergo  ita 
faciendum  est  ob  reverentiam  juramenti; 
nam  servandum  semper  est,  quautum  potest 
sineconseientise  discrimine.  Et  confirmatur  ex 
d.  cap.  Veniens,  nam  ibi  facta  fuerat  mentio 
prioris  promissionis,  non  declarando  an  fuis- 
setfacta  cum  juramento,  necne,  ettamenpos- 
tea  mandat  Pontifex  cum  restrictione,  ut  si 
mandatum  inveniatur  contrarium  juramento 
prius  recte  facto,  declaretur  iuvalidum  ;  ergo 
indicatur  quod  sola  promissio  preecedens  siue 
juramento,  non  sufficiat  ad  irritandum  jura- 
mentum  subsecutum.  Et  hoc  fuit  fundamen- 
tum  Inuocentii,  et  non  multum  repugnant 
Gloss.  ultim.,  et  Abbas  antiquus  ibi. 

12.  Sed  imprimis  ex  textu  illo  nihil  colligi- 
tur  in  contrarium.  Primo,  quia  in  illo  non  est 
sermo  de  juramento,  sed  de  mandato  promis- 
sioni  contrarium,  et  fieri  potest  ut  manda- 
tum  superioris  ita  impediat  implere  promis- 
sum,  ut  sine  peccato  possit  omitti,  quod  non 
habet  locum  in  juramento  propria  voluntate 
facto.  Sed  hoc  non  est  ad  rem,  tum  quia 
ibi  uon  est  sermo  de  mandato  procedcnte  a 
superiore,  sed  facto  in  virtute  prioris  jura- 
menti ;  tum  etiam  quia  mandatum  superio- 
ris  etiam  potest  resistere  priori  juramento 
promissorio,  irritando  illud  ex  parte  mate- 
rise,  ut  infra  dicetur.  Secundo  ergo  non  ob- 
stat  ille  textus,  quia,  ut  ibi  notat  Panor., 
in  fine,  ex  Innoc. ,  in  d.  cap.  Sicut,  ibi 
tantum  narratur  factum,  et  juxta  illud  Ponti- 
fex  respondet.  Nam  licet  in  illo  textu,  prout 
nunc  habetur  in  Decretahbus,  nou  explicetur 
priorem  promissionem  fuisse  juratam,  tamen 


CAI>.  XIX.  AN  JURAMENT 
juxta  autiquara  lectiouem  expresse  dicitur, 
juramento ,  et  promissione ,  ut  habetur  in  3 
Collatione  Anton.  August.,  et  notavit  Abb. 
antiquus,  et  ideo  Pontifex  mentionem  feciif 
juramenti,  atque  ita  non  insinuavit  solnm 
promissionem  non  fuisse  sufficientem.  Ad  ra- 
tionem  autem  respondetur  negando  assum- 
ptum  ;  nam  in  rigore  conscientise  loquendo, 
teuetur  quis  implere  quod  promisit  iu  ea  spe- 
cie  in  qua  promisit,  nec  potest  cogere  credito- 
rem,  ut  acceptet  eequivalentem,  vel  interesse, 
nam  ea  quae  promittuntur,  opere  compleri 
debent,  et  pacta  servanda  sunt,  c.  4  et  3  de 
Pactis,  neque  alio  modo  servatur  veritas,  quee 
in  promissione  necessaria  est. 

13.  Dubium  incidms :  an  consentiente  cre- 
ditore  obliget  juramentum  contra promissionem 
factum  .  —  Hinc  vero  nascitur  optimum  du- 
bium ;  nam  licet  promissio  in  rigore  non  im- 
pleatur  solvendo  interesse  iuvito  creditore,  si 
tamenille  contentus  est,  sufficientcr  impletur. 
Queeri  ergo  potest  an  in  eo  casu,  in  quo  prior 
creditor  contentus  fuerit  alia  solutione,  jura- 
mentum  factnm  contra  promissionem  obliget. 
Videtur  enim  obligare,  quia  jam  potest  im- 
pleri  sine  peccato.  Imo  ex  vi  talis  juramenti 
videtur  quis  obligari  ad  procurandum,  vel 
saltem  interrogaudum  ab  eo,  cui  prius  pro- 
misit,  an  sit  contentus  justo  interesse,.  vel  re 
alia  a^quivalente,  ut,  si  annuat,  suum  jura- 
mentum  impleat,  quia  tenetur  facere  quan- 
tum  in  se  est  ad  juramentum  implendum.  Et 
confirmatur,  quia  si  tempore  quo  factum  est 
juramentum,  prior  promissio  jam  non  obli- 
garet,  vel  propter  remissionem  concessam, 
vel  propter  rerum  mutationem,  tunc  siue  du- 
bio  juramentum  obligaret,  quia  jam  esset  de 
re  licita,  et  ita  cessaret  ratio  invaliditatis  ju- 
ramenti :  ergo  similiter  quamprimum  cessat 
postea  obligatio  promissionis,  incipietobligare 
juramentum. 

14.  Neque  obstat  quod  juramentum,  a  prin- 
cipio  factum ,  fuerit  de  re  illicita,  quia  jam 
mutata  est  in  licitam.  Nam  si  a  principio  fuis- 
set  de  re  licita,  et  facta  esset  illicita,  eo  ipso 
cessaret  obligatio  juramenti ;  ergo,  ut  servetur 
proportio  et  eequalitas,  licet  juramentum  a 
principio  fuerit  de  re  illicita,  quamprimum 
fiat  licita,  obligabit.  Atque  huic  parti  favet 
Navar.,  d.  c.  12,  n.  89,  ubi  pro  regula  statuit, 
juramentum  generaliter  faetum,  ita  ut  com- 
prehendat  tempus  pro  quo  actus  juratus  po- 
test  esse  licitus  et  illicitus,  licet  factum  sit  eo 
tempore  quo  actus  est  illicitus,  obligare  in  eo 
tempore  iu  quo  actus  cceperit  esse  licitus.  Ei- 


UM  CONTRA  VOTUM,  ETC.  585 

dem  sententise  favet  Covarr..  iu  4,  1  part., 
cap.  4,  §  I,  n.  16,  quatenus  dicit,  quamvis  se- 
cunda  sponsalia  non  valeant  durantibus  pri- 
mis,  incipere  tamen  obligare,  si  prima  dissol- 
vantur  per  mortem  aut  consensum  prioris 
sponsee,  saltem  in  virtute  promissionis. 

15.  Nihilominus  contrarium  suaderi  potest, 
scilicet,  tale  juramentum  obligare  postea  non 
posse,  quidquid  eveniat.  Primo,  ex  regula  ju- 
ris,  18,  in  6  :  Non  firmatur  traclu  tcmporis, 
quod  de  jure  ab  initio  non  subsistit ;  nam  in 
nostro  casu  juramentum  illud  a  principio  non 
subsistit.  sed  est  nullum,  quia  est  de  re  illici- 
ta  ;  ergo  nunquam  amplius  vires  resumit. 
Confirmatur,  nam  hac  ratione  professio  facta 
ab  uno  conjuge,  vivente  altero  et  invito,  illo 
mortuo  non  convalescit,  neque  obligat,  juxta 
c.  Quidam,  de  Conversione  conjugatorum,  et 
c.  Placet,  eod.  Unde  Panormitanus  ibi  colli- 
git  promissionem  factam  tempore  inhabili, 
quia  nulla  est,  non  convalescere  tempore  ali- 
quo^  ut  si  quis  habens  votum  castitatis,  pro- 
misit  sponsalia,  licet  postea  dispensationem 
voti  obtineat,  non  obligatur  sponsalibus,  quia 
nulla  a  principio  fuerunt;  ergo  similiter  in 
preesenti.  Secundo  declaratur  in  hunc  modum, 
quia  vel  illud  juramentum  factum  contra 
priorem  promissionem  fuit  absolutum  ,  vel 
sub  conditione,  si  alter  cedat  juri  suo,  vel  alia 
simili.  Hoc  posterius  est  contra  hypothesim, 
quce  in  queestione  supponitur,  sic  euim  tale 
jurameutum  nou  esset  illicitum  ;  sicut  nou  est 
illicitum  jurare  matrimonium  contrahere  cum 
consanguiuea,  si  Papa  dispensaverit,  quia  li- 
cet  actus  matrimohii  nunc  non  liceat,  condi- 
tio  suspendit  illum,  vel  facit  ut  nihil  juretur 
illicitum  ;  ita  ergo  esset  in  pra^senti.  Nos  au- 
tem  loquimur  de  juramento  illicito  ;  ergosup- 
ponendum  est,  juramentum  esse  absolutum 
de  ageudo  id  ,  quod  juratur,  non  obstante 
priori  promissione,  et  rumpendo  illam ;  tale 
autem  juramentum  a  principio  invalidum 
est,  independenter  ab  omni  conditione  ;  ergo 
simpliciter  et  absolute  non  obligat ,  neque 
obligabit ,  quacumque  mutatione  rerum  fac- 
ta,  quia  nec  formaliter,  nec  virtute  clausit  a 
principio  talem  conditionem,  aut  intuitu  il- 
lius  factum  est. 

16.  Resolmtur  dubium  et  asseritur  ut  pro- 
babilius,  non  obligare  juramentum  contra  prio- 
rem  promissionem,  licet  creditor  juri  suo  ces- 
serit.  —  Propter  heec  posteriora  argumenta 
videtur  mihi  hsec  sententia  probabilior  ex  vi 
talis  juramenti,  et  nisi  aliud  constiterit  de  in- 
tentione  jurantis ;  quod  raaxime  confirmabi- 


586 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJLS  OBLIGATIONE. 


lur  respondendo  ad  priores  ratioues.  Ad  pri- 
mam  dicitur,  licet  verum  sit  posse  jurantem 
in  eo  casu  implere  secundam  promissionem 
sine  peccato,  nihilominus  non  teneri ,  quia 
neque  id  juravit,  neque  juramentum  illud  a 
principio  ad  aliquid  obligavit.  Ad  confirma- 
tionem  autem  recte  ibi  negata  est  consequen- 
tia :  nam  si  tempore  secundee  promissionis 
prior  obligatio  fuisset  extincta,  juramentnm 
fuisset  de  re  licita,  ideoque  obligaret;  durante 
autem  priori  obligatione,  juramentum  a  prin- 
cipio  fuit  nullum  ,  et  ideo  nunquam  postea 
obligat.  Et  ob  eamdem  causam  non  valet 
sequiparatio  inter  juramentum  a  principio  li- 
citum  vel  illicitum,  quia  licitum  a  principio 
obligat,  dependenter  tamen  ab  honestate  ma- 
terise,  et  ideo  semper  includit  virtute  hanc 
conditionem  :  Nisi  materia  mutetur,  et  fiat 
illicita,  et  inde  est  ut,  facta  in  materia  tali 
mutatione,  cesset  obligatio  juramenti.  At  vero 
quando  juramentuma  principio  fuit  illicitum, 
fuit  etiam  nullum,  ideoque  non  obligat,  etiam 
sub  illa  conditione  :  Si  materia  desinat  esse 
illicita. 

17.  Regula  Navarri  non  probatur.  —  Et 
ideo  non  probo  regulam  traditam  a  Navarro 
loco  ibi  citato,  quando  juramentum  a  princi- 
pio  fuit  illicitum  ex  objecto  suo,  quia  tunc 
nunquam  incipit  obligare,  etiamsi  in  materia 
jurata  incipiat  esse  aliqua  honestas,  propter 
rationem  supra  factam,  quod  actus  nullus 
nunquam  convalescit.  Quod  etiam  exemplis 
ab  ipso  Navarro  inductis  ostendi  potest.  Unum 
est  de  illo,  qui  juravit  non  ingredi  talem  do- 
mum  sine  ulla  causa  vel  ratione,  quod  jura- 
mentum,  tanquam  vanum  et  temerarium,  non 
obligat.  Si  autem  postea  contingat  in  domo 
illa  esse  occasionem  peccandi,  dicit  Navarrus 
pro  tunc  obligare  juramentum  illud,  quia  non 
est  cur  restringatur  ad  tempus,  in  quo  teme- 
rarium  et  vanum  est.  Ego  vero  existimo  ex  vi 
illius  juramenti  non  obligari  eum,  qui  sic  ju- 
ravit,  ad  non  ingrediendum  talem  domum, 
quia  juramentum  nunquam  fuit  factura  illo 
intuitu  vitandi  talem  occasionem,  ut  supponi- 
tur,  sed  solum  temere,  et  ex  quadam  levita- 
te.  Idem  est  de  illo  qui  juravit  non  laborare 
in  sabbato,  non  intuitu  devotionis  ad  Virgi- 
nem,  sed  vel  intuitu  falsse  superstitionis,  vel 
solum  ad  corporalem  requiem  ;  nam  licet  ille 
possit  honeste  vacare  in  honorem  Virginis, 
non  tenetur  ex  vi  illius  juramenti ;  est  enim 
eadem  ratio  de  loco,  qua?  de  tempore. 

18.  Aliud  exemplum   Navarri  est,  si  quis 
uravit  servare  statuta  alicujus  ecclesiae,  inter 


quse  unum  erat  eontra  cauones,  et  ideo  illi- 
citum,  nam  juramentum  a  principionon  obli- 
gavit  ad  illud  servandum  :  Si  tamen  (inquit) 
stalutum  itlud  postea  confirmetur  a  Pontifice, 
et  ita  incipiat  esse  licitum,  etiam  incipiet  ju- 
ramentum  obligare  ad  illud  servandum.  Sed 
distinctione  opus  est ;  nam  juramentum  illud 
potuit  fieri  vel  tantum  de  servandis  statutis 
jam  factis,  vel  de  factis  et  faciendis.  Si  sit  hoc 
posteriori  modo,  verum  est  quod  assumitur  : 
sed  exemplum  non  estad  rem,  quia  juramen- 
t.um  a  principio  respexit  tempus  futurum,  et 
factum  est  de  statutis  veris  et  validis  quocum- 
que  tempore.  Si  autem  juramentum  priori 
modo  factum  est,  dico  non  obligare  ad  statu- 
tum  postea  cunfirmatum,  nisi  a  principio 
constiterit,  juramentum  ex  certa  scientia  fac- 
tum  esse  de  illo  sub  ea  conditione ;  in  quo 
sensu  fuisset  juramentum  a  principio  licitum, 
etiam  ut  cadens  in  illud  statutum.  Si  autem 
juramentum  absolute  factum  fuit  de  servan- 
dis  statutis  jam  conditis,  sine  ullo  respectu  ad 
confirinationem,vel  dispensationem  Pontificis, 
sic  solum  obligavit  ad  statuta  valida ;  nam  il- 
lud,  quod  est  illicitum,  non  potest  dici  statu- 
tum.  Quapropter,  cum  postea  confirmatur, 
quasi  de  novo  fit,  ideoque  prius  juramentum 
ad  illud  non  obligat,  juxta  c.  penult.  de  Ju- 
rejur. 

19.  Denique  non  obstat  exemplum  de  spon- 
salibus  ex  Covar.  adductum,  nam  oppositum 
verius  censemus,  si  eadem  proportio  in  exem- 
plo  servetur,  nimirum  quod  secunda  sponsalia 
absolute  facta  sint,  et  non  sub  conditione  : 
Si  prior  sponsa  cesserit  juri  suo,  vel  alia  si- 
mili,  ut  bene  notat,  et  disputat  Sancius,  lib. 
de  Sponsalibus,  disputatione  quinquagesima. 
Et  ideo  addidi  in  assertione :  Nisi  aliunde  con- 
stiterit  de  intentione  jurantis  ;  nam  si  ha?c  fuit 
non  jurandi  absolute  rem  illicitam,  sed  tantum 
sub  conditione,  qua  fieret  licita,  clarum  est 
obligare  juramentum,  quia  sic  est  honestum, 
et  ex  intentione  pendet.  Idemque  esset  si  in- 
tentio  jurantis  extenderetur  ad  juramentum 
implendum  quocumque  modo  possit,  sive  li- 
cite,  sive  illicite;  nam  tune,  licet  ex  parte 
esset  illicitum,  ex  alia  parte  esset  licitum,  et 
quoad  illam  obligaret,  impleta  honestatis  con- 
ditione.  Unde  hoc  non  solum  habet  locum, 
quando  pura  promissio  prsecessit,  sed  etiam 
si  fuerit  juramento  firmata;  nam  si  iu  poste- 
riori  juramento  addatur  conditio  :  Siprimum 
juramentum  remissum  vet  relaxatum  fuerit ,  sic 
posterius  juramentum  licitum  est  et  obligabit 
impleta  coiiditione,cumtamen  absolute  factum 


CAP.  XX.  AN  JURAMENTUM  LEGE  CIVILl  PROHIBITUM  OBLIGATIONLM  INDUCAT. 


587 


nullum  sit.  Sic  ergo  loquimur  cum  juramen- 
tum  est  coutra  priorem  nudam  proniissio- 
nem. 

GAPUT  XX. 

UTRUM  JURAMENTUM  DE  AGTU  PROHIBITO  LEGE 
HUMANA,  PR.ESERTIM  GIVILI,  SIT  OBLIGATO- 
RIUM  ? 

1.  Ratio  dubitandi  est,  quia  multa  jura- 
menta  contra  leges  civiles  facta  approbantur 
et  defenduntur  jure  canonico,  c.  Cum  contin- 
gat,  de  Jurejur.,  c.  2,  de  Pact.,  in  6.  In  con- 
trarium  vero  est,  quia  juramentum  contra 
bonosmores  non  obligat,  ut  est  regula  juris, 
58,  in  6;  sed  juramentum-  contra  leges  est 
contra  bonos  mores ;  ergo. 

2.  Dico  primo  :  juramentum  factum  de  ac- 
tu  probibito  per  legem  bumanam  absolute 
probibentem,  et  in  conscientia  obligantem,  ir- 
ritum  est,  et  nullam  obligationem  inducit. 
Hsec  assertio  communis  est,  ut  latius  videbi- 
mus  in  discursu  sequenti  ;  nunc  breviter  pro- 
batur,  quia  juramentum  de  actu  peccati  irri- 
tum  est,  ut  supra  est  probatum  ;  sed  tale  ju- 
ramentum  est  de  actu  peccati;ergo.  Probatur 
minor,  quia  non  solum  est  peccatum  actus 
natura  sua  malus,  sed  etiam  ille,  qui  est  ma- 
lus  quia  prohibitus  ;  sed  actus  proliibitus  per 
legem  dicto  modo  est  malus  quia  probibitus, 
ac  subinde  simpliciter  malus,  et  peccatum  ; 
ergo  juramentum  de  tali  actu  nullum  est.  Et 
confirmatur,  quia  juramentum  non  potest  exi- 
mere  hominem  ab  obligatione  legis  jnstee  po- 
sitivae,  et  quoad  hoc  eadem  est  ratio  de  lege 
positiva  humana,  quee  de  divina ;  quia  utra- 
que  est  a  voluntate  superiori,  quam  non  po- 
test  irritare  vel  impedire  voluntas  subditi. 
Denique  potest  hoc  facile  demonstrari  induc- 
tione,  et  ex  generali  regula  jurium,  quod  ju- 
ramentum  de  re  illicita  non  obligat,  quia  non 
est  vinculum  iniquitatis  ;  et  nihil  distinguunt, 
sive  res  sit  ex  se  illicita,  sive  quia  prohibita, 
cap.  Quantum,  et  cap.  Ctmicontingat,de  Jure- 
jur.,  et  c.  Si  aliquid,  c.  Inter  ccetera,  cum 
aliis  22,  q.  4. 

3.  Secunda  assertio  ■  juramentum  contra  ca  - 
nonicas  lcges  semper  est  invalidum.  —  Dico  se- 
cundo  :  juramentum  contra  leges  canonicas 
semperest  invalidum.  Assertio  est  communis, 
ut  paulo  inferius  videbimus.  Nunc  breviter 
declaratur  :  nam  duplices  sunt  leges  canoni- 
cae,  qucedam  cleclarativee  juris  divini,  natura- 
lis,  vel  positivi,  et  de  his  eadem  est  ratio,  quee 


de  ipso  divino  jurc,  de  quo  supra  dictum  est. 
Alice  sunt  leges  canonicce  constitutivse  novi  ju- 
ris  humani  et  ecclesiastici,  et  de  his  etiam  est 
universalis  assertio  :  ejusque  ratio  est,  quia 
leges  canonieee  semper  inducunt  in  conscien- 
tia  obligationem  ;  ergo  agere  contra  illas,  est 
agere  contra  conscientiam ;  ergo  juramentum 
de  tali  actu  non  potest  obligare,  et  ita  in  his 
legibus  maxime  procedunt  dicta  in  assertione 
prrecedenti.  Assumptum  certum  est,  et  com- 
mune  in  materia  de  Legibus.  Et  ratio  est,  quia 
lex  eanonica  per  se  primo  dirigitur  ad  bonum 
animee,  et  ideo  in  eodem  foro  animae  obliga- 
tionem  inducit.  Addo  vero  quod,  licet  aliquce 
regulee  ecclesiasticee  non  sint  rigorose  leges 
obligantes  sub  reatu  culpce,  ut  de  regulis  mul- 
torum  religiosorum  constat,  et  de  aliquibus 
aliis  est  probabile ,  nihilominus  etiam  in 
illis  procedit  conclusio,  qui  actus  talium  sta- 
tutorum,  regularum,  aut  rubricarum,  saltem 
sunt  meliores,  et  in  consilio,  et  ideo  juramen- 
tum  talibus  regulis  contrarium  plane  non 
obligat,  sicut  de  juramentis  contra  consilium 
dictum  est.  Hic  vero  posset  objectio  fieri  de 
juramento  solvendi  pcenam  sponsalibus  appo- 
sitam.  Sed  de  illo  attingemus  aliquid  capite 
sequenti.  Posset  item  objici  de  lege  confiscante 
bona  hceretici,  quce  ante  sententiam  non  obli- 
gat  in  conscientia  ad  tradendum  bona ;  et  ita 
potest  juramentum  circa  illa  bona  esse  vali- 
dum.  Sed  dico  juramentum  tale  non  esse  con- 
tra  legem  canonicam,  si  non  excedat  disposi- 
tionem  ejus,  vel  si  excedat,  non  esse  validum: 
de  quo  alias. 

A.  Tertia  assertio  :  juramentum  contra  le- 
ges  civiles  obligantes  in  conscientia,  irritum 
et  iniquum  est.  —  Dico  tertio  :  juramentum, 
quod  servari  non  potest,  nisi  agendo  contra 
leges  civiles  obligantes  in  conscientia,  iniquum 
et  invalidum  est.  Ita  docet  Bart.,  in  1.  Si  quis 
pro  eo,  ff.  Fidejuss.,  n.  9,  et  alii  infra  refe- 
rendi.  Et  sequitur  clare  ex  prima  assertione, 
neque  aha  indiget  probatione.  Supponit  au- 
tem  hcec  assertio  aliud  principium  in  materia 
de  Legibus,  scilicet,  leges  civiles  obhgare  in 
conscientia,  quando  id  intendunt  et  sufficien- 
ter  explicant.  Quod  quidern  principium,  licet 
ab  aliquibus  negatum  fuerit,  a  Theologis  et 
juri?peritis  communiter  recipitur,  quia  etiam 
leges  civiles  manant  a  lege  ceterna,  et  per  po- 
testatem  a  Deo  datam  feruntur  :  et  ideo  in 
conscientia  obligant,  ut  satis  aperte  docet 
Paulus,  ad  Rom.  3,  et  dicetur  latius  in  trac- 
tatu  de  Legibus.  Hoc  ergo  principio  supposito, 
sequitur  heec  assertio  ex  prima,  et  ex  ibi  dictis 


LIB.  II.  DE  JIJRAMENTO  PRUMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


588 

sufficienter  probatur,   magisque  declarabitur 

ex  dubitatioue  sequenti. 

5.  Quarta  assertio  :  juramentum  contra  le- 
ges  civiles  interdum  erit  validicm,  si  sine  pec- 
cato  fiat. —  Objectio. —  Dico  qnarto  :  jura- 
mentum  contra  leges  civiles  interdum  est  va- 
lidum,  quatenus  sme  peccato  servari  potest. 
Heec  assertio  etiam  est  certa  et  communis,  ut 
videbimus  capite  sequenti,  ubi  jura  etiam  af- 
feremus  ;  probaturque  sufficienter  ex  ratione 
dubitandi  in  principio  posita,  in  qua  conse- 
quenter  supponitur  talia  juramenta  servari 
posse  sine  peccato,  et  ideo  obligare,  ut  in  as- 
sertione  dicitur  ,  et  jura  canonica  supponunt. 
Contra  lioc  vero  instat  statim  ratio  in  contra- 
rium  facta,  quia  talis  actus  videtur  peccami- 
nosus,  utpote  legi  contrarius. 

6.  Prima  solutio  ad  ohjectionem  rejicitur. 
—  Ad  banc  ergo  objectionem  responderi  po- 
tcst  primo,  quod  licet  actus  ipse  contrahendi 
vel  promittendi,  cui  juramentum  adjungitur, 
sit  malus  eo  quod  sit  prohibitus  per  legem  ci- 
vilcm,  nihiiominus  servare  juramentum  potest 
non  esse  malum,  et  ideo  potest  sub  juramenti 
obligationem  cadere,  quia  non  obstante  prio- 
ri  malitia  semper  habet  locum  in  tali  jura- 
mento  regula,  quod  cum  servari  possit  sine 
dispendio  salutis  seterna?.,  servandumest.  Duo- 
bus  ergo  modispotest  juramentumesse  contra 
leges  civiles  obligantes  in  conscientia.  Primo, 
quia  juramentum  verificandnm  est  per  actum 
ipsum  prohibitum  per  leges  civiles ;  et  tunc 
juramentum  non  potest  obligare  juxta  prsece- 
dentem  eonclusionem.  Secundo,  solum  quia 
ipseactus,  cui  conjungitur  juramentum,  quan- 
do  fit,  est  prohibitus  per  legem,  actus  vero 
postea  necessarius  ad  verificandum  juramen- 
tum  non  est  contrarius  legibus.  Ut  si  lex  pro- 
hibeat  promissionem  non  revocandi  testamen- 
tum,  vel  instituendi  talem  heeredern,  non  ta- 
men  prohibeat  actum  instituendi,  vel  non  re- 
vocandi  juramentum  promissorium  de  tali  ac- 
tii,  contra  leges  est  in  fieri,  non  vero  erit  in 
observari  ;  et  ideo  obligare  poterit ,  etiamsi 
leges  illse  in  conscientia  obligent.  Et  ita  sen- 
sit  Abb.,  d.  capit.  Cum  contingat,  num.  6  ;  et 
Jason.,  in  d.  Authent.  Sacramenta  puberum, 
n.  52. 

7.  Haec  responsio  in  re  continet  veram 
doctrinam,  ut  c.  24  ex  professo  explicabimus ; 
applicata  vero  ad  leges  civiles  non  est  neces- 
saria,  nec  generaliter  satisfacit  ;  nam  jura- 
menta,  quse  obligant  repugnante  aliquo  modo 
jure  civili,  non  solum  impleri  possunt  sine 
peccatOj  verum  etiam  plerumque  ac  frequen- 


tius  possunt  sine  peccato  fieri.  Hoc  patet  in- 
ductione  in  casu  capit.  Quamvis  pactum  ;  non 
enim  eensetur  peccare  filia  cedens  cum  jura- 
mento  bonis  paternis  sua  dote  contenta  ;  et 
idem  est  de  casu  uxoris  alienantis  cum  jura- 
mento  fundum  dotale,  juxta  cap.  Cum  contin- 
gat ;  et  sic  de  aliis,  de  quibns  ita  communiter 
censent  Doctores  Et  a  posteriori  patet,  quia 
non  peccat  pater,  nec  turpiter  agit  acceptans : 
imo  nec  petens  sine  vi  vel  dolo  talem  renun- 
ciationem,  ut  infra  videbimus ;  ergo  nec  filia 
turpiter  agit  jurando,  vel  promittendo,  seu 
renunciando.  Ratio  autem  non  potest  esse  alia, 
nisi  quia  tahs  renunciatio,  nec  est  de  se  ma- 
la,  nec  etiam  censetur  prohibita  per  legem  ci- 
vilem  in  conscientia.  Unde  autem  hoc  con- 
stet,  aut  quomodo  ha?  leges  discernenda;  sint 
ab  aliis,  de  quibus  tertia  conclusio  loquitur, 
explicandum  supercst. 

8.  Ad  hoc  ergo  declarandum  auctores  dis- 
tinctionibus  utuntur.  Una  est  de  legibus  juris 
publici  et  privati,  id  est,  qua?  immediate  ad 
commuue  bonum  ordinantur,  vel  ad  bonum 
privatorum,  seu  singulorum.  Et  in  prioribus 
legibus  dicunt  procedere  tertiam  assertionem, 
in  posterioribus  autem  quartam.  Sed  de  hac 
partitione  dicemus  melius  infra,  c.  26.  Nunc 
solum  dicimus,  licet  prius  membrum  admit- 
tatur,  non  tamen  posse  generaliter  admitti  se- 
cundum,  quia  eliam  leges  juris  privati  possunt 
obligare  in  conscientia,  ut  per  se  satis  clarurn 
est,  et  in  sequentibus  ssepe  ostendetur. 

9.  Alia  Bartoli  solutio.  —  Aliter  ergo  Bar- 
tolus,  in  leg.  Si  quis  pro  eo,  cum  primum 
membrum  simpliciter  ponat,  circa  posterius 
distinguit  duplices  leges.  Quaedam  ( inquit ) 
sunt,  quse  verba  sua  dirigunt  tantum  ad  con- 
tractum,  illum  irritando,  vel  infirmando,  vel 
formam  illi  prsebendo,  non  vero  ad  personas, 
illis  preecipiendo ,  vel  prohibendo  ;  aliae  vero 
sunt  quee  directe  loquuntur  cum  personis,  pro- 
hibendo  vel  mandando.  Ait  ergo  has  posterio- 
res  leges  obligare  in  conscientia,  etiamsi  sint 
juris  privati,  et  ideo  juramentum  contra  illas 
non  obligare  in  conscientia ,  juxta  nostram 
tertiam  assertionem,  quia  impleri  non  potest 
sine  peccato.  De  prioribus  vero  dicit  non  obli- 
gare  in  conscientia,  sed  solum  qualificare  con- 
tractum,  ut  non  valeat,  vel  irritetur,  si  aliter 
fiat  quam  lex  prsescribit,  etiamsi  non  peccent 
qui  illum  faciunt.  Et  juramentum  contra  has 
leges  dicit  esse  obligatorium,  et  de  illo  iutel- 
ligi  jura,  quae  talia  juramenta  defendunt. 

10.  Verumtamen  hanc  Bartoli  distinctio- 
uem  et  doctrinam  late  impugnat  Panorm.,  in 


CAP.  XX.  AN  JURAMENTUM  LEGE  CIVILI 
c.  Cum  contingat,  u.  6,  illamque  vocat  singula- 
rem  opinionein,  et  asserit  communiter  impu- 
gnari  a  Canonistis,  et  plures  referuntur  a  Co- 
var.,  d.  2  p.,  §  2,n.  7,  etin  ipso  Scholio  ad  Bar- 
tolum.  Sed  non  desunt  multi  qui  doctrinam 
Bartoli  approbent,  et  ipse  Panormit.  refert  pro 
illa  Angelum  de  Perusi.,  in  Cons.  Domina  Ca- 
tharina  ;  plures  refert  Alciat.  in  eoi.  c.  Cum 
contingat,  n.  9;  et  Covar.,  eod.  §  2,  num.  -1, 
refert  Calder.  et  Anchar.,  in  d.  c.  Cum  con- 
tingat,  et  dicit  esse  communem  legistarum. 
Et  quod  ad  rem  attinet ,  negari  non  potest 
quin  inter  leges  civiles  inveniatur  illud  duplex 
genus  legum  ;  nam  lex,  quse  requirit  septem 
testes  in  testaniento,  non  obligat  in  conscien- 
tia  testatorem,  qyi  non  peccat,  licet  testamen- 
tum  minus  solemne  voluntarie  faciat.  Lex  au- 
tem  qtioe  prohibet  judici  aliquid  a  parte  acci- 
pere,  non  solum  irritat  vel  infirmat  actum, 
sed  etiam  illum  in  conscientia  prohibet ;  et 
idem  fortasse  est  de  lege  prohibente  tutori  ne 
cum  pupillo  contrahat,  et  similibus.  Unde  ra- 
tiones  Panormitani  contra  Bartolum ,  quate- 
nus  contra  distinctionem  in  re  ipsa  tendunt, 
firmee  esse  non  possunt.  Omnes  autem  in  hoc 
consistunt,  quod  in  idem  redit ,  prohibere  ac- 
tum  factum  a  persona,  vel  personse  ne  faciat 
actum.  Sed  committit  eequivocationem  in  ver- 
bo  prohibendi,  quia  cum  dicitur  ferri  in  solum 
actum,  non  intelligitur  ferri  quoad  obligatio- 
nem  exercendi  vel  non  exercendi  actum,  sed 
significat  efficaciam  legis,  tollentis  robur  ac- 
tui,  si  fiat  tali  modo,  sive  cum  peccato,  sive 
absque  illo  fiat ;  et  quoad  hoc  dicitur  non 
ferri  in  personain,  prohibendo  illi  actum,  li- 
cet  auferat  illi  firmitatem,  etiam  prout  ab  illa 
procedit.  Denique  illa  divisio  in  re  ipsa  neces- 
saria  est,  ut  possit  dari  juramentum  de  actu 
legi  civili  contrario,  sine  peccato  tilio,  tam  in 
fieri  juramenti,  quam  in  observari ;  quod  ta- 
mendari  posse,  etiam  Panormitanus  et  omnes 
admittunt. 

1 1 .  Dissensio  ergo  solum  esse  potest  de  si- 
gno  posito  a  Bartolo  ad  discerneudam  illam 
diversitatem  legum,  ex  illis  duobus  modis  lo- 
qnendi  legum,  quos  in  ipsis  legibus  reperiri 
certissimum  est.  Sed  non  videntur  semper 
eam  distinctionem  indicare.  Nam  interdum 
lex  obligat  in  conscientia,  etiamsi  ex  parte 
materiee  loquatur,  ut  si  taxet  pretium,  vel  ali- 
quid  simile.  Et  ideo  Panorm.,  Anton.,  et  alii, 
dicunt,  potius  ex  parte  materiaa  sumendam 
esse  distinctionem.  Etin  proposito,  aiunt  illas 
leges,  quae  privatse  utilitati  debitoris  consu- 
lunt,  ideo  non  obligare  illum  in  conscientia, 


PROIIIDITUM  ODLIGATIONEM  INDUCAT.  589 

quia  solum  ei  favent,  et  non  cogunt  eum  ut 
non  renunciet  juri  suo,  cum  sine  alicujus 
prajjudicio  i<i  facere  possit,  Quae  consideratio 
non  displicet,  eamdem  tamen  patitur  instan- 
tiam;  nam  etiam  in  materia  pertinente  ad 
privatam  utilitatem  alicujus,  potest  lex  prohi- 
bere  illiactum  in  conscientia.  Utpossetludenti- 
busprohiberein  conscientia,  nepecuniacredita 
ludaut,  et  minori  impuberi,  ne  circa  immobi- 
lia  bona  contrahat.  Dico  ergo,  signum  a  Bar- 
tolo  datum  ex  modo  loquendi  legum,  non  esse 
contemnendum,  quia  sensus  legum  maxime 
ex  verbis  sumendus  est.  Item  quia  cum  preece- 
ptum  imponatur  persbnse,  quando  lex  vult 
obligare  personam,  ad  illam  directe  loquitur. 
Unde  cum  solum  circa  actum  ejus  disponit, 
per  se  non  videtur  intendere  obligare  perso- 
nam  ad  exercendum  vel  non  exercendum  ta- 
lem  actum.  Unde  Vasquez  1.  2,  dis.  171,  c.  3, 
illo  solo  signo  Utitur,  ad  declarandum  cur  non 
peccet  hseretieus,  ante  sententiam  alienando 
bona  confiscata ;  et  illud  signum  putat  suffi- 
ciens  sine  ulla  disputatione  vel  allegatione. 
Non  credo  tamen  esse  ita  per  se  sufficiens,  ut 
solum  sufficiat  semper,  vel  sit  infallibile,  sed 
credo  esse  regulare,  ut  sic  dicam,  et  suffi- 
ciens,  nisi  ex  materia  vel  aliis  circumstantiis 
contrarium  colligatur.  Si  autem  juvetur  etiam 
cx  conditione  materite,  erit  multo  magis  cer- 
tum,  et  ita  omnia  quodammodo  conciliantur, 
et  in  se^pientibus  capitibus  magis  explica- 
buntur. 

CAPUT  XXI. 

UTRUM  JURAAIENTUM   PROMISSORIUM    C0NTRA  S0L0S 
BONOS   MORES  CIVILES  OBLIGARE  P0SSIT  ? 

1 .  Divisio  juristarum  de  moribus  in  cimles 
et  naturales.  —  Hsec  qusestio  fere  definita  est 
ex  dictis  capite  preecedenti ;  tamen  ut  sub  pro- 
priis  terminis  definiatur,  et  intelliganturdicta 
auctorum,  et  aliquid  in  generali  et  in  particu- 
lari  addamus,  breviter  tractanda  est.  Distin- 
guunt  ergo  jurista^  duplices  mores,  naturales 
et  civiles,  quos  nos  vocare  possumus  honestos 
et  politicos.  Naturales  enim  dicuntur,  qui  sunt 
consentanei  naturoe  rationali,  quos  nos  ho- 
nestos  appellamus;  civiles  autem  dicuntur, 
qui  ad  convenientem  statum  et  politiam  rei- 
publicse  pertinent,  et  licet  ad  honestatem  mo- 
rum  necessarii  non  siut,  mali  tamen  uon  sunt, 
et  ideo  per  jura  civilia  praescribuntur,  esto 
contrarii  non  prohibeantur,  nec  mali  morali- 
ter  reddantur.  Hujusmodi   est,  verbi  gratia, 


590 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


quod  testamentum  usque  ad  mortem  revoeari 
possit,  neque  obligatio  civilis  in  contrarium 
valeat;  expedit  enim  reipublicas  ut  sitlegibus 
statutum,  non  est  tamen  id  ita  probibitum, 
quin  possit  aliquis  licite  id  proponere,  et  pro- 
mittere,  seu  affirmare  se  nunquam  revocatu- 
rum,  etc.  Hac  distinctione  utuntur  plures  an- 
tiqui  auctores,  atque  eliam  moderni,  ut  vide- 
re  licet  inCovar.,  supra,  p.  2,  in  princ,  n.  1  ; 
Guttier.,  de  Juramento  confirmatorio,  1  p.,  c. 
40,  §  4,  et  illa  utuntur  etiam  nonnulli  ex  mo- 
dernis  Tbeologis.  Covar.  autem  supra,  §  Ve- 
rum  hcec,  illam  impugnare  conatur.  Sed  tota 
ejus  argnmentatio  nititur  in  verborum  signi- 
ficatione,  de  qua  non  multum  contendendum 
est,  quando  de  re  constat,  et  verba  aliqua  sunt 
necessaria  ad  illam  exprimendam,  ut  revera 
in  proposito  sunt.  Quia  negari  non  potest 
quin  in  materia  legum  bumanarum  illud  du- 
plex  genus  actionum  seu  morum  inveniri  pos- 
sit,  ut  exempla  adducta  demonstrant,  et  plura 
alia  quae  afferemus.  Etratio  est,  quia  uterque 
modus  dirigendi  seu  instituendi  mores,  potest 
esse  conveniens  ad  reipublicee  gubernationem. 
Supposita  autem  distinctione  in  re  ipsa,  verba 
sunt  aceommodata.  si  recte  intelligantur. 

2.  Qui  dicantur  boni  mores  naturales.  — 
Nam  boni  mores  naturales  non  dicuntur  illi 
soli,  quos  ratio  naturalis  per  se  dictat  esse  ne- 
cessarios  ad  bonitatem,  id  est ,  bonestatem 
morum,  sed  etiam  illi  qui,  mediante  lege  po- 
sitiva,  habent  bujusmodi  necessitatem,  quia 
stante  lege,  ratio  ipsa  naturalis  dictat  illos 
esse  necessarics  ad  bonestatem  morum,  quia 
lex  ipsa  facit  tales  mores  esse  ita  coDvenientes 
rationali  naturee,  ut  contrarii  illi  repugnent, 
et  ideo  merito  illi  dicuntur  boni  mores  natu- 
rales.  Quod  si  bi  mores  quando  praecepti  sunt 
lege  ecclesiastica,  appellentur  boni  mores  ca- 
nonici  (ut  aliqui  loquuntur,  referente  Covar.), 
recte  quidem  fit;  tamen  negari  non  potest 
quin  lex  civilis  possit  etiam  aliquid  ita  prseci- 
pere,  ut  contrarium  sit  contra  bonos  mores 
anima?  et  conscientise,  et  consequenter  contra 
bonos  mores  naturales  in  dicto  seusu.  Qui 
etiam  poterunt  dici  civiles,  quatenus  per  le- 
gem  civilem  introducti  sunt,  quomodo  loquitur 
Covar.  supra,  §  Unde  illud,  cum  Fortunio,  de 
ultimo  fine,  illatione  12.  Sed  quamvis  ad 
usum  vocis  boc  pertineat,  non  tam  apte  signi- 
ficatur  qualitas  talium  morum,  cum  dicuntur 
esse  civiles,  quam  cum  dicuntur  esse  canonici, 
quia  lex  canonica  per  se  ordinatur  ad  bonum 
aniinse,  et  ideo  quando  mores  aliqui  dicuntur 
boni  canonici,  intelliguntur  pertinere  ad  boni- 


tatem  animse,  ita  ut  contrarii  sint  inbonesti, 
et  moraliter  mali.  Ideoque  in  jure  canonico 
non  reputatur  necessaria  il!a  distinctio,  sed  eo 
ipso  quod  aliquid  est  contrarium  bonis  mori- 
bus  canonicis,  censetur  esse  contrarium  bonis 
moribus  naturalibus,  quia  leges  canonicse,  ut 
tales,  semper  obligant  in  conscientia,  si  sint 
proprise  leges.  Nam  si  sint  tantum  consilia, 
seu  regube  non  imponentes  necessitatem,  sic 
contrarii  mores  non  erunt  simpliciter  contra- 
idi  bonis  moribus  naturalibus  vel  canonicis, 
sed  poterunt  dici  contrarii  melioribus  mori- 
bus,  et  in  ordine  ad  juramentum  id  sufficit, 
ut  juramentum  contra  tales  mores  canonicos 
non  valeat,  juxta  supra  dicta.  At  vero  leges 
civiles  per  se  non  intendunt  bonum  animse, 
sed  externam  pacem  et  justitiam ;  et  ideo 
quamvis  ad  bunc  hnem  possint  interdum  in 
conscientia  obligare  in  virtute  rationis  natura- 
lis,  et  potestatis  emanantis  ab  auctore  natu- 
ree,  nihilomiiius  per  hoc  solum  quod  boni 
mores  dicuntur  civiles,  non  satis  explicatur 
quod  pertineant  ad  moralem  honestatem  ne- 
cessariam  ad  vitandum  peccatum.  Unde  potius 
e  converso,  quando  aliqui  dicuntur  boni  mores 
civiles,  illud  additum  ponitur  tanquam  condi- 
tio  diminuens,  vel  tanquam  nomen  generi- 
cum  attributnm  imperfectiori  membro,  ut 
fieri  solet,  et  ita  significat  quosdam  mores, 
qui  iicet  ad  externam  commoditatem  et  con- 
servationem  reipublicse  boni  sint,  non^tamen 
suut  tales ,  ut  eorum  violatio  culpam  conti- 
neat,  vel  detrimentum  spirituali  animte  affe- 
rat,  vel  impediat  majus  bonum  ejus.  Quod  si 
aliquando  jura  canonica  approbant,  seu  cano- 
nizant  aliquas  hujusmodi  leges  civiles,  vel  eas 
imitantur  circa  ecclesiasticas  personas  in  or- 
dine  ad  statum  politicum  earum,  etiam  illi 
mores  dici  poterunt  formaliter  civiles,  etiamsi 
materialiter  sint  a  jure  canonico,  quod,  ut 
existimo,  raro  aut  nunquam  invenietur.  Sic 
ergo  bona  et  necessaria  est  illa  distinctio,  et 
per  illa  verba  non  male  explicatur,  et  ad  ma- 
jorem  explicationem  nos  addidimus,  naturales 
posse  voc.ari  honestos,  id  est,  ad  honestatem 
convenientes,  civiles  autem  politicos. 

3.  Juramentum  contra  bonos  tnores  natura- 
les,  non  esse  validum.  —  Hac  supposita  dis- 
tinctione,  sequitur  primo  ex  dictis,  juramen- 
tum  contra  bonos  mores  naturales  non  esse 
validum,  nec  obligationem  inducere.  Ita  docet 
Panorm.,  in  c.  Cum  contingat ,  et  in  c.  Si 
vero,  de  Jurejur.,  et  alii,  quos  supra  Covar.  et 
Guttier.  referunt.  Et  ratio  est,  quia  quod  sic 
est  contra  bonos  mores,  est  peccatum ;  ergo 


CAP.  XXI.  AN  JURAMENTUM  FACTUM  CONTRA  RONOS  MORES  CIVILES  ORLIGET. 


591 


juramentum  de  tali  re  est.  illicitum,  et  absque 

vi  obligandi.  Arldit  vero  Covar.  supra,  §  Se- 

cundo  hinc  cotistat,  tunc  juramentum  contra 

bonos  mores  non  esse  obligatorium,  quando 

boni  mores  sunt  fundati  in  ratione  naturali 

tanquam    causa  proxima  :  Secus  (inquit),  fti 

boni  mores  sint  fundali  in  ratione  naturali 

tanquam  in  causa  remota,  quia  tunc  juramen- 

tum  his  moribus  contrarium  obligatorium  erit. 

Et  citat  Alciatum,  in  d.  c.  Cum  contingvt,  n. 

74,  et  ita  ipse  addit  bonos  mores,  contra  quos 

non  valet  juramentum,  non  distingui  ab  im- 

mediata    ratione  naturali ,    et  idem   repetit 

§  Tertio  constat,  citans  Fortunium.  Sed  hoc 

admitti  non  potest,  nisi  fortasse  sit  eequivoca- 

tio  in  verbo  illo  causce  proximuc,  vel  immedia- 

tionis  rationis  naturalis.  Nam  ea,  quse  sunt 

mala  quia  probibita,  non  sunt  immediate  con- 

tra  rationem  naturalem  ;  et  e  converso  boni 

mores,  qui  solum  sunt  necessarii  ad  honesta- 

tem  quia  prsecepti,  non  possunt  proprie  dici 

fundari  in  ratione  naturali,  tanquam  in  causa 

proxima,  quia  ex  vi  solius  rationis  naturalis 

non  babent  illam  honestatem,  saltem  neces- 

sariam  ad  bonitatem  morum,  sed  necesse  est 

ut  intercedat  lex  positiva.  Unde  boni  *mores 

fuudati  immediate  in  lege  positiva  recte  di- 

cuntur  fundati    remote  in  ratione  «naturali , 

ut  constat  ex  D.  Thoma  4.  2,  q.  95,  art.  2,  et 

nihilominus  juramentum   contra   hujusmodi 

bonos  mores  obligatorium  non  est,  ut  ex  dic- 

tis  constat.  Et  forte  idem  sentit  Covar. ;  sed 

videtur  loqui  de  ipso  juramento,  et  de  ratione 

naturali,  ut  jam  informata  per  legem  positi- 

vam  rigorose  prohibentem,  vel  prsecipientem. 

Sic  autem  agere  vel  niti  contra  talem  legem 

medio  juramento,  contra  rationem  naturalem 

est,  et  ita  juramentum  ipsnm  potest  dici  pro- 

xime  et  immediate  contra  rationem  naturalem ; 

actus  autem  ille,  qui  juratur,  nondicitur  pro- 

prie,  immediate  esse  contra  rationem  natura- 

lem. 

4.  Alia  declaratio  hujus  corollarii  magisque 
necessaria,  esse  potest  ut  intelligatur,  quando 
ipse  actus  promissus  est  contra  bonos  mores  na- 
turales,  sive  immediate,  sive  mediante  lege  po- 
sitiva  canonica,  vel  civili,  nam  tunc  proceditra- 
tio  facta.  At  vero  licet  promissio  ipsa,  vel  actus, 
qui  proxime  ad  juramentum  supponitur,  sit 
contra  bonos  mores  naturales,  poterit  jura- 
mentum  esse  validum,  si  actus  promissus,  in 
quo  veritas  juramenti  servanda  est,  non  sit 
contra  bonos  mores  naturales,  ut  in  capite 
preecedenti  cum  Panorm.  diximus. 

5.  Juramentum  contra  bonos  mores  civiles 


potest  esee  validum. —  Secundo  sequitur  ex 
dictis,  juramentum  contra  bonos  moresciviles 
posse  esse  validum  et  obligatorium.  Hoc  etiam 
quoad  rem  ipsam  tactum  est  in  fine  capitis 
prsecedentis,  et  est  communis  sententia  Doc- 
torum  in  c.  %  de  Pact.,  in  6,  et  c.  Cum  contin- 
gat,  de  Jurejurand.,  et  in  Authent.  Sacra- 
menta  puberum,  c.  Si  adversus  venditiunem. 
Et  probari  potest  inductione  ex  eisdem  juri- 
bus,  nam  in  d.  cap.  Cum  contingat,  jura- 
menta  facta  per  uxores  durante  matrimonio 
super  alienationes  fundorum  dotalium,  etc, 
obligatoria  esse  dicuntur.  Et  idem  magis  con- 
firmatur  ac  declaratur  in  cap.  Licet  mulieres, 
eodem  tit.,  in  6,  et  in  d.  Authent.  Sacramenta 
puberum ,  similiter  dicuntur  servanda  jura- 
menta  facta  a  puberibus  super  contractibus 
rerum  suarum,  et  alia  similia  exempla  videri 
possunt  iu  Covarr.  supra,  2  p.,  in  princip.,per 
totum,  et  3  p.  etiam  inprincip.,  et  Julio  Clar., 
3,  Testamentum,  num.  3  et  4;  et  nostro  Mo- 
lina,  tom.  1,  de  Justit.,  tract.  2,  disp.  49,  et 
sequentibus.  Ratio  vero  est,  quia  hujusmodi 
juramentum  servari  potest  sine  dispendio  sa- 
lutis  seternse ;  ergo  quantum  est  ex  parte  ma- 
terise,  potest  esse  obligatorium.  Antecedens 
notum  est  ex  declaratione  terminorum  jam 
facta,  quia  licet  actus  sit  contra  bonos  mores 
civiles,  potest  non  esse  contra  rationem  natu- 
ralem,  nec  contra  legem  positivam  obligan- 
tem  in  conscientia ;  ergo  potest  optime  servari 
tale  juramentum  sine  dispendio  animae.  Con- 
sequentia  probatur,  tum  auctoritate  dictorum 
jurium,  quse  ita  •argumentantur ,  tum  quia 
materia  illa  capax  est  obligationis,  neque  ap- 
paret  ratio  ob  quam  possit  tale  juramentum 
violari. 

6.  Hic  vero  desiderari  potest,  ut  explice  - 
mus  quomodo  talia  juramenta  super  contrac- 
tus,  quibus  leges  civiles  resistunt,  sint  contra 
illas,  cum  actus,  qui  de  preesenti  fit,  sit  contra 
legem  civilem,  etille  non  juretur,  sed  aliquid 
aliud  in  futurum  faciendum,  quod  non  est  con- 
trariumlegi  civili.  Sed  de  hoc  commodius  di- 
cemusc.  24;nuncsolum  dicimusjuramentum 
hoc  dici  contrarium  legibus  civilibus,  quasi 
objective  et  mediate,  quia  fit  ad  confirman- 
dum  pactum  per  leges  improbatum,  ut  dicitur 
in  d.  cap.  Quamvis  pactum.  Et  hoc  sufficit 
prsesenti  disputationi,  licet  interdum  possit 
contingere,  ut  ipsa  etiam  promissio,  quse  ju- 
ratur,  improbata  sit  per  jus  civile,  ut  videbi- 
mus. 


592 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


CAPUT  XXII. 


AN  JDRAMENTUM  CONTRA  SOLOS  BONOS   MORES 
CIVILES    SEMPER    OBLIGET? 

1 .  Ostendimus  posse  hoc  juramentum  obli- 
gare :  inquirimus  nunc  an  possit  hoc  pro  uni- 
versali  regula  constitui ,  scilicet,  omne  jura 
mentum  contra  solos  bonos  mores  civiles  obli- 
gatorium  esse,  itaut  e  contrarioexclusiva  pro- 
positio  vera  sit,  solum  illud  juramentum  pro- 
missoriurn,  quod  ita  est  contra  bonos  mores 
civiles,  ut  simul  sit  contra  naturales,  et  sine 
peccato  mortali  aut  veniali  servari  non  possit, 
iuvalidum  esse.  Pars  enim  affirmativa  quoad 
utiamque  regulam  videtur  sequi  ex  ratione 
proxime  facta,  quia  juramentum,  quod  sine 
peccato  servari  potest,  obligatorium  est.  Sed 
juramentum,  quod  tantum  est  contra  bonos 
mores  civiles,  pctest  sine  peccato  servari;  ergo 
omne  tale  juramentum  est  obligatorium,  et  so- 
lum  illud,  quod  etiain  est  contra  bonos  mores 
naturales,  obligatorium  non  est.  Gonfirmatur 
exc.  Quanto,  de  Jurejur.,  ubi  solum  distingui- 
turinterjuramenlumlicitum  velillicitum,  etli- 
citum  obligatorium  esse  dicitur,  et  consequen 
ter  solum  illicitum  non  esse  obligatorium.  Sed 
juramentum  contra  solos  bonos  mores  civiles 
de  se  licitum  est,  quia  neque  est  contra  legem 
naturalem,neque  etiam  contra  legem  positivam 
obligantem  in  conscientia,  ut  supponitur  :  non 
habet  ergo  unde  sit  iliicitum  ;  est  ergo  licitum; 
ergo  semper  est  obligatorinm  juxta  praedic- 
tum  textum,  et  consequenter  solum  iliud  ju- 
ramentum,  quod  est  contra  bonos  mores  na- 
turale,  erit  invalidum,  quia  solum  illud  est 
illicitum.  Atque  ita  hanc  regulam  videntur 
sequi  multi  Doctores  in  d.  c.  Quanto,  et  in  c. 
Cum  contingat,  eod.,  ubi  Panormitanus,  n.  7, 
et  Glos.,  in  cap.  Si  aliquid,  1,  22,  q.  -i;  et 
Turrec,  in  princ.  d.  q.,  n.  3;  et  idem  sensit 
Covar.,  d.  p.  2,  in  prineip.,  et  p.  etiam  3,  in 
princip. ;  et  Molina,  locis  citatis,  et  tom.  2, 
disp.  271,  dub.  ult.,  §  Hoc  tamen  loco;  et 
Sanc,  lib.  1,  de  Matrim.,  disp.  32,  n.  1. 

2.  In  contrarium  vero  est,  quia  llia  regula 
affirmativa,  scilicet :  Jurameutum,  quodobser- 
vari  potest  sine  peccato,  est  obligatorium,  non 
est  in  universum  vera  ;  ergo  neque  in  prse- 
senti  vera  erit  regula,  quod  omue  juramen- 
tum  solis  bonis  moribus  civilibus  contrarium 
sit  obligatorium.  Antecedens  patet,  quia  ju- 
ramentum  non  ingredieudi  religionem  potest 
sine  peccato  impleri,  et  nihilominus  non  obli- 


gat,  quo  argumento  convictus,  illam  affirma- 
tivam  regulam  non  esse  constantem,  neque 
in  unjversum  veram,  affirmat  Covar.  supra, 
i  part.,  §  6,  n.  1,  cum  Panor.,  in  c  Sivero, 
deJurejur.,  Notab.  l,n.  3,  ubi  etiam  Glossa 
idem  sentit,  et  Gratian.,  T2,  queest.  4,  in  fi- 
ne;  et  sumi  potestex  D.  Thoma,  q.  89,  art.  1, 
ad  2.  Gonsequentia  autem  probatur,  quia  si 
omne  juramentum  contra  solos  bonos  mores 
civiles  obligaret,  maxime  quia  potest  licite 
servari ;  sed  hsec  ratio  insufficiens  est,  quia 
fundatur  in  regula  affirmativa,  quse  universa- 
lis  nou  est,  et  ita  vel  ratio  fundatur  in  falso 
principio,  vel  ex  puris  particularibus  procedit. 

3.  Argumentum  pro  hac  sententia.  —  Res- 
ponderi  potest  quod,  licet  in  juramento  pro- 
missorio  absolute  sumpto  illa  regula  non  sit 
universalis,  nihilominus  in  juramento  promis- 
sorio,  quod  fit  homini  in  favorem  ejus,  regula 
est  universaliter  vera.  Et  ratio  sumi  potest  ex 
superius  dictis,  nam  juramentum,  quod  non 
fit  in  favorem  proximi,  censetur  fieri  Deo,  vel 
in  ordine  ad  ipsum,  et  ideo  non  obligare  non 
solum  quando  est  depeccato,  sed  etiam  quan- 
do  est  dc  reimpediente  melius  bonum,  vel  de 
re  impertinente.  At  vero  quando  juramentum 
promissorium  fit  in  favorem  proximi,  semper 
obligat,  .etiamsi  impediat  majus  bonum,  et 
aiias  videatur  indifferens,  nam  satis  est  quod 
sit  utile  proximo,  si  absque  peccato  servari 
potest;  et  ideo  in  hoc  genere  juramenti  non 
daturtale  juramentum,  quod  sine  peccato  ser- 
vari  possit,  et  non  sit  obligatorium.  In  prae- 
senti  autemomne  juramenlum,  quod  est  tan- 
tum  contra  bonos  mores  civiles,  est  ex  his  quae 
fiunt  in  favorem  proximi,  confirmando  pacta 
vel  promissiones  inter  homines ;  nam  de  his 
tantum  juramentisdisponuntjuraeivilia;  ergo 
in  his  nou  procedit  objectio  facta. 

4.  Instantia.  —  Sed  contra  hoc  iustatur, 
quia  etiam  inter  juramenta  contra  hos  bonos 
mores  sunt  aliqua,  quse  licet  sine  peccato  ser- 
vari  possent,  impediunt  nihilominusmajus  bo- 
num  commune  ;  ergo  hocsatisest  ut  interdum 
tale  juramentum  non  sit  obligatorium.  Proba- 
tur  consequentia,  quia  tunc  etiam  dici  potest 
tale  juramentum  impeditivum  majoris  boni  : 
nam  bonum  publicum  et  commune  preeferen- 
dum  est  privato;  et  ideo  si  juramentum  ilii 
praejudicet,  non  obligabit,  etiamsi  factum  sit 
in  favorem  proximi.  Exemplum  estin  cap.  Si 
diligenti,  de  Foro  competenti,  de  juramento 
facto  a  clerico  parendi  judici  sasculari,  et  in 
cap.  Nimis.  de  Jurejur.,  de  juramento  fideli- 
tatis  praistito  a  clerico  principi  sEeculari;  sunt 


CAP.  XXII.  UTRUM  JURAMENTUM  CONTRA  SOLOS  RONOS  MORES  CIVILES,  ETC. 


593 


enim  talia  juramenta  contra  immunitatem 
clericorum,  quge  in  favorem  publicum  status 
clericalis  concessa  est ;  et  ideo  licet  iu  privatum 
favorem  contraillam  juretur,  non  valet  jura- 
mentum;  idem  ergo  erit  in  quocumque  alio  ju- 
ramento  derogante  communi  bono  propter 
privatum. 

5.  Firmatur  eadem  sententia  exemplis.  — 
Maxime  vero  confirmari  potest  hsec  ratio,  et 
fundamentum  ejus  variis  exemplis.  Primum 
sit  dc  juramento  non  revocandi  testamentum, 
nam  hoccontra  institutionem  est  jurium  civi- 
linm,  unde  contra  bonos  mores  civiles  existit, 
non  vero  contra  naturales,  quia  sine  peccato 
servari  posset,  et  nibdominus  tale  juramentum 
non  est  obbgatorium,  ut  est  sententia  Bart., 
in  1.  Si  quis  pro  eo,  ff.  de  Fidejuss.,  a  multis 
approbata,  ut  referunt  late  Covar.,  in  Rubr. 
de  Testamentis,  p.  2,  n.  14  ;  et  Ant.  Gomez, 
in  1.  3  Tauri,  num.  95.  Ratio  reddi  potest, 
quia  licet  non  revocare  testamentum  non  sit 
malum,  nihilominus  obligatio  ad  non  revocan- 
dum  est  valde  contraria  libertati  naturali, 
juxta  1.  1,  c.  de  Sacrosanctis  Ecclesiis,  et  ita 
illud  juramentum  multum  adversatur  com- 
muni  bono  reipublicse,  et  de  se  potest  ma- 
jorabona  impedire,  et  aliunde  videtur  inclu- 
dere  turpitudinem  ex  parte  acceptantis,  quia 
vult  impedire  libertatem  proximi,  quoad  ulti- 
mam  voluntatem;  et  ideo  quamvis  sit  factum 
in  favorem  ejus,  potest  non  obligare.  Et  con- 
firmatur  maxime  hoc  exemplum,  quando  in 
illo  juramento  promissioni  additur  poena  sol- 
vendn,  si  testamentum  revocetur,  nam  etiam 
illo  modo  possetsine  peccato  impleri  juramen- 
tum,  et  tamen  tunc  maxime  non  obligare, 
docent  iidem  juristse,  quibus  consentit  Covar., 
in  d.  c.  Quamvis  pactum ,  2  p.,  in  princ, 
n.  3,  ex  1.  Stipulatio  hoc  modo,  ff.  de  Verb. 
obligat.  Et  simile  exemplum  erit  de  juramento 
solvendi  pcenam,  si  non  impleantur  sponsalia, 
quod  etiam  posset  sine  peccato  impleri,  et  ni- 
hilominus  non  obligare  tenent  iidem  juristae, 
quibus  consentit  etiam  Covar.,in  Rub.  deTes- 
tamentis,  2p.,n.l7,et  Ant.  Gomez,  2  Variar., 
c.  14,  n.  24. 

6.  Aliud  exemplum  esse  potest  de  juramen- 
to  confirmante  pactum  futuree  successionis, 
nam  tale  juramentum  etiam  est  contra  bonos 
mores  civiles,  utconstatexl.  ult.,  c.  de  Pactis ; 
et  sine  peccato  servari  posset ;  unde  constat  non 
esse  contra  bonos  mores  naturales;  et  nihilo- 
minus  tale  juramentum  non  est  obligatorium, 
ut  communiter  etiam  sentiunt  juristse,  apud 
Covar.,  in  d.  cap.  Quamvis  pactum,  3  p.,  in 

xiv. 


princ.  Et  ratio  esse  potest,  quiatale  juramen- 
tum  de  se  inducit  ad  optandam  mortem  alte- 
rius,  quod  valde  contrarium  est  bonis  mori- 
bus,  et  obhanc  causam  valde  odiosa  sunt  in 
jure  omnia  pacta,  quoe  aliquo  modo  excitare 
possunt  ad  expectandam  mortem  alterius, 
quia  aliquid  videntur  charitati  proximi  dero- 
gare.  Denique  potest  esse  aliud  exemplum,  si 
quis  donationem  omnium  bonorum,  tam  prae- 
sentium  quam  futurorum,  faciat,  et  juramento 
illam  non  revocare  confirmet;  nam  illud  sine 
peccato  impleri  potest,  et  tamen  non  esse  obli- 
gatorium  docuit  Bart.,  in  leg.  Stipulatio  hoc 
modo  facta,  ff.  de  Verb.  obligat.,  et  inl.  ult., 
Cod.  de  Pact.,  quia  privat  hominem  potestate 
testandi,  quod  videtur  esse  contra  libertatem 
ultimse  voluntatis,  et  afferre  potest  magna  in- 
commoda,  qualia  sunt ,  non  posse  in  fine 
vitee  vel  propric  corpori  providere,  vel  subve- 
nire  anima?,  solvendo  debita,  petendo  suffra- 
gia,  etc. 

7.  Resolvitur  qua?stio,  et  asseritur  juramen- 
tum  non  fieri  invalidum,  ex  eo  quod  est  contra 
lonos  mores  citiles.  —  Nihilomiuus  veram  esse 
censeo  priorem  sententiam,  atque  ita  simplici- 
ter  asserendum  esse,  juramentumnon  fieriin- 
validum,  seu  non  obligatorium  ex  eo  praecise 
quod  est  contra  bonos  mores  civiles,  ac  subin- 
de  quotiescumque  juramentum  contra  bonos 
mores  civiles  invalidum  est,  non  esse  tantum 
contra  illos ,  sed  etiam  contra  bonos  mores  natu- 
rales.  Jamenim  supra  diximusjura  civiliasee- 
pe  praecipere  illa  quse  ita  sunt  necessaria  ad 
honestatem,  ut  illis  contraria  turpia  sint  et  pec- 
cata,  sive  natura  sua  talia  sint,  sive  per  effi- 
caciam  legis  talia  fiant.  Et  tunc  illi  pravi  mo- 
res,  quatenus  sunt  contraleges  civiles,  etcon- 
tra  bonum  etiam  politicum  reipublieee,  dici 
possunt  esse  contra  bonos  mores  civiles,  non 
tamen  contra  illos  solos,  sed  etiam  contra  bo- 
nos  naturales,  ut  explicatum  est,  et  ideo  mi- 
rum  non  est  quod  juramentum  contra  bonos 
mores  civiles  in  tali  materia  sit  iuvalidum. 
Loquendum  est  ergo  prsecise  de  repugnaniia 
juramentiad  bonos  mores  civiles,  et  sic  dici- 
mus  illam  non  sufficere  ad  invaliditatem  jura- 
menti.  Et  hoc  videntur  satis  probare  jura,  et 
rationes  adductae  pro  illa  sententia.  Item  non 
est  contemnenda  ratio,  quia  si  illa  causa  suffi- 
ceret  ad  invaliditatem  juramenti,  ubicumque 
inveniretur,  impediret  obligationem  ejus, 
quia  causa  adaequata  et  sufficiens  semper  ha- 
beteumdem  effectum.  Consequens  autem  iul- 
sumest,  ut  patet  ex  casu  c.  Quamvis  pactum, 
de  Pactis,  in  6,  et  c.  Siguificante,  de  Pignor., 


594 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


ei  c.  Cum  contingat,  de  Jurejur.,  et  ex  supra 
dictis  de  juramento  metu  extorto,  et  de  sol- 
vendis  usuris,  juxta  c.  Bebitores,  de  Jurejur., 
quia  negari  non  potest  quod  hsec  sint  contra 
bonos  mores  civiles.  Imo  etiam  videntur  posse 
redundare  in  gravedamnum  commune,  ut  est, 
verbi  gratia,  quod  latrones  et  usurarii  provo- 
centur  ad  extorquenda  per  metum  et  vim  ta- 
lia  juramenta,  et  nihilominus,  quia  heec  sunt 
per  accidens,  etpertinent  magis  ad  scandalum 
passivum  quam  activum,  et  alioquin  jurans 
potest  sinepeccato  implere  quod  juravit,  ideo 
defmiuntjura,  majorem  habendam  esse  ratio- 
nem  reverentise  debitse  juramento,  ideoque 
obligatorium  esse  ac  servandum  ;  ergo  idem 
dicendum  est,  ubicumque  sola  repugnantiaad 
bonos  mores  civiles  reperitur,  sine  interventu 
proprii  peccati. 

8.  Advertentia  de  omissione  quoe  poterat  fieri 
sine  peccato,  quce  non  potest  voveri  veljurari 
sine  illo.  —  Ut  autem  hoc  magis  explicetur, 
et  solvantur  objecta  in  contrarium,  adverto, 
interdum  posse  aliquid  nos  facere  vel  omittere 
propria  sponte  sine  peccato,  ad  quod  facien- 
dum  vel  omittendum  non  possumus  uos  obli- 
gare  prsesertim  juramento  aut  voto,  sine  pec- 
cato ;  ut,  verbi  gratia,  ingredi  reiigionem,  po- 
test  omitti  seu  non  fieri  sine  peccato;  velle  au- 
tem  se  ad  id  juramento  obligare  peccatum  est. 
ut  apertesentit  D.  Thom.,  d.  q.  89,  art.  7  ;  et 
eadem  ratione  deambulare  per  vias  civitatis 
sine  peccato  fieri  potest,  ad  id  autem  se  obli- 
gare  juramento  peccatum  est,  quia  est  abusus 
jaranienti,  quianomen  Deiin  vanum  assumi- 
tur.  Unde  fit  ut  aliquid  hujusmodi  mera  vo- 
mntate  factum  non  sit  peecatum,  factum  au- 
tem  qaasi  ex  obligatione  juramenti,  ex  ipso 
sit  peccatum,  quasi  superstitionis,  quod  signi- 
ficavit  Augustinus  incap.  Inter  ccetera,  22,  q. 
4,  dicens:  Foveat  itaque  Hibaldus  matrem,  et 
fratres,  et  lugeat,  si  coactione  et  timore  jura- 
menti  aliquid  defuit  matri.  Et  ratio  est,  quia 
eadem  irreverentia  nominis  divini  est  in  usu 
talis  juramenti  obligatorii,  qute  fuit  in  illo  ex- 
hibendo.  Ex  quo  etiam  fit  ut  juramentum  non 
solum  sit  contra  bonos  mores  naturales,  quan- 
do  estde  actibus,  qui  secundum  se  sunt  pecca- 
ta,  sed  etiam  quando  est  de  actibus,  ad  quos 
obligari  per  juramentum,  vel  eos  quasi  ex 
obligatione  juramenti  facere,  peccatum  est. 
Probatur,  quia  tale  juramentum  contra  ratio- 
uem  naturalem  est,  ideo  enim  illicitum  est; 
ergo  est  contra  bonos  mores,  non  tantum  civi- 
les,  sed  etiam  canonicos  et  naturales ;  idemque 
est  de  observautia  quasi  forniali  talis  jura- 


menti,  veluti  coactione  et  timore  ejus.  Unde 
in  d.  c.  Quanto,  de  Jurejur.,  absolute  fit  dis- 
tinctio  inter  juramentum  illicitum  et  licitum, 
et  de  omni  illicito  dicitur  esse  vinculum  iui- 
quitatis;  ergo  quoties  juramentum  est  illici- 
tum,  eo  quod  obligatio  ejus  est  illicita,  est  vin- 
culum  iniquitatis,  ac  subinde  est  contrabonos 
mores  naturales. 

9.  Ex  his  ergo  colligimus,  licet  interdum 
contingere  possit  ut  jurameutum  contra  bo 
nos  mores  civiles  non  sit  validum,  quamvis 
non  sit  de  actu,  qui  secundum  se  sit  peccatum, 
nihilominus  tale  juramentum  non  esse  invali- 
dum  propter  solam  contrarietatem  ad  bonos 
mores  civiles,  sed  quia  simul  involvit  aliquam 
repugnantiam  contra  bonos  mores  naturales; 
et  declaratur  ex  repiica  superius  facta,  quia 
juramentum  promissorium  in  gratiam  homi- 
nis  factum,  si  non  sit  de  materia  secundum  se 
peccaminosa,  validum  est.  nisi  forte  sit  vel 
inutile  ipsi  proximo,  vel  ita  repugnans  com- 
modis  aliorum  proxiinorum,  vel  reipublicse, 
ut  tale  juramentum  merito  contra  rationem 
censeatur.  Nam  si  aliquid  hujusmodi  non  in- 
terveniat,  nulla  ratio  probabilis  invaliditatis 
juramenti  excogitari  potest.  Quando  vero  ali- 
quid  hujusmodi  intervenit,  juramentum  non 
tantum  est  contra  mores  civiles,  sed  etiam  con- 
tra  naturales,  quia  tale  juramentum  irrationa- 
bile  est,  et  iilud  servare  formaliter  et  ex  obli- 
gatione  ejus,  etiam  est  rectse  rationi  contra- 
rium,  ut  generaliter  declaratum  est. 

10.  Idem  contingere  potest,  quando  lex  hu- 
mana  prohibet  aliquid  ut  contrarium  bonis 
moribus  naturalibus,  non  quia  in  illo  actu 
prohibito  sit  ex  natura  rei  talis  maiitia,  sed 
quia  potest  praebere  publicam  occasionem 
ejus,  et  hoc  intuitu  prohibetur,  ut  notavit 
Angel.,  ver.  6,  num.  4,  in  fine.  Tunc  enim 
est  in  illo  actu  eadem  malitia,  saltem  ratione 
legis  prohibentis  illum  sub  tali  ratione,  et 
tunc  juramentum  de  tali  actu,  licet  immedia- 
te  sit  contra  legem  civilem,  tamen  ratione  il- 
lius  etiam  est  contra  bonos  mores  naHirales. 
Exempla  satis  probabilia  sunt  in  legibus  prohi- 
bentibus  conventiones  vel  promissiones  re- 
mittendi  fraudes  futuras,  vel  non  denunciandi 
futura  dehcta,  et  similia,  quibus  vilentur  ho- 
mines  induci  ad  delinquendum  ,  ut  notant 
Gloss.  et  Doctores  per  textus  ibi,  in  leg.  Si 
unus,  §  Illud,  cum  sequent.,  ff.  de  Pactis,  et 
leg.  Convenire,  et  leg.  Pomponius,  ff.de  Pactis 
dotalibus,  etcap.  Quemadmoduvi,  de  Jurejur., 
quod  supra  notatum  est;  et  juxta  ibi  dicta 
doctrina  hsec  intelligenda  est  et  limitauda. 


CAP. 


XXIII.  SATISFIT  OBJECTIONIBUS  SUPERIORI  CAPITE  PROPOSITIS.  595 


CAPUT  XXIII. 

SATISFIT    OBJECTIONIBUS    SUPERIORI    CAPITE 
PROPOSITIS. 

1.  Proponebantur  varia  exempla  contra  su- 
periorem  doctrinam,  quibus  satisfacere  neces- 
se  est.  Et  quamvis  non  possimus  singula  bic 
ex  professo  persequi,  qu:a  gravissimas  quses- 
tiones  continent  ad  alias  materias  pertinentes, 
saltem  attingemus  ea,  quse  prsesenti  instituto 
sufficere  videbuntur.  Primum  ergo  exemplum 
de  juramento  prsestito  a  clerico  contra  immu- 
nitatem  ecclesiasticam  non  est  ad  rem,  quia 
tale  juramentum  non  est  contra  bonos  mores 
civiles,  sed  potius  contra  mores  canonicos, 
unde  tale  juramentum  in  detrimentum  ani- 
mse  vergit,  nam  et  in  eo  exigendo,  ac  prses- 
tando  et  implendo,  graviter  peccatur,  suppo- 
sita  immunitate,  divino  et  canonico  jure  in- 
troducta,  ut  in  d.  cap.  Nimis  significatur. 
Quocirca  clericus  propria  auctoritate  renun- 
cians  juri  suo  quoad  immunitatem.  vel  fo- 
rum,  non  solum  non  facit  actum  validum  , 
sed  etiam  graviter  peccat  in  eo  quod  intentat, 
et  per  canones  graviter  punitur,  ut  constat  ex 
d.  cap.  Si  diligendi,  et  ideo  ibi  concluditur, 
tale  juramentum  liciie  servari  non  posse,  quia 
contra  canonica  statuta  illicifis  paciionibus  in- 
formatur.  Unde  colligere  possumus  genera- 
lem  regulam,  quotiescumque  juramentum  pri- 
vatce  personee  directe  et  formaliter  est  contra 
bonum  publicum  ,  seu  contra  privilegium 
communitati  concessum,  cui  privata  persona 
derogare  non  potest,  tale  juramentum  invali- 
dum  esse,  non  quia  sit  tantum  contra  bonos 
mores  civiles,  sed  quia  nec  hcite  servari  po- 
test,  ideoque  etiam  est  contra  bonos  mores 
naturales;  est  enim  contra  justitiam,  vel  com- 
mutativam,  vel  saltem  legalem,  et  in  materia 
ecclesiastica  videtur  esse  contra  religionem.  Et 
de  hoc  genere  juramenti  dicemus  plura  in 
capite  sequenti. 

2.  Probabilius  est  juramentum  de  non  revo- 
cando  testamento  validum  esse  et  obligure.  — 
Aliud  exemplum  erat  de  juramento  non  revo- 
candi  testamentum,  in  quofortasse  probabilior 
sententia  est,  tale  juramentum  validum  esse, 
etobligare,  uttenet  Joan.  Andr.,  Covar.,  supra, 
et  Julius  Clarus,  3  lib  ,  §  Testamentum,  q.  94, 
et  ostendunt  esse  communem;  et  Anton.  Ga- 
briel,  lib.  2  Receptarum  opinionum,  sub  titu- 
lo  de  Jurej.,  concl.  l,u.  83  tenet  etiamMolin., 
tom.  1,  de  Just.,  tract.   2,  disp.  151.  Quod  si 


ha?c  opinio  vera  est,  ruit  exemplum,  et  in 
contrarium  verti  potest ;  nam  ideo  tale  jura- 
mentum  validum  est,  quia  neque  testamen- 
tum  non  revocare  peccatum  est,  neque  etiam 
ad  illud  non  revocandum  se  obligare.  Illa  enim 
obligatio  ex  natura  rei  mala  non  est,  quia  ne- 
que  est  de  re  mala,  nec  de  re  per  se  directe 
impediente  majus  bonum  animse,  sed  est  de 
re,  quee  facta  in  favorem  proximi  potest  cede- 
re  in  commodum  ejus.  Neque  etiam  talis  obli- 
gatio  per  se  est  contra  commune  bonum,  sed 
contra  privatum  ipsius  testatoris,  cui  ipse  po- 
test  spontanee  cedere.  Neque  etiam  est  mala 
moraliter  ex  prohibitione  juris  civilis,  quia  li- 
cet  juscivile  irritet  talem  promissionem,  non 
tamen  prohibet  sub  reatu  culpae  illam  facere 
eo  modo,  quo  de  facto  fieri  potest,  neque 
etiam  prohibet  eam  servare ;  ergo  si  tali  pro- 
missioni,  vel  simplici  assertioni  non  re  vocandi 
testamentum  addatur  juramentum,  obligatio 
illius  contra  nullam  legem  est;  cur  ergo  valida 
non  erit?  Denique  (quod  ad  nostram  institu- 
tum  spectat )  etiam  illi  auctores,  qui  existi- 
mant  tale  juramentum  non  esse  validum, 
quserunt  aliquam  turpitudinem  et  malitiam 
in  hac  obligatione  non  revocandi  testamen- 
tum.  Quiaprivatio  propriee  libertatis  inre  tam 
necessaria  videtur  ipsis  irrationabilem  quam- 
dam  prodigalitatem  continere,  et  ita  etiam 
nobiscum  in  boc  conveniunt,  quod  ad  invali- 
ditatem  illius  juramenti  necessarium  esse  pu- 
tant,  ut  nou  solum  sit  coutra  mores  civiles, 
sed  etiam  contra  veram  honestatem  moraiem_, 
atque  contra  bonos  mores  naturales.  Re  tamen 
vera  difficile  ostendere  possunt  hanc  malitiam 
in  illa  obligatione. 

3.  Juramentum  de  non  recedendo  a  promis- 
sione  sub  aliqua  pcena  validum  est,  licet  talem 
fmnani  jura  humana  irriteut.  —  Erat  aliud 
exemplum  de  juramento  poenali,  seu  de  non 
recedendo  a  promissione  sub  tali  pcena,  quando 
secundum  jura  humana  prohibitus  est  talis 
modus  obligationis  ;  ubi  enim  non  datur  talis 
prohibitio,  clarum  est  juramentum  illud  posse 
obligare  ad  solvendam  poenam,  si  promissio 
non  impleatur,  quia  tunc  solutio  talis  pcenae 
contraria  non  est  bonis  moribus,  nec  naturali- 
bus,  ut  per  se  constat,  nec  civilibus,  qnia  sup- 
ponitur  non  esse  prohibita.  Sermo  ergo  esse 
debet  de  jurameuto  solvendi  pcenam,  quam 
jura  humaua  irritant.  Et  duo  casus  in  particu- 
lari  dcsignantur.  Prior  est  de  pceua  adjecta 
sub  juramento,  si  non  fuerit  servata  promissio 
non  revocandi  testamentum,  aut  instituendi 
talem   haeredem,    de  quo  juramento   Covar. 


596 


LIB.  II.  DE  JIJRAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


supra  fatetur  non  obligare,  quia  est  contra 
bouos  mores  ;  non  tamen  distinguit  an  sit 
contra  bonos  mores  civiles,  vel  naturaies;  ne- 
que  mirum,  quia  ipse  distinctionem  illam  non 
approbavit.  Aperte  tamen  dic.it  illicitum  et  in- 
honestum  esse,  pcense  adjectione  alterum 
astringere  ad  certi  hseredis  iustitutionem,  vel 
ad  non  revocandum  testamentum;  eamdem 
enim  esse  rationem  in  utroque  censet,  et  con- 
sequenter  seutit  legem  irritantem  talem  stipu- 
lationem,  non  solum  obligationem  ejus  im- 
pedire,  sed  etiam  obligare  in  conscientia  ne 
fiat.  Unde  licet  hoc  totum  concedainus,  nihil 
inde  probatur  contra  assertionem  positam, 
quia  sic  adjectio  talis  poenge  non  solum  est 
contra  bonos  mores  civiles,  sed  etiam  contra 
naturales,  quia  est  de  re  peecaminosa,  saltem 
ratione  legis  prohibentis. 

4f.  Contrariam  tamen  sententiam  tenet  Mo- 
lina  supra,  qui  varias  rationes  adducit ;  sed 
punctum  difficultatis  in  hoc  solo  consistit, 
quod  adjectio  talis  pcenee  in  illo  actu  revera 
non  est  mala  ex  natura  rei,  ut  statim  etiam  in 
simili  dicam . ;  nulla  autem  lege  suificienter 
probatur,  ita  esse  prohibitum,  ut  sit  malum 
moraliter,  et  peccatum,  illam  promittere. 
Nam  quod  dicitur  in  d.  1.  Stipulaiio  hoc  modo, 
talem  stipulationem  esse  contra  bonos  mores, 
sufficienter  intelligitur  de  moribus  politicis  et 
civilibus,  sicut  stipulatio  non  revocandi  testa- 
mentum,  etiam  non  adjecta  pcena,  dici  potest 
contra  bonos  mores.  Atque  ita  heec  opinio 
probabilis  est,  et  juxta  illam  procedit  exem- 
plum,  sed  confirmat  secundam  conclusionem 
in  principio  positam. 

5.  An  juramentum  confirmans  sponsalia 
sub  ceriapceaa,  obliget  ad  solutionem  talis  pce- 
na?? —  Alterum  exemplum  erat  de  juramento 
confirmante  sponsalia,  sub  certa  pcena  solven- 
da  ab  eo  qui  retrocesserit.  Circa  quod  dispu- 
tari  solet,  an  juramentum  obliget  in  eo  casu 
ad  solvendam  pcenam.  Quod  disputat  late 
Sanc,  lib.  1  de  Sponsal.,  disput.  32,  a  num. 
20;  et  refert  duas  opiniones  contrarias,  et  pro 
utraque  quamplures  auctores,  et  utramque 
valde  probabilem  censet,  licet  ipse  adheereat 
opinioni,  quse  negat  tale  juramentum  obliga- 
re.  Ut  autem  hoc  suadeat,  conatur  ostendere 
promissicnem  solvendi  talem  pcenam  non 
fieri  sine  peccato,  saltem  veniali,  quod  docuit 
etiam  Cajetan.,  iu  Sumin.,  verb.  Sponsalia, 
ex  cap.  Cfemma,  de  Sponsal.,  ubi  talis  stipu- 
latio  improbanda  dicitur.  Sed  ille  textus  for- 
tasse  non  eonvincit;  tum  quia  ibi  s[>onsalia 
non  fuerant  valida,  et  idco  immerito  addita 


fuerat  pcena  ad  libertatem  tollendam;  tum 
etiam  quia  verbum  illud  improbanda,  idem  si- 
gnificare  potest,  quod  irritanda,  seu  irrita  de- 
claranda,  quod  interdum  habet  locum  etiam 
in  contractibus,  qui  sine  peccato  facti  sunt, 
ut  in  contractibus  minorum  sine  debita  solem- 
nitate,  vel  in  venditione  fundi  dotalis.  Etprse- 
terea  etiamsi  id  coneedatur,  adhuc  potest  esse 
dubium,  an  id  sufficiat  ad  irritationem  jura- 
menti.  De  quo  dubio  dicam  paulo  inferius  in 
fine  capitis,  quia  in  multis  ex  dictis  exemplis 
locum  habet.  In  prsesenti  ergo  exemplo  neu- 
tra  ex  illis  sententiis  nobis  prsejudicat  (quid- 
quid  de  illis  sentiendum  sit),  quia  secundum 
utramque  procedit  regula  a  nobis  posita ;  nam 
si  juramentum  pcence  solvendse  in  sponsalibus 
nullum  est,  ideo  est,  quia  non  est  tantum  contra 
bonos  mores  civiles,  sed  etiam  contra  cano- 
nicos ,  et  quia  materia  illius  juramenti  aliquo 
modo  peccaminosa  est  ;  neque  aliter  potest 
subsistere,  etiam  ex  sententia  auctorum  qui 
illam  defendunt.  Unde  alii,  qui  negant  inma- 
teria  illius  juramenti  misceri  peccatum  (inter 
quos  est  Molina  supra),  consequenter  asserunt 
tale  juramentum  esse  validum,  quia  non  est 
contra  bonos  mores  naturales,  sed  tantum  ci- 
viles,  nec  jus  canonicum  in  hoc  aliquid  addi- 
dit  juri  civili,  sed  illud  tantum  acceptavit.  Et 
fortasse  vera  resolutio  est,  in  sponsalibus  ad- 
jectionem  pcense  adversus  eum,  qni  contra  fi- 
delitatem  seu  justitiam  pactum  violat,  non 
reprobari ;  quando  vero  additur  etiam  pro  casu 
in  quo  juste  non  servantur  sponsalia  et  ex 
legitima  causa,  tunc  improbari.  Nam  hic  vide- 
tur  esse  sensus  cap.  Qemma,  si  casus  et  ratio 
decisionis  ejus  attente  spectetur.Unde  in  prio- 
ri  casu,  juramentum  de  pcena  solvenda  cen- 
seo  esse  validum ;  in  posteriori  autem  casu 
probabile  est  esse  contra  bonos  mores  natu- 
rales. 

6.  Exponitur  an  juramentum  de  servando 
paclo  circa  futuram  successionem  sit  vali- 
dum.  —  Prseterea  ponebatur  exemplum  de 
juramento  servandi  pactum  circa  futuram  suc- 
cessionem,  de  quo  eadem  rat  o  esse  videtur, 
quee  de  juramento  non  revocandi  testamen- 
tum,  vel  instituendi  talem  heeredem,  et  simi- 
hbus,  in  quibus  hic  amplius  immorari  non 
possumus,  sed  videri  possunt  Doctores  in  dicla 
lege  ultima,  Cotl.  de  Pactis,  et  Tiraquel.,  in 
leg.  Si  unquam,  in  Preefat.,  a  num.  135.  Et 
Covar.,  in  dict.  Rubr.  de  Testamentis,  2  part., 
num.  15,  et  dict.  cap.  Quanivis  pactum,3  p., 
in  princip.,  num.  2,  qui  distinctione  utitur; 
nam  si  hujusmodi   pacta    fiant   de  consensu 


CAP.  XXIV.  AN  JURAMENTUM  ILLICITUM,  VEL  DE  PROMISSIONK,  ETC. 


ejus  cui  succedendum  est,  putat  firmari  jura- 
mento,  quod  est  satis  consentaneum  decisioni 
cap.  Qtcamvis  pactum,  de  Pactis.  Et  ita  quoad 
hanc  partem  non  procedit  exemplum,  sed 
confirmat  primam  assertionem  ;  nam  illud  ju- 
ramentum  ideo  est  validum,  quia  non  est  con- 
tra  bonos  mores  naturales,  etiamsi  sit  contra 
civiles.  At  vero  si  talia  pacta  fiant  sine  con- 
sensu  ejus,  cui  succedendum  est,  communis 
sententia  juristarum  est  illa  non  firmariju- 
ramento,  de  qua  nunc  disputare  nolumus.  So- 
lum  (quod  ad  rem  prsesentem  spectat)  dici- 
mus  sententiam  illam,  ut  vera  sit,  fundandam 
esse  inhoc,  quod  pactum  circa  futuram  here- 
ditatem,  sine  consensu  ejus,  cui  succedendum 
est,  non  fit  sine  culpa,  sive  illa  sit  contra  ra- 
tionem  naturalem  puram,  sive  sit  contra  le- 
gem  humanam  rigorose  prohibentem  talia 
pacta,  quasi  odiosa  ei  de  cujus  hsereditate  trac- 
tatur  ipso  vivente  et  invito,  quod  significatur 
in  dict.  lege  ultima,  G.  de  Pactis  ;  et  ita  jura- 
mentum  illud  non  erit  tantum  contra  bonos 
mores  civiles,  sed  etiam  contra  moralem  ho- 
nestatem.  An  vero  fundamentum  illud  soli- 
dum  sit,  non  spectat  ad  preesentem  tracta- 
tum. 

7.  An  valeat  juramentnm  confirmans  om- 
nium  bonorum  donationes.  —  Ultimum  exem- 
plum  erat  de  juramento  confirmante  omnium 
bonorum  donationem  :  in  quo  sententia  com- 
munis  juristarum  est,  non  valere  hujusmodi 
juramentum,  solum  ex  eo  fundamento,  quod 
talis  donatio  aufert  testandi  libertatem,  ut  vi- 
dere  licet  in  Covar  ,  in  Rubrica  de  Testamen- 
tis,  2  part.,  num  4.  Mihi  tamen  non  videtur 
illud  solidum  fundamentum,  tum  quia  pri- 
vari  testandi  libertate  etiam  directe,  si  fiat 
sponte,  et  in  favorem  tertii,  non  est  intrinsece 
malum  contra  rationem  naturalem,  neque  in- 
venitur  prohibitum  lege  positiva  obligante 
sub  reatu  culpee;  tum  etiam  quia  multo  minus 
id  est  contra  bonos  mores,  qiiando  non  di- 
recte,  sed  per  consecutionem  quamdam  amit- 
titur  facultas  testandi..  Sic  enim  religiosus 
profitendo  fit  incapax  ad  testandum,  et  qui 
in  opera  pia  expendit  omnia  bona  sua,  sibi 
consequenter  adimit  facultatem  testandi.  Igi- 
tur  etiam  si  quis  donando  omnia  preesentia  et 
futura  se  privat  potestate  testandi,  ex  hoc  solo 
capite  non  statim  actus  efficitur  malus,  si  alias 
donatio  honestam  causam  et  debitas  circum- 
stantias  habeat. 

8.  Igitur  ad  judicandum  de  tali  juramento 
qualitas  donationis  attendenda  est,  quod  ad 
forum  conscientiee  attinet;  nam  si   donatio 


597 

illa  sit  irrationabilis,  et  actus  quidani  prodi- 
galitatis,  et  contra  debitam  providentiam,  vel 
sui,  vel  suorum,  tunc  non  eonfirmabitur  jura- 
mento,  saltem  quantum  ad  excessum,  sed  po- 
terit  juste  ad  prudentem  raediocritatem  re- 
duci  ex  rationabili  interpretatione  juramenti, 
quia  non  est  vinculum  iniquitatis.  At  vero  si, 
considerata  causa,  et  modo  donationis,  non 
habet  intrinsecam  malitiam  contra  pruden- 
tiam,  vel  rationem  naturalem,  juramentum 
obligabit,  quia  leges  civiles,  etiamsi  illi  dona- 
ticni  non  faveant,  illi  non  resistunt  prohiben- 
do  illam.  Quee  etiam  est  sententia  satis  com- 
munis  apud  juristas,  et  fortasse  contraria  pos- 
set  cum  dicta  limitatione  intelligi.  De  quo  vi- 
deri  potest  Guttierrez,  de  Juramento  confirma- 
torio,  1  cap.  11;  et  Antonius  Gomez,  in  lege 
69  Tauri,  qui  plures  alios  referunt. 

CAPUT  XXIV. 

UTRUM  JURAMENTUM  ILLICITE  EMISSUM,  VEL  DE 
PROMISSIONE  PROHIBITA,  OBLIGET ,  SI  ABSQUB 
PECCATO   IMPLERI   POTEST ? 

1.  DuMtandi  ratio. —  Hoc  dubium  non  pa- 
rum  conferet  ad  explicanda  omnia  dicta,  et 
ideo  breviter  expediendum  est.  Ratio  autem 
dubitandi  esse  potest,  quia  in  dict.  cap.  Quan- 
to,  generaliter  dici  videtur,  juramentum  illi- 
citum  non  esse  obligatorium.  Deinde  si  pro- 
missio  peccaminosa  sit,  eo  ipso  est  coutra  bo- 
nos  mores  naturales ;  ergo  non  potest  firmari 
juramento,  quia  non  potest  juramentum  esse 
vinculum  iniquitatis.  In  contrarium  vero  est, 
quia  potest  juramentum  esse  illicitum  et  pro- 
missionem  cum  peccato  fieri,  et  nihilominus 
actum  promissum,  malum  non  esse  secundum 
se  spectatum ;  ergo  juramentum  de  tali  actu, 
quamvis  alias  fiat  cum  peccato  aliunde  orto, 
poterit  obligare  ad  actum  de  se  licitum.  An- 
tecedens  declaratur  in  casu  supra  posito,  de 
promittente  et  jurante  solvere  usuras  :  nam  si 
id  faciat  sine  ulla  necessitate,  vel  rationabili 
causa,  et  maxime  si  id  faciat  invitando  et  in- 
ducendonon  paratum,  peccat  equidem  jurau- 
do  et  promittendo ;  postea  tamen  solvendo 
non  peccat,  et  ideo  tali  juramento  obligatur. 
Et  ratione  probatur  prior  consequentia,  nam 
juramentum  non  obligat  ad  promittendum, 
sed  ad  dandum  (sic  enim  loquimur) ;  ergo  si 
actus  dandi  est  licitus,  juramentum  poterit 
impleri  sine  peccato,  etiamsi  promittere  vel 
jurare  fuerit  peccatum ;  ergo  hoc  non  obstante 
erit  tale  juramentum  obligatorium. 


598 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


2.  Tribus  modis  posse  juramentum  esscilli- 
citum.  —  Juramentum  illicitum  primo  modo 
olUgatorium  non  est.  —  Distinguendum  vide- 
tur  de  juramento  illicito  et  de  promissione  il- 
liciia  :  nam  jurainentum  tribus  modis  potest 
esse  illicitum.  Primo,  ex  materia  in  quam  ca- 
dit  per  se,  et  per  quam  implendum  est,  et  tale 
est,  quotiescumque  illa  materia  est  incapax 
obligationis  juramenti.  Secundo,  ex  probibi- 
tione,  vel  ratione  extrinseca  tantum,  etiamsi 
alias  sit  de  materia  licita.  Tertio,  quia  imme- 
diatecadit  in  promissiouem  illicitam.  Quando 
ergo  juramentum  est  illicitum  primo  modo, 
obligatorium  non  est,  et  de  illo  loquuntur 
jura,  quaudo  generalem  regulam  constituunt, 
illicitum  juramentum  non  obligare.  Et  de  eo- 
dem  intelligendi  sunt  auctores,  quando  fre- 
quenter  inferunt  :  Juramentum  est  iUicitum; 
ergo  est  nullum.  Hsec  enim  pravitas  juramenti 
sumitur  ex  materia  et  quasi  objecto,  et  ideo 
est  intrinseca,  et  quasi  per  se  constituens  ju- 
ramentum  illicitum,  et  propterea  sermones 
doctrinales  de  juramento  illicito,  de  boc  intel- 
liguntur,  etitaprocedunt  omnia  dictain  supe- 
rioribus  capitibus. 

3.  Illicitum  secundo  modo  impleri  potest,  si 
materia  sit  capax.  —  Ratio  cur  olliget  jura- 
mentum  secimdo  modoillicite  emissum. — At  ve- 
ro  juramentumillicitum  tantum  secundomodo 
bene  potest  esse  obligatorium,  si  materia  sit 
capax.  Ita  Panorm.,  in  cap.  Cum  contingat, 
de  Jurejuran.,  num.  6,  in  finv  et  num.  7,  ubi 
id  probat  ex  cap.  Et  si  Christus,  de  Jureju- 
ran.,  et  aliis.  Et  probatur  cxemplis  :  nam  si 
ego  vovi  nunquam  jurare,  nisi  prsecepto  obli- 
gatus,  vel  si  superior  juste  mibi  praecepit  noii 
offerre  aliquid  sponte  sub  juramento,  pecca- 
tum  quidem  committo  jurando  me  aliquid 
facturum,  et  nihilominus,  si  factum  sithones- 
tum,  ut  dicere  Missam  pro  aliquo,  juramen- 
tum  obligat.  Idem  est  si  juramentum  fiat  cum 
scandalo  activo,  ut  in  exemplo  de  usurario 
non  parato.  Item  votum  obligat  in  materia 
capaci,  licet  ex  causa  extrinseca  contingat 
peccare  vovendo;  ergo  siiniliter,  etc.  Ratio 
denique  est,  quia  licet  quis  peccet  jurando, 
tameii  de  facto  adducit  Deum  in  testem  rei 
licita?. ;  ergo  licet  de  jurando  peceaverit,  tene- 
tur,  si  potest,  facere  verum,  quod  divino  tes- 
timouio  de  facto  confirmavit.  Tandem  decla- 
ratur  et  confirmatur  ex  juramento  assertorio ; 
nam  licet  quis  peccet  jurando,  vel  quia  jurat 
contra  pra?ceptum  sui  superioris,  vel  ex  odio 
et  scandalo,  aut  alia  simili  causa,  nihilominus 
supposito  quod  jurat,  semper  debet  jurare  ve- 


rum,  et  maxime  quando  in  ipsamet  veritate 
affirmanda  specialis  ratio  peccati  non  inveni- 
tur.  Et  ita  in  juramento  promissorio,  de  quo 
tractamus,  quamvis  alias  sit  illicitum,  tenetur 
quis  servare  veritatem  depraesenti,  seu  asser- 
tionis,  habendo  propositum  implendi  illud; 
ergo  etiam  tenetur  postea  servare  veritatem 
de  futuro,  quando  sine  novo  peccato  id  fa- 
cere  potest.  Unde  in  hoc  sensu  concludit 
ibi  Panormitanus,  licet  juramentum  promis- 
sorium  non  habeat  tres  comites,  et  ideo  illi- 
cite  fiat,  ninilominus,  si  absque  peccato  ser- 
vari  potest,  ex  obligatione  servandum  esse. 
Et  idem  sequitur  Selva,  I  part.,  de  Juram., 
quaest.  3,  addens,quod  licet  juramentum  pro- 
missorium  careat  veritate,  obligat,  si  sit  de 
re  licita,  ut  patet  manifeste  in  juramento  fac- 
to  sine  intentione  implendi  illud,  juxta  supra 
dicta.  Quid  vero  dicendum  sit  quando  jura- 
mentum  est  illicitum  ratione  promissionis 
tantum  (quod  in  tertio  membro  proponeba- 
tur),  ex  dicendis  de  ipsa  promissione  pate- 
bit. 

4.  Quilus  modis  promissio  illicite  fiat.  — ■ 
Simili  ergo  modo  distinguendum  est  de  illi- 
cita  promissione,  nam  duplici  ex  capite  potest 
esse  mala.  Primo  ex  parte  materise,  quse  pra- 
va  est,  et  incapax  honestee  obligationis,  et 
ideo  talis  promissio  et  prava  et  nulla  est.  Ergo 
et  tunc  clarum  est,  juramentum  additum  tali 
promissioni,  nec  confirmare  illam,  nec  indu- 
cere  novam  obligationem  posse  ;  quia  tale  ju- 
ramentum  est  illicitum  ex  parte  materice,  sive 
per  materiam  intelligamus  promissionem, 
tanquam  proximam  materiam ,  sive  actum 
promissum,  tanquam  remotam^  quia  promis- 
sio  ipsa  turpis  est  ratione  turpitudinis  actus 
promissi,  ut  supponitur. 

5.  Secundo  ergo  modo  potest  promissio  esse 
illicita,  quia  ipsa  propter  seipsam  ( ut  ita  di- 
cam)  prohibetur ,  non  vero  propter  materiam , 
quse  polest  esse  honesta ;  interdum  enim  pro- 
hibemur  promittere  etiam  res  honestas,  prop- 
ter  vitanda  incommoda,  et  pericula  quse  in 
obligatione  promissiohis  inveniri  possunt  , 
etiamsi  sit  de  actu  honesto.  Qui  modus  prohi- 
bitionis  ex  sola  lege  naturee  raro  invenitur, 
nisi  forte  ex  circumstantiis  extrinsecis,  ut  iu 
promissione  de  solvendis  usuris  cum  scandalo 
facta,  et  similibus  ;  tamen  ex  lege  positiva, 
vel  ex  prsecepto  potest  facile  imponi,  ut  Prae- 
latus  potest  prseeipere  religioso,  et  pater  filio, 
ut  nihil  promittat,  vel  simpliciter,  vel  in  tali 
modo,  si  expediens  judicaverit,  et  inter  leges 
civiles  de  Pactis  vel  Stipulationibus  non  desunt 


CAP.  XXIV.  AN  juramentum  illk 
aliquse  hujusmodi.  Et  haec  prohibitio  inter- 
dum  fieri  potest  simpliciter,  et  sine  irritatio- 
ne  promissionis,  interdum  vero  irritando  il- 
lam,  juxta  communem  distinctionem  de  legi- 
bus,  quae  in  hac  materia  locuni  habet,  ut  per 
se  constat. 

6.  Juramentum,  confirmans  promissionem 
onalam,  irritum  est.  —  Dico  ergo  recte  contin- 
gere  posse  ,  juramentum  additum  tali  pro- 
missioni  esse  obligatorium  respectu  actus  ho- 
nesti  promissi,  etiamsi  promissio  ipsa  ex  aliis 
capitibus  illicita  sit.  Ita  sumitur  ex  Panorm.  et 
Selva  supra  ;  idem  etiam  sentit  Molina,  dicto 
tract.  2,  disput.  151,  §  Qtiarto  quoniam.  Et 
probatur,  quia  illud  juramentum  non  habet 
pro  objecto  promissionem  ipsam,  sed  rem  pro- 
missam,  quse  duo  accurate  sunt  distinguenda 
ad  judicandum  de  valore  juramenti.  Proprie 
enim  tunc  juramentum  habet  pro  objecto  pro- 
missionem,  quando  quis  jurat  promittere, 
quod  juramentum  obligat  ad  promittendum, 
non^ad  faciendum  quod  promissum  fuerit ;  ut 
si  juro  vovere  castitatem  intra  annum,  non- 
dum  vovi,  nec  teneor  servare  castitatem  ex 
vi  juramenti,  sed  vovere  illam  intra  prsescri- 
ptum  tempus;  postquam  autem  vovero  casti- 
tatem ,  t^nebor  illam  servare  ex  vi  voti,  non 
ex  vi  prioris  juramenti.  Si  autem  vovendo  ca- 
stitatem,  jurem  servare  votum,  tunc  tenebor 
ad  castitatem  servandam  non  tantum  ex  vi 
voti,  sed  etiam  ex  vi  juramenti ;  et  ideo  dico, 
hoc  juramentum  non  habere  pro  objecto  ip- 
sum  votum,  sed  actum  promissum  per  votum, 
quia  servare  votum  non  -est  promittere,  sed 
exequi  promissum.  Igitur  quoties  promissio 
mala  est,  juramentum  faciendi  talem  promis- 
sionem  irritum  erit,  quia  est  de  actu  malo 
tanquam  de  objecto.  Non  loquimur  autem  de 
hoc  juramento,  sed  de  juramento  servandi 
promissionem ,  quod  juramentum  habet  pro 
objecto  actum  promissum  ,  seu  executio- 
nem  ejus  ;  ergo  si  actus  est  honestus,  et  ser- 
vari  potest  sine  animee  praejudicio,  juramen- 
tum  obligabit.  Probatur  consequentia  ex  ge- 
nerali  principio  canonum,  quod  juramentum 
obligat,  quando  servari  potest  sine  turpitudi- 
ne  ex  parte  jurantis. 

7.  Declaratur  praeterea,  quia  malitia  talis 
promissionis  per  aceidens  et  quasi  extrinsece 
se  habet  ad  juramentum;  ergo  non  potest 
impedire  obligationem  ejus.  Antecedens  pa- 
tet,  nam  imprimis  juramentum  non  est  causa 
talis  promissionis,  et  consequenter  nec  mali- 
tiee  illius,  sed  potius  supponit  illam,  et  quasi 
adjungitur,  vel  adhseret  illi.  Deinde  non  ad- 


ilTUM,  VEL  DE  1'ROMISSIONR,  ETG.  599 

hasret  illi,  ut  mala  est,  sed  tantmn  ut  promis- 
sio  est  talis  actus,  atque  adeo  ut  ex  suo  gene- 
re  bona  est ;  ergo  potest  confirmare  illam 
secuudum  hanc  bonitatem,  non  obstante  ma- 
htia,  quee  ad  hunc  effectum  quasi  impertinen- 
ter  se  habet.  Item  quando  promissio  tanlum 
est  mala  quia  prohibita,  vel  quia  aliqua  prava 
circumstantia  affecta  ex  parte  operantis ,  et 
non  ex  parte  materiee  promissse,  non  tamen 
est  irrita,  tunc  ipsamet  promissio,  licet  male 
fiat,  facta  tenet,  et  consequenter  suam  oblii?a- 
tionem  inducit,  ut  ex  ipsis  terminis  manifes- 
tum  est.  Ergo  majori  ratione  juramentum 
confirmans  talem  promissionem  vahdum  erit, 
quia  non  adjungitur  illi,  quatenus  male  fit, 
sed  quatenus  valide  fit. 

8.  At  vero  quando  promissio  non  solum  est 
prohibita,  sed  etiam  irrita,  tunc  magis  dubia 
esse  potest  obligatio  juramenti  de  tali  promis- 
sione  servanda;  nihilominus  tamen  si  irrita- 
tio  est  de  sola  promissione,  et  non  cadit  in  ac- 
tum  promissum  prohibendo  illumin  conscien- 
tia,  adhuc  juramentum  poterit  obligare,  non. 
ex  vi  promissionis,  sed  ex  vi  assertionis  de  fu- 
turoactu,  juramento  confirmatBe.  Quia  illa  as- 
sertio  potest  fieri  vera  sine  peccato,  non  ob- 
stante  irritatione  promissionis  :  ergo  reveren- 
tia  divini  testimonii  obligat,  ut  illa  assertio 
vera  fiat,  et  consequenter  ut  promissio  im- 
pleatur.  Et  hoc  probat  aperte  jnramentum  ad- 
ditum  promissioni  de  solvendis  usuris,  nam 
illa  promissio  est  irrita,  et  potest  esse  mala, 
vel  ob  circumstantias,  vel  ob  extrinsecam  pro- 
hibitionem,  et  nihilominus  juramentum  obli- 
gat,  ut  supra  diximus  ;  idem  ergo  est  in  omni 
casu  simiii,  nam  urget  eadem  ratio. 

9.  Objectio.  —  Solutio. — Sed  objici  potest, 
quia  licet  actus  secundum  se  et  spontanee  fa- 
ctus  non  sit  malus,  nihilominus  facere  illum 
ex  vi  malee  promissionis  prius  factse  erit  ma- 
lum,  quia  est  virtute  approbare  promissio- 
nem  prius  factam.  Sicut  supra  dicebamus, 
quamvis  per  se  non  sit  malum  non  ingredi 
religionem,  esset  tamen  malum  non  ingredi 
in  virtute  prioris  juramenti ;  ergo  quoties- 
cumque  promissio  mala  est,  actum  promissum 
ex  vi  illins  facere  malum  est  ergo  juramen- 
tum  cadens  in  talem  promissionem  non  po- 
test  ad  actum  promissum  obligare,  quia  obli- 
garet  ad  illum  ut  promissum,  et  ut  sic  malus 
est.  Respondetur  imprimis,  in  promissione, 
quse  valida  est,  licet  male  fiat,  falsum  esse 
assumptum,  nam  si  promissio  est  valida, 
obligat ;  ergo  facere  actum  ex  vi  illius  non 
erit  maium,  sed  potius  erit  actus  virtutis  jus  - 


coo 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


titise  aut  fidelitatis.  Sicut  servare  votutn  vali- 
dum,  religio  est,  licet  fortasse  in  ipso  voto 
ernittendo  peccatum  aliquod  fuerit  commis- 
sum  ;  neque  tunc  approbatur  prior  promissio, 
ut  mala,  sed  ut  habuit  virtutem  obligandi, 
secundum  quam  rationem  bona  est.  At  vero 
quando  promissio  non  tantum  est  mala,  sed 
etiam  irrita,  aliter  respondendum  est ;  fate- 
mur  enim  tunc  non  posse  fieri  actum  in  vir- 
tute  promissionis,  ut  promissio  est;  dico  ta- 
men  posse  fieri  ratione  assertionis,  quam  in- 
cludit  promissio.  Nam  cum  actus  sit  bones- 
tus  (ut  supponitur),  eo  ipso  quod  dixi  mefac- 
turum  illum,  licet  erraverim  promittendo, 
possum  postea  illum  efficere,  non  quia  pro- 
misi,  sed  quia  dixi;  nam  per  se  bonestum 
est  facere  verum  quod  dixi,  si  alias  licite  pos- 
snm,  licet  non  tenear.  Et  bac  ratione  si  tali 
promissioni  addatur  juramentum,  obligat  sal- 
tem  ut  confirmans  assertionem,  quse  vera  fieri 
boneste  potest.  Unde  falsum  est  quod  assu- 
mebatur,  juramentum  tunc  obligare  ad  illum 
actum,  utpromissum,  nam  formaliter  loquen- 
do  nou  obligat  ad  illum,  nisi  ut  assertum : 
et  ita  nunquam  fit  ille  actus  ut  debitus  ex  vi 
promissionis,  sed  tantum  ex  vi  juramenti. 

10.  Cur  juramentum  additum  promissioni 
illicitce  non  semper  olliget. — Unde  tandem  in- 
telligitur,  cur  in  assertione  non  dixerim  uni- 
versaliter,  juramentum  additum  tali  promis- 
sioni  semper  obligare,  sed  solum  indefinite 
posse  obligare,  quia  talis  potest  esse  materia, 
ut  omnis  obligatio  sive  promissionis,  sive  ju- 
ramenti  illi  repugnet,  etiamsi  talis  actus  alias 
sponte  factus  non  sit  malus ;  ut,  verbi  gratia, 
in  casu,  in  quo  sit  verum  esse  aliquod  pecca- 
tum  confirmare  sponsalia  per  adjectionem 
poenae,  non  minus  erit  peccatum,  si  id  fiat 
per  juramentum  quasi  per  se  stans,  et  confir- 
mans  assertionem  de  futuro,  quam  si  fiat  per 
promissionem,  vel  simplicem,  vel  juratam, 
quia  quocumque  modo  illa  pecunia,  vel  res 
designata  in  pcenam,  ex  obligatione  solvenda 
sit,  induit  veram  rationem  pcense,  et  minuit 
libertatem  matrimonii,  in  quo  posita  erat  ra- 
tio  talis  culpse,  et  ideo  in  tali  materia  non 
magis  poterit  obligare  juramentum,  quam 
promissio,  quia  non  minus  erit  malum  solve- 
re  illud,  ut  debitum  ex  juramento,  quam  ut 
debitum  ex  promissione. 

11.  Qucb  materia  promissionis  possit  conftr- 
mari  juramento,  quce  vero  non.  —  Simili  modo 
dicebamus  supra,  quando  est  turpe,  et  contra 
bonos  mores  naturales,  promittere  non  accu- 
sare,  vel  non  denunciare  delictum  committen- 


dum,  etiam  juramentum  de  eadem  materia 
esse  omnino  invalidum,  quia  licet  facto  ipso 
non  denunciare  vel  non  accusare  possit  esse 
honestum,  obligatio  ad  illud  non  est  bonesta 
propter  licentiam  peccandi,  quse  per  occasio- 
nem  alteri  datur  (quod  tantum  exempli  gratia 
dicitur)  ;  si  tamen  illud  verum  est  in  obliga- 
tione  promissionis,  etiam  est  verum  in  obli- 
gatione  juramenti,  ut  supra  etiam  declaralum 
est.  Quotiescumque  ergo  materia  fuerit  talis, 
ut  nulla  obligatio  circa  iilam  expediat,  vel  sit 
consentanea  bonis  moribus,  tunc  sicut  pro- 
missio  de  illa  est  mala,  et  non  obligat,  ita 
etiam  juramentum,  etiamsi  alias  talis  materia 
sit  actio,  vel  omissio,  quse,  sponte  et  sine  obli- 
gatione  facta,  bonesta  sit.  Si  quis  tamen  recle 
consideret,  semper  tale  juramentum  revoca- 
tur  ad  illud,  quod  est  illicitum  ex  parte  ma- 
terise,  quia  habet  pro  materia  illum  actum, 
ut  faciendum  postea  ex  obligatione,  quo  mo- 
do  non  bene  fit,  et  quoad  boc  babet  locum 
exemplum  de  juramento  non  ingrediendi  re- 
ligionem.  Quando  vero  materia  honesta  est, 
et  illi  non  repugnat  obligatio  simpliciter,  sed 
tantum  obligatio  promissionis  humanse,  tunc 
obligabit  juramentum,  non  obstante  defectu 
promissionis. 

GAPUT  XXV. 

QUOMODO  DIFFERANT  JURAMENTUM  C0NFIRMAT0- 
RIUM,  ET  PER  SE  STANS,  QUANDO  FERUNTUR 
SUPER   GONTRACTUS   PR0HIBIT0S. 

! .  Diximus  obligare  juramentum  cadens  in 
contractum  lege  prohibitum,  quando  sine  pec- 
cato  servari  potest,  unde  oritur  gravis  et  dif- 
ficilis  qusestio,  an  tale  juramentum  confirmet 
contractum ;  quse  licet  ad  jurisperitos  perti- 
nere  videatur,  et  ideo  ab  ipsis  copiose  dispu 
tetur  ,  ut  capite  sequenti  attingam,  tamen 
etiam  in  foro  conscientise  multa  ex  illa  pen- 
dent,  et  ideo  illam  etiam  tractant  Theologi, 
prseserlim  moderni,  Molin.,  tom.  1  de  Justit., 
tract.2,  disp.  150  et  151,  et  tom.  2,  disp.  271  ; 
Azor,  tom.  1 ,  lib.  1 1,  c.  7.  q.  1  et  seq. ;  Less., 
de  Just.,  lib.  2,  cap.  17,  dub.  7  ;  Sanc,  lib.  1 
de  Matrim.,  disp.  32,  et  ob  eamdem  causam 
non  potuit  a  nobis  omnino  prsetermitti.  Opor- 
tet  tamen  prius  exponere  terminos  ipsos,  quod 
in  boc  capite  faciemus  declarando  differentias 
inter  hsec  duo,  juramentum  confirmare  pac- 
tum,  vel  tantum  obligare. 

2.  Duplex  obligatio  reperitur  in  juramento 
promissorio.  —  Ad  hoc  autem  explicandum 


CAP.  XXV.  QUOMODO  DIFFERANT  JURAMENTUM  CONFIRMATORIUM,  ETC. 


GOl 


suppono  cx  doctrina  D.  Thom.,  dict.  q.  89, 
art.  1,  ad  3,  in  juramento  promissorio  dupli- 
cem  posse  inveniri  obligationem,  unam,  ho- 
mini  cui  fit  promissio,  et  cx  vi  illius  ;  aliam, 
respectu  Dei,  ratione  juramenti.  Quando  ergo 
promissio  est  per  se  inefficax,  et  ex  juramento 
illi  addito  nascitur  obligatio,  dupliciter  id  in- 
telligi  potest.  Primo,  ut  juramentum,  relin- 
quendo  promissionem  inefficacem  ad  obligan- 
dum,  suam  introducat  obligationem.Secundo, 
quod  juramentum  sic  additum  promissioni  de 
se  inefficaci,  et  illam  reddat  efficacem  ad  obli- 
gandum,  et  suam  etiam  obligationem  adjun- 
gat.  Primum  ergo  modum  vocamus  simplici- 
ter  obligatorium,  seu  per  se  inductivum  obli- 
gationis,  secundum  vero  etiam  confirmato- 
rium. 

3.  Privia  differentia  inter  juramentum  con- 
firmatorium,  et  per  se  stans.  — Unde  constat, 
primam,  et  quasi  substantialem  differentiam 
inter  hos  duos  modos  esse,  quod  juramentum 
per  se  stans,  unica  tantum  obligatione  ad  re- 
ligionem  pertinente  obligat  jurantem,  ut  di- 
vus  Thomas  dixit  de  juramento  extorto  per  in- 
juriam  ;  si  autem  juramentum  est  confirma- 
torium,  duplex  obligatio  invenietur  in  illo  ac- 
tu,  scilicet,  religionis  seu  juramenti,  et  justi- 
tise  vel  fidelitatis  humanae,  non  minus  quam 
esse  soleat  in  juramentis  promissoriis,  quorum 
promissio  ex  se  valida  est.  Quia  juramentum 
eonfirmatorium  facit,  ut  promissio  ipsa  quasi 
reviviscat,  viresque  resumat  obligandi,  et  ideo 
per  illum  actum  non  solum  obligatur  jurans 
Deo,  sed  etiam  homini.  Et  hanc  differentiam 
constituunt  omnes  Doctores  in  hac  materia,  ut 
patet  ex  Abbate,  et  aliis,  cap.  1,  et  cap.  Cum 
contingat,  de  Jurejuran.,  et  bene  declarat  An- 
ton.  Gomez,  2  tom.  Variar.,  cap.  14,  n.  21; 
Covar.,  in  d.  cap.  Quamvis  pactum ,  2  part., 
§  1,  per  totum,  prsesertim  num.  7,  concl.  k. 

&.  Ex  hac  differentia  sequuntur  alise  :  se- 
cunda  esi,  quia  quando  juramentum  est  tan- 
tum  per  se  inductivum  obligationis,  et  pro- 
missio,  cui  adjungitur,  secundum  se  erat  in- 
valida,  si  juramentum  non  sit  confirmato- 
rium,  sed  tantum  per  se  stans,  illo  relaxa- 
to  extinguitur  omnino  obligatio  et  contrac- 
tus.  Si  autem  juramentum  sit  confirmato- 
rium,  quamvis  postea  relaxetur  ab  alio  quam 
a  creditore,  nihilominus  manet  obligatio  jus- 
titise,  vel  fidelitatis,  quse  ex  contractu  nasce- 
batur  :  ita  docent  citati  auctores.  Et  prima 
pars  manifesta  est,  quia  ibi  tantum  erat  una 
obligatio,  et  illa  fuit  ablata  per  relaxationem 
juramenti ;  ergo  nulla  relinquitur.  Item  pro- 


missio  per  se  erat  invalida,  et  non  est  facta 
valida  per  adjectionem  juramenti ;  ergo  abla- 
to  juramento,  ut  per  relaxationem  aufertur, 
manet  invalida,  sicut  antea  de  se  erat,  et  con- 
sequenter  nullam  obligationem  inducit,  sed 
statim  potest  contra  illam  fieri  sine  ulla 
culpa. 

5.  Altera  vero  pars  non  est  extra  controver- 
siam  inter  Doctores,  ut  late  disputat  Felin., 
c.  2,  de  Jurejuran.,  ubi  ipse  tenet  contrarium 
cum  Abbate,  in  cap.  Cum  contingat,  de  Jure- 
jurand.,  num.  9,  quorum  fundamentum  esse 
potest,  quia  contractus  ille,  qui  de  se  erat  in- 
validus,  quasi  sustentatur  et  fulcitur  juramen- 
to,  et  ideo  ablato  juramento  statim  corruit ; 
sed  contrarium  communiter  censetur  probabi- 
lius,  quod  cum  Angelo  de  Perusio  tenuit  idem 
Panorm.,  cap.  \,  de  Jurejur.,  num.  12  ;  et  se- 
quitur  Gomezius  supra,  et  Anton.  Gomez,  in 
leg.  6,  tit.  19,  part.  6,  Glos.  9.  Hatio  est  ( il- 
lam  modo  nostro  explicando),  quia  firmitas 
illa,  quam  accepit  contractus  per  adjectionem 
juramenti,  non  pendet  in  conservari  a  jura- 
mento;  et  ideo  licet  ab  eo  fuerit  dependens  in 
fieri,  nihilominus,  ablato  juramento,  contrac- 
tus  firmus  permanet ,  sicut  effectus  durat 
ablata  causa,  a  qua  non  pendet  conservari. 
Antecedens  probatur  ex  regula  juris  73,  in 
sexto  :  Factum  legitime  retractari  non  delet, 
licet  casus  postea  eveniat,  a  quo  non  potuit 
inchoari. 

6.  Sed  hoc  non  convincit,  quia  responderi 
potest  ex  fundamento  contrarioe  sententise, 
quod  contractus  ille  non  fuit  legitime  factus, 
nisi  ut  conjunctus,  et  quasi  informatus  jura- 
mento,  et  ideo  rctractationem,  seu  relaxatio- 
nem  juramenti  esse  virtualem  dissolutionem 
ipsius  contractus.  El  ita  non  est  simile,  quod 
adduci  solet  de  legitimatione,  quse  non  rum- 
pitur  propter  nativitatem  legitimorum  ;  ibi 
enim  optime  accommodatur  regula,  nam  ille 
est  casus  extrinsecus,  et  accidentarius,  et  non 
pertinet  ad  propriam,  et  per  se  causam  legiti- 
mationis. 

7.  Aliorum  responsio.  —  Alii  ergo  ratio- 
nem  reddunt,  quia  quamvis  contingat  con- 
tractum  firmari  juramento,  non  id  fit  virtute 
juramenti  ,  sed  virtute  legis  ita  disponen- 
tis,  ut  infra  videbimus ;  atque  ita  juramen- 
tum  non  est  causa  propria  illius  validitatis 
contractus,  sed  illa  est  lex  quee  irritationem 
abstulit ,  et  reliquit  contrahentium  volun- 
tates  efficaces,  ut  possent  validum  contrac- 
tum  efficere.  Fuit  autem  juramentum  veluti 
conditio  necessaria,  ad    quam  lex  respexit, 


602 


LIB,  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGA.TIONE. 


ad  aiifereudam  in  eo  casu  irritationem  ;  et 
ideo  quamvis  postea  juramentum  auferatur, 
firmus  manet  contractus  ,  quia  sicut  jura- 
mentum  non  firmavit  illum,  ita  nec  relaxatio 
irritat ,  et  lex,  quae  semel  abstulit  irritatio- 
nem,  non  irritat  iterum  contractum,  eo  quod 
auferatur  juramentum,  nec  per  solam  retro- 
cessionem  unius  partis  irritari  potest,  cum 
jam  efficaciter  se  obligaverit  non  impediente 
lege.  Quae  ratio  probabilis  est,  sed  supponit 
fundamentum  incertum,  de  quo  in  sequenti- 
bus.  Si  autem  illud  non  admittatur,  necessa- 
rio  dicendum  est ,  juramentum  confirmato- 
rium  supponere  aliquam  obligationem  natu- 
ralem,  quae  cum  sit  prior,  cle  se  manere  po- 
terit  ablata  posteriori,  qualis  est  obligatio  ju- 
ramenti.  Quod  si  fortasse  occurrat  alia  causa 
unde  illa  etiam  cesset,  jam  erit  aliunde,  non 
ex  vi  relaxationis  juramenti.  Quse  omnia  ex 
sequentibus  magis  constabunt. 

8.  Quid  operetur  differentia  supposita  in  eo 
casu.  —  Si  creditor  relaxet  juramentum,  etiam 
contractus  dissolvitur.  —  At  vero  illa  differen- 
tia  supposiia,  quseri  potest  quid  operetur  in 
eo  casu  relaxatio  juramenti.  Videtur  enim 
inutilis  ,  si  contractus  remanet  firmus.  Quse 
ratio  prsecipue  movit  Felinum  supra.  Respon- 
detur  imprimis,  hoc  per  se  et  immediate  ope- 
rari,  quod  per  illam  aufertur  propria  obligatio 
juramenti  ad  religionem  pertinens,  et  conse- 
quenter  ut  non  sit  perjurus,  si  quis  eontrac- 
tum  non  servaverit.  Secundo  tollitur  impedi- 
mentum  juridice  petendi  ut  dissolvatur  con- 
tractus,  si  causse  subsunt ;  stante  enim  jura- 
mento,  non  poterat  quis  sine  perjurio  hoc  in- 
tentare  ;  relaxato  autem  juramento  potest,  ut 
bene  notavit  Covar.,  dicto  §  1,  num.  7.  Et  ideo 
dixi  supra  hoc  intelligendum  esse  de  relaxa- 
tione  facta  ab  alio,  quam  a  creditore ;  nam  si 
creditor  ipse  relaxet  juramentum,  etiam  con- 
tractus  dissolvitur,  et  cessat  omnis  obligatio. 
Quia  non  potest  creditor  relaxare  juramen- 
tum  quasi  per  se,  et  immediate,  sed  cedendo 
juri  suo,  et  quasi  tollendo  fundamentum  ju- 
ramenti,  ut  infra  dicemus.  Praelatus  autem  po- 
test  per  se  et  immediate  relaxare  juramen- 
tum  ,  intactum  (  ut  sic  dicam  )  relinquendo 
fundamentum  ejus,  et  ideo  est  longe  diversa 
ratio.  Posset  autem  interdum  superior  auferre 
simul  et  juramentum  et  omnem  obligationem, 
rescindendo  contractum,  sed  hoc  accidenta- 
rium  est,  et  hic  solum  dicimus,  ex  relaxatione 
juramenti  ut  sic  per  se  non  sequi  ablationem 
alterius  obligationis.  Quod  pro  omnijuramen- 
to  promissorio,  etiam  per  se  firmo  et  valido, 


observari  potest.  Quomodo  autem  talis  relaxa- 
tio  magis  in  uno  juramento  quam  in  alio  dari 
possit,  postea  videbimus. 

9.  Tertia  differentia : juramentumconfirma- 
torium  contractus  confert  et  obligationem  et  ac 
tionem  in  judicio. — Tertia  differentia  assignari 
potest,  quia  quando  juramentum  est  confirma- 
torium  promissionis,  seu  contractus,  non  solum 
confert  obligationem,  sed  etiam  dat  actionem 
in  judicio ;  quando  vero  non  est  confirmato- 
rium,  licet  suam  inducat  obligationem  ,  non 
tamen  dat  actionem  homini  ad  petendum  tale 
debitum  in  judicio.  Heac  differentia  ad  forum 
magis  externum  quam  conscientiae  pertinet, 
et  ideo  brevissime  illam  explicabo.  In  primo 
igitur  membro  supponitur,  quando  promissio 
humana  de  se  valida  est,  etiamsi  sit  simplex 
( quge  fortasse  nude  sumpta  non  davet  actio- 
nem  in  judicio ),  ita  firmari  juramento  volun- 
tario  plene,  id  est,  non  metu  vel  dolo  extor- 
to,  ut  det  etiam  actionem  in  judicio,  ut  est 
communis  sententia  juristarum,  cum  Bart., 
in  leg.  Si  quis  pro  eo,  ff.  de  Fidejussoribus, 
num.  3  et  sequentibus  ;  et  videri  potest  Jason, 
in  leg.  Juris  gentium,  §  Sed  cum  nulla,  ff.  de 
Pactis,  num.  21  ;  et  Govar.  supra  ,  2  part., 
§00,  prsesertim  num.  15,  verb.  Quia ;  Sar- 
miento,  lib.  \  Selectar.,  cap.  3  ;  et  Mendosa, 
lib.  1  suarum  Disputationum  de  Pactis,  c.  A, 
qusest.  \,  a  num.  d6,  qui  plures,  etiam  Bart. 
ipsum,  in  contrarium  allegat,  et  contra  eos 
pro  hac  sententia  latissime  disputat. 

10.  Ex  hoc  ergo  principio  manifestum  est, 
juramentum  confirmatorium  pacti,  vel  pro- 
missionis  alias  invalidae,  etiam  conferre  eam- 
dem  actionem,  quia  non  solum  inducit  suam 
obligationem  religionis,  sed  etiam  firmat  obli- 
gationem  naturalem  vel  civilem  respectu  ip- 
sius  hominis ;  sed  ex  hac  obligatione  ad  homi- 
nem  per  obligationem  juramento  firmatam 
nascitur  actio ;  ergo  ex  juramento  confirma- 
torio  eadem  actio  oritur.  Denique  per  tale  ju- 
ramentum  non  minus  firmatur  promissio, 
quam  si  per  se  et  nude  sumpta  valida  esset ; 
ergo  ita  confert  actionem,  ac  si  accederet 
promissioni  de  se  validoe.  Et  inde  probatur 
aliud  membrum,  quia  juramentum  per  se 
stans,  licet  obliget  jurantem  respectu  Dei, 
non  tamen  habet  adjunctam  obligationem 
respectu  hominis,  et  consequenter  non  dat 
aliquod  jus  ei,  cui  fit  juramentum;  ergo  ne- 
que  actionem  prsestare  potest,  quia  omnis  ac- 
tio  fundatur  in  jure  creditoris,  ut  patet  ex 
§  1,  Institut.,  de  Actionib.,  ubi  definitur  ac- 
tio,  quod  sit  jus  persequendi  in  judicio,  quod 


CAP.  XXV.  QUOMODO  DIFFERANT  JIRAMENTUM  CONFIRMATORIUM,  ETC. 


603 


sibi  debetur;  et  videri  potest  Covar.  supra,  1 
part.,  §  2,  num.  3.  Habet  autem  hsec  diffe- 
rentia,  prsesertim  quoad  boc  posterius  mem- 
brum,  aliquasdifficultates,  quoe  non  sunt  nos- 
tri  instituti,  et  ideo  illas  omitto. 

11.  Quarta  differentia:  obligatio  orta  ex 
juramento  confirmatorio  iransit  ad  luvredes. — 
Quarta  differciitia  solet  etiam  assignari,  quia 
si  juramentum  sit  confirmatorium,  obligatio 
ejus  transit  ad  hseredes,  non  vero  quando  est 
tantum  per  se  obligaus.  Prior  pars  manifeste 
sequitur  ex  dictis,  quia  jura  et  aetiones  de- 
functi  transeunt  ad  heeredes,  et  ita  in  illa 
parte  nulla  est  difficultas.  Secunda  vero  pars 
contraria  ratione  probanda  est,  pendet  vero 
ex  iila  queestione,  an  juramentum  ita  sit  actio 
personalis ,  ut  solam  personam  jurantem 
obligare  possit,  et  ideo  cum  ipsa  etiam  perso- 
na  extinguatur,  de  qua  in  capite  sequenti  di- 
cturi  sumus.  Supponendo  autem  pro  nunc 
partem  affirmantem,  scilicet,  juramentum  es- 
se  mere  actionem  personalem,  aperte  ex  illa 
sequitur  dicta  differentia,  nam  si  juramen- 
tum  per  se  stet,  et  solam  suam  obligationem 
inducat,  solum  jurautem  obligarepotest,  non 
ejus  suceessores,  quia  est  unica  obligatio,  et 
pure  personalis. 

12.  Quinta  differentia. — Quinto  constitui 
solet  alia  differentia,  quia  si  juramentum  non 
sit  confirmatorium,  licet  obliget,  satis  est  ad 
juramentum  implendum,  tradere  alteri  quod 
ei  promissum  est,  statim  vero  potest  repeti, 
et  quacumque  via  legitima  recuperari  absque 
violatione  juramenti,  et  absque  relaxatione 
prsemissa,  quia  per  solam  traditionem  fuit 
impletum  juramentum,  et  cousequenter  ex- 
tincta  ejus  obligatio,  quee  sola  ibi  invenieba- 
tur,  ut  ostensum  est.  Et  hsec  pars  sumitur  ex 
cap.  Ad  audientiam,  de  lis  quse  vi,  ubi  Glossa 
et  Doctores,  et  Covar.  supra,  p.  2,  §  3 ;  Gut- 
tier.,  1  p.,  cap.  53.  At  vero  quando  juramen- 
tum  est  confirmatorium,  ita  implendum  est, 
ut  non  liceat  postea  contravenire,  nec  detur 
repetitio  ejus  quod  solutum  est.  Ratio  est^ 
quia  ex  vi  talis  juramenti  promissorii  con- 
surgit  obligatio  non  solum  ad  Deum,  sed 
etiam  ad  eum  cui  fit  promissio ;  ergo  illi  ac- 
quisitum  est  jus  ;  ergo  impletio  juramenti  est 
justa  solutio  ex  parte  dantis,  et  justa  acceptio 
ex  parte  recipientis;  ergo  non  est  locus  repe- 
titioni  nec  retractationi.  Et  ita  docent  juris- 
periti  in  Authent.  Sacramenta  puberum,  prae- 
sertim  Jason,  n.  41,  et  Canonistse,  in  cap. 
Quamtis  pactum,  ubi  Dominicus  Francus,  at- 
que  etiam  Covar.,  2  p.,  §  3. 


13.  An  satisfiat  juramento  non  confirmato- 
rio  solvendo  debitum,  et  statim  dando  locum  re- 
petitioni.  —  Atque  in  hac  posteriori  parte  non 
invenio  rationem  dubitandi ;  solum  potest  ad- 
verli,  quod  licet  in  tali  casu  non  detur  locus 
repetendi  quod  solutum  est,  id  non  est  ex  vi 
juramenti,  nam  per  solutionem  sufficienter 
impletum  fuit,  et  extineta  ejus  obligatio;  sed 
est  ratione  justitiee,  quia  nullus  superest  titu- 
lus  justus  ad  repetenduin.  Unde  si  de  facto  fie- 
ret  repetitio  iniqua  conticto  titulo,  peccaretur 
contra  justitiam,  non  contra  juramentum,  quia 
non  fuit  de  non  repetendo  ;  et  ita  procedit  ra- 
tio  textus  in  dicto  c.  Ad  audientiam.  Et  hinc 
mihi  suboritur  dubium  circa  prius  membrum, 
an  sine  limitatione  in  universum  verum  sit, 
quotiescumque  juramentumnonest  confirma- 
torium,  satisfieri  solvendo,  et  statim  dari  lo- 
cum  repetitioni.  Nam  licetinterdumpossit  tale 
esse  juramentum,  ut  dicto  modo  illi  satisfiat, 
et  tunc  sit  optimum  signum,  tale  juramentum 
non  esse  confirmatorium ,  propter  rationem 
in  secundo  membro  tactam,  tamen  quod  e 
contrario  fiat  conversio,  scilicet,  in  omni  ju- 
ramento  non  confirmatorio  illum  modum  sol- 
vendi  et  postea  repetendi  habere  locum,  mi 
hi  non  est  certum,  quia  videtur  fieri  posse  ut 
aliquod  juramentum  confirmatorium  non  sit, 
et  nihilominus  non  relinquatur  justus  titulus 
ad  repetendum.  Sed  hoc  pendet  ex  dicendis, 
et  ideo  postea  expedietur. 

14.  Sexta  di/ferentia. — Advertendum  circa 
relaxationem  juramenti  confirmatorii. — Aliud 
advertendum  circa  relaxalionem  juramenti  non 
confirmatorii.  —  Sexta  differentia  solet  consti- 
tui,  quia  in  juramento  confirmatorio  non  licet 
petere  absolutionetn,  seurelaxationem;  quan- 
do  ve:ro  est  tantum  per  se  inducens  obliga- 
tionem,  potest  peti  relaxatio,  et  concedi ,  et 
postea  sine  peccato  non  impleri  juramentum. 
Ratio  prioris  partis  est,  quia  per  juramentum 
confirmatorium  jws  est  acquisitum,  et  ideo  in- 
juriafieret  parti,  si  absolutio  juramenti  pete- 
retur  vel  coucederetur,  quse  ratio  cessat  in  ju- 
ramento  non  confirmatorio,  quiaper  illud  non 
acquiritur  jus  parti,  et  ita  illi  non  fit  injuria 
per  relaxationem  juramenti.  Neque  etiam  fit 
irreverentia  Deo,  quia  ejus  nomine,  et  per 
Vicarium  ejus,  et  ex  justa  causa  fit  relaxa- 
tio.  Hujus  vero  differentiee  exacta  declaratio 
pendet  ex  dicendis  infra  de  ablatione  obliga- 
tionis  hujus  juramenti,  nunc  vero  occurrunt 
duo  notanda.  Unum  est  circa  primum  mem- 
brum  :  nam  ut  sit  universaliter  verum,  debet 
intelligi  preecise;  et  ex  vi  conditionum,  seu 


6(M 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


circumstantiarum  intrinsecarum  tali  juramen- 
to,  nam  in  eis  prsecise  spectatis  non  invenitur 
jnsta  causa  relaxandi  juramentum  cum  detri- 
mento  tertii.  Hoc  tamen  non  impedit  quomi- 
nusaliunde  possit  intercedere  justa  causa  ad 
relaxandum  tale  juramentum  ;  nam  infra  os- 
tendemus  juramenta  etiam  omnino  firma  a 
principio  posse  postea  relaxari  ex  justa  causa, 
neque  tunc  fieri  injuriam  tertio,  quia  semper 
intelligitur  acquirere  illud  jus  subordinatum 
legitimee  potestati  superioris.  Aliud  notandum 
sequitur  ex  hoc  primo,  scilicet,  secundum 
membrum  esse  cum  proportione  intelligen- 
dum,  nimirum,  juramentum  non  confirmato- 
rium  esse  relaxabile  ex  vi  causee  intrinsecae, 
quam  in  se  claudit,  quia  si  intelligeretur  per 
causa  extrinsecas ,  nulla  esset  differentia. 
In  hoc  autem  sensu,  non  immerito  dubitari 
potest  an  illud  secundum  membrum  sit  uni- 
versaliter  verum,  esto  frequenter  ita  con- 
tingat  :  sed  hoc  etiam  expedietur  iu  sequen- 
tibus. 

CAPUT   XXVI. 

AN  JURAMENTUM  C0NTRA  LEGES  RESPICIENTES 
B0NUM  PUBLIGUM  VEL  PRIVATUM  CONFIRMET 
CONTRACTUM  ? 

i .  Sensus  qwestionis. — Suppono  imprimis, 
promissiones,  vel  pacta  jure  civili  prohibita, 
interdum  esse  ipso  jure  et  facto  nulla  ;  ali- 
quando  vero  esse  valida,  per  judicem  autem 
irritabilia.  Qusestio  ergo  prsesens  pra^cipue 
versatur  de  prioribus  legibus  et  pactis ;  suo  ta- 
men  modo  etiam  locum  habet  in  posterio- 
ribus.  Quia  licet  talia  pacta  supponantur  va- 
lida,  et  ut  talia  inducant  suam  obligationem, 
cui  accedere  possit  odligatio  juramenti,  et  sic 
habeat  rationem  confirmatorii,  nihilominus 
quia  illa  pacta  infirma  sunt  et  irritabilia,  du- 
bitari  potest  an  per  juramentum  ita  confirmen- 
tur,  ut  eorum  irritationec  postulari  possit,  nec 
a  judice  fieri.  De  hoc  itaque  puncto  in  fine  di- 
cemus,  nunc  prius  tractandum  est.  Iu  quo  sta- 
tim  apparet  ratio  dubitandi,  quia  si  promis- 
sio  vel  contractus  supponitur  esse  nullus  , 
nulla  supponitur  obligatio,  quse  per  jura- 
mentum  confirmetur ;  quomodo  ergo  tale  ju- 
ramentum  esse  poterit  confirmatorium.  In 
contrarium  vero  est,  quia  mulla  jura  hoc  signi- 
ficant. 

2.  Prima  opinio.  —  In  hoc  puncto  expli- 
caudo  juristse  variis  utuntur  distinctionibus, 
quas  sigillatim  tractare  necesse  est.  Prima 
ergo  opinio  distinguit  inter  leges,  quae  in  sua 


dispositione  respiciunt  immediate  bonum  pu- 
blicum,  vel  privatum,  et  supposita  distinctio- 
ne  dicit  duo.  Unum  est,  juramentum  repu- 
gnans  legibusboni  publici  non  esse  confirma- 
torium.  Aliud  est,  juramentum  contra  leges 
tantum  privata  commoda  rcspicientes  confir- 
matorium  esse.  Ad  quam  opinionem  intelli- 
gendam  primo  declaranda  est  distinctio.  Nam 
licet  de  ratione  legis  sit,  ut  ad  bonum  com- 
mune  referatur,  nihilominus  queedam  leges 
sunt,  quge  habent  pro  materia  proxima  com- 
mune  bonum,  ut  sunt  illse  quee  immediate 
respiciunt  ipsum  statum  reipublicse,  et  utilita- 
tem  communitatis,  ut  communitas  est,  ut  sunt 
illae  quibus  instituitur,  vel  conservatur  immu- 
nitas  sacerdotum,  publicorum  jndiciorum  in  - 
tegritas,  sufficientia,  vel  abundantia  rerum  ad 
bonum  commune  necessariarum,  propter  quam 
prohiberi  solet  ne  pecuniae,  frumenta,  et  alise 
res  similes  extra  regnum  ferantur,  et  aliee  le- 
ges  hujusmodi.  Aliee  vero  leges  sunt,  quse  res- 
piciunt  boiium  commune  mediante  privato, 
ita  ut  materia  proxima  legis  sitbonum  unius- 
cujusque  civis  quatenus  ex  singulorum  com- 
modis  conveuiens  status  communitatis  con- 
surgit,  ut  sunt  leges  quibus  conservantur  pa- 
trimonia  singulorum,  vel  quibus  consulitur 
imperfectioni  minorum  vel  mulierum,  et  si- 
miles.  Et  hoc  modo  distinctio  heec  optima  est, 
et  habet  fundamentum  in  1.  1,  §  1,  ff.  de  Jus- 
titia  et  jure,  et  eam  indicat  Bart.,  in  d.  1.  Si 
guis  pro  eo,  et  in  1.  Jus  puUicum,  ff .  de  Pac- 
tis;  Pauorm.,  in  cap.  Cum  contingat,  de  Jure- 
jur.,  num.  5  et  6,  et  explicat  bene  Navar.,  in 
cap.  Cum  minister,  23,  queest.  4,  num.  28  et 
sequentibus;  et  Covar.  supra,  2  part.,  §  1, 
num.  6.  Verum  est  tamen  quod,  licet  distin- 
ctio  inter  illa  duo  membra  in  generali  facilis 
sit,  in  particulari  saepe  est  satis  dubia,  quia 
non  satis  apparet  an  transgresssio  legis  im- 
mediate  offendat  communitatem,  ut  commu- 
nitas  est,  vel  privatam  personam,  ut  sic,  et 
solum  mediate  redundet  in  bonum  commune; 
sed  nihilominus  ex  his  capitibus  conjectura 
semper  facienda  est,  et  in  dubio  in  favorem 
communis  boni  videbitur  inclinandum. 

3.  Probatur  primaopiniojuramentum  contra 
leges  commune  bonum  respicientes  non  firmare 
promissionem  aprivata  persona  factaiu. — Hoc 
supposito,  probatur  utraque  pars  illius  senten- 
tise.  Prior  scilicet,  juramentum  contra  leges 
prospicientes  immediate  communi  bono  non 
firmare  promissionem  a  privata  persona  fac- 
tam,  quia  nullus  privatus  potest  renunciare 
favori  legis  prospicientis  immediate  communi 


CAP.  XXVI.  AN  JURAMENTLIM  CONTRA  LEGES  BONUM  PUBLICUM,  ETC. 


605 


bono,  lege  Jus  publicum,  ff.  de  Pactis,  et  cap. 
Si  diligentis,  de  Foro  eompetenti.  Ex  quo 
textu  soletprobari  hoec  pars.  Altera  vero  pro- 
batnr  contraria  ratione,  quia  unusquisque  po- 
test  renunciarejuri  concesso  per  legcm  pro- 
xime  in  favorem  privatorum,  ut  habetur  in 
eodem  cap.  Si  diligenti,  et  sumitur  ex  Regula 
Juris  61,  in  6,  Quod  ob  gratiam,  etcv  et  leg. 
Quod  favore,  Cod.  de  Legibus,  et  leg.  Juris 
gentium,  §  Si  paciscor,  ff.  de  Pactis;  ergo  ju- 
ramentum  factum  contra  hujusmodi  leges  ob- 
ligat,  quia  per  illud  renunciat  quis  juri  suo, 
quod  licite  facere  potest.  Et  hoc  modo  viden- 
tur  intelligenda  cap.  Cum  Contingat,  de  Jure- 
jur.,  et  cap.  IAcet  mulieres,  eodem,  in  6,  et 
cap.  Quamvis,  de  Pactis,  in  6 ;  et  Authentica 
Sacramenta  puberum,  Cod.  Si  adversus  vendi- 
tionem.  Atque  ita  sententia  hsec  videtur  com- 
muniter  probari  ab  auctoribus  super  haec  jura; 
et  Bart.,  locis  supra  citatis;  Covar.  supra,  2 
part.,§  l,pertotum;  Gutier.,  de  Juramento, 
1  part.,  cap.  58,  num.  13  et  sequentibus. 

-4.  Sed  heec  distinctio,  in  sensu  quo  traditur 
ab  auctoribus,  non  recte  accommodatur  ad 
sensum  quem  tractemus.  Illa  enim  divisio  (ut 
supra  notavi)  dari  solet  ad  explicandum  quan- 
do  juramentum  contra  leges  civiles  sit  invali- 
dum  ,  vel  possit  esse  validum;  iu  quo  sensu 
habet  divisio  fundamentum  in  leg.  Juris  gen- 
tium,  §  Si  paciscar,  ff.  de  Pactis,  ubi  similis 
divisio  de  pactis  ponitur.  Et  in  illo  sensu  pro- 
babile  est,  omne  juramentum  contra  leges 
publici  juris  esse  invahdum.  Sed  hoc  ad  prse- 
sentem  causam  non  refert.  Tum  quia  nunc 
non  quserimus  quando  juramentum  contra 
bonos  mores  civiles  sit  validum,  hoc  enim  in 
superioribus  actum  est ;  sed  tractaudo  de  ju  - 
ramento  valido  et  obligante  ,  inquirimus 
quaudo  confirmet  vel  non  confirmut  contrac- 
tum;  ad  hunc  autem^sensum  illa  distinctio  ni- 
hil  deservit.  Tum  etiam  quia  si  juramenta 
contra  leges  juris  publici  sunt  invalida,  non 
habent  id  prsecise  ex  eo  quod  sunt  contra  jus 
civile,  sed  quia  sunt  contra  bonos  mores,  ita 
ut  servari  non  possint  sine  peccato  ,  haec  enim 
est  unica  et  generalis  regula  discernendi  jura- 
mentum  validum  ab  invalido  in  materia  pos- 
sibili,  ut  ex  jure  canonico  constat.  Sunt  ergo 
talia  juramentacontra  bonos  mores  naturales, 
et  ita  non  pertinent  ad  preesentem  quEestio- 
nem. 

5.  Quod  vero  talia  juramenta  sint  invalida, 
probatura  est  supra  in  particulari  casu  cap. 
Si  diligenti,  quia  in  clerico  renunciare  privi- 
legio  fori,   peccatum  est ;  et  servare  pactum 


circa  hoc  factum  ,  peccatum  etiam  est.  Et 
indc  sumitur  ratio  universalis,  quia  pacisci  in 
pra?judicium  boni  communis  est  contra  justi- 
tiam,  saltem  legalem;  et  renunciarejuri  alieno, 
id  est,  communitatis,  ac  si  esset  proprium,  in- 
juriosum  est;  ergo  juramentum,  quod  in  tali 
materia  versatur,  iniquum  est.  Non  sunt  ergo 
talia  juramenta,  ex  his  quae  obligando  non  fir- 
mant  contractum,  sed  sunt  ex  his  quse  non  ob- 
ligant,  quia  injusta  sunt.  Potest  denique  con- 
firmari  inductione ;  nam  juramentum  defe- 
rendi  peeuniam,  frumentum,  vel  alias  res  pro- 
hibitas  extra  regnum,  non  obligat,  quia  est  de 
re  iniqua;  nam  leges  illse,  cum  absolute  pro- 
hibent,  actu  in  conscientia  obligant,  ut  suppo- 
no  ;  idem  est  dejuramento  dandi  aliquid  judici 
contra  legem  prohibentem,  et  in  similibus. 
Unde  leges,  prohibentes  aliquid  pertineus  im- 
mediate  ad  commune  bonum,  ordinarie  di- 
recte  cum  personis  loquuntur,  et  obligant  in 
conscientia,  vel  sub  mortali,  vel  sub  veniali, 
juxta  materise  quantitatem.  Ut  est  recepta 
sententia  cum  D.  Thom.  1.  2,  qusest.  96,  art. 
4.;  et  Doctoribus  communiter,  in  cap.  Nam 
concupiscentiam ,  de  Constit.,  et  in  cap.  2,  de 
Majoritate  et  obedientia.  Atque  ita  fit,  rem 
prohibitam  per  talem  legem  esse  malam  mo- 
raliter  et  in  conscientia,  et  ideo  juramentum 
circa  illam  esse  invalidum;  et  ita  explicant 
hanc  partem  Covar.  supra,  part.  2,  §  2,  n.  7j 
et  Matienqo,  in  lib.  5  Novse  Recopilat.,  tit.  2, 
1.  2,  Glos.  3,  num.  11  et  17. 

6.  Juramentum  contra  leges  boni  communis 
non  solum  non  est  confirmatorium,  verum  etiam 
non  obligat.  —  Objectio. —  Dicos,  etiam  in  hoc 
sensu  non  esse  hanc  regulam  universalem, 
quiacontingerepotest  utlex  immediate  prohi- 
beat  propter  bouum  commune  pactum  ali- 
quod,  vel  promissionem,  et  nihilominus  non 
prohibeat  actum  promissum  ;  tunc  ergo  jura- 
mentum  promissorium  contra  legem  postea 
obligabit  ad  actum,  qui  non  est  contra  talem 
legem,  et  ideo  sine  peccato  fieri  potest,  juxta 
dicta  in  superiori  capite.  Antecedens  sufficien- 
ter  probari  videtur,  ex  eo  quod  ex  objecto  non 
repugnat  talem  fieri  legem ;  potest  enim  pro- 
missio  esse  nociva  bono  communi,  et  non  ac- 
tus.  Deinde  potest  declarari  exemplis.  Unum 
est  de  pacto  legis  commissoriae,  quod  in  pi- 
gnoribus  reprobatur  jure  civili  propter  com- 
mune  bonum,  scilicet  ad  vitandas  fraudes,  et 
occasiones  usurarum,  leg.  3,  seu  ult.  Cod.  de 
Pactis  pignorum  ;  et  nihilominus  si  juramea- 
tum  addatur,  validum  est,  et  obligat  juramen- 
tum,  in  cap.  Signlfiante,  de  Pignonbus;   et 


606 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


idem  facit  cap.  Ad  nostram,  1,  de  Jurejur., 
quando  scilicet  in  re  constat  nihil  injustitiee 
continere  pactum.  Ut  cum  Archidiacono  tenet 
Sylvest.,  verb.  Pactum,  q.  14,  §  2,  et  in  Rosa 
aurea,  tract.  3.,  cas.  28.  Aliud  exemplum  esse 
potest  de  lege  irritante  promissionem  solvendi 
pecuniam  lucratam  in  ludo  de  pecunia  credi- 
ta,  seu  sub  fide  ludentis  ;  hsec  enim  lex  imme- 
diate  lata  est  propter  commune  bonum,  ad 
vitandos  excessus  et  prodigaiitates  ludentium; 
etideotalis  promissio  invalida  est.  Et  nihilo- 
minus  postea  illam  adimplere  non  est  pecca- 
tum,  ut  videntur  supponere  omnes,  qui  de  illo 
puncto  disputant,  ut  videre  licet  in  Guttierez, 
de  Juramento,  1  part..  cap.  53;  et  Covar.,  in 
Regul.  Peccatum,  2  part.,  §  4,  num.  8;  Mo- 
lina,  tom.  2  de  Justitia,  tract.  2,  disput.  515, 
et  aliis,  quos  refert  Sanc,  lib.  1  de  Spons., 
disput.  31 .  Et  ideo,  si  a  principio  promissio 
fiat  cum  juramento,  illud  obligabit,  non  ex  vi 
promissionis,  sed  sua,  quia  potest  sine  peccato 
impleri.  Alqueita  in  his  et  similibus  exemplis 
potest  verificari  illa  regula,  quod  juramen- 
tum  contra  has  leges  boni  publici,  licet  con- 
tingat  obligare  ad  actum,  nihilominus  non 
confirmat  pactum,  vel  promissionem,  quia 
illa  est  quee  prsejudicat  bono  communi. 

7.  Solutio  objectionis.  —  Quare  lex  prolii- 
leat  pactum  nocivum  bono  communi.  —  Nihilo- 
minus  respondeo  imprimis,  non  in  hoc  sensu 
tradi  quoad  hanc  partem  regulam  illam  a 
communi  sententia,  sed  in  hoc  quod  talia  jura- 
menta  sunt  illicita,  et  nullarn  inducant  obliga- 
tionem,  ut  in  auctoribus  citatis  videri  potest. 
Et  sane  si  pactum  et  obligatio  prohibetur  im- 
mediate  propter  commune  bonum,  moraliter 
fieri  non  potest,  ut  juramentum  contrarium 
intentioni  talis  legis  obligationem  inducat. 
Tum  quia  talis  actus  etiam  secundum  se  spec- 
tatus  regulariter  prsejudicat  communi  bono. 
Tum  etiam  quia,  licet  secundum  se  non  esset 
contra  bonum  commune,  nihilominus  ut  fac- 
tus  ex  obligatione  repugnaret  bono  communi, 
sicut  supra  dicebamus  depoena  adjecta  spon- 
salibus,  vel  de  obligatione  non  accusandi,  veJ 
non  denunciandi  peccatum  committendum. 
Nam  si  lex  prohibet  pactum,  vei  promissio- 
nem,  ut  nocivam  bono  communi,  ideo  est  quia 
supponit  esse  contra  bonum  commune,  quod 
cives  obligentur  ad  talem  actum  ;  ergo  etiam 
juramentum,si  obligaretad  talemactum,  esset 
perniciosum  communitati ;  ergo  impossibile 
est  quod  tale  juramentum  obliget,  vel  quod 
actus  ex  tali  obligatione  factus  sit  bonus.  Tum 
denique  quia,  licet  daremus  actum  ilium  non 


esse  malum,  nihilominus  negari  non  potest 
quin  futurum  sit  parum  conveniens  communi 
bono,  quod  satis  est  ut  tale  juramentum  non 
obliget.  Ut,  licet  esset  vera  sententia,  quee  di- 
cit  legem  prohibentem  ferre  extra  regnum 
equos,  vel  similes  res,  non  obligare  in  con- 
scientia,  sed  tantum  ad  pcenam,  nihilominus 
juramentum  de  ferendis  talibus  rebus  extra 
regnum  nou  obligaret,  et  esset  iniquum,  quia 
esset  perniciosum  reipublicae ;  et  ideo  licet 
talis  actus  secundum  se  non  esset  peccatum, 
facere  illum  quasi  ex  vinculo  juramenti  esset 
malum,  ut  supra  in  similibus  explicatum  est. 
Itaque  censeo  juramentum  contrarium  legibus 
immediate  consulentibus  communi  bono , 
semper  esse  contrarium  bonis  moribus  natu- 
ralibus,  et  oppositum  repugnare  in  tali  mate- 
ria,  et  ita  responsum  est  ad  objectionem  in 
contrarium. 

8.  De  juramento  servandi pactumlegis  com- 
missorice.  —  Respondetur  exemplis  in  contra- 
rium. —  Neque  obstant  exernpla  adducta;  nam 
imprimis  de  pacto  legis  commissorise,  nego 
legem  civilem,  prohibentem  illud,  versari  im- 
mediatein  materiabonicommunis,  sed  inma- 
teria  privatorum  propter  bonum  commune. 
Quod  patet  tum  ex  re  ipsa ,  quia  per  pactum 
legis  commissorise  non  leeditur  immediate 
commune  bonum ,  sed  leeditur  dominus  pi- 
gnoris,  qni  fecit  tale  pactum;  tuin  etiam  ex 
verbis  legis,  quse,  facta  prohibitione,  subdit: 
Si  quis  igitur  tali  contractu  laborat,  hac  san- 
ctione  respiret,  quce  cum  prceteritis  prcesentia 
quoque  repellit,  et  futura  prohibet.  Creditores 
enim  re  amissa  jubemus  recuperare,  ijuod  dede- 
runi.  Ex  quibus  verbis  constat ,  legem  il- 
lam  immediate  couditam  esse  in  levamen, 
et  subsidiumdebitorum,  et  in  odium  credito- 
rum.  Et  ita  videtur  communiter  exponi  illa 
lex,  ut  videre  licet  per  Abb.  et  alios,  in  di- 
cto  capit.  Significante,  qui  Rart.  et  alios  al- 
legant.  Unde  est  maxime  observandum,  ut  lex 
aliqua  dicatur  esse  de  communi  bono,  non  satis 
esse  quod  intendat  cavere  nocumentum  pri- 
vatorum,  quod  frequenter  eveniret  si  non  pro- 
hiberetur,  et  consequenter  graviter  lsederetur 
commune  bonum  ;  talis  est  enim  lex  de  non 
furando,  vel  de  non  petendis  usuris,  etnihilo- 
minus  non  inter  leges  juris  publici,  sed  pri- 
vati  computantur,  ut  constatexd.  §  Hujus 
studii.  Ad  hunc  ergo  modum  se  habet  lex  illa 
piohibens  pactum  legis  commissoriee ;  nam, 
licet  necessaria  sit,  ne  multiplicentur  nocu- 
menta  privatorum,  et  inde  comraune  bonum 
periclitetur,  nihilominus  non  habet  pro  ma- 


CAP.  XXVI.  AN  JURAMENTUM  CONTRA  LEGES  BONUM  PUBLICUM,  ETC. 


607 


teria  proxima  et  immediata  ipsum  commu- 
ne  bonum.  Et  ita  exemplum  non  facit  ad 
causam. 

9.  Deinde  vero  dicitur  probabile  esse,  le- 
gem  illam  in  prsesumptione  tundari,  et  ideo 
licet  in  foro  exteriori  contractus  sit  irritus, 
nihilominus  in  conscientia  non  peccari  contra 
illam,  si  revera  pactum  fiat  sine  conditione 
injusta  ex  natura  rei,  et  hoc  intendit  Sylves- 
ter  citans  Hostiensem  et  Innocentium.  Con- 
stat  autem  juramentum  additum  pacto  legis 
commissorise  solum  posse  obligare  ad  id, 
quod  sine  injustitia  fieripossit,  quia  juramen- 
tum  non  est  vinculum  iniquitatis;  si  jura- 
mentum  sit  de  aliqua  justa  conditione  servan- 
da  circa  mutuum,  vel  pignus,  tunc  non  po- 
test  dici  contrarium  dictee  legi  secundnm  ve- 
ritatem,  quidquid  sit  secundum  prsesumptio- 
nem,  et  ita  mirum  non  est  quod  obliget.  Et 
ita  intellexit  textum  illurn  Panormitanus  ibi, 
dicens,  exillo  textu  recte  colligi,  juramentum 
fuisse  obligatorium,  non  vero  quod  firmet 
eontractum;  idem  vero  Panormitanus,  m  c. 
Cum  contingat,  n.  5,  de  Jurejur.,  quem  imi- 
tatur  Angel.,  verb.  Jurmnentum,  5,  n.  23, 
simpliciter  dicit,  allegando  illum  textum,  ju- 
ramentum  de  pacto  legis  commissorife  obli- 
gare,  quia  tantum  est  contra  bonos  mores 
civiles,  quod  in  sensu  declarato  probabiie  est, 
quamvis  ex  dicto  c.  Significante,  non  satis 
colligatur. 

10.  De  juramento  solvendi  lucrata  in  ludo 
pecunice  creclitce.  —  Lex  irritans  promissionem 
factam  in  ludo  depecunia  credita,  non  esseju- 
ris  publici  ,  sed  privati.  —  Ad  secundum 
exemplum,  negari  etiam  debet  legem  irritan- 
tem  promissionem  factam  in  ludo  de  pecunia 
credita  esse  juris  publici,  sed  privati,  quia  licet 
illa  lex  sit  utilis  communi  bono  ,  non  tamen 
habet  pro  materia  proxima  ipsum  commune 
bonum ,  sed  immediate  ordinatur  ad  conser- 
vanda  patrimonia  singulorum ,  et  vitandos 
excessus  in  amissione  bonorum  mediante  lu- 
do.  Et  ita  verum  est  ,  juramentum  obligare, 
quia  est  de  re  licita.  Quamvis  enim  leges  civi- 
les,  vel  juris  communis,  vel  aliquorum  regno- 
rum,  praesertim  Castehee,  auferant  obligatio- 
nem  solvendi  quod  perditum  est  pecunia 
credita,  et  si  solvatur,  repetitionem  conce- 
dant,  non  tamen  prohibent  solutionem  vel 
non  repetitionem  ,  et  ideo  si  quis  jnramento 
hsec  promittat,  servare  tenebitur,  quia  sine 
peccato  potest,  ut  docuit  Medin.,  C.  de  Restit., 
q.  22,  qui  non  solnm  id  affirmat  de  promis- 
sione  jurata,  sed  etiam  de  simplici.  Mehus  ta- 


men  Navar. ,  id  negando  de  promissione  non 
jurata,  affirmat,  si  juramentum  accedat,  in 
Manual.,  c.  19,  alias  20,  n.  17,  in  fin. ;  et 
Guttier.,  1  p.,  de  Juramento,  c.  53,  n.  6,  et 
alii  moderni  scribentes  de  ludo. 

1  1 .  Igitur  prima  pars  illius  sententiee  Bart. 
et  Abb.,  intellecta  de  juramento  omnino  non 
obhgante,  quando  est  contra  leges  boni  pu- 
blici,  vera  est,  et  fundari  debet  m  hoc,  quod 
tale  juramentum  est  contra  bonos  mores  na- 
turales.  Sed  in  particulari  descendendo  ad 
exempla  ssepe  potest  errari  ,  sicut  de  facto 
multa  ponit  Bart.,  quee  communiter  non  pro- 
bantur,  et  alia  quee  sunt  dubia  et  controversa, 
quia  de  legibus  ipsis  dubium  est  an  sint  juris 
publici,  necne ;  sed  hic  non  possumus  singula 
cxempla  examinare. 

42.  An  juramentum  contra  leges  privatum 
bonum  respicientes  ,  sit  confirmatorium.  — 
Atque  ex  dictis  de  hoc  primo  membro  ,  con- 
stat  quid  dicendum  sit  de  altero,  quod  erat  de 
legibus,  quse  immediate  versantur  circa  bona 
privatorum  ;  in  nullo  enim  sensu  potest  ita 
esse  universaliter  verum,  ut  divisionem  effi- 
ciat  adeequatam.  Nam  si  sit  sermo  de  jura- 
mento  obligante  (ut  in  proprio  sensu  propor- 
tionato  priori  membro  esse  deberet) ,  sic  non 
potest  membrum  illud  universaliter  affirmari, 
nam  aliqua  sunt  jurameuta  contra  hujusmodi 
leges  civiles,  quse  in  conscientia  non  obligant. 
Ita  enim  contingit,  quando  leges  civiles  obli- 
gant  in  conscientia  ad  contrarium  actuin, 
quod  seepe  fieri  potest,  etiam  in  legibus  ,  quee 
immediate  versantur  circa  bonum  privato- 
rum,  ut  nunc  suppono  ex  tractatu  de  Legi- 
bus,  et  in  hoc  proposito  notavit  Matieuco,  dic- 
ta  Glossa  tertia,  n.  18  et  21,  et  in  sequeutibus 
notius  fiet.  Si  autem  illud  secundum  mem- 
brum  intelligatur  in  sensu  a  nobis  intento  de 
jurameuto  valido  ,  et  proprie  confirmatorio 
contractus  reprobati  per  leges  civiles  juris 
privati,  sic  etiam  certum  est  non  omnia  jura- 
menta,  inducentia  suam  obligationem  in  tali- 
bus  contractibus,  confirmare  illos.  Ut  patet  de 
juramento  firmante  promissionem  usurarum , 
quee  per  se  reprobata ,  id  est,  invalida  est 
omni  jure,  et  statim  alia  similia  afferemus. 
Unde  ad  summum  potest  hoc  membrum  a 
priori  distingui  indefinite,  seu  permissive, 
quia  in  latitudine  harum  legum  possunt  ali- 
qua  juramenta  esse  valida  et  obligantia ;  an 
vero  sint  etiam  aliqua  confirmantia  contrac- 
tum,  controversum  est,  et  id  nobis  videndum 
superest. 


608 


PACTUM,     QUOD 
CREDITORIS, 


LIB.  II. 


CAPUT  XXVII. 

LEGIBUS    REPROBATUR    IN    ODlUxM 
NON    CONFIRMARI   JURAMENTO. 


1 .  Multorum  sententia  est,  quando  leges  civi- 
les  sunt  juris  privati,  posse  pacta  illis  contraria 
confirmari  juramento.  Quia  vero  id  non  po- 
test  in  universum  dici,  ideo  additur  secunda 
distinctio  satis  communis.  Nam  aliquee  ex 
his  legibus  reprobant  pacta,  non  solum  in 
favorem  debitoris,  sed  etiam  in  odium  credi- 
toris,  ut  reprobatur  promissio  usurarum,  vel 
per  metum  far.ta  latroni;  alise  vero  solum 
favent  debitori,  ut  lex,  quse  resistit  venditioni 
fundi  dotalis,  vel  donationi  sine  insinuatione 
factse.  Non  potest  autem  fieri  ut  in  utriusque 
partis  favorem  talis  lex  cedat ;  si  autem  fieri 
fingeretur,  sub  secundo  membro  contineretur. 
Potest  autem  interdum  lex  irritare  actum  in 
odium  utriusque  partis,  sed  id  non  contingit, 
nisi  in  actu  reprobato,  ut  in  simonia  et  simili- 
bus,  in  quibus  juramentum  iniquum  est  et  in- 
validum,  ut  docet  Covar.,  dicto  c.  Quamvis,  2 
part.,  §  3,  n.  2.  Et  ideo  dicta  divisio  tantum 
bimembris  traditur,  et  juxta  illam  duae  regu- 
lse  constituuntur. 

2.  Prima  regula  est:  quoties  lex  reprobat 
contractum  in  odium  creditoris  propter  turpi- 
tudinem  ejus,  non  confirmatur  juramento, 
etiamsi  possit  licite  impleri,  et  quoad  id  jura- 
mentum  inducat  suam  obligationem.  Heecre- 
gula  verissima  est,  et  recepta  ab  omnibus,  ut 
constat  ex  Bartol.  cum  aliis  in  dicta  1.  Si 
quis  pro  eo  ;  Paulo  de  Castro,  et  aliis,  in  dict. 
Autbentica  Sacramenta  puberum  ;  Abb.  cum 
aliis,  in  dict.  c.  Cum  coutingat;  Felin.,  iu  c. 
2,  de  Jurejur.  ;  Covar.  cum  aliis,  in  dict.  c. 
Quamvis  pactum.  2  p.,  §  Inprincip.  Et  colli- 
gitur  de  juribus,  in  quibus  fit  mentio  hujus 
generis  juramentorum,  adjunctis  differentiis, 
quas  supra  notavimus  inter  juramentum  per 
se  stans,  et  confirmatorium.  Nam  qui  juravit 
solvere  usuras,  verbi  gratia,  non  ex  justitia, 
nec  ex  fidelitate  bumana,  sed  ex  sola  reli- 
gione  manet  obligatus ;  ergo  signum  est  tale 
juramentum  non  confirmarecontractum.  Item 
ille  qui  promisit,  potest,  priusquam  solvat, 
petere  et  obtinere  relaxationem  juramenti, 
juxta  c.  Si  vero,  et  c.  Verum,  de  Jurejurand., 
et  tunc  relaxato  juramento  ad  nibil  amplius 
tenetur,  magis  quam  si  non  jurasset.  Item 
potest  per  judicem  petere,  ut  creditor  cogatur 
relaxare  juramentum,  juxta  c.  1,  de  Jureju- 


DE  JURA.MENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  ORLIGATIONE. 

ran.;  ergo  signum  est  solo  illo,  et  non  justitia 
obligari.  Item  postquam  semel  solvit,  et  jura- 
mentum  implevit,  potest  iterum  repetere, 
quando  creditor  contra  justitiam  peccavit  ac- 
cipiendo,  juxta  c.  Debitores,  de  Jurejuran.; 
omnia  autem  hsec  sunt  manifesta  signa  non 
confirmati  contractus. 

3.  Ratio  autem  est,  quia  juramentum  hoc 
tantum  obligat  propter  reverentiam  Dei ;  ergo 
tantum  obligat  ad  id  quod  necessarium  est  ad 
faciendum  vjrum,  id  quod  juratum  est ;  sed 
ut  juramentum  impleatur,  et  verum  fiat,  non 
est  necessarium  confirmari  contractum  ;  ergo 
juramentum  illud  vi  sua  n#n  confirmat  con- 
trsictum.  Sed  neque  etiam  confirmat  admini- 
culo  alicujus  legis  humana?,  quia  lex  non  in- 
tendit  favere  injuriae  vel  turpitudini  credito- 
ris,  in  cujus  commodum  cederet  talis  confir- 
matio  contractus  ;  id  enim  repugnat  justitise, 
et  honestati  legis;  maxime  cutn  talis  lex  non 
sit  nisi  canonica,  nam  leges  civiles  nihil  lo- 
quuntur  in  favorem  juramenti  circa  actum 
reprobatum  in  odium  exaetoris.  Lex  ergo  ca- 
nonica  preecise  vult  id  fieri  ex  vi  juramenti, 
quod  necessarium  est  ad  veritatem  ejus.  Unde 
obiter  colligo,  talem  legem  quoad  hanc  par- 
tem  esse  declarativam  divini  et  naturalis  juris, 
potius  quam  constitutivam  humani ;  et  ita  c. 
Debitores,  fundari  in  naturali  obligatione  ex 
juramento  orta,  quam  declarat;  idemque  su- 
mitur  ex  c.  Si  vero,  cum  similibus. 

A.  Aliqui  vero  limitant  hanc  regulam,  ut 
locum  habeat,  quando  odium  legis  contra  cre- 
ditorem  fundatur  in  turpitudine  contraria  juri 
naturali  vel  canonico ;  non  vero  si  sit  contraria 
tantum  juri  civili.  Tribuitur  Covar. ,  sed  im- 
merito,  ut  ostendam.  Ita  vero  sentit  Guttie- 
rez,  de  Juram.  confirm.,  1  p.,c.  40,  n.  5,  non 
tamenid  probat.  Mihi  ergo  non  videtur  neces- 
saria  hsec  limitatio,  si  turpitudo  jure  civili  in- 
troducta  versetur  circa  ipsummet  actum, 
circa  quem  juramentum  postulatur,  et  sit 
contra  honestatem  morum,  quamvis  introdu- 
ctam  per  jus  civile.  Et  probatur,  quia  tunc 
etiam  tale  juramentum,  et  actus  quo  implen- 
dum  est,  iliicita  sunt  ex  parte  ejus  cui  pra3- 
stantur;  ergo  pertale  juramentuui  non  confir- 
matur  contractus,  quia  jura  canonica  non 
intendunt  favere  creditori  turpiter  se  gerenti 
circa  talem  actum.  Imo  in  eisdem  juribus 
consideratur,  solam  rationem  juramenti  esse 
habendam,  et  nullum  favorem  esse  preestan- 
dum  creditori  turpiter  exigenti  illud,  ut  ii 
sequentibus  videbimus.  Ssepe  enim  contingit 
tale  juramentum  non  solum  non  esse  confir- 


CAP.  XXVM.  PACTUM  QUOD  LEGIDUS  REPROR  OXR  IN  ODIUM,  ETC. 


609 


matorium,  sed  etiam  non  esse  validum,  vel 
obbgatorium,  quia  etiani  ex  parte  jurantis  est 
de  materia  illicita ,  et  iuvolveute  peccatum, 
licet  sit  de  materia  prohibita   in  conscientia 
per  jus  civile,  quando  prolubitio  ad  utrumque 
contrabentem  eeque  dirigi  solet;  si  autem  ca- 
deret  in  solum  acceptantem,  seu  creditorem, 
tunc  solum  in  odium  ejus  juramentum  nou 
esset  coufirmatorium,  et  boc  magis  indicavit 
Covar.,  in  d.  c.  2,  p.  2,  §  3,  n.  2,  vers.  Super 
est,  ponderando  c.  Cum  contingai,  de  Jureju- 
ran.j  et  in  d.  ver.  Secundo  in/ertur,  quatenus 
constitilit  generalem  regulam,  illicitum  jura- 
mentum  ex    parte  ejus  cui   preestatur,  nun- 
quam  confirmare  contractum,  cui  adjungitur; 
potest  enim  juramentum  ita  esse  illicitum  ex 
vi  juris  civilis.  Quod  ipsemet  Covar.  sentire  vi- 
detur  de  pacto  legis  eommissoria:,  ibi,  n.  3; 
nam  signifieat,  ex  sententia  multorum,  quos 
refert,  tale  juramentum  esse    obLigatorium, 
juxta   c.   Significante,  de  Pignoribus ;    non 
tamen  esse  confirmatorium  propter  turpitudi- 
nem  creditoris;  constat  autem  illam  turpitu- 
dinem   esse   de  jure  civili  probibente   illum 
contractum  ;  non  enim  est  intrinsece  malus. 
5.  Tutor  prohibetur  contractum  emptionis  et 
venditionis  celebrare  cum  pupillo .  —  Juramen- 
tiiia  firmans  contractum  in  prcejudicium  tertii 
invalidum  est.  —  Dixi  autem  hoc  esse  intelii- 
gendum   de   turpitudine   contraria   bonestati 
morum,   id   est,    ut  creditor  sic   contrahens 
contra  leges  civiles  turpiter  agat,  vere  pec- 
cando   in  conscientia ;  /tune   enim  efficaciter 
procedit  dicta  ratio,  quod  jus  canonicum  non 
favet  contrahentibus  illicite  etiam  contra  <jus 
civile;  sine  adminiculo  autem  juris  juramen- 
tum  per  se  non  confirmat  contractum,  ut  ratio 
supra  facta  probat,  et  ex  dicendis  magis  con- 
stabit.  Secus  vero  est,  quando  ex  parte  ejus, 
cui  juramentum  prasstatur,  nulla  committitur 
culpa,  etiamsi  quoad   firmitatem    contractus 
jus  civile  illi  resistat,  ut  in  casu  c.  Quamvis 
pactum,  et  similibus ;  tunc  enim   non  potest 
dici   committi  turpitudo  moralis  propria  ex 
parte  recipieutis  juramentum.   Quod  si  quis 
illam  vocare  velit  turpitudinem  politicam,  seu 
pure  civiiem,  non  contendimus  de  vocabido, 
sed  fatemur  illam  nou  comprehendi  sub  hac 
regula,  quia  propter  illam  solam  non  dicuntur 
tales   leges  esse   in    odium   creditorum,    sed 
propter  veram  et  moralem  turpitudinem,  qua3 
non  est  sine  peccato.  Cujus  aliud  exemplum 
esse  posset  de  contractu  emptionis  et  vcnditio- 
nis,  prohd">ito  tutori  cum   pupillo   per  leges 
••  Hispauiae ;  nam    profecto,  si   tutor  pcccat  in 

XIV. 


conscientia  sic  contrahendo,  ut  est  valde  pro- 
babile,  juramentum  minoris  non  confirmabit 
talem  contractum,  eiamsi  per  se  obliget  mi- 
norem  ad  servandum  illum,  iu  bis  quse  sine 
no vo  peccato  potest,  nisi  petat  relaxationem. 
Quod  credo  facere  posse,  quidquid  Guttier.  su- 
pra  dicat;  sed,  ut  ssepe  dixi,  non  possumus 
hic  exempla  singula  examinare.  Denique  am- 
pliatur  ha?c  regula,  satis  e  se  ut  juramentum 
et  contractus  cedant  in  praejudicium  tertii,  ut 
juramentum  non  confirmet  contraetum,  etiamr 
si  irritus  factus  sit  in  favorem  debitoris.  Ita 
sumitur  ex  c.  Cum  contingat,  ibi,  cum  in  al- 
terius  pra°judicium  non  redimdet.   Et  similia 
verba  habentnr  iu  c.  Quamvis  pactum,  et  ex 
illis  sumitur  argumentum  a  contrario  sensu, 
ut  Glossee  notarunt,  quod  in  prassenti  materia 
est  efficax,  quia  illud  consequens  non  est  con- 
trarium  aliis  juribus,  sed  maxime   consenta- 
neum.  Ratio  vero  est,  quia  in  omnijuramento 
subintelligitur  conditio  :  Dwmmodo  non  redim- 
det  in  prcejudxium  tertii,  ut  videbimus  infra  ; 
unde  ex  ibi  diceudis  intelligitur,  quale  opor- 
teat  esse   hoc   praejudicium,  ut  hsec   regula 
procedat ;  oportet   enim   ut  sit  pragudiciuui 
involvens  injuriam,  aut  saltem  culpam  contra 
aliquam  naturalem  obligatiouem.  Juxta  quam 
declarationem  constat,  tale  juramentum  non 
solum  non  esse  confirmatorium,  verum  etiam 
neque  obligatorium,  quia  servari  non  potest 
sine   culpa.    Et  ideo    fortasse  extensio  heec 
communiter  omittitur  in  preesenti,  quia  com- 
munis  est  omni  juramento  promissorio,  prse- 
terquam  quod  necesse  est  ut  ibi  etiam  iuterve- 
niat  turpitudo  ex  parle  creditoris,  quia   est 
particeps  injurise,  quee  alteri  fit. 

6.  Explicatio  in  cap.  Debitorcs.  —  Una 
vero  superest  objectio  contra  banc  regulam  , 
ex  d.  c.  Debitores ,  ubi  de  his  qui  juraverunt 
solvere  usuras,  dicitur  :  Cogendi  sunt  Domino 
reddere  juramenta,  ex  quibus  verbis  colligi 
videtur ,  creditores  habere  actionem  contra 
illos,  et  consequeuter  sequitur,  debitores,  qui 
jurarunt  ,  esse  obligatos  creditoribus  ;  non 
obligautur  autem  nisi  ratione  promi-sionis 
validee  ;  ergo  signum  est  juramentum  illud 
confirmasse  promissionem.  Propter  quam  dif- 
ficultatem  Glos.  lbi.  et  Doctores,  et  Adriau., 
Quodlib.  6,  art.  3,  laborant  in  explcando,  aii 
in  eo  casu  detur  actio  iniquo  creditori  propter 
solum  jurameutum.  Sed  quia  hoc  ad  uos  di- 
recte  non  pertinet,  breviter  dicimus  talem 
creditorem  revera  nullam  habere  actionem, 
neque  illi  concedi,  si  de  iniquitate  coutractus 
et  creditoris  constet,  ut  supia  probatum  est  de 

39 


610 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSOKIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


omni  juramento  non  confirmante  contrac- 
tum,  et  satis  colligi  potest  ex  1.  Non  dubium, 
C.  de  Legibus,  et  ex  1.  Si  quis  pro  eo,  ff.  de  Fi- 
dejussoribus.  Neque  est  nlla  ratio  excipiendi 
promissionem  usurarum ,  cum  ille  contractus 
sit  detestabilior  aliis.  Cum  ergo  in  d.  c.  dici- 
tur  :  Cogendi  sunt,  etc,  vel  intelligendum  est 
de  coactione  in  conscientia  ,  non  ad  petitio- 
nem  partis,  sed  ex  officio  pastoris,  propter  vi- 
tandum  peccatum  ipsius  jurantis  ;  et  sic  intel- 
ligitur  cogendum  esse,  qui  juravit,  nisi  velit 
et  valeat  aut  relaxationem  obtinere  ,  aut  usu- 
rarium  per  competentem  judicem  compellere, 
ut  remittat.  Vel  si  verba  illa  intelligantur 
etiam  ad  petitionem  partis,  intelligenda  sunt, 
quamlo  de  juramento  constat,  et  de  qualitate 
contractus  expresse  non  constat,  sed  litigan- 
dum  est ;  tunc  enim  saltem  apud  ecclesiasti- 
cum  judicem  cogetur  solvere  ,  qui  juravit, 
etiam  ad  petitionem  alterius,  de  cujas  injus- 
titia  non  constat,  et  postea  licebit  repetere  co- 
ram  competente  judice. 

CAPUT  XXVIII. 

AN   PACTA   IRRITA   PER  LEGES   GONFIRMENTUR  JU- 
RAMENTO  ;    ET  REPERUNTUR  TRES  OPINIONES. 

1.  Accedendo  ad  aliud  membrum  distinc- 
tionis  supra  positum,  de  legibus  quee  resistunt 
contractibus  in  favorem  debitoris  ,  est  prima 
opinio ,  quee  secundam  regulam  generaliter 
affirmantem  constituit,  nimirum,  juramentum 
contra  leges  civiles  irritantes  contraetum  in 
favorem  debitoris,  absque  odio  vel  turpitu- 
dine  creditoris,  confirmare  contractum,  quo- 
ties  sine  peccato  juramentum  servari  potest. 
Hsec  est  communis  utriusque  juris  interpre- 
tum  in  locis  supra  citatis,  et  apud  Covar.  su- 
pra,  2  p.,  §  3,  a  princip.  Fundari  autem  solet 
hsec  sententia  primo  ac  prsecipue  in  illis  juri- 
bus,  qua3  praecipiunt  talia  juramenta  servari, 
nam  significant  propter  vim  et  reverentiam 
juramenti  etiam  confirmari.  Hoc  patet  maxi- 
me  ex  Authentica  Sacramenta  pubemm,  ubi 
de  talibus  juramentis  dicitur  :  Inviolabiliter 
custodiantur ;  per  quse  verba  significatur  non 
minus  servari  debere  taliapacta,  quam  si  non 
essent  per  jus  civile  reprobata.  Idem  significa- 
tur  in  c.  2,  de  Pactis ,  in  6,  ubi  dicitur  :  Om- 
nino  serventur .  nam  particula  omn;no  signifi- 
cat  perpetuitatem,  ut  ait  Glossa,  in  Clem.  1, 
de  Vita  et  honestate  clericornm  ,  verb.  Omni- 
no ;  vel  integrum  et  perfectum  effectum,  ut 
magis  ex  illa  Clemen.  colligitur.  Siguificare 


etiam  solet  preecisam  executionem  sine  reme- 
dio  dispensatiouis,  vel  alio  simili,  ut  late  per 
Tiraquel.,  in  1.  Si  unquam,  verb.  Revertatur, 
n.  78  et  79;  et  Matienco,  lib.  5  Novse  Recopi- 
lationis,  tit.  i,  in  Rubrica,  n.  39.  Atque  ita  in 
d.  c.  2  indicat  confirmationem  contractus  , 
quia  si  juramentum  non  confirmaret  illum 
contractum,  liceret  petere  relaxationem  illius, 
et  ita  non  omnino  esset  servandum.  Magis 
vero  convincet  ille  textus,  si  verba  illa,  serva- 
ri  omnino ,  non  ad  juramentum,  sed  ad  pac- 
tum  referantur ,  ut  contextus  postulare  vide- 
tur,  et  sensit  ibi  Gloss. ,  et  clarius  Covar. , 
ibi,  i  p.,  §  ult.,  n.  8,  ver.  Vigesima  quarta. 

2.  Cap.  Cum  contingat.  —  Preeterea  in  c. 
Cum  contingat,  de  Jurejur.,  simpliciter  dici- 
tur  talia  juramenta  servari  debere,  non  tamen 
additur  verbum  quo  confirmatio  contractus 
indicetur;  tamen  non  est  verisimile  jus  cano- 
nicum  voluisse  minorem  vim  tribuere  illi  ju- 
ramento  ,  quam  jus  civile ;  ergo  intellexit 
Pontifex  juramenta  illa  esse  servanda  in  eo- 
dem  sensu,  in  quo  intellexit  imperator,  in  d. 
Auth.  Sacramenta  puberum,  quse  multo  anti- 
quior  est.  Potest  etiam  ponderari  ,  quod 
Alexander  III,  in  c.  Debitores,  postquam  dixit 
juramentum  de  solvendis  usuris  esse  implen- 
dum,  statim  subdlt,  facta  solutione  accipien- 
tem  esse  compellendum  ad  restituendum  ,  ac 
subinde  eum,  qui  solvit,  posse  repetere.  At 
vero  Innocentius,  in  c.  Cum  contingat,  nihil 
tale  addidit,  sed  simpliciter  dicit  servanda 
esse  talia  juramenta;  ergo  intellexit  omnino 
et  irrevocabiliter  esse  servanda  ;  ergo  intelli- 
git  confirmare  contractum.  Quod  non  parum 
confirmat ,  c.  2,  eod.,  in  6,  ubi  prsecipitur 
saecularibus  judicibus,  ut  hoc  jus  servent,  nou 
audiendo  agentes  contra  hujusmodi  aliena- 
tiones  juratas.  Denique  ponderari  potest  in  il- 
lis  textibus,  quod  addunt  exceptionem  :  Sine  vi 
et  metu,  vel  dolo,  quae  exceptio  videtur  fir- 
mare  regulam  in  contrarium.  Nam  licet  jura- 
mentum  sit  metu  aut  dolo  extortum,  suam 
inducit  obligationem,  ut  supra  visum  est;  ergo 
solum  excipitur,  quia  non  confirmat  contrac- 
tum;  ergo  secluso  metu  et  dolo,  juramentum 
est  coufirmatorium  juxta  praedicta  jura. 

3.  Secunda  opinio.  —  Ratio  prcecipna  pro 
liac  sententia.  —  Nihilominus  graves  auetores, 
quos  supra  Covar.  refert,  contrarium  docue- 
runt,  scilicet  Antonius  de  Butrio,  Faber,  Por- 
tius,  Jason,  Cumanus  ,  et  Joannes  Igneus,  et 
optime  Fortuni.,  de  Ultim.  fin.,  illat.  19, 
num.  287 ;  Marian.  Soc,  lib.  1  Consil,,  in  48, 
n.  17,  et  expresse  docuit  Glossa  in  leg.  Pac» 


CAP.  XXVIII.  AN  PACTA  1RRITA  PER 
tum  dotale,  C.  de  Collat. ;  et  Bart.,  in  leg.  Qui 
superstitis,  ff.  de  Acquirenda  haereditate.  Un- 
de  Alciatus,  in  d.  c.  Cum  contingat,  dixit  non 
constare  quee  istarutn  opiuionum  communior 
sitj  et  posse  hanc  posteriorem  jure  defendi. 
Ratio  pro  hac  sententia ,  et  praecipua  difficul- 
tas  circa  praecedentem,  esse  potest,  quia  vel 
juramentum  habet  hanc  vim  confirmandi 
contractum  ex  natura  sua,  seu  ex  jure  divino 
ac  naturali ,  vel  hoc  habet  ex  adminiculo  seu 
peculiari  concessione  juris  positivi ;  neutrum 
videlur  dici  posse  ;  ergo  non  habet  talem  ef- 
ficuciam,  quia  non  potest  intelligi  vel  cogitari 
quo  alio  modo  illam  habeat.  Probatur  minor 
quoad  priorem  parteni,  quia  juramentum  non 
est  per  se  primo  et  directe  institutum,  nisi  ad 
confirmandam  veritatem  ,  ut  supra  ostensum 
est ;  consequenter  vero  inducit  obligationem, 
et  ideo  ex  vi  sua,  et  ex  jure  divino  solam  il- 
lam  obligationem  inducit ,  quee  ad  veritatem 
servandam  necessaria  est ;  sed  ad  servandam 
veritatem ,  non  est  necessarium  quod  jura- 
mentum  confirmet  contractum ,  sed  solum 
quod  suam  obligationem  inducat,  faciendi  ve- 
rum  quod  dictum  est,  ut  per  se  notum  vide- 
tur,  et  ex  juramento  solvendi  usuras  snfficien- 
ter  colligitur  ;  nam  illa  duo  sunt  separabilia  , 
seilicet  servari  veritatem  ,  et  firmari  contrac- 
tum  ;  ergo  non  est  unde  juramentum  vi  sua 
utrumque  efficiat ,  cum  nec  per  se  et  directe 
sit  ad  utrumque  institutum,  nec  per  consecu- 
tionem,  cum  illa  duo  non  sint  necessario  con- 
nexa  inter  se. 

-4.  Confirmalur  exjure  canonico.  —  Atque 
baec  ratio  videtur  satis  confirmari  ex  juribus 
canonicis,  quia  cum  docent  talia  juramenta 
esse  servanda,  rationem  reddunt,  ut  vitentur 
perjuria,  et  quia  sine  peccato  servari  possunt; 
ergo  tantum  obligant ,  quantum  necesse  est , 
ut  vitentur  perjuria,  et  satisfiat  reverentiae  de- 
bitae  divino  nomini,  et  non  amplius.  Confirma- 
tur  secundo,  quia  juramentum  ex  se  solum 
potest  obligare  ex  virtute  religionis ,  quae  est 
ad  Deum ;  ergo  non  potest  inducere  obligatio- 
nem  justitiae,  vel  fidelitatis  ad  hominem  ;  ergo 
non  potest  ex  se  confirmare  contractum.  Patet 
haec  ultima  consequentia,  quia  non  confirma- 
tur  contractus  ,  nisi  per  hujusmodi  obligatio- 
nem.  Tandem  explicatur  in  hunc  modum, 
quia  contractus  non  fit  validus,  nisi  supposita 
habilitate  et  efficaci  voluntate  contrahentium; 
sed  persona  facta  erat  inhabilis  ad  sic  contra- 
hendum  jure  civili,  et  ejus  voluntas  similiter 
erat  facta  inefficax,  ut  ex  casu  supponitur  ; 
ergo  quantumvis  juret  contractum,  non  potest 


LEGES  CONFIRMENTUR  JURAMENTO.  611 

illum  reddere  validum  sola  virtute  juramenti. 
Probatur  eonsequentia,  quia  juramentum  ex 
se  non  potest  irritare  jus  humanum,  nec  po- 
test  habilitare  personam,  quae  erat  inhabilis  ; 
non  est  enim  unde  fingi  possit  talis  virtus  in 
juramento,  cum  hoc  non  pertineat  ad  institu- 
tionem  ejus,  alias  posset  etiam  praevalere  con- 
tra  leges  obligantes  in  conscientia,,  quod  ma- 
nifestum  est  dici  non  posse. 

5.  Ostendiiur  pacta  irritaper  leges,  confir- 
mari  juramento  ex  adminiculo  juris  positivi. 
—  Ostenditur  primo  in  jure  civili.  —  Venio 
ad  alteram  partem  deadminiculojuris  positivi, 
et  ostendo  neque  ex  hoc  capite  habere  jura- 
mentum  talem  vim,  quia  vel  illud  esset  intel- 
ligendum  de  adminiculo  juris  civilis,  vel  cano- 
nici;  neutrum  autem  dici  potest;  ergo.  Proba- 
tur  prima  pars  minoris,  primo,  quia  potius 
jus  civile  expresse  repugnattali  confirmationi, 
quod  patet  ex  1.  Non  dubium,  C.  de  Legibus, 
ubi  prius  irritantur  pacta  contra  leges  facta, 
et  postea  subditur,  saeramentum  his  contracti- 
bus  additum  non  admitti  ;  si  ergo  lex  civilis 
tale  juramentum  non  admittit,  profecto,  quan- 
tum  in  ipsa  est,  non  permittit  tale  pactum  ju- 
rameiito  confirmari.  Eadem  videtur  esse  sen- 
tentia  Ulpiani  in  1.  Juris  gentium,  §  Si  pacis- 
car,  ff.  de  Pactis,  ibi :  Quoties  pactum  a  jure 
communi  remotum  est,  servari  Jioc  non  oportet, 
nec  legatum,  nec  jusjurandum  de  hoc  exactum,  ne 
quis  agat,  servandum.  Ad  idem  afferri  solet  lex 
Si  quis  inquilinos,  §  ult.,  in  fin.,  ff.  de  Legat., 
1 ;  sed  illa  lex  agit  de  testamentis,  et  varios 
potest  habere  sensus,  ut  patet  per  Gloss.  ibi. 
Priora  ergo  jura  sufficiunt,  ex  quibus  videtur 
falsum  esse,  quod  quidam  dicunt,  haec  pacta 
non  irritari  jure  civili,  nisi  dum  solitarie  et 
sine  juramento  fiunt,  addito  vero  juramento 
in  sua  natura  relinqui,  ac  subinde  suam  obli- 
gationem  inducere,  et  ita  confirmari  juramen- 
to  adminiculo  juris  civilis.  Contrarium  vero 
expresse  probatur  in  dicta  lege  Non  dulium, 
nam  dicendo  non  admitti  tale  juramentum, 
vult  ut  habeatur  tanquam  non  .adjeetum,  et 
consequenterut  pactumtam  sitirritum,  quam 
si  juratum  non  fuisset.  Neque  hoc  excedit  po- 
testatem  juris  civilis,  quia  potest  impedire  ne 
ex  pacto  obligatio  nascatur,  sive  a  privatis  pa- 
ciscentibus  juretur,  sive  non,  quia  non  pendet 
potestas  ejus  ex  voluntatibus  privatorum. 

6.  Leg.  Si  quis  pro  eo. —  Secundo  probatur 
idem  ex  leg.  Siquis  pro  eo,  fi.  de  Fidejussori- 
bus,  ubi  dicitur,|si  homo  ingenuus,  seu  non  li- 
bertus,  operas  se  praestiturum  juravit,  etfide- 
jussorem  dedit ,   fidejussorem  non  obligari. 


612 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


Cnjus  constitutionis  ratio  est,  qniailla  obliga- 
tio  hominis  non  liberti  jure  civili  reprobata  est 
in  leg.  Ut  jurisjurandi,S.  de  Operis  liberto- 
rum.  Ergo  signum  est  illam  promissionem 
non  firmari  juramento;  nam  si  addito  jura- 
mentopromissioinduceretsuam  obligationem, 
arl  illam  posset  fidejussor  accedere,  juxta  1.  \, 
ff.  de  Fidejussoribus;  ergo  si  fidejussor  non 
manet  obligatus ,  ideo  est  quia  principalis 
non  fuit  obligatus  ex  vi  promissionis,  et  pacti, 
etiamsi  juraverit,  nam  sola  et  prsecisa  obliga- 
tio  juramenti  ad  fidejiifsionem  non  sufilcit. 

7.  Tertio  probitur  eadem  pars,  quia  nulla 
lex  civilis  iuvenitur,  ex  qua  ta'is  effectus  jura- 
menti,  vel  talis  limitatio  legum  civilinm  irri- 
tantium  hos  contractus  colligi  possit.  Nam  si 
aliqua  esset  talis  lex,  maxiine  d.  Autheut.  Sa- 
cramenta  puberum;  sed  nihil  tale  eolligitur, 
nam  in  ea  solum  dicitur :  Sacramenta  puherum 
sponte  facta,  super  contractibus  rerum  suarum 
non  retradandis,  inviolabiliter  observentur.  In 
quibus  verbis  spectandum  est  ad  objectum  talis 
juramenti,  quod  est  de  non  retractando  con- 
tractum;  solum  ergo  respectu  illius  dicitur 
servandum  tale  juramentuni;  hoc  autem  lon- 
ge  diversum  est,  et  multo  minus  quam  confir- 
mare  contractum.  ut  statim  ostendam.  Unde 
nihil  auget  illa  particula,  iuviolabiliter ,  quoad 
confirmationem  contractus,  sed  solum  quoad 
non  violandum  ulla  ex  parte  illam  obligatio- 
nem  non  retractandi  contractum.  Quod  decla- 
ratur  ex  verbis  legis  antecedentis:  Si  minor 
annis  viginti  quinque  emptori  prcedii  cavisti, 
nullam  de  ccetero  te  esse  controversiam  factu- 
rum,  idque  etiamjurejurando  corporaliter  pra?- 
stitos  ervare  con/irmasti,  neque  per/idire  neque 
perjurii  me  auctorem  tibi  fulurum  sperare  de- 
luisti.  Illud  ergo,  inviolabiliter,  positum  in  alia 
lege,  nihil  aliud  significat,  nisi  quod  nulla 
perfidia  vel  irreligiositas  committatur  circa 
promissionem  faetam  de  non  retractando  con- 
tractum ;  cum  hoc  autem  optime  posse  stare 
videtur,  quod  pactum  non  sit  juramento  con- 
firmatum.  Imo  ex  vi  illorum  verborum,  non 
colligitur  nonposse  peti  relaxationem  talis  ju- 
ramenti ;  nam  qui  relaxationem  petit,  nec  per- 
jurus  est,   nec  juramentum  ullo  modo  violat. 

8.  Secundo,  probatur  idem  exjure  canonico. 
—  Probatur  jam  altera  pars  de  jure  canonico, 
de  quo  certum  est  in  eo  non  inveniri  expresse 
declaratam  hujusmodi  confirmationem  pacti 
per  juramentnm  :  si  autem  jus  canonicum  hoc 
intendisset,  satis  clare  id  docere  debuisset, 
cum  repugnet  expresse  juri  eivili,  preesertim 
in  d.  1.  Non  dubium.  Deinde  ex  ratione  cano- 


num,  constat  solum  intendere  ut  servetur  ju- 
ramentum,  quod  fieri  potest  sine  violatione 
contractus,  ut  supra  argumentabar.  Item  ex 
eodem  principio  constat,  ut  supra  etiam  dice- 
bam,  illa  jura  tantum  esse  declaratoria  natu- 
ralis  juris.  Nam  illudprincipium^/wra.-w^zm 
servandum  esse,  quoties  sine  peccato  fieripotest, 
non  fundatur  in  solo  jure  positivo,  sed  in  jure 
divino  declaratoper  canonicum ;  ergo  illa  jura 
canonica  non  magis  juvant  juramcntum  ad 
confirmandum  contraotum,  quam  ipsum  divi- 
num  jus,  de  quo  ostensum  est  non  juvare. 

9.  Praeterea  particulam  servariomnino,  po- 
sitam  inc.  Quamvis pactum,  non  esse  referen- 
dam  ad  pactum,  sed  ad  juramentum,  docent 
Alciat.  etFortun.  supra,  et  videtur  consonum 
textui  ,  tura  quia  vox  juramentum  proxime 
praecessit ;  tum  maxime  propter  rationem 
quam  Pontifex  subjungit,  dicens:  Omnino  ser~ 
vari  debebit,  cum  non  vergat  in  cetemce  salutis 
dispendium.  Heec  enim  ratio  iu  juramentum 
congruit,  et  de  illo  solet  dari  in  jure,  non  de 
pacto.  Sic  autem  intellecta  illa  verba  non  pro- 
bant  pacti  confirmationem.  Nam  particula 
omnino  per  se  spectata  valde  generalis  et  am- 
bigua  est  ad  introducendum  efiectum  tam 
gravem  et  specialem,  et  juri  civili  expresse 
repugnantem.  Deinde  in  toto  rigore  ex  vi  il- 
lius  solum  prsecipitur,  ut  tale  juramentum 
omnino  servetur,  non  vero  ut  aliquid  fiat  ul- 
tra  id  quod  ad  observationem  juramenti  nnces- 
sarium  est.  Denique  ad  summum  ex  illa  par- 
ticula  colligi  potest,  non  esse  petendam  abso- 
lutionem  de  tali  juramento,  sed  opere  servan- 
dum  esse  quod  juratum  est;  hoc  autem  stare 
potest  sine  confirmatione  juramenti,  ut  notant 
in  d.  c.  Cum  contingat,  Anton.,  n.  8;  Panor., 
n.  8,  in  fine;  et  Alciat.,  n.  76.  Et  hic  etiam 
non  obstat  exceptio  de  dolo  et  metu,  quia 
illa  fit,  non  tantum  quia  talia  juramenta  non 
sunt  confirraatoria,  sed  etiam  quia  non  ita 
praecise  obligant,  quinde  illis  peti  possit  abso- 
lutio  sine  alia  causa,  quod  in  spontaneis  non 
licet. 

10.  Unde  a  fortiori  constat  non  colligi  hanc 
confirmationem  ex  d.  c.  Cum  contingat,  cum 
in  eo  nulla  particula  hujusmodi  addatur.  Ne- 
que  etiam  obstat  quod  in  illo  capite  non  con- 
cedatur  repetitio  post  solutionem,  quia  ibi  non 
fiebat  alia  solutio  praster  alienationem,  et  ju- 
ramentum  solum  erat  de  non  contraveniendo, 
et  ita  non  poterat  permitti  repetitio,  cum  esset 
directe  contrana  juramento;  ex  quo  non  su- 
mitur  efficax  argumentum,  quia  quamvis  non 
liceat  repetitio,  potest  hoc  oriri  ex  vi  juramen- 


CAP.  XXVIII.  AN  PACTO  IRRITA  PER 
ti  sine  confirmatione  contractus,  ut  etiam  Pa- 
nor.  cum  Antonio  admittit,  et  infra  explicabi- 
tnr.  Unde  textns  ille  potest  in  contrarium  in- 
duci,  primo  in  illis  verbis :  Ne  tali  tamenprcc- 
textu  viam  contingat  perjuriis  aperiri,  mulieres 
ipsce  servare  debent  hujusmodi  juramenta ;  ex 
quibus  constat,  non  obligari  illas  muiieres  ad 
servanda  pacta,  quoad  omnia  quae  pertinent 
ad  firmitatem  eorum,  sed  solum  ad  servanda 
juramenta,  et  cavenda  perjuria  ;  et  praeterea 
indicant  illa  obligationem  tantum  esse  perso- 
nalem,  qualis  est  illa  qu83  connaturalis  est  ju- 
ramento.  Unde  tandem  insurgit  nova  ratio, 
quia  Pontifices  non  solent,  vel  certe  non  pos- 
sunt  directe  irritare  jus  civile,  nisi  in  ordine 
ad  spirituale  bonum  animarum,  ut  sumitur 
ex  c.  Novit,  de  Judiciis,  cum  similibus  ;  sed 
in  bujusmodi  juramentis  non  est  necessarium 
ad  salutem  animarum  ooufirmare  pacta  contra 
irritationem  juris  civilis,  quia  manente  inte- 
gra  dispositione  juris  civilis  in  suo  ordine,  pos- 
sunt  juramenta  integra  etiam  servari;  ergo, 
non  est  unde  talis  repugnantia  juris  canonici 
ad  civile  in  hac  parte  coliigatur.  Unde  in  c. 
Licet  mulieres,  de  Jurejur.,  in  6,  ubi  ssccula- 
res  judices  coguntur  servare  boc  jus  canoni- 
cum,  non  audiendo  mulieres  agere  volentes 
contra  alienationes  juratas,  pro  ratione  reddi- 
tiir :  Nos  animarum  periculis  obviare  volentes, 
scilicet,  quia  illa  petitio  erat  juramento  con- 
traria,  ut  ibidem  dicitur,  neque  alia  ratio  jus- 
titise,  vel  aliquod  jus  creditoris  consideratnr. 
\  1 .  Exploditur  distinciio  ,  qua  aliqui  usi 
sunt  in  hac  niateria  in  jure  canonico  et  civili. 
—  Expenditur  lex  Non  dubium.  —  Atque  ex 
bis  obiter  colligitur,  sine  fundamento  quos- 
dam  distinguere,  in  his  juramentiSj  iuter  jus 
canonicum  et  civile,  dicentes  haec  juramenta 
esse  invalida  jure  civili,  valida  autem  jure  ca- 
nonico,  quod  praevalet  in  utroque  foro,  juxta 
c.  ult.  de  Foro  competenti ,  in  6.  Quam  dis- 
tinctionem  significat  Glossa  in  d.  c.  Cum  con- 
tingat,  quam  aliqui  approbant.  Sed  videtur  ex 
dictis  efficaciter  improbari ,  quia  cum  dicunt 
talia  juramenta  esse  invalida  jure  civili,  vel 
intelligunt  esse  invalida,  id  est,  non  obligan- 
tia,  et  sic  est  manifeste  falsum.  Tum  quia  jus 
civile  nunquam  habuit  potestatem  impedien- 
di  obligationem  naturalem  juramenti,  quoad 
ea  in  quibus  licite  servari  potest.  Tum  etiam 
quia  non  constat,  id  unquam  tentasse.  Nam 
potius  imperator,  in  toto  titulo  G.  de  Rescin- 
den.  venditione,  illam  vim  juramenti  agnoscit 
ac  reveretur  ;  in  leg.  autem  Non  dubium,  ad 
summum  dicit,  juramentum  non  confirmare 


LEGES  COiNFIRMENTUR  JUHAMENTO.  613 

contractus  irritos,  nec  dare  aetionem  ,  quod 
etiam  iutendunt  anliquiora  jura  Digestorum. 
Si  vero  sensus  tantum  sit,  talia  juramenta  jure 
civili  esse  invalida  ad  confirmanda  talia  pacta, 
illo  tanquam  vero  admisso,  non  probatur  ex 
jure  cauonico  eadem  juramenta  facta  esse  va- 
lida  ad  confirmandum  ejusmodi  pacta ;  ergo 
in  nullo  sensu  habet  locum  distiuctio,  velsal- 
tem  non  sufficienter  probatur. 

42.  Tertia  opinio  asserens  duobus  modis 
posse  leges  civiles  invalidare  contractus.  — 
Propter  hsec  potest  esse  tertia  opinio  quasi 
media ,  quae  supponit,  leges  civiles  duobus 
modis  invalidare  contractus.  Primo  ,  solum 
quoad  obligationem  et  actionem  civilem.  Se- 
cundo,  tam  quoad  obligationem  naturalem, 
quam  civilem.  Quando  ergo  pactum  tantum 
improbatur  jure  civili  priori  modo^  tunc  jura- 
meutum  potest  esse  confirmatorium  illius, 
quia  supponit  obligationem  naturalem ,  cui 
jnramentum  suam  adjungat,  et  hoc  est  con- 
firmare  iliud,  Nam  tunc  naturale  pactum 
quasi  vestitum  juramento  ratione  illius  habet 
firmitatem,  et  confert  actionem,  quam  jus 
civile  illi  denegaverat.  At  vero,  quando  jus 
civile  ita  irritat  consensum,  ut  nec  naturalem 
obligationem  producat,  neque  verum  contrac- 
tum  in  re  ipsa  facere  sinat,  tunc  fatetur  haec 
opinio  talem  contractum  non  firmari  jura- 
mento  ,  etiamsi  possit  tale  juramentum  suam 
inducere  obligationem  tanquam  per  se  stans. 
Atque  bsec  sententia  speculative  et  in  univer- 
sali  videtur  mihi  satis  probabilis.  Si  quis  ta- 
men  recte  consideret,  succumbit  difficultati- 
bus  a  nobis  propositis ,  et  in  re  non  differt  a 
secunda  sententia.  Nam  illa  distinctio  legum 
improbantium  contractus  in  re  non  ditfert  a 
distine.tione  de  lege  vel  irntante  ipso  facto, 
vel  faciente  ut  contractus  sit  irritabilis  per  ju- 
dicem,  quia  quando  lex  irritat  ip«o  facto,  tunc 
impedit  obligationem  civilem  et  natutalem, 
et  de  pacto  contrario  his  legibus  docet  secunda 
sententia  non  confirmari  juramento  ,  quod 
etiam  admittit  haec  tertia.  Quando  vero  con- 
tractus  tantum  est  irritabilis  ex  vi  legis  civilis, 
tunc  ante  irritationem  verus  et  validus  est,  et 
tunc  dicitur  inducere  obligationem  naturalem, 
quia  ex  vi  tantum  juris  naturalis  valorem  ha- 
bet,  et  vim  obligandi.  Tunc  autem  non  ne- 
gant  auctores  secundse  sententiae,  tale  pactum 
posse  confirmari  juramento,  quia  jam  suppo- 
nit  pactum  obligatorium  cui  adbaereat  confir- 
mando  illud,  ita  ut  irritari  non  possit. 

13.  Dices,  discursum  factum  posse  coutra 
hoc   membrum    cum   proportione  applicari , 


614  LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 

quia  etiam  hoc  pactum  habet  illam  debilita-    illis  additum  confirmatorium 


tem  (ut  sic  dicam)  ex  juris  civiiis  efficacia, 
quam  juramentum  vi  sua  non  tollit,  neque 
enim  hoc  est  necessarium  ad  veritatem  ejus  ; 
neque  etiam  tollitur  per  speciale  jus  civile 
aut  canonicum,  quia  nullum  extat  quod  hoc 
declaret ,  sed  tantum  quod  juramentum  illud 
obliget.  Respondetur,  ex  differentia  data,  fa- 
cile  intelligi  esse  valde  disparem  rationem. 
Nam  quando  contractus  in  se  est  irritus,  per- 
sona  est  inhahilis ,  et  consensus  inefficax  ; 
quando  vero  contractus  in  se  validus  est ,  et 
solum  per  jus  civile  improbatur,  tunc  persona 
est  habilis,  et  consensus  efficax,  et  ideo  potest 
juramentum  partim  vi  sua,  partim  admini- 
culo  alterius  juris  civilis,  vel  potius  juris  gen- 
tium,  confirmare  talem  contractum,  confe- 
rendo  illi  perpetuitatem  et  actionem.  Quia 
hanc  vim  habet  juramentum  circa  quemcum- 
que  contractum  naturaliter  validum  ,  imo  et 
circa  promissionem  simplicem  saltem  accepta- 
tam,  ut  supra  visum  est.  Neque  propterea  ne- 
cessarium  est  dicere ,  per  tale  juramentum 
quasi  abrogari ,  vel  impediri  leges  civiles  im- 
probantes  talem  contractum,  sed  dicendum 
est,  tunc  per  unam  viam  juramentum  conferre 
contractui  firmitatem,  quam  leges  civiles  per 
aliam  viam  illi  negant.  Tales  enim  leges  non 
auferunt  quasi  substantiam  illius  contractus, 
nec  faciunt  illam  incapacem  firmitatis  jura- 
menti,  sed  tantum  negant  illi  suam  firmita- 
tem,  et  suum  jus  civile,  et  ita  non  impediunt 
quominus  a  juramento  aliam  accipiat,  ut  sic. 
Quapropter  in  hac  parte  nullum  mihi  superest 
dubium,  nec  difficnltas. 

14.  Propter  priorem  autem  partem  de  pac- 
tis  omnino  nullis  et  irritis,  dixi,  hunc  dicendi 
modum  speculative  et  in  universali  esse  pro- 
babilem  :  nam  in  applicatione  ejus  ad  praxim 
et  ad  casus  particulares,  magna  est  necessaria 
prudentia  et  moderatio.  Maxime  vero  in  casi- 
bus  c.  Quamvis  pactzim,  et  c.  Cum  contingat, 
et  Auth.  Sacramenta  puberum,  in  quibus 
adeo  receptum  est,  in  eis  confirmari  contrac- 
tus  ratione  juramenti,  ut  in  consulendo  et  ju- 
dicando  non  videatur  tutum  contrariam  opi- 
nionem  sequi,  ut  etiam  Covar.  supra  censet. 
Et  ideo  nonnulli  etiam  dicere  tentarunt  con- 
tractus  minorum,  fdiarum,  et  uxorum,  de 
quibus  illi  textus  loquuntur,  non  esse  omnino 
irritos  et  nullos  per  jus  civile,  sed  solum  im- 
probari  tanquam  rescindendos  ad  petitionem 
ejus  cujus  favori  consulitur,  non  tamen  esse 
ita  nullos,  quin  a  principio  suam  naturalem 
obligationem  inducant,  ideoque  juramentum 


esse.  Sed  hoc 
communiter  non  recipitur  a  jurisperitis,  nec 
potest  a  nobis  nunc  examinari  de  singulis  con- 
tractibus  in  particulari,  quia  esset  res  valde 
prolixa,  et  extra  nostrum  institutum,  cum  ad 
materiam  de  justitia'et  de  contractibus  perti- 
neat.  Potius  ergo  in  hac  parte  supponendee 
sunt  communiores  sententiae  de  nullitate  illo- 
rum  contractuum,  et  videndum  an  in  illis, 
vel  in  quocumque  alio  irrito  per  jus  civile  pos- 
sit  defendi  et  sufficienter  fundari  ac  explicari, 
quomodo  tales  contractus  confirmentur  jura- 
mento. 

CAPUT  XXIX. 

RESOLUTIO  SUPERIORIS  QU^STIONIS,  ET  QUOMODO 
JURAMENTUM  CONFIRMARE  POSSIT  CONTRACTUM 
IRRITUM. 

1.  Pactum,  irritum  duolus  modis  firmari 
potest.  —  Pro  decisione  hujus  controversioe, 
adverto,  duobus  modis  po?se  intelligi  pactum 
aliquod,  alias  per  legem  irritum,  firmari  jura- 
mento,  uno  modo  directe  ac  formaliter,  alio 
modo  indirecte,  et  per  quamdam  consecutio- 
nem ;  seu  aliter,  uno  modo  posse  firmari  con- 
tractum  quoad  viuculum  seu  valorem  suum ; 
alio  modo  solum  quoad  effectum,  ita  ut  ra- 
tione  juramenti  alia  via  fiat  totum  id,  quod 
per  contractum  ipsum,  si  esset  validum,  tieri 
posset,  quamvis  revera  contractus  ipse  nun- 
quam  in  se  validus  fiat.  Dici  ergo  potest,  con- 
tractum  hujusmodi  non  ita  confirmari  jura- 
mento,  ut  in  se  validus  fiat,  saltem  directe  et 
formaliter;  nihilominus  tamen  confirmari  in- 
directe  saltem  quoad  effectum,  maxime  in  or- 
dine  ad  forum  conscientise.  Priorem  enim 
partem  videntur  efficaciter  probare  funda  - 
menta  adducta  pro  secunda  sententia,  quse 
(ut  dixi)  valde  probabilis  est ;  nihilominus  ta- 
men  si  secunda  pars  convenienter  explicetur 
et  probetur,  videtur  sufficiens  ad  expedienda 
dubia,  quse  in  foro  conscientiae  ex  hac  contro- 
versia  oriri  possunt,  sive  auctores  primse  opi- 
nionis  in  hoc  sensu  suam  sententiam  intellexe- 
rint,  sive  non. 

2.  Confirmatio  indirecta  quot  modis  fiat.  — 
Duobus  autem  modispossumusexplicare  hanc 
indirectam  confirmationem  contractus.  Unus 
est,  ut  juramentum  illud  non  intelligatur  im- 
mediate  cadere  in  contractum,  sed  in  aliam 
promissionem  illi  conjunctam,  et  illam  con- 
firmare,  et  ex  illa  confirmatione  sequi  omnem 
moralem   effectum,  qui  ex  contractu  valido 


CAP.  XXIX.  QUOMODO  JURAMENTUM  CONFIRMARE  POSSIT  CONTRACTUM,  ETC. 


ciri 


secutus  fuisset,  et  ideo  dici  contractuin  coufir- 
mari  indirecte  et  in  effectu.  Alius  modus  est, 
si  contingat  jurauientum  immediate  cadere  in 
promissionem  ipsam  per  legem  irritam  in  fa- 
vorem  tantum  promittentis,  et  absque  turpi- 
tudine  rei  promissa?,  vel  promissarii,  tunc 
juramentum  non  facere  ut  promissio  obliget, 
et  ita  semper  esse  per  se  stans,  nibilominus 
tamen  tam  firmiter  obligare,  ac  si  caderet  in 
promissionem  validam,  et  eosdem  babere  ef- 
fectus,  et  ideo  dici  confirmare  indirecte  con- 
tractum.  Prior  modus  videtur  solidior  et  gene- 
ralior,  et  ideo  prius  de  illo  dicemus.  Et  postea 
videbimus  au  secundus  interdum  sit  necessa- 
rius  et  verus. 

3.  Ad  priorem  igitur  modum  explicandum, 
distinguenda  sunt  duo  in  bis  contractibus , 
quse  juramento  supponuntur.  Unum  est  con- 
tractus,  ut  venditio ,  alienatio,  etc.  Aliud  est 
promissio  non  contraveniendi.  Haec  distinctio 
patet  ex  Autbent.  Sacramenta  puberum,  ibi  : 
Super  coniractibus  non  retractandis ,  et  ex 
cap.  Cum  contingat,  ibi :  Ne  ulterius  contrave- 
niant,  scilicet,  alienationibus,  quse  prius  com- 
memoratse  fuerant.  Ex  his  enim  verbis  et  ju- 
ribus  colligitur,  tale  juramentum  immediate 
cadere  super  promissionem  non  contrave- 
niendi,  et  non  proprie  super  contractum  ip- 
sum.  Nam  expresse  dicitur  in  d.  c.  Cum  con- 
tingat :  Ne  ulterius  contraveniant  proprio  ju- 
ramento  firmando.  Et  eodem  sensu  dicitur  in 
Autbentica :  Sponte  facta  super  contractibus 
rerum  suarum  non  retractandis ;  sunt  ergo  ju- 
ramenta  immediate  de  non  revocandis  con- 
tractibus.  Ratione  item  ostenditur  boc  esse 
necessarium,  quia  contractus  fit  de  prsesenti ; 
ergo  de  illo  ut  sic  non  fit  juramentum  pro- 
missorium  ,  quod  in  futurum  inducat  obliga- 
tionem,  sed  ad  summum  fieri  poterit  asserto- 
rium,  quod  solum  obligabit,  ad  vere  et  ex 
animo  contrabendum,  quantum  est  ex  se.  II- 
lud  autem  juramentum,  nec  illa  intentione 
ordinarie  fieri  videtur  a  contrabentibus ,  nec 
per  se  indueeret  obligationem  in  futurum,  et 
consequenter  propter  illius  veritatem  non 
oporteret  aliquid  addere  contractui,  ut  in  fu- 
turum  servando.  Supponitur  ergo  illud  jura- 
mentum  esse  vere  promissorium  ;  merito  ergo 
dicitur  cadere  immediate  in  promissionem  de 
futuro,  quse  ibi  non  potest  esse  alia,  nisi  non 
contraveniendi  contractui. 

A.  Cap.  Quamvis  pactum.  —  JuramenUm 
promissorium  debet  cadere  in  aliquid  futurum. 
—  Dices,  distinctionem  banc  non  recte  accom- 
modari  ad  c.  Quamvis  pactum,  nam  ibi  nulla 


fit  mentio  talis  prornissiouis,  sed  paclum  ip- 
sum  dicitur  firmari  juramento,  ut  patet  ibi : 
Si  tamen  juramento,  non  vi  aut  dolo  pratstito, 
firmatum  fuerit,  omnino  servaridebet,  etc,  per 
quse  verba  significatur  pactum  ipsum  jura- 
mento  firmari.  Respondeo,  etiam  ad  casum 
illius  textus  optime  accommodari  distinctio- 
nem  datam,  imo  essc  necessariam,  quia  re- 
nuncians  alicui  rei  non  potest  aliter  renuncia- 
tionem  firmare  juramento,  nisi  jurando  non 
contravenire  renunciationi  factse,  quia  nibil 
amplius  faeere  potest  ex  parte  sua  is  qui  re- 
nunciat ;  juramentum  autem  illud  promisso- 
rium  ( ut  ostensum  est )  debet  cadere  in  ali- 
quidfuturum  distinctum  arenunciatione  prse- 
senti,  quod  nibil  aliud  esse  potest,  nisi  non 
contravenire.  Quod  optime  declaratur  ex  c.  Ad 
audientiam,  de  Iis  quse  vi,  ubi  qui  sub  juramen- 
to  promisit  resignare  beneficium,  et  juramen- 
tum  illud  implevit,  illud  repetere  permittitur, 
non  obstante  prcestito  juramento,  quianon  adnon 
repetendum,  sed  ad  resignandum  tantummodo 
tenebatur.  Aliud  est  ergo  jurare  resignare  in 
futurum  ;  aliud  vero  est  jurare  non  repetere 
quod  resignatum  est,  vel  actu  r.esignatur,  et 
hoc  est  resignationem  juramento  firmare. 
Quod  etiam  in  jure  vocatur  abjurare  talem 
rem,  scilicet  benelicium,  vel  ecclesiam,  ut  ha- 
betur  in  c.  Abbas,  de  Iis  quse  vi ;  et  similiter 
in  c.  Ad  aures,  eod.,  dicitur  renunciatio  con- 
firmari  juramento,  quando  renunciationi  ad- 
ditur  juramentum  de  non  repetendo,  ut  Glos- 
sa  exponit.  Igitur  in  eodem  sensu  loquitur 
c.  Quamvis  pactum,  et  potius  inde  sumitur  ar- 
gumentum,  quod  firmitas  hsec  padi  sit  quasi 
indirecta  mediante  juramento  non  revooandi ; 
quanta  vero.  sit  hsec  firmitas  ,  explicandum 
superest. 

5.  Secundo  ergo  supponendum  est,  quod 
licet  bujusmodi  pacta,  de  quibus  agimus,  sint 
irrita,  et  jure  tivili  reprobata,  promissio  illa 
non  contraveniendi  aut  non  repetendi  non  est 
per  easdem  leges  reprobata,  nec  irritata.  Ita 
sumitur  ex  Abbate,  in  c.  Cum  contingat,  de 
Jurejur.,  n.  6;  Jas.,  in  Auth.  Sacramentapu- 
berum,  n.  52,  et  ex  aliis  supra  allegatis.  Et 
potest  etiam  sumi  ex  1.  \,  G.  Si  adver.  vend., 
ubi  agens  Imperator  de  simili  promissione  ju- 
ramento  firmata  ,  inquit  :  Neque  perfidice  , 
neque  perjurii  nie  auctorem  tibi  futurum  spe- 
rare  debuisti.  Ubi  pondero  particulam ,  neque 
perfidice,  quse  plane  supponit  non  solum  jura- 
mentum,  sed  etiam  promissionem  obligare. 
Secundo  probatur  ratione,  quia  in  his  legibus, 
de  quibus  tractamus,  non  explicatur  talis  pro- 


6!6 


LIB.  II    DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  ODLlGATiONE. 


hibitiOj  sed  prseeise  invalidantur  tales  con- 
tractus;  ergo  non  sunt  extendendce  ad  novam 
prohibitionem ,  vel  irritationem  rei  omnino 
distinctai,  cum  lex  illa  quoad  lianc  part^m 
sit  odiosa  et  restringenda.  Secundo,  lex  hu- 
jusmodi,  quatenus  fertur  in  favorem  debito- 
ris,  est  privilegium  illi  concessum  ;  sed  per 
concessionem  privilegii  concessi  intuitu  pri- 
vati  commodi  non  prohibetur  quis  illi  renun- 
ciare,  nisi  exprimatur  in  ipsa  lege ;  ergo  talis 
lex  non  prohibet  quin  possit  renunciari.  Sed 
promissio  non  repetendi  nihil  aliud  est  quam 
renunciatio  privilegii ;  ergo  non  est  reprobata 
per  talem  legcm.  Tertio  argumentor  a  simili, 
ex  d.  cap.  Ad  noslram;  nam  qui  jurat  renun- 
ciare,  non  jurat  non  repetere,  si  renunciat ; 
ergo  qui  prohibet  vel  impedit  renunciare,  seu 
preecipit  non  renunciare,  non  ideo  pra?eipit 
repetere,  si  renunciet,  et  consequenter  nec 
prohibet  promittere  non  repetere,  neque  revo- 
care,  quantum  est  ex  se.  Et  eadem  ratione  lex 
irritans  contractum  non  irritat  promissionem 
non  eontraveniendi,  maxime  quando  in  con- 
tractu  ipso  non  intervenit  peccatum,  sed  tan- 
tum  renunciatio  qnsedam  privilegii  concessi. 
Constat  igitur  promissionem  illam,  obligatio- 
nem  saltem  naturalem  producere,  quia  est 
justa,  et  de  re  lbita,  et  nulla  lex  illi  re- 
sistit. 

6.  Cap.  Cum  contingat.  —  Contra  hoc  vero 
objici  potest  d.  cap.  Cum  contingat,  \h\:Elsi 
mulierum  consensus  in  talibus  non  videatur 
ohligatorius  secundum  legitimas  sanctiones. 
Ergo  promissio,  quas  ex  illo  consensu  proce- 
dit,  non  inducit  obligationem.  Confirmatur 
maxime  in  casu  minorum,  quia  omnes  obli- 
gationes  et  pacta  minorum  sunt  nulla  ipso 
facto,  si  sine  auctoritate  tutoris  fiant;  ergo  et 
illa  promissio.  Confirmatur  secundo,  quia  si 
talis  promissio  obligaret,  etiamsi  non  adbi- 
beretur  juramentum,  non  posset  talis  persona 
in  conscientiarecedere  a  contractu,  neque  rem 
m  judicio  postulare,  quia  ageret  contra  fidem 
datam.  Consequens  estfalsum,  quia  dicta  jura 
videntur  supponere ,  necessarium  esse  jura- 
mentum,  ut  inde  obligatio  oriatur.  Item  alias 
sola  illa  obligatio  promissionis,  et  renunciatio 
proprh  juris  et  privilegii  sufficeret  ad  confir- 
niandnm  contractum  ,  quod  est  alienum  a 
mente  jurium,  et  Doctorum  omnium. 

7.  C.  Cum  contingat  explicatur. — Quomodo 
sint  nullce  promissiones  minorum. — Ad  c.  Cum 
contingat,  respondeo  loqui  de  consensu  in  con- 
trahendo,  verbi  gratia,  in  renunciando,  alie- 
nando,  non  in  promittendo  non  contravenire ; 


nam  loquitur,  juxta  legitimas  sanctiones,  ut 
dicitur  in  textu  ;  leges  autem  dicunt,  in  con- 
tractu  mulieris,  verbi  gratia ,  alienantis  fiin- 
dnm  dotale,  ipsius  consensum  nihil  profnere, 
quominus  ei  detur  in  rem  actio,  ut  habetur  in 
Authent.  Sive  a  me,  C.  Ad  Velleian.  Ad  con- 
firmationem  nego,  omnes  promissiones  mino- 
rum  esse  nullas  quoad  obligationem  natura- 
lem,  donec  irritentur.  Imo  nec  de  obligationi- 
bus  et  promissionibus  factis  ab  impuberis,  id 
est  verum,  donec  irritentur,  juxta  dicenda  in- 
fra  de  Voto ;  et  videri  potest  Covar. ,  in  4 , 
p.  1  ,  §  \,  n.  4;  Sanc,  lib.  6  de  Matrimon., 
disp.  38,  q.  2.  Ad  confirmationem  secundam, 
concedo  solam  promissionem  non  contrave- 
niendi  acceptatam  sufficere,  ut  in  conscientia 
teneatur  quis  illam  servare.  Non  est  tamen  il- 
la  obligatio  per  se  tam  firma  et  immutabilis, 
sicut  juramento  firmata,  nec  fortasse  inducit 
obligationem  civilem,  neo  in  externo  foro  ad- 
mitteretur  actio,  vel  exceptio  ratione  illius 
tantum,  quia  licet  non  sit  irritata  per  leges,  il- 
larum  fini  et  effectui  derogare  videtur  ;  et 
ideo  non  est  eadem  ratio  de  illa  nude  sumpta, 
vel  jnramento  vestita. 

8.  Tertio,  ex  his  concluditur,  juramentum, 
quod  addi  solet  his  pactis  per  leges  irritatis  in 
favorem  jurantiurn,  quatenus  immediate  cadit 
super  hanc  promissionem  non  rctractandi, 
confirmatorium  esse  per  se  ac  directe  illius 
naturalis  obligationis,  quam  producit  dicta 
promissio.  Nam  illi  obligationi  morali  et  quasi 
humanse  fidelitatis  vel  jnstitiae  addit  suam, 
quae  divina  quodammodo  est,  quatenus  Denm 
respicit,  et  ita  promissio  illa  redditur  omnino 
firma,  quia  juramentum  illud  excludit  omnia 
media,  quibus  jure  vel  facto  posset  rescindi. 
Quia  vero  hsec  promissio  distincta  est  a  con- 
tractu  irritato  per  legem  (utnos  ostendemus), 
ideo  formalis  confirmatiopromissionis  non  est 
directa  et  formalis  confirmatio  pacti,  ut  con- 
stat,  quia  a  diversis  non  fit  illatio,  et  quia 
contractus  habet  specialem  nullitatem,  cui 
videtur  repugnare  confirmatio.  Igitur  expli- 
candum  superest,  quomodo  hsec  confirmatio 
redundet  in  ipsum  contractum. 

9.  Quarto  ergo  addi  potest,  coiitractum 
quidein  in  se  nunquam  formaliter  confirmari 
tali  juramento,  quoad  cffectus  autem,  preeci- 
pue  ad  forum  conscientise  pertinentes,  confir- 
mari  juramento.  Prior  pars  probatur  ratione 
proxime  facta,  et  omnibus  fundamentis  secun- 
dee  sententise,  et  explicabitur  amplius  in  se- 
quentibus.  Posterior  ergo  pars  declaratur, 
quia  per  illud  juramentum  ita  firmatur  dicta 


CAP.  XXIX.  QUOMODO  JURAMENTUM  CONFIRMARE  POSSIT  CONTRACTUM,  ETC. 


promissio^  ut  non  liceat  contravenire  contrac- 
tui  extra  nec  intra  judicium;  ergo  ratione  il- 
lius  manet  firmus  ac  perpetuus  effectus  illius 
contractus,  ita  ut  in  conscientia  dissolvi  nou 
possit;  ergo  inanet  confirmatus  quoad  effec- 
tum  per  illum  intentum.  Gonfirmatur,  nam 
hoc  modo  facile  invenitur,  et  exponitur  radix 
talis  confirmationis  ;  nam  immediatam  confir- 
mationem  promissionis  facit  juramentum  vi 
sua,  ut  explicatum  est.  Unde  quoad  illamgau- 
det  jurameutum  illud  omnibus  praerogativis 
et  effectibus  juramenti  eonfirtnatorii,  quos  vel 
natura  sua,  vel  adminiculo  juris  positivi,  sive 
cauonici,  sive  civilis,  habere  potest,  ut  patet 
ex  Decretis  allegatis,  et  ex  1.  1  et  2,  G.  Si  ad- 
vers.  vend.  Ex  his  autem  effectibus  naturali 
etiam  necessitate  sequitur,  ut  prior  contrac- 
tus  solidus  quoad  effectum  maneat,  quasi  in- 
troducendo  alia  via  illum  effectum,  quem 
contractuspropter  resistentiam  legum  efficere 
non  poterat.  Patet  hoc,  quia  illa  promissio  ju- 
rata  excludit  omnia  remedia  contra  illum 
effectum  et  ad  immutandum  ilium  ;  ergo  ju- 
ramentum  confirmat  contractum  in  effectu, 
licet  non  confirmet  in  vinculo. 

10.  E  /fectusjuramerdi  confirmatorii. — Prae- 
terea  potest  hoc  magis  declarari  discurrendo 
per  proprios  effectus  juramenti  confirmatorii, 
per  quos  illud  a  per  se  stante  dhtinximus,  et 
applicando  illos  huic  juramento;  nam  si  in 
illo  inveniuntur  directe  aut  indirecte,  confir- 
matorium  judicandum  erit.  Primo  ergo  jam 
declaratum  est,  quomodo  in  hoc  contractu  ju- 
rato  dupiex  inveniatur  obligatio  promissiouis 
et  juramenti,  quse  erat  prima  difieientia  ju- 
ramenti  confirmatorii  a  per  se  stante.  Et  inde 
faeile  intelligitur,  exvi  relaxationis  jurameuti 
non  auferri  obligationem  promissionis,  quod 
pertinebat  ad  secundam  diflerentiam.  Et  me- 
lius  inteliigitur  addita  sexta,  quse  erat,  quod 
quando  juramentum  est  eoufirmaiorium,  nou 
licet  petere  relaxationem,  sed  oportet  implere 
jurameutum.  Quam  conditiouem  in  hoc  jura- 
meuto  inveniri  concedunt  non  solum  omnes 
auctores  primae  sententiaa,  sed  etiam  multi  ex 
defensoribus  secundee,  quia  verba  Canonum 
et  iegum  multum  hoc  suadent.  Et  ratio  red- 
ditur  optime  ex  dictis,  quia  per  illud  juramen- 
tum,  propter  promissionem  validam,  cui  acl- 
jungitur,  acquiritur  jus  alteri  parti,  et  in  illa 
nulla  culpa  vel  turpitudo  intercessit,  propter 
quam  possit  illo  jure  privari,  et  ideo  in  tali 
juramento  ut  sic  nulla  intervenit  causa,  ob 
quam  relaxari  possit,  in  quo  sensu  dicitur 
non  posse  relaxari,  ut  supra  explicatum  est. 


(317 

Non  caret  tamen  aliqua  difficultate  hsee  con- 
ditio,  quam  paulo  iuferius  proponain. 

11.  Tertius  effectus  juramenti  confirmato- 
rii  erat  darc  actionem  in  judicio,  et  hic 
etiam  in  his  juramentis  invenitur,  ut  ex 
diet.  Authent.  S oxramentum  puberum,  colli- 
gunt  frequentius  juristse.  Et  ratione  ostendi  po- 
test  ex  dictis,  quia  ibi  intervenit promissio  de  se 
valida,  et  juramento  firmata ;  sed  supra  osten- 
sum  est  taiem  promissionem  producere  actio- 
nem  ;  ergo  idem  dicendum  est  de  llla  promis- 
sione,  cum  nullo  jure  ilia  regula  restringatur. 
Et  saltem  de  actione  per  modum  exceptionis  est 
res  manifesta,  ex  c.  Licet  mulieres,  de  Jurejur., 
in  6,  nam  si  mulier,  quse  vendidit  fundum  do- 
tale  cum  juramento  non  revocandi  actionem, 
intentet  htem  contra  emptorem,potestrepelli 
per  exceptionem  pra;stiti  juramenti,  quee  ex- 
ceptio  necessario  admittenda  est  a  judice  sse- 
culari,  juxta  illumtextum;  habet  ergo  vim 
excipiendi  contra  vendilorem,  ut  servet  pro- 
missionem  non  revocandi;  ergo  quando  ad 
jus  proprium  tuendum  necessarium  fuerit  di- 
recte  agere  ad  observatiouem  talis  juramenti, 
non  deest  in  illo  coutractu  virtus,  seu  effica- 
citas  ad  talem  actionem. 

12.  Quartus  effectus  erat  quia,  quando  jura- 
mentum  est  confirmatorium,  jus  per  illud  ac- 
quisitumtransit  ad  haeredes,  et  quoad  huuc  ef- 
fectumestnonuullamajordifficultas,  quiajura- 
mentum  secundumse  non  transitad  haeredes, 
utc.  31  videbimus.  Promissio  autem  non  con- 
traveniendi  contractui  solum  ob  igavit  perso- 
nam  paciscentis,  quia  solum  de  se  promisit 
non  contravenire ;  ergo  illa  obligatio  non  con- 
traveniendi  non  transit  ad  successores;  ergo 
illnd  juramentum  non  confirmavit  pactum 
simplicitpr,  sed  solum  resnectu  persona?  ju- 
rantis;  hajredes  autem  poterunt  sine  viola- 
tione  juramenti  aut  fidei  contravenire,  et  rem 
evincere  rescindendo  contractum.  Atque  ita 
videtur  sentire  Bart.,  in  leg.  Qui  superstitis, 
fl".  de  Acquir.  hsered.;  dicit  enim,  quod  licet 
mater  renunciaverit  successioni  suaa  cum  ju- 
ramento,  non  potest  impedire  quominus  filius 
suus  succedat  loco  ipsius,  quia  hoc  jus  succe- 
dendi  in  locum  matris  non  habet  filius  ab 
ipsa,  sed  a  lege.  Imo  addit,  quod  licet  in  pac- 
to  expresse  dictum  sit,  ut  filii  ex  tali  muliere 
non  succedant,  de  jure  non  valebit  contra  fi- 
lias,  non  obstante  juramento. 

13.  Juramentttm  est  transrnissibile  adhce- 
redem.  —  Verumtamen  Bartol.  ibi  aperte 
fundatur  in  hoc  quod  juramentum  illud  non 
est  confirmatorium;  quod   videtur   intellige- 


618 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  l'ROMISSOR10,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


re,  etiam  respectu  promissionis  non  retrac- 
tandi.  Juxta  sententiam  autem  quam  hic 
defendimus,  dicendum  est,  illam  promissio- 
nem  dedisse  alteri,  cui  facta  est,  jus  jus- 
titise,  quod  non  solum  valet  contra  promit- 
tentem,  sed  etiam  contra  successores  ejus. 
Quia  qui  renunciavitjuri  suocum  promissione 
jurata  non  revocandi,  abdicavit  a  se  jus  illud, 
et  in  alium  transtulit ;  ergo  non  potest  postea 
transferre  in  hairedem  jus  revocandi  pactum, 
quia  nemo  transfert  in  alium  quod  non  ha- 
bet.  Quin  potius  transferet  ad  heeredemobli- 
gationem  justitise  non  revocandi  pactum, 
quam  ipse  contraxit.  Et  in  hoc  sensu  aliqui 
ponunt  inter  privilegia  juramenti,  quod  est 
transmissibile  ad  hseredem,  ut  videre  licet  in 
Anton.  Corseto,  tract.  de  Juram.,  q.  8,  n.  45, 
qui  bene  explicat  (et  latius  infra  tractandum  est) 
non  ideo  id  dici,  quia  propter  juramentum 
defuncti  haeres  sit  perjurus,  sed  quia,  circum- 
scripto  perjurio,  effectus  juramenti  transit  ad 
heeredes.  Quialicet  juramentum  quoad  vincu- 
lum  spirituale  sit  personale,  quoad  robur  con- 
tractus  seu  promiss.ionis  habet  effectum  realem. 
Et  ita  intelligit  dictam  Auth.  Sacramenta  pu- 
lerum,  citans  Baldum,  in  leg.  ult.,  G.  de  Pact. ; 
et  Paul.  de  Castro,  dicentem,  quod  heeres 
defuncti  satis  dicitur  venire  contra  juramen- 
tum,  cum  factum  defuncti  reputetur  factum 
heeredis,  juxta  Gloss.  in  1.  Si  servus,  ff.  de 
Condictione  furtiva,  verb.Interest.  Et  nos  pos- 
sumus  hoc  confirmare  ex  juramento  Israelita- 
rum  Gabaonitis  preestito,  quod  censetur  quoad 
effectum  transiisse  ad  Saul,  nam  ideo  punitus 
fuit,  secundo  Reg.  vigesimo  primo ;  sic  ergo 
in  preesenti  obligatio  orta  ex  tali  promissione 
jurata  transit  ad  heeredes,  et  ita  juramentum 
illud  etiam  quoad  hunc  effectum  confirmato- 
rium  est. 

14.  Ultimum  signumseu  effectusjuramenti 
confirmatorii  erat,  quia  ita  impletur  per  rei 
traditionem,  ut  nonhceat  revocare.  Hoc  autem 
maxime  convenit  huic  juramento,quia  directe 
fit  de  non  revocando  contractum;  ergo  ad  hoc 
maxime  obligat.  Sed  in  hoc  est  difficultas,  an 
per  tale  pactum  translatum  sit  dominium  rei 
venditee,  verbi  gratia,  fundi  dotalis  in  empto- 
rem.  Nam  si  nonfuit  translatum,  etiamsi  alter 
non  repetat,  non  potest  emptor,  tuta  conscien- 
tia,  fundum  retinere,  cum  sit  alienum,  sed 
tenetur  propria  sponte  offerre,  et  rescindere 
contractum  ;  et  alter  acceptando  non  violabit 
juramentum,  quia  non  juravit  non  acceptare 
dissolutionem  contractus,  sed  solum  non  re- 
yocare,  aut  non  postulare.  Quod  si  hoc  verum 


est,  hic  effectus  sufficit  ut  contractus  non  con- 
firmeturjuramento,  etiam  quoadeffectum,esto 
confirmetur  promissio  de  non  revocaudo  tali 
contractu. 

45.  Gircahoc  Bart.,  in  d.  1.  Qui  superstitis, 
n.  5,  expresse  docet,  in  eo  casu  non  transferri 
dominium;  quia  decretalis,  inquit,  non  dicit 
guod  transferatur  dominium,  sed  quod  non  pos- 
sit  vendicari  ab  ipsa  muliere  quce  juravit,  quia 
non  potest  contra  juramentum  venire,  per  quod 
non  tollitur,  quin  possit  vendicare  ab  alio,  qui 
nonjuravit.  Et  subjungit  hunc  esse  magnum 
effectum,  et  valde  notandum.  Verumtamen 
aperte  loquitur  ibi  Bart.  juxta  sententiam, 
quee  negat  hos  contractus  confirmari  juramen- 
to ;  in  aliis  vero  locis,  ubi  contrariam  senten- 
tiam  defendit,  aliter  in  hoc  etiam  videtur  sen- 
tire,  sicut  et  alii  auctores,  qui  eamdem  sen- 
tentiam  defendunt;  et  mihi  videtur  esse  ma- 
gis  consentaneum  juribus.  Quia  quando  di- 
cunt  jurantem  non  posse  revocare  contractum, 
profecto  supponunt  eum,  qui  acceptavit  jura- 
mentum,  tuta  conscientia  posse  permanere  in 
illo  contraetu,  et  possidere,  ac  retinere  rem  per 
illum  acquisitam:  ergoet  acquirere  dominium 
ejus.  Item  supponunt  emptorem  non  peccare 
petendo,  et  acceptando  juramentum  illud  ;  er- 
go  signum  est  illum  non  petere  a  venditore 
juramentum  de  non  recuperanda  re  sua,  quae, 
scilicet,  etiam  post  eontractum  permansuraest 
sub  proprio  dominio,  nam  saltem  ex  parte 
exigentis  irrationabile  esset  tale  juramentum  ; 
ergoideolicite  postulat  talejuramentum,  quia 
per  contractum  sic  juratum  res  fit  accipientis. 
Denique  ostensum  est  obligationem  illam  non 
revocandi  alienationem  transire  ad  heere- 
des  mulieris,  seu  personae  quee  juravit ;  ergo 
etiam  illi  non  possuntrem  alienam  vendicare. 
Non  est  autem  credibile,  alium  possidere  rem 
non  suam,  et  quod  nullus  possit  eam  juste 
vendicare.  Dominium  ergo  talis  rei  tran- 
sit  in  recipientem  illam,  et  acceptantem  ju- 
ramentum,  ex  quo  effectu  maxime  cognosci- 
tur  confirmatio  talis  contractus  quoad  effec- 
tum. 

16.  Sed  quid  ad  fundamentum  indicatum  a 
Bartolo  ?  qui  summatim  videtur  insinuare  dis- 
cursum  a  nobis  supra  factum,  scilicet,  quia 
illud  dominium  non  transfertur  virtute  cano- 
num,  quia  hoc  non  dicunt,  et  consequenter 
nec  virtute  legum  civilium,  neque  etiam  ex 
consensu  contrahentium,  quia  per  jus  civile 
factus  est  ad  hoc  iuefficax  ;  ergo  nulla  ibi  ap- 
paret  causa  sufficiens  translationis  dominii. 
Respondeo  ibi  transferri  dominium  consecu- 


CAP.  XXIX.  QUOMODO  JURAMENTUM  CONFIRMARE  POSSIT  CONTRACTUM,  ETC. 


619 


tione  quadam  ex  voluntate  contrahentium, 
accedente  virtute  juramenti,  et  aliquid  fortasse 
cooperante  positivo  jure  disponente,  ut  talia 
juramenta  ita  inviolabiliter  serventur,  ut  res 
tradita  repeti  amplius  non  possit ;  nam  hic 
effectus  sine  translatione  dominii  consistere 
non  poterat.  Quamvis  autem  jura  civilia  irri- 
tent  consensus  quoad  contractum  per  se  et 
directe  perficiendum,  non  tamen  irritant  con- 
sensus  quoad  promissionem  non  revocandi 
tale  factum,  ueque  etiam  voluntatem  jurandi 
illud,  vel  acceptandi  tale  juramentum;  et  ideo 
talis  consensus  validus  est  et  efficax,  et  per 
illum  consequenter  fit  translatio  dominii.  Ne- 
que  est  inconveniens  ut,  quod  una  via  interdi- 
citur,  alia  fieri  possit,  et  maxime  quando  aliis 
juribus  approbatur. 

17.  Atque  ex  his  constat  primo,  quid  dicen- 
dum  sit  ad  difficultatem  supra  huc  remissam 
de  relaxatione  talis  juramenti ;  nam  licet  ve- 
rum  sit,  non  posse  tale  juramentum  relaxari 
per  se,  et  quasi  ex  intrinseco  defectu,  vel  tur- 
pitudine  creditoris,  nihilominus  ex  aliqua 
contingente  causa  potest  interdum  relaxari, 
sicut  alia  juramenta.  Tunc  ergo  inquiri  potest 
an  sublato  juramento  debeat  rescindi  contrac- 
tus  venditionis  vel  alienationis.  Nam  videtur 
ex  dictis  sequi,  posse  rescindi  ad  petitionem 
creditoris,  quia  contractus  in  se  non  fuit 
confirmatus  directe  ac  formaliter,  et  indirecta 
confirmatio  per  relaxationem  juramenti  su- 
blata  est;  ergo  relinquitur  contractus  in  illo 
statu,  in  quo  per  leges  civiles  constituitur ; 
ergo  est  nullus.  At  si  hoc  dicatur  destruitur 
vera  ratio  juramenti  eonfirmatorii,  ut  ex  dic- 
tis  constat. 

18.  Respondeo,  data  illa  hypothesi  per 
possibile  vel  impossibile,  priorem  contractum 
non  posse  jure  rescindi  quoad  effectum,  quem 
semelhabuit;  quia  per  illum  est  acqv.isitum 
creditori  jus,  non  tantum  ad  rem,  sed  in  re, 
quia  dominium  fundi  venditi  translatum  est 
in  emptorem,  et  non  potest  illo  privari,  quan- 
tumvis  juramentum  relaxatum  sit.  Nam  rela- 
xatio  juramenti  ad  summum  valet,  ut  sine 
sacrilegio  possit  quis  agere  contra  id,  quod 
juraverat ;  non  tamen  potest  operari,  ut  li- 
ceat  agere  contra  jus  alterius,  nec  contra  ali- 
quam  obligationem  justitise,  si  fortasse  ex 
promissione  relicta  fuit.  Et  ideo  addidi,  per 
possibile,  vel  impossibile,  quia  moraliter  lo- 
quendo  juramentum  illud  non  est  capax  re- 
laxationis ;  tum  quia  non  habuit  vitium  ali- 
quod  ex  parte  creditoris,  nec  fuit  per  injus- 
titiam  aut  vim  extortum,  nec  alio  simili  mo^ 


do  (ut  supponitur) ;  in  solis  autem  his  casibus 
est  licita  per  se  et  quasi  ex  causa  intrinseca 
petitio  relaxationis  juramenti  de  non  contra- 
veniendo,  ut  supra  dictum  est,  et  notat  Nav., 
in  c.  Accepta,  de  Restit.  spoliat.,  oppos.  6, 
n.  8  et  9.  Tum  etiam,  quia  illud  juramentum 
statim  (ut  ita  dicam)  habuit  effectum  suum, 
ita  confirmando  promissionem,  ut  parti  ac- 
quireretur  jus  in  re  ipsa,  quo  privari  non  de- 
bet  propter  relaxationem  ;  et  ita  inutilis  es- 
set  relaxatio,  et  consequenter  etiam  illicita  et 
invalida.  Solum  in  aliquo  casu  raro  et  ex- 
traordinario  posset  relaxari  juramentum  illud 
per  Fontificem,  quando  ex  gravissima  causa 
propter  commune  bonum  expediat  privare  al- 
terum  etiam  re  sua,  juxta  infra  dicenda  de 
relaxatione  juramenti.  Sed  hoc  etiam  potest 
contingere  in  contractu  non  irritatoper  leges, 
sed  per  se  valido  et  jurato ;  et  ideo  similis  re- 
laxatio  non  obstat  quominus  juramentum  ve- 
re  confirmatorium  fuerit. 

19.  Quanti  faciendum  sit  juramentum. — 
In  quo  fundetur  juramentum.  —  Dices  :  licet 
illud  juramentum  non  habuerit  turpitudinem 
ex  parte  creditoris,  habet  justam  causam  re- 
laxationis  ex  ipsa  materia,  et  repugnantia 
legis,  nam  eadem  ratio,  qnse  fecit  ut  esset 
justa  irritatio  pacti  facta  per  legem,  sufficit 
honestare  etiam  relaxaticnem  juramenti.  Item 
est  sufficiens  causa,  quia  videtur  inconveniens 
ut  frustretur  effectus  legis,  alia  via  conse- 
quendo,  quod  ipsa  prohibet.  Respondeo  pri- 
mo,  magis  esse  attendendam  reverentiam  ju- 
ramenti,  magisque  expedire  ut  tollantur  occa- 
siones  pejerandi.  et  abutendi  juramento, 
quam  ut  vitentur  incommoda  temporalia , 
propter  quse  leges  talia  pacta  irritarunt,  ut 
satis  indicavit  Pontifex,  in  d.  c.  Cum  conlin- 
gat,  et  ideo  sola  resistentia  legis  civilis  non 
dat  sufficientem  causam  relaxationijuramenti. 
Neque  est  inconveniens,  ut  auctoritate  jura- 
menti  et  juris  canonici  tuentis  illud  pervenia- 
lur  ad  aliquem  effectum ,  quem  nitebatur 
impedire  lex  civilis.  Adde  hujusmodi  legem 
civilem  videri  fuisse  fundatam  in  pra^sump- 
tione,  quia  tales  contractus  regulariter  prsesu- 
muntuj-  fieri  ex  timore  aliquo  reverentiali, 
vel  cum  aliqua  deceptione  minorum,  vel  alio 
simili  defectu ;  juramentum  autem  et  obser- 
vatio  ejus  fundatur  in  veritate;  et  ideo  si  re- 
vera  juramentum  factum  est  sine  aliquo  simi- 
li  vitio,  non  est  cur  relaxetur  et  privetur  suo 
effectu.  Ideoque  merito  jus  canonicum  tuetur 
illud  juramentum,  donec  constet  extortum 
fuisse  cum  aliqua  turpitudine  ex  parte  credi* 


620 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO.PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


toris ;  si  autem  constitcrit,  relaxari  poterit, 
quia  tunc  non  habuit  omnes  conditiones  re- 
quisitas  ad  confirmandum  contractum,  ut  ex 
dictis  patet. 

20.  Secundo,  ex  dictis  colligi  potest  quo- 
modo  intelligendse  sint  leges  civiles,  quae  di- 
cere  videntur  non  esse  habendam  rationem 
juramenti,  quando  adducitur  ad  confirmanda 
pacta contra  leges  civiles.  Nisi  enim  diceie  ve- 
limus,  illa  jura  excessisse  ultra  jurisdictio- 
nem,  et  materiam  suam  ( quod  nec  neeessa- 
rium  videtur,  nec  expediens,  ut  late  perse- 
quitur  Fortunius,  deUlt.  fin.,  d.  illat.  19),  in- 
telligenda  necessario  sunt,  quando  pacta,  quee 
jurantur,  sunt  ita  prohibita  per  leges,  ut  sit 
delictum  contra  illas  leges  agere,  et  conse- 
quenter  sunt  leges  probibentesiu  conscientia; 
nam  tunc  jurameuta  sunt  contra  bonos  mo- 
res  naturales,  et  ideo  merito  improbantur. 
Hanc  autem  esse  mentem  illarum  legum  col- 
ligi  potest  ex  d.  leg.  Non  duMum,  in  princi- 
pio,  dum  ait:  Non  dubium  est  in  legem  com- 
mittere,  qui  verha  legis  amplexus,  contra  le- 
gis  nititur  voluntatem ,  nec  pcenas  legis  evita- 
Mt,  qui  se  contra  juris  sententiam  sceva  prce- 
rogativa  verborum  fraudulenter  excusat.  Lo- 
quitur  ergo  de  legibr.s  ita  prohibentibus,  ut 
obligent,  et  cogant  ad  non  contrahendum, 
etiam  poenis  adjunctis  ;  ltem  loquitur  contra 
eos,  qui  fraudem  volunt  contra  leges  com- 
mittere.  Hic  autem  agimus  de  legibus  conce- 
dentibns  potius  favorem,  cui  contrahens  re- 
nunciat,  et  ideo  sine  fraude  vel  inobedientia 
contrabit.  Sic  etiam  potest  exponi  dictus  §  Si 
paciscar ;  nam  verba  sunt:  Quoties  pactum  a 
jure  comrnuni  remotum  est,  servari  hoc  non 
oportet,  nez  legatumf  nec  juramentum :  qua? 
Glossa  ibi  ita  exponit,  remotum  a  jure  dici, 
quod  est  contrarium  illi ,  utique  tanquam 
prohibenti,  et  non  tantum  ut  irritanti.  Imo 
addit  (et  maxime  ad  rem  nostram)  intelligen- 
dum  id  esse  de  pacto  inito  contra  jus  commu- 
ne,  vel  publicum,-  et  consequenter  non  solum 
irrito,  sed  etiam  illicito,  juxta  dicta  in  c. 
26.  De  intellectu  legis  Si  quis  pro  eo,  non  est 
nostrum  ex  professo  tractare;  satis  sit  dicere 
ad  summum  probare,  vel  contractum  ipsum 
non  confirmari  in  se  ac  formaliter  juramen- 
to,  maxime  quoad  civilem  obligationem,  quee 
ex  illo  posset  oriri;  vel  certe  non  confirmari 
quoad  omnes  effectus  juris  civilis,  licet  con- 
firmetur  quoad  omnes  effectus,  qui  ad  ple- 
nam  firmitatem  juramenti  sunt  necessarii. 
Quomodo  autem  necessarii  sint,  jam  dictum 
est  •  et  ita  explicantur  facile  alia  jura,  et  expe- 


diuntur  omnes  difficultates,  ut  satis  declara- 
tum  est. 

21.  Ultimo  dubitari  potest,  quando  jura- 
mentum  nonordiuatur  ad  confirmaiidum  ali- 
quem  contractum,  qui  de  prsesenti  fiat,  media 
promissione  non  retractandi,  sed  cadit  imme- 
diate  super  aliquam  promissionem  de  futuro, 
quae  per  leges  civiles  irrita  facta  est;  ut  est 
promissio  non  revocandi  testamentum,  velins- 
tituendi  talem  heeredem,  vel  solvendi  pcenam, 
si  testamentum  revocaverit,  et  similes.  Est 
enim  de  his  specialis  ratio  dubitandi,  quia  in 
eis  non  potest  distingui  promissio  non  retrac- 
tandi  a  principah  promissione,  quia  ipsa  pro- 
missio  faciendi  aliquid  in  futurum  intrinsece 
includit  obligationem  non  veniendi  contra 
illam  ;  unde  neque  addi  solet  alia  promissio, 
neque  si  adderetur  censeretur  distincta  a  pri- 
ma,  sicut  promissionon  vovendicontra  votum 
non  est  distincta  a  voto.  Quse  difficultas  habet 
locum,  quando  promissio  est  omnino  irrita 
ipso  facto;  nam  si  sit  tantum  irritabilis  per  ju- 
dicem,  tunc  addi  optime  posset  alia  promissio 
jurata  non  petendi  irritationem,  et  tunc  pro- 
cedereut  omnia,  quse  diximus.  At  vero  quan- 
do  promissio  est  omnino  irrita,  videtur  non 
posse  confirmari  jurameuto,  etiamsi  tale  ju- 
ramentum  obliget,  quando  sine  peccato  im- 
pleri  potest,  quia  tuncillud  juramentum  non 
suppouit  obligationem,  cui  adhsereat;  et  ita 
solumest  per  se  stans,  et  consequenter  nullurn 
jus  dat  alteri,  cui  facta  est  promissio,  et  ideo 
peti  potest  ejus  relaxatio,  ac  subinde  non  est 
confirrnatorium.  Et  ita  tenetLess.  ubi  supra, 
n.  56,  infine;  etidem  dicit,  quoties  promissio 
irrita  est  ex  vi  legum. 

22.  Contrarium  nibilominus  tenet  Molin., 
d.  disp.  151,  in  tine,  §  Salvo  tamen,  quia  pu- 
tat  ex  tali  juramento  acquiri  jus  promissario, 
quando  ipse  nullam  violentiam,  aut  deceptio- 
nem,  aut  aliam  injustitiam  facit,  et  juramen- 
tum  licite  impleri  potest,  quia  opus  promis- 
sum  nou  est  prohibitum*  etiamsi  promissio 
jure  humano  irrita  sit.  Quod  si  objicias,  quia 
promissio  non  potest  parere  obligationem  il- 
lam  respeclu  promissarii,  cum  sit  irrita  per 
leges,  et  non  reviviscit  propter  juramentum, 
cum  leges  semper  suam  vim  retineant,  re- 
spondendum  est  ex  doctrina  ejus  in  disp.  150, 
verum  esse,  non  reviviscere  obligationem  pro- 
missionis,  et  nibilominus  ipsum  juramentum 
natura  sua,  et  ex  virtute  religionis  habere  vim 
dandi  jus  promissario,  quando  ex  parte  ejus 
non  est  injustitise  impedimentum  ;  et  lta  ip- 
sum  juramentum  iuducere  specialem  obliga- 


CAP.  XXIX.  QUOMODO  JURAMENTUM  CONFIRMARE  POSSIT  CONTRACTUM,  ETC. 


621 


tionem  respectu  illius,  distinctam  ab  il!a,  quam 
promissio  induceret ,  si  esset  valida,  et  hoc 
modo  juramento  confirmari  contractum  in 
tali  promissione. 

23.  Validitas  promissionis  non  tollit  vim  a 
juramento.  —  In  promissione  valida  jurata 
duce  tanium  sunt  ohligationes.  —  At  vero  hic 
auctor  non  probavit  juramentum  inducere 
specialem  obligationem  respectu  promissarii, 
quando  promissio  irrita  est,  et  illam  non  in- 
ducit,  nec  declarat  qualis  illa  sit;  et  ideo  non 
censeo  esse  admittendam,  imo  nec  posse  satis 
intelligi.  Alias  sequeretur  in  juramento  pro- 
missorio  undique  rato,  tres  oriri  obligationes, 
unam  ad  Deum,  et  duas  ad  promissarium,  al- 
teram  ex  promissione,  quam  supponimus  esse 
validam,  alteram  ex  juramento  liabente  hauc 
vim  juxta  illam  opinionem  ;  consequens  non 
habet  verisimilitudinem  :  ergo.  Sequela  patet, 
quia  juramentum  non  amittit  suam  vim,  eo 
quod  promissio  sit  valida,  imo  tunc  melius 
exercet  omnes  vires  suas;  ergo  si  juramentum 
per  se  suam  inducit  obhgationem  respectu 
promissarii,  quando  promissio  nullam  inducit, 
eamdem  imponet,  licet  promissio  suam  efii- 
ciat.  Falsitas  autem  consequentis  patet,  tum 
quia  est  contra  D.  Thomam  et  omnes  Doctores, 
qui  duas  tantum  obligationes  in  promissione 
valida  jurata  agnoscunt ;  tum  etiam  quia  non 
sunt  midtiplicandae  obligationes  sine  funda- 
mento,  aut  necessitate.  Praeterea  non  potest 
intelligi  qualis  sit  illa  obligatio,  quia  vel  est 
justitiae,  et  hoc  non  videtur  posse  dici  eonse- 
quenter  in  illa  Senteutia,  qnia  dicitur  haec 
obligatio  oriri  ex  primaria  obhgatione  jura- 
menti,  quae  est  ad  Deum,  et  ex  virtute  religio- 
nis;  at  nec  Deus,  quando  adducitur  ut  testis, 
cogit  hominem,  ut  se  obliget  ex  justitia,  nec 
virtus  religionis  potest  talem  obligationem 
inducere.  Et  simpliciter  probatur,  quia  nova 
obligatio  justitiee  non  inducitur  sine  voluntate 
hominis  se  obligantis;  at  promittens  cum  ju- 
ramento  non  intendit  aliam  obligationem  sibi 
imponere,  nisi  quam  promissio  et  veritasjura- 
menti  requirunt ;  ergo  non  est  unde  alia  obli- 
gatio  justitise  oriripossit.  Vel  ergoilla  obliga- 
tio  est  religionis,  et  hoc  etiam  dici  non  potest, 
tum  quia  dicitur  esse  talis,  ut  ad  haeredes 
transeat,  quod  non  est  verum  de  sola  obliga- 
tione  religionis;  tum  etiam  quia  dicitur,  hae- 
redem  non  implendo  illam  non  esse  perjuruni, 
et  eadem  ratione  dicendum  est  non  esse  sacri- 
legum,  quia  nullam  irreverentiam  facit  Deo 
vel  rebus  sacris.  Tum  denique  quia  virtus 
religiouis  non  respicit  hominem  per  se,  sed 


solum  interdum  quasi  materialiter,  quatenus 
circa  hominem  exercendus  est  actus  quo  Deus 
bonoratur,  et  tunc  non  inducit  specialem  obli- 
ga^ionem  homini.  Quae  omnia  in  superioribus 
satis  explicata,  et  probata  sunt. 

24.  Jvramentum  cadens  supra  promissionem 
omnino  nullam  non  cst  con/irmatorium.  — 
Quapmpter  in  hoc  puncto  imprimis  censeo, 
si  supponatur  promissionem  esse  omnino  nul- 
lam  ex  vi  juris  civilis,  juramentum  non  posse 
esse  confirmatoriura ,  sed  tantum  per  sese 
stans,  et  inducens  suam  obligationem,  quia 
verum  censeo  promissionern  non  fieri  ratam 
et  validam  contra  dispositionem  legum  civi- 
lium,  ratione  solius  juramenti ;  quia  nec  jura- 
menlum  eas  revocare  potest,  nec  mipedire  ea- 
rum  effectum,  illis  in  suo  valore  mauentibus, 
ut  supra  probavi.  Posita  autem  nullitate  pro- 
missionis,  sola  superest  obligatio  juramenti, 
nec  ipsutn  potest  duas  inducere,  ut  probavi. 
Et  ita  non  potestillud  juramentum  dici  confir- 
matorium  directe,  quia  non  validat  promissio- 
nem ;  nec  indirecte,  quia  non  adhaeret  alteri 
obligationi  ad  hominem,  ut  supponitur.  Unde 
fit  ut  ex  tali  promissione  jurata  nec  acquira- 
tnr  jus  promissario,  nec  detur  actio,  nectrans- 
missio  ad  heeredes ;  nullo  ergo  modo  potest 
tale  juramentum  dici  confirmatorium  sim- 
pliciter. 

25.  Atque  hinc  sumo  generalem  regulam  , 
quoties  in  contractu  non  supponitur  aliqua 
promissio,  quae,  non  obstantibus  legibus  civi- 
libus,  aliquam  naturalem  obligationem  indu- 
cat,  juramentum  illi  additum  non  esse  simpli- 
citer  confirmatorium ;  quia  non  habet  obliga- 
tionem  cui  adhaereat,  nec  quomodo  couferat 
jus  ipsi  creditori,  vel  inducat  aliam  obligatio- 
nem  nisi  religionis.  Quod  secus  est,  quando 
non  obstante  nullitate  alicujus  contractus  in- 
tercedit  aliqua  promissio  valida,  cui  juramen- 
tum  proxime  adhaereat ;  tunc  enim  illa  eonfir- 
matur,  et  mediante  illa  confirmatur  indhecte 
contractus,  saltem  quoad  effectum,  modo  su- 
perius  explicato. 

26.  Addo  vero  ulterius  raro  fortasse  con- 
tingere,  has  promissiones,  qua.rum  adimpletio 
non  est  prohibita,  nec  in  eis  intercedit  turpi- 
tudo  ex  parte  creditoris,  ita  esse  irritas  per 
leges  civiles,  ut  nullam  obligationem  natura- 
lem  producant,  sed  ordinarie  tantum  impediri 
obligationem,  et  actionem  ex  illis  negari.  Quia 
jura  civiiia  ordinarie  hoc  posterius  magis 
quam  illud  prius  procuraut  et  intendtmt.  Sed 
hoc  in  singulis  casibus  examiuare  prolixum, 
et  alienum  ab  hoc  loco  est ;  tamen  ubi  conti- 


622  LIB.  II.  DE  JUIUMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 

gerit  id  verum  esse,  ut  naturalis  obligatio  pro-    Panorm. .,  in  c.  Intellecto,  de 


missionis  non  impediatur,  juramentum  erit 
confirmatorium  modo  jam  dicto  ;  non  vero  ubi 
illa  obligatio  omnino  defuerit. 

27.  In  quo  tandem  animadverto,  quando 
ex  parte  creditoris  non  intervenit  turpitudo, 
etiamsi  promissio  per  se  sit  omnino  irrita,  et 
etjuramentum  sittantum  per  sestans,  firmio- 
rem  obligationem  indueere,  quam  inducat  ju- 
ramentum  promissorium  cum  turpitudine  cre- 
ditoris  :  atque  in  hoc  sensu  illud  juramentum 
esse  aliquo  modo  confirmatorium,  seu  partici- 
pare  aliquid  illius.  Ratio  est,  quia  tale  jura- 
mentum  non  habet  intrinsecam  causam  rela- 
xationis  ex  parte  creditoris,  sicut  aliud,  nec 
potest  ejus  obligatio  tolli  siue  magna  et  extra- 
ordinaria  causa;  aliud  vero  ex  solo  intrinseco 
defectu  relaxari  potest,  ut  supra  dictum  est. 
Neque  dici  potest  sufficere  ut  juramentum  ca- 
dat  in  promissionem  lege  irritam  ut  relaxari 
juste  possit;  nam  cum  illa  lex  inducta  sit  in 
favorem  debitoris,  ut  supponitur,  etipse  spon- 
te  et  sine  injuria  voluerit,  quantum  in  se  cst, 
non  gaudere  beneficio  legis  quoad  executio- 
nem  operis  promissi,  et  hauc  suam  sponta- 
neam  voluntatem  juramento  firmaverit,  uulla 
ratio  patitur  ut  sine  alia  causa  liberetur  obli- 
gatione  talis  juramenti.  Ex  hac  ergo  parte  fir- 
mius  est,  et  confirmatorium  secundum  quid 
appellari  potest. 

CAPUT  XXX. 

UTRUM  PR.ECEDENTE  JURAMENTO  NON  FACIENDI 
PACTUM  LEGE  PROHIBITUM,  NIHILOMINUS  TALE 
PACTUM  FIRMETUR  SUPERVENIENTE  JURAMEN- 
TO? 

1.  Diximus  pactum,  quod  sine  peccato  fir- 
mari  potest,  non  obstante  lege  prohibente 
illud,  confirmari  juramento.  Contingit  autem 
interdum,  ut  is,  qui  tale  pactum  facit,  etju- 
rat,  prius  juraverit  servare  tslem  legem,  seu 
(quod  perinde  est)  non  facere  tale  pactum,  ut 
si  uxor  juret  non  alienare  suum  fundum  do- 
tale ;  quserimus  ergo  an  etiam  tunc  pactum 
valeat,  et  juramento  firmetur,  in  qua  re  va- 
rise  sunt  opiniones.  Prima  negat  tale  pactum 
confirmari  juramento,  quia  illi  resistit  non 
tantum  lex,  sed  etiam  prius  juramentum.  Ita 
tenet  Glossa,  in  cap.  Inter  mulieres,  de  Ju- 
rejur.,  in  6,  quee  consequenter  ait,  posterius 
juramentum  non  solum  non  confirmare  pac- 
tum,  verum  etiam  nec  obligare.  Et  illam 
Glossam  approbant  communiter  ibi  interpre- 
tcs,  A'r'chin.,  Doinini. ,    Franc,  Anchar. ,  et 


m  c.  mtellecto,  de  Jurejur.,  n.  8, 
ubi  etiam  Alex.  de  Nevo,  n.  17  ;  Imol.,  in  c. 
Cimi  contingat,  eod.  ;  Bart.,  in  1.  Si  quis  pro 
eo,  ff.  de  Fidejussor.,  n.  9 ;  Sylvest.  Juramen- 
tum,  A,  quaest.  12  :  AngeL,  Juramentum,  5, 
n.  16;  Covar.,  d.  c.  Quamvis,  2  p.,  §  2,  n. 
5;  Guttier.,  de  Juram.,  1  p.,  c.  1,  n.  79;  Ma- 
tienzo,  iu  1.  3,  tit.  10,  lib.  5  Novse  recop., 
.Glossa  13,  n.  1 ;  et  ex  modernis  Theologis, 
Azor.,  tom.  1,  libro  11,  c.  6,  q.  3,  in  fine; 
et  Sanc,  libro  sexto  de  Matrim.,  disp.  13, 
n.  2. 

2.  Rationes  hujus  sententiee  sunt:  prima, 
quia  posterius  juramentum  est  contra  legem 
et  contra  prius  juramentum,  et  ideo  licet  pos- 
sit  contra  utrumque  illorum  impedimento- 
rum  divisim  prsevalere ,  non  tamen  contra 
utrumque  simul.  Secunda  etcommunior  ratio, 
quia  talis  contractus  erat  ex  vi  juris  invali- 
dus,  solaque  voluntate  jurantis  erat  confir- 
mandus:  hoc  autem  fieri  non  potest  quando 
contrarium  juramentum  prtecessit ;  ergo.  Pro- 
batur  minor,  quia  in  eo  casu,  posterior  actus 
venditionis  vel  contractus  est  peccatum  con- 
trarium  priori  juramento ;  ergo  subsequens 
juramentum  non  potest  illi  robur  dare,  quia 
non  potest  esse  vinculum  iniquitatis.  Tertia 
et  potissima  ratio  esse  debet,  quia  posterius 
juramentum  non  potest  servari  sine  animee 
discrimine ;  ergo  non  obligat ;  ergo  multo 
minus  potest  confirmare  contractum.  Conse- 
quentise  sunt  evidentes.  Et  antecedens  patet, 
quia  servare  posterius  juramentum  est  contra 
prius  juramentum,  cum  iflud  fuerit  de  non 
faciendo,  ac  subinde  de  non  confirmando  con- 
tractu.  Quarto,  inducitur  in  favorem  hujus 
sententise  cap.  lntellecto,  de  Jurejur.,  ubi  in 
simili  casu  decernitur,  non  esse  servandum 
juramentum  de  non  revocanda  alienatione 
contra  prius  juramentum  facta,  quia  tunc  po- 
sterius  juramentum  illicitum  fuit. 

3.  Secunda  opinio . — Nihilominus  est  secun  - 
da  sententia,  quee  affirmat  in  eo  casu  contra- 
ctum  illum  firmari  juramento  posteriori,  non 
obstante  priori.  Ita  tenet  Ant.  Gom.,  in  1.  53 
Taur.,  n.  58;  nullum  tamen  Doctorem  alle- 
gat,  qui  simpliciter  eam  docuerit,  sed  cum 
quibusdam  limitationibus,  de  quibus  infra; 
neque  etiam  aliud  adducit  fundamentum  prse- 
ter  illud  generale,  quod  actus  contra  prius 
juramentum  factus  validus  est.  Quod  alii  au- 
ctores  dicunt  esse  verum,  quando  actus  habe- 
re  potest  firmitatem  et  valorem  a  voluntate 
contrahentis ;  secus  vero  esse,  quando  ratione 
legis  impedientis  contraetum,  non  potest  ha- 


CAP.  XXX.  AN,  PR^CEDENTE  JURAMENTO  NON  FACIENDI  PACTUM,  ETC. 


623 


bere  firmitatem  a  voluntite  contrahentis,  sed 
a  juramento  illam  esset  habiturus;  tunc  enim 
illam  non  confert  posterius  juramentum,  quia 
est  contrarium  priori. 

4.  Hcec  juramenta  non  sunt  contraria.  — 
Ut  ergo  hsec  posterior  sententia  aliquam  ha- 
beat  probabilitatem,  probandum  imprimis  est, 
posterius  juramentum  non  esse  iniquum  ex 
parte  materise,  seu  non  esse  de  re  illicita,  sed 
impleri  posse  sine  peeeato,  quia  non  est  con- 
trarium  priori  juramento;  ex  quo  facile  infe- 
retur  tale  juramentum  confirmare  contrac- 
tum,  non  obstante  priori  juramento.  Primnm 
ergo  sic  probo:  quia  (ut  nuper  dixi)  duo  sunt 
distinguenda  in  hujusmodi  contractibus  per 
legem  annullatis :  unum  est  ipse  contractus 
venditionis,  donationis,  aut  renunciationis; 
aliud  est  promissio  non  revocandi  talem  con- 
Iractum.  Prius  ergo  juramentum  solum  fuit 
de  non  vendendo  fundo  dotali,  vel  non  fa- 
ciendo  alio  similiactu;  secundum  autem  ju- 
ramentum  supponit  jam  talem  contractum 
factum,  et  addit  promissionem  non  retractandi 
illum.  Hinc  ergo  infero  primo,  illa  juramenta 
non  esse  contraria,  quia  unum  caditinpro- 
missionem  non  alienandi,  verbi  gratia,  aliud 
in  promissionem  non  revocandi  alienationem 
jam  factam,  juxta  cap.  Cum  contingat,  de  Ju- 
rejur. ;  ergo  non  sunt  contraria,  quia  contra- 
ria  debent  versaricirca  idem.  Et  confirmatur 
ac  declaratur,  quia  uxor,  qua?  contra  prius 
jnramentum  alienavit  fundum  dotale,  licet  in 
eo  peccaverit  contra  idem  juramentum,  nihi- 
lominus,  licet  postea  non  revocet  alienatio- 
nern,  non  peccat  contra  juramentum,  quia 
non  juravit  revocare  illam,  si  eam  fecerit, 
sed  simpliciter  non  facere.  Sicut  qui  vovit 
castitatem,  et  illam  violavit,  licet  postea  pce- 
nitentiam  non  agat,  in  hoc  preecise  non  agit 
contra  votum,  quia  hcc  non  vovit ;  sic  ergo 
est  in  prsesenti. 

5.  Posterius  juramentum  non  est  de  re  illi- 
cita.  —  Posterius  juramentum  confirmat  prio- 
rem  contractum.  —  Unde  infero  secundo,  pos- 
teriusjuramentumnonesse  de  re  illicita.  Pro- 
batur,  quia  solum  est  de  non  revocanda  alie- 
natione  facta,  seu  de  promissione  non  revo- 
candi ;  hsec  autem  non  sunt  illicita,  quia  non 
sunt  contraria  priori  juramento,  et  quia  se- 
cluso  posteriori  juramento  possent  fieri  sine 
peccato,  ut  declaratum  est ;  si  autem  prius  ju- 
ramentum  non  resistit,  non  est  unde  talis 
promissio,  vel  ejus  observatio  sit  illicita.  Ter- 
tio  consequenter  infero  secundum  juramentum 
obligare,  non  obstante  priori,  quia  potest  ser- 


vari  sine  peccato.  Assumptum  patet ,  quia 
propria  materia  illius  non  est  contraria  priori 
juramento;  imode  se  freri  posset  absque  novo 
peccato,  u t  ostensum  est ;  ergo  si  fuerit  con- 
firrnata  juramento,  poterit  observari  sine  ani- 
maj  discrimine.  Consequentia  autem  prirna 
probatur  ex  regula  juris,  juramentum  illud 
obligare,  quod  sine  animae  dispendio  servari 
potest.  Quarto  tandem  hinc  concludo,  tale  ju- 
ramentum  confirmare  priorem  contractum 
non  obslante  lege  annullante,  vel  juramento, 
quia  tota  ratio  cur  juramentum  solet  confir- 
mare  contractum  alias  irritum  per  legem, 
est,  quia  potest  et  debet  observari ,  et  si  ob- 
servetur,  contractus  manet  firmus,  ut  explica- 
tum  est :  sed  heec  ratio  hic  etiam  procedit,  ut 
est  ostensum  ;  ergo. 

6.  Potest  preeterea  hic  discursus  eonfirmari 
discurrendo  per  rationes  contrariae  sententiee, 
quae  ex  illo  valde  infirmari  videntur.  Nam 
prima  ratio  falsum  videtur  assumere ;  quia 
posteriori  jnramento  non  resistit  juramentum 
prius,  formalrter  loquendo,  ut  declaratum  est. 
Quod  si  dicatur  resistere  jnramento,  quia  re- 
sistit  facto,  id  est  alienationi,  quse  per  jura- 
mentum  firmatur,  sic  male  infert,  quia  parum 
refert  quod  pactum  sit  contra  legem,  et  contra 
juramentum  simul,  si  nec  juramentum  per  se 
nec  lex  per  se  potest  obligationem  postcrioris 
juramenti  impedire.  Quia  illa  duo  vincula  si- 
mul  sumpta  non  efficiunt  unam  causam  suffi- 
cientem  ad  irritandum  subsequens  juramen- 
tum,  quia  non  reddunt  illud  illicitum  ex  parte 
materise.  Ut  qui  juravit  sponsalia  cum  una, 
et  postea  ducit  aliam,  et  juravit  ab  illa  non  re- 
cedere,  et  verum  matrimonium  facit,  et  obli- 
gatur  posteriori  juramento,  etiamsi  actus  ma- 
trimonii  fuerit  contra  duas  obligationes,  spon- 
salium,  scilicet,  et  juramenti. 

7.  Posterius  juramentum  non  est  vinculum 
iniquitatis. —  In  secunda  item  ratione,  ultima 
illatio  videtur  invalida.  Concedo  enim  aliena- 
tionem  ipsam  fundi  dotalis  fuisse  de  se  nuliam 
ex  vi  legis,  et  illicitam  ratione  perjurii ;  nego 
tamen  inde  sequi,  non  posse  confirmari  jnra- 
mento,  quia  nec  lex  anuullans  obstat  huic 
confirmationi,  ut  ex  dictis  in  superioribus  sup- 
ponimus,  nec  prius  juramentum  obstat  quo- 
minus  posterius  juramentum  servari  possit  et 
debeat,  quia  potest  sine  peccato  et  sine  con- 
trarietate  servari,  ut  ostensum  est.  Unde  non 
sequitur,  quod  posterius  juramentum  sit  vin- 
culurn  iniquitatis ;  nam,  licet  confirmet  irrdi- 
recte  et  consequenter  alienationem  cnm  per- 
jurio  lactam,  non  tamen  confirmat  rllam,  ut 


624  LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMIS; 

sacrilegium  fnit,  sed  confirmat  effectum,  qui 
ex  pravo  actu  sequi  potest,  et  secuudum  se 
bonus  est.  Sicut  in  superioribus  diximus  de 
actu  facto  conira  jnramentum,  quod  non  ob- 
stante  malitia  potest  liabere  bonnm  effectum, 
ut  quidam  actus  est,  et  ut  sic  potest  confir- 
mari  juramento.  Confirmatur  in  preesenti; 
nam  illnd  posterius  juramentum  immediate  et 
per  se  confirmat  tantum  promissionem  non 
contraveniendi,  in  quo  non  est  vinculum  ini- 
quitatis;  ergo  nec  pacti  confirmatio,  quee  inde 
subsequitur,  est  vinculum  iniquitatis,  sed 
supponit  iniquitatem,  et  confirmat  quemdam 
ejus  eftectum  non  malum. 

8.  Preeterea  tertia  ratio  falsum  sumere  vi- 
detur,  ut  ostensnm  est,  quia  posterius  jura- 
mentum  videtur  esse  de  re  licita,  et  non  con- 
traria  priori  juramento.  Deinde,  licet  daremus 
prius  jnramentum  fuisse  de  non  afferendo 
Deum  in  testem  ad  confirmandam  talem 
actionem ,  et  ideo  secundum  juramentum 
esse  eontrarium  priori  ,  non  videtur  suffi- 
cereut  non  confirmet  contractum,  tum  quia 
licet  posterius  juramentum  sit  inique  fac- 
tum,  non  obligat  ad  aliquid  iniquum,  et  ita 
nunquam  est  vinculura  iniquitatis;  tum  etiam 
quia  licet  quis  male  faciat  sic  juraudo,  nihi- 
lominus  cum  effectu  adducit  Deum  in  tes- 
tem ;  ergo  prius  juramentum  impedire  non 
potest  quin  pactum  maneat  divino  testimonio 
confirmatum.  Ut  si  quis  juravit  non  facere  tes- 
tamentum  clausum  coram  tot  tesiibus,  ne  va- 
lidum  sit,  nihilominussiposteafecittestameu- 
tum  coram  septem  testibus,  validum  est,  licet 
ille  fuerit  perjurus  admittendo,  vel  vocando 
tot  testes:  ergo  similiter,  etc.  Item  si  quis  ju- 
ravit  nihil  promittere  cum  juramento,  licet 
perjurus  sit  postea  promittendo  cum  juramen- 
to,  nihilominus  obligatur  promissione,  seu  se- 
cundojuramento;  nam,  licet  illu  1  fuerit  per- 
jurium  ex  parte  obligationis  jurantis,  nihilo- 
minus  postea  non  obligat  ad  aliquod  perj  urium , 
sed  ad  rem  licitam.  Ergo  similiter  in  preesenti, 
esto  secundum  juramentum  fiat  cum  perjurio, 
propter  obligationem  non  confirmandi  con- 
tractum,  non  tamen  fit  de  perjurio,  id  est,  de 
re,  quam  servando  committatur  perjurium,  et 
ideo  factum  ejus  tenebit 

9.  Cap.  Intellecto.  —  Denique  c.  Intellecto 
sine  causa  adducitur  ad  illam  sententiam  con- 
firmandam,  quia  in  casu  illiiis  textus,  aliena- 
tio,  quam  fecerat  rex  Ungariee,  erat  inprceju- 
dicium  regni  sui.  ut  in  textu  dicitur,  et  ideo 
juramentum  de  non  revoeanda  tali  alienatione 
erat  illicitum,  utpote  de  re  illicita,  nam  teneba- 


■ORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 
tur  rex  ille  ex  justitia  alienationem  revocare, 
sicut  etiam  intextu  dicitur;  undequamvis  illa 
obligatio  non  alienandi  non  fuisset  prius  fir- 
mata  juramento,  juramentum  postea  factum 
de  non  revocanda  alienatione  esset  nullius  ro- 
boris,  utpote  de  re  injusta ;  ibi  tamen  fit  men 
tio  prioris  juramenti  ad  exaggerandam  trans- 
gressionem,  non  quia  illud  fuissetnecessarium 
ad  nullitatem  posterioris  juramenti.  In  pree- 
senti  autem  alienatio  non  erat  injusta,  ut 
constat,  et  ita  non  revocare  illam,  non  est  ini- 
quum,  etconsequentcr  posterius  juramentum 
non  esl  ex  hac  parte  invalidum,  nec  fieri  po- 
test  invalidum  ex  vi  solius  juramenti  prioris. 
cum  non  sit  contrarium  ex  parte  materiee,  ut 
ostensum  est.  Ita  ergo  probabilior  fit  secunda 
sententia. 

10.  Prima  limitatio  secundw  sententue.  — 
Auctores  vero  ejus  Hmitant  illam  in  duobus 
casihus,  in  quibus  solis  volunt  procedere  pri- 
mam  sententiam  communem.  Prior  est , 
quando  prius  juramentumfactum  est  in  favo- 
remalicujus,  cui  per  illud  est  jus  acquisitum. 
Ita  Ant.  Gom.supra,  cumBald.,  Alex.,  Palaci., 
Rub.,  et  Georg.  Nath.,  quos  allegat.  Item  se- 
quitur  Matien.,  1.  5  Nov.  Recopil.,  tit.  10,  l. 
3,  Glos.  13,  n.  8,  addens  Decium,  Imol.,  Ja- 
son.,  et  Alciat.  Tenet  etiam  Guttier.,  et  pro- 
batur  optime  ex  c.  Quamvis,  de  Pact.,  in  6,  et 
c.  Cum  contingat,  de  Jurejur. ,  ex  quibus  ha- 
betur  ,  juramentum  factum  in  prajjudicium 
tertii  non  firmare  contractum.  Item  secundum 
juramentum  est  manifeste  est  de  re  iniqua, 
etiam  contra  justitiam,  quia  est  de  non  revo- 
cando  contractu,  qui  non  solum  legi  et  jura- 
mento,  sed  etiam  justitiee  repugnat,  quia  jus- 
titia  obligat  ad  revocationem  injuriee  factee. 
Ergo  juramentum  de  non  revocando  tali  con- 
tractu  de  re  injusta  est.  Unde  recte  intulit  Co- 
var.  supra,  hoc  non  solum  esse  verum,  quando 
juramentum  preecessit,  sed  etiam  quando  pree- 
cessitsola  promissio  facta  tertiee  personee,  et  ab 
illa  acceptata ;  qr.ia  etiam  illa  obligat  ad  revo- 
candum  talem  contractum,  utpote  factum  cum 
preejudicio  promissarii;  ergomulto  magis  pro- 
cedit,  quando  talis  promissio  juramento  fir- 
mata  preecesserat.  Et  hoc  etiam  confirmatur 
argumento  textus  in  d.  c.  Inteltecto. 

\  1 .  Juramentum  factum  contra  prius  totum 
non  est  validuin.  —  Potest  autem  dubitari , 
quando  non  preecessit  promissio,  sed  juramen- 
tum  absolutum,  conceptum  quidem  intuitu 
utilitatis  proximi,  non  tamen  confirmans  pro- 
missionem  illi  factam.  Et  tunc  considerandum 
censeo,  antale  juramentum  sit  factum  iutuitu 


CAP.  XXX 

pietatis,  necne.  Nam  si  sit  priori  modo  fac- 
tnm,  habet  vim  quamdam  voti,  seu  ejus  con- 
ditionem  imitatur,  et  ideo  censeo  posterius  ju- 
ramentnm  esse  de  re  iniqua,  et  non  obligare. 
Qnia  juramentnm  hoc  modo  faetum  contra 
prins  votum  non  esset  validum,  ut  si  mulier 
carens  filiis  voveat  Deo  non  alienare  fnndum 
dotale,  ut  possit  ex  illo  panperes  relinquere 
hreredes,  licet  postea  alienet  et  juret,  non  fir- 
mabitur  contractus,  nec  obligabit  tale  jnra- 
mentum,  quia  ex  vi  voti  non  solum  peccavit 
muliiir  alienando,  sed  etiam  tenetur  sempcr 
rcvocare  alienationem,  et  ideo  juramentum 
nou  revocandi  illam  est  de  re  iniqua,  et  non 
obligat;  ergo  idem  est,  quoties  juramentum  fit 
intuitu  piee  causee,  etiamsi  homini  non  fiat 
promissio.  At  vero  si  nec  fit  promissio  honiini, 
nec  ratio  pise  causae  intervenit,  sed  tantum 
ratio  humana  cedens  in  utilitatem  tertii,  idem 
judicium  esse  videtur  de  tali  jurainento,  quod 
de  absolute  facto  solum  intuitu  proprise  hu- 
manae  commoditatis,  quia  tunc  nullum  jus  ac- 
quisitum  est  tertio,  nec  alia  ratio  religionis 
specialiter  obligat  ad  revocandam  alienatio- 
nem  semel  factam,  licet  cum  peccato  facta  sit. 
Imo  dicuntdicti  auetores,  tunc  priusjuramen- 
tum  non  ita  obligare,  quin  possit  jurans  ce- 
dere  juri  suo,  et  quasi  relaxare  illud  sibi; 
quod  ego  verum  non  censeo,  si  juramentum 
sine  peccato  servari  poterat,  et  ideo  non  ex- 
cuso  aperjurio  contractum  postea;  sed  eo  non 
obstante,  videntur  argumenta  facta,  et  solu- 
tiones  datee  probare,  posse  firmari  posteriori 
juramento. 

12.  Secunda  limitatio.  —  Altera  limitatio 
hujus  posterioris  sententise,  seu  alter  casus  in 
qno  prior  communis  sententia  procedere  pos 
sic,  est,  quando  alter  contrahentium,  ut  emcns 
f undum  ,  vel  donatarius,  etc. ,  in  cujus  favo- 
rem  factus  est  contractus  ,  fuit  conscius  prio- 
ris  juramenti,  et  nihilominus  contraxit,  et 
exegit,  vel  acceptavit  postenus  juramentum  a 
contrahente.  Ita  Anton.  Gom.  supra ,  cum 
Bald.,  lmol.,  Alexand.,  Fabro,  Jasone  ;  et  est 
communis  juristarum  sententia  ,  ut  Govar.  et 
Sancius  supra  referunt.  Et  Guttier.  supra  , 
n.  88,  dicit  esse  sequendam  in  judicando,  et 
consulendo  ,  licet  contrariam  censeat  verio- 
rem  quoad  illam  partem,  quod  etiam  interve- 
niente  ignorantia  alicujus  contrahentis  poste- 
rius  juramentum  non  confirmet  contractum. 
Quoad  alteram  vero  partem,  quod  interve- 
niente  sdentia  ex  parte  ejus  cui  fit  secundum 
juramentum  ,  non  confirmetur  contractus , 
omnes  videntur  in  ea  eonvenire. 
xiv. 


\N,  PR.ECEDENTE  JUUAMENTO  NON  FACIENDI  PACTUM,  ETC.  625 


13.  Inde  vero  sumunt  argumentum  Covar. 
et  alii ,  ut  concludant  ineptam  esse  distinctio- 
nem ;  nam  vel  juramentum  secundum  est  de 
re  licita,  vel  de  illicita  ;  si  primum,  contirma- 
bit  contractum,  sive  interveuiat  scientia  prio- 
ris  juramenti  ex  parte  alterius  contrahentis  , 
sive  non  ;  si  antem  juramentum  secundum  est 
de  re  illicita,  non  confirmabit  contrao.tum, 
etiamsi  alius  bona  fide  contraxerit ;  videtur 
ergo  impertinens  distinctio.  Sed  hsec  ratio  non 
conviacit,  si  haec  sententia  communis  recte 
declaretur;  non  enim  debet  ita  intelligiut  ju- 
ramentum  secundum  non  obliget  ,  quando 
scientia  ex  parte  alterius  intervenit;  opposi- 
tum  enim  probat  ratio  facta ;  sed  debet  ita  in- 
telligi,  ut  tunc  juramentum  non  confirmet 
contractum,  etiamsi  nou  sit  iliicitum  ex  parte 
rei  proxime  juratae,  quee  est,  non  contrave- 
nire  contractui,  et  ideo  obliget.  Non  enim 
omne  juramentum  obligans  confirmat  con- 
tractum ,  sed  oportet  ut  non  intercedat  turpi- 
tudo  ex  parte  illius  cui  juratur,  ut  supra  dic- 
tum  est ;  quia  ergo  ille,  qui  sciens  prius  jura- 
mentum  contrahit,  turpiter  agit  in  cooperan- 
do,  ideo  posterius  juramentum  non  confirmat 
contractum  in  favorem  ejus.  Et  ideo  licet  ser- 
vandum  sit,  quamdiu  suam  retinet  vim,  nihi- 
lominus  potest  de  illo  peti  relaxatio,  et  postea 
contractus  irritari.  Atque  ita  explicata  illa 
sententia  non  inducit  repugnantiam. 

1 4.  Conciliatur  utraque  sententia.  —  Ex  his 
omnibus  videtnr  consurgere  veluti  queedam 
concordia  inter  duas  sententias  dictas,  nimi- 
rum,  ut  prior  procedat  in  duobus  casibus  ulti- 
mis ;  posterior  vero  generaliter  extra  illos. 
Quae  concordia  probabilis  est ,  eamque  admit 
tunt  Anton.  Goni.,  Matien.,et  alii  ab  ipsis  al- 
legati,  et  consentit  ex  parte  Guttier.,  licet  non 
omnino.  At  vero  Covar.,  Sanc,  et  multi  alii  il- 
lam  concordiam  non  admittunt,  nec  intelli- 
gunt  priorem  sententiam  iu  illis  tantum  duo- 
bus  casibus,  sed  geueraliter,  quianon  tunda- 
datur  in  particularibus  rationibus  et  circum- 
stantiis  illorum  casuum,  sed  in  generali  ra- 
tione  ,  quod  secundum  juramentum  iuiquum 
est,  et  sine  interitu  salutis  seternse  servari  non 
potest.  Quod  fundamentum  ab  eis  non  satis 
ostenditur  ,  et  ideo  contrariam  sententiam 
existimo  valde  probabilem,  tum  speculative, 
tum  etiam  practice. 

15.  Duobus  modis  potest  defendi  prima  sen- 
tentia.  — Si  quis  autem  voluerit  priorem  sen- 
tentiam  communem  defendere,  duobus  modis 
potest  procedere.  Unusest,  dicendo  juramen- 
tum  posterius  in  eo  casu  semper  esse  in  pree< 

40 


623 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


judicinm  Dei,  qui  adducitur  in  testem  contra 
prius  testimonium  suum,  et  ita  inducitur,  ut 
suo  testimoiiio  falsum  efficiat  id,  quod  antea 
sua  auctoritate  eonfirmaverat,  quaB  est  magna 
injuria  Dei,  quse  non  sine  causa  comprehendi 
potest  sub  pra3Judicio  tertii,  de  qua  fit  mentio 
in  d.  c.  Quamvis,  et  d.  c.  Cum  contingat.  Ac- 
cedit  quod  illa  secunda  juratio,  eo  ipso  quod 
inducit  Deum  ad  testificandum  contra  suum 
prius  testimonium,  videtur  inefficax  ad  con- 
firmandam  veritatem,  et  consequenter  etiam 
ad  confirmandum  contractum.  Sicut  testis, 
qui  deponit  contra  suum  prius  testimonium 
juratum,  nullam  efficaciam  habere  potest  ad 
veritatem  comprobandam.  Et  juxta  banc  ra- 
tionem  solventur  novo  modo  omnia  addncta 
pro  secunda  sententia,  quia  ba?c  ratio  proce- 
dit,  etiamsi  secundum  juramentum  non  obli- 
get  in  futurum  ad  aliquid  iniquum,  sed  fun- 
datur  in  hoc  solum,  quod  cadit  super  pac- 
tum,  quod  sine  perjurio  non  fit ;  quia  ipsum- 
met  secundum  juramentum  cum  perjurio  fit; 
sicut  qui  juravit  non  jurare,  et  jurat ,  ju- 
rando  est  perjurus.  Consequenter  autem  lo- 
quendo,  non  oporiet  dicere,  secundum  jura- 
mentum  non  obligare,  sed  satis  est  dicere, 
non  confirmare  contractum,  quia  fuit  male 
prsestitum  contra  certitudinem  juramenti,  et 
in  prsejudicium  Dei,  quse  est  sufficiens  ratio  ut 
relaxari  possit,  et  consequenter  ut  non  sitom- 
nino  firmum,  nec  confirmativum  contractus. 
Ut  si  is,  qui  juravit  non  jurare,  postea  jura- 
vit,  obligatur  secundo  juramento;  videtur  ta- 
men  illa  sufficiens  ratio  obtinendi  relaxatio- 
nem  juraimnti.  Atque  hasc  via  probabilis  est, 
tamen  incerta,  et  nimis  speculativa  ;  nam 
practice  potius  videtur  rationabilius,  ut  illi 
perjuro  uon  faveat  iniquitas  ejus,  sed  ligetur 
coutractu  quem  iniquejuravit,  quia  tunc  con- 
tractum  non  confirmari  juramento,  esset  favor 
ipsius  jurantis. 

16.  Secundus  mo&us  defendendi  primam  sen- 
tentiam.  —  Altera  via  est  defendendo,  pri- 
mum  juramentum  non  facieudi  contractum, 
alias  lege  prohibitum,  virtute  includere  obli- 
gationem  non  ita  faciendi  iilum,  quin  retrac- 
tari  possit  et  debeat,  et  totum  hoc  firmari  illo 
priori  juramento.  Quia  illud  non  est  solum 
denon  faciendo  illo  coiitractu  quoadexternam 
actionem  annullatam  per  legem,  sed  multo 
magis  de  non  faciendo  illo  valide.  et  in  re; 
ergo  consequenter  etiam  est  derevocando  illo, 
si  exterius  tentatum  fuerit.  Ex  boc  autem 
principio  optime  sequitursecundum  juramen- 
tum  esse  de  re    iniqua,  et  quaj  sine   peecato 


perjurii  fieri  non  potest,  ac  subinde  non  con- 
firmare  contractum,  et  sic  etiam  facile  ruunt 
omnia  adducta  pro  secunda  sententia.  Qui 
modus  est  etiam  probabilis,  sed  fundamentum 
illud  est  valde  incertum,  quia  nullo  sufficienti 
fundamento  probatur,  in  priori  juramentoilla 
omnia  contineri;  et  prsesertim  probari  non 
potest,  per  tale  juramentum  induci  obligatio- 
nem  specialem  retractandi  talem  contractum, 
quotiescumque  fieri  contingat,  quia  in  tali  ju- 
ramento  formaliter  hoc  non  includitur,  nec 
ex  vi  illius  videtur  heec  esse  intentio  sic  ju- 
rantis;  et  ideonisi  de  hac  specialiter  constet, 
oppositum  credo  verius,  ideoque  pensatis  om- 
nibus,  posterior  opinio  cum  suislimitationibus 
magis  probabilis  practice  videtur. 

17 .  Posterior  opinio  cum  suis  limitationibus 
magis  approvatur.  —  Denique  non  omittam 
advertere,  Covar.  et  alios  fateri,  si  intervenit 
dolus  ex  parte  alienantis  sub  juramentocontra 
prius  juramentum,  quod  occultavit  ad  circum- 
veniendum  et  decipiendum  alium  contrahen- 
tem,  tunccontractum  firmari  juramento,  hanc 
exceptionem  addentes  suse  sententiee,  quia 
deceptis  et  non  decipientibus  jura  subveniunt. 
Quod  non  videtur  in  eorum  sententia  conse- 
quenter  dictum  :  nam  dicunt  secundum  jura- 
mentum  non  posse  servari  sine  interitu  salu- 
tis  aeternse  ;  sed  idem  est  juramentum,  etiamsi 
praecesserit  dolus;  ergo  non  potest  obligare, 
nec  confirmare  contractum.  Ergo  e  converso, 
si  tunc  confirmat  contractum,  signum  est  non 
esse  tale  ut  servari  non  possit  sine  dispendio 
33terna3  salutis,  et  ita  in  eo  casu  confirmat 
contractum,  quia  servari  potest  et  debet ;  er- 
go  idem  erit  quoties  licite  servari  potuerit. 

CAPUT  XXXI. 

AN  OBLIGATIO  JURAMENTI  SIT  MERE  PERSONALIS 
TAM  EX  PARTE  JURANTIS  QUAM  EJUS  GUI  JU- 
RATUR? 

1 .  Quot  persona?  concurrunt  per  se  in  jura- 
mento.  —  Hactenus  diximus  de  conditionibus 
requisitis  ad  obligationem  et  effectum  jura- 
menti  promissorii,  ejusque  vim  et  efiicaciam 
explicuimus.  Nunc  declarandum  superest 
quautum  extendatur,  tum  ex  parte  persona- 
rum,  tum  ex  parte  materiee,  vel  durafiouis, 
et  indecommode  transitum  faciemusad  expli- 
candos  modos  quibus  potest  hsec  obligatio  au- 
ferri.  Dua3  autem  personaa  per  se  concurrunt 
in  juramento,  jurans^  et  is  cui  juramentum 
prcestatur,  quarum  prior  exhibet  obligatto- 


CAP    XXXI.  AN  OBLICATIO  JURAMENTI  SIT  MERE  PERSONAUS 


nem,  et  illa  ligatur,  posterior  quasi  acquirit 
illaoi,  seu  jus  aliquale  ratione  lllius.  Circa  prio- 
rem  personam,  quseri  potest  an  sola  illa  obli- 
getur,  vel  an  unus  possit  obligari  juramento 
facto  per  alium.  Nam  quod  jurans  ipse  oblige- 
tur,  satis  ostensum  est.  Deinde  constat  nullam 
esse  posse  quaestionem  de  persouis,  qua>.  inter 
se  nullamrelationem,  vel  moralem  unionem, 
aut  successionem  habent,  quia  juramenlum 
unius  non  potestalium  obligare. 

2.  Quomodo  juramentum  sit  actio  personalis. 
—  Imo,  iicet  unus  alteri  dederit  potestatem 
ad  promittendum  pro  se,  vel  componendam 
lilem,  aut  similem  contractum  perficiendum 
suo  nomine,  si  non  dedit  etiam  specialem 
commissionem^uramenti,  et  ita  firmandi  pac- 
tum  suo  nomine,  licet  procurator  juret,  non 
tenetur  alter  virtute  juramenti,  sed  tantum 
virtute  contraetus,  quia  procurator  excessit 
potestatem,  et  quia  actus  agentium  non  exce- 
dunt  intentionem  eorum;  tunc  autem  jura- 
mentum  non  processit  ex  intentione  principa- 
lis  agentis ;  non  ergo  potuit  illum  obligare. 
Iu  hoc  ergo  sensu,  certum  est  juramentum 
esse  actiouem  personalem,  et  similiter  obliga- 
tiouem  ejus  :  ita  docet  D.  Thomas,  q.  98,  art. 
ad  A,  et  est  communis  ac  certa  sententia,  et 
patet ;  tum  etiam  quia  est  obligatio  religionis, 
quae  non  eootrahitur  nisi  ab  eo  qui  eultum 
Deo  praebet,  sicut  dicemus  infra  de  Voto  ;  opor- 
tet  ergo  ut  sit  actus  ejus,  qui  per  juramentum 
obligatur.  Ex  hoc  vero  principio  oriuntur 
nonnulla  dubia. 

3.  An  prcestari  possit  juramentum  per  pro- 
curatorem. —  Primum  est,  an  possit  juramen- 
tum  praestari  per  procuratorem  ;  in  quo  loqui 
possumns,  velex  natura  rei,  vel  jure  positivo. 
Priori  modo  ce.rtum  cst  juramentum  promis- 
sorium  fieri  posse  per  procuratorem,  et  itafac- 
tum  obligare,  non  procuratorem,  sed  eum  cu- 
jus  nomine  factum  est.  Probatur,  quia  jura 
cauonica  ssepe  recipiunt  et  approbant  haec  ju- 
ramenta  ;  ergo  signum  est  ex  natura  rei  esse 
valida,  et  obbgantia  :  si  enim  ex  se  non  suffi- 
ceret  ille  modus  jurandi  ad  obligandum,  non 
posset  fieri  validus  per  jus  humanum,  quia 
oportet  ut  talejus  supponat  omnia  neeessaria 
ex  natura  rei  ad  valorem  juramenti.  Anlece- 
dens  autem  constat  in  c.  Tili  Domino,  d.  63, 
ubi  Gloss.  late  id  explicat ;  item  ex  cap.  Opta- 
tum,  d.  100,  ubi  aequiparantur  juramentum 
per  scripturam  missum,  et  propria  subscrip- 
tione  munitum,  et  praestitum  per  procurato- 
rem.  Et  in  c.  Metuentes,  14,  q.  4,  ubi  sermo 
est  de  juramcnto  inter  privatos  praestito  per 


ETC  627 

miuistrum.  Idem  habetur  ex  c.  Unde,  §  Ve- 
rum,  de  Stat.  regul.,  in  6,  et  ex  e.  ult.  de 
Jur.  calum.,  in  6,  ubi  de  juramento  ealumniae 
sermo  est,  et  declaratur  esse  necessarium  spe- 
cialemandatum,  ut  ibi  etiam  notat  Glossa.  Et 
ita  in  hac  conclusione  omnes  doctores  his  lo- 
cis  conveniunt,  et  in  c.  In  pertractandis,  de 
Juram.  calum. ,  et  in  leg.  Qui  boni,  §  Si 
alieno,  ff.  de  Damno  infeeto;  etplura  adducit 
Covar.  infra  citandus,  et  facit  regula  juris  68. 
in  6  :  Putest  quis  per  alium,  quod  potest  facere 
per  seipsum,  ubi  videri  potest  Glossa. 

4.  Quilibet  contractus  potest  fieri  per  pro- 
curatorem.  —  Juramentum  per  epistolam  aut 
nuncium  obligat.  —  Ratio  vero  est,  quia  con- 
tractus  quilibet  potest  per  procuratorem  ha- 
bentem  speciale  mandatum  fieri  ex  natura  rei, 
utpstet  etiam  in  ipso  matrimonio;  ergo  et 
juramentum  poterit,  quia  non  magis  requiri- 
tur  consensus  ad  juramentum,  quam  ad  ma- 
trimonium.  Item  ibi  intervenit  intentio  juran- 
di  ex  parte  principalis,  et  quamvis  postea  per 
alium  loquatur,  ipse  est  qui  loquitur,  quia 
aliusnon  loquitur  nisi  nomine  ejus,  et  parum 
ad  vinculum  juramenti  refert,  quod  instru- 
mentum  explicandi  jurationem  sit  propria  lin- 
gua  vel  aliena.  Et  mde  est  ut  tale  juramen- 
tum  obliget  principalem,  non  procuratorem, 
quia  principalis  est  qui  jurat,  et  ideo  tunc  di- 
citur  procurator  jurare  in  animam  domini, 
non  in  propriam,  ut  notant  dictoe  Glossae.  Se- 
cus  vero  est,  quando  ceconomus  universitatis 
jurat  de  calnmnia,  quia  hic  jurat  in  animam 
propriam,  ut  dicitur  iu  d.  c.  ln  pertractandis; 
et  ideo  ipse  obligatur,  quia  jurat  nomine  pro- 
prio,  et  tunc  non  obligatur  principalis  ratione 
talis  juramenti,  propria  obligatioue  illius.  De- 
nique  juramentum  per  epistolam  sine  dubio 
obligat  subseribentem,  apud  Depm  et  homi- 
nes,  et  simihter  juramentum  per  nuncium, 
qui  tantum  se  habet  ut  narrans  factum  alte- 
rius;  ergo  similiter  per  procuratorem,  quia 
licet  videatur  loqui  formaliter,  Juro,  etc,  lo- 
quitur  nomine  alterius,  et  tanquam  alterum 
repra?sentans.  Et  ideo  hic  modus  juraudi  non 
excludit  quin  juramentumsitactio  personalis, 
quia  persona,  principaliter  ac  formaliter  ju- 
rans,  eadem  est  quae  obligatur.  Ita  fere  Caje- 
tanus  2.  2,  q.  98,  art.  2,  ad4. 

5.  Quomodo  se  habeat  revocatio  priricipalis 
circa  juramentum  procuratoris.  —  Sed  quid, 
si  mittens  procuratorem  consensum  suuro  re- 
vocet,  priusquam  procurator  juret?  Glossa,  m 
d.  c.  Tibi  Doiuitw,  respondet,  quod  si  revoca- 
tio  pervenit  ad  notitiam  procuratoris,  prius- 


628 


LIB.  11.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONK. 


quam  juret,  non  poterit  jurare,  neque  si  juret 
nomine  alterius,  poterit  illum  obligare;  quod 
sa$is  per  se  clarum  esi,  quia  revocatio  habet 
effectum,  et  ita  jam  non  potest  procurator  no- 
mine  alterius  aliquid  facere.  At  vero  si  procu- 
rator  juravit  prius  quam  revocatio  ad  ejus  noti- 
tiam  pervenerit,  ait  principalem  obligari  jura- 
meuto  ;  quia  quod  facit  judex  post  revocatio 
nem  commissionis,  seu  mandati,  autequam  il- 
lius  notitiam  habeat,  validum  est,  juxta  c.  Man- 
dato,de  Procur.  Sed  hoc  non  est  intelligendum 
de  obligatione  propria  juramenti  ,  sed  de  alia 
forensi,  seu  judiciali ,  quse  per  modum  con- 
ventionis  vel  prsecepti  potest  imponi  per  jura 
prsescribentia  formam  judicii. 

6.  At  vero  propria  obligatione  juramenti, 
et  apud  Deum  ,  fieri  non  potest  ut  in  eo  casu 
obligetur  principalis  per  juramentum  procura- 
toris.  Probatur,  quia  tale  juramentum  revera 
non  manat  ab  ipso  prineipali,  et  licet  in  exte- 
riori  forma  ilii  attribnatur,  et  nomine  illius 
fieri  dicatur ,  tamen  in  re  fit  sine  consensu 
ejus,  et  consequenter  sine  intentione  jurandi ; 
ergo  non  potest  ipsum  obligare  in  vi  jura- 
menti.  Confirmatur  primo,  nam  verba  jura- 
menti  proprio  ore  prolata ,  si  fiant  sine  inten- 
tione  jurandi,  non  obligant  in  vi  juramenti  ; 
ergo  multo  minus  verba  per  alium  prolata 
poterunt  obligare,  deficiente  consensu,  et  iq- 
tentione  illius  qui  jurare  dicitur.  Confirmatur 
secundo,  exemplo  matrimonii  per  procurato- 
rem  facto,  quod  constat  esse  nullum,  si  tem- 
pore  contractus  procuratio  fuit  revocata  , 
etiamsi  procurator  id  ignoret,  juxta  cap.  ult. 
de  Procurat. ,  in  6  ,  ubi  pro  ratione  redditur, 
quia  deficit  consensus  ;  ergo  idem  est  in  prse- 
senti,  quia  non  minus  requiritur  consensus  ad 
juranduui.  Unde  tota  illa  declaratio,  quse  in 
illo  cap.  ult.  fit  de  matrimonio  per  procurato- 
rem  contracto ,  videtur  mihi  posse  cuni  pro- 
portione  applicari  ad  juramentum  per  procu- 
ratorem  prsestitum  ,  sive  assertorium  sit ,  sive 
promissorium,  ut  sensit  etiam  Cajet.,ioc.  cit., 
et  clarius  Covar.,  d.  c.  Qicamvis  pactum,  1  p., 
§  5,  n.  7,  in  fine.  Si  autem  dominus,  qui  re- 
vocaverat  mandatum  ,  postea  ratum  habeat 
juramentum  per  procuratorem  post  revoca- 
tionem  factum,  ex  tur.c  censebitur  jurasse, 
quia  jam  prsebuit  consensum,  et  ex  tunc  fecit 
suum,  quod  apparenter  tantum,  et  externo 
suo  nomine  factum  fuerat ,  juxta  regulas  juris 
9  et  10,  in  6,  de  Ratihabitione  et  mandato. 

7.  Aliquando  non  admittitur  jurametdum 
per  tertiampersonam  dejure  humano.  — Deni- 
que  dicendum  est  de  jure  humano  in  aliquibus 


casibus  non  admitti  juramentum  per  tertiam 
personam.  Ita  notat  Covar.  supra,  n.  8.  Etra- 
tio  esse  videtur,  quia  in  aliquibus  casibus  ad 
pleniorem  earum  examinationem,  et  partis 
satisfactionem,  ita  expedire  visum  est.  Et  ita 
hoc  frequentius  postulatur  injuramento  asser- 
torio  et  judiciali,  ut  colligitur  ex  c.  2,  de  Tes- 
tibus ;  et  ex  c.  Licet,  2,  eod.,  ubi  id  notant 
Abb. ,  Felin. ,  et  alii;  et  ex  c.  Si  vero,  2,  de 
Sentent.  excommun.,  et  cap.  2,  de  Hseret., 
ubi  Glossa,  verb.  Propriis.  Quibus  autem  ver- 
bis  soleat,  vel  debeat  in  lege  explicari  hsee  ne- 
cessitas  testificandi  et  jurandi  in  propria  per- 
sona,  et  non  per  alium,  tractant  jurisperiti  his 
locis,  et  Covar.  supra.  At  vero  in  juramento 
promissorio  solet  heec  prsesentia  exigi  propter 
specialem  significatiouem  reverentise  et  obe- 
dientise  exhibendam  illi  cui  juratur,  et  hac 
ratione  juramenturn  fidelitatis  prsestandum 
esse  in  propria  persona  vassalli  dixit  Bald., 
ut  Covar.  supra  refert ;  sed  intelligendum  est 
cum  duplici  limitatione  :  uua,  si  possit,  et  non 
sit  legitime  impeditus  ;  alia,  si  dominus  ita 
exigat,  nam  si  ille  velit  per  procuratorem  ju- 
ramentum  recipere,  sine  dubio  potest,  ut  con- 
stat  ex  d.  §  Verum,  de  Stat.  regul.,  in  6.  Et 
ita  docnit  idem  Bald  ,  in  tit  3,  lib.  2  Feudor., 
Per  quos  fiat  iuvesti.,  §  Nulla,  in  princip. ;  et 
idem  sensit  Glossa, in  lib.  d,tit.  22,  de  Feud., 
Quo  tempore  miles,  etc,  cap.  1,  verb.  Ab- 
sentia. 

8.  An  communitas  aliqua  possit  juramen- 
tum  obligatorium  prcestare.  —  Atque  ex  his 
definiri  potest  aliud  dubium,  scilicet,  an  com- 
munitas  aliqua  possit  juramentum  praestare, 
ita  ut  juramentum  sit  obligatorium.  Et  ratio 
dubitandi  esfc.  quia  communitas  non  est  per- 
sona  vera,  sed  ficta ;  juramentum  autem  est 
actus  personse  verse,  non  fictse,  quia  est  actus 
qui  requirit  propriam  intentionem  et  consen- 
sum.  Contrarium  vero,  scilicet,  communitatem 
etiam  posse  juramento  obligari,  constat  ex 
usu  et  consensu  omnium  Doctorum,  ut  videbi- 
mus,  et  est  satis  expressum  in  capit.  Dilectio, 
de  Prsebend.,  cum  similibus.  Dupliciter  ergo 
potest  juramentum  fieri  ab  universitate,  seu 
communitate  :  primo  ad  obligandum  siugulos 
singulariter  et  divisim  operantes,  ut  si  jurent 
servare  talem  diem  festuiu,  vel  aliquod  hujus- 
modi ;  secundo  ad  se  obligandum  collegialiter, 
ut  sijurent  non  revocare  taie  statutum,  vel 
servare  illucl,  cum  tamen  nou  disponant  de 
actionibus  singulorum,  sed  de  actione  totius 
capituli,  ut  non  recipiendi  aliquem  in  canoni- 
cum  vel  fratrem  ullra  talem  numerum,  ut  est 


CAP.  XXXI.  AN  OBLIGATIO  JURaMENTI  SIT  MERE  PERSONA.LI5,  ETC. 


G-29 


exemplum  in   dicto   capite  Dilectio,  de  Pree- 
bend. 

9.  Quid  requiratur  ut  collegium  juret  ? — 
Dico  ergo  :  ut  colleginm  juret,  quatenus  colle- 
gium  est,  et  juramento  obligetur  ad  actum 
collegii  ut  sic,  necessarium  est  ut  juramen- 
tum  a  singulis  prajstetur ;  satis  vero  erit  quod 
major  suffragiorum  numerus  collegii  conve- 
niant  in  jurando,  licet  alii  contradicant,  nisi 
in  aliquo  speciali  casu  ad  actum  ipsum  pro- 
missum  vel  juratum  major  concordia  requi- 
ratur.  Primam  partem  probat  ratio  dubitandi 
supra  posita,  quia  juramentum  est  actus  per- 
sonalis,  qui  non  potest  vere  et  in  conscientia 
alicui  attribui  sine  consensu  ejus ,  et  propria 
intentione  jurandi  ;  sed  hic  consensus  et  in- 
tentio  non  potest  in  re  ipsa  haberi  a  persona 
ficta,  ut  est  eollegium,  nisi  per  veras  perso- 
nas,  atque  adeo  per  consensus  et  intentiones 
singulorum  ;  ergo  non  potest  collegium  jura- 
re,  nisi  quatenus  singulae  personse  jurant,  ut 
sunt  partes  collegii.  Altera  vero  pars  proba- 
tur,  quia  quod  fit  a  majori  numero,  censetur 
fieri  a  toto  collegio,  regulariter  loquendo,  et 
seclusis  specialibus  'casibus,  in  quibus  major 
concordia  requiritur ,  quod  ad  juramentum 
per  se  necessarium  non  est ,  esse  tamen  pote- 
rit  necessarium  ratione  materia;  illius,  ut  in 
ultima  parte  dixi ;  ut  si  ad  eligendum  requiri- 
tur  concordia  duarum  partium  capituli,  vel 
suffragia,  quae  medietatem  eligentium  non  at- 
tingant,  licet  illi  jurent,  ratam  habere  elec- 
tionem,  nullum  est  juramentum,  quia  cadit 
super  materiam  indebitam  et  iniquam.  Item 
si  ad  aliquid  gratiose  donandum,  necessarius 
est  communis  consensus,  nemine  dissentiente, 
licet  capitulum  velit  sub  juramento  promitte- 
re  aliquam  donationem  facere,  si  in  illo  jura- 
mento  non  consentiunt  omnes,  non  obligabit 
capitulum,  utsic,  addonandum,  quia  ad  hunc 
actum  major  consensus  capituli  necessarius 
est  ad  talem  actum.  Poterit  tamen  tale  jura- 
mentum  obligare  singulos,  qui  jurarunt,  ad 
non  contradicendum  postea,  quia  saltem  \nn. 
intentione  jurasse  videntur.  At  vero  seclusis 
his  casibus,  ac  regulariter  loquendo,  ubi  actus 
fieri  potest  ad  plura  suffragia,  ut  juramento 
firmetur  a  capitulo,  idem  numerus  suffragio- 
rum  sufficiet,  nam  est  eadem  ratio. 

40.  Juramentum  non  potest  obligare  totam 
communitatem ,  nisi  aliquo  modo  obliget  singu- 
los.  —  Sed  petes  an  tunc  obligentur  juramen- 
to  capituli,  singuli  qui  sunt  de  capitulo,  vel 
quem  effectum  habeat  tale  juramentum.  Re- 
spondeo  imprimis  clarum  esse,  eos,  qui  jura- 


runt,  obligari  tali  juramento,  qnia  juramen- 
tum  fuit  validum,  ut  supponitur  ;  ergo  maxi- 
me  valuit  ad  obligandos  eos  qni  jurarunt;  non 
potest  enim  obligare  communitatem,  nisi  ali- 
qno  modo  obliget  singulos.  Item  licet  singuli 
non  juraverint ,  nisi  ut  partes  capitnli,  atque 
adeo  sub  conditione  tacita,  si  capitulum  con- 
sentiret.  nihilominus  eo  ipso,  quod  illa  sen- 
tentia  prsevaluit,  jam  capitulum  consensit  et 
juravit ;  ergo  sufficienter  impleta  fuit  condi- 
tio ;  ergo  obligat  juramentum  tottim  capitu- 
lum;  ergo  maxime  ratione  illorum  qui  jura- 
runt. 

41.  In  capitulo  postquam  major  numerus 
juravit,  alii  cogendi  sunt  ad  jurandum.  —  Si 
aliqui  de  capitulo  non  juraverint,  non  obliga- 
buntur  in  virtute  juramenti ,  licet  aliunde  obli- 
gari  possint.  —  At  vero  aliis,  qui  noluerunt 
tali  juramento  consentire,  satis  dubium  est 
an  obligentur  tali  juramento.  In  quo  videtur 
mihi  dicendum,  postquam  sententia  illa  prae- 
valuit,  ut  capitulum  juret,  et  se  obliget  sub 
juramento,  postquam  major  numerus  juravit, 
alios  cogendos  esse  ad  jurandum,  quia  tenen- 
tur  cum  toto  confbrmari,  et  quia  alias  non 
posset  esse  firmum  fcedus  cum  capitulo  vel 
universitate  juratum.  Nam  quotidie  mutantur 
persona?  de  capitulo,  et  ita  facile  posset  ces- 
sare  obligatio  juramenti  :  nullaque  esset  stabi- 
litas  in  illo,  quod  in  rebus  moralibus  est  ma- 
gnum  absurdum;  eo  igitur  ipso  quod  capitu- 
lum  obligatur  juramento,  debent  omues  et 
singuli  de  capitulo  jurare  personaliter.  Si  vero 
contingat  aliquos  non  jurare,  illi  revera  non 
obligantur  in  virtute  juramenti,  licet  aliunde 
ratione  pacti,  vel  promissionis  aut  legis  obli- 
gari  possint,  ut  ex  sequenti  puncto  patebit. 
Et  idem  a  fortiori  dicendum  est,  quando  actus 
ab  universitate  juratus  a  singulis  observandus 
est ;  nam,  ut  singuli  obligentur  juramento, 
necesse  est  ut  singuli  jurent,  vel  per  seipsos, 
vel  peralium  cui  facultatem  praebeant  jurandi 
nomine  suo,  et  ejus  juramento  omnium  nomi- 
r.e  facto  consentiant.  Si  autem  hoc  modo  non 
jurent,  non  obligabuntur  in  vi  juramenti,  quia 
jurare  est  actio  personalis ;  sed  potcrunt  obli- 
gari  alio  titulo  justitise  vel  obedientige,  ut  di- 
cemus. 

42.  An  juramentum  transeat  ad  successores  ? 
—  Tertio,  hinc  expeditur  aliud  dubium  ,  an 
juramentumtranseat  ad  successores.  Quod  po- 
test  intelligi  vel  de  successoribus  jurantis,  ita 
ut  ex  juramento  patris  vel  testatoris,  filius  aut 
haeres  obligetur,  vel  de  successoribus  ejus  eui 
juratur,  ita  ut  qui  juravit  regi  obedieiitiam, 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


630 

successori  ejus  illam  debcat.  Quautum  ad  pri- 
mum  igitur  puuctum ,    communis  sententia 
cst,  jurameutum  non  obligare  successores  ju- 
rantis,  quia  juramentum  est  viuculum  perso- 
nale  ;  quia  sicut  nemo  jurat  nisi  sua  voluntate, 
ita  neque  obligatur  juramento  alicujus,    nisi 
in  illud  consentiat,  et  consentiendo  suum  fa- 
ciat.  fta  D.  Thomas,  q.  98,  art.  2,  ad  A;  et  ibi 
Cajetan.,  Soto,    et  omnes;  Glossa  per  textum 
lbi,  et  alios,  quos  refert  m  cap.  2,  §  Procura- 
tores,verb.  Juramenlum,  de  Juram.  calum- 
nise,  in6;  Panorm.  et  alii  in  c.    Veritatis,  de 
Jurejur.;  Felin.,  in  c.  Cum  sit,  de  For.  com 
pet.,  n.    9;    Joann.  Andr.,  in  c.    ult.,  de  Se- 
pult. ;  Bart.,  in  L  Qui  superstitis,  ff.  de  Acquir. 
heered. ;  Bald.,  in  1.  Liberti,  libertceque.  ff.  de 
Operis  libert. ;  Anton.,  2  p.,  tit.  10,  c.  6,  casu 
10;  Gregor.  Lopez,  in  1.  5,  tit.  15,  p.  2,  gloss. 
10.  Ubi  in  hoc  ponit  differentiam  inter  jura- 
mentum  et  homagium,  quatenus  actus  huma- 
nus  est;  idem  in  1.  4,  tit.  25,  p.  4,  gloss.  5. 
Item  tenet  Sylv.,  verb    Juramentum,  4,  q.  2 
et  3,  et  alii  Summistee;  Covar.  supra,  p.  1,  § 
5,  num.  4,  ubi  alios  refert,  et  infra  in  d.  tract. 
de  Voto  hoc  iterum  dicemus.  Est  enim  ea- 
dem  ratio  cle  utroque,  quia  utriusque  obliga- 
tio  spiritualis  est  et  religiosa,   et  ex  proprio 
consensu  pendet ,    sicut   etiam   conjugium  , 
sponsalia,  et  similia  viucula  personalia. 

13.  Juramentum  non  imponit  obligationem 
successoribus  jurantis,  gua  juramentum  est, — 
Unde  omnes  colligunt,  si  aliquis  juramento  ali- 
quid  promisit,  hseredem  posse  obligari,  ut  hae- 
redem,  ratione  pacti  vel  promissionis,  non  vero 
ratione  juramenti.  Quod  si  promissio  invalida 
fuit,  vel  non  contulit  jus  alteri,  cui  facta 
est,  ita  ut  per  se  spectata  non  transiret  ad 
hseredes,  licet  juramento  firmata  fuerit,  non 
transibit,  quia  juramenti  obligatio  cum  suo 
auctore  finitur.  Et  eadem  ratione  inferunt  om- 
nes,  quod  paulo  antea  dicebamus .  si  civitas, 
vel  collegium,  vel  capitulum  aliquid  juravit, 
successores  non  obligari  illo  juramento,  nisi 
denuo  ipsi  jurent,  licet  possint  obligari  alio 
modo,  vel  in  vi  consuetudinis  justse,  legis,  vel 
aliosimili  modo.  Hinc  denique  oritur,  ut  hse- 
res  succedens  in  feudo  cogatur  inter  annum 
investituram  petere  cum  nova  fidelitatis  pro- 
fessione,  ut  patet  ex  1.  1,  de  prohibita  feudi 
alienatione  per  Fridericum ,  §  Prwterea,  et 
in  usibus  feudorum  notant. 

14.  Juramentum  transit  ad  successores  ejus 
cui  juratum  est. — Quod  vero  speetat  ad  alte- 
ram  partem,  de  successoribus  ejus  cui  jura- 
tum  est,  communis  rcsolutio  est,  juramentum 


transire   ad    successores,  et  videtur  expresse 
tradilum  in  c.  Veritatis,  de  Jurejur.,  et  facit 
optime  1.  Si  pactum,  9,  ff.  de  Probat.,  quate- 
nusdicit,  pactum  cum  aliquo  factum,  intelligi 
factum  etiam  pro  haerede,  licet  ejus  expressa 
mentio  non  fiat,  si  aliunde  non  constat  aliam 
fuisse  contrahentium   intentionem.  Sic  etiam 
juramentum  fidelitatis  prsestitum  domino  feu- 
di  intelligitur  etiam  factum  successoribus  ejus. 
15.  Nonest  necesse  quod  expressio  successo- 
rum  clare  fiat.  —  Dices:  vel  in  juramento  dis- 
lincte  exprimitur,  tibi,  et  successoribus  tuis, 
et  sic  nulla  est  extensio,  et  res  erat  satis  extra 
controversiam,  quia  tale  juramentum  non  po- 
test  dici  transire  ab  actuali  possessore  ad  suc- 
cessores,  sed  utrisque  directe  fieri;  vel  in  jura- 
mento  solum  fit  mentio  prsesentis  personse 
cui.juratur,  etsic  videtur  esse  contra  naturam 
juramenti,  quiasolum  obligat  ad  id,  quod  ex- 
primitur.  Circa  hoc  Glossa,  cap.   Veritatis,  a 
multis  probata,  dixit  necessarium  esse  ut  ex- 
pressio  successorum  clare  fiat.  Sed  id  verisi- 
mile  non  est,  propter  rationem  factam ;  quae 
enim  poterat  esse  ibi  dubitatio  ?  Satis  ergo  est 
quodjuramentumprEestetur  tali  persona?..  non 
ratione  sui   tantum,  sed  ratione  dignitatis, 
quod  significatur,  quando  sub  nomine  digni- 
tatis  aut  dominii  prsestatur  juramentum,  ut : 
Juro  tibi  Episcopo  meo,  vel  Papse,  ut  in  cap. 
Tili  Domino,   63  d.,  et  in  Usibus  feud.,  tit. 
Denova  formafidelitatis.  Etita  sentiunt  Abb., 
et  communiter  Doctores,   in  d.  c.  Veritatis; 
Anton.,  2  p.,  tit.  1 0,  c.  6,  §  3  ;  Sylvest.  supra, 
et  Covarr.,  n.  5. 

16.  Assignatur  differcntia  inter  successores 
jurantis,  et  personw  cui  juratur. — Itaque  dif- 
ferentia  per  se  intenta  inter  successores  juran- 
tis,  et  ejus  cui  juratur,  est,  quod  juramentum 
nullo  modo  potest  obligare  successores  juran- 
tis,  quia  sunt  distinctse  personse,  et  juramen- 
tum  natura  sua  non  potest  obligare  nisi  per- 
sonamjurantem.  At  vero  optime  potest  jura- 
mentum  obligare  jurantemalteri,  et  successo- 
ribus  ejus,  quia  tunc  plures  illse  personse  sunt 
objectum  juramenti,  et  potest  jurans  intende- 
retotum  illud  objectum,  et  sine  dubio  ad  ta- 
lem  obligationem  in  conscientia  necessaria  est 
talis  intentio.  Exterius  autem  constare  potest 
de  illa  intentione,  non  tantum  ex  verbis  ex- 
pressis,  sed  etiam  ex  forma  jurandi  usitata,  et 
ex  modo  accircumstantiis.  Sicut  e  contrario, 
quamvis  aliquis  juret  fidelitatem  Petro,  domi- 
no  vel  prselato  suo,  si  dominium  vel  prsela- 
tionem  amittat  Petrus,  non  debet  alter  illi  fi- 
delitatem,  juxta  cap.   Venerabilem,  in  fine,  de 


CAP.  XXXII.  UUOMODO  INTERPRETANDUM  SIT  JURAMENTUM,  ETC. 


031 


Electione,  ubiGlos.,  Panorm.  et  alii  id  notant. 
Et  ratio  est  quia  unusquisque  intelligitur  ju- 
rasse  illi,  ut  praelato,  non  ut  tali  personse;  sic 
ergo  respectu  successorum  intelligitur  pro  illis 
etiaui  jurasse  ratione  dignitatis.  Aliquando 
vero,  non  obstante  juramento  obligante  pro 
successoribus,  praeeipitur  in  jure,  ut  quoties 
domiuus  vel  praelatus  mutatur,  fiat  nova  reco- 
gnitio  fidelitatis,  et  obedientiae,  illi,  qui  indi- 
gnitate  vel  dominatu  succedit ;  icl  tamen  non 
propter  necessitatem  juramenti,  sed  propter 
majorem  quamdam  debiti  juramenti  recorda- 
tionem,  majoremque  dumini  bonorationem 
injungitnr.  Etita  solnm  potest  tanquam  debi- 
tum  exigi  in  casibus  jure  expressis,  ut  cap. 
Longinquitate,  12,  qusest.  2,  ibi:  Professionem 
suam  in  conspectu  Ecclesiw  renovare,  profes- 
sionis  novum  juramentum  indicat,  ut  bene 
notat  Covar.,  dicto  §  5,  n.  5,  vers.  6. 

CAPTJT  XXXII. 

QUOMODO  INTERPRETANDUM  SIT  JURAMENTUM 
QUOAD  EXPRESSIONEM  VEL  LIMITATIONEM 
OBLIGATIONIS  EJUS? 

1 .  Quantum  pendeat  juramentum  ab  inten- 
tione  juraniis.  —  Constat  ex  superius  dictis, 
obligationem  juramenti  ex  intentione  jurantis 
maxime  pendere;  unde  quod  ad  forum  con- 
scientiae  spectat,  si  jurans  certus  sit  de  sua  in- 
tentione,  et  explicare  possit  quid  jurare  volue- 
rit,  et  pro  quo  tempore,  vel  sub  quibus  condi- 
tionibus  aut  circnmstantiis,  non  est  necessaria 
prsesens  quaestio,  sed  intentioni  jurantis  stan- 
dum  est,  quantum  attinet  ad  obligationem  ju- 
ramenti,  ut  supra  etiam  circa  juramentum  si- 
mulatum  declaratum  est,  nam  omnia  ibi  dicta 
debent  bic  supponi.  Et  hic  ideo  non  tractabi- 
mus^an  juramentum  recipiat  interpretationem 
juxta  intentionem  jurantis,  vel  ejus  cui  jura- 
tur,  de  hoc  enim  satis  ibi  dictum  est  ;  sed  so- 
lum  agemus  de  modo  interpretandi  intentio- 
nem  jurantis,  et  scnsum  verborum  ejus,  ex 
materia,  vel  aliis  circumstanttis.  Ssepe  enim 
contingit  ut  jurans  non  valeat  aliam  intentio- 
nem  explicare,  prseter  eam  qnse  verbis  ipsis 
accommodata  est,  nam  simpliciter  voluit  jura- 
re,  prout  verba  sonant,  quod  in  foro  conscien- 
tiae  regulare  est  in  hominibus  qui  bona  fide 
et  simpliciter  jurant,  juxta  capit.  Humance  au~ 
res,  22,  qusest.  5.  Unde  eliam  iu  exteriori  foro 
Ecclesiee  in  hunc  modum  juramenta  accipiun- 
tur,  quia  Ecclesia  non  judicat  de  interiori  in- 
tentione,  nisi  quatenus  ex  verbis  et  signis  ex- 


terius  mauifestatur.  Hine  ergofit;  utjudicium 
dc  obligatione  juramenti  ex  intelligentia  ver- 

borum,  quibus  exprimitur,  pendeat,  et  ideo 
maxime  nccessarium  est  nosse,  quomodo  talia 
verba  interpretanda  sint.  Qua;  sane  materia 
amplissima  est;  nam  ad  illam  revocari  possunt 
fere  omnescasus,  quideobligalione  juramenti 
occurrunt;  tamen  ad  duo  principia  il!a  revo- 
cabo,  et  ex  illis  nonnulla  peculiaria  dubia, 
quae  frequentius  occurrunt,  et  a  Doctoribus 
Scholasticis  tractantur,  indicabo,  ut  ex  illis 
possit  facile  doctrina  ad  aba  applicari. 

2.  Juramentum  potissimum  judicandum  est 
juxta  naturam  actus,  cui  adjungitur.  —  Pri- 
mum  igitur  hujus  materiaB  fuudamentum  sit, 
juramentum  potissime  judicandum  esse  juxta 
naturam  actus,  cui  adjungitur.  Hoc  sumunt 
auctores  ex  leg.  ultim.,  Cod.  De  non  numer. 
pecun.,  ubi  Bartol.,  Bald.  et  alii,  et  c.  Quem- 
admodum,  de  Jurejurand.,  ubi  etiam  inter- 
pretes  ,  quos  cum  ahis  late  allegat  Tiraquel., 
de  Jurarn.  const.  possess. ,  3  part. ,  limit.  7, 
numer.  35;  Covar.  supra.  1  part.,  §  4,  num. 
primo  ,  et  in  Epit.  quarti  Decret. ,  secunda 
part.,  §  5,  numero  tertio;  Guttierfz,  part.  1, 
capit.  37,  numero  2  et  3,  et  alii  statitn  refe- 
rendi.  Batio  vero  est ,  quja  juramentum  fit 
juxta  intentionem  jurantis,  unde  ad  id  obli- 
gat,  quod  quispiam  jurare  intendit ;  sed  qui 
jurat,  id  iutendit  jurare  quod  promittit  seu 
contrabit,  et  eo  modo,  seu  sub  ea  limitatione 
vel  conditione,  sub  qua  proinittit,  seu  contra- 
hit;  ergo  juramentum  accommodatur  contrac- 
tui  cui  adjungitur,  et  ejus  conditionem  saplt 
ac  sortitur.  Et  confirmari  hoc  potest  indiic- 
tione  ex  dictis  juribus  ;  nam  qui  jurat  spon- 
salia,  intelligitur  jurare  secundum  conditio- 
nem  sponsalium,  ita  ut,  si  sponsa  fornicetur, 
juramentum  non  obliget;  et  qui  jurat  solvere 
mutuum,  juxta  mutui  conditionem  jnrat,  uti- 
que  si  pecunia  sibi  numeretur,  et  sic  de  aliis. 
Et  alia  plurima  exempla  in  hoc  accumulat 
Marc.  Anton.  Baver.,  tract.  de  Juramento,  in 
72  effectu,  a  num.  124,  per  plures  sequen- 
tes. 

3.  Juramentum  de  se  Jiabet  humanam  obli- 
gationem  actus  cui  adjungitur.  —  Atque  hinc 
colligunt  Doctores  aliud  principium,  quod  in 
principio  hujus  libri  notavimus,  scilicet,  ju- 
ramentum  de  se  non  mutare  vel  augere  natu- 
ralem  seu  humanam  obligationem  actus,  cui 
adjungitur,  sed  solum  addere  illi  religionis 
obligationem  ;  quia  supponit  actum,  cui  ad- 
jungitur,  et  illum  afficit  addendo  vinculum 
altioris  rationis,  et  ideo  de  se  non  mutat  na- 


632 


LIB.  II.  DE  JUIUMENTO  PROMISSORlO.  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


turam  talis  actus  ,  sed  illummet  induit  sua 
obligatione.  Ita  Tiraquell.,  referens  multos, 
in  leg.  Si  unquam,  in  Proefat.,  n.  165 

4.  Dices,  repugnare  hoc  priucipium  cum 
his,  qttse  in  superioribus  dicta  sunt;  nam  ex 
illis  coustat,  juramentum  in  multis  mutare 
naturam  actus  cui  adjungitur  :  nam  facit  irre- 
vocabilem  actum,  qui  de  se  revocari  poterat ; 
dat  actionem,  ubi  actus  de  se  illam  non  pro- 
ducebat ;  firmat  aotum  de  se  debilem ,  vel 
etiam  confirmat  irritatum,  et  sic  de  aliis  mul- 
tis.  Propter  hsec  et  similia,  Marc.  Anton.  su- 
pra  dicit;  regulariter  intelligendum  esse  dic- 
tum  principium,  et  recipere  tamen  plures  li- 
mitationes  et  exoeptiones,  quas  ibi  late  prose- 
quitur.  Alii  vero  sub  quadam  generali  limita- 
tione  omnes  comprehendunt,  nimirum  exce- 
ptis  his  conditionibus,  quse  cum  juramento 
ipso  repugnant.  Gitatur  Seraph.,  de  Privile- 
gio  juramenti,  in  71,  n.  52  ;  Covar.  vero,  cum 
Baldo,  et  aliis,  dicit  juramentum  sequi  natu- 
ram  primordialem  contractus,  cui  adjungitur, 
non  vero  naturam  accidentariam.  Vocat  au- 
tem  naturam  primordialem  eam,  quee  conve- 
nit  actui  ex  propria  et  primaria  specie  ,  et 
quasi  naturali  contractus  ;  aecidentalem  au- 
tem,  illam,  quae  in  conditionibus  per  leges  vel 
almnde  additis  consisttt.  Hinc  Anton.  Cor- 
set.,  tract.  de  Juram.,  n.  54,  dixit,  licet  tllud 
principium  sit  ita  rcceptum,  posse  nihilominus 
regulam  in  contrarium  stattti,  quod  juramen- 
tum  non  debet  restringi  secundum  naturam 
actus,  super  quo  interponitur ;  tum  quia  fucit 
actum  valere  eo  modo  quo  potest,  quamvis  si- 
ne  juramento  non  valuisset;  tum  quia  hoc 
etiam  principium  sub  his  terminis  communi- 
ter  receptum  est,  ut  ibi  aliegat,  et  sumi  posse 
videtur  ex  cap.  Debitores ,  et  cap.  Si  vero,  de 
Jurejurando. 

5.  Injuramento  duo  considerantur ;  et  sen- 
sus  ejus,  et  obligatio.  —  Juramentum  non  obli- 
gat  ad  impossibile,  vel  illicitum.  — Sed  dico, 
heec  duo  principia  recte  intellecta  non  esse 
contraria,  nec  instantias  adductas  repugnare 
priori  principio  posito.  Quod  sic  declaro.  Nam 
in  juramenlo  duo  considerari  possunt:  unum 
est  sensus  ejus,  aliud  est  obligatio  ejus.  Prius 
ergo  principium  intelligitur  quoad  sensum, 
quoad  obligationem  vero  non  ita  generaliter, 
sed  solum  quoad  conditionem  liciti  vel  illiciti 
actus.  Secundum  autem  principium  intelligi- 
tur  quoad  obligationem ,  supposito  vero  sensu 
juramenti.  Declaro  breviter  omnia :  nam 
aliud  est  quaerere  quid  juretur,  aliud  vero 
quomodojuramentum  adjdobliget,  nam  pri- 


mum  spectat  ad  materiam,  secundum  ad  effe- 
ctum  juramenti.  Sensus  ergo  juramenti  est, 
quod  talis  res  sub  tali  vcl  tali  conditione,  li- 
mitatione,  autextensione,  jurata  intelligatur ; 
et  ideo  clarum  est,  hunc  sensum  maxime  su- 
mendum  esse  ex  natttra  actus  jurati,  prottt 
per  talia  verba  vel  signa  expressum  est ;  et 
hoc  probant  jura  et  exempla  in  principio  ad- 
dttcta,  et  ratio  etiam  facta,  quia  juramentum 
est  quasi  accessorium  adassertionemjuratam, 
et  ideo  sequitur  sensum  ejus.  Et  juxta  hanc 
intelligentiam  illius  principii,  non  solum  pro- 
cedit  quoad  primordialem  natttram  actus , 
qttasi  solo  jure  naturse  spectati,  sed  etiam  se- 
cundum  naturam,  quam  de  facto  ajttre  vel 
consuetudine  sortitur,  quia  etiam  censetur 
quis  contrahere  modo  juridico,  vel  consueto, 
et  ita  etiam  censetur  jurare.  Prseterea  obliga- 
tio  juramenti  pendet  suo  modo  ex  materia, 
quia  debet  esse  possibilis  et  licita,  et  quoad 
hoc  sequitnr  juramentum  naturam  acttts,  quia 
non  obligat  ad  impossibile,  vel  iliicitum. 

6.  Supposita  vero  capacitaie  actus,  per  se 
inducit  sttam  obligationem  quasi  independen- 
ter  ab  aliis  conditionibus  actus,  scilicet,  quod 
de  se  sit  validus,  vel  obligatoritts,  etc. ;  et  ita 
procedunt  instantise  adductse.  Quee  partim  in 
naturali  vi  juramenti,  partim  in  privilegiis 
concessis  juramento  humano  jure  fundari 
possunt;  pertinentque  ad  roborandam  jura- 
menti  obligationem,  quse  (ut  dictum  est)  ex 
natura  actus  quoad  alias  conditiones  non  pen- 
det.  Alia  vero  regula,  quod  juramentttm  facit 
valere  actum  alias  invalidum  eo  modo  quo 
valere  potest,  procedit  imprimis,  quando  id, 
quod  fieri  potest  ratione  juramenti,  includi- 
tur  in  actu  valido  jurato,  ut  in  promissione 
solvendi  usuras  includitur  assertio  dandi,  et 
deinde  oportet  ut  licite  fieri  pcssit,  ut  in  eo- 
dem  exemplo  constat.  Et  tunc  juramentum  ex 
se  inducit  suam  obligationem,  et  in  ea  non 
pendet  a  natura  actus  invalidi,  ut  talis  est, 
sed  ab  illo  qui  in  eo  inclttditur,  cujus  sensus 
et  natura  spectanda  est;  et  in  hoc  sensu  est 
intelligendum  hoc  vulgare  axioma,  de  quo 
videri  potest  Guttier.,  2  p.,  de  Jurament.^  c. 
2,  num.  1,  in  fine,  et  in  n.  5  et  6. 

7.  Quam  stricte  interpretandum  sit  jura- 
mentum  quoad  obligationem  suam. — Secun- 
dum  piincipium  seu  fundamentum  in  hac 
materia  esse  debet,  juramentum  quoad  obli- 
gationem  suam  stricte  esse  interpretandum, 
quantum  materia  ejus,  et  verba  pacti  seu  pro- 
missionis  permiserint.  Hoc  tradit  Panormita- 
nus,  in  c.  Qum  clerici,  de  Verborum  signifi- 


CAP.  XXXII.  QUOMODO  INTERPR 
catione,  in  fine,  et  in  cap.  Clericus,  de  Jure- 
jur.,  per  illa  jura,  in  qnibns  fit  stricta  inter- 
pretatio  juramenti.  Idem  sentit  ibi  Anton.,  et 
Archidiaeon.,  in  cap.  Ne  quis,  22,  q.  2 ;  Selva, 
2p.,  q.  2  ;  Sylvest.,  Juramentum,  3,  queest. 
3,  et  Juramentum,  4,  q.  23 ;  Angel. ,  Juramen- 
tum,  4,  qnsest.  \ .  Et  probatnr  ex  generali  re- 
gnla,  quod  ubi  de  obligatione  agitur,  stricta 
est  facienda  interpretatio.  Ut  de  obligatione 
promissionis,  et  stipulationis,  dicitur  iu  1. 
Quicquid,  cum  §  unic,  de  Verb.  obligat. ;  de 
juramento  vero  id  significatur  in  cap.  Ad  au- 
dientiam,  3,  de  Jurejur.,  et  capit.  1,  eod.,  in 
6.  Favet  etiam  cap.  penult.,  de  Jurejur.,  ubi 
in  juramento  de  servandis  statutis  editis  fit  in- 
terpretatio,  ut  non  extendatur  ad  postea  eon- 
dita,  quse  stricta  est.  Denique  juvare  etiam 
potest  regula  juris,  quod  odia  seu  onera  res- 
tringenda  sunt,  nam  obligatio  juramenti  val- 
de  onerosa  est,  et  ideo  quo  levior  fieri  potue- 
rit  per  benignam  interpretationem,  quando 
illa  locum  habet,  lenienda  est. 

8.  Aliqui  sentiunt  ample  interpretanda  ju- 
ramenta. — At  vero  aliqui  contrarium  sentiunt, 
nempe  in  juramentis  amplam  interpretatio- 
nem  faciendam  esse,  quia  favor  religionis 
semper  est  praeferendus  ;  juramentum  autem 
ad  religionem  pertinet;  ergo  interpretatio  est 
in  favorera  juramenti  facienda;  erit  autem 
favorabilior  juramento,  quo  fuerit  magis  rigo- 
rosa,  ita  ut  obligatio  ad  omnia  extendatur, 
quae  sub  verbis  in  sensu  magis  amplo.  et  non 
in  propriocadere  possint.  Exemplum  sumi  po- 
test  ex  capit.  Veritatis,  de  Jurejur.,  ubi  jura- 
mentum  fidelitatis  factum  Prselato  extenditur 
ad  successores.  quse  est  ampla  interpretatio. 
Item  iu  cap.  2,  Ex  partc,  de  Cleric.  non  resi- 
den.,  juramentum  residendi  extenditurad  ab- 
sentiam  pro  tuendo  jure  prsebendse. 

9.  In  quo  consistat  juramenti  veritas.  — 
Nihilominus  fundamentum  positum  est  soli- 
dum  ;  intelligendum  autem  est  cum  concor- 
dia  et  proportione  ad  priorem  regulam,  ita 
ut  materia  subjecta  non  repugnet  verbornm 
restrictioni,  ut  bene  notavit  Panormitanus,  in 
cap.  Intellecto,  de  Jurejnr.,  num.  10.  Et  hoc 
modo  est  hoc  principium  rationi  consenta- 
neum,  quia  cum  hsec  obligatio  ex  intentione 
jurantis  pendeat,  verisimilius  est  voluisse  se 
obligare  quam  minimum  potuit.  Neque  hoc 
est  contra  favorem  juramenti, quia  favor jura- 
menti  solum  est,  ut  veritas  servetur,  quae  ve- 
ritas  non  in  ampliatione  vel  restrictione  ver- 
borum  eonsistit,  sed  in  conformitate  quasi  in- 
divisibili  facti  ad   dictum,  quee  conformitas 


ETANDUM  SIT  JURAMENTUM,  ETC.  033 

tanta  erit  in  sensu  restricto,  quanta  in  amplo, 
si  verbum  impleatur  in  sensu  quo  prolatum 
est.  Nec  pcrtinet  ad  reverentiam  juramenti, 
quod  ad  plura  obliget  ;  irno  quo  fnerit  beni- 
gnior  interpretatio,  eo  frequentins  observabi- 
tur,  quod  ad  illius  reverentiam  magis  spectat. 
Unde  sicut  non  spectatad  favorem  juramenti, 
quod  de  pluribus  rebus,  vel  ssepius  fiat,  ita 
neque  quod  in  ampliori  sensu  factum  esse  in- 
telligatur. 

10.  Ca^.Veritatis. — Cceterisparibus,  strictus 
scnsus  est  prwferendtis.  —  Ad  cap.  autem  Ve- 
ritatis,  respondetur,  ibi  ex  materia  subjecta, 
et  ex  proprietate  ac  perpetuitate  dignitatis 
significatcenomine  Preelati  illum  sensum  fuisse 
inductum,  non  per  modum  extensionis,  sed 
per  modum  adsequati  significati.  Nec  enim  di- 
cimus  semper  restrictum  sensum  esse  praefe- 
rendum,  sed  caeteris  paribus,  et  suppositis 
omnibus  circumstantiis.  Addo  etiam,  in  illo 
textu  illam  veluti  ampliationem  pertinuisse 
ad  quamdam  juramenti  restrictionem.  Nam 
cum  fidelitas  juranda  esset  cuicumque  Pree- 
lato  pro  tempore  existenti,  ne  oporteret  tot 
juramenta  multiplicare,  seu  jurare,  recte  de- 
claratum  est,  juramentum  semel  Prselato  fac- 
tum,  ut  Prselatus  est,  ipsi  et  successoribus 
fieri.  Ibique  alia  restrictio  continetur  respectu 
personse  Prselati,  ut  non  intelligatur  illi  fieri 
juramentum,  nisi  pro  tempore,  quo  dignita- 
tem  retinuerit,  ut  supra  dictum  est.  Cap.  au- 
tem  Ex  parte,  potius  probat  contrarium,  nam 
ibi  fit  ampliatio  in  verbis,  ut  fiat  restrictio  in 
obligatione  juramenti,  nam  qui  jurat  residere, 
non  ita  censetur  obligatus  ad  corporalem  prae- 
sentiam,  ut  non  liceat  illi  abesse  ad  jura  suse 
dignitatis  tuenda,  et  ita  restringitur  obligatio 
juramenti.  Unde  cum  dicimus,  juramentum 
esse  stricte  interpretandum,  non  intelligimus 
quoad  matertalia  verba,  sed  quoad  sensum 
in  quo  juramenti  obligatio  magis  coarcteturv, 
si  nihil  in  contrariurn  cogat. 

11.  Juramentum  servandi  statuta  commu- 
nitatis  intelligitur  de  factis,  nonde  futuris. — 
Ex  his  principiis  colligi  potest  decisio  pluri- 
morum  casuum  in  particulari,  qui  a  Doctoi  i- 
bus  passim  traduntur,  ut  videre  licet  in  Syl- 
vest.,  toto  verb.  Juramentum,  3,  et  fere  in4; 
et  Angelo,  in  4  et  5;  Antonino,  2  p.,  tit.  10, 
c.  6,  §  5  et  sequentibus;  Selva,  2part..  de  Ju- 
ramento,  qusest.  2.  Hujusmodi  sunt,  verbi 
gratia,  de  juramento  servandi  statuta  com- 
munitatis,  nam  intelligitur  de  factis,  non  de 
futuris,  nisi  aliud  constet  aliunde  ;  quia  est 
restrictio  prudens  et  rationabilis;  nam  futura 


6U 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


sunt  valde  incerta.  Et  favet  Divus  Thomas, 
queest.  98,  art.  2,  ad  4;  loquitur  tamen  de  eo 
qui  jurat  servare  statuta  edita,  juxta  caput 
Clericus,  de  Jurejuran.  Idem  tamen  sentien- 
dum  est,  etiamsi  non  addatur  particula  edita, 
ut  bene  Sylvest. ,  Juramentum,  i,  queest.  23, 
cum  Angelo,  Panormitano,  et  Anton.,  in  dic- 
to  cap.  Clericus.  Item  restringitur  illud  jura- 
mentum  ad  statuta  non  derogata  consuetu- 
dine,  quia  alia  jam  non  sunt,  ut  bene  Sylves- 
ter  supra.  Item  ad  licita  et  honesta,  c.  1  de  Ju- 
rejur.,  in  6.  Item  si  quis  juravit  stare  judicio 
seu  arbitrio  alicujus,  intelligitur,  nisi  injusta 
preecipiat,  vel  tam  difficilia,  ut  in  voluntate 
jurantis  verisimiliter  cadere  non  potuerint, 
ex  c.  Verum.,  cum  ibi  notatis,  de  Jureju- 
rando. 

12.  Idem  cum  proportione  est  de  illo,  qui 
juravit  absolute  facere  quidquid  alius  praece- 
perit,  nam  cum  eadem  restrictione  intelligi- 
tur,  ut  notat  D.  Thomas,  q.  98,  art.  2,  ad  3, 
ubi  Soto,  lib.  8,  q.  2,  art.  2,  late  id  declarat; 
Sylvest.,  Juramentum,  2,  queest.  6.  Aliud 
exemplum  sumitur  ex  cap.  Ad  nostras,  de 
Jurejurando,  de  Prselato  qui  juravit  servare 
in  judiciis  ordinem  juris,  nam  intelligi  debet, 
ut  ibi  dicitur,  de  illo  ordine  servando  in  illis 
causis,  in  quibus  servandus  est  secundum  jus, 
quia  hic  est  rationabilis  sensus  talium  verbo- 
rum.  Unde  colligitur  etiam  regula,  quod  ju- 
ramentum  circa  ea,  quee  jus  concernunt,  in- 
telligendum  est  secuudum  jurium  dispositio- 
nem,  et  ad  illam  est  restringendum,  ut  videri 
potestlate  in  Angelo,  Juramcntum.,  4,  n.  1  et 
2 ;  Sylvest.,  Juramentum,  3,  quaest.  3  et  se- 
quentibus.  Et  per  haec  judicari  potest  de  aliis 
particularibus,  quse  nunc  persequi  non  possu- 
mus;  in  sequentibus  vero  capitulis  aliqua  at- 


tingemus. 


CAPUT  XXXIII. 


DE   0BLIGATI0NE  JURAMENTI   IN   CASU   DUBI0. 

1.  Statuitur  sensus  controversicp. —  Videtur 
ex  dictis  principiis  sequi,  in  casu  dubio  non 
obligare  juramentum,  quia  in  dubio  restrin- 
gendum  est  juramentum ;  ergo  similiter  ubi 
dubitatur  de  ipso  juramento,  interpretandum 
est  non  obligare,  nam  heec  est  tunc  obligatio- 
nis  restrictio.  In  contrarium  vero  est,  quia 
potius  in  dubio  videtur  favendum  religioni. 
Verumtamen  non  potest  una  regula  generalis 
tradi,  quia  multiplex  potest  esse  dubium,  et 
non  est  eadem  ratio  de  omnibus. 


2.  Qui  habet  negativum  d,ubium  utrumju- 
raverit,  non  tenetur.  —  Primo  ergo  dubitare 
potest  quis  an  jurameutum  emiserit,  necne. 
Et  in  hoc  casu  censent  aliqui  teneri  dubitan- 
tem  ad  servandum  juramentum,  quia  in  dubiis 
tutior  pars  eligenda  est,  sicut  dubitans,  an 
irregularitatem  vel  censuram  incurrerit,  tene- 
tur  abstinere,  et  qui  dubitat  an  peccaverit 
mortaliter,  tenetur  dubium  confiteri.  Alii  sub 
distinctione  respondent,  si  potest  servarijura- 
mentum  sine  magno  gravamine  teneri,  non 
vero  cum  illo.  Ego  vero  censeo  simpliciter 
non  teneri,  quaudo  est  verum  dubium  nega- 
tivum,  ita  ut  non  possit  probabile  judicium 
ferre,  quod  juramentum  emiserit;  quia  tunc 
non  proponitur  illi  sufficienter  ratio  obliga- 
tionis,  ut  se  possit  agnoscere  obligatum,  sicut 
si  illo  modo  dubitat  de  lege  vel  prsecepto  su  - 
perioris,  et  facta  diligentia  non  potest  ferre 
judicium,  quod  talc  praeceptum  sit  latum, 
non  obligatur.  Idemque  dicam  infra  de  voto 
cum  Soto,  Medini,  et  aliis,  est  enim  eadem 
ratio.  Idemque  dico  de  censura,  quando  du- 
bium  e.st  totale,  etiam  de  fundamento  censu- 
rse.  De  irregularhate  vero  est  specialis  ratio 
in  casibus  a  jure  concessis,  ut  alibi  dixi;  et 
non  est  simde  de  confessione  peccati  dubii, 
quia  ibi  non  obligatur  homo  ad  aliquid  quod 
dubium  excedat,  ut  dixi  in  4  tomo  tertiee  par- 
tis,  disp.  22,  sect.  9. 

3.  Qmd  faciendum  cum  aliquis  dubitat  de 
inlentione  vel  significatione  juramenti. —  Se- 
cundo  potest  quis  esse  certus  quod  promiserit 
vel  asseruerit  se  aliquid  facturum,  per  verba, 
quae  possunt  habere  scnsum  ambiguum,  sint- 
ne  juratoria,  necne,  et  dubius  esse  de  inten- 
tione  et  significatione,  in  qua  illa  dixit,  seu 
dicere  voluit;  ut  si  dixit  per  fidem  suam,  et 
dubitat  de  qua  Qde  intellexerit,  vel  quid  si- 
mile.  Et  in  illo  casu  dicunt  aliqui,  teneri  du- 
bitantem  ad  observandum  juramentum,  quia 
in  dubiis  animse  tenemur  sequi  tutiorem  par- 
tem,  ex  cap.  Ad  audientiam,  de  Homicid.  Sed 
contrarium  verum  censeo,  cum  Gajetano,  2.  2, 
queest.  89,  art.  7,  cujus  sententiam  valde  com- 
mendat  Covarr.  supra,  1  p.,  §  2,  num.  2,  in 
fin.;  et  tenuit  etiam  Alciat.,  in  Rub.  de  jura- 
mento,  n.  5.  Et  probatur  ex  principio  posito, 
quod  in  dubiis  mitior  interpretatio  est  facien- 
da,  quando  inducenda  est  tam  gravis  obliga- 
tio,  quanta  est  juramenti.  Et  confirmatur  op- 
time  ex  cap.  penultim.,  de  Jurejur.,  ubi  Pon- 
tifex  in  dubio  de  his  verbis :  Promitto  per  idem 
juramentum,  interpretatur,  non  oriri  ex  illis 
obligationem  juramenti  de  novo  prsestiti,  ne- 


CAP.  XXXIII.  DE  OP.LIGATIONE  JUP.AMENTf  IN  CASU  DIMIO. 


635 


que  antiquam  extendi  ad  preesentem  matc- 
riam,  cum  tamcn  rcs  vidcrctur  dubia,  nam 
verba  illa  posscnt  cum  proportione  utrumque 
sensum  recipere;  et  tamen  Papa  in  benigniori 
sensu  illa  interprelatur.  Quoties  ergo  res  ita 
fuerit  dubia,  et  ex  circumstantiis  personfe, 
temporis,  loci,  et  similibus,  contrarium  non 
prcesumatur,  in  dubio  sequenda  est  beniguior 
interpretatio.  Neque  tunc  omittitur  pars  tu- 
tior,  quia  haec  est  tutissima,  et  practice  oerta, 
et  secundum  rectam  rationem  et  interpreta- 
tionem  potest  dici  tutior,  quia  majus  pericu- 
lum  animarum  incurreretur,  si  tot  vincula  in 
casibus  dubiis  eis  injicerentur.  De  illo  autem 
principio,  in  dubiis  tutius  esse  eligendum,  et 
de  sensu  dicti  cap.  Ad  audientiam,  dixi  late 
in  tom.  4  de  Gensuris;  disput.  4,  sect.  6. 

4.  Agitur  de  dubio  intentionis. — Tertio  po 
test  quis  esse  certus  quod  verba  jurandi  pro- 
tulerit,  dubius  tamen  de  intentione,  an,  scili- 
cet,  jur.are  intenderit,  velsimulare.  Et  in  hoc 
casu  censeo  jnramentum  obligare  ;  tunc  enim 
est  favendum  juranti  in  casu  dubio,  quando 
ipse  bona  fide  procedit;  nam  si  non  possu- 
mus  dubium  in  favorem  ejus  interpretari,  ni- 
si  dolum  et  fraudem  illi  attribuendo,  nullo 
modo  admittenda  est  talisinterpretatio.  Et  ita 
sentit  Sylvest.,  Juramentum,  4,  q.  7,  citans 
Abbat.,  Arehid.,  et  Rosel.  Ratio  reddi  potest, 
quia  tunc  constat,  juramentum  saitem  exter- 
num  esse  factum  ;  ergo  si  non  constat  ficte 
fuisse  factum,  praesumendum  est  fuisse  vere 
et  ex  animo  factum  ;  tum  quia  hoc  spectat  ad 
reverentiam  Deo  debitam  ;  tum  quia  non  est 
praesumendum  peccatum,  ubi  dc  illo  non  con- 
stat.  Et  in  hoc  est  rnagna  differentia  inter 
hunc  casum,  et  duos  preecedentes,  Quia  quod 
juramentum  sit  factum,  vel  non  factum,  nihil 
spectat  ad  reverentiam  Dei,  nec  in  alterutra 
parte  praesumitur  peccatum ;  idemque  est, 
quando  verba  sunt  ambigua,  quia  sine  pec- 
cato  vel  reverentia  Dei  potuerunt  dici  in  sen- 
su,  quo  juramentum  non  continent.  At  vero  in 
hoc  tertio  casu  fictio  non  fit  sine  gravi  culpa, 
et  irreverentia  Dei,  et  ideo  non  potest  preesu- 
mi  in  casu  dubio,  inquo  nou  probatur  ;  maxi- 
me  quia  juramentum  ipsum  est  signum  de  se 
talis  intentionis  et  veri  juramenti,  et  ideo  si 
oppositum  non  probetur,  majusest  jus  ipsius 
juramenti,  ut  pro  illo  preesumatur. 

5.  Panormitanus. —  Cap.  Si  vero.  —  Qui 
vult  jurare ,  vult  s&  ohligare.  —  Panormita- 
nus  autem,  in  cap.  Si  vero,  de  Jurejur.,  in 
fine,  et  Angel.,  verb.  Juramentum,  5,  n.  10, 
limitat  in  juramento  metu  facto.  Nam  tunc 


(aiunt)  in  dnbio  prsesumitur  quis  nou  ha- 
buisse  animum  se  obligandi  (ut  ipsi  loquun- 
tur)  ;  intelligendum  autem  puto  de  animo  ju- 
randi,  nam  si  quis  certns  sit  de  animo  juran- 
di,  parum  refert  quod  dubitet  de  animo  se 
obligandi,  quandoquidcm  supra  dictum  est, 
quod,  licet  nolit  se  obiigare,  obligatur,  si  vult 
jurare.  Igitur  oportet  ut  loquantur  de  dubio 
circa  intentionem  jurandi.  Allegant  cap.  Su- 
per  hoc,  deElect,  quia  ibi  dicitur:  Juramen- 
tum  vix  creditur  fieri  de  voluntate  propria. 
Sed  uon  est  sensus,  vix  credi  fieri  cum  vera 
intentione  jurandi,  sed  vix  credi  fieri  sponta- 
nea  voluntate,  id  est,  sine  magna  necessitate, 
vel  coactione,  quod  longe  diversum  est,  ut  per 
se  constat.  Est  autem  evidens  ex  re  ipsa,  et 
ex  materia  textns,  hunc  esse  sensum  illius. 
Gitant  etiam  1.  Cum  de  indebito,  fi.  de  Pro- 
bat.,  qua?  judicio  meo  nihil  ad  causam  facit, 
quia  non  de  juramento,  sed  de  aliis  generi- 
bus  prsesumptionum  inter  actorem,  et  eum 
qui  se  defendit  in  exteriori  foro,  tractat.  De- 
nique  citant  cap.  Verum,  de  Jurejurando,  ubi 
potius  videtur  oppositum  supponi,  quatenus 
absolute  dicitur  ibi,  in  talibus  juramentis  ne- 
cessariam  esse  absolutionem. 

6.  Covar.  —  Juramentum  metu  factum 
obligare.  —  Quomodo  possit  non  obligare.  — 
Atque  ita  Covar.,  in  4,  2  p.,  c.  3,  §  5,  num. 
3,  in  fin.,  reprobat  sententiam  Panorm.,  di- 
cens  in  ea  manifestissime  errasse.  Unde  con- 
trarium  etiam  docuerunt  Iinol.,  in  cap.  Ad 
audientiam,  de  Iis  quee  vi,  num.  5  ;  Alexand-, 
in  d.  cap.  Sivero,  n.  42;  Felin.,  ibi,  num. 
8;  Guttier.,de  Juram.,  1  p.,  c.  57,  n.  20,  est- 
que  vera  sententia.  Et  ratio  est,  quia  licet  ne- 
garinon  possit,  ex  metu  aliquam  conjecturam 
sumi,  quod  juramentum  non  fuerit  ex  animo 
factum,  nihilominus  illa  per  se  sola  insuffi- 
ciens  est;  et  ideo  si,  nou  obstante  metu,  ju- 
ranti  non  constiterit  se  ficte  jurasse,  licet  non 
constet  etiam  positive  de  intentione  jurandi, 
sed  solum  quod  simpliciter  juravit,  judican- 
dus  est  vere  jurasse,  et  obligari.  Quialicet  ali- 
quis  metu  coactus  fuerit  jurare,  non  potuit 
sine  peccato  ficte  jurare,  et  ideo  non  debet  ab 
obligatione  juramenti  excusari,  supponendo 
in  se  grave  peccatum,  de  quo  non  constat; 
ergo  preesumi  potius  debet  ex  animo  jurasse, 
quee  ratio  in  utroque  foro  procedit.  Preeser- 
lim,  quia  dum  ille  non  recordatur  se  habuisse 
simulatam  intentionem  ,  seu  voluisse  alium 
decipere,  magnum  indicium  est,  intendjsse 
jurare,  sicut  alius  postulabat.  Posset  autem 
sententia  Panormitani  locum  habere,  quandg 


636 


LIB.  II    DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


quis  haberet  dubium,  non  de  peccarainosa  fic- 
tione,  sed  de  prudenti  simulatione,  vel  per 
ambiguitatem  verborum,  vel  per  additionem 
mente  conceptam,  juxta  probabilem  opinio- 
nem;  tunc  enim  dubium  reducitur  ad  illud, 
de  quo  in  puncto  prsecedenti  diximus.  Non 
poterit  autem  quis  cum  fundamento  tali  du- 
bium  habere,  uisi  prius  noverit  illos  jurandi, 
simulandi,  seu  occultandi  modos,  ut  con- 
stat. 

7.  Qui  est  dubius  an  impleverit  juramenium, 
tenelur  dubium  tollere.  —  Quarto,  potest  quis 
esse  certus  de  promissorio  juramento  obli- 
gante,  et  dubius  an  illud  impleverit.  Et  tunc 
extra  controversiam  est,  illum  teneri  ad  fa- 
ciendum  quod  in  se  est,  ut  tollat  dubium ,  et 
saltem  probabilem  conscientiam  formet,  quod 
juramentum  impleverit;  si  autera  non  polest 
expellere  dubium  ,  obligari  ad  implendum 
quod  juravit.  Quia  tunc  non  habet  locum  in- 
terpretatio  favorabilis,  cum  sensus  et  obligatio 
juramenti  certa  esse  supponatur  ;  sed  aliis 
principiis  utendum  est,  scilicet,  quod  ubi  de- 
bitum  est  certum,  et  solutio  non  probatur,  de- 
bitor  cogitur  solvere,  et  quod  in  dubiis  me 
lior  est  conditio  possidentis,  tuuc  autem  ju- 
ramentum  est  quasi  possidens  jus  suum. 

8.  Quid  faciendunr  quando  dubitatur  utrum 
juramentwm  fuerit  de  re  licita.  —  Quinto, 
fieri  potest  ut  juramentura  fuerit  factum,  du- 
bitando  an  esset  de  re  licita,  necne,  vel  etiam 
ut  post  emissum  juramentum  bona  tide,  oria- 
tur  dubium,  an  possit  sine  peccato  impleri,  et 
tunc  non  est  dubium  quin  sit  locus  interpreta- 
tioni.  In  eo  tamen  casu  ita  est  interpretatio 
facienda,  ut  si  in  aliquo  sensu  potest  jura- 
mentum  esse  de  re  licita,  in  illo  factum  esse 
credatur,  etiamsi  de  intentione  jnrantis  non 
possit  certo  constare.  Ratio  est,  quia  hoc  pos- 
tulat  reverentia  debita  juramento,  ne  in  va- 
num,  et  de  re  illicita  factum  sit,  et  ita  procedit 
tunc  generalis  regula  supra  tradita,  et  com- 
muniter  recepta,  quod  juramentum  valet  eo 
modo  quo  valere  potest.  Quam  sub  his  verbis 
tradunt  juristse  :  Si  non  valet  quod  ago,  ut 
ago,  valeai  ut  valere  potest,  dicuntque  huic 
clausulse  sequivalere  juramentum,  ut  patet  ex 
Panorm. ,  c.  Veniens ,  de  Jurejur. ,  n.  7.  Sic 
etiam  juramentum ,  quod  in  uno  sensu  videri 
potest  e?se  de  re  impossibili  ,  factum  censeri 
debet  prout  possibile  est,  quando  commode 
recipit  tatem  interpretationera.  Atque  eadem 
ratione  juramentum  de  facto  alieno,  quod  non 
est  in  absoluta  potestate  jurantis ,  obligat  sal- 
tem  ad  procurandum  cum  illo  tertio,  ut  velit 


et  consentiat,  ut  docet  Abbas,  in  cap.  Ecc  rcs- 
cripto,  de  Jurejuran.,  cum  Glossa  ibi,  ubi  Ad- 
ditio  ad  Abb.  varia  congerit ;  et  Marc.  Ant. 
Baverius,  tractatu  de  Jurament.,  numero  sex- 
to,  et  plura  Anton.  Corset.,  tractat.  de  Ju- 
rament.,  num.  37.  At  vero  si  materia  jura- 
menti  adeo  dubia  est ,  ut  in  nullo  sensu  cer- 
tum  vel  satis  probabile  sit,  juramentum  posse 
licitei,impleri,  ac  proinde  obligare,  tunc  jura- 
mentum  non  obligat.  quia  non  debet  impleri 
cum  periculo  faciendi  aliquid  illicitum. 

9.  Dubitari  autem  potest  an  tunc  possit 
quis  propria  auctoritate  non  servare  juramen- 
tum  ,  vel  sit  necessaria  auctoritas  superioris  , 
et  qua?  sufficiat.  Ad  hoc  D.  Thomas  2.  2, 
qusest.  69,  art.  9,  ad  3,  solum  dicit,  quando 
est  dubium  an  juramentum  sit  licitum  vel  il- 
licitum,  propitium  vel  nocivum,  vel  simpliri- 
ter,  vel  in  casu ,  Episcopum  posse  in  illo  dis- 
pensare.  In  quo  videtur  supponere,  et  jura- 
mentum  illud  obligare  ,  et  necessariam  esse 
dispensationem.  Quam  sententiam  Soto  ibi,  et 
alii ,  ut  indubitatam  sequuntur.  Idem  sentit 
Angel.,  Juramentum,  6,  n.  1  ;  Tabien.,  num. 
20  ;  Sylvest.,  Juramentum,  5,  quaest.  4,  di- 
cens  in  eo  casu ,  neminem  posse  sine  auctori- 
tate  superioris  ecclesiastici  contravenire.  Est- 
que  sententia  Innocent.,  in  cap.  Debitores,  de 
Jurejur.  ;  et  Hostiens.,  in  cap.  Verum,  de  Ju- 
rejur.  ;  Panor.,  in  c.  Cum  contingat,  eod., 
num.  15.  Et  late  Feliu.,  c.  \,  de  Jurejur  , 
num.  19,  ubi  plures  alios  refert  Videturque 
hsec  sententia  sufficienter  probari  ex  c.  Vene- 
rabilem,  34,  de  Elcct._,  ibi  :  Cum  super  illo  ju- 
ramento  prius  Romana  Ecclesia  consuli  de- 
buisset ;  et  infra  :  Nec  valet  ad  plenam  excusa- 
tionem  ipsms,  si  juramentum  illud  dicatur  illi- 
citum,  cum  nihilominus  super  eo  nos  prius  con- 
sutere  debuisset  /  quam  contra  ipsum  propria 
auctoritatevenire.  Quia,  scilicet,  dubium  erat, 
ut  ibi  notant  Glossa,  et  omnes.  Videtur  tamen 
ex  illo  textu  posse  colligi  ad  solum  Papam 
hoc  pertinere  ;  sed  ibi  erat  sermo  de  negotio 
universali,  et  valde  arduo,  ut  imperii,  quae 
causae  sunt  Pontifici  reservata?,  juxta  caput 
Majores,  de  Baptisroo ;  ordinarie  vero  non  in- 
venitur  talis  reservatio  facta  Pontifici,  et  ideo 
jure  ordinario  Episcopis  convenit,  arg.  c.  Nu- 
per,  de  Sentent.  excomraunic  ,  quia  hsec  po- 
testas  ad  ordinarium  regimen  animarum  ne- 
cessaria  est.  Sed  de  hoc  puncto,  et  generaliter 
de  necessitate  dispensationis,  plura  inferius. 


CAP.  XXXIV.  AN  JURAMENTUM  PROMISSORIUM  CONDITIONEM  INCLUDAT,  ETC. 


637 


CAPUT  XXXIV. 

UTRUM  OMNE  JURAMENTUM  PROMTSSORIUM  CONDI- 
TIONEM  ALIQUAM  INCLUDAT,  VEL  QUID  DIFFERAT 
ABSOLUTUM   JURAMENTUM  A  CONDITIONATO  ? 

1.  Gfenerales  conditiones  juramenti  ad  Ires 
vel  quatuor  redwcuntur.  —  Ex  principiis  supra 
positis  colligunt  Doctores,  in  omni  juramento, 
quantumvis  absolute  factum  videatur,  includi 
aliquas  conditiones,  secundum  quas  atten- 
denda  est  obligatio  juramenti,  quia  cum  illis 
subsistit,  et  non  alias.  Ita  sumitur  ex  c.  Quem- 
admodum,  de  Jurejur.  ibi,  quoniam  in  eo  ta- 
lis  erat  subintelligenda  conditio ;  ubi  Glossa 
varias  conditiones  ponit,  quse  in  juramento 
includi  solent,  licet  nou  exprimantur.  Quas 
ibi  prosequuntur  Joann.  Audreas,  et  Panor- 
mit.,  n.  8;  Hostiens.,  in  Summ.,  tit.  de  Jure- 
jur.,  §  Quot  sunt  species ;  Sylvest.,  Juramen- 
tum,  3,  q.  1.  Inter  lias  vero  conditiones,  quse- 
dam  sunt  generales  in  omni  juramento  pro- 
missorio  inclusa? ;  alia3  vero  speciales  pro 
varietate  materiae  considerari  possunt  in  di- 
versis  juramentis.  Generales  ad  tres  vel  qua- 
tuor  reduci  solent.  Prima  solet  heec  assignari : 
Si  Deo  placuerit,  ex  cap.  Beatus,  21,  q.  1 .  Ita 
Glossa  dicta,  et  Sylvest.;  sed  bsec  includitur 
in  aliis,  prsesertim  in  bac :  Si  rei  fuerit  lieita 
et  possibilis  moraliter ;  nam  si  talis  sit,  eo  ipso 
censenda  est  placere  Deo,  ut  constat  ex  juribus 
ssepe  citatis  iii  quibus,  ad  obligationem  jura- 
menti  sufficere  censetur,  ut  sine  dispendio 
anirnee  servari  possit.  Quod  ideo  adverto,  ne 
aliquis  sumat  occasionem  dicendi,  non  placere 
Deo,  quod  promisit  cum  juramento,  ex  aliis 
conjecturis  voluntariis,  ut  quia  no:i  sentit 
impulsum  aut  vocationem  ad  id  facieudum, 
vel  propter  impedimenta,  et  difficultates  in- 
surgentes.  Ponunt  deinde  prsedicti  auctores 
hanc  conditionem:  Si  Papce  placuerit ;  sed 
ut  indicat  Panormitanus,  nou  est  universalis 
absolute  sumpta,  quia  non  omnia  juramenta 
pendent  ex  absoluto  beneplacito  Papse,  sed 
solum  ubi  materia  juramenti  ad  illum  perti- 
net,  pendetque  ex  arbitrio  ejus ;  quod  com- 
mune  est  unicuique  superiori,  proportione 
servata,  imo  etiam  cuicumque  tertiae  personee 
babenti  jus  in  talem  materiam,  ut  dicemus. 

2.  Tres  ergo  conditiones  generales  videntur 
proecipua?.  Prima:A$'i  potuero,  quia  nemo  obli- 
gatur  ad  inipossibile;  sumitur  ex  c.  Quemad- 
modum,  et  c.  Querelam,  de  Jurejur.  ibi:  Si 
non  necessitaie,  sed  voluntate,   etc.  Secunda : 


Si  licite  potuero ,  c.  Quintavallis,  de  Jurejur., 
c.  1,  eod.,  in  G,  quia  juramentum  non  est 
vinculum  iniquitatis,  et  quia  quod  licite  fieri 
nou  potest,  non  censetur  bomini  possibile 
simpliciter,  juxta  sententiam  Augustini,  in 
lib.  contra  Mendac,  c.  17,  et  babetur  in  c. 
Faciat  homo  ,  22,  q.  2.  Posset  autem  hic 
quceri,  an.  si  id,  quod  juratur,  sit  impossibile 
vel  illicitum  quoad  totum,  ex  parte  vero  possit 
licite  impleri,  juramentum  obliget  ad  partem. 
De  hoc  vero  dubio  dicam  latius  tractat.  de 
Voto  ;  nunc  breviter  dico  regulariter  affirman- 
dum  esse,  ut  significatur  in  d.  c.  Quemadmo- 
dum,  et  colligitur  ex  regula  secunda  tradita 
in  cap.  25.  Excipitur  autem,  quando  materia 
promissa  per  rnodum  unius  totius  individui 
seu  indivisibilis  promittitur,  quia  tunc  non 
intendit  jurans  obligari  ad  partem,  ut  de  Voto 
latius  dicemus. 

3.  Ad  obiigationem  juramenti  requiritur  ta- 
cita  acceptatio  alterius.  —  Tertia  conditio  : 
JVisi  Prwlatus  habens  auctoritaiem  aliucl  dis- 
posucrit,  utique  ex  rationabili  causa,  et  juste 
utendo  facultate  sua.  Et  hoc  modo  dici  solet : 
Superioris  auctoritas  subiutelligitur  semperex- 
cepta  in  juramentis,  c.  Venientes,  de  Jurejur.; 
sed  ibi  de  jure  superioris  sermo  est,  de  quo  est 
specialis  ratio,  nam  illa  conditio  sic  intellecta 
sub  secunda  comprehenditur,  ut  statim  dicam. 
Haec  ergo  intelligitur  de  auctoritate,  quam 
superior  habet  ad  dispensandum  ex  justa 
causa  in  actibns  inferioribus.  Et  sic  colligitur 
melius  hsec  conditio  a  simili  de  voto,  ex  c. 
Non  est,  de  Voto,  ubi  id  notant  Joan.  Andr., 
et  Anton.;  sed  de  hac  conditione  infra  latius. 
Quarta  conditio  addi  potest,  quod  cum  jura- 
mentum  semper  fiat  alteri,  involvit  semper 
conditionem :  Si  eiplacuerit,  vel :  Nisi  ipsere- 
miserit,  quia  omnis  obligatio  pendet  ex  volun- 
tate  creditoris.  Quamvis  enim  ad  obligationem 
juramenti  non  sit  necessaria  expressa  accep- 
tatio  alterius,  utsupra  dictum  est,  liihilomiuus 
requiritur  virtualis,  seu  tacita,  quas  tunc  in- 
telligitur,  quando  lion  contradicit  seu  remit- 
tit:  et  ideo  illa  couditio  in  omni  jurameuto 
promissorio  subintelligitur. 

4.  Quinta  conditio  revucatur  ad  primam.  — 
Quinta  additur  conditio :  Si  res  non  fuerint 
notabiliter  mutatte,  seu,  quod  idem  est,  si  in 
eodem  statti  permanserint ;  sumiturque  ex  c. 
Ne  quis,  22,  q.  2,  et  1.  Cum  quis,  ff.  de  So- 
lut.,  quibus  locis  a  Doctoribus  traditur.  Et  in 
prima  virtute  continetur,  ut  sumitur  ex  D. 
Thoma,  d.  q.  98,  art.  7.  in  corp.  dicit  enim 
posse  esse  juramentum  a  principio  cum  dis- 


638 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


cretione  factum,  et  obligare;  postea  vero  per 
novam  mutationem  fieri  impossibilem  imple- 
tionem  ejus,  et  ideo  non  obligare.  Sed  hoc 
non  tantum  intelligendum  est  de  impossibili 
simpliciter,  sed  etiam  de  impossibili  bumano 
modo,  id  est,  ita  indecente  vel  difficili,  ut  non 
sit  verisimile  fuisse  intentum  a  jurante,  et  sic 
hsec  conditio  ampliat  primam ;  et  habetur 
satis  clare  in  c.  Quemachnodum,  de  Jureju- 
rando,  ubi  babetur  communis  casus  de  eo,  qui 
juravit  sponsalia  curn  virgine,  quse  postea  for- 
nicata  est,  et  ideo  non  obligatur.  Idem  colli  - 
gitur  ex  c.  Petiiio,  et  c.  Brevi,  eodern,  ibi : 
Nisi  difficultas  existat,  propter  guam  regui- 
siius  non  possit  Ecclesice  subvenire.  Idem  sumi- 
tur  ex  c.  Veniens,  eodem,  ubi  Innocentius, 
Panormitanus  et  alii  constituunt  generalem 
regularn,  si  tanta  mutatio  rerum  iacta  est,  ut 
verisimile  non  sit,  jurantem  babuisse  inten- 
tionem  se  obligandi  ad  rem  adeo  difficilem, 
aut  indecentem,  tunc  juramentum  esse  ita 
interpretandum,  ut  casum  illum  non  compre- 
hendat.  Quse  regula  nititur  in  primo  funda- 
mento  posito  in  c.  25,  quod  juramentum  sor- 
titur  conditiones  actus  cui  adjungitur  ;  pro- 
inissio  autem  cui  adheeret  juramentum  hanc 
habet  subintellectam  conditionem,  ut  si  res 
notabiliter  mutentur,  non  obliget;  ergo  et  ju- 
ramentum.  Minor  supponitur  ex  materia  de 
Justitia,  et  quatenus  in  hoc  convenit  cum  pro- 
missione  Deo  facta,  ex  professo  tractabitur  in 
materia  de  Voto.  Et  ex  hoc  principio  defi- 
niuntur  facile  innumeri  casus  particulares, 
quos  auctores  in  hac  materia  tractant,  ut  vi- 
deri  potest  in  Sylv.,  dicto  verbo  Juramenlum, 
3,  q.  1  et  2,  et  fere  per  totum;  et  Angel.,  Ju- 
ramentum,  4,  et  aliis  Summist.,  et  Marc.  An- 
ton.  Baver.,  d.  tract.,  n.  126  et  sequentibus. 
5.  Subditus  non  potest  aliguid  promittere 
guod  derogei  juri  superioris.  —  Sexta  conditio 
revocatur  ad  secundam.  —  Sexto,  subintelligi- 
tur  in omni  juramento  alia  conditio :  Salvojure 
superioris.  Quam  conditionem  in  hoc  distin- 
guimus  a  quarta  de  auctoritate,  seu  potestate 
superioris,  nam  in  quarta  excipitur  auctoritas, 
quam  superior  habet  ad  dispensandum  m  ju- 
ramento,  stante  eadem  materia ;  hajc  vero 
sexta  intelligitur  de  jure,  et  quasi  dominio 
quod  superior  habet  in  subditum,  et  in  actio- 
nes  ejus,  ratione  cujus  non  potest  subditus 
aliquid  promittere,  quod  deroget  juri  superio- 
ris>  et  ideo  dicitur  subintelligi  in  juramento 
conditio:  Salvo  jure  superioris.  Etitahabetur 
in  c.  Venientes  ,  de  Jurejurando.  Gontiuetur 
uutem    virtute   ha;c  conditio  in  secunda,  et 


inde  sumitur  ratio  ejus,  nam  jnrare  aliquid 
contra  jus,  vel  obedientiam  debitamsuperiori, 
esset  jurarc  aliquid  illicitum  ;  sed  in  omni  ju- 
ramento  subintelligitur  conditio:  Dummodo 
ad  illicita  non  extendatur:  ergo.  Et  haec  ratio 
supponitur  in  c.  Ea  ie,  de  Jurejurando,  ubi 
quidam  judex  recusabat  fidelitatis  juramentum 
preestare,  quia  illud  Episcopo  Pisano  exhibue- 
rat;  ait  autem  Pontifex  :  Si  prcestitum  jura- 
mentum  ei,  guod  a  te  nobis  tanguam  debitum 
est  prcestandum,  contrariumreputes,  illud  illi- 
citum  judicabis ;  quia  nimirum  esset  contra- 
rium  juri  superioris;  ergo  ut  sit  licitum,  de- 
bet  necessario  ita  intelligl,  ut  juri  superioris 
non  prsejudicet. 

6.  Explicatur  prcedicla  limitatio  in  omnibus 
superioribus.  —  Unde  colliges  hanc  conditio- 
nem  non  solum  intelligi  de  jure  Summi  Pon- 
tificis,  quod  semper  excipitur  in  juramentis 
omnium  fidelium  infra  ipsum,  sed  etiam  res- 
pective  intelligi  de  jure  cujuscumque  Epis- 
copi,  vel  Prselati,  aut  superioris,  respectu  infe- 
riorum;  nam  est  eadem  proportionalis  ratio. 
Imo  non  solum  procedit  respectu  prselatorum 
ecclesiasticorum,  sed  etiam  respectu  princi- 
pum  et  potestatum  ssecularium,  in  his,  quoe 
licite  preecipere  vel  prohibere  possunt,  vel  per 
legern,  vel  per  prseceptum  personale.  Nam, 
licet  quis  juret  hoc  vel  illud  facere,  necessario 
subintelligitur  :  Nisi  princeps,  vel  judex,  qui 
potest  id  prohibere,  de  facto  prohibeat.  Deni- 
que  non  solum  de  jure  superioris,  sed  de  quo- 
cumque  jureboni  communis,  aut  tertii,  subin- 
telligenda  est  conditio,  quando  jus  illud  vel 
justiliee  est,  velcadit  sub  obligationem  alicu- 
jus  virtutis,  charitatis,  vel  misericordise,  quia 
hoc  modo  non  obligat  juramentum  cum  prse- 
judicio  tertii.  Ita  habetur  in  c.  Sicut  tuis,  de 
Jurejuran.,  et  sumitur  ex  c.  Cum  contingat, 
eodem,  et  c.  2,  eod.,  in  6,  quatenus  ad  valo- 
rem  juramenti  postulatur,  ut  in  alterius  prse- 
judicium  non  redundet.  Et  notant  omnes  ibi, 
et  in  d.  cap.  Yerdentes,  et  late  Sylvest.,  adhi- 
bcns  exempla  plura,  Juramentum,  A,  qusest. 
1-4  et  15;  et  Anton.  Corset.,  in  dict.  tractat. 
de  Juramento  privil.,  27,  num.  47. 

7.  Quid  faciendum,  guando  occurrunt  jura 
contraria  ?  —  Sed  quid  si  occurrant  jura  con- 
traria,  ut  si  debitor  juravit  creditori  non  rece- 
dere  a  loco,  nisi  prius  solvat,  et  postea  voca- 
tur  a  superiore ,  quando  solvere  non  potest  ? 
Respondeo,  ex  circumstantiis  expendendum 
esse  quod  jus  prsevaleat.  Nam  si  juramentum 
censeatur  factum  de  licentia  tacita,  vel  ex- 
prcssa  prselati  ,  tunc   non  censetur  obligare 


CAP.  XXXIV.  AN  JUIUMENTUM  PP.OMISSOP.IUM  CONDLTIONEM  INCLUDAT,  ETC. 


639 


prceceptum  ejus ,  et  consequenter  obligare 
juramentum ;  secus  vero  si  subditus  propria 
auctoritate  juravit,  quia  non  potest  praejudi- 
care  jurisdictioni  superioris.  Vide  Sylvest. , 
Juramentum,  4,  q.  7  ;  Angel.,  Juramentum,  5. 
n.  27. 

8.  AddunUir  particulares  conditiones.  — 
Septimo,  preeter  bas  generales  conditiones 
adduntur  alise  particulares,  qua3  in  singulis 
juramentis  considerandae  sunt,  juxta  condi- 
tiones  variarum  materiarum,  super  quibus  ju- 
ratur ;  ut  si  juramentum  sit  super  contractu 
reciproco  et  mutuo,  semper  unaqueeque  pars 
intelligitur  jurare  sub  conditione  :  Dummodo 
alter  stet  contractui ,  et  suam  obligaiionem 
adimpleat.  Ut  si  sit  contractus  mutui,  qui  ju- 
rat  solvere,  subinteliigit :  Si  alter  pecuniam 
numeraverit,  1.  ult.,  C.  de  Non  numer.  pecuu. 
Si  sit  contractus  emptionis  et  venditionis,  a 
venditore  intelligitur  jurari,  dummodo  alter 
pretium  designatum  solvat,  et  e  converso,  cum 
proportione.  Imo  etiam  subintelligitur  condi- 
tio,  dummodo  enormis  lassio  non  interveniat, 
ut  colligitur  ex  bis  ,  quae  late  disputat  Covar. 
supra,  p.  3,  §  -4,  n.  3.  Fundaturque  in  quinta 
conditione  ,  quod  enormis  lsesio  non  praevisa 
nec  cogitata  censetur  moraliter  impedire  con- 
sensum.  Idem  est  in  quocumque  contractu 
commutandi  unam  rem  pro  alia;  nam  licet 
juretur,  una  parte  non  implente,  non  obliga- 
tur  alia,  quia  cessat  conditio  subintellecta.  Et 
in  hoc  sensu  inlelliguntur  verba  c.  Pervenit, 
2,  de  Jurejur.  :  Nec  tu  ei ,  etiamsi  promissiim 
tuum  juramento  ,  vel  obligatione  ,  interposita 
conditione  firmasses ,aliquatenus teneris ,  si  con- 
stat  eum  conditioni  minime  paruisse.  Hoc  enim 
ita  procedit  in  tacita  seu  subintellecta  condi- 
tione,  sicut  in  expressa,  ut  lbi  notat  Panorm., 
quem  omnes  sequuntur,  et  Sylv.,  Juramen- 
tum,  h,  q.  13.  Qui  in  hoc  sensu  intelligunt 
jura  dicentia,  licere  frangere  fidem  non  ser- 
vanti  illam,  leg.  Cum  proponas,  2,  C.  de  Pac- 
tis ,  cum  similibus  ,  quee  ibi  Glossa  refert. 
Dices :  ergo  si  duo  sibi  mutuo  jurarunt  ser- 
vare  secretum,  altero  non  servante,  alter  non 
tenebitur  juramento.  Respondetur  oportere 
modum  promissionis  considerare,  nam  si  sit 
per  modum  contractus  reciproci,  et  cum  con- 
nexione,  Servabo  si  servaveris,  sic,  altero  non 
servante,  alter  non  tenebitur  ex  vi  juramenti, 
aliunde  vero  poterit  obligari;  si  autem  pro- 
missiones  per  se  ac  separatim  fiunt,  tunc  pec- 
catum  unius  non  dat  alteri  licentiam  transgre- 
diendi  juramentum,  quia  non  sub  tali  condi- 
tione,  sed  absolute  promisit,  et  similiter  jura- 


vit.  Ratio  denique  omnium  sumitur  ex  prin- 
cipio  primo  supra  posito,  quod  juramentum 
sequitur  contractum  cui  adjungitur,  et  ideo 
recipit  omnes  conditiones  et  limitationes  , 
quas  claudit  ille  contractus  ,  ut  dixit  Panor.  , 
d.  c.  Quemadmodum  ,  quem  reliqui  sequun- 
tur. 

9.  Sed  quirl  si  jurans,  expressa  intentione 
velit,  nullam  in  suo juramento  subintelligi  con- 
ditionem,  sed  esse  undique  absolutum,  ut  sic 
dicam  ?  Respondeo,  si  intendat  excludere  om- 
nes  conditiones,  etiam  priores  ac  generales, 
esse  temerariam  intentionem,  et  nullius  mo- 
menti,  quia  non  potest  ipse  excludere  a  jura- 
mento  ea,  quse  sunt  deintrinseca  ratione  ejus 
ut  obligare  possit,  qualia  sunt,  esse  de  re  lici- 
ta,  et  Deo  placita,  et  possibili ;  nec  etiam  po- 
test  facere  quin  ab  alio  habente  superius  jus 
pendeat ,  quia  non  potest  alium  privare  jure 
suo.  Et  ita  non  obstante  illa  temeraria  volun- 
tate,  juramentum  obligabit  cum  conditioni- 
bus  necessariis  ad  bonestatem  ejus.  Si  vero  so- 
lum  quis  intenderet  excludere  omnes  condi- 
tiones  particulares ,  maxime  concernentes 
suam  utilitatem  propriam ,  tunc  absolute 
obligaretur  juxta  talem  intentionem  ,  quia 
quoad  boc  validum  et  licitum  est  juramen- 
tum. 

10.  An  detur  absolulum  juramentum. — 
Jam  vero  suboritur  difficultas  in  secunda  parte 
tituli  qusestionis  proposita,  nam  binc  sequitur 
nulluni  esse  absolutum  juramentum,  sed  om- 
ne  esse  conditionatum;  consequensfalsum  est; 
ergo.  Probatur  sequela,  quia  nihil  aliud  vide- 
tur  esseconditionatum  juramentum,  nisi  quod 
sub  conditione  fit ;  sed  omne  juramentum  est 
hujusmodi,  ut  diximus;  ergo  semper  estcon- 
ditionatura.  Consequens  autem  esse  falsum 
probatur,  quia  volum  distinguitur  in  condi- 
tionatum  et  absolutum,  et  promissio  humana 
etiam  est  absoluta  et  conditionata ;  ergo  et 
juramentum.  Maxime  quia  dictum  est,  ju- 
ramentum  imitari  materiam  contractus,  cui 
adjungitur;  ergo  sicut  datur  absoluta  promis- 
sio,  ita  et  juramentum. 

11.  Hanc  difficultatem  attigit  Glossa,  in  d. 
c.  Quemadmodum,  verb.  Conditio,  in  fine,  et 
solum  respondet  negando  sequelam,  nullam- 
que  aliam  rationem  reddit,  prseter  allegationem 
leg.  Conditiones,  68,  de  Condit.  et  demonst., 
quse  sic  habet :  Conditiones  extrinsecus,  non 
ex  testamento  venientes,  id  est  quce  tacite  ines- 
se  videntur,  non  faciunt  legata  condiiimata. 
Quse  verba  videtur  d.  Glossa  ad  prsesens  insti- 
tutum  accommodare,  et  consequenter  sentire, 


640 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


illud  esse  absolutum  juramentum,  quod  non 
habet  specialem  conditionem  quasi  additam 
ex  peculiari  intentione  operantis.  Conditiona- 
tuin  autem  esse,  quando  talis  conditio  addi- 
tur.  Idem  fere  dicnnt  Panormitauus  etSylves- 
ter  supra.  Qni  addunt,  juramentum  non  fieri 
conditionatum,  etiamsi  conditiones  subintellec- 
tse  exprimantur,  sicut  nec  aliu3  disposiliones 
liunt  conditiouales  propter  expressionem  con- 
ditionum,  quee  necessario  insunt;  juxta  c.  Si- 
gniftcasti,  de  Elect.,  cum  ibi  adnotatis,  et  su- 
mitur  ex  I.  3,  ff.  de  Legatis,  1,  nbi  etiam  Doc- 
tores  id  notant. 

12.  Assignatur  differentia  inter  ahsolutum  et 
condiiiohatum  juramentum. — Ne  tamen  quaes- 
tio  de  nomine  videatur,  consideranda  est  diffe- 
rentia  propria  inter  absolntum  et  conditiona- 
tnm  juramentum ;  nam  absolntum  cadit  in  pro- 
positionem  categoricam,  ut  sic  dicam,  et  sim- 
pliciter  absolutam,  ut :  IToc  faciam,  Illud  dabo, 
et  similes;  undesiquaruincluditconditionem, 
illnd  est,  qnasi  prsesupponendo  illam,  potius 
quam  exigendo.  At  vero  juramentum  condi- 
tionale  cadit  in  propositionem  bypotheticam 
conditionalem,  quasi  expectando  conditionem, 
ut  res  promissa  fiat,  ut:  Juro  daturum  elee- 
mosynam,  si  navis  ex  India  venerit.  Unde  est 
moralis  differentia,  quod  iu  juramento  abso- 
luto  conditio  subintellecta  non  suspendit  obli- 
galionem ;  statim  enim  obligat,  si  conditiones 
subintellectse,  quae  sunt  de  prsesenti,  subsis- 
tunt,  nec  propter  futuras  suspenditur  obliga- 
tio,  licet  postea  cessare  possit,  si  anteqnam 
impleatur,  superveniat  contraria  conditio ;  ju- 
ramentum  autem  conditionale  habet  quasi 
suspensam  obligationem,  donec  conditio  im- 
pleatur.  Et  ratio  etiam  oritur  exillo  principio, 
quod  juramentum  sequitur  naturam  actus,  cui 
adjungitur ;  hsec  autem  est  natura  contractus, 
vel  promissionis ,  ut  absolnte  factus  statim 
perfieiatur,  et  obliget  independenter  a  futuris 
conditionibus.  Quia  ex  tunc  datur  absolutus 
consensus,  licet  possit  contractus  esse  nullus, 
si  in  prsesenti  aliquse  desint,  quse  censentur  de 
substantia  vel  necessitate  consensus  ;  at  vero 
contractus  conditionatus  nou  inducit  statim 
obligationem  simpliciter,  usque  ad  eventum 
conditionis.  Ut  videre  licet  in  sponsalibus 
nam  si  tantum  sint  conditionalia,  ex  illis  non 
oriturimpedimentum  publicse  honestatis,  jux- 
ta  cap.  Unde,  §  Unde,  de  Sponsal.,  in  6,  quia 
non  induxerunt  ex  tunc  propriam  obligatio- 
nem  ad  matrimonium :  quod  tamen  secus  est 
in  sponsalibus  absolutis,  licet  postea  propter 
fornicalionem  supervenientem   dissolvantur, 


juxta  d.  cap.  Quemadmodum.  Sicut  ergo  in 
contractibus  ipsis  est  differentia  inter  absolu- 
tum  et  conditionatum,  non  obstantibus  subin- 
tellectis  conditionibus,  ita  etiam  in  juramen- 
tiSj  quibus  confirmantur. 

CAPUT  XXXV. 

QUAND0    INCJPIAT   ET   QUAMDIU  DURET    0BLIGATI0 
JURAMENTI  PROMISSORII. 

\ .  Promissio  juramenti  duplex  esse  potest. 
—  Duplex  potest  esse  promissio  talis  juramen- 
ti,  negativa  et  affirmativa,  quse  in  hoc  diffe- 
runt,  quantum  est  ex  forma  sua,  quod  negati- 
va  pro  semper,  affirmativa  vero  semper,  non 
tamen  pro  semper  obliget,  sicut  de  preeceptis 
dici  solet;  est  enim  eadem  proportionalis  ra- 
tio,  et  utraque  jurari  potest  vel  absolute,  vel 
sub  conditione,  juxta  dicta  capite  prsecedenti. 
In  utrisque  ergo  juramentis  considerari  potest 
vel  initium  obligationis,  vel  continuatio,  vel 
cessatio.  Et  quoad  initium  spectari  potest  tem- 
pus,  in  quo  juramentum  incipit  obligare,  vel 
pro  quo  incipit  obligare. 

2.  Quando  ooliget  juramenium  alsolutum. — 
Primo  ergo  dicendum  est,  juramentum  abso- 
lutum,  statim  ac  fit,  incipere  obligare.  Patet, 
quia  ex  juramento  necessario  sequitur  obliga- 
tio,  et  in  absoluto  juramento  nibil  esi  quod 
illain  suspendat  ;  ergo  statim  oritur.  Secus 
vero  est  de  juramento  conditionato,  quia  non 
incipit  obligare  ad  actum  promissum,  donec 
impleaturconditio,  c.  Pervenit,  %,  de  Jurejur.; 
et  ratio  constat  ex  dictis,  quia  conditio  sus- 
pendit  actum,  et  consequenter  juramentum. 
Dico  autem  non  obligare  ex  tunc  ad  actum 
promissum,  quia  obligat  ad  quamdam  animi 
prseparationem  implendi  promissum,  si  im- 
pleatur  conditio  ;  et  consequenter  si  contrac- 
tus  sit  juratus  sub  conditione,  obligat  jura- 
mentum  ad  non  resiliendum  iuvito  altero,  quia 
hsec  est  natura  contractus,  ut  ex  materia  de 
Justitia  suppono  ;  et  ita  procedit  regula  posi- 
ta,  quod  juramentum  obligat  juxta  naturam 
actus  cui  adjungitur.  Unde  qui  jurat  aliquid 
dare  sub  conditione,  si  proponit  non  dare. 
etiamsi  promissio  impleatur ,  juramentum 
frangit ;  et  qui  jurat  ducere  Mariam,  si  pater 
absens  consenserit,  et  postea  ducit  aliam,  in- 
vita  priori,  et  non  expectato  eventu  conditio- 
nis,  juramentum  violat,  ut  per  illationem  ne- 
cessariam  sumitur  ex  Glossa  in  cap.  Super  eo, 
de  Condition.  apposi.,  verb.  Alieno  arbitrio. 
Et  hoc  declaratur  ex  his  quse  tradit  Molin., 


CAP.  XXXV.  QUANDO  INCIPIAT,  ET 

disp.  285,  de  Just.,  q.  A,  quia  ex  tali  contractu 
vel  promissione  oritur  obligatiosimilis  in  spe- 
cie ;  ergo  addito  juramento  illamet  obliga- 
tio  jurainento  confirmatur  ;  ergo  violata  in- 
juste  illa  obligatione,  violatur  juramentum. 
Denique  illud  juramentum  quoad  hoc  est  ab- 
solntum,  quia  jurans  sub  conditione,  ex  tunc 
absolute  jurat  stare  conditioni ;  quoad  hoc  er- 
go  statim  incipit  obligatio  juramenti ;  quoad 
ipsum  vero  actum  promissum  non  incipit, 
donec  impleatur  conditio,  quse  illius  obiiga- 
tiouem  suspendit ;  illa  vero  impleta  statim  in- 
cipit  obligare  propter  contrariam  rationem, 
et  quia  impleta  conditione  conditionalis  asser- 
tio  transit  in  absolutam. 

3.  Pro  quo  tempore  oiliget.  —  Secundo  di- 
cendum  est ,  juramentum  obligare  pro  eo 
tempore,  ad  quod  promissio  vel  assertio  ex  in- 
tentione  jurantis  dirigitur;  ubi  autem  nihil 
speciale  per  intentionem  determinatur,  ex  vi 
verborum  colligendum  est ,  nisi  ex  materia 
vel  circumstantiis  limitetur.  Prior  pars  nota 
est,  quia  tota  hsec  obligatio  pendet  ex  inten- 
tione  jurantis.  Quamvis  enim  posita  intentio 
ne  jurandi  necessario  sequatur  obligatio  inde- 
pendenter  a  nova  voluntate  jurantis,  nihilo- 
minus  applioatio  juramenti  ad  assertionem 
pro  tali,  vel  tali  tempore,  pendet  ex  jurantis 
voluntate,  quia  potest  asserere  hoc  faclurum 
pro  tali  tempore,  vel  post  tale  tempus,  et  non 
ante,  et  similia  ;  ergo  consequenter  juramen- 
ti  obligatio,  ut  sit  pro  tali  tempore,  pendet  ex 
intentione  jurantis. 

4.  Promissio  negativa  siatim  olligat.  — 
Quid  dicendum  de  promissione  affirmativa.  — 
Altera  vero  pars  generatim  constat  ex  princi- 
piis  superius  positis,  et  quia  non  potest  aliun- 
de  talis  determinatio  fieri.  In  particulari  vero 
declaratur,  nam  si  promissio  sit  negativa,  sta- 
tim  ac  juratur,  incipit  pro  statim  obligare, 
quia  negatio  omnia  destruit,  et  ideo  si  juro 
me  non  tibi  nociturum,  ex  tunc  pro  toto  tem- 
pore  ipimediate  sequenti  obligor ;  idemque 
erit  de  juramentonon  ludendi,  non  ingiedien- 
di  talem  domum,  et  similibus,  quoties  mate- 
ria  negationis  talis  est,  ut  statim  exerceri  pos- 
sit,  eo  quod  statim  actus  contrarius  fieri  pos- 
set.  Si  autem  actio  negata  talis  sit,  ut  requirat 
determinata  tempora,  pro  primo  tempore  ido- 
neo  incipiet  obligatio,  ut  si  juro  non  adesse 
taurorum  ludo,  obligor  a  prima  occasione,  et 
sic  de  similibus.  At  vero  in  affirmativis  jura- 
mentis  si  certum  tempus  in  individuo  designe- 
tur  ,  res  erit  clara,  quia  pro  initio  designato 
obligabit ;  si  vero  indefinite  fiat,  tunc  pru- 

xi  v. 


QUAMWU  DURET  0BL1GATI0,  ETC.  641 

denti  arbitrio  opus  est,  considerata  materia, 
oceasione  et  circumstantiis.  Et  quoad  hanc 
regulam  non  oportet  distinguere  inter  condi- 
tiouatum  juramentum  ,  et  absolutum  ;  quia 
conditionatum  non  incipit  obligare,  nisi  ut 
aliquo  modo  est  absolutum,  vel  transit  in  ab- 
solutum  impleta  conditione,  et  tunc  eamdem 
rationem  participat,  quoad  tempus  in  quo  in- 
cipit  obligare. 

5.  Juramentum  promissorium  implendum 
est  ,  priusquam  petat  is,  cui  factum  est,  nisi 
aliud  constet.  —  Unde  facile  expeditur  dubita- 
tio,  an  teneatur  quis  juramentum  promisso- 
rium  implere,  priusquam  petat  is,  cui  factum 
est.  Respondetur  enim  affirmative ,  nisi  ex 
forma  juramenti  aliud  constet.  Hoc  posterius 
constat,  nam  si  quis  juret  se  pariturum,  quo- 
ties  requisitus  fuerit,  clarum  est  non  leneri, 
donec  requiratur.  Idemque  est,  quoties  actus 
ipse  piomissus  talem  rationem  involvit ;  nt  si 
juravi  mutuare,  intelligatur,  si  petieris;  velsi 
promisi  respondere,  intelligitur,  interrogatus. 
At  vero  si  juravi  tali  die  hoc  facere  vel  dona- 
re,  non  est  necessaria  exactio,  vel  petitio,  uisi 
in  ipso  jurameuto  exprimatur.  Patet,  quia 
inde  nascitur  absoluta  obligatio,  sicut  ex  voto. 

6.  Quomodo  requiratur  petitio  ex  parte  ejus 
cui  juratum  esl.  —  Quairi  vero  ulterius  potest, 
quando  ex  parte  ejus,  cui  juratur,  requiritur 
petitio,  an  sufficiat  simplex  et  pura,  vel  neces- 
sarium  sit  in  iila  exprimere  ,  sub  obligatioue 
prsestiti  juramenti.  Respondeo,  non  posse  in 
hoc  generalem  regulam  assignari,  nam  pendet 
exqualitate  materiae,  et  usu  ;  ordiuarie  tamen 
videtur  in  juramentis  de  speciali  actu  pise- 
.stando,  certo  ac  definito  tempore,  eo  ipso  quod 
actus  exigitur,  virtute  juramenti  postulari. 
At  vero  in  generalibus  juramentis  obediendi 
prselato  aut  rectori,  non  censetur  exigi  jura- 
mentum,  nisi  quando  id  exprimitur  sub  pcena 
praestiti  jnramenti,  vel  alia  forma  simili ,  ul 
constat  ex  usu,  et  infra  in  simili  dicemus  de 
voto  obedientise.  Imo  aliqui  censent,  commu- 
ni  u=u  non  interponi  illa  verba  ad  obligan- 
dum  sub  mortali,  sed  ad  commemorandam 
potestatem,  et  ad  quemdam  terrorem,  ut  ne- 
mo  contemnat  jussa  rectoris.  Ita  Dried.,  1.  2 
de  Libert.  Christian.,  cap.  1 ;  sequitur  Govar., 
supra,  1  part.,  §  7  ,  n.  ult.,  in  fine.  Sed  (  ut 
dixi )  iu  hoc  consulenda  est  consuetudo ,  et 
communis  intelligentia  ;  et  maxime  est  quali- 
tas  materise  consideranda,  utdocuit  Major,  in 
3,  dist.  39,  qusest.  4,  ad  argumentum  contra 
quartam  conclusionein. 

1.  Quo  tempore  et  pro  quo  duret  obligat.o 

41 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


juramenti  secundum  se.  —  Tertio  dicendum 
est,  eamdem  regulam  cum  proportione  habere 
locum  in  designando  tempore,  in  quo  et  pro 
quo  durat  juramenti  obligatio  secundum  se 
spectata.  Nam  est  eadem  ratio,  ut  facile  pate- 
bit  applicando  ad  temporis  continuationem,  ea 
quse  de  initio  diximus.  Etenim  juramenta  ne- 
gativa,  sicut  pro  statim  obligant  de  se,  ita  et 
pro  semper  ac  perpetuo,  juxta  materise  capa- 
citatem,  nisi  ex  intentione  jurantis  ad  certum 
tempus  limitentur.  AGBrmativa  vero  etiam  de 
se  obligant  semper,  ac  perpetuo ,  nisi  ex  in- 
tentione  limitentur  ad  certum  tempus,  de  qua 
intentione  in  foro  conscientiae  constabit  per  dic- 
tum  jurantis.  Quod  si  specialem  intentionem 
non  habuit,  standum  est  verbis  juxta  materise 
capacitatem  ,  pensatis  etiam  circumstantiis. 
Hsec  autem  juramenta  non  obligant  pro  sem- 
per,  quia  hoc  repugnat  hominis  naturse,  ut  per 
se  constat,  quia  non  potest  homo  semper  et  pro 
semper  in  una  actione  persistere.  Obligant 
ergo  pro  temporibus  designatis,  vel  pro  tem- 
poribus  opportunis  juxta  materise  conditio- 
nem,  vel  certe  ssepe  erit  facienda  verisimilis 
conjectura  ex  occasione  et  circumstantiis ,  ad 
arbitrium  boni  viri ,  ut  de  voto  etiam  dice- 
mus. 

8.  Quomodo  juramentum  afftrmativum  obli- 
gat  pro  semper.  —  Aliquando  vero  videri  po- 
test,  juramentum  habere  formam  affirmativi, 
et  obligare  pro  semper,  ut  cum  juratur  ami- 
citia  ,  et  pax  perpetua,  et  similia.  Sed  revera 
illa  juramenta  in  tantum  obligant  pro  semper, 
in  quantum  negationem  includunt,  nam  affir- 
matio  illa  non  consistit  in  aliquo  continuo 
actu ,  id  enim  homini  repugnat,  sed  in  perse- 
veranti  statu  quasi  habituali,  qui  couservatur 
per  negationem  actus  contrarii  qui  amicitiam 
violare  sufficiat,  et  quoad  hanc  negationem 
obligat  pro  semper.  Est  prseterea  in  hoc  punc- 
to  considerandum ,  lianc  perpetuitatem  vel 
continuationem  convenire  juramento,  ut  ab- 
solutum  est,  quia  ut  sic  inducit  suam  obliga- 
tionem  modo  supra  explicato  ;  at  vero  si  con- 
sideretur  ut  conditionem  includit,  sive  expres- 
sam,  sive  subintellectam,  sub  ea  ratione  desi- 
nere  potest  ejus  obligatio,  vel  simpliciter,  vel 
pro  tali  occasione  ex  defectu  inclusee  condi- 
tionis.  Quiasicut  conditionatum  juramentum, 
ut  tale  est,  non  obligat  donec  impleatur  con- 
ditio,  itajuramentum  absolutum,  subintellec- 
tam  conditionem  includens,  non  perseverat 
(  ut  sic  dicam  )  in  sua  obligatione  ,  si  condi- 
tio,  quse  supponebatur,  deficiat ;  est  cnim  ea- 
dem  ratio. 


9.  Juramenti  obligatio  cessare  potest  ex 
mutatione  rerum. — Dico  ergoquarto  :quamvis 
juramenti  obligatio  de  se  perpetua  sit,  vel  du- 
rabilis  protali  vel  tali  tempore,  cessare  potest 
ex  mutatione  rerum  auferente  subintellectam 
ac  necessariamconditionem.  Hsec  assertio  con- 
cluditur  plane  ex  dictis,  et  ex  principio  posito, 
capite  prtecedenti,  conditione  quinta.  Solum 
potest  interrogari,  an  in  hujusmodi  eventu 
cesset  obligatio  juramenti  ipso  facto,  vel  sit 
necessaria  illius  relaxatio.  Quidam  absolute 
docent  necessariam  esse  relaxationem,  quse 
opinio  tribui  potestSoto,  A,  d.  27,  q.  \,  art.  3, 
ad  1,  quatenus  dicit,  si  juramentum  sponsa- 
lium  inter  legitimas  personas  intercessit , 
quamvis  postea  occurrat  causa  dissolvendi 
sponsalia,  non  esse  sine  juramenti  dispensa- 
tione  dissolvenda.  Et  idem  sentit  Ludov.  Lo- 
pez,  2  p.,  c.  36,  §  Propterea  circa,  loquens  in 
durioribus  terminis,  quando  post  sponsalia  ju- 
rata  sponsa  fornicata  est,  vel  iuvenitur  non 
virgo . 

10.  Persolam  rerum  mutationem ,  ipso  facto 
cessare  potest  juramenti  obligatio. — Sponsalia 
jurata  quomodo  cessent.  —  Nihilominus  dicen- 
dum  est  per  solam  rerum  mutationem  fieri 
posse,  ut  ipso  facto  cesset  juramenti  obligatio, 
necsit  necessaria  ulla  relaxatio.  Haecest  com- 
munis  sententia  juristarum  in  c.  Quemadmo- 
dum,  de  Jurejuran.,  et  ex  ipso  textu  mani- 
feste  colligitur;  namibi  dicitur  taliajuramen- 
ta  post  mutationem  factam  non  obligare,  ne- 
que  ulla  postulatur  relaxatio.  Et  ratio  textus 
idem  convincit,  quia  juramentum  includit  ta- 
citam  conditionem,  quam  promissio,  cui  ad- 
jungitur,  involvit,  scilicet,  nisi  res  notabiliter 
mutentnr ;  sed  ubi  voluntas  est  conditionata, 
deficiente  vel  cessante  conditione,  non  subsis- 
tit  obligatio ;  ergo  in  eodem  eventu  juramenti 
obligatio  ipso  facto  cessat,  nec  est  per  se  ne- 
cessaria  relaxatio.  Hoc  antem  intelligendum 
est,  quando  mutatio  esttanta,  ntcerto  consta- 
re  possit  consensum  promittentis  non#fuisse 
extensum  ad  promittendum  pro  illo  eventu  ; 
quando  vero  dubia  res  fuerit,  tunc  jam  dixi- 
mus  necessariam  esse  superioris  auctoritatem. 
Addit  Innoc,  in  c.  Cum  quidam,  de  Jurejur., 
quando  non  obstante  cessatione  obligationis 
servari  potest  juramentum  sine  peccato,  abso- 
lutionem  praernittendam  esse,  priusquam  con- 
tra  illud  agatur.  Sed  hoc  consilium  est  ad  prse- 
veniendum  scandalum,  et  satisfaciendum  Ec- 
clesise ;  in  rigore  tamen  non  est  necessarium, 
ut  ibidem  notavit  Panormitanus,  et  sequitur 
Angel.,  Juramentum,  6,  num.  I ;  Sylv.,  in  5, 


CAl\  XXXVI.  AN  JURAMENTUiM  SIT  IMPLENDUM  IN  PROPRIA  SPECIE,  ETC. 


043 


q.  1.  Contingere  etiam  potest  ut  mutatio  su- 
perveniens  sit  sufficiens  causa  conccdendi  re- 
laxationcm,  licet  per  se  sola  non  sufficiat  au- 
ferre  obligatiouem,  et  in  hoc  casu  possc  dic- 
tum  Soti  sustineri.  Applicata  vero  illasenten- 
tia  ad  casum  de  sponsalibusjuratis,  in  quibus 
postea  vel  committitur  vel  detegitur  virgini- 
tatis  violatio,  non  est  vera,  et  juri  aperte  re- 
pugnat ;  idemque  in  multis  aliis  casibus  con- 
tingit. 

GAPUT  XXXVI. 

AN  JURAMENTUM  PR0MISS0RIUM  HOMINI  FACTUM 
SIT  IMPLENDUM  IN  PROPRIA  SPECIE,  VEL  POS- 
SIT  PER  ALIQUID  jEQUIVALENS   IMPLERI  ? 

1.  Juramentum  promissorium  vel  fit  per 
modu  n  voli,  vel  per  modum  Mimance  promis- 
sionis. — Dupliciter  juramentum  promissorium 
fit,  ut  in  superioribus  visum  est,  scilicet,  vel 
per  modum  voti,  vel  per  modum  humanae 
promissionis.  Dico  autem  fieri  per  modum 
voti,  quoties  vel  cum  proprio  voto  ad  Deum 
fit,  juramento  confirmando  promissiouem  Deo 
factam,  vel  cum  fit  absolute  jurando  aliquod 
bonum  faciendum  sine  ulla  promissione  vel 
ad  Deum,  vel  ad  bominem,  sed  tantum  cum 
simplici  assertione  de  futuro  opere  faciendo, 
illam  juramento  confirmando.  Per  modum 
autem  promissionis  bumauee  fit,  quoties  ju- 
ramentum  est  confirmatorium  pacti  inter  ho- 
mines,  vel  promissionis  alteri  bomini  factae. 
Quod  ergo  spectat  ad  juramenta,  qrne  confir- 
mant  vota,  vel  per  modum  votorum  fiunt, 
supra  dictum  est,  c.  40,  sequi  conditionem 
voti;  et  ideo  de  modo  implendi  vel  commu- 
tandi  bsecjuramenta  nibil  amplius  bic  dicam, 
sed  sufficiunt  dieta  in  d.  c.  10;  reliqua  vero 
in  tract.  de  Voto  reservanms.  Propler  boc  er- 
go  qusestionem  proposuimus  solum  de  jlira- 
mento  promissorio  homini  facto.  De  quo 
suppouimus  ex  dictis  in  cap.  10,  esse  neces- 
sario  implendum  illi,  cui  factum  est,  nec  pos- 
se  in  aliud  opus  pietatis  commutari,  privando 
illum  jure  suo,  vel  commodo,  nisi  ubi  intelli- 
gitur  facta  exceptio,  ut  de  statu  religionis 
ibi  dictum  est.  Hic  ergo  solum  superest  quses- 
tio  de  modo  implendi  tale  juramentum  res- 
pectu  illius,  cui  factum  est. 

2.  Videri  enim  potest,  posse  per  sequivalens 
impleri.  Primo  ,  quia  juramentum  sequitur 
naturam  contractus,  cui  adjungitur;  sed  pro- 
missio  bumana  sufficienter  impletur  peroequi- 
valens,  ex  1.  Si  quis  ab  alio,  ff.  de  Re  judicat., 


1.  S  tipulationes ,  1,  ff.  de  Verb.  obligat.,  1.  Si 
peculium,  §  1,  ff.  de  Stat.  liber. ;  et  tradit 
Bart.,  praesertim  in  d.  1.  Stipulationes,  n.  39. 
Ergo  idem  erit,  etiamsi  talis  promissio  jura- 
mento  confirmata  sit.  Vel  saltem  videtur  suf- 
ficienter  impleri  juramentum,  si  detur  aliquid 
melius,  nam  hoc  modo  etiam  Deo  ,catisfit,  et 
homo  non  acceptans  est  irrationabiliter  invi- 
tus.  Secundo,  compensatio  est  quaedatn  solutio 
per  requivalens  ;  sed  illa  licet ;  ergo  et  commu- 
tatio.  Minor  probari  potest,  tum  exc.  Expar- 
te,  2,  de  Cleric.  non  residen.;  tum  quia  si 
promisi  decem,  et  tu  mihi  totidem  debes,  et 
illa  remitto,  promissionem  impleo,  quia  est 
moralis  donatio ;  et  quod  non  intercedat  ac- 
tualis  traditio  praesens,  materiale  quid  est, 
maxime  quia  jam  supponitur  praecessisse. 

3.  Non  satisfit  juramento  per  cequivalens. — 
Dico  primo:  non  satisfit  juramento  promisso- 
rio  homini  facto  in  aliqua  certa  specie,  red- 
dendo  aequivalens,  vel  interesse;  unde  non 
potest  aliquis  sua  voluntate  commutare  rem, 
quam  dare  juravit  in  aliam  asqualem,  imo  nec 
in  meliorem,  sine  consensu  ejus  cui  darcju- 
ravit.  Est  communis  sententia  Panormitan.  et 
Canonist..  in  cap.  Adaudientiam,  1,  etincap. 
Pervenit,  etin  c.  Quanto,  de  Jurejur.,et  iil  c. 
Cum  inter,  de  Renunti.  Sequitur  Sylvest.  Ju- 
ramentum,  4,  q.  20  et  21,  et  in  5,  qua?st.  6; 
Angel.,  in  5,-  num.  33  et  34.  Referuntque 
Joan.  And.,  in  Mercurial.,  in  regula  In  malis, 
de  Regul.  Jur.,  iu  6.  Tenet  etiam  Antonius 
Corsetus,  tract.  de  Juram.,  n.  39  et  40;  et 
Marc.  Ant.  Baver.,  in  simili  tract.,  num.  13, 
57,  et  alii  infra  referendi  circa  compensatio- 
nem.  Probatur  autem  primo  ex  d.  c.  Adau- 
dientiam,  quod  infra  expendemus. 

4.  Probatur  conclusio.  — Secundo  probatur 
ex  illo  principio,  quod  juramentum  sequitur 
naturam  actus  cui  adjungitur;  sed  promissio 
vel  contractus  implenda  sunt  in  specie  pro- 
missa,  nec  sufficit  dare  aequivalens;  ergo  niul • 
to  magis  quando  firmalur  juramento.  Miuor 
probatur  in  §  1  Inst.,  Quibus  mociis  tollatur 
obligatio,  ubi  generaliter  dicitur,  obiigationem 
tolli,  soluto  eo  quod  deletur,  vel  dando  aliud 
pro  alio,  consentiente  creditore,  ubi  satis  signi- 
ficatur,  illo  non  consentiente,  non  posse  fieri 
commutationem.  Quod  expressius  dicitur  in 
1.  2,  §  1,  ff.  Si  cert.  petatur,  et  supra  ostensum 
est  juramentum  contra  humanam  promissio- 
nem  non  obligare,  quia  promissio  obligat  ad 
factum  promissum  in  specie,  nec  iili  satisfit  m 
conscientia  daudo  interesse.  RUio '  ucmque 
est,  quia  nemo  potest  coyi  ad  coaunuUiudam 


644 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


rem  suam,  et  consequenter  nec  rem  sibi  debi- 
tam,  nec  jus  quod  ad  illam  habet.  Tertio  est 
specialis  ratio  in  juramento,  quia  ex  vi  jura- 
menti  obligamur  facere  verum,  quod  juratum 
est ;  sed  qui  juravit  laborare  iu  vinea  alicujus, 
non  facit  verum  quod  dixit,  etiarnsi  inleresse 
solvat,  vel  alium  vice  sui  mittat.  Eo  vel  maxi- 
me  quod  in  juramento  illo  includitur  conditio, 
nisi  alter,  cui  juratur,  remiserit ;  ergo  si  com- 
mutatio,  illo  invito,  vel  non  consentiente, 
fiat,  fit  directe  contra  conditionem  in  jura- 
mento  positam ;  ergo  non  licet  talis  commu- 
tatio  creditore  invito.  Ad  rationem  autem  pri- 
mam  dubitandi  initio  positam,  quse  contra 
banc  conclusionem  procedebat,  patet  respon- 
sio  ex  dictis;  nam  falsum  assumit  in  foro 
conscientise,  et  canonico,  quidquid  sit  de  ci- 
vili. 

5.  Ex  consensu  creditoris  potest  fieri  com- 
mutatio  etiam  in  minus  ;  in  cequivalens  etiam 
auctoritate  superioris.  —  Dico  secundo  :  ex 
consensu  creditoris  fieri  polest  commutatio 
non  solum  in  melius,  vel  aequivalens,  sed  etiam 
in  minus.  Hsec  assertio  clara  est,  et  a  fortiori 
patebit  ex  dicendis  de  relaxatione,  et  patet  ex 
proxime  dictis,  quod  tale  juramentum  inclu- 
dit  conditionem,  si  creditor  voluerit ;  ergo  si 
sitcontentus  alia  solutione,  satisfit  intenlioni, 
et  veritati  juramenti.  Dico  tertio  :  etiam  potest 
hsee  commutatio  in  sequivalens  fieri  auctori- 
tate  superioris,  quando  legitima  snbest  causa. 
Probatur,  quia  etiam  relaxatio  vel  dispensatio 
interdum  fieri  potest  hoc  modo ;  ergo  a  fortiori 
commutatio.  Consequentia  clara  est.  De  ante- 
eedenti  vero  dicemus  inferius,  et  ibi  explica- 
bimus,  quis  sit  superior  banc  habens  potesta- 
tem. 

6.  Utruin  teneatur  quis  ex  vi  juramenti  ad 
commutationem  factam. —  Circa  has  conclu- 
siones  superest  dubium,  an,  facta  commuta- 
tionejuramenti,  maneat  promittens  obligatus 
in  virtute  juramenti.  Ut,  verbi  gratia,  juravit 
quis  sponsalia  ;  convenit  cum  femina,  ut  sit 
contenta  dote,  ad  quam  dandam  vir  vult  ma- 
nere  obligatus,  et  liber  ab  obligatione  sponsa- 
lium ;  dubium  est  an,  sicut  vir  antea  teneba- 
tur  ex  juramento  ad  sponsalia,  ita  teneatur 
postea  ad  dotem  solvendam,  vel  solum  ex 
obligatione  justitise  orta  ex  pacto.  Nam  quod 
tunc  obligatio  juramenti  non  transferatur  ad 
novam  materiam,  videtur  aperte  probari  ex 
c.  Clericus,  de  Jurejur.,  ubi  dicitur  clericum, 
qui  juraverat  servare  edita  statuta,  et  postea 
promisitper  iJem  juramentum  servare  statu- 
tum  de  novo  couditum,  non  obligari  jura- 


mento  ad  servandum  novum  statutum,  sed 
tantum  ex  vi  promissionis ;  ergo  similiter  in 
prsesenti.  Est  enim  eadem  ratio,  nimirum, 
quia  juramentum  factum  circa  unam  mate  - 
riam  non  transfertur  ad  aliam,  quia  antiquum 
juramentum  fuit  ad  talem  materiam,  et  ab 
illahabuit  quasiindividuationem.Undesi  obli- 
gatiojuramenti  novae  materise  applicanda  est, 
oportet  novum  juramentum  facere,  ut  visum 
est  lib.  1,  c.  5;ergo  idem  est  in  preesenti; 
nam  quod  ibi  diximus  de  extensione  jiira- 
menti,  eamdem  rationem  habet  in  translatn> 
ne  ab  una  materia  in  aliam,  quam  oporteret 
fieri  in  commutatione,  ut  obligatio  ad  actum, 
in  quem  fit  commutatio,  maneret  juramento 
firmata,  quia  non  fit  novum  juramentum,  ut 
supponitur. 

7.  Confirmatur  pars  negativa. —  Confirma- 
tur  variis  exemplis,  quia  si  jurasti  solvere  in- 
tra  cerlum  terminum,  et  postea  creditor  pro- 
rogat  terminum  per  meusem,  vel  annum, 
jam  non  obligaris  juramento,  sed  alio  titulo 
promissionis,  vel  pacti;  quia  prius  juramen- 
tum  in  remissione  prioris  termini  extinctum 
est,  utin  d.  c.  Clericus,  sensit  Cardin.,  quem 
multi  secuti  sunt,  quos  Covar.  refert.  Uem, 
si  jurasti  stare  sententioe  proferendae  intra  cer- 
tum  terminum,  de  quo  couventum  fuerat,  et 
postea  ex  consensu  partium  terminus  proro- 
getur,  et  deinde  sententia  proferatur,  non  te- 
neris  ex  priori  juramento  stare  sententise,  ut 
Abb.,  Anton.  et  alii,  in  d.  cap.  Clericus,  ad- 
notarunt;  quia  prius  juramentum  in  priori 
termino  finitum  fuit,  et  ad  futura  non  trans- 
fertur.  Atque  hanc  sententiam  docet  Covar. 
supra,  1  p.,  in  princ,  n.  5,  in  fine,  citans  An- 
ton.,  in  c.  Ab  excommunicato,  de  Rescrip., 
n.  23. 

8.  Statuitur  pars  affirmatha.  —  Nihilo- 
minus  dicendum  censeo,  quoties  commutatur 
juramentum  sive  ex  consensu  partium,  sive 
auctoritate  superioris,  id,  in  quod  fit  commu- 
tatio,  eadere  sub  obligationem  juramenti.  Pro- 
batur  primo,  quia  alias  nou  esset  commuta- 
tio,  sed  extinctio  prioris  juramenti,  et  nova 
promissio  seu  pactio  simplex  et  nuda  ;  conse- 
quens  est  falsr.m ;  ergo.  Sequela  patet,  quia 
juxta  illam  sententiam  omnino  tollitur  obli- 
gatio  religionis  ac  juramenti ;  ilia  ergo  non 
commutatur,  sed  ad  summum  altera  obligatio 
civilis  et  humana,  quai  suberat  juramento, 
commutatur  in  aliam  ejusdem  ordinis.  Falsi- 
tas  autem  cousequentis  patet  ex  vi  ipsius  ver- 
bi  commutandi.  Video  responderi  posse,  fieri 
interdum  commutationem  inter  res  specie  di- 


CAP.  XXXVI.  AN  JURAMENTUM  SIT 
versas,  et  ita  posse  juratam  promissionem 
commutari  pro  simplici.  Sed  certe,  ut  hoc 
non  sit  impossibile,  regulariter  non  est  hsec 
mens,  et  intentio  sic  contrahentium,  nam  fe- 
mina,  quse  jurata  sponsalia  commutari  con- 
sentit  in  dotem,  noti  intendit  condonare  prio- 
rem  obligationein,  nisi  circa  aliam  materiam 
similem  obligationem  a?que  firmam  suscipiat, 
et  si  de  sua  mente  interrogaretur,  hoc  res- 
ponderet ;  ergo  non  aliter  tenet  commutatio. 
Et  idem  est  de  Praelato  commutante.  Idemque 
est  de  ipsomet  debitore,  si  suo  arbitrio  in  ma- 
teria  sibi  possibili  commutationem  in  melius 
faciat;  duobus  enim  modispotestillam  facere. 
Prior  est,  actu  exercendo  melius  opus,  quo  sa- 
tisfacere  vult  priori  juramento;  et  tunc  ne- 
cesse  est  nt  per  tale  opus  intendat  satisfacere 
priori  obligationi  religiouis ;  nam  si  absque 
hac  inteutione  opus  melius  faciat,  non  libera- 
bitnr  priori  vinculo.  Et  ita  necesse  est,  ut 
obligationem  juramenti  applicet  ad  illam  ma- 
teriam  eo  modo  quo  potest ;  ibi  enim  non 
manet  obligatio  in  futurum;  et  ideo  solum 
in  prsesenti  necesse  est  ut  opus  fiat  sub  tali 
relatione.  Alio  vero  modo  fit  commutatio  quo- 
ad  ipsam  promissionem,  et  de  hac  tractamus; 
sic  autem  necesse  est  ut  intendat  similem 
obligationem  juramenti  suscipere  in  meliori 
materia,  alias  non  esset  valida  comrnutatio, 
quia  defraudaret  Deum,  unde  non  verisimile 
a  Deo  acceptari.  Et  idem  cum  proportione  est 
respectu  humani  creditoris. 

9.  Probatur  ratione.  —  Cum  commutatur 
votum,  nota  materia  cadit  sub  voli  obligatio- 
nem.  —  Unde  argumentor  ratione,  rem  aliter 
declarando,  nam  in  illo  exemplo  de  commu- 
tatione  sponsalium  femina  non  intendit  ce- 
dere  juri  quod  habet  ad  sponsaha  jurata,  nisi 
cum  effectu  dos  sibi  tribuatur ;  ergo  si  alter 
postea  nec  dotem  solvat  nec  sponsalia  im- 
pleat,  perjurus  est,  quia,  non  impleta  condi- 
tione  subintellecta,  non  tenuit  remissio  spun- 
soe,  et  consequenter  obligatio  juramenti  vio- 
lata  est.  Et  similiter  si  tempoie  ipsius  com- 
mutationis  non  habuisset  sponsus  animum 
implendi  promissionem  dotis,  perjurus  esset, 
quia  remissio  alterius  esset  cum  injuria  et 
fraude,  et  consequenter  nulla,  et  ita  violare- 
tur  etiam  juramentum  in  iniquo  proposito. 
Ergo  quando  bona  fide  et  debito  modo  fit  com- 
mutatio,  nova  materia  juramenti  obligationi 
subjicitur,  alias  non  fit  juxta  intentionem 
commutantis.  Tertio  probatur  a  simili  de  voto, 
nam  cum  commutatur  votum,  nova  materia 
cadit  sub  voti  obligationem,  ut  est  constans 


IMPLENDUM  IN  PP.OPIUA  SPECIE,  ETC.  615 

apud  omnes,  quia  non  fit  cominulatio,  quin 
maneat  obligatio  ;  et  illa  non  potest  esse  nisi 
religionis  et  voti  per  novam  virtualem  pro- 
missionem,  quse  in  acceplatione  illius  com- 
mutationis  intervenit,  quffi  promissio  Deo  fit, 
et  vim  voti  habet.  Est  ergo  idem  in  juramen- 
to  :  est  enim  eadem  ratio,  ut  patebit,  et  est 
eadem  intentio  creditoris,  quia  non  iutendit 
cedere  juri  suo,  nisi  sub  simili  viuculo,  quod 
alter  acceptat. 

10.  Respondetur. —  Commutatio  dicit  vir- 
tualem  repetitionem  juramenti.  —  Unde  ad 
cap.  Clericus,  et  rationem  in  illo  fundatam, 
negamus  esse  similem  rationem  de  extensio- 
ne  juramenti,  et  de  commutatione,  quia  ex- 
tensio  ut  sic  non  dicit  repetitionem  juramenti, 
sed  applicationem  ejusdem  juramenti  ad  no- 
vam  materiam,  quae  applicatio  impossibilis 
est,  ut  probat  ratio  facta  cum  textu  citato.  Si 
autem  extensio  late  sumatur  pro  virtuali  vel 
formali  repetitione  similis  juramentu  sic  cou- 
stat  extensionem  in  juramento  habere  locum; 
commutatio  autem  dicit  virtualem  repetitio- 
nem  juramenti,  sicut  commutatio  voti  dicit 
virtualem  repetitionem  seu  emissionem  voti 
circa  novam  materiam. 

11.  Commutatio  fieri  potest  duobus  modis. 
—  Addi  etiam  potest,  duobus  modis  fieri  posse 
commutationem  tam  voti,  quam  juramenti. 
Primo,non  auferendo  omnino  prioris  voti  aut 
juramenti  obligationem,  sed  solum  conceden- 
do  ut  per  aliam  rem  possit  debitor  illam  im- 
plere,  si  voluerit ;  ita  tamen  ut  si  alias  non 
fecerit,  maneat  semper  obnoxius  priori  obli- 
gationi.  Et  si  hoc  modo  fiat,  non  omnino  diri- 
mitur  prior  promissio,  vel  contractus,  sed  so- 
lum  permittitur  non  implert,  si  aliud  fiat, 
manetque  in  optione  debitoris  vel  novum  ouus 
suscipere,  vel  stare  priori  juramento  aut  voto. 
Et  tunc  proprie  materia  commutationis  nou 
manet  sub  obligatione  voti,  aut  juramenti  ab- 
solute,  quia  non  tenetur  debitor  absolute  il- 
lam  implere ;  manet  tamen  conditionate,  quia 
si  non  fiat,  nec  prior  materia  exhibeatur,  per- 
jurium  committitur,  vel  frangitur  votum.  Et 
ita  in  tali  commutatione  semper  manet  obli- 
gatiojuramenti  immediate  et  directe  obhgans 
ad  primam  materiam,  quia  per  commutatio- 
nem  non  fuit  ablata  obligatio  prior  simplici- 
ter,  sed  ex  absoluta  facta  conditionalis,  vel  ex 
prsecisa  facta  alternativa;  quod  sine  repu- 
gnantia  fieri  potest  per  concessionem  credito- 
ris,  vel  habentis  potestatem  loco  illius.  Alio 
modo  fieri  potest  commutatio  juramenti  per 
absolutam  rescissionem  prioris  contractus,  et 


6i6  LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMI 

impositionem  novoe  obligationis,  ut  fieri  vide- 
tur,  quando  sponsalia  jurata  in  dotem  com- 
mutantur;  et  tunc  dico  novam  obligationem 
imponi,  et  acceptari  sub  eadem  firmitate,  qua 
erat  prior,  et  fieri  virtualiter  novum  juramen- 
tum,  et  sic  unum  juramentum  ccmmutari  in 
aliud,  et  idem  est  prorsus  iu  voto.  Et  ita  cen- 
soo  esse  interpretandam  intentionem  commu- 
tantium,  nisi  aliud  expresse  declarent:  nihil 
enim  repugnat  quin  aliquis,  propter  simpli- 
cem  promissionem  rei  melioris,  remittat  pro- 
missionem  juratam  alterius  rei. 

12.  Satisfit  aliis  exemplis  pro  parte  negati- 
va  adductis.  —  Ad  alia  exempla  respondeo,  in 
primo  falsum  assumi,  nec  illam  sententiam 
•  Cardin.  probandam  esse  ;  nam  quando  credi- 
tor  prorogat  terminum  debiti  jurati,  non  re- 
mittit  juramentum  quoad  substantiam  debiti; 
ergo  si  debitum  ipsum  erat  antea  debitum  sub 
juramento,  etiam  postea  manet  sub  eadem 
obligatione.  Unde  enim  auferri  potuit?  maxi- 
me  qnia  tunc  juramentum  non  extenditur 
quoad  materiam,  nec  mutatur,  sed  semper 
adhajret  eidem  materise;  nec  etiam  tunc  tolli 
tur,  sed  differtur  debitum  juramenti  quoad 
solvendum  intra  alium  terminum.  pro  quo 
facta  est  prorogatio.  Et  in  hoc  vel  est  ibi  quae- 
dam  virtualis  repetitio  juramenti  ex  virtuali 
intentione  contrahentium,  qua?  moraliter  vi- 
detur  nota,  vel  certe  (et  fere  in  idem  redit) 
prior  remissio  non  fuit  absoluta,  sed  quasi 
conditionata  in  hoc  sensu  :  Permitto  dilatio- 
nem  solutionis,  dummodo  hanc  ipsam  ooligatio- 
nem  intra  talem  terminum  impleas  ;  et  ideo  il- 
lud  juramentum  in  fine  secundi  termini  ita 
obligat,  sicut  obligaret  in  priori,  non  facta 
conditione. 

4  3.  Declaratur  responsio.  —  Aliter  etiam 
declaratur,  nam  qui  juravit  solvere  intra  cer- 
tum  terminum,  et  non  solvit,  ac  violavit  jura- 
mentum,  non  manet  in  posterum  liber,  sed 
semper  juramenti  vinculo  urgetur,  ut  quam- 
primum  solvat,  sicut  infra  de  voto  dicemus; 
ergo  licet  beneficio  creditoris  suspensa  sit  illa 
obligatio  usque  ad  alium  terminum,  in  fine 
illius  ac  deinceps  redit  ejusdem  juramenti 
obligatio.  Unde  ad  hunc  casum  nullo  modo 
applicatur  decisio  cap.  Clericus,  nam  ibi  fie- 
bat  extensio  juramenti,  hic  autem  potius  fit 
coarctatio ;  nam  juramentum  solvendi  intra 
decem  dies  strictius  obligabat,  et  per  proroga- 
tionem  aliqualis  fit  remissio,  non  tamen  inte- 
gra,  et  ideo  manet  quoad  reliqua.  Et  ita  sen- 
tiunt  communiter  ibi  expositores,  Dec,  Felin., 
et  alii.  quos  sequitur  Covar.,  p.  \,  §  1,  n.  6, 


SSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 

14.  Satisfit  secundo  exemplo.  — In  secundo 
exemplo  sentit  idem  Covar.,  facta  prorogatione 
termini  compromissi  cessare  obligationem,re- 
fertque  alios  idem  sentientes.  Et  rationem  dif- 
ferentias  indicat.  Quia  obligatio  jurata  solven- 
di  debitum  intra  certum  terminum  non  extin- 
guitur  elapso  termino,  etiamsi  non  impleatur, 
ut  nunc  dicebamus;  et  ideo  prorogato  termi- 
no,  eadem,  et  sub  eodem  vinculo  perseverat. 
At  vero  obligatio  compromissi  extinguitur 
elapso  termino,  nam  si  tunc  non  proferatur 
sententia,  non  potest  amplius  ferri,  nec  par- 
tes  tenentur  ex  juramento  illi  parere;  et  ideo 
quando  fit  prorogatio,  censetur  novum  fieri 
pactum,  et  consequenter  ad  iliud  non  extendi 
prius  juramentum.  Nihilominus  tamen  etiam 
in  hoc  casu  existimo  verius  esse  contrarium, 
imo  ttine  etiam  teneri  partes  juramento  ad  pa- 
rendum  seutentiee  latseintra  terminum  proro- 
gatum.  Quae  est  communior  sententia,  ut  ibi- 
dem  refert  Covar.,  et  latius  Anton.  Gab.,  lib. 
2  Commun.  opin.,  tit.  de  Dilation.,  concl.  2, 
n.  11  et  sequentibus,  qui  et  ipsum  hoc  sequi- 
tur ;  et  Covar.  ipse  non  constanter  in  contraria 
sententia  persistit,  sed  vel  in  utramque  par- 
tem  ancipitem,  vel  in  hanc  magis  propensum 
tandem  se  ostendit.  Ratio  est,  quia  cum  fit 
prorogatio  compromissi,  non  fit  novum  pac- 
tum  in  substantia,  sed  dlud  idem  differtur  pro 
majori  tempore,  et  ideo  totum  ipsum,  prout 
antea  erat,  juramento  vestitum  prorogatur, 
quia  nulla  est  ratio  separandi  pactum  a  jura- 
mento,  nec  est  impossibilitas  in  utriusque  con- 
tinuatione,  cum  ibi  non  fiat  extensio  jura- 
menti  ad  novam  materiam,  sed  continuatio 
ejusdem  circa  eamdem  materiam  continua- 
tam.  Nec  videtur  esse  alia  intentio  prorogan- 
tium,  nec  prsesumi  potest,  nisi  evidenter  illam 
declareut;  maxime ,  quia  cum  juramentum 
adhaereret  promissioni  tanquam  accessorium 
principali,  prorogato  accessorio,  censetur  ac- 
cessorium  illud  comitari,  nisi  speciali  inten- 
tione  separetur. 

CAPUT  XXXVII. 

AN   IN   JURAMENTO    IMPLEND0    LIGEAT   COMPENSA- 
TI0NE  UTI  ? 

1 .  Compensatio  et  cpquivalens  solutio  in  quo 
differant.  —  Heec  difficultas  petitur  in  secundo 
argumento  superiori  capite  proposito  ;  habet- 
que  locum ,  quando  compensatio  fit  sine  con- 
sensu  partis.,  vel  dispensatione  justa  superio~ 


CAP.  XXXVII.  AN  IN  JUKAMENTO  IMPLENDO  LICEAT  COMPENSATIONE  L'TI. 


647 


ris;  nam  si  aliquid  istorum  intercedat,  nulla 
est  difficultas  qnin  liceat,  ut  patet  ex  dictis  in 
superiori  puncto.  Gompensatio  autem  in  lioc 
differre  videtur  a  solntione  per  aequivalens, 
quod  in  hoc  modo  solutionis,  quando  fit  sine 
consensu  creditoris ,  non  supponitur  aliqua 
justa  vel  apparens  causa  ex  parte  creditoris , 
sed  debitor  sola  sua  voluntate  facit  coramuta- 
tionem  ;  at  vero  in  compensatione  supponitur 
aliqua  ratio  ex  parte  ejus  cui  factum  est  jura- 
mentum,  quia  licet  sub  ea  ratione  sit  creditor, 
sub  alia  supponitur  esse  debitor,  et  ut  sic, 
dare  causam  justam  compensationi. 

2.  Opinio  Bartoli.  —  Propter  hoc  ergo  di- 
cunt  aliqui ,  posse  juramentum  impleri  per 
sequivalentem  compensationem.  Ita  tenet  Bar- 
tol  ,  iu  leg.  Amplius,  ff.  Rem  ratam  haberi. 
Probat  primo,  quia  compensatio  est  qusedam 
solutio,  leg.  Si  peculium,  §  1,  ff.de  Statu  li- 
ber.  ;  et  ideo  cui  mandatur  aliquid  sub  tali 
conditione  ,  censetur  illnm  implere  compen- 
sando  ,  quamvis  alias  teneatur  illam  implere 
in  forma  specifica,  leg.  Qui  hceredi,  leg.  Mcv- 
vius,  ff.  de  Condit.  et  demonstrat. ;  ergo  idem 
erit  in  juramento.  Secundo,  quia  cum  mihi 
debes,  et  non  solvis,  me  impedis  ut,  licet  sim 
tibi  debitor,  non  solvam  ;  sed  qui  juste  impe- 
ditus  non  solvit,  etiamsi  sub  juramento  tenea- 
tur,  non  est  perjurus,  quia  juste  excusatur  a 
solutione,  ut  in  simili  dicitur  in  leg.  3,  versi. 
Idem  quceritur,  ff.  de  Statu  liber. ;  ergo.  Ter- 
tio  possumus  argumentari,  nam  is,  qui  sub  ju- 
ramento  interrogatur  an  mutuo  receperit  de- 
cem,  quse  jam  solvit,  sed  probare  non  potest, 
sine  perjurio  respondet  non  recepisse,  quia 
per  quamdam  compensationem  perinde  est  re- 
cepisse  et  solvisse,  ac  non  recepisse  ;  ergo  in 
juramento  assertorio,  juxta  capacitatem  ejus, 
datur  locus  compensationi ;  ergo  etiam  admit- 
tenda  est  in  promissorio. 

3.  Et  hanc  Bartol.  opinionem  sequuntur 
frequentius  Legistse,  ut  Covar.  refert,  et  inter- 
dum  indicat  Panorm.,  c.  Cum  dilectus ,  de 
Ord.  cognit.,  n.  23,  et  in  c.  Cum  inter,  de 
Except. ,  num.  25,  qui  his  locis  solum  per  oc- 
casionem  commemorat  doctiinam  Bartol.,  et 
rem  non  expendit ,  et  in  priori  loco  seutit 
contrariam  esse  tutiorem.  Hanc  vero  esse  in 
conscientia  securam  dicit  Sylvester,  Juramen- 
tum,  4,  qusest.  27;  el  Angel.,  Juramenium,  4, 
n.  4,  dicit  esse  opinionem  de  jure  veriorem. 
Idem  Tabien.  verb. ;  Jurare  ,  num.  24;  sequi- 
tur  Azor,  tom.  i,  lib.  11,  c.  8,  qusest.  10,  et 
reddit  rationsm,  quia  qui  promittit  alteri 
decem,  videtur  subintelligere  conditionem  : 


Si  tu  mihi  alia  decem  solveris,  qiae  deles.  La- 
tius  hanc  opiniouem  eomprobat  Covarruv.  su- 
pra,  1  part.,  §  4,  num.  9  et  10. 

4.  Canmistarum  opinio.  —  Contraria  sen- 
tentia  est  communis  Canonistarum,  in  c.  Ad 
audientiam,  1,  de  Jurejur. ,  ubi  Innoc,  Hos- 
tiens.,  Joan.  Andr.,  Anton.,  Felin  ,  et  alii, 
quibus  plures-alios  addit  Covar.  supra,  et  eos 
sequitur  Tiraquel.,  referens  alios,  lib.  primo 
de  Retract.,  §  3,  glos.  3,  n.  6 ;  Anton.  Corset., 

^tract.  de  Juramento,  n.  39,  et  Marc.  Anton. 
Baver.,  eod.,  n.  40,  licet  in  fine  videatur  con- 
trarium  sustinere.  Constantius  hanc  opinionem 
defendit,  plures  Doctores  allegando  ,  Guttier., 
p.  3,  de  Juramento  confirmatorio,  c.  6.  Pro- 
batur  primoex  c.  Ad  nostram,  1,  de  Jurejur., 
ubi  qui  pecuniam  mutuo  accipit  dato  piguore, 
cum  juramento  non  recipiendi  pignus,  donec 
pecuniam  solverit,  obiigatur  ex  vi  juramenti 
ad  solvendam  pecuniam,  priusquam  pignus 
exigat,  nulla  facta  compensatione,  nec  in  to- 
tum ,  nec  in  parte  fructuum  ex  pignore  per- 
ceptorum  a  mutuatario.  Cujus  responsi  non 
potest  esse  alia  ratio,  nisi  quia  juramentum 
est  iraplendum  in  forma  qua  factum  est  abs- 
que  compensatione  ;  quem  textum  censue- 
runt  expressum  canonistse. 

5.  Dicunt  vero  aliqui,  quando  juramentum 
ita  est  factum  ,  ut  in  eo  sit  satis  expressum, 
quod  fiet  integra  formalis  solutio  ,  priusquam 
de  ulla  compensatione  tractetur,  tunc  non 
esse  locum  compensationi ,  nec  de  hoc  esse 
qusestionem  ;  sed  priorem  opinionem  loqui, 
quando  simpliciter  fit  juramentum  de  solven- 
do  tanto  debito;  in  d.  autem  cap.,  juramen- 
tum  esse  factum  priori  modo,  ut  colligitur  ex 
illis  verbis  :  Ipsos  juramenti  religione  astrin- 
gms ,  quod  super  illis  (utique  pignoribus)  do- 
nec  sotverent  sibi  pecuniam  ,  nullum  ei  grava- 
men  inferrent.  Sed  ex  his  verbis  non  potest 
inferri ,  in  illo  juramento  propter  specialem 
formam  ejus  non  licuisse  prius  compensare 
fructus,  quam  traderetur  alia  pecunia,  uam 
hoc  non  erat  gravamen  super  ipsa  pignora, 
et  solum  juratum  fuerat,  non  inferre  grava- 
men  super  illis.  Nec  refert  quod  ibi  dicitur , 
possessioues  et  red  iitus  data  esse  in  pignora  , 
nam  ut  bene  Covar.  probat ,  et  est  evidens  ex 
contextu  ,  per  redditus  ibi  non  intelliguntur 
fructus ,  sed  jura ,  seu  census,  quse  inter  im- 
mobilia  bona  computantur,  et  fructificant,  ut 
ibidem  supponitur;  ergo  juramentum  solum 
fuerat  de  non  inferendo  gravamine  snper  hsee 
immobilia  bona,  donec  soluta  esset  pecunia 
mutuo  accepta  ;   ergo  censetur  hoc  juramen- 


648 


LIB.  II.  DE  JUP.AMENTO  PROMlSSORIO,  ET  EJUS  OELIGATIONE. 


tum  sufficere  ad  excludendam  compensatio- 
nem. 

6.  Alii,  prsesertim  Covar.,  respondent,  pra>- 
cipi,  fieri  prius  solutionem  sine  ulla  compeu- 
satione ,  quia  non  erat  liquidum  aliquid  ex 
fructibus  fuisse  perceptum,  et  liquidi  ad  non 
liquidum  non  rtcte  fit  compensatio,  leg.  ult., 
C.  de  Compensat.  Sed  contra  hoc  est,  quia 
etiamsi  non  osset  liquidum,  potuisset  ante  so- 
lutam  pecuniam  ratio  exigi  perceptorum  fruc- 
tuum,  per  quam  clare  constaret  de  perceptis, 
deductis  expensis,  et  in  illis  fieret  compensa- 
tio,  et  de  residuo  tantum  fieret  solutio.  Neque 
in  hoc  fieret  contra  peculiarem  formam  illius 
juramenti ,  quia  nullum  gravamen  inferretur 
super  pignoribus,  sed  tantum  super  fructibus, 
vel  certe  non  posset  dici  gravamen  ratio  juste 
postulata  ;  nam,  ut  recte  probat  Covarr.,  ver- 
ba  illa  in  rigore  de  injusto  gravamine  intelli- 
guntur.  Et  nihilominus  Pontifex  hoc  non  ad- 
mittit,  sed  inandat  prius  solvi  debitum  inte- 
grum  realiter  ac  formaliter,  et  postea  resti- 
tui,  quod  ultra  sortem  acceptum  esse  consti- 
tisset ;  ergo. 

7.  Cap.  Debitores.  —  Cap.  Si  vero.  —  Se- 
cundo  argumentan  po=sumus  ex  c.  DeMtores, 
et  c.  Sivero,  de  Jurejnr.  Nam  si  in  juramento 
persolvendo  baberet  locum  compensatio  ,  se- 
queretur,  eum,  qui  usurario  vel  latroni  pro- 
misisset  solvere  usuras,  vel  pecuniam,  non 
teneri  postea  realiter,  et  cum  efiectu  solvere, 
sed  posse  compensationem  facere ;  consequens 
est  contra  illa  jura  ;  ergo.  Sequela  patet,  quia, 
ut  dicitur  in  lib.  3,  ff.  de  Compensat. ,  ideo 
compensatio  necessaria  est,  quia  interest  nos- 
tra  potius  ncn  solvere,  quam  solutum  repete- 
re.  At  qui  promisit  usurario  aliquid  extra  sor- 
tem,  si  illud  solvat,  potest  postea  repetere, 
etiamsi  id  juramento  firmasset ;  ergo  potcst 
etiam  antea  compensare  non  solvendo,  sed 
quasi  anticipare,  retinendo  quod  postea  recu- 
peraturus  est.  Dicetur  forte  usurarium  non- 
dum  esse  debitorem,  donec  ei  solvantur  usu- 
rse,  et  ideo  non  esse  locum  compensationi,  sed 
prius  esse  solvendas  juratas  usuras.  Sed  con- 
tra,  nam  imprimis  jam  est  far.ta  injuria  exi- 
gendo  illarum  promissionem ;  ergo  licet  illam 
injnriam  compensare,  non  solvendo  promis- 
sum  realiter.  Deinde  si  promissio  illa  simpli- 
citer  facta  fuisset  sine  juramento,  liceret  ex  vi 
justitise  compensatione:n  facere  non  solven- 
do  ;  ergo  potest  dari  anticipata  compensatio 
justa;  ergo  si  juramentum  ex  se  non  exclu- 
dit  compensationem,  etiam  in  lllo  casu  licebit 
ea  uti. 


8.  Tertio,  possumus  argumentari  ex  dictis 
in  prsecedenti  capite,  quia  juramentum  non 
impJetur  reddendo  sequivalens ,  sed  oportet 
solvere  idem  quod  promissum  est  ;  sed  si  fiat 
compensatio,  non  solvitur  idem,  sed  aequiva- 
lens  ;  ergo.  Minor  videtur  nota,  quia  remissio 
debiti,  vel  collatio  novoe  peeunise  non  sunt 
idem,  imo  vix  existimantur  sequalia,  morali- 
ter  loquendo,  et  secundum  communem  sesti- 
mationem.  Unde  in  debitis  privilegiatis  (  ut 
sic  dicam  )  non  admittitur  compensatio,  ut  in 
deposito  et  similibus ,  et  in  debitoribus  regis 
non  solet  admitti,  sed  prius  coguntur  solvere 
quod  debent,  et  postea  datur  locus  petendi ; 
ergo  signum  est  solutionem  et  compensatio- 
ncm  non  esse  idem,  nee  omnino  eequivalens ; 
ergo  si  juramentum  non  impletur  solvendo 
axjuivalens ,  multo  minus  implebitur  com- 
pensando. 

9.  Prima  conclusio.  —  In  boc  puncto,  quod 
ad  forum  conscientise  spectat,  totum  pendet 
ex  intentione  jurantis,  ut  egregie  notavit  Me- 
din.,  C.  de  Restit.,  qusestion.  3,  caus.  12.  Un- 
de  dicendum  est  primo  :  si  quis  ita  juraverit, 
ut  intenderit  vere  et  realiter  solvere,  nulla 
facta  compensatione,  non  potest  postea  com- 
pensare.  Probatur,  quia  hoc  exigit  veritas  ju- 
ramenti,  et  licite  impleri  potest ;  ergo  servan- 
dum  est.  Dicit  tamen  Panormit.,  in  d.  c.  Ad 
nostram,  in  Gne,  tale  juramentum  ex  ea  par 
te,  quse  est  de  non  facienda  recompensatione, 
posse  relaxari,  quia  non  habet  justam  causam 
ex  parte  exigentis.  Sed  hoc  ad  summum  ha- 
bet  locum,  quando  is,  cui  tale  preestatur  jura- 
mentnm,  illud  exigit  in  mutuo  prsestando,  vel 
in  alia  simili  oecasione,  quse  violentam  quam- 
dam  exactionem  contineat.  At  vero  si  fiat 
sponte,  et  mere  liberaliter,  nullam  habet  tur- 
pitudinem  ex  parte  acceptantis ,  neque  occa- 
sionem  relaxationis.  Et  in  hoc  casu  maxime 
procedit  opinio  canonistarum. 

10.  Secunda  conclusio.  —  Dico  secundo  : 
qui  juravit  dare  aliquid  cum  intentione  reser- 
vandi  sibi  potestatem  compensandi,  vel  remit- 
tendi  simile  debitum,  non  tenetur  realiter  ex- 
hibere  quod  promisit,  sed  potest  recompensa- 
re,  etiamsi  in  verbis  nihil  expresserit  pra?ter 
formalem  promissionem  ;  imo  neque  etiam 
peccavit  cum  tali  intentione  promittendo.  Pro- 
batur  prior  pars,  quia  jnramentum  non  obli- 
gat  nisi  juxta  intentionem,  sub  qua  fit ;  scd 
in  eo  casu  promittens  non  intendit  jurare  prse- 
cisam  solutionem,  sed  extendendo  illam  ad 
compensationem  ,  vel  remissionem  sequalis 
debiti ;  ergo  non  amplius  obligatur.  Unde  pro- 


CAP.  XXXVII.  AN  JN  JURAMENTO  IMPLENDO  LICEAT  COMPENS.VTIONE  UTI. 


649 


batur  facile  secunda  pars,  nam  licet  in  verbis 
non  fiat  hsec  declaratio,  verbum  ipsum  dandi 
vel  solvendi  est  capax  hujus  amplte  signifiea- 
tionis,  ut  probant  argumenta  prioris  senten- 
tiae  ;  ergo  si  intentio  jurantis  conformalur  illi 
signvficationi,  juramentum  non  plus  obligat. 
Et  inde  facile  patet  ultima  pars,  quod  hac  in- 
tentione  jurare  nullum  sit  peccatum,  quia 
nec  continet  injustitiam,  ut  per  se  notum  est, 
quia  compensatio  supponitur  justa,  nec  conti- 
net  mendacium,  quia  verba  sunt  capacia  il- 
lius  significationis.  Et  maxime  quia  illa  signi- 
ficatio  est  juri  conformis  ;  quia  licet  compen- 
satio  dicatur  ficta  solutio,  nihilominus  secun- 
dnm  jus  pro  solutione  habetur,  ut  constat  ex 
Leg.  4,  §  Solvisse,  ff.  de  Re  judic,  leg.  1, 
cum  multis  aliis,  ff.  de  Compensat.,  et  cod. 
eodem  ;  sed  qui  jurat  promittendo,  potest  si- 
ne  peccato  uti  verbis  juxta  sensum  jurium; 
ergo. 

11.  Tertia  concluno.  —  Dico  tertio:  qui  ju- 
rat  simpliciter  promittendo  tantum  pecuniam, 
nihil  de  reali  traditione  vel  compensatione 
cogitans,  potest  tuta  conscientia  juramentum 
solvere,  recompensationem  faciendo,  quando 
in  eadem  specie  rei  debitae  ac  pronrissae  fieri 
potest,  et  rationabilis  causa  intercedit,  et  de- 
bitum  liquidum  est.  Hanc  assertionem  praeci- 
pue  videntur  intendere  Bartol.,  et  qui  eum 
sequuntur ,  et  in  eodem  sensu  yidetur  dixisse 
Sylvester,  esse  tutam  in  conscientia  illam  sen- 
tentiam,  et  in  eodem  illam  approbat  Molin., 
disp.  560,  de  Justitia;  et  idem  sensit  Medin. 
supra.  Probatur,  quia  verba  juramenti  inter- 
pretanda  sunt  in  sensu  proprio  et  commodo 
juramenti,  ita  ut  restringant  potius  quam  ex- 
tendant  obligationem  juramenti,  juxta  princi- 
pium  supra  probatum.  Quod  maxime  locum 
habet,  quando  significatio  verborum  est  cou- 
sentanea  juri  et  non  continet  aliquam  turpi- 
tudinem,  nec  injustitiam,  et  ex  materia  vel 
circumstantiis  alia  intentio  vel  significatio 
non  colligitur  ;  sed  iu  praesenti  casu  haec  ver- 
ba  :  Babo  tibi  decem ,  habent  hunc  legitimum 
sensum  juri,  et  moribus  hominum  consenta- 
neum  :  Gfratiose  conferam  decem ,  vel  illorum 
gratiam  faciam,  sive  per  novam  traditionem, 
sive  in  virtute  antiquae ;  ergo  quocumque  mo- 
do  talis  gratia  fiat,  impletur  juramentum.  Et 
similiter  si  cum  recipio  mutuatam  pecuniam, 
juro  solvere,  recte  nomine  solutionis  intelligi- 
tur  quaelibet  satisfactio  sufficiens,  ut  tollatur 
debitum  ;  vel  certe.  et  in  idem  fere  redit,  ibi 
snbintelligitur  conditio  :  Si  tempore  solutionis 
facienda?  debitor  illius  extitero,  vel  nisi  alio 


modo  pro  illo  satisfccero.  Et  patet ,  quia  ihi 
subintelligitur  haec  conditio  :  Nisi  tu  remise- 
ris,  quia  per  illam  remissionem  tollitur  debi- 
tum  ;  ergo  etiam  subintelligitur  omnis  conditio 
tollens  debitum  ;  talis  autem  est  justa  recom- 
pensatio;  ergo  impleta  hac  conditione  cessat 
obligatio  juramenti,  et  consequenter  impletur. 
Confirmatur  ex  capit.  Exparte,  secundo,  de 
Cleric.  non  resid. ,  ubi  qui  juravit  residere, 
censetur  implere  juramentum  ,  etiamsi  sit 
absens  propter  jus  praebendae  tuendum.  Quod 
videtur  niti  in  quadam  juridica  verborum  in- 
terpretatione,  quae  quamdam  includitcompen- 
sationem. 

12.  Qua:  res  simpliciter ,  etqua  moraliter  ejus- 
dem  rationis  censeantur.  —  Qua?  res  inter  se 
recipiant  functionem,  et  quce  non.  —  Tres  vero 
limitationes  in  conclusione  insinuavi.  Una  est, 
ut  haec  compensatio  locum  habeat,  qnando 
res  ab  uno  promissa,  et  ab  altero  debita,  sunt 
ejusdem  rationis,  vel  simpliciter,  vel  secun- 
dum  moralem  aestimationem.  Simpliciter  vo- 
co,  ut  si  promisi  pecuniam,  et  alter  debet  pe- 
cuniam.  Moraliter  vero,  si  promisi  tibi  de- 
cem  aureos,  et  tu  mihi  debes  triticum  aut 
oleum  ejusdem  valoris,  et  in  universum  pos- 
sunt  hnjusmodi  censeri  res  illae,  quae  inter  se 
recipiunt  functionem  ,  id  est,  quia  una  potest 
fungi  vice  alterius,  quales  esse  censentur, 
quae  in  numero,  pondere  et  mensura  consis- 
tunt,  ut  dixit  Panorm.,  in  cap.  ult.,  de  Depo- 
sito,  n.  12.  In  his  ergo  rebus  procedit  asser- 
tio  posita;  non  vero  quando  res  sunt  diversa- 
rum  rationum,  et  inter  se  non  recipiunt  func- 
tiouem,  ut  si  promisi  sub  juramento  equum, 
et  tu  pecuniam  debes  ;  tnnc  enim  non  imple- 
bitur  juramentum  per  compensationem,  per 
se  loquendo,  et  ex  vi  verborum.  Ratio  est 
tacta  in  tertio  argumento  pro  secunda  senten- 
tia,  quia  juramentum  debet  impleri  in  propria 
specie ;  quando  autem  res  inter  se  nou  reci- 
piunt  functionem ,  compensando  non  imple- 
tur  juramentum  in  propria  specie,  ut  per  se 
constat;  ergo.  Item  si  creditor  respectu  pro- 
missionis  equi  non  esset  alias  debitor  pecuniae, 
non  posset  cogi  ad  accipiendum  denuo  pecu- 
niam  loco  equi ;  ergo  nec  potest  cogi  ad  reci- 
piendum  per  compensationem  pecuniam  prius 
acceptam  ,  quam  debebat;  nam  est  eadem  vel 
major  ratio.  Secus  vero  est,  quando  res  func- 
tionem  recipiunt,  quia  tunc  impletur  jura- 
mentum  in  propria  specie  quoad  rem  solu- 
tam,  quia  est  ejusdem  rationis,  ut  declaratum 
est.  Et  licet  modtts  solvendi  videatur  diverstts 
a  reali  solutione  de  praesenti,  censetur  suffi- 


650 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


cieiiSj  non  propter  aliquam  commutationem 
rei  promissae  in  aliam  aequalem,  sed  quia  illa 
diversitas  est  materialis,  et  moraliter  censetur 
eadem  solutio,  et  seque  comprehensa  sub  ver- 
bis  juramenti.  Neque  limitatio  haec  censenda 
est  extra  mentem  auctorum  prioris  opinionis, 
nam  cum  eompensationem  admittunt-,  eo  ipso 
intelligunt  debere  fieri  inter  ea  ,  quae  jure 
compensabilia  sunt :  jure  autem  non  sunt  com- 
pensabiles  res  diversarum  rationum,  invito 
altero  creditore,  ut  Panormitanus  supra  tra- 
dit.  Et  censeo  in  conscientia  esse  verum,  per 
se  loquendo,  propter  rationem  supra  factam, 
quia  nemo  potest  cogi  alienare,  vel  carere  re, 
quam  in  propria  specie  possidet,  vel  possidere 
potest,  ac  debet.  Maxime  vero  boc  babet  lo- 
cum  in  juramento,  nam  si  quis  juravit  facere 
aliquid  alteri,  qui  sibi  est  debitor  pecuniae, 
non  potest  recompensare ,  quia  debet  implere 
juramentum  in  propria  specie  ;  ergo  idem  est 
in  similibus. 

13.  Quce  sit  rationalilis  causa  compensatio- 
nis.  —  Altera  limitatio  a  nobis  posita  fuit,  si 
rationabilis  causaintercedat,  utique  ad  facien- 
dam  compensationem  invito  creditore  ;  nam 
intra  latitudinem  justitiae  haec  couditio  neces- 
saria  est  ad  compensationem  faciendam  juste, 
ac  sine  culpa,  praesertim  propria  auctoritate, 
ut  ex  materia  de  Justitia  constat.  Est  autem 
bujusmodi  causa,  quando  solvendo  debitum 
proprium,  timeo  jacturam  rei  mihi  debitae, 
quia  non  spero  alium  soluturum ,  vel  alia  si- 
milis;  ergo  quando  promissio  dandi  vel  sol- 
vendi  facta  est  sub  juramento,  etiam  ipsum 
juramentum  obligat  ad  solvendum  realiter, 
quando  nulla  causa  rationabilis  interveuit  ad 
faciendam  compensationem.  Probatur  conse- 
quentia  ex  alio  principio,  quod  juramentum 
censetur  fieri  juxta  exigentiam  et  naturam  ac- 
tus,  cui  adjungitur;  sed  natura  debiti  et  pro- 
missionis  haec  est ,  ut  simpliciter  ac  pure  sol- 
vatur,  ut  debetur  proprio  titulo  et  modo,  nisi 
rationabilis  causa  cogat  ad  faciendam  com- 
pensationem  ;  ergo  ita  intelligendum  etiam 
est  juramentum.  Atque  heec  limitatio  maxime 
necessaria  videtur  ,  quando  compensatio  fit 
inter  res  diversae  speciei,  etiamsi  moraliter 
compensabiles  siut,  et  functionem  recipiant ; 
ut  sijuravi  dare  tibi  triticum,  et  mihi  debes 
pecuniam,  non  licet  compensare  sine  causa  te 
invito,  quia  fortasse  indiges  tritico,  et  paratus 
es  solvere  pecuniam.  Denique  hoc  pertinet  ad 
reverentiam  juramenti,  ut  ad  litteram  (ut  sic 
dicam)  impleatur,  cum  commode  possit. 

J4.  Tertia  limitatio  est,  ut  debitum,  cum 


quo  fit  recompensatio,  sit  liquidum,  quam 
omnes  Doctores  supponunt,  quia  et  in  jure 
est  expressa,  1.  ultim.,C.  de  Compensat.,  cum 
similibus,  et  quia  ratione  naturali  constat  es- 
se  necessariam  ad  justitise  aequitatem,  et  con- 
sequenter  etiam  ad  juramenti  veritatem.  Un- 
de  eliam  constat,  qnando  juramentum  est  de 
solvendo  intra  certum  terminum,  et  debiturn 
alteriusnon  urget  intra  illud  tempus,  tunc  non 
esse  locum  compensationi ;  quia  juramenti 
solutio  non  potest  differri  ultra  preefixum  ter- 
minum,  nec  alter  cogi  potest  ad  anticipandam 
sui  debiti  solutionem.  Et  facit  lex  Quod  in,  tf. 
de  Compeusat. ,  ubi  dicitur :  Quod  in  diem  de- 
lelur,  non  compensabitur  antequam  dies  ve- 
niat,  quanquam  dari  oporteat. 

15.  Alii  addunt  limitationem,  nisi  promis- 
sio  sub  juramento  facta  sit  homini  debenti,  et 
cum  de  debito  constaret  juranti;  nam  tunc  ta- 
cite  videtur  renunciare  recompensationi,  et 
jurare  animofaciendi  solutionem,  etnon  uten- 
di  compensatione.  Ita  Guttier.,  n.  0,  §  Reten- 
ta,  cum  aliis,  quos  refert.  Unde  sentiunt, 
quando  debitum  ex  parte  ejus,  cui  facta  est 
promissio  jurata,  ortum  est  post  factum  ju- 
ramentum,  fieri  posse  compensationem  jux- 
ta  Bartoli  opinionem;  quando  vero  debitum 
praecessit,  et  eo  non  obstante  creditor  jurat 
dare  centum  suo  debitori,  non  licere  com- 
pensare;  et  ita  esse  limitandam  assertionem 
nostram,  propter  conjecturam  faetam,  quod 
ille,  cum  juret  non  obstante  debito,  censetur 
intendere  re  ipsa  solvere,  et  non  compensare, 
et  hoc  totum  jurare.  Sed  si  attente  conside- 
retur,  hsec  non  est  limitatio,  sed  preesumptio 
quaedam,  probabilis  quidem  in  foro  externo, 
tamen  parum  referens  ad  forum  conscientiae, 
de  quo  tractamus,  quia  in  illo  veritas  inten- 
tionis  spectanda  est.  Unde  si  revera  intentio 
solum  fuit  simpliciter  faciendi  alteri  hanc 
gratiam,  et  non  fuit  cogitatum  de  renun- 
cianda  compensatione,  eadem  doctrina  proce- 
dit,  neque  habet  locum  praesumptio.  Et  ideo 
Medin.  snpra  dixit  assertionem  procedere,  si- 
ve  alter  esset  debitor  juranti  tempore  jura- 
menti,  sive  postea  factus  sit  debitor.  Et  &e- 
quiturMolin.  supra. 

16.  Tandem  addunt  limitationem,  ut  so- 
lum  boc  liceat,  qnando  debitor  non  habet 
alias  unde  solvat,  nisi  recompensando,  nam 
tunc  maxime  procedit  secunda  ratio  Bartol., 
quod  tuuc  debitor  virtute  juramenti  a  suo 
creditore,  quatenus  alias  est  debitor,  consti- 
tuitur  in  eo  statu,  in  quo  non  potest  in  pro- 
pria  specie  solvere,  vel  simpliciter,  vel  sine 


CAP.  XXXVII.  AN  IN  JURAMENTO  IMPLENDO  LICEAT  COMPENSATIONE  UTI. 


651 


naagno  onere  et  difficultate,  quod  satis  est  ut 
juramento  non  obligetur.  Si  autem  jurans, 
non  obstaute  debito  alterius,  potest  facile  rea- 
liter  solvere,  debet  solvere.  Ita  Guttier.,  su- 
pra,  n.  8,  citans  Mattb.  de  Afflict.,  et  plures 
alios,  et  boc  esse  tutius  dicit  Gregor.  Lop.,  in 
1.  20,  tit.  14,  p.  5,  Gloss.  1.  Verumtamen  ii- 
mitatio  nimia  est,  et  extra  propositum  quses- 
tionis,  nam  in  eo  casu  non  tam  id  licet  prop- 
ter  compensationem,  quam  propter  impoten- 
tiam.  Unde  quamvis  sic  jurans  non  esset 
constitutus  in  illa  necessitate  propter  debitum 
ejusdem  creditoris,  sed  propter  debitum  alte- 
rius  creditoris,  qui  non  solvit,  excusaretur  a 
solutione  debiti  jurati,  quamdiu  alius  tertius 
nonsolveret,  vel  aliunde  ad  pinguiorem  for- 
tunam  non  veniret.  Ergo  si  tantum  titulo  ne- 
cessitatis  posset  boc  fieri,  non  esset  solutio, 
sed  excusatio,  et  ita  semper  debitum  mane- 
ret,  ct  veniens  ad  statum,  in  quo  posset  facile 
implere  juramentum,  teneretur,  etiamsi  alter 
suum  debitum  nou  redderet.  Assertio  igitur 
intelligenda  est  per  se,  et  ex  vi  sensus  jura- 
menti,  ut  probatum  est,  non  ratione  necessi- 
tatis  tantum  ;  et  secunda  ratio  Bartoli  parum 
probat. 

M.  In  foro  etiam  externo  admitti  potest 
compensatio  pro  solutione  debiti  jurati. — Ulti- 
mo,  pro  foro  externo  addendum  est,  etiam 
in  illo  admitti  posse  compensationem  pro  so- 
lutione  debiti,  seu  promissi  jurati,  ubi  ma  - 
nifeste  con?titerit  non  fuisse  per  juramentum 
exclusam  compensationein,  neque  hanc  fuisse 
intentionem  jurantis ;  ubi  autem  hoc  non  con- 
stiterit,  sed  potius  contraria  fuerit  prsesum- 
ptio,  aut  saltem  res  fuerit  dubia,  non  admitti 
compensationem  per  se  loquendo.  Juxta  hanc 
assertionem  interpretor  opinionem  Canonis- 
tarum.  Et  prior  pars  comprobari  potest  ex  d. 
c.  Ex  parte,  2,  de  Cleric.  non  resid.  Colligi 
etiam  potest  ex  d.  c.  Ad  nostram,  1,  in  illis 
verbis:  Licet  aulem  de  possessionilus  illis  et 
redditibus,  nondum  sortem,  deductis  expensis, 
receperit.  Nam  perheec  significatur,  ideoillum 
mutuantem  fuisse  injuste  excommunieatum, 
et  pignoribusprivatum,  quianondum  sortem, 
deductis  expensis,  receperat ;  ergo  a  contra- 
rio  sensu,  si  constitisset  sortem  recepissc,  me- 
rito  excommunicari  potuisset,  nisi  pignora 
redderet,  sorte  contentus ;  ergo  supponitur 
in  eo  casu  admittendam  fuisse  compensatio- 
nem.  Ratione  item  probatur,  quia  hoc  est  con- 
sonum  naturali  justitise,  et  nullibi  prohibe- 
tur,  nec  in  re  ipsa  est  contra  juramentuin, 
ut  ostensum  est ;  cur  ergo  non  admittetur  in 


externo  foro  ecclesiastico,  si  veritas  sufficien- 
ter  probari  possit  ? 

18.  Altera  vero  pars  probari  etiam  potest  ex 
d.  cap.  Ad  nostram,  in  decisione  ejus ;  in 
casu  enim  illius  textus  censuit  Pontifex,  non 
fuis=e  admittendam  compensationem ,  non 
quia  illa  semper  sit  juramento  contraria,  id 
enim  non  potest  ex  illo  textu  colligi ;  sed  quia 
licet  non  esset  certum,  juramentum  fuisse 
factum  de  non  facienda  compensatione,  pote- 
rat  tamen  esse  dubium.  Et  illa  verba:  Ipsos 
juramenii  religione  astringens,  quod  super  illis, 
donec  soherent  sibi  pecuniam,  nullum  ei  gra- 
tamcn  inferrent,  ambigua  saltem  erant,  de 
quo  gravamine,  et  an  de  pignoribus  tantum 
secundum  se,  vel  etiam  ratione  fructuum  es- 
sent  inteUigenda;  et  ideo  in  dubio  tanquam 
securius  judicatum  est,  ut  fieret  prius  realis 
solutio.  Et  in  hoc  sensu  recte  inde  probatur 
assertio  in  ecclesiastico  foro.  Et  ratio  ejus  est 
clara,  quia  judicium  Ecclesise  in  his,  quse  per- 
tinent  ad  bonum  animse,  et  ad  religionem 
juramenti,  semper  sequitur  in  dubiis  tutiorem 
partem .  Et  in  hoc  sensu  est  valde  probabilis 
prima  expositio  supra  data,  quam  sequitur 
Medina  supra;  ipse  vero  putat  non  fuisse  rem 
dubiam,  sed  certam,  quod  per  juramentum 
illud  fuerit  renunciatum  compensationi.  Mihi 
tamen  non  videtur  certum,  satisque  esse,  ut 
fuerit  dubium,  et  quod  gravis  esse  posset 
prsesumptio,  quod  in  eo  sensu  fuerit  juratum, 
ut  in  foro  Ecclesia1  non  admitteretur  compen  - 
satio. 

19.  Addo  etiam  juvare  secundam  expositio- 
nem  supra  datam,  si  recte  explicetur,  scilicet, 
ibi  non  fuisse  locum  compensationi  integrse, 
quia  non  liquido  constabat  de  quantitate  fruc- 
tuum  percepta  ex  pignoribus,  deductis  expen- 
sis;  constabat  autem  (ut  in  textu  aperte  sup- 
ponitur)  non  fuisse  integram  solutionem  ex 
fructibus  factam.  Et  ideo  non  constabat  quid 
esset  addendum  ad  integram  debiti  solutio- 
nem  ,  et  ideo  merito  jussum  est  integrum 
debitum  solvi,  et  postea  compensationem  exa- 
ctam  fieri,  et  excessum  restitui.  Nec  oportuit 
prius  fructuum  perceptorum  rationem  exigere 
a  mutuante,  quam  illi  fieret  solutio,  quia  hoc 
gravamen  videbatur  jnramento  contrarium. 
Et  ita  ex  utroque  sensu  uuus  perfectus  con- 
summatur.  Si  autem  constaret  de  certa  aliqua 
quantitate  ultra  sortem  recepta,  deductis  ex-* 
pensis,  et  a  mutuante  consumpta,  ut  facile 
constare  posset  saltem  per  confessionem  mu^ 
tuantis,  non  credo  fuisse  contra  juramentumA 
nec    contra  sententiam  Papee  in  illo  textu^ 


652 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


illam  quantitatem  computare  in  partem  solu- 
tionis,  et  pecuniam  superaddendo  consum- 
mare  solutionem,  nam  tunc  sufficienter  vide- 
retur  completa  conditio  a  Pontifice  posita : 
Donec  ei  pecunia  persolvatur ;  et  ideo  possent 
ab  illo  pignora  recuperari.  Et  nihilominus 
postea  posset  de  fructibus  perceptis  exacta 
ratio  postulari,  ut  si  quid  ultra  sortem  super- 
esset,  restitueretur. 

20.  Satisfit  ratiouibus  primw  el  secundce 
oplnionis.  —  Ad  rationes  duarum  opinionum, 
quas  retulimus,  non  est  nciesse  responsionem 
addere.  Nam  prima  ratio  Bartoli  probat  nos- 
tram  secundam  et  tertiam  assertionera,  et  non 
obstat  primee,  quia  licet  compensatio  sit  quse- 
dam  solutio,  nihil  obstat  quominus  possit  quis 
se  obligare  ad  non  utendum  illo  modo  solutio- 
nis.  Secunda  vero  ratio  licet  in  se  non  sit  ad- 
modum  effieax,  nihil  tamen  obstat,  sed  juvat 
ad  honestandum  talem  solutionis  modum, 
quoties  rationabilis  causa  intervenit.  Tertia 
item  ratio  confirmat  nostram  tertiam  assertio- 
nem,  et  aliis  non  obest.  Ex  motivis  autem  al- 
terius  sententiee,  c.  Ad  nostram  satis  explica- 
tum  est. 

21 .  Ad  secundam  autem  ex  c.  Debitores, 
respondetur,  in  promissione  solvendi  usuras 
non  esse  locum  compensationi  ex  vi  injustitiee, 
queeintali  exactione  ab  usurario  committitur, 
quia  cum  ante  promissionem  nullum  suppo- 
natur  debituin,  nec  ex  vi  promissionis  contra- 
hatur.  donec  realis  fiat  solutio,  non  habet 
locum  compensatio  ante  solutionem,  quia  si 
non  est  debitum,  non  est  compensatio.  Fecere 
autem  compensationem  quasi  antecedenter, 
aperte  est  contra  formam  et  intentionem  talis 
juramenti,  quia,  non  obstante  injustitia,  exigi- 
tur  et  juratur  solutio ;  ergo  excluditur  com- 
peusatio  cum  eadem  injustitia.  At  si  usurarius 
alia  via  esset  vel  fieret  debitor  mutuatarii, 
fortasse  posset  tunc  fieri  compensatio  cum  alio 
debito,  et  illo  modo  impleri  promissio  usura- 
rum.  Quod  facile  concedit  Molina  supra.  Ego 
vero  multum  dubito,  quia  tunc  non  habet 
locum  compensatio  quoad  veram  debiti  remis- 
sionem,  quia  revera  mutuatarius  non  remittit 
debitum,  quia  non  valet  remissio  facta  ultra 
sortem,  et  solum  propter  mutuum,  nam  sem- 
per  mutuans  tenetur  solvere  et  restituere. 
Nec  etiam  exterius  recompensat,  quia  nihil 
de  novo  tradit;  supponitur  enim  alias  accep- 
tum;  ergo  ad  implendum  tale  juramentum 
necessarium  videtur  saltem  materialiter  do- 
nare,  nam  de  hoc  prsecise  fieri  videtur.  Ad 
tertium  jam  declaratum  est  quomodo  in  com- 


pensatione  non  fiat  commutatioin  eequivalens, 
sed  res  promissa  solvatur  modo  comprehenso 
sub  juramento,  et  intentione  jurantis. 

GAPUT  XXXVIII. 

UTRUM  JURAMENTUM   PROMISSORIUM   IRRITARI 
P0SSIT? 

1.  Hactenus  cxplicuimus  obligationem  jura- 
menti  promissorii,  nunc  de  modis  auferendi 
talem  obligationem  dicendum  est.  Priustamen 
necesse  est  nonnullos  terminos  distinguere  et 
breviter  explicare  ;  nam  aliud  est  juramentum 
certo  non  obligare,  aliud  obligationem  ejus 
quasi  sponte  sua,  seu  ip?o  facto  cessare  ;  aliud 
obligationem  impleri,  etideo  jam  non  durare, 
aliud  vero  obligationem  ejus  esse  dubiam,  vel 
a  principio,  vel  per  discursum  temporis  pro- 
pter  aliquam  accidentalem  rnutationem ;  aliud 
item  est  eamdem  obligationem  certam  ab 
una  re  in  aliam  transferri,  seu  commutari, 
aliud  vero  obligationem  semel  contractam, 
et  ex  se  durantem  tolli,  sine  ulla  solutione 
ejusdem,  vel  eequivaleutis  rei.  Dicitur  enim 
juramentum  non  obligare,  quando  a  princi- 
pio  nullum  est;  quod  quando,  et  quibus  mo- 
dis  et  tausis  contingat,  in  superioribus  latis- 
sime  explicatum  est,  et  pauca  inferius  adde- 
mus.  Juramenti  autem  obligatio  cessare  dici- 
tur  sponte  sua,  quando  a  principio  obligavit, 
et  postea  per  rerum  mutationem  evacuatur 
obligatio,  et  hoc  etiam  explicatum  est.  Quod 
autem  per  solutionem  rei  promissee  impleatur 
veritas  juramenti,  et  consequenter  extingua- 
tur  obligatio,  per  se  notum  est;  modus  autem 
solutionis  in  preecedenti  capite  satis  explica- 
tus  est.  Ubi  etiam  declaratum  est,  quando  et 
quomodo  liceat  commutatio  ;  et  simul  expli- 
catum  est  quomodo  prior  obligatio  quasi  iu- 
dividua  cesset,  et  alia  loco  illius  inducatur, 
de  cujus  observantia,  duratione,  et  solutione 
idem  judicandum  est,  ac  si  de  illa  materia  in 
principio  esset  juratum.  Pro  casu  vero,  in  quo 
juramentum  est  dubium,  non  tam  dispensa- 
tio  quam  interpretatio  necessaria  est,  de  qua  ' 
supra  dictum  est,  ad  quem  pertineat. 

2.  Quot  modis  juramenti  obligatio  tollatur. 
—  Juramenti  dispensatio  quomodo  differat  ab 
ejusdem  relaxatione.  —  Igitur  de  solo  ultimo 
puncto  dicendum  superest,  an  scilicet,  et  quo- 
modo  possit  tolli  obligatio  jurameuti,  quando 
nec  per  se  cessat,  nec  impletur  formaliter,  nec 
virtute,  nec  per  eequivalens.  Distingui  autem 
solent  varii  modi  tollendi  hanc  obligationem 


CAP.  XXXVIII.  AN  JURAMENTUBi 
quos  nos  ad  quatuor  reducimus,  scilicet,  irri- 
tatione,  condonatione,  dispensatione  etrelaxa- 
tione,  ex  quibus  irritatio  et  dispensatio  com- 
munes  sunt  voto,  et  ideo  ibi  de  illis  dicendum 
est  ex  professo.  Nunc  solum  supponimus,  in 
juramento  irritationem  fieri  ex  parte  materiffi 
propter  potestatem  dominativam,  vel  quasi 
dominativam :  dispensationem  vero  fieri  ex 
parte  ipsius  obligationis,  tollendo  illam  per 
potestatem  jurisdictionis  in  ipsam  personam. 
Condonatio  autem  et  relaxatio  specialiter  tri- 
buuntur  juramento  ,  et  videtur  condonatio 
esse  qiuedam  irritatio ;  proprie  vero  dicitur, 
quando  obligatio  a  creditore  remittitur,  et  ita 
propria  irritatio  erit,  quando  sine  consensu 
creditoris  fit  ab  aliobabente  potestatem.  Prse- 
terea  relaxatio  interdum  videtur  sumi  in  si- 
gniBcatione  generali  pro  quacumque  ablatione 
vinculi  juramenti,  interdum  vero  cum  dispen- 
satione  confunditur,  potest  vero  speciali  modo 
sumi  pro  determinato  modo  relaxationis,  seu 
dispensationis.  Dispensatio  enim  et  relaxatio 
stricte  sumpta  possunt  ita  distingui,  ut  dis- 
pensatio  dieatur,  quando  ad  auferendum  viu- 
culum  jnrarnenti  solum  spectatur  potestas  in 
personam  jurantis  cum  causa  ex  parte  ejus; 
relaxatio  vero,  quando  causa  potissime  atten- 
ditur  ex  parte  ejus,  cui  juramentum  factum 
est.  Unde  dispensatio  proprie  locum  babet  in 
juramentis,  quse  per  modum  voti  soli  Deo, 
seu  absolute  fiunt;  relaxatio  autem  in  jura- 
mentis  promissoriis  bomini  factis.  Quee  dis- 
tinctio  juramentorum  est  in  hac  materia  prae 
oculis  habenda,  nam  juramentum,  quod  fit 
per  modum  voti,  soli  Deo  fit,  vel  solum  illum 
respicit  in  obligatione  sua;  juramentum  au- 
tem,  quod  fithomini,  pendet  ab  illo,  nam  ad 
illum  dicit  specialem  habitudinem.  Ex  qua  dif- 
ferenxia  oriuntur  multee  in  modo  tollendi  obli- 
gationem  utriusquejuramenti,  ut  notavit  Ca- 
jetanus,  dict.  art.  9,  et  ex  discursu  sequen- 
tium  capitum  patebit.  Iu  hoc  ergo  de  irrita- 
tione,  in  sequentibus  de  aliis  dicemus. 

3.  A  quo  relaxari  possit  vinculum  juramen- 
ti. — Quid  sit  reale,  quid  personale  juramen- 
tum.  —  Respondeoitaque  vinculum  juramenti 
per  irritationem  auferri  posse  ab  babente  po- 
testatem.  Assertio  est  communiset  clara,  quia 
ssepe  materia  juramenti  pertinet  ad  domi- 
nium,  vel  jus  alterius;  ergo  si  ipse  ratum  non 
habeat  juramentum,  et  il)i  contradieut,  eo  ip- 
so  cessat  obligatio  juramenti,  imo  juste  im- 
pleri  nou  potest,  et  hoc  est  irritari.  Conse- 
quentia  patet,  quia  juramentum  obligare  non 
potest  in  prsejudieium  tertii,  ut  supra  osten- 


PROMISSORIUM  IRMTARI  POSSIT.  653 

sum  est ;  ergo  si  ejus  matei  ia  est  sub  jure  al- 
terius,  nou  potest  obligare  illo  contradicen- 
te.  Antecedens  vero  intelligitur  facile  distin- 
guendo  duplicia  jurameuta,  sicut  et  vota  vel 
promissiones  distingui  solent :  quaedam  jura- 
menta  dici  possuut  realia,  alia  personalia. 
Realia  dicuntur,  quando  versantur  circa  dis- 
positionem,  velaiienationem,  aut  douationem 
rerum  externarum;  ut  cum  juro  dare  decem 
aureos,  vel  triticum,  viuum,  et  similia  fortu- 
nse  bona.  Personalia  dicuutur,  quaudo  sunt 
de  solis  actionibus  personai,  ut  si  juro  servire, 
adesse,  vel  abesse  tali  loeo,  studere,  vel  si- 
milia.  Contingere  ergo  potest  ut,  qui  facit  ju- 
ramentum  reale,  non  habeat  potestatem  dis- 
pouendi  de  re  promissa,  quia  est  sub  domi- 
nio  vel  principali  administratione  alterius,  et 
ea  ratione  poterit  irritari  juramentum  ab  ha- 
bente  potestatem  in  talem  rem.  Simile  cum 
proportione  accidit  in  actionibus.  nam  potest 
quis  actiones  suas  habere  ita  subjectas,  et  de- 
pendentes  a  voluntate  alterius,  ut  non  possit 
eas  licite  exercere,  vel  de  illis  disponere  con- 
tra  voluntatem  ejus  :  et  inde  fiet  ut,  licet  sub 
juramento  suas  operas  promittat,  irritari  pos- 
sit  juramentum  a  donnno,  vel  superiori,  a 
quo  in  suis  actionibus  peudet. 

A.  Juramentum  irritari  potest  a  domino  et  a 
patre  sine  speciali  causa  ;  non  ita  tamen  a  su- 
periori.  —  Sequitur  primo,  ad  hanc  irritatio- 
nem  non  esse  necessariam  specialem  causam , 
sed  sufficere  jus  vel  dominium  circa  talem 
materiam,  ut  aliquis,  utens  jure  suo,  illam 
subtrahat  et  prohibeat,  et  consequenter  jura- 
mentum  irritet.  Est  autem  hoc  intelligendum 
cum  proportione  ad  potestatem ,  nam  si  illa 
si  mere  dominativa,  ut  est  domini  in  servum, 
vel  suo  modo  patris  in  filium,  nulla  causa  re- 
quiritur,  sed  sufficit  potestas  utendi  jure  suo; 
si  vero  sit  potestas  jurisdictionis,  seu  admi- 
nistrationis ,  requiretur  causa  sufficiens  ad 
prohibendam  actionem ,  vel  dispensationem 
rei  juramento  promissce,  quia  hoc  necessa- 
rium  est  ut  prohibitio  sit  valida.  Praeter  hanc 
vero  non  requiritur  aliqua  causa  ex  parte  ju- 
ramenti,  prout  concernit  personam  jurantem, 
vel  cui  juramentum  praestatur  ,  quia  respectu 
illarum  fit  irritatio,  quasi  per  absolutam  et 
dominativam  potestatem,  nulla  habita  ratione 
conventionis  illarum.  Quee  omnia  in  materia 
de  Voto  latius  explicanda  sunt ,  et  statim 
exemplis  declarabuntur. 

5.  Summus  Pontifex  et  Prcelati  ratione  ma- 
terice  multa  irritare  possunt  jurameida.  — 
Secundo  sequitur,  posse  Poutificem  hoc  modo 


654 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


irritare  multa  juranienta  ecclesiasticarum  per- 
sonarum  ,  quateuus  versantur  circa  materias 
vel  actiones,  qnse  per  se  subsuntjuri  Pontifi- 
cis  ,  ejusque  liberse  dispositioni.  Sic  potest 
Pontifex  irritare  juramentum  clerici  de  dauda 
consanguiueo  certa  quantitate  fructuum  bene- 
ficii ,  quia  dispensatio  illorum  fructuum  sem- 
per  est  subordinata  Pontifici.  Ita  etiam  potest 
irritare  juramentum  canonicorum  de  servando 
statuto,  quia  pote=t  statutum  abrogare.  Deni- 
que  boc  modo  iriitat  Papa  omnia  juramenta , 
quse  impedire  possunt  liberam  dispensatio- 
nem ,  vel  distributionem ,  quam  ipse  babet 
cirea  beneficia ,  autofficia,  aut  gradus  eccle- 
siasticos,  ut  recte  declarat  Cajet.  d.  q.  89,  a.  9. 
Et  boc  modo  intelligit  regulam  c.  Veuientes,  de 
Jureju.,  quod  in  bujusmodi  juramento  intelli- 
gitur  semper  exceptum  jus  superioris.  Et  idem 
sentiunt  Canonistee  ibi;  Hostien.  etiam ,  et 
Panorm. ,  in  c.  Quanto ,  de  Jurejur. ,  in  c. 
Constitutus,  de  Rescript. ;  Angei.,  Juramen- 
tum,  6,  in  princip.  ;  Sylv.,  Juro.mentum,  5, 
q.  2;  Covarr.,  supra,  4  p.,  §  'd,  n.  5,  et  om- 
nes.  Et  bsec  regula  cum  proportione  applican- 
da  est  ad  alios  Praelatos  ecclesiasticos  respectu 
suorum  subdiforum  respective  ,  quoad  illas 
materias,  in  quibus  possunt  ipsi  libere  dispo- 
nere,  aut  prsecipere,  vel  prohibere  ;  poterunt 
enim  jure  suo  uti,  non  obstante  juramento 
subditi.  Ut  si  inferior  clericus  juravit  mutuare 
vestes,  vel  alias  res  ecclesise,  potest  Episcopus 
suo  nutu  tale  juramentum  irritare.  Maxime 
vero  reperitur  bsec  potestas  in  prselatis  religio- 
num  respectu  subditorum  ,  de  qua  re  dicturi 
sumus  late  in  tract.  de  Voto,  et  ideo  bic  illam 
prsetermittimus. 

6.  JPrincipes  et  laicm  potestates  quomodo  ir- 
ritare  possint  juramenla.  —  Ecclesiastica po-. 
testas  laicorum  juramenta  irritare  potest.  — 
Sequitur  tertio,  non  esse  propriam  Ecclesise  po- 
testatem  hanc,  sed  esse  posse  etiam  in  princi- 
pibus  et  potestatibus  laicis.  Nam  licet  illi  non 
babeant  directam  potestatem  in  juramentum, 
vel  obligationem  ejus,  quse  ad  forum  eccle- 
siasticum  pertinet,  c.  ult.,  de  Foro  competen- 
te,  in  6,  nibilominus  ratione  inaterise  possunt 
irrita  facere  illa  juramenta,  quae  eorum  juri, 
vel  dominio,  aut  potestati  prsejudicant.  Sic 
rex  potest  irritare  juramentum  factum  a  suo 
subdito,  vel  de  donanda  quantitate  pecunise, 
vel  de  eundo  in  alium  locum,  vel  aliqua  re  si- 
mili.  Quia  potcst  prohibere  illum  ne  discedat 
a  tali  loco,  vel  ne  in  talem  locum  eat,  vel  ne 
donet,  ettunc  juramenturn  eo  ipso  desinit  ob*- 
ligaiv,  quia  incipit  esse  de  re  lliicita.  Et  isto 


modo  etiam  potestas  ecclesiastica  poterit  in- 
terdum  irritare  juramentulaicorum,  prohiben- 
do  actus,  circa  quos  versantur,  et  pravam  red- 
dendo  executionem  rei  juratse,  quando  materia 
talis  est,ut  ad  ecclesiasticam  potestatem  perti- 
neat.  Quia  vero  hsec  non  possunt  ab  his  potesta- 
tibus  pro  libito  prohiberi  aut  prsecipi,  sed  ex 
rationabili  causa,  ideo  in  tali  modo  irritationis 
requiritur  causa  justa  prsecipiendi,  vel  prohi- 
bendi,  non  tamen  requiritur  major  vel  specia- 
lis  causa  propter  interpositum  juramentum 
subditi.  Illud  enim  non  potest  impedire  princi- 
pi  aut  prselato  liberum  usum  suse  potestatis, 
et  ideo  hsec  proprie  irritatio  vocatur. 

7.  Parentes,  domini  et  mariti  irritare  pos- 
sunt  juramenta,  quce  illorum  dominio  prceju- 
dicant.  —  Quarto  sequitur,  etiam  parentes 
posse  irritare  juramenta  realia  et  personalia 
filiorum,  et  viros  uxorum,  et  dominos  servo- 
rum,  in  his  rebus  quse  prsejudicant  dominio 
seu  potostati  eorum.  Ita  D.  Thomas,  d.  q.  89, 
art.  9,  ad  3,  et  ibi  omnes ;  et  Sylvest.,  Jura- 
mentum,  6,  q.  7,  et  est  res  clara  ex  principio 
posito,  et  habetur  Numer.  30.  Sed  de  his  dice- 
mus  ex  proposito  tractando  de  Voto,  quia  est 
eadem  ratio. 

8.  Quo  pacto  \tutores  irritare  possint  jura- 
menta  minoris. — Solum  hic  potest  interrogari, 
an  juramenta  minoris  possint  irritari  a  tuto- 
ribus.  Et  ratio  dubitandi  est,  quia  vota  pos- 
sunt  irritari,  et  quia  etiam  minores  sunt  sub  - 
jecti  administrationi  tutorum.  In  contrariura 
autem  'videtur  facere  Authent.  Sacramenta 
puberum,  et  lex  1,  Cod.  Si  adversus  vendit., 
ubi  juramenta  minorum  dicuntur  esse  rata  et 
firma.  Respoudeo  imprimis  juramenta  pupil- 
lorum,  quse  votum  includunt,  vel  sapiunt  na- 
turam  voti,  irritari  posse  atutoribus,  eo  modo 
quo  vota,  quia  est  eadem  ratio,  ut  ssepedictum 
est,  et  ita  hsec  remittimus  ad  materiam  de 
Voto.  Deinde  assero,  etiam  minorum  jura- 
menta,  quse  versantur  circa  contractus  huma- 
nos,  vel  promissiones  hominibus  factas,  posse 
a  tutoribus  irritari,  quando  contractus  ipsi  in- 
validi  sunt  non  obstante  juramento.  Probatur, 
quia  tunc  ratione  contractus  nullum  jus  est 
acquisitum  tertio ,  manet  ergo  juramentum  m 
sola  obligatione  religionis ;  ergo  potest  irritari 
sicut  alia  vota,  vel  juramenta,  quse  per  se  ob- 
ligant  soli  Deo. 

9.  Unde  ulterius  addo,  juramenta  puberum, 
quibus  confirmatur  contractus,  non  posse  irri- 
tari  a  tutoribus.  Probatur,  quia  per  citatas  le- 
ges  talia  juramenta  sunt  Ottmino  firma  et  ra- 
ta.  Itera  per  illos   contractus   acquiritur  jus 


CAP.  XXXVIII.  AN  JURAMENTUM 
tertio,  qnool  tutor  auferre  non  potest,  et  con- 
sequenter  nec  fundamentum  ejns,  quod  est 
juramentum,  ita  lege  statuente.  Et  ratio  a 
priori  est,  quia  potestas  irritaudi  juramen- 
tum  potest  a  lege  civili  pendere,  quatenus 
subjectio  minoris,  et  dependentia  voluntatis 
ejus  a  tutore  potest  per  legem  minui,  vel  auge- 
ri.  Et  ita  notavit  Less.,  1.  2,  c.  42,  n.  61  ;  et 
Sanc,  1.  6  de  Matrimou.,  disp.  38,  n.  17,  ubi 
refert  Ludovic.  Lopez,  dicentem  contrarium  ; 
sed  non  video  fundamentum,  nec  quomodo 
respondere  possit  dispositioni  legum. 

10.  Cap.  Pueri.  — Juramenta  impuberum, 
quibus  suos  contractus  confirmant,  possunt  a 
tutoribus  irritari .  —  De  juramentis  autem  im- 
puberum,  quibus  suos  contractus  confirmant, 
dissentiunt  inter  se  dicti  auctores.  Prior  enim 
putat  posse  talia  juramentairritari  a  tutoribus 
ex  c.  Pueri,  22,  q.  5.  Et  quia  de  illis  niliii  in 
contrarium  dispositum  est  jure,  et  ideo  se- 
quuntur  generalem  regulam,  quod  non  sunt 
suijuris,  sed  subsuut  tutoribus  quoad  omnes 
obligationes  suas ;  et  ita  sicut  vota  illorum  pos- 
sunt  tutores  irritare,  ita  et  juramenta  ;  et  hoc 
etiam  absolute  affirmat  Ludovic.  Lopez,  lib.  2 
de  Coutraet.,  c.  39.  At  veroSancius  oppositum 
sentit,  supponendo  unum  principium,  scilicet, 
contractusistorum  pupillorum  factos  sine  auc- 
toritatetutorumnon  esseomnino  irritos  quoad 
obligationem  naturalem ;  ex  quo  infert,  si  con- 
firmentur  juramento,  non  posse  tutores  talia 
juramenta  irritare,  quia  cum  acquiratur  jus 
tertio,  non  habet  locum  irritatio  tutoris.  Mihi 
vero  prior  sententia  placet,  tum  quia  illud 
suppositum  de  validitate  contractus  incertum 
est,  et  contrarium  est  valde  probabile,  ct  pos- 
set  tutor  uti  jure  suo  adhserendo  illi  opinioni 
ut  probabili.  Tum  etiam  quia  licetiliecontrac- 
tus  non  sit  irritus  ipso  jure,  irritari  potest  ab 
ipso  tutore,  a  cujus  voluntate  voluntas  pupilli 
pendet,  et  ita  consequenter  poterit  etiam  irri- 
tari  juramentum.  Et  itadixit  Soto,  dictaquses- 
tione  prima,  articulo  nono,  quando  pater  aut 
maritus  (  et  idem  est  de  tutore  )  potest  irri- 
tare  suorum  contractum  ,  consequenter  tol- 
lere  posse  obligationem  juramenti,  quiatolli- 
tur  ejus  materia ;  quando  autem  non  potest 
irritare  contractum,  nec  juramentum  posse. 
12.  Sed  dubitari  potest  circa  assertionem 
positam,  an  per  legem,  vel  potestatem  huma- 
nam  fieri  possit,  ut  juramentum  irritetur  non 
solum  ex  parte  materiae,  sed  etiam  ex  parte 
ipsius  jurantis.  Ut  enim  latius  de  voto  dice- 
mus,  duobus  modis  intelligi  potest  irritatio 
ejus.   Primo   ex  parte  materise   subtraheudo 


PR0MISS0R1UM  IRRITARI  POSSIT.  655 

illam  per  prohibitionem,  vel  per  inhabilita- 
tem  persona3,  et  irritationem  actus  promissi. 
Secundo  immediate,  irrilando  ipsum  actum 
votiin  se,  ex  parte  voluntatisipsius  promitten- 
tis,  reddendo  illam  inefficacem  ad  promitten- 
dum.  Hi  ergo  duo  modi  applicari  possunt  ad 
juramentum,  et  de  priori  nullaest  difficultas, 
quin  habeat  locum  in  juramento,  et  hoc  pro- 
bant  omuia  hactenus  dicta;  et  hanc  vocare 
possumus  irritationem  quasi  indirectam,  quia 
solum  est  per  subtractionem  materise.  Potest- 
que  aliis  duobus  modis  fieri,  ut  infra  de  voto 
olicam,  scilicet  cousequenter  vel  antecedenter, 
id  est,  vel  post  factum  juramentum,  et  con- 
tractam  obligationem,  tollendo  illam  persub- 
tractiouem  materise,  prohibendo  nimirum  vel 
irritando  actum  promissum,  de  quo  modo 
procedit  conclusio  posita  ;  vel  antequam  jura- 
mentum  fiat,  praeveniendo  ut  non  possit  a 
principio  obligare,  quod  eadem  proportione  fie- 
ri  potest  per  prohibitionem  materise,  ut  ex 
dictis  de  juramentis  contraleges  humauas  satis 
constat. 

12.  An  juramentum  per  humanam  potesta- 
tem  directe  possit  irritari.  —  Difficultas  ergo 
est,  an  directeetiu  se  possit  juramentum  irri- 
tari  per  humaiiam  potestatem,  vel  postquam 
factum  est,  reddendoinefficax  ipsum  juramen- 
tum  ad  obligandum,  etiamsi  materia  non  fiat 
incapax,  vel  etiam  antecedenter,  faciendo  ut 
a  principio  juramentum  non  obliget,  etiam- 
si  materia  non  prohibeatur ,  nec  fiat  inca- 
pax. 

13.  Juramentum  non  potest  directeirritari. 
—  Discrimen  inter  juramentum  et  votum. — 
Respondeo  valde  probabile  esse,  irritationem 
juramenti  nunquam  posse  fierisine  mutatioue 
ex  partematerise,  propter  dependentiam  quam 
illa  habet  ab  irritante.  Probatur,  quia  valde 
probabile  est  non  posse  fieri,  ut  juramentum 
non  sit  juramentum  quoad  esse  juramenti, 
per  solam  irritationem  consensus,  seu  volun- 
tatis  ipsius  jurantis;  quia  si  ille  habet  intan- 
tionem  jurandi,  et  de  facto  profert  verba  in- 
vocatiouis  divini  testimonii,  super  materiam 
capacem,  non  potest  illa  intentio  ita  irritari, 
quin  sufficiat  ad  juramentum,  quia  nulla  alia 
efficacia  requiritur  in  illa  intentione  ad  ratio- 
nem  juramenti,  nisi  quod  abillaprocedateffi- 
caciter  invocatio  divini  nominis  ad  testifican- 
dum.  Et  hinc  conseqnenter  sequitur  non  pos- 
se  juramentum  illud  irritari  quoad  obligatio- 
nem,  nisi  mutando  materiam,  vel  per  moduin 
condonationis.  Probatur,  quia  stante  materia 
capaci,  obligatio  juramenti  est  mere  naturalis, 


656 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


et  independens  ab  hominis  voluntate,  quia  ex 
jure  naturse  sequitur,  ut  supra  ostensum  est. 
Unde  in  boc  videtur  esse  differentia  inter  ju- 
ramentum  et  votum,  nam  votum  consistit  in 
ipsa  promissione  efficaciad  obligandum ;  et  ita 
substantia  voti  pendet  ex  voluntate  se  obli- 
gandi,  quse  voluntas  potest  irritari  tam  ante- 
cedenter  quam  consequenter,  ut  infra  videbi- 
mus.  Juramentum  autem  est  aliquid  prius,  a 
quo  naturaliter  sequitur  obligatio;  requirit 
autem  materiam  capacem,  et  acceptationem 
ejus  in  cujus  gratiam  fit;  et  ideo  solum  ex 
bis  capitibus  potest  irritari,  vel  relaxari,  ut 
in  sequentibus  videbimus.  Et  hanc  differen- 
tiam  inter  votum  et  juramentum  notavit  Va- 
lent.,  disp.  6,  q.  7,  puuct.  4,  §  3,  verb.  Quar- 
tum,  licet  rationem  ejus  paulo  aliter  explicare 
videatur,  quse  est  probabilis,  et  illam  latius 
examinabimus  in  tractatu  de  Voto.  Hic  vero 
interrogari  potest,  qualis  mutatio  materiee  ne- 
cessaria  sit.  Sed  hoc  pendet  ex  dicendis,  et  ideo 
breviter  dico,  non  esse  semper  necessarium  ut 
prohibeatur  actio,  vel  alia  detur  obligatio,  sed 
sufficere  ut  aliqua  condonatio  intercedat,  ut  in 
sequentibus  videbimus. 

14.  Objectio.  —  Sed  objici  potest,  quia  Con- 
cilium  Tridentinum,  session.  25,  cap.  16,  de 
Regular.,  irritat  juramentum  novitii  renun- 
ciantis  bonis  suis  sine  licentia  Episcopi  ante 
duos  menses  proximos  professioni,  quee  irrita- 
tio  videtur  cadere  directe  in  juramentum  ip- 
sum.  Item  in  hoc  regno  Lusitanise,  est  lex 
civilis  irritans  juramenta  addita  quibuscum- 
que  contractibus  civilibus  ad  confirmandos 
illos,  lib.  4  Ordin.,  tit.  73  ;  et  similis  habetur 
in  regno  Castellse,  licet  cum  aliqua  majori  mo- 
deratione,  in  nova  Recopil.,  1.  4,  tit.  1,  1.  11  et 
12;  et  in  d.  Authent.  Sacramenta  puberum, 
irritantur  juramenta  saltem  extorta  per  vim 
et  metum. 

14.  Respondetur  ad  objectionem. — Respon- 
detur  ad  priorem  partem,  Concilium  irritasse 
illnd  juramentum,  irritando  contractum,  et 
consensum  ejus  in  cujus  favorem  fit  renun- 
ciatio.  Sed  hoc  non  satisfacit,  quia  stante  nul- 
litate  contraetus,  et  acceptationis  sufficientis 
ad  acquirendum  jus  et  dominium,  potest  ju- 
ramentum  esse  validum,  et  obligare,  ut  patet 
in  juramento  solvendi  usuras.  Propter  hoc 
addi  potest,  Coneilium,  irritando,  remisisse 
et  condonasse  obligationem  juramenti  per 
potestatem  superiorem,  ut  in  sequenti  puncto 
dieeinus.  Facilius  tamen  dicitur,  supposita  pro- 
hibitione  Concilii,  illud  juramentnm  esse  cou- 
tra  bonos  mores,   et  ideo   irritationem   iliam 


etiam  esse  ex  parte  materise.  Quia  illa  renun- 
ciatio  prohibita  est  in  favorem  religiosi  status, 
ut  ejus  professio  liberior  sit,  cui  libertati  im- 
pedimentum  afferebant  similes  renunciatio- 
nes;  et  ideo  illas  uunc  facere,  et  illis  velle 
obligari  malum  est,  ac  propterea  merito  tale 
juramentum  irritum  fit,  vel  declaratur. 

16.  Ad  legeshorum  regnorum  respondetur, 
in  illis  nullum  esse  verbum  de  irritatione  ju- 
ramenti,  nam  talis  irritatio,  etiamsi  directe 
fieri  posset,  non  posset  fieri  per  legem  civilem, 
cum  sit  extra  forum  ejus.  Solum  ergo  irritan- 
tur  ibi  contractus  civiles,  quandojurameutum 
eis  additur;  et  tunc  licet  ex  contractibus  non 
nascatur  obligatio  ratione  illarum  legum,  ju- 
ramentum  per  se  obligabit  ad  id,  de  quo  fac- 
tum  est,  quodque  sine  peccato  fieri  potest.  Hoc 
enim  non  potest  impedire  lex  civilis,  stante  tali 
conditione,  ut  in  illis  juramentis  revera  stat, 
non  obstantibus  illis  legibus,  nam  si  juramen- 
tum  est  de  non  contraveniendo  illis  contrac- 
tibus  quantumvis  nullis,  licite  servari  potest; 
servandum  ergo  est.  Non  carent  tamen  diffi- 
cultate  illee  leges  irritantes  contractuin  solum 
propter  adjectionem  juramenti,  nam  videntur 
saltem  indirecte  esse  contra  libertatem  eccle- 
siasticam,  licet  lex  Castellae  expresse  id  neget, 
et  in  ea  dicatur,  ita  post  diligentem  inquisitio- 
nem  judicatum  esse.  Sed  hoc  examinare  ad 
rem  prsesentem  nonspectat;  videri  potest  Co- 
var.  supra,  et  Didac.  Perez,  lib.  Ordin.  Cas- 
tellee,  tit.  1,  1.6;  et  Valasc,  tom.  1  Consil., 
in99. 

17.  Ad  Authenticam,  quicquid  ibi  Bart.  et 
alii  dicant ,  respondendum  est ,  juramentum 
illud  obligare,  et  validum  esse ,  posse  tamen 
postea  relaxari  per  ecclesiasticam  potestatem, 
de  quo  supra  dictum  est.  Quod  ergo  ibi  dici- 
tur  de  tali  juramento  :  Nullius  momenti  esse 
jubemus,  intelligendum  est  quoad  confirma- 
tionem  contractus,  de  quo  lex  illa  tractaverat, 
non  quoad  obligationem  suam  inducendam, 
quse  ex  illa  lege  non  pendet;  vel,  quod  in  idem 
redit,  intelligitur  nullius  esse  momenti  quoad 
dandam  actionem  in  foro  civili,  secus  in  cons- 
cientia. 

CAPUT  XXXIX. 

UTRUM  0BLIGATI0    JURAMENTI  PROMISSORII    G0ND0- 
NATIONE  A  CREDITORE  FACTA  T0LLATUR  ? 

\.  Conclusio.  --  Respondeo:  juramentum 
promissorium  homini  factum  desinit  obhgare 
per  condonationem  a  creditore  factam ;   unde 


CAP.  XXXIX.  AN  OBLIGATIO  JURAMENTI  PER  CONDITIONEM  FACTAM,  ETC. 


657 


sic  etiam  irritari,  seu  relaxari  dicitur  generali 
modo.  Gonclusio  est  certaet  communis,  suppo- 
niturque  in  juribus  statim  citandis.  Ratio  vero 
est  clara,  quia  juramentum  promissorium  in- 
trinsece  includit  conditionem,  si  alter,  cui  fit 
promissio,  fuerit  contentus,  quia  nemini  invi- 
to  fit  beneficium  aut  servitium ;  ergo  si  is,  cui 
fit  promissio,  illam  remiserit,  eo  ipso  non  obli- 
gat  juramentum.  Neque  propterea  efficitur  ut 
sit  de  re  falsa,  quia  cedente  creditore  non  fit 
falsa  propositio  de  futuro,  etiamsi  non  implea- 
tur ;  quia  erat  quoad  banc  partem  conditiona- 
lis ;  et  conditionalis,  non  impleta  conditione, 
vera  manet,  etiamsi  nihil  ponat  in  esse.  Ad- 
dunt  aliqui  Canonistee,  sufficere  ad  banc  rela- 
xationem,  non  solum  expressam,  sed  etiam  taci- 
tam  condonationem,  ut  videre  licet  per  Felin., 
cap.  1,  de  Jurejuran.,  n.  6.  Quod  mibi  placet, 
quiatacitum  aequiparaturexpresso,  nonsolum 
in  foro  externo,  sed  etiam  in  interno,  quando 
ex  signo  tacito  sufficienter  ostenditur  consen- 
sus.  Exemplum  est,  si  filia  recepta  dote  cum 
juramento  renunciavit  bonis  paternis,  et  pos- 
tea  in  testamento  restituatur  heeres  aut  lega- 
taria,  nam  tunc  licite  acceptat  sine  aba  relaxa- 
tione  juramenti,  quia  pater  tacite  condonavit. 
Alia  exempla  in  Felino  videri  possunt. 

2.  Ex  hac  assertione  sequitur  primo,  non  so- 
lum  esse  veram  hanc  assertionem  in  juramen- 
to  promissorio,  in  quo  »/alida  promissio  sup- 
ponitur  inducens  propriam  obligationem  fide- 
litatis,  vel  justitise  respectu  hominis  (quee  po- 
test  ab  ipso  remitti) ;  sed  etiam  habere  locum 
in  juramento  promissorio,  in  quo  vel  non  fuit 
facta  homini  propria  promissio,  sed  sola  asser- 
tio  de  futuro  (ut  posse  fieri  supra  ostensum 
est) ;  vel  licet  fuerit  facta,  non  fuit  valida, 
nec  induxit  propriam  obligationem  promissio- 
nis,  ut  de  promissione  solvendi  usuras  supra 
diximus.  Qnia  etiam  ubi  juramentum  confir- 
mat  tantum  assertionem,  illa  assertio  includit 
habitudinem  ad  eum,  cui  juramentum  exhibe- 
tur,  et  involvit  conditionem  dandi,  vel  facien- 
di  hoc  illi,  si  ipse  voluerit,  vel  si  non  remise- 
rit ;  ideo  licet  ille  tunc  non  tollat  directe  obli- 
gationem,  nec  remittat  illam  directe ,  tollit 
tamen  fundamentum  ejus,  et  sic  ipsa  cessat. 

3.  Secundo,  sequitur  posse  hanc  remissio- 
nem  fieri  ab  homine,  et  mediante  illa  tolli 
objigationem  juramenti ,  etiamsi  promissio 
facta  sit  Deo  per  modum  voti,  vel  juramentum 
solum  sit  factum  intuitu  Dei.  Ut,  verbi  gratia, 
juravi  dare  eleemosynam  tali  pauperi,  nibil 
illi  promittendo,  sed  vel  Deo,  vel  nulli,  sed 
solum   intuitu  misericordiee  id  proponendo  , 

xiv. 


asserendo,  et  curando,  et  nibilominus  pauper 
non  vult  donum  meum,  sed  remittit :  liberab 
obligatione  maneo;  quia  semper  votum  illud, 
vel  assertio  includit  conditionem  ,  si  ille  acce- 
ptaverit ;  nemo  enim  intendit  ita  intrudere  al- 
teri  beneficium,  vel  eleemosynam,  ut  illura 
cogat  ad  recipiendum  ;  ergo  illo  condonante, 
cessat  omnis  obligatio,  sive  voti  sit,  sive  ju- 
ramenti. 

4.  Contra  hoc  tamen  sentire  videntur  Syl- 
vester,  Driedo,  et  alii,  quos  infra  referam  et 
explicabo.  Et  cum  eis  sentit  Soto,  dicto  art.  9, 
ad2,  etineo  sensu  interpretatur  doctrinam  D. 
Thomee  in  eadem  solutione  ;  ait  enim  D.  Tbo- 
mas,  quando  aliquid  alicui  promittitur  perti- 
nens  ad.  utilitatem  ipsius,  tuncposse  illumcon- 
donare,  et  relaxare  juramentum.  Quando  vero 
promittitur  aliquid  alteri,  pertinens  ad  houo- 
rem  Dei,  vel  utilitatem  aliorum,  ut  si  quis  pro- 
mittat  Petro  se  ingressurum  religionem,  vel 
facturum  opus  pietatis,  tunc  Petrum  non  posse 
remittere  juramentum,  quia  non  est  illi  prin- 
cipaliter  facta  promissio,.  sed  Deo,  ni-si  intelli- 
gatur  facta  promissio  sub  conditione,  si  Petro 
videbitur,  vel  placuerit,  aut  aliquid  bujusmo- 
di.  Hinc  ergo  infert  Sot.  idem  esse,  quoties 
promissio  fit  intuitu  solius  Dei,  vel  pietatis, 
etiamsi  utilitas  tota  sit  hominis,  cui  benefi- 
cium  preestandum  est.  Sed  revera  boc  mem- 
brum  potius  continetur  in  ultimis  verbis  D. 
Thomse  quam  in  prioribus  membris. 

5.  Juramentum  factum  Deo  propter  homi- 
nem  ?ion  potest  condonari  ab  ipso  homine.  — 
Advertendum  est  ergo,  variis  modis  intelligi 
posse  juramentum  promissorium  fieri  homini. 
Uno  modo  tanquam  ei  cujus  utilitas  intenditur, 
et  cui  directe  et  principaliter  fit  obligatio ;  et 
tunc  res  est  extra  controversiam,  quod  po- 
testabillo  remitti.  Secundo,  potest  fieri  jura- 
mentum  ipsum  in  gratiam  hominis,  non  ta- 
men  ita,  ut  ilii  fiat  promissio  vel  obligatio,  sed 
Deo  et  in  honorem  ejus,  licet  fiat  ad  compla- 
cendura  homini ;  seepe  enim  promissio,-  f  acta 
alicui,  fit  propter  alterum  tanquam  propter 
motivum,  vel  quia  scio  illi  placere,  vel  quia 
ipse  petit.  Et  in  hoc  casu  recte  dicit  D.  Tbo- 
mas  juramentum  factum  principaliter  in  ho- 
norem  Dei,  licet  fiat  homini  secundario,  id  est, 
ob  benevolentiam  ejus,  vel  quasi  adhibendo 
etiam  illum  ut  testem  promissionis  factee  Deo, 
non  posse  condonari  a  tali  homine ;  et  ratio 
est  clara,  quia  non  est  homo,  cui  fit  promis- 
sio,  sed  Deus ;  homo  vero  est  quasi  testis,  seu 
incentivum  promissionis.  Quod  etiam  inter 
homines  accidere  potest  servata  proportione, 

42 


658 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


ut  si  quis  promittat  Petro  propter  Paulum,  vel 
etiam  si  Paulum  interponat  ut  testem  et  fide- 
jussorem  fidelitatis  servandee  Petro,  non  po- 
test  Panlus  remissionem  facere,  sed  Petrus. 

6.  Juramentum  factum  Deo  in  utilitatem 
kominis  potest  condonari  ab  ipso  homine.  — 
Tertio  modo  potest  promissio  jurata  fieri  Deo, 
ut  ei  cui  fit  promissio,  et  propter  ejus  hono- 
rem  principaliter,  et  nihilominus  actus  pro- 
missus  omnino  esse  in  beneficium  et  utilita- 
tem  hominis.  Et  in  hoc  casu  dicimus  jura- 
mentum  et  promissionem  condonari  ab  homi- 
ne,  in  cujus  utilitatem  cedit,  quia  ejus  consen- 
sus  et  voluntas  includitur  in  materia  illius  ju- 
ramenti,  tanquam  conditio,  sine  qua  impleri 
non  debet,  nec  moraliter  potest.  Et  ideo  dixi, 
comprehendi  hunc  casum  sub  ultima  excep- 
tione  D.  Thomee,  in  qua  dicit  juramentum, 
principaliter  factum  Deo,  non  posse  remitti 
abhomine,nisi  intelligatur  facta  promissio  sub 
conditione  exhibenda  ab  homine.  Ut  si  quis 
promittat,  et  juret  Petro  dare  filiee  ejus  cen- 
tum  in  dotem_,  et  illa  nolit  ea  recipere,  liber 
ab  obligatione  manet,  nec  tenebitur  dare  Pe- 
tro,  quia,  licet  ei  promiserit,  non  tamen  pro- 
misitdare  ei,  sed  filiee;  ita  est  ergo  in  hujus- 
modi  juramentis.  Qualis  autem  debeat  esse 
remissio  vel  resistentia  ex  parte  ejus,  in  cu- 
jus  utilitatem  factum  est  juramentum,  alias 
factum  ex  pietate,  ut  cessare  censeatur,  statim 
in  simili  dubio  explicabitur,  et  fortasse  Soto 
ad  verum  sensum  trahetur. 

7.  Licitum  est  petere  juramenti  condonatio- 
nem. —  Nam  circa  hoc  queeri  potest  an  liceat 
ei,  qui  sic  juravit,  petere  ab  altero,  in  cujus 
utilitatem  juravit,  ut  remittat ;  et  an  sit  ne- 
cessarium  quod  ille  ita  remittat,  ut  positive 
resistat  donationi,  utique  nolendo  recipere 
quod  promissum  est ;  vel  sufficiat  quod  remit- 
tat  quasi  negative,  solam  obligationem  tol- 
lendo,  et  relinquendo  alium  liberum,  ut  non 
det,  quamvis  ipse,  qui  sic  reniittit,  non  invitus 
reciperet  donum,  si  daretur.  Ad  priorem  par- 
tem  interrogationis,  respondeo  breviter,  lici- 
tum  esse  id  petere,  nisi  promittens  etiam  ju- 
raverit,  non  petere  remissionem  ab  eo  cui 
promisit,  tunc  enim  nascetur  obligatio  ex  alio 
juramento ;  illo  autem  secluso,  non  est  cur 
id  non  liceatr  quia  nec  contra  juramentum, 
nec  contra  justitiam  vel  fidelitatem  est.  Unde 
potest  fieri  argumentum,  quia  in  promissione 
pura  id  licet,  imo  iu  debitis  justitiee  licet  pe- 
tere  remissionem;  ergo  et  in  juramento  pro- 
missorio,  quia  sequitur  conditionem  actus 
promissi ,  in  his  quee  sibi    non  repugnant. 


Oportebit  tamen  ut  petitio  non  transeat  in 
violentiam  mjustam,  quia  tunc  fieret  contra 
justitiam,  et  contra  intentionem  juramenti. 
An  vero  interdum  liceat  facere  coacliouem 
justam,  statim  dicemus. 

8.  Quce  creditoris  condonatio  necessaria  sit, 
ut  aliquis  deolligetur  a  juramento  promisso- 
rio.  —  In  altera  vero  parte  interrogationis 
nonnulla  major  est  difficultas,  quia  licet  per 
puram  remissionem  debiti,  absque  repugnan- 
tia  ad  receptionem,  tollatur  obligatio  justitiee 
vel  fidelitatis  orta  ex  promissione,  tamen  obli- 
gatio  juramenti,  quatenus  respicit  Deum,  s<:i- 
licet  facfiendi  verum,  quod  sub  testimonio  Dei 
dictum  est,  non  videtur  auferri.  Quia  licet  cre- 
ditor  remittat  obligationem,  nihilominus  li- 
benter  acciperet  rem  promissam ;  ergo  non 
obstante  tali  remissione,  potest  jurans  verum 
facere  quod  juravit ;  ergo  tenetur.  Item  tunc 
sufficienter  impletur  conditio  inclusa  in  tali 
juramento,  nam  heec  conditio  solum  est,  si  al- 
ter  sit  contentus,  et  acceptare  velit  benefi- 
cium,  quia  solam  hanc  conditionem  intrinse- 
ce  claudit  ratio  doni,  aut  gratiee  promissee  in 
utilitatem  alicujus ;  non  enim  oportet  ut  illam 
exigat  tanquam  debitam,  sed  satis  est  quod 
sit  paratus  eam  acceptare ;  in  eo  autem  casu 
paratus  est  recipere,  licet  rem  non  exigat. 
Unde  hoc  est  probabilissimum,  et  verum  iu 
juramentis  de  operibus  pietatis  erga  proxi- 
mos,  quee  per  modum  votorum,  et  intuitu  Dei, 
vel  solius  misericordiee  ac  pietatis  fiuut ;  nam 
tunc  non  satis  est  ut  illi,  quorum  interest  uti- 
litas  talium  operum,  dicant  se  remittere  obli- 
gationem,  sed  oportet  ut  nolint  recipere  quod 
promissum  vel  juratum  est.  Tunc  enim  maxi- 
me  urget  ratio  facta,  preesertim  quia,  cumre- 
spectu  illorum  non  sit  orta  obligatio,  non  ha- 
bent  obligationem  quam  remittant;  ipsum  au- 
tem  donum  non  possunt  remittere  ,  nisi  no- 
lendo  illud  accipere ;  et  in  hoc  sensu  est  pro- 
babilis  opinio  Soti,  et  aliorum,  ut  in  puncto 
sequenti  attingam.  Secus  vero  est,  quando  ju- 
ramentum  est  proprie  promissorium,  et  spon- 
te  factum,  justeque  acceptatam  ab  homine, 
cui  principaliter  factum  est,-  tunc  enim  suffi- 
cit  remissio  obligationis  promissionis ;  quia  si 
in  principio  non  fuisset  acceptata,  id  suffice- 
ret ;  ergo  per  retractationem  acceptationis , 
seu,  quod  idem  est ,  per  remissionem  obliga- 
tionis  idem  sequetur.  Item  juramentum  illud 
proprie  et  per  se  confirmat  promissionem,  et 
in  virtute  est  de  fidelitate  iliius  servanda  ;  eo 
ergo  ipso  quod  cessat  obiigatio  fidelitatis,  ces- 
sat  etiam  obligatio  juramenti. 


CAP.  XXX IX.  AN  OBLIGATIO  JURAMENTl  PER  CONDiTIONEM  FACTAM,  ETC. 


659 


9.  Qui  in  sui  favorem  juramento  se  invicem 
ohligant,  invicem  se  possunt  deobligare.  —  Se- 
cundo  expeditur  ex  dictis  aliud  dubium,  quod 
solet  in  prsesenti  interrogari,  an  duo,  qui  mu- 
tuo  sibi  aliquid  jurarunt,  possint  ad  invicem 
sibi  remittere.  Variis  enim  modis  potest  lioc 
juramentum  prsestari  :  primo ,  per  modum 
promissionis  mutuse  in  mutuam  utilitatem 
factse,  et  juramento  confirmatse,  et  tunc  cla- 
rum  ex  dictis  est,  per  mutuum  consensum 
posse  invicem  remitti  juramenti  obligationem, 
quia  eadem  est  ratio  de  obligatione  duorum, 
seu  reciproca,  quse  de  unius  seu  ex  altera  par- 
te.  Exemplum  clarum  est  in  sponsalibus  jura- 
tis  in  mutuum  favorem  factis,  quse  mutuo  con- 
sensu  dissolvi  possunt,  ut  est  communis  doc- 
trina  Tbeologorum,  in  A,  d.  27,  et  Canonista- 
rum,  in  cap.  2,  de  Sponsal.,  et  aliorum,  quos 
late  refert  Sauci  ,  lib.  1  de  Sponsal.,  disp.  52, 
n.  6.  At  vero  Sylvest.,  Juramentum,  6,  q.  9, 
ait,  si  duo  jurarunt  dicere  duo  psalteria  pro 
invicem,  non  posse  sibi  mutuo  remittere,  quia 
opus  promissum  concernit  cultum  Dei ;  unde 
videtur  limitare  dictam  assertionem  ad  utili- 
tatem  temporalem,  seu  corporis,  non  animse. 
Sed  non  existimo  verum  ,  quia  si  promissio 
esset  ex  altera  parte  tantum,  ut  si  juravi  tibi 
dicere  pro  te  psalterium,  habet  locum  remis- 
sio,  nam  si  condones,  non  tenebor,  quia  etiam 
ibi  intelligitur  inclusa  conditio,  si  consenseris, 
vel  si  volueris.  Nec  refert  quod  illa  utilitas 
sit  spiritualis,  quia  buic  etiam  potest  homo 
cedere  ;  nec  etiam  obstat  qnod  opus  promis- 
sum  sit  cultus  Dei,  quia  non  est  Deo  promis- 
sum,  sed  homini,  qui  cedit ;  ergo  licet  mutuo 
fiant  similes  promissiones  inter  duos,  poterunt 
invicem  sibi  remittere. 

10.  Qui  divini  servitii  intuitu  juramento  se 
invicem  obligant  ,  invicem  se  deobligare  ne- 
gueunt.  —  Secundo  possunt  duo  sibi  invicem 
jurare  de  bono  opere  faciendo ,  vel  cavendo 
malo,  non  intuitu  conferendi  sibi  invicem  ali- 
quam  utilitatem  vel  favorem,  sed  solum  in- 
tuitu  divini  servitii,  vel  pietatis,  aut  justitise 
servandse,  et  tunc  censeo  non  posse  sibi  invi- 
cem  remittere,  quia  si  unus  tantum  sic  pro- 
mittat  alteri,  non  habetlocum  remissio,  jirxta 
doctrinam  D.  Thomse  supra  explicatam  ;  ergo 
nec  si  duo  ita  jurent,  possunt  invicem  remit- 
tere.  Et  ita  docent  Sylvest.,  d.  q.  9  ;  et  An- 
gel.,  Juramentum,  6,  n.  2,  cum  Joan.  Andr., 
Panormit.  et  aliis,  in  c.  2,  de  Sponsal.  Exem- 
pla  sunt,  si  duo  mercatores  jureut  dare  tan- 
tam  lucri  partem  in  eleemosynam,  vel  nego- 
tiari  sine  fraude  ;  vel  si  duo  scholastici  iuter 


se  conveniant  et  jurent  talibus  horis  studere, 
et  similia.  In  his  tamen  cavendum  est  ne  ju- 
ramenta  sint  conditionata  :  Faciam,  si  feceris, 
etc.  Tunc  enim  esto  condonari  non  pos?int 
jnramenta,  si  non  concernant  utilitatem  pro- 
priam,  tamen  neutrum  obligabit,  donec  alter 
incipiat.  Ut  si  duo  jurent  sibi  invicem  ingredi 
religionem,  si  alter  ingrediatur,  nemo  tenetur 
absolute  ingredi,  et  quasi  inchoare,  donec  al- 
ter  ingrediatur ;  et  idem  est  si  duo  mercatores 
promittant  invicem  :  Dabo  eleemosynam  ex 
lucro,  si  tu  dederis. 

11.  Juramenta  negativa  statim  obligant. 
—  Secus  autem  videtur  esse  in  negalivis  ;  ut 
si  promittant  invicem  non  se  decipere,  statim 
videntur  obligari,  ita  ut  violet  juramentum, 
qui  inceperit,  quia  conditio  ibi  inclusa  a  prin- 
cipio  impletur,  quamdiu  alter  non  decipit ; 
statim  vero  ac  alter  deceperit,  alter  non  obli- 
gabitur  ex  vi  juramenti,  si  sub  ea  tantum  con- 
ditione  promisit :  Si  alter  non  deciperet,  quia 
jam  cessavit  conditio,  juxta  c.  Pervenit,  2,  et 
cap.  Sicut,  3,  §  Juramentum ,  de  Jnrejur.,  in 
quibus  dicitur,  juramentum  alteri  factum  non 
obligare,  si  alter  non  implet  conditionem  pro- 
missam.  Neque  ad  hoc  refert  quod  res  jurata 
et  promissa,  sit  aiias  per  se  justa  et  necessa- 
ria,  quia  nihilominus  potest  cessare  obligatio, 
quse  per  juramentum  additur.  Et  ita  sentiunt 
Angel.  et  Sylvest.  supra;  Canonistse  communi- 
ter  in  dictis  capitibus. 

12.  An  ad  invicem  remilti  possit  juramen- 
tum  ex  una  parte  factum  ex  pietaie.  —  Tertio 
possunt  duo  sibi  invicem  ita  jurare,  ut  unus 
praecipue  intendat  ex  pietate,  et  propter  Deum 
alteri  subvenire ;  alius  vero  solum  intendat 
humanum  contractum  facere  et  jurare,  ut 
contingit  quando  duo  sponsalia  contrahunt, 
et  alter  qui  est  dives  solum  promittit  ducere. 
pauperem  ex  pietate,  et  amore  Dei.  Et  in  hoc 
casu  dicunt  multi,  non  posse  mutuo  remitti 
jurarnentum,  nam  licet  divcs  possit  facile  re- 
mittere  pauperi,  nihilomiuus  ipse  non  libera- 
bitur  ab  obligatione  juramenti,  etiamsi  pau- 
per  remittat ;  quia  dives  non  juravit  solum 
contractum  humanum  ut  sic,  sed  opus  pieta- 
tis,  quod  ut  sic  respicit  Deum ,  et  non  potest 
ab  homine  remitti.  Alii  contrarium  docent,  ut 
Navar.,  c.  22,  n.  25,  et  nonnulli  alii  moder- 
m,  quos  refert  et  sequitur  Sanc.  supra,  n.  8. 

13.  Vera  conclusio.  —  Sed  mihi  videtur  dis- 
tinctione  supra  data  utendum  esse.  Nam  si 
pauper  ita  remittat ,  ut  nolit  matrimonium 
perficere,  clarum  est  alium  nou  obligari  jura- 
mento,  tum  propterrationein  geueralem,  ijuia 


660 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMlSSORlO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


idem  est  in  omni  opere  -pietatis,  ut  dixi ;  tum 
propter  specialem  necessitatem  consensus  ad 
matrimonium.  Ajt  vero  si  ille  ita  remittat  obli- 
gationem,  quod  vellet  nihilominus  matrimo- 
nium,  tunc  alter  non  liberabitur  ab  obligatione 
juramentij,  quia  per  illud  non  solum  huma- 
nam  promissionem  et  obligationem  ,  sed  ab- 
solutam  promissionem,  seu  deliberationem  fa- 
ciendi  opus  pietatis,  quantum  est  ex  parte 
sua,  confirmavit")  Et  ita  semper  manet  integra 
obligatio  juramenti,  etiamsi  obligatio  jnstitiae 
vel  fidelitatis  tollatur.  Item  conditio  inclusa 
in  illo  juramento  impletur,  scilicet,  si  ille  vo- 
luerit,  vult  enim  (ut  supponitur),  licet  condo- 
net,  et  remittat  jus  suum  peculiare,  et  ita  non 
potest  jus  proprium  juramenti  remittere.  Ut 
sivir  absque  sponsalibus  sponte  juraret  ducere 
Mariam  pauperem,  etiam  illa  nihil  sciente,  so- 
lum  in  obsequium  Dei  ex  pietate,  non  posset  il- 
la,voiendoet  desiderando  matrimonium  illius, 
remittere  obligationem,  quia  supposita  illa  vo- 
luntate,  jam  non  pendet  juramenti  obligatio 
ab  alio  actu,  vel  ex  actione  ejusdem  sponsee. 

14.  Solvilur  quccdam  objectio.  — Rationes 
autem,  quse  in  contrarium  afferuntur,  solum 
sunt,  quod  juramentum  factum  in  utilitatem 
alicujus,  etiamsi  fiat  Deo  principaliter ,  po- 
test  tolli  per  subtractionem  raaterise  ;  subtra- 
hitur  autem  materia ,  quando  illa  remittit 
sponsionem  sibi  factam.  Dico  tamen  non  tolli 
materiam  pcr  solam  remissionem  sponsionis, 
sed  noiendo  acceptare  beneficium  juratum, 
quia  juramentum  non  sub  alia  conditione 
obligabat.  Et  haec  est  communis  opinio  in  d. 
c.  2,  de  Sponsal.,  ubi  Panormit,,  in  fine,  ci- 
taus  Innoc. ;  Anton.,  n.  9;  Alexand.,  num.  28. 
Eamdem  tenet  Dried.,  lib.  2  de  Libert.  Chris- 
tian.  c.  1,  prop.  2;  et  Summistee,  verbo  Spon- 
salia,  ubi  Angel.,  n.  20;  Sylvest.,  q.  10  ;  Ro- 
sella,  n.  8  ;  et  idem  necessario  sentit  Soto  su- 
pra.  Solum  posset  hic  queeri  an,  non  obstante 
illo  juramento,  possit  talis  vir  ingredi  religio- 
nem.  Sed  hoc  dicemus  commodius  in  tractat. 
de  Voto. 

15.  Cogens  per  injustitiam  alktm  adjuran- 
dum  potest  cogi  ad  condonandum  juramentum. 
—  Quarto  potest  hoc  loco  inquiri,  quando  ali- 
quis  per  injustitiam,  aut  vim,aut  dolum,  alium 
coegitad  jurandum  aliquid  in  utilitatem  suam, 
an  cogi  ipse  possit  ad  condonandum,  seu  re- 
laxandum  juramentum.  Respondetur  posse 
sine  dubio  cogi,  sicut  de  usurario  statuiturin 
c.  4,  de  Jurejur.  Et  ratio  est,  quia  ille  injuste 
facit  recipiendo  quod  sic  promissum  est,  et  ex 
vi  juramenti  datur ;  ergo  potest  compelli  ut 


ab  injustitia  cesset.  Et  hiuc  fit  coactionem 
hanc  maxime  fieri  posse  per  ecclesiasticum 
judicem,  tum  quia  juramenti  causa  per  se 
pertinet  ad  forum  Ecclesise,  c.  ult.,  de  Foro 
comp.,  in  6;  tum  etiam  quia  illa  coactio  eo 
tendit,  ut  ille  a  peccato  exeat,  et  novum  non 
committat,  ad  quod  potest  per  ecclesiasticam 
censuram  compelli,  ut  in  illo  textu  dicitur. 
Addo  vero  non  solum  posse  hoc  facere  judi- 
cem  ecclesiasticum  ex  officio,  et  in  ordine  ad 
bonum  animse  ipsius  usurarii  vel  raptoris,  sed 
etiam  ad  petionem  et  instantiam  debitoris; 
quia  in  hoc  non  agit  contra  juramentum,  et 
petit  rem  justam,  ut  notant,  in  dicto  c.  de  Ju- 
rejur.,  Panor.  et  alii,  et  Covar.,  1  Variar.,  c. 
4,  n.  5.  Quidautem  dicendum  sit,  si  juramen- 
tum  esset  factumde  nonrepetendo,vel  de  non 
denunciando,  supra  dictum  est. 

16.  Quomodo  judex  laicus  possit  cogere  ali- 
quemad  relaxandum  juramentum. — Sed  judex 
laicus  potestne  etiam  compellere  laicum  exac- 
torem  talis  juramenti.  ut  condonet  et  remittat  ? 
Videtur  enim  non  posse,  tum  quia  relaxatio 
juramenti  pertinet  ad  ecclesiasticum  forum  ; 
tum  etiam  quia  si  posset  alium  cogere  ad  re- 
mittendum,  ipse  auctoritate  sua  posset  remit- 
tere  et  relaxare.  Circa  hoc  Felin.,  in  c.  Cum 
sit  generale,  de  For.  comp.,  dubius  est.  Vera 
tamen  et  communis  sententia  est,  judicem 
laicum  habere  ad  hoc  potestatem,  et  licite 
posse  ab  eo  postulari,  ut  cogat  talem  credito- 
rem  ad  remittendum,  quando  ille  alias  laicus 
est,  et  materia  etiam  promissionis  mere  laica 
et  temporalis.  Ita  tandem  docuit  idem  Felin., 
c.  1,  de  Jurejur.,  cum  Ludovic.  Rom.,  et  Fe- 
der.  Sen.,  quos  allegat  Abb.,  in  c.  2,  eod.,  n. 
4  ;  Covarruvias,  in  dict.  c.  Quamvis,  2  part., 
§  3,  n.  2;  Molina,  disput.  149,  de  Just.;  Sanc, 
referens  alios,  lib.  1,  d.  32,  n.  18.  Ratio  est, 
quia  judex  laicus  potest  cogere  ad  juramenti 
observantiam,  c.  2,  de  Jurejur. ,  in  6  ;  ergo  et 
ad  remissionem  injusti  juramenti.  Respondet 
Felinus  priori  loco,  non  esse  parem  rationem, 
quia  in  priori  casu  non  requiritur  causee  co- 
gnitio,  in  posteriori  vero  requiritur. 

17.  Sed  contra  :  nam  sicut  ad  cogendum 
servare  juramentum,  supponendum  est  tan- 
quam  certum  illud  fuisse  validum,  ita  hicsup- 
ponitur  utcertum,  juramentum  fuisse  turpiter 
exactum ;  ergo  in  eo  casu  non  magis  requiri- 
tur  causee  cognitio  inuno  casu,  quam  in  alio. 
Si  vero  res  sit  dubia  etiam  in  primo  casu,  non 
potest  judex  laicus  cognoscerede  valorejura- 
menti,  et  consequenter  nec  cogere  ad  observa- 
tionemejus,  donec  per  ecclesiasticum  judicem 


CAP\  XL.  AN  IN  JURAMENTUM  SOLl 
declaretur,  an  juramentum  fuerit  validum, 
necne,  ut  tradit  Abb.  supra,  et  in  c.  Cum  con- 
tingat,  eod.,  n.  15  ;  et  alii,  quos  refert  Sanc. 
supra,  et  capite  superiori  aliquid  attigimus. 
Idem  autem  cum  proportione  est  de  coactione 
ad  remittendum  quod  sub  juramento  promis- 
sum  erat,  nam  si  sit  res  dubia,  poterit  prius 
ab  ecclesiastico  judice  cognosci,  et  judicari  an 
juramentum  sit  relaxabile,  necne.  Imo  in  boc 
videripotest  esse  major  potestas  apud  judiceni' 
laieum,  quia  dubium  non  est  de  valore  jura- 
menti,  imo  supponitur  validum  et  obligato- 
rium,  et  solum  dubitatur  de  turpitudine  exi- 
gentis  illud,  quse  causa  non  videtur  ecclesias- 
tica,  sed  mere  laica,  nimirum,  an  ille  usura- 
rium  contractum  fecerit,  necne,  vel  an  fece- 
rit  vim  injustam,  vel  quidpiam  simile.  Quid- 
qnid  ergo  sit  de  casu  dubio,  ubi  de  turpitu- 
dine  constat,  non  est  dubium  quin  judex  se- 
cularis  possit  cogere  exactorem  ad  condona- 
tionem.  Estque  etiam  optima  ratio,  quia  tunc 
solum  cogit  ad  desistendum  ab  injuria,  de  qua 
posset  per  seipsum  cognoscere.  Et  ita  respon- 
sum  est  ad  rationem  in  contrarium.  An  vero 
possit  judex  secularis  aliquo  modo  relaxare 
per  se  tale  juramentum.  quod  ibi  attingitur, 
dicemus  c.  41,  ubi  etiam  videbimus  an  haec 
coactio  fieri  debeai,  antequam  violatum  sit 
juramenturn,  vel  etiam  postea  fieri  possit. 

18.  An  is,  qui  jurat,  possit  sibi  remittere 
juramentum?  —  Ultimo  potest  bic  interrogari, 
an  possit  aiiquando  is,  qui  juravit,  sibi  ipsi 
condonare,  et  remittere  juramentum.  Multi 
enim  auctores  ita  sentiunt,  quando  juramen- 
tum  non  fit  alteri  homini,  nec  intuitu  Dei,  sed 
absolute  in  proprium  commodum  ;  nam  tunc 
ipse  jurans  potest  cedere  suojuri,  seu  commo- 
ditati,  et  ita  sibi  remittere  obligationem  jura- 
menti;  sicutpotest  per  tertiumremitti,  quan- 
do  in  illius  favorem  factum  est.  Ita  sumitur  ex 
multis,  quos  supra  retuli.  et  refert  plures  San- 
cius,  lib.  6  de  Matrimon.,  disp.  13,  n.  6;mihi 
autem  probari  boc  non  potest,  nam  juramen- 
tum  promissorium  absolute  factum  in  pro- 
prium  commodum,  vel  est  vanum,  et  de  re 
inutili,  vel  est  honestum,  et  obligat.  In  priori 
casu  statim  est  nulluin,  et  ita  non  babet  lo- 
cum  relaxatio;  in  posteriori  autem  casu  im- 
possibile  est  ut  sola  propria  voluntate  jurantis 
relaxari  possit ;  tum  quia  futilis  esset,  «t  nul- 
lius  momenti  talis  obligatio ;  tum  etiahr  quia 
tunc  obligat  juramentum  ad  tenendum,  seu 
adhibendum  comitem  ^eritatis,  cum  suppona- 
tur  non  defuisse  judicium  neque  justitiam. 
Neque  est  simile  de  juramento  facto  in  favo- 


DEO  FACTUM  CADAT  DISPENSATIO.  661 

rem  tertii,  nam  includit  conditionem,  si  pro- 
missarius  voluerit.  At  vero  juramentum  abso- 
lute  factum  in  proprium  commodum  non  in- 
cludit  conditionem,  Si  cgo  voluero,  quse  plane 
repugnat  judicio  talis  jurameh^i,  et  omnino 
tollit '.utilitatem  ejus;  sed  est  ominino  absolu- 
tum  in  ordine  ad  proprium  consensum,  qui 
jam  tunc  adhibetur,  cnm  promissione  jurata, 
quse  virtute  includit  promissionem  non  mutan- 
di  illum.  Et  ita  sentit  Govar.,  iu  dicto  cap. 
Quamvis,  p,.  2,  §  %  n.  4. 

CAPUT  XL. 

AN   IN   JURAMENTUM  PROMISSORIUM,    S0LI  DEO  SEU 
PER  MODUM  VOTI  FAGTUM,  CADAT  DISPENSATIO. 

1.  Prima  conclusio.  —  Respondeo:  jura- 
mentum  promissorium,  quod  non  fit  homini, 
sed  Deo,  vel  absolute'propter  pietatem,  dispen- 
sari  potest  ex  justacausa  ab  habente  potesta- 
tem.  Hanc  conclusionem  breviter  hic  perstrin- 
gam,   quia  de  hac  dispensatione  eadem   est 
ratio,  quse  de  dispensatione  voti,  quam  mate- 
riam  in  eum  locum  ex  professo  tractandam  re- 
servamus.  Conclusio  ergo  estD.  Thomee,  in  d. 
art.  9,   et  ibi  omnium,   et  in  ea  conveniunt 
Summistee  omnes,  et  Canonistse.  Ratio  vero 
est,  quia  haec  juramenta,  vel  sunt  vota,  vel 
sunt  ad  modum  votorum  ;  ordinantur  enim  ad 
honorem  Dei,  vel  ad  bonum  animse ;  ergo  pro- 
pter  ejusdem  Dei  honorem,  vel  majus  bonum 
animse  dispensari  possunt.  Addimus  vero  re- 
quiri  causam  justam,  quia  in  omni  justa  dis- 
pensatione  haec  necessaria  est;  tamen   quia 
hsec  dispensatio  attingit  jus  divinum,  causa 
sufficiens  requiritur,  non  solum  ut  licita  sit 
dispensatio,  sed  etiam  ut  valeat,  sicut  de  voto 
dicemus,  est  enim  eadem  ratio,  ut  contra  non- 
nullos  bene  docet  Sylvester,  Juramentum,  5, 
q.  2;late  Covar.,  referens  plures,  supra,  1  p., 
§  3,  n.  4,  in  fin.,  et  n.  5;  Sot.,  d.  art.  9,  ad 
3,  ubi  inquirit  qua?  sit  lcgitima   causa  hujus 
dispensationis,  sed  de  hoc  dicemus  in  tractatu 
de  Voto.  Quia,  ut  ipse  etiam  ait,  quse  fuerit 
causa  justa  in  dispensatione  voti,   necessaria 
vel  sufficiens  erit  etiam   in  juramento,  quia 
fere  sequalis  sunt  obligationis,  ita  ut  contro- 
versum  sit  qua3  sit  major.  Maxime  quia  suffi- 
cientia  causse  ex  prudenti  arbitf io  pendet,  nec 
potest  fortasse  certior  regula  assignari. 

2.  Quomodo  possit  homo  dispensare  jura- 
mentum  Deo  factum. — Denique  ibi  etiam  expli- 
cabimus  fetius,  quomodo  possit  homo  dispen- 
sare  in  obligatione  juramenti,  quse  juris  est 


662 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  ORLIGATIONE. 


naturalis  divini,  eadem  enim  difficultas  in  Voto 
reperitur.  Breviter  ergo  dicimus,  hanc  dis- 
pensationem  fieri  per  subtractionem  materiee, 
quia  dispensans  loco  Dei  condonat  et  remittit 
debitum,  vel  mutat  illud  in  aliud,  prout  ad 
Dei  lionorem  et  bonum  animee  jurantis  expe- 
dire  censet.  Et  ita  non  dispensatur  in  preece- 
pto  naturali  servandi  juramentum,  sed  fit,  ut 
quod  sub  tale  juramentum  cadebat,  jam  non 
cadat.  Etin  hocest  differentia  inter  juramen- 
tum  assertorium  et  promissorium,  nam  asser- 
torium  non  pendet  in  futurum,  et  ideo  circa 
illud  non  habet  locum  modus  aliquis  dispen- 
sationis;  promissorium  vero  quia  pendet  in 
futurum,  et  materia  ejus  mutabilis  est,  vel 
melius  eonsiderabilis,  vel  remissibilis,  ideo  ex 
parte  ejus  recipit  mutationem  et  dispensatio- 
nem,  ut  rectedocet  D.  Thomas,  d.  art.  9,  ad  1. 
Unde  addi  potest,  in  juramento  promissorio  ex 
natura  rei  inclusam  esse  conditionem :  Excepla 
potestate  superioris,  ut  supra  dictum  est.  Et 
prseterea  addi  debet,  legem  ipsam  naturalem  : 
Recldes  Domino  juramenta  tua,  intelligi ,  re 
stante  integra. 

3.  Quisnam  dispensare  possit  juramenta  per 
modum  voti. — An  juramenta  aliqua  soli  Papce 
sint  reservata.  —  Quis  autem  habeat  potesta- 
tem  dispensandi  in  his  juramentis  habentibus 
modum  voti,  aliqua  ex  parte  dubitationem 
habet  hujus  loci  propriam.  Itaque  supponimus 
duobus  modis  posse  haberi  hanc  potestatem  , 
scilicet  ,  ut  ordinariam  vel  ut  delegatam. 
Priori  modo  babent  illam  Episcopi ,  et  potest 
constitui  generalis  regula,  omnes  illos,  qui  ha- 
bent  potestatem  ordinariam  dispensandi  in 
votiSj  habere  etiam  dispensandi  in  juramentis, 
quia  habent  eamdem  rationem  et  idem  funda- 
mentum,  ut  ibi  videbimus.  Posteriori  autem 
modo  habent  hanc  potestatem  illi  soli,  quibus 
de  facto  conceditur  :  delegatio  enim  magis  ad 
factum,  gratiam,  et  quasi  privilegium  perti- 
net ,  quam  ad  jus  ordinarium.  Girca  hos  ergo 
duos  modos  habendi  hanc  potestatem  occur- 
runt  duo  dubia.  Circa  habenles  ordinariam 
potestatem  quseri  potest,  an  juramenta  aliqua 
sint  reservata  soli  Papse ,  ita  ut  Episcopi  non 
possint  in  eis  dispensare.  Nam  de  Pontifice 
certum  est  posse  omnia  talia  juramenta  dis- 
pensare,  sicut  et  omnia  vota,  neque  hic  jest 
qusestio  de  solemni  juramento,  sicut  est  de 
Voto,  quia  nullum  est  juramentum  solemne, 
nisi  quoad  conditiones  valde  accidentarias,  ut 
supra  visum  est.  Item  est  certum,  Episcopos 
posse  dispensare  in  omnibus  juramentis  non 
sibi  prohibitis,  seu  non  reservatis,  sicut  de 


votis  dicitur,  quia  in  bis  rebus  possunt  omnia, 
quee  sibi  non  prohibentur.  Difficultas  vero  est, 
an  eis  specialiter  interdicatur  dispensatio  ali- 
quorum  juramentorum. 

4.  Prima  sententia.  —  Secunda.  —  Prima 
sententia  statuit  regulam ,  omnia  juramenta, 
quae  versantur  circa  materiam  votorum  reser- 
vatorum,  ut  sunt  castitatis,  religionis,  et  qua- 
rumdam  peregrinationum,  esse  etiam  Papse 
reservata.  Quia  heec  juramenta  in  re  sunt 
queedam  vota,  nam  vel  illa  includunt,  vel  illis 
eequiparantur,  et  dispositum  in  uno  eequipara- 
torum  censetur  dispositum  in  alio ,  ut  tradit 
Abbas,  in  c.  2,  de  Mutuis  petitionibus;  n.  10, 
ubi  Glossam  et  jura  allegat.  Et  ita  sentit  Ca- 
jet.,  art.  9,  et  ibidem  Soto  ;  et  Aragon.,  q.  88, 
art.  12;  Valent.,  3  tom.,  disp.  6,  q.  1,  punct. 
4;  Azor,  1  tom.,  lib,  H,  c.  10,  q.  3;  Tolet., 
lib.  4,  c.  23,  n.  1.  Secunda  vero  sententia  ne- 
gat  hanc  regulam,  quia  juramentum  et  vo- 
tum  sunt  vincula  diversarum  rationum,  et  ita 
ab  uno  ad  aliud  non  colligitur  efficaciter,  per 
se  loquendo.  Maxime  cum  obligatio  voti  ma- 
jor  sit  quam  juramenti  promissorii ,  ut  supra 
visum  est.  Hanc  opinionem  ut  probabilem  te 
net  Navar.,  Cons.  1,  de  Jurejur.,  n.  4  et  5 ; 
citatque  Tabieu.,  verb.  Jurare,  n.  21  ;  sed  in 
antiquis  non  habetur,  dicitur  autem  esse  in 
novis. 

5.  Besolutio  quwstionis.  —  Ut  procedat  dis- 
putatio,  oportet  separare  vinculum  juramenti 
a  vinculo  voti.  Ordinarie  enim  non  fit  jura- 
mentum  de  castitate  servanda,  vel  intrandi 
religiouem,  nisifaciendo  juramentum  promis- 
sorium  Deo,  quod  includit  promissionem  Deo 
factam,  ac  subinde  votum,  et  illud  juramento 
confirmat,  ut  supra  notatum  est,  et  docent 
omnes.  Qnando  ergo  juramentum  circa  hujus- 
modi  materias  formale  ac  proprium  votum  in- 
cludit ,  clarum  est  neminem  posse  in  illo  dis- 
pensare,  qui  non  possit  dispensare  in  voto, 
ac  subinde  tale  juramentum  esse  reserva- 
tum,  saltem  ratione  voti,  nam  votum  illud 
non  minus  est  reservatum ,  quando  fit  cum 
juramento,  quam  cum  fit  sine  illo ,  ut  est 
per  se  notum ;  ergo  consequenter  est  reser- 
vatum  juramentum.  Probatur  consequentia, 
quia  durante  obhgatione  voti,  non  potest  au- 
ferri  obligatio  juramenti  confirmantis  illud, 
tum  quia,  ut  dixi,  in  juramentum  non  cadit 
dispensatio  ,  nisi  per  subtractionem  materiee, 
et  quamdiu  perseverat  votum,  non  subtrahi- 
tur  materia ;  tum  etiam  quia,  stante  voto,  sem- 
per  requiritur  ad  veritatem  juramenti ,  quod 
votum  servetur  ;    ergo  repugnat  juramenti 


CAP.  XL.  AN  IN  JURAMENTUM  SOLl 
obligationem  tolli,  durante  obligatione  talis 
voti. 

6.  An  juramentmn  pure  assertorium  in  ma- 
teria  reservata  sit  reservatum.  —  Difficultas 
ergo  est  de  juramento  preecise  spectato,  quan- 
do  contingit  separari  a  promissione,  et  confir- 
mare  solam  assertionem  de  futuro  ;  hoc  enim 
modo  fien  posse  ad  hominis  arbitrium  ,  in 
principio  hujus  libri  ostendimus.  Unde  sicut 
fieri  potest  tale  juramentum  in  aliis  materiis, 
ita  etiam  in  materia  castitatis,  religionis,  et 
similibus  ;  tunc  ergo  habet  locum  queestio,  an 
talia  juramenta  sint  reservata.  Nam  profecto 
Cajetanus  in  eo  etiam  casu  loqui  videtur ;  cum 
enim  dixisset,  concessa  potestate  dispensandi 
in  votis,  censeri  concessam  potestatem  dispen- 
sandi  in  juramentis,  subdit  :  Et  similiter  vi- 
dentur  reservata  omnia  juramenta  Papre ,  quw 
si  essent  vota,  essent  Papce  reservata  ;  loquitur 
ergo  etiam  de  juramentis,  quee  non  sunt  vota. 
Et  in  ediem  sensu  videntur  eum  secuti  alii 
auctores,  preesertim  Tolet.  et  Valent.  Nullus 
autem  rationem  reddit,  ex  eo  quod  reservatio 
juramentorum  in  talibus  materiis  sit  facta  in 
se  ac  formaliter.  et  ita  solum  videntur  fundari 
in  sequiparatione  juramenti  et  voti,  quam  in- 
dicavit  Cajetanus  in  illo  verbo  Et  similiter. 

7.  Juramenta  etiam  pure  assertoria  in  cas- 
titate  et  religione ,  soli  Pap<e  reservantur .  — 
Sed  obstat  primo,  quod  illa  sequiparatio,  etiam 
argumentando  a  potestate  dispensandi  in  votis 
ad  juramenta,  non  est  efficax,  ut  in  materia  de 
voto  latius  dicetur  ;  quia  licet  obligatio  voti 
sit  major,  tamen  sunt  vincula  diversarum  ra- 
tionum,  in  quibus  a  majori  potestate  ad  mi- 
norem  non  valet  illatio.  Deinde,  multo  est 
inefficacior  eequiparatio  quoad  denegationem 
potestatis  dispensandi,  quee  in  reservatione 
includitur,  quia  fundatur  in  hoc  principio  : 
Cui  negatur  potestas  dispensandi  in  majori 
vinculo,  negatur  etiam  in  minori,  quod  nulla 
ratione  fundatum  est.  Atque  ita  illatio  illa  Ca- 
jetani,  vel  eequiparatio  significata  per  illam 
particulam,  et  similiter,  nulla  ratione  videtur 
fundata.  Et  ideo  multi  viri  docti  sequuntur  se- 
cundam  sententiam,  intellectam  de  juramento 
preecise  facto  circa  talem  materiam,  sine  pro- 
missione  et  voto. 

8.  Ego  vero  non  audeo  ilii  adheerere  sen- 
tentiee,  nec  consulerem  usum  ejus  iu  praxi. 
Moveor  primo,  quia  est  alienum  a  consuetu- 
dine  Ecclesiee  :  nunquam  enim  visum  est 
(quod  ego  sciverim,  vei  audiverim)  Episco- 
pum  aliquem  ausum  esse  dispensare  iu  jura- 
mento  de  perpetua  castitate  servanda,  vel  de 


DEO  FACTUM  CADAT  DISPENSATIO.  663 

ingressu  religionis,  ct  similia ;  reservatio  au- 
tem  votorum  in  his  materiis,  non  tam  lege 
seripta  habetur  ,  quam  traditione  et  consue- 
tudine,  ut  infra  dicetur  ;  ergo  ex  eadem  con- 
suetudine  possumus  inferre  reservationem  ju- 
ramentorum  in  eisdem  materiis.  Dicetur  for- 
tasse ,  illam  consuetudinem  fundari  in  hoo, 
quod  ordinarie  et  moraliter  tale  juramentum 
non  fit  sine  voto.  Sed  contra,  quia  licet  heec 
fortasse  fuerit  occasio  consuetudinis,  tamen 
ipsa  cons&etudo  (sive  per  se,  sive  illa  occa- 
sione  introducta)  absoluta  est  pro  omnibus  ta- 
libus  juramentis.  Et  non  immerito,  quialeges 
et  consuetudines  attendunt  id,  quod  morali- 
ter,  et  ut  plurimum  accidit,  ut  simpliciter,  et 
sine  distinctione  ferantur  ,  quia  difficillimum 
est  excipere  illa,  quee  raro  eveniunt  et  pree  - 
sertim  in  preesenti  materia  non  potest  in  exte- 
riori  foro  discerni  purum  juramentum  a  voto 
jurato.  Et  ideo  reservatio  simpliciter  facta  vi- 
detur  de  perpetua  obligatione  ad  castitatem 
vel  religionem  Deo  factam,  sive  exprimatur 
per  modum  juramenti,  sive  per  modum  voti ; 
semper  enim  ab  Ecclesia  votum  judicatur  ,  et 
ut  tale  nominatur  ac  reservatur.  Et  certe  qui 
in  profitenda  religione ,  non  verbo  vovendi 
aut  promittendi,  sed  jurandi  perpetuam  cas- 
titatem  et  obedientiam,  uteretur,  non  minus 
ab  Ecclesia  judicaretur  religiosus  ,  quam  si 
vovendi  verbo  usus  esset.  Verisimile  ergo  est, 
quee  circa  obligationem  sacram  ac  perpetuam 
in  talibus  materiis  sub  nomine  votorum  dis- 
posita  sunt,  comprehendere  juramenta  in  eis- 
dem  materiis,   quocumque  modo  fiant. 

9.  Confirmatur  primo ,  quia  finis  et  ratio 
talis  reservationis  in  talibus  materiis  eadem 
est,  scilicet,  gravitas  talium  materiarum  cum 
perpetua  obligatione  Deo  facta,  maxime  in 
castitate  et  religione ;  quod  autem  illa  obliga- 
tio  sit  paulo  major  per  votum  quam  per  jura- 
mentum,  ad  negotii  gravitatem  parum  referre 
videtur,  maxime  cum  adhuc  slt  sub  judice, 
quee  illarum  obligationum  sit  major.  Confir- 
matur  secundo,  quia  heec  juramenta,  preeser- 
tim  castitatis  et  religionis,  gravissima  sunt ; 
ergo  merito  censentur  Papee  reservata,  et  non 
immerito  possunt  reduci  ad  illud  jurts  princi- 
pium,  quod  graviores  causee  Pontifici  reser- 
vantur,  c.  Majores,  de  Baptismo. 

10.  In  privilegiis  relaxandi  juramenta  non 
comprehenduntur  juramenta  de  materia  reser- 
vata. — Unde  infero  quod,  licet  in  aliqua  Bulla 
vel  privilegio  concedatur  expresse  facultas  re- 
laxandi  juramenta  sime  preejudicio  tertii,  etc, 
intelliguntur  excepta  heec,  quee  sunt  de  mate~ 


664 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


ria  reservata,  et  qusecumque  alia,  quse  juxta 
communem  usum  fuerint  Papse  reservata,  quae 
commemorat  Sot.,  d.  art.  9,  ad  3.  Ratio  est, 
quia  in  clausula  generali  non  coinprehendun- 
tur  specialia,  ut  de  casibus  reservatis  alias  di- 
xi.  Neque  oberit,  quod  in  eodem  Indulto  de- 
tur  simul  facultas  generalis  ad  vota  et  ad  ju- 
ramenta,  et  in  votis  ponatur  exceptio  reserva- 
torum,  et  non  in  juramentis ;  quia  licet  non 
exprimeretur  in  votis,  esset  subintelligenda, 
et  quod  in  uno  exprimatur,  et  non  in  alio,  est 
accidentarium,  vel  certe  non  repetitur,  quia 
talia  juramenta  reputantur  vota,  sicut  dixi. 

d  1 .  Supp.rest  aliud  dubium  circa  potestatem 
delegatam  ad  dispensandum  injuramentis,  an 
comitetur  semper  potestatem  delegatam  ad 
dispensandum  in  votis,  ita  ut  cuicumque  dele- 
gatur  potestas  circa  vota,  intelligatur  concessa 
circa  juramenta,  etiamsi  non  aliter  exprima- 
tur.  Sed  hoc  punctum  tractabitur  melius  infra, 
lib.  6  de  Voto,  et  quae  ibi  dicemus,  accommo- 
dari  possunt  ad  lianc  potestatem  delegatam, 
circajuramenta,  nam  fere  eequiparantur. 

CAPUT  XLI. 

AN  ET  QUOMODO  JURAMENTUM  PROMISSORIUM  HOMI- 
NI  FACTUM  A  SUPERIORE  RELAXARI  POSSIT  ? 


1.  Suppono  qusestionem  solum  esse  de  ju- 
ramento  licito  et  obligatorio,  nam  quod  est  a 
principio  illicitum  et  nullum,  relaxatione  non 
indiget,sed  propria  auctoritate  contra  illud  iri 
potest,  ut  D.  Thomas,  d.  q.  89,  art.  7  et  9,  do- 
cet,  et  Doctores  in  hac  materia  supponunt. 
Praesertim  in  c.  Cum  quidam,  §  ult.,  de  Ju- 
rejur.,  ubi  id  Glossa  supponit,  et  sequuntur 
Abbas,  Innoc.  et  alii.  Item  in  c.  Cum  contin- 
gat,  eod.,  et  sumitur  ex  c.  Quanto,  c.  Si  vero, 
cum  similibus,  eod.,  c.  Si  aliquid,  22,  q.  4. 
Et  ratio  est,  quia  quod  nullum  inducit  vincu- 
lum,  solutione  non  indiget.  Sed  dicunt  aliqui, 
quodlicetin  re  non  sit  necessaria  absolute  dis- 
pensatio,  nihilominus  propter  speciem  exter- 
nam  est  necessaria ,  maxime  ubi  in  observan- 
tia  juramenti  non  cernitur  peccatum  mortale, 
sed  veniale,  velomissio  majoris  boni.  Sed  hoc 
(ut  supra  dixi)  verum  non  est,  per  se  loquen- 
do  ;  propter  dubium  autem  esse  poterit,  juxta 
supra  dicta,  vel  propter  vitandum  scandalum, 
quod  est  per  accidens.  Igitur  omisso  juramen- 
to  illicito  et  nullo,  queestio  est  de  otligante  et 
licito.  Quod  duplex  distingui  potest :  unum  li- 
citum  ex  utraque  parte,  jurantis,  scilicet,  et 


ejus  cui  juratur,  aliud  licitum  ex  parte  juran- 
tis,  cum  turpitudine  ex  parte  alterius. 

2.  Prima  conclusio. —  Dico  ergo  :  juramen- 
tum  undique  licitum,  factum  in  confirmatione 
promissionis  faetee  homini,  non  relaxatur  re- 
gulariter  sine  consensu  ejus ;  propter  commu- 
ne  autem  bonum  relaxari  potest.  Hsec  assertio 
communis  est,  ut  videbimus.  Probatur,  quia 
per  juramentum  promissorium  acquiritur  jus 
ei,  cui  fit  promissio;  sed  ille  non  potestpriva- 
ri  jure  suo  sine  causa  justa,  quse  ipsum  con- 
cernere  debet,  quia  utilitas  alterius  vel  com- 
moditas  non  sufficit  alterum  jure  suo  privare; 
ergo  ex  hac  parte  non  potest  dispensari  in  his 
juramentis  sine  causa,  quse  sufficiat  ad  impo- 
nendum  alteri  justum  gravamen,  quia  ipsa- 
met  privatio  talis  juris  gravamen  est.  Et  con- 
firmatur  ex  differentia  inter  juramentum  fa- 
ctum  homini,  et  illud ,  quod  fit  per  modum 
voti,  nam  cum  hoc  ad  Deum  solum  pertineat, 
potest  vicarius  Dei  condonare  promi&sionem 
ex  juxta  causa  pertinente  ad  bonum  animce 
ipsius  jurantis,  vel  ad  quodlibet  aliud  quod 
credatur  magis  placere  Deo,  et  ita  potest  per 
subtractionem  materise  relaxari  juramentum. 
At  vero  in  juramento  homini  facto  attenden- 
dum  est  commodum  ejus  cui  fit,  et  conditio  in- 
clusainjuramento,  quse  respicit  acceptationem 
ejus,  et  ideo  non  potest  a  Prselato  condonari, 
invito  creditore,  nisi  in  eo  casu,  in  quo  potest 
ipsum  cogere ;  ergo  requiritur  ex  parte  ejus 
causa,  quse  sufficiat  ad  poenam,  vel  justum 
gravamen. 

3.  Quomodo  relaxari  possit  promissorium 
juramentum  sine  consensu  creditoris.  — Dices, 
hoc  ad  summum  procedere  in  juramento, 
quod  fit  cum  promissione  rigorosa,  et  per  se 
inducente  obligationem,  et  dante  jus  alteri, 
non  vero  in  juramento  pure  assertorio  ;  quia 
etiamsi  fiat  in  favorem  proximi,  non  fit  illi 
promissio,  nec  nascitur  obligatio  respectu  il- 
lius,  sed  solius  Dei,  juxta  cap.  Delitores,  de 
Jurejurando.  Ergo  tale  juramentum  poterit 
libere  dispensari  ex  aliis  causis  respicientibus 
ipsum  jurantem,  ad  eum  modum  quo  dispen- 
satur  juramentum  absolute  factum  per  mo- 
dumvoti;  nec  oportebit  in  relaxatione  habere 
rationem  juris  acquisiti  ei  in  cujus  gratiam 
factum  est  juramentum.  Respondeo,  si  con- 
stat  promissionem  non  esse  factam  homini, 
vel  ab  illo  non  esse  aceeptatam,  ut  si  facta 
est  in  absentia  ejus,  vel  illam  ignorat,  tunc 
in  rigore  fieri  posse  reletxationem  juramenti 
sine  consensu  creditoris,  quia  revera  non  est 
creditor,  sed  materialiter  tantum  considera- 


CAP.  XLI.  AN  ET  QUOMODO  RELAXARI  POSSIT  A  SUPERIORI,  ETC. 


665 


tur  ejus  utilitas,  quee  impedire  non  potest  in 
rigore  relaxationem,  ut  in  simili  dieemus  de 
voto,  de  quo  est  eadem  ratio.  Nihilominus  ta- 
men  ad  prudentiam  et  charitatem  relaxantis 
spectat,  ut  si  juramentum  sit  factum  sine 
turpitudine  ejus  in  cujus  utilitatem  cedit, 
non  facile  relaxetur,  quia  et  utilitas  alterius 
proximi  etiam  est  consideranda,  et  ordinarie 
talis  relaxatio  odiosa  est,  et  potest  scandalum 
vel  animi  amaritudinem  generare.  Quapro- 
pter  probabilissimum  censeo,  quando  hsec 
potestas  relaxandi  est  tantuin  delegata  ,  et 
concessa  est  sub  illa  limitatione,  Sine  prceju- 
dicio  teriii,  illam  non  extendi  ad  talia  jura- 
menta.  Quia  ex  hac  parte  est  odiosa,  et  ideo 
restringenda  quoad  potestatem,  seu  exten- 
denda  quoad  limitationem  illam,  ita  ut  non 
solum  intelligatur  de  preejudicio  rigoroso 
contra  justitiam,  sed  etiam  de  gravi  incom- 
modo,  quod  reputatur  preejudicium  secun- 
dum  communem  eestimationem.  Item,  quia 
licet  creditor  tunc  non  acquirat  proprium 
jus ,  nihilominus  obligatio  religionis  illum 
specialiter  respicit,  et  fortasse  illi  confert  ali- 
quam  actionem  canonicam,  ut  tractat  Covar., 
in  d.  cap.  Quamvis,  2  part.,  §4,  num.  15, 
quod  satis  esse  videtur,  ut  canonice  etiam  illa 
relaxatio  comprehendatur  sub  illa  clausula 
seu  limitatione.  Licet  autem  hoc  probabile 
sit,  non  est  tamen  certum,  quia  in  rigore 
prsejudicium  non  censetur  esse,  nisi  quando 
alteri  est  jus  acquisitum,  et  ideo  plenam  hu- 
jus  tractationem  puncti  usque  ad  materiam 
de  Voto  remitto. 

-4.  Addidi  vero  in  illa  priori  parte  assertio- 
nis,  regulariter  loquendo,  quia  interdum,  nul- 
la  existente  culpa  vel  causa  ex  parte  credito- 
ris,  poterit  ab  aliquo  superiore  relaxari  jura- 
mentum,  nimirum  in  eo  casu,  in  quo  potest 
snperior  privare  subditum  jure  suo,  etiam  si- 
ne  culpa  ejus.  Tunc  enim  cessat  ratio  facta, 
qua  cessante  potest  superior  efficaciter  subtra- 
here  materiam  talis  juramenti,  et  consequen- 
ter  irritare  illud,  vel  preecipiendo  ipsi  credi- 
tori  ut  cedat,  vel  efficaciter  et  immediate  ac 
per  seipsum  donando  debitori  jus  creditoris, 
vel  etiam  imperando  illi  ut  non  donet,  vel  ut 
non  faciat  quod  promiserat.  Hoc  autem  fieri 
non  potest  nisi  ob  commune  bonum,  propter 
quod  potest  privata  persona  privari  jure  pro- 
prio  et  privato,  quae  causa  communis  boni  ra- 
rissima  est,  et  ideo  exceptio  est  rara,  et  regu- 
la  in  contrarium  moralis  est.  Recte  ergo  di- 
ctum  est  regulariter  non  posse  hoc  fieri. 
5.  Et  de  hoc  genere  dispensationis  sive  re- 


laxationis  intelligo  doctrinam  D.  Thom.,  d. 
art.  9,  ad  2,  cum  ait  talem  dispensationem 
maxime  a  Pontifice  fieri  posse,  circa  quee  ver- 
ba  dubius  est  Soto,  quia  videtur  D.  Thom. 
magis  restringere  potestatem  dispensandi  in 
juramentis,  quam  in  votis.  Sed  in  his  jura- 
mentis  hoc  non  est  incouveniens,  ut  notavit 
Richard.,  in  4,  dist.  38,  art.  9,  q.  2,  ad  1,  ex 
cap.  Venerabilem,  de  Election.  Et  ratio  est, 
quia  disponere  de  juribus  privatorum  propter 
commune  bonum,  maxime  spectat  ad  supre- 
mum  Proelatum.  Indicat  autem  particula  ma- 
xime,  non  repugnare  posse  interdum  fieri  ab 
Episcopo,  servata  proportione,  ut  notavit  Syl- 
vest.  Juramentum,  5,  q.  3;  et  Gregor.  Lop., 
in  1.  5,  tit.  5,  p.  4,  n.  44;  ut,  verbi  gratia,  si 
promisisti  cum  juramento  non  accusare,  licet 
interdum  juramentum  tale  valeat,  si  expe- 
diat  bono  communi,  poterit  relaxari,  maxime 
per  Pontificem,  et  interdum  etiam  per  Epis- 
copum,  juxta  rei  et  personarum  qualitatem, 
argumento  cap.  Quemadmodum,  §  Illud,  de 
Jurejur.  Aliqui  etiam  putant  sufficere  causam 
ex  parte  jurantis,  quando  allegat  ignoranter 
jurasse,  vel  sine  sufficienti  consilio.  Ita  indi- 
cant  Soto  et  Cajetan.,  sed  non  credo  hanc  cau- 
sam  sufficere,  nisi  vel  redundet  in  turpitu- 
dinem  acceptantis  juramentum,  vel  reddat 
saltem  dubium  valorem  juramenti,  quia  alias 
non  potest  alter  privari  sine  culpa  jure  licite 
acquisito. 

6.  Secunda  conclusio. — Dico  secundo  :  quan- 
do  juramentum  licitum  est  ex  parte  jurantis 
cum  turpitudine  exigentis,  licet  obliget  jura- 
mentum,  relaxari  potest  in  pcenam  seu  odium 
creditoris.  Est  assertio  certa  et  communis,  su- 
miturque  ex  cap.  Abbas,  de  Iis  quse  vi,  et  cap. 
Si  vero,  cap.  Verum,  de  Jurejurando;  in  qui- 
bus  relaxationes  hujusmodi  fieri  posse  dicun- 
tur.  Ratio  autem  generalis  est,  quia  in  jura- 
mentis  extorquendis  vel  acceptandis  seepe 
committitur  injustitia,  vel  turpitudo  contra 
legem,  vel  commune  bonum,  ex  parte  ejus 
cui  fit  juramentum  ;  ergo  tunc  ille  potest  li- 
cite  privari  jure  suo  ab  habente  potestatem, 
et  consequenter  poterit  relaxari  juramentum. 
Exempla  sunt.  Primo,  quando  exactio  est  in- 
justa,  ut  in  usurario,  tunc  enim  sine  dubio 
licet  petere  relaxationem,  et  valide  ac  juste 
conceditur.  Secundo,  in  extorquente  per  vim, 
metum  aut  dolum,  ut  patet  ex  dictis  juribus, 
et  ex  c.  Cum  contingat,  eod.,  c.  2,  de  Pact. , 
Authent.  Sacramentum  puberum,  cum  simi- 
libus. 

7.  Tertio,  quando  in  contractu  jurato  in- 


666 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


tercessit  gravis  laesio  jurantis,  quia  in  re  pas- 
sns  est  injustitiam,  quae  per  potestatem  pu- 
bhcam  potest  resarciri,  et  dat  sufficientem 
causam  relaxationi.  Quarto^  si  ob  prsejudicium 
tertii,  et  communis  boni  periculum,  turpe 
sit  tale  petere  juramentum,  ut  in  filiofamilias 
renunciantiMacedoniano  sub  juramento,  nam 
absolvi  poterit,  quia  tale  juramentum  non  pe- 
titur  sine  turpitudine.  Imo  non  est  improba- 
bile  esse  nullum,  supposita  lege  civili  justa, 
quia  licet  solvere  mutuum  absolute  non  sit 
malum,  solvere  ex  obligatione  turpe  est,  et 
contra  bouum  commune  intentum  a  lege. 
Quidquid  vero  sit  de  nullitate,  non  videtur 
dubium  quin  possit  relaxari  in  odium  credi- 
toris,  et  ad  cavenda  pericula  parentum,  et  ne 
possit  per  fraudem  illa  lex  inutilis  fieri,  et 
juxta  hsec  de  aliis  causis  judicandum  est. 

8.  Aliquando  vero  fit  talis  relaxatio  in  pce- 
nam  alterius  delicti,  ut  jcramentum  praesti- 
tum  regi  a  vassallis  relaxatur  propter  hsere- 
sim_,  vel  scbisma  regis.  Hanc  vero  relaxatio- 
nem  vocat  Cajetanus  indirectam,  quia  jura- 
mentum  solum  erat  factum  personse,  ut  ha- 
benti  dignitatem  etpotestatem  regiam,  et  dum 
illa  aufertur,  tollitur  juramentum.  Qui  modus 
cessationis  revera  non  est  proprie  relaxatio, 
quando  non  fit  per  se  ad  tollendam  obligatio- 
nem  juramenti,  sicut  si  Prselatus  deponatur 
vel  moriatur,  cessat  etiam  obligatio  juramenti. 
Saepe  autem  illo  modo  fit,  vel  simul  cum  pri- 
vatione  regnl,  ut  cap.  2,  de  Re  jud._,in  6.  Pos- 
set  vero  etiam  fieri  sine  illa,  ut  si  juramen- 
tum  factum  fuisset  obediendi  tali  personee  si- 
ne  intuitu  alicujus  dignitatis,  et  ita  propter 
vigorem  ecclesiasticse  disciplinee,  potest  jura- 
mentum,  factum  excommunicato,  in  odium 
ejus  relaxarh,  et  per  hsec  judicandum  est  de 
aliis. 

9.  In  relaxante  juramentum  potestas  aliqua 
requiritur.  —  Atque  ex  hac  declaratione  et 
ratione  colligere  licet  primo,  relaxationem  in 
bis  juramentis  requirere  potestatem  relaxan- 
tis  circa  materiam^  et  personam  jurantem,  vel 
saltem  in  personam  cui  juramentum  factum 
est.  Probatur  incipiendo  ab  ultima  parte,  quse 
locum  habet,  quando  irritatio  fit  ex  parte  cre- 
ditoris.  Tunc  enim  per  talem  relaxationem 
privatur  creditor  jure  aliquo,  ipso  invito;  er- 
go  est  qusedam  coactio  ;  ergo  oportet  ut  juris- 
dictio  reiaxantis  ad  illam  extendatur,  ut  sit 
justa.  Item  talis  relaxatio  respectu  talis  cre- 
ditoris  interdum  est  propriissima  pcena,  quse 
necessario  requirit  jurisdictionem  in  illum,  ut 
patet  in  exemplo  de  heeretico,  et  de  excommu- 


nicato;  aliquando  vero  et  frequentius,  licet 
potissime  fiat  in  subsidium  jurantis,  qui  pas- 
sus  est  injuriam  aut  vim,  nihilominus  indi- 
recte  fit  etiam  in  odium  alterius ;  ergo  oportet 
ut  potestas  relaxantis  in  illum  aliquo  modo 
extendatur. 

10. S 'uperior potestrelaxare  juramentum  sub- 
diti  factum  non  subdito. —  Dices  :  ergo  si  ille, 
cui  juramentum  factum  est,  et  qui  juravitmon 
sint  subditi  ejusdem  Prselati^  non  poterit  unus 
Prselatus  juramentum  subditi  relaxare.,  etiam- 
si  per  injuriam  extortum  sit;  ut  si  Cbristia- 
nus  juravit  solvere  usuras  infideli  non  subdito 
Ecclesise,  etiam  in  temporalibus,  non  poterit 
Ecclesia  tale  juramentumrelaxare.  Respondeo 
ita  concedere  aliquos.  Sed  probabilius  censeo 
contrarium  eum  Felin.^  et  aliis^,  quos  refert  in 
cap.  I,  de  Jurejur.,  n.  31  :  quamvis  requira- 
tur  jurisdictio  in  creditorem,  si  ille  directe 
cogendus  sit,  non  vero  si  relaxatio  vel  irrita- 
tio  facienda  sit  ex  parte  jurantis,  nam  sufficit 
tunc  potestas  inipsum.  Primo,  si  solum  tolla- 
tur  vinculum  juramenti^  remittendo  obliga- 
tionem  vice  Dei ;  nam  juramentum  hanc  con- 
ditionem  includit,  et  in  preesenti  solum  obli- 
gat  intuitu  Dei,  quando  ex  parte  creditoris  in- 
tercessit  turpitudo.  Secundo  fieri  potest  per 
modum  irritationis,  prohibendo  subdito  ne 
actionem  illam  faciat,  qua  juramentum  im- 
plendum  erat.  Quod  facere  potest,  etiamsi  di- 
recte  cedat  in  gravamen  non  subditi,  quod  jus- 
tum  est,  quia  ille  etiam  indirecte  subditur  po- 
testati  alterius  propter  injuriam  quam  illius 
subdito  infert.  Unde  etiam  potest  illum  effica- 
citer  impedire,  ne  injuriam  in  suum  subditum 
exequatur_,  quasi  jure  defensionis  ejus,  ad 
quam  habet  jus,  quod  etiam  intelligitur  in 
juramento  exceptum. 

11.  Superior  remittere  potest  juramentum 
factum  subdito  a  non  suldito.  ■ —  Hinc  vero 
etiam  fit,  posse  superiorem  ejus  cui  factum 
est  juramentum,  relaxare  illud^etiamsi  jurans 
non  sit  subditus  ejus,  quia  potest  ille  superior 
cogere  suum  subditum  ad  remittendum  tale 
juramentum;  ergo  si  ille  renuat,  vel  propter 
absentiam  cogi  non  possit,  potest  ipse  supe- 
rior  auctoritate  sua  illam  remissionem  effi- 
caciter  facere,  et  tunc  eo  ipso  alter,  iicet  non 
sit  subditus,  liber  manebit  a  juramento  prop- 
ter  mutationem  materire,  et  propter  non  im- 
pletam  conditionem.  Item  superior  potest  co- 
gere  subditum  ad  restituendum  non  subdito, 
vel  si  non  possit  personam  cogere^  potest  ipse 
condonare  debita,  vel  ex  aliis  bonis  subditi^ 
ut  potuerit,  satisfacere  non  subdito;  ergoetiam 


CAP.  XLI.  AN  ET  QUOMODO  RELAXARI  POSSIT  A  SITERIORI,  ETG. 


667 


in  prresenti  potest  remittere  lioc  debituni  ex 
juramento  resultans,  et  ita  cessabit  juratnenti 
obligatio.  Neque  hoc  est  inconveniens,  quia 
heec  relaxatio  non  semper  fit  per  actum  juris- 
dictionis  cirea  personam  quae  juravit,  sed  per 
subtractionem  materiee,  quse  tolli  potest  per 
actum  jurisdictionis  circa  personam  cui  jura- 
mentum  prsestitum  est. 

12.  Quibus  personis  conveniat  potestas  rela- 
xandi  juramenta.  —  Atque  hinc  facile  dici- 
tur  de  potestate  hujusmodi,  quibus  personis 
conveniat,  nam  imprimis  clarum  est  preecipue 
convenire  Summo  Pontifici,  ut  per  se  constat. 
Episcopis  etiam  concessa  censetur,  ex  com- 
muni  sententia  omnium.  Nam,  licet  in  juribus 
citatis  solum  fiat  mentio  Romanorum  Pon- 
tificum  relaxantium  talia  jurainenta,  non  de- 
negant  aliis  potestatem,  sed  narrant  quod  ipsi 
facere  consueverunt,  ut  inde  discant  alii  Pree- 
lati  quid  facere  possint  juxta  mensuram  suee 
jurisdictionis,  et  circa  subditos  suos.  Denique 
eadem  estratio  de  potestate  relaxandi  heec  ju- 
rainenta,  quee  de  dispensandi  alia  quee  fiunt 
instar  votorum,  de  quibus  in  capite  preece- 
denti,  et  ita  utraque  censetur  ad  ordinariam 
potestatem  Episcoporum,  vel  habentium  ju- 
risdictionem  episcopalem  pertinere.  Et  heec 
est  communis  sententia  juristarum,  in  cap.  1, 
de  Jurejurand.,  et  in  cap.  Debitores,  eod.,  et 
cap.  1,  de  lis  quee  vi ;  Sylvest.,  Angel.  et  An- 
ton.,  citatis  locis;  Covar.,  1  Variar.,  cap.  4, 
n.  5;  Navar.,in  Summ.,  cap.  29,  n.  17. 

13.  Qui  omnes  conveniunt,  in  inferioribus 
pastoribus,  qui  non  habent  jurisdictionem 
episcopalem,  non  esse  hanc  potestatem,  ut  in 
tract.  de  Voto  dicemus.  Possunt  autem  inter- 
dum  Confessores  habere  iliam  potestatem  de- 
legatam,  per  bullam,  aut  privilegia.  Oporte- 
bit  tamen  ut  talia  rescripta  expresse  ac  for- 
maliter  extendantur  ad  juramenta;  nam  si 
solum  vota  concedant,  sine  dubio  non  sufficiet, 
quidquid  aliqui  moderni  sine  fundamento  di- 
xerint.  Imo,  licet  privilegium  extendatur  ad 
vota  jurata,  ut  in  nostra  Societate,  non  suffi- 
ciet,  quia  talia  juramenta  nullo  modo  sunt 
vota,  quia  non  fiunt  Deo,  sed  homini,  nec  in- 
tuitu  pietatis,  sed  humani  contractus  vel  pro- 
missionis,  et  ita  sunt  pura  juramenta,  licet 
minus  firma.Sufficiet  autem  quod  privilegium 
concedat  relaxationem  juramentorum  sine 
preejudicio  tertii,  quia  heec  non  possunt  cen- 
seri  cum  preejudicio  tertii  relaxari,  cum  ei 
jus  non  fuerit  acquisitum,  et  injustitiam  fa- 
ciat  exigendo,  et  non  relaxando. 

14.  An  civilis  potestas  relaxare  possit  jurq- 


mentaJ — Prima  sententia. — Dubium  vero  est, 
an  potestas  civilis  seu  temporalis  possit  etiam 
juramenta  relaxare.  AJiqui  simpliciter  ne- 
gant,  ut  Covar.  1  p.,  §  3,  n.  18,  et  refert  Glos- 
sam,  in  cap.  Quanto,  verb.  Absolvi ,  et  ibi 
Hostiensem  et  Abb.;  item  inducit  c.  Si  vero, 
cap.  Cum  quidam,  §  ult.,  et  cap.  1,  de  Jure- 
juran.,  et  cap.  Venerabikm,  de  Elect.  Ex  qui- 
bus  juribus,  cap.  1  et  §  ult.  nihil  probant ; 
cap.  autem  Si  vero,  docet  esse  hanc  potesta- 
tem  in  Summo  Pontifice,  non  vero  excludit 
alios,  et  ita  etiam  loquitur  Glossa  in  d.  cap. 
Quanto.  Ex  cap.  autem  Venerabilem,  plane 
colligitur  non  potuisse  regem  sine  auctorita- 
te  Papee,  de  juramento  dubio  dispensationem 
facere;  et  in  d.  cap.  Quanto,  aperte  supponi- 
tur,  pro  absolutione  juramenti  recurrendum 
esse  ad  spiritualem  potestatem,  et  hoc  docet 
ibi  late  Pauorm.  referens  alios,  et  illius  verba 
fere  omnes  Summistee  transcribunt ;  sequitur 
etiam  Felin.,  cap.  1  de  Jurejur.,  n.  21.  Ratio 
vero  est,  quia  juramentum  est  vinculum  spi- 
rituale,  unde  relaxare  illud  videtur  esse  pro- 
prius  actus  spiritualis  potestatis, 

1 5.  Secunda  sententia.  —  Nibilominus  alii 
censent  posse  temporalem  priucipem  aut  gu- 
bernatorem  juramenti  vinculum  relaxare, 
quando  est  promissio  ad  alterum  hominem 
facta.  Ra  sentiunt  plures  juristce,  quos  Covar. 
supra  refert,  num.  1,  et  hanc  partem  sequi- 
tur  Molin.,  d.  disput.  149.  Ratio  vero  est, 
quia  privata  persona,  cui  factum  est  jura- 
mentum,  potest  relaxare  illud,  et  interdum 
tenetur,  et  ad  id  faciendum  cogi  potest  etiam 
per  principem  seecularem,  ut  ostensum  est; 
ergo  etiam  poterit  ipsemet  princeps  seecularis 
immediate  id  facere,  etiam  repugnante  pri- 
vata  persona,  ad  quam  pertinet  jus  illud.  Pro- 
batur  heec  ultima  consequentia ,  tum  quia 
ejusdem  potestatis  est  cogere  alium  ut  faciat, 
ei  immediate  facere,  siille  resistat ;  tum  etiam 
quia  illa  remissio  quid  temporale  est,  cum 
pos.sit  ab  ipso  privato  fieri ;  ergo  ex  hac  parte 
non  repugnat  potestati  seeculari ;  et  alioquin 
habet  potestatem  superiorem  supra  voluntatem 
snbditi,  et  bona  ejus  temporalia,  prout  ratio 
justitiee  exegerit;  ergo.  Tum  denique  quia 
heec  potestas  naturalis  est,  et  reperitur  in 
principe  infideli  respectu  subditurum ;  ergo 
ex  uatura  rei  est  in  principibus  christianis, 
quantum  ad  temporalem  pacem  et  justitiam 
necessaria  est.  l?t  illius  usus  non  est  illis  abla- 
tus  per  Ecclesiam,  quia  nullibi  hoc  legitur, 
neque  usus  id  habet,  quinimo  causee  ortee  cir- 
ca  obligationem  juramentorum  quoad  multa 


668 


LIB.  II.  DE  JURAMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


sunt  mixti  fori ;  et  quoad  hanc  partem  rela- 
xatio  non  videtur  attingere  spiritualitatem 
juramenti  (ut  sie  dicam)^  sed  solum  id  quod 
est  materiale  in  illo ;  ergo. 

16.  Vera  sententia. — Ego  existimo  non  es- 
se  dissensionem  inter  has  sententias  recte 
explicatas.  Possumus  enim  loqui  de.  relaxa- 
tione  juramenti  per  modum  dispensationis  et 
absolutionis,  quoe  directe  tendit  ad  tollendum 
vinculum  propter  dubium  in  illo  ortum^  an 
liceat  vel  non  liceat  illud  observare ,  vel  pro- 
pter  alias  rationes  pertinentes  ad  remissio- 
nem,  quse  fit  ex  parte  Dei,  potius  quam  ex 
parte  hominis  creditoris ;  vel  possumus  loqui 
de  relaxatione  juramenti,  quse  est  per  modum 
condonationis  factse  ex  parte  hominis,  cui 
promissorium  juramentum  factum  est.  Priori 
modo  ceuseo,  proprium  esse  spiritualis  potes- 
tatis  a  juramenti  vinculo  absolvere,  vel  in  il- 
lo  dispensare,  vel  etiam  relaxare,  si  ad  eam- 
dem  significationem  verbum  applicetur.  Et  hic 
est  sensus  auctorum  primse  opinionis,  quse  et 
juribus  et  ratione  ilJorum  sufficienter  convin- 
citur.  Nec  est  ulla  ratio  probabilis  in  contra- 
rium,  quia  omnes  procedunt  in  alio  sensu. 
Posteriori  autem  modo  verum  est,  posse  po- 
testatem  ssecularem  intra  suos  limiteSj  et  in 
materia  mere  temporali,  et  quoad  personas 
laicas,  relaxare  juramentum,  faciendo  condo- 
nationem  debiti  eminentiori  modo,  quam  fie- 
ri  possit  per  privatam  personam,  ad  quam 
illud  pertinet.  Et  hoc  probant  sufficienter 
fundamenta  secundse  sententise;  cui  non  con- 
tradicit  Covar.  (ut  aliqui  illi  tribuunt),  sed 
expresse  id  affirmat  d.  §  3,  n.  M,  §  Princi- 
paliter  quarto.  Neque  habet  ullam  difficulta- 
tem  ;  et  confirmatur,  nam  potest  civilis  potes- 
tas,  non  obstante  juramento,  verbi  gratia,  non 
acceptandi  civitatis  gubernationem,  prsecipe- 
re  et  cogere  subditum  ut  lllarn  accipiat,  juxta 
leg.  ult.j  ff.  ad  Municip. ;  ergo  consequenter 
poterit  tollere  obligationem  juramenti ;  nam 
debet  intelligi  factum  sine  prsejudicio  supe- 
rioris,  etiam  temporalis,  ut  ex  supra  dictis 
patet.  Et  eadem  ratione  potest  lex  civilis  ita 
prohibere  et  irritare  aliquem  humanum  con- 
tractum,  ut,  etiamsi  juramentofirmetur,  nul- 
lum  pariat  effectnmj  aut  jus  nutlum  conferat ; 
dummodo  in  hoc  non  faciat  contra  dispositio- 
nem  juris  canonici,  tunc  enim  jam  excederet 
limites  suse  potestatis  ;  et  ita  sunt  facilia  reli- 
qua,  quse  de  hoc  puncto  Govar.  tractat. 

17.  Quce  causa  sufficiat  ad  relaxationem 
juramenti.  —  Circa  causam  vero  necessariam 
ad  hanc  relaxationem^  interrogari  potest  an 


sufficiat  turpitudo  ex  parte  exigentis  juramen- 
tum  in  modo  exigendi  illud,  etiamsi  non  sit 
in  re  jurata,  ut  si  creditor  per  metum  injus- 
tum  cogat  debitorem  ad  jurandum^  se  solutu- 
rum  debitum.  Videtur  enim,  postquam  fac- 
tum  est,  tale  juramentum  non  posse  relaxari, 
quia  non  potest  materia  subjecta  subtrahi ; 
nam  obligalio  ,  quse  per  tale  juramentum 
confirmatur,  et  actio  futura,  quse  juratur,  ho- 
nestse  sunt  et  justse,  tollique  non  possunt ;  er- 
go  nec  tolli  potest  obligatio  juramenti,  quia 
hsec  tolli  non  potest,  nisi  per  subtractionem 
materise.  Unde  in  cap.  Petitio,  de  Jurejuran- 
do,  significatur  juramentum  extortum  in  re- 
bus  alias  justis  obligare,  et  declarat  Glossa  de 
juramento  extorto  per  metum,  nulla  facta 
mentione  relaxationis.  Nihilominus  contra- 
rium  docet  ibi  Panorm.,  num.  3,  et  in  cap.  Ad 
audientiam ,  3,  eod.  ,  num.  3,  cum  Innocen. 
et  Joan.  Andr.,  ibidem,  et  sequitur  Covar.,  in 
Regula  Peccatum,  2  p.,  §  3 ,  n.  7.  Ratio  eo- 
rum  est,  quia  juramentum  per  metum  extor- 
quens  fecit  injuriam,  etiamsi  res  esset  alias  de- 
bita,  quia  debitor  non  tenebatur  addere  illud 
vinculum ,  quo  majoribus  periculis  exponi- 
tur  ;  ergo  alter  tenetur  remittere  illud  vincu- 
lum^  licet  non  teneatur  remittere  debitum  alio 
justo  titulo.  Ergo  potest  superior  curam  ha- 
bens  animse  sui  subditi  tale  vinculum  relaxa- 
re,  etiam  creditore  invito  .  quia  justa  causa 
subest.  Et  hsec  opiuio  videtur  rationabilior. 
Nec  obstabit  objectio  facta,  quia  tunc  non  au- 
ferlur  juramentum  tam  per  modum  proprise 
relaxationis  ex  parte  materise^  quam  per  mo- 
dum  dispensationis  in  bonum  subditi,  non  ob- 
stante  jure  alterius,  quia  nullum  habet  ad  vin- 
culum  juramenti,  et  liberatio  subditi  ab  one- 
re  spirituali  injuste  imposito,  et  quodammodo 
coacto,  est  sufficiens  causa.  Unde  etiam  in  tali 
juramento  potest  intelligi  inclusa  conditio , 
nisi  aliud  superiori  visum  fuerit  rationabili- 
ter. 

48.  Qualis  metus  sufficiat  ad  relaxanduvi 
juramentmn.  — Ultra  hoc  vero  inqtiiri  potest, 
an  ad  hanc  relaxationem  requiratur  metus  ca- 
dens  in  constantem  virum,  vellevior  sufficiat. 
Ratio  dubitandi  sumi  potest  ex  cap.  Ad  au- 
dientiam,  de  Iis  quse  vi ,  ubi  ad  relaxandum 
simile  juramentum  additur  conditio  :  Si  vohis 
constiterit  per  talein  metum  fuisse  coactum, 
gui  potuerit  et  debuerit  cadere  in  constantem 
virum,  non  obstante  jurawento  prcedicto,  etc. 
Magisque  urgere  videntur  capit.  Si  vero,  ibi, 
gravissimo  metu,  et  cap.  Verum,  de  Jusejur., 
ibi:  Inviti  pro  vita,  etrebus  servandis ;  quse 


CAP.  XLI.  AN  ET  QCOMODO  REL 
verba  semper  sonant  metum  cadentem  in  con- 
stantem  virum.  Quod  notavit  Panorrn.,  in 
capit.  Cum  dilectus,  de  Iis  quse  vi,  num.  10, 
ubi  banc  partem  defendere  videtur,  et  sequi- 
tur  Felin.,  in  cap.  2,  de  Jurejuran.,  licet  id 
limitet  ad  juramenta  virorum,  nam  in  feminis 
minorem  metum  sufficere  censet.  Confirmatur 
ratione ,  quia  ad  rescindendum  contractum 
metu  factum  non  sufficit  quilibet  metus,  sed 
requiritur  cadens  in  constantem  virum  ;  ergo 
et  ad  relaxandum  juramcntum. 

19.  Levis  meUis  cum  injuria  gravi  sufficiens 
causa  est  ad  relaxandum  juramentum .  —  Nihi- 
lominus  dicendum  est ,  sufficere  quemlibet 
metum  cum  injuria  gravi,  etiamsi  in  ratione 
coactionis  non  sit  tam  violenta,  ut  ad  metum 
cadentem  in  constantem  virum  perveniat.  Ita 
sentit  Panormit.,  in  d.  cap.  Verum,  de  Jure- 
juran.,  num.  3,  cum  Hostien.  ibi,  et  Joan. 
Andr. ,  quos  etiam  sequitur  Covar.  Ipsi  boc 
probant,  quia  licet  secundum  jus  civile  ac- 
tio  metus  causa  non  detur,  nisi  ubi  metus 
est  cadens  in  constantem  virum,  nihilominus 
per  officium  judicis  subvenitur  injuriam  passo 
per  leviorem  metum,  ut  tradit  bene  Glossa,  in 
cap.  penul,,  de  Iis  quse  vi,  verb.  Metum  mor- 
tis  ;  ergo  majori  ratione  hic  potest  subvenire 
superior  injuriam  passo,  relaxando  juramen- 
tum.  Item  est  optima  ratio,  quia  turpitudo 
exigentis  juramentum  dat  sufficientem  cau- 
sam  relaxationis,  etiamsi  gravissimum  me- 
tum  non  inducat.  Imo  sola  injuria  sine  metu 
sufficitad  relaxationem,  ut  patetin  casu  c.  De- 
hitores ,  eod.,  quamvis  Soto,  d.  q.  1 ,  art.  7, 
ad  3,  circa  fmem,  dubitare  videatur.  Quia  in 
illo  cap.  Delitores,  hoc  non  declaratur  ,  sicut 
de  juramento  coacto  explicatur  in  aliis  juri- 
bus.  Sed  hoc  parum  refert,  tum  qnia  non 
oportet  omnia  dici  in  singulis  juribus,  sed  po- 
test  ex  uno  intelligi,  quod  in  alio  non  expri- 
mitur,  prsesertim  quando  jus  magis  est  decla- 
rans  rei  honestatem,  quam  de  novo  consti- 
tuens.  Tum  etiam  quia  in  cap.  1,  eod.,  erat  id 
satis  declaratum,  cum  ibi  dicatur  usurarios 
cogendos  esse  ad  relaxanda  juramenta  sibi 
facta  -,  si  autem  ipsi  cogi  possunt,  etiam  supe- 
rior  sua  auctoritate  id  facere  poterit,  etiamsi 
ipsi  resistant,  ut  ex  superioribus  constat.  Suf- 
ficit  ergo  gravis  injuria  ,  vel  turpitudo  ex 
parte  exigentis  juramentum. 

2.  An  juramenti  relaxatio  locum  ha^eat  in 
perjuro. — Ultimo,  quseri  potest  circa  hanc 
relaxationem,  utrum  locum  habeat,  postquam 
jurans  fidem  violavit,  et  perjurium  commisit ; 
ut  si  ad  certum  diem  juravit,  et  non  implevit, 


AXAIU  POSSIT  A  SUPEKIOM,  ETC.  669 

et  postearelaxationem  petit,  an  possit  illi  con- 
cedi.  Est  enim  inter  canonistas  valde  recepta 
sententia,  in  eo  casu  non  posse  concedi  relaxa- 
tionem.  Adeo  ut,  si  petatur  absolutio,  nulla 
facta  mentione  perjurii  commissi,  nulla  sit  re- 
laxatio ;  si  vero  narretur  perjurium,  et  nihi- 
lominus  concedatur,  sit  injusta.  Ita  Felinus, 
cap.  1  de  Jurejuran.,  num.  28,  cum  Abbate 
ibi,  num.  13;  Joan.  Andr.,  Cardin.,  Imol.,in 
cap.  Debitores  ;  Freder.  Senen.,  Anchar.,  et 
sequitur  Covar.  supra,  2  part.,  §  3,  num.  2, 
vers.  Hcec  autem.  Imo  addit  Felinus  supra, 
num.  3,  quod  nec  pars  ipsa  poterit  remittere, 
postquam  altera  pars  perjurium  commisit. 
Idem  in  cap.  2,  de  Sponsalibus,  n.  34,  in 
fine,  ubi  anum.  1  materiam  hanc  de  dispensa- 
tionibus  juramentorum  late  prosequitur.  Co- 
varruvias  vero  dicit  in  eo  casu  posse  partem  re- 
mittere  obligationem  juramenti,  quse  remanet, 
non  tamen  commissum  perjurium,  nisi  forte 
quoad  poenam,  sibi  fortasse  ratione  perjurii 
debitam. 

21.  Pro  fundamento  solum  afferunt  cap. 
Quia  frustra,  de  Usuris,  ex  quo  potest  sumi 
argumentum,  vel  ex  illaregula  generali,  quod 
frustra  legis  auxilium  invocat ,  qui  committit 
in  legem,  vel  a  simili,  quia  ibi  dicitur  usura- 
rium,  qui  habuit  litteras  ad  recuperandas 
usuras,  quas  solvit,  non  posse  illis  uti,  donec 
ipse  restituat  usuras,  quas  accepit;  ergo  simi- 
liter  in  praesenti,  qui  pejerat,  non  potest  ob- 
tinere  relaxationem  juramenti,  nisi  prius  a 
pejeraudo  desistat,  quod  non  potest  facere, 
nisi  implendo  quod  juravit.  Nam  postquam 
semel  terminus  elapsus  est,  continue  quasi 
perseverat  in  perjurio,  et  petendo  relaxa- 
tionem  denuo  peccat,  quia  est  in  nova  mora. 

22.  Relaxatio  juramenti etiam perjuro  potest 
concedi. — Hi  auctores  videntur  praacipue  loqui 
in  foro  exteriori  ;  verumtamen  in  interiori 
nullum  video  fundamentum  hujus  sententia?. 
Quia  nullo  jure  proliibetur  coucedi  relaxatio 
in  illocasu,  necex  naturarei  malum  est;ergo 
est  licita  talis  relaxatio,  et  a  fortiori  valida, 
quia  supponitur  potestas,  quse,  si  non  sit  pro- 
hibita,  valide  operatur.  Antecedens  quoad 
priorem  partem  probatur,  quia  nullum  jus 
affertur,  et  ex  illo  c.  Quia  frustra,  nihil  pro- 
batur,  quia  iste  non  committit  in  legem  pe- 
tendo  absolutionem,  licetantea  commiserit, 
et  regula  non  dicit  frustra  legis  auxilium  im- 
plorare,  qui  commisit  in  legem,  nam  saepe  lex 
ipsa  subvenit  transgressoribus  pcenitentiam 
agentibus,  et  desistentibus.  Probatur  ergo  al- 
tera  pars,  quia  licet  ille  fuerit  perjurus,  ad 


670 


LIB.  II.  DE  JUP.AMENTO  PROMISSORIO,  ET  EJUS  OBLIGATIONE. 


hoc  petit  reiaxationem,  ut  postea  possit  bene 
operari  sine  pcrjurio,  et  commissi  perjurii  poe- 
nitentiam  agere,  et  ita  non  abutitur  favore  legis 
dantis  potestatem  ad  relaxandum  juramentum. 

23.  Unde  Abbas  et  Felin.  supra  fatentur, 
quod  si  perjurium  commissum  non  habet 
tractum  successivum,  sed  semel  tantum  fuit 
commissum,  et  ab  eo  desistitur,  et  postea  peti- 
tur  relaxatio,  dari  poterit ;  ut  si  juravit  non 
repetere,  et  repetiit,  postea  vero  desistit  a  pe- 
tendo  donec  relaxatiouem  obtineat,  tunc  (in- 
quiunt)  potest  concedi.  Non  vero  quando  per- 
jurium  est  veluti  in  continuo  tractu  successi- 
vo,  ut  si  post  lapsura  terminum  non  solvit. 
Sed  contra,  quia  etiamsi  elapsus  sit  terminns, 
non  ita  urget  pro  singulis  momentis  obligatio 
solvendi,  quin  possit  quis,  et  dolere  de  pecca- 
to  commisso,  et  proponere  illud  non  amplius 
committere,  vel  solvendo,  velstatitnsine  mora 
queerendo  medium  quo  possit  sine  peccato 
non  solvere.  Nam  ratione  prioris  transgres- 
sionis  non  teneturaliquid  restituere,  quianon 
peccavit  contra  justitiam,  sed  contra  religio- 
nem  ;  unde  licet  solvat,  potest  postea  repetere, 
juxta  cap.  Debitores,  in  futurum ;  ergo  po- 
test  sibi  providere  de  relaxatione,  ne  peccet. 
Neque  in  hoc  actu  peccat,  quia  per  juramen- 
tum  non  ita  se  obligavit,  quin  intelligatur 
semper  excepta  conditio,  et  libertas  petendi 
relaxationem,   quandocumque  potuerit. 

24.  Confirinatur,  nam  votum  dispensari 
potest  in  couscientia,  etiam  transacto  termino 
praefixo  ad  non  differendam  amplius  solutio- 
nem;  ut  si  quis  vovitingredireligionem  intra 
aunum,  licet  peccaverit  non  servando,  licite 
petit  dispensationem  ( supposita  causa  suffi- 
cienti)  in  secundo,  vel  tertio  anno,  neque  jam 
actu  vel  continue  peccat,  cum  facit  quod  in  se 
est,  ad  obtinendam  dispensationem.  Imo  exis- 
timo  validam  esse  dispensationem ,  etiamsi 
circumstantia  transgressionis  non  narretur, 
quia  est  impertinens  ad  causam  dispensationis, 
ut  infra  suo  loco  latius  dicetur ;  idem  ergo 
cum  proportione  est  in  preesenti.  Neque  est 
simile  de  casu  cap.  Quia  frustra,  nam  ibi  est 
sermo  de  usurario,  qui  ita  vult  sibi  recuperare 
debita,  ut  non  solvat  quae  debet,  unde  non 
utitur  beneficio  litterarum  ad  exeundum  a 
peecato,  sed  voleudo  perseverare  in  illo  ;  in 
prsesenti  autem  per  beneticium  relaxationis 
desistitur  a  peccato,  et  pcenitentia  de  praeterito 
agi  potest  sine  ulla  solutione  vel  restitutione, 
etideo  bene  applicatur  regula. 

25.  Commissum  perjurium  no?i  impedit  re- 
laxationem  juramenii  etiam  in  foro  extemo. — 


Unde  videtur  mihi  valde  probabile,  etiam  in 
foro  externo  posse  concedi  relaxationem  jura- 
menti,  non  obstante  perjurio  commisso,  sive 
habeat  quasi  tractum  successivum ,  sive  non 
habeat.  Quamvis  enim  communis  opinio  peri- 
torum  in  illa  arte,  magnam  in  hoc  fidem  me- 
reatur,  tamen  neque  inter  eos  desunt,  qui 
dissentiant  ab  illis,  et  nobiscum  sentiant,  sci- 
licet  Anton.  et  Alexand.  de  Nevo,  in  d.  cap. 
Debitores,  nec  sine  fundamento  cogimur  as- 
sentire  contra  urgentes  rationes.  Prsecipua  est 
proportionalis  discursui  facto,  quia  talis  rela- 
xatio  etiam  in  externo  foro  non  est  prohibita, 
nec  ad  illam  recte  applicatur  cap.  Qui  frustra; 
nec  etiam  est  per  se  mala,  quia  ratione  perju- 
rii  nullum  jus  acquisitum  est  alteri,  et  ita  in- 
tegra  manet  potestas  in  relaxante,  et  eadern 
causa  subest,  quia  diminuta  non  est  propter 
perjurium,  cum  turpitudo  alterius  semper  sit 
eadem.  Dices :  jurans  factus  est  indignus  rela- 
xatione.  Sed  contra,  quia  illa  indignitas  non 
est  prsecise  defmita  (  ut  sic  dicam  )  ad  caren- 
tiam  relaxationis.  Nam  licet  hsec  possit  esse 
pcena  perjurii  commissi,  per  nullam  legem  in- 
venitur  prseseripta.  Item  licet  esset  imposita, 
non  tamen  est  ipso  jure  lata,  ita  ut  ante  sen- 
tentiam  incurratur  ;  ergo  ante  condemnatio- 
nem  non  est  ita  indignus,  ut  sit  incapax  rela- 
xationis,  vel  ut  malum  sit  illi  concedi,  cum 
nuila  lege  sit  prohibitum.  Nec  per  hoc  pecca- 
tum  illius  fovetur;  nam  potius  infuturumea- 
vetur,  et  in  prsesenti  jam  non  committitur,  et 
praeteritum  poterit  aliter  puniri,  si  hoc  ad  re- 
laxantem  pertinuerit. 

26.  Relaxatio  juramenti  valida  est,  etiamsi 
non  aperiatur  commissum  perjurium.  —  Unde 
infero  primo  non  esse  talem  relaxationem 
nullam,  etiamsi  petatur  sine  aperitione  com- 
missi  criminis,  quia  hoc  per  se  non  confert  ad 
justitiam,  velcausam  relaxationis,  et  qui  illam 
petit,  potest  aliter  pcenitentiam  agere  de  com- 
misso  peccato.  Secundo  infero,  non  esse  injus- 
tam  (per  se  loquendo),  etiamsi  a  superiore 
concedatur  cognito  perjurio,  quia  habet  jus 
tam  causam  concedendi,  et  potest  illo  modo 
subditum  liberare  a  peccato  ,  et  a  gravamine 
in  futurum,  et  de  commisso  peccato  aliter  eum 
castigare,  nam  hic  nullus  favor  creditoris  at- 
tenditur,  sive  alter  peccaverit,  sive  nou.  Ter- 
tio  infero,  etiam  ipsum  creditorem  posse  con- 
donare  juramentum,  ct  totum  suum  debitum, 
non  obstante  peccato  debitoris,  quia  propterea 
non  privatur  ille  jure  suo  libere  disponendi 
de  rebus  suis,  et  remittendi  gratis  sua  debita. 
Et  liinc  etiam  sumitur  argumentum,  quod  id 


CAP.  XLI.  AN  ET  QUOMODO  RELAXARI  POSSIT  A  SUPERIORI,  ETC. 


671 


facere  possit  superior,  qui  voluntatem  subditi 
quasi  eminenter  in  sua  potestate  continef .  Imo 
existimo  posse  etiam  cogere  creditorem,  ut 
relaxet,  juxta  cap.  1,  de  Jurejurando,  non  ob- 
stante  mora  vitiosa  debitoris,  tum  quia  textus 
nihil  distinguit,  unde  nec  nos  distinguere  de- 
bemus  sine  causa  ;  tum  etiam  quia  peccatum 
debitoris   nullum  jus  dedit  iniquo  creditori, 


nec  liberavit  illum  a  debito  relaxandi ;  potest 
igitur  eodem  modo  cogi,  nam  interventio 
perjurii  non  diminuit  potestatem  relaxan- 
cli  juramentum  inique  extortum.  Occurrebat 
autem  bic  qusestio,  quantum,  vel  quale  sit 
tale  perjurium,  quee  in  superioribus  etiam 
tractari  polerat;  sed  totam  materiam  de  per- 
jurio  in  sequentem  librum  remittimus. 


FINIS    LIBRI    SEGVJNDI. 


INDEX  CAPITUM  LIBRI  TERTII 


DE  PMGEPTIS  AD    JURAMENTUM  PERTINENTIBUS,  ET  PERJURIO  ALIISQUE 

PECCATIS  EIS  GONTRARIIS. 


Cap.   I.  An   detur  prceceptum  jurandi 

afftrmatwum. 
Cap.  II.    De  prwcepto  non  pejerandi. 
Cap.  III.  An  perjurium  sit  grave  pecca- 

tum,  et  an  atia  excedat. 
Cap.  IV.  An  perjurium  semper  sit  pec- 

catum  mortale. 
Cap.    V.    An   juramentum    incautum 

liabeat  malitiam  perjurii. 
Cap.  VI.  An  consuetudo  jurandi  incaute 

sit  peccatum  mortale. 
Cap.  VII.  An  perjurium  inconsideratum 

fiat  mortale  peccatum  ob  consuetudi- 

nem. 
Cap.   VIII.    Inferuntur  aliquot  corotta- 

ria. 
Cap.  IX.  Anjuramentum  amphibologice 

faclum  sit  perjurium. 
Cap.  X.  An  liceat  jurare  cum  amplii- 

bologia. 
Cap.  XI.   Quate  peccatum  sit  uti  am- 


phibotogia  sine  causa  in  juramento. 
Cap.  XII.  An  juramentum  sine  judicio 

etjustitia  sit  mortate  peccatum. 
Cap.  XIII.    An    inducere    aliquem    ad 

jurandum  per  idola  sit  peccatum. 
Cap.  XIV.  An  sit  peccatum  a  pejeraturo 

petere  juramentum. 
Cap.  XV.    An  violare  juramentum   ex 

genere  suo  sit  peccatum  mortale. 
Cap.  XVI.   An  viotatio  juramenti  pro- 

missorii  possit  esse  veniatis. 
Cap.  XVII.  An  juramenlum  promisso- 

rium,  sine  verilate  factum,  sit  sem- 

per  moriate  crimen. 
Cap.  XVIII.  An  juramentum  circa  ma- 

teriam    ineptam  sit  mortate    pecca- 

tum. 
Cap.  XIX.  Quale  peccatum  sit  juramen- 

tum  de  peccato  committendo. 
Cap.  XX.   De   poenis  perjurio  imposi- 

tis. 


c^J 


enassa 


LIBER  TERTIUS. 


i  PRJIGEPTIS  AD  JURAMENTUM 


PERTINENTIBUS,  ET  PERJURIO,  ALIISQUE  PECCATIS  EIS  CONTRARIIS. 


Explicata  generali  ratione  jurameuti,  cum 
ejus  speciebus,  causis  et  effectibus,  superest 
ut  de  praeceptis  ad  hoc  pertinentibus,  et  con- 
sequenter  de  vitiis  illi  contrariis  disseramus. 
Prius  ergo  dicemus  de  prsecepto  affirmativo, 
quomodo  in  hocactu  inveniri  possit,  unde  fa- 
cile  constabit  quomodo  per  omissionem  in  hoc 
peccari  possit;  deinde  dicemus  de.  prseceptis 
negativis,  et  peccatis  commissiouis  eis  contra- 
riis,  inter  qua?  maximum  est  pcrjurium  pro- 
prie  et  stricte  dictum.  Et  ideo  deillo  potissi- 
mum  disseruit  divus  Thomas  2.  2,  qusest.  89, 
quam  in  liunc  locum  explicandam  reliqui- 
mus . 

GAPUT  I. 

UTRUM  DETUR  ALIQUOD  PR^CEPTUM  AFFIRMATIVUM 
OBLIGANS   INTERDUM   AD    JURANDUM  ? 

i.  Ratio  dubitandi  esse  potest,  quiaDeuter. 
6  dicitur :  Dominus  Deum  timebis,  et  illi  soli 
servies,  ac  per  nomen  illius  juralis.  In  qui- 
bus  verbis,  sicut  duce  priores  partes  praece- 
ptum  continent,  ita  etiam  tertia,  qnia  sub  ea- 
dem  forma  traduntur;  non  estautemibi  sermo 
de  preeccptis  caaremonialibus,  sed  de  naturali 
prcecepto  cultus  divini.  Unde  cap.  10  additur  : 
Deum  tuum  timebis,  etilli  s)U  serties,  ipsi  ad- 
Juzrebis,  jurabisque  in  nomine  illius ;  timere 
autem  Deum,  servire^  et  adhaerere  illi,  perti- 
nent  ad  praecepta  affirmativa  legis  naturalis; 
ergo  et  jurare.  Ratione  ostendi  potest,  quia 
licet  non  semper  jurandum  sit,  tainen  in  ne- 
cessitate  jurandum  est,  ut  patet  ex  supra  dictis 
de  comitibus  juramenti ;  ergo  hoc  satis  est  ut 
detur  naturale  praecepturn  jurandi.  Probatur 
consequentia,  quia  de  ratione  preecepti  af- 
firmativi  non  est  ut  obliget  semper,  sed  ut 
obliget  temporibus  necessariis;  sed  hoc  modo 
xiv. 


obhgatnr  homo  ad  jurandum  ex  vi  legis  na- 
turaliSj  nam  saepe  potest  talis  necessitas  oc- 
currere,  ut  homo  jurare  teneatur;  ergo.  Ih 
contrarium  vero  est,  quia  nunquam  jurare, 
esto  non  sit  in  praecepto,  ut  snpra  diximus, 
saltem  videtur  esse  in  eonsilio;hoc  enim  pos- 
tulare  videntur  verba  Ghristi :  Nolite  jurare 
omnino,  Matth  5;  et  Jacob.  5  :  Nolite  jurare 
quodcumque  juramentum.  Quando autem  omis- 
sioactus  simpliciter  et  absolute  consulitur, 
affirmatio  non  prascipitur,  quia  non  potestesse 
consilium  praecepto  contrarium ;  ergo. 

2.  A ffirmatitum  praceptum jurandi  duplex. 
—  Advertendum  est,  duplex  prasceptum  affir- 
mativum  distingui  posse  :  unum  conditiona- 
tum,  aliud  absolutum.  Primum  explicatur  il- 
lis  verbis  :  Si  juraveris,  jura  per  Deum ,  vel, 
Jura  hoc  aut  illo  modo  ;  unde  tale  praeceptum 
non  tam  est  de  exercitio  actus,  quam  de  for- 
ma,  specie,  aut  modo  ejus.  Secundum  praace- 
ptum  explicatur  adjuncto  verbo  imperandi , 
Jura,  seu  jurandum  est;  et  tale  preeceptum  est 
proprie  de  exercitio  talis  actus.  Deinde  ,  ba?c 
ipsa  obligatio  absoluta  jurandi  potest  duobus 
modis  intelligi :  unus  est  interveniente  praece- 
pto  hominis,  ut  quando  superior  vel  judex 
praecipit  jurare  ;  alius  est  per  se,  et  ex  vi  so- 
lius  rationis,  nullo  interveuiente  humano  prae- 
cepto,  ut  si  fortasse  possit  ex  aliqua  necessita- 
te  occurrente  per  se  oriri  talis  obligatio.  De- 
nique  heec  ipsa  obligatio  potest  intelligi  vel 
ex  virtute  religionis,  vel  ex  alia  virtute  tunc 
occurrente,  ut  justiliae,  obedientiae,  aut  chari- 
tatis. 

3.  Prima  conclusio.  —  Datur  jurammti 
prceceptum  conddtionatum . — Dico  ergo  primo  : 
de  actu  jurandi  datur  prseceptum  affirmati- 
vum  conditionatum,  illud  autem  in  rigore  in 
negativum  resolvitur,  nisi  aliunde  supponatur 
obligatio  exercendi  talem  actinn.  Juxta  pri- 

43 


LIB.  III.  DE  JURAMENTl  PR.£CEPTiS,  ET  PECCATJS  EIS  CONTRARIIS. 


mam  hujus  assertionis  partem  intelHgenda 
sunt  loea  Deuter.  citata,  ut  ibi  Glos.  et  Abul. 
exponuut.  Non  enim  intendebat  Deus  imponere 
suo  populo  obligationem  aut  necessitatem  ju- 
randi,  sed  solum  admonebat  illum,  ut  si  jura- 
ret,  per  suum  ac  verum  Deum  juraret.  Sup- 
ponebat  quidem  Deus  in  illo  preecepto,  ali- 
quando  posse  occurrere  occasionem  honeste 
jurandi,  ideoque  ad  revocandum  illum  popu- 
lum  ab  idololatria,  preecepit  illi,  ut  per  Deum 
suum  juraret,  utique  quando  jurare  expediret. 
Et  ita  intelligitur  optime  lllud  Psalm.  62: 
Laudabuntur  omnes  guijurant  iraeoynonenim 
laudantur,  tam  quia  jurant,  quam  quia,  quan- 
do  jurant ,  in  eo  jurant,  id  est ,  in  cultum 
ejus,  et  cum  reverentia  illi  debita.  Similiter 
exponi  potest  illud  Matth.  5  :  Reddes  Domino 
juramenta  tua ,  id  est,  cum  jura^eris  ,  per 
Deum  tuum  jurabis.  Item  illud  Jerem.  4  :  Et 
jurabis :  Vivit  Dominus.  Et  quod  de  hac  con- 
ditione  diciinus,  intelligendum  est  de  aliis  ad 
honestandum  juramentum  requisitis ;  dicere 
enim  possumus,  dari  pra?ceptum  affirmati- 
vum  jurandi  veritatem,  sed  illud  in  conditio- 
nale  resolvitur,  ut,  si  jurandum  sit,  veritas  ju- 
retur;  et  sic  exponitur  a  Chrys.,  et  Theoph., 
Matt.  5  illud  :  Reddes  Domino  juramerda  tua, 
id  est,  quando  juraveris,  vera  loqueris,  seu 
adimplebis  illud.  Et  idem  est  de  similibusjux- 
ta  dicta  lib.  I,  cap.  3  et  -4. 

4.  Et  hinc  facile  patet  altera  pars,  nimirum 
prseceptum  hoc  per  se  spectatum  in  negativum 
resolvi,  quale  esset:  Non  jurabisper  falsos  deos, 
vel  per  creaturas,  secundum  propriam  virtu- 
tem  earum,  aut  simile.  Et  ita  ad  hoc  preece- 
ptum  revocatur,  quod  habetur  Exod.  23 :  Per 
nomen  externorum  deorum  nonjurabis,  nec  au- 
dietur  deorevestro.  Sic  etiam  Psalm.  14,  lau- 
datur  ille,  guijurat  pmximo  suo,  et  non  deci- 
pit;  laudatur  enim  non  tam  quia  jurat^  quam 
quia  fideliter  jurat,  et  sine  fraude  ;  unde  re- 
ducitur  ad  preeceptum  ncgativum,  Non  deci- 
pies  proximum,  cum  illi  juraveris.  Et  ratio 
est,  quia  conditionalis  nihil  ponit  in  esse  : 
et  ideo  preeceptum  affirmativum,  tantiim  sub 
conditione,  non  inducit  absolutam  obligatio- 
nem  ad  aliquid  agendum ;  inducit  autem  obii- 
gationem  ad  non  agendum  sine  tali  conditione, 
sicut  in  superioribus  explicuimus  preeceptum 
orandiattente,et  idem  est  in  simihbus.  Addidi 
auiem  limitationem,  Nisi  aliunde  svpponalur 
obiigatio  jurandi :  quia  tunc  sicut  conditioualis 
posita  conditione  Iransit  in  absolutam,  itapree- 
ceptum  illud  coiulitionatum  obligabit  ad  ju- 
randum  per  Deum^  ut  per  se  clarum  est. 


5.  Secunda  conclusio.  —  Humanum  prcc- 
ceptum  obligat  interdum  ad  jurandum.  — 
Dico  secundo  :  obligatio  absoluta  ad  jurun- 
dum  interdum  potest  imponi  per  humanum 
preeceptnm.  Hoc  certum  est,  primo,  ex  usu 
Ecclesiee,  duobus  enim  modis  solet  hoc  pree- 
ceptum  imponi.  Primo,  pcr  maudatum  ho- 
minis  personale,  quod  ab  eo  pendet,  et  noii 
habet  vim  statuti  aut  legis,  et  sic  preecipiunt 
judices  reis,  vel  testibus  juridice  interrogatis, 
ut  jurent  verum,  et  in  casu  gravi  superior  sub- 
dito  preecipit  ut  juret  aliquid,  vel  ad  tollen- 
dum  scandalum,  vel  ad  aliquem  alium  fmem 
bonum  et  convenientem.  Secundo  solet  hoc 
preeceptum  imponi  per  legeni,  vel  ecclesiasti- 
cain,  vel  civilem,  ut  sunt  in  utroque  jure  mul- 
tee,  quee  jurare  preecipiunt  in  multis  occasioni- 
bus,  quas  late  congerit  Selva,  loco  proxime  ci- 
tato,  de  Juram.,  part.  1.  Ratio  est,  quia  superior 
sive  preelatus  ecclesiasticus,  sive  civilis  respu- 
blica,  vel  magistratus  ejus,  habet  jus  impe- 
randi  actus  honestos,  vel  de  se  non  malos, 
quando  communi  bono  reipublicee,  aut  mem- 
brorum  ejus  necessarii  vel  valde  utiles  sunt  ; 
sed  juramentum  est  actus  non  malus  de  se, 
imo  honestns,  et  seepe  potest  esse  necessarium 
ad  coercendos  peccatores,  et  castiganda  delic- 
ta ,  vel  ad  cognosceudam  veritatem  in  aliqua 
causa  justa,  ut  an  talis  res  sit  debita,  vel  sit 
aliena,  et  similia  ;  ergo  potest  per  humanam 
jurisdictionem,  sive  ecelesiasticam,  sive  civi- 
lem,  hic  actus  imperari.  Item  illa  necessitas 
interdum  esse  potest  regularis  et  ordinaria  in 
talibus  opportunitatibus,  causis  et  offieiis,  ali- 
quando  vero  potest  esse  mere  contingens,  pro 
occasione  nata ;  ergo  in  prioribus  casibus  po- 
terit  obligatio  imponi  per  statulum,  seu  per 
legem  ;  in  posterioribus  vero  per  homines. 

6.  Tertia  conclusio.  —  Naturalis  lex  obli- 
gat  interdum  adjurandum. —  Dico  tertio :  ali- 
quando  potest  heec  obligatio  oriri  ex  ipsa  na- 
turali  lege,  absque  humano  preecepto  interve- 
niente.Ita  docuit  Soto,lib.  8  deJustitia,  queest. 
1,  art.  2  et  4-;  et  idem  sentit  Aragon.,  d.  art. 
2  ;  dicimt  enim  affirmativum  preeceptum  ju- 
randi  in  necessitate  esse  preeceptum  naturale. 
Et  probatur,  quia  occurrere  potest  neeessitas 
jurandi  ad  salvandam  rixam  inter  proximos, 
vel  ad  subveniendnm  proximo  in  vitee  peri- 
culo  existenti;  ergo  tunc  etiamsi  nullus  ho- 
mo,  vel  lex  humana  preecipiat,  ratio  ipsa  obli- 
gabit  hominemad  jurandum. 

7.  Ad  guaiu  virtutem  pertineat  jurandi  pra?- 
cepium.  —  Difficultas  vero  superest,  an  in  his 
casibus  preeceplum  jurandi  sit  proprium  prae- 


GAP.  11.  DE  PRjECEPTO  NON  PEJERANDI. 
ceptum  religionis,  vel  positivum  et  huma- 
num,  sicut  est  preeceptum  audiendi  Missam, 
vel  tantum  sit  prseceptum  obedienfise,  vel  jus- 
titiee,  vel  alterius  similis  virtutis.  Ratio  dubi- 
tandi  est,  quiapertalem  legem  vel  imperium 
revera  prsecipitur  actus  religionis  ;  ergo  illud 
preeceptum  ad  religionem  spectat.  Tale  enim 
est  preeeeptum,  quale  objectum,  seu  materia 
ejus;  materia  autem  seu  objectum  preecepti 
est  actus  preeceptus ;  ergo  si  ille  est  aclus 
religionis,  preeceptum  ejusdem  virtutis  erit. 
Cur  enim  preeceptum  oraiidi,  vel  audiendi 
Missam,  religionis  est,  nisi  quia  est  de  actu 
religionis?  Et  confirmatur,  nam  seepe  in  supe- 
rioribus  dictum  est,  legem  liiimanam  habere 
viin  constituendi  actus  in  materia  alictijusvir- 
tutis,  et  consequenter  imponendi  obligatio- 
nem  ad  eamdem  virtutem  pertinentem ;  ergo 
preeceptum,  de  quo  tractamus,  constituit  ac- 
tum  in  materia  virtutis  religionis,  ac  subinde 
ipsum  etiam  pertinebit  ad  virtutem  religionis. 
Nec  refert  quod  juramentum  semper  impere- 
tur  propter  aliquam  aliam  utilitatem,  prseter 
Dei  cultum,  quia  nihilominus  imperatur,  ut 
juramentum  est,  et  hoc  satis  est  ut  tale  prae- 
ceptum  ad  religionem  pertineat;  sicut  oratio 
etiam  preecipitur,  ut  est  necessaria  propter 
suum  effectum,  seu  in  remedium  alicujus  oc- 
currentis  necessitatis ;  et  ideo  nihilominus 
preeceptum,  quod  de  illa  datur,  ad  religionem 
spectat;  ergo  similiter  in  prEeseuti.  Atque  ita 
sentire  videntur  Soto  et  Aragon. 

8.  Prohahilius  est  prteceptitm  jurandi  ad  re- 
ligionem  non  pertinere.  —  In  contrarium  vero 
afferri  possunt  omnia,  quee  supra,  tract.  4,  lib. 
4,  cap.  29,  adduximus  in  simili  qusestione  de 
prsecepto  orationis,  ubi  difficile  judicavimus 
ad  expheaudum  proprium  preeceptum  religio- 
nis,  ad  orandum  obligans,  cum  necessitas 
orandi  nunquam  oriatur  ex  prsecisa  obliga- 
tione  colendi  Deum,  sed  ex  obligatione  sub- 
veniendi  necessitatibus  vel  propriis,  vel  pro- 
ximorum,  quee  obligatio  ad  charitatem  perti- 
net.  Quee  difficultas  multo  magis  urget  in 
preesenti,  quia  oratio  est  actus  ita  honestus, 
ut  per  se  et  propter  cultum  Dei  appetendus 
sit  et  frequentandus,etiamsi  necessitas  preecisa 
non  occurrat;  actus  autem  jurandi  licet  sit 
honestus,  non  est  tamen  per  se  appetendus, 
sed  tantum  ut  medium  ad  confirmandam  ve- 
ritatem,  quando  fuerit  necessarium.  Unde  li- 
cet  ob  hanc  causam  ibi  concluserimus  oratio- 
nis  preeceptum  esse  speciale  Religionis,  de 
juramento  non  videtur  id  posse  affirmari ; 
quia  tota  ratio  obiigationis  ejus  est  necessitas 


G75 

ad  finem  longe  diversum  a  cultu  Dei;  ergo 
etiam  tunc  cum  imperatur,  non  preecipitur 
propter  cultum  Dei,  sed  propter  cognoscen- 
dam  vel  confirmandam  veritatem.  Ergo  ad 
exercitium  talis  actus  nunquam  obligat  reli- 
gio,  sed  alia  virtus,  licet,  supposita  tali  obli- 
gatione  ex  alia  virtute,  religio  dirigat  actum, 
et  obliget  ad  modum ,  seu  speciticationem 
ejus. 

9.  Et  confirmatur,  quia  omissio  juramenti 
non  censetur  speciale  peccatum  contra  religio- 
nem,  nec  iste  modus  peccandi  contra  secun- 
dum  prseceptum  numeratur  ab  auctoribus,  ut 
videri  potestin  Summistis,  et  Navar.,  cap.  12, 
a  principio,  usque  ad  num.  22.  Item  juxta 
communem  sensum,  qui  non  vult  juiare  cum 
preecipitur  a  judice,  non  censetur  sacrilegus, 
sed  inobediens,  velinjustus;  et  qui  ad  defen- 
dendum  innocentem,vel  vitandam  gravem  ini- 
micitiam  noluerit  jurare  veritatem  sibi  cogni- 
tam,  non  censebitur  sacrilegus  omissive,  sed 
immisericors,  vel  in  cbaritate  defectuosus, 
quia  revera  ille  per  se  loquendo  non  deficit  in 
cultu  Dei.  In  quo  est  magnum  discrimen  in- 
ter  orationem  et  juramentum,  quia  oratio  per 
se  preecipitur  propter  cultum;  non  sic  autem 
juramentum  quoad  exercitium  ejus,  sed  tau- 
tum  quoad  specificationem,  quomodo  supra 
diximus  esse  actum  religionis,  et  non  aliter. 
Heec  ergo  pars  videtur  mihi  probabilior,  et  in 
contrarium  nihil  video  quod  difficultatem  in- 
gerat,  nam  qua».  proposuimus,  ex  dictis  clare 
soluta  sunt. 

CAPUT  II. 


DE  PRjECEPTO  non  pejerandi,  et  variis  peje- 

RANDI    M0D1S. 

1.  Datur  divinum  et  naturale  praxeptum 
ncgativum  proliibens  vitiosum  juraotenhtnt .  — 
Supponimus  ex  dictis  in  prsecedenti  capite,  et 
lib.  2,  cap.  3,  dari  prseceptum  negativum  pro- 
hibens  jurare  cum  defectu  alicujus  conditionis 
ex  requisitis  ad  houestatem  juramenti,  nam, 
eo  ipso  quod  conditiones  illse  necessarise  sunt, 
defectus  cujuscumque  illarum  parit  malitiam. 
Quia  malum  ex  quocumque  defectu  ;  omne 
autem  malum  morale  prohibitum  est;  ergo 
datur  prseceptum  negativum  prohibens  jura- 
mentuni  cum  aliquo  ex  his  defectibus,  scili- 
cet  veritatis,  justitiee  et  judicii.  Unde  etiam 
constat  tale  preeceptum  divinum  ac  naturale 
esse.  Diximus  enim  prseceptum  affirmativum 


670 


LIB.  III.  DE  JURAMENTI  PR^ECEPTIS,  ET  PECCATIS  EIS  CONTRARIIS. 


conditionatum  de  servandis  talibus  conditio- 
nibus,  si  juretur,  naturale  esse,  et  illud  resolvi 
m  negaUvum ;  ergo  etiam  negativum  natu- 
rale  est.  Ex  quotandem  concluditur,  juramen- 
tum  factum  cum  quocumque  ex  his  defectibus, 
peccatum  esse  contra  legem  naturalem,  atque 
adeo  esse  prohibitum  quia  malum,  et  non  e 
converso. 

2 .  Probatur  prior  pars,  quia  ostensum  est 
hanc  prohibitionem  pertinere  ad  legem  natu- 
rse  ;  ergo  peccatum  contra  illam  legem  natu- 
ralem  est.  Atqueita  intelligitur  optime  secun- 
dum  Decalogi  preeceptum  :  Non  assumes  no- 
men  Domini  Dei  tui  in  vanum,  quantum  ad 
juramentuin  spectat;  per  illud  enim  prohi- 
bentur  omnia  -juramenta  contra  Dei  honorem 
facta.  Dico  autem,  quantum  ad  juramenta  &pec- 
tat,  ut  omittam  blasphemias,  transgressiones, 
vel  abusus  votorum,  et  omnem  indebitum 
modum  invgcandi  nomen  Dei,  id  est,  Deum 
ipsum,  quae  omuia  sub  illo  prsecepto  conti- 
nentur,  et  aliis  locis  in  hoc  opere  a  nobis  ex- 
plicantur.  Hinc  denique  concluditur  altera 
pars,  quia  lex  naturalis  solum  prohibet  ma- 
lum,  quod  ex  se  habet  repugnantiam  contra 
rectam  rationem ;  prohibet  autem  hoc  malum; 
ergo  prohibet  quia  malum,  et  non  e  converso. 
Ha*c  ergo  clara  sunt,  solumque  superest  quses- 
tio  de  varietate  talis  peccati. 

3.  Perjurium  duobus  modis  accipitur.  — 
Oportet  autem  aecundo  advertere,  et  explicare 
voces,  ne  propter  earum  ambiguitatem  errare 
contingat.  Perjurii  igitur  vox  duobus   modis 

.  accipi  solet  ab  auctoribus,  videlicet,  in  lata  et 
stricta  significatione.  Primo  modo  perjurium 
significat  omnem  incautam  jurationem  ;  et  ita 
usus  est  illa  Hieronym.,  Jerem.  A,  ubi  cum 
posuisset  tres  comites  juramenti  subjungit : 
Si  ista  defuerint,  nequaquam  erit  juramen- 
tum,  sed  perjurium ;  et  refertur  in  cap.  22, 
quaest.  2.  Sic  ergo  perjurium  idem  est,  quod 
perversum  jnramentnm,  seu  mala  juratio. 
Alio  vero  modo  sumitur  stricte  perjurium  pro 
falso  juramento,  ut  definitGratian.,  22,  q.  2, 
in  princ,  seu  pro  mendacio  juramento  firma- 
to,  ut  definiunt  theologi  et  suinmistse,  cum 
Magistro,  in  3,  distinct.  39.  In  quo  sensu  vi- 
detur  accipi  Sapient.  14,  ubi  perjurium  inter 
gravia  peccata  ex  idololatria  orta  numeratur. 
Et  similiter  sumitur  verbum  pejerandi,  Prov. 
30,  ibi :  Aut  egestate  compulsus  furer,  et  per- 
jurem  nomen  Dei  mei,  negando  scilicet  furtum, 
cum  adjuratus  fuero,  ut  addit  ibi  Jansen., 
bene  declarans,  quomodo  illi  petitioni,  quam 
prsemiserat  :  Verba  mendacii  longe  /ac  a  me, 


bene  respondeat  altera  :  Paupertatem  ne  dede- 
ris  miJii,  ne,  scilicet,  mihi  sit  occasio  dicendi 
et  jurandi  falsum ;  hoc  ergo  est  perjurare.  Et 
in  eadem  stricta  significatione  videtur  sumi 
in  Scriptura,  quoties  ut  gravissimum  pecca- 
tum  prohibetur,  Levit.  19;  unde  Zach.  5  vi- 
detur  definiri,  perjurare  idem  esse,  quod  in 
nomine  Dei  mendaciter  jurare. 

4.  An  falsitas  sit  de  ratione  perjurii.  —  De 
perjurio  ergo  in  priori  significatione  sumpto, 
quseri  potest  an  de  ratione  illius  sit  falsitas, 
ita  ut  definiri  possit,  esse  juramentum  aliquo 
modo  falsum.  Nam  partem  affirmantem  indi- 
catD.  Thom.  2.  2,  q.  98,  art.  1,  in  corp.,  ad 
1 ;  sentit  enim  perjurium  illo  modo  sumptum 
esse  quasi  quoddam  analogum,  cujus  princi- 
pale  significatum  est  falsum  juramentum ;  alia 
vero  dicuntur  perjuria  per  quamdam  habitu- 
dinem  ad  falsitatem.  Nam  actus  (inquit)  hu- 
mani  specificantur  a  fine  ;  fiuis  autem  jura- 
menti  est  veritatis  confirmatio,  cui  veritati  et 
confirmationi  ejus  opponitur  falsitas,  et  ita 
falsitas  directe  evacuat  finem  juramenti,  ideo- 
que  falsitas  est  de  ratione  perjurii.  Qua^  ulti- 
ma  consequentia  videtur  in  hoc  fundari , 
quod  sicut  actus  humani  boni  et  studiosi  spe- 
cificantur  a  fine,  ita  vitiosi,  ut  tales  sunt,  su- 
munt  rationem  suam  ex  destructione  et  elon- 
gatione  a  iine  studiosi  actus.  Quia  ergo  omne 
perversum  juramentum  est  vitiosum,  et  suo 
modo  destruens  juramentum  religiosum,  ideo 
sicut  finis  juramenti  est  veritas,  ita  falsitas 
dicitur  esse  de  ratione  perjurii  in  tota  illa  la- 
titudine  sumpti;  tamen  quia  nou  omne  pra- 
vum  juramentum  seque  destruit  veritatem, 
ideo  non  est  hic  univocatio,  sed  analogia.  Nam 
falsum  juramentum  actu  et  omnino  deslruit 
veritatem,  et  ideo  illud  est  simpliciter  perju- 
rium;  juramentum  autem  incautum,  seu  non 
necessarium,  si  sit  verum,  non  destruit  actu 
veritatem,  sed  in  potentia,  vel  periculo ;  quia 
qui  sic  jurat,  interdum  poterit  falsum  jurare. 
Juramentum  vero  de  re  turpi,  quando  est  ve- 
rum,  et  cum  intentione  faciendi,  non  destruit 
actu  veritatem,  tamen  quoad  obligationem 
dicit  quamdam  habitudinem  ad  falsitatem, 
quia  non  debet  tale  juramentum  impleri,  et 
ita  omne  perjurium,  ut  complectitur  oiaw 
juramentum  iniquum,  dicit  ordinem  ad  falsi- 
tatem. 

5.  Resolutio  difficultatis .  —  Sed  licet  haec 
consideratio  et  analogia  quoad  denominatio- 
nem  perjurii  sustineri  possit  ,  nihilominus 
quoad  rem  ipsam  existimo,  non  omne  pecca- 
tum  irreligiositatis,  quod  male  jurando  com- 


CAP.  II.  DE  PK.ECEP 
mitti  potest,  dicerc  habitudinem  ad  falsita- 
tem,  sed  aliunde  posse  suam  malitiam  desu- 
mere.  Hoc  patet  imprimis  in  vano  juramento, 
id  est,  absque  uecessitate  facto,  quia  licet  fiat 
cum  summa  animadversione,  et  cautela  di- 
cendi  verum,  et  cavendi  omne  periculum  fal- 
sitatis',  nibilominus  peccaminosum  est  jura- 
mentum.  Et  tamen  de  illo  dici  non  potest, 
quod  reddatur  malum  propter  habitudinem 
potentialem  (ut  sic  dicam)  ad  falsitatem,  nec 
propter  periculum  ejus,  quia  nulla  major  po- 
tentia,  vel  majus  periculum  dicendi  falsum 
est  in  tali  juramento,  quam  si  esset  necessa- 
rium.  Ratio  autem  a  priori  est,  quia  Deus 
non  est  tantum  prima  veritas,  sed  etiam  est 
suprema  dignitas  et  auctoritas,  et  non  tantum 
ejus  veritati  debetur,  ut  non  invocetur  ad  fal- 
sum  firmandum,  nec  cum  periculo  falsitatis, 
sed  etiam  debetur  ejus  majestati,  ut  ad  vana 
et  levia  confirmanda  non  afferatur  ;  ergo  sine 
ulla  babitudine  ad  falsitatem  potest  intelligi 
irreligiositas  in  vano  juramento.  Idem  consi- 
derare  licet  in  juramento  turpi,  seu  injusto ; 
non  solum  enim  contingit  talis  defectus  in  ju- 
ramento  promifsorio,  sed  etiam  in  assertorio, 
ut  patet,  cum  aliquis  contra  justitiam  vel  cba- 
ritatem  revelat  occultum  crimen  ,  vel  alium 
gravem  defectum  proximi,  et  dictum  suum  ju- 
ramento  confirmat,  certus  omnino  existens  de 
veritate  rei,  quam  confirmat.  Ille  enim  peccat 
contra  religionem  juramenti,  et  non  propter 
habitudinem  ad  falsitatem,  quia  illa  veritas 
non  pendet  aliquo  modo  in  futurum,  sicut  in 
juramento  promissorio,  et  ita  ille  non  manet 
obligatus  ad  faciendum  falsum,  quod  dixit, 
nec  etiam  est  periculum  in  falsitate  rei  dictse, 
ut  supponitur ;  ergo  absolute  nascitur  irreli- 
giositas  ex  injustitia  rei  dictse  et  juratae.  Et 
ratio  est,  quia  ad  reverentiam  Dei  debitam  per 
se  spectat,  ut  non  afferatur  in  testem  etiam 
veritatis,  quandocum  injustitia  et  turpitudine 
profertur,  ut  1.  1,  cap.  3,  visum  est ;  ergo  si- 
ne  ullo  ordine  ad  falsitatem  invenitur  irreli- 
giositas  in  tali  juramento. 

6-  Objectio.  —  Occurritur  oljectioni.  —  Po- 
test  aliquis  dicere,  etiam  in  eo  casu  reperiri 
aliquam  habitudinem  ad  falsitatem,  vel  quia 
ille,  qui  sic  infamat  proximum,  practice  er- 
rat,  et  suum  errorem  juramento  confirmat; 
error  enim  practicus  qua^dam  falsitas  est;  vel 
quia  ille,  qui  sic  proximum  infamat,  quamvis 
juramento  suum  dictum  confirmaverit,  tene- 
tur  famam  restituere,  prout  poterit,  et  conse- 
quenter  retractare  dictum  suum,  quantum  si- 
ne  mendacio  valuerit.  Unde  aliqui  existimant 


TO  NON  raiiRANDI.  077 

illum  teneri  ad  dicendum  se  per  errorem  lo- 
cutum  fuisse ,  suhintelligendo  per  errorem 
practicum,  et  ita  manet  obligatus  ad  falsifi- 
candum  aliquo  modo  prius  juramentum,  sal- 
tem  quoad  externam  speciem,  seu  apparen- 
tiam  ;  ergo  illa  turpis  juratio  non  caret  aliqua 
babitudine  ad  falsitatem.  Sed  haec  imprimis 
non  probant  irreligiositatem  illius  juramenti 
positam  esse  in  bac  habitudine ;  quidquid 
enim  de  illa  sit,  tale  juramentum  est  irreli- 
giosum  ,  eo  ipso  quod  fit  ad  confirmandam 
veritatem  turpem,  seu  perniciosam  proximo. 
Deinde  dico  non  esse  necessariam  iliam  habi- 
tudinem,  quia  licet  injustitia  suppqnat  erro- 
rem  practicum,  Dei  testimonium  non  affertur 
ad  confirmandum  illum  actum,  ut  error  prac- 
ticus  est,  sed  solum  ut  est  narratio  queedam 
veritatis  ;  et  ita  ex  hac  parte  non  dicit  jura- 
mentum  illud  babitudinem  ad  errorem,  etiam- 
si  cum  illo  conjunctus  sit.  Item  licet  ex  illo 
facto  oriatur  obligatio  restituendi  modo  possi- 
bili,  non  tamen  mentiendo,  nec  significando 
prius  dictum  fuisse  falsum,  et  juramentum  ce- 
cidisse  suprafalsam  narrationem,  nam  hoc  es- 
set  mendacium  perniciosum  et  scandalosum. 
Et  prreterea  interdum  potest  esse  tale  pecca- 
tum  sine  obligatione  restituendi,  vel  retrac- 
tandi  nllo  modo  priorem  assertionem  ,  ut  si 
detractio  non  fuit  contra  justitiam,  sed  tan- 
tum  contra  charitatem  ;  vel  certe  si  quis  sua 
propria  turpia  facta  narret,  et  de  illis  glo- 
rietur,  cum  juramento  illa  confirmans,  et  simi- 
lia. 

7.  Perjurium  in  tota  latitudine  non  dicit 
respectum  ad  falsitatem.  —  Concludo  igitur, 
ad  irreligiosum  juramentum  generatim,  seu 
in  tota  sua  latitudine  sumptum ,  non  esse  ne- 
cessarium  ut  dicat  habitudinem  ad  falsitatem. 
Quapropter  si  vox  perjurium  tam  ample  su- 
matur,  ut  significet  irreligiosum  juramentum, 
necessarium  non  est  ut  per  falsitatem  definia- 
tur,  quia  ut  sic  non  dicit  habitudinem  ad  il- 
lam,  nec  ab  illa  speciem  sumit,  sed  a  perver- 
sitate  juramenti  abstracte  sumpta,  ut  dicit  de- 
fectum  cujuscumque  circumstantiee  debitse  ju- 
ramento ,  sive  illa  sit  veritas,  cui  opponitur 
falsitas,  sive  sit  justitia,  cui  opponitur  injusti- 
tia,  sive  judicium  seu  necessitas,  cui  opponi- 
tur  vanitas  seu  otiositas.  Atque  ita  perjurium 
in  hac  exceptione  nihil  aliud  est,  quam  illici- 
tum,  seu  irreligiosum  juramentum. 

8.  Quotuplesc  sit  perjurium. — Unde  ulterius 
constat ,  quotuplex  sit  perjurium  sic  sum- 
ptum ;  potest  enim  in  tria  membra  distingui. 
Primum  est  juramentum  vanum,  seu  super- 


678 


LIB.  III.  DE  JURAMENTI  PR/ECEPTIS,  ET  PECCATIS  EIS  CONTRARIIS. 


fluum  prfficise  sumptum.  Quod  addo,  quia 
omue  malum  juramentum  est  satis  vanum,  et 
snperfluum  ;  tamen  alia  prseter  hanc  habent 
aliam  malitiam  ;  specialiter  autem  attribuitur 
illud  nomen  juramento  pravo  ex  solo  illo  ea- 
pite,  sicut  dicitur  verbum  otiosum  illud,  quod 
caret  omni  utilitate,  etfinebono,  quando  aliam 
malitiam  non  habet.  Hoc  ergo  modo  dicilur 
juramentum  vanum  ,  quod  licet  sit  verum,  et 
non  injustum,  sine  necessitate  profertur.  Se- 
cundum  est  juramentum  injustum,  licetsitve- 
rum;  vocatur  autem  injustum,  quomodocum 
que  sit  turpe.et  inhonestum  ex  parte  materise, 
etiamsi  in  rigore  contra  justitiam  commutati- 
vam  non  sit ,  juxta  explicationem  datam  lib. 
1,  cap.  3,  de  comitibus  juramenti.  Tertium 
est  juramentum,  quo  mendacium  confirma- 
tur,  et  hoc  dicitur  proprie  et  stricte  perju- 
rium. 

9.  Quomodo  assignata  perjurii  memora  inter 
se  differant  ?  —  Sed  quseret  aliquis,  an  hsec 
tria  ditferant  specie  in  ratione  perjurii,  id  est 
in  ratione  vitii  moralis,  seu  peccati  religioni 
oppositi.  Respondeo  primo,  probabile  esse  non 
differre  specie,  sed  tanquam  perfectum  et  im- 
perfectum  in  eadem  specie,  quia  omnia  illa 
juramenta  prava  privant  eadem  honestate  ju- 
ramenti,  quee  unica  est,  licet  ex  pluribus  cir- 
cumstantiis  consurgat;  et  ideo  licet  destruatur 
ex  defectu  variarum  circumstantiarum ,  ea- 
dem  privatio  semper  est,  idemque  peccatum  ; 
sicut  est  probabile  de  intemperantia  ratione 
quantitatis,  et  qualitatis  ,  vel  modi.  Addo 
vero  etiam  posse  probabiliter  defendi,  differre 
specie  secundum  illas  malitias,  quia  opponi- 
tur  cultui  Dei,  secundum  varia  ejus  attributa; 
nam  proprium  perjurium  opponitur  directe 
veritati  Dei;  injustum  autem  juramentum  vi- 
detur  opponibonitati;  vanum  autem,  reveren- 
tiee  debitse  auctoritati  et  majestati  Dei.  Quid- 
quid  vero  sit  de  speculatione  in  ordine  ad  mo- 
res,  certum  est  ita  distingui,  ut  regulariter 
necessarium  sit,  particularem  juramenti  de- 
fectum  in  confessione  aperire  ;  quia,  ut  vide- 
bimus,  infinite  (ut  sic  dicam)  in  gravitate  dis- 
tinguuntur,  regulariter  loquendo. 

40.  Materiale  et  formale  perjurium.  —  Est 
autem  circa  hos  tres  defectus  considerandum, 
dupliciter  posse  inter  jurandum  committi,  sci- 
licet,  materialiter  et  formaliter,  id  est,  libere 
et  voluntarie,  sive  directe,  sive  indirecte,  vel 
sine  libertate,  ex  ignorantia,  vel  naturali  inad- 
vertentia.  Quam  partitionem  de  perjurio  tra- 
diditGlossa,  22,  q.  \,  in  princ.  Et  licet  maxi- 
me  habeat  locum  in  perjurio  stricto,  tamen 


cum  proportione  applicanda  est  ad  generale 
perjurium,id  est,  ad  omne  juramentumdefec- 
tuosum;  quia  in  quolibet  potest  defectus  esse 
voluntarius,  vel  involuntarius.  Quando  ergo 
defectus  mere  materialiter  intervenit ,  non 
meretur  nomen  perjnrii,  quia  vitium  morale 
non  est.  Sicut  e  contrario,  qui  ex  intentione 
jurat  falsum,  licet  contingat  materialiter  dice- 
re  verum,  perjnrus  est,  ut  ait  D.  Thom.,  q. 
98,  art.  4,  ad  3,  quia  formaliter  falsum  jurat; 
ita  ergo  e  converso,  qui  ex  intentione  verum 
juratnon  est  perjurus,  licetmaterialiterfalsum 
sitquod  jurat,  et  idem  est  de  aliis  defectihus. 
Oportet  autem  ut  defectus  sit  mere  materialis, 
ita  ut  desit  intentio,  tam  formalis  et  directa 
quam  indirecta,  seu  imputata  propter  negli- 
gentiam,  ut  commune  est  aliis  peccatis,  et  hoc 
explicabitur  inferius.  Hic  ergo  a  preesenti 
consideratione  excludimus  defectus  omnino 
materiales,  quia  morales  non  sunt;  alios  vero 
omnes  explicabimus. 

\  1 .  Perjurium  dari  potest  tam  in  assertorio, 
quam  inpromissorio  juramento. — Advertit  de- 
nique  d.  GIos.,  in  princ.  22,  q.  \,  perjurium 
contingere  tam  in  juramento  assertorio,  quam 
in  promissorio,  quia  in  utroque  potest  esse 
vel  deesse  veritas :  in  altero  in  dicendo,  in  al- 
tero  autem  in  faciendo  quod  dictum  est;  unde 
unum  possumus  vocare  perjurium  falsitatis, 
aliud  infidelitatis.  Nos  vero  addimus,  hanc  dis- 
tinctionem  cum  proportione  habere  locum  in 
perjurio  generaliter  sumpto,  seu  in  omni  jura- 
mento  irrehgioso  ,  quia  tam  promissorium 
quam  assertorium  juramentum  vanum  et  ini 
quum  sine  falsitate  inveniri  possunt.  Et  ideo 
ut  distinctius  procedamus,  prius  de  perjurio 
assertorio,  postea  de  promissorio  dicemus.  Ne 
tamen  sit  in  nominibus  confusio,  solum  per- 
jurium  falsum  seu  infidele,  perjurium  vocabi- 
mus,  hsec  enim  stricta  significatio  jam  usu  re- 
cepta  est,  tanquam  famosior,  et  tanquam  con  - 
tinens  graviorem  et  magis  propriam  juramen- 
ti  irreverentiam,  alia  vero  appellabimus  vana 
et  iniqua  juramenta.  Quibus  addemus  jura- 
mentum  fictum,  seu  dolosum,  quod  in  solo 
promissorio  distingui  potest  a  perjurio,  et 
prsedictae  divisioni  non  additur,  quia  vo.l  jura- 
mentum  non  est,  vel  quando  est  juramentum, 
propriam  malitiam  a  preedictis  distinctam  non 
habet,  ut  videbimus. 

12.  Objectio .  — Occurritur  oljeciioni. —  Una 
superest  objectio  contra  priorem  generalem  ac 
trimembrem  divisionem,  quia  videtur  diminu- 
ta.  Nam  juramentum  verum  per  falsos  deos 
est  iniquum  juramentum^,  unde  etiam  dici  po- 


CAP.  III.  AN  PERJURIUM  SIT  GRAVE 

terit  perjurium  in  prioriampla  sianifieatione; 
et  tamen  sub  nullo  illorum  membrorum  con- 
tinetur.  Ad  banc  objectionem  variis  modis  sa- 
tisfieri  potest.  Primo  enim  quia  haec  trimem- 
bris  divisio  per  proportionem  ad  illos  rres  co- 
mites  datur;  dici  ergo  potest,  boc  membrum 
sub  juramento  vano  comprehendi,  quia  sine 
judicio  et  discretione  fit.  Secundo,  D.  Thom., 
d.  qufest.  89,  art.  1,  ad  2,  respondetjuramen- 
tum  per  falsum  deum  non  poni  in  illa  parti- 
tione,  quia  non  est  perjurium,  quia  ex  ?e  non 
destruit  veritatem,  nec  dicit  ullam  babitudi- 
nem  adfalsitatem.  Additertio  pntest,  peccatum 
hoc  non  contineri  sub  perverso  juramento  bic 
diviso,  non  solum  quia  non  dicit  babitudinem 
ad  falsitatem,  sed  etiam  quia  non  est  verum 
juramentum,  verum  (inquam)  in  essendo,  sed 
est  tantum  juramentum  putatum  et  fictum  ; 
hic  autem  dividitur  juramentum  verum  in 
dicto  sensu.  Quatenus  vero  ex  conscientia  erro- 
nea  illud  est  juramentum,  sic  non  ponitur  in 
numero  cum  dictis  tribus  pravis  juramentis, 
sed  ad  sincmla  reducitur  cnm  proportione  , 
nam  etiam  tale  jnramentum  potest  esse  de 
mendacio.  et  de  re  prava,  et  de  re  vana,  non 
oportet  ergo  augere  divisionem.  Accedit  tan- 
dem,  quod  illud  non  est  tantum  pravum  jura- 
mentum,  sed  est  blaspbemia  et  idololatria, 
juxta  supra  dicta  tract,  3,  lib.  1,  cap.  6;  et 
ideo  a  prsesenti  consideratione  exeluditur. 

CAPUT  III. 

UTRUM   PERJURIUM  ASSERTORIUM    SIT    PECCATUM 
MORTALE  ADE0  GRAVE  UT  ALIA  EXCEDAT  ? 

1.  Non  defuerunt  hasretici  qui  perjuriumli- 
citum  esse  dixerint,  ut  de  Apostolicis  refert  id 
Prateol.,  verb.  Apostolici,  ejusdemque  hsere- 
sis  meminit  Bernard.,  serm.  65  in  Cant.,  non 
indicat  tainen  illorum  haereticorum  auctorem, 
imo  nullum  habuisse  significat  serm.  66.  Dicit- 
que  non  simpliciter  approbasse  perjurium,  sed 
ad  occullandum  secretum  suee  doctrinre,  atque 
ita  in  ore  habuisse  hane  sententiam  :  Jura, 
perjura,  secretum  prodere  noli.  Quse  verba  ha- 
buisse  in  suis  dogmatibus  Priscillianistas,  re- 
fert  August.  ha?res.  70,  etlib.  2  Retract.,  cap. 
60,  et  lib.  Contra  mendacium,  eap.  1  et  2,  ubi 
etiam  cap.  18  et  19  insinuat,  eos,  qui  dixerunt 
aliquando  licere  mentiri,  consequenter  etiam 
dixisse  aliquando  licere  pejerare,  quos  ibi  beue 
impugnat.  Et  in  eodem  errore  fuisse  hsereti- 
cos  dictos  Flagellantes  refert  Prateol.,  sub  eo- 
rum   nomine,   quamvis  Gerson ,   in  traetati: 


1'ECCATUM,  ET  AN  ALIA  EXCEDAT.  679 

quem  de  illis  fecit,  1  part.,  Alphab.  22,  a 
princ,  id  non  referat.  Hujus  erroris  nullum 
fundamentum  relatum  invenio.  Fortasse  isti 
pro  nihilohabebant  juramentum,  et  ad  Dei  re- 
verentiam  vel  injuriam  nihil  pertinere  puta- 
bant;  sedillud  mirabile  cst,  ut  recteBernard. 
notat,  quod  illimet,  qui  scrupulosissime  dice- 
bant  juramenti  usum  esse  omnino  prohibi- 
tum,  perjurium  approbabant  ad  sua  falsa  dog- 
mata  occultanda. 

2.  Perjurium  nunquam  licet.  —  Duo  ergo 
sunt  certa  de  fide.  Primum  est,  perjurium  esse 
ita  malum  et  prohibitum,  ut  in  nullo  casu  li- 
ceat.  Hoc  constat  ex  clarissimis  probibitioni- 
bus  Scriptura?,  Exod.  20,  Matth.  5,  et  aliis  c.  \ 
adductis.  Item  ex  communi  sensu  totius  Ec- 
clesise,  et  omnium  canonum,  et  Catholicorum 
Doctornm,  quos  in  re  clara  referre  superfluum 
est.  Ratio  vero  est,  quia  est  contra  praeceptum 
naturale  negativum,  quod  semper  et  pro  sem- 
per  obligat,  Item  mendacium  est  ita  intrinse- 
ce  malum  ,  ut  nunquam  possit  honestari  , 
etiamsiad  quemcumquefinem  videatur  neces- 
sarium  ;  ergo  multo  minus  perjurium  asserto- 
rium,  quod  et  mendacium  supponit,  et  in  il- 
lius  confirmationem  Deum  testem  adducit.  Et 
in  sequenti  dubio  hoc  magis  confirmabitur. 

3.  Perjurium  semper  est  mortale.  —  Secun- 
dum  assertum  de  fide  certum  est,  hoc  pecca- 
tum  esse  ex  genere  suo  mortale,  et  valde  gra- 
ve.  In  hoc  etiam  sine  controversia  conveniunt 
omnes  Theologi.  Et  probatur,  quia  est  contra 
prseceptum  secundum  primee  tabula?  ,  quod 
est  gravissimum,  et  consequenter  contra  reli- 
gionis  virtutem  in  materia  maxime  pertinente 
ad  divinum  honorem.  Est  etiam  hoc  perju- 
rium  maxime  contra  finem  juramenti;  nam 
finis  jmamenti  est  confirmatio  veritatis ;  per- 
jurium  vero  directe  nititur  facere  illud  confir- 
mationem  falsitatis.  Denique  ex  ratione  sua 
est  maxime  charitati  Dei  contrarium,  et  con- 
sequeuter  etiam  proximi ;  est  ergo  suo  genere 
peccatum  mortale.  Unde  in  cap.  22,  q.  1 , 
graoide  scelus  appellatur. 

4.  Perjurium  rdigioni  adversatur. — Tertio, 
certnm  est  hoc  peccatum  contineri  inter  vitia 
contraria  religioni.  Nam  ,  sicut  juramentum 
est  actus  religionis,  ita  perjurium  est  contra 
illam,  nam  essentialem  suam  malitiam  sumit 
exinjuria,  quam  Deo  infert.  Dubitari  autem 
hic  potest,  ad  quod  genus  vitii  contrarii  reli  - 
gioni  hoc  peccatum  spectet.  Quidam  enim 
dicunt  esse  sacrilegium ;  hoc  neque  est  consen- 
taneum  doctrinse  D.  Thomse,  neque  divisioui 
vitiorum  contra  religionem,  quam  supra  tra- 


680  LIB;  III.  DE  JURAMENTl  PR.ECEPTI 

didimus,  tract  3,,  lib.  1,  eap.  1 ;  nam  D.  Tho- 
mas,  q.  98,  art.  %  docetperjurium  esse  pecca- 
tum  religioni  contrarium,  quia  Deo  ipsi  irre- 
verentiam  exhibet;  statim  vero,  queest.  99, 
docet  sacrilegium  esse  peccatum,  per  quod  ir- 
reverentia  infertur  rebus  saeris ;  distinguit  er- 
gospeciehsec  vitia.  Etideo  nos  supra  diximus 
contineri  sub  irreligiositate  specialiter  sum- 
pta,  prout  dicit  vitium  oppositum  divino  eul- 
tui  per  defectum.  et  ita  dicendum  est,  subillo 
genere  esse  specificum  vitium,  a  blasphemia, 
et  aliis  ibi  enumeratis  distinctum. 

5.  Jam  vero  superest  explicandum  quanta 
sit  gravitas  hujus  peccati,  quod  per  compara- 
tionem  ad  alia  peccata  inquirendum  est.  Et 
nrimo  comparari  potest  cum  aliis  peccatis  con- 
tra  Deum,  in  qua  compar3tione  primo  certum 
est,  pcccata  eontra  virtutes  theologicas  esse  ex 
suo  genere  graviora.  Quia  hoc  per  se  solum 
est  contra  religionem,  quse  inferior  virtus  est; 
peccata  autem  contra  nobiliores  virtutes  ex 
suo  genere  graviora  sunt,  quia  malum  consis- 
tit  in  privatione  boni,  unde  ex  se  tanto  majus 
est,  quanto  excellentius  bonum  destruit.  Con- 
firmatur,  quia  simili  argumento  supra,  tract. 
3,  lib.  1,  cap.  6,  ostendimns,  blasphemiam  ex 
suo  genere  minus  grave  peccatum  esse,  quam 
illa ,  quse  sunt  contra  virtutes  theologicas , 
quamvis  illud  inter  peccata  contra  religionem 
in  verbis  existentia  maximum  esse  videatur. 

6.  Secundo  dicendum  est,  perjurium  non 
esse  gravissimum  omnium  peccatorum,  quae 
sunt  contrareligionem.  Probatur,  quia  ex  suo 
gcnere  gravior  est  blasphemia,  ut  in  dicto  loco 
ostendi.  Item,  absolute  et  per  se  loquendo, 
majus  peccatum  est  juramentum  per  falsos 
deos,  licet  de  veritate  sit,  quam  perjurium  per 
verum  Deum.  Hoc  etiam  dixi  loco  citato,  quia 
malitiam  blasphemise  et  idololatriae  continet, 
quae  gravfcres  sunt.  Locum  autem  August., 
Epist.  54,  ubi  videtur  dicere  oppositum,  expo- 
sui,  ut  intelligatur  de  excessu  perjurii  exten- 
sivo,  non  intensivo.  Alise  vero  comparationes 
perjurii  fieri  possuntadfractionem  voti,  etad 
simoniam,  etad  aliapeccatacontra  religionem. 
In  quibus  breviter  dico,  per  se,  et  ex  vi  objecti, 
post  idololatriam  et  blasphemiam,  perjurium 
assertorium  videri  gravius  cseteris  peccatis  con- 
trareligionem;  excedit  enim  fractionem  voti, 
quiaobligatiojuramenti  assertorii  gravior  est, 
ntsupra  ostendi.Excedititem  simoniam,  quia 
immediatius  est  contra  Deum,  et  majorem  illi 
irrogat  injuriam,  ut  videbimus.  Perjurium  au- 
tem  promissorium,  seu  infidelitatis,  infra  voti 
fractionem  constituendum  videtur,juxtasupe- 


5,  ET  PECCATIS  EIS  CONTRARIIS. 
rius  dicta  in  lib.  2  de  comparatione  illius  jura- 
menti  cum  voto.Denique  ex  circumstantiis  pos- 
sunt  ita  aggravari  alia  peccata,  ut  excedant 
perjurium.  Quando  vero  augmentum  gravita- 
tis  ad  illum  gradum  perveniat,  solus  Deuscer- 
to  dicere  potest,  ut  in  puncto  sequenti  dicam. 

7.  An  perjurium  sit  gravius  homicidio.  — 
Secundo,  dubitari  solet  an  perjurium  sit  gra- 
vius  omnibus  peccatis,  quse  contra  proximum 
committuntur,  et  praesertim  conferri  solet  cum 
homicidio,  quod  videtur  inter  illa  esse  gravis- 
simum.  In  qua  eomparatione  multi  Theologi 
docuerunt,  homicidium  esse  gravius  peccatum 
perjurio  :  Durand.,  3,  distinct.  39,  qusest.  5, 
num.  8  et9;  Richard.  ,  art.  A,  qusest.  1; 
Gabr.,  q.  2,  art.  3,  dub.  A;  Major,  qusest.  5; 
et  Angelus,  verb.  Perjurium,  num.  8.  Qui 
omnes  sic  argumentantur.  Perjurium  oppo- 
nitur  latrige,  homicidium  charitati,.  saltem  ex 
ea  parte ,  qua  proximus  est  ex  charitate  dili- 
gendus ;  ergo  homicidium  opponitur  nobiliori 
virtuti ;  ergo  est  gravius  peccatum  ex  genere 
suo.  Hsec  vero  ratio  nullius  momenti  esse  vi- 
detur,  quiafalsa  est  secunda  pars  antecedentis 
cum  proportione  intellecta.  Homicidium  enim 
proxime  ac  formaliter  non  est  contra  charita- 
tem,  sed  contra  justitiam  humanam,  quae  in- 
ferior  virtus  est  quam  religio,  et  ita  posset 
argumentum  retorqueri.  Dixi  autem  cumpro- 
portione  intellecta,  quia  si  homicidium  intelli- 
gitur  esse  contra  charitatem  proximi,  median- 
te  justitia,  sic  non  servatur  proportio  in  parti- 
tione  vel  illatione.  Quia  etiam  perjurium  est 
contra  charitatem  Dei  mediante  religione  , 
uude  ex  hac  parte  graviori  modo  repugnat 
charitati  perjurium,  quam  homicidium.  Acce- 
dit,  quod  simili  discursu  probari  posset,  adul- 
terium  esse  gravius  peccatum  perjurio  ,  quia 
opponitur  charitati  proximi,  et  idem  est  de 
aliis  'peccatis  gravissimis  contra  proximum, 
ut  sunt  violatio  virginis  per  vim  et  rapinam, 
infamatio  proximi  cum  falso  testimonio,  et  si- 
milia,  quia  etiam  sunt  eodem  modo  contra 
charitatem  proximi,  et  tamen  de  cseteris  pec- 
catis  fatentur  dicti  auctores,  praesertim  Ri- 
chard.  ,  esse  minus  gravia  perjurio ;  et  ita 
idem  Richardus  fatetur,  rationem  hanc  non 
cogere.  Unde  ha;c  opinio  magis  videtur  fun- 
dari  solutione  rationis  in  contrarium,  ut  vide- 
bimus. 

8.  Secunda  sententia.  —  Est  ergo  secunda 
sententia  dicens,  perjurium  esse  gravius  pec- 
catum  homicidio.  Ita  tenet  D.  Thoin.,  Quod- 
lib.  1,  art.  8;  sequitur  Gerson.,  1  p.,  alpha- 
bet.  13,  lit.  V,  in  Serm.  contra  assertiones 


CAP.  III.  AN  PERJURIUM  SIT  GRAVE 
Joannis  Parvi.  ItemSylvest.,verb.  Perjurium, 
1,  q.  2  ;  Soto,  lib.  8  de  Jusftt.,  q.  2,  art.  3  ; 
Turrecr. ,  in  c.  Prcedicandum ,  22,  q.  1  ;  Co- 
var.  supra,  p  \,  §  7,  n.  4,  ubi  refert  Guillel. 
Peraldum,  in  Summa  virt.  et  vit.,  2  tom., 
tract.  9,  p.  2,  c.  4,  ubi  duodecim  rationibus 
conatur  banc  sententiam  ostendere ;  et  sunt 
aptae  ad  exaggerandam  perjurii  gravitatem, 
pra^sertim  pro  concione  ;  tamen  ad  punctum 
qusestionis  parum  faciunt. 

9.  Duobus  igitur  modis  probat  D.  Thomas 
sententiam  suam :  unus  est  a  posteriori,  seu  a 
signo,  nam,  ut  ait  Paulus  :  Finis  omnium  con- 
troversiarum  est  juramentum  ;  et  ita  etiam  ad- 
bibetur  in  causa  homicidii  ad  terminandam  il- 
lam,  et  veritatem  inquirendam.  Ergo  signum 
est  perjurium  reputari  gravius  homicidio 
nam  si  esset  levius,  frustra  peteretur  a  sus- 
pecto,  seu  accusato  de  homicidio ;  praesume- 
retur  enim  quod  qui  majorem  homicidii  cul- 
pam  commisisset  ,  non  vereretur  minorem 
committere.  Hanc  vero  rationem  impugnat 
Gabriel,  et  objicit,  quia  sequeretur  perjurium 
esse  gravius  peccatum  quam  hseresis,  quia 
etiam  in  causa  hseresis  adhibetur  juramen- 
tum.  Quam  instantiam  conatur  eludere  Soto, 
quia  haereticus  per  errorem  labitur,  et  ideo  in 
sua  apprehensione  putat  gravius  peccatum  es- 
se  perjurium,  quamsuam  opinionem.  Sed  non 
oportet  vim  facere  in  materiali  exemplo :  nam 
blasphemia  et  idololatria  peccata  sunt ,  quae 
sine  errore  proprio  commiltuntur,  et  sunt  gra- 
viora  perjurio,  ut  ibi  et  aliis  locis  fatetur  D. 
Thomas ;  et  tamen  etiam  in  eorum  causis  ad- 
hibetur  juramentum.  Non  ergo  adhibeturju- 
ramentum  ad  extorquendam  concessionem 
alicujus  criminis,  quia  perjurium  gravius  pec- 
catum  sit  quam  crimen  de  quo  tractatur  ;  in- 
terdum  enim  ita  erit,  interdum  non  erit,  ut 
ostensum  est.  Tunc  ergo  adhibetur,  quia  si 
forte  homo  interrogatus  non  commisit  delic- 
tum,  confirmabit  veritatem,  quantum  potest ; 
si  vero  commisit,  sperari  potest  non  additu- 
rum  gravissimum  peccatum  post  aliud  quan- 
tumvis  grave,  quia  multiplicatio  peccatorum 
gravius  malum  est ,  quam  unum  peccatum 
tantum,  caeteris  paribus. 

10.  Alius  modus  proftandi  dictam  senten- 
tiam.  —  Alius  modus  probandi  hanc  senten- 
tiam  est  a  priori,  quia  juramentum  est  contra 
prseceptum  primse  tabulae  ,  et  contra  Deum 
proxime  ac  directe ,  et  contra  virtutem  reli- 
gionis  :  homicidium  autem  est  contra  praece- 
pta  secundae  tabulae,  et  contra  proximum  im- 
mediate,  et  contra  humanam  justitiam,  qute 


PECCATUM,  ET  AN  ALIA  EXCEDAT.  681 

infcrior  virtus  est.  Verumtamen  ex  his  prin- 
cipiis  generalibus  non  satis  probari  videtur : 
nam  ex  illis  solum  infertur  peccatum  contra 
preccepta  prima?  tabulse  esse  gravius  ex  gene- 
re,  quam  peccatum  contra  praiceptum  secun- 
da3  tabulae,  comparando  nimirum  maximum 
ad  maximum,  ad  quod  satis  est  quod  idolola- 
tria,  verbi  gratia,  vel  blaspbemia  ex  suo  ge- 
nere  sit  gravius  peccatum  quam  homicidium  ; 
non  tamen  necesse  est  ut  omne  peccatum,  in 
specie  sumptum,  contra  Deum ,  religionem , 
aut  prsecepta  primae  tabulae  sit  gravius  alia 
specie  peccati  contenta  sub  peccatis  contra 
praecepta  secundae  tabulse.  Probathoc  Gabriel, 
nam  violare  festum  est  contra  praecepta  primae 
tabulae,  et  non  est  tam  grave,  sicut  adulte- 
rium  vel  homicidium.  Ad  quod  etiam  respon- 
det  Soto  heerendo  in  materiali  exemplo ,  in 
quo  invenit  differentiam,  quia  illud  peccatum 
est  tantum  contra  jus  Ecclesiae.  et  ex  ea  parte 
minus  grave  est.  Verumtamen  cum  malitia 
sit  ejusdem  speciei,  non  videtur  hoc  multum 
referre.  Aliud  vero  exemplum  afferri  potest 
de  violatione  voti,  quae  non  videtur  esse  tam 
grave  peccatum  sicut  homicidium ,  sed  fortas- 
se  eadem  de  illo  movebitur  quaestio.  Aliud  sit, 
quia  irreverenter  orare  et  invocare  Deum,  pe- 
tendo  ab  illo  aliquid  indecens,  est  contra  prse- 
ceptum  divinum ,  in  prsecepto  primee  tabulae 
contentum,  et  tamen  nemo  dicet  esse  tam 
grave  ex  genere  suo,  sicut  homicidium.  Item 
si  ratio  illa  est  efficax,  probabit  patricidium 
esse  minns  grave  peccatum  quam  perjurium, 
quod  licet  consequenter  admittant  aliqui,  vi- 
detur  per  se  incredibde,  et  contra  communem 
sensum.  Ratio  denique  afferri  potest,  quia  sub 
uno  genere  sunt  ineequales  species,  et  nihil 
obstat  quominus  aliqua  species  inferioris  ge- 
neris  superet  aliam  generis  superioris.  Quod 
in  speciebus  naturalibus  et  physicis  contingit, 
ut  nunc  supponimus ,  et  in  virtutibus  et  acti- 
bus  earum,  nam  licet  charitas  sit  excellentior 
spe  et  fide,  nihilominus  credere  vel  sperare 
in  Deum,  potest  esse  melior  actus,  quam  di- 
lectio  proximi  etiam  ex  charitate  ;  ergo  etiam 
in  peccatis  poterit  hoc  reperiri. 

41.  Difficultatis  resolutio.  —  Quapropter 
censeo  in  hac  comparatione  aliquid  inveniri, 
de  quo  ferri  potest  certum  vel  magis  verisimi- 
le  judicium,  et  aliquid,  iu  quo  vix  potest  hu- 
mano  modo  fieri,  quod  in  aliis  similibus  com- 
parationibus  observandum  censeo.  Declaro 
priorem  partem ,  nam  clarum  videtur  ha?c 
duo  peccata  se  habere  sieut  excedens  et  exces- 
sum,  Nam  perjurium   sine  dubio  excedit  ex 


LIB.  III.  DE  JURAMENTI  PR/ECEPTIS.  ET  PECCATIS  EIS  CONTRARIIS. 


682 

parte  personse  crii  facit  injuriam,  ut  eonstat; 
homicidium  antem,  ex  parte  irr.eparabilis  no- 
cumenti,  quod  infert;  nam  tollit  vitam  huma- 
nam,  quse  in  bonis  hujus  vitse,  et  externis 
maximum  est,  et  restitui  non  potest ;  perju- 
rium  autem  non  infert  reale  nocumentum 
personae,  sed  solum  in  affectu  et  irreverentia 
ex  parte  jurantis.  Item  perjurium  excedit  ex 
parte  virtutis,  cui  immediate  opponitur,  ut 
bene  supra  probatum  est ;  at  homicidium  ex- 
cedere  videtur,  quia  servata  proportione  ma- 
gis  offendit  justitiam,  cui  opponitur,  quam 
perjurium  religioncm ;  nam  inter  peceata 
contra  justitiam  commutativam  homicidium 
videtur  esse  maximum,  perjurium  autem  non 
est  maximum  inter  peccata  contra  religionem. 
Quamvis  autem  justitia  sit  minus  perfecta 
quam  religio.,  tamen  absolute  est  valde  per- 
fecta,  et  illi  propinquissima ;  et  ideo  videtur 
posse  unus  excessus  in  peccatis  cum  alio  com- 
pensari.  Denique  perjurium  plane  videtur 
excedere  in  essentiali  specie  malitiee,  et  hoc 
maxime  videtur  intendere  D.  Thomas.  Et  pa- 
tet,  quia  peccatum  sumit  speciem  essentialem 
vel  ex  objecto,  vel  ex  honestate,  qua  privat ; 
utrumque  autem  est  excellentius  in  peccato 
perjurii,  ut  ex  dictis  constat.  Declaratur  prre- 
terea  ratione  insinuata  a  Govar.,  quia  perju- 
rium,  quantum  est  ex  se,  tollit  certitudinem 
divini  testimonii,  et  consequenter  destruit 
quasi  primum  principium  confirmandi  et  sta- 
biliendi  humana  foedera  et  pacta,  quod  indi- 
cat  magnam  deordinationem  essentialem  talis 
vitii.  Et  nihilominus  negari  non  potest  quin, 
ordinarie  ac  moraliter  loquendo,  homicidium 
excedat  in  gravitate  circumstantiarum ;  tum 
quia  difficilius  committitur,  et  ipsi  etiam  sen- 
sibili  naturee  magis  repugnat,  unde  est  si- 
gnum  majoris  deordinationis ;  est  enim  ma- 
gis  scandalosum,  et  ideo  gravius  inter  homi- 
nes  punitur. 

42.  Sitne  perjttrium  gravius  adulterio? — 
Jam  vero  solum  potest  superesse  quaestio,  an 
secundum  moralem  sestimationem  homici- 
dinm  sequivaleat  perjurio,  vel  etiam  illud  su- 
peret.  Quse  comparatio  solum  in  hoc  consis- 
tere  potest.  an  apud  Deum  sit  dignum  majori 
poena,  omnibus  pensatis.  Ethoc  dico  esse  no- 
bis  incertum,  nec  posse  i  lteram  partem  ra- 
tione  sufticienter  ostendi;  suspicor  tamen, 
comparando  unum  perjurium  ad  unum  homi- 
cidium,  vel  maximum  ad  maximum,  gravius 
puniri  homicidium.  Quod  in  ahquo  etiara 
peccato,  contra  inferiores  virtutes  habente 
maximam  quamdam  deordinationem  contin- 


gere  credibile  est;  utpeccatum  maximum  con- 
tra  naturam  videtur  esse  detestabihus  apud 
Deum,  et  gravius  puniri,  quam  perjurinm. 
De  adulterio  autem  communiter  censetur  esse 
minus  grave  quam  perjurium,  de  quo  videri 
potest  Richar.  supra,  art.  2,  nam  quoad  ma- 
litiam  speciiicam  et  essentialem,  sine  dnbio 
itaest;  quoad  gravitatem  vero  poenalem  (ut 
sic  dicam)  apud  Deum,  non  est  res  tam  clara. 
Qnia  malitia  adulterii  majori  conatu,  affectu 
et  duratione  committi  solet,  et  multiplex  est, 
et  ordinarie  habet  conjunctas  plures  malas 
circumstantias,  quam  perjurium ;  et  ideo 
fortasse  apud  Deum,  singula  singulis  com- 
pensando,  gravius  punitur  quodlibet  adulte- 
rium,  quam  unumquodque  perjurium. 

CAPUT  IV. 

AN  PERJURIUM    ASSERTORIUM    SEMPER   SIT   PEGCA- 
TUM   MORTALE  EX    PARTE  MATERIjE  ? 

1.  Triplex  est  mendacium. — Dicimus,  ex 
parte  materice,  quia  ex  inadvertentia  et  inde- 
liberatione  interdum  esse  potest  veniale,  ut 
capite  sequenti  dicemus.  Agimus  etiam  de 
materia  quoad  mendacium,  seu  (quod  idem 
est)  quoad  defectum  veritatis  in  assertione 
jurata,  nam  de  aliis  defectibus  in  judicio  vel 
justitia  postea  dicemus.  Mendacium  igitur 
triplex  est  :  perniciosum,  jocosum  et  officio- 
sum ;  de  pernicioso,  omnes  fatentur  semper 
esse  peccatum  mortale  confirmare  illud  jura 
mento,  quia  semper  materia  illa  gravis  est. 
De  jocoso  vero,  et  a  fortiori  de  officioso,  po- 
test  dubitari,  quia  videtur  materia  levis ;  et 
peccatum  licet  sit  mortale  ex  genere,  potest 
fieri  veniale  ex  paite  materise.  In  qno  Gof- 
fred.,  in  cap.  Quod  autem ,  et  c.  ult.,  22, 
qusestion.  2,  asseruit,  perjurium  jocosum  esse 
peccatum  veniale.  Ita  refert  Angel.,  verb.  Per- 
jurium,  qiii  licet  dicat  contrarium  essetutius, 
nihilominus  ait  posse  teneri  opinionem  Gof- 
fredi  ;  quia  mendacium  jocosum  non  est  pro- 
prie  mendacium,  ut  sentit  Augustinus,  libr. 
Queestionum  in  Genes.,  qusest.  \ 45,  et  habe- 
tur  in  d.  cap.  Quod  autem.  Citat  etiam  pro 
hac  sententia  Navarrus  Glossam  solemnem, 
in  cap.  Veniens,  de  Jurejurand.,  ubi  non  in- 
venitur.  Id  vero  sentire  videtur  Glossa  in  c. 
TJnum,  §  Nunc,  in  fin.,  verb.  Juramus,  25 
d.  Scotus  etiam,  3,  distinct.  39,  articulo  pri- 
mo,  dicit,  communiter  concedi,  quod  nnicum 
perjurium  leve  non  est  peccatum  mortale ; 
sed  non  intelligit  de  levitate  materise,   sed  de 


CAP.  IV.  AN  PER.1URIUM  SEMPER  SIT  PECCATUM  MORTALE. 


683 


levitate  loquendi  ex  indeliberationc,   de  quo 
postea. 

2.  Conclusio.  — Perjurium  ex  parte  materkp 
semper  est  mortale.  —  Nihilominus  communis 
et  certa  sententia  est,  omnc  assertorium  por- 
jurium,  de  qnocumque  mendacio  sit,  etiam 
levissimo,  esse  peccatum  mortale,  et  ita  nun- 
quam  fieri  posse  veniale  ex  levitate  materiae. 
Ita  sentiunt  D.  Thomas,  dicta  qusest.  98,  art. 
3^  ad  2  ;  et  ibi  Cajetanus,  Soto,  et  alii  Theo- 
logi,  in  3,  d.  39;  dicunt  enim  perjurium  deli- 
beratum  semper  esse  mortale  peccatum,  so- 
lumque  posse  fieri  veniale  per  surreptionem. 
Scotus,  qusest.  unica,  art.  2;  Richar.,  art.  3, 
qusest.  2,  et  alii.  Item  Summistse,  verb.  Per- 
jurium,  praesertim  Sylvest.;  Navarr.,  c.  10,  n. 
6;  Covar.,  lib.  1  Variar.,  c.  1 ,  n.  2,  et  in  d. 
c.  Quamvis  pactum, -p&rt.  1,  §  0,n.  4.  Ratio  ve- 
roest,  quia  levitas  materiae  mendacii  estacci- 
dentaria  ad  gravitatem  malitise  juramenti; 
nam  respectu  juramenti  omne  mendacium 
est  materia  gravis. 

3.  Probatur  conclusio.  —  Quod  declaratur 
multis  modis.  Trimo,  quia  illa  gravitas  vel 
levitas  mendacii,  ut  mendacium  est,  consistit 
in  hoc,  quod  fiat  sine  detrimento  alterius,  vel 
cum  illo,  vel  cum  utilitate,  vel  sine  illa;  per- 
jurium  autem  ut  sic,  non  inde  accipit  suam 
malitiam,  vel  gravitatem,  sed  ex  hoc  prsecise, 
quod  Deus  adducitur  in  testem  falsitatis ;  ad 
hoc  autem  parum  refert  quod  falsitas  sit  per- 
niciosa,  necne;ergo.  Secundo,  licetinhomme 
affirmare  mendacium  jocosum  sit  levis  culpa, 
tamen  in  Deo  dicere  lcvissimum  mendacium 
esset  summa  imperfectio,  quia  eo  ipso  amit- 
teret  eminentiam  prima?  veritatis;  ergo,  qui 
Deum  affert  in  testem  mendacii,  etiam  mini- 
mi,  maximam  injuriam  illi  irrogat,  et  quan- 
tum  est  ex  se,  privat  illum  sua  infallibili  ve- 
ritate,  et  consequenter  tacite  protestatur,  vel 
Deum  non  omnia  scire,  vel  non  esse  summe 
bonum,  cum  mentiri  possit.  Tertio  hinc  fit, 
ut  quodlibet  perjurium  evacuet,  quantum  in 
se  est,  juramentum  fine  suo  finiendi  contro- 
versias,  et  firmandi  veritatem. 

•4.  Respondetur  objectionibus.  —  Ad  argu- 
mentum  ergo  in  contrarium  patet  solutio  ex 
dictis;  nam  levitas  materiae  facit  peccatum 
esse  veniale,  quando  diminuit  formalem  deor- 
dinationem  inventam  in  tali  materia  respectu 
talis  peccati;  ul  levitas  materiae  diminuit  fur- 
tum,  quia  diminuit  nocumentum,  et  acceptio- 
nem  rei  alienre  invito  domino ;  in  prsesenti 
autem  non  minuitur  id,  quod  est  per  se  in 
objeeto    perjurii.  Dices  :    etiam    mendacium 


potest  esse  majus  et  minus  in  ratione  mendacii; 
plus  cnim  mentitur,  qui  dicit  ibi  esse  decem 
homines,  cum  tantum  sint  duo,  quam  qui  di- 
cit  esse  tres,  et  sic  de  aliis.  Respondeo  :  cum 
veritas  consistat  in  indivisibili,  eo  ipso  quod 
ab  illa  perfecta  adoequatione  receditur,  tota 
veritas  destruitur.  Et  in  hoc  consistit  gravitas 
pcrjurii,  quod  Deus  adducitur  in  testem  asser- 
tionis  quse  veritatem  non  habet,  quia  hoc  est 
directe  contra  primam  veritatem,  et  ejus  infal? 
libilem  auctoritatem,  unde  totum  aliudaug- 
mentum  falsitatis  per  majorem  recessum  a 
veritate,  quasi  per  accidens,  et  quasi  nihil 
reputatur. 

5.  Ad  id  vero,  quod  Angelus  dicebat,  men- 
dacium  jocosum  non  esse  simpliciter  menda- 
cium,  respondetur  falsum  hoc  esse ;  namsifal- 
sitasrevera  affirmetur,  etiam  perjocum,  men- 
dacium  est,  quia  est  falsa  assertio  contra  men- 
tem,  et  in  hoc  consistit  ratio  mendacii ;  finis 
autem  extrinsecus  est.  Augustinus  autem  in  d. 
loco  intelligendus  videtur,  quando  locutio  ita 
fit  per  jocum,  ut  ex  ipso  modo  jocandi  satis 
intelligi  possit,  non  affirmari  id  quod  dici  vi- 
detur,  sed  solum  ad  lusum  proferri.  Et  licet 
hoc  admittatur  in  simplici  sermone,  tamen 
quando  adhibetur  juramentum,  vix  habet  lo- 
cum  hsec  interpretatio,  nisi  constaret  verba 
non  asserendo,  sed  materialiter,  vel  sine  in- 
tentionejurandi  proferri.  Quia  si  vereacfcr- 
maiiter  juramentum  adhibetur,  eo  ipso  satis 
significatur  rem  constanter  affirmari,  et  ideo 
excusari  non  potest  a  mendacio ,  et  conse- 
quenter  nec  a  perjurio,  nec  a  mortali  peccato, 
etiamsi  propter  jocum  proferatur.  Imo  addit 
D.  Thomassupra,  perjuriumjocosum  quodam- 
modo  gr-avius  esse,  quia  videtur  continere 
majorem  contemptum  Dei.  Quod  etiam  nota- 
vit  Sy\vesk.,Juramentum,  2,  q.  6;Covar.,  d.  4 
p.,  §  6,  n.  5. 

6.  Perjurium  ex  quocumque  fine  semper  est 
mortale.  —  Atque  hinc  colligitur  primo,  quo- 
tiescumque  id  ,  quod  asseritur  vel  negatur, 
mendacium  est,  juramentum  illi  additum  esse 
peccatum  mortale ,  quocumquc  fine  bono,  vel 
malo ,  necessario  vel  voluntario  id  profera- 
tur,  id  est,  sive  falsum  juretur  ad  defenden- 
dum  innocentem  ,  sive  ad  damnandum,  sive 
pro  bono  privato,  sive  pro  communi,  sive  gra- 
vissima  necessitate  urgente,  sive  ex  malitia ; 
semper  enim  est  peccatum  mortale,  ob  ra- 
tionem  factam,  licet  ex  circumstantiis  possit 
esse  magis  vel  minus  grave,  magis  in  ratione 
injustitise  ,  vel  alia  simili,  quam  in  ratione 
perjuriij  nisi  interdum  propter  majus  vel  mw 


684 


LIB.  III.  DE  JURAMENTI  PR/ECEPTIS,  ET  PECCATIS  EIS  CONTRARIIS. 


nus  volmitarium.  Similiter  si  deest  veritas  in 
minima  parte  assertionis,  id  satis  est  ad  pec- 
catum  mortale  cum  earlem  proportione.  Dixi 
autem,  quotieseumque  id ,  quod  asseritur,  vel 
negatur,  mendacium  est ,  quia  si  ex  circum- 
stantiis  mutetur  sensus  verborum,  et  totius  as- 
scrtionis,  ita  ut  assertio,  sic  dicta  sine  jura- 
mento,  non  reputaretur  mendacium,  necjura- 
mentum  additum  erit  perjurium,  et  ita  ex  eo 
capite  poterit  excusari  a  mortali  peccato.  Au 
vero  aliunde  non  excusetur,  dicemus  cap.  6, 
ubi  de  bis  amphibologicis  locutionibus  traeta- 
bimus. 

7.  Jurare  ut  certum  id  quod  est  incertum, 
est  mortale  peccatum.  —  Secuudo  infertur ,  si 
juramento  assertorio  desit  veritas  ex  parte 
certitudinis,  et  modi  confirmandi  quod  asse  - 
ritur,  peccatum  mortale  committi.  Patet,  quia 
quacumque  ratione  desit  veritas  ,  juratur  id 
quod  falsum  est ,  et  boc  semper  est  mortale. 
Hac  ratione,  qui  jurat  ut  certum  quod  non 
certo  scit,  mortaliter  peccat,  quia  et  exponit 
se  periculo  falsitatis  dicti,  et  in  actu  exercito 
dicit  falsum,  scilicet  se  certo  scire  quod  certo 
non  scit.  Hoc  autem  intelligendum  est,  quan- 
do  juramentum  fertur  in  rem  ipsam,  prout  est 
in  se ;  si  autem  quis  juret  se  ita  sentire,  vel 
illud  esse  verisimile,  aut  credibile,  vel  credi- 
bilius,  si  de  hoc  videatur  sibi  esse  certus,  non 
peccabit.  Sic  etiam,  qui  in  re  speculativa,  et 
sub  opinione  posita  jurat  alteram  partem  esse 
veram,  prseter  peccatum  levitatis  ( nam  ridi- 
culum  est  tale  juramentum,  ut  lib.  \  diximus 
cum  D.  Thom.,  q.  89,  art.  l),erit  etiam  grave 
peccatum  ex  defectu  veritatis,  quia  mauifesto 
periculo  jurandi  falsum  se  exponit,  cum  res 
in  se  dubia  sit.  Si  vero  juramentum  cadat  in 
solam  probabilitatem  rei,  vel  affirmationem 
quod  jurans  ita  sentiat ,  non  erit  perjurium 
directe,  nec  indirecte ;  tamen  ordinarie  tale 
juramentum  habet  defectum  judicii  et  pru- 
dentiae. 

CAPUT  V. 

UTRUM  JURAMENTUM  ASSERTORIUM,  INCAUTUM 
QU0AD  VERITATEM  ,  SEMPER  HAREAT  MA- 
LITIAM   PERJURII,    AC   SUBINDE   MORTALEM. 

1.  Juramentum  dupliciter  potest  esse  incau- 
tum.  —  Duobus  modis  potest  dici  juramentum 
incautum  :  primo,  quia  sine  necessitate  fit,  et 
consequenter  sine  debito  judicio  et  pruden- 
tia,  quoad  occasionem  vel  causam  jurandi,  li- 
cet  non  desit  advertentia  sufficiens  ad  caven- 


dam  falsitatem  et  dicendam  veritatem  ;  et  de 
hoc  defectu  nunc  non  tractamus,  quia  ad  ve- 
ritatem  non  spectat.  Alio  mododici  potest  ju- 
ramentum  incautum,  quod  fit  sine  sufficicnti 
cautela,  et  advertentia  cavendi  morale  pericu- 
lum  falsitatis  ;  et  de  hoc  nunc  tractamus.  In 
quo  sunt  aliquae  regulee  morales  certse. 

2.  Prima  rcgula  de  incauto  juramento.  — 
Prima  est :  qui  jurat  aliquid  putans  esse  fal- 
sum  ,  semper  peccat  mortaliter  ratione  perju- 
rii,  etiamsi  contingat  rem  in  se  veram  esse, 
et  licet  ille  per  crassam  ignorantiam  puta- 
verit  illam  esse  falsam.  Sumitur  ex  Augusti- 
no,  serm.  I  8  de  Verb.  Apost. ;  divo  Thoma, 
q.  98,  art.  1,  ad  3;  Sot.,ihi,  et  aliis ;  Sylvest., 
Juramentum,  2,  quoestione  sexta,  Perjurium, 
qusest.  1,  et  ibi  aliis  Summist. ;  Navar.,  c.  12, 
n.  9.  Ratio  est  clara,  quia  ille  formaliter  jurat 
falsum  et  mentitur,  quia  contra  mentem  for- 
malitei  loquitur  ,  et  inde  sumit  actus  mali- 
tiam,  ut  ait  D.  Thomas,  2.  2,  q.  HO,  art.  1, 
ad  1 ,  unde  ille  etiam  jurat  mendacium ;  est 
ergo  perjurus,  nam  quod  res  fuerit  vera,  con- 
tiugens  et  per  accidens  fuit.  Unde  nihil  refert 
quod  falsa  illa  existimatio  fuerit  per  crassum 
errorem  ,  et  supinam  ignorantiam ,  quia  hoc 
vel  culpam  perjurii  potius  auget ,  quia  vide- 
tur  augere  affectum,  et  contemptum  jurandi 
falsum  ;  vel  saltem  impertinenter  se  habet, 
quia  non  minuit  temeritatem  nec  malitiam 
affectus  ad  jurandum  mendacium. 

3.  Secunda  regula. —  Secunda  regula  est: 
quando  juratur  falsum,  existimando  esse  ve- 
rum,  si  existimatio  fuit  cum  sufficienti  adver- 
tentia,  et  probabili  existimatione  veritatis,  ex- 
cusabitur  culpa  perjurii,  et  consequenter  vel 
non  erit  peccatum,  vel  saltem  non  mortale. 
Doctrina  est  communis  et  clara,  ejusque  fun- 
damentum  est,  quia  veritas  vel  falsitas  jnra- 
menti  non  tam  ex  re  jurata,  quam  ex  con- 
scientia  ct  mente  jurantis  attenditur,  ut  notat 
D.  Thomas  citatis  locis,  et  bene  cxplicat  Soto, 
d.  libr.  8,  q.  2,  art.  3,  concl.  6;  sed  in  illo  casu 
juramentum  illudest  verum  in  ordinead  men- 
tem  jurantis;  non  est  ergo  perjurium,  nec  per 
sepeccatum.  Etin  idem  redit,  quod  actus  vo- 
luntatis  non  specificantur  ab  objecto,prout  est 
in  re,  sed  prout  apprehenso  et  proposito  per 
intellectum ;  sed  objectum  illius  voluntatis 
jurandi  est  confirmatio  veritatis  sub  ratione 
et  apprehensione  veritatis ;  ergo  per  se  ille 
actus  non  est  in  specie  perjurii,  sed  veri  jura- 
menti.  Requiriturautem  probabilisexistimatio 
veritatis,  quia  si  hsec  probabilitas  desit,  te- 
mere  juratur,  et   imprudenter,    ac    subinde 


CAP.  VJ.  AN  CONSUETUDO  JUIUNDI 
ignorantia  falsitatis,  quse  in  re  ipsa  inest,  non 
excusat  a  culpa,  quia  ipsa  iguorantia  volunta- 
ria  est.  Et  consequenter  licet  ille  directe  velit 
jurare  veruin,  indirecte  et  interpretativc  vult 
jurare  falsura,  ideoque  malitia  perjuriiilliim- 
putatur,  quia  ad  peccandum  sufficit  volunta- 
rium  indirectum,  per  quod  (ut  aiunt)  reduci- 
tur  actus  in  naturam  suee  formse,  id  est,  mo- 
raliter  constituitur  in  illa  specie  malitiae,  in 
qua  constitueretur,  si  cognitio  et  directa  in- 
tentio  intercederent.  Quin  potius  licet  contin- 
gat  postea  in  re  verum  esse,  quod  juratum 
est,  eadem  erit  culpa  perjurii,  quia  hsec  com- 
missa  fuit,  quando  homo  se  exposuit  periculo 
pejerandi ;  et  quod  postea  non  fuerit  falsitas 
subsecuta,  materiale  fuit,  et  per  accidens,  seu 
casu,  et  ideo  non  excusat.  In  hoc  autem  pec- 
candi  modo  est  latitudo,  sicut  etiam  in  negli- 
gentia  consideratiouis  debitae,  vel  culpa  igno- 
rantise  esse  potest ;  unde  si  negligentia  gravis 
fuerit,  erit  etiam  culpa  gravis :  si  autemfuerit 
levis,  peccatum  erit  veniale,  non  ex  levitate 
materia^,  sed  ex  surreptione,  seu  defectu  liber- 
tatis.  Quod  generale  est  in  hoc  modo  peccan- 
di  in  quacumque  materia,  et  in  hac  cum  pro- 
portione  applicandum  est,  juxta  exigentiam 
rerum ,  et  negotiorum  de  quibus  tractatur, 
ut  recte  declarant  Cajet.,  verb.  Perjurium , 
Soto,  et  alii. 

4.  Tertia  regula.  —  Hinc  sequitur  regula 
tertia,  juramentum  iiicautum  quoad  veritatem 
dicendaru,  semper  esse  peccatum  perjurii,  non 
tamen  semper  esse  mortale.  Loquor  de  incauto 
proprie,  seu  privative  et  moraliter ;  nam  po- 
test  jurari  per  inadvertentiam  naturalem,  vel 
ad  dictum  ipsum,  vel  saltem  ad  juramentum, 
et  tunc  non  est  peccaturn,  quia  non  est  actus 
humanus;  illudvero  nonest  proprie  juramen- 
turn  incautum,  quia  hsec  vox  indicat  moralem 
defectum  per  privationem  debitse  consideratio- 
nis.  Dico  etiam,  quoad  veritatem  dicendam, 
quia  potest  esse  juramentum  incantum,  quoad 
alias  circumstantias  prudentis  judicii,ut  supra 
dixi;  de  quo  postea  dicetur.  Sic  ergo  clara  est 
assertio  ex  dictis :  nam  quod  illud  juramentum 
peccaminosum  sit,  patet,  quia  non  fit  pruden- 
ter,  sed  cum  periculo  falsitatis,  et  qui  amat 
periculum,  peribit  in  illo.  Quod  vero  malitia 
illa  pcrjurii  sit,  manifestum  est,  quia  malitia 
illius  actus  in  hoc  consistit,  quod  homo  se  ex- 
ponit  periculo  jurandi  mendacium  ;  sed  hsec 
malitia  ejusdem  speciei  est  cum  malitia  men- 
dacii  jurati.  Nam  in  universum  malitia  mo- 
ralis  periculi  ejusdem  rationis  estcum  malitia 
eventus ;  ut  fornicari,  et  se  exponere  periculo 


INCAUTE  SIT  PECCATUAI  MORTALE.  685 

foruicandi  ejusdem  malitiae  sunt ,  quia  est 
transgressio  ejusdem  pra^cepti,  et  idem  objec- 
tum ;  solumque  difterunt,  sicut  perfcctum  et 
imperfectum,  directe  voluntarium  in  se,  vel 
in  causa.  Deniqne  malitiam  illam  non  semper 
esse  mortalem,  circa  secundam  regulam  satis 
declaratum  est.  Nam  interdum  potest  esse  tam 
parva  negligentia  circa  advertentiam  periculi, 
ut  non  sufficiat  ad  plenam  libertatem  necessa- 
riam  ad  peccandum  mortaliter.  Aliquando 
etiam  potest  esse  surreptio  in  proferendo  ipso 
juramento,  et  ex ea  parte  excusari.  Quando  ve.ro 
tanta  sit  inadvertentia  ut  excuset  hoc  modo, 
non  potest  certaregula  prsescribi,  sedprudens 
arbitrium  necessarium  est. 

CAPUT  VI. 

AN   CONSUETUDO  JURANDI    1NCAUTE   C0NST1TUAT 
H0MINEM   IN   STATU  PECCATI. 

1.  Habitus  peccati  non  est  peccatum.  —  Ju- 
ramenta  incauta  maxime  censentur  aggr-avari 
ex  consuetudiue.  et  ideo  ad  declarandum  quo 
sensu  hoc  verum  sit,  hanc  queestiouem  prse- 
mittimus  de  consuetudine  jurandi,  an  sit  pec- 
catum,  vel  constituat  horainem  in  statu  pec- 
cati ;  ita  enim  facilius  constabit  an  possit  effi- 
cere,  ut  aliquod  juramentum  sit  peccatum 
mortale,  quod  sine  consuetudine  non  esset. 
De  consuetudine  igitur  jurandi,  quidamindis- 
tincte  dicunt  esse  peccatum  grave,  alii  esse 
statum  peccati,  seu  constituere  hominem  in 
statu  peccati  mortalis;  alii  utrumque  indis- 
tincte  negant,  ut  latius  tractat  Sot.,  locis  ci- 
tatis,  licetnon  admodum  distincte.  Sed  quod 
ad  peccatum  attinet,  manifestum  est  consue- 
tudinem  ut  sic,  qualiscumque  illa  sit,  non  esse 
unum  aliquod  peccatum.  Duoenim  in  consue- 
tudine  spectari  possunt,  scilicet  frequentia  et 
numerus  actuum,  vel  habitus  inde  generatus. 
De  habitu,  constat  non  esse  peccatum,  sed 
posse  esse  effectum  peccati;  nam  peccatum 
est  dictum  vel  factum,  etc,  contra  legem  Dei. 
Item  prsecepta  non  dantur  de  habitibus,  sed 
de  actibus,  quia  in  his  est  totususus  libertatis. 
Item  peccatum  est  poena  dignum,  habitus  non- 
nisi  ratione  actus.  Frequentia  autem  actuum 
non  est  unum  aliquod  opus  distiuctum  a  sin- 
gulis,  sed  est  collectio,  et  numerus  omnium 
actuum,  per  quos  talis  consuetudo  facta  est.  Un- 
de  sic  sumpta  consuetudo  jurandi  non  est 
unum  aliquod  juramentum,  sed  collectio  mul- 
torum,  et  consequenter,  etiamsi  illa  juramenta 
peccaminosasint,consuecudoillanonestpecca- 


686 


LIB.  111.  DE  JURAMENTI  PR^CEPTIS,  ET  PECCaTIS  EIS  CONTRARIIS. 


tum,  sed  collectio  et  nnmerus  peecatorum. 
Quapropter  talis  consuetudo,  si  per  centum 
juramenta  facta  est,  nec  habet  majorem  ma- 
litiam  quam  sit  in  aggregato  tot  peccatorum, 
nec  meretur  majorem  pcenam.  Igitur  de  hoc 
puneto,  an  illa  consuetudo  sit  peccatum,  nulla 
potest  esse  dubitabilis  queestio.  Nam  singula- 
re  peccatum  nec  est,  nec  esse  potest;  plura 
vero  peccata  esse  poterunt  juxta  qualitatem 
et  modum  juramentorum,  quibus  talis  consue- 
tudo  effecta  est. 

2.  Consuetudo  jurandi  in  duplici  differentia 
esse  potest.  —  Et  ideo  ad  expediendum  aliud 
punctum  de  statu  peccati,  duo  distinguere  ne- 
cesse  est,  scilicet,qualitatem  actuum,  qui  con- 
suetudinem  constituunt,  et  quid  significctur 
nomine  status  peecati.  Circa  primum  distin- 
guere  possumus  duos  modos  consuetudinis  ju- 
randi.  Primus  est,  quando  quis,  licet  frequen- 
ter  juret,  et  fortasse  etiam  sine  necessitate 
vel  utilitate,  non  tamen  sine  veritate,  neque 
sine  sufficienti  advertentia  ut  quod  jurat  ve- 
rum  sit.  Qui  modus  consuetudinis  inveniri  po- 
test,  vel  in  homine  qui  consuevit  nunquam 
mentiri,  etiam  sine  juramento,  vel  etiam  in 
illo  qui  mentiri  solet  sine  juramento,  non  ta- 
men  cum  illo  ;  quae  diversitas  ad  prsesens  pa- 
rum  refert,  nt  dicemus.  Secundus  moduscon- 
suetudinis  est,  quando  aliquis  tam  verum 
quam  falsum  jurare  consuevit.  Quod  etiam 
duobus  modis  accidere  potest :  unus  est,  quan-  , 
do  etiam  directe  advertendo  solet  quis  falsum 
jurare.  Alius  est,  quando  consuetudo  jurandi 
tauta  est,  ut  homo  sine  sufficienti  diligentia 
ad  dicendum  verum  frequenter  juret,  etiamsi 
nunquam  juret  falsum  ex  formali  intentione, 
aut  advertendo  falsum  esse  quod  jurat. 

3.  Status  peccati  tripliciter  accipipotest. — 
Gircastatum  veropeccatidistinguendnm  etiam 
est ;  nam  tribus  modis  accipi  potest  status  pec- 
cati.  Primo,  pro  statu  actualis  peccati,  et  bic 
seususestimproprius,  et  inusitatus,  et  imperti- 
nens  ad  rem  prsesentem;  quia  talis  status  non 
constituitur  per  consuetudinem,  sed  per  quem- 
cumque  actum  peccati  mortalis.  Secundo  modo 
accipitur  pro  statu  pure  babituali,  et  sic  dici 
solet  esse  in  statu  peccati  mortalis,  qui  pecca- 
tum  mortale  commisit,  et  illud  uon  retracta- 
vit,  nec  veniam  illius  consecutus  est.  Et  bic 
etiam  sensus  licet  sit  magis  proprius  et  usita- 
tus,  non  deservit  prasenti  instituto,  quia  res- 
pectu  perjurii  ad  bunc  statum  non  est  neces- 
saria  consuetudo,  sed  unico  perjurio  commis- 
so,  et  non  retraclato,  relinquitur  homo  in  illo 
statu.  Tertio  modo  esse  potest  status  peccati 


mortalis,  quasi  medius  inter  actum  et  babi- 
tum,  qma  ad  illum  nec  necessarium  est  actu 
peccare,  nec  sufficit  peccasse,  sed  ultra  per- 
manentiam  in  peccato  commisso,  addit  tan- 
tam  deordinationem  illius  status,  ut  de  se  sit 
objectum  novi  peccati  mortalis,  ita  ut  quoties 
bomo  advertit  se  esse  in  tali  statu,  et  vult  per- 
manere  in  illo  formaliter,  vel  indirecte,  no- 
vum  peccatum  mortale  committat.  Sic  dicitur 
esse  in  statu  peccati,  qui  tenetur  restitue- 
re  ,  et  non  restituit  cum  possit,  quia  ex 
vi  illius  status  semper  actu  peccat,  solumque 
interdum  non  peccat,  quia  de  illo  actu  non 
considerat ;  quoties  vero  considerat,  et  ita  per- 
manere  vult,  actu  peccat;  et  ita  ille  status  et 
est  objectum  peccati  mortalis,  et  de  se  est 
quasi  continuum  peccatum  externum,  quam- 
vis  ex  defectu  attentionis,  et  actualis  voluntatis 
interrumpatur.  Hoc  ergo  tertio  modo  in  prse- 
senti  accipitur. 

A.  Primum  modum  consuetudinis  in  jura- 
mento,  non  esse  ex  se  peccatum  grave.  —  Juxta 
bsec  ergo  dicendum  est  primo,  primum  mo- 
dum  consuetudinis,  nec  esse  peccatum  grave 
de  se,  nec  collectionem  peccatorum  morta- 
lium,  nec  constituere  bominem  in  statu  pec- 
cati  mortalis.  Probatur,  quia  licet  illa  jura 
menta  sint  frequentia,  nullum  illorum  de  se 
est  perjurium,  quia  nec  ex  formali  intentioue 
(nam  supponitur  cum  illa  frequentia  jurandi 
esse  intentionem  semper  jurandi  verum), 
neque  ex  indirecta  aut  interpretativa  volun- 
tate,  quia  supponitur,  semper  jurare  cum 
sufficienti  advertentia  dicendi  verum.  Ne- 
que  etiam  per  talem  frequentiam  dici  po- 
test  homo  constitui  in  morali  periculo  aliquan- 
do  jurandi  falsum,  quia  in  singulis  actibus 
semper  facit  moralem  diligentiam  sufficien- 
tem  ad  vitandum  voluntarium  mendacium, 
ut  etiam  supponitur ;  ergo  non  se  conjicit  in 
morale  periculum  perjurii  formalis.  Nam  ii- 
cet  contingat  interdum  decipi,  illud  semper 
erit  materiale  mendacium,  unde  illud  pericu- 
lum  neque  est  de  peccato  committendo,  nec 
potest  dici  morale,  sed  naturale;  quia  quod 
hominievenit  praeter  voluntatem,  et  moralem 
diligentiam  cavendi  illud,  casuale  est  seu  na- 
turale,  non  morale.  Et  licet  consultius  esset 
non  se  exponere  huic  materiali  periculo,  fre- 
quenter  jurando  verum,  et  cum  illa  adverten^ 
tia,  non  possumus  dicere  cum  fuudamento, 
hoc  cadere  sub  obligatiouem  peccati  mortalis , 
cum  periculum  non  sit  de  peccato  mortali, 
nec  gravem  injuriam  diviui  ncminis  includat. 

5.  Atque  hinc  aperte  sequitur,  consuetudi- 


CAP.  VI.  AN  CONSUETUDO  JURANDl 
nem  hanc  nihil  conferre  ad  accusandum,  vel 
excusandum  juramentum,quod  prseter  inten- 
tionem  jurantis  contingit  esse  de  re  falsa; 
nam  in  individuo  considerandus  est  actus  ju- 
randi,  et  inadvertentia  cum  qua  fit.  Quod  si 
illa  actualiter  fuit  ex  notabili  negligentia,  non 
excusabit  consuetudo  advertendi  ordinarie  et 
frequenter  in  aliis  juramentis;  nam  illud  opor- 
tuit  facere,  et  lioc  non  omittere ;  sicut  licet 
homo  frequenter  soleat  uni  tentationi  resis- 
tere,  si  semel  conscntiat,  non  excusatur  a  gra- 
vi  cuipa,  propter  aliarum  victorias.  Si  vero  in 
illo  etiam  juramento  sufficiens  diligentia,  et 
advertentia  posita  est,  vel,  sffuit  negligentia 
aliqua,  fuit  venialis,  non  accusabitur,  nec 
reddetur  gravior  propter  talem  consuetudi- 
nem  jurandi,  quia  illa  non  constat  ex  gravi- 
bus  peccatis,  nec  cohstituit  hominem  in  statu 
peccati;  et  consequenter  non  facit  ut  praesens 
actus  jurandi,  quatenus  contingit  esse  de  re 
falsa,  magis  voluntarius  sit,  quam  si  non  es- 
set  talis  consuetudo,  ut  ex  dictis  constat ;  er- 
go  non  est  unde  aggravare  possit  talem  cul- 
pam. 

6.  Consuetudinem  jurandi  indiscrimindtim 
venom  vel  falsum  cum  adtertentia,  esse  aggre- 
gationem  peccatorum  gravissiviorum.  —  Se- 
cundo  dicendum  est  alteram  consuetudinem 
jurandi  indiscriminatim  verum  vel  falsuin, 
etiam  cum  advertentia  et  directa  voluntate, 
esse  aggregationem  quamdam  gravissimorum 
peccatorum ;  et  quamdiu  voluntaria  est  talis 
consuetudu.  constituere  hominem  in  statupec- 
cati  mortalis.  Prior  pars  manifesta  est,  quia 
in  tali  homine  fere  omnes  actus  jurandi  sunt 
perjuria,  et  peccata  mortalia  ex  quibus  cou- 
surgit  et  coalescit  talis  consuetudo.  Dico  au- 
tem  fere,  et  non  simpliciter,  omnia  illa  pecca- 
ta  esse  mortalia,  quia  non  obstante  tam  prava 
eonsuetudine,  si  interdum  ille  homo  advertat 
verum  esse  quod  jurat,  in  eo  actu  non  erit 
perjurus,  nec  peccabit  mortaliter,  quia  ex  ob- 
jecto  non  habet  talem  maiitiam  ;  nec  consue- 
tudo  est  circumstantia  quee  illam  inducat, 
quia  soluin  se  habet  quasi  materialiter  et  con- 
comitanter  ad  talem  actum,  et  non  afhcit  il- 
lum. 

7.  Dices:  quamvis  actu  ille  juret  verum, 
tamen  est  ita  affectus,  quod  sequejuraret  fal- 
sum,  si  sibi  esset  commcdum.  Respondeo  hunc 
affectum  fortasse  existere  quasi  iu  habitu, 
quod  non  sufficit  ad  actualiter  peccandum  ; 
imo,  licet  in  prsescientia  Dei  verum  esset, 
illum  non  minus  fuisse  juraturum  in  tali 
occasione,  si  falsum  sibi  proponeretur,  nihilo- 


INCAUTE  SIT  PECCATUM  MORTALE.  687 

minus  de  facto  non  imputaretur  ad  culpam, 
quodactu  comniissum  non  est.  Solum  ergo  im- 
putaretuiv,  si  homo  haberetactu  illum  affectum 
conditionatum  et  propositum,  quod  non  minus 
juraret,  si  esset  falsum,  et  tunc  esset  illud  aliud 
concomitans  peccatum  internum  et  mentale  ; 
actus  autcm  jurandi  hic  et  nunc  non  esset 
perjurium  nec  peccatum,  quia  non  ex  illo  af- 
fectu  procedit,  sed  ex  voluntate  jurandi  veri- 
tatem  sufficienter  cognitam.  Quia  vero  is,  qui 
talem  consuetudinem  habet,  regulariter  parum 
curat  de  adhibenda  diligentia  debita  ad  veri- 
tatem  dicendam,  ideo  omnia  juramenta  ejus, 
regulariter  etiam  loquendo,  gravia  peccata 
sunt,  et  malitiam  perjurii  habent,  vel  ratione 
falsitatis,  vel  ratione  periculi  ejus. 

8.  Atque  hinc  facile  probatur  altera  pars  de 
statu  peccati,  in  qua  supponitur  consuetudi- 
nem  csse  voluntariam.  Et  sic  probatur.  Quia 
exvi  talis  consuetudinis  ille  homo  estin  morali 
occasione  proxima,  et  periculo  pejerandi;  er- 
go  ex  vi  illius  est  in  statupeccatimortalis  jux- 
ta  sensum  superius  declaratum.  Item  status 
consurgens  ex  illaconsuetudine  est  ita  inordi- 
natus,  et  contrarius  bonis  moribus,  ut  volun- 
tarie  illum  aimittere,  aut  retinere  per  actua- 
lem  voluntatem,  sit  peccatum  mortale ;  ergo 
signum  est  illum  esse  statum  peccati  mortalis. 
Dixi  autem,  quandiu  vdantaria  est  talis  con- 
suetudo,  quia  si  illa  displiceat  efficaciter,  ita 
ut  homo  proponat,  quocl  in  se  est  facere  ad 
tollendam  talem  consuetudinem,  ex  vi  illius 
propositi  interrumpitur  consuetudo,  et  retrac- 
tatur  quantum  ad  affectum  hominis.  Et  ideo 
ratione  solius  habitus,  qui  tunc  durat,  non 
poterit  dici  esse  in  statu  peccati  mortalis  ;  quia 
licet  adhuc  homo  versetur  in  periculo,  non 
tamen  in  voluntario  periculo  ;  neque  etiam  in 
sequali,  quia  propositum  efficaxmultumjuvare 
potest  contra  consuetudinem.  Et  difficuitas 
illa,  vel  periculum  quod  talis  consuetudo  se- 
cum  affert,  effectus  peccati  est,  non  status 
peccati,  quando  voluntas  contra  illam  nititur. 
Quia  vero  ille  status  tam  pravee  consuetudinis 
per  proprios  actus  voluntarios  comparatus 
est,  tamdiu  censetur  voluntarius  ,  quandiu 
per  propositum  efficax  non  retractatur  ;  si 
vero  jam  est  simpliciter  invoiuntarius  ratione 
contrarii  propositi,  non  potest  dici  status  pec- 
cati.  Atque  hinc  constat,  quod  si  talis  consue- 
tudo  jam  est  invoiuntaria,  non  poterit  ratione 
illius  imputari  ad  peccatum  incautum  jura- 
mentum,  quod  de  facto  sine  morali  adverten- 
tia  factum  e?t,  quia  jam  illa  coasuetudo  non 
est  moralis,  sed  quasi  uaturalis.  Quid  vero  in 


688 


LIB.  III.  DE  JURAMENTI  PR/ECEPTiS,  ET  PECCATIS  EIS  CONTIIARIIS. 


hoc  puncto  dicendum  sit,  quando  talis  con- 
suetudo  voluntarie  durat  et  statum  peccati 
constituit,  in  sequenti  capite  dicetur. 

9.  Consuetudo  jurandi  cum  sufficienti  ad- 
vertentia,  sine  debita  tamen  cautione,  consue- 
tudo  est  pejerandi.  —  Dico  tertio  :  consuetudo 
jurandi  cum  sufficienti  advertentia  ad  ipsum 
juramentum,  quamvis  esse  non  soleat  cum 
directa  voluutate  jurandi  falsum,  si  tamen  sit 
absque  debita  cautione  ac  diligentia  ad  solam 
veritatem  cognitam  juramento  confirinaudam, 
consuetudo  est  pejerandi,  et  hominem  consti- 
tuit  in  statu  peccati  mortalis,  donec  retracte- 
tur  per  pcenitentiain,  seu  propositum  de  se 
efiicax.  Hsec  assertio  constat  ex  prsecedenti, 
et  cum  proportione  accipienda  est,  quia  jura- 
meutum  hoc  modo  incautum  peccatum  mor- 
tale  est,  et  malitia  ejus,  malitia  perjurii  est, 
ut  declaravi;  ergo  eadem  est  proportionalis 
ratio  de  tali  ccnsuetudine.  Consurgit  enim 
ex  collectione  multorum  peccatorum  gra- 
vium  in  materia  perjurii,  et  constituit  ho- 
minem  in  morali  periculo  committendi  si- 
milia  peccata;  ergo  quandiu  voluntaria  est, 
et  homo  non  conatur  ad  tollendam  illam,  con- 
stituit  illum  in  statu  peccati  mortalis  in  sensu 
supra  explicato. 

10.  Aliquorum  effugium.  — Respondent  ali- 
qui,  illam  consuetudinem  non  constituere  ho- 
minem  in  occasione  proxima  morali  peccandi, 
sed  solum  in  remota,  quee  noa  sufficit  ad  con- 
stituendum  hominem  in  statu  peccati ;  sicut 
fomes  peccati  constituit  hominem  in  periculo 
peccandi,  non  tamen  iu  statu  peccati,  quia 
periculum  illud  remotum  est.  Sed  hoc  dicere- 
tur  apparenter  de  consuetudine  jurandi  cum 
veritate  et  advertentia,  licet  cum  excessu  et 
superfluitate  ;  illa  enim  dici  potest  occasio  pe- 
jerancli  valde  remota ,  et  ideo  non  constituit 
hominem  in  statu  peccati,  ut  dictum  est.  At 
vero  consuetudo  temere  jurandi  quidquid  in 
buccam  veiierit,  et  sine  ad  vertentia  ad  verita- 
tem,  sine  dubio  coustituit  hominem  in  peri- 
culo  proximo  jurandi  falsum ;  et  ideo  si  volun- 
taria  sit  et  permaneat ,  merito  dicitur  consti- 
tuere  hominem  in  statu  peccati.  Nec  estsimile 
de  fomite  peccati,  quia  ille  non  est  ita  volun- 
tarius  ;  unde  periculum  illud,  licet  magnum 
sit ,  est  magis  contractum  et  naturale ,  quam 
voluntarium.  Et  nihilominus  tenetur  homo 
armari  contra  illud  periculum  oratione  et 
proposito  resistendi  illi ;  alioqui  si  sit  notabi- 
liter  negligens,  eonstituet  se  in  statu  peccati 
mortalis,  vel  venialis  pro  ratione  negligentice 
et  peiiculi. 


CAPUT  VII. 

AN  PERJURIUM  ,  GUM  NATURALI  INADVERTENTIA 
PR0LATUM  ,  SIT  PEGGATUM  M0RTALE  RATI0NE 
CONSUETUDINIS  ? 

1.  Qusestio  habet  locum  in  consuetudine 
graviter  peccaminosa ,  quamdiu  voluntaria 
durat.  De  illa  enim  dicunt  aliqui,  efficere  ut 
perjurium  ,  quod  alias  non  esset  peccatum 
mortale  ratione  inadvertentise  naturalis,  im- 
putetur  ad  mortale  ratione  consuetudinis :  ita 
sentit  Cajet.,  q.  98,  art.  3,  circa  ad  3.  Ratio 
ejus  est,  quia  in  illo  sic  assueto  ad  temere  ju- 
randum,  inadvertentia  non  est  causa  jurandi, 
nam  seque  juraret  si  adverteret ,  ut  ejus  con- 
suetudo  ostendit ;  ergo  illa  inadvertentia  non 
excusat  culpam,  quia  non  excusat,  nisi  sit 
causa ;  est  enim  tunc  inadvertentia  non  an- 
tecedens ,  sed  concomitans  ,  quse  non  excu- 
sat.  Idem  docuerat  Cajetan.  2.  2,  qusest.  88, 
articul.  I,  in  dubio  circa  primam  voti  condi- 
tionem ;  et  in  eodem  sensu  dixerat,  qusest  89, 
art.  2  ,  consuetudinem  jurandi  non  excusare. 
Sequitur  Navarr.,  c.  12,  num.  6  ;  et  Didac. 
Victor.  (ut  refertur),  in  Kegulis  confraternitatis 
nominis  Jesu,  coutra  juramenta.  Favet  Au- 
gustinus,  libro  contra  Meiidacium  ,  cap.  15, 
quatenus  dicit  ex  consuetudiue  juraudi  in  per- 
jurium  decidi.  Gravius  Chrysost.,  Homil.  ad 
Popul. ,  dicens ,  ab  omnibus  esse  concessum  et 
manifestum ,  multum  jurantem  perjurum  es- 
se,  necesse  esse.  Et  ideo  infra  subdit,  non  esse 
idoneam  excusationem^,  si  consuetudinem  prce- 
tendamus.  Similiasumuutur  ex  Isidor.,  libr.  2 
Synonym..  cap.  10:  Assiduitas  jurandi  per- 
jurium  facit ;  et  libro  secundo  Sentent.,  seu 
de  Summ.  bon.,  cap.  31  :  Dum  usum  jurandi 
facimus,  perjurii  crimen  incurrimus.  Et  ex 
Bernard.,  libro  de  Modo  bene  viven  ,  sertn.  32, 
dicente  :  Periculosum  est  jurare,  usus  jurandi 
ducit  hominem  ad  perjurium. 

2.  Nihilominus  alii  distinguendum  esse  pu- 
tant,  quia  talis  actus  indeliberatus  non  sem- 
per  peccatum  mortale  est ,  esse  tamen  potest. 
Dicunt  ergo  solam  consuetudinem  non  efficere, 
ut  juramentum  ex  surreptione  actuali  prola- 
tum  ad  culpam  mortalem  imputetur ;  quia 
fieri  potest  ut  illa  surreptio  non  ex  consuetu- 
dine,  sed  aliunde  ex  actuali  passione  irse,  vel 
alterius  affectus  oriatur.  Si  autem  inadverten- 
tia  et  prsecipitatio  actualis  oriatur  ex  consue- 
tndine ,  licet  formaliter  sumpta  non  sufficeret 
u;i  puccatum  mortale,  dicunt  imputari  ad  pec- 


CAP.  VII.  AN  PERJURIUM  INCONSiDER 
catum  mortalc  ratione  consnetudinis.  llatio 
est,  quia  licet  illud  juramcntum,  cum  profer- 
tur,  actu  non  sit  voluntarium  formaliter  et  in 
se,  nihilomiuus  est  voluutarium  in  causa,  sci- 
licet,  in  eonsuetudine,  qnam  supponimus  essc 
voluntariam,  seu  non  retractatam.  Atque  hsee 
sententia  tribui  solet  Soto  ,  in  libro  octavo  de 
Justit.,  quaestione  secunda,  articulo  tertio, 
conclus.  7,  et  iu  libro  de  Caven.  jurameut. 
abusu,  cap.  12  ;  sed  oppositum  sentit. 

3.  Auctoris  sententia.  —  Ego  vero  censeo, 
juramentum  prolatum  sine  advertentia  forma- 
li ,  et  per  se  sufficienti  ad  peccatum  mortale, 
non  esse  in  se  novum,  ac  proprium  et  speeiale 
peccatum  mortale  propter  solam  pejeraudi 
cousuetudinem,  etiam  non  retraciatam.  Hsec 
sententia  tribui  potest  D.  Thoniae,  dictaq.  98^ 
articulo  tertio,  ad  secundum,  quatenus  sine 
restrictione  dicit,  qui  jurat  falsum  sine  adver- 
tentia,  a  crimine  perjurii  excusari ;  et  eodem 
modo  loquitur  Bonavent.,  3,  dist.  39,  art.  1, 
queest.  3,  qui  addit  etiam,  quando  est  ex  gua- 
dam  co7isuetudme.'\^\\Ya,\\Aw<s,  etiam  ibi,  queest. 
5,  indefinite  loquitur.  Clarius  Major  ibi,  queest. 
4,  generalem  ponit  conclusionem ,  nullum  ju- 
ramentum  indeliberatum  esse  peccatum  moriale; 
et  in  probatione  infert  tanquam  conveniens, 
quia  alias  assuetus  jurare  ,  toiies  mortaliter 
peccaret ,  quoties  in  actum  perjurii  ex  habitu 
prorumperet.  Denique  idem  sumitur  ex  doc- 
trina  Scotiibi,  qusest.  unic,  artic.  1,  quatenus 
dicit,  consuetudinem  vel  habitum  non  facere, 
ut  actus  sit  peccatum  mortale ,  nisi  reddat  il- 
lum  suffficienter  deliberatum.  Sylvester  etiam 
absolute  loquitur,  verb.  Juramentum,  2,  q.  6, 
conclus.  2 ;  et  in  verb.  Blasphemia,  qusest.  4, 
sentit,  blasphemiam  inadvertenter  prolatam 
ex  consuetudine,  non  esse  peccatum  mortale, 
cum  tamen  major  ratio  peccati  in  blasphemia 
sit,  quam  in  perjurio.  Et  ad  hoc  refert  Sylves- 
trum  Navarrus ,  c.  12,  n.  84.  Ipse  tamen  re- 
quiritcum  Cajetano,  ut  ille,  qni  non  advertit, 
sit  itaidispositus,  ut,  si  adveiteret,  non  blasphe- 
maret,  vel  non  juraret,  quee  conditionalis,  ut 
dixi  et  statim  ostendam,  impertinens  est.  De- 
nique  in  eadem  sententia  est  Soto,  dict.  artic. 
3.  Nam  prius  dicit  posse  contingere  ut  inad- 
vertentia,  licet  sit  in  homine  habente  consue- 
tudinem  juraudi,  non  ex  consuetudine,  sed  ex 
alia  occasione,  vel  passione  naturae,  aut  alia 
simili  proveniat,  et  tunc  evidens  esse  non  ma- 
gis  esse  peccatum  mortale,  quam  si  non  esset 
consuetudo,  quia  ibi  nihil  influit,  uude  esto 
non  excuset,  accusare  non  potest.  Deinde  vero 
addit ,  posse  defectum  judicii  provenire  ex 
xiv. 


ATUM  FIAT  MORfALE  1'ECCATUM,  ETC.  089 

consuetudine,  et  nihilominus  sic  jurare  non 
esse  peccatum,  ponitque  varios  casus.  Unus 
est,  quando  velocitas  jurandi  provenit  ex  con- 
suetudine,  sed  non  toliit  advertentiam  neces- 
sariam  ad  dicendum  verum  ratione  materioe  , 
quia  per  se  statim  patet ;  et  hic  casus  est  cla- 
rus ,  sed  non  pertinet  ad  id,  de  quo  agimus. 
Secundum  ergo  casum  ponit,  dicens  :  Deinde 
quia  potest  contingere  in  illo  motus  surrepti- 
tius ,  qui  sic  naturaliter  linguam  rapial,  ut 
cuipam  vel  omnino  tollat ,  tel  venialem  reddat. 
Ecce  non  censet  fieri  talem  motum  mortale 
peccatum  ,  etiamsi  a  consuetudine  originem 
trahat,  et  hic  est  casusde  quo  tractamus.  Idem 
sentit  in  dicto  libro  de  Jura.,  c.  7  et  12;  ait 
enim  (ut  refertur)  consuetudinem  non  facere 
ut  sit  mortale  peccatum,  quod  sine  illa  non 
esset. 

■4.  Proiatur  assertio.  —  Ratione  probatur 
primo  contra  generalem  regulam  Cajefani , 
quia,  non  obstante  consuetudine  preecedente 
non  retractata,  ethabitu  ex  illa  relicto,  prsesens 
inconsideratio,  et  inadvertentia  cum  qua  jura- 
tur,  invincibilis  est;  ergo  excusat  a  novo  pec- 
cato  mortali,  non  obstante  consuetudine.  An- 
tecedens  supponitur;  nam  ex  tali  hypothesi 
tractatur  qusestio,  alias  clarum  est  volunta- 
riam  inadvertentiam  non  excusare,  sed  accu- 
sare  pro  ratione  voluntatis,  sive  homo  habeat 
consuetudinem,  sivenon.  Oportet  ergouttalis 
sit  inadvertentia  actualis,  quee  revera  excusa- 
ret  vel  ab  omni  peccato,  vel  saltem  a  mortali, 
si  homo  non  haberet  consuetudinem  jurandi, 
et  illa  eadem  inveniatur  in  homine  habente 
consuetudinem,  quod  non  repugnat,  ut  omnes 
supponunt,  et  est  per  se  notum.  Tunc  ergo  illa 
inadvertentia  per  se  spectata  naturalis  est,  et 
non  voluntaria.  Jamergo  probatur  consequen- 
lia,  scilicet,  illam  excusarc  nou  obstante  con- 
suetudine,  quia  consuetudo  non  facitillam  in- 
adverlentiam  magis  vohmtariam,  quam  sinon 
esset.  Ergo  nec  facit  actum  in  se  magis  culpa- 
bilem.  Antecedens  probatur,  quia  non  facitil- 
lam  magis  voluntariam  directe  et  formahter, 
quia  de  facto  homo  non  magis  advertit  aut 
vull  advertere;  neque  etiam  indirecte  seu  in- 
terpretative,  quia  propter  consuetudinem  non 
est  homo  magis  potens  ad  advertendum,  sed 
£eque  naturaliter  rapitur,  et  seque  deest  illi  me- 
dium  aut  excitativum,  quo  se  applicet  ad  ad- 
vertendum. 

5.  Ignorantia  involuntaria,  etiam  in  operan- 
te  ex  malo  habitu,  excusat  a  peccato.  —  Unde 
argumentor  secundo,  quiaignorantia  involun- 
taria,  et  ex  hac  parte  antecedens,  licetin  ordi- 

44 


690  LIB.  III.  DE  JURAMENTI  PRjECEPTI 

ne  ad  habitualem  affectum  operantis  sit  conco- 
mitans,  nihilominus  excusat  a  novo  peccato 
actuali.  Quia  secundum  se  facit  actum  non  vo- 
luntariy.ni,  exD.  Thoma  1.  2,  queest.  6,  art.  8, 
et  q.  76,  art.  3,  et  hoc  satisest  ut,  quantum  est 
ex  se,  impediat  actuale  peccatum,  quia  sine 
actuali  voluntate  non  peccatur,  et  ex  hac  parte 
habet  ut  non  accuset;  unde  si  aliunde  ipsa 
etiam  sit  involuntaria,  omnino  plane  excusa- 
bit ;  sed  in  preesenti  illa  inadvertentia  est  in- 
voluntaria  ,  ut  ostensum  est ;  ergo  excusat. 
Tertio,  illa  conditioiialis,  in  qua  maxime  fun- 
dantur  Cajetanus  et  Navarrus,  quocl  ille  sic 
assuetus  ad  jurandum,  non  minus  juraret,  si 
adverteret,  imprimis  nihil  facit  ad  actualiter 
peccandum  per  actum,  qui  de  facto  fit  sine  ad- 
vertentia.  Ut,  verbi  gratia,  consuevit  quis 
non  jejunare  in  diebus  preeceptis,  hodie  vero 
invincibiliter  ignoravit  esse  diem  jejunii  ; 
numquid  propterea  novum  peccatum  commi- 
sit,  quia,  si  sciret,  non  jejunaret?  Absit,  quia, 
u  t  alias  recte  docuit  Augustinus  contra  Semi- 
pelagianos,  non  imputat  Deus  nobis  quae  face- 
remus,  si  hoc  vel  illud  nobis  occurreret,  sed 
quee  facimus  circa  illud  quod  occurrit;  quod 
si  non  occurrat,  nec  se  offerat  memorise  aut 
scientia?.,  cum  qua  peccaremus,  gratiee  Dei  im- 
putandum  est.  Item  qui  in  venatione,  facta 
diligentia  sufficiente  ad  cavendum  perieulum 
occidendi  hominem,  casu  occidit  inimicum  , 
sine  dubio  non  est  reus  actualis  homicidii , 
etiamsi  ita  sit  dispositus  in  habituali  affectu  , 
quod  libenter  occideret ,  si  sciret  esse  inimi- 
cum ;  illa  enim  conditionalis  non  refert  ad  ac- 
tuale  peccatum.  Eo  vel  maxime  quod  talis 
conditionalis  est  incerta,  et  soli  Deo  cognita, 
et  non  obstante  consuetudine  posset  homo  non 
jurare,  si  adverteret ;  ergo  ex  illo  capite  nou 
potest  reputari  ad  culpam  tale  juramentum. 
6.  Aliquorum  evasio.  —  Probatur  deinde 
nostra  assertio  contra  exceptionem  vel  limita- 
tionem  alterius  sententiae.  Quee  pro  certo  sup- 
ponit,  et  merito,  quando  actualis  inadverten- 
tia  provenit  ex  alia  passione,  vel  impetu  natu- 
rali,  excusare  a  mortali,  quia  si  non  esset  con- 
suetudo,  excusaret,  et  ibi^consuetudo  imperti- 
nenter  se  habet.  Ponatnus  ergo  causam  illius 
inadvertentiee  et  preecipitationis  esse  consue- 
tudinem,  et  argumentor  in  hunc  modum  :  illa 
consuetudo  de  facto  tollit  actualem  usum  ra- 
tionis  per  se  necessarium  ad  peccandum  mor- 
taliter;  ergo  juvamentum  factum  tali  modo 
non  est  novum  peccatum  mortale.  Antecedens 
supponitur  ex  casu,  et  cousequentia  probatur, 
quiasiue  actuali  usu  rationis  non  committitur 


3,  ET  PECC/VTIS  EIS  CONTRARIIS. 
actuale  peceatum  mortale.  Respondent :  ad 
peccatum  sufficit  voluntarium  in  causa ;  illa 
autem  inadvertentia  est  volnutaria  in  causa, 
et  ideonon  excusat.  Afferturque  exemplumde 
peccatis  ebrii,  quee  imputantur  ratione  ebrie- 
tatis,  licet  tuncnon  sit  usus  rationis;  item  de 
omissiotie  Missse,  vel  pollutione  quse  in  somno 
consummata  peccatum  est,  quando  causa  prse- 
cedens  in  vigilia  fuit  voluntaria. 

7.  Perjurium  aut  alius  similis  actus  iit.elrio 
no?i  addit  novum  peccatum.  —  Sed  hoc  ipso 
exemplo  confirroatur  assertio  et  ratio  facta, 
quia  perjurium  prolatum  ab  ebrio,  aut  blas- 
phemia,  vel  quicumque  alius  similis  actus  de 
se  malus,  non  est  novum  peccatum  in  ebrio 
disttnctum  a  prsecedentibus ,  nec  addit  illis 
novam  malitiam ,  nec  auget  poenam  inferni, 
sed  ad  summum  se  habet,  sicut  merus  actus 
externus  ad  internum,  ut  constat  ex  1 .  2, 
q.  71 ;  ergo  similiter  in  preesenti  actus  juran- 
di,  ex  indeliberatione  factus,  ratione  consue- 
tudinis  preecedentis  non  est  novum  peccatum 
distinctum  a  preecedentibus ,  et  coram  Deo 
non  addit  novam  malitiam  moralem  perjurii, 
nec  meretur  novam  pcenam,  et  hoc  est  solum 
quod  intendimus,  et  in  hoc  sensu  dicimus  non 
esse  peccatum  mortale,  utique  novum,  et  dis- 
tinctum  a  preecedentibus.  Et  sic  probatur  con- 
sequentia  a  paritate  rationis,  quia  ideo  actus 
in  ebrietate  facti  non  sunt  nova  peccata  dis- 
tincta  in  sensu  dicto,  quia  non  fiunt  cum  pro- 
prio  usu  rationis,  nec  cum  propria  libertate, 
sed  ad  summum  imputantur  rafione  actus  prse- 
cedentis,  scilicet  ebrietatis,  in  qua  tanquam  in 
causa  fuerunt  tales  actus  voluntarii ;  siue  usu 
autem  ratiouis,  et  sine  nova  ac  propria  liber- 
tate  non  potest  esse  novum  demeritum  :  sic 
autem  est  in  preesenti,  quia  supponimus  no- 
vum  juramentum  fieri  sine  actuali  adverten- 
tia,  et  sine  propria  et  distincta  libertate.  Pa- 
rumque  refert  quod  heec  carentia  actualis  de- 
iiberationis  oriatur  ex  ligatione  seusuum,  ut 
in  ebrio,  vel  dormiente,  vel  quod  nascatur  ex 
actuali  motu  passionis,  utalii  etiam  concedunt, 
vel  quod  nascatur  ex  habitu  jam  existente  per 
modum  naturee,  et  preeveniente  moralem  de- 
liberationem  ,  quia  differentia  materialis  est. 

8.  Ati  actus  qui  in  somno,  ehrietate,  vel  cum 
alio  impedimento  usus  rationis  fiunt,  dicendi 
sint  liberi?  — Jam  vero  solum  potest  super- 
esse  queestio,  quae  videri  potest  de  nomine,  an 
actus  illi  exteriores,  vel  omissiones  quee  in 
somno,  ebrietate,  aut  cum  alio  impedimettto 
usus  rationis  et  libertatis  fiunt,  deuomiuandi 
siut   peccala,  a  causa   libera  quae  preecessit. 


CAP.  VII.  AN  PERJUP.IUM  INCONSIDEKATUM  FIAT  MOP.TALE  1'ECCATUM,  ETC. 


691 


Nam,  licet  hoc  modo  ha?c  juramenta  iudelibe- 
rata  vocentur  peccata  mortalia,  parum  refert, 
dummodo  constet  ipsa  in  se  non  afferre  no- 
vam  malitiam,  nec  novum  demeritum  coram 
Deo,  si  sunt  tantum  molus  primo  primi;  vel  si 
sint  secundo  priini,  habere  tantum  malitiam 
venialem  ex  modo  quo  actu  fiunt;  hoc  enim 
solum  est  quod  nos  intendimus,  quidquid  sit 
de  denominatione  ab  actu  praiterito.  Adde 
non  deesse  doctos  Theologos,  qui  dicant  actus 
vel  omissiones  contra  preecepta  contingentes 
lempore  somni  vel  ebrietatis,  etiamsi  fuerint 
voluntarii  in  .causa,  non  denominari  tunc 
peccata,  sed  tantum  effectus  peccati  preece- 
dentis,  ut  late  defendit  Vasquez,  referens  pro 
ea  sententia  Palud.,  Major.,  Gabr.  et  Adrian., 
in  1.  2,  d.  94,  cap.  3,  quia  actus  non  denomi- 
natur  peecatum,  uisi  quamdiu  actu  liber  est, 
et  licet  ex  libera  causa  processerit,  si  jam  uon 
subest  libertati,  non  sufficit,  ut  proprie  deno- 
minetur  peccatum,  sed  tantum  effectus  pec- 
cati;  alias  qui  propinavit  venenum,  semper 
actu  pecearet,  quamdiu  veneni  actio  durat, 
etiamsi  per  annum  duret,  et  sic  de  aliis,  quse 
videntur  absurda.  Unde  certum  est,  qui  dedit 
venenum,  tunc  commisisse  totam  culpam  suam 
coram  Deo,  sive  postea  sequatur  efiectus,  sive 
impediatur  ;  et  qui  in  alium  emisit  sagittam, 
seque  peccavit,  sive  attigerit  scopum,  sive 
erraverit ;  tota  ergo  culpa  in  ipsa  emissione 
seu  impressione  impetus  commissa  est,  et  ideo 
illa  recte  denominatur  peecatum,  quia  libera 
fuit ;  reliqua  autem,  quee  vel  naturaliter  se- 
quuntur,  vei  casu  impediri  possnnt,  et  sub 
usum  liberum  jam  non  cadunt,  videntur  po- 
tius  effectus  peccali  commissi. 

9.  Dubium,  in  quo  actu  sit  peccatimi  perju- 
rii,  quod  indeliberale  fit  ex  consuetudine .  — 
Dubii  solutio.  —  Addo,  in  preesenti  materia 
peculiarem  difficultatem  esse  in  explicando  in 
quo  actu  prsecedente  sit  voluntarium  jurameu- 
tum  illud,  quod  indeliberate  fit  vi  consuetu- 
dinis.  Nam  consuetudo  uon  est  unum  peeca- 
tum,  ut  supra  declaratum  est,  sed  quando  est 
peccaminosa,  est  collectio  peccatorum,  in  qaa 
collectione  non  est  faeiie  assignare  ubi  fuerit 
voluntarium  in  causa  perjurium  indelibera- 
tum  postea  subsecutum,  quia  nullum  pecca- 
tum  illius  consuetudiuis  per  se  spectatum  est 
causa  talis  effectus,  neque  in  singulis  preevi- 
deri  potest ;  tota  autem  eollectio  simulsumpta, 
quee  est  consuetudo,  non  habebit  malitiam 
distinctam  a  singulis  aetibus,  et  a  numero  eo- 
rum ;  ergo  actus  indeiiberatus,  postea  subse- 
cutus,  non  magis  est  voluntarius  in  ipsa  con- 


suetudine,  quam  in  siugulis  actibus  ejus.  Ad 
hoc  tamen  dici  potest,  et  bene  ac  vere,  in  ip- 
sa  consuetudine  distinguendos  esse  actus  prse- 
cedentes  consuetudinem,  antequam  sit  con- 
summata  in  statu  peceati  (id  est,  in  tali  gra- 
du,  in  quo  constituat  bominem  in  morali  pe- 
riculo  pejerandi  c,um  advertentia,  etsine  illa), 
ab  actibus,  quibus  vel  talis  consuetudo  con- 
summatur,  vel  continuatur  aut  augetur.  Nam 
de  prioribus  recte  probat  ratio  facta  non- 
dum  continere  in  virtute  actus  illos  indeiibe- 
ratos,  qui  postea  ex  consuetudine  sequuntur, 
et  ideo  verisimilius  est  non  augeri  in  sua  ma- 
litia  ex  taii  effectu,  qui  nondum  continetur 
in  illa  causa,  nec  moraliter  potest  aut  debet 
in  ea  preevideri. 

lO.Atvero  quando  homojam  videt  consum- 
mari  consuetudinem,  et  aciver-tit  gravitatem 
et  periculum  ejus,  tunc  merito  dici  potest,  ta- 
les  actus  incipere  habere  specialem  gravitatem 
ex  effectibus  virtute  tnnc  volitis,  sive  postea 
sequantur,  sive  non.  Maxime  vero  quando 
post  firmatam  consuetudinem,  effectus  ipsi 
pejerandi  temere  fiunt,  et  (ut  ait  Chrysostom.) 
talis  liomo  volens  et  invitus,  sciens  et  nesciens, 
serio  et  joco  loquenspejerat,  idque  experimen- 
to  cognoscit,  et  nihiiominus  sciens  et  videns, 
actu  vel  virtute,  vuit  permanere  in  illa  con- 
suetudine.  Tunc  enim  specialiter  peecat  ra- 
tione  periculi  sequentium  actuum  indelibera- 
torum,  et  voluntas  persistendi  in  illa  cousue- 
tudine  specialem  gravitatem  habet  ex  illis 
effectibus  preevisis,  vel  quiprsevideripotuerunt 
ac  debuerunt.  Tunc  ergo  commissa  est  mor- 
talis  malitia  talium  juramentorum,  quae  pos- 
tea  indeliberate  committuntur ,  postea  vero 
non  augetur  malitia,  nec  denuo  peceatur. 
Quidquid  sit,an  actus  subsecuti  denominentur 
peccata,  vel  effectus  peceati;  videtur  enim  es- 
se  dissensio  de  nomine,  ut  dixi,  licet  in  or- 
dine  ad  aliquos  effectus  morales  possit  aliquid 
referre,  ut  ex  dicendis  intelligetur.  Neque 
oportet  ad  fundameuta  contraria  respondere, 
quiaex  dictis  satis  expedita  sunt. 

11.  Moralis  advertentia.  — Advertit  autem 
Scotus  supra,  seepe  ex  consuetudine  ct  habitu 
provenire,  ut  homo  citius  deliberet,  quam 
si  habitum  non  haberet ;  sic  enim  in  bonis 
actibus  (  inquit  ),  qui  est  assuetus  ad  pru- 
denter  operandum  ,  oblata  occasione  studio- 
se  operandi,  verbi  gratia,  dandi  eleemosy- 
nam,  subito  deiiberat  de  danda  eleemosyna, 
nec  propterea  actus  desinit  esse  perfectae  vir- 
tutis,  quia  consuetudo  facit,  ut  subito  ac  im- 
perceptibiiiter  deliberet ;  sic  etiam  qui  est  as- 


692 


LiB.  III.  DE  JURAMENTI  PR^ECEPTIS,  ET  PEGCATlS  EIS  CONTRARIIS. 


suetusad  amandum  Deum,auditoejusnomine 
statim  prorumpit  in  amorem,  non  quia  indeli- 
berate  operetur,  sed  quia  cito  deliberat.  Ita  ergo 
accidere  potest  e  contrario,  ut  ex  consuetudi- 
ne  pejerandi,  oblata  occasione,  subito  homo 
juret,  non  qnia  non  satis  advertit  se  jurare  in 
certum,  et  sine  notitia  veritatis,  sed  quia  licet 
advertat,  subito  deliberat.  Quod  etiam  in  fnr- 
to  et  aliis  peccatis  accidere  potest.  Tunc  ergo 
novum  peccatum  committitur  cum  malitia 
mortali,  quia  non  breve  vel  longum  tempus, 
sed  deliberatio  vel  indeliberatio  distinguit  cri- 
mina,  sicut  et  virtulis  iactus.  Et  ideo  non  est 
regnla  certa,  quee  assignari  solet,  quod  juran- 
tes  ex  consuetudine,  ceeteris  paribus,  frequen- 
tius  jnrant  sine  advertentia,  quam  alii,  qui 
non  habent  consuetudinem ;  nam  licet  ex  parte 
inclinationis  habitus  ita  videatur,  tamen  quia 
ipsa  etiam  consuetudo  dat  facilitatem  ex  parte 
intellectus  'ad  apprehendendum  et  deliberan- 
dum,  ideo  illud  non  semper  est  certum ;  sed 
distinguendee  videntur  conditiones  persona- 
rum,  nam  in  hominibus  tardis,  vel  rusticis, 
fortasse  verum  est  consuetndine  ferri  absque 
mente,  in  hominibus  autem  discretis,  et  pree- 
stantibus  ingenio  ac  judicio,  videtur  focilius 
preeire  intellectum,  et  ideo  ad  discernendam 
culpam  personas  etiam  discernere  necesse 
est. 

CAPUT  VIII. 

INFERUNTUR   COROLLARIA   EX   PRJECEDENTI 
D0CTRINA. 

i.  Qui  peccat  per  incauUim  juramentum, 
ajque  peccare,  sive  contingat  rem  juratam  ve- 
ram  esse,  sive  falsam.  —  Ex  dictis  infero  pri- 
mo,  quoties  peccatur  per  incautam  jurationem 
cirea  veritatem  vel  falsitatem  dicti ,  vel  circa 
juramentnm  ipsum,  ceque  peccari,  sive  contin- 
gat  verum  esse  quod  juratur,  sive  falsum.  Pro- 
batur  ex  dictis,  quia  tota  ratio  hujus  peccati 
consistit  in  periculo,  cui  jurans  se  exponit  ju- 
randi  falsuru  (supponimus  enim  directe  non 
intendere  jurare  falsurn,  nam  iliud  non  esset 
juramentum  ineautum,  sed  per  se  falsum )  ; 
ergo  vel  non  attendit  an  juret,  necne,  vel  si 
hoc  attendit,  non  attendit  an  sit  verum  vel  fal- 
sum  quod  jurat,  vel  negligenter  se  gerit  circa 
examinationem  veritatis,  quam  jurare  inten- 
dit.  In  his  autem  omnibus  casibus  fortuito 
tantnm  et  contingenter  accidit,  ut  id  quod  ju- 
ratur,  sit  verum  vel  falsum;  ergo  inde  non  ag- 
giavatur  vel  minuitur  culpa  coram  Deo,  quid- 


quid  illorum  contingat.  Probatur  consequen- 
tia,  quia  culpa  non  pendet  ex  effectu  contin- 
gente,  sed  tota  committitur  in  periculo  et  in 
causa.  Confirmatur  exemplis  supra  adductis  de 
ebrio,  de  propinante  venenum,  de  projiciente 
sagittam,  cum  similibus ;  nam  seque  peccant, 
sive  sequatur  effectus,  sive  postea  impediatur. 
Intelligitur  autem  hsec  regula  de  proprio  pec- 
cato  qwoad  novam  culpam  ;  nam  si  solum  sit 
sermo  de  denominatione  ab  actu  preeterito, 
vel  a  materiali  objecto  seu  effectu,  clarum  est 
pejerari  materialiter,  quando  est  falsum  quod 
dicitur,  non  autem  quando  est  verum;  et  si- 
cut  ebrius  denominatur  homicida,  quando 
cum  effectu  oceidit,  non  vero  quando  non  se 
obtulit  occasio  occidendi,  ita  dicendum  erit  de 
perjuro.  Est  autem  hoc  verum  quoad  has  de- 
nominationes,  quatenus  sumuntur  ab  actibus 
seu  effectibus  externis,  nam  quoad  culpam  co- 
ram  Deo,  eadem  est  in  utroque  casu,  et  eam- 
dem  denominationem  potest  tribuere.  Idem- 
que  est  cum  proportione  de  denominatione 
actus  vel  effectus  externi  in  ratione  peccati 
a  preecedenti  voluntate  in  causa,  ut  dictum 
est. 

2.  Limitatio  aliquorum  ad  dictam  regulam. 
—  Contra  hanc  doctrinam  allegatur  Soto,  d. 
quaest.  I,  art.  3,  et  in  d.  hbr.,  cap.  12.  quia 
sentit,  regulam  non  esse  universaliter  veram, 
et  saltem  inveniri  falsam  in  eo,  qui  licet  ha 
beat  consuetudinem  jurandi ,  habet  tamen 
consuetudinem  dicendi  verum.  Nam  ille 
etiamsi  juret  sine  advertentia  sufficiente  ad 
veritatem  dicti  sui,  nihilominus  non  se  expo- 
nit  morali  periculo  jurandi  falsum,  quia  con- 
suetudo  dicendi  verum  reddit  illum  morali- 
ter  securum.  Sicut  ebrius,  qui  non  solet  alios 
percutere,  licet  contingat  aliquando  id  facere, 
illi  non  imputatur,  quia  moraliter  non  prsevi- 
ditpericulum.  Item  patitur  exceptionem  illa- 
tio  facta,  in  eo,  qui  ratione  consuetudinis,  vel 
acuminis  ingenii,  vel.quia  materia  est  facilis, 
et  subito  perspici  potest,  cito  adyertit ;  tunc 
enim  excusari  potest  aliquis  jurando  verum, 
non  tamen  si  faisum  juret. 

3.  Sed  hee  exceptiones,  seu  limitationes  non 
sunt  ad  rem,  quia  loquimur  de  juramento 
incauto,  in  quo  deest  sufficiens  advertentia, 
vel  de  dicto  et  juramento  simul,  vel  saltem 
de  altero  illorum.  Et  in  omnibus  his  modis 
generaliter,  et  sine  exceptione  vera  est  regula 
posita,  quia  ratio  semper  est  eadem,  et  idco 
vel  in  omnibus  probat,  vel  in  nullo.  Neque 
ad  hoc  refert  consuetudo,  qusecuinque  illa 
sit,  nam  si  in  aliquo  casu  ipsa  sit  occasio  faci- 


GAP.  VIII.  INFERUNTUR 
lius  et  velocius  advertendi,  juxta  doctriuam 
Scoti  proxime  notatain,  tunc  jam  non  erit 
juramentum  ex  inadvertontia,  sed  erit  cum 
velociori  advertentia,  et  ita  non  erit  incau 
tum :  ideoque  multum  referre  poterit  an  ju- 
retur  advertendo  esse  verum  vel  falsum  quod 
juratur,  quia  si  judicetur  verum,  non  erit 
peccatum ;  si  vero  falsuin,  erit  peccatum.  Sed 
haec  non  est  exceptio  a  rcgula  posita,  quse 
procedit  de  juramento  incauto,  et  sine  adver- 
tentia  prolato.  Tunc  autem  si  supponatur 
inadvertentia  esse  eadem.  nihil  refert  consue- 
tudo  ad  causandum  peccatum  quoad  veram 
culpam,  ita  ut  sit  nova  et  distincta,  quando 
contingit  dictum  esse  verum,  non  vero  si  con- 
tingat  esse  falsum ;  quia  est  eadem  ratio  vo- 
luntarii  vel  involuntarii ;  ergo  eadem  excu- 
satio,  vel  accusatio  ;  nam  propter  fortuitum 
effectum,  non  augetur  vel  minuitur  culpa. 

4.  Ad  instantiam  vero  de  illo,  qui  habet 
consuetudinem  non  mentiendi,  respondeo  il- 
lam  consuetudinem  non  excusare,  nec  tolle- 
re  periculum  falsitatis,  quod  in  re  ipsa  est ; 
nam  qui  jurat  negligenter  se  gerens  in  con- 
siderando  quid  juret,  non  ideo  peccat  quia  se 
exponit  periculo  mentiendi  formaliter  et  ex 
animo,  sed  quia  irreverenter  tractat  jura- 
mentum*  et  se  exponit  periculo  jurandi  id, 
quod  in  re  falsum  est.  Si  vero  inadvertentia 
sit  inculpabilis  omnino,  quia  mere  naturalis, 
vel  tantum  culpa  venialis,  quia  negligentia 
fuit  levis,  tunc  excusabitur  a  culpa  mortali, 
vel  omnino,  non  propter  consuetudinem,  sed 
propter  defectum  pra?sentis  deliberationis. 
Unde  in  utroque  casu  eeque  peccabit,  vel  non 
peccabit,  sive  contingat  verum  esse,  quod  ju- 
rat,  sive  falsum.  Et  consequenter  idem  erit 
in  habente  consuetudinem  mentiendi,  si  re- 
vera  eamdem  habeat  actualem  inadverten- 
tiam  ex  nulla,  vel  ex  parva  negligentia.  Imo 
idem  erit,  si  habeat  consuetudinem  jurandi 
falsum,  quantum  attinet  ad  novam  actualem 
culpam,  quidquid  sit  de  denominatione  a 
praecedenti  culpa,  juxta  superius  dicta.  Pa- 
rum  ergo  refert  quod  sic  jurans  habeat  con- 
suetudinem  non  mentiendi,  quia  illa  consue- 
tudo  non  tollit  periculum  falsitatis  in  ipso  di- 
cto  et  juramento,  in  quo  culpa  illa  consistit, 
non  in  periculo  formalis  mendacii,  quod  vide- 
tur  ex  illa  consuetudine  minui.  Ad  secundam 
vero  instantiam  jam  dictum  est,  in  eo  casu 
juramentum  non  esse  incautum,  sed  cum  ad- 
vertentia  sufScienti,  ut  supponitur;  et  ideo 
non  esse  exceptionem  a  regula  posita. 

5.  De  modo,  guo  se  habere  debeat  pcenitens 


ALIQUOT  COROLLARIA.  G03 

in  exercitio  confessionis,  qui  liahet  conmetudi- 
nemjurandi. — Secundo,  ox  dictis  colligi  po- 
test,  quid  dicendum  sit  de  consuetudine  ju- 
randi  in  ordine  ad  confessiouem.  Duo  enim 
circa  hoc  desiderari  possunt :  unum,  quomo- 
do  fiet  confessio  integra;  aliud,  qnomodo  dis- 
ponetur  poenitens,  ut  ex  hoe  capite  fiat  capax 
absolutionis.  In  quo  distinguendae  sunt  con- 
suetudines  modo  supra  dicto.  Nam  si  consue- 
tudo  tantum  sit  in  frequentia  sine  necessitate, 
non  tamen  sine  veritate  n  que  sine  adver- 
tentia  ad  illam,  tunc  facilis  est  resolutio ;  quia 
consuetudo  non  est  peccati  mortalis,  nec  con- 
stituit  hominem  in  tali  perieulo  morali.  Et 
ideo  admonendus  est  pcenitens,  et  rogandus 
ut  tollat  talem  consuetudinem,  et  ipse  optime 
faciet  confitendo  illam  ;  et  moraliter  loquen 
do  debet  eam  explicare,  et  occasionem  ali- 
quam,  ac  periculum  quod  in  ea  est,  ne  forte 
excedat  statum  venialis  culpae.  Quod  si  conti- 
gerit  interdum  pejerasse,  illud  explicare  te- 
netur  cum  proposito  et  poenitentia,  non  ta- 
men  id  est  tribuendum  tali  consuetudini,  sed 
humanee  fragilitati.  E  contrario,  qfiando  quis 
ex  consuetudine  pejerat  adver*endo,  tenetur 
in  toto  rigore  integre  confiteri  et  conteri;  et 
in  illo  a  fortiori  observanda  sunt,  quse  dice- 
mus  de  illo,  qui  consuetudinem  habet  incaute 
jurandi,  non  adhibendo  diligentiam,  ut  ve- 
rum  dicat,  vel  falsum.  Hic  enim  quoad  in- 
tegritatem  imprimis  tenetur  explicare  jura- 
menta  quae  protulit,  vel  advertendo  falsum 
esse  quod  dicebat ,  vel  advertendo  se  non 
esse  certum  de  tali  re ,  nec  habere  illam 
sufflcienter  exploratam,  vel  etiam  quse  ex  ma- 
gna  negligentia  sine  consideratione  protu- 
lit;  nam  his  modis  peccatur  mortaliter,  com- 
mittendo  semper  novam  culpam ,  et  ideo 
necesse  est  saltem  numerum  et  multitudi- 
nem  explicare  eo  modo,  quo  potuerit,  juxta 
generalem  regulam  de  confessioue.  Si  au- 
tem  alia  juramenta  temere  et  sine  morali 
advertentia  praecipitaverit,  bonum  est  eonfi- 
teri  modum  frequentise,  quia  ad  curationem 
conscientiae  est  moraliter  couveniens ;  non 
tamen  necesse  est  de  inquirendo  numero 
talium  actuum  esse  confessorem  sollicitum , 
quia  (ut  dixi)  illa  non  sunt  nova  peccata, 
sed  tantum  in  causa.  Et  ideo  sufficiet  tuuc 
explicare  modum  et  tempus  consuetudinis , 
et  quoties  nova  advertentia  et  quasi  repe- 
tita  voluntate  in  ea  permanere  decreverit ; 
tunc  enim  committitur  culpa,  in  qua  illi  ac- 
tus  indeliberati  imputantur. 

6.   Licet  perjurium  sit  alicubi  reservatur.i, 


694 


LIB.  III.  DE  JURAMENTI  PR-ECEPTIS,  ET  PECCATIS  EIS  CONTRARIIS. 


si  ftify  indeliberatum,  et  solum  hi  causa  pec- 
caminosum ,  reservationem  non  incurrit. — Ad- 
do  etiam,  qnod  ad  mores  referre  potest,  si 
perjurium  alicubi  sit  reservatum,  etsolum  sit 
eommissum  per  bos  actus  indeliberatos  for- 
mabter,  qui  solum  ex  antecedenti  causa  et  vo- 
luntate  imputantur,  non  esse  censenda  haec 
peccata  reservata,  quia  revera  in  se  non  sunt 
peccata,  et  culpa  sola,  quce  fuit  in  causa,  non 
fuit  reservata.  Et  eadem  ratione  existimo,  si 
sit  imposita  censura  propter  perjurium^  non 
incurri  per  indeliberata  perjuria,  quse  in  se 
non  continent  culpam  mortalem,  propter  for- 
malem  indeliberationem ,  etiamsi  causa  cul- 
pabilis  et  voluntaria  prceexistat,  quia  illa  re- 
vera  non  sunt  perjuria,  quse  proprie  sint  pec- 
cata  mortalia.  Nec  ordinarie  feruntur  censurc* 
propter  talia  perjuria,  sed  propter  illa,  quae 
cum  actuali  advertentia  falsitatis  et  mendacii 
proferuntur. 

7.  Remedia  ad  evitandam  consuetudinem  ju- 
rindi. — Denique  quod  ad  dispositionem  spec- 
tat,  tota  difficultas  est  in  vero  proposito  et 
remedio  contra  talem  consuetudinem;  nam 
sine  dubio  necessarium  est  propositum  tol 
lendi  illam,  et  vitandi  tale  periculum^  quia 
pertinet  ad  statum  peccati  mortalis,,  ut  osten 
sum  est.  Quia  vero  propositum  boc  solet  esse 
vakle  iustabile,  et  consuetudo  quodam  modo 
transiit  in  naturam,  et  ita  periculum  est  qua- 
si  intrinsecum  et  naturale,  ideo  difficile  est 
judicare  quando  sit  sufficiens.  Verumtamen 
difficultas  generalis  est  ad  alias  consuetudines 
peccandi,  quse  difficillimam  reddunt  peccati 
correctionem ,  maxime  quando  non  pendct 
lapsus  ex  occasione  extrinseca,  sed  quasi  ex 
innata  fragilitate  et  iufirmitate.  Primum  er- 
go  supponendum  est  propositum  absolutum, 
et  de  se  efficax  emendandi  consuetudineni,  et 
non juiandi  nisi  cum  magna  consideratione 
et  veritate.  De  quo  proposito  credendum  est 
pcenitenti,  non  obstante  quacumque  prcece 
denti  frequentia  et  inconstantia  ejus  ;  quia 
sicut  potuit  mutari  in  malum,  ita  etiam  in 
bonum,  et  ipse  est  sui  accusator,  defensor  et 
tcstis.  Supposito  autem  tali  proposito,  obser- 
vandum  est  ut,  si  homo  habet  aliquas  exter 
nas  occasiones  moraliter  inducentes  illum  ad 
temere  jurandum,  illas  auferat  alioqui  non 
sufficienter  disponetur,  si  proximee  sint,  et 
sine  magno  incommodo  auferri  possint.  Dein- 
de  si  SHepius  proposuit  emendari,  et  non  fecit, 
adhibenda  sunt  remedia  convenientia,  quse 
ipse  tenebitur  acceptare  judicio  confessoris, 
qualia  sunt    frequentius  confiteri,    aliquam 


eleemosynam  vel  orationem  brevem  facere 
pro  singulis  juramentis  temere  prolatis,  vel 
similia.  Denique  si  haec  non  sufficerent,  in 
terdum  erit  utile  differre  absolutionem  per 
aliquot  dies,  in  quibus  cogatur  attentius  vigi- 
lare,  et  contrariam  consuetudinem  aliqno 
modo  inchoare.  Et  in  his  non  est  scrupulose 
procedendum,  sed,  facta  morali  diligentia, 
illa  cum  proposito  censeri  clebet  sufficiens. 
Quia  non  oportet  ut  confessor  judicet  alium 
non  amplius  pejeraturum,  sed  satis  est,  quod 
judicet  illum  in  prsesenti  habere  tale  proposi- 
tum,  et  facere  quod  moraliter  potest,  ut  effi- 
cax  sit ;  nec  hujusmodi  humana?  infirmitates 
efficacius  curari  ab  homine  possunt. 

GAPUT  IX. 

AN    JURAMENTUM    ASSERTORIUM    GUM   AMPHIBOLO- 
6IA   FACTUM   SIT   PERJURIUM,    VEL  ALITER   PEC- 

CAMINOSUM. 

1.  Quibus  modis  committatur  amphibologia 
in  jurando.  —  Amphibologia  committi  dicitur , 
quando  jurans  in  alio  sensu  verba  intelligit 
quam  alius  accipiat ;  hoc  autem  variis  modis 
fieri  potest.  Primo^  quando  verba  utrumque 
sensum  habere  possunt  in  significatione  pro- 
pria  et  usitata,  ut  contingit  in  vocibus  sequi- 
vocis,  ut  si  quis  juret  non  comedisse  rem  ta- 
lem,  intelligens  individuam,  cum  alii  de  tota 
specie  intelligant.  Secundo _,  potest  quis  uti 
ambiguo  sensu,  praater  propriam  significatio- 
nem  verborum ,  subinteliigendo  vel  addendo 
aliquid,  quod  mente  ipse  concipit,  licet  non 
exprimat  voce ,  ut  variis  exemplis  statim  de- 
clarabitur.  Prseterea  potest  hsec  verborum  il- 
lusio  fieri,  vel  sine  necessitate  et  justa  causa^ 
vei  ad  decipiendum  alium  cum  nocumento  il- 
lius^  vei  contra  obligationem  justitise.,  vel  so- 
lum  ad  ludendum  et  jocandum;  vel  fieri  po- 
test  ex  justa  causa  aut  necessitate,  quia  vel 
injuste  compellitur  aliquis  ad  jurandum  quod 
non  tenetur,  vel  quia  non  potest  aiiter  celare 
secretum,  et  fugere  importunas  interroga- 
tiones. 

2.  Prima  assertio:  non  est  intrinsece  malum 
uti  amphilologia  injurando.  — Dico  ergo  pri- 
mo  :  non  est  intrinsece  malum  uti  amphibolo- 
gia,  etiam  jurando,  unde  nec  semper  est  per- 
jurium.  Est  certa  et  communis  sententia,  quai 
statim  exemplis  et  auctoritate  simul  cum  se- 
quenti  assertione  confirmabitur.  Nunc  decla- 
ratur  ratione,  quia  loqui  cum  tali  amphibolo- 
gia  non  semper  est  mendacium  ;  ergo  nec  est 


CAP.  IX.  AN  JURAMENTUM  AMIMIIBOLOGICE  FAGTUM  SIT  PEKJURIUM. 


cm 


intrinsece  malnm  ;  ergo  nec  juramento  id  con- 
firmare  est  perjurium,  vel  iutrinsece  malum. 
Antecedens  probatur  late  ab  Augustino,  lib. 
contra  Mendac,  praesertim  a  c.  10,  ubi  variis 
exemplis  Sanctorum  boc  confirmat,  illa  defeu- 
dens  a  mendaciis  propter  multiplicem  verbo- 
rnm  aut  rerum  significationem.  Et  ratio  est, 
quia  mendacium  est  dictum  contra  mentem, 
utique  loquentis,  quia  illeest,  qui  tenetur  ver- 
ba  sua?  menti  conforrnare,  nec  tenetur  semper 
illa  conformare  menti  audientis  ;  sed  qui  uti- 
tur  verbis  ambiguis  in  sensu  consentaneo 
menti  suse,  non  potest  dici  loqui  contra  men- 
tem.  Ergo  non  mentitur,  nec  profert  menda- 
cium  ;  ergo  sic  loqui  non  est  intrinsece  ma- 
lum;  solum  enim  ratione  mendacii  posset  ha- 
bere  similem  malitiam.  Unde  etiam  concludi- 
tur,  quod  talem  locutionem  juramento  tirma- 
re  non  sit  perjurium,  quia  per  illud  juramen- 
tum  non  invocatur  Deus  in  testem  mendacii, 
quia  illud  non  est  mendacium  ;  perjurium  au- 
tem  non  est  sine  accusatione  mendacii ;  loqui- 
mur  enim  proprie  et  rigorose  de  perjurio. 
Unde  tandem  concluditur,  tale  juramentum 
non  esse  intrinsece  malum,  quia  babet  verita- 
tem,  et  facile  babere  potest  alios  comites^,  ut 
constat. 

3.  Gontra  boc  vero  objici  potest  sententia 
Isidori  supra  tractata :  Quacumque  arte  quis 
juret,Deustamen,  qui  conscientice  testis  est,  ita 
hoc  accipit,  sicut  ille,  cui  juratur,  intelligit. 
Anast.  etiamNicsen.,  q.  73inScripturam,gra- 
vem  habet  sententiam  huc  spectantem.  Gum 
enim  distinxisset  duplices  dolos  iniquos  et  arti- 
ficiosos,  quosTheologus  appellabit  formales  et 
materiales ,  subdit  de  justis  et  sapientibus 
simulationibus  :  Cavendum  est,  si  quando  opus 
fuerit  ejusmodi  mendacio  (utique  materiali ) 
adversus  Jiominum  malitiam,  ne  sermoni  adda- 
mus  etiam  jusjurandum  :  non  enim.  assumes 
nomen  Dei  tui  in  vanum,  et  falsum  juramen- 
tum  ne  diligas,  et  ne  ad  mundi  negotia  attra- 
lias  nomen  Dei,  etc. ;  et  hanc  sententiam  ex 
Basilio  in  Asceticis  refert.  Potestque  ratioue 
confirmari,  quia  licet  in  amphibologica  locu- 
tione  nomen  Dei  non  invocetur  ex  directa  in- 
tentione  ad  confirmandum  falsum,  tamen  in 
re  ipsa  affertur  ad  confirmandum  id,  quod 
aliorum  opinione  est  falsum  ;  unde  intellecta 
postea  calliditate,  falsum  censebitur  jurasse, 
qui  sic  juravit.  Ergo  tale  juramentum  contra 
reverentiam  Dei  est,  et  non  caret  culpa,  quse 
licet  formaliter  non  sit  perjurii,  ad  illam  re- 
ducitur.  Probatur  consequentia,  quia  reveren- 
tia  divina  postulat,  ut  non  solum  ex  intentio- 


ne  verum  juretur,  sed  etiam  ut  aliis,  ct  in 
opinione  illorum  verum  juretur,  ne,  quan- 
tum  in  nobis  est,  honor  divini  nominis  mi- 
nuatur. 

4.  Isidorus  explicatur,  et  alii  Patres. —  Ad 
Isidorum  jam  supra  respondimus,  Deum  ita 
accipere  quantum  ad  obligationem  dicendi 
verum,  et  non  decipieudi  proximum;  unde  il- 
la  sententia  locum  habet,  quando  aliquis  irra- 
tionabiliter  sic  loquitur  et  jurat;  unde  cum  ait: 
Sicut  ille,  cuijuratur,  intelligit,  nos  addere 
possumus:  Vel  intelligere  debet;  nam  si  ipse 
inepte  decipiaturex  suainscitia  vel  iniquitate, 
alteri  non  imputabitur.  Quando  vero  iniquus 
est  dolus,  tunc  peccat  quidem,  qui  sic  jurat; 
an  vero  perjurus  sit,  statim  dicemus.  Ad  Anas- 
tasium,  seu  Basilium,  dico  imprirnis,  insi- 
nuare  illum,  licitum  esse  aliquando  propter 
bonum  finem  vel  officium  dicere  falsum,  et 
proprium  mendacium,  non  tamen  licere  tale 
mendacium  juramento  firmare ;  et  sic  suppo- 
nit  quidem  falsum  illa  sententia ;  tamen  ex 
illa  hypothesi  aliud  verum  dicit,  scilicet,  etiam- 
si  simplex  mendacium  in  aliquo  casu  licitum 
esset,  nullo  modo  id  dici  posse  de  perjurio. 
Quodetiam  Augustinus,  in  d.  lib.  contraMen- 
dac.  optimc  confirmat;  et  ratio  est,  quia,  licet 
mendacium  possit  habere  aliquarn  proportio- 
nem  cum  homine,  qui  falli  et  fallere  potest, 
non  tamen  cum  Deo,  qui  est  infallibilis  veri- 
tas,  et  ideo  semper  fieret  illi  injuria,  adducen- 
do  illum  in  testem  mendacii,  etiamsi  per  im- 
possibile  in  aliquo  casu  non  esset  malum  res- 
pectu  hominis.  Hsec  autem  doctrina  quoad 
hypothesim  illam  nec  vera  est,  nec  in  prae- 
senti  necessaria,  quia  per  amphibologiam  non 
dicitur  mendacium,  ut  probavimus.  Secundo, 
ille  auctor  non  aperte  profitetur  errorem  illum 
de  mendacio;  et  ideo  ne  illum  ei  ascribamus, 
dici  potest  eum  non  dicere  semper  esse  perju- 
rum,  aut  malum  jurare  in  sensu  occulto  et 
amphibologico,  sed  solum  dicere,  non  quoties 
licet  uti  amphibologia,  licere  etiam  illam  ju- ' 
ramento  confirmare,  quia  major  est  reveren- 
tia  adhiben-a  juramento,  quam  simplici  ser- 
moni,  et  ideo  heec  juramenta  regulariter  ca- 
venda  esse,  quia  non  fiunt  ut  plurimum  sine 
aliqua  irreverentia  et  culpa,  esto  perjurium 
proprie  non  sit,  ut  dicemus.  Et  hoc  fere  modo 
respondendum  est  ad  rationem;  probat  euim 
cavendum  esse  tale  juramentum,  ubi  imminet, 
non  vero  probat  esse  per  se  malum. 

5.  Secunda  assertio :  quoties  verla  profe- 
runtur  in  aliquo  sensu  proprio,  vel  secundnm 
aliquam   legitimam  interpretationem  intento, 


696 


L!B.  III.  DE  JURAMENTI  PR.-ECEPTIS,  ET  PECCATIS  EIS  CONTRARUS. 


non  committiiur  perjurium.  —  Dico  secundo  : 
qnoties  verba  secuiidum  aliquem  sensum,  vel 
proprium,  vel  secundum  aliquam  legitimam 
interpretationem  intentum  ,  proferuutur  ex 
causa  honesta,  nec  perjurium  cominittitur, 
neque  ullum  peccatum  sic  jurando.  Declara- 
tur  primo  variis  exemplis  ab  auctoribus  tra- 
ditis,  et  usu  receptis.  Primum,  si  quis  promi- 
sit,  aut  contraxit  cxterius  sine  intentione  pro- 
mittendi,  et  iuterrogatur  a  judice  sub  jura 
mento,  an  promiserit  vel  contraxerit,  simpli- 
citer  negare  potest,  quia  babere  potest  legiti- 
mum  sensum,  scilicet,  non  promisi  promis- 
sione  me  obligante,  et  babet  legitimam  cau- 
sam  sic  respondendi,  quia  aiias  cum  non  pos- 
sit  probare  defectum  intentionis,  condemna- 
bitur  ad  solvendum  quod  revera  non  debct, 
vel  ad  cohabitandum  cum  illa,  cum  qua  vere 
non  contraxit ;  ita  docet  late  Navarr.,  in  cap. 
Humana?  aures,^%  qua»st.  5,  qua?st.  1  et  2, 
ubi  ait,  non  solum  possj  jurare  non  promisis- 
se,  sed  etiam  non  protulisse  talia  verba,  si 
ita  interrogaretur,  subintelligendo,  non  protu- 
lisse  illa,  vere  promittendo,  vel  non  protulisse 
ita  ut  teneatur  confiteri.  Et  pro  hac  doctrina 
adducit  Hier..,  Grcg.,  D.  Thom.,  Scot.,  Pa- 
lud.,  Richar.,Major.,  Adrian.  et  alios,  et  va- 
rias  rationes,  quse  confirmant  generalem  con- 
clusionem  positam. 

6.  Secundo,  si  quis  mutuo  accepit  nummos, 
quos  postea  solvit,  et  ab  eo  iterum  postulen- 
tur  in  judicio,  in  quo  probare  non  potestse  il- 
los  solvisse,  intcrrogatus  a  judice  potest  abso- 
lulc  negare  se  illa  mutuo  acecpisse,  subin- 
telhgens,  vel  non  iterum  accepisse,  postquam 
illos  solvit,  vel  non  ita  aceepisse,  ut  illa  de- 
beat,  vel  non  ita  ut  aperire  teneatur.  De  quo 
cxemplo  cum  aliis  non  paucis  videri  potest 
Covar.,  lib.  1  Variar.,  c.  2. 

7.  Tertio,  si  exemptus  a  gabclla  solvenda, 
interrogetur  an  talcm  vel  talem  rem  portet, 
potcst  absolute  jurare  non  portare,  intelligen- 
do  non  ita  portare,  ut  gabellam  debeat,  ne  si 
fateatur  portare,  injuste  cogatur  gabellam  sol- 
vere,  ut  de  clerico  dixit  Sylvest.,  verb.  Men- 
dacium,  q.  6,  ubi  alia  exempla  adducit.  Unum 
est  vulgare  de  illo,  qui  interrogatur  an  reus 
hac  transierit,  nam  potest  jurare  non  tran- 
siisse  hac,  designando  locum  quem  pede  tan- 
git,  vel  manu,  quod  de  B.  Francisco  refert 
Navar.  supra,  et  in  Manual.,  c.  12,  n.  8  ,  ex 
aliis  auctoribus.  Aliud  est  de  illo,  qui  interro- 
gatur  an  veniat  de  tali  loco,  qui  falso  putatur 
peste  infectus,  re  tamen  vera  non  est ,  nam 
potest  absolute  negare  cum  juramento,  sub- 


mtelligcndo  se  non  venire  a  tali  loco  peste  in- 
feeto,  utSylv.  etiam  dixit,  verb.  Juramentum, 
3,  q.  2,  in  fm. ;  et  Navar.,  in  Manual.,  c.  42, 
num.  19  ;  et  Tolct.,  lib.  4-  Summ.,  c.  21,  qui 
addit,  habere  hoc  verum,  etiamsi  locus ,  de 
quo  quis  interrogatur,  peste  infectus  sit,  per- 
sona  vero  ista  certa  sit  moraliter  se  non  esse 
infe.ctam.  Addit  Navar.  exemplum  de  scholas- 
ticis,  qui  jurant  se  non  fuisse  locutos  cum  op- 
positoribus,  cum  revera  fuerint  locuti,  non  ta- 
men  de  illis  rebus  quee  ad  subornandum  fa- 
ciunt,  vel  non  de  illis  rebus  quse  contra  statu- 
ta  esse  crederent.  Prseterea  huc  spectant  om- 
nes  responsiones  amphibologica?,  quibus  licet 
subterfugere  interrogationem  judicis  non  ju- 
ridice  interrogantis  sub  juramento,  de  quibus 
in  22,  q.  690.  Denique  ad  hoc  etiam  faciunt, 
quse  supra  de  obiigatione  promissorii  jura- 
menti  simulati  diximus;  et  aliqua  addemus  de 
eodem  juramento  tractantes  paulo  inferius. 

8.  Aliqua?  orationes  amphibologica?,  quibus 
licite  uti  possunt,  qui  non  tenentur  jurare.  — 
Est  autem  hsec  sententia  facilis  etelara,  quan- 
do  exterior  oratio  sine  ulla  additione,  vel  con- 
ditione  verbis  nou  expressa,  duplicem  sensum 
reddere  potest,  ut  est  illa,  Non  transivi  isthae, 
quia  hoc  adverbium  demonstrativum  indeter- 
minatam  significatiouem  habet,  qua?  potest 
loquentis  intentione  determinari.  Similis  est 
illa  a:quivocatio,  quam  ponit  Glossa  in  c.  Ne- 
que,  22,  qusest.  2,  scilicet,  cum  quis  interro- 
gatus  an  Petrus  sit  domi,  respondit,  Non  cst 
hic,  accipiendo  verbum  est.  pro  verbo  comedit, 
quando  bono  fme  et  justa  causa  vult  occultarc 
illum,  qui  fortasse  ad  vindictam  queeritur.  Si- 
milis  est  requivocatio  in  iiomine  sororis,  quam 
notavit  Glossa,  incap.  ult.,  22,  q.  2,  verb.  So- 
rorem.  Et  ratio  e.st  clara,  quia  tunc  oratio 
etiam  exterior  iu  rigore  est  vera  in  uno  sensu 
per  illam  significato  ;  ergo  qui  in  illo  sensu 
illam  profert,  et  jurat,  nec  mentitur,  nec  est 
perjurus,  etiamsi  sciat  alium  accepturum  vei- 
ba  in  alio  sensu,  et  fore  decipiendum,  quia 
aliud  est  quod  audiens  intelligit,  aliud  quod 
loquens  dicit.  Imo  si  justam  causam  habeat 
sic  loquendi  et  jurandi,  per  se  loquendo  non 
peccabit,  permittendo  alium  decipi,  quia  non 
tenetur  homo  semper  vitarc  deceptionem  alte- 
rius,  quam  revera  ipse  non  facit,  sed  alius  se- 
ipsum  decipit.  Sicut  interdum  licet  facere  ali- 
quid  permittendo  occasionem  peccandi,  quam 
alius  accipit,  et  ego  non  do,  quantum  in  me 
est.  An  vero  idem  sit,  quando  amphibologia 
in  verbis  solis  externis  non  apparet,  dicemus 
eap.  sequenti. 


CAP.  X.  AN  LICLAT  .IUHARE  CUM  AMPIIIBOLOCIA. 


007 


CAPUT  X. 

AN   LICEAT   JURARE  CUM   AMPIIIBOLOGIA   SOLA 
MENTE   CONCEPTA? 

1.  Amphibologia,  de  qua  in  capit.  preeced. 
locuti  sunius,  sensibilis  vocari  potest ;  menta- 
lis  autem  erit,  quando  exteriora  verba  prseci- 
se  sumpta  non  babeiit  significationem  pro- 
priam  et  completam,  in  qua  verum  sensum 
cfficiant,  distrabuntur  autem  a  propria  signi- 
ficatione  per  aliquam  restrictionem  interius 
conceptam.  Et  tunc  major  est  difficultas,  quia 
cx  propositione  exteriori  et  interiori  restric- 
tione  non  fit  unum,  nec  est  in  potestate  mea 
conjungere  illa  ad  unum  significandum  ;  ergo 
semper  propositio  verbis  expressa  manet  falsa; 
ut,  verbi  gratia,  dicit  aliquis,  Non  comedi  ta- 
lcm  rem,  et  interius  subintelligit  hodie,  certe 
si  illam  comedit  heri,  falsum  dicit  et  menti- 
tur,  quia  negatio  illa  absoluta  est,  et  totum 
negat,  neque  cadit  in  restrictionem  tantum 
interius  apprebensam.  Unde  illamlocutionem 
juramento  firmare  perjurium  videtur.  Atque 
ita  tenct  aperte  Cajet.,  d.  queest.  89,  art.  7, 
dub.  2,  circa  ad  4,  ubi  de  juramento  promis- 
sorio  tractat ,  sed  loquitur  de  illo  ut  asserto- 
rium  est,  quia  boc  dubium  non  potest  ad  il- 
lud  juramentum  sub  alia  ratione  applicari.  Et 
rationem  reddit  Cajetanus  generalem  omnibus 
juramentis  assertoriis ,  scilicet  quia  restrictio 
mente  concepta  non  obstat  quominus  oratio 
exterius  prolata  falsa  sit.  Et  ita  sequitur  et  de- 
clarat  ibi  Arag.,  circa  eamdem  solutionem, 
ad  4  ,  conel.  2;  et  Soto,  d.  lib.  8,  qusest.  1, 
art.  7,  ad  4.  qui  multa  in  eamdem  sententiam 
habet  de  juramento  assertorio  in  judicio  lib.  5, 
q.  6,  art.  2,  circa  finem. 

2.  Contrariam  nihilominus  sententiam  "con- 
stantissime  defeudit  Navar.,  in  d.  o.  Humance 
aures,  et  in  c.  Interverba,  concl.  6,  corol.  65, 
an.  398,  et  in  Man.,  c.  12,  n.  9  et  19,  et  c.  18, 
n.  61,  et  c.  25,  n.  43;  et  ad  illam  confirman- 
dam  multa  erudite  allegat  et  accumulat.  Tenet 
etiam  Sylvest.  supra,  et  Juramentum,  4,  q.  7  ; 
Angel.  Juramentum,  5,  n.  9,  quatenus  dicunt 
non  esse  perjurum,  qui  coactus  jurare  se  ali- 
quid  facturum,  menteconcipit,  Si  licite  potue- 
ro,  vel  si  debuero,  aut  aliquid  simile  ;  dicunt 
enim,  non  solum  non  teneri  postea,  sed  etiam 
nec  mentiri  de  prsesenti.  Quod  etiam  affirmat 
Lud.  Lop.,  in  Instit.,  p.  1,  n.  52;  et  Navarr., 
d.  c,  12,  n,  14.  Et  idem  supponunt,  qui  affir- 


mant,  mulicrem,  quse  per  excommunicatio- 
nem  cogitur  accedere  ad  virum,  quem  certo 
novit  non  esse  suum  propter  occultum  im- 
pedimentum  irritans,  si  sitin  periculo  mortis, 
posse  jurare  se  accessuram  ad  illum,  subintel- 
ligendo  mente,  Si  licite  potuero,  et  in  eo  non 
mentiri,  necpejerare:  Angel.,  Juramentum,A, 
in  princ. ;  Sylvest.  supra;  Tabien.,  eod.,  n.  14; 
Armil.,  num.  16;  et  alii.  Imo  Sot.  etiam  fate- 
tur  hcitum  esse  alicui  jurare  se  nescire,  quod 
revelare  non  potest  aut  non  tenetur,  subintel- 
ligendo,  Nescio  ut  tibi  dicam.  Nescio  autcm 
quid  peculiare  invenit  in  verbo  nesciendi,  ma- 
gis  quam  in  verbo  videndi,  audiendi,  aut  fa- 
ciendi,  ut  in  illo  admittat  restrictionem  sub- 
intellectam,  et  neget  in  aliis,  cum  possit  adhi- 
beri  cum  non  minori  proportione. 

3.  Sed  inquit  verba  esse  signa  conceptuum, 
et  ideo  citra  mehdacium  adjungi  commode 
verbo  nescio  limitationem  illam,  ut  dicam,  non 
tamen  ita  accommodari  verbo  non  feci ,  aut 
nonvidi.  At  hoc  gratis  dicitur,  tum  quiaetiam 
verba  sunt  sigua  rerum,  et  actionum  et  visio- 
num  ;  tum  etiam  quia,  esto  illa  restrictio  non 
esset  accommodata,  non  deessent  aliae.  Ipse 
enim  adjungit,  quando  judex  non  potest  legi- 
time  interrogare  de  occultis,  in  ipsa  sua  inter- 
rogatione  quasi  ipso  jure  excipi  occulta  :  et 
ideo  recte  illi  responderi  non  fcci,  subintelli- 
gendo  publice,  seu  non  feci,  ita  ut  factum  sub 
tua  interrogatione  comprehendaticr.  Et  ita 
etiam  concessit  aperte  Cajet.,  tom.  1  Opusc, 
tract.  decem  et  septem  responsionum,  in  5, 
acl  1,  et  Adrian.,  in  4,  mater.  de  Confess., 
q.  de  Sigillo,  et  Tolet.,  lib.  5  Summ.,  c.  58, 
n.  3. 

4.  Resolvitur  qucestio ,  ct  asseritur  licitam 
esse  amphibologiam  mentalem  cum  certa  limi- 
tatione.  —  Hsec  ergo  sententia  practice  secu- 
rissima  et  in  rigore  vera  est.  Dummodo  non 
ad  libitum  quis  loquatur  ,  et  restrictionem 
concipiat  proportionatam  verbis  et  materiee, 
de  qua  tractatur,  vel  saltem  quee,  si  voce  ex- 
primeretur,  et  cum  alia  parte  orationis  con- 
jungeretur,  congruum  et  verum  sensum  cffi- 
ceret  ,  ex  quo  apta  et  conveniens  responsio 
resultaret.  Quod  si  quis  forte  rudis  sit,  et  nes- 
ciat  in  particulari  amphibologiam  concipere, 
consilium  erit  ut  intendat  negare  vel  affirma  - 
re  in  sensu,  qui  veritatem  in  re  ipsa  conti- 
neat.  Ad  hoc  autem  necesse  est  ut  saltem  in 
genere  sciat,  et  sibi  persuadeat,  in  aliquo  vero 
sensu  posse  se  negare  quod  revelare  non  tene- 
tur,  quamvis  in  particulari  nesciat  modum  ; 
nam  si  hoc  etiam  generaliter  ignoret,  nullo 


698 


LIB.  III.  DE  JURAMENTI  PR^CEPTIS,  ET  PECCATIS  EIS  CONTRARIIS. 


modo  poterit  in  vero  sensu  loqui,  et  ideo  nisi 
plane  et  simpliciter  loquatur,  pejerabit. 

5.  Sic  ergo  explicata,  sententia  heec  funda- 
bitur  ratione,  respondendo  ad  fundamentum 
contrarise  sententise.  Navarr.  ergo  ,  in  d. 
c.  Humance  aures,q.  i,  sic  argumentatur :  Si- 
cuti  datur  oratio  pure  vocalis.,  pure  scripta,  et 
pure  mentalis,  ita  potest  dari  oratio  mixta,  id 
est  composita  ex  verbalibus  terminis  et  men- 
talibus ;  ergo  veritas  talis  orationis  inixtee  non 
est  pensanda  secundum  unam  vel  aliam  par- 
tem,  sed  secundum  integrum  sensum,  qui  ex 
tota  oratione  sic  composita  resultat.  Ergo  cum 
loquens  intendit  couiicere  unam  orationem  ex 
verbis  expressis  in  voce  ,  et  restrictione  in 
mente  concepta,  nulla  est  falsitas  in  voce  (  ut 
contraria  opinio  sumebat),  quia  non  est  illa 
tota  oratio,  quee  affirmatur  et  negatur.  Et  li- 
cet  voce  dicat,  Non  comedi,  mente  subintelli- 
gendo,  hodie,  quamvis  negatio  appareat  abso- 
luta,  revera  non  est  nisi  restricta,  et  ita  obsta- 
re  optime  potest,  ne  tota  oratio  falsa  sit.  Gon- 
sequentiee  manifestee  sunt.  Antecedens  proba- 
tur  a  Navarro,  solum  a  paritate  rationis,  quia 
a  toto  (inquit)  ad  partem  cum  identitate  ra- 
tionis  est  bonum  argumentum.  Sed  instari  po- 
test,  quia  oratio  vocalis,  scripta,  et  mentalis, 
non  distinguuntur  ut  totum  et  pars ,  sed  ut 
queedam  tota  ,  quarum  singula  liabent  suas 
partes  proportionatas ;  unde  illo  argumento 
non  satis  ostenditur  ,  quod  sicut  dantur  illa 
membra  pura ,  ita  possint  dari  mixta.  Quia 
termini  vocales  sunt  apti,  et  proportionati  ad 
componendam  orationem  vocalem  ;  terminus 
autem  mentalis  non  videtur  babere  proportio- 
nem  ad  componendam  unam  orationem  cum 
termino  vocali,  quia  sunt  diversorum  ordi- 
num,  et  non  recte  uniuntur  et  colligantur, 
quod  necessarium  est  ad  componendum  unum 
totum.  Et  difficile  concipitur,  quod  si  ego 
nunc  scribo  :  Deus  est,  et  mente  concipio  An- 
gelus,  ex  illa  oratione  scripta,  et  hoc  termino 
mentali  tanquam  preedicato,  fiat  una  falsa  pro- 
positio. 

6.  Et  in  ordine  ad  mores  augetur  difficul- 
tas ;  quia  omnis  oratio  constituitur  in  genere 
signi;  ergo  uttermini  componant  unam  ora- 
tionem,  quee  unam  significatiouem  habeat, 
oportet  ut  omnes  termini  sint  ejusdem  ordinis, 
et  cum  proportione  significent.  Hoc  autem 
non  iiivenitur  in  illis  terminis ;  nam  mentalis 
est  signum  spirituale,  et  de  se  solum  signifi- 
cat  concipienti,  unde  non  est  aptum  signum 
aliis;  vocalis  autem  oratio  est  signum  seusi- 
bile,  et  de  se  ordinatur  ad  significandum  aliis, 


et  ex  hac  parte  non  videturaptecomponi  cum 
interno  et  mentali  termino;  neque  inde  potest 
resultare  una  oratio  vera,  quatenus  est  sensi- 
bilis  et  humana  locutio.  Et  idem  est  devocali 
et  scripto  terminis,  nam  oratio  vocalis  est  si- 
gnum  transiens,  unde  de  se  solum  significat 
preesentibus,  et  quamdiu  profertur,  scriptura 
vero  est  signum  permanens,  et  de  se  ordina- 
tur  ab  absentes,  tam  loco  quam  tempore.  Non 
ergo  potest  oratio  scripta  determinari  quoad  ve- 
ritatein,  vel  falsitatem  per  vocalem  restrictio- 
nem,  quia  transit,  et  permanet  scripta  oratio 
semper  significans  verum  vel  falsum ,  pront 
scripta  est.  Confirmatur,  quia  qui  scriberet 
Christum  non  esse  mortuum,  mente  concipiens 
utDeum,  plane  scriberet  propositionem  heereti- 
cam,  etiamsiipsenonesset  interius  heereticus, 
et  in  scribendo  falsus  esset,  licet  in  sentiendo 
non  esset ;  ergo  signum  est,  ex  illa  scriptura, 
et  conceptu  mentis  non  fieri  unum,  et  propo- 
sitionem  scriptam  falsam  esse,  non  obstante 
mentis  determinatione.  Denique  alias  nullus 
esset  sermo  certus  inter  homines,  sed  quilibet 
posset  loqui  et  scribere  quee  vellet,  concipien- 
do  mente  sensum,  quem  verba  secundum  ali- 
quam  significationem  non  faciunt,  quod  est 
contra  omnem  fidem  humanam,  nec  minus 
nocet  societati  hominum,quam  apertum  men- 
dacium. 

7.  Sed  nihilominus  probabilis  est  dicta  ra- 
tio  Navarri,  quia  compositio  et  prolatio  ora- 
tionum  significantium  mentem,  libere  fit  pro 
hominis  vohmtate;  ergo  potest  illas  compo- 
nere  ex  terminis  diversorum  ordinum,  atque 
adeo  facere  propositiones  mixtas,  quee  non  ha- 
beant  plenum  sensum  in  ore,  nisi  ut  conjun- 
guntur  menti.  Sicut  Greg.  in  Ezech.,  initio, 
dixit  Prophetas  interdum  conjungere  verbum, 
quod  ore  sonat,  verbo  mentis.  Nec  refert  quod 
conceptus  et  vox  sint  signa  et  res  diversi  or- 
dinis,  quia  unum  integrum  signum  potest 
componi  ex  sensibili  et  insensibili;  sicut  sa- 
cramentum  ex  confessione  et  contritione,  vel 
sicut  Eucharistia  ex  speciebus  sensibilibus,  et 
Cbristo  invisibili.  Potest  etiam  ita  expliearf, 
nam  potest  quis  inchoare  alte  propositionem, 
et  consummare  illam  voce  adeo  summissa,  ut 
alter  non  percipiat  ultimam  determinationem 
seu  restrictionem ;  tunc  autem  nemo  negabit 
illam  esse  unam  propositionem,  quia  est  pure 
vocalis.  Item  constat  illam  esse  in  se  veram 
prout  integra  est,  quamvis  non  sit  vera,  ut 
ab  altero  percipitur.  Et  ita  quoad  effectus  mo- 
rales,  iidem  sequi  videntur  ex  tali  modo  lo- 
quendi  vel  jurandi;  ut  si  quis  dicat  clare  :  Non 


CAP.  X.  AN  LICEAT  JURARE  CUM  AMPHIBOLOGIA. 


699 


feci,  et  submisse  obmurmuret,  liodie,  periude 
se  habet,  quoad  significandum  aliis,  ac  si  men- 
te  tantum  concepisset  restrictioiiem. 

8.  Prseterea  est  alius  modus  iii  re  eequiva- 
lens,  videlicet,  si  quis  intendat  materialiter 
illa  verba  proferre,  et  ad  majorem  secunta- 
tatem,  cum  incipit  dicere  :  Juro,  interponat 
submisse  et  secum  heec  verba,  me  dicere^  et 
alte  concludat,  quod  non  feci.  Sic  enim  veris- 
sima  est  assertio  tota,  et  illud  :  Non  feci,  non 
profertur  ut  ratio  integra,  sed  ut  unum  extre- 
mum  propositionis;  ita  ergo  fieri  posset  mente 
tantum  concipiendo  illud,  me  asserere,  quia 
quoad  effectum  moralem  perinde  est.  Denique 
potest  aliter  explicari  ratio,  quia  liberum  est 
homini  mentem  suam  exprimere  vel  non  ex- 
primere ;  ergo  est  etiam  liberum  inchoare 
expressionem,  et  non  finire.  Ergo  cum  in 
mente  totum  hoc  concipio  :  Non  feci  hoc  hodie, 
possum  inchoare  expressionem  hujus  concep- 
tus,  et  non  finire  illam;  ergo  licet  dicam,  non 
feci  hoc,  et  ibi  sistam,  animo  non  finiendi 
propositionem,  in  rigore  non  mentior.  Quia 
nondum  finivi  sermonem  meum,  et  non  in- 
tendo  per  illa  sola  verba  aliquid  integre  si- 
gnificare ;  ergo licet  jurem,  non  j urabo  falsum, 
quia  non  intendo  jurare  quod  exterius  sonat, 
absque  alio,  quod  mente  concipio. 

9.  Faciuntque  ad  hoo  confirmandum  duo 
modi  loquendi  Christi  ab  Evangelistis  relati. 
Prior  est  Mar.  13  :  De  die  illa  nemo  scit,  etc, 
neque  Filius ;  nam  licet  hic  locus  varias  ha- 
beat  interpretationes,  quas  in  1  tom.  de  Incar- 
natione  tractavi,  tamen  in  quacumque  necesse 
est  aliquid  subintelligere ,  quod  in  verbis  non 
est  expressum,  ut:  Neque  filius  scit  utrevelet, 
vel :  Non  scit  a  se,  vel :  Non  scit  ex  humanitate, 
aut  aliquid  simile.  Alter  locus  est  Joann.  7, 
ubi  Chnstus  dixit  fratribus  suis  :  Ego  non  as- 
cendam  ad  diem  festum  istum,  et  tamen  paulo 

■■  post  refertur  ascendisse,  ubi  necesse  est  aliquid 
subintelligi,  quia  Cbristus  non  ignorabat  quid 
esget  facturus.  Subintelligitur  ergo,  vel :  Non 
ascendam  vobiscum,  vel:  Non  publice,  sicut  so- 
leo,  et  utrumque  videtur  deelarasse  Evauge- 
lista,  paulo  post  subdens  :  Ut  autem  ascenderunt 
fratres  ejus,  tunc  et  ipse  ascendit  ad  diem  fes- 
tum,  non  manifeste,  sed  quasi  in  occulto.  Cum 
enim  refert,  postquam  fratres  ascenderunt, 
tunc  ipsum  ascendisse,  indicat  priorem  intel- 
lectum,  scilicet,  non  ascendam  vobiscum,  nam 
hoc  impletum  est;  separatim  vero  ascendendo 
non  egit  contra  verba  in  seusu  a  se  intento. 
Cum  vero  Evangelista  accurate  animadvertit, 
nonpublice,  sed  occulte  ascendisse,  indicat  alte- 


ram  interpretationem,  quse  non  est  omnino  di- 
versa,  sed  ex  utraqne  una  conficitur.  Vel  etiam 
potuit  esse  sequivocatio  in  verbo  ascendam, 
fratres  enim  loquebantur  de  ascensione  ad 
festum  agendum,  ipse  autem  de  ascensione  ad 
patieudum,  quod  significat  ratio  ab  ipsomet 
Cbristo  subjuncta:  Ego  autem  non  ascendam 
ad  diem  festum  liunc,  quia  meum  t-empus  non- 
dum  impletum  est.  Ut  preeteream  varios  alios 
modos,  quibus  locus  ille  exponitur. 

10.  Quam  caute  utendnm  sit  amphibologia 
in  juramentis.  —  Hic  modus  loquendi  solum  ex 
justa  causa  et  necessitate  licet.  —  Nihilomi- 
nus  cavendum  est,  ne  hiuc  homines  sumant 
nimiam  licentiam  ita  loquendi  vel  jurandi, 
nam  id  sine  dubio  esset  contra  bonos  mores, 
et  contra  sermonis  simplicitatem,  ut  sic  di- 
cam,  necessariam  ad  humanam  societatem. 
Addendum  igitur  est,  hunc  loquendi  modum 
per  umphibologiam,  et  preesertim  per  sermo- 
nem  mutilatum  in  verbis,  et  quasi  integratum 
ex  conceptibus,  non  esse  licitum,  nisi  ex 
justa  causa  et  necessitate,fet  si  aliter  fiat,  cul- 
pam  committi,  et  si  addatur  juramentum, 
regulariter  esse  grave  peccatum.  Ita  sentiunt 
communiter  Doctores  allegati,  prsesertim  Ca- 
jet.  et  Sot.,  Navar.,  c.  42,  n.  8,  et  in  d.  c. 
Humance  aures,  q.  3  ;  et  sumitur  ex  sententia 
Isidor.  saepe  citata^  in  cap.  Qmcumque  arte, 
22,  q.  5,  ubi  pro  regula  ponit :  Quacumque 
arte  quis  juret,  Deum  ita  accipere,  sicut  ille, 
cui  juratur,  intelligit,  quse  saltem  vera  est, 
quando  nulla  est  honesta  ratio  in  alio  sensu 
loquendi,  quoad  obligationem  simpliciter  et 
pure  loquendi.  Unde  est  illud  Ambrosii,  lib.  3 
Officiorum,  c.  12  :  Unusquisque  simplicem 
sermonem  proferat,  vas  suum  in  sanctificatione 
possideat,  nec  fratrem  suum  circumscriptione 
verborum  inducat.  Hieronymus  etiam  ad  Ga- 
lat.  2,  c.  Utilem,  in  qusest.  2,  docet  quidem 
simulationem  aliquando  esse  licitam,  dum- 
modo  in  tempore,  et  cum  utilitate  (utique  ho- 
nesta  et  rationabili)  fiat;  ergo  omnino  volun- 
tarie,  et  sine  causa  uti  hoc  genere  juramenti, 
contra  rationem  est,  atque  adeo  peccatum. 
Solum  ergo  licet,  quando  aliquis  injuste  vel 
importune  cogitur  ad  aperiendum  aliquid,  et 
jurandum,  quod  sibi  non  expedit  revelare ; 
quando  autem  quis  vel  justee  interrogationi 
respondet,  vel  ipse  voluntaric  se  offerl  ad 
loquendunij  simpliciter  loqui  debet,  prout 
scit  alium  accipere. 


700 


LIB.  III.  DE  JURAMENTI  PR.4ECEPTIS,  ET  PECCATIS  EIS  CONTRARIIS. 


CAPUT  XI, 


QUALE  PEGGATUM  SIT,  SINE  RATIONABILI  CAUSA 
UTI  AMPHIBOLOGIA  ,  PRiESERTIM  MENTALI ,  IN 
JURANDO. 

4.  Qu&ritur  an  detur  mendacium  et  perju- 
rium  in  tali  modo  loquendi.  —  Ut  ratio  et  gra- 
vitas  hujus  culpse  magis  intelligatur,,  quaeri- 
mus  au  sic  loqui  sine  causa,  sit  in  rigore  men- 
dacium,  et  consequenter,  si  juramento  firme- 
tur,  sit  proprium  perjurium.  Utrumque  enim 
videtur  affirmandum,  quia  locutio  illa  est  con- 
tra  virtutem  veritatis ;  ergo  est  mendacium  ; 
ergo  juramentum  illi  additum  est  perjurium. 
Consequentiae  videntur  claree.  Et  antecedens 
patet  ex  doctrina  Aristotelis,  4fEthic,  cap.  1, 
quemimitatur  D.  Thomas  2.  %  q.  109,  art.  1, 
ad  2  ;  docet  enim  ad  veritatem  pertinere  ut 
homo  unumquodque,  quale  est  ipsum,  dicat  at- 
que  ostendat  tam  vita  quam  verbis  ;  et  eum, 
qui  sic  se  gerit,  dicit  esse  veracem,  sentiens 
alium  esse  mendacem,  quem  simulatorem  vel 
dissimulatorem  vocat.  Sed  negari  non  potest 
quin  amphibologia  sit  queedam  simulatio; 
ergo  si  absque  justa  causa  fiat,  est  veritati 
contraria,  atque  adeo  mendacium. 

2.  Necessitas  excusat  amphibologiam  a  men- 
dacio.  —  Dices  :  si  tunc  est  mendacium,  sem- 
per  erit,  etiamsi  ex  quacumque  causa  fiat, 
quia  meudacium  non  desinit  esse  mendacium 
propter  justum  finem,  alias  interdum  esset  li- 
citum.  Respondetur  negando  sequelam,  quia 
malitia  ncn  est  carentia  omnis  bonitatis,  sed 
debitse  inesse.  Quoties  autem  necessitas  non 
requirit  amphibologiam,  debita  est  nostro  ser- 
moni  simplicitas  in  sensu  usitato  et  concepto 
ab  audiente ;  et  ideo  tunc  carentia  veritatis  in 
illo  sensu  est  vitiosa  et  contraria  veritati,  ac 
subinde  in  rigore  videtur  esse  mendacium. 
Quando  autem  intervenit  necessitas,  tunc  illa 
carentia  est  pura  negatio,  quia  contraria  si- 
gnificatio  non  est  debita ;  et  ita  illa  carentia 
non  est  vitiosa,  nec  constituit  mendacium, 
quia  superest  alius  sensusverus  accommodatus 
locutioni.  Neque  propterea  fit  ut  mendacium 
interdum  liceat  propter  extrinsecum  finem, 
sed  fit  ut  desinat  esse  mendacium,  quod  tale 
fuisset,  causa  non  interveniente.  Neque  etiam 
sequitur  ut  semper  desiuat  esse  mendacium, 
quod  propter  bonum  finem  profertur,  sed 
oportet  ut  verba  in  aliquo  vero  sensu  profe  - 
rantur.  Nam  si  hoc  non  habuerint,  nou  pote- 
runt  honeste  proferri  propter  ullum  finem ;  si 


autem  hoc  habuerint,  et  alius  simplicior  sen- 
sus  non  sit  debitus,  et  qui  loquitur  sciat  in  de- 
bito  sensu  loqui,  semper  poterit  excusari  men- 
daoium. 

3.  Confirmatur  prwsens  opinio.  —  Atque 
haec  sententia  satis  probabilis  videtur,  eique 
favet  illud,  nomine  Aug.,  de  Confl.  virt.  et 
vit.,  cap.  19 :  Fallacia,  atque  mendacium  unum 
dicuntur ;  fallacia  autem  fit  ingenio,  menda- 
cium  autem  simplici  verbo.  Quod  exemplo  de- 
clarans,  fallaciam  ponit  in  amphibologia  ;  ut 
si  quis  petenti  respondeat :  Non  haleo  quod 
tibi  possim  dare,  occultans  quod  sibi  reservaU 
dicitesse  fallaciam  ;  sivero  simpliciter  respon- 
deat:  Non  habeo,  dicit  vocari  mendacium. 
Utrumque  autem  concludit  esse  cavendum, 
quia  utroque  modo  mentitur  quis,  et  proxi- 
mum  dicipit.  Ergo  saltem  debet  hoc  intelligi, 
quando  fallacia  est  sine  causa,  et  deceptio  est 
activa,  utsicdicam,  et  non  tantum  passiva, 
seu  permissiva.  Et  in  eamdem  seutentiam  se 
ostendit  valde  propensum  Aug.,  libr.  contra 
Mendac.,etaliis  locis,  quee  late  referuntur,  22, 
q.  2,  c.  Cum  humilitatis,  etsequentibus.  Deni- 
que  facit  c.  1,  eod.,  ubi  generaliter  definitur, 
perjurium  esse  nequiter  decipere  credentem ;  er- 
go  quoties  amphibologia,  qua  alius  decipitur, 
est  iniqua,  et  juramento  firmatur,  est  perju- 
rium,  quia  est  juramentum,  quo  nequiter  de- 
cipiturproximus. 

4.  Astutia  est  vitium  prudentiw  contrarium. 
—  Nihilominus  contraria  pars  in  rigore  vide- 
tur  vera.  Primo,  quia  qui  sic  loquitur  et  jurat, 
non  intendit  falsum  dicere  vel  jurare,  ut  sup- 
ponitur,  et  id,  quod  dicit,  in  rigore  non  est  om- 
nino  falsum, sed  aliquem  sensum  verumhabet, 
quem  ipse  intendit  et  profert ;  ergo  in  rigore 
nec  mentitur,  nec  jurat.  Probatur  consequeu- 
tia,  quia  ut  dixit  Gregorius :  Humance  aures 
talia  verba  judicant,  qualia  exterius  sonant; 
divina  vero  judicia  talia  audiunt,  qualia  ex  in- 
timisproferuntur,  22,  quaest.  5;  intentio  enim 
discernit  actionem.  Minor  autem  declaratur, 
quia  cum  quis  profert  verba  ambigua,  licet 
ipse  teneatur  in  uno  sensu  loqui,  non  ideo 
privantur  verba  altera  significatione,  quam 
secundum  se  habent,  vel  habere  possunt;  er- 
go,  licet  quis  peccet  nonutendo  verbis  iu  sen- 
su  quem  debet,  potest  nihilominus  loqui  in 
seusu  vero,  et  consequenter  non  mentiri,  licet 
aliter  peccet.  Confirmatur  ex  doctrina  D.  Tho- 
mae  2.  2,  quaest.  55,  art.  3,  ubi  astutiam  po- 
nitinter  vitia  prudeutiae  eontraria,  etinter  as- 
tutias  vitiosas  numerat  in  articulis  sequenti- 
bus  dolum  et  fraudem;  etpreesertim  art.  5;ad 


CAP.  XII.  AN  JUIUMENTUM  SINE  JUDICIO  ET  JUSTITIA,  ETC. 


704 


%  declaratastutiam  uti  aliis  vitiis  ad  exequen- 
dum  intentum  suum,  ut  avaritia,  vel  injusti- 
tia.  In  prsesenti  autem  illa  amphibologia  vide- 
tnr  esse  astutia  quaedam  iniqua ;  non  est  er- 
go  iu  rigore  meudacium,  sed  imprudentia,  a 
qua  procedit  vel  iujusta  deceptio,  vel  simu- 
lata  locutio  indebita,  vel  irreligiositas,  si  ad- 
daturjuramentum.  His  ergomodis  est  vitiosa 
illa  locutio,  licet  non   sit  mendacium. 

5.  Explicatur  quomodo  prwdicta  amphibolo- 
gia  non  repugnet  veritati.  — Potest  tamen  esse 
peccatum  mortale,  ethabere  injustitiam  adjun- 
ctam.  —  Nec  refert  quod  simulata  locutio  in- 
debita,  et  per  excessum  repugnare  videatur 
veritati  et  fidelitati  humanse,  quia  non  repu- 
gnat  per  defecturn  veritatis,  vel  contrarietatem 
falsitatis,  sed  per  nimiaiu  occultationem  veri- 
tatis  revelandae,  et  per  quamdam  circumven- 
tionem  dolosam,  qua:  licet  sine  rigoroso  men- 
dacio  fiat,  simplici  veritati  contraria  est.  Est 
ergo  illud  aliud  genus  peccati,  quod  frequen- 
ter  habet  injustitiam  adjunctam,  et  in  hac 
parte  potest  esse  mortale.  Adjungere  vero  ibi 
juramentum,  est  clara  irreligiositas,  quia  est 
sumere  nomen  Dei  in  vanum,  et  saltem  deest 
comes  judicii  et  justitise;  non  tamen  est  in 
rigore  perjurium,  -ut  dictum  est,  quia  non 
deest  veritas.  Poterit  vero  facile  participare 
rationem  seandali,  propter  speciem  externam 
perjurii,  quas  secundum  reductionem  quam- 
dam  ad  malitiam  perjurii  pertinet.  Poterit 
etiam  esse  perniciosa  dolositas,  si  cum  injusto 
nocumento  proximi  fiat,  et  inde  poterit  esse 
peccatum  mortale  injustitise,  et  inde  etiamau- 
gebitur  irreligiositatis  malitia. 

6.  Et  hsec  maxime  procedunt,  quando  verba 
ipsa  in  aliquo  sensu  habent  vel  recipiunt  si- 
gnificationem  ambiguam,  sive  id  sit  propter 
multiplicem  significationem,  quam  ex  se  ha- 
bent,  sive  propter  occurrentes  circumstantias, 
cum  quibus  conjuncta,  et  interrogatio;ii  in  de- 
bito  sensu  accommodata,  verum  aliquem  sen- 
sum  recipiunt,  ut  fere  contingit  in  casibus 
supra  positis.  Quando  autem  solum  suppletur 
sensus  per  mternam  additionem  mere  volun- 
tariam,  probabile  est  non  excusari  proprium 
mendacium  et  perjurium,  licet  sit  res  dubia  ; 
nihilominus  tamen  in  rigore  non  est  perju- 
rium,  licet  sit  grave  peccatum.  Supererat  hoc 
loco  dicendum  de  malitia  ficti  juramenti  ex 
defectu  intentionis  jurandi,  sed  quia  i  lud  fre- 
quentius  contingit  in  juramento  promissorio, 
et  in  illo  habet  specialem  diffieultatem,  infra 
commodius  tractabitur. 


CAPUT  XII. 


UTRUM  JURAMENTUM  ASSERT0R1UM,  CUI  JUDI- 
CIUM  VEL  JUSTITIA  DEEST  ,  SIT  MORTALE 
PECCATUM  ? 

1.  Aperitur  sensus  quwstionis.  —  Blasphe- 
mia  accidentaria  est  juramento —  Diximus  de 
rigoroso  perjurio  ex  defectu  veritatis,  quse  est 
praecipua  in  juramento  ;  nunc  de  defectibus 
aliorum  comitum  breviter  dicendum  est.  De- 
bet  autem  intelligi  qucestio  prsecise ;  nam,  ut 
dixi,  hi  defectus  se  habent  sicut  includens  et 
inclusum  :  nam  juramento,  cui  deest  veritas, 
etiam  deest  judicium ;  et  e  converso  tantus 
potest  esse  defectus  judicii,  ut  redundet  in 
defectum  veritatis,  et  ex  ea  parte  sit  pecca- 
tum  mortale,  juxta  supra  dicta  de  juramento 
incauto.  Hic  vero  prsecise  considerandus  est 
unusquisque  horum  defectuum  sine  aliorum 
admixtione.  Multoque  majori  ratione  abstra- 
hendi  sunt  alii  defectus  accidentarii  juramen- 
to,  ut  erit  blasphemise  pravitas,  si  tanta  sit 
turpitudo  in  modo  jurandi,  ut  in  illam  decli- 
net;  illa  enim  accidentaria  est  juramento,  ut 
tale  est,  ideoque  ad  prsesentem  disputationem 
non  pertinet ;  sed  de  illa  suo  loco  dictum 
est. 

2.  Quod  peccatu  n  dicatur  mortale  ex  genere. 
—  In  quo  distinguatur  peccatum  mortale  a  ve- 
niali  ex  genere.  —  Supponimus  deinde ,  in 
quocnmque  defectu  trium  comitum  juramenti 
committi  peccatum  aliquod ;  difficultas  ergo 
est,  quaudo  solum  est  in  juuicio  vel  justitia, 
an  sufficiat  ad  peccatum  mortale.  Et  ratio 
dubitandi  potest  sumi  ex  D.  Thoma,  q.  98, 
nam  in  art.  1  et  2  dicit,  haec  esse  perjuria,  et 
in  art.  3,  concludit  perjurium  esse  peccatum 
mortale,  loquens  de  perjurio  in  eadem  gene- 
ralitate.  Ratione  item  declaratur,  quia  jura- 
mentum  vanum  quocumque  modo  est  pecca- 
tum  contra  religionem,  et  contra  illud  pree- 
ceptum  Decalogi  :  Non  assumes  nomen  Dei 
tui  in  vanum:  ergo  ex  suo  genere  est  pecca- 
tum  mortale ;  ergo  ex  vi  illius  deordinatiouis 
preecise  poterit  esse  mortale  in  aliqua  materia. 
Prima  consequentia  patet,  quia  illud  peccatum 
dicitur  ex  suo  genere  mortale,  quod  opponi- 
tur  gravissimaa  virtuti,  et  prsecepto ;  tale  au- 
tem  est  prseceptum  illud,  et  virtus  religionis. 
Et  similiter  probatur  consequentia  secunda, 
nam  in  hoc  distinguitur  peccatum  mortale  ex 
suo  genere  a  veniali  ex  suo,  quod  hoe  nun- 
quam  potest  fieri  mortale,  nisi  ex  accidentali 


702 


LIB.  III.  DE  JURAMENTI  PR.^CEPTIS,  ET  PECCATIS  EIS  CONTRARIIS. 


circumstantia  transferatur  in  aliani  specieni ; 
illud  vero  permanens  in  propria  specie  et 
materia  potest  esse  mortale.  Confirmatur 
primo,  quia  juramentum  vanum  dicitur,  quod 
frustra  et  sine  necessitate  fit ;  dicitur  autem 
Exod.  20 :  Non  habebit  insontem  Dominus, 
qui  assumpserit  nomen  ejus  frustra ;  quse 
verba  indicant  punitionem  gravem,  et  conse- 
quenter  etiam  gravem  culpam.  Gonfirmatur 
secuudo,  quia  sub  hoc  juramento  comprehen- 
ditur  juramentum  praeceps,  seu  temerarium, 
quod  sine  judicio  et  discretione  fit :  tale  autem 
juramentum  gravem  habet  deformitatem, 
saltem  ratione  periculi,  quia  sic  jurans  facile 
perjurat,  maxime  si  frequenter  id  faciat,  et 
ideo  Sancti  Patres  titulo  et  nomine  perjurii 
hoc  reprehendunt. 

3.  Tale  juramentum ,  si  adsit  veritas,  et 
alsit  contemptus  s  non  est  mortale.  —  Dico 
primo  :  juramentum  assertorium,  cui  inest 
veritas  sufficienter  cogitata  et  cognita,  solum- 
que  illi  deest  necessitas,  vel  utilitas,  hun- 
quam  est  in  individuo  peccatum  mortale, 
dummodo  absit  contemptus.  Assertio  est  com- 
munisomnium  Theologorum  et  Summistarum 
in  hac  materia,  quos  in  re  elara  referre  neces- 
sarium  non  est.  Ratio  omnium  est,  quia  tunc 
Deus  non  adducitur  in  testem  falsitatis,  nec 
in  re,  nec  in  conscientia  jurantis,  ut  supponi- 
tur;  ergo  ex  hac  parte  non  fit  Deo  injuria : 
quod  veru  divina  auctoritas  interponatur  ad 
confirmandam  rem  veram  levem,  aut  vanam, 
id  est  parvi  seu  nullius  momenti,  non  est 
gravis  irreverentia ;  ergo  ex  parvitate  niaterise 
semper  est  veniale  peccatum,  in  illo  prsecise 
sistendo.  Minor  declaratur.  quia  per  talem 
invocationem  Dei  non  agitur  contra  aliquod 
Dei  attributum,  ita  ut  macula  in  eo  ponatur, 
quantum  est  ex  parte  jurantis,  sicut  fit, 
quaudo  adducitur  in  testem  falsitatis. 

4.  Licet  sit  contra  Dei  auctoritatem,  non 
est  tamen  mortale. — Dices:  fit  contra  divi- 
nam  auctoritatem  et  majestatem,  quando  ad 
res  vanas  confirmandas  suprema  veritas  trahi- 
tur,  quantum  est  exparte  hominis.  Nam  etiam 
gravi  homini  fit  non  levis  injuria,  si  ad  tes- 
tiiicandum  in  hujusmodi  rebus  vocetur:  et  si 
vocaretur  rex  vel  Pontifex,  gravior  esset  in- 
juria ;  ergo  si  invocetur  Deus,  erit  gravissima 
injuria.  Respondeo,  fieri  quidem  tunc  aliquo 
modo  contra  Dei  auctoritatem,  et  ideo  illud 
esse  aliquod  peccatum.  Dico  tamen  non  fieri 
quasi  destruendo  ipsam  Dei  majestatem  in  se, 
sicut  destrueretur  ejus  veritas  mentiendo  sed 
solum  fit,  non  illam  tractando  cum  debita  re 


verentia,  quod  non  sufficit  semper  ad  pecca- 
tum  mortale.  Sic  enim  orando  slne  attentio- 
ne,  contra  Dei  auctoritatem  committitur  ;  ta- 
men  in  illo  ordine  levis  est  culpa,  quia  non 
est  illa  gravis  materia  irreverentise ;  ita  ergo 
est  in  praesenti.  Nec  argumentum  illud  ab 
humanis  sumptum  probat  hanc  injuriam  esse 
gravem  in  suo  ordine,  sed  solum  esse  in  al- 
tiori  ordine  et  specie  offensionis,  quam  sit  in- 
ter  homines.  Accedit,  quod  per  invocationem 
Dei,  quse  per  juramentum  fit,  non  adducitur 
revera  persona  Dei  ad  testificandum,  sicut 
inter  homines  fieri  solet;  sed  solum  invoca- 
tur,  et  offertur,  quantum  est  ex  parte  homi- 
nis,  et  ex  hac  parte  leviorem  habet  offensionis 
modum.  Denique,  solus  defectus  judicii,  seu 
necessitatis  non  evacuat  fmem  jnramenti,  si- 
cut  defectus  falsitatis  ;  et  ideo  prsecise  sump- 
tus  ille  defectus  non  inducit  gravem  mali- 
tiam. 

5.  Poterit  esse  mortale,  si  modus  jurandi  sit 
temerarius  et  incautus.  —  Peccata  venialia  ra- 
tione  contemptus  flunt  mortalia.  —  Locutus 
sum  autem  in  assertione  de  juramento,  cui 
inest  veritas  sufficienter  considerata  et  cognita, 
quia  si  defectus  judicii  extendatur  ad  temera- 
rium  et  incautum  modum  jurandi,  poterit  ex 
ea  parte  committi  peccatum  mortale  ;  sed  ibi 
jam  admiscetur  defectus  veritatis,  saltem  in 
morali  periculo ,  et  ideo  id  non  est  contra 
sensum  assertionis  positee.  Posui  etiam  in  con- 
clusione  limitationem :  Nisi  adsit  contemptus, 
quia  ratione  contemptus  solent  peccata  fieri 
mortalia,  ut  inmateriade  Legibus  latius  expli- 
catur.  Et  in  preesenti  habet  majorem  ratio- 
nem,  quia  talis  contemptus  cadit  in  ipsum 
Deum,  per  quem  juratur;  contemptus  autem 
Dei  gravissima  illius  injuria  est,  ut  per  se 
constat. 

6.  Quomodo  perjurium  ex  suo  genere  sitpec- 
catum  mortale.  — Dices,  hincfieri,  omne  jura- 
mentum  vanum  esse  peccatum  mortale,  quia 
ex  propria  ratione  sua  continet  contemptum 
Dei;  nam  D.  Thomas,  dicta  q.  98,  art.  3,  dicit 
perjurium  in  sua  ratione  continere  contem- 
ptum  Dei ;  quod  probat,  quia  inde  habet  ra- 
tionem  culpse,  quod  ad  irreverentiam  Dei  per- 
tinet.  Haec  autem  ratio  aeque  procedit  in  tmmi 
juramento  pravo,  in  omni  enim  illo  ratio  cul- 
poe  provenit  ex  irreverentia  Dei,  nam  etiam 
juramentum  vanum  ob  hanc  causam  pec- 
catum  est ;  ergo  ex  propria  ratione  conti- 
nebit  contemptum,  et  consequenter  erit  etiam 
peccatum  mortale.  Respondeo,  illa  ratione 
iii  rigore  non  probari ,  omne  perjurium  in 


CAP.  XII.  AN  JUKAMENTUM  SINE  JUDICIO  ET  JUSTITIA,  ETC. 


703 


individuo  esse  peccatum  mortale  ,  sed  so- 
lum  ex  suo  genere  tale  esse ;  quod  fortasse 
significare  voluit  divus  Thomas,  cum  non  ab- 
solute  dixit  perjurium  esse  peccatum  morta- 
le,  sed  restrictionem  addidit,  Perjurium  ex 
sui  ratione,  id  est,  ex  suo  genere,  loquitnr 
enim  ibi  de  perjnrio  in  genere.  Indc  vero  op- 
time  inferri  potest,  perjurium  simpliciter  esse 
semper  peccatum  mortale,  non  tamen  idem 
seqnitur  de  perjurio  secundum  quid,  prout  est 
vanum  juramentum  verum.  Contemptus  ergo 
ille,  qui  continetur  in  irreverentia  Dei,  per 
se,  et  ut  talis  est,  non  semper  est  formalis,  sed 
materialis,  qui  non  semper  sufficit  ad  mali- 
tiam  mortalem.  Nos  autem  in  limitatione  dic- 
ta  loquimur  de  contemptu  formali,  quo  ipsa 
Dei  irreverentia  intenditur,  vel  nomen  ejus 
pro  nibilo  sestimatur ;  boc  enim  est  proprie 
contemni,  quod  sine  gravissima  deordinatione 
non  fit,  ut  constat. 

7.  Juramentum  assertorium  defectu  justitice 
regulariter  est  veniale  prwcise  a  circumstan- 
tiis.  —  Narratio  de  pcccato  mortali  potest  nul- 
lum  esse  peccatum.  —  Dico  secundo :  juramen- 
tum  assertorir.m ,  cui  deest  tantum  justitia, 
quatenus  contra  religionem  est,  regulariter 
est  veniale,  ex  circumstantiis  vero  interdum 
potest  esse  mortale.  Loquimur  de  solo  asser- 
torio  juramento ;  nam  de  promissorio,  ut  tale 
est ,  paulo  post  dicemus.  Et  ita  est  assertio 
communis  et  facilis,  eodemque  modo  proban- 
da,  quo  prsecedens.  Quia  bic  defectus  non  eva- 
cuat  directefinem  juramenti,  nec  facit  Deum 
testem  mendacii,  sed  ad  summum  facit  tes- 
tem  rei  pravse  et  indecentis,  quod  per  se  non 
est  gravis  injuria.  Declaratur  prseterea ,  quia 
licet  narratio  sit  de  peccato  mortali,  ssepe  ipsa 
non  est  peccatum  saltem  mortale,  quia  non  fit 
cum  complacentia  in  illo,  nec  cum  injuria  ter- 
tii,  nec  cum  scandalo ;  imo  si  illa  narratio  ba- 
beat  bonestam  causam,  vel  necessitatem,  po- 
terit  nullum  esse  peecatum;  si  vero  leviter 
fiat,  tantum  erit  de  se  peccatum  veniale.  Ergo 
juramento  firmare  illam,  vel  nuilum  est  pec- 
catum,  si  ad  bonum  finem  cum  utilitate  vel 
necessitate  fiat,  vel  solum  erit  venialis  culpa 
per  se  pertinens  ad  defectum  judicii ,  et  licet 
augeatur  ex  materiee  fceditate,  non  tamen  ita 
graviter,  seu  infinite,  ut  fiat  mortalis  ,  cum 
materia  proxima  juramenti  peccatum  mortale 
non  sit,  ut  supponitur. 

8.  An  jurameiitum  assertorium  de  re  turpi 
sit  mortale  peccatum.  —  Sed  quid  si  nar- 
ratio  ipsa  sit  peccatum  mortale,  ut  si  quis 
narret  peccatum  mortale  infamando  proxi- 


mum,  vel  complacendo  in  illo?  Videtur  enim 
tune  committi  gravis  irreverentia  Dei,  addu- 
cendo  illum  in  testern  turpis  assertionis  :  a  qua 
sententia  non  abborret  Soto,  d.  q.  1  ,  ad  3, 
§  De  secundo,  in  fin.  Sed  nibilominus,  consi- 
derata  prsecise  ratione  juramenti,  quse  est  tes- 
tificatio  veritatis,  videtur  accidentarium  illi, 
quod  illa  veritas  narretur  peccando  vel  non 
peccando  ;  et  ideo  licet  totus  ille  actus  sitpec- 
catum  mortale  aliunde,  nibilominus  malitia, 
quse  illi  additur  ratione  juramenti  irreligiose 
superadditi,  solum  videtur  venialis,  quia  jura- 
mentum  per  se  non  cadit  in  illam  assertionem, 
ut  malam,  sed  ut  veram.  Excipiendum  tamen 
videtur,  nisi  juramentum  ipsum  assumaturut 
instrumentum  peccandi ,  id  est ,  nisi  malitia 
ipsa  pravse  narrationis  per  juramentum  au- 
geatur,  ut  si  quis ,  verbi  gratia,  infamet  pro- 
ximum  contra  justitiam  narrando  veritatem 
oceultam,  et  ut  probabilior  fiat  infamia,  jura- 
mentum  aJjungat.  Videtur  enim  tunc  augeri 
graviter  malitia  contra  religionem,  et  irreve- 
rentia  in  Deum,  ita  ut  hoc  titulo  necessa- 
rium  sit,  circumstantiam  illam  in  confessione 
explicare ;  quia  nomen  Dei  assumitur  quasi 
instrumentum  ad  faciendam  injuriam  gravem 
proximo,  quod  gravem  injuriam  Dei  continet. 
Et  propter  banc  exceptionem  addidi  in  asser- 
tione  limitationem  iilam  regulariter,  qute  ex 
dictis  satis  declarata  et  probata  relinquitur. 
Et  fortasse  boc  solum  intendit  Soto. 

9.  Solvitur  duMtatio.  —  Ad  rationem  ergo 
dubitandi,  respondeo  sequivocationem  commit- 
ti;  nam  in  juramento  vano  duo  considerantur: 
unum  estspecies  juramenti  praviut  sic;  aliud 
est  determinatio  ad  talem  defectum  solius  va- 
nitatis,  seu  superfiuitatis.  Si  ergo  sit  sermo  de 
specie  juramenti  pravi,  seu  perjurii  late  sump- 
ti,  sic  verum  est  esse  mortale  ex  genere,  et 
boc  solum  intendit  D.  Tbomas,  et  probat  ra- 
tio  ibi  facta.  Nos  autcm  loquimur  de  juramen- 
to  vano,  ut  prascise  determinato  ad  malitiam, 
quam  ex  solo  defectu  causse  vel  necessitatis 
habere  potest,  et  sic  dici  potest  non  esse  mor- 
tale  etiam  ex  genere  talis  circumstantise,  quia 
in  illa  prsecise  sistendo  nunquam  fit  mortale, 
nisi  transitus  ad  aliam  fiat.  Hoc  autem  satis 
est  ut  ille  actus  in  sua  specie  absoluta  consi- 
deratus,  dicatur  peccatum  mortale  ex  genere, 
quia  intra  latitudinem  ejus  virtutis,  et  per  de- 
fectum  aliarum  circumstantiarum  ejusdem 
etiam  virtutis,  crescere  potest  ad  malitiam 
mortalem,  quse  totauna  esse  censetur,  et  ejus- 
dem  speciei,  ut  supra  dixi.  Ad  primam  con- 
firmationemdicitur,iu  illo  loco  Exodi  maxime 


704 


LIB.  III.  DE  JURAMENTI  PR^CEPTIS,  ET  PECCATIS  EIS  CONTRARIIS. 


proliiberi  juramentum  falsum;  imo  multi  ex- 
ponuut :  Non  assumes  in  vanum,  id  est,  me?i- 
daciter,  nam  mendacium,  et  quidquid  estfic- 
tum,  nomine  vani  significatur.  Et  saltem  cer- 
tum  est,  falsum  sub  vano  ibi  comprehendi,  et 
contra  illud  fieri  maxime  illam  comminatio- 
nem,  quse  suo  modo  locum  etiam  habet  res- 
pectu  iniqui  vel  supervacanei  juramenti,  quia 
illud  etiam  punitur;  et  ideo  non  habet  Deus 
insontem  illum  etiam,  qui  sic  jurat.  Ad  se- 
cundam  confirmationem  supradeclaratum  est, 
quomodo  juramentum  temerarium  vel  incau- 
tum  sit  peccatum  mortale,  et  qualis  sit  illa 
malitia ;  ostendimus  enim  illam  proprie  per- 
tinere  ad  defectum  veritatis,  potius  quam  so- 
lius  judicii. 

CAPUT  XIII. 

UTRUM   INDUGERE   ALIUM   AD    JURANDUM  ,    QUANDO 
PER  FALSOS  DEOS   JDRATURUS   EST,    SIT   PECCA- 

TUM. 

1.  Ratio  dubitandi.  —  Quamvis  in  preesenti 
de  perjurio  contra  verum  Deum  prsecipue 
tractenms,  nihilominus  hanc  queestionem  prse- 
mittimus,  tumquiaper  se  est  necessaria,  tum 
etiam  quia  juxta  illam  sunt  aliee  definiendse. 
Ratio  autem  dubitandi  est,  quiacum  juramen- 
tum  per  falsos  deos  sit  intrinsece  malum,  non 
videtur  posse  esse  licitum  inducere  alium  ad  sic 
jurandum,  quia  non  licet  alium  inducere  adali- 
quod  malum  faciendum.  Et  confirmatur,  quia 
non  licet  idololatraminducere  ad  sacrificandum 
diis  suis,  vel  ad  orandum  illos;  ergo  nec  ad 
jurandum  per  illos,  quia  perinde  hic  actus 
est  idololatriee  et  superstitionis,  sicut  reli- 
qui. 

2.  Prima  assertio,  non  licere  aliquem  indu- 
cere  determinate  ad  jurandum  per  idola. —  Bre- 
viter  tamen  ex  doctrina  Augustini,  Epist.  154, 
et  D.  Thomse,  d.  q.  98,  art.  4,  ad  k,  quam 
Theologi  omnes  et  Summistse  sequuntur,  et 
Doctores,  in  c.  Movet,  22,  queest.  1,  dicendum 
est,  aliud  esse  loqui  de  juramento  absolute  et 
generatim,  seu  abstracte  sumpto,  aliud  de  ju- 
ramento  in  specie  contracto  ad  juramentum 
per  falsos  deos  :  et  similiter  aliud  esse  petere 
ab  aliquo  ut  juret,  per  falsos  deos,  aliud  vero 
esse  petere  ut  juret  ab  illo,  qui  juraturus  est 
per  falsos  deos.  Primo  ergo  dicendum  est,  non 
licere  aliquem  inducere  determinate,  ut  juret 
per  falsos  deos.  Ita  D.  Thomas  dicens,  licere 
uti  juramento  ejus,  qni  per  falsos  deos  jurat, 
non  tamenlicere  illum  inducere  utpcr  falsos 


deosjuret.  Idemibi  Cajet.,  Soto,  et  alii,  etCo- 
var.,  d.  p.  1,  §  1,  n.  10.  Et  hoc  videtur  pro- 
bare  ratio  dubitandi  proposita,  quia  non  licet 
aliquem  inducere  determinate  ad  id,  quod 
malum  est,  quia  hoc  est  directe  tentare  illum. 
Item  qui  consulit  aut  petit  actum  malum,  est 
causa  ejus ;  sed  qui  est  causa  peccati,  male 
agit;ergo.Item  non  licet  abaliquo  petere,  quod 
ipse  non  potest  licite  praestare,  ut  supra  tract. 
3, 1.  2,  c.  18,  diximus  :  sed  nullus  potest  li- 
cite  per  faisos  deos  jurare  ;  ergo  nemo  potest 
licite  hoc  ab  altero  petere.  Nihilominus  tamen 
non  desunt,  qui  ab  hac  veritate  dissentiant, 
magis  fortasse  in  modo  loquendi,  quam  in  re, 
de  qua  dissensione  statim  dicam. 

3.  Secunda  assertio,non  esseper  se  malum 
petere  juramentum  ab  eo  quem  constat  juratu- 
rum  esse  per  idola  —  Licitum  esse  petere  mu- 
timm  ab  eo  quipetit  usuras,  et  accipit.  —  Se- 
cundo  dicendum  est,  non  esse  per  se  malum 
petere  ut  juret,  ab  eo,  quem  constat  juraturum 
esse  per  falsos  deos ;  ut  tamen  id  sine  ullo 
peccato  fiat,  vel  necessitas,  vel  moralis  utilitas 
intercedat  necesse  est.  Prior  pars  communis 
est  ex  August.,  D.  Thoma,  et  aliis  auctoribus 
citatis.  Et  ratio  est,  quia  qui  ab  alio)  petit  ut 
juretrem  de  selicitam,  etquee  sine  peccato  fie- 
ri  potest,  postulat;  ergo  per  se  non  inducit  ad 
malum,  sed  ad  bonum.  Quod  autem  alius  ex 
sua  malitia  id  preestiturus  sit  per  falsos  deos 
jurando,  ipsi  imputatur,  non  alteri,  qui  bonam 
rem  petiit ;  ergo  per  se,  et  natura  sua  illa  pe- 
titio  non  est  mala.  Confirmari  hoc  solet  non- 
nullis  exemplis  ex  Scriptura  sumptis,  ut  de 
juramento  inter  Abraham  et  Abimelech,  et 
inter  Isaac  et  Abimelech,  Gen.  21  et  26;  et 
inter  Jacob  et  Laban,  Gen.  31.  Sed  hsec  non 
multum  cogunt,  tum  quia  non  constat  Abime- 
lech  aut  Laban  jurasse  per  falsos  deos  ;  tum 
etiam  quia  illi  non  tam  inducti  sunt,  quam 
sponte  sese  obtulerunt  ad  jurandum,  et  ac- 
ceptare  juramentum  infidelis  minusesse  vide- 
turquam  postulare.  Denique  a  simili  confir- 
matur,  quia  licitum  est  ab  iniquo  mercatore 
mutuum  petere,  etiamsi  sit  exacturus  usuras, 
et  petere  a  malefico  ut  maleficium  destruat, 
cum  potest  licito  modo  id  facere,  licet  ipse 
malitia  sua  non  sine  arte  prava  illud  sit  des- 
tructurus.  Quia  in  his  et  similibus  casibus  non 
cooperamur  peccato  alterius,  sed  utimur  in 
bonum  malitia  ejus,  vel  potius  materiali  illa  ac- 
tione,  quae  de  se  bona  est,  et  bene  fieri  potest, 
licet  ille  male  eam  faciat,  quae  malitia  non 
fit  a  petente  actum,  sed  permittitur  utab  alio 
fiat. 


CAP.  XIII.  AN  INDUCERE  ALIQUEM  AD  JURAMENTUM  PER  IDOLA,  ETC. 


705 


4.  Dices  :  quamvis  physice  hoc  verum  sit, 
tameu  moraliter  ille,  qui  petit,  est  causa  pec- 
cati  alterius,  quia  si  ipse  non  peteret  actum, 
alter  non  peccaret ;  ergo  fuit  moralis  causa 
talis  peccati.  Item  ille  petit  preevidendo  effec- 
tum  peccati  (ut  supponitur) ;  ergo  voluit  pec- 
catum  in  ipsa  causa.  Item  petendo  pnebuit 
alteri  occasionem  peccandi;  ergo  dedit  illi 
scandalum,  quod  intrinsece  malum  est. 

5.  Conditiones  requisitce  ut  licita  sit  induc- 
tio  adjurandum.  —  Prima  conditio.  — Prop- 
ter  ha^c,  posita  est  ultima  pars  assertionis  ;  cir- 
ca  quam  notandse  sunt  conditiones  necessariee, 
ut  heec  inductio  et  petitio  debito  modo  fiat. 
Prima  sit  quasi  ex  parte  dispositionis  intellec- 
tus  neeessariee  in  illo^  a  quo  postulatur  jura- 
mentum ;  necessarium  enim  videtur  ut  habeat 
aliquam  notitiam  saltem  confusam  veri  Dei, 
ut  possit  per  illum  jurare,  si  velit.  Hanc  con- 
ditionem  preetermissam  video  ab  auctor.ibus 
in  hoc  speciali  puncto ;  sumi  autem  potest  ex  iis 
quee  diximus  de  maleficio,  in  d.  c.  18,  nam  ut 
ab  illo  liceat  petere  destructionem  nialeficii, 
necessarium  est  ut  ipse  norit  modum  licitum 
destruendi  illud.  Quia  parum  refertut  modus 
licitus  sit  in  se  possibilis,  si  huic  personee  est 
ignotus,  nam  eo  ipso  est  illi  impossibilis ;  et 
consequenter  si  ab  illa  petatur  destructio  ma- 
leficii,  non  petitur  nisi  quatenus  per  maleficium 
fieri  potest,  quia  non  petitur  ab  ipso,  nisi  ut 
ille  novit,  et  potest  illam  facere.  Hsec  autem  ra- 
tio  eodem  modo  in  prepsentilocum  habet,  quia 
si  infidelis  ignorat  verum  Deum,  et  modum 
jurandi  per  ipsum,  non  potest  debito  modo 
jurare;  ergo  non  licet  ab  illo  juramentum  pe- 
tere.  Patet  consequentia,  quia  parum  refert 
quod  juramentum  de  se  possit  recte  fieri,  si 
is,  a  quo  petitur,  modum  ignorat,  nam  illi  ta- 
lis  modus  est  impossibilis.  Unde  ab  illo  tale 
petitur  juramentum,  quale  ipse  novit,  et  po- 
test  facere,  quod  est  juramentum  per  falsos 
deos. 

6.  Verumtamen  hsec  conditio  moraliter  im- 
pletur  seu  supponitur,  quoties  fidelis,  seu 
Christianus  juramentum  ab  idololatra  postu- 
lat ;  quia  non  potest  tunc  gentilis  ille  non  ha- 
bere  saltem  famam  aliquam  alterius  Dei,  per 
quem  Christianus,  cum  quo  facit  contractum, 
jurat,  seu  per  quem  Christiani  jurare  consue- 
verunt.  Et  hoc  sufficit  ut  juramentum  per  ve- 
rum  Deum  non  sit  simpliciter  impossibile  tali 
infideli,  quia  jam  est  in  potestate  ejus  plenius 
informari;  et  ita  voluntarie  determinatur  ad 
illum  modum  illicitum,  et  negligit  alium  lici- 
tum.  Quando  vero  ipsi  idololatree  inter  se  ju- 
xiv. 


raraenta  postulant,  plane  tam  videntur  pec- 
care  petendo  quam  exhibendo,  nisi  per  igno- 
rantiam  excusentur.  Quia  ex  sua  intentione 
non  solum  petunt  juramentum,  sed  etiam  ta- 
lem  modum.  juramenti;  et  vel  aliud  non 
agnoscunt,  vel  certe  de  illo  non  cogilant. 
Quod  si  fortasse  contiugat  Cbristianum  petere 
juramentum  a  Gentili,  qui  nullam  veri  Dei 
notitiam  habet,  videtur  certe  debere  ab  illo 
petere  in  communi  juramentum  per  verum 
Deum.  Quod  si  alter  offerst  juramentum  per 
suum  idolum,  dicens  se  non  cognoscere  alium 
verum  deum,  poterit  acceptare  juramentum, 
tum  quia  non  invenitur  prohibitum  acceptare, 
ut  Augustinus  dixit,  in  d.  Epist. ;  tum  etiam 
quia,  quantum  est  in  se_,  jam  ostenclit  viam 
bene  jurandi,  et  acceptando  non  cooperatur, 
sed  utitur  jure  suo. 

7.  Secunda  conditio.  —  Secunda  conditio 
est  ex  parte  vohmtatis,  ut  infidelis  sit  paratus 
ad  jurandum,  quia  tunc  cessat  inductio.  Heec 
vero  conditio  non  est  simpliciter  necessaria, 
licet  conducat,  ut  facilius  et  cum  minori  causa 
possit  licite  peti  tale  juramentum.  Nam  licet 
fingamus  gentilem  hominem  profiteri  in  suo 
statu  consuetudinem  velmorem  non  jurandi, 
nihilominus  si  fideli  intersit,  potest  illum  in- 
ducere  ad  jurandum,  vel  etiam  compellere  in 
judicio,  si  occasio  justa  occurrat,  vel  in  con- 
tractu  si  faciendus  sit,  uegaudo  illud  commer- 
cium,  vel  conventionem,  aut  pactum,  nisi  ju- 
ramento  astringatur.  Ratio  est,  quia  tunc 
etiam  non  inducit  ad  malum,  sed  ad  id  quod 
per  se  bene  praestari  potest ;  et  alioqui  utitur 
jure  suo,  quia  supponitur  causa  justa  id  pos- 
tulandi. 

8,  Tertia  conditio.  — Unde  tertia  conditio 
est,  ut  qui  inducit,  ad  jurandum,  eum  quem 
scit  per  falsos  deos  juraturum,  habeat  justam 
causam  petendi ;  tunc  enim  vere  utitur  jure 
suo;  ut  si  sit  componendalis,  aut  controversia 
finienda,  vel  foedus  firmandum,  aut  securitas 
in  quolibet  humano  negotio  accipienda.  Et  sic 
dixit  Augustinus  supra:  Qui  utitur  fide  illias, 
queoi  censtat  jurare  per  falsos  deos,  et  utitur 
non  ad  malam  rem,  sedadlicitamet  bonam,non 
peccatoejus  se  sociat,  qui  per  dcemoniajuravit, 
sed  bono  pacto  cjus,  quo  fidem  servatil.  Ubi 
postulat  Augustinus,  ut  usus  hic  non  sit  ad 
malam  rem,  sed  ad  licitam  et  bonam,  id  est, 
convenientem  ad  humanam  societatem.  Nam 
si  quis  vane  aut  sine  justa  causa  det  occasio- 
nem  multiplicandi  talia  juramenta,  prseter 
culpam  vane  jurandi  (et  sine  judicio,  quee  hoc 
etiam  modo  committitur,  ut  capite  sequenti 

43 


706 


LIB.  III.  DE  JURAMENTI  PR.ECEPTIS,  ET  PECCATIS  EIS  CONTRARHS. 


dicam),  contra  charitatem  proximi  est,  ofFerre 
illi  occasionem  multiplicandi  peccata  sine  cau- 
sa ;  et  contra  cbaritatem  et  reverentiam  Dei 
est.  similem  occasionem  offerre  ad  proferenda 
verba  blaspbemise.  Nec  satis  est  dicere,  alium 
esseparatum;  nam,  licetparatus  sit,  nibilomi- 
nus  sine  bac  occasione  non  multiplicaret  heec 
peecata,  et  boc  satis  est  ut  cbaritas  obliget. 
Sed  de  boc  latius  in  materia  de  Scandalo. 

9.  Duhia  contra  superiores  conclusiones.  — 
Superest  vero  difficultas  supra  insinuata  circa 
priorem  assertionem,  et  concordiam  ejus  cum 
secunda  ,  quia  si  hse  conditiones  concurrant, 
etiam  licebit  in  particulari  petere  juramentum 
per  falsos  deos  ;  si  autem  non  concurrant, 
neutro  modo  licet  petere,  utnosdicimus;  ergo 
nulla  est  differentia.  Major  probatur ,  quia  si 
infidelis  est  paratus  ad  jurameutum  per  fal- 
sos  deos,  vel  mibi  constat  non  solere  aiiter  ju- 
rare  ,  perinde  est  petere  ab  illo  juramentum, 
et  petere  tale  juramentum;  ergo  eeque  licet. 
Item  in  moralibus  implicitum  ,  seu  taci- 
tum,  et  expressum  eequiparantur ;  sed  qui  a 
tali  homine  petit  juramentum  ,  tacite  petit 
juramentum  per  falsos  deos ;  vel  ergo  neu- 
trum  licet ,  vel  utrumque.  Denique  in  usura 
licitum  est,  non  solum  petere  mutuum  ab  usu- 
rario,  sed  etiam  expresse  offerre  usuras,  si  ego 
sciam  alterum  illas  desiderare,  juxta  probabi- 
lem  multorum  sententiam  ;  ergo. 

\§ .  Aliquorum  opinio . — Propterhsecquidam 
dicunt,  quotiescumque  licet  petere  juramen- 
tum  ab  idololatra,  qui  juraturus  est  per  falsos 
deos,  licitum  etiam  esse  ab  illo  petere  deter- 
minate  ut  juret  per  falsos  deos.  Sed  licet  for- 
tasse  disputatio  sit  de  modo  loquendi,  nibilo- 
minus  cavendum  est  ne  nimia  licentia  et  occa- 
sio  scandali  praebeatur;  liEec  enim  ex  solis  ver- 
bis  inordinate  prolatis  nasci  solet.  Primo  ergo, 
quidquid  sit  de  hoc  modo  loquendi,  assertio 
prior  semper  est  verissima,  quia  nunquam  li- 
cet  inducere  ad  jurandum  per  falsos  deos  ;  id 
onim  apertam  involvit  repuguantiam  contra 
rectam  rationem  et  cbaritatem,  unde  licet  in- 
terdum  illa  verba  dici  possint,  non  tamen  per 
modum  inductionis,  sed  tantum  permissionis, 
ut  dicemus.  Et  in  boc  est  clara  differentia  in- 
ter  secundam  et  primam  assertionem ;  quia  ad 
jurandum  absolute  licet  inducere,  etiam  non 
paratum,  si  causa  urgeat,  ut  dictum  est.  Unde 
secundo  dicitur  quod  si  ad  obtinendum  ju- 
ramentum,  necessarium  sit  non  solum  petere 
juramentum,  sed  etiam  expresse  declarare, 
quoii  licet  alter  nolit  jurare  nisi  per  suos  deos, 
recipietur  juramentum,  id  non  est  persema- 


lum.  Patet,  quia  illa  non  est  inductio  ad  tale 
juramentum,  sed  acceptatio,  et  permissio.  Et 
hoc  etiam  probat  exemplum  de  usurario,  et 
alia  argumenta  facta. 

41.  Differenbia  assignata  inter  primam  et 
secundam  assertionem.  —  Regula  generalis  in 
prcedicta  materia. — Addo  vero  tertio,  in  pree- 
senti  materia  non  posse  esse  moraliter  neces 
sarium,  vel  conveniens,  petere  determinate 
juramentum  per  falsos  deos.  Ratio  est,  quia 
licet  quoad  intentionem  petentis  faciat  sensum 
permissivum  etpassivum  (utsicdicam),  tamen 
ipsa  forma  petendi  prse  se  fert  inductionem 
activam,  et  approbationem  talis  facti,  unde 
potest  generare  scandalum.  Et  alioqui  non  po- 
test,  moraliter  loquendo,  esse  necessarius  ille 
modus  petendi;  nam  ut  alter  sine  difficultate 
acceptet  conditionem  jurandi,  satis  est  quod 
non  petatur  ab  ipso  juramentum  per  Deum 
cceli  et  terra?,  aut  quid  simile,  sed  tantum  ju- 
ramentum.  Confirmatur  exemploillo  demale- 
fico,  nam  certe  dici  non  potest  esse  licitum 
petere  abillo,  ut  maleficio  utaturad  dcstruen- 
dum  maleficium,  etiamsi  quis  sibi  persuadeat 
non  aliter  effecturum;  quia  ille  modus  petendi 
includit  quamdam  approbationem  et  significa- 
tionem  consensionis  in  tali  modo  operandi. 
Ita  ergo  est  in  prsesenti.  In  casu  vero  de  nsu- 
rario,  quia  satis  per  se  notum  est,  eum,  qui 
mutuum  petit,  cupere  non  solvere  usuras,  li- 
cet  ad  id  se  ostendat  promptum,  non  est  peri- 
culum  approbandi  usuras,  etiam  externa  spe- 
cie,  nec  consentiendi,  quia  semper  constat  so- 
lum  permittere  solutionem  eorum.  Non  opor- 
tet  ergo  sequiparare  hos  casus,  nec  nimiam  li- 
centiam  prsebere  in  materia  pertinente  ad  de- 
bitum  modum  colendi  Deum,  et  quse  attingit 
externam  lidei  confessionem ,  vel  aliquid  illi 
derogans.  Sit  ergo  regula  generalis,  non  licere 
determinate  petere  juramentum  per  falsos 
deos,  licet  fortasse  in  aliquo  casu  licere  id  pos- 
sit  propter  necessitatem,  in  dicto  sensu  per- 
missivo  vel  ostensivo  prompti  animi  ad  acce- 
ptandum  tale  juramentum,  non  quia  placeat, 
sed  quia  aliud  obtineri  non  potest. 

GAPUT  XIV. 

AN  SEMPER  SIT  PEGGATCJM,    JURAMENTUM  AB  EO 
PETERE  QU(  PEJERATURUS  EST  ? 

4 .  Prima  assertio,  non  licere  inducere  ad  ju- 
randum  quemquam  modo  indebito.  —  Dico  pri- 
mo  :  non  licet  inducere  juramentum  per  ve- 
rnm  Deum  modo  indebito.   Per  inductionem 


CAP.  XIV.  AN  SIT  PECCATUM  A  PI< 

intelligimus  illam,  quae  directe  fit  ad  exigen- 
dum  juramentum  cum  tali  modo.  Et  sic  est 
clara  conclusio,  quia  non  licet  inducere  ad 
peccatum;  sed  omne  tale  juramentum  pecca- 
tum  est;  ergo.  Unde  juxta  modum  joramenti 
erit  modus  peccati  inductionis.  Nam  si  jura- 
montum  sit  cum  proprio  perjurio  ex  defectu 
veritatis,  tunc  inductio  ad  illud  erit  peccatum 
mortale,  et  'participabit  malitiam  perjurii  per 
modum  causa?,  ut  per  se  constat.  Si  autem  de- 
fectus  juramenti  in  eo,  qui  inducitur,  sit  ve- 
niale  peccatum,  etiam  in  inducente  non  erit 
mortale,  quia  illa  inductio  non  habet  pro  ob- 
jecto  grave  peccatum;  item  quia  respectu  Dei 
uon  excedit  irreverentiam  levem ;  respectu  vero 
proximi,  qui  ad  malum  inducitur,  7ion  est 
gravenocumentum,  ut  censeatur  mortale  pec- 
catum  contra  charitatem.  Hoc  autem  intelli- 
gitur  per  se,  nam  ex  circumstantia  aecidenta- 
ria  posset  esse  peccatum  mortale  in  inducente, 
ut  si  ex  contemptu  id  faceret,  vel  si  moveretur 
ex  aliqua  prava  intentione  gravi,  vel  si  praavi- 
derot  grave  nocumentum  fieri  proximo  indu- 
cendo  illum  ad  talem  consuetudinem,  et  ma- 
xime  si  esset  talis  persona,  quse  ex  officio  te- 
nereturbene  instruere  alium,  utpater,  rector, 
etc.  Sed  hoec  non  oriuntur  ex  speciali  obliga- 
tione  juramenti,  et  ideo  satis  fuerit  illa  atti- 
gisse. 

2.  Peccatum  esse  perere  ab  alio  juramentum, 
etiam  verum,  sine  necessitate. —  Hinc  sequitur 
primo,  semper  esse  peccatum,  saltein  veniale, 
petere  seu  exigere  ab  alio  juramentum,  etiacn 
verum,  sine  necessitate,  quod  vocamus  cum 
defectu  judicii.  Probatur,  quia  si  ego  sine  ne- 
cessitate  peto  juramentum,  alter  etiam  sine 
necessitate  jurabit;  ergo,  eo  ipso  quod  sine 
necessitate  peto,  aliquid  peto  quod  sine  pec- 
cato  veniali  prsestari  non  potest ;  ergo  induco 
ad  illud  peccatum,et  consequenter  illud  com- 
mitto.  Dices,  imo  fieri  posse,  ut  ipsa  petitio 
juramenti  inducat  respectu  alterius  necessi- 
tatem  jurandi,  et  consequenter  excuset  illum 
a  peccato  veniali ;  quia  si  non  exigeretur  ab 
eo  juramentum,  sinecausa  juraret,  et  ideo  ve- 
nialiter  peccaret;  postquam  autem  exigitur, 
jam  non  peccat,  quia  ex  quadam  necessitate 
jurat ;  ergo  tunc  qui  petit,  licet  sine  causa  ra- 
tionabili,  vel  necessitate  petat,  de  facto  non 
inducit  ad  male  jurandum ;  ergo  non  pecca- 
bit.  Respondetur  imprimis  uon  satis  esse  ad 
excusaudum  jurantem,  quod  postulatus  et  ro- 
gatus  juret  verum,  si  iu  re  non  subest  alia 
causa  jurandi,  quia  sola  petitio  non  inducit 
necessitatem,  nisi  honestam  causam  suppo- 


JEP.ATUP.0  PETERE  JUP.AMENTUJI.  707 

nat,  cum  possit  et  debeat  negari  tale  jura- 
mentum.  Tunc  ergo  maxime  procedit  ratio 
facta,  quia  tunc  qui  condescendit  petenti,  sine 
causa  jurando,  venialiter  saltem  peccat;  ergo 
et  alter  petendo.  Unde  qui  sic  petit,  eo  ipso 
peccat,  licet  alter  non  consentiat,  quia  quan- 
tum  in  se  cst,  jam  induxit  ad  malum. 

3.  Concedo  autem  contingere  posse,  ut  ju- 
ramentnm  secundum  se  non  sit  necessarium, 
et  quod  propter  exactionem  liceat.  Ut  si,  ver- 
bi  gratia,  mihi  simpliciter  affirmanti,  sine 
causa  justa,  imo  cum  injuria  non  cjedqtur, 
et  ideo  cogar  jurare,  quia  expedit  mihi  ut  in 
re,  de  qua  tracto,  fides  mihi  adhibeatur,  tunc 
ego  non  pecco  jurans  quafei  coactus  ab  alio,  et 
nihilominus  alter  peccat,  saltem  venialiter. 
Non  quidem  formaliter,  quia  sit  causa  peccati 
alterius,  jam  enim  alter  excus-atur,  sed  quia 
per  se  ineurrit  malitiam  juratnenti  sine  neces- 
sitate  prsestiti,  quia  non  minus  malum  est 
sine  causa  inducere  alterum  in  necessitatem 
jurandi,  quam  sine  causa  jurare.  Vel  aliter, 
quia  licet  iilud  j.uramentum  sit  a  jurante,  ut 
a  causa  proxima,  est  a  petente,  ut  a  causa 
priori,  et  ut  est  ab  illo,  est  juramentum  super- 
fluum  et  vanum,  licet,  ut  est  a  proferente,  sit 
illi  necessarium.  Atque  sic  dixit  Isidorus,  lib. 
2  Sentent..  c.  31  :  Sunt  multi  ad  credendum 
pigri,  quinon  moventur  ad  fidem  verbi,  gravi- 
ter  autem  delinquunt,  qui  sibi  loquentes  jurare 
cogunt.  Quod  autem  ait,  graviter,  vel  iutra 
latitudinem  peccati  venialis  intelligendum  est, 
vel  indefinite,  seu  aliquandojuxta  occurrentes 
circumstautias. 

A.  Semper  esse  illicitum  petere  ab  eo  jura- 
mentum,  qui  illud  sine  injustitia  vel  turpitndi- 
ne  prcestare  nequit.  —  Secundo,  sequitur  ex 
dictis  semper  esse  peccatum  petere  ab  alio  ju- 
ramentum,  quod  sine  injustitia,  vel  turpitu- 
dine  prsestari  non  potest.  Hoc  etiam  est  evi- 
dens  ex  illo  principio,  quod  tale  juramentum 
sine  peccato  fieri  non  potest ;  ergo  illud  petere, 
est  intrinsece  malum,  in  eodem  genere  mali  - 
tiee.  Unde  etiam  fit  ut  in  gravitate  malitise 
etiam  sequiparentur  hsec  duo,  nam  quantum 
fuerit  peccatum  in  eo,  qui  sic  jurat,  tantum 
erit  in  petente,  idest,  si  in  uno  veniale,  etiam 
in  alio;  si  mortale,  similiter  erit  mortale.  Quam- 
vis  iutra  suam  latituciinem  semper  videatur 
gravius  peccare  inducens,  quia  est  prima  origo 
peccati,  et  quia  agit  contra  religionem,  et  con- 
tra  proximi  charitatem,  et  quia  regulariter 
magis  voluutarie  peccat.  Dixi  autem,  quod 
sine  turpitudine  prsestari  non  potest.  Nam  si 
tale  sit  juramentum,   ut  sine  injustitia    fieri 


LIB.  III.  DE  JURAMENTI  PR.ECEPTIS,  ET  PECCATIS  EIS  CONTRARIIS. 


708 

possit,  licet  etiam  possit  fieri  cum  aliqua  ini- 
quitate  vel  injustitia,  tunc  non  est  intrinsece 
malum  petere  tale  juramentum  ab  aliquo, 
etiamsi  probabiliter  credatur  cum  injustitia 
juraturus,  quia  illa  injustitianon  imputabitur 
petenti,  si  alias  babet  jus  exigendi  juramen- 
tum,  et  cum  debita  cautione  et  modo  illud 
petit.  In  quo  generalis  regula  preecedenti  ca- 
pite  explicata  servanda  est. 

5.  Differentia  inter  defectum  judicii  etjus- 
titice  in  juramento . —  Et  in  hoc  potest  notari 
differentia  inter  defectum  judicii  et  justitiee, 
quia  in  defectu  judicii  non  potest  separari 
permissio  ab  inductione,  seu  cooperatione, 
quia  defectus  judicii  est,  quando  nulla  subest 
rationabilis  causa  jurandi;  tunc  autem  ita  est 
malus  actus  jurandi,  ut  nunquam  possit  esse 
bonus;  et  ideo  postulare  tale  juramentum  non 
est  indifferens  ad  bonum  vel  malum  usum, 
sed  est  determinatum  ad  malum,  ac  subinde 
semper  babet  rationem  inductionis  et  non 
permissionis.  At  vero  si  juramentum  alioqui 
sit  necessarium  et  verum,  non  potest  ex  se 
esse  determinatum  ad  turpem  vel  injustam 
materiam,quia  non  potest  juramentum  in  tali 
materia  esse  necessarium,  et  ideo  si  neces- 
sarium  est  juramentum,  aptum  est  ut  juste 
fiat,  licet  ex  iniquitate  operantis  possit  male 
fieri.  Hinc  ergo  fit,  ut  non  semper  sit  ma- 
lum  petere  juramentum,  quod  inique  prse- 
standum  est,  sed  tunc  solum  quando  juste 
prsestari  non  potest ,  vel  quando  sine  justa 
causa  petitur,  prsevidendo  non  tantum  otiose 
et  vane,  sed  etiam  injuste  praestandurn ;  tunc 
enim  ex  illo  duplici  capite  multiplicatur  ma- 
litia  levis  aut  gravis  quoad  injustitiam  pro 
materia;  qualitate,  juxta  dicta  capite  prseee- 
denti,  et  inferius  latius  dicenda  de  juramento 
promissorio. 

6.  Semper  esse  peccatum  mortale  petere  ju- 
ramentum,  quod  sine  mendacio,  vel  mortali  pe- 
riculo  ejus  prcestarl  nequit.  —  Tertio  sequitur 
ex  dictis,  semperessepeceatum  mortale  petere 
ab  aliquo  juramentum,  quod  sine  falsitate  et 
mendacio,  vel  morali  periculo  ejus  prsestari 
non  potest.  Hoc  per  se  patet  cx  dictis,  et  ha- 
betur  in  cap.  Si  quis  convictis,  cap.  Si  peje- 
ravit,  22,  qusest.  5.  Et  ratio  est,  quia  indu- 
cere  ad  peccatum  mortale  semper  est  simile 
peccatum;  sed  perjurium  proprium  semper 
est  peccatum  mortale  in  assertorio ;  ergo  et 
inducere  ad  illud  ;  sed  qui  petit  ab  alio  jura- 
mentum,  quod  sine  defectu  veritatis  prsestari 
non  potest,  inducit  illum  ad  perjurium  rigo- 
rosum ;  ergo. 


7.  Quihus  modis  dari  possit  inductio  ad  fa- 
ciendum  alios  pejerare. —  Gontingit  autem  hoc 
tribus  modis.  Primo,  quando  unus  inducit 
alium  ad  asserendum  cum  juramento,  quod 
scit  non  ita  esse,  vel  negandum  quod  scit  ita 
esse,  et  tunc  est  inductio  ad  formale  perju- 
rium,  ut  constat.  Suppono  enim  non  esse 
inductionem  ad  utendum  amphibologiis,  quia 
tunc  si  jurans  illo  modo  excusetur  a  menda- 
cio  ,  occultando  verum  ,  et  non  dicendo  fal- 
sum  ,  jam  non  inducetur  ad  perjurium,  et 
non  erit  casus  de  quo  loqnimur.  Ex  prin- 
cipiis  autem  positis  in  capite  sexto,  judican- 
dum  erit  an  sit  amphibologia  sufficiens,  et  an 
excuset  ab  injustitia,  vel  alio  genere  peccati. 
Secundo,  potest  haec  inductio  fieri,  petendoab 
alio  ut  juret  affirmando  esse  factum,  quod 
ignorat  factum  esse,  vel  negando  factum  esse, 
quod  nescit  an  factum  sit.  Tertio,  fieri  potest 
inductio  ad  jurandum  definite  et  tanquam 
certum  id  de  quo  jurans  dubitat,  et  iu  his 
etiam  est  virtu  alis  falsitas  propter  periculum 
faisitatis,  et  quia  qui  sic  jurat  definite  aliquid 
affirmando  vel  negando,  quasi  in  actu  exercito 
jurat  se  id  certo  scire  ac  definite  judicare,  et 
ideo  jurat  mendacium  ;  ergo  qui  illum  indu- 
cit  ad  sic  jurandum,  eodem  genere  peccati 
peccat. 

8.  An  liceat  inducere  ad  jurandum  falsum 
eum,  qui  putat  talem  rem  esse  veram.  —  Sed 
licetne  petere  ab  alio,  ut  juret  aliquid,  quod 
petens  juramentum  scit  in  re  esse  falsum,  ab 
eo  autem,  a  quo  petit  juramentum,  scit  reputa- 
ri  verum  ?  Tunc  enim  non  videtur  inducere 
ad  peccatum,  cum  jurans  excusetur  ratione 
conscientiai,  ut  supponitur;  ergo  non  pecca- 
bit  inducendo.  Nihilominus  dico,  non  licere 
determinate  inducere  ad  jurandum  id,  quod 
scitur  falsurn  esse  in  ipsa  re,  quia  respectu 
petentis  illa  est  inductio  ad  falsitatem  testifi- 
candam  et  jurandam,  quod  intrinsece  malum 
est,  et  ignorantia  alterius  ipsum  non  excusat. 
An  vero  liceat  tunc  petere,  ut  juret  quod 
scit  vel  verum  putat,  ex  sequenti  puncto  pa- 
tebit. 

9.  An  saltem  liceat  exigere  ab  Tiomine  titju- 
ret  quod  sentit,  quem  certa  prcesumptione  cre- 
do  pejeraturum. — Difficultas  ergo  superest, 
quando  ab  illo,  a  quo  exigitur  juramentum, 
non  petitur  determinate  ut  hoc  vel  illud  juret, 
sed  absolute  ut  juret  quod  verum  est,  vel 
prout  ipse  seatit,  an  liceat  hoc  ab  illo  petere 
cum  certa  opinione,  velmagna  praesumptione, 
quod  ille  jurabit  falsum,  licet  possit  jurare 
verum.  In  quo  puncto  D.  Thomas,  d.  q.  89, 


CAP.  XIV.  AN  SIT  PECCATUM  A  PE.IERATUKO  PETERE  .IUP.AMENTUM. 


709 


art.  4,  utitur  distinctione,  et  imprimis  ait,  si 
petens  juramentum,  nesciat  alium  juraturum 
falsum,  non  peccare  petendo,  licet  non  sciat 
illum  juraturum  verum;  quod  aliqui  non  ad- 
mittunt,  dicentes,  etiamsi  aliquis  nesciat  an 
alius  sit  juraturus  verum  vel  falsum,  sed  du- 
bius  sit  et  suspensus,  ignorans  quid  faciet, 
non  posse  juramentum  exigere,  quia  expoiiit 
se  periculo  prtecipitandi  alium  in  falsum  ju- 
ramentum.  Sed  hoc  plane  falsum  est,  et  im- 
probabile,,  tum  quia  est  contra  Augustinum,  D. 
Thomam  et  alios  doctores  statim  citandos ;  tum 
etiam  quia  nulla  ratione  fundatur,  quia,  eo 
ipso  quod  nescio  aliquem  peceaturuin,  prsesu- 
mere  possum  et  debeo,  recte  facturum  id  quod 
sine  peccato  fieri  potest;  tum  denique  quia 
alias  vix  possent  bomines  (ordinarie  loquen- 
do)  ab  aliis  petere  juramentum.  Unde  illa  sen- 
tentia  est  contra  communem  usum,  et  sen- 
sum  omnium.  De  hac  ergo  paitenulla  est,  nec 
esse  debet  controversia. 

40.  Punctum  difficultatis.  —  Sed  tota  est, 
quandopetens  juramentum,  moraliter  scit  aut 
prsesumit,  alium  juraturum  falsum;  quod  est 
aliud  membrum  distinctionis  D.  Thomse.  Et 
de  illo  subdistinguit  D.  Thomas,  quia  vel  est 
persona  privata,  vel  publica ;  de  privata  dicit 
non  ei  licere  petere  tale  juramentum,  sed  esse 
homicidam  fratris,  si  illud  petat ;  de  publica 
autem  persona  dicit  ei  esse  licitum.  Et  ratio- 
nem  reddit,  quia  non  tam  ipse  exigit  quam 
alius,  ad  cujus  instantiam  exigit.  Unde  vide- 
tur  colligi,  illum  alium,  quiapud  judicem  in- 
stat,  sub  priori  membro  eomprehendi,  quia 
semper  esse  solet  privata  persona  jus  suum 
procurans  mediante  judice;  ille  ergo  etiam 
peecabit,  sic  petendo,  si  primum  membrum 
universaliter  verum  est.  Atque  ita  in  univer- 
sum  ijle,  qui  proprie  exigit  tale  juramentum, 
scmper  peccat.  Et  hanc  doctrinam  sequuntur 
alii  Doctores,  Turrecrem.,  cap.  Quamvis,  22, 
q.  4;  Bonavent.,in  3,  distinct.  39,  dub.  5,  cir- 
ca  litteram,  et  art.  2,  qusest.  3,  in  corp.,  et 
ad  2;  Richard.,  art.  3,  queest.  3;  Gabr..,  q.  2, 
art.  3,  dub.  1;  Alen.,  3  part.,  qusest.  34 , 
membr.  3,  art.  6;  Navar.,  c.  42,  n.  20;  Soto, 
lib.  8,  q.  2,  art.  4;  Covar.,  d.  p.  4,  §  6,  n.  2, 
iu  fin.;  Sylvest.,  Juramentum,  2,  queest.  9,  qui 
refert  Gardinalem  in  Clementina  unica,  de  Ju- 
rejur.,  et  Panorm.,  in  cap.  Clericus,  de  Cohab. 
cler.  etmulier.  Ipse  tamen  Syivest.  additlimi- 
tationem,  de  qua  statim.  Eamdem  doctrinam 
sequitur  Anton.,  2  p.,  tit.  10,  c.  7,  §  3;  et  om- 
nesfundantur  in  sententia  Augustini,  serm.  44 
de  Sanctis,  et  serm.    30,  alias  28,  de  Verb. 


Apost. ;  et  habctur  in  c.  Illc  qui,  etc,  et  c. 
Qui  cxigit,  22,  q.  1,  ubi  dicit,  eum  qui  alium 
provocat  ad  juraudum,  quem  scit  falsum  jura- 
turum,  vincere  homicidam.  Ratio  autem  esse 
videtur,  quia  ille  proebet  proximo  oecasionem 
ruinaj,  et  illum  provocat  ad  gravissimum  pec- 
catnm. 

44.  Difficultas  quce  oritur  cx  prcecedenti 
doctrma.  —  Ex  hac  vero  ratione  oritur  nou 
parva  dubitatio  circa  hanc  communem  doctri- 
naru;  nam  qui  petit  ab  aliquo  ut  juret,  nou 
petit  ut  juret  falsum,  sed  petit  id  quod  potest 
alter  bene  preestare;  ergo  licet  ille  ex  malitia 
sua  male  id  sit  praestiturus^,  non  imputatur 
malitia  ei,  qui  petiit  id,  quod  de  se  bonum 
est.  Unde  nec  dici  potest  dedisse  occasionem 
pejerandi,  licet  alius  sumpserit  illam  sua  ma- 
litia,  quod  pertinet  ad  scandalum  passivum, 
non  ad  activum .  Et  eadem  ratione  non  poterit 
dici  induxisse  ad  malum^  quia  petiit  id  quod 
alter  bene  facere  potuisset ;  neque  obstat  quod 
petens  juramentum  prsesciverit  alium  pejera- 
turum,  nam  hinc  sequitur  permisisse  illud  ma- 
lum,  non  voluisse.  Et  hoc  probat  exemplum 
de  petitione  mutui  ab  usurario,  et  destructione 
maleficii  a  mago.  Denique  hoc  maxime  viden- 
tur  convincere  nuper  dicta  de  petente  jura- 
mentum  ab  idololatra.  Non  est  enim  minus 
malum,  imo  majus  jurare  per  deos  falsos, 
quam  pejerare  per  Deum  verum,  ut  in  supe- 
rioribus  dictum  est ;  sed  hoc  non  obstaute  ab- 
solute  ponitur  regula^  licere  petere  juramen- 
tum  ab  eo  quem  scimus  juraturum  per  falsos 
deos;  cur  ergo  non  eadem,  sed  contraria  regu- 
la  in  perjurio  constituitur? 

42.  I).  Thomce  responsio  ad  oljerta.  —  Ad 
ha?c  respondet  D.  Thomas,  d.  avt.  A,  ad  4,  sup- 
ponendo,  non  aliter  licerepetere  juramentum 
ab idololatra,  nisi  quando  crediturverum  jura- 
turum,  nam  si  pejeraturus  sit,  eadem  erit  de 
illo  ratio ,  proportione  servata.  Hoc  autem 
snpposito,  reddit  D.  Thomas  rationem  diffe- 
rentiae,  quia  in  juramento  falso,  etiamsisit  per 
verum  Deum,  deest  ionum  fidei ,  qua  utitur 
aliquis  in  juramento  illius,  qui  verum  per  fal- 
sos  deosjurat.  Unde  injuramento  ejus,  qui  fal- 
sum  per  verum  Deum  jurat,  non  videtur  esse 
aliquod  bonum,  quo  uti  liceat.  In  quibus  verbis 
hanc  indicat  rationem,  quia  tunc  licet  ab  ali- 
quo  petere  aliquid,  licet  cum  peccato  id  sit  fac- 
turus,  quando  in  actione  ejus  aliquiti  boni  est, 
quo  uti  licet,  quia  potest  bene  fieri  et  justi  pe- 
ti;  ita  vero  contingit  in  juramento  per  falsos 
deos;  nam  per  illud  confirmatur  veritas,  et 
firmatur  fides  humana,  qua  uti  licet.  Inpei- 


710 


LIB.  III.  DE  JURAMENTI  PR.ECEPTIS,  £T  PECCATIS  EIS  CONTRARIIS. 


jurio  autem  omne  bonum  deficit,  quia  omni- 
110  evertitur  finis  juramenti,  quia  non  confir- 
matur  veritas  ,  sed  falsitas;  et  consequenter 
non  firmatur  fides,  nec  est  ibi  aliquid  boni, 
qno  uti  possimus. 

13.  Oppugnatur  superior  doctrina.  —  Sed 
contra  boc  est,  quia  etiam  exigendo  juramen- 
tum,  ab  eo  qui  falsum  juraturus  est,  potest 
quis  uti  jure  suo,  et  intendere  aliquod  bonum 
sibi  .debitum,  vel  necessarium  ,  ad  quod  uti 
potest  illo  juramento,  non  ut  falsum  est,  sed 
ut  juramentum  est.  Quod  manifeste  probatur 
in  persona  judicis  exigente  juramentum  a  reo 
vei  teSte,  licet  proesumat  falsum  esse  juratu- 
rum,  nam  si  exigat  secundum  ordinem  juris, 
non  peccat ,  quia  utitur  jure  suo  ,  et  utitur 
malo  alterius  ad  hoc  bonum  satisfaciendi  suo 
muneri,  et  parti  petenti,  et  reipublicee  ;  quia 
debet  procedere  secundum  publicam  scien- 
tiam  et  inquisitionem,  et  non  desistere  propter 
privatam  scLentiam,  vel  prsesumptionem,  aiio- 
quin  multo  majora  mala  in  republica  seque- 
rentur.  Unde  etiam  patet,  non  peccare  acto- 
rem,  etiamsi  privata  persona  sit,  petendo  jus 
suum  per  judicem,  et  per  eum  exigendo  jura- 
mentum  a  debitore  vel  reo,  etiamsi  pejeratu- 
rum  sciat,  quia  non  sine  bono  usu  et  utilitate 
hoc  fit.  Primum,  quia  hoc  expedit  ad  com- 
mune  bonum,  quia  rei  et  debitores  proniores 
redderentur  ad  malefaciendum,  et  ad  occul- 
tanda  delicta  et  deb$sa,  etiam  pejerando,  si 
scirent  inde  obligaiidos  esse  creditores,.  seu 
accusatores  ad  nou  instandum  contra  illos, 
quod  est  maximum  absurdum ;  ergo  utiliter 
jure  suo  utitur,  qmi  per  judicem  petit  jura- 
mentum,  non  curando  quid  alius  malitia  sua 
responsurus  sit.  Accedit ,  quod  non  debet  ille 
ex  malitia  sua  ©om„modum  reportarc ;  ma- 
gnum  autem  commodum  illius  esset,  si  non 
posset  actor  instare  apud  judicem,  ut  ab  eo 
juramentum  exigeret.  Praeterea  nunquam  po- 
test  esse  tanta  certitudo  de  futuro  perjurio, 
quin  sperari  possit ,  vel  saltem  dubitari  an 
ille  sit  permovendus  ad  dicendum  verum,  vel 
timore  Dei,  vel  poenarum  etinfamise  perjurii. 
Denique  etiam  in  petitione  jufmnienti  inter  pri- 
vsftos  potest  talis  petitio  habere  bonum  usum, 
maxime  in  contractibus,  nam  licet  sciam  alium 
contrahentem  non  impleturum  quod  jurat, 
imo  nec  juraturum  cum  animo  implendi,  pos- 
sum  ab  illo  petere  juramentum,  ut  contractus 
in  exteriori  foro  firmius  maneat,  et  ut  habeam 
actionem  coutra  illuin.  Item  in  juramento  pu- 
re  assertorio  potest  esse  utilitas  vel  obtinendi 
veritatem,  vel,  si  ille  falsum  dicat,  habendi 


occasionem  postea  convincendi  illum,  et  digne 
puniendi,  quando  non  habeo  viam  aliam  jus 
meum  obtinendi. 

14.  Non  esse  intrinsece  malum  petere  jura- 
mentum  ab  eo  quem  scio  pejeraturum,  si  fiat 
certis  conditionibus .  —  Quoties  juramentum 
exigitur  sine  utilitate ,  et  vehementer  prwsumi- 
tur  perjurivm,  peccatum  grave  est  illud  exige- 
re.  —  Heec  argumenta  apud  me  probant  non 
esse  intrinsece  malum  petere  juramentum.  ab 
eo  quem  scimus  vel  prsesumimus  falsum  jura- 
turum,  sed  posse  recte  fieri,  si  duo  vel  tria 
illa  concurrant,  quse  in  juramento  per  falsos 
deos  posuimus,  ad  casum  proesentem  illa  cum 
proportione  applicando.  Primum  est,  ut  non 
determinate  petatur  ab  aliquo  ut  juret  id  , 
quod  falsum  esse  scitur,  nam  hoc  esset  deter- 
minate  inducere  ad  perjurium.  Et  hoc  maxime 
videtur  intendere  Augustinus,  in  dicto  c.  Qui 
exigit,  cum  ait :  Qui  autem  novit  fecisse,  et  co- 
git  jurare,  homicida  est,  utique  si  cogit  ju- 
rare  non  fecisse.  Qui  ergo  scit  aliquem  acce- 
pisse  talem  pecuniam,  et  deterininate  petit  ab 
illo  ut  juret  non  accepisse,  gravissime  peccat, 
et  perjurus  est,  quia  directa  causa  perjurii 
est.  Etsic  etiam  dicitur  in  capit.  1,  22,  q.  5  : 
Qui  compulsus  a  domino  sciens  perjurat  , 
utrique  sunt  perjuri,  et  dominus,  et  miles.  Un- 
de  neque  in  judicio  hoc  modo  petitur  jura- 
mentum,  sed  indifierenter  :  Jura  an  hoc  fece- 
ris,  vel,  an  hoc  scias.  Secunda  conditioest,  ut 
subsit  justa  causa  petendi ,  ita  ut  necessitas 
aliqua  cogat,  vel  saltem  utilitas,  ad  quam  ali- 
quis  habeat  jus  quo  merito  uti  possit,  nec  te- 
neatur  illi  cedere,  ne  alter  sua  malitia  pec- 
cet.  Ratio  est  superius  posita,  nam  est  hic  ea- 
dem  obligatio  charitaiis  erga  proximum ,  et 
charitatis  ac  religionis  erga  Deum.  Et  hoc 
etiam  probat  ratio  D.  Thomee ;  nam  si  jura- 
mentum  altenus,  qui  falsum  est  juraturus, 
nullius  utilitatis  est  respectu  petentis,  contra 
rationem  et  charitatem  est  illum  constituere 
in  illo  discrimine.  Unde  potest  regula  genera- 
lis  <ionstitui :  Quoties  juramentum  petitur  sine 
utilitate,  et  alias  scitur,  aut  vehementer  prse- 
sumitur,  quod  iile,  a  quo  petitur,  pejerabit, 
peccatum  est  mortale.  Probatur,  quia  licet  ta- 
lis  petitio.jnramenti  ex  inutilitate  et  vana  pe- 
titione  esset  tantum  peccatum  veniale,  ex  rui- 
na  proximi,  et  ex  defectu  veritatis  futurae  in 
juramento  praeviso  a  petente,  efficitur  morta- 
le  ;  quia  licet  petens  directe  non  inducat  ad 
falsum  juramentum,  indirecte  censetur  indu- 
cere,  quia  tenebatur.non  dare  proximo  talem 
occasionein  sine  causa.  Quod  maxime  habet 


CAP.  XIV.  AN  SIT  PECCATUM  A  PEJ15RATUIU)  1'ETERE  JURAMEMTM. 


'11 


verum,  quando  alter  non  erat  paratus  ad  ju- 
randum  ;  credo  tainen  idem  essc,  etiamsi  es- 
set  paratus  in  habitu  seu  virtute,  quia  nihilo- 
minus  hic  et  nuuc  nou  esset  commissurus  tale 
peccatum. 

15.  At  vero  cum  liis  duabus  conditiouibus 
licitum  esse  poterit  jurameutum  petere  ab  eo 
qui  prsesumitur  pejeraluras.  Nam  tuuceadem 
est  ratio  de  petitione  talis  juramenti,  quae  de 
juramento  fuluro  per  falsos  deos,  vel  petitio- 
ne  nratui  ab  exacturo  usuras,  et  similibus,  ut 
satis  probatum  est.  Quod  autem  illse  dua?  con- 
ditioues  possint  concurrere,  de  prima  est  per 
se  notum,  quia  solum  consistit  in  facto,  et 
modo  petendi,  qui  peudet  ex  libertate  peten- 
tis.  De  secunda  vero  satis  id  videtur  declara- 
tum,  et  possunt  facile  alii  casus  morales  et  uti- 
litates  excogitari.  Et  hoc  docuit  Sylvest.  su- 
pra,  addens  exceptionem  :  JSfisi  sit  aliqua  ra- 
tionabilis  causa  recipiendi  tale  juramentum  : 
suppouit  tamen  necessarium  etiam  esse  ut  il- 
le,  a  quo  recipitur  juramentum,  ita  sit  para- 
tus,  ut  se  obtulerit  sponte  sua  ad  jurandum. 
Et  hoc  etiam  sentit  D.  Thom.,  dict.  art.  4,  ad 
2,  dicens  illum,  qui  jurationem  recipit,  nou 
peccare,  nisi  forte  quando  propria  sponte  co- 
git  eum  ad  jurandum,  quem  scit  falsum  jura- 
turum  ;  et  adducit  Augustinum,  dict.  Epistol. 
154  dicentem  :  Quamvis  scriptum  sit  nejure- 
mus,  nunquam  tamen  me  in  Scripturis  sacris 
legisse  memini,  ne  ab  aliquo  jurationem  acci- 
piamus.  Et  eodem  modo  loquitur  Soto  ibi, 
sentiens  tantum  passive  licere  recipere  jura- 
mentum,  non  vero  exigere,  quia  recipere  ju- 
ramentum  non  est  cooperari  nec  consentire 
juramento,  sicut  exigere.  Quapropter  verisi- 
mile  non  est  quod  Gabriel  supra  ait,  non  li- 
cere  suscipere  tale  juramentum  etiam  ab  eo, 
qui  sponte  se  offert  ad  jurandum,  nisi  id  in- 
telligatur  quando  nulla  subest  legitima  causa, 
ut  paulo  antea  dixi. 

16.  Potest  quis  cum  legitima  causa  exigere 
juramenium  ab  eo,  qui  se  non  offert  adjuran- 
dum,  etiamsi  timeatur  pejeraturum  esse.  — 
Addo  vero  contingere  posse,  ut  subsit  legiti- 
ma  causa  petendi  juramentum,  etiam  ab  eo 
qui  non  se  obtulit  ad  jurandum,  etiamsi  valde 
probabiliter  timeatur  illum  esse  pejeraturum  ; 
quando  petens  habet  jus  ad  petendum  ab  eo 
confirmationem  contractus,  vel  alterius  veri- 
tatis  per  juramentum,  et  multum  interest  ut 
juret,  etiamsi  malitia  suafalsum  juret.  Ut  quo- 
ties  ratione  tui  muneris  teneris  exigere  jura- 
mentum,  etiamsi  non  sis  publicus  judex,  sed 
minister,  vel  procurator  alterius,  qui  ejus  cau- 


sam  agis,  et  nisi  juramentum  exigas,  prsevari- 
cationis  aut  negligentis  administrationis  ar- 
gueris,  et  damnum  incurres.  Item  si  tuum  ne- 
gotium  agis,  et  multum  intersit,  ut  res  sit  ex- 
lerius  juramento  confirmata,  ut  supra  decla- 
ratum  est.  In  his  enim,  et  similibus  casibus, 
non  est  inductio  ad  perjurium,  quia  solum  pe- 
titur  jnratio  veritatis,  ut  supponitur,  et  alter 
sua  malitia  jurat  falsitatem  ;  nec  est  consensus 
in  perjurium,  sed  permissio,  quee  aliquando 
licita  est  propter  bonum  finem,  et  utendo  jure 
proprio  in  gravi  necessitate.  Nec  agitur  con- 
tra  ordinem  charitatis,  quia  non  tenetur  quis 
ex  charitate  vitare  peccatum  alterius  cum  ma- 
gna  jactura  propria,  quando  ille  sua  culpa  et 
voluutate  peccat.  Et  ita  declaranda  videtur 
communis  sententia,  in  quo  nobiscum  videtur 
sentire  Less.,  lib.  2,  cap.  42,  dub.  10;  clarius 
Dried. ,  libr.  1  de  Libert.  Christ.,  capit.  9  ,  in 
fine. 

17.  Fit  satis  objectioni  superius  factce.  — ■ 
Juxta  heec  ergo  dicendum  est  ad  objectionem 
superius  factam,  differentiam  coustitutam  a 
D.  Thom.  et  Bonaven.,  et  insinuatam  ab  Au- 
gustino,  inter  juramentum  verum  per  falsos 
deos,  et  falsum  per  verum  Deum,  quoad  prse- 
sentem  casum  intelligendam  esse  materiali- 
ter  ac  regulariter.  Nam  juramentum  verum  , 
etiam  si  sit  per  falsos  deos,  per  se  habet  illam 
humanam  utilitatem ,  quee  per  juramentum 
intenditur ;  et  in  hoc  juramento  moralis  re- 
gula  est,  licitum  esse  uti  illo,  et  per  modum 
exceptionis  additur,  nisi  gratis  et  sine  causa 
petatur.  E  contrario  vero  juramentum  falsum 
per  verum  Deum  per  se  caret  utilitate  inten- 
ta  per  juramentum,  et  ideo  pro  regula  poni» 
tur,  non  licere  illud  exigere  privata  auctori- 
tate  ;  et  nihilominus  per  modum  exceptionis 
addendum  est,  nisi  justa  causa  et  moralis  ne- 
cessitas  intercedat.  In  qua  etiam  potest  esse 
latitudo,  et  levior  causa  sufficiet  ad  recipieu- 
dum  tale  juramentum  ab  sponte  offerente, 
quam  ad  petendum ;  ad  utrumque  autem  re- 
quiritur  causa  proportionata,  quia  alias  non 
esset  sola  permissio,  sed  moralis  consensio.  Et 
fere  idem  dicendum  censeo  de  alia  distinctio- 
ne  inter  personam  publicam  et  privatam.  Nam 
publicae  personse  quasi  per  se  et  jure  suo  licet 
petere  juramentum,  non  obstante  scientia  pri- 
vata  de  malo  animo  jurantis;  tum  quia  judex 
utitur  jure  suo,  et  per  se  ac  ratione  officii  ha- 
bet  legitimam  causam  ;  tum  etiam  quia  tale 
juramentum  publice  datum  habet  suum  fi- 
nem,  et  efficaciam  in  ordine  ad  scientiam  pu- 
blicam,  quam  judex  sequi  tenetur.  In  privata 


712 


LIB.  III.  DE  JURAMENTI  PR.ECEPTIS,  ET  PECCATIS  EIS  CONTRARIIS. 


autem  persona  cessat  haec  ratio  ;  et  ideo  gene- 
ralis  regula  moralis  contraria  de  illa  ponitur, 
quarnvis,  ut  dixi,  suam  habeat  exceptionem. 
Et  suo  etiam  modoregula  data  de  judicelimi- 
tationem  hahet ;  nara,  ut  ait  Alens.  supra,  si 
judex  potest  aliqua  via,  non  deficiendo  suo 
muneri ,  vitare  petitionem  juramenti,  debet 
illam  cavere;  quod  maxime  a  judice  ecclesias- 
tico  observandum  est,  juxta  cap.  Clericos ,  de 
Cohabit.  cler.  et  mulier. 

18.  Regula  vwralis  :  a  quibus  sit  exigcndum 
juramentum  promissorium.  —  Tandem  ex  dic- 
tis  facile  intelligi  potest,  quid  sit  dicendum 
de  juramento  promissorio  ;  nam  eadem  doc- 
trina  cum  proportione  ad  illud  applicanda  est. 
Nam  si  consideretur  promissorium  juramen- 
turn  ,  ut  prsestandum  cum  debita  intentione 
servandi  illud,  ut  sic  habet  rationem  asserto- 
rii,  et  consequenter  idem  est  de  illo  dicen- 
dum.  Si  vero  consideretur  ut  obligationem  in 
futurum  relinquit,  et  morale  periculum  im- 
minet,  ut  a  fragilibus  hominibus  non  serve- 
tur,  sic  moralis  et  prudens  regula  est,  ut  non 
nisi  raro,  et  cum  magna  necessitate  exigatur. 
Quam  indicat  Navar.,  c.  12,  n.  20  ,  eamque 
colligit  ex  d.  cap.  Clericos,  ubi  Pontifex  pro- 
hibet  ne  clerici  cogantur  ad  abjurandas  con- 
cubinas,  propter  cavendum  periculum  perju- 
rii.  Unde  etiam  inferunt  Doctores,  impruden- 
ter  agere  confessores,  qui  a  pcenitentibus  fa- 
cile  juramenta  exigunt,  vel  de  emendatione, 
vel  de  tollenda  occasione,  vel  de  re  simili.  Ita 
Navar.  supra,  cum  Sylvest.,  Juramentum,  2, 
q.  9;  Angel.,  Juramentum,  A,  n.  11.  Ex  quo 
a  fortiori  sequitur,  multo  magis  vitandam  es- 
se  petitionem  talis  juramenti,  quando  mora- 
liter  preesumitur  non  esse  servandum  ab  ex- 
hibcnte.  Sedhochabet  moderationem  positam 
dc  juramento  assertorio,  quia  est  eadem  ra- 
tio  ;  ubi  enim  confirmatio  pacti  vel  promissio- 
nis  per  juramentum  ad  commune  bonum 
spectat,  vel  ad  defensionem,  vel  firmitatem 
proprii  juris,  peti  potest  sine  violatione  chari- 
tatis  aut  religionis ,  quia  bonum  petitur,  et 
malum,  quod  timetur,  permittitur.  Et  eadem 
ratione  licitum  est  petere  debitum  ex  jura- 
mento,  etiamsi  sciamus  alium  prius  pejeratu- 
rum  quam  solvat,  quando  aliter  non  potest  de- 
bitum  recuperari,  vel  quando  ad  commune 
bonum  id  expedit.  Denique  in  his  omnibus 
regula  charitatis  et  justitise  prudenter  servan- 
da  est,  nec  potest  alia  certior  tradi. 

19.  Exigere ,  duolus  modis  intelligi  po- 
test.  —  Ultimo  quseri  potest  in  hoc  puncto, 
an  e  converso  quoties  alter  licite  jurare  po- 


test,  et  crcditur  verum  dicturus,  licitum  sit 
ab  illo  exigere  juramentum.  Respondeo,  duo- 
bus  modis  posse  accipi  verbum  exigendi.  Pri- 
mo  rigorose,  ut  importat  moralem  necessita- 
tem,  et  quasi  coactionem  vel  per  prseceptum, 
vel  per  metum  aut  pcenam,  etc.  Secundo,  po- 
test  verbum  illud  latius  sumi,  ut  significat  so- 
lam  inductionem  vel  petitionem.  Si  ergo  su- 
matur  hoc  posteriori  modo,  regula  generalis 
constitui  potest,  licite  ab  aliquo  exigi  jura- 
mentum,  quod  ipse  licite  prtestare  potest,  et 
ita  facturus  esse  creditur.  Probatur,  quia  ex 
objecto  illa  petitio  est  honesta,  cum  sit  de  re 
licita,  et  per  se  loquendo  non  habeat  circum- 
stantiam  malam  ;  cur  enim  aut  unde  illam  ne- 
cessario  habebit?  Item  si  alter  potest  liciteju- 
rare,  concurrunt  ibi  omnes  tres  comites  jura- 
menti;  at  cum  illis  comitibus  licitum  est  etiam 
petere  juramentum ;  ergo. 

20.  Regula  generalis  traditur  de  Ms,  a  qui- 
bus  potest  licite  juramentum  exigi.  —  At  vero 
si  verbum  exigendi  sumatur  priori  modo,  non 
satis  est  ad  exigendum  ab  aliquo  juramen- 
tum,  quod  ab  ipso  possit  licite  praestari,  sed 
ultra  hoc  necessarium  est,  ut  vel  is,  a  quo  pe- 
titur,  teneatur  ex  aliquo  debito  justitiae  vel 
obedientiae  juramentum  preestare;  vel  is,  qui 
illud  exigit,  habeat  jurisdictionem  ad  exigen- 
dum  illud,  imponendo  preeceptum,  vel  alio 
justo  modo  cogendo  ad  debitum  juramentum 
pra;standum.  Patet,  quia  nemo  juste  cogitur, 
nisi  ex  parte  ipsius  vel  supponatur  debitum, 
vel  possit  imponinovum  preeceptum,  et  ex  par- 
te  cogentis  seu  exigentis  servetur  modus  pro- 
portionatus  suse  potestati.  Ergo  si  unus  non  te- 
netur  jurare,  et  alter  non  potest  ei  imponere 
prseceptum,  non  poterit  hic  juramentum  ab 
illo  exigere,  quia  vim  injustam  inferret.  Item 
si  ille  tenetur  jurare,  hic  vero  non  habet  ju- 
risdictionem  ad  cogendum  illum,  poterit  qui- 
dem  hic  juramentum  ab  illo  exigere,  petendo 
et  repraesentando  debitum,  non  tamen  cogeu- 
do  per  vim;  quia  haec  non  infertur  juste,  nisi 
ab  habente  jurisdictionem,  vel  similem  potes- 
tatem,  ut  est  domini  in  servum,  aut  patris  in 
filium.  Qui  autem  habet  talem  potestatem,  po- 
test  in  rigore  juramentum  exigere  per  coac- 
tionem  suae  potestati  commensuratam :  et  in- 
terdum  potest  imponere  prseceptum  jurandi, 
et  sic  facere  debitum,  quod  ante  non  erat,  ut 
in  principio  hujus  libri  diximus.  In  his  autem 
casibus,  in  quibus  unus  cogit  alium  ad  juran- 
dum  sine  debita  potestate,  si  juramentum 
alias  est  licitum,  peccabit  quidem  contra  jus- 
titiam,  non  vero  contra  juramentum  vel  reli- 


CAP.  XV.  AN  VIOLARE  JURAMENTUM  EX 
gioncm,  quia  non  inducit  acl  aliquid  illi  con-  i 
trariuin,  ut  constat. 

CAPUT  XV. 

UTRUM  VIOLARE  JURAMENTUM  PROMISSORIUM  QUO- 
AD  EJUS  VERITATEM,  PECCATUM  MORTALE  SIT 
EX  GENERE   SUO. 

\ .  Diximus  de  gravitate  peccati  contra  ve- 
ritatem  vel  honestatem  juramenti  assertorii, 
nunc  de  promissorio  dicendum  superest,  ha- 
bet  enim  in  hoc  pecnliarem  rationem  et  diffi- 
cultatem.  Potest  autem  defectus  committi  in 
hoc  juramento  circa  singulos  comites  honesti 
juramenti,  scilicet  veritatem,  justitiam  et  ne- 
cessitatem  ;  et  quidem  de  hac  tertia  nihil  est 
quod  addamus,  nam  ex  solo  defectu  illius,  si 
alii  duo  comites  serventur,  nunquam  incurri- 
tur  culpa  mortalis,  sed  ad  summum  venialis. 
Imo  si  attente  res  consideretur,  ille  defectus 
non  committitur  in  hoc  juramento,  nisi  quan- 
do  fit,  ac  subinde  ut  assertorium  est,  nam 
postquam  factum  est,  necessitatis  est  illud  im- 
plere,  si  validum  fuit ;  quod  si  fuit  invalidum, 
etiam  tunc  non  erit  peccatum  illud  implere , 
nisi  aliunde  justitia  seu  honestas  in  ipso  actu 
desit.  De  aliis  ergo  duobus  defectibus  dice- 
mus  :  prius  de  veritatis  defectu,  qui  nomine 
perjurii  significatur,  de  altero  vero  postea. 

2.  Semper  esse  peccalum  mortale  jurare  fal- 
sum,  etiam  in  promissorio . —  Supponimus  au- 
tem  primo ,  semper  esse  peccatum  mortale 
cum  falsitate  jurare  in  ipso  actu  emittendi  ju- 
ramentum  promissorium  ,  sive  materia  sit 
gravis,  sive  levis,  sive  bona,  sive  mala ;  quia 
tunc  non  violatur  hoc  juramentum  ut  pro- 
missorium,  sed  ut  assertorium.  Tunc  autem 
cum  falsitate  sic  juratur,  quando  juratur  sine 
intentione  faciendi  quod  promittitur  ;  qui 
enim  sic  promittit,  eo  ipso  mentitur ;  ergo  si 
juramentum  addat,  est  statim  perjurus  asse- 
rendo  falsum ;  peccat  ergo  mortaliter  juxta 
principium  supra  positum.  Et  itain  hac  veri- 
tate  omnes  Doctores  statim  citandi  conve- 
niuut,  et  patebit  magis  ex  capite  sequenti. 

3.  Non  semper  tst  tiovum  peccatum  non  im- 
plere  juramentum  promissorium  ,  etiamsi  id 
fiat  cum  intentione  implendi.  —  Objectio.  — 
Suppono  secundo  non  semper  esse  novum 
peccatum,  non  implere  juramentum  promis- 
soriurn,  etiamsi  cum  intentione  jurandi,  et  se 
obligandi,  et  illud  implendi  sit  factum.  Hoc 
constat  in  juramentis  illicitis  ex  parte  rei  pro  - 
missae,  juxta  ea  quse  traduntur  in  multis  De- 


GENERE  SUO  SIT  PECCATUM  MORTALE.  713 

•  cretis,  22,  q.  4,  et  supra  late  dictum  est.  Di- 
ces  :  nou  implere  promissum  juiamento  con- 
firmatum,  est  contra  prreeeptum  divinum  ne- 
gativum ;  ergo  est  intrincese  malum ;  ergo 
nunqnam  potest  non  esse  peccatum.  Primum 
antecedens  probatur,  quia,  eo  ipso  quod  pro  - 
missio  urata  non  impletur,  fit  falsum  quod  in 
promittendo  assertum  fuerat ;  ergo  fit  ut  Deus 
fuerit  adductus  ad  confirmandam  falsitatem  ; 
hoc  autem  est  contra  praeceptum  negativum 
non  pejerandi ,  seu  non  assumendi  Dei  no- 
men  in  vanum.  Kespondetur ,  duobus  mo- 
dis  contingere  posse  ut  juramentum  promis- 
sorium  ad  executionem  non  perveniat  sine 
culpa.  Uno  modo,  quia,  licet  fuerit  a  princi- 
pio  validum,  et  obligaverit,  inclusit  tamen 
conditionem  aliquam,  sive  expressam,  sive  ta- 
citam  ,  quae  postea  impleta  non  est.  Et  tunc 
nulla  est  in  objectione  difficultas  ;  negatur 
enim  primum  argumenti  antecedens,  et  alte- 
rum  in  probatione  assumptum  ;  quia  tunc  ex 
carentia  talis  executionis  nulla  falsitas  redun- 
dat  in  praeteritain  assertionem  ,  qua;  in  vi 
couditionalis  semper  manet  vera,  et  nunquam 
transivit  in  absolutam  ;  et  ideo  licet  executio 
impleta  non  fuerit,  juramentum  potest  dici 
observatum,  id  est,  non  violatum.  Et  heec  res- 
ponsio  locum  habet  in  omni  variatione  circa 
juramentum,  sive  per  mutationem  materiee, 
sive  per  relaxationem,  dispensationem ,  etc, 
quia  omnes  hi  modi  reducuntur  ad  conditio- 
nem  non  impletam. 

A.  Alia  ratio,  cur  juramenta  illicita  vel 
impossibilia  non  obligent,  ut  impleantur.  — 
Alio  vero  modo  potest  juramentum  non  im- 
pleri  sine  peccato,  quia  a  principio  non  obli- 
gavit;  ut  contingit  in  juramentis  de  rebus 
vel  illicitis,  vel  contrariis  directe  spirituali- 
bus  bonis,  vel  impossibilibus.  Et  in  his  evi- 
dens  etiam  est  ratio  assertionis,  quia  si  ex  ju- 
raraento  non  nascitur  obligatio,  non  potest 
esse  novum  peccatum  illud  non  implere,  sed 
tota  culpa  fuit  iu  principio  commissa,  quando 
sic  juratum  est,  ut  juramentum  obligare  non 
posset :  de  qua  culpa  in  capite  sequenti  dice- 
tur. 

5.  Ad  objectionem  vero,  quae  magis  consis- 
tii  in  forma  arguendi,  quam  in  re,  duobus 
modis  etiam  in  forma  responderi  potest.  Pii- 
mo,  negando  majorem,  scilicet,  non  exequi 
promissionem  juratam  semper  esse  intrinse- 
ce  malum;  sed  tunc  sohim  quando  juramen- 
tum  obligavit.  Ad  probationem  autem  dicitur, 
quod  falsitas  rei,  quse  postea  subsequitur,  non 
est  voluntatis,  sed  necessitatis,  ex  necessaria 


714 


LIB.  III.  DE  JURAMENTI  PR^CEPTIS,  ET  PECCATIS  EIS  CONTRARIIS. 


consecutione  ad  priorem  defectum;  et  ideo 
nec  est  nova  culpa,  nec  contra  prseceptum, 
prout  in  se  spectatur,  sed  solum  in  radice, 
prout  fuit  culpa  sic  jurare.  Ut  autem  dicatur 
executio  postea  impossibilis,  sufficit  quod  fac- 
to  vel  jure  sit  impossibilis,  id  est,  talis  ut  fie- 
ri  non  debeat  vel  simpliciter,  vel  intuitu  ju- 
raraenti,  ut  supra  explicatum  est ;  uude  illa 
falsitas  non  potest  attnbui,  quatenus  postea 
non  exequitur  juramentum,  quia  nec  illam 
intendit,  nec  illam  cavere  tenetur,  cum  mo- 
raliter  non  possit. 

6.  Secundo,  responderi  potest,  aliam  esse 
rationem  de  juramento  assertorio,  aliam  de 
promissorio,  ut  promissorium  est;  nam  in  as- 
sertorio  assumere  nomen  Dei  in  vanum  im- 
mediate  est  contra  prseceptum  negativum  ;  et 
ideo  ita  est  intrinsece  malum,  ut.  nunquam 
possit  bonestari,  nec  a  culpa  excusari,  si  ac- 
tus  sit  humanus;  et  hoc  commune  est  pro- 
missorio,  ut  assertorium  est,  id  est,  secun- 
dum  illam  conditionem,  quam  debet  habere, 
cum  fit.  At  vero  necessitas  implendi  promis 
sorium  juramentum,  ut  tale  est,  non  oritur 
immediate  ex  tali  praecepto  negativo,  quia 
postquam  emissum  est  juramentum,  jam  non 
assumitur  nomen  Dei,  sed  cavetur  ne  prior 
assumptio  divini  nominis  irreverenter  tracte- 
tur,  et  consequenter  ne  re  ipsa  fiat,  ut  in  fal- 
sam  assertionem  ceciderit.  Hoc  autem  imme- 
diate  pertinet  ad  prseceptum  affirmativum  : 
Reddes  Domino  juramenta  tua ;  et  ideo  non 
implere  promissum  juratum,  roagis  est  pec- 
catum  omissionis  quam  commissionis,  quate- 
nus  contra  religionem  est ,  ut  supra  dixi. 
Prseceptum  autem  affirmativum  non  obligat 
semper  et  pro  semper,  et  ideo  fieri  potest  ut 
non  semper  sit  malum  non  exequi  illud.  Et 
ita  in  prsesenti  non  est  malum  non  exequi 
talia  juramenta,  quia  non  pertinet  ad  divini 
nominis  honorem  et  reverentiam,  ut  talia 
promissa  opere  compleantur,  quia  non  sunt 
conformia  divinse  bonitati  aut  voluntati.  Unde 
etiam  dici  potest,  in  omni  jurameuto  promis- 
sorio  includi  conditionem  :  Si  Deo  placuerit, 
et  ideo,  illa  non  subsistente,  sine  falsitate  non 
impleri. 

7.  Voluntarie  non  implere  juramentum  li- 
citum,  et  obligans  pro  tempore,  mortale  pec- 
catum  est. — Tertio,  supponendum  est,  volun- 
tarie  non  implere  juramentum  promissorium 
licitum,  et  obligans  pro  eo  tempore  quo  non 
impletur,  peecatum  esse  ex  suo  genere  mor- 
tale  contra  divinam  legem  iiaturalem.  Hsec 
etiam  assertio  est'  certissima  de  fide,  ut  con- 


stat  ex  dictis  de  obligatione  juramenti  pro- 
missorii;  nam  obligatio,  quam  inducit,  sub 
prseceptum  cadit,  ut  ostendimus ;  ergo  fran- 
gere  illam  voluntarie  peccatuin  est.  Item  illa 
obligatio  est  virtutis  religionis,  et  ex  prsecep- 
to  colendi  Deum ;  ergo  peccatum  contra  il- 
lam  ex  suo  genere  mortale  est,  et  contra  di- 
vinam  legem  naturalem.  Unde  etiam  constat 
in  materia  gravi  tale  perjurium  semper  esse 
peccatum  mortale,  ut  ex  generalibus  princi- 
piis  de  peceatis  manifestum  est.  Quain  vero 
grave  sit  in  sua  specie  hoc  delictum,  ex  dic- 
tis  capite  tertio  sumendum  est. 

CAPUT  XVI. 

AN  VI0LATI0  JURAMENTI  PROMISSORII  ,  UT  TALE 
EST,  P0SSIT  ESSE  VENIALE  PECCATUM  EX 
LEVITATE   MATERIiE. 

1.  Priwa  sententia.  —  Probatur  prima  opi- 
nio.  —  Prima  sententia  simpliciter  negat.  Te- 
net  Gabriel,  in  3,  d.  39,  q.  2,  concl.  4  et  7  ; 
Armil.,  verb.  Jurare,  num.  12;  Lessius,  lib. 
■2,  cap.  46,  dub.  5;  Valent.,  disput.  6,  q.  7, 
punct.  3,  concl.  3.  Inclinat  Cajetan.,  in 
Summ.,  verb. Perjurmm,  ubi  sine  distinctione 
affirmat  hoc  perjurium  esse  peccatum  mor- 
tale.  Favet  non  parum  D.  Tliom,,  q.  89,  art. 
7,  ad  4,  quatenus  dicit,  acl  revcrentiam  divini 
testimonii  pertinere  ut  liomo  faciat  esse  verum 
idquodjuravit,  secundum  suam  possibilitatem; 
ex  quibus  verbis  sumitur  fundameutum  hujus 
sententise,  quia  videtur  quoad  hoc  esse  eadem 
ratio  de  juramenti  promissorii  violatione, 
quae  de  asserlorii.  Probatur,  quia  etiam  non 
implendo  juramentum  promissorium  obii- 
gans,  efficitur  Deus  testis  falsitatis,  quantum 
est  ex  parte  violantis  illud ;  ergo  hsec  etiam 
semper  est  gravis  injuria  Dei,  etiamsi  in  re 
parva  falsitas  sit.  Consequentia  constat  ex  di- 
ctis.  Et  antecedens  probatur,  quia  homo  ad- 
duxit  Deum  in  testem  suse  promissionis  et 
assertionis  de  futuro,  et  postea  vult  illam  fa- 
cere  falsam,  cum  teneatur  facere  veram  ;  ergo 
quantum  est  in  se,  voluntarie  facit  ut  Deus  tes- 
tatus  fuerit  falsum.  Confirmatur,  quia  hsec  est 
prsecisa  ratio,  ob  quam  in  materia  gravi  hoc 
est  peccatum  contra  religionem,  quia  per  illud 
fit  ut  Deus  afferatur  ad  testificandum  falsum  ; 
hsec  autem  ratio  ad  quamcumque  materiam 
applicata  coutinet  gravem  deformitatem  ; 
ergo. 

2.  Unde  argumentor  secundo,  quia  quan- 
titas  materise  non  confert  ad  augmentum  vel 


CAP.  XVI.  AN  VIOLATIO  PROMISSORII  POSSIT  ESSE  VENIALIS. 


715 


levitatem  peccati,  nisi  quaudo  ipsa  materia 
est  objectum  per  se  et  immediatum  peccati, 
ut  patet  in  voto,  in  furto,  et  similibus  ;  at  iu 
hoc  perjurio  materia  ejus  non  est  res  promissa, 
sed  promissio  ipsa,  vel  assertio,  quatenus  vera 
vel  falsa  esse  potest ;  ergo  parum  refert  quan- 
titas  materiee  ad  quantitatem  peccati ,  quia 
veritas  vel  falsitas  tanta  est  in  gravi,  sicut  in 
levi  re  promissa.  Tandem  argumentor  tertio, 
quia  finis  juramenti  promissorii  gravissime 
leeditur  ex  violatione  ejus ,  in  quacumqne 
materia  etiam  minima ;  ergo  estsemper  grave 
peccatum.  Consequentia  est  clara,quia  non  po- 
test  melior  regula  assignari  ad  discernendum 
quando  defectus  aliquis  in  juramento  grave 
peccatum  sit,  ut  bene  exposuit  Cajetan.,  in  q. 
98,  artic.  2  et  3.  Antecedens  vero  probatur, 
quia  si  Dei  testimonium  vel  in  minimis  posset 
deficere,  parum  confirmaret  quamcumque 
promissionem  ;  heec  autem  confirmatio  est 
juramenti  finis;  ergo. 

3.  Secunda  smtentia.  —  Secunda  sententia 
distinctione  utitur ;  nam  vel  parva  res  est  tota 
materia  juramenti  promissorii,  vel  est  solum 
quaedam  pars  minima  integree  materise  gra- 
vioris.  In  priori  casu,  asserit  heec  sententia 
esse  peccatum  moitale  juramentum  non  im- 
plere,  quia  fit  omnino  vanum  et  falsum,  et 
ita  tunc  procedent  rationes  superioris  senten- 
tiee.  In  posteriori  autem  casu,  asserit  eadem 
sententia  dari  posse  peccatum  veniale  ex  levi- 
tate  materiee  partialis  in  transgressione  jura- 
menti  promissorii.  Et  fundamentum  quoad 
hanc  partem  esse  videtur,  quia  levis  defectus 
in  partiali  materia  non  videtur  facere  asser- 
tionem,  vel  promissionem  falsam  simpliciter 
loquendo,  et  humano  ac  morali  modo  ;  ut  si 
quis  juravit  dicere  rosarium,  et  uuum  Ave 
preetermittit,  non  potest  jure  censeri  infidelis 
iu  promissis,  nec  falsum  dixisse.  Idem  est  si 
quis  promisit  solvere  debitum  hora  tertia,  et 
parum  nost  auditam  horam  solvit,  vel  qui 
promisit  non  ludere,  et  parum  temporis  in 
parva  quantitate  ludit ;  nam  ibi  materia  inte- 
gra  est  nunquam  ludere  ,  et  respectu  illius 
hoc  parum  pro  nihilo  reputatur.  Prsecipuus 
auctor  hujus  sententiae  fnit  Cajetan.  2.  2,  q. 
89,  art.  7,  ad  1  eum  sequitur  Covar.,  1  Va- 
riar.,  cap.  1,  n.  2,  et  tacite  idem  confirmat  in 
cap.  Quamvis,  part.  4,  §  4,  num.  4;  Cordub., 
in  Summ.  Hispan.,  qusest.  488  ;  Philiarchus, 
tom.  14,  lib.  3,  cap.  3,  de  Offic.  Sacer. 

4.  Terlia  sententia.  —  Tertia  sententia  ab- 
solute  docet,  posse  dari  in  hac  materia  pecca- 
tum  veniale  ex  parvitate  materise  promissee, 


etiam  quando  res  parva  est  tota  materia  pro- 
missionis.  Ita  docet  Anton.,  2  part.,  tit.  40, 
cap.  4,  §  4 ;  Sylvest.,  Juramentum,  4,  p.  4  ; 
Angel.,  Juramentum,  5,  n.  41.  junctis  his 
quas  addit  verb.  Perjurium,  num.  4  ;  Graffis, 
lib.  2,  cap.  8,  num.  8,  num.  3,  citans  Anton. 
de  Butr.,  in  cap.  Si  vero,  de  Jurejuran.;  idem 
sentit  num.  47;  Sot.,  lib.  2  de  Justit.,  queest. 
4,  art.  3,  circa  fin.,  et  lib.  8  de  Justit.,  queest. 
4,  art.  7,  et  queest.  2,  art.  3;  Navar.,  in  Ma- 
nual.,  cap.  42,  num.  4  0  et  48,  num.  7,  et  re- 
vocat  priorem  sententiam,  quam  prius  tenue- 
rat.  Dicitque  hanc  sententiam  esse  magis  re- 
ceptam,  a  qua  non  est  recedendum  sine  effi- 
caci  textu  aut  ratione,  quse  hic  non  inveniun- 
tur.  Eamdem  opinionem  sequitur  Azor,  tom. 
4,  lib.  44,cap.  5.,  queest.  3;  Cordub.  etiam 
dicit,  hanc  sententiam  esse  valde  probabilem, 
licet  priorem  dicat  esse  securiorem.  Denique 
pro  hac  sententia  referri  possunt  Doctores,  qui 
asserunt  non  esse  mortale,  sed  veniale  pecca- 
tum  non  implere  juramentum  metu  extortum, 
ut  sunt  Joan.  Andr.,  Hostien.,  Panorm.  et 
alii,  in  cap.  Verum,  de  Jurejuran.,  per  illum 
textum;  et  sequitur  Angel.,  verb.  Perjurium, 
num.  4,  citans  Petr.  Aureol.  Isti  enim  suppo- 
nunt  posse  dari  culpam  venialem  in  non  ob- 
servando  juramento  promissorio,  etiam  in 
materia  totali,  ex  quo  principio  recte  sequi- 
tur  etiam  posse  dari  ob  materiee  levitatem. 

5.  Prima  conclusio. —  Dico  primo,  non  esse 
in  hac  controversia  constituendam  differen- 
tiam  inter  materiam  totalem  vel  partialem, 
sed  eamdem  esse  utriusque  rationem.  Hanc 
assertionem  probabimus  in  tract.  3  de  Voto, 
latius  quoad  materiam  voti ;  nunc  explicatur 
ex  propriis  hujus  materiae.  Quia  injuramento 
assertorio  non  est  admittenda  talis  differentia; 
ergo  nec  in  promissorio.  Antecedens  constat, 
tum  quia  nullus  in  illo  juramento  ita  distin- 
xit,  sed  absolute  definiunt,  qualecumque  sit 
mendacium  leve  ex  parte  materiee,  illud  con- 
firmare  juramento  esse  peccatum  mortale; 
tum  ex  rationibus  supra  factis,  quia  quomo- 
documque  mendacium  sit,  si  testimonio  Dei 
confirmetur  ,  divina  .  auctoritas  destruitur. 
Unde  non  minus  repugnat  primee  veritati 
dicere  leve  mendacium  in  materia  partiali, 
quam  in  totali,  ut  per  se  constat.  Consequen- 
tia  vero  probatur,  quia  vel  non  implendo 
juramentum  promissorium  Deus  efficitur  tes- 
tis  falsitatis,  vel  non  efficitur :  si  non  efficitur, 
cessat  ratio  peccati  mortalis  in  materia  levi ; 
si  vero  efficitur,  parum  refert  quod  sit  men- 
dacium  in  tota  materia>  vel  in  parte.  Et  pro- 


716 


LIB.  III.  DE  JURAMENTl  PRyECEPTIS,  ET  PECCATIS  EIS  CONTRARIIS. 


cedit  sequiparatio  cum  perjurio  assertorio. 
Quia  juxta  illam  seutentiam  perinde  est,  cse- 
teris  paribus,  facere  falsam  propositionem  de 
futuro,  juramento  confirmatam,  sicut  afferre 
Deum  in  testem  mendacii  de  prseterito  aut 
praesenti.  Vel  si  inter  heec  constimatur  diffe- 
reutia  quoad  materiam  partialem,  eadem  in 
totali  poterit  assignari. 

6.  Et  ita  probatur  aliud  membrum  dilem- 
matis  assumpti,  quia  si  Deus  non  efficitur 
testis  mendacii,  etiamsi  juramentum  promis- 
sorium  non  impleatur,  non  oportebit  magis 
eequiparare  illud  cum  perjurio  assertorio  in 
mendacio  circa  totam  materiam,  quam  circa 
partem,  sed  difierentia  in  uno  inventa  facile 
ad  aliud  applicabitur. 

7.  Probatur  conclusio  a  priori.  —  Ratio 
autem  a  priori,  ob  quam  in  preesenti  non  ad- 
mittitur  illa  distinctio,  est,  quia  veritas  con- 
sistit  in  adsequatione  dicti  ad  rem,  quee  adse- 
qualio  in  indivisibili  consistit ;  et  ideo  sicut 
est  falsa  propositio  affirmans  bic  esse  viginti 
homines,  cum  nullus  sit,  ita  et  affirmans  esse 
viginti,  ubi  sunt  decem  et  novem.  Parumque 
refert  de  sequalitate  disputare,  an  una  propo- 
sitio  sit  magis  falsa  quam  alia ;  satis  enim  est 
utramque  esse  falsam,  et  assertionem  ejus 
scienter  prolatam  esse  mendacium;  ergo  si 
falsitas  propositionis  de  futuro,  quse  resultat 
ex  juramento  promissorio  non  impleto  sufficit 
ad  gravitatem  mortalis  peccati,  in  materia 
partiali  sicut  in  totali  sufficiet,  quia  quomo- 
documque  Deus  afferatur  in  testem  falsitatis, 
gravis  illi  fit  injuria.  Denique  declaratur  in 
hunc  modum ;  nam  si  quis,  cum  jurat  se  di- 
cturum  rosarium  hodie,  haberet  animum 
omittendi  unum  Ave,  vel  Pater,  non  minus 
peccaret  quam  si  juraret  dicere  unum  Ave 
tantum  sine  animo  implendi,  quia  uterque 
jurat  mendacium ;  ergo  idem  cum  proportione 
erit,  si  postea  in  utroque  casu  non  impleat. 
Si  enim  juxta  illam  sententiam  in  priori  ma- 
teria  totali  sequiparautur  dicere  vel  facere 
falsum,  debent  sequiparari  in  posteriori ;  est 
enim  eadem  ratio  gravitatis  vel  levitatis. 

8.  Refellitur  secunda  sententia. —  Quapro- 
pter  falsa  sunt,  quse  in  probatione  secundee 
sententise  assumebantur,  nam  revera  eadem 
falsitas  in  exemplis  ibi  adductis  intervenit, 
considerata  integra  ratione  veritatis ,  quee 
semper  spectanda  est,  quando  Deus  ad  illam 
confirmandam  adducitur.  Est  autem  caven- 
dum,  ne  per  aliam  rationem  extrinsecam  ex- 
cusetur  culpa  gravis  in  defectu  partis  mate- 
riee   levis,   ut,  verbi   gratia,  si  dicatur  non 


peccare  mortaliter,  qui  juravit  centum  aureos 
dare,  et  solvit  illos  excepto  uno  argenteo  vel 
asse,  quia  alter,  cui  solvitur,  tacite  consentit, 
et  pro  nihilo  ducit;  hoc  enim  modo  etiam 
peccatum  veniale  poterit  excusari,  et  non  so- 
lum  in  materia  partiali,  sed  etiam  in  totali, 
imo  etiam  in  gravi,  si  essent  sufficientia  si- 
gna  remissionis  alterius,  ut  supra  dictum  est. 
Hoc  ergo  est  per  accidens,  et  si  quid  potest 
conferre  ad  prsesumptionem,  eadem  est  ratio 
materise  partialis  et  totalis.  Idemque  est,  si 
dicatur  promissionem  alicujus  totius  morali- 
ter  iutelligi,  et  ideo  sufficienter  et  vere  im- 
pleri,  etiamsi  aliquid  minimum  desit.  Nam 
si  illud  minimum  tale  est  ut  non  censeatur 
cadere  sub  iutentionem  jurantis  in  eo  rigore, 
jam  nec  sub  culpa  veniali  erit  obligatio ;  si 
autem  cadit  sub  juramento  ex  intentione  ju- 
rantis,  non  satisfit  juramento,  nec  veritati, 
si  illud  nou  impletur,  etiamsi  quoad  obliga- 
tionem  justitise  illud  pro  nihilo  reputetur. 
Semper  ergo  supponendum  est  juramentum 
obligare  tam  ad  materiam  partialem,  quam 
ad  totalem,  et  utramque  omitli  cum  violatio- 
ne  juramenti ;  et  sic  diximus  non  posse  ratio- 
nabilem  constitui  differentiam. 

9.  Secunda  conclusio. — Dlscrimen  inter  ju- 
ramentum  promissorium  et  assertorium. — Di- 
co  secundo  :  probabilius  est,  secluso  formali 
contemptu,  non  esse  peccatum  mortale  non 
implere  promissiouem  juratam  in  materia  le- 
vi.  Hanc  partem  multis  rationibus  confirmat 
Navarrus  supra,  sed  omnes  sunt  ex  generali- 
bus  materiis  petitee,  possentque  facile  ad  ju- 
ramentum  assertorium  applicari,  et  sicut  in 
illa  solvuntur,  ita  poterunt  in  preesenti  solvi, 
nisi  differentia  quoad  hoc  inter  juramentum 
assertorium  et  promissorium  assignetur.  Heec 
ergo  differentia  queerenda  est,  et  pro  princi 
pali  fundamento  hujus  materiee  et  assertionis 
assumenda.  Hanc  ergo  differentiam  declaro, 
quia  non  implere  promissionem,  tactam  cum 
intentione  recta,  non  est  mendacium,  sed  in- 
fidelitas ;  ergo  qui  non  implet  quod  recla  in- 
tentione  juravit,  non  facit  Deum  testem  men- 
dacii,  sed  peccat,  quia  infideliter  agit  in  re 
promissa  sub  divina  auctoritate.  Eigo  non  est 
eadem  ratio  pravitatis,  et  malitiee  in  utroque 
juramento  violando,  et  ita  poterit  facile  dari 
ratio  levis  culpae  in  juramento  promissorio, 
quee  in  assertorio  locum  non  habeat.  Primum 
antecedens  sumitur  ex  D.  Thom.  2.  2,  q.  110, 
art.  3,  ad  5,  dicente  :  Qui  aliquid  promittit, 
si  liabet  animum  faciendi  quod  promittit,  non 
mentitur ;  si  nero  non  faciat  quod  promisit, 


CAP.  XVI.  AN  VIOLATIO  PROMISSORII  POSSIT  ESSE  VENIALIS. 


717 


tunc    mdetur  infideliter  agere,  per  hoc  quod 
animum  mutat.  Ubi  etiam  rationem  insinuat, 
quia  mentiri  est  contra  mentem  loqui,  quod 
non  facit  is,  qui  promissum  non  implet ;  in- 
fideliter  autem  agere,   est   mutare  animum 
contra  obligationem  factam.   Ex  quo  sequitur 
ut,  licet  prior  propositio  de  futuro  falsafuerit, 
non  tamen  ex  intentione  loquentis,  sed  quasi 
materialiter.  Unde  si  attente  spectetur,  quan- 
do    non  impletur   promissio,   non    fit    falsa 
prior  propositio  de  futuro  ;  tunc  enim  quan- 
do  prolata  fuit,  vera  vel  falsa  fuit,  sed  latebat 
nos  qualis  esset,  et  postea  manifestatur.  Dici 
autem  potest  liomo  causa  illius  falsitatis,  quia 
posuit  terminum  relationis  ejus,  ut  sic    di- 
cam,  quod  poterat  et  debebat  non  ponere  ;  in 
quo  infideliter  agit,  et  a  veritatis  perfectione 
aliquo  modo  deviat,   non   tamen  formaliter 
mentitur :  sunt  ergo  illae  deformitates  et  ma- 
litisp.   diversarum  rationum.  Et  a  posteriori 
esse  potest   signum  hujus  diversitatis,  quia 
mendacium  dicere,  nunquam  potest  honestari, 
et  mutare  animum   potest  honestari,  ita  ut 
non  sit  infidelitas,  ut  ibidem  D.  Thomas  sub- 
dit ;  ergo  heec  infidelitas  in  promissis  est  ge- 
nus  peccati  formaliter  diversum  a  mendacio. 
10.  In  juramento  promissorio  non  adduci- 
tur  Deus  tanquam  testis ,  sed  tanquam  fide- 
jussor. —  Hincque  probatur  prima  consequen- 
tia_,  quia,  si  illud  non  est  mendacium,  non 
affertur  Deus  in  testem  mendacii.  Unde  supra 
dicebamus  (et  Cajetanus  etiam  in  d.   art.  7 
ita  loquitur)  quod  in  juramento  promissorio, 
licet  Deus  afferatur  ut  testis  preesentis  pro- 
missionis  et  assertionis,  quantum  ad  verita- 
tem,  quam  de  prsesenti  habere  debet,  quse  ad 
assertorium  juramentum  spectat ,   nihilomi- 
nus  quantum  ad  assertionem  defuturo  potius 
adducitur  tanquam  fidejussor,  quoJ  sic  pro- 
mittens    non    mutabit  indebite   voluntatem 
suam  et  propositum.  Quia  testimonium  pro- 
prie  non  fertur,  nisi  de  veritate  determinata, 
prout  est  veritas  de  prseterito,  aut  de  prsesen- 
ti ;  ad  confirmandas  autem  propositiones  de 
futuris  contingentibus,  vel  promissiones,  non 
solent  induci  testimonia,  nisi  vel  ut  constet 
de  pacto  prsesenti,  et  de  obligatione  inde  orta, 
vel  ut  cTent  quamdam  auctoritatem  obligatio- 
ni  per  modum  fidejussionis ;  ita  ergo  invoca- 
tur  Deus  in  juramento  promissorio,  narn  in- 
vocatur  modo  hominibus  accommodato;  ergo 
quamvis  postea  non  impleatur  promissio  ju- 
rala^  non  ideo  Deus  affertur  ad  testificandum 
mendacium.  Nec  in  hoc  consistit  irreverentia, 
quee  illi  frt,  sed  in  hoc  potius  quod  videtur 


contemni  ejus  auctoritas,  quee  interposita  fuit 
per  modum  fidejussionis  ad  corroborandam 
promissionem. 

11.  Objeciio. —  Dices,  totum  hoc  metapho- 
ricum  esse,  et  evertere  vim  juramenti  promis- 
sorii  ut  sic,  nisi  ad  testimonium  divinum  re- 
vocetur  ;•  quia  Deus  non  potest  dici  proprie  fi- 
dejussor,  non  enim  assumit  in  se  onus  solven- 
di  promissum,  si  homo  non  solvat.  Ergo  so- 
lum  metaphorice  potest  dici  fidejussor,  quate- 
nus  suo  testimonio  prsebet  firmitatem  promis- 
sioni,  sicut  solet  prsebere  inter  homines  fide- 
jussor ;  ergo  proprie  non  invocatur  Deus  nisi 
ut  testis  veritatis,  etiam  assertionis  de  futuro. 
Neque  magis  hoc  repugnat,  quam  afferre 
Deum  in  testem  veritatis  de  prsesenti  aut  de 
prseterito  occultissimse,  et  quse  humano  testi- 
monio  probari  non  posset;  ideo  enim  Deus 
testis  invocatur,  quia  omnia  novit ;  ergo  ita 
etiam  adducitur  ut  testis  promissionis  et  as- 
sertionis  de  futuro  contingenti,  quia  omnia 
etiam  futura  preenovit. 

12.  Respondetur  objectioni.  —  Respondeo, 
involvi  quidem  ibi  aliquam  metaphoram,  sed 
non  illam  quee  explicatur  per  testificationem 
veritatis  determinatee  propositionis  de  futuro 
effectu  libero,  sed  quee  explicatur  per  testi- 
monium  prsesentis  actionis  et  promissionis, 
dans  auctoritatem  et  vi.n  futuree  executioni, 
qualificando  obligationem  de  illa,  ut  sic  di- 
cam.  Qubd  declaro  exemplo  humano ;  seepe 
enim  solent  homines  promittere  vel  compro- 
mittere,  aut  sponsalia  facere  coram  rege  vel 
alio  homine  magnee  auctoritatis,  non  ut  pro- 
prie  sit  fidejussor  subiens  obligationem,  nec 
etiam  ut  sit  testis  futurse  executionis,  sed  ut 
prsebeat  auctoritatem  contractui.,  et  ut  con- 
trahentes  intelligant  injuriam  illi  facturos,  si 
promissa  non  impleant,  quia  iu  se,  et  veluti 
pro  honore,  et  reverentia  sibi  debita,  talem 
promissionem  vel  conventionemassumit;  quia 
pertinet  ad  reverentiam  alicujus  personse,  ut 
promissio  coram  iilo  facta  eo  fine,  ut  propter 
personse  ipsius  dignitatem  cum  majori  fiducia 
et  certitudine  recipiatur,  observetur,  alioquin 
dignitas  talis  personse  contemni  videtur.  Ad 
hunc  ergo  modum  intelligo  invocari  Deum  in 
juramento  promissorio,  ut  testem  prtesentis 
proniissionis,  et  dantem  auctoritatem  futurse 
executioni.,  non  vero  ut  testificantem  de  veri- 
tate  propositionis  de  futuro  contingenti. 

13.  Declaratur  prcecedens  doctrina. —  Quod 
ita  declaro,  nam  prsescindendo  a  Deo  (per  im- 
possibile,  vel  per  mentis  abstractionem  pree- 
cisivam)  futurorum  contingentium  in  prees- 


718 


LIB.  III.  DE  JURAMENTI  PR.ECEPTIS.  ET  PECCATIS  EIS  CONTRARIIS. 


cientia  Dei  determinatam  veritatem,  posset 
invocari  eo  modo,  quo  nunc  invocatur  in  ju- 
ramento  promissorio  ratione  suae  majestatis 
ac  dignitatis,  ad  cujus  honorem  spectat,  ut 
quod  in  ejus  prsesentia  promittitur,  quodque 
ab  ipso  velut  sub  sua  protectioue  et  auctori- 
tate  suscipitur,  impleatur.  Quod  patet  tum 
exemplo  adducto  ab  humanis,  sic  enim  indu- 
citur  preesentia  regis,  non  propter  preescien- 
tiam,  sed  propter  auctoritatem ;  tum  quiaho- 
mines,  quando  interponunt  Deum  in  suis  pac- 
tis  et  fcederibus,  non  inducunt  illum  ut  prse- 
scientem  quid  ipsi  jurantes  postea  facturi  sint, 
sed  ut  preesentem  his  quee  faciunt,  ac  poten- 
tem  punire,  et  vindictam  sumere  de  transgres- 
soribus.  Idque  optime  declarant  verba  illa 
Genes.  31,  ubi  postquam  Jacob  et  Laban  inie- 
runt  fcedus,  et  erexerunt  tumulum  in  testi- 
monium,  dixit  Laban  :  Intueatur,  et  judicet 
Dominus  inter  nos,  quando  recesserimus  a  no- 
bis,  si  afflixeris  filias  meas,  etc.  Nullus  ser- 
monis  nostri  testis  est  absque  Deo,  qui  prcesens 
respicit  ;  et  infra  :  Deus  Abraham,  et  Deus 
Nachor  judicet  inter  nos.  Non  ergo  invocatur 
Deus  per  tale  juramentum  sub  ratione  pree- 
scientis  futura,  vel  affirmantis  illa,  sed  sub  ra- 
tione  assistentis,  et  testificantis  preesentia,  et 
potentis  judicare  de  futuris. 

14.  Confirmatur  eadem  doctrina. —  Et  con- 
firmatur  ac  declaratur  amplius,  quia  seepe  quod 
sub  juramento  promittitur,  futurum  non  est, 
et  ita  assertio  de  futuro,  in  se  ac  materialiter 
sumpta  (ut  sic  dicam)  nonest  vera;  nihilomi- 
nus  per  tale  juramentum  non  invocatur  Deus 
ut  testis  mendacii,  vel  falsee  assertionis,  cum 
sine  ullo  peccato,  vel  certe  sine  gravi  peccato 
interdum  ita  iuvocetur ;  ergo  signum  est  non 
invocari,  ut  simpliciter  testificans  propositio- 
nem  de  futuro.  Antecedens  quoad  utramque 
partem  constat  in  juramentis  promissoriis,  quee 
sine  peccato  fiunt,  et  postea  sine  peccato  non 
implentur,  nam  ibi  assertio  de  futuro  absolute 
spectata  non  fuit  vera.  Dices :  non  fuit  jurata 
ut  absolute  futura,  sed  ut  futura  sub  conditio- 
ne,  ut  supra  dictum  est,  et  ita  non  fuit  falsa, 
quia  conditio  non  fuit  impleta.  Sed  contra,  uam 
saltem  non  constat  fuisse  veram,  etiam  sub 
conditione  ;  imo  juxta  opinionem  negantem 
Deum  certo  preescire  heec  contingentia  condi- 
tionata,  nunquam  de  facto  f  utura,  non  poterit 
illa  invocatio,  vel  testificatio  fundari  in  prae- 
scientia  futuri  eventus,  quia  absolute  futurus 
non  est,  et  sub  conditione  non  preescitur.  Ve- 
rumtamen  licet  preesciatur  quod  futurum  esset 
posifa  conditione,  non  inde  pendet   veritas 


illius  juramenti.  Nam,  licet  fortasse  Deus  prea- 
sciverit  quod,licetconditioimpleta  fuisset,  ju- 
rans  non  impleret  postea  promissum  juratum, 
nihilominus  de  facto  ille  non  invocavit  Deum 
in  testem  falsitatis ;  ergo  signum  est  non  in- 
vocasse  illum  ut  testem  propositionis  de  futu- 
ro,  ut  habentis  quasi  materialem  veritatem, 
ut  sic  dicam,  sed  solum  ut  habentis  formalem 
in  preesenti  proposito,  et  intentione  ;  ex  qua 
invocatione  nascitur  obligatio  procurandi,  ut 
factum  postea  sit  dictis  conforme.  Quod  cla- 
rius  patet  in  juramento  promissorio,  quod  non 
recte  fit,  postea  vero  recte  non  impletur,  non 
propter  defectum  conditionis  non  impletee,  sed 
quia  a  principio  non  habuit  conditiones  om- 
nes  r.ecessarias  ad  obligandum.  Ibi  enim  a 
principio  est  falsa  propositio  de  futuro,  vel 
saltem  esse  debet,  quantum  est  ex  parte  homi- 
nis,  et  nihilominus  dici  non  potest  illum  invo- 
casse  Deum  in  testem  mendacii  vel  falsitatis, 
si  cum  intentione  faciendi  juravit,  alias  sem- 
per  tale  juramentum  esset  peccatum  mortale, 
quod  esse  falsum  incapiteseq.  constabit.  Ergo 
per  juramentum  promissorium  non  invocatur 
Deus  ut  testis  propositionis  de  futuro  contin- 
gentiin  se  futuree,  vel  non  futuree,  sed  ut  est 
in  intentione  et  obligatione  jurantis. 

15.  Concluditur  assertio  supra  posita. —  Ex 
hoc  ergo  principio  et  discursu  concludimus 
intentum.  Primo,  ex  generali  differentia  inter 
perjurium  veritati  contrarium,  et  tantum  con- 
trarium  promissioni,  quia  prius  est  formalissi- 
mum  perjurium  juxta  D.  Thom.,  q.  98,  art.  1 , 
ad  3,  et  art.  2;  secundum  autem  non  ita, 
quia  non  deficit  a  veritate  mentis,  sedtantum 
a  veritate  rei,  ut  sic  dicam,  quee  respectu  alte- 
rius  est  quasi  materialis  et  secundaria ;  ergo, 
licetin  priori  perjurio  non  detur  levis  trans- 
gressio  preecepti  divini,  quia  illa  ratio  in  quo- 
libet  perjurio  perfecte  et  integre  invenitur, 
secus  erit  in  perjurio  promissionis,  si  materia 
non  sit  gravis.  Secundo,  quia,  licet  juramen- 
tum  promissorium  in  materia  parvi  momenti 
non  impleatur,  non  fit  Deus  testis  mendacii 
aut  falsee  assertionis ;  ergo  ex  hac  parte  non 
habet  semper  gravitatem  moralem  illud  per- 
jurium,  sicut  habet  perjurium  assertionis,  et 
ita  ruit  fudamentum  primee  sententiee,  et  se- 
cundee  quoad  priorem  partem  ejus,  quo  des- 
tructo  nuUum  superest  ad  asserendum  in  tali 
materia  levi  esse  tam  gravem  malitiam. 

16.  Tertio,  contrarium  potest  ostendi  a  si- 
mili  de  voto,  cujus  transgressio  in  materia 
levi,  etiam  totali,  non  est  peccatum  mortale, 
nt  infra  videbimus;    ergo  multo  minus  erit 


CAP.  XVI.  AN  VIOLATIO  PROMISSORII  POSSIT  ESSE  VENIALIS. 


719 


transgressio  juramenti  promissorii  in  propor- 
tionali  materia.  Probatur  consequentia,  quia 
dictum  est  supra,  majorem  csse  obligationem 
voti  quam  juramenti  promissorii,  etiam  in  or- 
dine  ad  Deum  ;  ergo  caeteris  paribus,  ex  parte 
materiee  minor  irreverentia  fit  Deo,  non  im- 
plendo  juramentum  promissorium,  quam  non 
implendo  votum.  Unde  sine  dubio  gravius 
peccat  contra  religionem,  qui  non  implet  vo- 
tum  dandi  centum  virgini  pauperi,  quam  qui 
non  implet  promissionem  mere  humanam  ju- 
ramento  confirmatam  circa  eamdem  mate- 
riam;  ergo  idem  est  cum  proportione  in  eequa- 
li  materia  levi.  Et  hoc  argumentum  mihi 
etiam  probat,  per  transgressionem  juramenti 
promissoriinon  adduci  Deum  ad  testificandum 
mendacium,  quia  alias  gravius  peccatum  es- 
set,  ceeteris  paribus,  et  intra  latitudinem  reli- 
gionis,  non  implere  juramentum  promisso- 
rium,  quam  non  implere  votum. 

17.  Quarto  probatur,  quia  seclusa  testifica- 
tione  falsitatis,  irreverentia,  quee  fit  Deo,  non 
implendo  promissionem  juratam,  nondestruit 
aliquod  attributum  Dei  in  se,  etiam  in  affectu 
hominis;  ergo  non  est  unde  illa  irreverentia 
ex  suo  genere  tanta  sit,  ut  minui  non  possit 
usque  ad  venialem  culpam  ex  levitate  mate- 
riee.  Antecedens  patet,  quia  non  destruitur  in- 
fallibilis  veritas  Dei,  sicut  in  perjurio  asserto- 
rio,  ut  patet  ex  dictis;  nec  etiam  destruitur 
fidelitas,  quia,  licet  Deus  invocetur  ad  confir- 
mandam  promissionem  hominis,  non  invoca- 
tur  tanquam  promittens,  sed  solum  ut  dans 
auctoritatem  promissioni  hominis,  et  ideo  cum 
homo  non  implet,  non  facit  Deum  infidelem, 
sed  quasi  contemnit  auctoritatem  ejus;  hic 
autem  contemptus,  cum  non  sit  formalis,  ex 
levitate  materiee  potest  esse  venialis.  Tandem 
potest  ad  hoc  juvare  quod  in  principio  hujus 
capitis  dicebamus,  perjurium  assertorium  esse 
directe  peccatum  commissionis  contra  preece- 
ptum  negativum  .non  faciendi  Deum  testem 
falsi,  quod  semper  habet  maximam  gravita- 
tem ;  perjurium  autem  promissionis  potius  est 
peccatum  omissionis  contrarium  proxime  pree- 
cepto  affirmativo  dandi  Deo  debitam  reveren- 
tiam  in  eo  preestando,  quod  sub  ejus  aucto- 
ritate  promissum  est,  ut  aperte  testatur  D. 
Thom.,  d.  art.  7,  ad  1,  dicens:  Si  juramen- 
tum  adhibeatur,  obligatur  komo  ut  faciat  esse 
verum  id,  quod  juravit,  secundum  suam  possi- 
bilitatem,  propter  reverentiam  divini  testimo- 
nii;  ergo  per  talem  omissionem  non  inducitur 
Deus  ad  testificandum  falsum,  sed  solum  non 
fit  verum  quasi  materialiterid,  quod  sub  divi- 


no  testimonio  vere  et  ex  animo  promissum  et 
assertum  fuit.  In  hac  vero  omissione,  non  ap- 
paret  tam  gravis  malitia,  ut  non  possit  esse 
venialis  ex  levitate  materiee,  quia  per  illam 
omissionem  ut  sic,  non  attribuitur  Deo,  etiam 
in  affectu  hominis,  et  per  imputationem  mo- 
ralem,  quod  falsitatem  aliquam  formaliter 
testificetur,  vel  unquam  fuerit  testificatus  ,  ut 
satis  explicatum  est ;  et  aliud  fuudamentum 
illius  gravitatis  non  apparet. 

18.  Ex  his  ergo  satis  probata  manet  asser- 
tio,  et  responsum  ad  fundamentum  contra- 
rium.  Solum  superest  admonere,  ut  in  assi- 
gnanda  levi  materia  talis  perjurii,falsa  exem- 
pla  caveantur.  Quod  imprimis  adverto,  quia 
sententia  dicens,  non  implere  juramentum 
metu  extortum  non  esse  peccatum  mortale, 
sed  veniale  tantum,  simpliciter  vera  non  est, 
nam  in  materia  gravi  sine  dubio  erit  grave 
peccatum,  ut  doeet  expresse  D.  Thom.,  queest. 
98,  art.'  3,  ad  l;et  ibi  Soto;  et  Cajetan.,  queest. 
89,  art.  7,  circa  ad  3;  et  Navar. ,  cap.  12, 
num.  14;  Sylvest.,  Juramentum,  4,  q.  7;  et 
idem  sentit  Richard.,  in  3,  d.  39,  art.  2,  q.  2. 
Ex  canonistis  tenet  expresse  Panorm.,  in  cap. 
Si  vero,  de  Jurejuran.,  num.  10,  referens 
Calder.,  Archid.,etalios;  idem  ibi  Felin.,  num. 
7,  circa  finem;  Fortun.,  de  Ultim.  fin.,  illa- 
tione  22,  num.  3-47.  Et  ratio  est,  quia  metus 
licet  respectu  hbminis  diminuat  obligationem, 
non  vero  respectu  Dei ;  sicut  votum  metu  fac- 
tum  non  minus  obligat  circa  eamdem  mate- 
riam,  quam  obligaret  sponte  factum,  quoad 
gravitatem  obligationis,  licet  quoad  firmita- 
tem  (ut  sic  dicam)  non  sit  eequale,  quia  habet 
majorem  causam  dispensationis;  idem  ergo 
est  de  juramento.  Neque  oppositum  dicitur  in 
dicto  cap.  Verum,  imo  prius  ibi  significatur, 
tale  juramentum  graviter  obligare,  et  ideoin- 
digere  relaxatione,  et  ante  illam  non  esse  di- 
cendum  ut  non  servetur,  ne  detur  occasio  pe- 
jerandi.  Solum  ergo  additur,  eum,  qui  non 
servat,  non  esse  puniendum  tanquam  propter 
mortale  peccatum,  non  quia  tale  non  sit,  sed 
quia  habet  humanam  excusationem,  ut  ab  Ec- 
clesia  non  puniatur,  ut  D.  Thom.  exposuit, 
et  Glos.,  in  cap.  Verum,  §  Nunc,  in  fin.  verb. 
Juramus,  25  d. 

19.  Unde  infero,  idem  esse  dicendum  in 
casu  cap.  Deiitores,  de  usurario,  ubi  minus 
coactum  est  juramentum,  licet  sit  injustum, 
et  sine  dubio  pant  obligationem  gravem  in 
gravi  materia,  seu  ex  suo  genere,  ut  in  illo 
textu  aperte  supponitur.  Nec  dici  potest  iiiud 
juramentum  esse  de  materia  ievi  ( ut  argu- 


720 


LIB.  111.  DE  JURAMENTI  PR^CEPTIS,  ET  PECCATIS  EIS  CONTRARIIS. 


meutatur  Cajetanus),  ex  eo  solum  quod  usura- 
rio  parum  utilis  sit  talis  pecunia,  quia  et  po- 
test  repeti,  et  ille  tenetur  eam  restituere ;  nam 
heec  aceidentaria  sunt,  et  actus  ipse  per  se 
spectandus  est;  sic  autem,  si  quantitas  sit  con- 
sideratione  digna,  gravis  materia  juramenti 
est  respectu  reverentiee  Deo  debitee.  Igitur 
materia  levis  vel  gravis  ex  re  ipsa  promissa, 
ejusque  quantitate  et  qualitate,  arbitrio  viri 
prudentis  pensanda  est,  ut  in  aliis  materiis 
consideratur. 

CAPTJT  XVII. 

UTRUM  JURAMENTUM  PROMISSORIUM  SINE  VERI- 
TATE  FACTUM  SEMPER  SIT  PECCATUM  MOR- 
TALE? 

\ .  Quid  sit  fictum,  quid  dolosum  juramen- 
tum.  —  Diximus  de  defectu  veritatis  in.  obser- 
vando  juramento  promissorio,  nunc  dicen- 
dum  est  de  peccato  quod  committitur,  quan- 
do  in  preestando  ipso  juramento  promis- 
sorio  veritas  deest.  Deest  autem  hoc  modo 
veritas  ex  defectu  debitee  intentionis,  sub 
quo  genere  juramenti  duos  modos  supra  dis- 
tinximus :  unum  vocavimus  fictum,  alium  si- 
mulatum,  seu  dolosum,  quorum  prior  iu  in- 
tentione  interiori  consistit,  secundus  in  usu 
significationis  verborum  ,  et  de  hoc  poste- 
riori  multa  dicta  sunt  in  cap.  5,  de  asser- 
torio  juramento,  quee  cum  proportione  lo- 
cum  habent  in  promissorio,  quia  ut  ibi  etiam 
notavimus,  simulatio  vel  dolus  in  verbis  non 
habet  locum  in  juramento  promissorio,  nisi 
ut  assertorium  est,  quia  solum  committitur 
hic  defectus,  quando  actu  verba  proferuntur, 
ut  constat;  nihilominus  ad  complementum 
materise,  verbum  unum  in  fine  addemus.  Prse- 
cipue  igitur  deest  veritas  huic  juramento, 
quando  ficta  intentione  fit,  quod  variis  modis 
contingit,  ut  1.  2,  c.  6,  diximus,  scilicet,  quia 
vel  siue  intentione  jurandi,  vel  promittendi, 
vel  se  obligandi,  vel  implendi  promissum,  fit. 
Est  autem  pcr  se  manifestum,  in  toto  hocge- 
nere  fictionis  committi  aliquam  culpam,  quia 
non  fit  sine  aliquo  mendacio,  seu  fallacia,  quia 
aliud  verbis  profertur,  et  aliud  mente  retine- 
tur.  Potest  autem  talis  culpa  esse,  vel  contra 
religionem,  vel  contra  justitiam,  aut  fidelita- 
tem  humanam,  et  ad  illius  qualitatem  et  gra- 
vitatem  explicandam  per  singulos  fictionis 
modos  breviter  discurremus. 

2.  Pnnia  conclusio.  —  Dico  primo  :  jurare 
exterius  sine  intentione  jurandi  exsuo  genere 


peccatum  mortale  est  contra  religionem,  et 
contra  secundum  preeceptum  Decalogi,  et  ali- 
quando  esse  potest  contra  justitiam,  licet  non 
semper.  Conclusio  est  communis  Theologo- 
rum,  in  3,  distinct.  39;  Bonav.,  art.  3,  q.  1 ; 
Richar.,  art.  2,  q.  2;  item  Cajetan.,  Soti,  et 
aliorum,  d.  q.  89,  art.  7;  Covar.,  1  p.,  §  5, 
num.  2.  Probatur  primo,  quia  illo  modo  assu- 
mitur  nomen  Dei  in  vanum,  et  modo  gravi 
ac  pernicioso  ;  ergo  est  peccatum  mortale  ex 
suo  genere.  Antecedens  patet,  quia  nomen 
Dei  ficte  et  exterius  ad  jurandum  assumitur ; 
ergo  vane,  quia  non  sumitur  ad  confirman- 
dam  veritatem,  sed  ad  decipiendum ;  ergo  in 
vanum ;  quid  enim  magis  vanum  quam  f allacia 
et  deceptio  ?  Illatio  autem  primi  argumenti  pro- 
batur,  tum  quia  magna  irre  verentia  Dei  est,  quod 
illius  nomine  abutatur  homo  ad  decipiendum 
alios;  tum  etiam  quia  talis  modus  jurandi  est 
valde  contrarius  principali  fini  juramenti,  qui 
est  firmare  humana  fcedera,  et  verba.  Nam,  ut 
in  principio  hujus  materiee  dixi,ex  necessitate 
hujus  internee  intentionis  jurandi  multum  vi- 
detur  enervari  efficacia  juramenti ;  unde  nisi 
teneantur  homines  gravi  obligatione  ad  ha- 
bendam  talem  intentionem,  cum  jurant,  pror- 
sus  evertitur  juramenti  fructus  et  securitas. 
Est  ergo  heec  gravis  obligatio  nata  ex  intrin- 
seca  ratione  juramenti  et  reverentia  Deo  de- 
bita;  et  ideo  ejus  transgressio  est  ex  suo  ge- 
nere  grave  peccatum. 

3.  Atque  heec  assertio  locum  habet  tam  in 
juramento  promissorio  quam  in  assertorio,  ut 
constat.  Item  potest  tam  circa  veram  assertio- 
nem,  vel  promissionem,  quam  circa  talsam 
sic  jurari ;  habet  tamen  assertio  majorem  cer- 
titudinem,  quando  falsum  est  quod  hoc  modo 
juratur,  ut  auctores  citati,  et  omnes  alii  do- 
cent.  Quia  preeter  inordinationem  declaratam, 
ibi  adducitur  nomen  Dei  invocatione  externa 
ad  falsum  confirmandum ;  hic  autem  est  ma- 
jor  abusus  divini  nominis,  et  in  majorem  ir- 
reverentiam  Dei  cedit.  Quia  cum  homines  non 
videant  cor,  sed  ea  quae  exterius  aguntur, 
apud  illos  perinde  est,  sic  fictejurare,  acDeum 
in  falsum  adduc.ere ;  unde  si  intelligant  esse 
falsum  quod  sic  juratum  est,  credent  Deum 
fuisse  adductum  ad  testificandum  falsum.  Quod 
autem  falsitas  promissionis  vel  assertionis  sic 
juratee  sit  occulta  aliis  hominibus,  est  per  ac- 
cidens,  sed  illa  de  se  est  valde  perniciosa  fic- 
tio.  Confirmatur,  nam  exterius  dicere  verba 
blaspheiniee  in  Deum,  etiamsi  dicantur  sine 
intentione  blasphemandi,  sed  ex  metu  vel  va- 
na  ostentatione,  peccatum  mortale  est,  quia 


CAP.  XVII.  AN  JURAMENTUM 
de  se  tendit  in  gravem  injuriam  et  inhonora- 
tionem  Dei ;  ergo  adducere  Deum  exterius  ad 
testificandum  falsum,  de  se  est  gravis  irreve- 
rentia  Dei . 

4.  Objectio.  — Dices:  maledicere  sine  inten- 
tione  imprecandi  malum,  non  est  pcccatum 
mortale;  ergonec  jnrare  sine  intentione,  etiam 
falsum.  Item,  qui  jurat  sine  intentioue,  non 
jurat;  ergo  licet  juret  falsum,  non  perjurat; 
ergo  non  peccat  mortaliter.  Respondeo  ad  pri- 
mum,  negando  consequentiam,  quia  qui  ma- 
ledieit,  non  assumit  nomen  Dei,  sed  fortasse 
dcemonis;  et  ideo  fictio  non  auget  malitiam, 
sed  minuit.  Deinde,  licet  fortasse  contiiigat  in- 
vocare  nomen  Dei,  non  invocat  ad  testifican- 
dum,  sedad  operandum;  etideo  cuminvocetur 
ad  malum  proximi,  minus  malum  est  non  ex 
animo  invocare,  neque  in  eo  intervenit  gravis 
iujuria  Dei  vel  proximi.  Ad  secundum,  couce- 
do  illnm  non  vere,  sed  apparenter  jurare,  et 
ideo  illud  non  esse  verum  perjurium  (ut  sic  di- 
cam),  sed  apparens.  Verumtamen  hsec  ipsa 
fictio  perjurii  est  gravis  injuria  Dei,  et  valde 
perniciosa  societati  humanse,  et  ideo  sine  du- 
bio  est  grave  peccatum  ex  genere  suo.  An  vero 
in  individuo  semper  tale  sit,  vel  ex  levitate 
materise  possit  esse  veniale,  non  invenio  dis- 
putatum;  in  sequentibus  vero  illud  attingam. 

5.  At  vero  quando  juramentum  externum 
est  de  re  vera,  aliqui  putant  ex  vi  religionis 
non  esse  mortale  jurare  veritatem  sine  inten- 
tione.  Dico,  exm  religionis,  nam  exvijusti- 
tise,  non  est  dubium  quin  possit  esse  peccatum 
mortale;  ut  si,  judice  vel  superiore  juste  pree- 
cipiente  jurare,  subditus  sine  intentione  ju- 
randi  verba  proferat,  peccat  mortaliter,  quia 
contra  justum  mandatum  in  re  ipsa,  licet  non 
in  externa  specie ;  quod  non  excusat,  quia  est 
gravis  deceptio,  ct  iuobedientia  in  re  gravi. 
Idem  credo,  si  in  jurando  gravi  et  justo  con- 
tractu  vel  promissione  ficte  quis  juret  sine  in- 
tentione ;  nam,  supposita  conventione  vel  pac- 
to,  teneris  vere  et  ex  animo  te  obligare,  ac 
jurare.  Hinc  vero  recte  concluditur,  in  his  ca- 
sibus,  atque  adeo  ex  genere  etiam  esse  hoc 
peccatum  mortale  contra  religionem,  quia  est 
gravis  irreverentia,  et  abusus  nominis  Dei  val- 
de  contrarius  fini  jurainenti,  qui  est  veritatis 
confirmatio  ;  pro  nihilo  enim  sestimabitur  ju- 
ramenti  adjectio,  si  intelligant  homines  sine 
peccato  gravi  posse  ficte  fierf,  etiam  in  negotiis 
gravibus. 

6.  Res  vero  dubia  est,  quando  juramentum 
injuste  exigitur,  vel  quoties  voluntarie  et  sine 
obligatione,  et  sine  alio  nocumento  vel  injuria 

XIV. 


PROMISSORIUM  FACTUM,  ETC-  721 

tertii  fit.  Nam  Cajetanus,  d.  art.  7,  dub.  pe- 
nult.,  censet  nihilominus  illud  csse  in  indivi- 
duo  peccatum  mortale,  quia  est  qusedam  illu- 
sio  divini  nominis,  et  contraria  primario  fini 
juramenti;  et  hoc  sequitur  Covar.  supra,  n.  3, 
et  est  probabile,  sed  niinis  rigorosum  ;  et  idco 
Soto  contrarium  tenet,  et  mulii  sequuntur,  et 
mibi  etiam  videtur  probabilius.  Quia  ibi  non 
intervenit  injustitia  proximi  (ut  in  casu  sup- 
ponitur)  preeter  illud  genus  mendacii,  quod 
homini  perniciosum  non  est;  nec  etiam  respec- 
tu  Dei  intervenit  gravis  irreverentia,  quia,  eo 
modo  quo  nomen  ejus  assumitur,  ad  verita- 
tem  affirmandam  adducitur.  Et  licet  ratione 
fictionis  in  vanum  assumatur  nomen  Dei,  quod 
negari  non  potest,  non  tamen  cum  gravi  irre- 
verentia  ratione  materise  et  modi,  et  ideo  licet 
sit  culpa,  non  tamen  gravis.  Sicut  qui  orat  si- 
ne  attentione,  et  qui  laudes  Deo  canit,  nihil 
de  illo  cogitans,  in  vanum  nomen  Dei  assumit, 
et  non  propterea  mortaliter  peccat.  Nec  deni- 
que  finis  juramenti  graviter  in  hoc  ofFenditur, 
quia  sufflcit  ad  tinem  juramenti,  quod  sine 
fictione  exhiberi  debeat,  et  quod  hsec  obliga- 
tio  sit  proportionata  materise,  et  negotio  de 
quo  tractatur. 

7.  Secunda  conclusio.  —  Objicitur  contra 
secundam  conclusionem.  —  Dico  secundo  :  ju- 
rare  cum  intentione  jurandi,  et  non  servandi 
seu  faciendi  quod  juratum  est ,  semper  est 
peCjCatum  mortale.  Hoc  jam  clictum  est  capite 
preecedenth,  quia  tale  juramentum  est  perju- 
rium  assertorium,  quod  semper  est  peccatum 
mortale ;  neque  in  eo  distinguitur  gravis  et 
levis  materia  quoad  hanc  partem,  ut  visum 
est.  Dices :  non  est  peccatum  mortale  propo- 
nere  facere  quod  sine  peccato  mortali  fieri  po- 
test ;  sed  non  implere  juramentum  promisso- 
rium  in  materia  levi,  non  est  peccatum  mor- 
tale  ;  ergo  proponere  illud  non  servare,  non 
erit  peccatum  mortale ;  ergo  habere  hoc  pro- 
positum  in  eodem  tempore  et  momento,  in 
quo  juramentum  fit,  non  erit  peccatum  mor- 
tale,  est  enim  eadem  ratio.  Secundo  ,  passim 
videmus  fieri  juramenta  levia,  quae  non  cen- 
sentur  esse  peccata  mortalia,  licet  fiant  sine 
intentione  exequendi  illa  ;  talia  videntur  esse 
juramenta  parentum  vel  dominorum,  qui  fi- 
liis  vel  servis  supplicium  snb  juramento  mi- 
nantur;  vel  e  converso  solent  sub  juramento 
munuscula  eis  promittere,  si  aliquid  faciant, 
solum  ad  eos  excitandos,  sine  animo  implendi. 
Huc  etiam  spectant  juramenta  urbanitatis,  ut 
cum  honoris  causa  jurat  aliquis  non  iugredi, 
nisi  alter  prsecedat,  et  similia,  quse  neque  pos- 

Ao 


722 


LIB.  III.  DE  JURAMENTI  PR/ECEPTIS,  ET  PECCATIS  EIS  COiNTRARUS. 


tea  implentur,  neque  antea  cum  illa  intentio- 
ne  fiunt.  His  denique  adjungi  solet  juramen- 
tum  promissorium  per  jocum  factum  :  nam 
fieri  solet  sine  intentione  implendi,  et  tamen 
solum  censetur  esse  peccatum  veniale,  ut  sen- 
tit  Glosv  in  cap.  Unum,  §  Nunc,  in  fin.,  verb. 
Juramentum,  25  d. 

8.  Dissohitur  prima  objectio.  —  Ad  prio- 
rem  ohjectionem  respondeo,  negando  ultimam 
eonsequentiam,  quia  quando  fit  juramentum 
cum  proposito  non  faciendi  quod  juratur,  ta- 
le  propositum  destruit  primariam  veritatem 
talis  juramenti,  et  facit  ut  sit  de  formali  et 
proprio  mendacio.  Quando  autem  in  principio 
fit  juramentum  cum  debito  proposito,  licet 
postea  mutetur,  non  tollitur  formalis  et  pri- 
maria  veritas  prioris  juramenti ;  illa  enim  se- 
mel  prolata  mutari  non  potest ;  solnm  fit  ut 
assertio  de  futuro  in  re  ipsa  non  fuerit,  quod 
pertinet  quasi  ad  materialem  falsitatem,  ut  su- 
pra  declaratum  est.  Propositum  ergo  faciendi 
vel  non  faciendi  id,  quod  juramento  affirma- 
tur,  erit  tunc  quasi  materia  peccati  mortalis 
respectu  falsi  juramenti. 

9.  Secunda  objectio  dissolvitur.  —  Ad  se- 
cundam  partem  objectionis,  omnes  fere  auc- 
tores  conantur  bsec  ordinaria  juramenta  ex- 
cusare  a  peccato  mortali ;  oportet  tamen  ut 
excusatio  bene  fundata  sit.  Itaque  quantum- 
cumque  juramentum  promissorium  sit  de  re 
levi,  si  absoluta  intentione  et  proposito  juran- 
di,  et  non  implendi  fit,  pecoatur  mortaliter, 
quia  est  perjurium  assertorium,  ut  supra  de- 
claratum  est.  Primo  ergo  excusari  possunt  a 
gravi  culpa,  quia  sicut  non  fiunt  cum  inten- 
tione  faciendi  quod  dicitur,  itanec  cum  inten- 
tione  jurandi ;  et  ita  licet  sit  mendacium,  non 
est  perjurium,  quia  illud  non  est  juramentum. 
Hsec  vero  excusalio  non  caret  scrupulo,  quia 
licet  illud  non  sit  verum  juramentum,  est  sal- 
tem  externum  et  apparens,  et  cadit  super 
mendacium,  quod  diximus  supra  esse  pecca- 
tum  mortale ,  nisi  quis  velit  excusare  illud 
propter  levitatem  materise.  Secundo  vero  et 
melius  excusantur,  quia  licet  fiant  cum  inten^ 
tione  jurandi,  non  tamen  absolute,  sed  cum 
aliqua  subintellccta  conditione,  scilicet,  si  boc 
vel  illud  feceris,  si  consenseris,  aut,  si  non  ni- 
mium  repugnaveris,  vel,  nisi  aliud  magis  ex- 
pedire  judicaverim,  vel,  quantum  in  me  est, 
vel,  si  alteri  non  fuerit  ingratum.  Tertia  excu- 
satio  est,  quod  illa  juramenta  licet  cum  inten- 
tione  et  proposito  fiant,  postea  non  obligant, 
quia  non  sunt  de  re  honesta,  sed  impertinen- 
te,  vel  sine  debita  ratione  ;  quomodo  autem 


hsec  esse  possit  excusatio  a  mortali,  dicemus 
capite  sequenti.  Quarta  excusatio  est,  quodta- 
lia  juramenta  interdum  obligant,  postea  vero 
facile  non  observantur  propter  mutationem 
animi,  non  tamen  cum  gravi  culpa,  propter 
dicta  in  capite  prsecedenti,  quia  materia  levis 
est.  Et  hsec  tertia  et  quarta  excusatio  maxime 
videntur  habere  locum  in  levibus  comminatio- 
nibus  vel  promissionibus,  quse  a  matribus  vel 
dominis  fiunt ;  secunda  vero  magis  in  jura- 
mentis  urbanitatis  locum  babet.  Et  utraque 
videntur  esse  incauta  juramenta,  quaa  Augus- 
tinus  ponit  inter  venialia  peccata,  sermon.  4i 
de  Sanctis,  quia  nimia  facilitate  in  levi  mate- 
ria  fiunt,  et  postea  ex  quacumque  necessitate 
vef  occasioue  non  implentur.  De  quibus  lo- 
quitur  etiam  Gratianus,  referens  Augustinum, 
in  dicto  §  Nunc,  ubi  Glossa  de  jocoso  jura- 
mento  id  intelligit,  sed  non  recte,  quia  multa 
ex  dictis  non  sunt  jocosa  juramenta,  ut  con- 
stat.  Unde  (  quod  supra  etiam  dictum  est)  jo- 
cus  non  obstat,  quominus  veritas  in  jurando 
tenenda  sit ;  et  ideo  licet  promissio  fiat  joco, 
si  tamen  juratur,  debet  fieri  animo  adimplen- 
di.  Postea  vero  frequentius  non  obligabit,  ni- 
si  sub  veniali,  ut  dixit  Marc.  Anton.  Baver., 
tract.  de  Juramen.,  num.  120.  Quod  ideo  dic- 
tum  esse  intelligo,  quia  talia  juramcnta  non- 
nisi  circa  materiam  levem  fiunt. 

10.  Juramentum  ficium  solum  est  mortale, 
quando  includit  falsitatem  assertionis  aut  \in- 
jtistitiam.  — Dico  tertio  :  juramentum  ficturn 
ex  defectu  intentionis  promittendi ,  aut  se 
obligandi,  tunc  solum  est  peccatum  mortale, 
quando  includit  falsitatem  assertionis,  aut  in- 
justitiam,  alias  erit  veniale,  vel  interdum  nul- 
lum.  De  promisssione  declaratur,  nam  potest 
juramentum  fieri  sub  verbo  promittendi , 
vel  tantum  sub  verbo  faciendi,  ut:  Promit- 
to  et  juro  me  facturum  ;  aut  solum  :  Juro 
me  facturum,  daturum,  etc.  Quaudo  jura- 
mentum  cadit  in  promissionem,  et  sufficien- 
ter  boc  exprimitur,  tunc  jurare  sine  intentione 
promittendi  est  perjurium  contra  veritatem 
assertionis,  et  ideo  est  peccatum  mortale,  ut 
constat.  Quando  vero  juramentum  cadit  in 
factum,  si  quis  babeat  intentionem  faciendi, 
licetnonhabeat  intentionem  promittendi,  non 
peccabit  mortaliter  ex  vi  juramenti,  quia  nul- 
lum  mendacium  jurat.  Imo  nec  veniale  pecca- 
tum  hoc  esse  videtur  ex  vi  religionis,  quia  po- 
test  rectissime  fieri  juramentum  de  sola  asser 
tione  futuri  operis  sine  promissione,  ut  supra 
declaratum  est.  Dico  autem,  ex  vi  religionis 
aut  juramenti,  quia  ex  alio  capite  potest  in- 


CAP.  XVIII.  AN  JURAMENTUW  CIRCA  MATEUIAM  INEFTAM,  ETC. 


723 


tervenire  culpa  ;  ut  si  alias  convenerit  de  pro- 
mittfndo,  vel  de  faciendo  pacto,  ct  sine  ra- 
tionc  decipiat  alterum,  et  verbis  eludat.  Quod 
pertinebit  magis  ad  juramentum  dolosum  , 
quam  ad  fictuin,  quia  utitur  quis  verbis  asser- 
toriis,  tanquam  promissoriis  ;  quia  ita  illa  ac- 
cipit,  cuijuratur,  cum  tamen  jurans  hoc  non 
intendatj  quod  pertinet  ad  cautelam,  non  ad 
falsitatem. 

11.  Duplex  intentio  se  non  obligandi.  — 
Quod  vero  spectat  ad  intentionem  non  se  obli- 
gandi,  de  duplici  obligatione  potest  esse  ser- 
mo,  scilicet,  de  obligatione  justitise,  vel  fide- 
litatis,  quae  directe  est  ad  hominem  ;  vel  de 
obligatione  propria  juramenti.  Intentio  ergo 
non  se  obligandi  priori  modo  eadem  in  re  est 
cum  intentione  non  promittendi,  et  ideo  eam- 
dem  rationem  habet  vel  culpae,  vel  excusatio- 
nis.  Intentio  autem  non  se  obligandi  ex  jura- 
mento  impossibilis  est,  nisi  ex  erronea  con- 
scientia.  ut  supra  declaravi,  et  ideo  non  po- 
test  in  illa  fictione  culpa  intervenire,  nisi  ex 
eadem  erronea  conscientia,  et  juxta  modum 
et  qualitatem  illius  ;  et  ideo  non  potest  de  tali 
actione  et  culpa  aliqua  regula  dari,  quia 
conscientia  erronea  est  per  accidens,  et  ad 
factum  pertinet,  potestque  infinitis  modis  va- 
riari.  Re  autem  secundum  se  spectata,  licet 
quis  erret  putans  posse  se  obligationem  jura- 
menti  a  juramento  proprio,  et  cum  intentionc 
jurandi  faeto,  separare,  vix  potest  iguorantia 
ad  hoc  extendi,  ut  credatur  licitum  hanc  se- 
parationem  intendere,  et  ideo  moraliter  non 
credo  haberi  talem  intentionem  sine  gravi 
culpa,  quse  in  effectu  nihil  confert,  quia  nihi- 
lominus  ille  manet  obligatus,  ut  supra  dixi. 

12.  Juramentum  simulatum  ex  honesta  cau- 
sa  non  est  peccaium  mortale.  —  Dico  quarto : 
juramentum  simulatum ,  etiamsi  promisso- 
rium  sit,  intrinsece  non  continet  perjurium, 
necgrave  peccatum,  si  absque  injustitia,  et  ex 
honesta  causa  fiat;  ratione  autem  injustitise 
poterit  esse  peccatum  gravius  aut  levius  pro  ra- 
tione  materiee.  Conclusio  est  communis,  et 
clara  ex  dictis  supra,  cap.  6 ;  nam  illa  com- 
munia  sunt  juramento  promissorio;  imo  de 
illo  principaliter  dicuntur  a  Doctoribus,  ut 
dixit  Sylvester,  verb.  Juramentum,  3,  q.  2. 
Prior  ergo  pars  constat,  quia  in  hoc  jura- 
mento  non  intervenit  falsitas,  nam  secundum 
intentiouem  jurantis  verum  est  quod  juratur  ; 
quod  autem  alius  aliter  accipiat,  non  reddit 
juramentum  falsum,  quia  invocatio  testimo- 
nii  divini  non  applicatur  ad  significatum  ab 
intentione  illius  qui  accipit  juramentum,  sed 


jurantis.  Secunda  pars  maxime  habet  iocum 
injuramentis  metu  extortis,  ut  bcno  decla 
rantAngel.  Juramentum,  5,  num.  9;  Navar., 
cap.  12,  num.  14;  Ludov.  Lop. ,  1  part., 
cap.  42  et  idem  est  de  quacumque  promis- 
sione  injuste  petita,  et  de  usuris  solvendis, 
vel  similibus.  Tertia  vero  pars  habet  locum 
extra  hos  casus,  scilicet,  quando  quis  vel  ex 
obligatione,  vel  saltem  sponte  jurat  et  pro- 
mittit,  quia  tunc  sincera  mente  et  sine  am- 
phibologiis  promittere  debet,  et  consequenter 
etiam  jurare,  et  contrarium  est  contra  justi- 
tiam  ex  genere  suo,  et  ideo  tale  juramentum 
etiam  promissorium  mortale  peccatum  cen- 
setur.  Et  ita  loquuntnr  de  illo  Theologi,  in  3, 
d.  39,  ubi  Bonav.,  artic.  3,  quepst.  1;  Ri- 
chard.,  Sot.  et  alii;  intelligunt  enim  de  do- 
lo  proprie  dicto,  quod  injustam  deceptionem 
includit.  Habetque  locum  in  matrimonio, 
sponsalibus,  et  aliis  contractibus,  de  quibus 
varia  exempla  dari  possunt ;  sed  ad  praesen- 
tem  locum  non  spectant,  et  generalis  doctri- 
na  de  juramento  doloso  satis  ex  dictis  con- 
stat. 

CAPUT  XVIII. 

UTRUM  JURAHENTUM  PR0M13S0RIUM  BE  MATERIA 
INCAPACI  OBLIGATIONIS ,  SEMPER  SIT  PECCATUM 
MORTALE. 

1.  Est  peccatum  promittere  aliquidad  quod 
quis  se  non  potest  obligare.  —  Duobus  modis 
potest  juramentum  esse  incapax  obligationis 
ex  parte  materiee.  Primo,  quia  est  de  re  non 
bona,  sed  indifferente,  vel  consiliis  contraria, 
vel  ultra  viresjurantis  ;  secundo,  quia  est  de  re 
mala,  quod  proprius  dicitur  iniquuin,  quia  est 
de  aliquo  peccato,  quod  potest  esse  aut  venia- 
le,  aut  mortale.  De  priori  modo  pravi  jura- 
menti  dicemus  in  hoc  capite,  de  alio  in  se- 
quenti. 

2.  bico  ergo  primo :  promittere  sub  jura- 
mento  aliquid,  ad  quod  juramentum  obligare 
nonpotest,  peccatum  semper  est,  et  ex  genere 
suo  mortale.  Prior  pars  probatur,  quia  inordi- 
natum  est  formam  applicare  ad  indebitam  ma- 
teriam,  et  rem  sacram  rei  profanse  et  sibi  re- 
pugnanti  conjungere  seu  miscere;  nam  hoc 
est  veluti  sanctum  dare  canibus.  Item  jura- 
mentum  nunquam  non  obligat  ratione  quali- 
tatis  materise,  nisi  quia  tale  est  quod  juratur, 
ut  adversetur  aiiquo  modo  divinaa  bonitati, 
quia  illo  modo  fieret  juramentum  vinculum 
iniquitatis,  vel  vanitatis.  Et  ideo  diximus  su- 
pra,  quoties  juramentum  non  obligat  ratione 


724 


LIB.  III.  DE  JURAMENTI  PR^GEPTTS,  ET  PECCATIS  EIS  CONTRARIIS. 


materiee,  iuiquum  esse  facere  quod  juratum 
est,  quasi  ex  obligatione  juramenli;  ergo 
semper  est  eontra  reverentiam  Deo  et  sacris  re- 
bus  debitam,  tale  facere  juramentum  ;  semper 
ergo  est  aliquod  peccatum. 

3.  Objectio.  —  Solutio.  —  Dices  :  interdum 
potest  esse  moraliter  necessarium  tale  jura- 
mentum,  et  fieri  cum  tali  cautione,  ut  a  culpa 
excusetur.  Ut  si  quis  vel  metu  coactus,  vel  ad 
evitandas  importunas  preces,  juret  se  non  in- 
gressurum  religioneni,  subintelligens,  si  id 
melius  sit;  vel,  sicut  supra  dicebamus  cum 
multis,  non  peccare  feminam,  quse  in  articulo 
mortis  constituta,  ut  absolvatur,  jurat  se  ac- 
cessuram  ad  eum  qui  revera  non  est  maritus, 
et  in  foro  Ecclesise  talis  judicatur,  subintelli- 
gens  se  accessuram  ad  illum,  si  licite  poterit ; 
lia3C  enim  juramenta  sunt  de  materia  incapa- 
ci,  et  tamen  sine  peccato  fiunt.  Respondeo  ne- 
gando  esse  de  materia  incapaci,  quia  tunc  ju- 
ramentum  illud  non  est  absolulum,  sed  condi- 
tionatum,  et  stante  conditione,  posset  obligare ; 
quod  vero  materia  non  obliget,  ideo  est  quia 
conditio  non  impletnr.  Nec  vero  illse  conditio- 
nes  sunt  omnino  impossibiles,  quia  et  posset 
talis  esse  verus  maritus,  et  ita  actus  licere,  et 
ingressus  religionis  in  aliquo  casu  posset  non 
expedire.  Altera  vero  pars,  videlicet,  boc  pec- 
catum  esse  mortale  ex  genere,  patet,  tum  ex 
genere  virtutis  cui  opponitur;  tum  maxime 
quod  intra  propriam  rationem  et  modum  po- 
test  esse  mortale,  ut  ex  sequentibus  patebit. 

4.  Dico  ergo  secundo :  boc  peccatum  in  in- 
dividuo  non  semper  est  mortale,  sed  potest 
esse  veniale  ex  levitate  materiae.  Probatur  in- 
ductione,  nam  jurare  non  jejunare  bodie, 
cum  id  non  proecipitur,  aut  non  facere  aliquid 
indifferens,  non  est  peccatum  mortale.  Ratio 
est,  quia  tale  juramentum,  cum  fit,  non  conti- 
net  mendacium  supponimus  enim  fieri  cum 
intentione;  ergo  non  est  perjurium;  ergo  ex 
levitate  materioe  potest  esse  peccatum  veniale, 
quia,  secluso  capite  falsitatis,  non  est  unde  re- 
pugnet.  Et  in  raateriis  insinuatis,  per  se  vide- 
tur  clarum  non  invemri  gravem  irreveren- 
tiam,  sed  potius  animi  levitatem. 

5.  Dices  :  juramentum  quod  ita  fit  ut  obli- 
garenon  possit,  involvit  quoddam  mendacium 
juramento  ipso  confirmatum;  nam  qui  jurat 
aliquid,  jurat  se  obligare  ad  illud ;  at  boc  fal- 
sum  est,  quando  talis  materia  juratur,  quia 
tunc  jurans  revera  non  se  obligat ;  ergo  impli- 
cite  jurat  falsum,  et  consequenter  est  pecca- 
tum  mortale.  Et  confirmatur,  quia  tale  jura- 
meutum  directe  est  contrarium  fini  juramenti; 


ergo  etiam  ex  boc  capite  babet  gravem  mali- 
tiam.  Autecedens  patet,  quia  finis  juramenti 
est  confirmare  veritatem ;  non  autem  confir- 
mat  illam,  nisi  obligando  ad  faciendum  verum 
quod  juratum  est;  ergo  quoties  juratur  sine 
capacitate  obligationis,  evacuatur  finis  jura- 
menti. 

6.  Ad  argumentum  respondeo  negando  as- 
sumptum.  Ad  probationem,  nego  eum,  qui  ju- 
rat  boc  vel  illud  facere,  etiam  jurare,  se  ad  boc 
vel  illud  obligare,  praesertim  valide  et  cum 
effectu,  sed  simpliciter  et  directe  (ut  sic  di- 
cam)  jurat  promissionem,  nullam  vero  refle- 
xionem  facit,  unde  nec  jurat  se  jurare,  nec 
jurat  se  obligare,  et  ideo  licet  cum  efiectu  non 
obligetur  ex  incapacitate  materise ,  nullum 
mendacium  profert,  aut  jurat.  Ad  confirma- 
tionem  respondetur,  in  tali  juramento  impe- 
diri  effectum  juramenti,  et  inde  recte  probari 
illum  esse  indebitum  modum  jurandi,  non 
tHmen  ostendit  semper  esse  peccatum  mor- 
tale.  Quia  non  impeditur  aut  evacuatur  finis 
juramenti  universaliter,  vel  secundum  se, 
quia  licet  tale  juramentum  non  obliget,  alia 
poterunt  suam  obligationem  inducere  in  ma- 
teria  capaci ;  ille  ergo  defectus  prsecise  spe- 
ctatus  gravis  non  est. 

7.  Per  se  non  est  peccatum  mortale  jurare 
aliquicl  contra  consilia.  —  Hinc  infero  primo, 
non  esse  peccatum  mortale,  per  se  loquendo, 
jurare  aliquid  contrarium  consiliis.  Ita  Navar., 

c.  42,  n.  46,  et  cital  Glos.,  in  c.  4,  85  d. 
Idem  tenet  Tabien.,  verb.  Jurare,  n.  8,  40  et 
42;  Anton.,  Cajet.,  Sot.,  et  alii  infra  citandi. 
Et  ratio  patet  ex  dictis,  quia  in  re  jurata  se- 
cundum  se  spectata  non  est  malitia,  sed  sola 
incapacitas  obligationis  juramenti ;  bsec  au- 
tem  non  sufficit  ad  peccatum  mortale,  neque 
alinnde  apparet  gravis  injuria  Dei  in  illo  actu, 
et  ex  sequenti  assertione  bsec  illatio  a  fortiori 
confirmabitur.  Contrarium  tamen  tenet  An- 
gel.,  verb.  Perjurium,  n.  4,  et  verb.  Jura- 
mentitm,  5,  n.  2.  Probat  ex  c.  Florentinus, 

d.  85,  ubi  insinuatur  graviter  peccasse,  qui 
juravit  non  acceptare  episcopatum.  Sed  alius 
est  sensus  illius  loci,  ut  supra  tractatum  est. 
Potuitque  illud  esse  peccatum  mortale,  si  fac* 
tum  fuisset  juramentum  cum  obstinato  animo 
non  acceptandi,  etiam  contra  praeceptuin  su- 
perioris.  Sylvester  autem,  Juramentum,  2, 
qusest.  2,  dicit  in  modicis  bonis  seu  consiliis 
non  esse  peccatum  mortale,  aliquid  eis  con- 
trarium  jurare,  secus  vero  in  magnis,  ut  de 
non  ingrediendo  religionem ,  et  similibus. 
Sed  banc  etiam  distinctionem,  seu  exceptio- 


CAP.  XIX.  QUALE  PKCCATUM  SIT  JURAMENTUM  DE  PECCATO  COMMITTENDO. 


725 


ncm  non  admittimus,  cnm  aliis  Doctoribus 
allcgatis,  quia  non  habet  fundamentum,  et 
quia  in  rigore  etiam  omissio  rcligionis  vel 
alterius  boni  similis  nonest  peccatum. 

8.  Secundo,  inferunt  aliqui  nou  essc  pecca- 
tum  mortale,  jurare  rem  non  malam  irnpossi- 
bilem  juranti.  Ita  sentit  Tabien.  supr.,  n.  10, 
nam  absolutc  negat  juramcntum  de  re  impos- 
sibili  esse  peccatum  mortalc,  quia  defcctus 
judicii  in  juramento  non  est  mortale  pecca- 
tum  ;  ibi  atttem  tantum  judicium  deesse  vide- 
tur.  Sed  distinctione  opus  est;  nam  aut  is, 
qui  jurat,  scit  esse  impossibile  quod  jurat, 
aut  fallitur  putans  esse  possibile.  Quando 
priori  modo  jttrat,  semper  mortaliter  peccat, 
quia  impossibile  est  quod  cum  tali  scientia 
habeat  propositum  implendi  quod  jurat;  nam 
voluntatis  propositum  non  est  de  re  impossi- 
bili  cognita  ut  tali,  quia  propositum  dicit 
actum  absolutum  et  efficacem  voluntatis,  et 
talis  requiritur  ad  juramenti  veritatem.  Et 
hoc  est  maxime  in  praxi  observandum  pro 
debitoribus,  qui  facile  jurant  solvere  intra 
talem  terminum,  cum  sciant  sibi  esse  impossi- 
bile,  et  pro  officialibus,  qui  jurant  opus  tali 
die  reddere  perfectum,  et  sic  de  aliis.  Et  ita 
constat  in  hoc  modo  jurandi  dari  aliquando 
pcccatum  mortale;  propter  quod  diximus  esse 
hoc  peccatum  mortale  ex  genere.  At  vero 
cuui  aliquis  putat  rem  sibi  fore  possibilem, 
facile  poterit,  vel  non  peccare,  si  probabilem 
habuit  existimationem,  vel  venialiter  pecca- 
re,  si  ex  negligentia  levi  sic  juravit  rem  in  se 
impossibilem.  Si  autem  temere  sic  juravit, 
profecto  erit  peccatum  mortale,  quia  reduci- 
tur  actus  in  naturam  suoe  formse,  et  sic  ju- 
rando,  virtute  vult  jurare  falsum,  quia  im- 
possibilitas  repuguat  veritati.  Atque  ita  docet 
Sylvest.  cum  Hostiens.,  Juramentum,  4-,  q. 
18,  in  fine,  et  q.  29,  verb.  Perjurium,  q.  1 ; 
Navarv  c.  12,  n.  22. 

CAPUT  XIX. 

QUALE    TECCATUM     SIT  JURAMENTUM    INIQUUM    DE 
PECGAT0  COMMlTTExNDO  ? 

1 .  Juramentum  peccandi  venialiter,  si  adsit 
animus  implendi,  est  veniale.  —  Dico  primo : 
juramentum  de  peccato  veniali  peccatum  est; 
si  tamen  fiat  cum  proposito  implendi  illud, 
non  est  mortale  ex  vi  talis  materiee,  et  per  se 
loqueudo.  Prior  parsest  certa,  quia  tali  jura- 
mento  deest  comes  justitise.  Difficultas  vero 
nonnulla  est  in  posteriori  parte,  nam   contra- 


rium  videntur  sentire  Angel.  et  Hugo;  dic.uut 
cnim,  quod  jurare  contra  primam  partem  jus- 
titise,  quce  est  declinare  a  malo,  est  peccatum 
mortale.  Et  suaderi  lioc  potest  primo,  quia 
qui  adhibct  Deum  in  testcm  peccati,  ipsofacto 
profitetnr  Deo  placere  tale  peccatum ;  scd  hoec 
est  magna  blasphemia,  etiam  in  peccato  ve- 
nali ;  ergo.  Major  patet,  quia  ideo  jurans  in- 
ducit  Dcum  ad  confirmandam  talem  assertio- 
nem,  ut  credatur  ad  reverentiam  Dei  pertine- 
re,  illam  facere  veram.  supposito  juramento ; 
quod  esse  nonpotest,  nisi  quia  supponiturDeo 
grata  talis  actio.  Secundo,  qui  sic  jurat,  tene- 
turhabere  propositum  peccandi  venialitercum 
jurat,  alioqui  jurabit  mendacium,  et  pecca- 
bit;  ergo  virtute  juramenti  obligatur  ad  ha- 
bendum  tale  propositum:  sed  gravis  irreve- 
rentia  Dei  est  facere,  ut  assumptio  nominis 
ejus  cogat  et  obliget  hominem  ad  ;habendum 
propositum  peccandivenialiter;  ergo. 

2.  Tertio,  qui  juravit  peccare  venialiter,  si 
id  postea  faciat  ratione  juramenti,  peccabit 
mortaliter,  quia  licet  illud  secundum  se  sit 
tantum  veniale,  tamen  intuitu  juramenti  id 
facere  erit  mortale,  quia  est  quodammodo  at- 
tribuere  Deo  talem  malitiam;  ergo  ctiam  a 
priucipio  id  jurare  estpeccatum  mortale.  Gon- 
sequentia  patet,  quia  etiam  hoc  modo  attri- 
buitur  Deo  necessitashabendi  propositum  pec- 
candi.  Antecedens  vero  asseritur  ab  Hugone, 
antiquo  Canonista,  ttt  refert  et  seqttitur  An- 
gel.,  Juramentum,  5,  n.  2.  Quarto,  qui  jttrat 
aliquid  impossibile,  peccat  mortaliter,  ttt  su- 
pra  dictum ;  ergo  qui  jurat  qttodvis  peccatum, 
peccat  mortaliter.  Consequentia  probatur,  qttia 
quod  licite  fieri  nou  potest.,  apud  Deum  judi- 
catur  impossibile. 

3.  Nihilominus  assertio  posita  communis 
est.  TenetCajet.j  d.  q.  89,  art.  7,  ettbi  Soto, 
et  quasst.  2_,  art.  3;  Anton.,  2  p.,  tit.  10,  c.  4, 
§  1 ;  Sylvest.,  verb.  Juramentum,  2,  qtta^st.  7; 
Tabien.  et  Navar.  proxime  allegati;  Covar., 
d.  c.  Quamvis,  1  p.,  §  6,  in  fine,  ubi  alios  re- 
fcrt.  Fundamentum  est,  quia  hoc  non  est  per- 
jurium  rigorosum  et  proprium,  quia  supponi- 
mtts  jurari  cumintentione  implendi,  ac  subiu- 
de  verum  esse  qttod  de  prsesenti  juratur,  et 
formaliter  ac  ex  intentione  jurari  ut  verttm 
faciendum  in  futurttm ;  ergo  per  tale  juramen- 
tum  non  fitgravisinjuria  divinse  veritati.  Sed 
non  fit  etiam  divinse  bonitati,  quia,  licet  ma- 
teria  illius  veritatis,  quse  juratur,  sit  pecca- 
tttm,  non  affertur  Detts  ut  approbator  illitts 
malitise,  sed  tantum  ut  confirmator  veritatis. 
Et  licet  sit  aliqua  irreverentia  Dei,  ejus  nomine 


726 


LIB.  III.  DE  JURAMENTI  PR.EGEPTIS,  ET  PECGATTS  EIS  GONTRARIIS. 


et  auctoritate  velle  confirmare  stabilitatem 
propositi  de  peceato  veniali  faciendo,  tamen 
cum  illud  peccatum  leve  sit,  non  videtur  suffi- 
cere  ad  mortalem  gravitatem  illius  irreveren- 
tise,  secluso  formali  contemptu.  Visautemhu- 
jus  rationis  patebit  magis  ex  solutione  argu- 
mentorum. 

A.  Ad  primum  ergo  negatur  major,  nam 
qui  jurat,  non  profitetur  materiam  juramenti 
placere  Deo,  ut  patetin  assertorio  juramento 
de  re  prseterita  iniquissima,  quod  licitum  esse 
potest,  ut  supra  dictum  est;  solum  ergo  profi- 
tetur  Deum  esse  testem  veritatis,  quem  nuilo 
modo  licet  in  testem  falsitatis  adducere,  etiam- 
si  materia  turpis  sit.  Ad  probationem  antem 
dicitur,  enm,  qui  jurat  se  facturum  aliquid, 
sive  bonum,  sive  malum,  non  proliteri  opus 
ipsum  secundum  se  ad  reverentiam  Dei  perti- 
nere,  sed  veritatem  ut  sic  esse  Deo  confor- 
mem.  Et  quijurat  peecatum  veniale  se  factn- 
rum,  pro  tunc  non  attendit  an  ratione  mate- 
ria?  illa  veritas  sit  conformis  vel  contraria  di- 
vinee  voluntati  ac  bonitati,  sed  solum  attendit 
formaliter  ad  rationem  veritatis,  et  ad  propo- 
siti  sui  immutabilitatem,  ex  generali  quadam 
conceptione,  quod  id,  quod  juratur,  immuta- 
bile  quodammodo  fit.  Et  ideo  nunquam  suppo- 
nit  talem  actionem  esse  Deo  gratam,  sed  tan- 
tum  veritatem  ;  et  licet  male  faciat  applicando 
veritatem  divinam  ad  talem  materiam,  non 
tamen  in  hocgravem  irreverentiam  facit,  quia 
illam  non  intendit,  et  alias  materia  levis  est. 
Ad  secundum  concedo,  ex  hypothesi,  quod 
homo  jurat  talem  actum,  necessarium  esse  ut 
habeat  propositum  exequendi  illud,  si  vult  vi- 
tare  mortale  peccatum  perjurii;  heec  autem 
necessitas  non  sequitur  ex  juramento  secun- 
dum  se,  neque  hoc  illi  attribuitur  ex  vi  talis 
actionis,  sed  sequitur  ex  inordinata  hominis 
voluntate,  quse  se  immiscet  illi  difficultati  et 
perplexitati.  Tamen  quia  illa  necessitas  talis 
propositi  non  excedit  culpam  venialem,  ideo 
neque  illa  inordinatio  juraudi  superat  in  sua 
specie  malitiam  venialem,  licet  intraillum  gra- 
dum  satis  gravis  sit. 

5.  Efficere  peccatum,  eo  quod  de  illo  detur 
juramentum,  est  circumstantia  aggravans.  — 
Ad  tertium,  Sylvest.,  Juramentum,  4,  quees- 
tion.,  prima,  circa  finem,  et  Navar.,  capit. 
12,  numer.,  15,  reprobant  illam  opinionem 
Hugonis  et  Angeli,  dicuntque  non  esse  pec- 
catum  mortale,  facere  peccatum  de  se  ve- 
niale,  etiamsi  fiat  ratione  juramenti  facti  de 
tali  peccato.  Imo  addunt,  hanc  circumstan- 
tiam  committendi  illud  veniale,  eo  quod  jura- 


tum  fuerat,  extenuare  potius  quam  augere 
culpam,  quia  in  eo  aliqua  reverentia  in  Deum 
habetur.  Sed  hoc  ultimum  mihi  non  proba- 
tur ;  existimo  enim  circumstantiam  illam  de 
se  aggravare  culparn,sicut  superius  dixi,  licet 
non  ingredi  religionem  per  se  malum  non  sit, 
et  ideo  quasi  materialiter  implere  juramen- 
tum  de  non  ingrediendo  non  sit  malum,  nihi- 
lominus  tamen  non  ingredi  quasi  ex  obliga- 
tione  juramenti  malum  esse,  quia  est  attri- 
buere  juramento,  quod  sit  perfectionis  impe- 
dimentum,  quod  sentire  nefas  est.  Unde  illa 
observantia  ad  superstitionem  quamdam  per- 
tinet,  quia  per  illam  colitur  Deus  re  maxime 
inepta  ad  cultum,  et  Deo  valde  ingrata;  ergo 
multo  magis  augebit  culpam  venialem,  si 
ratione  juramenti  fiat,  quia  est  facere  jura- 
mentum  vinculum  iniquitatis;  et  consequen- 
ter  est  attribuere  Deo,  quod  requirat  a  nobis 
observationem  juramenti,   etiam    peccando. 

6.  Sententia  Soti.  —  Quod  ergo  in  tali  actu 
aliqua  reverentia  Deo  haberi  videatur,  non 
extenuat  culpam,  sed  auget,  quia  illa  reve- 
rentia  superstitiosa  est,  et  zelus  non  secun- 
dum  scientiam.  Imo  Soto,  d.  q.  1,  art.  7,  ad  2, 
dicit  esse  blasphemiam,  ubi  nostram  senten- 
tiam  aperte  docet.  Et  confirmatur,  quia  qui 
jurat  dicere  mendacium,  venialiter  peccat, 
non  solum  contra  veritatem  in  proposito  men  - 
tiendi  quod  habet,  sed  etiam  contra  religio  - 
nem  propter  juramentum  male  factum;  ergo 
quando  mentitur  quasi  juramento  astrictus, 
iterum  utramque  mahtiam  committit.  Quia 
ob  relationem  mendacii  ad  juramentum  ite- 
rum  consentit,  etquasi  repetit  confirmationem 
voluntatis  in  peccando  per  juramentum;  ergo 
eamdem  malitiam  irreligiositatis  contrahit,  ac 
subinde  circumstantia  illa  malitiam  auget.  Et 
sic  potest  recte  intelligi  quod  D.  Thomas  ait, 
q.  89,  art.  7,  ad  7,  qui  jurat  facere  peccatum 
veniale,  et  peccare  jurando,  et  peccare  im- 
plendo.  Item  hac  ratione  videtur  dixisse  Au- 
gustinus,  in  c.  Inter  c&tera,  22,  q.  4  :  Lugeat, 
si  coactione  ac  tirnore  juramenti  aliguid  defuit 
matri. 

7.  Nihilominus  vero  addo,  quod  sicut  jura- 
re  veniale  peccatum,  non  fuit  mortale  pecca- 
tum  contra  religionem,  ita  neque  illud  postea 
facere  nimia  religione  juramenti;  nisi  talis 
operandi  modus  ex  aliquo  gravi  errore  contra 
fidei  doctrinam  oriatur.  Nam  sine  dubio  talis 
error  esset,  putare  hujusmodi  juramentum 
esse  implendum,  vel  illum  hominem  teneri 
tunc  ad  peccandum  ;  unde  ex  hac  conscientia 
id  facere  grave  peccatum  superstitionis  esset. 


CAP.  XIX.  QUALE  PECCATUM  SIT  JUR 
Si  tamen  quis  ex  quadam  simplicitate  et  igno- 
rautia  vulgari  id  faciat  ob  timorem  juramenti, 
non  credo  esse  peccatum  mortale;  quia  non 
est  gravior  culpa  in  illa  quasi  continuatione, 
et  repetitione  prioris  culpse,  quam  fuerit  in 
jurando. 

8.  Ad  quartum  de  re  impossibili,  negatur 
prima  consequentia,  quia,  licet  actus  venialis 
peccati  jure  dici  possit  impossibilis,  et  ab  eo, 
qui  honeste  operari  vult,  talis  reputari  debeat, 
nihilominus  simpliciter  est  possibilis  factu.  Et 
ad  veritatem  juramenti  ha3c  possibilitas  suffi- 
cit,  licet  non  sufficiat  ad  justitiam,  quia  cum 
illa  impossibilitate  morali  seu  juris  stat  abso- 
lutum  et  efficax  propositum  faciendi  quod 
juratur,  et  hoc  satis  est  ad  veritatem  jura- 
menti :  stante  autem  juramenti  veritate,  in 
solo  defectu  justitise  potest  esse  veniale  pecca- 
tum. 

9.  Juramentum  de  peccato  mortali  semper 
est  mortale.  —  Dico  secundo  :  juramentum 
promissorium  de  opere,  vel  omissione  quse  est 
peccatum  mortale,  semper  est  peccatum  mor- 
tale.  Ita  docent  omnes  Doctores  allegati  in 
duobus  punctis  prsecedentibus.  Item  Gajet.,  q. 
98,  art.  2  et  3 ;  Sylvest. ,  Juramentum y,  \ ,  q.  1 , 
d.  6,  et  Juramentum,  2,  q.  7;  Navar.,  c.  12, 
n.  3  et  15;  Covar.,  d.  c.  Quamvis,  1  p.,  §  6, 
n.  6,  ubi  plura  refert.  Solet  haec  assertio  pro- 
bari,  quia  vel  ille,  qui  sic  jurat,  habet  propo- 
situm  peccandi  ut  jurat,  vel  non  habet :  si  ha- 
bet,  jam  peccat  mortaliter  ratione  talis  propo- 
siti;  [si  non  habet,  etiam  peccat  mortaliter 
ratione  perjurii  et  falsitatis.  Sed  hsec  ralio 
non  probat  intentum.  Unde  supponendum 
est,  sermonem  esse  de  juramento  vero,  id  est, 
cum  proposito  illud  implendi ;  nam  si  hoc 
desit,  clarum  est  esse  perjurium  assertorium, 
et  impertinens  esse  quod  materia  sit  peccatum 
mortale,  necne.  Quando  autem  juramentum 
est  verum,  clarum  item  est,  esse  peccatum 
mortale  illius  speciei,  cujus  est  propositum, 
ut  homicidii,  si  juravi  occidere,  et  sic  de  aliis; 
unde  nulla  est  qusestio  de  illo  dilemmate  in 
argumento  facto.  Sed  sensus  assertionis  est, 
quando  juratur  cum  tali  proposilo,  non  solum 
committi  culpam  homicidii,  sed  etiam  contrahi 
moralem  malitiam  sacrilegii,  seu  irreligiosi- 
tatis,  propter  gravem  abusum  jnrameuti.  Sic 
autem  non  est  facile  reddere  rationem,  cur 
hic  defectus  justitiae  in  jurando  grave  pecca- 
tum  sit. 

10.  Quidam  dicunt  rationem  esse,  quia  qui 
jurat  cum  intentione  peccandi  mortaliter,  vi- 
detur  minari  tale  malum  Deo,  sicut  qui  jurat 


AMENTUM  DE  PECCATO  COMMITTENDO.  727 

aliquod  bonum,  videtur  vovere  bonum  iilud 
Deo.  Hac  ratione  utitur  Soto,  lib.  8,  q.  2,  art. 
3,  et  sequuntur  alii.  Sed  si  esset  solida,  proba- 
ret  etiain  de  juramento  venialis  peccati,  nam, 
ut  infraostendam  tract.  6,  vovere  Deo  veniale 
peccatum ,  mortale  peccatum  est.  Non  est 
autem  solida,  quia  falsum  sumit ,  nam  qui 
jurat  se  peccaturum,  non  Deo,  sed  homini 
fortasse  promittit ;  unde  nihil  comminatur, 
sed  solum  intendit  alium  certum  reddere  sui 
propositi,  et  promissionis.  Vel  si  alteri  homini 
non  promittit,  nulli  promittit,  ut  supra  osten- 
sum  generaliter  est,  sed  assertionem  tantum 
confirmat ;  vel  denique,  si  Deo  promittat  vel 
comminetur,  illud  est  per  accidens,  estque 
novum  genus  peccati,  magis  voto  contrarium 
quam  juramento ;  de  quo  modo  non  tracta- 
mus. 

11.  Valent.  —  Impugnatur  secundus  modus . 
—  Proponitur  vera  ratio.  —  Alii  rationem 
reddunt,  quia  sic  jurans,  quantum  in  se  est, 
facit  Deum  cooperatorem  gravis  peccati,  quse 
est  gravis  injuria  Dei.  Sic  Valen.,  3  tom.,  d. 
6,  q.  7,  punct.  3,  quistatim  sensit  objectionem 
de  peccato  veniali,nam  sequitur,  etiam  juran* 
do  veniale  peccatum  ,  fieri  Deum  cooperato- 
rem  ejus,  quantum  est  ex  parte  jurantis,  quse 
etiam  est  gravis  injuria  bonitatis  Dei ,  cui  re- 
pugnat  omnis  culpa  etiam  venialis  ,  non  mi- 
nus  quam  repugnet  divinse  veritati  omne 
mendacium,  etiam  veniale.  Et  satis  se  ostendit 
propensum  ad  concedendam  sequelam,  licet 
propter  communem  sententiam  contrarium  di- 
cat  :  Per  me  sit  illa  sententia  prohabilis.  Ra- 
tionem  vero  insinuat,  quia  sic  jurans  veniale 
peccatum,  non  intendit  directe  facere  Deum 
adjutorem  peccati,  saltem  ut  peccatum  est.  At 
idem  dicitur  de  jurante  peccatum  mortale. 
Sed  responderi  potest,  in  tam  gravi  materia,ut 
est  peccatum  mortale,  sufficere  indirectam  et 
interpretativam  voluntatem  faciendiDeum  co- 
operatorem,  ut  graviter  peccetur ;  in  materia 
autem  levi  non  sufficere.  Sed  hoc  non  satisfa- 
cit,  quia  in  moralibus  voluntas tacita  aequiv^alet 
expressse.  Item,  in  eo  qui  jurat  peccatum  ve- 
niale,  non  deest  sufficiens  voluntas  peccandi 
contra  Deurn ;  ergo  si  modus  invocandi  Deum 
ut  cooperatorem  peccati  est  de  se  gravis  ,  ex 
parte  modi  voluntatis  non  poterit  excusari 
culpa  mortalis,  quia  illud  peccatum  satis  deli- 
beratum  est.  Veritas  ergo  est  in  nulloillorum 
juramentorum  fieri  Deum  cooperatorem  mali, 
quantum  est  ex  parte  jurantis,  sed  tantum 
testificatorem  assertionis  verae  de  malo  facto 
ab  homine  perpetrando  quoad  defeetum,  et  a 


728 


LIB.  III.  DE  JURAMENTI  PR.ECEPTIS,  ET  PECCATIS  EIS  CONTRARILS. 


Deo  ut  universali  causa  quoacl  materiale,  et  ad 
hoc  ipsum  non  invocatur  per  juramentum, 
•sed  potius  illud  supponitur. 

42.  Tertia  ergo  ratio  sit,  quia  jurans  aliquid 
quod  est  peccatum  mortale,  non  obstante  ju- 
ramento,  tenetur  non  facere  id  quod  jurat,  et 
ita  perinde  est  ac  si  falsurn  jurasset.  Qua  ra- 
tione  utitur  etiam  Soto,  et  sequitur  Covar.  Et 
ad  replicam  de  peccato  veniali,  respondet  So- 
to,  paulo  inferius,  juramentum  de  peccato  ve- 
niali  posse  impleri  sine  peccato  mortali,  et 
ideo  non  cum  tanto  rigore  includi  falsitatem 
in  illo  juramentOj  sicut  in  alio  de  peccato  mor- 
tali.  Quae  ratio  probabilis  mihi  videtur,  potest- 
que  explicari  ex  doctrina  D.  Thomee,  q.  98, 
art.  1,  quia  hic  defectus  justitiee  includit  ali- 
quo  modo  indirecto  defectum  veritatis,  quate- 
nus  secundum  rectam  rationem  necesse  est 
non  facere  verum  quod  sic  juratum  est.  Ergo, 
quanto  est  major  necessitas  hujus  falsitatis, 
tanto  major  est  deordinatio  juramenti ;  ergo 
si  illa  necessitas  est  sub  peccato  mortali,  sic 
jurareaprincipio  est  peccatum  mortale  ad  per- 
jurium  spectans.Quartaratio  esse  potest,  quia 
est  irrevercutia  Dei,  velle  firmare  Dei  aucto- 
ritate  propositum  in  malo ;  ergo  quo  gravius 
est  illud  malum,  eo  gravior  est  illa  irreveren- 
tia ;  ergo  si  malum  illud  sit  peccatum  mortale, 
etiam  irreverentia  est  adeo  gravis,  ut  ad  pec- 
catum  mortale  sufficiat.  A.tque  hee  rationes  vi- 
dentur  sufficere  pro  materia  morali,  cui  com- 
munis  sensus  Doctorum,  imo  etiam  Patrumfa- 
vet,  ut  videre  licet  2. 2,  q.  4,  per  totum.  Unde 
non  est  de  hac  ultima  assertione  dubitandum, 
etiamsi  oporteret  prsecedentem  quoad  poste- 
riorem  partem  in  dubium  revocare  ;  sed  ne- 
cessarium  non  est,  quia  differentia  data  est 
sufficiens. 

43.  Ex  his  sequitur  discrimen  inter  eum 
qui  jurat  facere  peccatum  mortale  cum  inten- 
tione  implendi,  vel  sine  illa;  nam  ille  prior 
duo  peccata  committit :  unum  est,  quod  facere 
proponit,  aliud  iniquum  juramentum;  poste- 
rior  autem  unum  tantum  perjurii  per  se  com- 
mittit.  Hoc  secundum  per  se  patet.  Circa  pri- 
mum  autem  videtur  aliter  loqui  Cajetanus, 
q.  98,  art.  3  ;  dicit  enim  per  tale  juramentum 
non  tam  constitui  novam  speciem  peccati, 
quam  aggravari  preeexistentem  in  proposito 
peccandi  mortaliter,  quia  illud  juramentum 
(inquit)  non  est  perjurium.  Sed  neque  assertio, 
nec  ratio  placet.  Nam  certum  existimo,  ju- 
rando  homicidium  ,  addi  peccato  homicidii 
circumstantiam  mutantem  speeiem,  et  ita  esse 
distinctum  peccatum,  saltem  quoad  malitiam. 


Imo  simpliciter  ita  esse  vocandum,  cum  jura- 
mentum  sit  actus  distinctus  a  proposito  occi- 
dendi  hominem,  etiamsi  illud  supponat.  Vo- 
care  autem  peccatum  illud  sic  jurandi,  perju- 
rium,  vel  irreligiositatem,  parum  refert ;  satis 
enim  estesse  irreligiositatem.  Interdum  vero  in 
jure  perjurium  vocatur,  ut  in  c.  TJnusquisque, 
et  c.  Inter  ccetera,  22,  q.  4,  et  c.  Sicut  nostris, 
de  Jurejurando ;  seepius  autem  vocantur  in- 
cauta  et  temeraria  juramenta,  ut  ex  eisdem 
locis  constat. 

44.  Explicatur  dvMum.  —  Queeri  autem  po- 
test  an  gravius  peccetsic  jurans  cum  proposito 
exequendi  peccatum  quod  jurat,  vel  sine  illo. 
In  qua  triplex  comparatio  potest  fieri :  una  est 
inter  peccata  illa,  ut  contra  religionem  sunt 
preecise,  et  quoad  intensivam  gravitatem  (ut 
sicdicam)  in  ratione  perjurii,  et  temerarii  ju- 
ramenti.  Et  hoc  modo  dicunt  aliqui  gravius 
peccare  eum,  qui  jurat  cum  proposito  morta- 
liter  peccandi,  propter  rationem  supra  factam, 
quod  est  queedam  comminatio  contra  Deum, 
vel  invocatio  ejus  ad  cooperandum  peccato 
mortali,  quod  pertinere  videtur  ad  speciem 
blasphemiee.  Sed  hoc  existimo  falsum,  quia 
fundamentum  vanum  est,  quia  nec  jura,  nec 
Doctores  dicunt,  malitiam  illius  juramenti  ini- 
qui  pertinere  ad  blasphemiam,  sed  ad  defec- 
tuosum  et  injustum  juramentum.  Unde  sub 
hac  comparatione  gravius  peccatum  esse  cen- 
seo  sine  intentione  jurare,  quia  est  formalissi- 
mum  perjurium,  et  magis  directe  repuguans 
Deo  in  se,  quia  opponitur  divinee  veritati,  et 
consequenter  etiam  bonitati ,  aliud  vero  pec- 
catum  solum  opponitur  reverentiae  debitee 
Deo,  et  ita  sentitCajetanus,  d.  q.  98,  art.  3,  et 
si  attente  legatur,  Glossa,  inc.  Florentinum,  d. 
85,  verb.  Confirmavit.  Altera  comparatio  fieri 
potest  inter  malitiam  perjurii  unius  peccati, 
ct  specificam  malitiam  alterius,  ut  homicidii, 
vel  similis.  Et  pro  hac  comparatione  consu- 
lenda  sunt  dicta  supra  c.  3,  nihil  enim  addere 
necesse  est. 

15.  Tertia  comparatio  est  inter  utrumque 
peccatum  absolute,  secundum  totam  malitiam, 
quam  singula  includunt,  in  qua  comparatione 
certum  est  primo,  extensive  majus  peccatum 
esse  jurare  cum  proposito  peccandi  mortali- 
ter,  occideudo  hominem,  verbi  gratia,  quia  in 
hoc  peccato  sunt  duee  malitiee,  una  homicidii, 
et  altera  iniqui  juramenti;  inalterovero  pec- 
cato  est  una  malitia  perjurii,  ut  ex  dictis  pa- 
tet.  Secundo,  est  mihi  certum,  unicam  illam 
malitiam  perjurii  regulariter  esse  graviorem 
aliis  sigillatim  sumptis ;  nam  est  gravior  quam 


CAP.  XX.  DE  POENIS 
malitia  injusti  juramcnti,  ut  ostensum  est,  et 
ordiuarie  excedit  alias.  Dico  autem  ordinarie, 
quia  interdnm  posset  hsoc  esse  gravior,  ut  si 
esset  de  neganda  fnle,  aut  similis,  ut  dixi  in  c. 
3.  Tertio  incertum  est  an  una  malitia  perjurii 
sitsemper  minus  malum,  quam  aliae  colleetive 
sumptae :  saepe  enim  fortasse  i-ta  est,  interdum 
tamcn  poterit  excedere,  quod  soli  Deo  notum 
esse  potest,  ut  existimo. 

16.  Alia  denique  comparatio  fieri  posset 
inter  observationem  vel  transgressionem  talis 
iniqui  jurainenti,  quse  illarum  detcstabilior 
sit.  In  quo  jura  interdum  dicunt,  minus  ma- 
lum  esse  tale  juramentum  frangere  quam  ser- 
vare,  et  ideo  servandum  non  esse,  quia  ex 
duobus  malis  minus  est  eligendum.  Ut  patet 
ex  c.  Juravit,  c.  Si  aliquid,  c.  Non  solum,  22, 
q.  A,  c.  Duo  mala,  c.  iWm ;  quibus  locis  illa 
transgressio  talis  juramenti  perjurium  inter- 
dum  vocatur.  Verumtamen  certum  est  in  non 
observando  tali  juramento  nullum  malum  cul- 
pse  committi,  imo  necessario  observandum 
non  esse  ad  vitandam  culpam,  ut  ex  tota  illa 
q.  4,  22  caus.,  constat,  ct  ex  dictis,  quia  ex 
tali  juramento  nulla  nascitur  obligatio.  Unde 
non  solum  estminus  malum  (proprie  loquen- 
do)  illud  non  servare,  quam  servare,  sed  etiam 
ab  illo  distat  tanquam  bonum  a  malo.  Patres 
autem  attendentes  ad  reverentiam  juramenti 
materialem,  illam  transgressionem  juramenti 
inique  preestiti,  quoddam  malum  reputant, 
quia  ex  malo  juramento  ortum,  et  quia  per 
se  indecens  est.  Et  similiter  vocant  perjurium 
quasi  materiale,  quia  in  effectu  non  fit  quod 
juratum  est.  Et  consequenter  fit  falsum  quod 
juratum  est,  et  hoc  est  quoddam  malum  se- 
cundum  suam  rationem  formalem  spectatum, 
licet  in  tali  actu  jam  excusetur  a  culpa  ;  et  in 
hoc  sensu  aiunt  eligi  minus  malum.  Denique 
posset  e  contrario  conferri  actus  peccati  mor- 
talis  factus  ex  tali  juramento,  ut  iu  juramento 
Herodis,  cum  eodem  actu  facto  absque  jura- 
mento.  De  quo  bene  dicit  Soto,  si  fiat  sine 
respectu  ad  juramentum,  nec  minui,  nec  au- 
geri,  quia  circumstantia  juramenti  per  acci- 
dens  se  habet.  Si  vero  fiat  virtute  juramenti, 
mnltum  aggravari ;  quod  juxta  dicta  de  pec- 
cato  veniali  cum  proportione  accipiendum 
est. 

CAPUT  XX. 

DE   FCENIS   ECCLESIASTICIS   PERJURI0   IMPOSITIS. 

1.  Jurans  ficte  ab  JEJgyptiis  capite  damna- 
batur.  —  Cum  perjurium  gravissimum  cri- 


PERJURIO  IMPOSITIS.  729 

mcn  sit,  Deo  injuriosum,  et  hominibus  valde 
pcrniciosum,  constat  gravissimam  mereri  poe- 
nam,  tam  apud  Deum  quam  apud  homines. 
Deus  enim  ita  vendicat  hoc  delictum,  ut  di- 
cat  Malach.  5  :  Hcec  est  maledictio,  qucc  egre- 
ditur  super  faciem  omnis  terrce  ;  et  infra  :  JEt 
omnis  jurans  ex  hoc  similiter  judicabitur  ;  et 
infra  :  Et  veniet  ad  domumjurantis  in  nomine 
meo  mendaciter,  et  commorabitur  in  medio  do- 
mus  ejus,  et  consumet  eam,  et  ligna  ejus,  et 
lapides  ejits,  utique  in  memcriam  perpetuam 
punitionis  gravissimi  delicti,  et  quasi  criminis 
lajsse  majesiatis,  ut  expendit  Chrysost.,  Hom. 
45,  19  et  27  ad  Popul.  Ab  hominibus  autcm 
semper  et  in  omnibus  regnis  judicatum  est 
hoc  delictum  gravissima  pcena  dignum.  Per- 
juri  enim  ab  iEgyptiis  capite  mulctabantur, 
ut  qui  et  pietatem  in  Deum  violarent,  et  fidem 
inter  homines  tollerent;  ut  refert  Diodor.  Si- 
culus,  libro  secundo,  cap.  3;  et  Alexand.  ab 
Alexan.,  cum  Alciat.  ibi,  lib.  6  Geniali.,  c. 
10;  et  alia  refert  Azor,  lib.  14,  c.  12,  q.  7; 
Covar.  etiam  supra,  1  p.,  §  7,  n.  2,  dicit,  hoc 
delictum  utroque  jure,  civili  ct  canonico,  pu- 
niri.  Sed  de  civili  res  est  controversa^  quia  in 
1.  2,  Cod.  de  Reb.  credit.,  dicitur :  Jurisju- 
randi  contempta  religio  satis  Deum  liabet  ulto- 
rem.  Alise  vero  leges  civilcs  perjuros  puniunt, 
ut  ibi  Glossa  refert,  quee  ita  illa  jura  conciliat, 
ut  leges  non  puniant  perjuria,  quae  ad  solum 
Deum  pertinent,  id  est,  quibus  pacta  et  foede- 
ra  humana  non  violantur,  nec  contra  proxi- 
mum  fiunt;  quse  vero  talia  sunt  maxime 
puniant.  Vel  posset  etiam  prior  lex  indefinite 
intelligi,  scilicet,  leges  non  omnia  perjuria 
punire,  non  tamen  quod  nulla  puniant ;  indi- 
catGreg.  Lop.,  Glos.  2,  leg.  2G,  tit.  11,  par- 
tit.  3,  ubilex  illa  dicit,  perjuriumcommissum 
a  parte ,  in  juramento  sibi  a  judice  vel  alia 
parte  delato,  solum  Deum  habere  ultorem, 
perjurium  vero  testis  per  leges  puniri.  Sad 
ha3c  nobis  de  jure  civili  sufficiant. 

2.  Quod  ad  jus  canonicum  atlinet,  ea  brevi- 
ter  trademus,  quee  ad  forum  conscientia?  spec- 
tant,  vel  illud  attingere  possunt ;  reliqua  in- 
sinuabimus,  et  propriis  Doctoribus  omittemus. 
Distinguamus  ergo  more  solito  duplices  pce- 
nas,  scilicet,  vel  ipso  jure  impositas,  vel  im- 
ponendas.  Et  quoad  priores,  statuo  imprimis 
nullam  censuram  esse  ipso  jure  latam  propter 
hoc  crimen,  sive  a  laicis,  sive  a  clericis  com- 
mittatur.  Hoc  constat,  quia  nullum  invenitur 
talejus,  ut  facile  constabit  diseurrenti  per 
omnes  censuras  jure  impositas,  quas  in  tom. 
5  prosecuti    sumus.    Secundo ,   est    certum, 


730 


LIB.  III.  DE  JURAMEISTI  PRyECEPTlS,  ET  PECCATIS  EIS  CONTRARIIS. 


per  hoc  crimen  non  incurri  ipso  facto  et  im- 
mediate  irregularitatem  ;  dico  ipso  facto,  quia 
mediante  infamia  habet  dubitationem,  de  qua 
statim.  Sic  ergo  positam  assertionem  tradidi 
in  5  tom.,  disp.  63,  sect.  A,  n.  9,  quia  irregu- 
laritas  non  ineurritur,  nisi  in  casibus  in  jure 
expressis  :  hic  autem  in  jure  expressus  non 
invenitur. 

3.  Tertio,  dicendum  est  de  poena  inhabili- 
tatis  ad  beneficia  obtinenda,  an  ipso  facto  ita 
incurratur,  ut  collatio  beneficii  facta  perjuro 
eo  ipso  nulla  sit.  Duee  enim  sunt  opiniones : 
una,  affirmans  collationem  illam  esse  nullam, 
quam  ex  [Innocentio,  Panormitano,  Decio,  et 
aliis  referunt  et  sequuntur  Rebuff.,  de  Pacific. 
possessor.,  a  n.  218;  et  Selva,  de  Benef.,  p.  3, 
q.  2,  a  n.  15;  Covar.,  dicta  p.  1,  §  7,  n.  3, 
licet  ipse  non  omnino  assentiatur.  Solet  autem 
heec  sententia  probari  ex  c.  Querelam,  de  Ju- 
rejuran.,  ibi  :  Quoniam  non  merentur  Eccle- 
sias  regere,  qui  sunt  crimine  perjurii  irretiti. 
Sed  ex  hoc  textu  nihil  meo  judicio  probatur, 
nam  ex  illis  verbis  ad  summum  habetur  per- 
jurium  esse  dignum  simili  privatione,  non 
vero  quod  illa  sit  ipso  facto  imposita ;  unde  in 
fine  concluditur :  Ipsum  a  prcescripta  Ecclesia 
removentes,  etc,  quse  verba  factum  hominis 
indicant.  Alia  etiam  afferuntur  jura ,  quee 
omitto,  quia  non  plus  probant.  Secunda  ergo 
sententia  est,  hanc  poenam  non  incurri  ipso 
jure,  sed  imponendam  esse,  probato  delicto; 
et  hanc  videtur  defendere  Felin.,  in  c.  Ex 
parte,  1,  de  Rescr.,  et  in  d.  c.  Querelam,  de 
Jurejur.,  ubi  eamdem  tenet  Card.,  et  in  re 
non  dissentit  Covar.,  licet  omnes  confuse  satis 
hoc  tractent,  et  fortasse  contraria  non  do- 
ceant. 

4.  Perjurus  non  est  inhabilis  \ipso  facto  ad 
leneficium. —  Dico  ergo  priino,  seclusa  infa- 
mia,  talem  inhabilitatem  non  iucurri  ante 
sententiam.  Hoc  fatentur  Covar.,  Rebuff.  et 
Selva.  Et  probatur,  quia  nullus  est  canon,  in 
quo  talis  poena  pro  tali  crimine  ipso  jure  im- 
ponatur ;  nunquam  autem  poena  aliqua  incur- 
ritur  ipso  facto,  nisi  sit  in  jure  expressum,  ut 
est  regula  receptissima,  et  in  materia  de  cen- 
suris  et  de  Legibus  probata,  et  traditur  ac 
probatur  ab  eisdem  auctoribus  in  citatis  locis. 
Atque  hinc  infertur,  per  solam  sententiam  de- 
claratoriam  criminis  non  incurri  hanc  inha- 
bilitatem,  per  modum  poence  specialiter  im- 
positee  illo  modo  per  legem  canonicam  huic 
crimini.  Probatur,  quia  nulla  est  lex,  quee 
hanc  peculiarem  pcenam  imponat  pro  perju- 
rio,  et  preesertim  cum  i)lo  addito  ipso  facto, 


vel  ipso  jure,  vel  alio  eequivalente ;  nullum 
enim  canonumhujusmodi  afferunt  dicti  aucto- 
res,  et  neque  ego  hactenus  inveni. 

5.  Nihilominus  addo,  quatenus  per  talem 
sententiam  inducitur  infamia  juridica,  eate- 
nus  consequi  ex  illa  inhabilitatem  prsedictam, 
quatenus  illa  infamia  facit  hominem  irregula- 
rem,  et  collatio  facta  irregulari  est  nulla.  Ita 
interpretatur  communem  sententiam  Covar., 
et  tandem  dicunt  idem  Rebuff.  et  Selva,  et 
eamdem  limitationem  adhibet  Jul.  Clar.,  1.  5, 
§  Perjurium,  n.  3 ;  et  Bernardus  Diaz  ,  in 
Pract.,  c.  92,  in  fine.  Et  idem  aperte  sentit 
Panorm.,  in  dicto  c.  Querelam,  quem  sequun- 
tur  Angel.,  versic.  Perjurium,  n.  12  ;  et  Syl- 
vest.,  q.  6.  Unde  solum  probant  suam  senten- 
tiam  ex  regula  juris  87,  in  6  :  Infamibus  por- 
tce  non  pateant  dignitatum.  Tota  ergo  heec 
poena  et  ejus  declaratio  pendet  exinfamia,  de 
qua  statim,  et  ibi  exponemus  alias  limitatio  - 
nes,  quee  a  dictis  auctoribus  adduntur. 

6.  Propter  perjurium  non  incurri  ipso  facto 
privationem  heneficiorum  acquisitorum.  —  Ex 
quoinfero,  propter  perjurium,  non  incurriipso 
facto  privationem  beneficiorum  jam  acquisi- 
torumante  sententiam  condemnatoriam.  Con- 
trarium  hujus  assertionis  defendit  late  Rebuff., 
a  n.  223.  Sed  nihil  adducit  quo  illud  ostendat, 
quia  talis  poena  admittenda  non  est,  nisi  in 
jure  sit  expressa,  quod  hic  dici  non  potest; 
neque  ab  ipsotale  jus,  etiam  apparens,  allega- 
tur,  sed  solum  affert  conjecturas  et  similitudi- 
nes  parvi  momenti.  Et  ita  conclusio  posita 
communis  est,  ut  patet  ex  Covar.,  Jul.  Clar. 
et  Selva,  locis  citatis,  et  aliis  antiquioribus, 
quosipsi  citant.  Sequiturque  a  fortiori  expree- 
cedenti  assertione,  nam  difficilius  privatur  quis 
acquisitis  beneficiis,  quam  impediatur  de  novo 
acquirere  ;  sed  perjurium  non  facit  acquisitio- 
nem  nullam  ;  ergo  multo  minus  privat  bene- 
ficio  acquisito.  An  vero  heec  pcena  privationis 
beneficiorum  imponi  debeat  propter  hoc  de- 
lictum,  dicemus  statim. 

7.  Quomodo  infamia  per  perjurium  incur- 
ratur.  —  Quarto  ergo  superest  videndum,  an 
et  quomodo  infamia  per  hoc  delictum  incurra- 
tur.  Omnes  enim  fere  auctores  docent  incurri, 
ut  videre  licet  in  allegatis  in  puncto  preece- 
denti,  et  in  Sancto  Thoma,  dicta  q.  98,  art.  3, 
ad  3,  et  ibi  Soto,  et  aliis,  et  Summistis,  verb. 
Perjurium;  Sylvest.,  q.  6  ;  Angel.,  n.  6  ;  Pa- 
normitanus,  in  c.  Testimonium,  de  Testibus, 
et  in  c.  Querelam,  de  Jurejur.,  et  ibi  etiam 
Felin.  et  aliis.  Probatur,  quia  in  jure  canonico 
perjuri  inter  infames  numerantur,  c.  Si  quis 


CAP.  XX.  DE  PQENIS 

convictus,  22,  q.  5;  dicitur  de  perjuris,  secun- 
clum  legem  infamia  notabuntur ,  c.  Conslitui- 
mus,  3,  q.  5,  in  c.  Infames,  6,  q.  i,  ubi  etiam 
dicitur,  omnes  illos  esse  infames,  titique  cano- 
iiice  ,  quos  sa>culi  leges  infames  pronunciant ; 
at  perjurium  per  civiles  leges  riotatur  infamia, 
leg.  Si  quis  major,  C.  de  Transact. ;  ergo. 
Hax  vero  assertio  ab  omnibus  intelligitur  de 
perjurio  proprio,  cui  deest  veritas  cum  trans- 
gressione  juramenti.  Nam  quantumvis  sit  alias 
peccaminosum  ex  defectujustitioe  seuhonesta- 
tis,  ut  sisit  promissorium  de  re  mala,  licet  pos- 
tea  non  servetur,  non  incurritur  hsec  infamia, 
quia  non  deest  veritas,  de  quo  videri  potest 
late  Panormitanus  supra  citatus.  Item  suppo- 
nitur  debere  esse  perjurium  cum  peccato  mor- 
tali,  nam  quacumque  ratione  excusetur,  vel 
per  inadvertentiam,  vel  per  difficultatem,  in 
implendo  promisso  excusabitur,  de  quo  vide 
.'ul.  Clar.,  lib.  5,  §  Perjurium,  n.  9  et  10;  et 
bene  Felinus,  cap.  i,  de  Jurejuran.,  n.  29,  in 
fine.  Duo  vero  circa  hanc  pcenam  declaranda 
sunt:  unum  est,  an  pro  omni  perjurio,  vel  pro 
quo  incurratur  infamia;  secundumest  quando 
vel  quomodo  incurratur.  Et  ex  his  constabit 
qualis  sit  ipsa  infamia,  et  quos  effectus  habeat. 

8.  Circa  primum,  Hostiens.,  in  Sum.,  tit. 
de  Testibus,  §  Quis  possit  esse  testis,  verb. 
Excipitur  ,  tenet  infamiam  incurri  propter 
quodcumque  perjurium  scienter  et  prudenter 
commissum,  sive  sit  assertorium,  sive  sponte 
contra  promissionem  juratam.  Nec  etiam  vi- 
detur  distinguere  inter  juramentum  in  judicio, 
vel  extra,  publicum,  vel  privatum^  pernicio- 
sum,  vel  non  perniciosum  homini,  et  citat  Gof- 
fred.  ,  in  Summa;  quem  etiam  cum  Joan. 
Andr.  pro  eadem  sententia  refert  Turrecrem. 
Probat  primo,  quia  omne  perjurium  est  pec- 
catum  mortale;  ergo  inducit  infamiam  cano- 
nicam,  juxta  c.  Illi  qui,  Q,  q.  1 .  Secundo,  per- 
jurium  omne  inter  crimina  computatur,  c. 
ult.,  de  Temp.  ord.,  c.  Querelam,  de  Jurejur.; 
sed  omnia  talia  crimina  inducunt  infamiam, 
ut  ex  eod.  c.  colligitur;  ergo.  Tertio  addi  po- 
test,  quod  in  dicto  c.  Infames,  et  c.  Constitui- 
mus ,  absolute  perjuri  dicuntur  infames ;  et 
ubi  jus  non  distinguit,  neque  nos  distinguere 
debemus. 

9.  Alii  nihilominus  distinctione  utuntur,  de 
juramento  assertorio  et  promissorio.  De  pro- 
missorio  autem  subdistinguunt,  quia  vel  est 
absolute  factum  Deo,  et  sic  per  violationem 
ejus  non  iucurritur  infamia,  etiam  secundum 
leges  civiles,  juxta  1.  2  supra  citatam,  C.  de 
Reb.  credit. ;  vel  est  factum  homini,  et  vio- 


PERJimiO  1MP0S1TIS.  731 

latio  ejus  est  homini  injuriosa  et  damnosa,  et 
propter  tale  perjuriurn  imponitur  infamia  , 
juxta  legem  Si  quis  major,  C.  de  Transact. 
De  assertorio  autem  aliqui  absolute  negant  per 
illud  infamiam  incurri  ,  quia  hoc  videntur 
simpliciter  negare  leges  civiles,  inlege  Lucius 
Titius,  ff .  de  His  qui  not.  infam.,  ubi  sermo  est 
etiam  de  testimonio  lato  in  judicio.  Alii  vero 
in  juramento  assertorio  distinguendum  pu- 
tant,  quia  si  juramentum  sit  judiciale,  testifi- 
cando  per  illud  incurritur  infamia,  juxta  cap. 
ult.,  de  Temp.  ord.  Et  non  videtur  refragari  d. 
1.  Lucius,  imo  idem  probare,  tum  quia  ibi  non 
dicitur  testem  falsum  non  esse  infamem,  sed 
testimonium  in  judicio  reprobatum  non  red- 
dere  testem  infamem  tanquam  falsum;  quod 
intelligi  posset,  quia  possunt  esse  multEe  aliae 
rationes  reprobaudi  testimonium  prseter  falsi- 
tatem,  quia  posset  esse  falsitas  materialis  tan- 
tum,  seu  sine  dolo;  tum  maxime,  quia  ibi 
(cum  dicitur  illos  testes,  quorum  testimonium 
reprobatur,  non  manere  infames)  non  redditur 
ratio,  quia  illud  delictum  non  est  dignum  in- 
famia,  sed  quia  sententia  pro  alio  lata  alium 
non  gravat ;  in  qua  ratione  potius  supponitur 
delictum  illud  infamiam  fuisse  allaturum  tes- 
ti,  si  ipse  directe  fuisset  de  falso  testimonio 
damnatus.  At  vero  de  juramentis  privatis  et 
extrajudicialibus  negant  isti  auctoros  generare 
infamiam,  quia  nullibi  est  satis  expressum ;  et 
ita  sentit  Soto,  d.  lib.  8,  q.  i ,  art.  10,  et  q.  2, 
art.  3. 

10.  Distinctio  infamicein  canonicam  et  civi- 
lem. — Pro  resolutione^  supponenda  est  distin- 
ctio  infamiae  in  canonicam  et  civilem,  quam 
late  exposuimus  in  5  tom.  Quia  vero  illa  ver- 
ba  sunt  sequivoca,  per  canonicam  nunc  intel- 
ligimus  illam,  quee  per  se  non  inducit  impe- 
dimentum  canonicum  indelebile,  seu  quod 
tolli  non  possit  absque  dispensatione,  sed  quae 
talis  est,  ut  per  vitee  mutationem  cum  muta- 
tione  opinionis  apud  homines  auferri  possit. 
Civilis  autem  infamia  dicitur  illa,  quse  post- 
quam  semel  incurritur,  auferri  non  potest 
sine  dispensatione,  seu  habilitatione  superio- 
ris  habentis  potestatem. 

11.  Civilis  infamia  no?i  indacitur  per  omne 
juramentum. — Hoc  ergo  supposito,  duo  dicen- 
da  sunt.  Primum  est,  civilem  mfamiam  non 
induci  per  omne  juramentum.  Aliud  est,  ca- 
nonicam  per  omne  induci.  Ita  Panorm.,  in 
d.  c.  Testimonium,  et  intendunt  alii.  Et  prior 
pars  constat,  quia  nullibi  legitur  talis  pcena 
lata  universaliter  in  civilibus  legibus,  nec  ca- 
nonizata  in  canonicis.  Item  canones  citati  d§ 


732 


LIB.  III.  DE  JURAMENTI  PR.^CEPTIS,  ET  PECCATIS  EIS  CONTRARIIS. 


infamiatantura  canonica  loquuntur,  quia  non 
de  solo  perjurio,  sed  etiam  de  aliis  gravibus 
peccatis  loquuntur,  et  absurdum  esset  de  ri- 
gorosa  infamia  illa  intelligere.  Et  inde  proba- 
tur  altera  pars  ex  eisdem  juribus  canonicis, 
quibus  obstare  non  possunt  in  boc  sensu  le- 
ges  civiles,  quia  licet  infamia  legalis,  non  re- 
probata  a  canonibus,  eo  ipso  canonizata  sit, 
juxta  d.  c.  Infames,  non  tamen  boc  ita  con- 
vertitur,  ut  sola  infamia  logalis  per  aliquod 
delictum  in  ecclesiastico  foro  incurratur,  nam 
canones  per  se  possunt  et  solent  infamiam  ca- 
nonicam  imponere,  quod  in  hoc  delicto  fecis- 
se  videntur. 

12.  Declaratur  etiam  ratione,  tum  quia 
gravius  crimen  est  jnrare  falsum  assertorie, 
quam  frangere  juramentum  promissoriuin, 
ut  ex  supra  dictis  patet ;  ergo  canones,  qui 
attendunt  gravitatem  criminum  apud  Deum, 
et  in  ordine  ad  mores  animarum  corrigen- 
dos,  debuerunt  infamiam  illius  criminis  cave- 
re.  Rt  idem  est  de  violatione  juramenti  Deo 
facti,  et  prsesertim  cum  voto,  quia  gravissi- 
mum  est,  et  magnam  morum  corruptionem 
indueit  et  indicat.  Denique  etiam  juramentum 
extrajudiciale  est  gravissimum  crimen;  etca- 
nones  simpliciter  de  illo  loquuntur,  annume- 
rando  illud  homicidio,  et  aliis  similibus  cri- 
minibus.  Et  specialiter  notari  potest  in  d.  c. 
ult.  de  Temp.  ord.,  prius  poni  perjurium  ab- 
solute,  postea  falsum  testimonium;  ergo  in 
primo  non  comprehenditur  tantuni  juramen- 
tum  judiciale,  quod  ad  falsum  testimonium 
pertinet,  sed  simpliciter  omne  perjurium.  Et 
heec  resolutio  in  sequenti  puncto  magis  decla- 
rabitur. 

-13.  Quando  hcec  infamia  incurratur. —  Jam 
ergo  superest  explicandum  aliud  ,  scilicet , 
qiiando  et  quomodo  hsec  infamia  incurratur. 
In  hoc  Hostiens.  supra  simpliciter  et  sine  dis- 
tinctione  sentit ,  incurri  ipso  jure  seu  facto, 
propter  quodcumque  perjurium  ante  senten- 
tiam.  Sed  heec  sententia  est  valde  confusa,  et 
multis  periculis  exposita,  et  in  rigore  falsa,  ut 
patebit.  Unde  D.  Thomas,  d.  q.  98,  art.  3,  ad 
3,  quoad  hoc  sequitur  distinctionem  de  jura- 
mento  promissorio  et  assertorio,  et  dicit  pro- 
pter  perjurium  contra  promissorium,  incurri 
infamiam  ipso  jure,  propter  aliud  vero  non 
incurri  usque  ad  sententiam  condemnatoriam 
via  accusationis;  significans  non  esse  satis 
quod  feratur  per  viam  exceptionis.  Et  hoc 
sequitur  Turrecrem.,  in  c.  Quicumque,  6,  q. 
1 ,  et  in  c.  Prcedicandum,  22,  q.  1,  citans 
etiam  Raymimd.  et  Panorm.,  in  c.    Testimo- 


nium,  de  Test.,  n.  7,  ubi  Bart.  et  alios  re- 
fert;  sequuntur  etiam  Angel.  et  Sylvest.  su- 
pra.  Alii  vero  simpliciter  docent,  propter 
nullum  perjurium  incurri  infamiam,  donec 
quis  per  sententiam  sit  condemnatus,  ut  sit  a 
testimonio  ferendo  repellendus  ;  ita  sentit  So- 
to,  dicta  q.  1,  art.  1,  et  quaest.  %  art.  3. 

14.  Nulla  incurritur  infamia  propter  per- 
jurium  occultum. —  Mihi  dicendum  videtur, 
propter  nullum  perjurium  omnino  occultum 
incurri  infamiam.  Hoc  aperte  probatur  ex  d. 

c.  ult.,  deTempor.  ord.,  juxtaquod  intelligen- 
da  sunt  alia  jura.  Eo  vel  maxime  quod,  vel 
per  nullum  crimen  occultum  occurritur  infa- 
mia  juris,  ut  etiam  dehseretico,  Soto  supra  af- 
firmat ,  vel  (  quod  probabilius  est ),  licet  ali- 
quando  incurratur,  non  nisi  ubi  jura  satis  ex- 
presse  illam  tali  modo  imponunt,  ut  late  trac- 
tavi  in  5  tom.,  disp.  48,  sect.  1.  Hic  autem 
nullum  est  jus,  in  quo  hoc  modo  hsec  poena 
feratur.  Denique  hoc  videtur  satis  convinci  ex 

d.  c.  Testimonium,  de  Testib.,  nam  prius  di- 
citur :  Si  de  crimine  emendatus,  et  eum  non 
comitetur  infamia,  et  postea  subditur  :  Prce- 
terquam  pro  reatu  perjurii.  Ubi  clare  suppo- 
nitur  dari  perjurium,  pro  quo  non  incurratur 
infamia  ;  ergo  id  maxime  potest  et  debet  in- 
telligi  de  perjurio  occulto,  id  est,  nec  per  sen- 
tentiam  declarato,  nec  alias  notorio,  juxta  ea 
quae  statim  dicemus. 

15.  Ut  ex  perjurio  contrahatur  infamia  ca- 
nonica,  svfficit  delictum  esse  notorium.  —  Di- 
co  secundo  :  ut  ex  perjurio  contrahatur  infa- 
mia  canonica,  non  semper  est  necessaria  sen- 
tentia,  sed  sufiicit  delictum  esse  notorium,  ita 
ut  nulla  tergiversatione  possit  celari.  Ita  do- 
cent  Sylvest.  et  Angel.  supra ,  et  supponunt 
Panor.  et  alii.  Et  probatur  ex  d.  cap.  ult.,  ibi : 
Si  proposita  crimina  ordine  judiciario  compro- 
bata,  vel  alias  notoria  non  fuerunt,  inter  quee 
crimina  perjurium  positum  fuerat.  Sed  hic 
textus  non  convincit  ipso  jure  incurri  talem 
infamiam  per  perjurium  notorium  ,  quia,  ut 
diximus  in  5  tomo  supra,  in  illo  textu  nulla 
pcena  ipso  jure  fertur ,  sed  tantum  deciaratur 
in  quibus  casibus  debeant  Preelati  excludere 
clericos  criminosos  ab  usu  ordinum,  vel  as- 
censu  ad  illos.  Verumtamen,  licet  ex  illo  tex- 
tu  non  colligatur  aliqua  censura,  vel  irregu- 
laritas  propria ,  nihilominus  bene  colligitur 
notorietatem  sufficere  ad  infamiam  ;  unde, 
suppositis  aliis  juribus,  quae  declarant  perju- 
ros  esse  infames,  recte  colligitur  notorium 
perjurium  infamiam  creare.  Et  facit  dictum 
c.  Infames,  ibi :  Qui  pro  aliqua  culpa  ( scilicet 


CAP.  XX.  DE  POENIS 
criminali )  notatur  infamia  ;  et  ibi :  Qui  in 
omni  mundo  notantur  infamia.  Ratio  denique 
est ,  quia  hsec  infamia  est  ex  illis  quoe  incur- 
runtur  ob  gravitatem,  et  genus  peccati,  juxta 
intentionem  dictorum  jurium ;  hujusmodi  au- 
tem  infamia  non  requirit  nisi  factum  et  pu- 
blicam  notitiam  ejus,  ut  sumitur  ex  c.  Infa- 
mes,  3,  q.  7,  in  fine.  Hsec  autem  infaniia  talis 
est,  ut  per  pocnitentiam  auferri  possit ;  neque 
alicubi  invenitur  cum  majori  rigore  lata,  ut 
ostendimus  ex  d.  c.  Infames ,  cum  d.  c.  ult., 
et  facit  etiam  d.  cap.  Testlmonium,  ubi  latius 
Panormitanus  boc  prosequitur. 

46.  Quando  et  ob  quce  perjuria  civilis  infa- 
mia  incurratur.  —  Dico  tertio  :  infamia  civilis 
seu  indelebilis  per  poenitentiain,  solum  incur- 
ritur  per  sententiam,  et  in  bis  tantum  jura- 
rnentis,  quaehumana  pacta  concernunt,  quan- 
do  illa  violantur.  Hsec  est  communis  senten- 
tia,  ut  vidimus.  Probatur  autem  in  bunc  mo- 
dum,  quia  jura  canonica  nibil  in  speciali  sta- 
tuunt  de  bac  infamia  ;  ergo  sumenda  est  ex 
legibus  civilibus,  quatenus  per  canones  non 
reprobantur;  leges  autem  civiles  non  aliter 
statuunthanc  pcenam  ;  ergo.  Primum  antece- 
dens  constat  ex  canonibus  adductis,  et  ex  his 
quse  circa  illos  diximus.  Prima  item  conse- 
quentianota  est,  quiatalis  infamia  non  incur- 
ritur  nisi  per  legem  aliquam  sit  expressa,  ut 
est  regula  recepta,  et  suo  loco  probata  ;  quod 
autem  ad  boc  sufficiant  leges  civiles ,  ubi  ca- 
nones  desunt  et  non  resistunt,  in  ipsis  canoni- 
bus  est  expressum,  ut  visum  est.  Minor  autem 
probatur  ex  d.  leg.  jSi  qnis  major,  Cod.  de 
Transac,  ubi  heec  infamia  tantum  imponitur 
pro  violatione  pacti  juramento  confirmati;  et 
nullibi  fertur  pro  juramentis  falsis  in  assertio- 
nibus  de  prseterito,  vel  de  prsesenti,  nec  pro 
violatione  juramentorum  de  futuro  ,  quse  soli 
Deo  vel  sibi  aliquis  facit.  Imo  in  aliis  legibus 
significatur  talia  juramenta  non  notari  infa- 
mia,  ut  in  d.  leg.  2,  G.  de  Reb.  credit.  ,  et 
leg.  2,  juncta  ultima,  ff.  de  Crimin.  steilion. 
Quod  autem  hsec  infamia  non  incurratur,  nisi 
per  sententiam,  patet  ex  eadem  lege  Si  quis 
major,  ibi :  JSfon  solum  notetur  infamia,  verum 
etiam  actione  privatus,  etc. ;  ergo  donec  quis 
notetur  per  sententiam,  non  incurrit  talem  in- 
famiam.  Item,  quia  nullibi  fertur  haec  pcena 
cum  majori  rigore ;  et  verba  pcenalia  non  sunt 
extendenda,  sed  limitanda.  Et  hoc  modo  pro- 
batur  recte  eadem  assertio  ex  c.  Querelam,  de 
Jurejurando.  Est  denique  hoec  communis  sen- 
tentia,  ut  late  refert  Covar,.  supra,  n.  -4. 

17.  Dices:  etiam  in  juramento  falso  asser- 


PERJURIO  IMPOSITIS.  733 

torio  incurritur  hsac  infamia  per  sententiam, 
ut  docet  divus  Thomas,  d.  art.  3.  ad  2;  ergo 
nulla  est  differentia.  Respondetur :  si  jura- 
mentum  sit  privatum  et  extrajudiciale,  non 
incurritur  talis  infamia  per  sententiam  decla- 
ratoriam  criminis,  quia  nullibi  est  lata,  sed  ad 
summum  incurretur  tunc  infamia  canonica, 
de  qua  jam  dictum  est.  Poterit  vero  fortasse 
imponi  hsec  civilis  infamia  per  judicem  pro- 
pter  alia  perjuria,  per  sententiam  condemna- 
toriam  in  tali  pcena,  juxta  illud  verbum  c.  Si 
quis  convictus,  22,  q.  5:  Secundum  legem  in- 
famia  notabuntur ;  et  tunc  habebit  locum  quod 
D.  Thomas  ait ;  soepe  enim  punitur  hoc  perju- 
rium  pcena  arbitraria,  et  ita  potest  per  talem 
infamiam  puniri.  Si  vero  perjurium  sit  falsi 
testimonii  in  judicio,  dicit  Panormitan.  supra, 
per  sententiam  declaratoriam  ejus  incurri  in- 
famiam  ,  non  tam  propter  perjurium ,  quam 
propter  falsitatem  in  judicio. 

18.  Atque  ex  his  constant  quse  in  secunda 
et  tertia  dubitatione  proposita  sunt  de  benefi- 
ciis;  illa  enim  dubia  per  regulam  de  irregula- 
ritate  definienda  sunt ;  infamia  enim  facit  ho- 
minem  irregularem,  quamdiu  durat.  Unde  in 
tantum  privat  hominem  beneficiis,  in  quan- 
tum  irregularitas  facit  hunc  effectum ;  irregu- 
laris  autem  non  privatur  ipso  facto  beneficiis 
antea  obtentis  ;  ergo  nec  perjurus.  Fit  autem 
irregularis  inhabilis  ad  beneficia  de  novo  ob- 
tinenda,  ita  ut  collatio  nulla  sit  juxta  proba- 
biliorem  opinionem,  ut  dicto  5  tom.,  disp. 
40,  sect.  2  ,  visum  est ;  ergo  idem  dicendum 
de  perjuro,  non  ut  perjurus  est,  sed  in  eo  ca- 
su,  in  quo  infamis  factus  est,  et  in  infamia 
durat.  Quamvis  in  hoc  ultimo  videatur  con- 
trarium  sentire  Covar.,  d.  n.  3,  ubi  etiam  ad- 
dit  limitationem,  quam  non  video  esse  in  jure 
fundatam,  et  ideo  illam  omitto. 

49.  Quinto,  principaliter  inter  pcenas  per- 
jurii  poni  solet ,  quod  perjurus  non  est  in  tes- 
tem  admittendus.  Habetur  in  c.  Quicumque,  6, 
q.  4 ,  et  in  c.  Parvuli,  22,  q.  5,  ubi  generalius 
dicitur,  ut  nec  testis  sit,  nec  ad  juramentum 
accedat,  nec  in  sua  causa  vel  alterius  jurator 
existat.  Quod  Glossa  explicat  de  juramento 
sibi  utili,  secus  de  oneroso,  ut  est  juramentum 
calumnise  et  fidelitatis.  Similem  distinctionem 
habet  additio  ad  Glossam  ult.,  in  c.  Litteras, 
de  Preesump.,  dicens,  perjurum  excludi  a  ju- 
ramento  honoris,  non  oneris.  Dicit  tamen  Sot. 
supra,  hanc  pcenam  non  incurri,  donec  aliquis 
per  sententiam  perjurii  damnetur  et  repella- 
tur.  At  Sylvest. ,  Juramentum ,  2,  q.  3,  dicit 
sufficere    evidentiam  facti   cum  notorietate. 


734 


LIB.  III.  DE  JURAMENTI  PR/ECEPTIS,  ET  PECCATIS  EIS  CONTRARHS. 


20.  Sed  ©go  existimo  in  foro  conscientise  ne- 
minem  teueriadse  abstinendum  a  jurando  ite- 
rum,  etiam  in  judicio,  propter  perjurium  an- 
tea  commissum ,  donec  per  exceptionem  vel 
accusationem  repellatur.  Tum  quia  in  canoni- 
bus  fere  semper  dicitur ,  ut  isti  removeantur, 
ut  in  d.  c.  Si  quisconvictus,  vel,  ut  in  testimo- 
nium  non  recipiantur,  ut  in  d.  c.  Quicumque  , 
vel,  ut  eorum  testimonium  infirmetur,  sicut  in 
simili  dicitur  in  c.  Non  potest,  2,  q.  7,  vel  di- 
citur  esse  repellendus ,  etiamsi  emendatus  sit, 
ut  in  c.  Testimonium,  de  Testib.  ;  ergo  ex  vi 
canonumuon  tenenturipsi  sese  abstrabere,  do- 
nec  repellantur.  Tum  etiam  quia  illa  est  quse- 
dam  pcena,  quse  non  incurritur,  nisi  ipso  jure 
imponatur  ;  nullibi  autem  invenitur  ita  impo- 
sita.  Et  maxime  quia  fundata  est  in  prsesum- 
ptione,  seu  timore,  quod  iterum  pejerabit, 
qui  semel  fuit  perjurus,  quse  prsesumptio  in 
conscientia  eessat,  dum  quis  babet  animum 
vere  jurandi.  Unde  licet  in  cap.  Parvuli,  22, 
q.  5,  dicatur  :  Qui  semel  pejeratus  fuerit ,  nec 
testis  sitpost  hoc,  nec  ad  sacramentum  accedat, 
nec  in  sua  causa,  vel  alterius  jurator  existat, 
per  boc  non  imponitur  obligatio  in  conscien- 
tia  ipsi  perjuro,  ut  ad  jurandum  postea  non 
accedat,  sed  solum  ut  possit  et  debeat  repelli. 
Unde  colligo,  etiam  in  foro  externo,  si  talis 
perjurus  de  facto  admittatur,  ejus  testimonium 
non  esse  nullum  ipso  jure,  quia  nullibi  inve- 
nio  factum  irritum  talem  actum  in  pcenam 
prsecedentis  criminis.  Oportet  ergo  ut  perju- 
rus  per  sententiam  judicis  repellatur,  vel  in- 
babilis  ad  testificandum  declaretur,  et  ita  quo- 
ad  banc  partem  censeo  esse  veriorem  opinio- 
nem  Soti,  quam  videtur  etiam  Arcbid.  docuis- 
se,  licet  sub  dubio. 

21 .  Quale  debeat  esse  perjurium,  ut  quis  in- 
lialilis  reddatur  ad  testificandum. — Quale  ve- 
ro  debeat  esse  perjurium,  propter  quod  ali- 
quis  repelli  potest,  in  dictis  canonibus  non 
declaratur,  sed  indistincte  loquuntur;  vide- 
tur  autem  maxiuie  intelligi  de  perjurio  in 
judicio,  vel  in  solemni  pacto  et  promissione, 
vel  certe  etiam  sufficiet  publica  infamia,  quod 
talis  bomo  soleat  perjurare  quocumque  mo- 
do,  et  fortasse  boc  voluit  Sylvester  significa- 
re.  Semper  tamen  intelliguntur  excepta  per- 
juria,  vel  per  injuriam,  vel  per  metum  extor- 
ta,  vel  quse  solet  reus  committere  interroga- 
tus  in  judicio,  quia  hsec  perjuria  excusationem 
habent,  et  solum  Deum  habent  ultorem,  sal- 
tem  quoad  pcenam  ordinariam.  Vid.  Covar. 
supra,  etJuli.  Clar.  supra,  n.  12,  et  lib.  5, 
§ult.,  q.  45,  n.   10. 


22.  Aliquce pcence  qum  injungi  possunt  perju- 
ris. — Sexto  tandem  possunt  hic  annumerari 
aliee  pcen»,  quse  per  bominem  juxta  canones 
injungi  possunt  propter  perjurium.  Prima  et 
prsecipua,  pro  clericis  poni  solet  depositio, 
quae  expresse  habetur  in  cap.  Preslyter,  81 
d.,  et  in  c.  Cum  non  al)  Jiomine,  de  Jud.  Quid 
autem  ibi  significet  verbum  deponendus  est, 
id  est,  an  rigorosam  depositionem,  quse  per- 
petuam  remotionem  ab  altari  significat,  ut 
indicatur  in  cap.  At  si  clerici,  de  Jud.,  vel 
latius,  ut  comprehendit  aliquando  suspensio- 
nem,  non  pertinet  ad  nos  nunc  disputare; 
credo  tamen,  juxta  gravitatem  et  circum- 
stantiam  perjurii,  posse  in  hoc  judicem  arbi- 
trari,  gravissimumque  debere  esse  perjurium, 
propter  quod  depositio  simpliciter  imponenda 
sit.  Quod  autem  hsec  depositio  possit  esse  per- 
petua,  aperte  declaratur  in  c.  Si  Episcopus, 
d.  50.  De  suspensione  autem  ab  officio  et  be- 
neficio,  loquitur  c.  Pervenit,  de  Fidejuss. 

23.  Hinc  secundo,  et  quasi  a  fortiori  po- 
test  perjurus  beneficio  privari,  quia  haec  pri- 
vatio  qusedam  partialis  depositio  est,  scilicet 
a  beneficio.  Et.  colligitur  ex  c.  Querelam,  de 
Jurejuran.,  ubi  iegipossunt  expositores,  prse- 
cipue  Panormit.  et  Covar.  supra,  1  p.,  §  2,  n. 
2  et  sequentibus ;  et  Bernard.  Diaz,  in  Pract. 
c.  92;  et  Angel.,  verb.  Perjurium,  n.  11,  ubi 
dicit,  hanc  pcenam  non  esse  extendendam  ad 
fractionem  fidei  vel  promissionis,  quaudo 
juramento  confirmata  non  est,  cum  Arch., 
Anton.  et  Card.,  quosrefert.  Quorum  opinio 
mihi  placet,  quia  extensio  non  admittitur  in 
pcenis  sine  jure  expresso,  quod  hic  non  inve- 
nitur,  nisi  tam  acerba  sit  fidei  violatio,  ut  in- 
ter  capitalia  crimina  computari  possit.  De  il- 
lis  enim  criminibus  in  generali  loquuntur  in- 
terdum  dicta  jura.  In  quo  casu  habere  posset 
locum  opinio  Joan.  Andr.,  Hostiens.  et  Abb., 
in  d.  c.  Querelam,  sentientium  coutrarium. 
Sed  rarissime  (ut  existimo)  invenitur  fractio 
fidei  tam  gravis,  sine  interventu  perjurii. 

24.  Tertio,  statuunt  canones,  ut  pro  perju- 
rio  gravissima  pcena  imponatur,  uon  minor 
quam  pro  adulterio  vel  homicidio,  aut  aliis 
capitalibus  criminibus,  ut  dicitur  in  c.  ult., 
22,  q.  1,  et  olim  imponebatur  pcenitentia  je- 
junii  in  pane  et  aqua  per  quadraginta  dies, 
et  prseterea  alia  septennis  pcenitentia,  c.  Qui- 
cumque,  6,  q.  1 .  Imo  ibidem  additur,  ut  nun- 
quam  sit  perjurus  sine  pcenitentia,  commu- 
nio  tamen  illi  non  denegetur.  De  his  pcenis 
legi  possunt  alia  decreta,  22,  q.  5,  per  totam  ; 
et  Selva,  tractat.  de  Jurejurando,  4,  q.   7. 


INDEX  CAPITUM  LIBRI  QUARTI 


DE  ADJURATIONE. 


Cap.  I.  An  adjuratio  sit  proprius  actus  Cap.  III.  Possitne  adjuratio  fieri  etiam 

religionis.  per  creaturas. 

Cap.  II.  De  rebus  quce  possunt  sancte  Cap.  IV.  De  peccatis  quce  in  adjuratione 

et  religiose  adjurari.  inveniri  possunt. 


LIBER  QUARTUS 


DE  ADJURATIONE. 


Hunc  actum  posuit  D.  Thomas  inter  exter- 
nos  actus  religionis  2.  2,  q.  90,  ethabere  po- 
test  rationem  formalem  distinctam  a  reliquis; 
habetque  quamdam  affinitatem  cum  jura- 
mento,  sicut  in  voce,  ita  etiam  in  invocatio- 
ne  nominis  Dei ,  ideoque  convenienter  in 
hunc  locum  cadit  de  illo  disputatio.  Qua?  licet 
brevis  et  facilis  sit,  prsetermitti  omnino  non 
debuit,  tum  propter  malerise  complementum, 
tum  quia  et  ad  nonnullos  casus  morales ,  et 
ad  occurrendum  aliquibus  hsereticis  utilis  es- 
se  potest.  Primo  ergo  explicabimus  quid  sit 
hsec  adjuratio,  et  cur  inter  actus  religionis 
ponatur.  Deinde  videbimus  quee  res  et  quo- 
modo  adjurari  possint;  ac  demum  constabit 
quid  vitii  vel  superstitionis  in  hoc  genere  ac- 
tionis  misceri  possit. 

GAPUT  I. 

UTRUM  ADJURATIO  SIT  PROPRIUS  ACTUS  RICLIGIONIS, 
VEL   QUID  SIT  ? 

1 .  Significationes  verbi  adjuratio . — Impri- 
mis  circa    verbum    adjurandi    cavenda   est 


sequivocatio  ;  interdum  enim  accipitur  in  ea- 
dem  significatione,  qua  verbum  jurandi,  so- 
lumque  per  illam  prsepositionem  ad,  denota- 
tur  queedam  vehementia  et  firmitas  in  jura- 
mento  prasstando,  ut  exLatinis  constat.  Apud 
eos  vero  non  est  in  usu  adjurationis  nomen, 
licet  inveniatur  nomen  dbjurationis,  quod  ju- 
ramentum  quoddam  negativum  significat , 
cum,  scilicet,  aliquis  jurat  se  non  fecisse,  vel 
non  esse  facturum  aliquid.  Adjuratio  vero  in 
prsesenti  non  significat  ipsum  actum  jurandi. 
Unde  in  alia  significatione  ,  adjurare  idem 
est  quod  obtestari  aut  imprecari,  per  sacram 
invocationem.  Et  in  hoc  usu  invenitur  heec 
vox  in  Scriptura  ,  et  apud  Patres  Latinos  an- 
tiquissimos.  Lactantius,  1.  A,  c.  17,tractans 
de  virtute  crucis ,  inquit :  Quanto  furori  sit 
dcsmonibus  hoc  signum,  sciet,  qui  viderit,  qua- 
tenus  adjurati  per  Christum  dcemones  de  cor- 
poribus,  quce  oisederint,  fugiant ;  et  Tertul., 
in  Apolog.,  c.  32  :  Dcemones  adjurare  consue- 
mmus ,  ut  illos  de  hominibus  exigamus.  Et 
Cyprian.  ,  in  lib.  de  Idol.  vani. ,  circa  med., 
et  ad  Demetriad.,  ait  :  0  si  audire  velles  eos 
(id  est,  dsemones),  quando  a  nobis  adjuran- 


736 


LIB.  IV.  DE  ADJURATIONE. 


tur,  et  torquentur  spiritualibus  flagris;  et  in- 
ferius  ex  Scriptura  hanc  eamdem  rem  com- 
probabimus.  Tertio  addi  potest  adjurare ,  in- 
terdum  significare  idem  quod  ad  jurandum 
inducere  ,  seu  aliquid  sub  juramento  postu- 
lare,  ut  significavit  Greg.  Nyssen.,  orat.  4  et 
13  in  Cant.,  circa  illa  verb.  c.  2  et  5  :  Adjuro 
vos,  filia?  Jerusalem,  etc,  et  alia  graviora  lo- 
ca  Scripturae  mfra  referemus.  In  preesenti  au- 
tem  non  ita  sumitur,  sed  in  secunda  tantum 
significatione. 

2.  Ad  quas  personas  dicat  respectum  adju- 
ratio.  —  Atque  ex  hac  vocis  significatione 
intelligitur  primo ,  in  adjuratione ,  prseter 
personam  adjurantem  ,  duas  alias  interve- 
nire  :  unam,  quae  adjuratur,  aliam  per  quam 
adjuratur.  Hoc  patet  ex  verbis  Principis  Sa- 
serdotum  ad  Christum ,  Matt.  26  :  Adjuro  te 
per  Deum  vivuon;  loquebatur  enim  ad  Chris- 
tum,  et  illum  adjurabat ;  interponebat  autem 
Dei  vivi  auctoritatem,  qua  Christus  permotus, 
veritatem  confitendo,  suae  interrogationi  res- 
ponderet.  Includit  ergo  adjuratio  respectum 
ad  duplicem  personam  :  ad  unam  quidem 
tanquam  ad  eam  quse  inducitur,  vel  impelli- 
tur  ad  aliquid  agendum  vel  non  agendum,  et 
ideo  illa  denominatur  passive  adjurata  ;  ad 
aliam  vero,  ut  ad  eam  quse  interpomtur  ut 
simul  rogans  vel  imperansmajori  auctoritate, 
ut  efficacius  persona  adjurata  inclinetur  ad 
id  faciendum  quod  ab  ea  poslulatur,  et  ideo 
illa  persona  non  dicitur  adjurari ,  sed  per  il- 
lam,  vel  propter  illam  altera  adjurari.  Unde 
persona  adjurata  est  quasi  materiale  objec- 
tum  illius  actus,  ut  adjuratio  est,  nam  circa 
illam  directe  versatur,  et  illam  passive  deno- 
minat,  ut  dixi,  tanquam  subjectum,  seu  ma- 
teriam  circa  quam  versatur.  Altera  vero  per- 
sona,  per  quam  fit  adjuratio,  videtur  sehabe- 
re  per  modum  objecti  formalis  respectu  ad- 
jurationis,  quia  per  illam  seu  propter  illam 
fit. 

3.  Adjurationem  esse  actum  Jionestum  ex 
suo  genere. —  Quw  conditiones  requirantur,  ut 
adjuratio  sit  honesta.  — =_Secundo  sequitur  ex 
hac  declaratione ,  actum  hunc  in  suo  genere 
honestum  esse,  si  circa  debitam  materiam,  et 
cum  reliquis  circumstantiis  fiat.  Probatur 
primo  ex  Scriptura,  quia  interdum  fiebat  ad- 
juratio  auctoritate  Dei,  Num.  5 ,  ubi  de  mu- 
liere  suspecta  de  adulterio  dicitur  :  JSt  ad.ju- 
rabis  eam.  Quamvis  enim  aliqui  censeant  ad- 
jurandi  verbum  ibi  in  tertia  significatione 
sumi,  ut  idem  esset  adjurare  adulteram  quod 
maledictionibus  eam  subjicere ,  et  per  exe- 


crationem  illam  ad  jurandum  inducere,  nihi- 
lominus  existimo,  illam  fuisse  quamdam  ad- 
jurationem  propriam,  sicut  nunc  de  illa  lo- 
quimur,  ut  infra  declarabo.  Sancti  etiam  viri 
solent  adjurationibus  uti ,  ut  de  Abraham  le- 
gitur,  Gen.  24,  et  de  Jacob.,  Gen.  50,  quas 
etiam  fuisse  proprias  adjurationes  infra  osten- 
dam.  Usus  etiam  Ecclesise  manifestus  est. 
Ratione  vero  declaratur  coroUarium ,  quia 
duas  habitudines  (ut  dixi)  includit  adjuratio  : 
utraque  autem  potest  esse  honesta ;  ergo  et 
tota  actio.  Minor  declaratur,  nam  adjuratio 
respectu  personae  adjuratae  est  inductio  quse- 
dam ;  hsec  autem  erit  honesta,  si  tria  obser- 
ventur.  Primum  est,  ut  ad  actionem,  vel 
omissionem  de  se  bonam,  seu  quaa  bene  fieri 
possit,  inducatur,  alias  esset  prava  et  inordi- 
nata  inductio.  Secundum  est,  ut  fiat  debito 
modo;  potest  enim  inductio  fieri  vel  rogando 
tantum,  et  amice  petendo,  vel  imperando  et 
quasi  cogendo,  vel  objurgando  ;  hos  enim 
duos  modos  distinxit  D.  Thomas,  d.  art.  1 ; 
licet  alii  solam  inductionem  aut  imperium 
in  virtute  alicujus  superioris  velint  esse  ad- 
jurationem ;  nam  alia,  quse  fit  rogando,  magis 
pertinet  ad  obsecrationem ,  ut  videre  licet  in 
Abulen.,  Matth.  8,  q.  112.  Sed  non  oportet 
de  nomine  contendere ,  quia  nihil  impedit 
eamdem  actionem  diversis  respectibus  obse- 
crationem  et  adjurationem  appellari,  ut  infra 
declarabo.  Ex  illis  ergo  duobus  adjurandi 
modis  unus  esse  potest  accommodatus  uni 
personae,  alius  vero  alteri.  Debet  ergo,  qui 
adjurat,  observare  et  conditionem  personse 
quam  adjurat,  et  habitudinem  seu  proportio- 
nem,  vel  potestatem  quam  respectu  illius  ha- 
bet,  et  juxta  illius  exigentiam  modum  adju- 
randi  seu  inducendi  tenere ,  et  ita  honesto 
modo  fiei  adjuratio,  ut  in  capite  sequenti, 
descendendo  adsingulaspersonas  adjurabiles 
(  ut  sic  dicam  ) ,  distinctius  explicabimus. 
Tertia  conditio  esse  potest,  ut  inductio  ha- 
beat  justam  et  rationabilem  causam ,  quse  in 
omni  fere  negotio  vel  humana  actione  neces- 
saria  est.  Simili  modo,  observandus  est  de- 
bitus  modus  respectu  ejus,  per  quem  adjura- 
tio  fit ;  ille  enim  interponitur,  ut  det  auclori- 
tatem,  favorem,  vel  virtutem,  inductioni  alte- 
rius;  ergo  etiamrespectuilliusnecessariumest 
ut  inductio  sit  honesta,  et  proportonata  con- 
ditioni  ejus.  Si  ergo  hsec  observentur,  ut  fa- 
cile  fieri  potest,  adjuratio  erit  honesta.  Qualis 
autem  sit  haec  honestas,  et  quomodo  obser- 
vanda  sit,  in  sequentibus  fiet  manifestum. 
4.  Adjuratio  non  tiabet  specialem  rationem 


CAP.  1.  AN  ADJUIUTIO  SIT 

religionis  respectu  pcrsona?  acljuratte.  —  Ter- 
tio  sequitur  ex  dictis,  adjuratiouem  non  ha- 
bere  specialem  rationem  actus  religionis  ex 
habitudine  ad  personam  adjuratam.  Proba- 
tur,  quia  religio  habet  Deum  pro  objecto  ; 
ergo  omnis  aclus  religionis  ut  sic  debet  circa 
Deum  versari ;  sed  adjuratio,  ut  respicitper 
sonam  adjuratam ,  non  versatur  per  se  lo- 
quendo  circa  Deum,  sed  circa  creaturas,  ni- 
mirum  homines  vei  deemones,  ut  exemplisad- 
ductis  constat,  et  in  sequenti  capite  latius  di- 
cetur  ;  ergo  adjuratio  non  habet  quod  sit  reli- 
gionis  actusex  parte  pcrsonse  adjuratse.  Dices: 
interdum  potest  Deus  ipse  adjurari;  ergotunc 
saltem  pcrtinebit  adjuratio  etiam  secundum 
illum  respectum  ad  virtutem  religionis.  Res- 
ponderi  potest  negando  consequeutiam,  quia 
etiam  tunc  non  attingitur  Deus  ut  Deus,  sed 
secundum  quamdam  generalem  ralionem,  quse 
potest  esse  communis  Deo  et  creaturis.  Verius 
tamen  dieitur  tunc  quidem  actum  illum  se- 
cundum  illam  habitudinem  pertinere  ad  reli- 
gionem,  sed  non  esse  actum  ab  oratione  seu 
petitione  distinctum.  Adjuramus  enim  Deum 
petendo  aliquid  ab  ip?o  propter  ipsum ;  quia 
non  possumus  recte  inducere  Deum  ad  aliquid 
agendum,  nisi  humihter  ab  ipso  deprecando; 
ergo,  licet  illamet  actio  sub  alio  respectu  adju- 
ratiu  dicalur,  ut  attingit  Deum  adjuratum 
non  est  nisi  qusedam  oratio.  Unde  si  quis  in- 
terroget,  quando  persona  adjurata  est  creata, 
quam  honestatem  possit  habere  adjuratio  res- 
pectu  illius,  cum  honestatem  religionis  non 
habeat ,  respondeo  breviter  cum  proportione 
esse  declarandam.  Nam  potest  esse  honesta 
petitio  humanae  amicitise,  si  sit  ad  hominem 
eequalem ;  vel  misericordia3,  seu  cujusdam 
observantise,  si  sit  ad  superiorem  ;  vel  justi- 
tise,  si  sit  ad  snbditum ;  vel  potest  esse  duliee, 
et  suo  modo  religionis,  si  sit  ad  Sanctos  cum 
Christo  regnantes,  eo,  scilicet,  modo  quo  illos 
ex  religione  oramus;  vel  denique  potest  esse 
quidam  actus  fidei  et  confessiouis  ejus,  si  sit 
ad  dsemones,  ut  in  capite  sequenti  deelara- 
bimus. 

5.  Adjurationem  esse  actum  religionis  res- 
pectu  persona?,  per  quam  altera  adjuratur.  — 
Quarto  infero  ex  dictis,  adjurationem  esse  ac- 
tum  religionis  respectu  personse ,  per  quam 
seu  propter  quam  altera  adjuratur,  quando 
adjuratio  per  Deum  ipsum  fit.  Supponimus 
quidem  ex  proprietate  vocis  supra  explicata, 
et  usu  ipsius  rei,  adjurationem  per  Deum  fie- 
ri ;  nihil  enim  est  frequentius  quam  aliquid 
ab  alio  petere  per  Deum,  vel  propter  amorem 

XIV. 


PROPRIUS  ACTUS  RELIGIONIS.  737 

Dei ;  illa  ergo  est  arljuratio  hominis  per  Dcum . 
Ille  ergo  actusnon  cstreligionis  exhabitudine 
ad  hominem  adjuratum;  ergo  oportet  ut  il- 
Jam  rationem  participet  ex  habitudine,  quam 
habet  ad  Deum,  per  quam  alter  adjuratur. 
Dices  :  etiam  sub  illo  respectu  non  videtur  esse 
actus  religionis,  quia  religio  attingit  Deum,  ut 
personam  circa  quam  versatur;  sed  adjuratio 
non  ita  respicit  eum  per  quem  fit,  sed  eum 
cui  fit,  ut  dictum  est ;  ergo  nullo  modo  est 
actus  religionis.  Respondeo,  adjurationcm 
dupliciter  considerari  posse  :  primo,  quasi 
materialiter  in  ratione  petitionis  vel  jussioni<?, 
aut  alia  simili;  secundo,  in  formali  ratione 
cnltus.  Priori  modp  versatur  circa  personam 
adjuratam,  et  ut  sic,  fatemur  non  esse  actum 
religionis,  vel,  si  aliquando  est,  non  esse  dis- 
tinctum  ab  oratione,  ut  diximus.  Posteriori  au- 
tem  mono  dicimus  versari  circa  Deum,  non  ut 
circapersonam  adjuratam,  sed  cultam;  quando 
enim  aliquid  per  Deum  petimus,  in  hoc  ipso 
honorem  et  cultum  tribuimus  Deo,  quia  ejus 
auctoritatem  aut  veritatem  sufficere  profite- 
mur,  ad  ojbtinendum  id  quod  intendimus ;  er- 
go  ut  sic  actus  ille  religionis  est. 

6.  Confirmatur  ac  declaratur  primo,  quia 
in  illo  actu  nomen  Dei  assumimus;  ergo  in 
illo  servandum  est  prseceptum  illud  :  Non  as- 
sumes  nomen  Dei  tui  in  vanum;  at  prseceptuni 
illud  religionis  est,  ut  est  apud  omnes  recep- 
tum.  Et  patet,  quiaad  nullam  aliam  virtutem 
pertinet  observare,  ut  actus  ille  cum  debita 
reverentia  Dei  fiat;  ergo  ut  sic,  actus  est  reli- 
gionis.  Tandem  hac  ratione,  exorcismi  eccle- 
siastici  inter  actus  religionis  computantur, 
quia  sunt  adjurationes  quoedam;  non  sunt  au- 
tem  religionis,  ut  versantur  circa  res  adjura- 
tas,  quae  maxime  solent  esse  deemones,  ut  op- 
time  declaravit  Tertullianus,  c.  32,  Apolog., 
dicens  :  Dwmones  adjurare  consuevimus,  non 
pejerare,  ut  illis  divinitatis  honorem  confera- 
mus.  Est  ergo  exorcismus  actus  religionis, 
quatenus  in  cultum  Dei  cedit,  eo  quod  virtuti 
ejus  nitatur. 

7.  Adjurationem  esse  specialem  aciumreli- 
gionis  distinctum  a  reliquis. —  Quinto  infero, 
adjurationem  esse  specialem  actum  religionis 
distinctum  a  reliquis.  Probatur,  quia  modus 
divini  cultus,  qui  in  eo  invenitur,  distinctus 
est  a  reliquis,  ut  ex  proxime  dictis  facile  in- 
telligi  potest.  Magis  vero  declarabitur  confe- 
rendo  illum  cum  oratione  et  juramento,  cum 
quibus  videri  potest  habere  aliquam  affinita- 
tem  ;  nam  a  cseteris  tam  clare  distinguitur, 
ut  nulla  collatione  cum  illis,  vel  explicatioue 

47 


738 

opus  esse  videatur. 


LIB.  IV.  DE  ADJURATIONE. 
juratio  ergo  ab  ora-     ab  eo  exegit  juramentum,  ut 


tione  manifeste  distinguitur,  quia  per  oratio- 
nem  aliquid  a  Deo  petimus ;  per  adjurationem, 
ut  talis  est,  non  petimus  a  Deo,  sed  petimus 
propter  Deum,  quod  longe  diversum  est.  Imo 
interdum  non  petimus,  sed  imperamus,  invir- 
tute  Dei,  vel  nominis  ejus;  multum  ergo  diffe- 
runt  bi  actus  etiam  in  suo  esse  reali.  Unde 
etiam  differunt  in  peculiari  ratione  cultus. 
Nam  per  orationem  profitemur  Deum  esse 
auctorem  bonorum  omnium,  cujus  ope  et  au- 
xilio  indigeimis;  per  adjurationem  autem  pro- 
fitemur  tantam  esse  Dei  auctoritatem,  vel  vir- 
tutem,  vel  bonitatem,  ut  quilibet  ejus  nomine 
audito  moveri  debeat  ad  prsestandum  quid- 
quid  propter  Deum  ab  illo  postulatur. 

8.  In  quo  convenianl  juramentum  et  adjura- 
tio.  —  In  quo  differant.  —  Cum  juramento 
vero  habet  adjuratio  quamdam  convenientiam 
in  hoe,  quod  sicut  juramentum  adbibetur  ad 
dandam  auctoritatem  assertioni,  vel  firmita- 
tem  promissioni;  ita  adjuratio  fit  ad  dandam 
efficacitatem  postulationi  aut  jussioni.  Unde 
sicut  juramentum  non  pertinet  ad  religionem 
propter  respectum  ad  personam  cum  ;qua  lo- 
quimur.  sed  propter  respectum  ad  personam 
quam  interponimus  ad  dandam  auctoritatem 
locutioni  nostra5,cujusreverentiam  et  hcnorem 
observat  religio,,  ita  cum  proportione  se  babet 
adjuratio,ut  explicatum  est.Nihilominus  tamen 
di^EeWnt,.  quia  per  juramentum,  aut  divina 
veritas  ad  assertionem  confirmandam,  aut  ma- 
jestas  et  auctoritas  Dei  ad  firmandam  promis- 
sionem  adducitur ;  per  adjurationem  vero  so- 
lum  interponitur  Deus  ut  objectum  amoris, 
vel  timoris  alterius,  quem  adjuramus,  ut  inde 
vel  timore  vel  amore  moveatur  ad  faciendum 
aliquid.  Constat  autem  hus  csse  rationes  valde 
diversas,  tam  in  esse  rei  et  intellectualis  ope- 
rationis,  quam  in  ratione  cultus ;  ergo.  Unde 
supra  explicatum  est,  aliter  observandam  esse 
reverentiam  Deo  debitam  in  juramento  asser- 
torio,  per  quod  Deus  inducitur  ut  testis  enun- 
ciationis ;  aliter  in  promissorio,  in  quo  se  ha- 
bet,  ut  dans  auctoritatem  promissioni.  Sic  er- 
go  differt  ab  utroque  juramento  adjuratio, 
per  quam  solum  inducitur  Deus  ut  movens 
aiterum,  seu  dans  efficaciam  jussioni  aut  pe- 
titioni;  nam  per  hunc  modum  mnlto  minus 
divinam  auctoritatem  interponimus.,  et  quasi 
pignoramus.,  ut  sic  dicam,  quarn  per  superio- 
res.  ut  constat. 

9.  Objici  vero  potest*  nam  Genesis  24  dixit 
Abraham  servo  suo  :  Pone  manum  tuam  sub- 
ter  femwr  meuin,  ut  adjurem  te.  Et  tamen  ibi 


ipsemet  Abra- 
ham  paulo  inferius  declaravit,  dicens  :  Sin 
autem  mulier  noluerit  sequi  te,  non  teneleris 
juramento.  Et  subdit :  Posuit  ergo  servus  ma- 
num  sub  femore  Abraham,  et  juravit  illi  su- 
per  sermone  hoc;  et  infra  dixit  idem  servus  : 
Adjuravit  me  dominus  meus.  Ergo  jurare  et 
adjurare  idem  sunt,  et  consequenter  adjuratio 
non  est  actus  a  juramento  distinctus.  Simili- 
ter  Genes.  47,  Jacob  dixit  ad  Joseph  :  Pone 
manum  tuam  sub  femore  meo,  et  /acies  mihi 
misericordiam  et  veritatem  ut  non  sepelias  me 
■in  JEgypto  ;  et  infra  :  ResponditJoseph  :  Ego 
faciam  quod  jussisti ;  et  ille  :  Jura  ergo,  in- 
quit,  mihi.  Et  tamen  c.  50  dicit  idem  Joseph  : 
Eo  quod  pater  meus  adjuraverit  we;sunt  ergo 
idem.  Idem  sumitur  ex  1  Esdr.  ult.,  ibi  :  Et 
adjuravit  principes  Sacerdotum,  et  Levitarum, 
ut  facerent  secundum  verbum  hoc ,  et  jurave- 
runt.  Denique  Josue  2  et  5,  adjurare  nihil 
aliud  esse  videtur,  nisi  ad  juraudum  indu- 
cere. 

10.  Opinio  aliquorum.  —  Propter  hsec  di- 
cunt  abqui,  quoties  juramentum  promisso- 
rium  ab  tdiquo  exigitur,  intervenire  adjura- 
tionem,  et  talem  adjurationem  factam  esse  in 
omnibus  citatis  locis  :  nihilominus  tamen  ad- 
dunt,  non  confundi  adjurationem  cum  jura- 
mento,  quia  potest  fieri  adjuratio,  non  exi- 
gendo  juramentum,  ut  quotidie  fit  a  pauperi- 
bus  postulantibus  propter  Deum,  et  ex  dicen- 
dis  evidenter  constabit.  Sed  sicut  hoc  poste- 
rius  certum  est,  ita  etiam  prius  non  est  neces- 
sanum;  nam  sine  dubk)  adjuratio  et  petitio 
juramenti  etiam  promissorii  formaliter  diver- 
sa  sunt.  Unde  D.  Thomas,  d.  q.  90,  art.  1 ,  ad  3, 
dixit  adjurare  non  esse  ad  jurandum  inducere. 
Quocirca  sicut  adjuratio  separabilis  est  a  jura- 
mento  promissorio,  ita  et  hoc  juramentum 
peti  potest  sine  adjuratione,  ut  quotidie  in 
contractibus  et  judiciis  fieri  videtur ;  et  ratio 
est,  quia  potest  quis  ab  alio  petere,  ut  cum  ju- 
ramento  se  obliget,  non  interpouendo  alio 
modo  ex  parte  sua  divinum  nomen.  Igitur  si 
aliquando  sola  petitio  juramenti  promissorii 
adjuratio  vncatur,  ut  videtur  esse  iu  illo  loco 
Jos.  2,  verbum  adjurandi  sequivoce  transfer- 
tur  ad  significandum  idem  quod  ad  jurandum 
inducere.  Aliquandovero  et  ssepe  possuut  illa 
duo  conjungi,  ut  videtur  fuisse  in  aliis  locis 
citatis;  nam,  ut  dixi,  adjuratio  potest  variis 
modis  fieri,  scilicet  rogando_,jubendo,  cogen- 
do.  Inter  alios  ergo  modos  unus  est,  exigere 
fcedus  et  obligationem  ab  illo  qui  inducitur 
ad  aliquid  faciendum ;  et  aliquando  ad  majo- 


CAP.  II.  DE  REBUS  QU/E  POSSUNT 
rem  firmitatem  potest  exigi  jurarnentum,  ut 
in  pracdictis  locis  factum  est.  Conjunguntur 
ergo  ibi  adjuratio  et  jurameutum  ;  semper  ta- 
men  manent  distinctse  quoad  proprias  ratio- 
nes  suas,  et  videtur  adjuratio  prsecedere,  et 
progredi  usque  ad  juramenti  petitionem.  Si- 
cut  prius  dicitur  Jacob  adjurasse  Josepb,  et 
Joseph  obtulisse  se  facturum  id  de  quo  adju- 
ratus  fuerat,  et  nibilominus  addidit  Jacob  : 
Jura  ergo  mihi ;  ritus  enim  ille  ponendi  ma- 
num  sub  femore,  licet  adbiberetur  in  jura- 
menlo,  ut  supra  lib.  1  visum  est,  potuit  ta- 
men  idem  ritus  in  adjuratione  adbiberi.  Pe- 
tebatur  enim  simul  juramentum,  quia  ex  pro- 
missione  facta  cum  adjuratione  petentis,  non 
tanta  obligatio  nascitur,  quanta  si  juramento 
firmetur.  Sic  etiam  intelligo  adjurationem  il- 
lam,  quse  circa  adulteram  fiebat,  Num.  5,  nam 
ab  illa  in  nomine  Dei  petebatur,  ut  veritatem 
aperiret,  tum  ex  reverentia  prsesentiee  Domi- 
ni,  juxta  illud  :  Cum  steterit  mulier  in  con- 
spectu  Domini,  etc;  tum  etiam  ex  timore  di- 
vinee  justitise  et  comminatione  ejus,  quse  per 
maledictiones  significatur ,  ut  legimus  1  Reg. 
14,  ubi  Saul  populum  adjurasse  dicitur  sub 
maledictione  illi  imperando.  Sic  ergo  adjura- 
batur  suspecta  de  adulterio,  et  verisimile  est 
ibi  etiam  fuisse  exactum  a  femina  juramen- 
tum  execratorium,  quia  non  solum  sacerdos 
maledicta  proferebat,  dicens  :  Sin  autem  dc- 
clinasti  a  viro  tuo,  Jds  maledictionibus  subja- 
cebis  :  Det  tibi  Dominus  in  maledictionem,  sed 
etiam  mulier  cogebatur  respondere  :  Amen, 
Amen,  virtute  jurans  ut  sibi  talia  evenirent, 
si  tale  quid  commiserat.  lnterveniebat  ergo 
ibi  propria  adjuratio,  qualis  a  nobis  descripta 
est,  licet  modus  contestandi  divinam  virtutem 
singularis  fuerit,  et  tandem  per  jurationem 
consummaretur. 

CAPUT  II. 

QUJE  RES  P0SSINT  SANCTE  AC  RELIGIOSE  ADJURARI. 

1.  Quce  persona  interveniant  in  adjuratio- 
ne.  —  Tres  personae,  seu  supposita  in  adjura- 
tione  interveniunt:  quse  adjurat,  quse  adjura- 
tur,  et  per  quam  fit  adjuratio,  qua3  non  sunt 
quidem  semper  distinctse  in  re,  ut  vidimus, 
distinguuntur  tamen  babitudine,  et  frequen- 
tius  re  ipsa,  ideoque  necesse  est  exponere  in 
quas  res  vel  personas  possit  talis  babitudo  vel 
ratio  convenienter  cadere.  Non  est  vero  quod 
circa  personam  adjurantem  immoremur,  nam 
constat  imprimis  fieri  non  posse,  nisi  per  in  - 


SANCTE  ET  P.ULIGIOSE  ADJURAftl.  739 

tellectualom  vel  rationalem  naturam,  quia  pe- 
titio  et  imperium  suut  actus  rationis;  et  cum 
additur  adjuratio,  seu  obtcstatio,  aut  commi- 
natio,  multo  magis  necessaria  est  vis  rationis. 
Deinde  clarum  est  bomines  posse  adjurationi- 
bus  uti,  ut  constat  ex  dictis  in  preecedenti 
capite,  et  usu,  et  qnia  ad  hoc  habent  sufficien- 
tem  cognitionem  et  discursum.  Hic  vero  prse- 
cipue  agimus  de  adjuratione,  quse  ab  homine 
ft%  et  potissimum  de  illa,  quse  supernaturali 
cognitione  et  gratia  procedit.  Denique  etiam 
constat,  superiores  creaturas  intellectuales  pos- 
se  adjurare,  ut  de  ipso  etiam  dsemone  dicitur, 
Marc.  5,  adjurasse  Christum:  Adjuro  te  per 
Deum,  ne  me  torqueas  ;  unde  a  fortiori  Angeli 
sancti  possunt  homines  adjurare,  imo  et  Deus 
ipse,  ut  ex  dicendis  constabit.  Itaque  de  adju- 
raute  nulla  est  peculiaris  difficultes.  An  vero 
in  aliquibus  hominibus  sit  in  hoc  peculiaris 
aliqua  virtus,  preesertim  respeclu  dsemonum, 
infra  dicemus. 

2.  Persona  adjurata  debet  esse  distincta  ab 
adjurante. —  Circa  personam  autem,  seu  rem 
quse  adjurari  potest,  supponendum  est  debere 
esse  personam  distinctam  ab  adjurante,  quia 
sicut  nemo  seipsum  rogare  aut  deprecari  po- 
test,  ita  etiam  nec  adjurare.  Dices,  posse  ali- 
quem  sibi  imperare,  et  adjurationem  etiam 
fieri  posse  imperando;  poterit  ergo  saltem  hoc 
modo  aliquis  seipsum  adjurare.  Respondeo 
tunc  imperio  adjungi  adjurationem,  quando 
voluntas  imperati  non  est  omnino  in  potestate 
imperantis,  et  ideo  iste  indiget  quasi  favore 
numinis  superioris  ad  extorquendam  ab  alio 
obedientiam ;  at  vero  cum  homo  sibi  imperat, 
habet  in  manu  sua  voluntatem  suam,  imo 
imperii  sui  efficacia  ex  sua  voluntate  depen- 
det;  illud  enim  imperiumsui  efficax  est,  quod 
ex  voluntate  absoluta  procedit,  et  ideo  in  tali 
imperio  non  liabet  locum  adjuratio.  Potest 
quidem  homo  interdum  sibi  proponere  divi- 
num  adjutorium^  aut  proeceptum,  autbenepla- 
citum,  ut  se  excitet  ad  volendum,  vel  impe- 
randum  sibi,  sed  illa  non  est  propria  adjura- 
tio,  sed  queedam  veluti  persuasio,  et  major 
objecti  illusti  atio,  qua  homo  seipsum  inducit 
ad  objectum  volendum. 

3.  Posse  licile  Deum  ab  homine  adjurari.  — 
Hoc  ergo  posito,  dicendum  primo  est,  Deum 
posse  aiiquo  modo  ab  homine  adjurari,  illius 
tamen  adjurationem  inter  partes  orationis 
collocari ,  et  obsecrationem  appellari.  Haac 
assertio  sumitur  ex  D.  Thoma  2.  2,  q.83  ,  art. 
\1,  ad  \,  et  q.  90,  art.  I,  ad  3.  Et  declaratur 
breviter  utraque  pars:  nam  imprimis  non  ha- 


740  LIB.  IV.  DE 

bet  locum  erga  Deum  adjuratio  per  modum 
imperii,  quiaejusest  imperare,  nou  imperari. 
At  voro  sicut  possumus  orare  Deum,  ita  etiam 
possumus  aliquid  divinum  illi  repraesentare, 
ob  cujus  amorem  aut  merita  nostras  orationes 
exaudiat,  ut  constat  ex  usu  Scripturae,  in  qua 
legimus  Moysen  et  alios  Prophetas  orasse 
Denm  propter  semetipsum  et  propter  Abra- 
ham,  et  alios  justos  sibi  dilectos.  Et  Ecclesia 
semper  orat  per  Christum,  ut  agentes  de  Ora- 
tione  diximus.  Hic  ergo  orandi  modus  quam- 
dam  Dei  adjurationem  continet,  quia  exoratur 
Deus,  et  ad  imperandum  ab  illo  interpomtnr 
vel  ipsemet  Deus,  vel  aliquis  nomine  ejus,  qui 
potentior  sit  quam  nos  ad  impetrandum  apud 
illurn,  ut  per  eum  oratio  nostra  juvetur  ;  ratio 
autem  adjurationis  in  hoc  perficitur,  ut  supra 
declaravimus.  Constat  autem  ex  dictis  supra 
de  partibus  orationis,  totum  hoc  pertinere  ad 
obsecrationem,  in  qua  proponitur  Deo  ratio 
aliqua  obtinendi  aliquid  ab  ipso,  ut  cum  per 
Christum  ,  vel  per  ipsiusmct  Dei  bouitatem 
postulamus.  Hsec  ergo  adjuratio  obsecratio 
qusedam  est,  solumque  videntur  ratione  et  de- 
nominatione  differre;  nam  obsecratio  dicitur, 
quatenus  dat  vires  orationi ;  adjuratio,  quate- 
nus  est  peculiaris  actus  reverentise  illius  per- 
sonee,  per  quam  Deus  adjuratur,  ut  ex  dictis 
satis  constat. 

4.  Tam  viatores  quam  Beatos  et  Angelos 
posse  anobis  adjurari.  — Dico  secundo,  homi- 
nes  tam  viatores,  quam  Beatos,  et  sanctos  An- 
gelos,  posse  a  nobis  adjurari,  idque  licite  et 
sancte  fieri,  si  debito  modo  fiat.  Hoc  etiam 
tradit  D.  Thomas,  d.  q.  90,  art.  1,  et  est  rece- 
ptum  apud  omnes ;  et  de  Angelis  quidem,  et 
hominibus  cum  Christo  regnantibus  constat  ex 
dictis  supra  de  Oratione.  Ostendimus  enim 
Sanctos  recte  orari  a  nobis,  et  consequenter 
etiam  obsecrari,  et  ita  habet  communis  usus 
fidelium  et  Ecclesiae,  nam  petimus  a  Virgine 
per  Filium,  et  per  nativitatem  vel  assumptio- 
nem  suam,  et  proportionali  modo  possumus 
ab  aliis  Sanctis  petere.  Unde  heec  pars  hujus 
assertionis  eodem  modo  cum  proportione  ac- 
cipienda  est,  quo  prsecedens  conclusio.  Est 
enim  heec  adjuratio  Sanctorum,  obsecratio 
qusedam  et  pars  orationis  ad  ipsos ;  et  ideo  ut 
licite  fiat,  ea  observanda  sunt,  quse  ad  debitum 
modum  orandi  Sanctos  necessaria  sunt.  Nec 
enim  possumus  Sanctos  adjurare  cum  imperio, 
sed  cum  reverentia  et  honore  humiliter  eos 
precari,  non  ut  auctores  bonorum,  sed  ut  in- 
tereessores;  eodem  ergo  modo  possumus  illos 
adjnrare. 


ADJURATIOiNE. 

5.  At  vero  respectu  viatorum  interdum  po- 
test  adjuratio  fieri  deprecando  tantum,  ut  cum 
subditus  adjurat  superiorem,  vel  amic.us  ami- 
cum,  aut  pauper  divitem,  ut  per  Deum,  vel 
per  Christum,  aut  aliquem  Sanctum,  sibi  sub- 
veniat;  ibi  enim  perfecte  invenitur  tota  ratio 
adjurationis,  quam  explicuimus,  ethoc  genere 
adjurationis  videtur  usus  Paulus,  2  Corinth.  5, 
dicens :  Obsecramus  pro  Christo,  reconciliami- 
ni  Deo; et  c.  40 :  Ipse  ego Paulus  adjuro  vos  per 
mansuetudinem  et  modesliam  Christi.  Estque 
hic  modus  adjurandi  per  sese  rationi  consen- 
taneus,  quia  Dei  commemoratio  et  honor  op- 
timum  medium  est  ad  aliquid  honestum  ab  alio 
homine  effJagitandum.  Aliquando  vero  fit  ad- 
juratio  ad  alios  homines  imperando  et  quasi 
cogendo,  et  tuuc  oportet  ut  adjurans  habeat 
auctoritatem  aliquam  super  adjuratum,  ut  D. 
Thomas  dixit,  alias  injuste  ageret  usurpando 
jurisdictionem,  vel  potestatem  quam  non  ha- 
bet.  Et  sic  videtur  Abraham  adjurasse  servum, 
et  Jacob  filium,  et  de  hoc  genere  adjurationis 
potest  intelligi  illud  Pauli,  1  Thessal.  5:  Ad- 
juro  vos  per  Dominum,  ut  tegatur  epistola  hcec 
omnibus  sanctis  fratribus.  Quamvis  etiam  pos- 
sit  illud  intelligi  de  adjuratione  deprecativa. 
Clarius  videtur  fuisse  prseceptivaadjuratio  illa 
Pauli,  2  ad  Timoth.  4 :  Testificor  coram  Deo, 
et  Christo  Jesu,  per  adventum  ipsius,  et  re- 
gnum  ejus,  prcedica  verbum,  etc.  Et  hac  etiam 
adjuratione  improbe  et  temere  uti  voluit  Cai- 
phas,  cum  ad  Christum  dixit:  Acljuro  te  per 
Deum  vivum,  etc,  in  quo  multipliciter  pecca- 
vit,  tum  quia  putavit  se  posse  imponere  Chris- 
to  necessitatem  et  obligationem  respondendi, 
tanquam  reo  in  legitimo  judicio  interrogato; 
tum  etiam  quia  non  ad  cognoscendam  verita- 
tem,  sed  ad  captandam  occasionem  condem- 
nandi  Christum,  ipsum  adjuravit,  ut  est  per 
se  clarum,  et  effectus  probavit.  Quando  vero 
fit  legitima  potestate,  et  debita  intentione,  de 
se  honesta  est,  ut  ex  ratione  supra  facta  con- 
stat. 

6.  Dcemones  licile possunt  adjurari  al  homi- 
nibus.  — Dico  tertio:  deemones  etiam  sancte 
et  licite  adjurari  possunt  ab  hominibus,  si  de- 
bito  modo  adjuratio  fiat.  Conclusio  est  certa 
secundum  fidem,  nam  Ecclesia  ab  initio  con- 
suevit  adjurare  dsemones,  ut  Patres  supra 
commemorati  testantur,  et  multi  alii,  quos 
retuli  in  3  tom.  de  Sacrament.,  disput.  15, 
sect.  4,  et  in  Comment.,  art.  secundo,  2  q.  70 
D.  Thom.  Fundatur  autem  hic  usus  in  Christi 
verbis  ac  virtute ;  dixit  enim  Marci  ultimo  de 
suis  fidelibus:  Innominemeo  dcemonia  ejicient; 


CAP.  II.  DE  REBUS  QU.E  POSSUNT; 
et  Luc.ae  10:  Dedi  vobis  potestatem calcaidi  su- 
per  serpentes,  etc.  Unde  est  etiam  in  Ecclesia 
peculiaris  ordo  clericorum,  ad  exorcizandos 
daemones  institutus.  Iclem  autem  est  latinead- 
jurare,  quod  graece  cxorcizare,  ut  ex  dictis 
Patribus,  et  usu  Theologorum  constat.  Tan- 
tum  ergo  necesse  esl,  ut  in  adjuratione  facien- 
da  debitus  modus  teneatur,  in  quo  haec  obscr- 
vanda  videntur. 

7.  Finis  adpcrationis  qvce  fit  dcemonilus. 
—  Primo  ergo  requiritur  ut  finis  acljuratio- 
nis  sit  expellere,  abjicere  ac  fugare  daemo- 
nem,  non  vero  aliquid  ab  illo  obtinere,  vel 
societatem  aliquam  cum  illo  inire.  Hocdocuit 
D.  Thomas,  quaest.  90,  art.  %  et  constat  pri- 
mo,  quia  Christus  non  dedit  Ecclesiac  suae  vir- 
tutem,  nisi  ad  fugandos  et  coercendos  daamo- 
nes,  juxta  illud  :  In  nomine  mco  dcemonia  eji- 
cient ;  et  Lucae  10,  cum  Apostoli  gloriarentur 
quod  etiam  daemones  subjicerentur  ipsis  , 
Christus  declaravit  eis  potestatem  ipsis  esse  da- 
tam  ad  calcandos  illos,  eorumque  virtutem,  ut 
nihil  nocere  nobis  possint;  ergo  non  aliter  li- 
cet  nobis  arljurare  daemones.  Probatur  conse- 
quentia,  tum  quia  non  valemus  id  facere  nisi 
per  potestatem  a  Deo  concessam,  naturaliter 
enim  longe  inferiores  sumus ;  tum  etiam  quia 
alias  periculo  exponimur,  ut  multum  nobis 
noceant,  cum  tamen  finis  adjurationis  esse  de- 
beat.  daemonis  insidias.  et  artes  nocendi-  fu- 
gere  vel  fugare. 

8.  Secundo,  necessarium  est  ut  non  rogando, 
vel  amice  petendo,  sed  imperando,  objurgan- 
do  et  cogendo,  daemon  adjuretur.  Hoc  etiam 
docuit  D.  Thomas,  d.  art.  2,  et  tam  hanc  quam 
praecedentem  assertionem  complcxus  est  Au- 
gustinus,  10,  de  Civitate,  cap.  22,  dicens:  Ve- 
rapietate  dremones,  aeream  potestatem,  inimi- 
cam  contrariamque  pietati  exorcizando  ejiciunt, 
nonplacando;  omnes  tentationes,  adversitatesque 
ejus  vincunt  orando,  non  ipsam,  sed  suum  Deum 
adversus  ipsam ;  Teitull.,  libr.  de  Anim.,  c. 
57:  Spiritualia  (inquit)  nequitice  non  quidem 
socia  conscientia,  sed  inimica  scientia  novimus, 
nec  invitatoria  operatione,  sed  expugnatoria 
dominatione  tractamus.  Ratio  vero  est,  tum 
quia  daemon  nihil  propler  Deum  operatur,  ob 
suam  obstinationem;  ergo  vanum  esset  illum 
propter  Deum  rogare  ;  tum  etiam  quia  omnis 
societas  cum  daemone  nobis  prohibita  est ;  ro- 
gare  autem  illum,  aut  benevole  petere  quae- 
dam  societas  est;  tum  denique  quia  da^mon 
nih.il  sponte  operatur,  nisi  in  odium  Dei,  et 
hominum  perniciem;  ergo  aliquid  sponta- 
neum  ab  illo  petere,  estparticipare  et  commu- 


S.VNCTE  ET  REL1GI0SE  ADJURARI.  741 

nicare  opcribus  illius  malignis.  De  qua  re  vi- 
dcri  possunt  quae  late  diximus  tractatu  3,  lib. 
2  dc  Snperstitione,  c.  7  ct  8. 

9.  Neque  obstant  huic  assertioni  quae  Caje- 
tanus  objicit,  scilicet,  quod  interdum  licetali- 
quid  interrogarea  daemone,  sicut  interrogavit 
Christus,  Marc.  5,et  Sancti  aliquando  legun- 
tur  petiisse  a  daemonibus  aliquas  actiones  , 
quasi  officia,  vel  servitia.  Respondetur  enim 
imprimis  nunquam  haec  et  similia  facta  esse  a 
Christo  velSanctis,  petendo,  et  quasi  rogaudo, 
sed  imperando,  vel  propria  virtute,  ut  a  Chri- 
sto,  vcl  in  nomine  Christi,  ut  ab  aliis  Sanctis. 
Denique  quidquid  in  hoc  genere  a  Sanetis  fac- 
tum  est,  ad  daemonis  expulsionem,  cum  ejus 
confusione,  fructu  firlelium,  et  majori  Dei  glo- 
ria  factum  esse.  atque  ita  fieri  possc,  ut  docet 
Anton.,  2  p.,  tit.  12,  cap.  1,  §  5,  cum  divo 
Thoma  2.  2,  q.  95,  art,  A,  ad  1,  ubi  ex  Beda 
reddit  rationem,  cur  Christus  interrogaverit 
a  daemone  quomodo  vocaretur :  Ut  intellecla 
magnitudine  verbi,  virtus  curantis  magis  emi- 
caret.  At  vero  interrogare  aliqua  curiose  ab 
energumenis  et  ohsessis  adcemone,  etiam  cum 
actu  adjuratur,  quae  nihil  conferunt  ad  expul- 
sionem  daemouis,  vel  ad  aedificationem  fide- 
lium,  non  caret  superstitione,  licet  ex  levitate 
materiee  posset  a  culpa  mortali  excusari,  ut  Ca- 
jetanus  notat,  et  sequitur  Navar. ,  c,  11,  n.  28. 

10.  Tertio,  requiritur,  ut  haei  adjuratio  le- 
gitima  potestate  fiat  ;  non  enim  omnibus  da- 
tum  est  posse  daemones  exorcizare,  sed  minis- 
tris  ad  hoc  munus  specialiter  deputatis,  et 
ideo  regulariter  non  licet  aliis  hoc  munus 
usurpare.  Probatur,  quia  vel  id  facere  ten- 
tant  virtute  naturali,  vel  divina,  vel  in  vi  pacti 
cum  ipso  daemone.  Primum  stultum  est,  cum 
virtus  naturalis  daemonis  sit  longe  superior. 
Tertium  superstitiosum  est,  ut  dictoloco  osten- 
dimus;  secundum  autem  temerarium  est.  Un- 
de  timere  debent,  qui  hauc  potestatem  temere 
usurpaverint,  ne  illis  pravus  spiritus  respon- 
dcat:  Jesum  novi,  ct  Paulum  scio,  vos  autem, 
qui  estis  ;  et  insiluit  in  eos,  etc,  ut  in  simili 
refertur  Actor.  19.  Hoc  autem  iutelligendum 
est  de  adjuratione  solemniet  publica,  quse  se- 
cundum  quamdam  praescriptam  formam  ab 
Ecclesia  institutam  in  ea  fieri  consuevit ;  nam 
illa  pertinet  ad  actus  ordinis  ecclesiastici,  qui 
non  possunt  nisi  a  consecratis  ministris  exer- 
ceri. 

1 1 .  Q.icibus  modis  dcemon  adjurari  possit. — 
Nihilominus  tamen  privatim  interdum  licere 
potest,  daemonem  adjurare  in  virtute  Dei,  et 
per  fidem  in  ipsum,  et  confidendo  de  virtute 


742 


LIB.  IV.   DE  ADJURATIONE. 


nominis  Jesu,  et  virtutis  ejus.  Scd  lioc  etiam 
duobus  modis  fieri  potest :  unus  est  visibilis, 
quando  daemon  corporaliter  hominem  obsidet 
et  vexat.  Et  tunc  illius  expulsio,  si  sit  efficax, 
et  extraordinario  modo  fiat,  pertinet  ad  virtu- 
tem  miraculorum,  ct  sine  speciali  instinctu 
Spiritus  Sancti,  etfide  ab  eo  inspirata,  tentari 
non  debet.  Hoc  autem  modo  legimus  Sanctos 
seepe  expulisse  deeinonia,  et  non  solos  viros, 
sed  etiam  sanctas  fceminas,  ut  ex  legendis 
Sanctorum  constat.  Et  in  primitiva  Ecclesia 
videtur  frequenter  fidelibus  communicata  heec 
potestas  supra  deemones,  ut  sumi  potest  ex 
Tertulliano, lib.  de  Coron.  milit.,  c.  II,  etlib. 
de  Idololat.,  cap.  11,  et  in  Apolog.,  cap.  23, 
dicente :  Addatur  hic  aliquis  sub  tribunalibus 
vestris,  quem  dcemone  agi  constet.  Jassus  a 
quolibet  Chritiano  loqui,  spiritus  ille  tam  se 
dcemonem  confitebitur  de  vero,  quam  alibi  deum 
defalso.  Ubi  expendendee  sunt  particulee  illse, 
a  quolibet  Chrisiiano,etjussus,  et  confitebitur, 
utique  vi  imperii  et  virtutis  divinee,  et  ad  eum 
finem,  ut  cbristiana  veritas  et  deemonis  falsi- 
tas  innotescat.  Idem  semelatque  atque  iterum 
repetit  Justin.,  Dialogo  cum  Tryphone,  et 
Orat.  pro  Cbristian. ;  et  Athanas.,  de  Incarna- 
tione  Verbi.  Alius  vero  modus  adjurationis 
intelligi  potest  privatus  et  occultus,  vel  etiam 
invisibilis  ac  spirituafis,  quo  possunt  licite  et 
utiliter  uti  fideles,  quando  tentanti  deemoni 
resistunt  fortes  in  fide ;  solent  enim  sancti  viri 
exprobrare  deemonem,  et  interius  adjurare  in 
nomine  Domini,  ut  discedat.  Nam  licet  non 
sint  omnino  certi  quod  deemon  pariturus  sit  et 
discessurus,  vel  atentando  eessaturus,,  nihilo- 
minus  probabiliter  id  sperare  possunt,  fundati 
qmdem  preecipue  ih  fide  et  in  virtute  nominis 
et  Crucis  Christi,  simulque  contemnentes  dee- 
monem,  qui  propter  superbiam  suam  ferre 
non  potest  hujusmodi  piorum  exprobrationes, 
ideoque  confusus  discedit.  De  qua  re  legi  pus- 
sunt  multa  apud  Athanas.,  in  Vita  sancti  An- 
tonii. 

12.  Quomodo  adjurari  possint  irrationales 
creatune.  —  Dico  quarto,  irrationales  creatu- 
ras  secundum  se  non  posse  proprie  adjurari, 
in  alio  vero,  seu  per  modum  cujusdam  effica- 
ciee  miraculosee  adjurari  posse.  Ita  docet  D. 
Thomas  d.  q.  90,  art.  3;  et  Sot.  1.  8,  de  Just., 
q.  3,  art.  3,  et  in  simili  id  explicuimus,  in  5 
tom.,  deCens.,  disp.  5,  sect.  i,  declarando 
qnomodo  soleant  animalia  nocentia  arboribus 
vel  fructibus  terree  exorcizari,  vel  quasi  ana- 
thematizari,  ad  eundein  enim  modum  de  ad- 
juratione  loquendum  est.   Probantur  ergo  et 


explicantur  brcviter  singulee  partes.  Nam 
imprimis  adjuratio  respectu  illius  qui  adjura- 
tur,  est  queedam  obsecratio,  petitio,  autimpe- 
rium;  sed  creaturee  irrationales  non  sunt  ca- 
paces  talium  actionura,  quia  tam  petitio  quam 
preeceptum  proprie  sumptum  non  percipitur 
nisi  intellectu  et  ratione ;  ergo  ex  hac  parte 
non  possuut  creaturee  irrationales  proprie  ad- 
jurari.  Hinc  tamen  facile  probatur  secunda 
pars,  quia  creaturee  irrationales  nobis  non  no- 
cent  sine  ordinatione  vel  permissione  Dei ; 
seepe  vero  a  deemonibus  agitantur,  et  moven- 
tur  in  nostram  perniciem,  Deo  permittente  ; 
possunt  ergo  abjici  et  fugari  per  adjuratio- 
nem  Dei  vel  deemonis,  et  hoc  modo  dicuntur 
adjurari  in  alio,  alium  adjurando,  a  quo  ipsee 
moventur. 

13.  Unde  fit  ut ,  quando  heec  adjuratio  fit 
directe  ad  Deum,  per  obsecrationem  fiat,  quia 
(ut  dixi)  respectu  Dei  non  habet  locum  alius 
modus  adjurationis,  et  hujusmodi  sunt  plu- 
res  orationes  Ecclesiee,  in  quibus  a  Deo  postu- 
latur  ut  avertat  inclementiam  aeris,  aut  nu- 
bium,  aut  nocentia  animalia ;  et  omnes  con- 
cludunt :  Per  Jesum  Christum  Dominum  nos- 
trum.  Sic  etiam  solemus  exorcizare  aquam, 
salem  etsimilia,  deprecando  Deum  cum  simili 
obsecratione,  ut  illis  peculiarem  virtutem  pree- 
beat  ad  aliquos  effectus.  At  vero  si  adjuratio 
fiat  directe  ad  deemonem,  tuuc  fit  per  impe- 
rium,  ut  supra  dictum  est.  Et  huc  pertinent 
illee  adjurationes,  quae  soleut  fieri  contra  has 
res  irrationales  per  modum  anathematismi,  et 
quasi  censuree  ;  nam  per  illasdirecte  abiguntur 
et  arcentur  deemones  cum  quadam  auctori- 
tate  et  imperio ,  ne  per  hujusmodi  creaturas 
fidelibus  noceant.  Denique  interdum  oratur 
Deus,  ut  deemoni  imperet  ne  noceat,  vel  ut  il- 
lms  opera  dissolvat  et  impediat,  et  tunc  etiam 
deemon  adjuratur  per  alium  ,  scilicet,  Deum, 
et  ideo  oratione  et  non  imperio  adjuratur  ;  et 
talis  adjuratio  seepe  etiam  ad  creaturas  irra- 
tionales  terminatur;  obsecramus  enim  Deum 
ut  preecipiat  deemoni,  ne  utatur  irrationabili- 
bus  creaturis  in  hominum  nocumentum.  His 
ergo  modis  possunt  ha?  creaturee  in  alio  adju- 
rari. 

14.  Addimus  vero  iu  tertia  parte  assertio- 
nis,  etiam  posse  arljurari  per  immediatam  ef- 
ficaciam  supernaturalem  ,  quee  directe  et  im- 
mediate  versetur  cir^a  ipsas  irrationales  crea- 
turas,  et  in  ipsis  habeat  suum  effectum,  et 
quia  hujusmodi  efficacia  solet  per  imperium 
explicari,  ideo  dicimus  hoc  modo  posse  has 
creaturas  in  se  etiam  adjurari  imperio.  Non 


CAP.  III.  POSSITNE  AbJURATIO 
quia  illa3  percipere  valeant  morale  imperium  , 
aut  scse  movere  ad  rntelligentiam  illius,  sed 
quia  (ut  ait  Hieronymus,  Matth.  8)  :  Omnes 
creatune  senliunt  creatorcm ,  non  errore  hrere- 
ticorum  ,  qui  omnia  putant  animantia ,  sed 
majestate  conditoris  ,  quce  apud  nps  insensiH- 
lia  ,  illi  sensibilia  sunt.  Sic  enim  exponit 
quod  de  Ghristo  ibi  dicilur,  quod  surgens  im- 
peravit  ventis  et  mari,  et  secuta  est  obedien- 
tia ,  ita  ut  videntes  mirati  fnerint  dicentes  : 
Quis  est  hic ,  quia  venti  et  mare  ooediunt  ei  ? 
Quod  ergo  tunc  fecit  Christus  virtute  propria, 
possunt  facere  servi  ejus  in  fide  et  virtute  il- 
lius;  possunt  enim  imperare  hnic  monti  ut 
hinc  transferatur,  et  faciet,  et  locustis  ut  rece- 
dant,  et  obedient,  non  rnorali,  sed  ut  ita  dicam 
physica  obedientia.  Illnd  ergo  imperium  qua- 
tcnus  iucludit  deprecationem  per  Christum, 
dici  potest  adjuratio  ,  non  tantum  respectu 
Dei  seu  Christi ,  sed  etiam  respcctu  irrationa- 
lium  rerum,  quibus  Christi  imperium  et  vo- 
luntas  insinuatur,  non  ut  sensum,  sed  ut  effi- 
caciam  illius  sentiant.  His  ergo  modis  possunt 
irrationalia  adjurari. 

CAPUT  III. 

POSSITNE   ADJURATIO   FIERI  PER  GREATURAS  ,    VEL 
FIERI  DEBEAT    PER   SOLUM    DEUM  ? 

1.  Declaravimus  quas  res  adjurare  pos- 
simus  ;  nunc  breviter  exponendum  est  per 
quid  eas  adjurare  debeamus.  Videri  enim 
potest  ,  sicut  non  possumus  honeste  et  li- 
cite  jurare,  nisi  per  Deum,  vel  expresse, 
vel  tacite ,  ut  supra  dictum  est ,  ita  non 
posse  nos  licite  adjurare  aliquem  nisi  pro- 
pter  Deum.  Quia  licet  adjuratio  non  sit  pro- 
prie  juramentum,  est  quaedam  imitatio  jura- 
menti,  nam  per  utrumque  actum  interponitur 
divina  auctoritas,  licet  sub  diversa  ratione  et 
ad  diversum  fiuem.  Et  confirmatur,  quia  sicut 
juramentum  ,  ita  et  adjuratio  est  actus  reli- 
gionis;  ergo  sequiparari  in  hoc  debet,  ut  non 
possit  fieri  nisi  propter  Deum,  quia  cultus  re- 
ligionis  soli  Deo  tribui  potest.  In  contrarium 
vero  objici  potcst  ,  quia  quando  adjuratur 
Deus  ,  non  videtur  posse  adjurari  propter 
Deum,  quia  non  minusdebent  distingui  per- 
sona  adjurata  ab  ea  per  quam  adjuratur,  quam 
ab  ea  a  qua  adjuratur.  Quia  ideo  fit  adjuratio, 
ut  inter  adjurantem  et  adjuratum  tertia  per- 
sona  interponatm\  quse  suppleat  imperfectio- 
nem  vel  inefficaciam  adjurantis  ;  ergo  non 
potest  Deus  propter  se  ipsum  adjurari.  Confir- 


FIERI  ETIAM  i  ER  CREATURAS.  7-4:5 

matur  ex  usu  Scripfcuree  et  Ecclcsise  in  adju- 
rando  Deo  ipso,  nam  in  veteri  Testamento 
frequenter  adjurabant  Deum  per  Abraham, 
Isaac  et  Jacob,  uunc  per  Jesum  Christum  Do- 
minum  nostrum,  ut  homo  et  Rcdcmptor  nos- 
ter  est ,  ssepe  etiam  per  Virgiuem  et  alios 
Sanctos. 

2.  Deum  adjurari posse,  et  per  seipsum ,  etper 
Sanctos  ejus  sive  leatos,  sive  viatores,  non  vero 
per  inferiores  creaturas. — In  hac  re  dicendum 
est  primo,  Deum  adjurari  posse,  et  per  Deum 
ipgum,  et  per  Sanctos  ejus,  non  solum  jdfaa- 
cum  Christo  regnantes,  sed  etiam  per  vfato- 
res,  qui  justi  reputantur,  non  vero  per  infe- 
riores  creaturas.  Probo  breviter  singula  :  nam 
imnrimis  ssepe  fit  obsecratio  ad  Deum,  per  ip- 
sum,  ut  Daniel  9  :  Ne  moreris  propter  temet- 
ipsum,  Deus  meus  ;  et  Psalm.  24  :  Dirige  me 
in  veritate  tua,  et  doce  me,  quia  tu  es  Deus 
Salvator  meus ,  etc.  Reminiscere  miseratlo- 
num  tuarum ,  Deus,  etc. ;  et  infra  :  Propter 
nomen  tuum,   Domine ,  propitiaheris  peccato 
meo  ;  et  alii  Prophetce  ssepe  hoc  orabant :  Per 
temetipsum  fac  ho,@f  Deus  ;  illa  autem  habent 
vim  et  formam  adjurationis.  Item  recte  a  Deo 
petimus  propter  bomtatem  et  misericordiam 
ejus,  seepe  per  fidelitatem  et  verit^tem  ejus, 
vim  faciendo  in  promissis  ejus,  quee  in  ejus  fi- 
delitate  nituntur.  Pra^terea  Deus  jurat  per  se- 
metipsum,  quia  non  habet  majorem,  per  quem 
juret,  ad  Hebr.  6,  ut  supra  visum  est ;  ergo 
potest  adjurari  propter  se  ipsum,  quia  est  ea- 
dem  proportio.  Nam  sicut  Deus  jurat  per  s,e- 
ipsum,  licet  tale  juramentum  non  addat  oer- 
titudinem  verbo  aut  promissioni  ejus,  ita  pos- 
sumus  nos  adjurare  ipsum  per  ipsurn,  lieet 
illa  reflexio  secundum  se  non  addat  certitudi- 
nem   deprecationi,  seu  impetrationi.  Et  ratio 
est,  quia  sicut  Deus  non  jurat  propter  se,  sed 
propter  nos,  ut  ratio  eredendi   drctis  et  pro- 
missionibus  ejus  distinctius  nobis  proponatur 
et  innotescat,  magisque  fios  moveat,   quando 
per  modum  juramenti  proponitur,  ita  etram 
non  adjuratur  per  semetipsum  proptcr  ipsum, 
sed  propter  nos,  ut  ferventius  pctamus  consi- 
derata  Dei  bonitate  et  magnitudirie,  quam  illi 
per  adjurationem  prsesentamus.  Ergo  licet  dis- 
tinctio  inter  personam  adjuratam,  et  propter 
quam   afljuratur,   srepius  intercedat,  quando 
ratio  pefendi  ex  distincta  persona  sumitur,  po- 
test   nihilominus  interdum   sumi  ex  eadem, 
aliqua  ejus  proprietate  distinctius  considerata 
et  repraesentata,  et  hoc  modo  adjurari  pt»test 
Deus  propter  seipsum. 

3.  Hinc  facile  probatur  altera  pars,  ex  usu 


1U  LIB.  IV.  DE 

Seripturre,  Exod.  32,,  ubi  Moyscs  orabat  Deum : 
Rccordare  AbraJiam,  Isaac  etlsracl,  servcrum 
tuorum ;  sic  etiaru  in  illis  Ecclesiee  precatio- 
nibus :  Per  admiralilcm  annunciatlonern  tuam, 
etc.j  censetur  adjuratio  contineri,  quae  potest 
dupliciter  intelligi.  Uho  niodo,  ut  deprecatio 
sit  ad  Deum,  ut  Deus  ;  ratio  autem  obsecran- 
di  sumatur  a  mysteriis  factis  circa  Christum 
ut  bominem,  et  sic  adjuratur  Deus  ut  Deus, 
per  opera  humanitatis,  seu  opera  in  humani- 
tate  vel  per  humanitatem  facta,  et  sic  adjura- 
tur  Deus  per  aliquid  creatum.  Alio  modo  po- 
test  intelligi  ut  tota  petitio  et  obsecratio  im- 
mediate  referatur  ad  Christum  hominem,  ut 
homo  est,  et  sic  adjuratur  proprie  loquendo 
Christus  ipse  propter  se  ipsum,  reprsesentando 
illi  aliquam  rationem  largiendi  quod  postula- 
tur,  ex  ipsomet  sumptam,  eo  modo  quo  dice- 
bamus,  Deum  per  semetipsum  adjurari.  Prae- 
terea  possumus  Deum  adjurare  per  Sanctos 
Angelos,  vel  homines,  et  per  eorum  merita 
vel  intercessiones ;  quia  Deus  seepe  vult  per 
hujusmodi  rationes  beneficium  concedere,  et 
non  alias.  Non  quia,  cum  iu  tempore  adjura- 
tur,  incipiat  ab  illis  moveri,  sed  quia  ab  seter- 
no  seepe  statuit  dare  intuitu  illorum,  et  non 
alias ;  ideoque  etiam  voluit  a  nobis  sic  obse- 
crari.  Freeterea,  quia  inter  viventes  justos  vo- 
luit  Deus  esse  com-municationem  aliquam  in 
bonis  operibus  ac  meritis,  et  uni  solet  benefa- 
cere  propter  alios ,  ideo  etiam  potest  per  via- 
tores  justos  adjurari,  vel  in  eommuni,  si  ora- 
tio  sit  publica,  quomodo  Ecclesia  obsecrat  sa>- 
pe  propter  omnes  Sanctos,  vel  propter  justos 
iri  coinmuni,  et  in  confuso ;  vel  in  oratione 
privata  propter  talem  vel  talem  personam, 
quam  orans  existimat  esse  sanctam.  Sicut 
rnim  unus  viator  potest  se  alterius  orationi- 
bus  comniendare,  ut  supra  vidimus,  ita  potest 
per  ipsum  petere,  et  adjurare  Deum. 

•4.  Unde  tandem  constat  non  posse  adjurari 
Deum  per  alias  ereaturas  inferiores,  vel  in  na- 
tura,  velin  statu  gratiai,  quia  nec  dignitas  ta- 
lis  creaturae,  nec  opera  aliquid  valere  possunt 
apud  Deum  ad  impetrandum  aliquid  ab  ipso. 
Imo  si  quis  recte  consideret,  quandb  adjuratur 
Deus  per  rationem  creatam  ,  seu  per  creatu- 
ram  aliquam,  semper  est  in  quantum  includit 
aliquam  singularem  participationem  divinoe 
bonitatis  ,  quee  interdum  habet  adjunctam 
promissionem ,  vel  saltem  respicit  majorem 
gloriam  et  honorem  Dei ,  qui  ex  tali  opere 
resnltare  potest.  Atque  ita  sicut  juramentum 
per  creaturas  resolvitur  in  Deum  earum  auc- 
torem  .  ita  dici  potest  de  adjuratione  Dei,  quo- 


ADJURATIONE. 
ties  fit  per  commcmorationem  alicujus  effec- 
tus  creati,  ibi  involvi  Deum  ipsum,  ut  auc- 
torem  ejus,  qui  ratione  sui  honoris  ac  majes- 
tatis,  vel  verbi  sui,  aut  misericordiee,  ex  uno 
opere  suo  quasi  inducitur  ad  aliud  facien- 
dum. 

5.  Sayicti  Jiomines  adjurari  possunt,  non  so- 
lum  propter  Dewm,  sed  etiam  propter  raiio- 
nem,  et  personas  creatas.  —  Dico  secundo : 
sancti  homines,  et  beati,  et  viatores,  adjurari 
possunt  non  solum  propter  Deum,  sed  etiam 
propter  rationem,  vel  personas  creatas,  singu- 

-  lari  autem  et  excellenti  modo  adjurantur  pro- 
pter  solum  Deum.  Declaratur  ex  similitudine 
juramenti.  Nam  si  per  juramentum  afferatur 
testimonium  aliquod  infallibile  ,  non  potest 
esse  nisi  Deus  ipse,  vel  directe  et  expresse,  vel 
indirecte  et  relative,  ut  supra  dictum  est;  quia 
prima,  et  infallibilis  veritas  de  se  ac  per  se 
solum  in  Deo  esse  potest;  si  autem  juramen- 
tum  fiat  per  testimonium  probabile,  aut  cre- 
dibilius,  sic  fieri  potest  per  creaturam,  licet 
vix  mereatur  nomen  juramenti,  ut  supra  di- 
ximus.  Ad  hunc  ergo  modum  de  adjuratione 
dicimus,  fieri  posse  per  aliquid,  quod  summam 
dignitatem,  auctoritatem.,  vel  potestatem  ha- 
beat  ad  prasbendam  vim  et  effieaciam  petitio- 
ni,  cui  adjungitur ;  et  sic  clarum  est  adjura- 
tionem  non  posse  fieri  nisi  per  Deum,  vel  ex- 
presse  _,  ut  ordinarie  fit,  cum  petimus  per 
Deum,  vel  Dei  misericordiam  ;  vel  implicite  et 
reductive,  ut  quando  petimus  per  Christi  vul- 
nera,  et  propter  beueficia,  quse  a  Deo  recepi- 
mus.  Et  ratio  est,  quia  in  nulla  re  infra  Deum 
invcnitur  illa  excellentia,  quam  talis  modus 
adjurationis  requirit.  Et  ideo  adjuratio,  ita 
perfecta,  est  propria  virtutis  religionis,  ut  di- 
ximus. 

6.  Posset  tamen  adjuratio  vel  obsecratio  ad 
Sanctos  fieri  per  rationes  creatas,  et  ad  unum 
Sanctum  per  alium,  non  includendo  specia- 
lem  habrtudinein  ad  Deum^  vel  praecise  spec 
tando  virtutem  vel  dignitatem  creatam  ejus, 
et  tunc  non  est  actio  illicita,  quia  non  tribui- 
tur  creaturas  aliquid  proprium  Dei,  sed  quasi 
postulatur  ab  illa  adjutorium,  seu  intercessio 
sua3  virtuti  seu  dignitati  proportionata.  Et  ita 
hujusmodi  adjuratio  non  pertinetad  virtutem 
religionis,  sed  ad  duliam,  vel  byperduliam,  si 
fiat  per  Virginem.  Ut  inter  homines  etiam 
viatores  fieri  potest,  ut  quando  unus  ab  alio 
petit  per  SS.  Virginem,  vel  S.  Antonium,  et 
similia ;  tunc  enim  per  illam  adjurationem 
honoratur  talis  Sanctus  secundum  sua  meri- 
ta,  et  propriam  sanctitatem,  et  sic  pertinet  ad 


GAP.  IV.  DE  PECCATIS  QU.E  1N  AD.IURATIONE  INVENIRI  POSSUNT. 


745 


cultnm  dulise,  non  latriae.  Denique  hic  modus 
adjurationis  habet  loeum  inter  homines  mora- 
liter  inter  se  operantes,  servata  proportione. 
Nam  unus  postulat  ab  alio  per  vitam  patris, 
vel  propter  amicum,  e.tc,  qui  modus  quidam 
adjurationis  est  moralis  et  humanus,  et  per  se 
non  illicitus,  si  circa  materiam  honestam,  et 
cum  debita  intentione  ac  moderatione  fiat. 

7.  Dcemones  solum  per  Deum  licite  adjurari 
posse.  — Dico  tertio  :  dsemones  per  Deum  ip- 
sum,  vel  expresse,  vel  tacite,  et  non  aliter  ad- 
jurandi  sunt.  Conolusio  habetur  ex  usu  Eccle- 
sise  ;  consuevit  enim  adjuiare  deemonem,  per 
Deumvivum,  per  Deum  verum,  perDeum  sanc- 
tum.  Ttem  per  Christum,  qui  etiam  est  verus 
Deus;  item  per  Crucem  ejus,  in  quo  modo  non 
tam  explicite  invocatur  Deus-ipse,  tamen  im- 
plicite  ibi  continetur,  quia  crux  est  instru- 
mentum  divinitatis,  et  per  habitudiuem  ad 
illam  habet  virtutem  contra  dsemones.  Et  eo- 
dem  modo  interdum  adjurantur  deemones  per 
Sanctos,  quos  ipsi  timent,  non  propter  eorum 
naturalem  virtutem,  imo  nec  infusam  prsecise 
spectatam,  ut  habentem  sanctificat,  et  bonum 
reddit;  quia  per  illam  solam  virtutem  non 
possunt  homines  cogere  aut  arcere  dsemones, 
nisi  Deus  Sanctis  suis,  vel  Ecclesise  suce  pecu- 
liarem  'virtutem  ad  hoc  conferat.  Hac  ergo 
ratione  ,  adjuratio  dsemonis  semper  'fit  per 
Deum,  vel  in  se ,  vel  in  Sanctis  suis,  aut  in 
suis  instrumentis  invocatum;  quia  (ut  dixi- 
mus  )  dsemon  non  adjuratur  prece,  sed  coac- 
tione,  et  imperio,  quae  non  est  in  re  creata, 
nisi  virtute  Dei,  quia  ut  dicitur  Job.  41  :  Non 
est  potestas  super  terram,  quce  compareiur  ei. 
Imo  probabile  est,  neque  Angelos  sanctos  pos- 
se  virtute  naturali  dsemones  cogere,  saltem 
comparando  maximum  ad  maximum,  et  mul- 
titudinem  ad  multitudinem  cum  proportione, 
quia  dsemones  (ut  creditur)  perfectiores  sunt 
in  natura,  cum  dicta  proportione  loquendo. 
Ob  hanc  ergo  causam  adjuratio  dsemonum  fie- 
ri  debet  in  virtute  ipsiusmet  Dei,  ut  recta  fide 
et  efficaciter  fiat.  Neque  contra  ha?c  nova  oc- 
currit  difficultas. 

CAPUT  IV. 

QUIBUS  MODIS  CIRCA  ADJURATIONEM  PECCARI  POS- 
SIT,  ET  GONSEQUENTER  QUAM  OBLIGATIONEM 
SEGUM   TRAIIAT    VEL  INDUGAT   ADJURATIO. 

1.  Hic  exponemus  breviter  materiam  mo- 
ralern  hujus  actionis  ;  quamvis  enim  ex  dictis 
in  superioribus  capitibus  facile  colligi  possit, 


oportet  nihilominus  obligationes,  quae  hic  in- 
tervenire  possunt,  et  modos  peccandi  contra 
illas,  distinctius  cxplicare.  Loquimur  autem 
de  adjuratione  propria  et  religiosa,  quee  cul- 
tum  latria?  continet ;  quia  haec  sola  est  pro- 
prius  actus  religionis,  solaque  meretur  nomen 
adjurationis  simpliciter.  Item  loquimur  de 
hac  adjuratione,  prout  ab  hominibus  viatori- 
bus  exerceri  potest,  horum  enim  obligationes 
explicabimus.  Dcnique  inteiligihic  potestobli- 
gatio,  vel  antecedenter  se  habens  ad  adjura- 
tionem,  vel  conscquenter:  prior  pertinet  ad 
adjurantem,  quatenus  vel  ad  adjurandum , 
vel  taii  modo  adjurandum  obligari  potest,  si 
adjurare  velit,  quse  obligatio  antecedit  actum 
ipsuin  adjurandi ;  posterior  vero  pertinebit  ad 
personam  adjuratam,  si  talis  sit,  ut  ratione 
adjurationis  possit  in  conscientia  obligari,  quod 
dubitari  non  immerito  potest. 

2.  An  detur  prceceptum  affirmativum  obli- 
gans  ad  adjurandum.  —  Primo  ergo  inquiri 
potest,  an  detur  aliquod  preeceptum  affirmati- 
vum  quoad  exercitium  actus,  id  est,  simplici- 
ter  obligans  ad  adjurandum.  In  quo  breviter 
dicendum  videtur,  ex  vi  juris  divini  aut  na- 
turalis  nunquam  hunc  actum  cadere  sub  obli- 
gationem  pra?cepti  affirmativi,  ex  prsecepto 
autem  Ecclesia?  interdum  hujusmodi  obliga- 
tionem  impnni.  Prior  pars  probatur,  quia  vel 
hic  actus  consideratur  ratione  cultus  divini, 
vei  ratione  utilitatis  ejus  ad  consequendum 
aliquem  effectum  nobis  necessarium;  neutro 
autem  modo  est  de  necessitate  praecepti  divi- 
ni  aut  naturalis;  ergo.  Consequentia  fundatur 
recte  in  partitione  facta,  qua?  sufficiens  pro- 
batur,  quia  nullus  alius  titulus  utilitatis,  vel 
honestatis  in  tali  actione  excogitari  potest; 
ergo  neque  necessitatis  seu  obligationis.  Mi- 
nor  quoad  priorem  partem  nota  est,  quia  non 
desunt  alii  actus,  quibus  sufficienter  implea- 
tur  obligatio  naturalis  colendi  Deum  absque 
adjurationc.  Item  juramentum  non  est  per  se 
necessarium  propter  cultum,  nisi  alia  necessi- 
tas  illud  postulet;  ergo  multo  minus  adjura- 
tio. 

3.  Altera  vero  pars  minoris  probatur,  quia 
quidquid  utilitatis  potest  esse  in  adjuratione 
ex  parteDei,  potest  per  orationem  sufficienter 
impleri.  Aut  enim  est  sermo  de  adjuratione 
ipsiusmet  Dei,  quam  diximus  esse  obsecratio- 
nem,  et  illa,  ut  addit  aliquid  ultra  simplicem 
orationem,  seu  petitionem,  aut  postulationem, 
non  est  simpliciter  necessaria  ad  salutem  , 
nam  sufficere  potest  simplex  ad  Deum  suppli- 
catio;  et  eadem  ratio  est  de  adjuratione  Sanc- 


746  LIB.  IV.  DE 

torum,  vel  quorumcumqiie  hcminum.  Si  vero 
sit  adjuratio  daemonum,  et  occuriat  necessitas 
fugamii  illos,  vel  defensionis  contra  illos,  sic 
etiam  potest  talis  effectus  per  orationem  ad 
Deum  vel  Sanctos  obtineri,  licet  propria  adju- 
ratio  ipsorum  dsemonum  non  fiat.  Et  ideo  ad 
superandas  tentationes  vel  infestationes  dse- 
monum ,  ssepe  dicunt  Theologi ,  esse  necessa- 
rium  ad  orationem  recurrere,  et  posse  hoc  in- 
terdum  cadere  sub  obligationem  praecepti 
charitatis  proprise  vel  communis.  De  adjura- 
tione  vero  nulla  est  talis  obligatio  ;  quia  nuu- 
quam  in  Scriptura  proponitur  ut  medium  ne 
cessarium  ad  obtinendum  divinum  auxilium, 
sicut  propouitur  oratio.  Imo  ipsa  adjuratio 
ideo  interdnm  sufficere  potest,  quia  includit 
orationem,  et  ad  perfectionem  ejus  juvat ;  non 
est  tamen  hsec  perfectio  ita  necessaria,  ut  sub 
obligationem  naturalis  preecepti  cadat ;  nulla 
enim  sufficiens  ratio  talis  obligationis  inveni  - 
tur. 

4.  Altera  pars  de  prsecepto  positivo  ex  usu 
Ecclesise,  ejusque  ministeriis,  et  obligationibus 
eorum  colligi  potest.  Nam  publicse  orationes 
Ecclesise  quamdam  Dei  adjurationem  conti- 
nent ;  sed  ministri  Ecclesiee  ssepe  tenentur  ex 
prsecepto  illas  orationes  et  obsecrationes  ad 
Deum  facere ;  ergo  tenentur  ex  prsecepto 
Deum  adjurare.  Hoc  ergo  prseceptum  coinci- 
dit  cum  prsecepto  recitandi  horas  canonieas, 
vel  dicendi  Missam,  vel  ministrandi  solemni- 
ter  sacrainenta,  vel  sacramentalia,  cum  illis 
orationibus  et  obsecraticnibus  ad  Deum,  quas 
Ecclesia  dicere  prsecipit.  De  quo  prsecepto  su- 
pra  de  horis  canonicis,  et  alibi  de  sacramen- 
tis,  sacrificio  et  cseremoniis  eorum  dictum  est. 
Sic  ergo  adjuratio  deprecativa  (ut  sic  dicam) 
potest  sub  prseceptum  ecclesiasticnm  cadere, 
de  quo  etiam  potest  intelligi  illud  Pauli,  \  ad 
Timoth.  2 :  Olsecro  igitur  primum  omnium 
fieri  obsecrationes,  etc.  Nam  licet  verbum  ob- 
secrandi  in  rigore  non  indicet  prseceptum, 
ex  materia  applicata  ad  publica  Ecclesise 
suffragia  et  orationes  potest  illud  continere. 

5.  Prseterea  adjuratio  coactiva,  quse  est  ad 
dsemones,  rarius  quidem  cadere  solet  sub 
obligatiouem  absolutam  prsecepti  constitutivi, 
nihilominns  tamen  ex  suppositione  solemnis 
administrationis,  verbi  gratia,  baptismi,  sta- 
tim  urget  talis  obligatio,  quiaoportet  ut  exor- 
cismi  prsecedant,  et  insufflationes  dsemonum, 
ut  suo  loco  diximus.  Et  idem  invenitur  in 
nonnullis  benedictionibus  solemnibus,  vel  sa- 
cramentahbus,  quae  similem  cseremoniam  re- 
quirunt.  Supposita  etiam  necessitate  hominis 


ADJURATIONE. 
a  dsemone  obsessi.  vel  alia  simili,  possunt  mi- 
nistri  Ecclesia?  ex  officio  obligari  ad  dsemo- 
nem  adjurandum,  seu  exorcizandum  juxta 
formam  et  ritum  Ecclesiee,  quia  tenentur  sub- 
venire  necessitatibus  suorum  fidelium  per  re- 
media  convenientia,  et  ab  Ecclesia  instituta  ; 
unum  autem  ex  remediis  pro  illa  gravi  ne  ■ 
cessitate  destinatum  ab  Ecclesia,  est  exorcis  - 
mus;  ergo. 

6.  Quce  requirantur  ut  adjuratio  deprecativa 
ad  Deum  licite  fiat. — Secundo,  inquiri  potest 
an  detur  prseceptum  affirmativum  quoad  spe- 
cificationem,  seu  modum  actus,  id  est,  quod 
licet  non  obliget  ad  exercendum  actum  ad- 
jurandi,  si  tamen  illum  exercere  velimus, 
obliget  ad  exercendum  illum  tali,  vel  tali  mo- 
do ;  in  quo  etiam  involvitur  qusestio  de  prse- 
ceptis  negativis  prohibentibus  actum  adjuran- 
di,  non  simpliciter  (sic  enim  non  est  prohibi- 
tus,  cum  sit  actus  virtutis,  ut  ostensum  est), 
sed  tali,  vel  tali  modo  factum.  In  hac  ergo 
dubitatione  dico  primo :  in  adjuratione  de- 
precativa,  quse  est  ad  Deum,  ut  licite  fiat, 
servanda  est  debita  ad  Deum  reverentia ;  ad 
hanc  autem  spectat,  ut  cum  veritate,  justitia 
et  judicio  fiat.  Prior  pars  communis  est  apud 
Doctores  supra  citatos,  constatque  ex  termi- 
nis,  quia  adjuratio  est  actus  religionis;  ergo 
continet  cultum  ejus ;  sed  de  ratione  omnis 
veri  cultus  divini  est,  ut  cum  debita  reverentia 
ad  Deum  fiat ;  ergo  hoc  ipsum  est  de  ratione 
adjurationis.  Quserit  autem  Sylvest. ,  verb. 
Adjuratio,  q.  7,  an  defectus  in  hujusmodi 
reverentia  sit  peccatum  mortale,  aut  veniale. 
Refertque  Angelum,  asserentem  esse  ex  se 
peccatum  mortale,  e.t  in  hanc  scntentiam  al- 
legantem  Richardum.  Ipse  vero  imprimis  ne- 
gat  Richardum  id  docuisse,  et  in  ultimis  ver  - 
bis  sentit,  tantum  esse  veniale  peccatum.  Sed 
media  via  teUenda  videtur,  ut  declarabo. 

7.  Quomodo  requiratur  veritas  ad  adjuran- 
dum. — Ad  explicandam  ergo  hanc  debitam  re- 
verentiam,  applicemus  ad  huncactum  tresju- 
ramenti  comites,  quia  sicut  adjuratio  continet 
quoddam  vestigium  juramenti,  ita  sno  modo 
et  cum  proportione  illas  circumstantias  requi- 
rit.  Est  autem  circa  veritatem  advertendum, 
in  adjuratione  nihil  proprie  affirmari,  velne- 
gari,  quia  non  fit  per  modum  judicandi,  sed 
deprecandi,  et  ideo  non  ita  hic  requiritur  ve- 
ritas,  sicut  in  juramento.  Postulari  tamen  po- 
test  quoad  duo:  unum  est,  ut  fiat  propter  ve- 
rum  Deum,  vel  in  se,  vel  in  Sanctis  ejus,  alias 
esset  actus  idololatrise  ac  superstitionis,  ut  est 
iu  pagano  petere  aliquid  ab   alio  propter  Jo- 


CAP.  IV.  DE  PECCATIS  QU.E  1N 
vem,  vel  Saturnura,  vel  propter  aliquod  ido- 
lum,  aut  propter  Mahometum,  vel  quid  simi- 
le.  Et  quoad  hanc  partem,  adjuratio  sine  ve* 
ritate  facta  erit  peccatum  mortale,  nam  ad 
idololatriam  pertinet,  ut  dictum  est. 

8.  Aliud,  in  quo  potest  veritas  postulari, 
est,  ut  adjuratio  fiat  sine  fictione,  et  ex  justo 
ac  vero  desiderio  obtinendi  id,  quod  cum  ad- 
juratione  postulatur,  alioqui  non  fiet  adjura- 
tio  sine  peecato  divince  irreverentiae,  seu  irre- 
ligiositatis.  Probatur,  quia  quacumque  ratio- 
ne  nomen  Dei  in  vanum  assumatur,  peccatum 
est  contra  illud  prseceptum  :  Non  assumes  no- 
men  Doinini  Dei  Lui  in  vanum ;  sed  per  adju- 
rationem  nomen  Dei  assu  mitur ;  ergo  si  in 
vanum  sumatur,  peccatum  est;  at  vero  si  ad- 
juratio  propter  Deum  fiat  animo  ficto,  in  va- 
num  assumitur  Dei  nomen,  quia  ficte,  et  con- 
sequenter  frustra  assumitur ;  ergo.  Videtur 
autem  lioc  peccatum  ordinarie  esse  veuiale  ex 
levitate  materiee,  quia  non  inducitur  Deus  ad 
testificandum  falsum,  neque  alia  gravis  inju- 
ria  per  se  loquendo  ibi  intervenire  videtur. 
Aliquando  vero  si  cum  gravi  proximi  injuria 
et  deceptione  fiat,  poterit  esse  mortale.  Et  ex 
hac  parte  videri  potest  grave  peccatum,  pete- 
re  eleemosynam  propter  Deum,  fingendo  ne- 
cessitatem,  ubi  revera  non  est.  Quia  tunc  non 
solum  injustitia  committitur  (dequa  res  est 
clara  ),  sed  etiam  irreligiositas,  quia  nomen 
Dei  in  vanum  assumitur,  quse  in  tali  materia 
videtur  gravis,  quia  sumitur  Deus  ut  velamen- 
tum  malitiee  et  injustitise,  unde  videtur  quis 
tunc  velle  uti  divino  oraculo  (ut  sic  dicam)  et 
auctoritate  ad  furandam  rem  alienam,  quod 
injuriam  non  levem  Dei  continere  videtur.  Si 
autem  fictio  non  sit  tam  gravis,  sed  fiat  vel  ad 
explorandum  animum  alterius,  vel  ad  deci- 
piendum  illum  in  re  leviet  jocosa,  erit  veniale 
peccatum  ex  levitate  materiee,  ut  per  se  con- 
stat.  Imo  etiam  iu  priori  casu,  licet  recte  pro- 
betur  malitia  coutrareligionem,  et  gravis  in- 
tra  latitudinem  venialium  culparum,  nihilo- 
minus  probabile  satis  est,  circumstantiam  illam 
non  addere  malitiam  mortalem  specie  distinc- 
tam,  quia  non  videtur  per  se  loquendo  esse 
tam  gravisirreverentiaDei,  inducere  alium  ad 
faciendum  actum  propter  amorem  suum,  qui 
actus,  ut  est  ab  operante,  est  bonus,  licet  a 
a  recipiente  male  postuletur;  licet  ergo  ibi 
negari  non  possitaliqua  malitia  contra  religio- 
nem,  non  tamen  facile  damnanda  est  ut  mor- 
talis  in  illa  specie. 

9.  Quomodo  requiratur  justitia.  —  Ad  justi- 
tiam  autem  adjurationis  maxime  pertinet,  ut 


AD.IURATIONE  INVENIRI  POSSUNT.  747 

super  materiam  licitam,  et  honestam  cadat. 
Nam  si  res.  quce  postulatur  vel  imperatur  sub 
invocatione  divini  noniinis,  turpis  sit,  injuria 
fit  Deo,  quia  interponitur  ut  daus  favorem  et 
auctoritatem  actioni  turpi,  velquasi  postulans 
aut  imperans  illam.  Unde  quoad  hanc  par- 
tem  videtur  culpa  gravis  contra  religionem, 
sicut  est  gravis  injuria  vovere  Deo  aliquidtur- 
pe ,  etiamsi  tantum  sit  veniale  peccatum. 
Exempla  sunt,  si  quis  ab  alio,  amore  Dei,  pe- 
tat  mendacium,  aut  injustum  suffragium,  vel 
actum  inhonestum  ;  idemque  erit,  si  petat  ac- 
tum  de  se  non  malum  ab  eo,  qui  non  potest 
licite  illum  exercere,  sub  eadem  divina  adjura- 
tione.  De  quibus  exemplis  judicandum  est  juxta 
superius  dicta  de  juramento  promissorio  ca- 
dente  in  materiam  illicitam  ;  licet  enim  exsuo 
genere  peccatum  mortale  sit,  tamen  in  indi- 
viduo  potest  esse  veniale  ex  levitate  materise : 
idem  ergo  dicendum  est  de  adjuratione,  et 
preesertim  quoad  posteriorem  partem;  quia 
non  tam  graviter  interponitur  Dei  auctoritas 
in  adjuratione,  sicut  in  juramento  promisso- 
rio,  ut  tale  est.  Quocirca  multo  minor  erit  cul- 
pa,  si  adjuratio  non  fiat  expresse  propter 
Deum,  sed  propter  vitam  alicujus  hominis, 
vel  aliam  rationem  creatam,  quse  ( ut  dixi) 
vix  meretur  nonem  adjurationis,  et  ita  vix 
auget  culpam  pravee  petitionis. 

10.  Qu.omodo  requiratur  judicium. —  Deni- 
que  ad  judicium  seu  discretionem  adjuratio- 
nis  maxime  pertinet  modus.  In  quo  primum 
observandum  est,  ut  non  leviter  nec  temere 
fiat  in  quacumqne  occasione,  absque  ulla  ne- 
cessitate,  vel  utilitate;  nam  tunc  etiam  assu- 
mitur  nomen  Dei  in  vanum,  et  ita  non  fit  sine 
aliqua  eulpa,  licet  in  tali  materia  semper  vi- 
deatnr  venialis,  ut  afortiori  constat  ex  hisquse 
de  juramento  dicta  sunt.  Denique  observare 
oportet  convenientem  habitudiuem  adjurantis 
ad  adjuratum,  quse  in  hoc  consistit,  ut  adju- 
retur  solo  imperio,  qui  capax  est  illius,  et  non 
alterius  communicationis,  vel  e  contrario  ut 
adjuretur  prece  sola,  qui  non  est  capax  impe- 
rii :  si  autem  persona  utriusque  capax  sit,  po- 
teritlicite  utroque  modo  adjurari  ad  arbitrium 
adjurantis. 

11.  Aliquot  corrollaria,  quce  ex  superiori 
doctrina  inferuntur. —  Atque  hinc  sequuntur 
aliqua  ab  omnibusrecepta.  Primum,  essepec- 
catum  adjurare  deemonem  obsecrando,  et  ro- 
gando,  propter  rationes  supra  tactas,  quia  dse- 
mon  secundum  rectam  rationem  non  est  capax 
talis  communicatiouis  et  societatis  curn  homi- 
ne.  Secundum,  non  posselicite  adjurari  deemo^ 


748  LIB.  IV.  DE  A 

nern,  imperando  illi  aliquod  obsequium,  vel 
ministerium,  redundans  in  bominis  utilita- 
tem,  tum  propter  eamdem  rationem  iniquse 
societatis;  tum  etiamquia  boraononbabetboc 
jus  vel  potestatem  in  da?monem,  nec  Deus  il- 
lam  permittit  secundum  ordinariam  legem. 
Narn  si  intercedat  miraculosa  operatio  ex  spe- 
ciali  instinctu  Spiritus  Sancti,  jam  purgabitur 
vitium;  nunquam  tamen  id  contingit  propter 
solam  aliquam  bumanam  utilitatem,  maxime 
privatam,  sed  propter  publicam  et  spiritua- 
lem,  et  ita  semper  redundabit  in  aliquam  dse- 
monis  confusionem  et  abjectionem,  ad  quem 
finem  recte  potest  daemon  imperiose  adjurari, 
et  tunc  jam  servatur  judicium,  et  justitia  in 
taliadjuratione.  Tertium,  non  posse  licite  ad- 
jurari  cum  imperio  uomines  non  subditos, 
quia  tunc  usurpatur  potestas  contra  jus,  quia 
imperare  superioris  est.  Unde  a  fortiori  con- 
stat  esse  peccatumadjurare  superiorem  impe- 
rando  illi. 

12.  Quartum  est,  non  sine  peccato  adjurari 
irrationales  creaturas,  sive  obsecrando  illas, 
sive  imperando  eis  cum  proprietate ,  cum 
utrumque  sit  omnino  vanum.  In  quibus  om- 
nibusconveniunt  auctores  allegati,  D.  Thoin., 
in  d.  q.  90,  per  totam  ;  Ricbard.,  3,  d.  37, 
art.  2,  q.  2;  Anton.,  2  p.,  tit.  10,  c.  8  ;  Sylv., 
q.  7 ;  Angel.  etTabien.,  qui  aperte  sentiunt,  in 
bis  omnibus  esse  aliquam  mabtiam  specialiter 
contra  Deum  et  contra  religionem,  etiamsi  ac- 
tus  possit  aliunde  babere  aliam  malitiam  con- 
tra  aliam  virtutem,  ut  justitiee  vel  temperan- 
tise,  vel  in  alia  specie  irreligiositatis,  ut  super- 
stitionis  cum  dsemone,  vel  alterius  similis.  Et 
ratio  est,  quia  in  illis  omnibus  modis  assumi- 
tur  in  vanum  Dei  nomen ,  proprio  quodam 
modo  et  speciali,  inde  autem  insurgitspecialis 
malitia  contra  secundum  praeceptum.  An  vero 
hsec  sit  mortalis  vel  venialis,  D.  Tbomas  et 
Richar.  nibil  dicunt;  Sylvester  autem  dieit 
non  semper  esse  peccatum  mortale,  quod  ve- 
rum  est,  ut  ex  dictis  patet.  Neque  Angelusdo- 
cet  contrarium,  solum  enim  ait  exseessepec- 
catum  mortale :  quod  magis  explicuit  Tabien. 
in  ultimis  verbis,  dicens  esse  mortale  ex  gene- 
re  suo.  Quod  est  verum,  quia  ad  boc  satis  estut 
ex  vi  talis  speciei  possit  esse  mortale,  quod 
ita  contingit  in  prsesenti ;  nam  iu  duobus  pri- 
mis  casibus  malitia  mortalis  est  ex  suo  genere, 
quia  videtur  quidam  contemptus  Dei,  vel  re- 
rum  sacrarum,  rogaredsemonempropteramo- 
rem  Dei,  vel  ob  reverentiam  debitam  rebus 
sacris.  Idemque  fere  est  de  modo  adjurandi 
daemouem,  quasi  usurpando  divinam  auctori- 


DJURAT10NE. 
tatem,  et  ita  fatentur  Summistce  allegati. 

13.  Dubium. — Dubitari  autem  nonimmeri- 
to  potest,  an  illc  actus  habeat  tunc  duas  ma- 
litias  mortales  specie  distinctas,  unam  super- 
stitionis,  vel  tentationis  Dei,  et  aliam  irreh- 
giosee  assumptionis  nominis  Dei.  Nam  specu- 
lative  non  est  id  improbabile,  sed  moraliter 
parumid  refert,  quia  sunt  ita  conjunctae  illse 
circumstantise,  ut  non  possiut  separari  vel 
sufficienter  explicari  una  sine  alia;  et  quid- 
quid  sit  de  possibili,  censeo  non  esse  in  confes- 
sione  omittendam  illam  circumstantiam  irre- 
ligiosaB  adjurationis,  quia  revera  gravisest.  In 
tertio  etiam  pnncto,  omnes  fatentur  malitiam 
esse  mortalemex  suogenere,quatenusestcon- 
tra  justitiam.  et  est  resclara.  An  vero  malitia, 
qua3  additur  contra  religionem,  sit  mortalis, 
non  declarant  dicti  auctores;  mihi  autem  esse 
videtur,  si  materia  sit  etiam  gravis  momenti, 
quia  usurpatur  Dei  nomen  ad  violentiam  in- 
justam  proximo  inferendam.  At  in  casu  ul- 
timo  res  videtur  vana  et  otiosa,  et  ideo  non 
excedere  gravitatem  culpee  venialis,  nisi  ex  ali- 
quo  gravi  errore  et  superstitione  procedat. 

14.  An  adjuratio  imponat  aliquam  obliga- 
tionem  implendi  id  quod  per  eam  postulatur . — 
Resolutio  dubii.  —  Ultimo  inquiri  potest,  an 
adjuratio  imponat  aliquam  obligationem  per- 
sonse  adjuratae  ad  faciendum  id  quod  ab  ea 
postulatur,  ita  ut  illud  non  facere  aliqua  cul- 
pa  sit,  ex  vi  adjurationis.  Quod  dubium  so- 
lum  habet  locum,  quando  persona  adjurata 
est  homo  viator,  ut  per  se  constat.  Et  commu- 
nisresolutio  esse  videtursub  distinctione.  Nam 
si  adjuratio  solum  sit  deprecativa,  non  indu- 
cit  obligationem.  Ratio  est,  quia  deprecatio 
non  imponit  obligationem  ;  ergo  nec  adjura- 
tio  deprecativa.  Patet  consequentia,  quia  nec 
addit  prseceptum,  nec  promissionem,  aut  ju- 
ramentum ;  non  apparet  autem  ex  quo  alio 
capite  possit  oriri  gravis  obligatio.  Nam  sola 
reverentia  ad  Dei  nomen  potest  quidem  face- 
re,  ut  magis  deceat  vel  expediat ,  non  vero 
satis  est  ut  inducat  obligationem,  et  hoc  ma- 
gis  statim  patebit. 

15.  Si  autem  adjuratio  sit  cum  imperio  et 
sit  justa,  dicunt  Anton.,  Sylv.,  et  alii,  induce- 
re  obligationem  sub  mortali  culpa ;  si  vero 
sit  injusta,  nullam  inducere  ;  et  hoc  quidem 
posterius  per  se  clarum  est.  Primum  autem 
ab  eis  fundatur  in  sola  justitia,  unde  solum 
habet  locum,  quando  impermm  est  de  re  gra- 
vi,  et  per  verba  quse  satis  significent  volun- 
tatem  obligandi.  Tunc  enim  si  potestas  suppo- 
natur,  non  est  dubium  quin  oriatur  obbgatio, 


CAP.  IV.  DE  PECCATIS  QU/E  IN  ADJURATIONE  INVENIRI  POSSUNT. 


749 


vel  ex  justitia,  vel  ex  obedientia,  jaxta  inten- 
tionem  imperantis. 

16.  Diibinm  autem  est  an  imperium  illnd, 
propter  adjunctam  adjurationem ,  inducat 
specialem  obligationem  religionis.  ita  ut  non 
parens  tali  adjurationi  sit  non  tantum  inobe- 
diens,  vel  injustus,  sed  etiam  sacrilegus.  Doc- 
tores  enim  allegati  indistincte  loquuntur.  An- 
ton.  vero  lioc  posterius  magis  indicat,  dicens, 
quod  in  eo  casu,  tenetur  subditus  sicut  exprce- 
cepto  et  juramento  exacto,  facere  vel  dicere  ad 
quod  adjuratur.  Et  in  hauc  sententiam  incli- 
nare  videtur  Jansen.,  in  c.  31  Concor.,  ubi 
ait,  orationem  hanc :  Adjuro  te  per  Deum,  ita 
esse  explicandum:  Per  gloriam,  et  oleclien- 
tiam  Deo  debitam  te  obsiringo,  quasi  te  jure- 
jurando  ad  hcec  adstrinxissem,  ita  ut  temera- 
tce  religionis  et  obedientice  in  Deum  crimenin- 
cidas,  nisi  parueris.  Unde  c.  78  ita  exponit 
verba  illa  Pharisseorum  ad  ceecum :  Da  gloriam 
Deo,  nos  scimus  quia  hic  homo  peccator  est, 
etc,  quod  fuerit  forma  adjurandi  apud  Hee- 
brreos.  Quod  etiam  ibi  tradunt  Tolet.,  etlatius 
Maldv  ex  illo  Josue  7  :  Fili  mi,  da  gloriam 
Domino  Deo,  et  confitere.  Admonebanticr  enim 
illis  verbis,  ut  Maldonatus  ait,  stare  se  coram 
Deo,  reverendam  sibi  ejus  esse  majestatem. 
Ne  ergo  coram  illo  mentirentur ,  qui  omnia 
probe  sciret,  quasi  judicantes  illum  ignarum 
esse  humanarum  rerum,  quce  magna  in  Deum 
erat  injuria,  hunc  potius  illi  honorem  clefer- 
rent  ,  ut  confitenda  illius  reverentia  veri- 
tate,  ostenderent  se  credere  nihil  illum  igno- 
rare. 

17.  Ex  sola  adjuratione  non  oriri  propriam 
obligationem  religionis. — Nihilominus  tamen 
existimo,  ex  sola  adjuratione  non  oriri  pro- 
priam  obligationem  intra  virtutem  religionis, 
nisi  eo  procedat  adjuratio^  ut  per  eamjura- 
mentum  exigatur,  et  in  eo  sensu  satis  clare 
fiat.  Ratio  est,  quia  licet  judex  habeat  potes- 
tatem  ad  interrogandam  veritatem,  et  ad  prae- 
cipiendum  ut  subditus  illam  declaret,  et  jura  • 
mento  confirmet ,  nihilominus,  secluso  jura- 
mento,  non  potest  actionem  illam  constituere 
in  materia  religionis,  nec  obligationem  impo- 
nere  utendi  confessione  illa  veritatis,  ut  signo 


divini  cultus  et  honoris.  Alias  etiam  posset 
Prajlatus  interrogans  illam  coufessionem  in 
materia  fidei  constituere,  et  exigere  illam,  ut 
fidei  confessionem  de  divina  prsesentia  et 
scienlia  rcrum  omnium  hutnanarum,  quod 
dicere  ridiculum  esset.  Quia  potestas  supe- 
rioris  aut  judicis  ad  extorquendam  confessio- 
nem  veritatis  non  ordinatur  ad  confessionem 
fidei  divinse,  neque  ad  cultum  religiosum  Dei, 
sed  ad  humana  judicia  vel  negotia  terminan- 
da.  Et  ideo  ex  vi  illius  potestatis  non  potest 
ipsam  confessionem  veritatis  in  facto  humano 
prEecipere  sub  ratione  confessionis  fidei  divi- 
nee,  vel  cnltus  religiosi.  Juramentum  autem 
potest  exigere,  quia,  ut  ait  Paulus  ad  Hse- 
braeos  6  :  Omnis  controversice  finis  ad  confir- 
mationem  est  juramentum.  Adjuratio  autem 
per  se  snmpta  non  habet  hanc  vim,  nec  ad 
hunc  finem  est  introducta;  sed  solum  ut  ex 
divini  nominis  commenioratione,  alter  timo- 
re,  vel  reverentia  ipsius,  aut  amore  movea- 
tur,  etiamsi  inde  specialis  obligatio  non  oria- 
tur.  Et  ideo  Jacob,  licet  prius  adjurasset  filium 
suum  Joseph,  et  ille  obtulisset  facere  quod  ro- 
gabatur,  nihilominus  juramentum  postea  ab 
illo  postulavit,  ut  religiosam  obligationem  vel 
praecepto  suo,  vel  simplici  promissioni  adde- 
ret,  ut  supra  notatum  est,  ex  Genes.  47.  Ita 
ergo  judiees  et  superiores,  ut  gravem  religio- 
nis  obligationem  indueant,  sic  adjurant  sub- 
ditos,  ut  ab  eis  tandem  juramentum  exigant ; 
prsemittunt  autem  adjurationem,  ut  majorem 
reverentiam  erga  Deum,  et  timorem  pejeran- 
di  eis  immittant.  At  vero  si  sola  adjuratione 
utantur^  absquejuramenti  exactione,  poterunt 
ex  justitia  vel  obedientia  obligare;  et  fortasse 
graviori  quodam  modo  intra  illam  speciem 
propter  majorem  excitationem  subditi  ad 
considerandam  negotii  gravitatem  et  potes- 
tatem  ministerialem  Dei,  a  qua  imperatur.  Ni- 
si  tamen  procedant  ad  juramentum  exigen- 
dum,  non  credo  adjungere  specialem  obliga- 
tionem  religionis,  propter  rationem  explica- 
tam.  Semper  tamen  cavendus  est  contemp- 
tus,  nam  si  quis  adjurationem  contemneret, 
posset  graviter  peccare,  si  in  Deum  ipsum  con- 
temptus  redundaret. 


FINIS  LIBRI  QUARTI. 


TRAGTATUS  SEXTUS. 


PROOEMIU 


i.  Dnplex  vocis  votum  significatio.  —  Disseruimus  de  oratione  et  juramento ; 
superest,  ad  hujus  partis  complementum,  ut  de  voto  dispulemus;  hunc  enim  esse 
unum  ex  prsecipuis  religionis  actibus  apud  veros  Theologos  et  Oatholicos  compertum 
est ;  illumque  in  hunc  postremum  tractatum  de  Virtute  Religionis  reservavimus,  ut 
ab  illo  ad  statum  religiosum  explieandum  transitum  faciamus.  Est  enim  status  ille 
unus  ex  potissimis  effectibus  votorum ;  imo  vix  esse  potest  in  Ecclesia  status  aliquis 
superans  communis  vitge  genus,  et  arctiorem  viam  consiliorum  participans,  qui  voto 
aliquo  ad  Deum  facto  non  consecretur.  Prius  autem  quam  rem  aggrediamur,  oportet 
vocem  exponere ;  est  enim  ambigua,  etiam  in  usu  Scripturae,  ut  alios  scriptores  latinos 
omittamus,  apud  quos  easdem  fere  significaliones  habet.  Duse  autem  sunt  prsecipuas: 
una  est,  qua  votum  significat  bonum  animi  propositum,  ac  desiderium,  circa  rem  ad 
divinum  cultum  pertinentem,  etiamsi  nulla  intercedat  obligatio  vel  promissio.  Ila 
videtur  sumi  Exod.  36,  ibi  :  Quotidie  mane  vota  populus  offerebat;  nam  quod  illa 
oblatio  esset  spontanea,  et  non  ex  obligatione,  declarant  sequentia  verba,  quibus 
Moyses  jussit  ut  nihil  ultra  offerrent,  eo  quod  oblata  sufficerent  et  superabundarent. 
Sic  etiam  videtur  sumi  Prov.  31,  ibi :  Quid  dilecte  mi,  quid  dilecte  uteri  mei,  quid 
dilecte  votorum  meorum  ?id  est,  desideriorum.  Sic  etiam  exponi  potest  illud,  quod 
in  Canone  Misssc  dicitur,  tibique  reddunt  vota  sua,  id  est»  pia  desideria,  et  fidei  ac 
devotionis  sacrificia,  ut  cum  Alcuino  et  Floro  exposuit  Durand.,  lib.  2  de  Ritib., 
c.  34.  Non  enim  semper  promissiones  aliquas  in  Missa  persolvimus,  ut  etiam  notavi 
tom.  3  tertige  partis,  disp.  83.,  sect.  2. 

2.  Significatio  voti  magis  propria.  —  Aliter  votum  significat  promissionem  Deo 
factam,  et  inducentem  obligationem,  circa  quam  vocis  significationem  graviter  erravit 
Armachan.,  ut  refert  Wald.,  libr.  3  Doctr.,  c.  20,  negans  habere  votum  hanc  signi- 
ficalionem  in  usu  Scripturae  et  doctrinse  christiana^.  Ipse  autem  Wald.,  per  contra- 
rium  extremum,  ita  defendit  votum  promissorium,  ut  priorem  significationem  negare 
videatur.  Sed  licet  prior  admitti  debeat,  negari  non  potest  quin  hsec  posterior  sit 
frequentior  in  Scriptura,  Num.  30  :  Cum  se  voto  obstrinxerit ;  et  Psal.  49  :  Redde 
Altissimo  vola  tua;  Psal.  65  :  Reddam  tibi  vota  mea,  quce  distinxerunt  labia  mea. 
Et  hac  ratione  distingui  solet  redditio  voti  a  liberali  et  spontanea  donatione;  nam, 
licet  votum  ipsum  liberaliter  fiat,  postea  non  ita  liberaliter  seu  absque  obligatione 
impletur.  Et  ideo  dixit  Innocentius  III,  in  c.  Magnce,  de  Yoto,  primum  ad  consilium, 
secundum  ad  imperium  referri,  juxta  illud  Eccles.  5  :  Si  quid  voveris  Deo,  memor 
eris  reddere,  displicet  enim  ei  infidetis  et  stulta  promissio.  Et  hoc  sensu  condistin- 
guuntur  hsec  duo,  ex  voto,  vel  sponle  offerre,  Levit.  7  et  22,  Num.  15.  Atque  hoc 
posteriori  modo  votum  accipimus  in  praesenti  materia,  et  est  significatio  magis  pro- 


PROQEMIUM.  731 

pria,  quae  derivatur  a  verbo  voveo,  quod  promittere  significat.  Solet  autem  interdum 
res  ipsa,  quse  per  votum  promissa  est,  votum  appellari,  ut  constat  Deut.  12  :  Offe- 
relis  liolocausta,  etc,  vota,  atque  donaria;  et  2  Paralip.  29  :  Lwtalusque  est  popu- 
lus,  cum  vota  sponle  promitteret.  Hsec  autem  significatio  solum  est  per  translationem 
extendendo  nomen,  quo  actus  significatur,  ad  materiam,  circa  quam  actus  versatur. 
Proprie  igitur  votum  dicitur  actus  ille,  quo  lalis  materia  in  divinum  cultum  ita  offer- 
tur  ex  hominis  spontanea  voluntate,  ut  inde  oriatur  obligalio  reddendi  illam,  qui 
actus  promissionis  nomine  significatur. 

3.  Atque  ex  hac  vocis  interpretatione  constat  imprimis,  et  volum  esse,  et  genera- 
tim  ac  confuse  quid  sit,  saltem  quoad  quid  nominis ;  scilicet,  rationem  voti  stricte 
et  proprie  sumpti  consistere  in  spontanea  promissione  Deo  facta.  Id  enim  aperte 
colligitur  ex  locis  Scripturse  citatis.  Quanquam  ex  illis  maxime  habetur,  promissio- 
nem  Deo  factam  esse  votum ;  an  vero  sola  illa  votum  sit,  non  ita  clare  constat,  dis- 
putabitur  autem  in  sequentibus.  Nunc  ex  communi  sensu  Doctorum  dictam  definitio- 
nem,  quidnominis  voti  supponimus;  ad  hanc  enim  reducuntur  alise,  quas  Paludanus 
refert  in  4,  d.  38,  q.  2.  Est  etiam  optima,  quam  tradit  Gregorius  Nyssen.,  in  prin- 
cipio  Expositionis  Dominicae  Orat.  :  Votum  est  promissio  alicujus  rei,  quce  pietatis 
nomine  dedicetur,  et  sacris  destinetur.  Magister  aulem  ind.  d.  38,  non  promissionem, 
sed  lestificationem  promissionis  votum  appellat;  videtur  tamen  loqui  de  exteriori  et 
sensibili  voto.  D.  Thomas  autem  2.  2,  q.  88,  art.  1,  dicit  posse  intelligi  de  testifica- 
tione  interiori.  Sed  hoc  etiam  modo  intellecta  descriptio,  per  aliquid  posterius  cir- 
cumscribitur,  nam  votum  non  est  signum  promissionis,  quod  nomine  testificationis 
significari  videtur,  sed  est  ipsa  promissio.  Aliam  definitionem  refert  D.  Thornas,  d. 
art.  1,  arg.  1,  quam  in  sequentibus  melius  exponemus.  His  ergo  circa  nominis  signi- 
ficationem  suppositis,  ad  rem  explicandam  accedamus. 


INDEX  CAPITUM  LIBRI  PRIMI 


DE  ESSENTIA  ET  HONESTATE  VOTI. 


Cap.  I.  An  recte  et  convenienter  votum 

Deo  fiat. 
Cap.  II.  An  propositum  efficax  aliquod 

bonum  faciendi  sufficiat  ad  votum. 
Cap.  III.   An  propositum  se  obligandi 

sit  de  essentia  voti. 
Cap.  IV.  An  propositum  implendi  votum 

sit  de  substantia  voti. 
Cap.  V.  An  intentio  vovendi  debeat  esse 

recta,  ut  votum  sit  validum. 
Cap.  VI.   Utrum  sit  de  ratione  voti,  ut 

voluntas  obliganlis  se  sit  libera. 
Cap.  VII.  Quce  libertas  sit  necessaria  ad 

valorcm  voti. 
Cap.  VIII.    An  vota  facta  ob  gravem 

metum    sint    irrita   jure    ecclesias- 

tico. 
Cap.  IX.  An  voluntas  vovendi  debeat 

esse  plene  deliberata. 
Cap.  X.   Qum  deliberatio  sit  necessaria 

ad  votum. 


Cap.    XI.    Utrum  ad  substantiam  voti 

perlineal  consensus  sine  doio,  errore 

et  ignoranlia. 
Cap.    XII.    De    ignorantia   impediente 

valorem  voli  aliquot  dubia. 
Cap.  XIII.    Utrum  prceter  voluntatem 

se  obligandi  requiratur  promissio  ex 

parte  inlellectus. 
Cap.  XIV.    Ulrum  votum  sit  promissio 

Deo  facta 
Cap.  XV.  Ulrum  votum  sit  actus  a  reli- 

gione  elicitus. 
Cap.  XYL  Utrum  omne  votum  sit  actus 

religionis,  et  an  soli  Deo  fiat. 
Cap.  XVII.  Utrum  opus  ex  voto  factum 

slt  melius  et  magis  meritorium. 
Cap.  XVIII.  Sitne  volum  per  se  expe- 

tendum  et  expediens. 
Cap.  XIX.  Quw  sint  divisiones  votorum 

ex  parte  acius,  et  an  aliqua  sit  essen- 

tialis. 


cr~\0 


^lllll|.l!iLJit«lvr>w^B^^'«.ml.r;.^..rni^^ltm^-Tt^t-^f^MiBni 


LIBER  PRIMUS 


DE 


"A  ET 


T 


Methodus  servanda  in  hoc  tractatu.  —  Ser- 
vabimus  in  hocjractatu  methodnm  quam  so- 
lemus.  Et  in  hoc  libro  de  illius  natura  seu  es- 
sentia  dicemus;  in  sequentibus  de  causis  et 
effectibus  ejus,  ac  tandem  de  illius  dispensa- 
tione,  et  aliis  modis  quibus  auferri  potest, 
tractabimus.  Et  quamvis  satis  per  se  notum 
sit  votum  esse  possibile,  imo  esse  in  usu  ct 
consuetudine  hominum.  nihilomiuus  propter 
hujus  temporis  haereticos  aliquid  de  hac  quee- 
stione  prsemittere  necessarium  erit.,  postea 
vero  inquiremus  quid  votum  sit.  Significatur 
autem  nomine  voti,  ut  dixi,  promissio  homi- 
nis  ad  Deum ;  promissio  autem  actum  dicit 
humanum,  voluntarium,  et  obligationem  mo- 
ralem  inducentem.  Votum  ergo  similem  ac- 
tum  dicit,  juxta  iilud  Augustin.,  Epist.  43  : 
Jam  vovisti,  jamte  astrinxisti ;  est  ergo  vo- 
tum  quidam  actus^  perquemhomo  voluntarie 
se  obligat  Deo.  Per  hunc  enim  effectum  recte 
in  hac  generalitate  et  confusione  explicatur, 
prsesertim  cum  effectus  ille  quasi  formalis  vi- 
deatur,  et  ideo  in  illius  cognitione  tota  fere 
cognitio  voti  consistit.  Ex  hoc  ergo  effectu 
constat,  tam  voluntatis  quam  intellectus  actus 
esse  ad  votum  necessarios,  quia  moralis  oblt- 
gatio  sine  intellectu  dirigente,  et  voluntate 
cousentiente  non  tit.  Imo  etiam  sequitur,  his 
actibus  votum  per  se  loquendo  consummari; 
quia  illius  obligatio  Deum  respicit,  qui  cor  in- 
tuetur,  et  signis  externis  ad  cognoscendam 
hominis  voluntatem  non  indiget.  Quod  si  in- 
terdum  adhibentur,  id  est  vel  ut  de  obliga- 
tione  voti  aliis  hominibus  coustet,  vel  ut.cum 
majori  aliqua  solemnitate  ecclesiastica  fiat, 
vel  ut  homo  ipse  ad  majorem  devotionem  in 
vovendo,  et  majorem  sollicitudinem  inobser- 
vando  votum  excitetur,  ut  notavit  D.  Thomas 
in  art.  1  hujus  materise,  et  infra  suis  locis  di- 
cetur.  Ad  explicandam  ergo  essentiam  voti, 
oportet  imprimis  exponere  actus  intellectus  et 
xiv. 


voluntatis,  quibus  perficitur.  Deinde  vcro  de 
ipsius  honestate  dicemus.  Et  quoniam  sine 
formali  objecto  intelligi  non  potest  specifica 
honestas^,  ideo  de  personis,  quibus  votnm  fieri 
potest,  et  sub  qua  ratione  fieri  debeat,  in  hoc 
libro  dicere  oportebit. 

CAPUT  I. 

AN   VOTUM    RECTE    ET    CONVENIENTER  DE0    FIERI 
P0SSIT. 

1.  Ratio  dubitaudi  esse  potcst  primo :  nam 
promissio  ad  donationem  ordinaturj  ut  per  se 
constat,  si  sub  donatione  comprehendamus 
tam  liberalem  quam  onerosam,  seu  per  mu- 
tuum  contractum  :  sic  enim  clarum  est  omnes 
promissioneshumanas  ad  hujusmodi  contrac- 
tus  ordinari,  sicut  sponsalia  ad  matrimouium. 
Sed  hominis  ad  Deum  nulla  potest  esse  dona- 
tio,  cum  omnia  sint  ejus.,  nec  possit  novum 
rerum  dominiumacquirere;  ergo  nec  promis- 
sio  esse  potest.  Ubi  enim  matrimonium  locum 
non  habet,  nec  sponsalia  habere  possunt,  uc 
habetur  in  leg.  Oratio,  ff.  de  Sponsalibus. 
Undeargumentorsecundo  :  nam  ob  hanc  cau- 
sam  nulla  videtur  esse  posse  vera  et  propria 
promissio  servi  ad  dominum;  quia  cum  servus 
nihil  habeat  quod  domini  uon  sit,  juxta  leg. 
IJlacet,  ff.  de  Acq.  vel  amit.  hser^  nihil  potest 
domino  conferre,  et  consequeuter  nec  aliquid 
ei  promittere.  Unde  si  interdum  videtur  ser- 
vus  aliquid  verbis  promittere,  illud  perinde 
est  ac  proponere  tantum  aliquid  agere  in  ob- 
sequium  domini :  sed  homo  magis  est  servus 
Dei,  et  omnia^  quee  habet.  magis  suut  etiam 
ipsius  Dei;  crgo. 

2.  Tertio  argumentautur  heeretici,  quia  vo- 
tum  est  ad  inducendamobligationem;  sed  ho- 
mo  non  potest  sua  voluntate  obligari  Deo; 
ergouec  votum  emittere.  Minor  probatur  prius 


754  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

generatim  de  omnibus  hominibus,  quia  quid- 
quid  faeere  possunt,  debent  Deo,  tum  virtute 
illiuseximiipraecepti :  Diliges  Dominum  Deum 
tuum  ex  toto  corde,  etc,  tum  propter  eximia 
beneficia,  et  alios  innumeros  titulos;  ergo  ni- 
hil  habent  homines  in  quo  possint  voluutarie 
obligari  Deo.  Deinde  idem  probatur  speciali- 
ter  de  Christianis,  quia  votum  repugnat  legi 
gratise  et  statui  ejus ;  nam  uli  Spiritus  Do- 
•mini,  ihi  libertas  ;  votum  autem  toilit  liberta- 
tem,  et  necessitatem  inducit. 

3.  Sensus  qucestionis  expenditur.  — In  hac 
quaestione,  aliud  est  inquirere  an  sit  homini 
absolute  possibile  facere  actum  illum  promis- 
sionis,  quem  votum  appellamus,  sive  illud  ex 
errore,  sive  ex  reetojudicio  faciat,  et  sivecum 
effectu  obligationis,  sive  tantum  cum  affectu; 
aliud  vero  est  quaerere,  an  homo  recte  et  con- 
venienter  de  rebus  judicans  possit  votum  Deo 
faccre,  qnod  proinde  vera  et  valida  promissio 
sit.  Prior  ergo  sensus  non  potest  in  quaestio- 
nem  venire,  nec  credo  fuisse  aliquem  hsere- 
ticum  ita  stolidum,ut  in  eo  sensu  negaverit 
posse  homines  vota  facere  Deo,  cum  id  constet 
ex  Scriptura,  et  evidentissima  experientia,  et 
a  fortiori  etiam  constabit  ex  dicendis.  Imo  nec 
in  posteriori  sensu  videntur  haeretici  negare, 
votum  esse  possibile  simpliciter,  sed  cum  ali- 
qualimitatione.  Nam  Lutherus  (utBellarminus 
refert,  lib.  2  de  Monachis,  capit.  15)  solum 
negavit  ea  vota,  quae  nos  dicimus  fieri  de  ope- 
ribus  consilii  et  supererogationis,  non  negavit 
autem  de  rebus  alias  praeceptis  posse  esse  vo- 
tum,  imo  credidit  ab  hominibus  christianis 
fieri  in  baptismo.  Quod  etiam  sensit  CaMnus  : 
haec  vero  quaestio  pertinet  ad  materiam  voti, 
de  qua  infra  dicetur.  Rursus  Calvinus  et  Lu- 
therus  admittunt  votum  fieri  posse  ob  hu- 
manos  fines,  non  vero  in  intentione  divini  cul- 
tus,  quod  tractandum  est  infra,  ad  finem  hu- 
jus  libri.  Deinde  Petrus  Martyr  dixit,  inlege 
veteri  potuisse  fieri  vota,  pertinuisse  tamen 
ad  caeremonias  iliius  temporis,  quae  per  legem 
graiiee  revocatae  sunt,  et  ideo  nunc  minime 
posse  vota  fieri.  Alii  etiam  hseretiei  vota  ne- 
garunt,  ut  Pseudoapostoli,  Lampetiani,  Wi- 
cleph.  Quo  autem  sensu  locuti  fuerint,  parum 
nostra  refert ;  sed  videri  potest  Prateolus  sub 
eorum  nominibus  ;  et  Castro,  ver.  Votuni;  et 
Waldensis,  tomo  tertio,  de  Sacramentahbus, 
cap.  20,  ubi  refert  etiam  Armachanum  ad 
hunc  errorem  accessisse,  de  cujus  sententia  in 
cap.  18  dicemus. 

4.  Vcra  sententia.  —  Yera  ergo  et  catholica 
sententia   es%  Deum  esse,   ad  quem  vera  et 


ET  HONESTATE  VOTI. 
propria  vota  funduntur,  ideoque  recteet  con- 
venienter  factum  esse  in  lege  veteri,  fierique 
in  nova.  Probatur  primo  ex  Scriptura,  Psalm. 
75  :  Votete,  et  reddite  Doivino  D:o  vestro  ;  per 
qua^  imprimis  consulitur  votum  ut  conveniens; 
deinde  postquam  factum  est,  reddendum  dici- 
tur  tanquam  jam  obligans ;  ac  denique  utrum- 
que  dicitur  fieri  Deo,  ideo  enim  votum  red- 
dendum  est  Deo,  quia  ipsi  est  factum.  Similia 
habentur  Eccles.  5,  Deuteronom.  23.  Haec  au- 
tem  verba  non  fuerunt  a  SpirituSancto  dictaso- 
lum  propter  tempus  aut  homines  legis  veteris, 
sed  simpliciter  propter  quodcumque  tempus, 
et  quoscumque  homines,  ut  Sancti  communi- 
ter  intelligunt,  et  ex  re  ipsa  in^lligi  potest,  non 
enim  continent  materiam  caeremonialem,  sed 
moralem,  ut  statim  declarabimus.  Unde  etiam 
antelegem  scriptam  votum  fecitJacob,  Genes. 
28.  Quapropter  vanum  est  dicere,  consuetudi- 
nem  vovendi  revocatam  esseperlegem  novam, 
lexenim  gratiee  nonirritavitmoralia,  sedsolum 
quse  cseremonialia  sunt.  Unde  potius  de  ho- 
minibus  legis  gratise  prophetaverat  Isaias,ca- 
pit.  19  :  Colent  eum  inhostiis  et  munenlus ,  et 
vota  vovehmt  et  solvent ;  nam  ibi  sermo  est  de 
vocatione  Gentium ,  et  statu  Ecclesise  post 
Christi  adventum,  quo  tempore  quasi  per  an- 
touomasiam  prsedicuntur  futura  munera,  et 
hostiae,  propter  siugulareMissse  sacrificium,  ut 
ex  Patribus  declaravi,  tomo  3,  in  3  part. ,  disp. 
74,  sectione  prima.  Eodem  ergo  modo  prsedi- 
cuntur  vota  futura,  quia  non  solum  vera  et 
propria  futura  erant  in  lege  nova,  sed  etiam 
perfectissima,  quale  est  praecipue  votum  cas- 
titatis ,  quod  in  lege  veteri  usitatum  non 
erat. 

5.  Rursus  hoc  votum  et  similia  valida  esse 
in  lege  nova  significavit  Paulus,  1  ad  Timoth. 
5,  dicens  :  Ilaientes  damnationem ,  quia  pri- 
mam  fidem  irritam  fecerunt,  id  est,  quia  vo- 
tum  castitatis  violarunt,  ut  Augustinus  et  alii 
exponnnt,  quos  late  refert  Bellarminus  supra, 
c.  24.  Infra  etiam  tractando  de  statu  religio- 
nis,  ostendemus  hunc  morem  emittendi  vota, 
praesertim  religionis,  antiquissimum  fuisse  in 
Ecclesia.  Denique  nulla  vel  probabili  conjec- 
tura  ostendi  potest  morempromittendi  aliquid 
Deo  per  votum,  prohibitum  esse,  aut  irritum 
factum  a  Christo  Domino  ;  ergo  si  ex  natura 
sua  non  est  impossibilis  aut  irrita  talis  pro- 
missio ,  neque  in  lege  nova  erit  invalida.  An- 
tecedens  patet,  quia  neque  talis  prohibitio 
scripta  legitur  in  toto  novo  Testamento,  neque 
etiam  ex  aliquo  Conciiio,  aut  ecclesiastica  tra- 
ditionehabetur  ;  sed  potius  Concilia  et  tradi- 


CAP.  I.  AN  RECTE  ET  CONVENIENTER  VOTUM  DEO  FIAT. 


tio  ecclesiastica  doeent,  vota  couvenienter  Deo 
offerri,  et  in  lege  nova  vim  suam  retincre. 

0.  Et  hinc  etiam  eonviucitur  hanc  prolribl- 
tionem  non  contineri  in  generali  cessatione 
legalium  ;  nam  usus  eorum  legalium,  quae  ad 
mortuas  et  mortiferas  caeremonias  pertinent, 
non  approbatur  a  Conciliis  ,  Pontincibus  et 
Sanctis  Patribus  ;  approbatur  autem  usus  vo- 
vendi.  Deinde  inepte  votum  numeratur  inter 
hujusmodi  legalia ;  tum  quia  vota  antiquiora 
sunt  lege  Moysis,  ut  patet  in  voto  Jacob,  Ge- 
nes.  28;  tum  etiam  quia  non  solum  fideles, 
qui  verum  Deum  colunt,  sed  etiam  Gentiles, 
quasi  naturali  lumine  ducti,  eis,  quos  pro 
diis  colebant,  vota  otferebant,  maxime  quan- 
do  ab  eis  aliquid  impetrare  volebant.  Ex  quo 
factum  est  ut  nomen  votum,  apud  Latinos  ,  et 
orationem  et  promissionem  Deo  factam  signi- 
ficet  ;  necnon  etiam  apud  Graecos  nomina  ha- 
beant  valde  siinilia,  eOx^,  quod  votum  signifi- 
cat ;  tit  Tcpoa-suxvi  quod  significat  orationem  ; 
quia  Gentiles  vota  orationibus  praeinittere  sole- 
hant,  ut  notavit  Greg.  Nyss.,  orat.  2  in  Ora- 
tionem  Dominicain,  et  infra  notabitur  ex  Am- 
brosio  et  Philone.  Consuetudo  ergo  vovendi 
naturalis  et  moralis  est,  non  caeremonialis  le- 
gis  veteris.  Non  est  ergo  per  legem  novam  ob 
eam  causam  revocata. 

7.  Quod  autem  consuetudo  heec  per  se  ct 
natura  sua  mala  non  sit,  suffieienter  ostendit 
legis  veteris  consuetudo  ;  quam  Deus  non  pro- 
basset,  ut  fecisse  legimus,  si  esset  de  re  mala, 
aut  minus  decenle  respectu  Dei.  Ratio  etiam 
id  convincit,  quia  in  tali  actu  nihil  est  homini 
impossibile,  vel  contra  rectam  ralionem,  aut 
contra  honorem  debitum  Deo  ;  imo  sunt  mul- 
ta,  qua3  prae  se  ferunt  honestatem  et  virtutem  ; 
ergo.  Priorem  partem  antecedentis  ostende- 
mus  respondendo  rationibus  in  principio  po- 
sitis.  Altera  vero  pars  constat,  quiaper  hujus- 
modi  actum  ostenditur  promptitudo  volunta- 
tis  ad  obsequium  Dei ;  per  iilum  etiam  reddi- 
tur  firmior  et  immobilior  in  bono  ,  ut  latius 
infra  tractando  de  utilitate  voti  dicemus. 

8.  Sed  aiuut  aiiqui  ex  hsereticis,  quamvis 
heec  consuetudo  expresse  reprobata  non  sit  in 
lege  nova,  tamen,  eo  ipso  quod  preeeepta  non 
est,  esse  prohibitam,  quia  in  lege  nova  omnis 
religio  voluntaria,  quae  sub  preeeepto  consti- 
tuta  non  est,  reprobata  est  a  Paulo,  ad  Coloss. 
2,  ubi  voluntariam  religionem,  nomine  super- 
stitionis  damnat;  ubi  enim  legitur,  in  swpers- 
titione ,  graeee  habetur ,  in  religione  volunta- 
ria.  Sicque  interpretantur  non  solum  hsereti- 
ci,  sed  etiam  aliqui  Catholici.  Respondeo  fal- 


sum  csseassumptum,  etcontraillud  Pauli,  1  ad 
Cor.  7  :  Prwcepium  Domini  non  habeo,  consi- 
lium  autem  do  ;  et  illud  Christi,  Matth.  19  :  Qtri 
potest  capere,  capiat;  quod  dixit,  quia  non  de 
prseceptis,  sed  de  consiliis  tractabat,  et  in  par- 
ticulari  de  voto  castitatis,  ut  Chrysostomus  et 
alii  notarunt.  Est  etiam  contra  omnem  ratio- 
nem  ;  cur  enim  non  licebit  Christianis  facere 
quae  alias  bona  et  honesta  sunt,  etiamsi  illis 
praecepta  non  sint  ?  De  quo  argumento  legi 
potest  Deilarm.,  lib.  2  de  Monachis,  in  1  tom.; 
et  Turrian.,  lib.  5,  pro  Epist.  Pontif.,  cap.  7  ; 
et  ex  professo  tractabitur  infra  circa  statum 
perfectionis  ;  et  aliqua  tetigimus  supra,  tract. 
2,  lib.  2,  c.  \,  ubi  etiam  locum  Pauli  exposui- 
mus. 

9.  Hic  vero  addimus  nihil  obstare  verbum 
illud^  vi  superstitione,  etiamsi  legatur  in  cultu 
voluntario,  quia  dupliciter  potest  aliquis  cultus 
dici  voluntarius.  Primo,  cproad  executiouem 
tantum  spontaneam  sine  obligatione  prsecep- 
ti.  Secundo,  non  solum  quoad  executiouem, 
sed  etiam  quoad  institutionem  seu  inventio  - 
nem  ( ut  sic  dicam  ),  quia  nimirum  proprio 
judicio  et  voluntate  inventus  est  proeter  ratio- 
nem,  et  receptos  et  approbatos  Ecclesioa  usus. 
Prior  cultus  tametsi  voluntarie  sumatur,  legi- 
timus  est,  quia  consentaneus  divince  legi  et 
voluntati,  vel  consulenti.  Et  de  hoc  non  lo- 
quitur  Paulus  in  illo  loco,  sed  de  superstitioso 
cultu,  ut  recte  vertit  vulgatus  interpres,  qui 
quasi  per  antonomasiam  dici  potest  volunta- 
rius  cultus,  quia  a  propria  voluntate  habet  pri- 
mam  originem  ,  quaa  expositio  sumitur  ex 
Chrysostomo  et  aliis,  eo  loco  ;  et  Hieronymo, 
epist.  151  ad  Algasiam,  qua?st.  10.  Votum  ergo 
quamvis  sit  voluntarium  priori  modo,  non  ta- 
men  posteriori,  cum  a  Deo  approbatum  sit  in 
omui  lege,  tam  naturali  quam  scripta,  et  gra- 
tiae,  et  per  se  sit  consentaneum  rationi  natu 
rali,  et  juxta  receptum  Ecclesiae  morem,  ut 
dictum  est. 

10.  Sohuntur  aliquce  Jicereticorum  rationes . 
—  Ad primam. —  Ad  secundam. —  Ad  pri- 
mam  ergo  dubitandi  rationem  respondetur, 
negando  imprimis  omne  votum  ordinari  ad 
propriam  donationem,  prout  significat  tradi- 
tionem  novi  dominii,  aut  juris  iu  re  aliqua ; 
nam  etiam  ordinari  potest  promissio  ad  exhi- 
bitionem  cujuscumque  obsequii,  vel  denique 
ad  exercendam  quamcumque  actioncm,  quae 
in  alterius  utilitatem  vei  honorem  cedat.  Hoc 
autem  modo  facile  inteiligitur,  posse  fieri  pro- 
missionem  Deo.  Deinde  dici  potest  promissio- 
nem  hanc  posse  ordinari  ad  donationem,  quae 


756  LIB.  I.  DE  ESSSKTIA 

fiat  Deo,  non  in  se^  sed  iu  suis  templis,  aut 
ministris,  aut  servis,  vel  pauperibus,  ut  con- 
slat.  Ad  secuudum,  negamus  id  quod  assumi- 
tur,  nam  etiam  inter  homines  potest  servus 
veram  et  propriam  promissionem  domino 
facere,  inducentem  obligationemsaltemfideli- 
tatis:  quod  ad  preesens  satis  est,  quidquid  sit 
de  obligatione  justitiee,  seu  promissione  quse 
illam  inducat,  quod  alibi  disputandum  cst. 

11.  Adtertiam. —  Ad  tertium,  etiamsi  ve- 
rum  esset,  quod  assumitur,  consequentia  nul- 
bus  momenli  est,  quia  nihil  repugnat  uni  et 
multis  obligationibus  addi  aliam  diversee  ra- 
tionis_,  ut  infra  dicemus^  ostendentes  posse 
votum  fieri  de  rebus  alias  preeceptis.  Deinde 
quod  assumitur,  erroneum  est;  nam  constat 
plures  esse  actiones  bumanas  honestas,  et  bo- 
nas,  quee  non  cadunt  sub  preeceptum;  nihii 
enim  preecepturn  est  a  Deo,  nisi  vel  illud,  quod 
ratio  naturalis  dictat  esse  necessarium  ad  bo- 
nestatcm  morum,  vel  illud  quod  Deus  specia- 
liter  prcecepit,  vel  in  Seriptura,  vel  alio  modo, 
de  quo  per  traditionem  aut  per  Ecclesiam  con- 
stat.  Manifestum  est  autem,  et  experientia 
constat,  seepius  occurrere  bomini  actiones 
moraliter  honas,  qnas  nec  ratio  naturalis  os- 
tendit  esse  necessarias,  nec  Scriptura  aut  Ec- 
clesia  preecipit.  Vanum  ergo  est  fingere  ne- 
cessitatem  preecepti  omnium  bouarum  actio- 
num.  Praeceptum  autem  amoris  erga  Deum 
non  obligat  ad  ageDdum  omnia  bona,  sed  ad 
nihil  agendum,  quod  eidem  amori  repugnet, 
atque  ad  preeferendum  Deum  omnibus  rebus 
creatiSj  quod  vere  est  ilium  super  omnia  dili- 
gere.  Et  ad  eumdem  modum  obligat  nos  gra- 
titudo  ad  Deum  propter  beneficia  ab  ipso  ac- 
cepta,  ad  cavendam  omnem  offensionem  ejus, 
semperque  bene  operaudum.  Non  tamensem- 
per  cogunt,  aut  necessitatem  preecepti  impo- 
nunt  ad  singula  opcra. 

GAPUT  II. 

UTRUM  PROPOSITUM  AB30LUTUM  ET  DE  SE  EFFICAX 
FACIENDI  ALIQUID  IN  KONOREM  DEI  ,  AD  VO- 
TU3X   SUFFICIAT.    VEL   OBLIGATIONEM   INDUCAT? 

1.  Opinio  quorumdam.  --  Hnnc  actum  po- 
nit  D.  Thomas,  d.  art.  1,  tanquam  primum 
inter  eos,  qui  ad  votum  emittendum  concur- 
rere  solent ;  quia  juxta  convenientem  modum 
promittendi ,  antecedit  desiderium  faciendi 
aliquid,  et  ex  illo  procedit  homo  ad  obligatio- 
nem  faciendam,  ideoque  ab  hoc  primo  actu 
initium  nimimus.  Fuit  namque  quorumdam 


ET  HONESTATE  VOTI. 

opinio,  propositum  hoc,  si  absolutum  et  de  se 
efficax  sit,  faciendi  aliquid  in  cultum  Dei,  iu- 
ducere  obligationem  voti.  Sumi  potest  ex  Ma- 
jore,  in  4,  distinctione   38,  queestione  \,  ubi 
defmit,  votum  esse  volitionem  deliberatam,  etc. 
Sed  videtur  ioqui  de  volitione  se  obligandi, 
juxta  dicenda iufra,  capite  12,  et  eodem  modo 
loquitur  Antonin.,  2  part.,  tit.  11,  c.  2.  Et  ad 
idem  tendit  antiqua  definitio  voti,  quam  re- 
fert  D.  Thomas,  d.  art.  \,  et  fere  traditur  ab 
Altisiod.,  lib.  3  Sum.,  tract.  28,  c.  1 :  Votum 
est  conceptio  boni  propositi  deliberatione  firma- 
ta,  qua  quis  ad  aliquid  faciendum  vel  non  fa- 
ciendum  seDeoobligat.ln  hacenim  definitione 
solum  propositum  postulatur  ad  vinculum  vo- 
ti .  Adduci  etiam  solet  pro  hac  scntentia  Glossa, 
in  eap. Zitterarum,  de  Voto,  verb.  Proponens, 
quatenus  ait,  in  casu  illius  textus   non  induci 
obligationem ;  quia  ille,  de  quo  dubitabatur, 
non  proposuerat  animo  se  obligandi,  nec  fir- 
miter  proponendo,  scu  eligendo  :  Ojuia  tunc, 
inquit,  mortal-ter  peccasset,si  propositum  non 
iiuplevisset.  Sentit  ergo  firmum  propositum, 
ex  electione  factunx,  ad  inducendam  obligatio- 
nem  sufficere.  Idem  sentiunt  Glossoe  et  Docto- 
res,  in  cap.  Svper  eo,  et  cap.  Consulti,  et  in 
cap.  Statuimus,  de  Regularibus,  etin  cap.  ult. 
de  Voto,  ubi  Glos.,  verb.  Tenemini,  et  in  cap. 
Non  solum,  de  Regularibus,  in  cap.  Qici  bono, 
17,  q.  1.  Ratio  vero  reddi  potest,  quia  propo- 
situm  absolutum  faciendi  aliquod  bonum  opus 
inducit  obligationem ;  ergo  tale  propositum 
in    materia   religionis    inducit  obligationem 
religiosam,  et  consequenter  obligationem  vo- 
ti.    Consequentia   patet   ex   similitudine    ra- 
tionis  et  proportionis.  Antecedens  vero  proba- 
tur,  quia  tale  propositum  non  potest  mutari 
sine  inconstantia^  neque  sine  aliqua  culpa. 

2.  Maxime  vero  videtur  confirmari  heec 
sententia  ex  juribus  proxime  allegatis;  nam 
in  eis  dicitur,  eum,  qui  in  religione  suscepit 
habitum  novitiorum  cum  absoluto  proposito 
mutandi  vitain,  et  permanendi  in  religione, 
non  posse  absque  culpa  relinquere  habitum 
religionis,  et  ad  seeculum  redire,  etiam  ante 
professionem  emissam.  Sentiunt  ergo  illud 
propositum  absolutum  sufficere  ad  votum, 
quod  per  habitus  susceptionem  solemne  effici- 
tur,  ut  ex  Innocen.,  Hostien.  et  aliis  refert 
Abbas_,  in  dicto  cap.  Litterarum  ;  Sylvester, 
verb.  ReJigio,  5.,  queest.  8.  Alii  vero  existi- 
mant  inde  saltem  oriri  simplicis  voti  obliga- 
tionem  de  ingrediendo  religionem,  ut  Palud., 
Supplem.  Gabriel,  4,  distinet.  38,  et  Anton. 
supra  ;  et  significat  Glos.  1,  in  cap.  Consuluit, 


i 


CAP.  II.  AN  PROPOSITUJI  EFFICAX  ALIQUOD  BONUM  FACIENDI,  ETC. 


757 


Qui  Clerici  vel  voventes.  Confirmatur  ex  dict. 
cap.  ult.,  de  Voto,  ubiprius  dc  duobus  religio- 
sis  dicitur,  unum  fuisse  cruce  signatum,  aite- 
rum  desiderasse  signari,  et  de  ntroque  sub- 
ditur  teneri.  Tandem  confirmatur  cx  verbis 
Christi,  Luc.  9  :Nemo  miitens  manum  adara- 
trum,  et  respiciens  reiro,  aptus  est  regno  Dei ; 
nam  per  hsec  vcrba  solum  propositum  fit,  et 
indicatnr  nihilominus,  non  perseverare  in 
illo,  esse  aliquam  cnlpam,  cum  inde  reddatur 
bomo  ineptus  ad  Dei  reguum. 

3.  Resolutio  qucestionis  :  solum  propositum 
faciendi  aliquidin  honorem  Dei  nonest  votum, 
licet  sit  ahsolutum. —  Ralio  a  priori.  —  Ni- 
bilominus  certum  est  solum  propositum  in- 
grediendi  religionem,  vel  quippiam  simile  fa- 
ciendiin  eultuni  Dei,  quantumvis  absolutum 
sit,  non  esse  votum,  neque  voti  obligationem 
inducere.  Ita  docet  D.  Tbomas,  d.  art.  1  et 
16  ;  Cajet. ;  Altisiod.,  lib.  3  Summee,  tract.  28, 
q.  1  ;  Bonaven.,  4,  dist.  38,  q.  1 ;  Richard., 
art.  3,  queest.  2,  et  ibi  alii  Scholastici ;  et  So- 
to,  lib.  7  de  Just.,  q.  1,  art.  2;  Sylvest.,  verb. 
Votum,  1,  qurest.  2;  Angel.,  q.  7,  et  ibi  alii 
Summistee;  Cajet.,  lib.  11  Responsi.,  in  7;  et 
idem  tenet  Gratian.,  17,  q.  1,  in  ultimis  fere 
verbis;  Navar.,  in  Sum.  cap.  12,  n.  26,  qui 
refert  Arcbidiac.  in  dicto  cap.  Qui  hona;  Pa- 
norm.,  in  cap.  Litterarum.  Iriem  Covarruv., 
in  cap.  Quamvis  pactum,  part.  1,  §  3,  num. 
12,  in  fine.  Probatur,  quia  nemo  obligatur 
sine  voluntate  se  obligandi,  ut  ostendemus; 
sed  qui  babet  propositum  aliquid  faciendi, 
non  statim  babet  voluntatem  se  obligandi;  er- 
go  non  est,  unde  talis  obligatio  oriatur,  quia 
neque  a  superiore  imponitur,  nec  propria  vo- 
luntate  suscipitur.  Minor  patet  primo,  ipso 
usu,  et  experientia,  alias  nemo  proponeret 
aliquid,  si  statim  ex  proposito  obligatus  ma- 
neret.  Et  inter  homines  coustat  longe  diver- 
sum  esse,  proponere  aliquid  dare  alteri,  vel 
promittere,  aut  se  obligare.  Ratio  vero  a  prioi  i 
est,  quia  facere  aliquid,  et  obligare  se  ad  il- 
lud  faciendum,  sunt  objecta  diversa,  utper  se 
constat;  ergo  potest  voluntas  versari  circa 
unum  et  non  circa  aliud;  ergo  quamvis  pro- 
ponat  aliquid  facere,  non  ideo  vult  se  obligare 
ad  illud  faciendum. 

4.  Atque  huc  etiam  spectat  alia  ratio  com- 
munis,  quia  obligatio  voti  solum  oritnr  ex  vo- 
to  ;  qui  autem  proponit  tantum  se  facturum 
aliquid,  nondum  vovet ;  ergo  non  se  obligat. 
Minor  patet,  quia  nec  verbis  promissionem 
profitetur,  neque  animo  concipit,  cum  non- 
dum  habeat  voluntatem  se  obligandi.  Votum 


autem  in  promissione  Deo  facta  consistit,  ut 
supra  proemisi,  et  ex  sequcntibus  lale  patebit, 
optimeque  declaratur  ex  verbis  Deut.  23,  ubi 
prius  dicitur  :  Cum  votum  voveris  Domino  Deo 
tuo,  non  tardabis  reddere  ;  et  subjungitur  :  Si 
nolueris  polliceri,  alsque  peccato  eris  ;  quod  au- 
tem  semel  egressum  est  de  laliis  tuis,  ohserva- 
his,  et  facies  sicut  promisisti  Domino  Deo  tuo. 
Ergo  ad  obligationem  voti  non  satis  est  pro- 
ponere,  quia  promissio  ultra  propositum  ne- 
cessaria  est;  seu  quia  ultra  propositum  facien- 
di  rem,  addi  debet  ex  parte  voluntatis  propo- 
situm  se  obligandi.  Quod  satis  etiam  confir- 
mat  Pontifex,  indict.  cap.  Litterarum,  dicens 
eum,  qui  proposuit  mutare  statum,  si  ulte- 
Hus  non  processit,  non  peccare,  nec  frangere 
votum,  etiamsi  propositum  mutet. 

5.  AUquorum  responsio.  —  Dicunt  aliqui, 
propter  aliqua  ex  juribus  citatis,,  licet  proposi- 
tum  absolutum  non  sit  votum,  neque  inducat 
voti  obligationem,  nibilominus  aliquam  aiiam 
obligationem  inducere  sub  culpa  veniali,  vel 
etiam  mortali,  ut  videre  licet  in  Glos.  17,  q.  1, 
in  princip.  Et  ratio  esse  potest  supra  tacta, 
quia  mutatio  boni  propositi  ex  perfecta  deli- 
beratione  concepti,  non  fit  sine  aliqua  levitate 
animi,  et  aliquo  spirituali  damno;  ergo  non 
fit  sine  aliqua  culpa  ;  ergo  tale  propositum  ali- 
quam  obligationem  indncit  perseverandi  in 
illo,  seu  exequendi  illud.  Et  ad  hoc  adducitur 
Gregorius  in  d.  c.  Qui  bona,  dicens:  Qv.i  bona 
agunt,  si  meliora  agere  deliherant,  et  post  deli- 
berata  non  faciunt.  licet  in  priorihus  honis  per- 
severent,  in  conspectu  tamen  Dei  ceciderunt  ex 
obligatione.  Nihilominus  tamen  ha?c  interpre- 
tatio  et  sentcntia  falsa  etiam  est  ;  rationes 
enim  factse  non  solum  probant,  ex  solo  propo- 
sito  faciendi  aliquid,  non  oriri  obligationem 
voti,  sed  etiam  omnino  nullam,  quia  si  sic 
proponit,  nullam  obligatiouem  vult  sibi  pro- 
ponere ;  ergo  non  obligatur  de  novo,  magis 
quam  antea  erat;  talis  enim  obligatio  cum  non 
fuerit  a  superiore  imposita,  deberet  ex  propria 
voluntate  nasci. 

6.  Dices,  propositum  ipsum  ex  se  afferre 
hanc  aliqualem  obligationem,  et  ideo  non  re- 
quiri  specialem  voluntatem  se  obligandi,  prae- 
tcr  voluntatem  proponendi,  quae  in  ipsomct 
propositointrinsece  voluntario  includitur.  Sed 
hoc  gratis  dictum  est,  et  prseter  communem 
omnium  sensum  ;  vix  enim  (ut  supra  dice- 
bam  }  auderent  homines  bonum  aliquod  pro- 
ponere,  si  crederent  inde  oriri  obligationem, 
cujuscumque  generis  illa  sit.  Praeterea  nulla 
lege  aut  sufficienti  ratione  ostendi  potest  sim- 


758  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

plex  propositum  habere  hanc  connaturalem 
vim  inducendi  obhgationem  ad  perseveran- 
dum  in  illo  ,  seu  exequendum  illum.  Denique 
expficari  non  potest  ad  quam  virtutem  spectet 
illa  obligatio,  aut  contra  quam  virtutem  sit 
culpa  opposita ;  nam  vel  est  generalis  obliga- 
tio  omnium  virtutum,  quse  juxta  distinetio- 
nem  earum  speeie  etiam  distinguatur,  vel  est 
alicujus  virtutis  specialis  :  neutrum  autein  di- 
ci  potest  probabiliter.  Declaratur  prior  pars, 
quia  alias  qui  proposuit  audire  missam  in  fe- 
riali  die,  si  illam  omittat,  peccabit  contra  re- 
ligionem  ;  et  qui  proposuit  jejunare,  si  postea 
omittit,  etiamsi  temperatissime  comedat,  pec- 
cabit  contra  temperantiam  ;  et  consequenter 
cum  tales  materiae  graves  sint ,  erit  tale  pec- 
catum  mortale.  Hsec  autem  per  se  sunt  absurda 
et  improbabilia,  quialicet  quis  mutet  tale  pro- 
positum,  non  ideo  transgreditur  medium  tem- 
perantia?  aut  religionis,  neque  agit  contra  de- 
bitum  talium  virtutum,  et  idem  est  de  omni- 
bus  similibus.  Altera  vero  pars  declaratur: 
nam  quae  est  illa  una  virtus,  quse  illam  ob- 
ligationem  inducit  in  omni  proposito,  in  qua- 
cumque  materia  virtutis  versetur? 

7.  Dicet  fortasse  aliquis,  hujusmodi  virtu- 
tem  esse  constantiam  animi,  seu  perseveran- 
tiam  et  fortitudinem  in  operatione  virtutis. 
Sed  hocnullius  momenti  est.  Primo,  quia  con- 
stantia,  vel  perseverantia  non  est  una  virtus 
specialis,  sed  est  generalis  conditio,  ei  conti- 
nuatio  in  actibus  singularum  virtutum.  Unde 
D.  Thomas  2.  2,  q.  53,  art.  5,  ponit  illam  inter 
effectus  prudentiae,  quae  est  virtus  intellectus, 
et  ejus  defectus  non  habet  specialem  rationem 
culpse',  sed  juxta  obligationem,  seu  debitum 
voluntatis,  culpabilis  est,  ut  recte  notavit  Ca- 
jetanus  in  Sum,,  verb.  Inconstantia.  Fortitu- 
do  autem,  ut  est  singularis  virtus,  versatur 
circa  pericula,  ordinaturque  ad  vincendum 
niminm  timorem  mortis  ,  vel  alterius  similis 
mali ;  quod  longe  diversum  est  a  generali 
constantia  in  bonis  propositis  exequendis.  De- 
inde,  licet  non  mutare  bonum  propositum, 
vel  ab"  eo  desistere,  nisi  ratione  meiioris  boni, 
mehus  sit ,  et  ad  perfectionem  virtutis  pert.i- 
neat,  non  tamen  cadit  semper  sub  obligatio- 
nem  facere  id  quod  melius  est ;  et  ideo,  sicut 
non  est  malurn  nolle  operari  id  quod  melius 
est,  ita  non  est  semper  malum,  per  se  loquen- 
do,  non  exequi  propositum  etiam  melioris  bo- 
ni.  Poterit  autem  esse  actus  otiosus,  si  quis 
absque  ullo  bono  fme  contrariam  voluntatem 
exerceat. 

8.  Aliter  posset  quispiam  dicere,  hoc  esse 


ET  HONESTATE  VOTl. 
contra  virtutem  veritatis  seu  fidelitatis,  quia 
is,  qui  proponit  aliquid  ,  affirmat  se  facturum 
illud ;  ergo  si  postea  mutando  propositum  id 
non  facit ,  mendax  est ;  virtus  ergo  veritatis 
obligat  ad  exequendum  id  quod  semel  propo- 
situm  est.  Sed  hoc  etiam  non  recte  dicitur, 
primo  quidem,  quia  propositum,  ut  sic,  et  in 
eo  prsecise  sistendo,  nullam  assertionem  in- 
cludit,  quia  non  pertmet  ad  intellectum,  sed 
ad  voluntatem  ;  ergo  quamvis  aliquis  mutet 
propositum ,  non  profert  assertionem  falsam 
aut  mendacium ;  ergo  nihil  agit  contra  virtu- 
tem  veritatis.  Deinde,  etiamsi  is,  qui  propo- 
nit  (quod  frequentius  contingit),  simul  asserat 
se  facturum  id  quod  proponit ,  nihil  agit  con- 
tra  veritatem  aut  fidelitatem,  licet  postea  non 
faciat  id  quod  proposuit.  Quia  per  illam  sim- 
plicem  assertionem,  vol  solum  asserit  se  ha- 
bere  propositum  id  faciendi  in  futurum,  quod 
verum  manet,  etiamsi  postea  mutet  proposi- 
tum ;  vel ,  licet  concedamus  illum  affirmare 
futuritionem  talis  rei,  solum  affirmat  illam  ut 
contingentem ,  et  quatenus  in  praesenti  causa 
habet  veritatem  ,  ut  recte  notavit  D.  Thomas, 
2.  2,  q.  80,  art.  1.  Neque  per  simplicem  asser- 
tionem  futuri  actus  homo  obligatur  ad  effi- 
ciendum,  ul  causa,  ex  qua  pendet  illa  veritas 
futura,  non  mutetur,  nisi  accedat  promissio 
vel  juramentum,  ut  D.  Thomas  citatoloco  no- 
tavit,  et  nos  in  prima  Relect.,  disp.  7,  sect.  2, 
n.  d8,  et  supra  ,  tract.  2.  Unde  potest  ratio  in 
contrarium  retorqueri  ,  quia  propter  solam 
simplicem  assertionem  de  futuro,  non  obligat 
virtus  veritatis  ad  executionem  ejus  ;  ergo 
multo  minus  obligabit  solum  propositum. 

9.  Solvuntur  argumenta  opposita.  —  Ad 
argumenta  in  principio  posita  respondendum 
superest.  Et  imprimis  definitio  illa  voti,  quod 
sit  propositum  delileratione  firmatum ,  etc, 
exponitur  a  D.  Thoma,  dict.  art.  1,  ad  1 ,  id 
est ,  firmatum  promissione.  Altisiod.  autem 
supra  exponit,  firmatum  obligatione  seu  in- 
tentione  se  obligandi,  et  fere  in  idem  redit,  ut 
postea  videbimus.  Ratio  autem  ibi  facta  de 
animi  constantia,  jam  est  expedita,  nam,  licet 
perseverantia  in  bono  proposito  pertineat  ad 
virtutis  perfectionem,  non  tamen  sub  praacisa 
obligatione,  nisi  quatenus  includit  propositum 
vitandi  peccatum  ,  quod  ex  tali  objecto  invol- 
vit  obhgationem,  non  ex  solo  proposito. 

\  0.  E  xponuntur  j  wa  in  contrarium  adducta. 
—  Jura  etiam  adducta  non  habent  difficilem 
expositionem.  Et  imprimis  dicimus,  Grego- 
rium  in  dict.  c.  Qui  lona  (cum  ait,  eum,  qui 
operando  bona  proposuerat  meliora,  et  ea  non. 


CAP.  II.  AN  PROPOSITUM  EFFICAX 
exequitur,  eadere,  etiamsi  in  priori  bono  ope- 
re  perseveret),  late  et  per  exaggerationem 
usum  esse  verbo  catfendi,  prout  signifieat  non 
ascendere,  aut  non  proficere,  seu  amittere  id 
quod  lucrari  pos.set  aliqnis,  et  non  lncratus 
est.  Non  vero  oportet  intelligi  de  casu,  ut  si- 
gnifieat  culpam,  quia  tota  illa  amissio  majoris 
boni  potest  contingere  sine  culpa,  nisi  quis 
velit  exponere,  bujusmodi  animi  remissionem 
esse  occasionem  cadendi,  et  boc  per  illa  verba 
significafi.  Prior  tamen  revera  est  sensus 
Gregorii,  et  ideo  non  dicit  eum,  qui  sic  se  ge- 
rit,  cecidisse  simpliciter,  sed  cecidisse  in  deli- 
beratione  ;  nec  dicit  ejus  opera  displiccre 
Deo,  sed  minus  placere,  ut  constat  ex  homil. 
3  in  Ezech.,  circa  finem.  Aliud  Gregorii  et 
Bernardi  testimonium  exponemus  statim. 

41.  Ad  alia  vero  jura  responderi  po.test  pri- 
mo,  solum  propositum  non  inducere  otligatio- 
nem  ;  si  autem  proposito  adjungatur  operis 
inehoatio,  prsesertim  tam  gravis,  quam  est 
susceptio  babitus  religiosi,  tunc  inducere  obli- 
gationem  perseverandi  in  proposito  ,  prseser- 
tim  cum  talis  mutatio  jam  fieri  non  possit  sine 
gravi  nota  et  scandalo.  Et  banc  limitationem 
indicant  Palud.  et  Anton.  supra,  et  Supplem. 
Gabrielis  ;  quia  dicunt  tale  propositum  cum 
susceptione  habitus  inducere  obligationem 
voti  slnlplicis,  magis  ex  statuto  Ecclesiae  quam 
ex  natura  rei.  Sed  neutro  modo  potest  haec 
expositio  vel  sententia  sustineri  ;  nain  potius 
talis  obligatio  est  contra  iutentionem  Ecdesise, 
quse  intendit  ut  probationis  tempus  sit  libe- 
rum,  ut  patet  ex  Tridentino,  sess.  25,  c.  15  et 
16,utinfralatiusdicetur.  Addo  materiam  illam 
non  esse  aptam  ad  ecclesiasticum  prseceptum , 
nec  in  illis  juribus  esse  verba  indicantia  tale 
preeceptum,  vel  novam  obligationem.  At  vero 
etiam  ex  natura  rei  nulla  est  talis  obligatio, 
quia  llla  inchoatio  operis,  seu  susceptio  ha- 
bitus  non  auget  voluntatern,  nec  causam  quae 
possit  inducere  obligationem ,  neque  per  se 
potest  illam  imponere ;  ergo  ex  eo  capite  non 
magis  obligatur  homo ,  quam  antea.  Conse- 
quentia  est  clara,  et  antecedens  patet  quoad 
singulas  partes,  quia  illa  susceptio  habitus  so- 
luin  est  quidam  effectus  talis  propositi,  qui 
non  requirit  voluntatem  se  obligaudi  ad  perse- 
verandum  in  opere  inchoato,  sed  solam  volun- 
tatem  facieudi  ,  et  consequenter  etiam  in- 
choandi  tale  opus.  Neque  ipsum  opus  exter- 
num  habet  per  se  efficaciam  moralem  ad  im- 
ponendam  obligationem  absque  interiori  vo- 
luntate,  quia  radix  totius  obligationis  et  mo- 
ralitatis  est  ipsa  voluntas.  Quod  autem  dice- 


ALIQUOD  BONUM  FACIENDI,  ETC.  759 

batur  de  nota  aut  scandalo,  extrinsecum  est  et 
accidentarium,  potestque  vel  non  esse  alicu- 
jus  momenti,  vcl  facde  vitari,  si  res  pruden- 
tcr  fiat. 

12.  Ex  quo  a  fortiori  sequitur,  multo  magis 
falsum  esse  boc  sufficere  ad  votum  solemne 
castitatis,  juxta  illa  jura,  ut  aliqui  jurisperiti 
dixerunt,  quos  Antouin.  supra  refert.  Proba- 
tur  autem  primo,  quia  tale  votum  solernne  so- 
lum  est  in  professione  religionis;  illa  Jautem 
jura  loquuntur  de  tempore  preecedente  pro- 
fessionem,  expresse  auttacite  factam.  Deinde, 
quia  illa  jura  ioquuntur  de  susceptione  ha- 
bitus  novitiorum ;  impossibile  autem  est 
ut  per  talis  habitus  susceptionem  fial  votum 
solemne,  etiam  si  quis  accedat  non  solum 
cum  absoluto  et  firmo  proposito,  sed  etiam 
cum  expresso  voto  simplici  perseverandi  in 
religione.  Tum  quia  habitus  novitiorum  non 
est  signum  religiosi  professi ;  ergo  neque  est 
signum  voti  solemnis  ;  ergo  nec  per  se  po- 
test  solemnizare  votum,  nec  per  aliquam  no- 
vam  voluntatern,  quam  indicet.  Tum  etiam 
quia  votum  solemne  requirit  acceptationem 
ex  parte  religionis,  juxta  c.  Ad  Apostolicam, 
de  Regular.,  quia  includit  pactum  inter  reli- 
giosum  et  religionem.  Religio  autem  preeben- 
do  habitum  novitiorum,  non  acceptat  perso- 
nam  ad  proprium  statum  religiosum,  neque 
ad  aliquod  votum  eorum,  sed  ad  solam  pro- 
bationem  in  ordine  ad  talem  statum,  ut  per 
se  notum  est ;  et  colligitur  ex  c.  Super  eo,  de 
Regularrbus,  et  ex  cap.  1,  eod.  tit.,  iu  6. 

1 3 .  Vera  responsio  a d  jura  in  oypositum .  — 
Vera  ergo  responsio  est,  in  illis  juribus  non 
esse  serrnonem  de  mero  ac  nudo  proposito, 
sed  firmato,  saltem  per  simplicem  promissio- 
nem  explicitam  vel  implicitam.  Ita  Panormit. 
supra  ,  quem  alii  interpretes,  Sotus ,  et  alii 
Theologi  sequuntur,  et  Sylvest.,  verb.  Reli- 
gio,  3,  q.  19,  et  Religio,  5,  q.  8.  Solent  autem 
Canonistee  et  jura  vocare  boc  votum,  proposi- 
tum  absolutum  mutandi  vitam,  quia  est  pro- 
positum  se  obbgandi  ex  vi  illius  ;  et  ideo  non 
obstat  quod  Paludanus  objicit,  illa  scilicet  jura 
indistiucte  loqui  de  proposito,  quia  tam  ex 
materia  ipsa,  quam  ex  nonnullis  verbis  intel- 
ligi  facile  potest ,  hunc  esse  sensum  illorum. 
Nam  in  c.  Super  eo,  licet  in  principio  simpli- 
citer  proponatur  qusestio  de  clericis  qui  habi- 
tum  religionis  susceperunt,  statim  in  ratione 
decisionis  textus  dicitur  :  Ne  contra  votum, 
quod  Deo  fecerunt,  venire  probentur  ;  ergo  sup- 
ponitur  susceptionem  habitus  fuisse  cum  ali- 
quo  voto.  Ita  etiam  intelligendum  est  c.  Con- 


700  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

sulli,  ubi  vocatur,  propositum  absolutum,  id 
est  firmura  ,  seu  promissione  confirmatum. 
Denique  tale  debet  esse  propositum,  ut  non 
solum  voluntatem  ingrediendi  religionem,  sed 
etiam  se  ad  illam  obligandi  inclndat. 

44.  Pofestque  hsec  expositio  egregie  confir- 
mari  ex  capit.  Veniens,  de  Voto,  ubi  prius  re- 
fertur  quidam,  qui  in  puerili  setate  Hierosoly- 
mam  disposuit  profieisci.  Et  infra  ille  absolvi- 
tur  a  voto ,  quod  in  setate  tenera  fecerat.  Ubi 
\  clare  verbum  disposuit,  de  voti  emissione  de- 
,  claratur.  Declarari  etiam  potest  ex  quodam 
loco  Bernardi ,  adjuncto  alio  Gregorii,  quem 
ipse  citat.-  111  e  eiiim  Epistol.  9,  ex  Greg.  in 
Past.,  hanc  sententiam  refert:  Quisquis  majus 
honum  sulirc  proponit,  bonwn  minus,  quocl  po- 
tuit,  sibi  illicitum  fecit.  Et  infra  :  Oui  forliori 
studio  intenderat ,  retro  respiccre  convincitur, 
si  relictis  lonis  ampliorilus  ad  v.inima  retor- 
quetur.  Quse  sententia  nude  spectata  videtur 
contraria  his  quse  supra  diximusj  si  tamen 
adjungamus  ea  quse  Gregorius  babet  in  origi- 
nali,  facile  exponitur  juxta  ea  quse  de  his  jn- 
ribus  dicebamus.  Nam  tertia  parte  Pastoralis, 
capit.  28,  circa  finem,  pra?mittit  Gregorius  : 
Sine  culpa  quidem  ad  conjugium  veniunt,  si 
tamen  necdum  meliora  voverunt;  et  statim  sub- 
dit  sententiam  citatam  a  Bernar.  :  Nam  quis- 
quismajusbcnum  subire  proposuit  (vel,  ut  ha- 
bet  littera,  intendit),  etc.  Ex  quo  contextu  con- 
etat  veibum  proposuit,  positum  esse  ut  sequi- 
valens  verbo  vovil.  Atque  ita  propositum  ali- 
quando  swnitur  pro  illo,  quod  per  promissio- 
nem  firmatum  est,  seu  quod  includit  vohmta- 
tem  absolutam  se  obligandi.  Ita  ergo  recte  in- 
telligi  possunt  prsedicta  jura. 

-15.  Objectio. —  Solutio. —  Sed  objici  po- 
test,  nam  juxta  ha?c.  qui  tale  habet  proposi- 
tum,  id  est,  votum  simplexreligionis,  etiamsi 
habitum  non  susceperit,  debet  religionem  in- 
gredi,  ut  suse  conscientiai  satisfaciat ;  ergo  ad 
hoc  nihil  operatur  habitussusceptio,  quod  non 
consonat  dictis  juribus.  Nam  in  d.  cap.  Super 
eo,  dicitur,  si  ante  susceptum  religionis  habi- 
tum,  aliquis  in  probatione  positus  recedere 
voluerit,  licite  id  facere  posse;  et  tamen  lo- 
quitur  Pontifex  de  eadem  persona  habente 
propositum.  Respondeo,  quod  ad  internum  fo- 
rum  conscientise  spectat,  nullum  esse  discri- 
men  inter  eum  qui  suscepit  habitum  religio- 
ms,  vel  non ;  quia  si  habet  votum  simplcx 
religionis,  illnd  tenetur  implere,  sive  assum- 
pserit  habitum,  sive  non  ;  si  autem  non  habet 
votum,  sed  tantum  propositum,  in  neutro  ea- 
su  tenetur  religionem  profiteri.  In  ordine  au- 


ET  HONESTATE  VOTI. 
tem  ad  fornm  Eeclesise,  maxime  juxta  illa  an- 
tiqua  jura,  ille,  qui  tantum  private  votum  rc- 
ligionis  emittit,  et  nondum  habitum  alicujus 
religionis  suscepit,  non  obligatur  seu  cogitur 
in  religione  permanere,  sed  suse  conscientia*. 
relinquitur.  Qui  autem  post  votum  religionis 
habitum  suscepit,  suum  propositum  seu  votum 
protestans  (juxta  dictum  caput  Consulti),  non 
permittitur  libere  dimittere  habitum,  et  vio- 
lare  votuin,  quia  res  est  jam  publica,  et  nota 
Ecclesia?  ;  et  ideo  non  permittitur  talis  per- 
sona  libere  recedere  sine  legitima  causa,  vel 
sine  transitu  ad  aliam  religionem  saltem  la- 
xiorem,  quando  votum  fuit  de  religione  in  ge- 
nere. 

16.  Et  eodem  modo  intelligendum  est  cap. 
Statuimus,  eod.  titul.,  de  Regularibus,  et  c. 
Non  solum,  et  c.  Beneficium,  eodem  tituio,  in 
6,  in  quorum  ultimo  statuit  Bonifacius  VIII, 
novitium  intra  annum  probatioms,  et  ante 
professionem  emissam,  non  posse  spoliari  be- 
neficio  quod  in  saeculo  habebat,  nisi  constet 
quod  absolute  voluerit  vitam  mutare.  In  quo 
textu  fundantur,  qui  dicunt  id  sufficere  ad  vo- 
tum  solemne.  Sed  immerito,  quia  tam  in  illo 
textu,  quam  in  dicto  cap.  Non  solum,  distin- 
guitur  ille  casus  ab  aliis,  in  quibus  fit  pro- 
fessio  expressa  vel  tacita ;  igitur  in  eo  easu  vo- 
luit  Pontifex,  ut  etiam  ante  professionem,  et 
solemne  votum  posset  quis  privari  beneficio, 
ne  fortasse  illa  occasione  omilteret  implere 
obligationem  suam,  de  qua  jam  sufficienter 
Ecclesise  constabat  per  ipsiusmet  personee  pro- 
testationem,  et  habitus  religiosi  susceptionem. 
Atque  heee  sint  dicta  obiter  de  his  juribus  oc- 
casione  prcesentis  qugestionis,  nam  de  hac  re 
infra  latius  agendum  est,  tractando  de  statu 
religionis,  ubi  explicabimus  quid  juxta  novum 
jus,  prsesentemque  consuetudinem  Ecclesia? 
in  his  casibus  observandum  sit. 

47.  Ad  cap.  autem  ultim.  de  Voto  dicen- 
dum  est  illud  non  fuisse  solum  propositnm  in 
eo  qui  desiderasse  dicitur,  sed  fuisse  proposi- 
tum  cum  animo  se  obligandi,  licet  exterius 
nondum  signum  promissionis  accepisset,  et 
hoc  sentit  Hostiens.  ibi ;  vel  etiam  verba  illa : 
Potestis ,  et  tenemini  votHm  peregrinationis 
implere,  intelligi  possunt  cum  partitione  seu 
conditione  proportionata.  Nam  expendi  po- 
test  Pontificem  tantum  loqui  de  impletione 
voti,  non  desiderii ;  intelligit  ergo  teneri  ad 
illud  implendum,  qui  illud  emisit,  vel  si  jam 
emisisset,  saltem  in  animo. 

■18.  Exponitur  locus  Zucce9.  —  Ad  verba 
Christi,  Lucse  9  :  Nemo  mitlens,  etc.  respondet 


CAP.  II.  AN  PROPOSITUM  EFFICAX 
D.  Thomas,  art.  1,  ad  1.  raittere  manum  ad 
aratrum  plus  esse  quam  proponere  ,  quia  qui 
mittit  manum  ad  aratrum,  jam  facit  aliquicl ; 
qui  vero  solum  proponit,  nondum  facit  aii- 
quid,  sed  tunc  facit  aliquid,  quando  promittit, 
vel  saltem  se  exhibet  ad  faciendum ,  sicut  qui 
manum  ad  aratrum  adhibet,  nondum  arat, 
sed  jam  se  aliquo  modo  adhibet  ad  arandum. 
Sed  difficile  est  videre  quomodo  heec  respon- 
sio  testimonio  satisfaciat  et  accommodetur. 
Primo,  quia  qui  proponit  aliquid  facere,  licet 
exterius  nondum  faciat  quod  proponit,  revera 
coram  Deo  aliquid  jam  fecit,  et  moraliter  rem 
intelligendo,  ut  intelligi  debet,  manum  adhi- 
bet,  id  est,  facultatem  movendi  et  operandi, 
quee  est  volnntas.  Et  ita  de  proposito  volunta- 
tis  citat  hunc  locum  Gregor.  ,  Hom.  3  iu 
Ezech.,  et  est  frequens  apud  Patres.  Secundo, 
ex  responsione  sequitur,  eum,  qui  cum  solo 
prnposito  inchoat  opus,  ut  verbi  gratia,  habi- 
tum  religionis  suscipit,  vel  manum  adhibet 
crumenee,  ut  eleemosynam  det,  si  retrocedat, 
et  opus  non  perficiat,  hoc  ipso  fieri  ineptum 
regno  Dei  per  culpam  aliquam,  quam  retro- 
cedendo  committat ,  quod  est  contra  dicta. 
Sequela  probatur  ,  quia  tam  in  argumeuto 
quam  in  solutione  supponere  videtur  D.  Tho- 
mas,  non  esse  aptum  regno  Dei  ,  idem  esse 
quod  deficere  in  eo  ad  quod  jam  erat  aliquis 
obligatus  ;  censeri  autem  obligatum,  hoc  ipso 
quod  manum  mittit  ad  aratrum,  quod  licet 
non  fiat  solo  proposito,  fit  tamen  per  aliquam 
operis  exhibitionem  ultra  propositum,  ut  in 
eadem  solutione  dicitur. 

19.  Quid  sit  manum  mittere  ad  aratrum  ? — 
Tria  ergo  exponenda  sunt ,  ut  legitimus  isto- 
rum  verborum  sensus  habeatur.  Primum, 
quid  sit  manum  mittere  ad  aratrum ;  secun- 
dum,  quid  sit  retro  respicere  ;  tertium,  quid 
sit  non  esse  aptum  regno  Dei.  Ut  autem  heec 
intelligantur,  advertendum  est  qua  oceasione 
Christus  il!a  verba  protulerit,  nimirum,  cum 
quidam  ad  illum  dixisset :  Sequar  te,  Domine, 
sed  permitte  milii  p-imum  renunciare  his  quce 
domi  suut.  Cui  Christus  respondit  preedictam 
sententiam  :  Nemo  mittens  manum  ad  ara- 
trum,  etc.  Unde  intelligitur  mittere  manum  ad 
aratrum  (juxta  metaphoricam  significationem, 
etmoralem  similitudinem  a  Chnsto  intentam), 
nihil  aliud  esse,  quam  incipere  Christum  se- 
qui ,  vel  promptmn  se  exhibere  ad  Christum 
sequendum,  preecipue  in  statu  perfectionis,  et 
in  munere  praedicandi  Evangelium,  de  quo 
paulo  antea  dixerat  Christus  alteri  :  Sequere 
me,  et  vade ,  annuncia  verbum  Dei.  Servata 


ALIQUOD  BONUM  FACIENDI,  ETC.  761 

autem  proportione,  etiam  potest  intelligi  de 
omnibus,  qui  Christum  sequi  instituunt  pcr 
fidei  et  obedientiee  obsequium,  vel  promptos 
se  exhibent  ad  Cruccm  ejus  sumendam,  quee 
aratri  nomine  significatur,  quia  dura  pectora 
subjicit,  ut  ait  Ambrosius,  lib.  de  Filii  Divin., 
c.  G. 

20.  Juxta  quam  interpretationem  (quce  vi- 
detur  litteralis),  probabilius  mihi  videtur,  il- 
lum,  qui  proposito,  et  voluntate  deliberata, 
et  ipsi  Christo  (quem  nihil  latere  potest)  neces- 
sario  manifestata,  statuit  Christum  sequi,  jam 
mittere  manum  ad  aratrum  ,  et  sub  hac  sen- 
tentia  comprehendi,  tum  propter  rationem  in 
objectione  factam,  tum  etiam  quia  non  plus 
fecerat  ille,  qui  Christo  dicebat :  Sequar  te, 
etc.  Nullam  enim  promissionem  vel  votum 
emiserat,  nec  aliquod  aliud  opus  inchoaverat, 
sed  solum  propositum  ac  deliberationem  suam 
ostenderat ;  per  hoc  ergo  jam  manum  ad  ara- 
trum  miserat.  Quin  potius  D.  Augustinus , 
serm.  7,  de  Verbis  Domin. ,  indicat  satis  esse 
habere  Dei  vocationem,  ut  dicatur  quis  ma- 
num  ad  aratrum  mittere,  cum  tamen  vocatio 
propositum  hominis  antecedat.  Sic  ergo  in- 
quit,  exponens  preedicta  :  Nemo  mittens  ma- 
num  ad  aratrum,  etc. :  Vocat  te  Oriens ,  et  iu 
attendis  ad  Occidentem.  Qui  ergo  vocatur,  et 
et  non  respondet,  sed  alteri  rei  intendit,  cen- 
setur  ab  Augustino  respicere  retro,  post  ma- 
num  ad  aratrum  missam  ;  multo  ergo  magis, 
qui  vocationem  acceptat  usque  ad  propositum 
concipiendum,  manum  adaratrum  inisisse  di- 
cendus  est. 

21.  Quid  sit  rcspicere  retro. — Respicere  au- 
tem  retro,  duobus  modis  exponi  potest,  priva- 
tive,  scilicet,  vel  contrarie.  Priori  modo  intcl- 
ligi  videtur  a  Gregorio,  dicta  homil.  3  in 
Ezech. ;  dicit  enim  eum  retro  respicere,  qui 
cum  prius  ageret  bona,  et  proposuerit  agere 
meliora,  postea  meliora  facere  omittit,  et  in 
prioribus  bonis  agendis  perseverat.  Ille  autem 
non  potest  dici  retro  respicere,  quia  aliquid 
agit  contrarium  priori  proposito,  sed  solum 
quia  ab  illo  cessat,  licet  in  alio  bono  perseve- 
ret.  Hunc  ergo  dicimus  respicere  retro  nega- 
tive,  seu  privative,  quia  non  operatur  aliquid 
mali,  nec  aliquam  actionem  exercet  contra- 
riam  priori,  sed  solum  ab  illa  cessat.  Verum 
est  tamen  hanc  ipsam  cessationem  prioris 
propositi  ordinarie  non  fieri  sine  positiva  vo- 
luntate,  qua  prius  propositum  retractatur; 
quee  mutatio  propositi,  moraliter  loquendo, 
semper  provenit  ex  eo  quod  homo  respicit  vel 
ad    difficultatem  aliquam,  qua  deterretur  a 


762  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

priori  proposito,  vel  acl  temporale  comino- 
dum,  aut  motivum^  ratione  cujus  dicitur  pro- 
prie  ac  positive  respicere  retro.  Unde  Grego- 
rius  exemplum  adhibens  in  eo  qui  castitatem 
servare  deliberaverat,  subdit:  Sed  cum  ceci- 
disse  alios  etiam  per  caslitatem  conspicit,  hoc 
ipsum,  quod  facere  deliieravcrat,  pertimescit, 
fitque  ut  per  cogitationem  retro  redeat,  qui  ad 
inferiora  respiciens  mentis  gressihus  ad  alta 
ibat.  Verumtamen  licet  illo  modo  non  respi- 
ciatur  retro  sine  aliquo  actu  positivo  ( quod 
necessarium  est^  ut  metaphora  recte  accom- 
ihodetur),  nihilominus,  in  ordine  ad  bonita- 
tem  et  malitiam,  vocamus  hanc  retrocessionem 
privativam,  quia  non  ita  quis  retro  respicit, 
ut  convertatur  ad  malum  operandum,  sed  so- 
lum  ut  a  bono  inchoato  desistat. 

22.  Alio  ergo  modo  dicitur  quis  respicere 
retro,  quando  post  propositum  sequendi  Ghri- 
stum,  ad  mundum  sequendum  revertitur,  seu 
quando  a  bona  operatione  inchoata  desistens, 
ad  pravam  deflectit.  Atque  hoc  modo  videtur 
Gregorius  hunc  locum  exponere  in  Pastorali, 
3  p.,  c.  28,  in  fine;  nam  cum  dixisset:  Qais- 
quis  bonum  majus  subire  proposuit  (id  est;  vo- 
vit,  ut  ex  antecedentibus  constat),  honum  mi- 
nus,  quodlicuit,  illicilum  fecit;  subdit:  Scri- 
ptum  quippe  est:  Nemo  mittens  manum  ad 
aratrum,  et  respiciens  retro,  aptas  est  regno 
cadorum.  Ubi  retro  aspicere,  idem  sentit  esse 
quod  bonum  jam  ex  voto  necessarium  relin- 
quere,  et  ad  aliud  illicite  converti ;  quod  nos 
appellavimus  retro  respicere  contrarie.  Qui 
sensus  necessario  admittendus  est,  supposito 
priori;  nam  si  ille  est  ineptus  reguo  ccelo- 
ruin,  qui  cessat  a  boiio  opere  inchoato,  mul- 
to  magis  qui  contrarium  malum  committit; 
qnod  moraliter  loquendo  proprius  est  retro 
respicere. 

23.  Vera  loci  expositio. — Verumtamen,  ut 
opinor,  licet  ad  hos  sensus  possint  verba 
Christi  recte  accommodari,  neuter  illorum  est 
adsequatns  iliis  verbis,  imo  nec  directe  et 
proprie  a  Chrit-to  intentus.  Consideranda  ergo 
est  verborum  proprietas,  quae  continet  ve- 
luti  exemplum  quoddam  ex  artificialibus  de- 
sumptum  ad  rem  moralem  explicandam. 
Exemplum  est  sumplum  ex  munere  arandi, 
quod  maxime  visus  directionem  et  oculorum 
vigilantiam  requirit;  nam  si  arator  dum  ma- 
num  ad  aratrum  adhibet,  retro  respiciat,  aut 
omuino  arare  non  poterit,  aut  certe  facile 
et  frequenter  in  arando  aberrabit.  Sic  (inquit 
Christus)  qui  ad  me  sequendum  animum  ap- 
plicat;  et  oculos  suee  mteutionis  aut  sollicitu- 


ET  HONESTATE  VOTI. 
dinis  ad  negotia  temporalia  vel  humana  con- 
vertit,  suscepto  muneri  ineptus  est.  Igitur  re- 
tro  respicere  non  est,  ut  opinor,  a  suscepto 
aut  inchoato  bono  vel  spirituali  munere  pror- 
sus  desistere,  sed  est  velle  susceptum  opus 
perfectionis  agere,  et  animi  curam  in  secula- 
ribus  negotiis  ponere.  Quae  expositio  per  sese 
statirn  probabilis  apparet,  considerata  exem- 
pli  seu  metaphoras  proprietate,  vel  accommo- 
datione ;  considerata  vero  occasione ,  qua 
Christus  illa  verba  protulit,  fit  probabilior. 
Nam  ille  qui  se  obtulit  ad  Christum  sequen- 
dum,et  sollicitum  se  simul  ostendebat domcs- 
ticarum  rerum,  non  desistebat  a  bono  propo- 
sito,  sed  cum  illo  volebat  ad  temporalia  respi- 
cere,  atque  illorum  cnram  gerete.  Atque  ita 
haec  verba  intellexisse  videtur  Basilv  in  Con- 
stit.  Monast.,  cap.  21,  ubi  cum  late  docuisset, 
eos,  qui  perfectionem  profitentur,  debere  om- 
nino  animum  a  temporalibus  curis,  parenti- 
bus,  cognatis,  et  negotiis  amovere,  hoc  Chris- 
ti  testimonio  illam  doctrinam  confirmat. 

2-4.  Atque  ex  his  facile  potest  colligi  quo- 
modu  illa  verba  ultima  :  Non  est  aptus  regno 
ccelorum,  intelligenda  sint;  possunt  enim  om- 
nibus  dictis  sensibus  accommodari,  diversis 
modis  et  cum  proportione  intellecta.  Suppo- 
noautem,,  regnum  ccelorum,  in  Evangelio  varie 
sumiJ,pra?sertimveroproEcclesiatriumphante, 
et  pro  regno  Ecclesia?  militantis.  Quia  vero, 
sequendoChristum,et  hoc  muuus  probe  exer- 
cendo,  et  regnum  beatitudinis  comparatur,  et 
Ecclesiae  ager  excolitur,  et  augetur.  ideo  re- 
gnum  coelorum  etiam  significat  ipsum  officium 
Christianihominis  Christum  sequentis,  et  prae- 
sertim  illius,  qui  munus  suscipit  ministrandi 
Christo  in  Evangelii  praedicatione  et  perfecta 
observatione.  Necesse  est  autem  in  illa  senten- 
tia  subintelligere  verbum  aliquod.,  scilicet,  Non 
est  uplus  regno  Dei,  vel  consequendo,  vel  expu- 
gnando,  aut  propagando,  seu  excolendo,  quia 
nisi  aliquid  hujusmodi  subiutelligatur,  sen- 
tentia  non  est  perfecta,  nec  reddit  integrum 
sensum.  Denique  non  esse  aptum  regno  cmlo- 
rum,  intelligi  potest  vel  negative  tantum,  vel 
positive,  seu  contrarie. 

25.  Priori  modo  tantum  significatur,  eum, 
qui  retro  respicit  post  assumptum  munus  com- 
parandi  regnum  ccelorum,  pro  eo  tempore, 
vel  per  illam  actionem  aut  dispositionem  non 
reddi  aptum  ad  comparandum  illud.  Quae  ex- 
positio  optime  accommodatur  priori  modo 
declarandi,  quid  sit  retro  respicere;  nam  is, 
qui  bonum,  quod  proponit  vel  inchoat,  dimit- 
tit,  licet  ex  vi  illius  dimissionis  non  fiat  indi- 


CAP.  II.  AN  PROPOSITUM  EFFICAX 
gnus  regno  ccelorum,  qnia  non  peecat,  tamen 
non  fit  dignus,  nec  aptns  ad  illnd;  qnod  ve- 
rissimnm  est,  qnacumqne  ratione  regnum 
ccelorum  et  munuscircaillud  exercendum  in- 
telligatur.  Addo  etiam  totam  Christi  senten- 
tiam  posse  intelligi  causaliter,  vel  tantum  per 
modum  judicii  et  signi,  et  utroque  modo  ve- 
ram  esse,  et  apte  exponi.  Nam  qui  facile  de- 
sistit  ab  opere  inehoato,  vel  ab  executione 
boni  propositi,  ratione  talis  remissionis  animi 
non  crescit  in  virtute  et  sanctitate,  et  ita  non 
fit  aptus  regno  ccelorum  causaliter,  nam  una 
negatio  est  eausa  alterius.  Rursusque  illa  ani- 
mi  facilitas  in  omittendis  propositis  bonis,  si- 
gnum  est  hujusmodi  hominem  non  esse  ap- 
tum  ad  regnum  ccelorum  expugnandum  vel 
propugnandum,  aut  cum  perfectione  asse- 
quendum.  Sicque  ex  illo  loco  non  colligitur 
propositum  bonum  aliquam  obligationem  in 
conscientia  inducere,  aut  illius  executionem 
omittere  esse  aliquam  culpam,  sed  solum 
sequitur  esse  causam  non  crescendi  in  vir- 
tute,  et  esse  indicium  animi  remissi  et  tepidi^ 
quod  verissimum  est. 

26.  At  vero  si  verbum  illud,  non  est  aptus, 
contrarie  intelligamus  et  causaliter,  sensus 
erit,  eum,  qui  retro  respicit,  per  hoc  ipsum 
fieri  ineptum,  et  indignum  regno  ccelorum. 
Quis  ensus,  licet  necessarius  non  sit,  non  est 
tamen  alienus  a  proprietate  verborum  ;  nam 
ssepe  hujusmodi  negatio  in  eo  rigore  sumitur 
in  Scriptura  ;  ut  cum  Christus  ait  :  Qui  amat 
patrem  aut  matrem  plus  quam  me,  non  est  me 
dignus,  sensus  est,  est  me  indignus,  et  per  ta- 
lem  amorem  fit  indignus  amicitia  mea.  Sic 
autem  intellecta  prsedicta  verba  debent  ad  se- 
cundum  sensum  prsecedentium  verborum  ac- 
commodari.  Tunc  enim  retro  respiciendo  fit 
aliquis  indignus  regno  ccelorum,  quando  con- 
trarie  avertitur  a  bono  illo,  cui  manus  appo- 
suerat,  et  ad  oppositum  malum  convertitur ; 
vel  cum  id,  quod  incepit,  sub  obligationem 
voti  suscepit,  etillo  praetermisso,  ad  aliud  etiam 
secundum  sebonum  peragendum  convertitur. 
Heec  enim  retrocessio  sine  culpa  non  fit.,  et 
ideo  per  illam  Qt  quis  ineptusregno  coelorum; 
erit  autem  heee  ineptitudo  tanta  ac  talis,  qua- 
lis  et  quanta  fuerit  culpa,  ut  per  se  constat. 
Uude  a  fortiori  talis  animi  remissio  est  etiam 
signumtalis  ineptitudinisad  regnum  ccelorum 
obtinendum,quiacausaindicateffectumsuum. 
Et  addi  etiam  potest,  talem  mutationem  esse 
indioium,  personam  ipsam,  non  solum  propter 
hanc  culpam,  sed  etiam  propteraliquara  aliam 
pravam  dispositionem,  quam  talis  culpa  sup- 


ALIQUOD  BONUM  FACIENDI,  ETC.  763 

ponit,  esse  ineptam  ad  id  regnum  ccelorum 
obtinendum,  vel  simpliciter,  vel  cum  perfec- 
tione.  Hoc  autem  solum  aliquo  judicio  morali, 
aut  probabili  conjeetura,  verum  esse  videtur, 
neque  constat  fuisse  a  Christo  intentum.  Et 
hanc  interpretationem  insinuasse  videtur  1), 
Hieronymus,  in  id  Isai.  1  :  Vcc  genti  peccalrici, 
et  in  id  Ps.  26  :  Zegem  pone  mihi,  Domine, 
cum  ait,  in  hoc  loco  non  tantum  consilium, 
sed  etiam  legem  seu  preeceptum  esse  a  Christo 
Domiuo  latum,  non  respiciendi  retro  post  ad- 
hibitam  manum  ad  aratrum;  id  enim  est  ve- 
rum,  qiiando  respieitur  retro,  eo  mOdo  quo 
aliquis  fit  indignus  ad  regnum  ccelorum. 

27.  Uterque  autem  ex  dictis  sensibus  opti- 
me  quadrat,  etiamsi  respicere  retro,  ultimo 
modo  supra  posito  intelligatur;  nam  qui  vult 
arare  retro  respbdendo,  piane  ineptus  est  ad 
munusarandiexercendum.  Vel  negative,  quia 
illo  modo  arare  omnino  non  potest ;  vel  con- 
trarie,  quia  si  aret,  oblique  et  inepte  id  faciet, 
ut  si  quis,  assumpt-a  penna  in  manu  ad  scri- 
bendum,  alio  respiciat,  aut  non  scribet,  aut 
n^n  recte,sed  tortuose  scribet.  Sic  ergo  Christi 
discipulus,  qui  perfectionem  evangelicam  pro- 
fitetur,  aut  ministerium  verbi  Dei  assumit,  si 
alio  respiciat,  dum  his  officiis  incumbit,  non 
erit  aptus  regno  Dei;  quia  vel  ea  opera  faciet 
sine  fructu  suo  et  aliormn,  vel  etiam  per  ea 
indignus  reddetur  regno  ccelorum,  seu  illa 
faciet  cum  detrimento  suo  et  aliorum.  In  quo 
est  attente  considerandum,  an  ministerium, 
oifir-ium,  vel  genus  illud  vitae,  semper  fiat  vo- 
luntarie  absque  obligatione,  an  vero  ex  illa. 
Rursus  coiisiderare  oportebit,  an  illa  intentio 
vel  sollicitudo  extranea  ita  repugnet  tali  mi- 
nisterio,  vel  vitse  generi,  ut  non  possit  opus  ita 
exerceri  sine  violatione  alicujus  pra^cepti^  aut 
sine  discrimine  salutis  propriee  vel  alienas ;  an 
vero  possit  quidem  fieri  sine  tanto  malo,  non 
tamen  cum  fructu  et  utilitate  spirituali,  ad 
quam  tale  munus  ordinatur.  Quando  ergo  pe- 
regrina  intentio  vel  sollicitudo  repugnat  prio- 
ri  modo  suscepto  muneri,  tunc  reddit  homi- 
nem  indignum,  et  contrarie  ineptum  ad  re- 
gmim  ccelorum.  Idemque  est,  licet  solum  im- 
pediat  fructum,  si  opus  ex  obligatione  susci- 
piatur,  quia  regulariter  non  fit  tali  modo  si- 
ne  nova  culpa ;  imo,  licet  opus  absolute  non 
esset  sub  obligatione,  postquam  suscipitur, 
debet  recte  fieri,  et  ideo  nova  indignitas  seu 
culpa  contrahitur,  si  opus  retro  respiciendo 
fiat.  Ita  ergo  quocumque  probabili  modo  ex- 
ponatur  ille  locus,  nihii  de  obligatione  pey 
solum  propositum  probat. 


764 


L!B.  !.  DE  ESSENTLV 


CAPUT  III. 

UTRUM    PROPOSITUM    SEU    INTENTIO   SE   OBLIGANPI 
SIT   DE   VOTI   NEGESSITATE   AG   ESSENTIA. 

i .  Quamvis  solum  propositum  voluntatis  ad 
votum  non  sufficiat,  certum  nibilominus  cst 
esse  necessarium,  quia  obligatio  voti  volunta- 
ria  est ;  non  est  autem  voluntaria  nisi  per  ac- 
tum  voluntatis,  quem  propositum  seu  inten- 
tionem  appellamus.  Hic  autem  actus  circa 
duo  vel  tria  versari  potest,  scilicet,  circa  pro- 
missionem,  obligationern,  et  exeeutionem  seu 
actionem,  neque  prseter  bsec  abquid  aliud 
excogitaripotest.  De  voluntate  igitur  exequen- 
di  dicemus  in  capite  sequenti ;  bic  de  pinori ; 
fortasse  enim  tantum  est  una,  tamen  ad  ma- 
jorem  declarationem  de  illis,  ut  de  distinctis 
loquemur,  nam  saltem  ratione  et  appellatione 
distingui  debent. 

2.  Volmtatem  promittendi  Deo  esse  neces- 
sariam  advotum. —  Dico  ergo  primo,  volun- 
tatem  promittendi  Deo  esse  necessariam  ad 
votum,  quia  substantia  ipsius  voti  in  promis- 
sione  consistit,  ut  omnes  fatentur,  etinfra  ex- 
plicabitur,  et  sufficienter  sumitur  ex  verbis 
Sapientis  supra  citatis  :  Si  quid  vovisti  Domi- 
nr>,  ne  moreris  reddere,  displicet  cnim  illi  infi- 
delis  et  stulta  promissio.  Ubi,  quod  prius  vo- 
tum  appellaverat,  postea  vocat  promissionem ; 
substantia  ergo  voti  in  promissione  consistit. 
De  ratione  autem  voti  est,  ut  sit  spontaneum, 
quod  babet  a  voluntate ;  ergo  de  ratione  et  es- 
sentia  voti  est,  ut  includat  voluntatem  pro- 
mittendi. 

3.  Voluntatem  se  olliaandi  esse  etiam  neces- 
sariam. —  Atquebinc  secundo  certum  est,  vo- 
luntatem  se  obligandi  esse  ad  votum  necessa- 
riam,  sicut  voluntas  obligandi  subditum  in 
superiore  necesssariaestad  legem  seu  prsecep- 
tum,  nam  quoad  hoc  Eequiparantur  lex  et  vo- 
tum,  secundum  omnes,  quia  sicut  per  legem 
obligatur  subditus  a  superiore,  ita  per  votum 
bomo  se  obligat  Deo.  Item  quia  obligatio.  per 
promissionem  inducitur;  ergo  sicut  voluntas 
promittendi  necessaria  est,  ita  etiam  voluntas 
se  obligandi. 

4.  An  utraque  voluntas  sit  de  essentia  voti  ? 
—  Tertio,  ex  his  duabus  voluntatibus  promit- 
tendi  et  se  obligandi,  omnes  fatentur  priorem 
esse  essentialem,  seu  ita  necessariam,  ut  sine 
illa  votum  consistere  aut  intelligi  non  possit. 
De  altera  vero,  scilicet  de  voluntate  se  obli- 


T  HONESTATE  VOTI. 

gandi ,  est  difficultas,  quae  bene  deelaratur  in 
vulgari  casu,  in  quo  fingitnr  aliquis  vovens 
cum  volun^ate  promittendi ,  et  absque  volun- 
tate  se  obligandi,  potius  cum  expressa  volun- 
tate  non  se  obligandi ;  nam  hic  casus  non  in- 
volvit  repugnantiam  ;  ergo  signum  est  has  vo- 
luntates  distinctas  esse.  In  eo  autem  casu  vo- 
tum  esset  validum,  quia  in  eo  consisteret  voti 
substantia,  quse  est  promissio  voluntaria  Deo 
facta ;  ponimus  enim  voluntatem  illam  pro- 
mittendi  esse  efficacem  ;  ergo  producit  veram 
promissionem,  eamque  voluntariam  constituit; 
ergo  subsistit  ibi  tota  substantia  voti.  Ex  quo 
ulterius  concluditur  voluntatem  se  obligandi 
non  esse  simpliciter  necessariam  ad  votum. 

5.  Quoru/idam  sententia  affirmans. —  Circa 
hunc  ergo  articulum  divisi  sunt  auctorcs. 
Quidam  concedunt  illud  esse  verum  votum, 
et  obligationem  inducere,  quia,  licet  obligatio 
non  sit  volita  in  se,  est  tamen  volita  in  causa, 
scilicetin  promissione,  et  hoc  satis  est  ut  ohJi- 
gatio  nascatur,  licet  liomo  per  aliam  volunta- 
tem  in  contrarium  conetur.  Quia  obligatio  est 
effectus  omnino  naturalis  promissionis  ;  ergo, 
posita  promissione,  non  potest  Jiomo  talem  ef- 
fectum  impedire  sna  voluntate;  sed  ex  vi  prio- 
ris  voluntatis  ponitur  promissio  ;  ergo  ex  illa 
oritur  obligatio,  velit,  nolit  promittens.  Et 
confirmatur  primo,  nam  qui  vult  Deo  promit- 
tere  rem  gravem,  verbi  gratia,  jejunium,  obli- 
gatur  ad  illud  sub  mortali,  etiamsi  ipse  nolue- 
rit  obligari  nisi  suh  veniali,  quia  modus  et 
quantitas  obligationis  intrinsece  oritur  ex  na- 
tura  et  materia  talis  voti,  indppendenter  ab 
alia  iutentione  voventis,  preeter  voluntatem 
vovendi.  Alioqui  positum  esset  in  hominis  vo- 
luntate  magis  et  minus  obligari  per  seqnalia 
vota ,  et  minus  per  id  qnod  gravius  est ,  ma- 
gisque  per  levius,  quse  suntabsurda;  ergo  si- 
militer  ex  voluntate  promittendi  nascitur  ab- 
soluta  obligatio  independenter  ab  aiia  volun- 
tate.  Confirmatur  secundo ,  quia  juramentain 
promissorium  cum  voluntate  jurandi  validum 
est,  etiamsi  sit  absque  voluntate  promittendi 
et  se  obligandi^ut  supra  visum  est ;  ergo  idem 
dicendum  est  de  voto.  Atque  hanc  sententiam 
tenuit  Sot.,  lib.  7  de  Just.,  q.  1,  art.  2  ;  Lud. 
Lop.,  \  par.  Instr.,  c.  42  ;  Aragon.,  2.  2,  q. 
88 ;  Guttier.,  lib.  2  Qua?st.  Canon.,  c.  22,  n.  31 . 
Tribui  etiam  solet  Cajet.  ,  2.  2,  q.  88,  art.  1, 
ft  q.  89,  art.  7,  circa  ad  4.  Sed  Cajetanus  id 
non  sentit. 

6.  Sententia  nega^is  aliquorum.  —  Alii  vero 
sentiunt  in  eo  casu  non  fieri  votum,  nec  oriri 
obligationem,  quia  deest  voluntas  omnino  ne- 


CAP.  111.  AN  PROPOSITUM  SE  ODLIGANDl  SIT  DE  ESSENTIA  VOTI. 


765 


cessaria  ad  substantiam  et  essentiam  voti.  Qui 

consequenter  asserunt,  illam  non  esse  veram 
promissionem,  quiavotum  etpromissioin  tali 
materia  et  circa  talem  personam  idem  sunt. 
Nec  reiert  quod  processerit  ex  voluntate  pro- 
mittendi,  quia  invenit  voluntatem  omnino 
contrariam,  et  habentem  (ut  ita  dicam)  sequa- 
lem  vim  resistendi.  Uude  sicut  in  naturalibus 
dicimus,  posita  proportione  sequalitatis  non 
sequi  actionem,  itahie  dicere  possumus,  posi- 
tis  voluntatibus  contrariis,  nec  promissionem 
nec  obligationem  sequi.  Atque  bauc  senten- 
tiam  indicat  Sylvester,  verb.  Juramentum,  4, 
queest.  A,  verb.  Metus,,  q.  8,  d.  8,  verb.  Pac- 
tum,  q.  '&,  ubi  idem  tenet  Angel.,  n.  A,  et  Vo- 
tum,\,  n.  7;  Tab.,  verb.  Pactum,  num.  2; 
Ant.,  2  p.,  tit.  \\,  c.  2;  et  Navarr.,  in  Sum., 
cap.  42,  n.  27  et  28. 

7.  Inter  bas  sententias  potest  esse  dissensio 
in  verbis,  etideo  oportet  advertereduobus  mo- 
dis  posse  fingi  casum  illum.  Primo,  ex  igno- 
rantia  voventis,  nimirum  quia  existimat  ve- 
ram,  ac  validam  promissionem  posse  consiste- 
re  sine  obligatione.  Secundo  ex  malitia,  quia 
etiamsi  sciat  veram  promissionem  esse  non  pos- 
se,  quin  obligatoria  sit,  nibilominus  vult  pro- 
mittere  et  non  se  obligare.  Priorimodo,  casus 
est  sine  dubio  possibilis,  quia  nibil  repugnat 
quominus  illa  ignorantia  baberi  possit;  in  eo 
autem  eventu  omnino  verum  censeo,  neque 
oriri  obligationem,  neque  votum  tenere.  Proba- 
tur  primo,  quia  ignorantia  tollit  voluntarium. 
Neque  oportet  (ut  opinor)  hic  distinguere  de 
ignorantia  invincibili,  quia  non  agimus  de 
ignorantia  quse  excuset  culpam,  sed  quee  impe- 
diat  voluntatem  alicujus  facti ;  ad  hoc  autem 
sufficit  ignorantia,  vel  falsa  existimatio  inter- 
veniens  circa  ipsum,  sive  vinci  potuerit,  sive 
non.  Quod  patet  in  praedicto  casu,  quia  stante 
illa  existimatione,  ille  non  vult  talem  promis- 
sionem,  quee  potens  sit  ad  obligandum,  sed  ta- 
lem,  quse  hujusmodi  efficaciam  non  habeat; 
ergo  de  facto  non  vult  promissionem  ad  votum 
sufficientem,  quia  hsec  solum  est  illa  quae  vim 
habet  obligandi;  ergo  de  facto  illa  voluntas 
non  inducit  votum,  quia  effectus  non  excedit 
intentionem  operantis.  Quod  si  dicas  promis- 
sionem  non  obligatoriam  esse  impossibilem, 
hoc  non  obstat,  imo  juvat,  quia  illa  voluntas 
est  de  re  impossibili  existimata  possibili,  quae 
nihil  operatur.  Item  argumentum  factum  de 
lege  hic  cumproportione  applicari  potest.  Ne- 
que  contra  hanc  partem  procedunt  funda- 
menta  prioris  sententiae,  quia  omnia  supponunt 
promissiouem  esse  validam,  et  voluntatem  ver- 


sari  circa  illam,  quatenus  cst  causa  obligatio- 
nis.  Ulrumque  autem  falsum  est  in  eo  casu, 
quia  voluntas  potius  vult  talem  promissionem, 
quce  obligationcm  producere  non  valeat;  et 
ideo  nullam  veram  promissionem  efficit. 

8.  Atque  assertio  manifesta  est ,  quando 
ignorantia  est  pravse  dispositionis,  seu  erroris, 
quo  aliquis  credit,  vovendo  aut  promittendo 
non  obligari,  et  ideo  vovet  vel  promittit,  quia 
tunc  etiamsi  non  habeat  positivam  intentio- 
nem  non  se  cbligandi,  sed  tantum  sic  promit- 
tendi,  non  manet  obligatus,  quia  nec  explicite 
nec  implicite  vult  obligari ,  quia  non  putat  se 
facere  actum  quo  otligetur.  Dubium  autem 
esse  posset ,  si  ignorantia  esset  tantum  nega- 
tiva,  quia  promittens  non  scit,  promissionem 
aut  votum  habere  vim  obligandi  ,  quamvis 
etiam  non  putet  non  esse  actum  obligatorium ; 
tunc  enim  videtur  velle  actum,  prout  in  se 
est,  et  ita  virtute  velle  obligari.  Sed  nihilo- 
minus,  si  cum  illa  ignorantia  negativa  habeat 
positivam  intentionem  non  se  obligandi,  ut 
in  casu  quem  tractamus,  non  obligabitur,  quia 
procedunt  rationes  factae.  Et  quia  licet  ille 
non  babeat  expresse  judicium  positivum  erro- 
neum,  quod  promittere  non  sit  obligari,  ut  in 
casu  supponitur,  nihilominus  tamen  in  actu 
exercito,  et  practice,  supponit  posse  fieri  pro- 
missionem  non  obligantem,  alias  non  posset 
habere  intentionem  non  se  obligandi,  ut  sta- 
tim  dicemus.  Vel  saltem  habendo  illam  inten- 
tionem  apponit  conditionem  seu  determina- 
tionem  promissioni,  scilicet ,  ut  velit  promit- 
tere,  si  promissio  non  obligat. 

9.  At  vero  si  non  habeat  positivam  intentio- 
nem  non  se  obligandi,  sed  simpliciter  promit- 
tat,  nesciens  discernere  quam  vim  habeat  pro- 
missio,  aliqui  putant  etiam  tunc  non  obligari ; 
quia  ignorantia  negationis  suffieit  ut  non 
velit  quis  se  obligare  ,  et  consequenter  ut  non 
obligetur.  Sed  contrarium  videtur  dicendum, 
quia  licet  ille  ignoret  promissionis  naturam, 
vult  promissionem  sicut  ipsa  est,  quia,  ut  phi- 
losophi  dicunt,  voluntas  fertur  in  rem  prout 
est  in  se,  et  hoc  satis  est  ut  implicite  quis  velit 
quod  ignorat ;  sic  enim  dicitur  etiam  a  Theo- 
logis,  quod  voluntas  intrat  ubi  intellectus  foris 
stat.  Item  in  hujusmodi  rebus  multum  ope- 
rantur  generales  intentiones  ;  qui  enim  sic 
promittit,  vult  promittere  ut  tenetur,  et  ut 
alii  solent  promittere;  quse  intentio  satis  est 
ad  moralem  effectum,  ut  patet  in  sacramentis, 
et  in  matrimonii  contractu  ,  si  quis  velit  ma- 
trimonium  facere ,  nesciat  autem  vinculum  et 
perpetuam  obligationem    ejus.    Sed  de  hoc 


766  L!B.  I.  DE  ESSENTIA 

puocto  paulo  iuferius  circa  ignorantiam  plura 
diccnius. 

\  0.  Non  interveniente  ignorantia ,  impossi- 
lile  esse  haiere  propositum  vovendi ,  et  non  se 
obligandi.  —  Simplex  afectus  conditionatus 
vovendi  non  sufficit  ad  votum.  —  Sccundo  di- 
cendum  est,  non  interveniente  iguorantia  , 
casum  esse  irnpossibilem,  scilicet,  simul  et  ex 
certa  scientia  habere  propositum  vovendi  et 
non  se  obligandi.  Ita  sentiunt  posteriores 
Doctores  supra  citati ,  sumiturque  ex  D.  Tho- 
ma,  in  A,  d.  38,  q.  1,  art.  1  ;  Richard.,  ibi, 
art.  3,  q.  3;  et  Major.  ibidem,  q.  2,  et  moder- 
nis  communiter.  Et  probatur,  quia  impossi- 
bile  est  voluntatem  simul  velle  ea  quse  repu- 
gnantiam  involvunt,  nisi  interveniente  igno- 
rantia  (velle,  inquam,  voluntate  absoluta  et  ef- 
ficaci);  sed  vovere  et  non  obligari  involvunt 
repugnantiam ;  ut  recte  probant  argumenta 
prioris  sententise ;  ergo  impossibile  est  utrum- 
que  simul  velle  efficaci  voluntate,  ex  cerla 
scientia,  setfabsque  ignorantia.  Major  constat, 
quia  voluntas  non  potest  ferri  actu  efficaci  in 
objectum  impossibile  cognitum  ;  perinde  au- 
tem  est ,  duobus  actibus  absolutis  simul  ferri 
in  duo  objecta  incompossibilia,  ac  ferri  uno 
actu  in  objectum  impossibile.  Sicut  in  intel- 
lectu  seque  repugnat  duobus  judiciis  assentiri 
simul  duobus  contradietoriis,  ac  judicare  uno 
actu  duo  contradictoria  esse  simul  vera.  In 
prsesenti  autem  casu  oporteret  utrumque  ac- 
tum  voluntatis  esse  efficacem ;  nam,  si  quis 
tantum  simplici  affectu,  seu  conditionato  actu 
velit  vovere ,  absolute  autem  nolit  obligari, 
certum  est  nullum  votum  emittere,  quia  non- 
dum  illud  simpliciter  vult.  E  converso  autem 
si  quis  haberet  hos  actus  :  Nollem  obligari , 
volo  tamen  vovere,  seu  promittere,  sciens  voti 
naturam  et  conditionem ,  ille  et  votum  emit- 
teret,  et  obligatus  maneret,  quia  voluntas  ab- 
soluta  operatur,  non  obstante  velleitate  rei 
oppositee.  Ut  ergo  casus  procedat ,  necesse 
est  loqui  de  illo  qui  actibus  absolutis  utrum- 
que  vult.  Ergo,  seclusa  ignorantia,  casus  in- 
volvit  repugnantiam. 

1 1 .  Nec  satis  est  dicere,  illam  repugnan- 
tiam  inter  illa  objecta  esse  tantum  implicitam 
et  virtualem,  et  nou  formalem,  et  ideo,  illa 
non  obstante,  posse  voluntatem  absolute  simul 
ferri  in  utrumque  objectum.  Hoc  enim  non 
recte  dicitur,  tum  quia  virtualis  repuguan- 
tia,  si  non  ignoratur,  idem  operaturquod  for- 
malis,  quia  efficit  ut  mens  judicet  esse  impos- 
sibile  illa  duo  objecta  simul  poni,  quod  sufficit 
ad  repugnantiam  inter  tales  actus  voluntatis. 


ET  HONESTATE  VOTI. 
Sicut  non  potest  quis  simul  velle  efficaciter 
applicare  ignem  alicui  rei,  et  velle  ut  illa  non 
calefiat  aut  comburatur,  nisi  intercedat  igno- 
rantia  circa  virtutem  et  efficaciam  ignis,  vel 
circa  conditionem  alterius  rei  combustibiiis. 
Tum  etiam  quia  illa  repugnantia  revera  est 
formalis,  licet  in  verbis  non  ita  appareat ;  os- 
tendemus  enim  inferius,  velle  promittere,  res- 
pectu  Dei,  nihil  aliud  esse  quam  velle  se  obli- 
gare,  et  e  converso  absolutam  voluntatem  se 
obligandi  ex  nunc  habere  vim  promissionis,  et 
sufficere  ad  votum.  Ac  denique  (  quidquid 
de  hoc  sit ),  licet  obligatio  sit  eflectus  voti 
seu  promissionis,  non  est  tamen  effectns  ex- 
trinsecus,  sed  intrinsecus  et  quasi  formalis, 
et  ideo  velle  promittere  satis  formaliter  est 
velle  obligari,  sicut  velle  ponere  calorem  in 
subjecto,  est  velle  ut  illud  sit  calidum ;  ergo 
formalem  repugnantiam  involvit  absolute  velle 
promittere,  et  absolute  nolle  obligari ;  non 
est  ergo  possibile  simul  habere  utrumque  ac- 
tum ,  nulla  interveniente  ignorantia.  Sicut 
impossibile  est  in  superiore,  velle  imponere 
prseceptum,  et  nolle  obligare,  nisi  propriam 
vocem  ignoret ,  et  nomine  praecepti  quid- 
piam  aliud  intelligat.  Idemque  est  de  volun- 
tate  contrahendi  matrimonium,  et  non  se 
obligandi,  et  sic  de  aliis  contractibus,  qui  vi- 
tiantur  apposita  conditione  contraria  substan- 
tiee  actus,  juxta  cap.  ult.  de  Gondit.  apposit. ; 
at  per  intentionem  non  se  obligandi  ponitur 
conditio  contraria  substantise  actus;  ergo. 

12.  Approoatur  posterior  sententia.  —  Ex 
quibus  colligo  primo,  absolute  loquendo,  pos- 
teriorem  sententiam  esse  veriorem;  nam  cum 
disputatio  proponitur  de  tali  casu,  intelligi 
debet  in  eo  eventu  ,  et  cum  illis  conditioni- 
bus,  cum  quibus  casus  possibilis  est,  alioqui 
frustra  de  illo  disputamus ;  quoties  autem  ille 
casus  est  possibilis,  deest  voluntas  emittendi 
verum  votum,  quia  semper  intervenit  igno- 
rantia,  et  ignorantia  impedit  talem  volunta- 
tem,  ut  declaratum  est.  Unde  qui  sic  vult  vo- 
vere,  sistit  in  nomine  voti,  et  non  attingit  rem 
ipsam,  et  per  votum  solum  videtur  intelligere 
animi  propositum  faciendi  talem  rem  absque 
obiigatione ;  sicutinter  homiues,  quando  unus 
offert  alteri,  aliquid  se  lUi  daturum,  declarans 
nolle  se  obligare,  licet  dicat  verba  promitten- 
di,  nihilominus  non  inducunt  obligationem, 
quia  deest  animus,  nec  declarant  promissio- 
nem,  sed  ad  summum  internum  animi  propo- 
situm  faciendi  id  quod  offertur.  Atque  ita  in 
universum  verum  est,  voluntatem  seobligandi 
esse  necessariam  ad  votum  emittendum,  qua3 


CAP.  III.  AN  PROPOSITUM  SE  OBLIGANDI  SIT  DE  ESSENTIA  VOTI. 


767 


est  communis  sententia  Theologorum,  in4,  d. 
38,  Glos.  et  Doctorum  in  c.  Litterarum,  de  Voto, 
sumiturque  ex  illo  textu,  consonatque  senten- 
tia  Greg.,  26  Moral.,  c.  7,  quse  refertnr  in  c. 
Humance  aures,  22,  q.  3,  in  hujusmodi  actibus 
humanis  non  tantumesse  verbaconsideranda, 
sed  voluntatem  et  intentionem,  quia  non  de- 
bet  intentio  verbis  deservire,  sed  verba  inten- 
tioni.  Idem  sumiturex  L.  Obligationem,  1,  ff. 
de  Actioni.  etoblig.,  in  qua  generaliter  tradi- 
tur,  sine  animo  se  obligandi  nullam  oriri  in 
contractibus  obligationem. 

13.  Qui  exterius  tantum  promittit  cum  ani- 
mo  non  vovendi,  non  manere  obligatum  ad  pro- 
missum. —  Secundo  hinc  infertur,  quoties  ali- 
quis  exterius  promittit  aut  vovet,  animo  non 
vovendi  vel  se  obligandi,'  non  manere  in  con- 
scientia  obligatum  ad  efficiendum  quod  pro- 
misit,  per  se  loquenclo,  seu  quantum  est  ex  vi 
promissionis.  Ita  docent  dicti  Doctores.  Et 
ratio  est,  quia  hsec  obligatioinducitur  per  ve- 
rum  votum  et  promissionem  ;  ibi  autem  non 
fit  verum  votum,  sed  fictum,  quia  deest  inte- 
rior  intentio,  quee  est  veluti  forma  et  anima 
ipsius  voti;  unde  exterior  illa  promissio  falsi- 
tatem  et  fictionem  continet,  quia  significat 
interiorem  voluntatem,  quse  non  existit.  Est 
ergo  illa  fictio  peccaminosa,  preesertim  in  ma- 
teria  voti,  propter  irreverentiam  quse  Deo  fit, 
argumento  c.  Quacumque  arte,  22,  q.  5,  ubi 
quid  simile  de  juramento  cum  dolo  facto  di- 
citur ;  nihilominus,  ut  constat  ex  d.  c.  Huma- 
n®  aures,  illud  votum  fictum  non  inducit  voti 
obligationem.  Sicut  etiam  matrimonium  ex- 
ternum  sine  interiori  consensu  nullum  est, 
nullamque  matrimonii  obligationem per  sein- 
ducit,  cap.  Tua  nos,  de  SponsaL,  etin  univer- 
sum  moralis  efficacia  cujuscumque  actus  hu- 
mani  ex  intentione  pendet,  ut  patet  etiam  in 
Sacramentis,  et  in  omnibus  similibus. 

44.  Non  esse  obligandumex  vi  voti  eum,  qui 
vovit  sine  animo  promittendi  aut  se  obligandi. 
—  Unde  infertur  tertio,  stando  in  foro  con- 
scientiee,  non  esse  obligandum  ad  servandum 
votum,  qui  dixerit  vovisse  sine  animo  promit- 
tendi  aut  se  obligandi,  per  se  loquendo,  et  ex 
vi  promissionis,  ut  dixi,  quia  in  foro  conscien- 
tise  credendum  est  homini  tam  pro  se  quam 
contra  se,  quia  in  illo  foro  non  agitur  nisi  de 
bono  ejusdem  conscientiae.  Secus  vero  est  in 
foro  externo  Ecclesise.  Nam  cum  Ecclesia  non 
judicet  de  occultis,  si  in  exteriori  foro  constat 
votum  esse  factum ,  merito  Ecclesia  voventem 
cogit  ad  illud  observandum,  neque  illi  fidem 
adhiberedebet,  etiamsi  affirmet,  vcl  juramen- 


to  confirmet  sc  ficte  vovisse  sine  intentione  se 
obligandi  seu  promittendi.  Tum  quia  qui  hoc 
affirmat,  eo  ipso  dicit  se  fuisse  mentitum,  et 
ideo  indignuscst  fide,  verisimilitisque  estnunc 
mentiri  ad  fugicndam  obligationem,  quam  iu 
principio,  cum  libere  vovit  ;  tum  etiam  quia 
alias  nulla  pacta,  vel  promissiones  apud  homi- 
nes  firmse  essent,  si  unicuique  dicenti,  vel  ju- 
ranti  non  habuisse  animum  promittendi,  cre- 
dendum  esset.  Tum  denique  quia,  ut  dicitur 
in  cap.  Per  tuas,  dc  Probat.,  indignum  est 
( juxta  legitimas  sanctiones  )  ut  quod  quisque 
sua  voce  lucide  protestatus  est,  valeat  pmpHo 
testimonio  infirmare.  Quod  ibi  ampliatur, 
etiamsi  quis  cum  juramento  id  affirmet,  quod 
generaliter  verum  est,  per  se  loquendo,  et  se- 
clusis  aliisconjecturis,  ut  etiam  in  materia  de 
matrimonio  docent  communiter  Doctores  ;  et 
heec  est  optima  ratio,  nam  qui  jurat  se  fuisse 
sacrilegum  ficte  vovendo,  facile  credi  potest 
esse  sacrilegum  falsum  jurando,  et  ideo  non 
est  fide  dignus.  Propter  quod  etiam  jurauti, 
prius  se  ficte  jurasse  sine  intentione  jurandi, 
non  creditur,  ut  est  communis  doctrina,  in 
eap.  Sivero,  de  Jurejuran.,  ubi  Panormit.,n. 
10;  Anton.  et  alii,  etSylvest.,  Juramentum, 
4,  q.  7  ;  et  de  voto  idem  affirmat  Hostiens., 
Joan.  AncL,  et  alii,  in  c.  Veniens,  Qui  Cleric. 
vel  vovent. 

15.  Potest  Ecclesia  obligare  eos,  qui  ficte 
vovent,  ad  votum  servandum.  — -  Potest  igitur 
Ecclesia,  quando  hujusmodi  votum  ad  ejusfo- 
rum  declucitur,  obligare  ad  votum  servandum, 
et  vovens  tenebitur  parere,  non  quidem  ra- 
tione  voti,  sed  ob  justum  Ecclesiee  preeceptum. 
Quod  si  aliter  non  potest  bene  et  licite  implere 
quod  prsecipitur,  nisi  mutando  animum,  et 
de  novo  vere  promittendo,  ad  id  etiam  poterit 
consequenter  obligari ;  quod  non  est  inconve- 
niens,  quia  licet  voti  emissio,  per  se  loquendo, 
tantum  sit  sub  consilio,  nihilominus  per  acci- 
dens  potest  quis  ad  illud  obligari,  propter  vi- 
tandam  novam  culpam,  pra?sertim  supposita 
priori  culpa  et  fictione.  Addo  etiam,  secluso 
speciali  praecepto  superioris,  seu  Ecclesiae,  ali- 
quando  posse  oriri  obligationem  ad  implen- 
dum  aliquid  ficte  promissum,  ob  injuriam  ea 
occasione  illatam,  aut  propter  detrimentum 
inde  alteri  resultans;  quod  maxime  contin- 
gere  solet  in  promissionibus  humanis,  ut  in 
fictis  sponsalibus,  et  similibus,  de  quibus  ahbi 
dicendum  est ;  in  votis  autem  vix  potest  hoc 
evenire,  nisi  in  ficta  professione  religionis,  de 
qua  infra  suo  loco  dicemus.  Potest  etiam  id  ex- 
cogitari  in  clerico  voluntarie  suscipiente  sa- 


768  LID.  I.  DE  ESSENTIA 

crum  ordineni  sine  animo  se  obligandi,  aut 
vovendi  continentiam;  nam  ille  nihilominus 
ex  preecepto  Ecclesise  obligatur,  et  ratione 
injuriae  illatse  clero  et  sacro  ordini,  supposito 
statu,  et  consuetudine  Ecclesise,  tenetur  mu- 
tare  voluntatem,  et  votum  castitatis  emittere, 
ut  etiam  infra  suo  loco  dicam 

16.  Fit  satis  oppositce  sententice.  — Ultimo 
ex  dictis  patet  responsio  ad  fundamentum  eon- 
trarise  sententioe ;  supponit  enim  falsum,  sci- 
licet,  votum  ex  tali  voluntate  factum  esse  ve- 
rum  votum,  cujus  oppositum  ostensum  est. 
Secus  vero  est  in  juramenlo  facto  cum  inten- 
tione  jurandi,  et  sine  intentione  se  obligandi, 
etiam  per  ignorantiam ,  quia  iliud  est  verum 
juramentum,  ut  supra  ostensum  est  in  trac- 
tatu  preeccdenti,  lib.  2,  c.  7,  et  ita  responsum 
est  ad  secundam  confirmationem.  In  prima 
vero  petitur  qualis  debeat  esse  hsec  obligatio 
voti,  an  in  conscientia,  et  an  sub  mortali  ant 
veniali  ,  et  an  hoc  pendeat  ex  intentione  vo- 
ventis;  quas  qusestiones  disputabimus  in  li- 
bro  A,  c.  2. 

GAPUT  IV. 

UTRUM  PROPOSITUM  IMPLENDI  VOTOM  SEU  FA- 
CIENDI  REM  PROMISSAM  SIT  DE  SUDSTANTIA 
VOTI,     SEU   AD   VALOREM  EJUS  NECESSARIUM  ? 

1 .  Quid  sit  propositum  virtuale.  —  Diximus 
propositum  faciendi  aliquid  non  sufficere  ad 
obligationem  voti;  videndum  superest  an  sal- 
tem  sit  necessarium  hujusmodi  propositum, 
ut  votum  validum  sit.  Possumus  autem  loqui 
de  proposito  formali  aut  virtuali  tantum,  seu 
de  proposito  in  se  vel  in  causa.  Propositum  in 
eausa,  seu  virtuale  in  proposito,  est  ipsummet 
propositum  vovendi  vel  promittendi  ;  nam 
qui  vult  promittere ,  sallem  virtute  vult  dare 
vel  faeere,  dummodo  contrarium  propositum 
formale  non  habeat,  utique  non  faciendi  id 
quod  promiltitur.  Nam  voluntas  formalis  po- 
test  excludere  virtualem  contrariam ,  et  ideo 
hic  proprie  agimus  de  proposito  formali  fa- 
ciendi  id  quod  promittitur.  De  quo  nemo  dixit 
esse  simpliciter  necessarium  ad  votum ;  ali- 
qui  tamen  dixerunt  saltem  esse  necessarium 
non  habere  contrarium  formale  propositum, 
scilicet,  non  servandi  votum,  seu  non  faciendi 
quod  promittitur.  Sed  distinctione  opus  est; 
nam  aliud  est  quserere  an  sit  necessarium  ad 
substantiam  et  valorem  voti ;  aliud  vero  an 
sit  necessarium  ut  recte  et  honeste  fiat. 

2.  Votmn  esse  validum  etiamsi  fiat  cum  pro- 


ET  HONESTATE  VOTI. 

posito  illud  non  servandi,  —  Ratio  a  priori.  — 
Confirmatio  ab  exemplis.  —  Priori  ergo  modo 
negandum  est,  propositum  hoc  esse  necessa- 
rium  acl  valorem  voti.  Itaque  si  quis  promittit 
intentione  vere  promittendi  et  se  obligandi, 
etiamsi  non  habeat  animum   faciendi  quod 
promittit,  verbi  gratia,  servandi  castitatem, 
vel  etiamsi  habeat  positivum  propositum  vio- 
landi  illud  votum  ,  est  validum  et  obligans. 
Ita  docent  omnes  auctores  in  prsecedentibus 
capitibus  allegati ,  quos  etiam  refert  et  sequi- 
tur    Guttierez,  lib.    12   Qusestionum  Canon., 
cap.  22,  num.  30.  Prsesertim  vero  id  explicuit 
Cajet.  ,  d.  art.  \,  ad  finem  ,  et  q.  89,  art.  7, 
circa  solutionem  ad  A,  ubi  idem  dicit  de  jura- 
mento,  et  nos  supra  de  illo  tractantes  idem 
confirmavimus :  et  rationes  ibi  factse  hic  lo- 
cum  habent ,  quia  quoad  hoc  eadem  est  ratio 
de  promissione  facta  Deo  vel  homini.  Nam  in 
utraque  aliud  est  dare  jus  ad  rem,  quod  per 
promissionem  et  voluntatem  promittendi  suf- 
ficienter  fit ;  aliud  est  dare  rem  ipsam,  quod 
est  quid  posterius,  et  separabile  a  priori.  Unde 
sumitur  ratio  a  priori,  quia  voluntas  se  obli- 
gandi  et  voluntas  non  implendi  non  sunt  con- 
trarise,  ut  per  se  notum  est,  quia  non  sunt  de 
objectis  simpliciter  repugnantibus,  sed  quoe 
possunt  esse  simul;  ergo  cum  illo  proposito 
non  servandi  castitatem  stat  efficax  voluntas 
vovendi  castitatem ,  et  obligandi  se  ad  illam 
servandam  ,  quia  isti  actus  non  sunt  oppositi, 
nec  per  se  repugnantes ;  sed  voluntas  vovendi 
et  se  obligandi  est  sufficiens  causa  in  suo  ge- 
nere  ad  valorem  et  obligationem  voti,  ut  saepe 
dictum  est ;  ergo  votum  emanans  a  tali  volun- 
tate  est  validum  et  obligatorium,  non  obstante 
tali  proposito.  Minor  probatur,  quia  voluntas 
absoluta ,  et   efficax  habet   effectum  suum , 
quando  ilie  est  in  potestate  volentis ,  et  nulla 
voluntas  contraria  illi  resistit ;  promittere  au- 
tem  et  se  obligare  est  in  potestate  voventis ; 
ergo  voluntas  efficax  se  obligandi  sufficit,  cum 
voluntas  non  implendi  obligationem  non  sit 
contraria.   Sicut  in  legislatore  voluntas  impo- 
nendi  prseceptum  et  obligandi  stat  cum  vo- 
luntate  ut  actus  praeceptus  non  tiat,  ut  con- 
stat  in  Deo  prsecipiente  Abrahse  occisionem 
filii ;  vel  sicut  in  vendente  stat  voluntas  ven- 
dendi  sine  proposito  tradendi  rem,  et  prior 
sufficit  ad  valorem  contractus.  Denique  con- 
firmatur  qnotidianis  exemplis,  nam  qui  susci- 
pit  ordinem  sacrum  ,  etiamsi  non  habeat  vo- 
luntatem  servandi  castitatem  ,   imo  etiamsi 
domi  concubinam  habeat,  votum  castitatis  ni- 
hilominus  emittit.  Idem  est  de  promissione 


CAP.  IV.  AN  PROPOSITUM  IMPLENDI 
facta  cum  simili  proposito;  nilul  enim  minus 
valida  est ;  idem  ergo  est  de  qnocumque  voto 
etiam  simplici. 

3.  Opposita  sententia. —  Contra  hanc  par- 
tem  opinatur  Gregor.  de  Valen.,  in  3  tom., 
disp.  6,  q.  6,  puncto  1,  nam  non  intelligibiie 
putat,  posse  esse  promissionem  aut  votum  ve- 
rum  siue  voluntate  faciendi,  putatque  esse 
sententiam  D.  Thoinse.  Namin  d.  art.  4,  vide- 
tur  ad  votum  postulare  propositum  faciendi  : 
Nnm  promissio  ( ait )  procedit  ecc  proposito  fa- 
ciendi.  Imo  addit  Valent.  hanc  esse  commu- 
nem  sententiam.  Ego  vero  nullum  alium  auc- 
torem  inveni,  qui  hoc  in  terminis  asseruerit. 
Nam  D.  Thomas  id  expresse  non  dicit  ,  et  fa- 
cile  intelligi  potest  vel  de  proposito  faciendi 
non  opus,  sed  votum  ipsum,  seu  de  proposito 
promittendi ;  non  enim  dicit  votum  procedere 
a  proposito  faciendi  rem  promissam,  sed  abso- 
lute  a  proposito  faciendi.  Vel  certe  licet  loqua- 
tur  de  propusito  faciendi  rem  ipsam,  non  re- 
quirit  illud  r.t  essentiale,  sed  ut  recte  et  sine 
fictione  votum  fiat,  ut  mox  dicemus  ;  sicque 
ilhtm  intellexerunt  Cajet.,  Soto,  et  omnes.  Et 
eodem  modo  loquitur  Major,  A,  d.  38,  q.  2; 
licet  enim  indicet  eum,  qui  non  intenditser- 
vare  promissum,  sed  fallere  promittendo,  non 
teneri,  plane  intelligit  de  intendente  non  se 
obligare,  ut  postea  exponit. 

■4.  Nec  etiam  video  cur  hoc  nou  sit  intelli- 
gibile,  cum  plane  ostensum  sit  nullam  esse  in 
hoc  repugnantiam.  Neque  pro  illa  sententia 
affertur  ratio  quee  difficultatem  ingerat.  So- 
lum  enim  objici  video,  quia  qui  dicit  Promit- 
to ,  et  non  habet  intentionem  faciendi  quod 
promittit,  mendax  est ;  ergo  non  facit  quod 
dicit ;  ergo  revera  non  promittit ;  ergo  signum 
est  promissionem  essentialiter  includere  pro- 
positum  implendi,  et  sine  illo  nullam  esse.  Re- 
spondeturnegando  secundam  consequentiam, 
quia  verbum  promittendi  duas  voluntates  in- 
dicat,  scilicet,  promittendi,  et  faciendipromis- 
sum :  priorem  immediate  et  quasi  directe,  se- 
cundamjquasi  consequenter,  quia  qui  promit- 
tit,  significat  se  et  ex  animo  ettideliterpromit 
tere.Qui  ergo  promittit  ex  voluntate  promitten- 
di,  et  sine  intentione  implendi,  in  uno  verum 
dicit,  in  alio  vero  fallit.  Prior  autem  veritas 
sufficit  ut  verum  votum  faciat,  posterior  autem 
falsitas  facit  ut  illicite  et  indebito  modo  voveat, 
non  autem  ut  votum  nulium  existat. 

5.  Propositum  faciendi  quod  vovetur,  neces- 
sarium  esse  ut  votum  recte  fiat.  —  Unde  dico 
seeundo  ,  propositum  faciendi  quod  voto  pro- 
mittitur,  necessarium  esse  ut  votum  recte  et 

XIV. 


VOTUM  SIT  DE  SUDSTANTIA  VOTI.  7<;9 

honeste  fiat.  Itaque  qui  vovet  cum  proposito 
non  servandi  quod  promittit,  graviter  peccat. 
Patet,  quiagrave  et  peruiciosum  profert  men- 
dacium.  Nam  qui  promittit,  exhibet  signum 
sufliciens  futuri  effectus,  quantum  est  ex  vi 
prsesentis  causee,  seu  dispositionis  sui  animi  ; 
ergo  indicat  propositum  faciendi  quod  promit- 
tit ;  ergo  si  illud  non  habeat,  graviter  et  per- 
niciose  mentitur.  Secundo  quia  ,  qui  habet 
propositum  non  implendi  votum,  peccat,  cum 
objectum  illiid  sit  malum  et  contra  rationem  ; 
sed  qui  promittit  cum  animo  se  obligandi,  hoc 
ipso  ligatur  vero  et  valido  voto;  ergo  si  habet 
simul  propositum  non  faciendiquod  promittit, 
habet  propositum  frangendi  votum ;  ergo  gra- 
vissime  peccat ;  nec  poterit  a  peccato  liberari, 
donec  propositum  illud  mutet.  Observareautem 
oportet,  cum  dicimus  hoc  propositum  esse  ne- 
cessarium  ad  voti  honestatem,  explicandum 
id  esse  potius  negative  quam  privative ;  quia 
necessarium  saltem  est  non  habere  proposi- 
tum  omittendi  id  quod  voto  promittitur  ;  esto 
non  sit  necessarium  habere  positivum  proposi- 
tum  contrarium.  Vel  ( et  in  idem  redit )  intel- 
iigendum  est  de  proposito  formali,  vel  saltem 
virtuali  ;  nam  qui  simpliciter  vult  promittere, 
si  non  liabeat  animum  omittendi,  hoc  ipso  ha- 
bet  virtuale  propositum  faciendi  quod  promit- 
tit,  tum  quia  vuit  illud  in  quadam  morali  cau- 
sa  sufficiente;  tum  etiam  quia  dum  non  ha- 
bet  voluntatem  contrariam,  censetur  vere  pro- 
mittere  eo  modo  quo  houeste  potest  et  debet. 
Sicut  etiam  qui  vult  promittere,  quamvis  non 
habeat  actum  formalem  distinctum,  quo  ex- 
presse  veiit  se  obligare,  dummodo  non  habeat 
contrarium  propositum  non  se  obligandi ,  eo 
ipso  vult  sufficienter  se  obligare  saltem  vir- 
tualiter.  Verum  est  tamen  quod  in  hoc  exem- 
plo  illa  voluntas  non  tantum  virtualis,  sed 
etiam  formalis  esse  videtur,  quantum  ad  rem 
ipsam,  quamvis  non  ita  distincte  et  expresse 
conceptam,  ut  in  superioribus  declaravi  ;  et 
ideo  major  est  repugnantia  inter  voluntatem 
promittendi ,  et  non  se  obligandi,  quam  inter 
voluntatem  se  obligandi  et  non  implendi.  Et 
idcirco  formalis  voluntas  non  se  obiigandi  non 
stat  cum  vaiore  voti ;  voluntas  autem  non  im- 
plendi  potest  cum  voto  subsistere. 


49 


770 


LIB.  I.  DE  ESSENTIA 


CAPUT  V. 


UTRUM  VOLUNTAS  SEU  INTENTIO  VOVENDI  DEBEAT 
ESSE  REGTA,  SEU  EX  HONESTO  MOTIVO,  UT  VO- 
TUM  VALIDUM  SIT. 

1 .  Explicata  voluntate  necessaria  ac  suffi- 
ciente  ad  vovendum,  oportet  expouere  condi- 
tiones  seu  modos  requisitos  in  tali  actu,  ut  ad 
effectum  vovendi  sufficiat,  inter  quos  primum 
locum  liabere  videtur  motivum  vovendi.  Po- 
test  autem  lioc  motivum  considerari ,  vel  ex 
parte  materise  promissae  per  votum ,  vel  ex 
parte  ipsius  actus  vovendi,  seu  volendi  vo- 
vere.  Prior  consideratio  non  spectat  ad  liunc 
locum,  sed  ad  librum  sequentem,  ubi  de  ma- 
teria  voti  dicemus  ;  nam  motivum  tenens  se 
ex  parte  materise  pars  est  materiee  promissse 
per  votum  ;  ut  si  quis  promittat  dare  centum 
virgini  pauperi ,  ut  nubat  vel  religionem  in- 
grediatur,  totus  ille  respectus  et  ordo  ad  talem 
causam  fioalem  objectum  est,  et  materia  pro- 
missionis.  Hicergo  posteriori  modo  loquimur, 
nam  ipsamet  voluntas  vovendi ,  cum  sit  qui- 
dam  actus  lmmanus,  ex  aliquo  motivo  concipi 
debet;  de  boc  ergo,  quale  necessarium  sit,  in- 
vestigamus. 

2.  Aliquorum  sententia.  —  Aliqui  enim 
Tbeologi  absolute  docent  de  ratione  voti  esse, 
ut  propter  bonum  finem  fiat ,  imo  boc  ponunt 
in  defmitione  voti,  ut  Ricbard. ,  in  4,  d.  38, 
art.  3,  q.  2,  in  fine,  et  Supplement.  Gabriel, 
q.  1,  not.  2.  Non  tamen  satis  explicant,  de  quo 
fine  loquautur,  an  materiae  vel  actionis  vo- 
vendi,  quamvis  interdum  videantur  utrumque 
sensum  amplecti.  Cajetanus  autem ,  d.  q.  88, 
art.  2,  distinguit  inler  applicationem  ad  vo- 
vendum,  et  votum  ipsum.  Et  dicit  primo,  ap- 
plicationem  ad  vovendum  ex  malo  fiue  non 
obstare  quominus  votum  validum  sit;  sic  enim 
aliquis  applicatur  ad  profitendam  religionem 
militarem,  ut  abundet  divitiis  et  voluptatibus, 
nibilominus  valida  est  professio.  klemque  est 
de  suscipiente  ordines  ex  pravo  fine ,  qui  ex 
eodem  applicafur  ad  vovendum  castitatem  , 
quod  validum  est.  Et  ratio  est,  quia  ille  finis 
applicationis  non  cadit  in  votum,  et  ita,  iicet 
applicatio  sit  mala,  votum  est  simpliciter  bo- 
num,  ac  proinde  obligatorium  ct  validum. 

3.  Secundo,  dicit  Cajetanus  votum  factum 
ex  pravo  fine  esse  nullum,  ac  subinde  de  ne- 
cessitate  voti  esse  ut  voluntas  vovendi  sit  ex 
bonesto  motivo.  Idein  sequi  videtur  Navar., 
c.  12,  n.  30,  ubi  distinguit  finem  voti,  et  finem 


ET  HONESTATE  VOTI. 
rei  bonae  promissae  per  votum ;  et  malum  fi- 
nem  voti  dicit  sufficere  ut  votum  non  obliget : 
Quia,  licet  quod  vovetur  (inquit)  bonum  sit , 
votum  tamen  de  illo  propter  malum  finem  ma- 
lum  est,  ei  ita  non  est  conveniens  materice  voti. 
Potestque  suaderi,  primo,  quia  tale  votum 
non  est  acceptum  Deo  :  Dona  enim  impiorum 
non  prolat  Altissimus,  Eccles.  34.  Secundo, 
ille  non  est  actus  religionis,  quia  non  fit  ex 
motivo  cultus  divini,  sed  ex  aliquo  pravo ; 
ergo  non  est  votum,  quia  votum  est  actus  re- 
ligionis,  ut  infra  videbimus.  Tertio,  quia  si 
quis  voveat  Deo  eleemosynam  dare,  vel  jeju- 
nare,  ut  obtineat  vindictam  de  inimico,  vei 
turpem  libidinem  implere  possit,  tale  votum 
esset  detestabile,  et  nullius  valoris ;  sed  id  so- 
lum  est  propter  turpe  motivum  ;  ergo  idem 
est  quoties  votum  propter  pravum  finem  emit- 
titur. 

A.  Excluditur  Cajetani  distinctio. —  Ve- 
rumtamen  Cajetani  distinctio,  aut  eadem  est 
cum  illa  quam  in  principio  posuimus  de  fine 
materiae  voti,  et  de  fine  solius  actus  promit- 
tendi,  aut  certe  intelligi  non  potest  :  quia  in 
actu  vovendi,  quatenus  consideratur  voluntas 
se  obligandi,  non  distinguuntur  haec  duo,  ap- 
plicare  se  ad  vovendum,  et  velle  vovere.  Pro- 
batur,  quia  bomo  non  se  applicat  ad  voven- 
dum,  nisi  volendo;  non  enim  agimus  de  ex- 
ternorum  membrorum  aut  linguee  applicatio- 
ne,  sed  de  internaet  bumanaapplicatione,  quae 
fit  per  usum  activum  voluntatis.  Nam,  licet 
intellectus  preecedat  consulendo  et  judicando, 
non  applicat  hominem  ad  vovendum,  nisi  per 
consensum  voluntatis;  in  ipsa  autem  volun- 
tate  applicatio  ad  volendum  non  est  aliquis 
actus  distinctus  ab  ipso  velle,  ut  ex  pbiioso- 
phia  et  tbeologia  speculativa  constat,  quia  vo- 
luntas  non  se  applicat  nisi  volendo :  ergo  velle 
vovere  et  applicare  se  ad  vovendum  idem 
sunt;  ergo  idem  est  finis  applicationis  et  vo- 
luntatis  vovendi ;  ergo  idem  etiam  est  finis 
applicationis  et  ipsius  voti,  prout  est  actus  bo- 
minis.  Probatur  consequentia,  tum  quia,  ut 
infra  dicain,  votum  in  substantia  sua,  et  in 
actu  interno  non  est  res  disdncta  a  voluntate 
se  obligandi,  quae  est  voluntas  efficax  vovendi 
in  actu  exercito  (ut  sic  dicam).  Tum  etiam 
quia,  licet  promissio  esset  actus  imperatus  a 
voluntate  vovendi,  non  baberet  alium  finem ; 
nam  in  bumana  actione  idem  est  finis  actus 
eliciti  a  vobmtate,  et  actus  imperati  per  illam, 
quia  sunt  unus  actus  moraliter,  et  quia  volun- 
tas  est  quse  prajfigit  fineoa  in  actionibus  alia- 
rum  potentiarum. 


CAP.  V.  AN  INTENTIO  VOVENDI  DEBEAT  ESSE  RECTA,  ETC. 


771 


5.  Ad  valorem  voti  necessarius  non  cst  fi- 
nis  honestus. — Confirmatur  resolulio  ab  exem- 
plis.  —  Dico  ergo,  ad  valorem  et  obligationem 
voti,  necessarium  11011  esse  ut  promissio  ipsa 
ex  fine  honesto  fiat,  atque  adeo  validum  esse 
votum,  quantumcumque  fiat  propter  malum 
fmem,  dummodo  materia  voti  non  promitta- 
tur,  ut  ordinata  vel  oidinanda  in  talem  linem. 
Hanc  conclusionem  docet  Soto,  d.  art.  3.,  et 
alii  ibi  ;  Angles,  q.  de  Voto,  articulo  primo, 
diff.  \\,  Can.  2.  Et  in  re  credo  Cajetanum  et 
alios  non  aliud  sentire,  quia  illa  applicatio  ad 
vovendum,  de  qua  Cajetanus  loquitur,  revera 
non  est  nisi  voluntas  vovendi  aut  se  obligan- 
di ;  si  ergo  illa  applicatio  est  propter  malum 
finem,  votum  seu  promissio  est  propter  ma- 
lum  finem.  Et  Navarrus  aperte  loquitur  de 
fine  qui  aflicit  materiam,  et  reddit  illam  non 
convenientem  ad  votum ;  ergo  nisi  finis  re- 
dundet  in  ipsam  materiam,  licet  reddat  actum 
voti  peccaminosum,  non  reddit  nullum.  Prse- 
terea  boc  probat  exemplum  Cajetani  de  pro- 
fessione  religionis  facta  ob  turpem  finem,  qui 
finis  non  obstat  quominus  talis  professio  vali- 
da  sit.  At  fieri  potest  ut  voluntas,  per  quam 
bic  et  nunc  bomo  se  applicat  et  movet  ad  pro- 
fessionem  emittendam,  non  oriatur  ex  alio  fi- 
ne  ;  professio  autem  non  dicitur  fieri  propter 
aliquem  finem,  nisi  in  quantum  fit  a  volunta- 
te  mota  ab  boc  vel  illo  fine.  Quod  patet  exem- 
plo  Baptismi ;  nam  (ut  ait  Augustinus  lib.  de 
Fide  et  Symbolo)  interdum  aliquis  baptizatur 
ob  motiva  bumana  et  temporalia,  quia  prop- 
ter  talia  motiva  vult  baptizari;  et  boc  satis 
est  ut  non  solum  applicatio  ad  baptismum,  sed 
etiam  ipsa  baptismi  susceptio  dicatur  esse 
propter  motivum  bumanum.  Prseterea  cons- 
tituamus  aliquem  hic  et  nunc  moveri  ad  pro- 
mittendam  publice  eleemosynam  propter  va- 
nam  gloriam,  et  populi  eestimationem ;  certe 
de  illo  verissime  dicitur  propter  vanam  glo- 
riam  id  promisisse ;  nemo  tamen  propterea 
dicet  ilium  non  obligari  tali  promissione, 
quandoquidem  eleemosyna,  quam  promisit, 
bona  est,  et  non  promisit  facere  illain  ex 
mala  circumstantia,  cum  qua  illam  promisit. 
Aliud  exemplum  sumi  potest  ex  Henric, 
Quodlib.  8.  queest.  vigesima  tertia,  ubi  hanc 
clare  tenet  sententiam  ;  nam  si  quis  (ait)  dice- 
ret  mulieri :  Permitte  me  fornicari  tecum,  et 
si  id  feceris,  voveo  me  ingressurum  religio- 
nem,  stante  conditione,  tenebitur  ad  votum 
implendum,  quia  licet  male  voverit,  bene  im- 
plere  potest. 

6.  Ratio  a  priori. —  Ratio  ergo  a  priori  est, 


quia  volum  non  habet  vim  obligandi  ex  bo- 
nestate  individuali  (ut  sic  dicam),  quam  de 
facto  habere  debet  voluntas  promittens,  seu  se 
obligans,  sed  simpliciter  ex  deliberata  volun- 
tate  se  obligandi,  dummodo  materia  sitcapax 
talis  obligationis.  In  boc  enim  sequiparantur 
promissio  ad  Deum  et  ad  hominem  ;  utraque 
enim  imprimis  requirit  materiam  accommo- 
datam  obligationi  respectu  talis  personse  :  nam 
si  quis  promittat  alteri  quod  illi  malum  est 
et  nocivum,  nihil  facit,  quia  illa  materia  non 
est  proportionata  ad  obligationem.  Supposita 
vero  capacitate  materiee,  si  accedat  promissio 
cum  voluntate  se  obligandi,  per  se  loquendo, 
nascitur  obligatio.  Neque  obstabit  quod  talis 
voluntas  concepta  sit  ex  hoc  vel  illo  fine, 
dummodo  ratione  illius  finis  qualitas  seu  con- 
ditio  materiee  non  mutetur.  Sic  igitur  etiam 
respectu  Dei  nascitur  obligatio  ex  simili  vo- 
luntate,  si  materia  sit  capax  obligationis,  et 
ob  finem  voluntatis  non  mutet  conditionem 
vel  capacitatem  suam.  Et  declaratur  amplius, 
nam  illa  voluntas  se  obligandi,  licet  ex  fine 
operanlis  mala  sit,  ex  intrinseco  objecto,  et 
materia,  bona  est.  Obligatio  etiaim  quee  ex  illa 
nasci  potest,  bona  est,  quia  non  est  ad  ope- 
randum  ex  illo  pravo  fine,  sed  simpliciter  ad 
operandum  id  quod  honestum  est :  et  acceptat 
Deus  illam  voluntatem  quantum  ad  id  quod 
in  ea  bonum  est,  et  ex  illa  sic  accepta  oritur 
voti  obligatio.  Potest  etiam  hoc  confirmari  ex 
eo,  quod  in  superiori  tractatu,  libro  2,  de  ju- 
ramento  promissorio  diximus ,  licet  illicite 
fiat,  vel  ex  fine,  vel  ex  alia  circumstantia,  si 
non  sit  de  re  illieita,  sed  licite  impleri  possit, 
validum  esse,  et  obligationem  inducere ;  idem 
ergo  est  de  voto,  est  enim  eadem  ratio,  ser- 
vata  proportione.  Unde  omnia  ibi  dicta  pos- 
sunt  hic  applicari. 

7.  Distinctio  inter  promissionem  lonam  ex 
malo  fine  ,  et  illius  execulionem.  —  Instantia. 
Solutio.  —  Tandem  confirmatur,  et  declaratur 
in  hunc  modum,  quia  aliud  est  promittere, 
aliud  exequi  promissionem  :  potest  autem 
quis  malo  fine  moveri  ad  promittendum  ,  et 
non  ad  exequendum  ;  potest  ergo  promissio 
esse  mala  ex  fine  operantis  ,  et  tamen  execu- 
tio  esse  bona,  quia  non  oportet  ut  fiat  ex  illo 
fine.  Dices  :  Qui  promittit  aliquid  facere  ob 
malum  finem,  eo  ipso  promittit  propter  illum 
finem ;  ergo  etiam  e  converso ,  qui  ex  malo 
fine  promittit  aliquid  facere,  eo  ipso  promittit 
id  facere  propter  eumdcm  finem  ;  ergo  pro- 
mittit  male  facere,  et  consequenter  votum  est 
nullum.  Respondeturnegando  consequentiam, 


772  LtB.  I.  DE  ESSENTlA 

nam  qui  promittit  aliquid  facere  ob  malum  fi- 
nem,  ut,  verbi  gratia,  dare  Petro  ensem  ut 
occidat  Paulum,  prius  intendit  finem  illum, 
et  ex  illo  movetur  ad  promittendum  et  ordi- 
nandnm  in  illum  fineni,  non  solum  materiam 
promissam  ,  sed  etiam  promissiouem  ipsam. 
Nam  illa  promissio  cadit  non  solum  in  talem 
materiam,  sed  etiam  in  ordinationem  ejus  ad 
talem  fiuem  ;  unde  necesse  est  ut  ipsa  promis- 
sio  in  eumdem  finem  tendat,  quia  est  veluti 
pars  objecti  sui.  Non  vero  ita  est  e  eontrario, 
nam;  licet  bomo  ex  aliquo  fine  moveatur  ad 
promittendum  ,  non  est  necesse  ut  eumdem 
finem  apponat  materiee  voti,  seu  executioni 
promissionis ;  quia  illa  actio  est  posterior,  et 
non  necessario  imperatur  ab  illo  fine.  Imo 
fieri  potest  ut  talis  finis  nibil  ad  illam  condu- 
cat,  ut  potest  quis  ex  affectu  divitiarum  nunc 
promittere  fieri  clericum ,  et  postea  mutata 
voluntate  ordinari  recta  intentione ;  nec  enim 
per  illam  promissionem  statuit  aut  promisit 
intentionem  illam.  Et  ita  in  distinctione  supra 
data  de  duplici  pravo  fine,  vel  ex  parte  pro- 
missionis,  vel  ex  parte  materise,  membra  ita 
comparantur,  et  ita  accipienda  sunt,  ut  pri- 
mum  praescindat  omnino  a  secundo  ;  secun- 
dum  autem  non  separetur  a  primo ,  sed  illud 
necessario  includat,  vel  supponaf.  Unde  lo- 
quendo  de  fine  pravo  ,  qui  sistit  movendo  ad 
promissionem,  et  non  extenditur  ad  materiam 
ipsam,  procedit  assertio  posita  ;  quia,  licet  ta- 
le  votum  male  fiat,  obligare  potest  ad  rem  de 
se  honestam,  et  quse  potest  recte  fieri :  et  ideo 
non  est  cur  talis  prava  inteutio  reddat  nullam 
talem  promissionem.,  seu  votum.  Et  ideo  talis 
finis  dici  solet  se  tenere  ex  parte  voventis,  et 
non  refundi  in  Deum,  quod  in  idem  redit. 

8.  Solvuntur  rationes  contra  veram  senten- 
tiam.  —  Superest  ut  respondeamus  ad  ratio- 
nes  alterius  sententise,  quatenus  buic  resolu- 
tioni  obstare  possunt.  Igitur  quse  afierebantur 
in  priori  membro  distinctionis  datse  a  Cajeta- 
no  nostram  confirmant  sententiam,  solumque 
verbis  differunt.  Quod  vero  ibi  in  ratione  di- 
citur,  finem  applicationis  ad  vovendum  non 
cadere  in  votum ,  et,  non  obstante  malo  fine 
applicationis,  votum  esse  simpliciter  bonum, 
si  intelligantur  de  voto,  ut  bic  et  nunc  estac- 
tus  voventis,  non  sunt  vera.  quia  revera  ille 
actus,  ut  fit  a  tali  persona,  male  fit,  et  non 
babet  meritum  nec  valorem  apud  Deum,  quia 
propter  malum  finem  fit.  Si  vero  intelligan- 
tur  de  voto  secundum  se,  et  i!e  bonitate  illius 
ex  genere,  seu  ex  objecto,  sic  sunt  vera :  et 
boc  satis  est  ut  tale  votum  sit  validum.  Posset 


ET  HONESTATE  VOTI. 
etiam  dici  aliud  esse  loqui  de  voto,  ut  est 
quoddam  vinculum  obligans  ad  talem  mate- 
riam,  quee  potest  boneste  fieri;  aliud  vero  ut 
est  quoddam  opus  talis  bominis.  Priori  modo 
non  attingitur  ab  illo  fine,  quia  non  obligat  ad 
illum  finem,  et  ideo  obligatio  ejus  bona  est,  et 
votum  ipsum  in  ratione  vinculi  moralis  bo- 
num  est :  nibilominus  tamen  votum  illud,  ut 
est  actio  bumana  a  tali  homine  propter  talem 
finem  facta,  malum  est  moraliter,  et  a  pravo 
fine  inficitur,  licet  virtnte  obligandi  non  pri- 
vetur. 

9.  Adprimam.  —  Unde  ad  rationes  pro  al- 
tero  membro,  quse  magis  videntur  nobis  repu- 
gnare,  facile  respondetur.  Ad  primam  respon- 
dent  aliqui,  finem  voti  per  se  non  esse  bono- 
rare  Deum  ipsa  promissione,  sed  re  promissa, 
quse  placet  Deo,  licet  promissio  non  placeat. 
Verumtamen  ex  natura  voti  non  ita  est,  sed  ip- 
sum  votum  debet  etiam  fieri  in  bonorem  Dei, 
cum  sit  actus  religionis.  Tamen  in  individuo 
non  semper  ita  fit,  non  solum  ex  defectu  finis, 
sed  etiam  ex  defectu  aliarum  circumstantia- 
rum,  ut  constat.  Et  tunc  concedo  Deo  non  pla- 
cere  votum  illud,  quatenus  actus  moralisest; 
placet  autem  quatenus  est  vinculum  obligans 
de  se  ad  bonum.  Non  placet  etiam  quoad  mo- 
dum ;  placet  vero  quoad  substantiam  et  obser- 
vantiam  ejus.  Novit  enim  Deus  separare  pretio- 
sum  a  vili,  et  licet  impiorum  dona,  ut  ab  im- 
pietate  sunt,  non  probet,  utitur  nibilominus 
eis  ad  bonum ;  sicut  non  probat  Deus  conse- 
crationem  factam  ex  pravo  fine,  quatenus  inde 
mala  est,  probat  autem  illam  quatenus  conse- 
cratio  est,  ita  enim  se  habet  votum  ad  modum 
cujusdam  consecrationis. 

40.  Ad  secundam.  —  Similiter  respondetur 
ad  secundam,  votum  rei  de  se  aptse  ad  cultum 
Dei  esse  actum  religionis  ex  vi  objecti ,  et 
quoad  substantiam  suam,  et  nibilominus  ex 
malitia  operantis  et  prava  ejus  intentione,  fie- 
ri  posse  ut  non  sit  actus  a  religione  elicitus. 
Interior  enim  actus  voluntatis,  etiamsi  versetur 
cireamateriamalicujusvirtutis,  si  non  sit  pro- 
xime  ob  motivum  et  honestatem  illius  virtutis, 
sed  propter  alium  finem  pravum,  non  est  actus 
elicitus  a  virtute,  neque  ejusdem  substantiae 
et  entitatis  specificse  cum  vero  actu  virtutis, 
ut  ex  prima  secundse  suppono.  Votum  autem 
ut  habet  valorem  voti  quoad  veritatem  pro- 
missionis  et  obbgationis  inducendae,  non  opor- 
tet  ut  in  individuo  sit  a  voluntate  elicita  a  vir- 
tute  religionis,  sed  satis  est  quod  ipsa  promis- 
sio  etobligatio,  secundum  se  cousiderata,  recte 
et  honeste  possit  per  religionem  appeti.  Ut  er- 


CAP.  VI.  UTRUM  SIT  DE  RATIONE  \ 
go  in  forma  respondeatur,  negatur  prima  con- 
sequentia;  cum  vero  in  probatione  dicitur. 
votum  esse  actum  religionis,  distinguendum 
est:  per  se  et  natura  sua,  ac  secluso  impedi- 
mento  ex  parte  operantis,  verum  est;  in  indi- 
viduo  autem  non  cst  semper  id  necessarium, 
sed  sufficit  vohmtas  promittendi,  etiamsi  ex 
aho  fine  a  religione  alieno  moveatur.  Uncle 
cum  etiam  dicitur  obligationem  voti  non  oriri 
nisi  ex  voto,  per  votum  non  intelligitur  solum 
illud,  quod  a  religione  elicitur,  sedomnis  pro- 
missio  Deo  facta,  quee,  quautum  est  ex  capaci- 
tate  materise,  posset  et  deberet  a  religione  elici ; 
et  talis  est  proniissio,  de  qua  agimus,  etiamsi 
in  individuo  fiat  ex  pravo  fiue  operantis. 

11.  Ad  terliam. — Ad  tertiam  conceditur  an- 
tecedens,  per  se  ac  formaliter  intellectum  de 
re  turpi  obtinenda  a  Deo,  quatenus  talis  est, 
vel  de  postulando  a  Deo  aliquo  concursu  ad 
rem  talem  obtinendam  ejus  bonitati  minime 
convenientem ;  nam  votum  propter  bunc  fi 
nem  factum  sine  dubio  nullum  est,  ut  infra 
videbimus.  Tunc  autem  ille  fmis  non  est  tan- 
tum  finis  promissionis  ,  sed  etiam  materise 
promissee ;  nam  illa  etiam  ad  illum  finem  or- 
dinatur,  et  propter  illum  finem  facienda  pro- 
mittitur,  ut  etiamGajetanus  advertit.  Inde  au- 
tem  non  sequitur  idem  dicendum  esse,  quoties 
finis  pravus  ita  apponitur  soli  promissioni,  ut 
in  materiam  non  redundet,  propter  rationem 
jam  dictam. 

CAPUT  VI. 

CJTRUM  SIT  DE  RATI0NE  VOTI  UT  VOLUNTAS  TR0- 
.MITTENDI,  SEU  OBLIGANDI,  PERFECTE  V0LUN- 
TARIA  AG   LIBERA  SIT  ? 

\ .  Explicato  modo  buj  us  voluntatis  ex  parte 
objecti,  incipimus  exponere  modum  necessa- 
rium  ex  parte  potentiee,  seu  voluntatis;  bic 
autem  modus  in  ratione  voluntarii  seu  liberi 
consistit.  Nam,  licet  heec  duo  distinguantur 
inter  se  aliquo  modo,  ut  ex  1.  2,  q.  6,  suppo- 
no,  tamen  in  praesenti  adeo  sunt  conjuncta, 
ut  non  possit  unum  sine  alio  explicari.  Dice- 
mus  ergo  de  libertate  necessaria  in  hujusmodi 
actu  voluntatis,  et  quantam  deliberationem 
requirat,  ut  rationem  et  effectum  voti  habeat, 
et  inde  constabit,  quam  vohmtarius  esse  de- 
beat.  Solet  autem  distingui  triplex  libertas,  ab 
obligatione,  a  necessitate,  a  metu  et  a  coac- 
tione.  Prima  parum  refert  ad  preesentem  dis- 
putationem  ;  solum  enim  consistit  in  carentia 
vel  negatione  preeeepti  ad  votum  emittendum, 
quee  licet  in  voto,  regulariter  ac  per  se  lo- 


OTI  UT  VOLUNTAS  OBLIGANTIS.  ETC  773 

quendo,  inveniatur,  non  est  conditio  essentia- 
lis,  nec  per  se  pertiuens  ad  rationem  actushu- 
mani,  ut  per  se  constat. 

2.  De  hac  ergo  libertate  duo  breviter  dice- 
mus  Unum  est,  votum  ordinarie,  ac  ex  natu- 
ra  rei  loquendo,  esse  actum  ab  obligatione 
liberum,  quoad  promissionem  ipsam.  Duo 
enim  in  voto  distinguere  necesse  est,  scilieet, 
promittere  et  reddere;  quee  Psal.  75  distiuxit 
David  dicens :  Yovete  et  reddite.  Nam  primum 
est  liberalis  voluntatis,  secundum,  necessita- 
tis.  Unde  Augustinus  ibi:  Quisque  quod  vove- 
re  voluerit,  voveal ;  illud  attendat,  ut  quod  vo- 
verit,  reddat.  Et  hoc  magis  explicatur  Deut. 
23 :  Si  nolueris  polticeri,  dbsque  peccato  eris; 
quod  autem  semel  egressum  est  de  labiis  tuis, 
observabis,  et  facies  sicut  promisisti  Domino 
Deo  tuo  propria  voluntate,  et  ore  tuo  locutus  es. 
Igitur  votum,  quoad  ipsam  promissionem,  ac- 
tus  est  ab  obligatione  liber,  nam  si  non  fiat, 
non  peccatur,  et  hac  ratione  dicitur  fieri  pro- 
pria,  id  est,  liberaii  volnntate.  Et  ideo  dicitur 
Ecclesiast.  5  :  Melius  est  non  vovere,  quam  post 
votum  promissa  non  reddere.  Ubi  Olympiod., 
tom.  \  Bibliot.,  intelligit,  dici  melius  non  vo- 
vere,  id  est,  minus  malum,  intelligens  esse 
aliquod  malum  non  vovere ;  quia  malwin  est 
(inquit)  ac  detestabile,  si  nihil  unquam  velis 
Deo  tribuere.  Sed  per  exaggerationem  hoc 
dictum  videtur  contra  illos ,  qui  nihil  su- 
pererogationis  propter  Deum  agere  student; 
in  rigore  tamen  non  vovere  non  est  malum, 
quia  contra  preeceptum  non  est.  Nihilominus 
tamen  expositio  in  se  non  displicet,  ut  non 
vovere  dicatur  melius,  non  positive^  sed  ne- 
gative,  tum  quia  non  comparatur  ad  aliud  bo- 
num,  sed  ad  malum  non  servandi  promissum ; 
tum  etiam  quia  non  vovere  ex  se  non  est  bo- 
num,  sed  indifferens;  ergo  nec  dici  potest  po- 

'sitive  melius,  sed  negative,  quia  est  carentia 
mali.  licet  etiam  sit  carentia  boni,  et  iu  hoc 
scnsu  dici  potest  minus  malum,  licet  non  sit 
proprie  malum,  neque  bonum.  Ergo  e  con- 
verso  votum  ita  est  bonum,  ut  supererogatio- 
nis  ac  liberalitatis  sit,  non  necessitatiS:  Atque 
de  hac  libertate  locutus  est  Innocent.  III,  in 
c.  Licet,  de  Voto,  cum  dixit :  Licet  universls 
liberum  sit  arbitriunin  vovendo,  tawensolutio 
necessaria  est  post  votum,  etc.  Ratio  autem 
hujus  proprietatis  est,  quia  votum  ordinarie 
ac  per  se  fit  de  rebus  quae  non  sunt  in  prsece- 
pto ;  unde  si  illas  facere  non  est  obhgationis, 
neque  etiam  est  illas  promittere.  Et  licet  in- 
terdum  voveri  possint  quee  alias  sunt  prsece- 
pta,  ut  postea  videbimus,  non  tamen  voven- 


•274.  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

tur  ut  praecepta  sunt,  sed  ut  illis  potest  addi 
spontanea  obligatio,  et  ideo  etiam  talia  vota 
sine  obligatione  fiunt.  Denique  hac  ratione 
votum  dicitur  lex  qusedam  privata,  quam  ho- 
mo  sibi  imponit  sua  voluntate,  cum  alias  non 
obligaretur. 

3.  Immunitas,  seu  liftertas  ab  oftligatione 
non  est  de  essentia  voti. — Ratio  a  priori. — Ni- 
hilominus  vero  addo,  hanc  libertatem  seu  im- 
munitatem  ab  obligatione  non  esse  de  intrin- 
seca  ratione  voti.  Primo,  quia  licet  lex  natu- 
ralis  ad  vovendum  non  obliget,  neque  de  fac- 
to  id  Deus  jusserit,  nihil  repugnat  Deum  lege 
positiva  id  prsecipere ,  si  velit ;  quse  enim 
contradictio  aut  repugnantia  afferri  potest? 
Secundo,  quia  homo  ipse  potest  se  uno  voto 
obligare  ad  faciendum  aliud,  ut  vovendo  sus- 
cipere  ordinem  sacrum,  vovet  quis  in  virtute 
vovere  castitatem,  et  per  votum  religionis 
promittit  quis  profiteri  ac  emittere  tria  vota 
religionis,  et  sic  posterius  votum  jam  fit  ex 
obligatione.  Tertio,  licet  ex  sola  religione  ta- 
lis  obligatio  non  oriatur,  interdum  potest  vo- 
tnm  esse  necessarium  ex  charitate,  vel  alia 
virtute,  ut  si  quis  in  necessitate  Ecclesiee,  vel 
ex  obedientia  Papee  obligetur  ordines  sacros 
suscipere,  consequenter  obligatur  ad  voven- 
dum  castitatem.  Item  supra  dicebamus,  ex 
priori  fictione  voti  cum  externa  professione 
posse  interdum  oriri  obligationem  ad  votum 
faciendnm,  quando  non  potest  aliter  scanda- 
lum  tolli,  aut  injuria  reparari;non  est  ergo 
eoutra  rationem  voti  ut  ex  obligatione  fiat. 
Quarto,  est  ratio  a  priori,  quia,  licet  attenta 
materia  et  nuda  natura  voti  non  incluilat 
obligationem,  non  repugnat  aliunde  ei  adjun- 
gi,  quia,  non  obstante  priori  obligatione,  actus 
ipse  vovendi  erit  simplicitcr  humanus  et  vo- 
luntarius,  ac  subinde  sufficiensad  novamobli- 
gationem  inducendam,  seepe  enim  una  obli- 
gatio  potest  oriri  ex  alia.  Item  promissio  quae 
alteri  homini  fit,  licet  ordinarie  fiat  liberali- 
ter,  ssepe  fieri  potest  ex  alia  obligatione  prio- 
ri.  Ac  denique  licet  lex  imponaturad  obligan- 
dum,  superior  ipse  potest  obligari  ad  legem 
imponendam  ;  sic  ergo,  licet  votum  sit  quasi 
lex  propria  voluntate  posita,  poterit  talis  lex 
ex  alia  obligatione  proficisci.  Atque  haec  suffi- 
ciunt  de  hac  libertate,  in  qua  nulla  alia  occur- 
rit  difficultas. 

4.  De  intrinseca  ratione  voti  esse,  ut  sit  ac- 
tus  lifter  liftertate  morali. — Prcecipua  ratio. — 
De  libertate  autem  a  necessitate,  quse  dicitur 
libertas  indifferentiae,  dicendum  imprimis  est, 
de  intrinseca  ratione  et  essentia  voti  esse,  ut 


ET  HONESTATE  VOTI. 
sit  actus  simplicitcr  liber,  ea  saltem  libertate 
quse  ad  peccandum  mortaliter  sufficeret.  Ha3c 
est  communis  doctrina,  quam  ad  minimum 
inteudit  D.  Thomas,  d.  art.  1,  cum  dicit  ad 
votum  requiri  deliberationem,  et  idem  se- 
quuntur  Cajet.  et  alii  Theologi,  in  4,  d.  38, 
praesertim  Palud.,  Major,  Richard.,  et  Sup- 
plem.  Gabrielis.  Item  Summistae,  c.  12,  n. 
24  et  26,  et  c.  18,  n.  7  ;  Anton.,  2  p.,  tit.  11. 
c.  2;  Joan.  Andr.,  et  alii  Canon.,  in  c.  Du- 
dum,  de  Conversion.  conjugat.,  cum  Glossa 
ibi,  verbo  Calore  iracundice ;  Felin.  et  alii, 
in  c.  Sicut  ex  litteris,  de  Jurejurando.  Ratio 
autem  est,  quia  votum  debet  esse  actus  sim- 
pliciter  humanus  ;  non  est  autem  hujusmodi, 
nisi  habeat  saltem  praedictam  libertatem,  ut 
per  se  constat.  Major  probatur,  tum  quia  vo- 
tum  est  veluti  quidam  contractus,  seu  pactum 
iuter  hominem  et  Deum ;  tum  etiam  quia  per 
votum  imponit  sibi  homo  gravissimam  obli- 
gationem,  quam  si  postea  transgrediatur,  pec- 
cabit  mortaliter;  ergo  necesse  est  ut  in  assu- 
menda  obligatione,  utatur  tanta  libertate  quan- 
ta  ad  mortaliter  peccandum  sufficeret.  Et  con- 
firmatur,  quia  haec  obligatio  moralis  est; 
ergo  ex  actu  morali  nasci  debet  ;  nascitur 
autem  ex  proprio  actu,  et  non  ex  sola  lege 
extrinseca  superioris  ;  ergo  nasci  debet  ex  pro- 
prio  actu  morali,  et  consequenter  snfficienter 
libero. 

5.  Voluntas  indelifterata  non  sufficit  ad  vo- 
tum. — Distinctio  Theologorum  de  triplici  mo- 
tu  voluntatis. — Secundo,  hinc  inferunt  omnes, 
si  voluntas  obligandi  se  Deo  indeliberata  sit, 
et  ex  surreptione,  non  sufficere  ad  valorem 
voti.  Ita  docent  allegati  auctores,  et  declara- 
tu.r  breviter,  supposita  vulgari  distinctione 
Theologorum  de  triplici  motu  voluntatis  : 
unum  vocant  primo  primum,  quia  in  illo  ita 
rapitur  voluntas  exsubita  propositionealicujus 
objecti,  ut  sine  ulla  libertate  cum  absoluta 
necessitate  feratur ;  in  quo  proinde  nulla  est 
culpa  etiam  venialis,  et  ita  de  hoc  certissi- 
mum  est,  nullam  voti  obligationem  inducere. 
Alium  vocant  secundo  primum,  quia  minus 
est  necessarius  quam  prsecedens,  nam  abso- 
lute  potest  voluntas  illum  cohibere  ;  est  ta- 
men  cum  imperfectissima  advertentia  intel- 
lectus,  et  sine  pleno  dominio  voluntatis,  et 
ideo  ad  peccandum  mortaliter  non  sufficit, 
licet  ad  veniale  sufficiat. 

6.  De  simili  ergo  voluntate  vovendi  aut  se 
obligandi,  certum  etiam  est  non  sufficere  ad 
votum  ( ut  ita  dicam )  consummatum,  quod 
graviter  obliget,  ut  ex  dictis  patet.  Dubitari 


CAP.  VJ.  UTRUM  SIT  DE  RATIONE  VOTI  UT  VOLUNTAS  OBLIGANTIS,  ETC. 


775 


autem  potest  an  sufficiat  ad  aliquale  votum, 
quod  snb  veniali  obliget.  In  hoc  cnim  obs- 
curc  loqnitur  Guttier.,  lib.  2  Canon.  queestio- 
num,  c.  22,  n.  5;  ait  enim  motum  primo 
primum  non  sufficere  ad  votum,  sed  necessa- 
rium  esse  motum  secundo  primum,  in  quo 
sola  esse  potest  venialis  culpa.  Et  in  n.  8  et 
9  solum  excludit  motum  primo  primum,  et  in 
fine  n.  9,  ait  cum  Angles,  quem  refert,  non 
desiderari  majorem  libertatem  ad  promitten- 
dum,  quam  ad  observandum  promissum.  Un- 
de  sumi  potest  argumentum.  Nam  ad  violan- 
dum  votum  per  peccatum  veniale,  sufficit 
motus  secundo  primus ;  ergo  ad  faciendum 
votum  obligans,  saltem  sub  veniali,  similis 
libertas  sufficiet. 

7.  Libertas  imperfecta ,  quce  est  in  motu 
sccundo  primo,  non  sufficit  ad  votum.  —  Ni- 
hilominus  dicendum  est  solam  libertatem  im- 
perfectam,  quse  est  in  motu  secundo  primo, 
non  sufficere  ad  aliquem  valorem  voti,  nec 
ad  aliquam  obligationem  etiam  sub  veniali. 
Ita  sentiunt  auctores  citati,  cum  quibus  etiam 
sentit  Guttier.,  n.  7.  Ratio  reddi  potest,  quia 
obligatio  sub  culpa  veniali  est  res  gravis  j  er- 
go  non  potest  illam  homo  sibi  imponere  sine 
deliberatione  sufficiente  ad  actum  simpliciter 
humanum  et  liberum.  Item  quia  lex  obligans 
ad  culpam  venialem  non  potest  imponi  sine 
maturo  et  deliberato  consilio ;  ergo  nec  vo- 
tum,  quod  est  veluti  privata  lex,  potest  aliter 
obligare.  Vel  maxime  quod  quantitas  obliga- 
tionis  pendet  ex  materia  in  quam  votum  vel 
lex  cadit,  et  ideo  si  ex  illo  actu  oriretur  obli- 
gatio,  esset  juxta  totam  capacitatem  materiee; 
prsesertim  si  per  directam  intentionem  non 
limitaretur  ad  levem  obligationem.  Denique 
non  est  eadem  ratio  de  transgressione  veniali 
voti,  et  inductione  obligationis,  quia  licet  cul- 
pa  venialis  propter  suam  imperfectionem  com- 
mitti  possit  per  illam  imperfectam  libertatem, 
obligari  ad  opus  alias  liberum,  sub  quacum- 
que  culpa  etiam  veniali,  requirit  perfectam 
libertatem,  quia  illud  ipsum  est  res  satis  gra- 
vis  et  maxime  moralis,  pertinensque  ad  per- 
fectum  usum  liberum  actionum  humanarum. 
Facit  etiam  quod  votum  ex  genere  suo,  et 
quantum  ex  se,  est  actus  virtutis  et  divini  cul- 
tus,  et  ideo  ex  hoc  capite  requirit  etiam  liber- 
tatem  majorem,  quam  ad  venialem  lapsum  ex 
surreptione  sufficiat.  Relinquitur  ergo  ut  om- 
ne  votuin,  quomodocumque  obligans,  esse 
debeat  simpliciter  liberum,  morale  et  huma- 
num. 

8.  An  saltem  de  potentia  absoluta  possit  esse 


validum  votum  absque  lihertate  indiffereatiw. 
—  Dubitabit  vero  aliquis,  an  saltem  de  po- 
tentia  absoluta  possit  esse  vcrum  et  validum 
votum  absque  hac  libertate  indifferentioe.  Ver- 
bi  gratia,  si  Deus  necessitaret  volnntatem,  ut 
cum  perfecta  advertentia  intellectusetjudicii, 
ex  necessitate  quoad  specificationem  et  exer- 
citium  vellet  promiltere,  et  se  obligare  ad  cas- 
titatem  servandam,  an  in  eo  casu  verum  sit 
votum,  ita  ut  ex  illo  oriatur  obligatio.  Videtur 
enim  ita  esse  asserendum ;  quia  ille  actus  li- 
cet  non  sit  liber  ob  extrinsecam  motionem, 
nihilominus  intrinsece  est  perfecte  rationalis  et 
perfecte  voluntarius,  quia  fit  cum  perfecta  ad- 
vertentia  rationis,  ut  supponitur ;  ergo  hoc 
satis  est  ut  ex  tali  voluntate  oriatur  obligatio. 
Alias  Deus  frustra  moveret  hominem  illo  mo- 
do  ad  talem  actum,  quia,  licet  homo  maxime 
velit,  non  potest  se  obligare  volendoillo  modo, 
scilicet  absque  libertate. 

9.  Resolutio  dnbii  proparte  negante.  —  Ni- 
hilominus  censeo  adeo  esse  conditionem  hanc 
essentialem  voto,  ut  non  possit  absque  illa  vo- 
tum  esse  validum  in  ratione  promissionis  suf- 
ficientis  ad  obligationem  inducendam.  Ratio 
est,  quia,  licet  ille  actus  voluntatis  ex  parte 
rationis  habeat  objectum  sufficienti  modo  pro- 
positum,  et  quoad  entitatem,  et  bonitatem  sit  in 
eadem  specie  actus  cum  actu  libero.  nihilomi- 
nus  simpliciter  non  est  actus  moralis  ;  ex  actu 
autem  non  morali  non  potest  moralis  obliga- 
tio  oriri.  Item  in  eo  casu  homo  non  se  movet 
per  illum  actum,  sed  movetur  et  necessitatur 
a  Deo;  ergo  neque  seipsum  obligat:  nam  se 
obligare  est  moraliter  se  movere,  et  ad  alium 
ordinare.  Item  impossibile  est  hominem  illo 
modo  peccare  aut  mereri;  ergo  et  se  obligare. 
In  illo  igitur  casu  poterit  Deus,  si  velit,  obli- 
gationem  imponere,  sicut  imponit  necessita- 
tem  ;  non  tamen  poterit  facere  ut  homo  ipse 
se  obliget  per  talem  actum,  quia  hoc  involvit 
repugnantiam.  Et  icleo  nunquam  Deus  infe- 
ret  talem  necessitatem  ad  hujusmodi  actum 
volendi  se  obligare,  propter  moralem  super- 
fluitatem,  et  quasi  otiositatem,  quamvis  alio- 
qui  physicam  contradictionem  non  involvat. 
Consequenter  autem  interrogandum  statim 
occurrit,  an  minor  necessitas,  quae  libertatem 
non  omnino  tollat,  voto  repugnet,  scilicet,  ne- 
cessitas  metus,  vel  violentise  humanse,  cui  op- 
ponitur  tertia  libertas  initio  posita,  quam  a 
coactione  et  metu  appellavimus,  de  qua  in 
capite  sequenti  dicemus. 


776 


LIB.  I.  DE  ESSENTIA 


CAPUT  VII. 


UTRUM  LIBERTAS  A  COACTIONE  ET  METU  EX 
NATURA  REI  SIT  NECESSARIA  AD  VALOREM 
VOTI,  VEL,  E  CONVERSO,  AN  METUS  IRRITET 
VOTUM    JURE  NATUR.E  ? 

1 .  Innocentius  III.  —  In  quo  consistat  sen- 
sus  qucBstionis,  et  de  qua  coactione  Mc  agen- 
dum. — Supponimus  ex  D.  Thoma  \ . 2,  q.  6,  pro- 
positum  voluntatis  nunquam  esse  posse  omni- 
no  coactum,  quia  voluntati  quoad  actum  elici- 
tum  non  potest  violentia  inferri ,  quia  talis 
actus  per  seipsum  et  intrinsece  voluntarius  est; 
quod  autem  est  voluntarium,  non  est  simpli- 
citer  et  absolute  coactum.  In  hoc  ergo  sensu 
manifestum  est,  propositum  necessarium  ad 
votum  non  posse  esse  simpliciter  coactum, 
quia  est  actus  elicitus  a  voluntate,  et  absolutus, 
qualis  explicatur  hac  voce  volo,  qui  per  se  et 
intrinsece  voluntarius  est.  Imo,  licet  non  cum 
tanto  rigore  de  coactione  loquamur,  sed  prout 
dicit  necessitatem  inevitabilem,  certum  est, 
per  humanam  coactionem  non  induci  talem 
necessitatem  in  actu  elicito  voluntatis,  de  quo 
loquimur,  etiamsi  ad  exteriores  nolens  inter- 
dum  cogatur,  ut  sentit  Innocent.  III,  in  c.  Sa- 
cris,  de  Iis  quse  vi,  et  iu  cap.  Majores,  §  Item 
quceritur,  de  Baptismo.  Difficultas  ergo  solum 
est  de  coactione  quadam  morah,  quse  homini 
fieri  soiet  per  inflictionem  alicujus  mali,  vel 
comminationem  ejus,  ut  illius  vitandi  causa 
ad  vovendum  iuducatur;  hsec  enim  vis,  vel 
potius  metus,  licet  non  tollat  omnino  volun- 
tarium,  minuit  tamen,  quia  homo  ratione  il- 
lius  vult  quod  alias  nollet,  si  liber  esset  a  tali 
metu.  IdeOque  dubitatur  an  hsec  diminutio  vo- 
luntarii  impediat  votum,  ita  ut  de  ratione  ejus 
sit  libertas  etiam  ab  bujusmodi  coactione , 
quod  hic  tractamus  ex  natura  rei  tantum,  seu 
stando  in  solo  naturali  jure,  aut  divino;  in  se- 
quenti  vero  capite  dicemus  de  jure  ecclesias- 
tico. 

2.  Ex  quibus  causis  oriatur  metus.  —  Ut 
ergo  certa  ab  incertis  separemus,  suppono 
metum  interdum  oriri  ex  imminentia  mali 
provenientis  ex  naturalibus  causis,  ut  ex  gra- 
vi  morbo,  ex  naufragii  periculo,  et  similibus, 
interdum  vero  ex  hominis  actione  violenta, 
quse  interdum  potest  esse  justa,  interdum  in- 
juriosa.  Ac  denique  aliquando  potest  metus 
immitti  directe  ad  extorquendum  votum,  ut 
simateL'  minetur  filise  gravem  vexationem,  ni- 
si  voveat  castitatem,  aut  religionem  ;  aliquan- 


ET  HONESTATE  VOTI. 

do  vero  metus  est  occasio  voti,  licet  directe 
non  fiat  ad  illum  finem,  ut  si  inimicus  mine- 
tur  alicui  mortem  in  vindictam,  et  inde  alter 
moveatur  ad  votum  faciendum,  ut  ab  illo  pe- 
riculo  divina  ope  liberetur. 

3.  Votum  factum  ex  quocumqne  metu  prove- 
niente  a  causis  naturalibics  validiiatem  voti 
non  impedit.  —  Primo  ergo  certum  est,  vo- 
tum  factum  ex  quocumque  metu  proveniente 
a  causis  naturalibus ,  etiamsi  gravissimus  sit, 
non  obstare  quominus  votum,  illa  occasione 
factum,  validum  sit  et  obliget ;  est  res  certa 
et  communis.  Ratio  est,  quia  metus  non  tollit 
libertatem  simpliciter,  nec  voluntatem,  seu 
voluntarium  ;  ergo,  non  obstante  metu,  homo 
per  talem  voluntatem  obligatur  Deo.  Antece- 
dens  constat  ex  D.  Tboma  \.  2,  q.  6,  art.  6  ; 
et  ex  Aristotele,  lib.  3  Ethic,  c.  \.  Et  ratio 
est,  quia  ille  dicitur  simpliciter  et  absolute 
velle,  qui  actu  absoluto  et  efficaci  aliquid  eli- 
git  hic  et  nunc,  ut  illud  sua  voluntate  faciat, 
etiamsi  simul  habeat  simplicem  displicentiam, 
qua  nollet  id  facere,  si  absque  illo  incommodo 
posset ;  ita  vero  se  habet,  qui  ex  timore  alicujus 
mali  vult  vovere ;  eiigit  enim  hic  et  nunc  hoc 
medium  tanquam  sibi  conveniens ,  vel  neces- 
sarium  ad  finero  vitandi  malum.  Hoc  autem 
nibil  impedit  ad  valorem  voti,  quia  neque  in- 
tentio  illius  finis  reddit  materiam  illius  voti 
malam,  ut  per  se  notum  est ;  neque  etiam  ex- 
cludit  quin  illa  electio  sit  per  actum  prove- 
nientem  ab  intrinseco  appetitu  cum  perfecta 
cognitione,  et  judicio  omnium  circumstantia- 
rum  occurrentium,  in  quo  consistit  actum  il- 
lum  esse  simpliciter  voluntarium ;  unde  con- 
stituit  bominem  simpliciter  et  absolute  volen- 
tem,  nani  voluntas  coacta ,  voluntas  est,  leg. 
Si  mulier ,  §  penult.,  ff.  Quod  metus  causa, 
cum  aliis  supra  de  juramento  adductis.  Est 
denique  actus  ille  liber,  quia  non  obstante 
metu  posset  non  fieri.  Unde  confirmatur.  Nam 
si  actus  esset  de  se  malus,  libertas  illa  ad  pec- 
candum  mortaliter  sufticeret ;  ergo  et  voluntas 
metu  extorta  sufficit  ad  obligandum  Deo  per 
votum  ;  nam  eadem  estutrobique  ratio,  quam 
de  peccatis  attingit  Augustinus,  in  c.  Merito, 
d5,  q.  I,  et  q.  24  in  Numer. ,  diceus  peccata 
per  metum  commissa  non  esse  peccata  nolen- 
tium ,  sed  volentium,  quia  licet  sic  peccans 
alias  nollet  peccare,  quia  peccatum  secundum 
se  acsimpliciter  spectatum  illi  displicet,  tamen 
hic  et  nunc  libere  vult  peccatum,  ut  medium 
utile  ad  vitandum  malum  quod  metu  immi- 
net,  Hsec  autem  ratio  aeque  de  voto  procedit, 
nam  voluntas  ,  quse  suflicit  ad  obligandum 


CAP.  VII.  QIL<E  LIBERTAS  SIT  NECESSARIA.  AD  VALOREM  VOTI. 


777 


hominem   diabolo ,   sufficiet  ad  obligandum 
Deo. 

-4.  Instantia.  —  Dioes  non  esse  similem  ra- 
tionem,  quia  Deus  nullo  modo  offendi  vult  ab 
liomine,  nec  voluntate  omnino  spontanea,  ne- 
que  illo  modo  coacta,  quia  merito  vult  offen- 
sionem  suam  majori  odio  haberi,  quam  quod- 
libet  aliud  malum  ,  et  ita  abominatur  quod- 
cumque  peccatum  etiam  illo  modo  coactum. 
Secus  autem  videtur  esse  in  ohsequiis,  inter 
qr.ae  votum  computatur;  vult  enim  Deus  ob- 
sequia  spontanea,  non  autem  coacta,  et  ideo 
licet  homo  velit  se  obligare  coactus  tantum  ex 
metu,  Deus  non  acceptat  illud  obsequium,  et 
ex  hac  parte  obhgatio  irrita  manet. 

5.  Solutio.  —  Respondetur,  imprimis  fal- 
sum  esse,  Deum  generatim  et  in  universum 
non  velle  acceptare  obsequia  metu  facta;  quin 
potins  communis  modus  trahendi  homines  ad 
obsequium  suum  est,  terrendo  illos,  et  incu- 
tiendo  timorem,  ut  docuit  Concilium  Triden- 
tinum,  in  sess.  6,  c.  6,  et  sess.  14,  c.  4,  etin 
materia  de  Pcenitentia  latius  declaravimus. 
Dens  enim  gnbernat  homines  modo  accommo- 
dato  naturse  illorum  :  est  autem  hseo  hominis 
conditio,  ut  nunc  metu,  nunc  vero  amore  ad 
bonum  agendum  inducatur  ;  et  ideo  utraque 
obsequia  Deus  acceptat ,  quia  utraque  hona 
sunt,  licet  unum  sit  melius  alio.  Quod  in  prse- 
senti  materia  constat  evidentibus  exemplis.  et 
quotidiana  experientia ;  nihil  enim  frequen- 
tius  est  quam  in  naufragiis ,  et  infirmitatibus, 
aliisque  mortis  periculis  vota  emittere  ex  de- 
siderio  evadendi  mortem  ,  ejusque  timore. 
Sicque  Israelitae  victi  a  Chananaeis  voto  se 
obligarunt ,  Numer.  21 ;  et  David  ait,  Psal. 
65  :  Reddam  tibi  vota  mea,  quce  distinxerunt 
labia  mea ;  et  subjungit :  Eb  locutum  est  os 
meum  in  iribulatione  mea.  Ergo  licet  talia  vota 
sint  quodammodo  coacta,  valida  sunt,  et  Deo 
accepta.  Et  ratio  est  optima,  quia,  licet  res- 
pectu  causarum  secundarum  hujusmodi  peri- 
cula,  et  metns  illorum  natnrali  quodam  cursu 
eveniant ,  nihilominus  respectu  divinse  provi- 
dentiae  fiunt  saepe  speciali  ordinatione  et  in- 
tentione  mutandi  voluntatem  hominis,  et  ob- 
tinendi  ab  illo  aut  votum,  aut  aliquam  aliarn 
operationem  bonam,  et  voluntatis  consensum 
in  illam.  Quia  finis  iste  bonus  est,  et  medium 
etiam  est  utile  ,  et  accommodatum  conditioni 
hominis,  et  Deus,  ut  snpremus  gubernator  et 
dominus,  habet  jus  utendi  illo.  Sic  ergo  per 
tribulationes  et  pericula  inducit  homines  ad 
vota  emittenda  ;  sunt  ergo  talia  vota  valida , 
non  cbstante  metu.  Et  hic  est  communis  sen- 


sus  Ecclesioe,  et  sumitur  ex  c.  Sicut,  1  et  2,  de 
Regnl.,  et  c.  LHteraturam,  de  Voto  ;  quibus 
loeis  id  notant  Doctores. 

6.  Cap.  Gonsaldus.  —  Objiei  vero  potest 
c.  Gonsaldus,  17,  q.  2,  de  quo  ibi  refertur,  in 
infirmitate  fervore  passionis  pressum  ,  mona- 
chum  se  fieri  promisisse,  non  tamen  se  tradi- 
disse  abbati  aut  monasterio,  nec  promissio- 
nem  scripsisse,  sed  beneficinm,  quod  habebat, 
renunciasse  ;  et  tamen  respondet  Pontifex  iJli 
esse  beneficium  restitueudum,,  ut  quieteillud 
retineat,  eoque  fruatur.  Sentit  ergo  promissio- 
nem  metu  mortis  factam  nullam  fuisse,  alio- 
quin  non  esset  ille  Gonsaldus  libere  permit- 
tendus  in  saeculo  permanere  cum  beneficio 
saeculari. 

7.  Expenditur  difficultas  prwcedentis  capi- 
tis.  —  Respondetur ,  Pontificem  in  eo  textu 
tantum  docere,  illum  per  talem  actum  non 
fuisse  factum  religiosum,  quod  non  fundat  in 
metu,  sed  quia  non  egerat  probationis  annum, 
neque  aliquem  actum  quo  ostenderet  seprofes- 
sionern  emittere.  renunciando  anno  probatio- 
nis,  quod  tunc  fieri  oportebat-  Unde  per  argu- 
mentum  a  contrario,  potius  textus  ille  probat 
assertionem  positam  ;  supponitur  enim  ibi 
fnturam  fuisse  professionem  validam,  non  ob- 
stante  metu  mortis,  si  caetera  necessaria  con- 
currissent.  De  promissione  autem  seu  voto 
simplici  nihil  dixit  Pontifex,  non  quia  per  se 
non  obligat,  sed  quia  non  reddit  persouam  in- 
capacem  beneficri,  de  quo  ibi  agebatur.  Ut 
autem  supra  dicebam  (quod  etiam  hic  confir- 
matur),  quando  simplex  promissio  religionis 
non  prodit  in  aliquem  exteriorem  actum,  a 
quo  fiat  protestatio  talis  voti,  et  assumatur  vel 
inchoetur  aliquo  modo  ille  status,  non  cogitur 
quis  in  foro  exteriori  votum  illud  servare,  sed 
conscientiae  suee  relinquitur.  Eo  vel  maxime 
quod  ibi  non  constiterat  Pontifici,  votum  illnd 
fuisse  validum  ,  quia  non  solum  dicitur  fuisse 
factum  in  infirmitate,  sed  etiam  in  fervore 
passionis,  quse  poterat  esse  tanta,  ut  judicium 
rationis  alienaret ;  et  ideo  Pontifex  de  illo 
voto  nihil  dixit ,  sed  reriquit  conseientise  vo- 
ventis.  Praesertim  cum  de  illo  non  fuisset  in- 
terrogatus,  sed  de  beneficio,  quod  non  amitti- 
tur  propter  tale  votum;  nec  fortasse  rennn 
ciatio,  quae  ibi  narratur,  valida  fuerat,  quia 
non  in^manu  Episcopi,  sed  advocati,  et  ordine 
perturbato  fnisse  refertur. 

8.  Licet  metus  proveniat  ex  actione  hominis 
injuriosa,  si  tamen  nonfiat  directe  ad  extorquen- 
dum  votum,  non  obstat  ejus  valori.  —  Dico  se- 
cundo,  etiamsi  metus  proveniat  ex  actione 


778  LIB.  I.  DE  ESSENTIA. 

hominis  injuriosa,  si  non  directe  sit  ad  extor- 
quendum  votum,  non  obstat  valori  voti  ea  oc- 
casione  facti.  Hsec  etiam  assertio  est  certa  et 
communis.  Sumitur  ex  loco  Numer.  21  citato, 
et  ex  usu  Christianorum  omnium,  qui  in  bello 
cum  Turcis,  verbi  gratia,  vel  in  diuturna  cap- 
tivitate  votum  emittunt,  ex  metu,  vel  teedio 
tanti  mali  quod  injuste  patiuntur;  et  nihilo- 
minus  sine  dubio  talia  vota  valida  sunt.  Ratio 
est  eadem  quae  in  superioribus  data  est ,  nam 
hic  niliil  occurrit  speciale  quod  possit  annul- 
lare  votum ;  nam  quod  causa  proxima  talis 
metus  libera  sit,  et  per  injuriam  malum  illud 
inferat,  nihil  refert  ad  validitatem  voti  tollen- 
dam.  Maxime  quia  Deus  nec  est  auctor  talis 
injuriee,  quatenus  talis  est,  neque  acceptando 
votum  occasione  illius  factum,  facit  injuriam, 
sed  potius  utitur  jure  suo ,  ut  ex  sequenti 
puncto  magis  patebit. 

9.  Prima  sententia.  —  Difficultas  ergo  su- 
perest ,  quando  metus  directe  immittitur  ad 
extorquendum  votum.  In  qua  prima  sententia 
est,  votum  sic  factum  esse  nullum  jure  na- 
turee.  Ita  videtur  sentire  Bonavent.,  in  3,  d. 
36,  art.  3,  q.  2,  ad  1  :  tum  quia  in  hoc  ponit 
differentiam  inter  juramentum  et  votum  , 
quodjuramentum  metu  factum  obligat  in  con- 
seientia,  non  autern  votum  ;  tum  etiam  quia 
id  fundat  in  ratione  naturali,  quod  Deus  non 
acceptat  sacrificia  coacta.  Glarius  et  latius  hoc 
docet  Soto,  lib.  7  de  Just.,  q.  2,  art.  4,  ad  2. 
Idem  sentit  Glossa,  in  c.  \,  et  in  c.  Abbas,  de 
Iis  quse  vi,  ubi  Panorm.,  n.  11,  qui  videtur 
loqui  etiam  de  jure  naturali ,  nam  utitur  fere 
ratione  Bonav.  Idem  fere  habet  in  c.  Sicut 
nobis,  de  Regular.,  n.  4;  sequitur  Angel., 
verb.  Metus,  n.  7  et  8,  et  ibi  Rosell.  Idem  sen- 
tit  Navar.,  c.  12,  n.  54  et  52,  licet  solum  di- 
cat  votum  metu  factum  esse  nullum  de  jure; 
citat  Fortunium  ,  de  Ultimo  fine  ,  illat.  21, 
n.  418.  Nec  clarius  loquitur  idem  Navar.,  lib. 
1  Consil.,  consil.  2,  3  et  4,  ubi  eamdem  sen- 
tentiam  indicat,  et  dicit  esse  communem.  Pro 
hac  sententia  adducuntur  varia  jura,  quee  ma- 
gis  videntur  posse  facere  ad  sccundum  sensum 
propositum,  et  ideo  infra  examinabuntur. 

10.  Ratio  prcecipua.  —  Ratione  igitur  tan- 
tum  agendum  est.  Prima  et  praecipua  est  su- 
pra  insinuata,  quia  Deus  non  acceptat  tale 
votum,  quia  non  vult  sacrificia  coacta,  et  quia 
non  aeceptat  nisi  quod  est  bonum ;  nihil  au- 
tem  est  bonum  et  acceptum  Deo,  nisi  volunta- 
rium,  juxta  sententiam  Ambrosii  in  c.  Non  est 
quod,  15,  q.  1.  Secundo  argumentatur  Soto, 
quia  voti  obligatio  ab  arbitrio  voventis  ortum 


ET  HONESTATE  VOTI. 
habet;  ergo  naturale  est,  ut  si  voluntas  neces- 
sitate  compellatur,  votum  non  sit  legitimum. 
Confirmatur,  quia  votum  est  opus  consilii,  cui 
metus  visque  repugnant.  Tertio  argumentari 
possumus  a  simili  de  raatrimonio,  quod  metu 
gravi  contractum  censetur  a  multis  jure  ipso 
naturse  invalidum,  ut  videre  licet  in  D.  Tho- 
ma,  Scot.  etaliis,  in  4,  d.  29,  et  latissime  in 
Sancio,  lib.  4  de  Matrim.,  per  totum;  videtur 
autem  esse  eadem  ratio  de  voto;  ergo.  Quarto 
argumentari  possumus,  quia  votum  non  obli- 
gat  ad  sui  observationem,  imminente  metu 
mortis  ;  ergo  neque  obligat  factum  ex  tali 
metu.  Consequentia  tenet  a  paritate  rationis. 
Antecedens  autem  probatur  ,  quia  votum  non 
obligat  ad  sui  observationem  cum  tanto  ri- 
gore.  Quinto  argumentor,  quia  semper  infer- 
tur  injuria  ad  extorquendum  votum ;  nemo 
autem  ohligari  debet  ex  injuria  quam  passus 
est,  nam  sicut  inlerenti  injuriam  vel  fraudem 
non  debet  injuria  aut  fraus  patrocinari,  ita 
ei,  qui  injuriam  patitur,  non  debet  injuria 
nocere,  aut  esse  causa  vel  fundamentum  obli- 
gationis.  Nec  Deus  talem  promissionem  per 
injuriam  extortam  acceptat,  ne  illam  appro- 
bare  videatur ;  unde  nec  inter  homines  potest 
talis  promissio  rationabiliter  acceptari. 

11.  Sexto,  quia  in  eo  casu  multo  magis  est 
votum  involuntarium,  quam  in  superioribus ; 
nam  in  illis  licet  votum  videatur  emissum  ex 
timore  mali,  quod  homo  vitare  cupit,  tamen, 
supposito  illo  timore,  votum  non  solum  est 
simpliciter,  sed  etiam  omnino  voluntarium, 
sine  admixtione  alicujus  involuntarii,  per  ali- 
quam  nolitionem  vel  simplicem  displicentiam. 
Nam  qui  in  naufragio  ,  vel  alio  simili  mortis 
periculo ,  etiam  proveniente  ex  actione  homi- 
nis,  alia  de  causa  mortem  inferre  volentis, 
promittit  aliquid  Deo,  ut  se  a  tali  periculo 
eripiat,  non  habet  hunc  actum :  Nollem  vo- 
vere ,  neque  hunc  :  Si  non  essem  in  hoc  peri- 
culo,  non  voverem ;  cum  enim  intendat  placare 
Deum  ,  potius  conatur  hic  et  nunc  facere  vo- 
tum  eo  modo  quo  Deo  placet.  Et  ideo  fieri  non 
potest,  ut  illum  actum  audeat  habere,  sponta- 
neee  promissioni  multum  repugnantem,  et  os- 
tendentem  votum  illud  procedere  ex  timore 
pure  servili  ;  est  ergo  illud  votum  in  se 
omnino  voluntarium,  quamvis  occasio  emit- 
tendi  illud  sit  involuntaria.  At  vero  in  hoc 
ultimo  casu  votum  iilud  est  mixtum  formali 
involuntario  :  nam  revera  dle  homo  nollet 
votum  emittere  ,  et  per  formalem  affectum 
solet  id  explicare  ,  quia  per  votum  illud  non 
intendit  placare  Deum ,  sed  solum  satisfacere 


CAP.  VII.  QIL^E  LIBERTAS  SIT  NECESSARIA  AD  VALOREM  VOTI. 


779 


voluntati  hominis  comminantis  mortem,  nisi 
votum  emittat ;  et  ideo  solum  id  faeit,  quia  ad 
hunc  finem  necessarium  est,  miscetque  de  in- 
voluntario,  quantum  potest.  Ergo  non  videtur 
tale  votum  fieri  cum  voluntate  ad  obligandum 
sufficiente. 

12.  Semnda  sententia  tenenda,  validum  esse 
vokim  per  metum  gravem  emissum ,  stando  prce- 
cise  injure  naturali  aut  dixino. — Nihilominus 
verius  est,  etiam  in  eo  casu  validum  esse  vo- 
tum,  stando  preecise  in  jure  naturali  autdivi- 
no.  Ita  tenet  Sylvest.,  verb.  Metus,  q.  8 ;  Soto, 
in  4,  d.  29,  q.  1,  a.  3,  ubi  idem  sentit  de  ma- 
trimonio,  et  consequeuter  etiam  de  voto.  Un- 
de  pro  eadem  conclusione  referri  possunt  om- 
nes  qui  de  matrimonio  idem  sentiunt,  qui  vi- 
deri  possunt  in  Sancio ,  d.  lib.  4,  disp.  14, 
n.  2,  in  fine;  et  preeterea  de  voto  id  explicat 
Aragon.,  q.  88,  art.  3;  Henr.,  de  Matrim., 
lib.  1 ,  c.  9,  n.  1  et  3 ;  Med.  1.  2,  q.  6,  art.  6; 
et  ex  jurisperitis  tenet  hanc  sententiam  Car- 
din.,  in  cap.  Ablas,  delis  quee  vi;  et  Calder., 
Consil.,  1  ;  et  idem  sentit  Navar. ,  d.  cap.  22, 
n.  51.  Fundamentum,  quod  me  maxiine  mo- 
vet,  est,  quia  nullam  invenio  naturalem  ra- 
tionem,  quee  sufficienter  ostendat,  votum  sic 
factum  esse  invalidum  ;  non  possumus  autem 
affirmare  esse  actum  invalidum  jure  naturee 
sine  ratione  sufficienter  id  ostendente. 

13.  Fundamentum  hujus  sententice.  —  Hoc 
autem  fundamentum  in  hunc  modum  declaro, 
quia  in  illo  modo  extorquendi  consensum  cir- 
ca  votum,  vel  consideratur  ratio  injuriee,  ant 
ratio  involuntarii ,  quod  ex  illa  resultat ;  ex 
neutro  autem  capite  sumitur  ratio  annuliandi 
tale  votum.  De  injuria  patet,  primo,  quia 
etiam  in  alio  casu  secundee  assertionis  inter- 
cedit  injuria,  quamvis  non  sit  directe  ordina- 
ta  ad  extorquendum  votum.  Secundo  et  maxi- 
me,  quia  Deus,  cui  fit  votum ,  non  est  auctor 
injuriee,  et  quamvis  illam  permittat,  jure  ta- 
men  ac  merito  potest  illam  permittere,  etiam 
propter  illum  finem  eliciendi  ab  homine  voti 
consensum  ;  ergo  injuria,  quee  ab  homine  in 
fertur,  impertinens  est  ut  votum  Deo  factum 
irritum  fiat.  Neque  enim  illa  est  sufficiens  ra- 
tio  ob  quam  Deus  non  acceptet  votum.  Neque 
etiam  propterea  reportatur  incommodum  ex 
passione  injuriosa,  quia  habere  votum  non  est 
aliquod  incommodum  vel  nocumentum,  per 
se  loquendo,  sed  potius  est  majus  animi  bo- 
nnm.  Et  in  his  omnibus  est  magna  differentia 
inter  promissionem  Deo  faetam  vel  homini,  et 
ideo  non  licet  ab  una  ad  aliam  argumentari. 
Quidquid  ergo  sit  de  promissione,  et  contrac- 


tibus  humauis,  de  quibus  nunc  nihil  defiui- 
mus,  in  voto  nihil  profecto  facit  ratio  inju- 
riee. 

14.  Et  confirmatur  primo,  quia  si  ratio  in- 
jurice  ad  hoc  sufficeret,  ctiamsi  metus  esset  le- 
vis,  dummodo  oriretur  ex  injuria  sufficientc 
ad  peccatum  mortale  contra  justitiam,  suffi- 
ceret  ad  annullandum  tale  votum.  Consequens 
est  falsum  ;  ergo.  Sequela  est  clara,  eamque 
plane  concedit  et  recte  probat  Navar.,  c.  17, 
n.  30,  et  cap.  22 ,  n.  51  ,  verb.  Se-ptimum ,  et 
cons.  3,  de  Iis  quse  vi,  n.  9.  Falsitas  autem 
consequentis  videtur  sufficienter  probari  ex 
jure,  quia  non  reprobat  vota  etiam  solemnia 
metu  levi  facta  ;  ergo  signum  est  ex  naturali 
jure  non  esse  invalida  ;  alias  injuste  cogeretur 
homo  ad  talia  vota  servanda.  Nec  dici  potest 
Ecciesiam  in  hoc  procedere  ex  preesumptione, 
quia  de  qualitate  metus  satis  potest  constare 
et  de  injuria ;  ergo  si  heec  sufficit  ad  irritan- 
dum  ex  natura  rei,  cur  non  in  foro  Ecclesiee  ? 
Tandem  confirmatur,  nam  juramentum  per 
injuriam  extortum  ad  confirmandam  promis- 
sionem  homini  factam,  validum  est,  et  obligat 
propter  reverentiam  Dei ,  juxta  c.  DeUtores, 
c.  Si  vero,  de  Jurejur. ;  ergo  etiam  votum,  di- 
recte  extortum  per  injuriosam  vim,  validum 
est  propter  divinam  reverentiam,  non  obstan- 
te  hominis  injuria.  Patet  consequentia,  quia 
non  minus  spectat  ad  reverentiam  Dei  obser- 
vantia  voti  quam  juramenti ;  tum  etiam  quia 
sicut  injuria  ab  homine  facta  in  extorsione  ju- 
ramenti  non  tollit  quominus  Deus  honoretur 
sui  nominis  observantia,  ita  etiam  in  voto  non 
obstat  quominus  Deus  illud  acceptet,  et  velit 
fidem  sibi  datam  servari.  Aliqui  assignant  dif- 
ferentiam,  quia  votum  est  per  se  ad  obligan 
dum,  non  ita  juramentum  ;  sed  nihil  refert, 
tum  quia  juramentum  etiam  est  ad  confir- 
mandam  obligationem,  tum  etiam  quia  potius 
illa  ratione  debet  esse  major  obligatio  in  voto, 
ceeteris  paribus,  quia  magis  per  se  est  ad  obli- 
gandum. 

15.  Altera  vero  pars  de  involuntario  pro- 
bari  solet,  quia  heec  vis  ab  homine  illata  nul- 
lo  modo  cogit  ad  preebendum  consensum  vo- 
luntatis  in  voto,  sed  soium  ad  proferendum 
exterius  verba  promissionis,  nam  hoc  sufficit 
ad  evadendum  periculum  ab  homine  illatum ; 
si  ergo  tuncadhibetur  voluntatis  propositum, 
illud  est  mere  voluntarium.  Sed  heec  ratiomi- 
hi  non  probatur,  nam,  licet  conatus  hominis 
inferentis  vim  eludi  possint  per  nuda  verba 
promissionis,  tameu  is,  qui  illa  profert,  non 
potest  absque  peccato  et  mendacio  ilia  pro- 


780  UB.  I.  DE  ESSENTIA 

ferre,  non  habens  propositum  vovendi,  aut 
implendi  promissum;  ergo  ex  vi  illius  metus 
cogitur  habere  illud  propositum,  ut  possit  ex- 
teriorem  promissionem  vere  et  absque  peccato 
proferre.  Hoc  autem  satis  est  ut  non  minus 
coacte  et  involuntarie  habeat  propositum, 
quam  proferat  verba  promissoria  ;  namis,  qui 
per  metum  cogitur  ad  habendum  actum  in- 
teriorem,  ut  possit  sine  peccato  facere  exte- 
riorern,  ad  quem  faciendum  etiam  cogitur, 
gravem  violentiam  moralem  patitur,  quse  ex 
hoc  capite  sufficitad  metum  cadentem  in  con- 
stantem  virum. 

16.  Aliquod  involuntarium  in  metu  interce- 
dere. — Coneedo  igitur  intercedere  volunta- 
rium  admixtum  alicui  involuntario ;  tamen 
quia  voluntas  vovendi  est  absoluta  et  efficax, 
displicentia  vero  voti  est  tantum  per  volunta- 
tem  conditionatam,  seu  simplicem  affectum, 
quemnolleitatem  vocant,  ideotale  votumsim- 
pliciter  voluntarium  est.  Nam  cum  homo  est 
affectus  duobus  actibus  vel  qualitatibus  aliquo 
modo  repugnantibus,  illa  simplieiter  vincit, 
quse  efficacior  est;  ad  valorem  autem  vo- 
ti  sufficit  voluntarium  simpliciter,  etiamsi 
alioquin  misceatur  involuntarium  secundum 
quid  ;  ergo  ex  hoc  etiam  capite  validum  est 
tale  votum.  Et  confirmatur,  nam  aliquando 
potest  votum  extorqueri  per  metum  mortis 
directe  ad  hoc  immissum  absque  injuria,  ut 
verbi  gratia,  simaritus  minetur  uxori  adulte- 
ree  mortem  eo  modo  quo  juste  potest,  nisire- 
ligionem  voveat.  In  quo  casu,  quantum  atti- 
net  ad  rationem  voluntarii,  non  minus  misce- 
tur  involuntarium  secundum  quid  voluntario 
simpliciter,  quam  si  comminatio  illa  esset  in- 
juriosa,  ut  aperte  constat;  et  tamen  ineocasu 
votum  illud  validum  est.  Nam  et  matrimo- 
nium  justo  metu  contractum  validum  esse 
communior  sententia  fert,  ut  late  refert  et  se- 
quitur  Sanci.,  d.  lib.  4,  disp.  13;  ergo  a  for- 
tiori  idem  est  dicendum  in  voto ;  ergo  ob  defec- 
tum  vohmtarii  non  est  invalidum  tale  votum, 
etiamsi  actio  injuriosa  sit. 

17.  Dices,  nec  solam  injuriam,  nec  solum 
involuntarium  secundum  quid,  sufficere  ut 
tale  votum  reddatur  invalidum ;  illas  vero  duas' 
conditiones  simul  juuctas  satis  esse.  Verumta- 
men  haec  fuga  voluutaria  est,  solumque  ad 
elndendam  vim  rationum  conficta;  nam  cum 
illae  conditiones  sint  diversarum  rationum,  et 
neutra  iu  suo  ordine  habeat  vim  ad  illum  ef- 
fectum,  quamvis  simul  concurrant,  non  com- 
ponunt  unam  causam  fortiorem,  aut  validam 
ad  impediendum   votum,  sed  quasi  per  acci- 


ET  HONESTATE  VOTI. 
dens  aggregantur  plures  conditiones  per  se 
insufficientes.  Denique  voluntarium  illud  in  suo 
ordine  sufficit  non  existente  injuria;  et  injuria 
talis  est  impertinens  ad  valorem  etinvalidita- 
tem  voti  ;  ergo  quod  illa  duo  simul  concnr- 
rant,  est  impertinens.  Relinquitur  ergo  liberta- 
tem  abhac  coactione  non  essedenecessitate  vel 
substantia  voti ;  atque  adeo  ex  natura  rei  nul- 
lum  votum  esse  invalidum  ratione  solius  me- 
tus. 

18.  Sohuntur  oppositw  rationes.  — •  Ad 
primam.  —  Neque  huic  resolutioni  obstant  ra  - 
tiones  alterius  sententiee;  quin  potius  earum 
responsa  nostrum  fundamentum  confirma- 
bunt,  nimirum  quod  talis  nullitas  jure  naturee 
nou  probetur.  Ad  primam  ergo  negatur  as- 
sumptum,  scilicet,  Deum  non  acceptare  talia 
vota.  Cum  autem  dicitur  Deum  non  acceptare 
sacrificia  coacta,  intelligitur  de  coactis  pro- 
prie  et  rigorose,  quee  sine  consensu  fiunt,  sicut 
non  condemnat  extrinsecam  thurificationem 
idoli,  per  coactam  motionem  manus  factam 
sine  consensu  voluntatis.  At  vero  sicut  damnat 
sacrificium  idolo  factum  per  metum,  etiamsi 
sit  coactum  secundum  quid,  ita  etiam  acceptat 
sacrificia  de  se  bona  et  religiosa,  etiamsi  metu 
fiant.  Et  ita  explicnit  propositionem  illam 
Gratian.,  23,  q.  6,  §  ult.,  ad  finem,  eamque 
late  comprobat;  et  sumitur  ex  Augustino, 
Epist.  48  et  58.  Unde  quod  in  illa  ratione  sub- 
jungitur,  nihil  esse  acceptum  Deo,  nisi  volun- 
tarium,  si  intelligatur  de  voluntario  simplici- 
ter  per  verum  consensum,  verum  est,  et  ita 
dicimus  esse  voluntarium  tale  votum  ;  si  vero 
intelligatur  de  voluntario  sine  ulla  mixtione 
involuntarii,  falsum  est.  Quia,  utait  Aug.,  d. 
Epist.  49,  non  est  considerandum  quod  quis- 
gue  cogitur,  sed  quale  illud  est  quo  cogitur, 
utrum  bonum  aut  malum,  non  quod  quisque 
honus  possit  esse  invitus,  sed  timendo  quod  nun 
vult  pati,  volens  jam  tenet  quod  nolebat. 

19.  Ad  secundo.m.  —  Ad  secundam,  distin- 
guo  consequens  quoad  particulam  illam  legi- 
timum. ;  si  enim  tantum  significet  non  recte 
fieri,  seu  non  legitime  et  juste  ex  parte  cogen- 
tis,  sic  conceditur  totum  ;  si  vero  inde  infera- 
tur  non  esse  legitimum  votum,  id  est,  vali- 
dum,  negatur  consequentia,  quia  licet  votum 
natura  sua  postulet  sine  necessitate  et  coac- 
tione  fieri ,  nihilominus  factum  tenet,  quia 
multa  male  fiunt,  quse  facta  teneut.  Maxime 
cum  hic  malitia  non  sit  ex  parte  voventis,  nec 
ex  parte  Dei  acceptantis,  sed  ex  parte  infe- 
rentis  metum,  cujus  malitia  potest  Deus  juste 
uti  ad  bonum  effectum.  Neque  plus  probat 


CAP.  VIII.  AN  VOTA  FACTA  OB  GR 

eonfirmatio,  narn  operi  consilii  repugnat  co- 
actio,  secnndnin  jnstiticc  ordinem,  non  tamen 
repngnat  valcri  ejus,  nt  patet,  quando  coactio 
etiam  injnsta  est  occasio  voti. 

20.  Ad  tertiam. — Matrimonium  metu  fac- 
tum  non  jure  naturw,  sed  ecclesiastico,  esse 
irritum  probaiilius  asseriiur.  —  Ad  quartam. 
—  Ad  qaintam.  —  Ad  tertiam,  primo  proba- 
bilins  fortasse  est,  matrimoninm  metn  factum 
non  jure  naturee,  sed  ecclesiastico  esse  irri- 
tum.  Deinde  non  est  omnino  eadem  ratio,  quia 
matrimonium  est  contractus  humanus,  unde 
si  fiat  per  injuriosum  rnetum,  saltem  ratione 
injuriee  potest  videri  irritum,  quia  injuria  in- 
ter  bomines  videtur  esse  sufficiens  ad  invali- 
dandos  contractus  inter  eosdem.  Item  matri- 
monium  est  vinculum  perpetuum,  et  babet 
alia  onera,  ratione  quorum  fortasse  ex  natura 
rei  postulat  integram  libertatem ;  sed  hoc  in 
locum  proprium  remittimus.  Ad  quartam  res- 
pondetur  negando  consequentiam,  quia  con- 
stat  non  esse  simile  antecedens  ;  nam  illud  est 
verum  in  metu  non  directe  immisso  ad  frac- 
tionem  voti.  Et  ratio  illius  est,  quia  vovens  a 
principio  non  intendit  se  obligare  cum  tanto 
discrimine,  seu  sic  mutatis  rebus,  ut  infiadi- 
cetur,  et  de  juramento  dictum  est.  Secus  vero 
est  in  nostro  casu,  in  quo  vult  quis  vovere,  non 
obstante  metu.  Ad  quintam,  jam  responsum 
est,  injuriam  hominis  non  impedire  quomi- 
nus  jus  acquiratur  Deo  per  promissionem  ex 
vero  consensu  factam,  sicut  non  impedit  quo- 
minus  graviter  offendatur  Deus  propter  pecca- 
tum  ex  metu  factum.  Item,  si  Deus  ipse  per 
se  ipsum  vellet  immediate  talem  metum  in- 
cutere,  et  sic  votum  extorquere,  sine  dubio 
non  faceret  injuriam,  et  votum  esset  validum; 
ergo  ratio  injuriee  ex  parte  hominis  non  po- 
test  obstare  obligationi  factee  Deo,  qnia  forte 
Deusillam  intenditpermittendo  tale  peccatum 
hominis,  quod  justissime  facere  potest. 

21.  Ad  sextam.  —  Ad  sextam,  dicitur  im- 
primis  differentiam  illam  non  videri  semper 
necessariam.  Nam  etqui  vovet  ex  metu  natu- 
rali  potest,  dum  vovet,  habere  simplicem  dis- 
plicentiam  vovendi,  etfateri  Deo  infirmitatem 
suam ;  et  e  converso  illi,  qui  per  metum  di- 
recte  inducitur  ad  vovendum,  potest  vexatio 
dare  tantum  inteilectum.,  ut  jam  plena  volun- 
tate,  et  sine  actuali  velleitate  contraria  velit 
promittere  ;  ergo  illa  differentia  parum  refert. 
Addo  veroulterius,  quod  licet  differentia  esset 
constans  et  perpetua,nihil  obstaret,  quia  volun- 
tas  absolute  preevalet  non  obstante  repugnantia 
actualis  displicentiee  per  nolleitatem.  Item  illud 


AVEM  METUM  SINT  IRRITA,  ETC.  781 

involuntariura  secundum  quid ,  non  obstat 
quominus  absoluta  voluntas  bona  sit  ct  mcri- 
toria  apud  Deum,  quia  simpliciter  est  debono 
objecto,  et  non  habet  malani  circumstantiam ; 
quia  displicentia  illa  nec  est  circumstantia  al- 
tcrius  actus,  sed  concomitanter  se  habet,  ne- 
que  est  mala,  quia  non  est  contra  piTCceptum. 
Sicut  qui  necessitate  cogitur  bona  sua  expen- 
dere  in  pauperes,  licet  habeat  displicentiam 
cle  tali  necessitate,  et  consequeuter  de  obliga- 
tione  ad  erogandum  bona  s*ua,  quia  simpliciter 
nollet  dare,  nihilominus  quia  ex  suppositione 
absolute  vult,  bene  operatur  et  meretur  coram 
Deo.  Si  ergo  talis  voluntas  sufficit  ad  meri- 
tum,  cur  ex  natura  rei  non  sufficiet  ad  vo- 
tum? 

CAPUT  VIII. 

AN   VOTA   FAGTA     EX    GRAVI    METU    SINT    IRRITA 
EX   EGGLESIASTIGO   JURE  ? 

1.  Sententia  illorum  qui  sentiunt  vota  metu 
gravi  inita  esse  irrita  jure  ecclesiastico . —  Qua? 
requirantur  ut  metus  sit  cadens  in  constantem 
virum.  —  In  hoc  puncto  distinguendum  est 
inter  votum  solemne  et  simplex.  Nam  dispu- 
tationem  de  voto  solemni  reservamus  in  se- 
quens  volumen,  ubi  de  professione  religiosa 
et  de  voto  continentiee  ordinis  sacri  dicendum 
est;  nunc  snpponimus  illa  vota  esse  irrita; 
quomodo  autem  irrita  sint  ibi  explicabimus. 
Hic  ergo  solum  de  simplicibus  dicendum  est, 
de  quibus  multi  sentiunt  esse  irrita  jure  ec- 
clesiastico,  quod  magis  sentire  videntur  Glos- 
sa,  Panorm.,  et  alii  jnristse  supra  relati,  et 
Navar.,  d.  Cons.  12  et  22,  et  in  multis  Consi- 
liis,  de  His  quse  vi,  dicens  esse  opinionem 
communem,  quam  etiam  videtur  tenere  Hos- 
tiensis,  in  Summ.,  tit.  de  Regularibus,  §  Et 
qnaliter,  verb.  Alii  dicunt.  Idem  sentit  RL- 
chard.,  in  4,  d.  29,  art.  I,  q.  2;  et  ibi  etiam 
Palud.,  q.  1 ;  et  Soto  ibi,  et  alii,  prsesertim 
Summistee,  verb.  Metus,  seu  Coactio,  et  ver. 
Votum,  qui  indifferenter  loquuntur  de  votis 
metu  factis,  et  dicunt  esse  nulla,  non  tamen 
explicant  quo  jure  ;  tamen  secluso  jure  natu- 
rali  solum  superest  ecclesiasticum.  Item  hoc 
satis  insinuant,  dum  aiunt  non  quemlibet  me- 
tum  levem,  sed  gravem,  et  cadentem  in  con- 
stantem  virum  irritare  heec  vota,  quia  jura  de 
hoc  tantum  metu  loquuntur.  Quis  autem  me- 
tus  dicatur  cadens  in  constantem  virum,  ex- 
plicat  latissime  Sanc,  d.  lib.  4,  a  princip., 
per  plures  disputationes,  et  nos  aliqua  dicemus 


782  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

infra,  tractatu  de  Professione  religiosa.  Nunc 
quia  parum  est  necessaria  disputatio,  satis  sit 
dicere  metum,  ut  dicatur  cadere  in  constan- 
tem  virum,  duo  praecipue  requirere,  scilicet, 
et  quod  malum,  quod  timetur,  grave  sit  judi- 
cio  prudentum,  et  quod  gravi  seu  probabili 
ratione  timeatur  tanquam  imminens. 

2.  Quod  ergo  bic  metus  irritet  vota  omnia, 
etiam  simplicia,  probari  solet  ex  c.  Pra?latus, 
alias  1,  de  Iis  quse  vi.  Secundo,  ex  c.  Cum  di- 
lectus,  de  Iis  quse  vi,  saltem  per  argumen- 
tum  a  contrario  sensu;  ibi  enim  votum  per 
metum  factum  censetur  obligare,  quia  metus 
non  fuit  talis  ut  caderet  in  virum  constantem ; 
ergo  si  talis  fuisset  metus,  votum  non  fuisset 
validum.  Tertio,  inducitur  c.  Abbas,  eod., 
quatenus  in  eo  dicitur,  quee  metu  fiunt  debere 
in  irritum  revocari;  et  quod  dicitur  in  c.  Ad 
audienliam,  debere  carere  robore  firmitatis, 
qwce  metu  fiunt.  Quarto,  induci  possunt  gene- 
ralia  verba  textus  in  c.  Cum  locum,  de  Spon- 
s.ilib.  :  Cum  locum  non  habeat  consensus,  ubi 
metus  vel  coactio  intercedit,  necesse  est  ut,  ubi 
assensus  cujusquam  requiritur,  coactionis  ma- 
teria  repellatur.  Nam  heec  ratio  etiam  in  votis 
locum  habet. 

3.  Alia  sententia  alteri  opposita.  —  Soto. — 
Alia.  sententia  extreme  contraria  esse  potest, 
vota  simplicia  metu  facta  nou  solum  per  Ec- 
clesiam  irrita  non  esse,  verum  etiam  nec  irri- 
tari  posse.  Hanc  commemorat  Soto,  dis.  29, 
nullum  tamen  ejus  auctorem  refert,  neque  il- 
lam  approbat ;  dicit  tamen,  non  carere  appa- 
renti  fundamento,  scilicet,  quia  Ecclesia  non 
est  judex  voti  simplicis,  quod  amplius  nonde- 
clarat.  Videtur  tamen  in  hoc  fundari,  quia  Ec- 
clesianon  habet  potestatem  in  actus  interiores; 
simplex  autem  votum  in  actu  interiori  con- 
sistit,  nam  consensu  interno  perficitur,  et  in- 
terius  potest  explicari  Deo;  exterior  autem 
indicatio  est  mere  accidentaria. 

4.  Ecclesia  potestatem  liabet  ad  irritanda 
vota  simplicia  metu  facta.  —  Sed  quod  ad  po- 
testatem  attinet,  dicendum  est  potuisse  Eccle- 
siaui  irritare  vota  simplicia  metu  facta.  Ita  do- 
cet  Soto  ibi,  et  omnes  alii  supponunt.  Et  pro- 
batur  primo,  quia  irritat  votum  solemne ;  er- 
go  a  fortiori  potest  irritare  simplex.  Secundo, 
potest  prsescribere  certam  aetatem  antequam 
vota  simplicia  valide  non  fiant;  ergo  etiam 
potest  preescribere  modum  libertatis  a  coac- 
tione,  sine  qua  vota  non  tenerent.  Tertio,  quia 
Ecclesia  habet  potestatem  dispensandi  in  voto 
etiam  mere  interno,  et  irritare  jam  factum,  ut 
infra  dicetur,  ergo  et  inhabilitare  personam, 


ET  HONESTATE  VOTI. 
vel  consensum  irritare  metu  extortum.  Unde 
excluditur  contrarium  fundamentum,  nam 
materia  illa  non  est  extra  ecclesiasticam  po- 
testatem,  quia  votum  sive  internum,  sive  ex- 
ternnm,  materia  est  circa  quam  potest  juris- 
dictio  ecclesiastica  versari,  vel  quia,  mediante 
actu  externo  cui  conjungitur,  subjicitur  illi, 
sicut  consensus  matrimonii  aliquando  irrita- 
tur  ab  Ecclesia,  quatenus  exteriori  contractui 
conjungitur;  vel  quia  actus  jurisdictionis,  ut 
versantur  circa  vota,  non  ordinantur  solum 
ad  forum  externum  et  politicum,  sed  maxime 
ad  internum  pertinens  ad  animee  salutem,  in 
quo  foro  extenditur  ecclesiastica  potestas  ali- 
quo  modo  ad  actus  interiores,  ut  de  indulgen- 
tiis  suo  loco  diximus. 

5.  Ecclesia  huc  usque  non  irritavit  vota  sim- 
plicia  metu  facta.  — Nihilominus  dico  secun- 
do,  Ecclesiam  de  facto  non  irritasse  vota  sim- 
plicia  metu  facta,  et  ideo  probabilius  est  obli- 
gare,  donec  dispensentur  seu  tollantur  per 
Ecclesiam,  ad  quod  sufficit  metus,  prsesertim 
justus  seu  gravis.  In  hoc  sequor  sententiam 
Card.,  qui  in  d.  c.  Abbas.  de  Iis  quae  vi,  dixit, 
nullo  jure  probari  vota  omnia  metu  factaesse 
irrita;  etsequitur  Sylvest.  supra,  dicens  aulli- 
bi  authentice  legi.  Idem,  Votwm,%(\.l%  et 
Juramentum,  7,  q.  7.  Refertur  etiam  Galder., 
in  Cons.  4,  Quiclerici  vel  vovent. 

6.  Probatur  autem  prior  pars  discurrendo 
per  jura  quee  allegantur.  Nam  c.  1,  seu  Pr&- 
latus,  de  Iis  quae  vi,  aperte  loquitur  de  voto 
solemni,  ct  professione  religiosa,  ut  patet  ex 
illis  verbis :  Si  probatum  fuisset,  non  ol  timo- 
rem  mortis  religionem  intrasse  ;  et  ex  toto  con- 
textu  et  communi  intelligentia  Innoc,  Pa- 
normitani,  et  aliorum  ibi:  idem  Panormi- 
tanus,  in  cap.  Sicut  nobis,  de  Regular.,  nu- 
mero  quinto.  Addit  autem  ibi,  quod  illa  decisio 
potest  generaliter  adduci  ad  validitatem  vel 
invaliditatemcujuslibet  voti.  Sed  gratisetsine 
probatione  hoc  dicit,  et  contra  generalesregu- 
las,  quod  argumentum  a  simili  in  hujusmodi 
re  adeo  gravi  non  est  validum.  Maxime  quia 
est  extensio  in  materia  odiosa,  et  potius  res- 
tringenda.  Item  quia  non  est  sequalis  ratio, 
nam  votum  solemne  includit  quemdam  con- 
tractum  inter  religionem  et  religiosum,  et  ex 
hac  parte  potuit  majori  ratione  irritari.  Item 
est  indissolubilius  quam  votum  simplex,  et 
ideo  oportuit  majori  libertate  fieri.  Confirmari 
etiam  potest,  nam  irritatio  matrimonii  non  ex- 
tenditur  ad  sponsalia  per  se  loquendo,  et  juxta 
communiorem  sententiam. 

7.  Expenditur  cap.  Gum  dilectus.  —  Ad  c. 


CAP.  VIII.  AN  VOTA  FACTA  OB  GRAVEM  METUM  SINT  IRRITA,  ETC. 


783 


Cum  dilectus,  primo,  dicitur  argumentum  a 
contrario  non  esse  firmum,  prresertim  ad  in- 
ducendam  legem  irritantem.  Et  patet,  narn 
ibi  simul  est  sermo  de  juramento  et  de  voto; 
at  in  juramento  non  valet  illud  argumentum; 
ergo  nec  in  voto.  Unde  potest  retorqueriidem 
argumentum,  quatenus  in  eo  textu  juramen- 
tum,  et  votum  metu  factum  aequiparantur. 
Denique  pro  ratione  redditur,  quod  metus  non 
fuerat  gravis,  ut  non  solum  constaret  juramen- 
tnm  et  votum  obligasse,  sed  etiam  significare- 
tur  propter  talem  metum  non  fuisse  dispensan- 
dum  in  illis,  sed  simpliciter  obligandum  ad 
illa  observanda. 

8.  Explicantur  cap.  Abbas,  et  cap.  Ad  au- 
dientiam. — Ad  c.  Abbas,  et  Ad  audientiam, 
primo  dicitur  ibi  non  esse  sermonem  de  votis, 
sed  de  aliis  generibus  actionum  inter  bomi- 
nes,  de  quibus  uon  est  eadem  ratio,  ut  jam  in- 
sinuavi.  Addosubindeexvi  illorum  verborum 
non  sequi  actum  factum  per  metum  esse  ipso 
jure  irritum,  sed  babere  in  se  sufficientem 
causam  cur  irritetur,  nam  eo  ipso  caret  valo 
re  firmitatis,  et  potest  iu  irritum  revocari. 
Hoc  autem  facile  concedemus  de  voto  simplici 
metu  facto,  nam  habet  in  se  sufficientem  cau- 
sam,  ut  ab  babente  potestatem  tollatur,  et  boc 
modo  securiori  et  sufficienti  modo  subvenitur 
injuriam  passo ;  nec  oportuit  tam  generalem 
concedere  licentiam  veniendi  contra  similia 
vota.  Neque  video  cur  magis  debuerint  ha?c 
vota  irritari,  quam  juramenta  metu  extorta, 
nec  quse  major  difficultas  sit  in  adbibendo  re- 
medio,  mediante  Prselato,  in  voto,  quam  in  ju- 
ramento.  Respondet  autem  Panor.,  in  c.  Si 
vero,  de  Jurejur.,  in  juramento  fuisse  conve- 
niens  servari  etiam  metu  factum  propter  ejus 
reverentiam,  quia  frequeuter  fit ;  cessare  au- 
tem  hanc  rationem  in  voto,  quia  raro  fit.  Sed 
certe  differentia  hsec  valde  materialis  est  et 
incerta;  nam,  licet  juramenta  assertoria  fre- 
quentius  fiant,  tamen  promissoria  inter  homi- 
nes  non  fiunt  frequentius  quam  vota  ad  Deum. 
Et  preesertim  ex  metu  forte  ssepius  fiunt  vota, 
quam  promissiones  huinanae  juratee. 

9.  Ad  c.  Cum  locum,  dico  verba  illa,  Cum 
locum  non  habeat  consensus,  ubi  metus  vel  co- 
actio  intercedit,  necessario  esse  cum  debita 
proportione  et  moderatione  intelligenda,  quia 
manifestum  est  verum  cousensum  habere  lo- 
cum,  etiamsi  per  metum  extortus  sit,  ut  patet 
de  consensu  in  peccato,  etiamsi  ex  metu  de- 
tur,  et  quia  voluntas  coacta  voluntasest.  Igitur 
si  de  consensu  vero  absolute  intelligantur, 
oportet  exponi,  quoad  morale  periculum,  vel, 


regularitcr  loquendo,  atque  adeo  secundum 
proesumptionem  juris  non  habere  locum  con- 
sensum,  ubi  adest  mctus ;  quia  qui  opcratur  ex 
metu,  facile  fingit  exterius,  cum  interius  non 
consentiat.  Etideo  qui  dicit  se  non  consensisse 
matrimonio  quod  eontraxit,  quia  metu  coactus 
fuit,  si  probat  metum  sufficienter  tempore 
eonvenienti,  consequenter  probare  censetur 
defectum  consensus,  juxta  cap.  ConsulLatio- 
ni,  §  Sane,  de  Sponsalibus.  Et  fortasse  inter 
alias  causas  propterea  irritata  sunt  matrimonia 
metu  facta,  quia  morale  periculum  erat  facta 
esse  sine  ullo  consensu ;  et  ideo  Eeclesia  non 
poterat  convenienter  cogere  quemquam  ad 
tale  matrimonium  observandum ;  vel  secundo 
( et  videtur  esse  communis  intellectus )  exponi 
possunt  dicta  jura,  ubi  inest  metus,  non  habe- 
re  locum  consensum  omnino  voluntarium,  ac 
plene  liberum,  qualem  Ecclesia  in  matrimonio 
postulat.  Indeautemnon  fit  similem  consen- 
sum  esse  necessarium  ex  natura  rei  ad  valo- 
rem  voti. 

10.  An  votum  simplex  religionis  metu  fac- 
tum  validum  sit.  —  Resolutio  dubii  negativa. 
—  Superest  autem  hic  peculiare  dubium  de 
voto  simplici  religionis,  an  per  metum  factum 
validum  sit.  Et  ratio  dubitandi  est,  quia  asser- 
tio  posita  generalis  est,  et  rationes  seque  de 
hoc  voto  probant  ac  de  aliis.  Nihilominus  ta- 
men  probabilissimum  censeo  quod,  licet  tale 
votum  nec  ex  jure  natura?  irritum  sit,  nec  di- 
recte  etper  se  sit  ab  Ecclesiairritatum,  utpro- 
bat  ratio  facta;  per  quamdam  consecutionem, 
eo  ipso  quod  professio  metu  facta  irrita  facta 
est  per  Ecclesiam,  eonsequenter  fieri,  ut  pro- 
missio  simplex  faciendi  talem  professionem 
metu  extorta  obligationem  inducere  non  pos- 
sit.  Quia  si  promissio  valida  esset,  ergo  dbua- 
tio,  seu  professio,  ratione  illius  facta,  futura 
esset  valida,  quia  nemo  potest  obligari  ad  fa- 
ciendum  actum  invalidum  et  vitiosum  ;  pro- 
fessio  autem  non  potest  esse  valida  ,  quia  per 
legem  irrita  facta  est ;  ergo  neque  promissio 
ejus  potest  obligationem  inducere. 

14.  Dices,  professionem  illam  non  irritari 
per  legem,  quia  illa  non  fit  per  metum ;  quam- 
quam  enim  promissio  per  metum  facta  sit, 
potest  postea  sponte  fieri  professio  ;  lex  autem 
solum  irritat  professionem  metu  factam.  Res  - 
pondetur  negando  antecedens.  Ponimus  enim 
bujusmodi  personam  profiteri  vi  et  necessitate 
obligationis  promissionis  factae.  Nam  si  pos- 
tea  velit  sua  voluntate  profiteri,  etiamsi  obli- 
galionem  in  se  non  agnoscat,  nou  eiit  casus 
de   quo  agimus,  nam  promissio  tunc  nihil 


784  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

operatur.  Professionem  igitur  factam  ob  prio- 
ris  voti  obligationem,  dicimus  necessario  de- 
bere  censeri  factam  ex  metu,  quoniam  in  il- 
lum  tandem  resolvitur.  Nam  ad  talem  pro- 
fessionem  cogit  promissio,  et  ad  promissio- 
nem  coegit  metus;  ergo  de  primo  ad  ultimum 
metus  est,  qui  cogit  ad  professionem ;  est  ergo 
nulla;  ergo  non  potest  prior  promissio  obli- 
gare,  alias  velnti  falsificaret  (ut  sic  dicam)  seu 
destrueret  seipsam,  quia  obligando  redderet 
impossibile  suum  complementum.  Quapropter 
simplex  votum  castitatis,  verbi  gratia,  metu 
extortum  validum  est,  nou  solum  jure  natu- 
rae ,  sed  etiam  positivo ,  quia  neque  in  se  ne- 
qne  in  alio  invenitur  irritatum ;  votum  autem 
simplex  religionis  metu  extortum  ,  licet  in  se 
et  directe  non  inveniatur  irritatum,  tamen, 
quia  professio  religionis  metu  extorta  irrita 
facta  est  per  canonicam  legem,  ideo  eadem 
lex  abstulisse  videtur  objectum  talis  voti,  nam 
satis  probabiliter  ostensum  est  nullum  babere, 
circa  quod  valide  versari  possit.  Atque  hoc 
etiam  suadere  potest  dictum  cap.  Prcelaium, 
sed  de  illo  voto  latius  in  proprio  loco  dicetur, 
in  quem  ultimum  judicium  de  boc  puncto  dif- 
ferimus. 

CAPUT  IX. 

UTRUM  V0LUNTAS  V0VENDI  N0N  S0LUM  LIBERA , 
SED  ETIAM  PLENE  ET  EXAGTE  DELIBERATA 
ESSE   DEBEAT  ? 

i .  Hsec  est  alia  proprietas,  quee  ad  votum 
postulatur,  nimirum,  ut  ex  deliberatione  fiat, 
ac  subinde  ut  propositum  ejus  deliberatum  sit. 
De  ipsa  vero  deliberatione,  quis  actus  sit, 
nonnulla  est  contentio,  quee  mihi  parvi  mo- 
menti  et  de  nomine  esse  videtur.  Cajetan. 
enim,  d.  q.  8S,  art.  1,  putat  debberationem 
esse  actum  voluntatis  eligentis  unum  ex  mul- 
tis,  quee  prius  per  rationem  considerata  et  in- 
ter  se  collata  fuerunt ;  quia  quamdiu  aliquis 
cogitat,  et  discurrit  donec  eligat,  non  dicitur 
deliberasse  ,  quia  nondum  se  determinavit. 
D.  Thom.  autem,  in  eod.  art.  1,  aperte  dis- 
tiuguit  deliberatiouem  a  propo.sito  voluntatis, 
dicens  propositum  prseexigere  deliberationem, 
cum  sit  actus  voluntatis  deliberataa.  Quasi  di- 
cat,  sicut  volnntatis  actus  supponit  rationis 
judicium,  ita  propositum  deliberatum  suppo- 
nit  rationis  deliberationem.  Et  bic  modus  di- 
cendi  mihi  placet}  et  illo  utar,  quia  est  aptior 
ad  rem  expiicandam,  dummodo  sub  delibera- 
tioue  comprehendamus  non  solum  consulta- 


ET  HONESTATE  VOTI. 
tionem  et  quasi  inquisitionem  intellectus,  sed 
etiam  judicium,  quo  intellectus  defmite  pro- 
ponit  quid  sit  eligibile  vel  eligibilius ,  vel  quo 
in  prsesenti  materia  judicat  expedire  votum 
emittere.  Atque  hoc  modo  propositum  volun- 
tatis  licet  ab  ipsa  sit  elicitr.m,  denominabitur 
deliberatum  extrinsece  ab  actu  intellectus  , 
quia,  scilicet,  cum  sufficienti  animadversione 
et  judicio  intellectus  fit.  Et  ita  explicando 
hanc  proprietatem,  incipimus  exponere  actus, 
qui  ex  parte  intellectus  praecedere  debent ,  ut 
votum  validum  et  obligatorium  fieri  possit. 

2.  Ad  votum  necessariam  esse  aliquam  de- 
liberationem,  et  consensum  liberum  voluntatis. 
■ —  Quce  sit  sufficiens  deliberatio  ad  vovendwm. 
• —  Prima  opinio.  —  Ex  hac  ergo  terminorum 
declaratione,  et  ex  hactenus  dictis  constat,  ad 
votum  necessariam  esse  aliquam  deliberatio- 
nem,  quia  nou  fit  sine  consensu  libero  volun- 
tatis ;  voluntas  autem  operari  non  potest  sine 
preevia  ratione  considerante  et  discurrente ; 
ergo  est  necessaria  aliqua  deliberatio ,  saltem 
illa  quse  ad  actum  perfecte  humanum  et  sim- 
pliciter  liberum  satis  sit.  Difficultas  autem 
est,  an  bsec  sufficiat,  vel  major  requiratur,  at- 
que  adeo  quanta  debeat  esse  haec  consideratio. 
Quidam  enim  dicunt  necessariam  esse  matu- 
ram  considerationem  et  consultationem,  ita  ut 
non  sufficiat  usus  et  judicium  rationis,  quod 
ad  libertatem  et  dominium  actus,  et  ad  pec- 
candum  mortaliter  satis  sit,  sed  oporteat  non 
fieri  ex  aliqua  repentina  et  subita  mutatione 
aut  passione,  sed  ex  plena  advertentia  ac  con- 
silio.  Heec  opinio  tribui  solet  Richard.,  in  4, 
d.  38,  art.  2,  q.  2.  Sed  revera  eam  non  docet ; 
soium  enim  ait,  vota  ex  surreptione  facla  non 
obligare  ;  nam  votum  requirit  deliberatio- 
nem.  Quauta  vero  debeat  esse  deliberatio,  vel 
quse  surreptio  sufficiat  impedire  votum,  non 
declarat.  Eam  vero  opinionem  tenuisse  videtur 
Glossa,  in  cap.  Dudum,  de  Conver.  conjugat., 
verb.  Calore  iracundice,  a  qua  non  dissentiunt 
ibi  Panorm.,  Hostiens.  et  Anton.  ,  et  favent 
Doctores,  imo  et  jura  dicentia,  facta  calore 
iracundise  non  valere,  donec  transacta  passio- 
ne  confirmentur,  leg.  Quidquid,  48,  ff.  de  Re- 
gul.  jur.,  ubi  Glossa  et  Bart.,  pluresque  alios 
refert  Tiraquel. ,  de  Pcenis  temp. ,  caus.  I, 
num.  26,  de  juramento,  et  n.  27,  de  voto.  Et 
a  n.  24  usque  ad  30  idem  refert  de  multis  aliis 
actionibus  factis  calore  iracundise,  inter  quas 
etiam  ponit  promissionem  religionis  cum  An- 
ton.,  in  cap.  Sicut  ex  litteris,  de  Jurejuran. ; 
et  Felin.  ibi,  late,  et  in  capit.  Si  vero ,  eod  , 
n.  7,  et  cap.  Matthizum  ,  de  Simon..  n.  2. 


CAP.  IX.  AN  VOLUNTAS  VOVENDI 
Idem  late  Rom.  ,  Singul.  313,  alias  314,  ubi 
excipitdonationem  piee  eausee,  quec  valet  ctiam 
facta  calore  iracundise.  Quod  cum  aliis  appro- 
bat  Tiraquel.,  supra,  num.  4,  et  de  Privileg. 
pise  causae,  in  108.  Possuntqne  pro  bac  sen- 
tentia  afferri  cap.  Divortium ,  de  Pcenit.,  d. 
1 ,  et  cap.  Si  qnis  jnratus,  2,  qusest.  3. 

3.  Ratio  pro  hac  sentent.  —  Ratio  addi  po- 
test,  quia  votum  est  res  valde  gravis,  inducit 
enim  gravissimam  obligationem  ,  ac  de  se 
perpetuam  ;  ergo  natura  sua  postulat  plenam 
rei  considerationem  et  advertentiam,  quia  si 
aliter  fiat,  et  bomo  maneat  ligatus,  sequuntur, 
moraliter  loquendo,  innumera  pericula  pec- 
candi  mortaliter ,  quia  vota  sic  facta  statim 
clispliceut,  et  difficile  implentur,  facillimeque 
violantur  ;  ergo  non  est  verisimile  placere  Deo 
talia  vota ,  neque  acceptare  illa ;  non  ergo 
sunt  valida.  Eo  vel  maxime  quod  votum  na- 
tura  sua  est  actus  religionis ;  ergo  etiam  ex 
natura  sua  postulat  ut  ex  judicio  pruden- 
ti  fiat ;  nam  boc  postulat  religionis  virtus  : 
votum  autem  quod  non  fit  cum  preedicta 
deliberatione  perfecta,  imprudenter  fit  et  pec- 
caminose  ;  non  est  ergo  votum. 

4.  Secunda  sententia  amplectenda  :  delibe- 
ratio  rationis  sufficiens  ad  votum  est,  quce  re- 
quiritur  ut  actus  sit  simpliciter  liber.  —  Se- 
cunda  sententia  vera  et  communis  est,  ad  vo- 
turn  sufficere  illam  deliberationem  rationis, 
quee  necessaria  est  ut  actus  voluntatis  sit  sim- 
pliciter  liber,  ita  ut  fiat  cum  dominio  simplici- 
ter  morali,  id  est,  sufficiente  ad  actum  abso- 
lute  bumanum,  seu  ad  peccandum  mortaliter ; 
per  bunc  enim  effectum  solet  communiter  ex- 
plicari  heec  sententia.  Quam  indicat  D.  Tho- 
mas  hic  ;  dum  enim  ait  deliberationem  requi- 
ri  ad  votum,  et  non  declarat  specialem  gra- 
dum  aut  modum  hujus  deliberationis,  satis 
indicat  eam  deliberationem  sufficere ,  quee 
simpliciter  deliberatio  est :  hujusmodi  autem 
est  illa,  quee  sufficit  ad  actum  absolute  huma- 
num,  et  ad  peccandum  mortaliter.  Et  ita  ex- 
ponit  et  sentit  Gajetau.,  hic  secutus  Paludan., 
in  4,  d.  38,  q.  1  ,  quem  ceeteri  sequuntur ; 
Soto,  lib.  7  de  Justit.,  q.  1  ,  art.  2 ;  Sylvest., 
verb.  JuramenUim,  4,  n.  4,  Votum,  2,  q.  13. 
Idem  Angel.  et  alii  Summistee,  Navar.  supra, 
cap.  12,  n.  24  et  25  ;  Anton.,  2  p.,  tit.  11, 
cap.  2.  Sumiturque  ex  Gloss.  1,  in  c.  Mulier, 
32,  q.  2,  quatenus  dicit,  qui  potest  se  obligare 
diabolo,  posse  etiam  obligare  se  Deo.  Et  idem 
habethabet  Glos.  20,  q.  l,in  princ;  Panorm., 
in  cap.  Sicut  in  litteris,  de  Jnrejur.,  n.  2,  ubi 
Felin.,  num.  3.  Et  in  eamdem  sententiam  in- 

XIV. 


DEBEAT  ESSE  PLENE  DELIBERATA.  785 

clinant  Joan.   Andr.   et  alii  expositores,  in 
cap.  Dudum,  de  Convers.  conjug. 

5.  Probari  autem  potest  primo  ex  c.  Sicut 
ex  litteris,  de  Jurejur.,  ubi  juramentum  calo- 
re  iracundice  temerarie  factum  punitur  ut 
grave  peccatum,  quia  factum  fuerat  de  re  il- 
licita,  et  propter  hunc  posteriorem  defectum 
censetur  non  obligare,  non  ex  defectu  delibe- 
rationis.  Simile  argumentum  sumitur  ex  cap. 
Dudum,  de  Convers.  conjug.,  ubi  significatur, 
votum  factum  calore  iracundiee,  quee  non  abs- 
tulit  rationis  usum,  validum  fuisse,  cum  ta- 
men  non  potuerit  similis  iracundia  non  impe- 
dire  plenissimam  et  exactam  deliberationem. 
Idem  sumitur  ex  cap.  2,  de  Voto,  ubi  validum 
censetur  esse  votum  Hierosolymitanee  peregri- 
nationis  factum  a  quodam  in  puerili  et  tenera 
eetate,  facilitate  potius  quam  arbitrio  discre- 
tionis ;  ergo  ex  sententia  Pontificis  non  requi- 
ritur  tam  exacta  discretio  et  prudentiale  jndi- 
cium  ad  valorem  voti.  Estque  attente  consi- 
derandum  ad  ea,  quee  infra  dicemus  ,  votum 
illud  Hierosolymitanee  peregrinationis  fuisse 
semper  in  Ecclesia  inter  gravissima  compula- 
tum ;  ergo  si  ad  illud  non  requiritur  tanta  de- 
hberatio,  .multo  minus  requiretur  ad  alia. 

6.  Favet  etiam  huic  sententiee  Ambrosius 
relatus  in  cap.  Sunt  qui  opes,  16,  q.  4,  ex  1.  2 
de  Pcenit ,  cap.  9,  ubi  habet,  donationem  fac- 
tam  Ecclesise,  tumultuario  mentis  impulsu,  non 
perpetuo  judicio,  revocari  non  posse  sine  sacri- 
legio ;  ergo  donatio  facta  Ecclesiee  sine  pru- 
denti  et  matura  deliberatione  valida  est,  alio- 
quin  non  esset  sacrilegium  talia  bona  repete- 
re ;  ergo  a  fortiori  promissio  facta  Ecclesiee, 
verbi  gratia  .  dandi  talia  bona ,  quee  votum 
est,  non  requirit  ad  valorem  suum  tam  exac- 
tam  deliberationem.  Denique  hoc  etiam  sua- 
dent  illa  jura,  quibus  supra  ostendimus  vota 
facta  in  periculis  mortis,  et  ex  metu  preesertim 
proveniente  ab  intrinseco,  valida  esse,  cap.  2, 
cap.  Sicut  nobis,  de  Regular.,  cum  similibus. 
Nam  hujusmodi  vota  fieri  non  solent  cum  tam 
exacta  deliberatione. 

7.  Tandem  probatur  ratione ,  quia  de  es- 
sentia  voti  solum  est  quod  sit  actus  humanus, 
et  sufficienter  voluntarius  ad  talem  obligatio- 
nem  ;  sed  ad  boc  sufficit  communis  delibera- 
tio,quee  ad  peccandum  mortahter,  vel  ad  alios 
contractus  humanos  satis  est ;  ergo  illa  etiam 
sufficit  ad  valorem  voti.  Et  confirmatur:  nam 
similis  deliberatio  sufficit  ad  valorem  jura- 
menti,  et  ad  culpam  perjurii ,  et  ad  peccan- 
dum  etiam  mortaliter  contra  votum  ;  ergo  et 
ad  obligationem  voti,  est  enim  de  his  omni- 

50 


788  LIB.  1.  DE  ESSENTIA 

bus  consimilis  ratio.  Et  illa  generalis  est  op- 
tima,  quod  illa  deliberatio,  quse  sufficit  ad  se 
ligandum  reatui  seternse  damnationis,  sufficit 
etiam  ad  se  obligandum  Deo  vinculo  promis- 
sionis.  Item  quod  deliberatio,  quse  sufficit  ad 
proponendum  sibi  ultimum  finem,  quod  cen- 
setur  facere  qui  peccat  mortaliter  ,  sufficit  ad 
imponendam  sibi  voti  obligationem.  Confir- 
matur  secundo,  nam  si  ultra  banc  deliberatio- 
nem  alia  major  postulatur,  nulla  certa  ratio 
excogitari  potest  ad  designandum  gradum  bu- 
jus  deliberationis,  sufficientis  ac  necessariae 
ad  votum  ;  potest  enim  hsec  deliberatio  esse 
magis  vel  minus  diuturna ,  et  cum  considera- 
tione  plurium  vel  pauciorum  rationum  aut 
difficultatum,  quas  in  aliquo  voto  esse  solent. 
Item  cum  non  omnia  vota  sint  paria,  ad  vo- 
tum  gravius,  ut  validum  esset ,  postulanda  es- 
set  major  deliberatio,  quod  neque  in  jure  fit, 
ut  ex  capitulis  citatis  constat,  neque  moraliter 
fieri  potest,  ita  ut  de  valore  uniuscujusque 
voti  babeatur  humana  certitudo.  Sistendum 
ergo  est  in  generali  ratione  deliberationis  suf- 
ficientis  ad  actum  simpliciter  liberum. 

8.  Neque  est  verisimile  Glossas  et  auctorcs 
in  contrarium  allegatos,  contra  banc  verita- 
tem  sensisse ;  plures  enim  illorum  distinctione 
declarant  ac  temperant  sententiam  suam.  Po- 
test  autem  duplex  adhiberi  distinctio.  Prior 
est,  calorem  iracundise  interdum  tantum  esse, 
ut  rationis  usum  pro  tunc  ita  perturbet,  ut  li- 
berum  judicium  non  relinquat  ;  aliquando 
vero  non  est  tam  vehemens,  quin  relinquat 
potestatem  deliberandi  sufficienter  ad  peccan- 
dum  mortaliler;  quia  non  obstante  passione 
homo  satis  advertit  quid  faciat ,  et  quid  com- 
modi  vel  incommodi  sit  in  tali  actione  ,  ut 
eligi  debeat  vel  repudiari,  quamvis  hoc  fiat 
nimia  celeritate ,  quasi  prsecipitatione  qua- 
dam.  In  priori  casu  procedere  possunt  jura, 
quse  facta  calore  iraeundise  non  recipiunt, 
nisi  transacta  passione  rata  habeantur  ;  et 
idem  est  de  voto,  juramento,  etc,  et  non  so- 
lum  in  passione  irse,  sed  etiam  in  amore,  et 
quacumque  alia  ita  perturbante  rationem  ,  id 
locum  habet.  Et  in  hoc  sensu  non  habet  lo- 
cum  exceptio  de  donatione  pise  causse ,  nam 
etiam  illa,  si  cum  tanta  perturbatione  fiat, 
valida  non  erit,  ut  constat.  At  vero  quando 
calor  iracundise  tantum  posteriori  modo  impe- 
dit  perfectionem  deliberationis,  per  se  non  in- 
validat  votum  neque  alium  actum. 

9.  Unde  potest  adhiberi  secunda  distinctio 
quoad  hoc  membrum  ,  scilicet  de  actu  irrito 
vel  irritabili;  nam  actus  sic  factus  uon  est 


ET  HONESTATE  VOTI. 
quidem  irritus,  ut  dictum  est,  habet  tamen 
justam  causam  cur  irritari  vel  dispensari  pos- 
sit,  ut  infra  dicemus,  Et  quoad  hoc  posset  ha- 
bere  locum  exceptio  de  donatione  pise  causse, 
in  cujus  favorem,  etiamsi  mente  perturbata 
fiat,  non  irritatur.  De  quo  alias.  Atque  hsec 
doctrina  sumitur  maxime  ex  Ant.  de  But.,  in 
d.  c.  Sicut  ex  litteris,  et  ibi  Felin.  ;  Deci.,  in 
d.  1.  Quidquid ;  Joan.  Andr.,  in  d.  c.  Dudum; 
Ant.,  2  p.,  tit  10,  c.  6,  verb.  Quartus  casus  ; 
Panorm.,  in  d.  c.  Si  vero. 

10.  Fit  satis  rationi  contrarice.  —  Per  hsec 
ergo  sufficienter  responsum  est  ad  propria 
jura.  Ad  rationem  autem  respondetur  negan- 
do  consequentiam,  alioquin  probaret  non  so- 
lum  in  votis,  sed  etiam  in  omnibus  actionibus 
et  negotiis  humanis,  quse  gravia  sunt,  majo- 
rem  deliberationem  esse  simpliciter  necessa- 
riam.  Probaret  etiam,  pro  negotii  qualitate 
et  differentia,  diversos  gradus  deliberationis 
esse  postulandos  ad  valorem  negotii  seu  obli- 
gationis.  Imo  etiam  probaret,  quo  peccatum 
mortale  gravius  est  ex  sua  specie  seu  genere , 
eo  necessariam  esse  majorem  deliberationem, 
ut  ad  talem  culpam  imputetur.  Solum  igitur 
probatur  illo  argumento  ,  juxta  prudentem 
modum  operandi  requiri  ad  votum  majorem 
deliberationem ,  quam  ad  alias  communes  ac- 
tiones,  et  quo  votum  gravius  est,  eo  majorem 
esse  adhibendam  considerationem.  Inde  autem 
non  fit  ut  si  in  hoc  defectus  aliquis  committa- 
tur,  statim  votum  sit  iuvalidum,  nisi  tanta  sit 
indeliberatio ,  ut  usum  libertatis  simpliciter 
impediat.  Addunt  vero  prsedicti  auctores,  et 
recte,  votum,  quod  fit  absque  matura  delibe- 
ratione  proportionata,  esse  imperfectum,  et 
ex  eo  capite  habere  causam  aliquam  ob  quam 
dispensari  possit,  ut  hoc  modo  occurrat  illis 
incommodis,  quse  ex  hujusmodi  temerariis  seu 
repentinis  votis  oriri  solent  ,  quod  etiam  mo- 
vebat  auctores  alterius  sententise.  Sed  ex  illis 
mcommodis  male  colligitur,  unumquemque 
pro  arbitrio  suo  posse  statim  talia  vota  con- 
temnere  ;  illud  enim  majus  esset  incommo- 
dum,  multisque  periculis  expositum;  sed  col- 
ligidebet,  Prselatum  jurisdictionem  habentem 
posse,  et  interdum  debere  talia  vota  auferre 
vel  commutare,  considerata  qualitate  voti,  et 
imperfectse  deliberationis ;  et  hoc  etiam  in 
prsedictis  juribus  docetur. 

11.  Quo  signo  colligi  poterit  an  votum  subi- 
to  factum  ,  validum  aut  invalidum  sit  ex  men- 
tis  inconsiderantia.  —  Sed  quseret  aliquis  quo 
signo  discerni  poterit  quando  votum  subito 
factum,  validum  aut  invalidum  faerit  ex  per- 


CAP.  IX.  AN  VOLUNTAS  YOYENDI 
turbatione  vel  inconsideratione  rationis.  Ad 
hoc  respondet  Angel.,  Votum,  1,  n.  6,  si,  fac- 
to  voto,  homo  cessante  passione  statim  poeni- 
teat,  signum  esse  votum  fuisse  indeiiberatum 
et  invalidum.  Sequitur  ibiTabien.,  et  Supple- 
mentum  Gabr.,  d.  38,  q.  1,  art.  1,  circa  finem. 
Et  videntur  fundari  in  d.  cap.  Divortium ,  et 
d.  1.  Quidquid.  Hoc  vero  signum  reprobant 
Pahid.,  Anton.,  Sylvest.,  Soto,  et  alii,  quia 
sa?pe  retractatur  actus  plene  deliberatus  pro- 
pter  libertatem  voluntatis,  vel  propter  novam 
considerationem  statim  occurrentem,  quae  non 
impedit  quominus  preecedens  actus  fuerit  suf- 
ficienter  liber.  Item  licet  pcenitentia  statim 
post  peccatum  sequatur,  non  est  signum  pec- 
catum  non  fuisse  mortale,  sed  ad  summum  in- 
dicatur  non  fuisse  ex  habitu,  sed  ex  passione, 
vel  repentina  occasione,  ut  notavit  Gutiier., 
d.  c.  22,  num.  14.  Non  tamen  ita  rejiciendum 
est  boc  signum,  quin  sit  aliqua  conjectura,  si 
alise  accedant ;  sed  solum  nec  sufficiens  nec 
vehemens  existimandum  est. 

12.  Alii  docent  tunc  passionem  impedire 
valorem  voti,  quando  tanta  est,  quod  sine  illa 
votum  non  fuisset  factum.  ItaPanor.,  d.  c. 
Si  vero,  n.  7,  cum  Anton.,  in  c.  Sicut  ex  lit- 
teris,  n.  9.  Idem  clarius  Abbas,  in  d.  c.  Du- 
dum,  n.  8,  et  idem  videtur  dicere  Sylvest.,  d. 
q.  13.  Sed  est  magis  fallax  et  incertum  si- 
gnum,  tum  quia  multa  per  occasionem  fiunt 
quee  sine  illa  non  fierent,  et  tamen  valide 
fiunt ;  quia  non  obstante  occasione,  voluntas 
fuit  sufficienter  libera,  et  dedit  consummatum 
consensum.  Tum  etiam  quia  quid  homo  face- 
ret  vel  non  faceret,  non  stante  tali  passione, 
et  incertissimum  est,  et  de  facto  nihil  confert 
ad  meritum  vel  demeritum ;  ergo  nec  ad  vali- 
ditatem  vel  invaliditatem  voti.  Neque  etiam 
est  signum  non  prsestiti  consensus,  posita 
passione ;  neque  etiam  indicat  fuisse  omnino 
perturbatam  rationem,  sed  ad  summum  mdi- 
cat  indiscretum  vel  imprudens  judicium. 

13.  Nullum  certum  indicium  posse  dari  de 
validitate  voti  facii,  vei  invatiditate  per  incon- 
siderantiam,  nisi  prudentis  arbitrium. — Dico 
ergo  nullum  signum  certum  et  infallibile  posse 
circa  hocdari,  sedprudenti  arbitrio  opus  esse, 
et  prsesertim  spectandam  rationis  adverten- 
tiam.  Nam  si  tanta  fuit  passio,  ut  homo  non 
attenderit  quid  ageret,  tunc  indeliberata  fuit 
actio,  et  insufficiens  ad  votum,  quia  etiam  ad 
peccandum  mortaliter  non  sufficeret.  Si  vero 
nec  subita  passio  nec  brevitas  ternporis  abstu- 
lit  sufficientem  advertentiam ,  cum  aliqua 
collatione  ejus  (quod  agebatur)  cum  actu  op- 


DEDEAT  ESSE  PLENE  DELIDERATA.  787 

posito,  sine  ullo  signo  perturbati  discursus, 
tunc  passio  non  abstulit  sufficientem  delibera- 
tionem,  ut  bene  Cajet.  declarat.  Quid  autem 
agendum  sit  in  casu  dubio,  dicemus  infra  in 
peculiari  capite. 

14.  Non  oportere  ut  deliberatio  ad  votum 
sufficiens  quoadjudicium  tempore  prcecpdat. — 
Sed  quid  de  temporis  brevitate  seu  successio- 
ne?  Navar.,  capite  duodecimo,  num.  26,  de- 
liberationem  hanc  in  momento  dicit  haberi 
posse,  et  non  oportere  ut  tempore  antecedat 
ad  propositum  voluntatis,  sed  tantum  naturee 
ordine;  nam  in  eodem  instanti  potest  votum 
emitti.  Sed  hoc  potest  intelligi  vel  de  tota  de- 
liberatione,  vel  tantum  de  conclusione  seu  ju- 
dieio  ejus.  Priori  modo  esset  vera  illa  senten- 
tia,  si  de  Angelis  esset  sermo,  vel  de  homini- 
bus  divinitus  elevatis,  ut  fuerunt  Ghristus  Do- 
minus,  et  B.  Virgo,  de  quibus  verisimile  est 
in  primo  instanti  conceptionis  suee  votum  ali- 
quod  emisisse.  At  in  hominibus  connaturali 
modo  operantibus  id  non  contingit,  ob  ratio- 
nem  supra  factam,  quod  sufficiens  adverten- 
tia  et  deliberatio  non  habetur  sine  discursu ; 
discursus  autem  in  tempore  fit.  Et  ideo  recte 
dixit  Cajetanus  hanc  deliberationem  interdum 
fieri  imperceptibiliter,  quia,  licet  in  tempore 
fiat,  temporis  lamen  successio  non  percipitur, 
ut  etiam  notavit  Gabriel,  in  3,  d.  39,  q.  2, 
not.  2.  At  loquendo  de  solo  judicio,  verum 
est  quod,  licet  discursus  quoad  inquisitionem, 
apprehensionem  ,  et  aliquod  judicium  pree- 
missarum  in  tempore  fiat,  nihilominus  quoad 
judicium  de  voto  faciendo  in  momento  fit.  Et 
sic  etiam  verum  est,  non  oportere  ut  delibe- 
ratio  quoad  hocjudicium  tempore  prsecedat 
votum ;  nam  in  eodem  momento,  quo  intel- 
lectvs  judicat,  potest  voluntas  velle  ita  effiea- 
citer,  ut  in  eodem  momento  fiat  promissio, 
sicut  potest  etiam  cum  simili  celeritate  pec- 
care. 

15.  Objectio. —  Solutio. — Sed  objiciebatur 
tale  votum  imprudens  esse  et  peccaminosum, 
ideoque  non  esse  acceptum  Deo.  Respondetur 
ex  dictis  negando  consequentiam  :  supra  enim 
ostensum  est,  votum,  quod  peccaminose  fit, 
licet  non  sit  placitum  Deo  quoad  malitiam, 
acceptari  nihilominus  quoad  obligationem.  Ita 
ergo  nunc  dicimus  votum,  quod  imprudenter 
fit,  non  placere  Deoquoad  imprudentiam,  nec 
quoad  malitiam,  si  quam  inde  contrahit,  et 
nihilominus  si  sufficienti  deliberatione  fit,  ac- 
ceptari  quoad  obligationem .  Secundo,  dici- 
mus  non  esse  necessarium  ut  votum  sic  fac- 
tum  peccaminosum  sit;  seepius  enim  fit  bona 


788  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

intentione,  et  ex  motivo  honesto,  et  absqne 
circumstantia  qua?  imputari  posset  ad  culpam, 
quia,  licet  fortasse  in  re  ipsa  modus  sit  ex  se 
reprehensibilis  et  culpabilis,  facile  tamen  ac- 
cidere  potest  ut  hoc  ipsum  vel  non  adverta- 
tur,  vel  ignoretur  inculpabiliter.  Et  tunc  ac- 
tus  vovendi  non  solum  non  erit  peccatum, 
sed  etiam  esse  potest  meritorius,  si  vovens  in 
gratia  sit. 

CAPUT  X. 

UTRUM  AD  VOTUM  SIT  NECESSARIA  FORMALIS  DELI- 
BERATIO  VOTI  IN  SE  ,  VEL  VIRTUALIS  ET  IN 
CAUSA   SUFFIGIAT. 

4 .  Anad  validitaiem  voti  necessaria  sit  for- 
malis  deliberatio  in  instanti  in  quo  emittitur. 
—  In  praecedenti  capite  prsecipue  explicatum 
est  quae  intellectus  cogitatio  ac  consideratio 
antecedat  ordinarie  ad  deliberandum  de  voto, 
prinsquam  fiat,  et  quse  sit  simpliciter  neces- 
saria;  quse  vero,  ad  prudentem  vovendi  mo- 
dum  :  in  hoc  autem  capite  prsecipue  declaran- 
dum  est,  quse  advertentia  actnalis  intellectus 
necessaria  sit  in  eomet  instanti  in  quo  votum 
fit.  Et  ad  hoc  explioaudum  utimur  distinctio- 
ne  formalis  et  virtualis  deliberationis,  quauti- 
tur  Cajetanus,  in  d.  art.  1,  et  est  similis  illi, 
quse  in  materia  de  Sacramentis  dari  solet  de 
intentione  formali  et  virtuali,  de  qua  videri 
possunt  dicta  in  3  tom.,  disput.  43,  sect.  3. 
Supponimus  ergo,  ex  dictis  in  capite  prsece- 
denti,  ad  votum  necessarium  esse  ut  prsecedat 
in  intellectu  deliberatio  formalis  de  voto  fa- 
ciendo,  sive  ordine  temporis,  sive  saltem  natu- 
rse.  Difficultas  ergo  nunc  est  an  necessarium 
sit,  ut  eadem  formalis  deliberatio  duret  usque 
ad  iliud  instans  intrinsecum  (ut  sic  dicam),in 
quo  voluntasvult  obligationem  voti  suscipere, 
vel  satis  sit  quod  prsecesserit,  et  virtus  ejus 
maneat  eo  tempore  in  quo  fit  votum,  qua?  virtus 
appellatur  virtualis  deliberatio. 

2.  Prima  sententia. —  Prima  igitur  senten- 
tia  esse  potest,  necessariam  esse  formalem  de- 
liberationem,  neque  virtualem  sufficere.  Ita 
sentit  Angel.,  2  part.,  queest.  de  Voto,  articu- 
lo  primo,  diff.  3,  cap.  2,  illat.  2,  et  conclus. 
4,  qui  ita  interpre1atur  opinionem  Richardi. 
Probatur  primo,  quia  voluntas  seu  deliberatio 
in  causa  non  sufficit  ad  votum,  alias  votum 
ebrii  esset  validum,  cuia  est  voluntarium  in 
causa,  quod  constat  esse  falsum ;  at  illa  est 
deliberatio  virtiudis;  ergo.  Secundo,  quia  qui 
jurat  ex  consuetudiue,  licet  subito  promittat 


ET  HONESTATE  VOTI. 
cum  juramento  se  iturum  Jerusalem,  si  lu- 
serit,  etc,  non  obligatur  voto  vel  juramento, 
et  tamen  factum  est  cum  intentione  virtuali ; 
ergo.  Major  patet,  quia  sic  promittens  non 
habet  animum  promittendi,  qui  est  de  essen- 
tia  voti ;  imo  fieri  potest  ut,  licet  habeat  talem 
consuetudinern,  nunquam  habuerit  propcsi- 
tum,  vel  deliberationem  vovendi,  Minoretiam 
patet,  quia  ille  peccat  mortaliter  sic  jurando, 
nam  illud  juramentum  est  voluntarium,  sal- 
tem  in  ipsa  consuetudine.  Tertio  argumen- 
tor  in  hunc  modum,  quia  voti  substantia  con- 
sistit  in  actu  interno  voluntatis,  quo  homo 
vult  se  obligare ;  ergo  hic  formaliter  necessa- 
rius  est ;  ergo  etiam  in  eodem  instanti  est  ne- 
cessarium  judicium  sufficiensad  illum  actum, 
quia  voluntas  non  fertur  nisi  in  objectum  actu 
cogitatum  et  judicatum.  Vel  ergo  illud  judicium 
prout  tunc  formaliter  habetur,  est  sufficiens 
ut  actus  voluntatis  sit,  vel  non  est  sufficiens. 
Si  primum  dicatur,  illa  est  formalis  delibera- 
tio  ;  si  vero  dicatur  secundum,  actus  volunta- 
tis  non  erit  sufficiens  ad  obligationem  voti, 
etiamsi  deliberatio  in  intellectu  prsecesserit. 
Probatur  hoc  ultimum  (  esetera  enim  per  se 
clara  videntur),  quia  ad  votum  necessarium 
est  liberum  propositum  se  obligandi,  ut  pro- 
batum  est ;  sed  illud  propositum  non  est  tunc 
liberum,  ut  in  casu.  supponitur;  ergo  non  est 
sufficiens  ad  obligandum.  Dices  actum  illum 
esse  liberum  per  relationem  ad  preecedentem 
deliberationem.  Sedcontra:  nam  ha?c  est  li- 
bertas  solum  per  denominationem  extrinse- 
cam,  quae  ad  moralem  effectum  non  sufficit, 
ut  patet  in  voluntate  ebrii  aut  dormientis,  de 
quo  statim  dicemus. 

3.  Secunda  sententia. —  Secunda  opinio  est, 
sufficere  virtualem  deliberationem.  Hanc  vi- 
detur  supponere  Cajetan.,  d.  art.  4.  Clarius 
Navar.,  cap.  2,  num.  26,  verb.  Qicint o  ;  Ara- 
gon.,  d.  art.  1,  dub.  2,  conclus.  2,  in  ultimis 
verbis  ejus,  quatenus  ait^  ad  votum  necessa- 
rium  esse,  quod  fuerit  volitum  in  se  formali- 
ter  aut  virtualiter.  Idem  Ludov.  Lopez,  4  part. 
Instruct.,  cap.  -43,  vers.  2.  Et  probari  potest  ex 
illo  principio,  quod  illa  deliberatio  sufficit  ad 
votum,  quse  sufficit  ad  peccandum  mortaliter; 
sed  deliberatio  virtualis  sufficit  ad  peccandum 
mortaliter,  ut  constat ;  ergo.  Secundo,  actus 
virtualiter  deliberatus  est  perfecte  humanus, 
nam  sacerdos  consecrans  ex  virtuali  inten- 
tione,  vel  citharcedus  pulsans  ex  vi  prasceden- 
tis  applicationis,  actum  perfecte  humanum 
facit;  ergo  qui  vovet  simili  intentioiie,  actum 
perfecte  hurnanuin  facit;  ergo  verum   votum 


CAP.  X.  QU.-E  DELIBERATIO 
emittit.  Tertio,  intentio  virtualis  sufficit  ad 
sacramentum  conficiendnm  et  recipiendum, 
item  ad  orandum,  imo  ad  impetrandum  ;  ergo 
et  al  vovendum  sufficiet. 

4.  Conciliantur  dictce  opiniones.—Quwvirtua- 
lis  deliberatio  sit  sufficiens  advotum. — Alius 
modus  deliberationis  virtualis.  —  Haac  vero  vi- 
dentur  posseconciliari  adhibita  distinctione  de 
virtualideliberatione.  Quaedam  enim  est  quce 
fundatur  in  praecedenti  deliberatione  formali 
ejusdem  actus,  qui  dicitur  esse  virtualiter  vo- 
luntarius,  seu  dehberatus  ;  et  dicitur  virtua- 
lis,  quia  non  existit  eo  tempore  vel  momento, 
quo  fit  actus  per  illam  deliberatus,  licet  ac- 
tualiter  et  formaliter  praecesserit,  sed  mora- 
Jiter  censetur  durare  et  influere  eo  tempore  in 
quo  fit  actio.  Qui  modus  virtualis  deliberatio- 
nis  recte  explicatur  exemplo  int.entionis  mi- 
nistrandi  sacramentum,  quee  formaliter  ali- 
quaudo  prsecessit,  et  licet  in  se  non  duret,  ta- 
men  esse  virtualiter  censetur,  quando  nec  re- 
tractata  est,  nec  influxus  ejus  omnino  cessavit, 
sed  ab  illa  adhuc  movetur  homo  ad  operan- 
dum.  Simile  ergo  potest  accidere  in  prsesenti 
materia,  si  quis  deliberavit  votum  emittere, 
autprofiterireligionem,  postea  vero,  eo  tempo- 
re  acmomentoquo  emittit  votuni,  distrahitur 
ab  illo  actualipropositoet  deliberatione;nam, 
ea  distractione  non  obstante,  censetur  operari 
cum  virtuali  deliberatione  ac  proposito  voven- 
di.  Alio  vero  modo  potest  virtualis  esse  delibera- 
tio,  non  quia  fundatur  in  deliberatione  quae 
preecessit,  sed  quia  ita  imputatur  moraliterac- 
tus,  ac  si  prsecessisset.  Ita  contingit  in  casu  de 
ebrio  occidente  hominem  ;  ille  enim  nunquam 
proposuit  vel  deliberavit  de  hoc  formali  objec- 
to,  vel  actu  homicidii  in  se,  sed  quia  deliberarit 
de  causa,  non  adhibita  sufficienti  diligentia  ne 
sequeretur  effectus  quem  cavere  debebat,  ideo 
talis  actus  moraliter  imputatur  tanquam  deli- 
beratus.  Et  hoc  modo  dicitur  virtualiter  deli- 
beratus  in  alio. 

5.  Posterior  ergo  sententia  intelligenda  vi- 
detur  de  virtuali  deliberatione  fundata  in  for- 
mali  preeeedente.  Et  in  eo  sensu  illam  suadent 
ratioues  ibi  factse.  Et  addere  possumus  exern- 
pla  :  constat  enim  multos,  ac  fere  omnes  qui 
suscipiunt  ordinem  sacrum  ,  eo  tempore  quo 
recipiunt  ordines,  non  cogitare  actu  de  voto 
castitatis  emittendo,  imo  nec  de  ordine  quem 
suscipiunt;  et  tamen  nemo  dubitat  quin  vo- 
tum  validum  emittant  ex  virtute  prsecedentis 
deliberationis  ,  cujus  virtus  tunc  operatur. 
Idem  contingere  potest  in  professione  religio- 
nis,  et  in  emissione  cujuscumque  voti  sim- 


SIT  NECESSAIUA  AD  VOTUM.  789 

plicis,  maxime  si  exteriori  voce  fiat :  nam  in 
voto  pnre  mentali,  vix  polest  accidere  vel  co- 
gitari  talis  distractio,  quia  cum  de  illo  forma- 
liter  dcliberatur,  tunc  subito  et  statim  fit. 
Deinde  hic  modns  deliberationis  sufficit  ad 
peccandum  mortaliter  per  propriam  et  inter- 
nam  culpam,  vel  culpse  augmentum,  dum- 
modo  libertas  in  operando  duret  ,  quamvis 
non  duret  actualis  advertentia  ad  malitiam, 
et  consequenter  neque  actualis  deliberatio  de 
peccato,  ut  peccatum  est,  ut  latius  ostenditur 
in  1.  2,  qusest.  6,  art.  8.  Ergo  eadem  ratione 
sufficit  ad  votum  ,  juxta  principium  superius 
positum. 

6.  Ratio  principalis.  —  Ratio  denique  est, 
quia  in  eo  casu  intervenit  formalis  voluntas 
vovendi  ex  propria  actuali  deliberatione  illius, 
et  illa  vohmtas  moraliter  durat,  quia  retracta- 
ta  non  est,  ut  supponimus,  et  illa  est  quse  vir- 
tualiter  influit  in  totam  illam  actionem;  ergo 
sufficit  ad  valorem  et  moralem  effectum  talis 
actionis.  Et  confirmatur,  quia  vix  fieri  potest 
ut  homo  aliter  operetur,  humano  et  ordinario 
modo  loquendo;  ad  valorem  autem  voti  ab 
homine  facti,  non  est  exigendus  modus  ex- 
quisitus,  et  praeter  humanam  conditionem. 
Item  hac  ratione  homo  potest  obligari  homini, 
etiamsi,  eo  tempore  quo  obligatur,  actu  non 
cogitet  detali  obligatione,  utpatet  clare  quan- 
do  quis  obligatur  per  procuratorem ;  nam 
postea  obligatur  in  virtute  prioris  voluntatis, 
quando  de  re  illa  nihil  cogitat. 

7.  Objectio.  —  Solutio.  —  Dices,  in  eo  casu 
votum  non  virtualiter  tantum,  sed  formaliter 
etiam  esse  deliberatum.  Patet,  quia  voluntas 
non  dicitur  deliberata  nisi  per  denominatio- 
nem  a  prsecedenti  deliberatione  intellectus; 
sed  illa  deliberatio,  quae  preecessit,  formalis 
fuit,  et  voluntas  illa  non  denominatur  delibe- 
rata  a.judicio  solo,  quod  cum  illa  simul  est, 
sed  a  collatione  et  resolutione  quee  prsecessit, 
et  fuit  formalis  deliberatio,  ex  qua  illa  volun- 
tas  originem  ducit.  Respondeo  primo,  hoc 
pertinere  ad  qusestioncm  de  nomine;  nam 
quod  in  re  intendimus,  solum  est,  non  opor- 
tere  ut  actualis  deliberatio  formaliter  sit  quan- 
do  fit  votum,  et  licet  sit  ab  illa,  tamen  quia  non 
est  ab  illa  formaliter  existente,  sed  virtute, 
ideo  virtualis  denominatur.  Secundo,  concedi 
potest  voluntatem  illam,  a  qua  principaliter 
nascitur  obligatio  talis  voti,  esse  formaliter 
deliberatam ,  licet  voluntas  illa  quse  adest, 
quando  votum  perficitur,  solum  sit  virtuali- 
ter  deliberata.  Quod  magis  in  sequentibus  de- 
clarabitur. 


790  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

8.  Si  no7i  pracessit  formalis  deliberatio  ip- 
sius  voti  in  se,  non  sufficit  ad  valorem  illius 
virtualis  deliberatio  in  causa.  —  Seoundo  er- 
go  dioendum  est  juxta  priorem  sententiam,  si 
non  praecessit  formalis  deliberatio,  et  formale 
propositum  deliberatum  ipsius  voti  in  se,  non 
suffieere  ad  valorem  voti  virtualem  delibera-' 
tionem  in  causa,  seu  per  moralem  imputatio- 
nem.  Probatur  unica  ratione  jam  insinuata, 
quia  ad  vovendum  necessaria  est  formalis  vo- 
luntas  se  obligandi  voto,  quae  in  se  ac  forma- 
liter  libera  sit,  et  ad  illud  objectum  in  se  ter- 
minetur  cum  sufficienti  notitia  illius,  sive  bsec 
voluntas  actu  duret  quando  fit  votum,,  sive 
tantum  ejus  virtus;  ergo  nisi  praecesserit  de- 
liberatio  circa  talem  voluntatem,  non  potest 
votum  esse  validum,  cum  voluntas  illa  debeat 
esse  deliberata.  Consequentia  nota  est,  et  an- 
tecedens  patet,  quia  obligatio  voti  non  est 
ex  bis^  quae  involuntarie  oriri  solent  ex  actio- 
nibus  hominis  (ut  est  obligatio  satisfaciendi 
ex  injuria  orta,  vel  ad  pcenam  ex  culpa),  sed 
est  obligatio  omnino  voluutaria  ;  ergo  non 
contrabitur  per  moralem  imputationem,  sed 
per  directam  voluntatem.  Quod  etiam  videre 
licet  in  omni  morali  obligatione  unius  homi- 
nis  ad  alium.  Et  ratio  a  priori  est,  quia  ad 
contrahendam  obligationem  non  satis  est  vo- 
luntas  proferendi  verba  promissionis,  sed  ne- 
cessaria  est  voluntas  promittendi  et  se  obli- 
gandi,  ut  ex  supra  dictis  constat.  At  vero,  li- 
cet  prolatio  talium  verborum  possit  esse  vo- 
luntaria  indirecte,  seu  virtualiter  in  causa, 
nihilominus_,  ut  est  formalis  promissio,  et  vim 
habet  obligandi,  non  potest  esse  voluntaria 
virtualiter,  nisi  virtute  alicujus  formalis  vo- 
luntatis  ac  deliberationis  quae  praecesserit, 
quia,  ut  obligatoria  suntilla  verba,  non  conti- 
nentur  in  aliis  causis,  nisi  formaliter,  ut  talia 
sunt,  intendantur.  Quod  magis  declarabitur 
desoendendo  ad  particulares  casus  in  funda- 
mentis  prioris  sententiae  insinuatos. 

9.  Dubium  an  votum  in  ebrietate  sit  validum 
ante  illqm  prcevisum . —  Advotum  non  suffi- 
cere  proferre  verba  promissionis,  sed  7iecesse 
est  velte  se  obligare  sub  rationepromissionis. 
—  In  priori  ergo  proponebatur  casus  de  iilo, 
qui  emittit  votum  in  ebrietate,  quod  ante 
ebrietatem  praeviderat.  In  quo  aliqui  conce- 
dunt  tale  votum  esse  validuin,  quia  est  suffi- 
cienter  voiuntarium  in  causa,  licet  in  se  non 
fuerit  volitum.Fundanturquein  illo  principio, 
quod  voluntarium  sufficiens  ad  peccatum  mor- 
tale  sufficit  etiam  ad  votum ;  illud  autem  vo- 
luntarium  sufficit  ad  mortaliter  peccandum. 


ET  HONESTATE  VOTI. 
Sed  proculdubio  errant,  illoque  priucipio  abu- 
tuntur,  neque  auctores  secundee  sententias 
hoc  concedunt,  sed  expresse  negaut.  Etpatet, 
quia  imprimis  in  controversia  est  an  homioi- 
dium  in  ebrietate  commissum,  etiamsi  prajvi- 
sum  fuerit,  dicendum  sit  peccatum,  vel  tan - 
tum  effectus  peccati  praeteriti.  Nam  hoc  poste- 
rius  multi  probabiliter  defendunt,  de  quo  la- 
tius  in  1.  2.  Deinde  indubitatum  est  in  illo 
actu  non  esse  novam  culpam,  nec  novum  de- 
meritum  apud  Deum,  sed  ad  summum  esse 
novum  actum  externum ,  cmi  denominatur 
peccatum  ab  interiori  voluntate,  et  culpa  quse 
prfficessit,  et  cum  illa  constituit  uuum  pecca- 
tum,  quod  non  habet  aliam  vel  novam  mali- 
tiam,  praeter  eam  quae  fuit  in  voluntate  prae- 
cedente  ;  ergo  ibi  non  est  sufficiens  voluntas 
ad  peccandum  de  novo ;  ergo  neque  ad  voven- 
dum.  Unde  axioma  illud,  deliberationem  suf- 
ficientem  ad  peccandum  mortaliter  sufficere 
ad  vovendum,  intelligendum  est  in  ordine  ad 
ipsam  voluntatem  internam,  non  in  ordine 
ad  denominationem  actus  externi.  Intelligen- 
da  etiam  est  cum  proportione  ,  comparando, 
soilicet,  voluntatem  peccandi  ad  voluntatem 
vovendi,  quae  alias  ex  objectis  sufficiunt  ad 
peccandum,  vel  ad  vovendum  ;  sic  enim  deli- 
beratio  intelleetus,  quse  ad  unam  fuerit  suffi- 
ciens,  erit  etiam  ad  aliam.  Tamen  in  objectis 
est  differentia,  nam  ad  peccandum  non  est  ne- 
cesse  velle  formaliter  malitiam,  neque  actum 
ut  malum,  sed  satis  est  velle  actum  cui  con- 
juncta  est  malitia;  ad  votum  autem  non  sa- 
tis  est  velle  proferre  verba  promissionis,  sed 
necessarium  est  velle  aliquo  modo  sub  ratione 
promissionis  seu  obligationis.  Et  sic  etiam  lo- 
cum  habet  quod  alii  dicunt,  malum  imputari 
ex  quocumque  defectu ;  votum  autem,  utpote 
bonum,  requirere  perfectiorem  voluntatem, 
et  ideo  non  induci  ex  sola  indirecta  voluntate 
in  causa  circa  prolationem  verborum  promis- 
sionis,  sed  postulare  aliquam  propriam  volun- 
tatem  promittendi,  et  se  obligandi. 

10.  Expenditur  dubium  de  voto  ab  ebrio 
emisso. — Quocirca  duobus  modis  potuit  se  ha- 
bere  circa  votum,  qui  ante  ebrietatem  praevi- 
dit  se  solere  in  ebrietate  vota  emittere.  Primo, 
ut  illud  pra:videns  non  habuerit  voluntatem 
se  obligandi.  neque  ullam  aliam  circa  votum, 
sed  solum  promissionem  aliquam  tacitam  vel 
expressam  proferendi  verba  promissoria  tem- 
pore  ebrietatis.  Secundo  modo  potuit  ita  se 
habere,  ut  velit  valide  vovere  et  se  obligare,  si 
verba  promissoria  ebrius  proferat.  In  hoc  pos- 
teriori  casu  admitto  illum  manere  obligatum  ; 


CAI».  X.  Q\]JE  DELIBERATIO 

neque  est  contra  positam  assertionem,  quia 
jam  supponitur  babcre  vel  babuisse  volunta- 
tem  formalem  se  obligandi.  Undc  in  co  casu 
votum  quoad  snbstantiam  factum  est  ante 
ebrietatem,  fuit  tamen  vcluti  conditionatum, 
seu  pcenale,  nimirum  si  promissionis  verba  in 
ebrietate  proferret ;  et  ideo  obligatio  non  fuit 
orta  donec  impleretur  conditio.  Neque  enim 
repugnat  votum  fieri  sub  tali  conditione,  quse 
postea  non  pendeat  ex  nova  libertate  voventis, 
ut,  Si  Deus  me  a  tali  periculo  liberarit,  vel,  Si 
patcr  consenserit.  Estque  optimum  exem- 
pluin,  si  quis  ita  voveat:  Si  quempiam  in 
ebrietate  occidam,  nunquam  amplius  vinum 
bibam  ;  non  est  enim  dubium  quin  ex  tali  voto 
impleta  conditione  oriatur  obligatio. 

W.  Aliquorum  responsio.  —  Conditio  requi- 
sita  ad  voluntarium  indireQturii.  —  At  vero  si 
ebrius  se  gessit  primo  modo,  impossibile  est 
talem  promissionem  esse  validain,  aut  ex  illa 
oriri  obligationem.  Ratio  est,  quia  sola  prola- 
tio  verbi  promissorii,  sine  voluntate  vovendi 
vel  se  obligandi,  non  inducit  obligationern, 
neque  est  votum  ;  in  eo  autem  casu  solum  in- 
venitur  prolatio  exterior,  et  ex  parte  volunta- 
tis  tantum  est  promissio  qusedam  proferendi 
illa  verba,  vel  ad  summum  (ut  id  gratis  de- 
mus)  est  veluntas  virtualis  illa  verba  profe- 
rendi.  Neutrum  autem  borum  (siamplius  non 
addatur)  sufficit  ad  votum,  quia  etiam  volun- 
tas  formalis  proferendi  verba,  si  non  adsit  vo- 
luntas  vovendi  aut  se  obligandi,  non  sufficit 
ad  votum,  ut  supra  ostensum  est.  Dicunt  ali- 
qui  voluntatem  proferendi  verba  promissoria, 
dummodo  non  babeat  conjunctam  volitionem 
non  vovendi  aut  se  obligaudi,  sufficere  ad  vo- 
tum,  etiamsi  non  adsit  positiva  voluntas  vo- 
vendi,  aut  se  obligandi,  et  hoc  modo  se  babere 
ebrium  in  illo  casu.  Sed  illud  falsum  est,  nam 
voluntas  proferendi  verba  valde  materialis  est, 
nisi  adsit  animus  vovendi  aut  se  obligandi. 
Qui  licet  exterius  praesurni  possit ,  quando 
contrarium  non  exprimitur,  re  tamen  vera 
est  quid  diversum,  et  aliquid  amplius  in  vo  - 
luntate  requirit,  quam  voluntariam  prolatio- 
nem  verborum,  ut  supra  ostensum  est ;  et  evi- 
dentius  constat,  quando  boc  voluntarium  tam 
remotum  est  et  indirectum,  quantum  est  in 
ebrio,  in  quo  in  ordine  ad  votum  magis  potest 
censeri  permissio  quam  voluutas,  utdicebam. 
Declaratur  ,  quia  ut  bujusmodi  indirectum 
voluntarium  tale  censeatur,  necesse  est  ut 
prseter  prsevisionem  effectus  teneatur  quis  vi- 
tare  causam,  ne  talis  effectus  sequatur.  Ille 
autem  qui  prsevidit  se  solere  tempore  ebrie- 


SIT  NECESSARIA  AD  VOTUM.  791 

tatis  dicere  verba  promissionis,  non  vidctur 
teneri  ad  vitandam  ebrietatcm  intuitu  voti ; 
quia  verba  illaparvi  momenti  sunt  ad  votum, 
si  non  adsit  alia  voluntas  (  et  ideo  dicam,  il- 
lam  potius  essc  permissionem  quam  volun- 
tatem  in  ordine  ad  votum  ).  Quamvis  propter 
reverentiam  divini  nominis  videatur  quis  te- 
neri  ad  vitandam  occasionem  proferendi  talia 
verba,  et  sub  ea  ratione  censeri  possent  indi- 
recte  volita  seu  voluntaria,  scilicet,  ut  verbo- 
rum  prolatio  aliquam  irreverentiam  in  Deum 
continet.  Unde  si  quis  praevideat  se  in  somno 
solere  proferre  talia  verba,  et  nibil  de  illis  cu- 
ret,  neque  babeat  positivam  volitionem  se  ob- 
ligandi,  nec  vovebit  quicquam,  nec  peccabit, 
quia  non  tenetur  vitare  causam  illam,  ne  talis 
effectus  sequatur.  Ex  quibus  a  fortiori  sequi- 
tur,  quotiescumque  ante  ebrietatem  non  prae- 
videtur  directe  talis  effectus,  multo  minus  pos- 
se  oriri  voti  obligationem,  sive  talis  effectus 
potuerit  prcevideri,  sive  non ;  quia  ubi  non  in- 
tercedit  directa  cognitio,  nee  directa  voluntas 
esse  potest ;  ostensum  est  autem  sine  tali  vo- 
luntate  non  posse  in  eo  casu  oriri  voti  obliga- 
tionem;  ergo. 

12.  Dubium  an  validum  sit  votum  promit- 
tentis  cum  juramento,  aut  voventis  ex  consuc- 
tudine  sine  actuali  advertentia. — In  secundo 
fundamento  prioris  sententise  tangitur  difficul- 
tas  de  promittente  cumjuramento,  seu  voven- 
te  ex  quadam  consuetudine,  sine  actuali  ad- 
vertentia  ejus  quod  agit,  quando  sic  jurat. 
Circa  quam  Cajetanus  supra  videtur  sentire, 
deliberationem  illam  virtualem,  quse  ratione 
consuetudinis  imputatur,  sufficere  ad  valorem 
voti.  Nam  de  illo  qui  operatur  ex  consuetu- 
dine,  ait  quod,  licet  non  deliberet  actualiter 
neque  forte  unquam  deliberaverit  uti  tali  con- 
suetudiue,  nibilominus  ex  collatione  seu  deli- 
beratione  virtualiter  operatur,  quia  non  curat 
de  collatione,  sed  ita  acceptat  opus  illud,  ac 
si  contulisset.  Et  quamvis  Cajetanus  non 
applicet  illam  doctrinam  ad  votxim  ,  nec 
dicat  expresse  illum  modum  deliberationis 
ad  votum  sufficere,  videtur  tamen  id  senti 
re,  nam  ad  bunc  fincm  illam  doctrinam  ad- 
ducit, 

43.  Resolutio  dubii  negativa. — Ego  vero 
existimo,  verba  promissionis  cum  juramento 
prolata,  vel  per  modum  voti  sine  actuali  ad  - 
vertentia ,  et  sine  prsecedenti  deliberatione 
formab  sic  vovendi,  non  esse  vera  vota,  ne- 
que  valida,  propter  solam  consuetudinem  pro- 
ferendi  similia  juramenta  vel  vota,  si  eisnon 
prsebeat  alium  consensum,  preeter  illum  in- 


792  LIB.  1.  DE  ESSENTIA 

directum,  qui  colligi  potest  ex  negligentia  tol- 
lendi  talem  con?uetudinem.  Quia  de  hoc  fere 
eadem  ratio  est  qu»e  de  voto  emisso  ab  ebrio 
nam  sicut  ebrius  profert  exteriora  verba,  ita 
in  eo  casu  consuetudo  illa  solum  est  causa 
proferendi  talia  verba  sine  advertentia,  etvo- 
luntate  per  se  sufficiente  ad  inducendam  voti 
obligationem.  Negligentia  ergo  in  tollenda 
consuetudine  ad  summum  potest  efficere,  ut 
externa  illa  prolatio  verborum  sit  aliquo  mo- 
do  permissa  vel  voluntaria,  quatenus  potest 
esse  peccaminosa  propter  irreverentiam  ali 
juam  ;  non  tamen  potest  efficere  ut  illud  vo  - 
tum  validum  sit,  quia  nunquam  facit  ut  sit 
ex  deliberata  et  formali  voluntate  se  obli- 
gandi,  quae  vel  tunc  existat,  vel  prsecesserit, 
et  virtute  tunc  maneat,  quod  tamen  necessa- 
rium  est,  ut  explicui.  Et  confirmari  hoc  po- 
test  ex  his  quse  de  consuetudine  pejerandi  in 
prcecedenti  tractatu,  lib.  3^  cap.  5,  dicta  sunt, 
nimirum,  si  perjurium  fiat  sine  actuali  adver- 
tentia  sufficiente  ad  actum  humanum,  licet 
fiat  ex  consuetudine,  non  esse  novum  pecca- 
tum,  sed  ad  summum  ita  denominari  per  mo- 
dum  actus  exterioris  a  prsecedenti  voluntate 
in  causa,  et  ideo  eamdem  esse  rationem  de 
tali  peccato,  quse  de  peccato  ebrii ;  ergo  etiam 
in  ordine  ad  votum  eadem  est  ratio.  Oportet 
autem  advertere,  quod  ibidem  notavi,  inler- 
dum  consuetudinem  non  tollere  actualem  ad- 
vertentiam,  sed  potius  excitare  illam ;  et  tunc 
si  id  contingat,  neque  juramentum,  neque  vo- 
tum  posse  dici  indeliberatum  formaliter,  quia 
illa  advertentia,  licet  brevissimo  tempore  fiat, 
esse  potest  ad  deliberandum  sufficiens,  et  ideo 
potest  etiam  sufficere  acl  valorem  voti.  Nos 
autem  loquinmr,  quando  rapit  linguam  prius- 
quam  ratio  advertere  possit;  tunc  enim  non 
credimusfieri  votum,  nisi  formalis  voluntas 
prsecesserit,  modo  circa  ebrium  declarato. 

14.  Dubium  ultimum. — In  tertio  fundamen- 
to  posito  pro  priori  sententia.,  plus  videtur  es- 
se  difficultatis,  quia  videtur  etiam  urgere 
contra  nostram  priorem  assertionem  ,  et  in 
universum  probare,  nunquam  fieri  posse  vo- 
tum  validum,  nisi,  in  eo  instanti  seu  tempore 
quo  votum  emittitur,  sit  actualis  advertentia 
intellectus  sufficiens  ad  humanum  actum  sa- 
tis  deliberatum,  et  ad  peccandum  mortaliter, 
non  exterius  tantum,  vel  per  denominatio- 
nem  a  preecedenti  actu,  sed  etiam  interius 
in  novo  actu  ipsius  voluntatis.  Probatur  hoc, 
quia  votum  consistit  in  voluntate  deliberata 
se  obligandi  Deo ;  hsec  autem  non  fuit  antea, 
sed  tunc  primo  habetur  cum  fit  votum  ;  ergo 


ET  HONESTATE  VOTI. 
tunc  debet  esse  sufficienter  libera  et  humana; 
ergo  requirit  actualem  adverteutiam,  alioquin 
non  erit  in  se  libera.,  sed  ad  summum  per  de- 
nominationem  ab  aliquoactu  preeterito,  quod 
non  satis  est,  ut  proxime  dictum  est ;  ergo 
semper  requiritur  ad  votum  actualis  ac  forma- 
lis  deliberatio.  Declaraturque  difficultas  ex  dif- 
ferentia,  verbi  gratia,  inter  votum  et  sacra- 
mentum;  nam  sacramentum  consistit  in  ipso 
actu  exteriori ;  et  ideo  virtualis  intentio  ex 
formali  preecedente  snfficere  potest  ad  saera- 
mentum  efficiendum  ;  at  votum  consistit  in 
ipso  actu  interno  voluntatis,  saltem  quoad  ra- 
tionem  obligationis,  ut  partim  dictum  est, 
partim  in  sequentibus  dicetur.  Et  ideo  neces- 
sarium  videtur  ut  in  eodem  momento,  in  quo 
concipitur  voluntas  inducens  obligationem 
votij  sit  in  intellectu  actualis  consideratio,  et 
advertentia  sufficiens  ad  propriam  et  intriu- 
secam  libertatem,  et  moralitatem  talis  volun- 
tatis ;  hoc  autem  est  talem  votuntatem  esse 
formaliter  deliberatam  ;  ergo  semper  talis  ne- 
cessaria  est  ad  vovendum. 

15.  Non  posse  votum  fieri  alsque  aliqita 
voluntate  formaliter  deliberata  vovendi,  seu 
obligandl  se  Deo. — Ha?c  ratio  apud  meconvin- 
cit,  non  posse  votum  fieri  sine  aliqua  volun- 
tate  formaliter  deliberata  vovendi,  seu  se  obli- 
gandi  Deo,  ita  ut  ratio  sufficienter  advertat 
ad  hoc  objectum,  quando  voluntas  habet  illum 
actum  in  cujus  virtute  obligatur.  Heec  autem 
determiuatio  voluntatis  dupliciter  haberi  po- 
test,  primo,  ita  ut  per  tale  propositum  statim 
fiat  votum,  et  tunc  concedo  semper  esse  ne- 
cessariam  actualem  ac  formalem  advertentiam 
cumjudicio  sufficienter  continente  delibera- 
tionem.  Poterit  autem  ante  illud  tempus  prse- 
cedere  collatio  et  rec^ogitatio  quae  per  discur- 
sum  fit,  et  quoad  illam  poterit  dici  delibe- 
ratio  illa  virtualis,  quia  virtute  continetur  in 
judicio,  quod  voluntatem  nunc  movet  ad  vo- 
venclum.  Tamen  quoad  ipsum  judicium  deli- 
beratio  est  formalis  et  actualis,  ut  probat  ra- 
tio  facta.  Secundo  vero  modo  potest  haberi 
determinatio  vovendi  in  voluntate  cum  ordi- 
ne  et  dependentia  ad  futurum  actum,  quod 
maxime  contingit  in  votis  quae  exterius  fiunt, 
et  donec  verba  proferantur,  non  censentur  fa- 
cta  nec  obligare ;  statim  vero  ac  verba  profe- 
runtur,  facta  sunt  et  obligant.  Et  tunc  dico 
preecedere  in  voluntate  determinationem  vo- 
vendi  per  talia  verba,  prolata  communi  et  or- 
dinario  modo  :  et  ideo  etiamsi  fortasse  profe- 
rantur  sine  actuali  intentione,  nihilominus 
per  illa  fieri  votum  in  vi  prioris  deliberatio- 


CAP.  XI.  UTRUM  AI)  SUBSTANTIAM 
nis  ac  determinationis.  Et  in  hoc  sensu  acci- 
piendum  est,  cum  dioitur  tunc  fieri  votum 
cum  sola  determinatione  virtuali,  utiijue  com- 
parationead  votum  externum,  et  ad  obligatio- 
nem  quee  tunc  de  novo  insurgit;  re  tamen 
vera  tota  hsec  obligatio  nascitur  ex  priori  vo- 
luntate,  quee  formaliter  fuit  deliberata.  Vi- 
detur  autem  fuisse  quasi  conditionata,  seu  sus- 
pendens  obligationem,  donec  votum  exterius 
fieret,  et  ideo  facto  postea  exteriori  voto  sine 
interiori  advertentia  actuali,  incipit  valere 
votum  et  obligatio  ejus.  Et  ita  res  est  clara, 
et  difficultas  expedita. 

CAPUT  XI. 

I 

UTRUM  AD  SUBSTANTIAM  V0TI  PERTINEAT,  UT 
CONSENSUS  IN  ILLUD  SINE  B0L0,  IGNORANTIA  VEL 
ERRORE  PRjESTETDR? 

1.  Diximus  sufficientem  advertentiam  vel 
considerationem  ad  valorem  voti  necessariam 
esse,  unde  cum  heee  possit  maxime  per  igno- 
rantiam  vel  errorem  impediri,  consequenter 
explicandum  est  quando  et  quomodo  id  con- 
tingat.  Disputamus  autem  hoc  loco  de  voto 
preecise,  quatenus  votum  est,  atque  adeo  de 
voto  simplici,  non  solemni,  nam  solemne  ad- 
heeret  aut  ordini  sacro,  aut  professioni  religio- 
nis,  et  ex  ea  parte  valor  ejus  pendet  ex  valore 
professionis,  de  cujus  impedimentis  infra  suo 
loco  ex  professo  dicturi  sumus.  Et  ibi  conse- 
quenter  videbimus  quando  et  quomodo  igno- 
rantia  impediat  valorem  solemnis  voti;  hic 
ergo  solum  de  simplici,  seu  de  voto  secundum 
se  disserimus. 

2.  Prima  sententia. — In  hac  ergo  queestio- 
ne  dua3  possunt  esse  opiniones.  Prima,  gene- 
raliter  docens  omnem  ignorantiam  vel  decep- 
tionem,  quee  dat  causam  voto,  illud  reddere 
nullum  ;  ita  enim  de  omni  promissione  gra- 
tuita  multi  censent,  ut  videre  licet  in  Molin., 
2  tom.,  disp.  267,  et  tom.  1,  d.  209;  et  ratio 
quam  adducit  idem  probat  de  voto,  sciiicet, 
quia  promissio  vel  donatio  gratuila  esse  de- 
bet  plene  et  ex  omni  parte  voluntaria,  et  si- 
ne  admixtione  involuntarii.  Hac  enim  ratione 
solutio  usurarum  valida  non  est,  quia  licet 
sit  voluntaria,  habet  admixtum  involunta- 
rium.  Et  ratio  est,  quia  illa  promissio  est  ex 
sola  liberalitate,  et  ita  pendet  ex  animo  et  in- 
tentione  donantis ;  ejus  autem  animus  est 
quasi  conditionalis,  saltem  habitualiter,  scili- 
cet  promittendi,  si  talis  causa  subsistat;  ergo 


V0T1  PERTINEAT  CtiNSENSUS,  ETC.  793 

illa  non  existente  non  oritur  obligatio.  Con- 
firmatur,  quia  talis  deceptio  causat  involun- 
tarium  ;  qui  enim  in  falsa  causa  donat  vel  pro- 
mittit,  involuntarie  id  faoit;  ergo.  Haec  au- 
tem  omnia  eeque  procedunt  in  voto,  quod  est 
promissio  liberalis  et  gratuita  facta  Deo  ;  er- 
go.  Et  ita  in  particulari  de  voto  id  sine  limi- 
tatione  asseruit  Less.,  lib.  2,  capit.  4,  dub.  \, 
num.  5. 

3.  Secuncla  sententia. — Secunda  opinio  esse 
potest,  simpliciter  negans  dolum  vel  ignoran- 
tiam  invalidare  votum.  Ita  docuit  Stunica,  q. 
i,  de  Voto,  num.  17,  ex  quibusdam  juribus, 
quee,  non  obstante  dolo  et  deceptione,  servan- 
dum  censent  esse  votum,  ut  patet  ex  cap.  Du- 
clum,  de  Convers.  conjug.,  ubi  Glossa,  Imol. 
et  Panorm.  Idem  Gloss.  ult.,  per  textum  ibi, 
cap.  Cum  dilectus,  de  lis  quse  vi,  quee  diserte 
explicat  id  procedere,  etiamsi  dolus  det  cau- 
sam  voto.  Et  rationem  reddit,  quia  in  spiritua- 
libus  licet  quis  decipiatur,  decipitur  in  suum 
commodum,  et  non  in  pra3judicium,  et  ideo 
talis  dolus  non  invalidat  actum. 

4.  Quid  inferat  dolus  proprie  sumptus. — In- 
juriam  nihil  efftcere  ad  invalidandum  votum 
quod  Deo  fit.  —  Sed  in  hac  queestione,  oporlet 
pree  oculis  habere  quee  superiori  tractatu,  1.  °2, 
in  sirnili  queestione  de  juramento  adnotavi- 
mus,  nam  multa  hic  possunt  cum  proportione 
accommodari.  Preesertim  circa  dolum  proprie 
sumptum,  advertimus  duo  includere,  inju- 
riam  in  decipiendo,  et  effectum,  seu  damnum 
illatum  per  talem  injuriam,  nimirum  erro- 
rem  seu  ignorantiam:  utrumque  autem  horum 
potest  inter  homines  conferre  ad  invalidandas 
promissiones  et  contractus,  ut  ibi  dictum  est, 
et  latius  tractatur  in  materia  de  Justit.  Unde 
Soto,  lib.  7  de  Just.,  q.  1,  art.2,  verb.  Scisci- 
taris ,  etc,  ait,  per  deceptionem  invalidari 
votum,  quando  continet  gravem  injuriam  , 
non  vero  si  levem  contineat.  Nihilominus  ta- 
men.  existimo  respectu  Dei  rationem  injuriee 
nihil  facere  ad  invalidandum  votum  illi  fac- 
tum,  quantumvisinjuria  gravis  fuerit.  Proba- 
tur  primo  ex  dictis  supra  de  metu;  nam,  licet 
cum  injuria  gravi  inferatur  ab  homine  ad  ex- 
torquendum  votum.  nou  invalidat  votum  ex 
naturarei;  ergo  idem  erit  in  dolo,  preecise 
spectando  injuriam.  Nam  est  ratio  eadem,  ni- 
mirum,  quod  injuria  uon  fit  a  Deo,  cui  fit  vo- 
tum,  neque  etiam  acceptare  votum  sic  factum 
est  injuria,  si  alias  plena  voluntate  factum  est, 
quia  potius  hoc  spectat  ad  honorem  Dei  et  ad 
bonum  ipsius  voventis.  Secundo,  hoc  maxime 
probant  jura  allegata,  quiaimprimis  non  irri- 


794  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

tant  votum  factum  per  dolum,  quod  notavit 
Glossa,  ineap.  Constituit,  20,  q.  3,  ponderans 
in  lioc  differentiam  inter  metnm  et  dolum. 
Deinde  nullam  habent  rationem  injuriae  illatae 
per  deceptionem,  quando  voluntas  vovendi 
non  defuit,  et  suppormnt  votum  esse  tunc  va- 
lidurn  ex  natura  rei,  alias  illud  servare  non 
preeciperent.  Igiturin  dolo  sola  ratio  ignoran- 
tise  seu  erroris  consideranda  est,  et  ita  in  pree- 
senii  eodem  modo  de  dolo  seu  deceptione  in- 
juriosa,  ac  de  errore  uudecumque  concepto  lo- 
quendum  est,  et  ita  in  genere  de  ignorantia 
loquemur. 

5.  Aliquam  ignorantiam  posse  impedire  va- 
lorem  voti,  et  aliquam  acl  hoc  non  suffic"ere.  — 
Deinde  tanquam  certum  supponinms,  aliquam 
ignorantiam  posse  impedire  valorem  voti,  et 
aliquam  ad  hoc  non  sufficere.  Primum  patet, 
quia  ignorantia  tollit  cognitionem;  ergo  tanta 
esse  potest,  ut  auferat  necessariam  delibera- 
tionem  ;  ergo  impediet  votum.  Item  ignoran- 
tia  tollit  voluntarium;  ergo  tanta  esse  potest, 
nt  voluntarium  non  relinquat :  at  votum  nisi 
sit  voluntarium,  votum  esse  non  potest;  ergo. 
Altera  pars  probatur,  quia  metus  non  impedit 
votum ;  ergo  neque  ignorantia  semper  impe- 
diet.  Probatur  consequentia,  quia  sicut  metus 
minuit  voluntarium,  non  tamen  omnino  tollit 
illud,  ita  aliqua  ignorantia  non  prorsus  tollit 
voluntarium,  sed  tantum  minuit.  Item  igno- 
rantia  non  tollit  omnem  rationis  usum,  alias 
potius  esset  impotentia  cognoseendi,  aut  om- 
nimoda  inadvertentia,  quam  ignorantia ;  ergo 
non  tollit  omnem  deliberationem,  sed  minuit 
perfectionem  ejus.  Dictum  est  autem  ad  vo- 
tum  non  esse  necessariam  deliberationem  un- 
dique  perfectam;  ergo  non  estcur  omnis  igno- 
rantia  votum  impediat.  Oportet  ergo  ignoran- 
tias  distinguere,  et  quee  sufficiat,  vel  non  suf- 
ficiatad  impediendum  votum,  declarare. 

6.  Quibus  modis  dividatur  ignorantia.  — 
Solet  autem  ignorantia  variis  modis  distingui, 
ut  constat  ex  1.  2,  q.  6,  art.  8,  etq.  76,  art.  1; 
prtecipue  tamen  dividi  solet,  vel  ex  parte  ma- 
teria^,  seu  rerum  quae  ignorantur,  ut  dividitur 
in  ignorantiam  juris  et  facti;  vel  ex  parte 
niodi,  qui  spectat  ad  ipsam  personam  quee 
ignorantia  laborat,  quomodo  dividitur  igno- 
rantia  in  eam,  quse  consistit  in  privatione,  vel 
in  prava  dispositione  seu  errore ;  item  iu  igno- 
rantiam  antecedentem,  concomitantem  et  con- 
sequentem ,  voluntariam  et  involuntariam  , 
vincibilem  et  invincibilem,  seu  culpabilem  et 
inculpabilem,  et  omnia  heec  membra  possunt 
prsesenti  instituto  deservire :  sed  de  his  poste- 


ET  HONESTATE  VOTI. 

rioribus  dicemus  capite  sequenti.  Nunc  ulte- 
rius  potest  distingui  ignorantia;  queedam 
enim  versari  potest  circa  ipsum  votum,  vel 
circa  intrinseeum  effectum  ejus,  qui  est  obli- 
gare  hominem  ad  rem  voto  promissam;  ut  si 
fingamus  hominem  votum  emittcre,  prorsus 
ignorando  quid  sit  vovere,  aut  per  errorem 
cogitando  nihil  aliud  esse  quam  proponere 
aut  affirmare  se  aliquid  facturum,  absque  ulla 
obligationem  quam  sibi  imponat.  Alia  vero 
ignorantia  versari  potest  circa  materiam  voti, 
et  conditiones  seu  proprietates  ejus;  ut  si  quis 
putet  rem,  quam  vovet,  esse  facilem,  aut  pau- 
cissumptibus  posse  fieri,  vel  quid  simile,  pos- 
tea  vero  intelligat  se  deceptum  esse.  Hse  autem 
coaditiones  interdum  possunt  esse  graves,  in- 
terdum  leves ;  aliquando  etiam  possunt  dare 
causam  voto,  aliquando  dare  tantum  occasio- 
nem,  aliquando  vero  esse  impertinentes,  seu 
concomitantes  tantum. 

7.  Quoties  votum  fit  ex  ignorantia  condi- 
tionum  essentialium ,  ignorantia  voti  valorem 
impedit.  —  Primum  ergo  assero,  quoties  vo- 
tum  fit  ex  ignorantia  proprietatum  et  condi- 
tionum  substantialium  voti ,  talem  ignoran- 
tiam  impedire  valorem  voti,  nisi  vovens,  non 
obstante  taii  ignorantia,  velit  promittere  eo 
modo  quo  alii  promittunt.  Heec  assertio  ex 
parte  declarata  est  supra,  tractando  de  illo 
qui  vult  vovere  et  non  se  obligare,  existimans 
vovere  non  esse  obligationem  sibi  imponere, 
neque  votum  habere  hanc  vim.  De  quo  voto 
diximns  nullum  esse,  quia  re  ipsa  ille  non  vult 
votum,  sed  nomine  tantum,  quia  cum  res  ip- 
sa  et  substantia  voti  ignoretur,  non  potest  es- 
se  vohmtaria ,  quia  voluntas  non  terminatur 
in  incognitum ;  et  ita  in  hoc  conveniunt  om- 
nes  auctores  allegati  citato  loco,  et  infra  refe- 
rendi.  Addita  vero  est  limitatio  ,  quam  dicto 
loco  etiam  explicui.  Nam  si  ignorans  naturam 
voti  confuse  velit  illud  facere,  prout  in  se  est, 
vel  prout  alii  faciunt,  jam  per  talem  intentio- 
nem  depellit  ignorantiam,  sicut  in  materia  de 
Sacramentis,  diximus  intentionem  generalem 
sufficere  ad  conficiendum  sacramentum ,  non 
obstante  privato  errore. 

8.  Qui  ignorat  votum  fieri  Deo,  Jicet  dicat 
Voveo,  nihil  vovet.  —  Atque  hinc  sequitur,  si 
quis  ignoret  votum  fieri  Deo ,  licet  absolute 
dicat,  Voveo  me  hoc  facturum,  nihil  agere, 
quia  vel  non  promittit  alicui,  vel  certe  non 
Deo.  Quia  impossibile  est  habere  voluntatem 
promittendi  alicui  personae,  si  omnino  igno- 
retur  promissionem  ordinari  aut  dirigi  ad  ta- 
lem  personam  ;  ergo  qui  hoc  ignorat,  non  po- 


CAP.  XI.  UTMJM  AD  SUBSTANTIAM 

test  velle  se  illi  obligare.  Unde  in  eo  casu  cen - 
sendus  esset  talis  liomo  propriam  vocem  igno- 
rare,  et  apud  illum  nihil  aliud  esse  vovere, 
quam  constanter  aliquid  proponere,  vel  affir- 
mare,  vel  etiam  jurare.  His  enim  modis  soepe 
videtur  usurpari  verbum  vovendi  apud  vulga- 
res  bomines.  Ut  cum  vovent  Deo  se  vindictam 
surnpturos  de  inimico  ;  non  enim  intendunt 
aliquid  Deo  promittere,  sed  vel  jurare,  vel 
magnam  animi  pertinaciam  deelarare.  Unde 
aliqui,  vovendo  Deo,  verum  esse  affirmant 
quod  narrant,  etiamsi  res  prseterita  sit,  in 
quam  obligatio  aut  promissio  non  cadit  :  non 
ergo  vovent,  sed  jurant,  licet  vocibus  vovendi 
abutantur. 

9.  Ignorantia  circa  materiam  voti ,  si  sit 
circa  conditiones  essentiales  ejus ,  vel  circa  res 
adeo  graves,  ut  existimenticr  pertiiiere  ad  es- 
sentiam,  votum  invilidat.  —  Dico  secundo  : 
ignorantia  circa  materiam  voti ,  si  sit  circa 
conditiones  substantiales  ejus ,  vel  circa  res 
adeo  graves,  ut  moraliter  existimentur  perti- 
nere  ad  rei  substantiam,  impedit  valorem  vo- 
ti.  Conclusio  est  comrnunis,  qu@e  magis  vide- 
tur  supponi  ab  auctoribus  quam  disputari,  ut 
patet  ex  Sot.,  lib.  1  de  Just.,  q.  1  ,  art.  2  ; 
Arag.,  d.  art.  \,  in  quadam  solutione  ad  3  ; 
Lud.  Lop.,  I  p.,  cap.  50,  §  ult. ;  et  modernis 
communiter.  Declaratur  autem  in  hunc  mo- 
dum :  nam  conditio  ignorata  in  materia  voti 
aliquando  esse  potest  talis,  ut  reddat  illam 
incapacem  obligationis  voti,  ut  si  innotescat 
esse  impossibilem  vel  illicitam,  etc. ;  tunc  cla- 
rum  est  tale  votum  esse  nullum,  non  solum 
propter  involuntarium ,  quod  ignorantia  cau- 
sat,  sed  etiam  quia  tale  votum  cadit  in  mate- 
riam  incapacem.  Aliquando  etiam,  ablata  ig- 
norantia ,  res  promissa  seu  voti  materia  est 
capax  obligationis  voti,  et  quoad  substantiam 
est  illa  quae  per  votum  intenditur,  error  autem 
vel  ignorantia  est  de  circumstantiis  ejus  gra- 
vissimis,  juxta  rei  qualitatem.  Exemplum  est, 
si  quis  voveret  ire  Hierosolymam  ,  existimans 
sine  navigatione  posse  illuc  proficisci,  aut  ire 
Romam,  existimans  parum  distare,  et  similia. 
Et  tunc  videtur  esse  nonnulla  major  difficul- 
tas,  nihilominus  tamen  in  hoc  etiam  sensu  as- 
seritur,  et  est  vera  conelusio. 

10.  Ratio  assertionis. — Ratio  autem  est,  quia 
talis  ignorantia  tollit  propriam  voluntatem 
vovendi,  quia  nihil  est  magis  contrarium  con- 
sensui  quam  error,  ut  dicitur  in  1.  Si  per  erro- 
rem,S.  de  Jurisd.  omn.  jud.  Undequotiesfuerit 
tanta  ignorantia,  quae  impediat  hanc  volunta- 
tem,impedit  etiam  votum,  sive  injuriainterve- 


VOTl  PEBTINEAT  CONSENSUS,  ETC.  795 

niat,  sive  non.  Est  tamen  in  hoc  differentia  no- 
tanda  inter  metum  et  ignorantiam,  quod  metus 
non  tollit  voluntarium  simpliciter,  sed  potius 
ad  illud  indueit,  ijnamvis  secum  admittat,  vel 
etiam  moraliter  afferat  involuntarium  secun- 
dum  quid;  ignorantia  autem  tollit  volnntatem 
direetam  et  absolutam  objecti  ignorati.  Cujus 
differentiae  ratio  est,  quia  metus  non  tollit  vo 
luntati  objectum,  sed  potius  applicat  illud,  et 
facit  judicari  bonum  (saltem  sub  ratione  utilis) 
id,  quod  alias  simpliciter  existimaretur  ma- 
lum.  Ignorantia  autem  occultatobjectum,  quo 
occultato  non  potest  voluntas  ferri  in  illud, 
quia  nihil  volitum  quin  praecognitum.  Et  hac 
ratione  metus  per  se  non  sufficit  ad  votum  an- 
nullandum;  sufficit  autem  ignorantia  per  se 
sola,  si  sufficienter  occultet  vel  mutet  objec- 
tum,  ut  in  casibus  propositis  plane  videtur  ef- 
ficere.  Nam  qui  vovit  Hierosolymitanam  pere- 
grinationem,  existimans  absque  navigio  posse 
fieri,  non  habuit  voluntatem  se  obligandi  ad 
navigandum ;  unde  non  habuit,  pro  objecto  sibi 
proposito  ad  volendum  et  vovendum,  peregri- 
nationem  illam,  quse  vere  est  Hierosolymi- 
tana,  sed  aliam  per  ignorantiam  confictam ; 
merito  ergo  talis  ignorantia  votum  impedire 
censetur. 

11.  Objectio.  —  Sed  objiciet  aliquis,  quia 
ignorantia  circumstantiarum  non  reddit  in- 
vohmtariam  actionem  quoad  substantiam 
ejus  ;  sed  in  prsedictis  casibus  non  ignoratur 
substantialis  materia  voti,  sed  quaedam  ejus 
circumstantia;  ergo  talis  ignorantia  non  po- 
test  reddere  votum  illud  involuntarium  quoad 
substantiam  ejus;  ergo  erit  validum  tale  vo- 
tum  quoad  substantiam  suam,  et  consequenter 
etiam  quoad  reliqua,  quasi  per  consecutionem 
quamdam,  quia  accidentia  consequuntursub- 
stantiam.  Major  patet  ex  dictis:  nam  igno- 
rantia  eatenus  causat  invohmtarium,  quate- 
nus  occultat  objectum  volendum  ;  non  autem 
occultat  nisi  illud  de  quo  ipsa  est ;  ergo  si  tan- 
tum  est  de  circumstantiis,  et  non  substantia 
actionis,  non  occultat  actionem  quoad  sub- 
stantiam;  ergo  nec  facit  illam  involuntariam. 
Minor  etiam  patet,  quia  substantia  religionis 
non  est  jejunium,  aut  abstinentia  a  carnibus, 
etc. ;  ergo  ignorantia  horum  effectuum  non 
potest  reddere  invahdum  votum  religionis. 
Simile  est  de  voto  peregrinationis,  cujus  sub- 
stantialis  materia  est  visitare  hunc  vel  illum 
locum  pium;  distantia  autem  aut  motus  itine- 
ris  est  accidentalis  circumstantia. 

12.  Solutio. —  Respondeo,  ideo  dictum  esse 
in  assertione,  has  conditkmes  ignoratas  tuiio 


796 

impedire  valorem  voti. 


LIB.  I.  DE  ESSENTIA 
quando  sunt  adeo  gra- 
ves  ut  moraliter  censeantur  ad  substantiam 
pertinere.  Est  autem  considerandum  ,  aliud 
esse  loqni  de  substantia  alicujus  actus  in  or- 
dine  ad  constituendum,  verbi  gratia,  statum 
religionis,  seu  ad  participandum  talem  bones- 
tatem,  seu  modum  cultusreligiosi;  aliud  vero 
esse  loqui  de  substantia  talis  actus,  ut  est  ob- 
jectumseu  materiatalis  voti;  ut,  verbi  gratia, 
ad  substantiam  actus  eleemosynse  quoad  bo- 
nestatem  ejus,  non  refertquod  fiat  Petro  potius 
quam  Paulo  ;  si  autem  quis  vovit  eam  facere 
Petro,  ilia  circumstantia  est  de  substautia  eiee- 
mosynse,  ut  est  materia  talis  voti.  Sic  ergo  in 
prasenti  dicimus  quod,  licet  abstinentia  a  car- 
nibus,  vel  alia  gravis  asperitas  religionis  non 
sit  de  substantia  status  religiosi  ut  sic,  mora- 
liter  tamen  censetur  de  substantia  talis  status 
religiosi  in  individuo,  quatenus  bic  status  in 
particulari  est  materia  alicujus  voti,  quia  vo- 
vens  non  intendit  promittere  statum  midum, 
sed  vestitum  bis  vel  illis  conditionibus ;  quse  in- 
terdumtales  sunt,  tamquegraves,  ut  non  cen- 
seantur  moraliter  volitee,  quando  circa  illas  er- 
ratur ;  et  ideo  talis  ignorantia  censetur  causare 
involuntarium  in  bis  quse  pertinent  ad  sub^ 
stantiam  talis  voti  ex  parte  materiee.  Quae  doc- 
trina  facile  potest  ad  alia  exemplaapplicari. 

13.  Instantia. —  Fit  satis  instantice. —  In- 
stabis  maxime  in  illo  exemplo  de  votoreligio- 
nis ;  nam  esto  tale  votum  non  obliget  in  par- 
ticulari  ad  talem  religionem  ita  asperam,  sal- 
tem  obligabit  ad  statum  religionis  assumen- 
dum  alibi;  ergo  talis  ignorantia  non  facit  vo- 
tum  simpliciter  invalidum,  sed  solum  quoad 
talem  conditionem  ignoratam.  Antecedens 
patet,  quia  si  vovens.  nibil  ignoravit  eorum 
qua3  pertinent  ad  statum  religionis,  et  illum 
primario  intendit  cum  votum  emittit,  ergo  ad 
illum  saltem  in  communi  obligatur.  Respon- 
dco  forte  non  defuturos  quibus  hoc  probabile 
appareat.  Nihilominus  negandam  existimo  se- 
quelam,  quia,  licet  ille  non  ignoiaverit  sta- 
tum  religionis  ut  sic,  taraen  non  intendit  ad 
illum  absolute  et  nude  se  obligare,  sed  tantum 
ad  hunc  in  particulari,  et  cum  talibus  condi- 
tionibus  partim  veris,  partim  existimatis ;  et 
ideo  si  obligatus  non  manet  ad  hunc  statum  in 
particulari  sumendum,  neque  ad  alium  eli- 
gendum  obligatur.  Sicut  qui  vovet  dare  tan- 
tam  eleemosynam  Petro,  quia  existimavit  esse 
pauperem,  si  postea  iutelligat  se  deceptum, 
et  Petrum  esse  divitem,  non  obligatur  tali  vo- 
to  ad  dandam  illi  eleemosynam,  nec  aliispau- 
peribus,  quia  ipse  hoc  non  vovit,  neque  sim- 


ET  HONESTATE  VOTl. 
pliciter  voluit  honestatem  miserieordiee  exer- 
cere,  sed  tantum  circa  talem  personam.   Tota 
autem  heec  obligatio  ex  intentione  et  volunta- 
te  voventis  pendet,  neque  illam  excedit. 

44.  Cum  circa  materidm  voti  intervenit  cle- 
ceptio  circa  aliquas  conditiones ,  vel  leves,  vel 
impertinentes  ad  votum,  non  impeditur  valor 
voti.  —  Dico  tertio :  quando  circa  materiam 
voti  intervenit  ignorantia,  vel  deceptio  circa 
aliquas  conditiones,  vel  impertinentes,  vel  le- 
viorismomenti,  talis  ignorantia,  qualiscumque 
illa  sit,  non  impedit  valorem  voti.  Ita  docet 
Sot.,  et  omnes  supra  allegati.  Et  ratio  est, 
quia  parumpronihilo  reputatur,  ideoque  mo- 
raliter  non  existimatur  sufficiens  ad  mutan- 
dam  voluntatem,  neque  ad  causandum  invo- 
luntarium  simpliciter,  vel  multum  illud  mi- 
nuendum  ;  quod  autem  vel  perfectionem  ejus 
aliquantulum  minuat,  vel  aliquale  involunta- 
rium  secundum  quid  causet,  non  satis  est  ad 
impediendum  votum.  Ethoc  etiam  confirmant 
rationes  dubitandi  in  principio  positee.  Quan- 
do  vero  conditio  ignorata  hujusmodi  sit,  pru- 
dens  Theologus  in  particulari  judicabit,  con- 
siderata  qualitate  materiae  et  circumstantia- 
rum,  nam  certior  generalis  regula  dari  non 
potest. 

15.  Conditio  pertinens  ad  propriam  causam 
finalem  voti  impedit  valorem  voti.  —  Ratio  as- 
sertionis.  —  Dico  quarto:  quando  conditio 
ignorata  non  spectat  ad  materiam  voti,  sed  ad 
causam  ejus,  tunc  impediet  valorem  ejus, 
quando  fuerit  propria  et  finalis  causa  voti,  et 
quasi  ratio  formalis  movens  in  tali  materia, 
ad  illam  Deo  promittendam ;  si  vero  fuerit 
tantum  occasio  seu  ratio  secundario  movens, 
ignorantia  illius  non  impediet  valorem  voti. 
Haec  assertio  est  communis,  praesertim  Gano- 
nistarum,  qui  utuntur  nominibus  causae  fina- 
lis  vel  impulsivee,  ut  late  refert  Tiraq.,  in 
tract.  Cessante  causa,  p.  \,  n.  256,  et  lim.  d, 
num.  1  et  sequentibus.  Et  infra  tractando  de 
obligatione  voti,  et  excusationibusejus,  latius 
est  a  nobis  declaranda.  Nunc  breviter  ratio 
utriusque  membri  sumitur  ex  duabus  preece- 
dentibus  assertionibus ;  nam  proprius  finis  et 
per  se  movens  voluntatem  pertiuet  ad  sub- 
stantiam  voluntatis  (ut  sic  dicam),  quia  perti- 
net  ad  substantiale  objectum  ejus ;  ergo  error 
circa  talem  finem  substantialis  est.  Item  si 
error  sit  circa  finem  universalem,  qui  est  di- 
vinus  honor,  destruitur  materia  voti,  quia  si 
non  est  apta  ad  illum  finem,  non  est  capax  ob- 
ligationis  voti.  Si  vero  est  error  cfrca  finem 
proximum  et  intrinsecum  actus,  tollitur  ob- 


CAP.  XII.  DE  IGNORANTIA  IMPEDIENTE  VALORKM  VOTI  ALIQUOT  DUBIA. 


797 


jcctnm  formale,  et  consequenter  intentio,  ut 
sivoveo  dare  huic^  quia  puto  esse  pauperem, 
et  postea  scio  esse  divitem  ;  ergo.  Altera  vero 
pars  de  causa  secundaria  seu  impulsiva  proba- 
tnr  contraria  ratione,  quia  illa  non  pertinet 
ad  substantiam  voti,  el  sine  illa  mauet  integer 
consensus.  Solet  autem  hsec  pars  limitari,  nisi 
talis  finis  det  causam  volo,  ita  ut  si  sciretur 
non  esse,  votnm  nou  fieret.  Sed  hoc  intelli- 
gendumest  juxta  supra  dicta,  si  hsec  ipsa  con- 
ditio  formaliter  vel  virtute  actu  cadat  snb  in- 
tentionem  operantis;  alias  illa  conditionalis 
est  impertinens,  ut  ssepe  dixi. 

16.  Et  juxta  hanc  posteriorem  partem  in- 
telligi  potest  cap.  Ex  parle,  2,  de  Convers. 
conjng.  ;  voverat  enim  in  casu  illins  textus 
castitatem  qusedam  mulier,  quse  sponsum  ha- 
bebat,  cum  qno  matrimonium  ratum  contra- 
xerat ;  mota  vero  fuerat  ad  vovendum,  eo 
quod  credebat  maritum  esse  leprosum,  in  quo 
tamen  fnerat  decepta.  Et  nibilominus  respon- 
det  Pontifex  votum  esse  validnm,  et  servan- 
dum  ,  cum  sine  qualibet  tali  causa  icl  ipsum  re- 
ligionis  obtentu  facere  potuisset.  Ubi  Glossa  et 
et  Doctores  laborant  in  explicando  quomodo 
votum,  ex  errore  factuin,  validum  fuisse  decla- 
retur;  et  licet  dubium  sit  an  de  voto  simplici 
vel  solemni  ibi  sit  sermo  (quod  infra  suo  loco 
tractabitur),  tamen  de  quocumqne  intelliga- 
tur,  exponitur  facile  juxta  doctrinam  datam. 
Quia  ignorantia  illa  non  fuerat  de  re  pertinen- 
te  ad  substantiam  voti,  sed  de  motivo  quo- 
dam,  vel  occasione  valde  extrinseca,  quae  po- 
tuit  quidem  excitare  et  applicare  voluntalem 
mulieris  ad  vovendum,  non  tamen  pertinet  ad 
objectum  seu  materiam,  neque  ad  intrinsecum 
finem  seu  motivum  talis  voti,  quod  est  reiigio 
et  cultus  Dei.  Et  eodem  modo  intelligi  potest 
cap.  Magna,  de  Voto,  ubi  Panormit.  ctalii  di- 
cunt,  ignorantiam  illam  fuisse  de  impulsiva 
et  remota,  non  de  intrinseca,  propria,  et  finali 
causa.  Supererat  dubium,  an  in  voto  solemni 
habeat  locum  li3ec  doctrina,  nam  discursus 
factus  videtur  universalis,  etfortasse,  formali- 
ter  intellectus,  ita  est ;  tamen  quia  de  voto  so- 
lemni  est  specialis  difficultas,,  in  proprium 
tractatum  illam  reservamus. 

GAPUT  XII. 

EXPEDIDNTUR   TRIA  DDBIA   CIRCA   IGN0PANTIAM 
IMPEDIENTEM   VALOREM  VOTI. 

1.  Primum  dubium.  —  Supersunt  autem 
nonnulla  dubia  circa  superiorem  doctrinam 


explicanda.  Primum  cst,  an  locum  habeat  in 
sola  ignorantia  invincibili.  Videtur  enim  non 
procedere,  quando  ignorantia  vinci  potuit  et 
voluntaria  fuit ;  hsec  enim  ignorantia  non  facit 
actura  omnibus  modis  involuntarium,  sed  po- 
tius  relinquit  talc  voluntarium,  quod  ad  pec- 
candum  mortaliter  snfficit  ;  ergo  relinquet 
etiam  voluntarinm  ad  obligationem  voti  snf- 
ficiens,  juxta  commune  axioma  supra  tracta- 
tum.  Et  confirmatur  maxime,  si  talis  ignoran- 
tia  non  solum  sit  supina,  seu  negligens,  sed 
etiam  sit  affectata;  tunc  enim  voluntas  jgno- 
randi  est  qusedam  virtualis  voluntas  se  obli- 
gandi,  etiamsi  fortasse  decipi  contingat.  Ut, 
verbi  gratia,  qui  promittit  aliquid  Petro  exis- 
timans  esse  Paulum,  non  tamen  sine  hsesita- 
tione  aut  formidine  ,  negligitque  diligentiam 
facere,  sed  absolute  vult  promittere,  videtnr 
convinci  velle  promittere,  etiamsi  talis  condi- 
tio  in  re  ipsa  non  subsistat ;  teneturque  im- 
plere  promissum,  licet  postea  intelligat  se  fuis- 
se  deceptum  circa  existimationem  Petri.  Idem 
ergo  est  in  omni  casu  simili ;  ergo  talis  igno- 
rantia  non  est  contra  substantiam  voti. 

2.  Secundum  dubium. — Secundum  dubium 
est,  esto  supra  dicta  procedant  in  ignorantia 
antecedente,  quse  est  causa  actus  ,  an  locum 
habeant  in  concomitante.  Quse  tunc  esse  dici- 
tur,  quando  aliquis  ita  operatur  ignorans,  ut 
non  sit  minus  operaturus,  etiamsi  non  ignora- 
ret ;  talis  enim  ignorantia  in  prsesenti  mate- 
ria  non  excludit  voluntatem  vovendi,  quia 
fieret  votum,  etiamsi  hujusmodi  ignorantia 
non  adesset;  ergo  non  repugnat  valori  voti. 

3.  Tertium  dubium.  —  Tertia  difficultas  est 
de  ignorantia  privationis  ;  quamvis  enim  prse- 
dicta  locurn  habeant,  quando  intercedit  error 
contrarius  intentioni  et  vohmtati  voventis  , 
quando  vero  solum  intervenit  mera  privatio 
scientise  alicujus  rei  promissae,  tunc  illa  non 
videtur  causare  positive  involuntarium,  sed 
solum  excludere  voluntatem  directam  et  ex- 
plicitam  talis  conditionis ;  cum  quo  stat,  ut 
talis  conditio  sit  implicite  volita  in  alio  objec- 
to,  in  quo  involvitur,  nam  ab  illo  non  exclu- 
ditur  propter  solam  ignorantiam.  Ut,  verbi 
gratia,  qui  vult  vovere  ingredi  religionem 
Carthusianorum  ,  ignorans  an  in  illa  sit  usus 
carnium  absque  ullo  errore,  si  absolute  voveat 
religionem  illam,  videtur  votum  validum  es- 
se,  quia  qui  absolute  vult  aliquid  sine  exctmi- 
ne  vel  scientia,  an  habeat  hanc  vel  illam  con- 
ditionem,  censetur  simpliciter  velle  illud,  cu- 
juscumque  conditionis  sit. 

4.  Primum  solvitur.  —  Ad  primum  respon- 


798  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

deo  imprimis,  quando  ignorantia  talis  est,  ut 
sit  causa  et  ratio  emittendi  votum,  et  alio- 
quin  est  de  re  substantiali,  parum  referre  ad 
rationem  voti,  quod  talis  ignorantia  sit  volun- 
taria  indirecte  per  negligentiam  repellendi 
illam,  quamvis  id  fieri  potuerit.  Ratio  sumi 
potest  ex  dictis  capite  octavo,  quia  ad  votum 
non  sufficit  voluntarium  in  causa,  vel  inter- 
pretativum  ;  voluntarium  autem  ex  hac  igno- 
rantia  est  solum  interpretativum  in  causa ; 
ergo.  Probatur  minor,  quia  conditio  ignorata 
non  est  in  se  volita  ;  ergo  ad  summum  potest 
censeri  intenta  interpretativo  modo,  et  in  cau- 
sa,  scilicet  in  ipsa  ignorantia ;  at  illa  conditio 
substantialis  est,  ut  supponimus;  ergo  sub- 
stantia  voti  hoc  tantum  modo  erit  voluntaria, 
quod  non  est  sufficiens.  Alia  ratio  insinuata 
est  supra  in  capite  quarto,  quia  quod  ignoran- 
tia  sit  illo  modo  voluntaria,  et  quod  liomo 
possit  vel  non  possit  illam  vincere,  potest  qui- 
dem  referre  ut  actus  censeatur  prudenter  vel 
impi  udenter  factus,  et  consequenter  ut  sit  vel 
non  sit  peccaminosus ;  nibil  tamen  refert  ut 
sit  vel  non  sit  validus  ad  obligationem  indu- 
cendam.  Quia  boc  solum  pendet(ut  ita  di- 
cam  )  ex  facto,  id  est,  ex  eo  quod  aliquis  ha- 
beat  vel  non  liabeat  voluutatem  se  obligandi ; 
quam  non  magis  habet,  qui  in  eo  casu  pru- 
denter  operatur  post  diligentiam  adhibitam, 
quam  qui  temere  et  imprudenter;  imo  ex  alio 
capite  videtur  in  hoc  esse  minor  voluntas, 
quia  minor  est  deliberatio.  Accedit  tertio,  quod 
in  ordine  ad  peccatum  vitandum  tenetur  quis 
diligentiam  adhibere  ,  ut  ignorantiam  prius 
expellat ;  et  ideo  si  sit  negligens ,  censetur 
illa  ignorantia  proprie  voluntaria,  licet  indi- 
recte.  In  ordine  autem  ad  votum  emittendum, 
et  ut  quis  obligatus  maneat  ad  ea  quae  non 
novit,  non  tenetur  quis  adeo  diligenter  exa- 
minare  omnes  conditiones ,  quas  simplici  mo- 
do  existimat  inesse  rei  promissa: ;  nulla  enim 
lege  de  tali  obligatione  constat :  et  ideo  talis 
ignorantia  non  tam  est  voiuntaria  seu  volita, 
qnam  permissa  ;  et  ideo  non  sufficit  ut  votum 
censeatur  voluntarium,  etiam  quoad  conditio- 
nem  ignoratam .  Contra  hoc  autem  videntur 
opinari  Innocentius  et  alii  in  cap.  Budum,  de 
Convers.  conjug.,  et  capit.  Cum  dilectus ,  de 
lis  quee  vi.  Sed  illi  videntur  loqui  de  voto  so- 
lemni,  de  quo  fortasse  est  alia  ratio,  ut  suo 
loco  videbimus.  Et  iii  libro  quarto  iterum  oc- 
curret  doctrina  illa  Cauonistarum. 

5.  Atque  haec  quidem  clara  videntur,  quan- 
do  ignorantia  tantum  est  indirecte  voluntaria; 
quando  vero  est  directe  volita  (quod  in  confir- 


ET  HONESTATE  VOTI. 

matione  attingebatur)  ,  examinanda  diligen- 
tius  est  voluntas  operantis,  quia  heec  ignoran- 
tia  nou  ita  necessario  excludit  voluntatem 
directam  conditionis  ignoratae,  sicut  prior, 
quia  non  ita  excludit  directam  cognitio- 
nem  illius.  Nam  qui  directe  vult  ignorare 
aliquid  ,  jam  directe  cogitat  de  illo  quod 
ignorare  vult ,  seu  quod  non  vult  exami- 
nare  an  ita  sit  ;  ideoque  etiam  potest  di- 
recte  velle  se  ad  id  obligare,  saltem  ex  hypo- 
thesi,  si  fortasse  ipse  decipiatur;  et  ideo  cum 
tali  ignorantiee  modo  potest  sine  dubio  esse 
voti  obligatio.  Tamen  in  eo  casu,  si  recte  at- 
tendamus,  talis  ignorantia  non  est  causa  vo- 
vendi ;  nam  potius  e  contrario  ideo  homo  sic 
affectus  non  curat  rem  examinare  ad  tollen- 
dam  ignorantiam ,  quia  habet  voluntatem  se 
obligandi  cum  quacumque  conditione  ,  nec 
etiam  omnino  occultat  objectum  ,  ut4  declara- 
tum  est.  Adverterc  autem  oportet,  quod,  licet 
cum  illa  ignorantia,  sic  explicata  possit  esse 
preedicta  voluntas  vovendi,  non  propterea  ne- 
cessarium  est  ut,  quoties  ignorantia  est  affec- 
tata,  voluntas  voventis  sit  absolute  et  omnibus 
modis  se  obligaudi,  quia  etiam  potest  illa  vo- 
luntas  ignorandi  seu  non  examinandi  rem  , 
oriri  ex  aliquo  timore  humano,  vel  alio  simili 
respectu  ;  et  ita  potest  nihilominus,  qui  vovet, 
non  habere  intentionem  se  obligandi ,  nisi 
juxta  exigentiam  materiee  sub  tali  vel  tali 
conditione  propositae ;  et  ideo  in  hujusmodi 
casu  diligenter  examinanda  est  voluntas  vo- 
ventis,  nam  inde  res  tota  pendet. 

6.  Ad  secundam.  —  Quid  sit  ignorantia  con- 
comitans.  —  Eadem  ferc  responsio  est  ad  se- 
eundam  dubitationem,  nam  ignorantia  conco- 
mitans  ut  sic  non  est  causa  actus  ;  et  ideo  non 
comprebenditur  sub  ea  ignorantia ,  de  qua  in 
preesenti  sermo  est.  Advertere  igitur  oportet, 
ignorantiam  tunc  dici  concomitantem,  quando 
homo  est  ita  dispositus  quod,  licet  talem  igno- 
rantiam  non  haberet ,  idem  esset  operaturus. 
Heec  autem  dispositio  intelligi  potest ,  vel  ha- 
bitualis  tantum,  vel  actualis ;  et  habituaiem 
voco  illam,  quee  non  est  per  actuale  proposi- 
tum,  vel  desiderium  voiuntatis,  etiamsi  habi- 
tualis  dispositio  ex  actibus  proxime  preeceden- 
tibus  relicta  fuerit ;  quam  alii  fortasse  virtua- 
lem  vocabunt ;  in  preesenti  vero  melius  dicitur 
habitualis ,  quia  (ut  supponimus)  neque  actu 
existit  in  se,  ueque  in  aliquo  alio  actu,  qui  in 
virtute  ejus  operetur,  ut  supponimus.  Heec  igi- 
tur  dispositio  habitualis  parum  refert  ad  effec- 
tus  morales  ,  quamdiu  in  actum  non  prodit ; 
imo  vix  potest  de  illa  ferri  humanum  judi- 


CAP.  XII.  DE  IGNORANTIA  1MPEDIENTE  VALOREM  VOTI  ALIQUOT  DUBIA. 


799 


cium.  Quis  enim,  pra?ter  Deum,  scit  quid  esset 
voliturus  homo,  si  hoc  vel  illud  cousiderasset, 
aut  quod  propositum  cirea  hoc  objectum  con- 
ditionatum  esset  habiturus,  si  menti  occurris- 
set  ?  Utrumque  enim  pendet  ex  hbera  volun- 
tate,  quae  indifferens  est,  atque  adeo  incerta, 
quamdiu  non  prodit  in  actum.  Neque  satis  est 
quod  tempore  proxime  praecedente  tale  propo- 
situm  habuerit  aliquis,  nam  potest  et  solet  fa- 
cile  mutari.  Unde  hoc  modo  solum  potest  dici 
ignorantia  concomitans  sccundum  humanam 
coujecturam  ;  in  praesenti  autem  materia,  ta  • 
lis  conjectura  non  obstat  quomiuus  talis  igno- 
rantia  aeque  impediat  valorem  voti ,  ac  quae- 
libet  alia,  quia  homo  non  obligatur  per  hoc 
quod  facturus  esset,  si  boc  vei  illud  ei  acci- 
disset,  sed  per  hoc  quod  actu  facit,  vel  fecit. 

7.  Alius  modus  ignorantice  concomitantis  in 
ordine  ad  voluntatem  actualem.  —  Alio  ergo 
modo  dicitur  ignorantia  concomitans  compa- 
rata  ad  preesentem  voluntatem  actualern,  qua 
aliquis  declarat  mentem  suam,  ut  bene  in  si- 
mili  significavit  Tiraq. ,  tractat.  Cessante  cau- 
sa,  limit.  1,  num.  decimo  nono,  dum  in  fine 
similis  limitationis  ait :  Quomodo  autem  id  co- 
gnoscatur,  an  alias  scilicet  fuisset  necne  factu- 
rus,  nonvideo,  nisi  ex  verbis  legis,  statuti  aut 
concessionis  id  deprehendi  possit.  Ita  ergo  in 
prsesenti  dicimus,  hoc  voluntarium  concomi- 
tans  deprehendi  non  posse,  nisi  ex  intentione 
et  verbis  voventis ;  ex  illis  tamen  posse,  et  de- 
claratur  exemplo.  Nam  si  aliquis  occidat  Pe- 
trum  inimicum,  ignorans  quidem  esse  illum, 
et  existimans  esse  cervum,  actu  vero  deside- 
rans  ibi  adesse  inimicum,  cum  proposito  oc- 
cidendi  illum  si  ipse  esset,  tunc  iguorantia  di- 
ci  potest  actualiter  concomitans;  talis  ergo 
potest  etiam  in  voto  emittendo  intervenire,  et 
tunc  nihil  obstare  potest  quominus  votum  va- 
lidum  sit,  quia  ignorantia  tunc  neque  est  cau- 
sa  talis  voti,  neque  excludit  sufficientem  vo- 
luntatem  se  obligandi  ad  talem  materiam,  ut 
affectam  tali  proprietate,  quia  licet  ignoretur 
absolute,  sub  conditione  apprehenditur.  Ut  si 
quis  voveat  peregrinationem  Hierosolymita- 
nam,  existimans  non  fieri  per  mare,  habens 
tamen  actu  voluntatem  non  minus  vovendi 
illam,  etiamsi  per  mare  fieret,  sufficientem 
habet  intentionem  se  obligandi  ad  talem  pere- 
grinationem  absolute  et  simpliciter,  sive  per 
mare  fiat,  sive  non,  quamvis  privalo  errore 
existimet  absque  navigatione  fieri. 

8.  Ad  tertiam. —  Ad  ultimam  difficultatem, 
concedo  assertionem  positam  maxime  proce- 
dere,  quando  ignorantia  est  positiva  per  judi- 


cium  et  cxistimationem  demateria  voti,  quod, 
scilicet,  sit  affecta  proprietatibus  quas  revera 
non  habet.  Tunc  enim  talis  materia  ut  affecta 
talibus  conditionibus  est,  quae  movet,  et  ad 
quarn  positive  fertur  voluntas ;  ideoque  magis 
causat  involuntarium,  cum  errantis  nulla  vo- 
luntas  sit,  ut  dicitur  in  L.  Cwm  testamentum, 
ff.  de  Juris  et  facti  ignorantia.  At  vero  quan- 
do  ignorantia  est  pure  privativa,  judicium, 
seu  existimatio  positiva  mentis  proponit  ali- 
quid  in  materia  voti,  quodin  re  verum  est,  et 
ibi  sistit,  et  prsescindit  ab  aliis  quae  non  negat, 
quamvis  ea  non  proponat,  uam  propterea  non 
est  ignorantia  positiva,  quia  abstrahentium 
non  est  mendacium.  Unde  fit  ut  objectum  sic 
propositum  non  moveat  voluntatem  secundum 
id  quod  per  ignorantiam  occultatur ;  et  ideo 
talis  ignorantia  non  ita  causat  involuntarium. 
Potest  autem  illud  causare  tanquam  removens 
prohibens,  nam  illud  quod  per  talem  ignoran- 
tiam  occultatur  in  objecto,  sicut  non  trahit 
voluntatem,  ita  nec  retardat  illam ;  et  ex  hac 
parte  contingere  potest  ut  talis  ignorautia 
causet  involuntarium,  quia  si  talis  conditio 
fuisset  proposita,  et  non  occultata,  retardaret 
hominem  a  vovendo.  Et  hunc  etiam  involun- 
tarii  modum  aliqui  putant  sufficere,  ut  valor 
voti  inipediatur,  maxime  quando  talis  con- 
ditio  callide  occultatur,  ne  voventem  retar- 
det. 

9.  Regula  generalis  in  hac  materia. —  Ve- 
rumtamen  hoc  oportet  sano  modo  intelligere ; 
nam,  utdicebam  de  ignorantia  concomitante, 
nemo  obligatur  vel  desinit  obligari  propter  ea 
quae  factnrus  esset,  si  hoc  vei  iliud  accideret, 
sed  per  ea  quae  facit;  in  eo  autem  casu  talis 
homo  absolute  vovet ;  quod  autem  non  esset 
emissurus  votum,  si  hoc  vel  illud  scivisset,  ac- 
tu  nihil  ponit  vel  causat  in  ipso ;  ergo  non 
potest  hic  et  nunc  impedire  obligationem  quae 
ex  voto  secundum  se  nascitur.  Eo  vel  maxime 
quod  (ut  etiam  dicebam)  illa  conditionalis  ho- 
minibus  incerta  est,  unde  non  potest  nisi  di- 
vinando  et  conjectando  affirmari;  valor  au- 
tem  voti  non  debet  pendere  ex  conjecturis 
adeo  incertis.  Quare  potius  videtur  pro  regula 
statuendum,  in  eo  casu  vaiidum  esse  votum, 
et  illam  conditionem,  occultatam  per  ignoran- 
tiam,  implicite  volitam  esse  in  objecto  propo- 
sito,  a  quo  non  fuit  exciusa.  Atque  ita  sentit 
Cajetanus,  in  Summa,  verb.  Votorum  emissio, 
etc,  in  fine;  Soto  supra,  q.  2,  art.  1,  ad  3, 
verb.  Exhis;  Ludov.  Lop.,  1  part.,  cap.  43, 
in  fine  ;  Vaien.,  disput.  6,  q.  6,  punct.  -4,  in 
fine. 


800  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

40.  Duplex  limitatio  ad  pra^cedentem  regu- 
lam.  —  Hsec  tamen  regula  dnpliciter  limitan- 
da  est.  Primo,  nisi  talis  homo,  dum  vovet,  per 
expressam  voluntatem  limitet  suam  intentio- 
nem  ad  objectum  sibi  propositum,  ut  sic,  vel 
expresse  addat  conditionem,  nisi  tale  votum 
habuerit  plures  difficultates  quam  sibi  propo 
nantur,  nam  per  talem  intentionem  manifeste 
fithujusmodi  votuminvoluntarium.  Quiatuuc 
voluntas  est  conditionalis,  etconditio  subsistit. 
Secus  vero  est,  quando,  licet  difficultas  vel  con- 
ditio  lateat,  in  intentioue  non  concipitur,  sed 
absolute  fertur  intentio  ad  objectum,utde  facto 
proponitur;  nec  satis  est  dicere  quod  si  diffi- 
cultas  illa  tunc  cognosceretur,  homo  non  vo- 
veret,  neque  illud  objectum  vellet.  Hsecenim 
condilionalis  est  de  futuro,  non  de  prsesenti; 
et  ideo  non  mutat  preesentem  voluntatem,  sed 
absolutam  illam  relinquit,  ut  sa?pe  dictum 
est.  Secundo,  nisi  ex  materia  proposita  et  mo- 
da  proponendi  moraliter  constet  taciturnita- 
tem  hujusmodi  conditionis,  seu  proprietatis 
materise  eequivalere  negationi,  et  conceptum, 
qui  inde  formatur,  non  solum  esse  prgecisi- 
vum,  sed  etiam  exclusivum;  tunc  enim  igno- 
rantia  jam  non  est  mere  negativa,  sed  vim 
habet  moralis  deceptionis.  Quando  autem  de 
tali  ignorantia  hoc  modo  judicandum  sit,  pru- 
dentis  arbitrio  relmquendum  est,  multumque 
pendet  ex  deliberatione  et  fntentione  ipsius 
voventis. 

GAPUT  XIII 

UTRUM  PRjETER  DELIBERATAM  VOLUNTATEM  SE 
OBLIGANDI  DEO,  NEGESSARIA  SIT  PROMISSIO  QU.E 
3IT  ACTUS  INTELLECTUS  IN  QUO  VOTI  SUBSTAN- 
TIA   CONSISTAT? 

4 .  Diximus  de  actibus  intellectus  necessa- 
riis  ad  voluntatem  vovendi,  et  ordine  naturse 
antecedentibus  illam ;  nunc  superest  expli- 
candum  an  sit  in  intellectu  aliquis  actus  sub- 
sequens  prsedictam  voluntatem,  in  quo  sub- 
stantia  vel  (ut  ita  dicam)  entitas  ipsius  voti 
consistat.  Ut  autem  sensus  et  quaestionis  ratio 
intelligatur,  suppono  imprimis  votum  forma- 
liter  consistere  in  promissione  facta  Deo  ;  ita 
ut  interius  in  anima  actus  vovendi  et  actus 
promittendi  idem  omnino  sint.  In  hoc  conve- 
niunt  omnes  Doctores,  et  supra  cap.  4  et  2 
probatum  est.  Patetque  ex  illo  Deut.  23  :  Cum 
votum  vozeris  Domino  Deo  tuo,  non  tardabis 
reddere;et  infra  :  Facies  sicut  promisisti ;  ubi 
verbum  vovendi  per  verbura  promittendi  ex- 


ET  IIONESTATE  VOTI. 
plicatur.  Sicut  etiam  fit  Eccles.  5,  dum  dici- 
tur  :  Si  quid  vovisti  Deo,  ne  moreris  reddere, 
displicet  enim  illi  infidelis  et  stulta  promissio  ; 
et  infra  :  Melius  est  non  vovere,  quam  post  to- 
tum  promissa  non  reddere ;  ubi  ea,  quse  sub 
votum  cadunt,  promissa  dicuntur;  ipsum  er- 
go  votum  promissio  est.  Et  eodem  modo  lo- 
quuntur  Patres,  Isidor.,  lib.  2  Synonym.,  et 
habetur  cap.  In  malis,  22,  q.  & ;  et  August., 
Epist.  45  :Jam  vovisti,  jam  te  astrinxisti,  te- 
netur  apud  Deum  sponsio  tua.  Deindein  votis, 
quse  ore  fiunt,  nihil  est  ore  vovere,  nisi  ore 
promittere  ;  ergo  similiter  in  mente,  nam  per 
votum  explicamus  quod  in  mente  geritur. 
Preeterea  fractio  voti  infidelitas  quaedam  est 
apud  Deum ;  infidelitas  autem  moralis  promis- 
sioni  contraria  est ;  ergo  votum  est  promis- 
sio.  Tota  ratio  constat  ex  allegatis  verbis  Sa- 
pientis  :  Displicet  enim  illi  infidelis  et  stulta 
promissio  ;  et  ex  illis  4  Timoth.  5  :  Halentes 
damnationem,  quia  primam  fidem  irritam  fe- 
cerunt,  id  est,  prius  votum,  ut  Clemens  expo- 
suit,  lib.  3  Constit.,  cap.  4,  dicens  :  Rationem 
Deo  reddet,  non  quia  itcrwu  nupsit,  sed  quia 
promissionem  non  servavit.  Illa  ergo  fides  est 
promissio,  eademque  est  votum ;  et  illam.  ex- 
positionem  secuti  sunt  Pontifices,  Concilia  et 
Patres,  ut  infra  tractando  de  Transgressione 
voti  videbimus.  Denique  inter  homines  expro- 
missione  seu  pollicitalione  nascitur  proxime 
obligatio;  ergo  et  in  ordine  ad  Deum;  sed 
ille  actus  spontaneus,  per  quem  homo  se  obli- 
gat  Deo,  est  votum ;  ergo  votum  idem  est 
quod  promissio.  De  hoc  ergo  puucto  non  est 
controversia,  sed  de  ipsa  promissione,  a  qua 
potentia  fiat,  et  quis  actusin  ea  sit. 

2.  Ratio  dubitandi  in  actibus  voluntatis.  — 
Hinc  ergo  intelligitur  ratio  dubitandi.  Nam 
quod  non  sit  voluntatis  actus,  patet,  quia  non 
est  propositum  faciendi  quod  promissum,  vel 
promittendum  est,  quia  ille  actus  non  inducit 
obligationem,  imo  neque  est  simpliciter  ne- 
cessarius  ad  illam,  ut  ostensum  est.  Neque  est 
voluntas  vovendi  aut  promittendi,  tum  quia 
talis  actus  habet  pro  objecto  ipsam  promissio- 
nem  ,  et  votum  non  habet  pro  objecto  se 
ipsum  ,  quia  repugnat  primum  objectum  ali- 
cujus  actus  voluntatis  esse  ipsummet  actum, 
utostenditD.  Thomas  4.  2,  q,  4,  artic.  4,  ad2; 
tum  quia  promissio  et  votum  est  effectus  illiiis 
vohmtatis,  atque  adeo  posterius  illa;  est  ergo 
aliquis  actus  distinctus  ab  illa.  At  vero  post 
actum  illum_,  quo  homo  vult  promittere  Deo, 
non  potest  intelligi  alius  actus  ipsiusmet  vo- 
luntatis,  qui  ad  votum  pertineat,  quia  post  il 


CAP.  XIII.  UTRUM  PR.-ETER  VOLUNTATEM  SE  OBLIGANDl  REQUIRATUR,  ETC. 


801 


lura  actum  niliil  supcrest  volendura.  sed  fa- 
ciendum  ;  ergo  in  voluntate  non  potest  intel- 
ligi  actus  qui  sit  votum.  Et  declaratur  ex 
modo  communi  loquendi,  nam  volo  promit- 
tere,  et  promitto,  non  significant  idem ;  nec 
qni  dicit,  Volo  promittere,  censetur  promit- 
tere,  donec  dicat,  Promitto ;  ergo  signum  est 
actum  promittendi  esse  distinctum  ab  omni 
voluntatis  actu,  qui  ad  vovendum  vel  promit- 
tendum  intervenit. 

3.  Idem  probatur  in  actibus  intellectus.  — 
Qur>'i  autem  votum  non  possit  esse  actus  intel- 
leotus,  probatur,  quia  nec  est  actus  tempore 
vel  natura  antecedens  voluntatem  se  obli- 
gandi  Deo,  nec  etiam  est  actus  posterior  ;  ergo 
nullus  esse  potest.  Major  evidens  est  ex  dictis, 
quia  ante  voluntatem  vovendi  seu  obligandi 
se  Deo,  non  est  votum;  ergo  nullus  actus  in- 
tellectus  antecedens  dictam  voluntatem  potest 
esse  votum.  Minor  etiam  probatur,  quia  om- 
nis  actus  intellectus,  vel  est  cognitio,  vel  locu- 
tio  ;  neuter  autem  ex  his  actibus  potest  esse  vo- 
tum  :  non  quidem  cognitio,  nam  post  volunta- 
tem  vovendi  aut  se  obligandi  nulla  cognitio 
necessaria  sequitur  in  intellectu,  nisi  cognitio 
quasi  reflexiva ,  qua  cognoscit  bomo  quod  ve- 
lit,  seu  voluerit  se  obligare.  Quee  cognitio  non 
potest  esse  votum  ,  tum  quia  non  est  cognitio 
ad  alterum,  sed  ad  se  ;  tum  etiam  quia  non  est 
actus  practicus,  sed  speculativus,  quo  homo 
alium  actum  suum  cognoscit ,  vel  effectum 
ejus,  voturn  autem  est  actus  practicus ,  ut 
recte  D.  Thomas  dfxit ;  tum  quia  talis  cogni- 
tio  videtur  supponere  votum  ;  nam,  eo  ipso 
quo  vult  se  obligare  Deo,  obligatus  manet, 
nam  illa  voluntas  efficax  est ;  ergo  cum  homo 
cognoscit  illam  voluntatem  in  se,  jam  cognos- 
cit  se  obligatum ;  ergo  jam  supponitur  votum. 
Quoad  alteram  vero  partem  de  locutione,  pro- 
batur  minor,  quia  locutio  interna  ad  Deum 
sola  voluntate  sufficienter  fit,  ut  supra  tract.  4, 
lib.  \,  cap.  4,  dixi;  et  licet  possit  etiam  ab 
homine  fieri  per  conceptus  verborum  ,  ut  ibi- 
dem  cap.  3  declaravi,  haec  locutio  non  est  ne- 
cessaria,  sed  valde  accidentaria  ad  votum  Deo 
faciendum,  et  ad  obligationem  ejus  ;  ergo. 

4.  Prima  sententia.  —  Duee  itaque  in  hac 
re  sunt  opiniones.  Prima  dicit,  promissionem 
ad  Deum,  quse  est  votum,  esse  quemdam  ac  - 
tum  intellectus  posteriorem  voluntati  promit- 
tendi,  ac  se  obligandi,  et  ab  illa  procedentem 
per  modum  cujusdam  impulsus  et  imperii, 
quo  se  homo  ordinat  ad  Deum.  Haec  est  opiuio 
D.  Thomee,  d.  art.  4,  quam  ibi  Cajetan.,  Sot., 
Aragon.  et  alii  moderni  seqmintur  ,  et  omnes 

XIV. 


illi,  qui  oraticnem,  legem,  et  imperium  in  in- 
tellectu  constituunt,  quos  supra,  d.  cap.  3, 
commemoravi.  D.  Thomas  utitur  illa  ratione, 
quia  ordinare,  ad  intelleetum  pertinet ;  per 
votum  autem  ordinat  homo  seipsum,  ut  rem 
quam  vovet,  ad  Deum.  Verumtamen  ad  hanc 
rationem  jam  diximus,  citato  ioco,  cum  Scoto, 
et  cum  ipso  D.  Thoma  aliis  locis,  non  esse 
solius  rationis  ordinare,  sed  etiam  voluntatis. 
Nam  profecto  referre,  ordinare  est ;  voluntas 
autem  refert  actiones  ad  finem,  vel  ad  alte- 
rum;  ut  qui  vult  obedire  alteri,  voluntatem 
suam  voluntati  alterius  subordinat ,  et  qui 
vult  suum  corpus  tradere  alteri,  ut  per  ma- 
trimonium,  suum  corpus  subjicit  potestati  al- 
terius,  quse  est  qusedam  ordinatio.  Sic  ergo 
ex  parte  ordinationis  non  repugnat  votum  esse 
actum  voluntatis.  Aliter  solet  probari  heec 
opinio  ,  quia  votum  est  quasi  lex  privala  , 
quam  homo  sibi  imponit,  ut  ait  D.  Thomas, 
d.  qusest.  88,  art.  40,  quia  sicut  ex  lege  nas- 
citur  publica  obligatio,  ita  ex  voto  privata; 
sed  lex  est  actus  intellectus  ;  ergo  et  votum. 
Verumtamen  et  de  fundamento  hujus  rationis 
est  eadem  controversiai,  prassertim  de  lege 
positiva ,  cui  magis  comparatur  votum.  Et 
praeterea  propositio  illa,  quod  votum  sit  lex 
privata,  metaphorica  quodammodo  est,  ut  in- 
fra  declarabo  ;  ex  metaphorica  autem  locu- 
tione  subsumendo  propriam,  non  potest  esse 
efficax  argumentatio  ,  quia  virtute  fit  in  qua- 
tuor  terminis. 

5.  Secunda  sententia. — Est  ergo  secunda 
sententia,  asserens  votum  mentale  esse  actum 
voluntatis,  quo  voluntas  efficaciter  vult  se  obli- 
gare  Deo  ad  hoc  vel  illud  in  honorem  ipsius 
faciendum.  Hanc  sententiam  tenent  in  4,  dis- 
tinct.  38,  Major,  q.  l,definiens  votum  esse  vo- 
litionem ;  Supplement.  Gabr.,  q.  1,  art.  I,  qui 
bene  rem  disputat.  Insinuat  Scot.,  ibi,  q. 
unic,  verb.  Alia  ratio,  quatenus  dicit  per  ac- 
tum  voluntatis  obligari  aliquem  vovendo, 
quia  per  solam  voluntatem  est  dominus,  et 
transfertdominium,  etc.  Idemsentit  Richard., 
art.  2,  q.  2;  Palac,  disput.  \.  Alii  vero  an- 
tiqui  non  satis  rem  disputant  nec  explicant, 
sempertamen  magis  tribuuntvotum  voluntati 
quam  intellectui,  et  jura  interdum  explicant 
per  propositum  firmum,  id  est,  obligatorium, 
ut  supra  visum  est.  Ipsum  etiam  nomen  vo- 
tum  a  voluutate  deductum  est,  ut  dictum  sitvo- 
tum,  quasi  volitum,  ut  asseruit  Bart.,  in  1. 
Qui  in  aliena,  in  princ,  ff.  de  Acquir.  haered. 
Et  hoc  fortasse  sentiunt  Ganonistse,  quando 
dicunt  ad  votum  sufficere  propositum,  ut  dixi- 

51 


802  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

mus  cap.  1.  Et  plura  ex  illis  adducit  Stunica, 
q.  I,  n.  37  et  sequentibus,  qui  nunc  in  haue, 
nunc  in  aliam  sententiam  inclinat.  Denique 
in  hac  opinione  sunt  omnes  Doctores,  qui  le- 
gem,  imperium,  vel  orationem  in  voluntate 
constituunt,  est  enim  eadem  ratio. 

6.  Sensus  hujus  opinionis  expendilur. — Ut 
autem  fundamentum  hujus  sententiae  intelli- 
gatur,  prius  est  sensus  percipiendus.  Non 
enim  in  proposito  seu  voluntate  faciendi  vel 
non  facter.di  rem  promissam,  votum  ponit, 
sed  in  voluntate  se  obligandi  Deo,  ut  ex  dictis 
constat.  Hic  autem  actus,  Volo  obligari  Deo 
ad  castitatem  servandam,  dupliciter  accipi  po- 
test.  Primo,  tanquam  solum  propositum  de 
futuro,  ita  ut  licet  actus  voluntatis  sit  de  prse- 
senti,  objectum  ejus  tantum  sit  aliquid  facien- 
dum  futuro  tempore,  ut  cum  dico,  Volo  ser- 
vare  prsecepta,  et  similia,  et  in  hoc  sensu 
constat,  talem  actum  voluntatis  non  esse  vo- 
tum  nec  promissionem,  sed  tantum  proposi- 
tum  vovendi  vel  promittendi.  Unde  si  quis 
dicat,  Volo  promittere,  in  eodem  sensu  de  fu- 
turo,  non  promittit,  nec  illa  verba  sequivalent 
huic  verbo,  Promitto.  Alio  vero  modo  potest 
intelligi  actus  voluntatis  se  obligandi  effieaci- 
ter  et  ex  tunc,  seu  ex  vi  talis  actus,  ita  ut 
idem  sit,  Volo  obligari,  quod,  Volo  mauere 
obligatus,  seu,  Volo  ut  ex  nunc  in  me  oria- 
tur  vinculum  et  obligatio.  De  hoc  ergo  actu 
intelligit  hsec  opinio  esse  votum,  nec  depen- 
dere  in  esse  voti  ab  aliquo  subsequenti  actu 
intellectus. 

7.  In  quo  actu  voluniatis  consistat  votum. 
— Sic  ergo  explicata  hsec  opinio  mihi  videtur 
vera.  Et  fundatur  primo,  quia  illa  voluntas 
per  se  ipsam  statim  inducit  spontaneam  obli- 
gationem  in  ordine  ad  Deum,  et  voluntarie 
assumptam ;  ergo  est  votum.  Consequentia 
patet  ex  proprio  effectu  voti  supra  declarato. 
Antecedens  autem  probatur,  quiaille  effectus 
obligandi  se  est  in  hominis  potestate,  et  illa 
voluntas  est  absoluta  et  efficax,  et  pro  statim 
(ut  sic  me  explicem);  ergo  quantum  est  ex 
parte  illius  et  ex  parte  hominis,  statim  etiam 
per  se  ipsam  inducit  obligationem.  Neque 
vero  ex  parte  ejus  cui  fit  talis  obligatio,  ali- 
quid  amplius  necessarium  est,  quia  in  his 
obligationibus  maxime  requiri  solet,  ex  parte 
ejus  cui  fiunt,  acceptatio  at  vero  cum  obliga- 
tio  hsec  sit  ad  Deum,  qui  intuetur  cor,  et  vi- 
det  talem  voluntatis  determinationem,  si  sit 
de  materia  capaci,  statim  potest  acceptari; 
ergo  etiam  ex  parte  creditoris  nihil  aliud  re 
quiritur  ad  talem  obligationem:  Dices :  licet 


ET  HONESTATE  VOTI. 
ex  parte  illius  voluntatijs  statim  et  efficaciter 
sequaturobligatio,  non  tamen  immediate,  sed 
mediante  facultate  ad  illam  faciendam  apta, 
quse  est  intellectus,  sicut  ex  hoc  actu  efficaci, 
Volo  moveri,  statim  seqnitur  motus,  non  ta- 
men  immediate,  sed  per  motivam  potentiam. 

8.  Contra  hoc  vero  insto,  declarando  aliud 
fundamentum  hujus  sententise,  quia  post  il 
lum  voluntatis  actum  nullus  potest  intelligi 
in  intellectu,  qui  necessarius  sit,  nec  per  se 
conferat  ad  efficiendam  obligationem  apud 
Deum  ;  ergo  sola  voluntas  est,  quee  et  effica- 
citer  et  immediate  illam  inducit.  Consequen- 
tia  est  clara.  Et  antecedens  probatur,  quia 
post  illam  voluntatem  proxime  sequi  potest 
in  intellectu  cognitio  quasi  experimentalis, 
qua  homo  quasi  intuetur  et  experitur  in  se 
talem  actum  voluntatis,  quse  cognitio  ut  sic 
non  est  ad  Deum,  nec  aliquid  ordinat  ad  ip- 
sum  ,  et  ideo  non  potest  esse  votum,  ut  supra 
argumentabar.  Deinde  intelligi  judieium  po- 
test,  quo  homo  judicat  se  ex  vi  illius  volun- 
tatis  esse  obligatum  Deo;  et  hoc  judicium 
multo  minus  potest  esse  votum,  tum  ob  eam- 
dem  rationem,  tum  quia  supponit  effectum 
voti  et  consequenter  votum ,  tum  quia  quo- 
tidie  ferre  possumus  illud  judicium  iterum 
atque  iterum,  et  non  propterea  iteratur  vo- 
tum.  Hi  ergo  actus  cognoscendi,  licet  neces- 
sarii  sint  ad  implendum  postea  votum,  non 
tamen  ad  faciendum  illud:  prseter  illos  au- 
tem  nullus  alius  actus  cognoscendi  per  se 
conjungitur  illi  voluntati,  nec  intelligi  potest 
ad  quid  sit,  vel  quis  aut  qualis  sit. 

9.  Prseter  cognitionem  autem  potest  esse  in 
mente  locutio  ;  haec  autem  in  prsesenti  mate- 
ria  non  potest  esse  necessaria  ad  voti  existen- 
tiam  et  obligationem,  et  maxime  loquendo  de 
locutione,  quse  sit  actus  intellectus ;  nam  obli- 
gatio  voti  est  ad  Deum,  quinullaindiget  locu- 
tione  hominis,  ut  videat  voluntatem  se  obli- 
gandi  ipsi  Deo  ;  ad  quid  ergo  est  talis  locutio 
necessaria  ?  Deinde  hsec  locutio  ad  Deum,  si 
sit  pure  spiritualis,  per  voluntatem  fit,  ut  in 
tractatu  de  Oratione  ostensum  est;  ergo  etiam 
ex  hacpartenon  est  necessarius  actus  intellec- 
tus.  Et  prseterea  cum  talis  locutio  ad  Deum 
non  sit  nisi  ordinatio  qusedam  proprii  ac- 
tus,  quasi  per  voluntariam  prsesentationem 
talis  actus  in  conspectu  Dei,  hsec  ordinatio 
quasi  in  actu  exercito  includitur  in  voiun- 
tate  se  obligandi  Deo.  Nam  illa  voluntas  ad 
ad  Deum  voluntarie  ordinatur  intime,  et 
per  seipsam,  et  qui  illam  habet,  optime  novit 
non  ordinare  obligationem  suam  ad  ignoran- 


CAP.  XIH.  UTRUM  PR.ETER  VOLUNTATEM  SE  OBLlf.ANDI  REQITRATUR,  ETC. 


803 


tem  illam,  sed  ad  eum  qui  optime  novit  illam, 
et  acceptat,  et  exigit ;  ergo  ex  liac  parte  in  illo 
actu  includitur  sufficiens  ordinatio.  Quod  si 
addatur  expressus  actus  voluntatis  quo  velit 
illam  suam  voluntatem  et  obligationem  Deo 
offerre  et  pra?sentare.  erit  ad  majorem  fer 
vorem  (ut  ita  dicam)  ipsius  voventis,  non  de 
necessitate  voti ;  quamvis  etiam  illa  major 
expressio  ad  voluntatem  pertineat,  ut  dixi. 

10.  Denique  si  addatur  locutio  mentalis  per 
concoptus  verborum  sensibilium,  illa  magis 
extrinseca  est  ad  rationem  voti  respectu  Dei, 
tum  quia  non  est  necessaria  ut  obligatio  acce- 
pietur  a  Deo,  ut  ostensum  est ;  tum  etiam  quia 
illa  jam  supponit  totum  id  quod  ex  parte  bo- 
minis  est  necessarium  ad  obligationem.  Quod 
per  comparationem  ad  promissionem,  quse  fit 
homini,  magis  innotescet,  nam  inter  bomi- 
nes,  ad  effectum  promissionis,  prseter  effi- 
cacem  voluntatem  obligandi  se  alteri,  requi- 
ri  possunt  verba  aut  signa,  quibus  alteri  con- 
stet  illa  voluntas,ut  possit  alius  obligationem 
acceptare ;  at  in  ordine  ad  Deum  non  sunt  ne- 
cessaria  talia  signa,  etiam  intellectualia,  sed 
voluntas  ipsa  se  suosque  actus  ordinans  suffi- 
cit;  ergo. 

11.  Solum  consensum  voluntatis  per/icere 
matrimonium. — Unde  etiam  sumipotest  argu- 
mentum,quia  in  promissione  quse  fit  homini, 
quidquid  post  consensum  voluntatis  requiri- 
tur  ad  firmitatem  promissionis,  vel  cujuscum- 
que  alterius  contractus,  est  tautum  in  ratione 
signi,  ut  alteri  inuotescat  consensus  promit- 
tentis  vel  donantis.  Unde  inter  homines  baec 
verba:  Promitto  tibi  hanc  rem,  nihil  aliud 
significant,  nisi,  voluntate  mea  me  tibi  obligo 
ad  rem  hanc  tibi  donandam.  Unde  verbis  illis 
nihil  respondet  in  mente  promittentis,  nisi 
voluntas  se  obligandi,  et  in  intellectu  conce- 
ptus  eorumdem  verborum,  quibus  dirigitur 
lingua  ad  illa  verba  proferenda,  nec  intelligi 
potest  in  intellectu  alius  actus  illis  verbis  res- 
pondens.  Idemque  est  in  qualibet  donatione. 
Et  in  matrimonio,  verba  illa,  quibus  perfici- 
tur  Sacramentum  :  Accipio  te  in  meam,  megue 
tibi  trado,  aut  similia,  licet  per  intellectum 
dictentur,  immediate  indicant  consensum  vo- 
luntatis  in  traditionem  sui  eorporis,  vel  in  ac- 
ceptationem  alterius.  Et  ideo  solent  dicere 
jura  solum  mutuum  consensum  dandi  et  ac- 
ceptandi  invicem  corpora,  perficere  matrimo- 
nium,  ut  loquitur  Alexander  III,  in  cap.  Cum 
locum,  de  Sponsalibus,  et  Nicol.  Papa,  in  cap. 
Sufficiat,  28,  q.  2,  quia  nimirum,  licet  verba 
necessaria  sint,  solum  requiruntur  ut  signa 


consensus  ipse  autem  consensus  voluntatis 
est  propria  et  per  se  causa  vinculi  et  obligatio- 
nis.  At  in  promissione  ad  Deum  nonsunt  neces- 
saria  signa,  per  se  loquendo,  scd  voluntas  ipsa 
per  se  innotescit  Deo;  et  eo  ipso  quod  est  de 
obligatione  illi  efficaciter  facienda,  ordinatur 
ad  ipsum,  et  si  est  recta,  et  conformis  volun- 
tati  ejus,  acccptatur  ab  ipso  ;  ergo  illa  per  se 
sufficit  ad  votum.  Dico  autemper  se,  quia  in- 
terdum  ex  statuto  Ecclesia:  vel  ex  intentione 
voventis,  potest  requiri  exterior  promissio, 
etiam  pubbca,  ut  votum  coram  Deo  valeat; 
sed  illud  et  aceidentarium  est,  et  tunc  etiam 
illa  extenor  significatio  est  quasi  conditio  ne- 
cessaria  ad  valorem  consensus :  substantia  au- 
tem  voti,  quatenus  in  anima  est,  in  consensu 
consistit. 

12.  Dicere  vero  potest  aliquis,  prseter  vo- 
luntatem  se  obligandi,  et  locutionem  menta- 
lem,  intervenire  actum  imperii,  quo  sibi  ho- 
mo  imperat  talem  obligationem,  et  illum  esse 
actum  intellectus,  et  privatam  legem  quam 
sibi  homo  imponit,  et  in  illo  consistere  votum, 
licet  non  vocetur  imperium,  sed  promissio, 
quia  non  est  ordinatio  a  superiore  proveniens 
in  subditum,  sed  est  ordinatio  qua  ipse  subdi- 
tus  se  ordinat  ad  superiorem.  Sed  contra  hoc 
dici  possent  multa  de  imperio,  quia  revera 
preeter  judicium  non  potest  esse  ni.si  locutio, 
ut  in  1.  2  latius  dicitur.  Hic  tamen  est  pecu- 
liaris  ratio  non  admittendi  talem  actum  spe- 
cialem,  quia  imperium  proprium  cadit  in  ac- 
tum  humanum  qui  imperatur ;  hic  autem  uul- 
lum  tale  esse  potest.  Nam  practicum  judicium 
quod  antecedit  voluntatem  se  obhgandi  Deo, 
esto  vocetur  imperium,  non  est  votum,  ut  jam 
ostensum  est,  quia  ex  illo  non  nascitur  pro- 
pria  obligatio;  imo  potest  non  sequi/quia  po- 
test  voluutas  non  obedire.  Post  illam  autem 
voluntatem  non  superest  actus  humanus  im- 
perandus,  nisi  forte  executio  actus  promissi 
per  votum,  quod  imperium  cst,  et  effectus 
voti,  non  votum,  et  effectus  vohmtarius,  qui 
potest  non  imperari  frangendo  votum.  Nec 
potest  fingi  imperium  se  obligandi,  nam  se 
obligare  prsecise  sumptum,  ut  esS  aliquid  dis- 
tinctum  ab  actu  vohmtario  per  quemcausatur, 
non  est  actus  imperatus,  sedestvinculum,  seu 
effectus  moralis  relictus  ex  voluntate  se  obli- 
gandi ;  ergo  circa  illud  vinculum  ut  sic  non 
potest  immediate  versari  aliud  imperium, 
prseter  voluntatem  se  obligandi.  Dicunt  aliqui, 
imperium  illud  esse  de  acceptanda  obligatione 
voti,  quse  acceptatio  actus  humanus  est.  Sed 
non   recte,  quia  qui  vovet,  vel  non  acceptat 


804  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

obhgationem,  sed  facit,  Deus  autem  est  qui 
acceptat ;  vel  non  aliter  homo  acceptat  illam, 
quam  faciendo  et  volendo  illam;  acceptatio 
ergo  obligationis  non  est  aliquid  prreter  vo- 
luntatem  se  obligandi;  at  imperium  hujus 
voluntatis  non  est  votum,  ut  ostensum  est, 
quia  antecedit  illam  ;  ergo  nullum  imperium 
ab  illa  voluntate  distinctum  potest  esse  votum. 
1 3.  Quomodo  votum  dicatur  lex  particularis. 
—  Dupliciter  oriri  potest  obligatio  ex  actione 
aliqua.  —  Obligatio  ex  facto  non  ex  intellectu, 
sed  ex  voluntate  oriri.  —  Neque  obstat  quod 
votum  dicatur  lex  particularis,  tum  quia  lex 
suffficienter  ferri  posset  per  voluntatem,  si 
per  se  innotesceret  illi  cui  imponitur,  sicut 
unicuique  innotescit  voluntas  propria.  Tum 
maxime  quia  (ut  dicebam)  locutio  illa  meta- 
phoram  involvit.  Quod  ita  declaro  ,  nam  du- 
pliciter  potest  oriri  obligatio  exactione  aliqua: 
aut  tanquam  ex  facto,  ut  ex  furto  nascitur 
obligatio  restituendi,  vel  ex  testamento  nasci- 
tur  obligatio  implendi  voluntatem  testatoris ; 
aut  tanquam  ex  jure,  ut  ex  naturali  dictamine, 
unicuique  dandum  esse  quod  suum  est,  nasci- 
tur  obligatio  restituendi  rem  alienam.  Ex  voto 
igitur  vel  quacumque  promissione  nascitur 
obligatio  tanquam  ex  facto,  et  ideo  licet  dica- 
tur  lex  privata  propter  quamdam  similitudi- 
nem  cum  lege  in  producenda  obligatione  per 
voluntatem,  tamen  revera  non  est  proprie  lex, 
quia  non  constituit  jus  ;  nec  est  actur,  juris- 
dictionis  ,  sicut  voluntas  testatoris  potest  dici 
quasi  lex  respectu  haeredis,  non  tamen  pro- 
prie,  sed  per  quamdam  analogiam.  Propria 
autem  obligatio,  tanquam  ex  jure,  servandi 
votum  oritur  ex  illa  lege  naturali  :  Redde  do- 
mino  vote  tua;  et  hsec  lex  dici  potest  esse  in  di- 
ctamine  intellectus,  non  est  tamen  votum,  sed 
circa  votum,  ut  circa  propriam  materiam,  ver- 
satur.  Obligatio  ergo,  quse  oritur  ex  facto,  non 
est  necesse  oriri  ex  intellectu,  sed  ordinarie 
nascitur  ex  voluntate,  ut  patet  in  matrimonio 
et  in  testamento,  in  quibus  prseter  voluntatem 
sola  signa  externa  requiruntur  propter  cogni- 
tionem  humanam  ;  in  praesenti  ergo  voluntas 
sufficit,  et  signa  non  sunt  necessaria  ut  votum 
sit ,  sed  ut  hominibus  innotescat,  ut  ostensum 
est. 

14.  Respondetur  dubitationi  initio  proposi- 
tce. —  Votum  dupliciter  acdpi  potest. — Denique 
ad  rationem  dubitandi  in  principio  positam, 
respondeo  promissionem  aut  votum  duplici- 
ter  accipi.  Uno  modo,  proobligatione,  et  vin- 
culo  quod  manet  in  homine  habente  votum; 
alio  modo,   pro  actu  illo  a  quo  immediate 


ET  HONESTATE  VOTI. 

nascitur  obligatio ;  haec  posterior  significatio 
est  magis  propria,  magisque  usitata,  tamen 
prior  etiam  est  frequens;  sic  enim  ait  D. 
Thom.,  in  d.  ariic.  1  :  Votum  quamdam  obli- 
gationem  importat  ad  aliquid  faciendum,  vel 
non  faciendum ;  et  Supplem.  Gabr.,  d.  q.  \, 
dixit,  promissionem  esse  obligationem  adim- 
plendi  propositum,  quo  homo  vult  esse  obli- 
gatus,  et  votum  nihil  aliud  esse  quam  obliga- 
tionem,  qua  quis  se  spontanee  obligat  Deo. 
Hsec  enim  et  similia  intelligenda  sunt  de  vo- 
to,  quatenus  est  vinculum  permanens,  et  qua- 
si  inhabitu.  Dico  ergo,  votum  proprie  dictum, 
prout  significat  actum  illum,  quo  homo  se 
obligat  Deo,  non  habere  pro  objecto  alium 
actum  humanum,  sed  obligationem  ipsam, 
seu  vinculum  efficiendum  per  actum  voven- 
di.  Atque  ita  voluntas  illa,  qua  homo  se  obli- 
gat  Deo,  habet  pro  objecto  obligalionem  ip- 
sam  ad  Deum,  et  ita  habet  pro  objecto  votum 
vel  promissionem  ,  quatenus  heec  significat 
viuculum  ipsum  efficiendum  per  votum,  non 
quatenus  significat  actum  vovendi  aut  pro- 
mittendi.  Et  similiter  votum,  prout  sumitur 
pro  ipso  vinculo  seu  obligatione,  recte  dicitur 
esse  effectus  volitionis  se  obligandi.  Si  vero 
sit  sermo  de  ipso  actu  inducente  obligationem, 
potius  dicendus  est  effectus  potentise  volunta- 
tis;  et  formaliter  esse  actus  ejus. 

15.  Illse  autem  locutiones,   Volo  promitte- 
re,  aut  Volo  vovere,  jam  explicatse  sunt ;  nam 
si  sint  de  futuro  ex  parte  promissionis  et  voth, 
significant  preesens  propositum  vohmtatis  de 
alio  futuro  actu  voluntatis ,  sicut,  Volo  amare, 
aut  Volo  pcenitere  ;  si  autem  sint  de  prsesenti 
quoad  effectum  volitum,  sic  velle  promittere 
vel    vovere,   idem    est   quod    velle    obligari 
statim  cum  effectu,   et  ibi  promissiopro  obli- 
gatione  sumitur;   vel  certe,    licet  promissio 
nihil  aliud  sit  quam  ipsamet  volitio  obligatio- 
nem  inducens,  quia  illa  spontanea   est,    et 
per  sese  intrinsece  voluntaria,  recte  dicitur 
velle   promittere,    qui   ita   se  vult   obligare, 
non  quia  habeat  promissionem  ipsam  actua- 
lem  pro  objecto  ejusdem  actus,  sed  quia  pro- 
mittendo  vult  etiam  promittere  ;    sicut    qui 
amat,    vult  amare,  non  alio  actu,   sed  ipso 
amore.  Verum  quidem  est  homines  vix  posse 
exercere  hos  actus  interiores  etiam  voluntatis, 
quin  illos  exprimant,   loquendo  saltem  men- 
taliter,  ut  cum  amo  Deum  interius,  quasi  lo- 
quendo  profero  in  mente  haec  verba :  Diligam 
te,  Domine,  fortitudo  mea,  vel  similia ;  et  simi- 
liter  cum  volo  me  obligare  Deo,  mente  profero 
verbum,  Voveoaut  promitto  Deo;tamen  sicut 


CAP.  XIV.  UTRUM  VOTUM 
amor  non  consistit  in  verbis  etiam  inentali- 
bus,  sed  in  significato  per  verba,  ita  et  vo- 
tum  ;  per  verbuin  autern  Promitto,  nihil  aliud 
significatur,  nisi,  Volo  me  obligare,  seu  volun- 
tarie  me  obligo,  ut  satis  declaratum  est. 

GAPUT  XIV. 

UTRUM   V0TCJM  SIT   TANTUM    PROMISSIO    DEO   FAG- 
TA,    VEL   ETIAM    TRADITIO  ? 

1 .  Votum  simplex  privative  tantum  differt 
a  solemni.  —  Non  disputarunt  qusestionem 
hanc  antiqui  Theologi  de  voto  in  genere  nec 
de  voto  simplici ;  attigerunt  vero  illam  circa 
votum  solemne,  tractando,  in  4,  d.  38,  quo- 
modo  solemne  votum  castitatis  impediat  ac 
dirimat  matrimonium ;  nos  autem  in  prsesenti 
nilhl  de  voto  solemni,  ut  tale  est,  dicere  inten- 
dimus,  sed  de  voto  secundum  se,  atque  adeo 
de  ratione  voti  simplicis.  Credimus  enim  vo- 
tum  siinplex  quasi  privative  tantum  differre 
a  solemni  ejusdem  materiee,  quia  votum  sim- 
plex  includit  quidquid  est  necessarium  ad  per- 
fectam  et  specificam  rationem  voti  in  tali  ma- 
teria,  et  nihil  aliud ;  votum  autem  solemne 
includit  etiam  totam  specificam  rationem  voti, 
et  addit  quidpiam  aliud  quod  votum  in  ratione 
solemnis  constituit;  quid  autem  illud  sit,  et 
quomodo  ad  rationem  voti  comparetur  ,  infra 
suo  loco  dicetur,  et  ideo  nunc  non  tractabi- 
mus  an  traditio  requiratur  ad  votum  solemne, 
vel  quomodo  cum  illa  conjungatur.  Nihilomi- 
nus  tamen  ad  explicandam  complete  specih- 
cam  rationem  voti,  vel  simplicis,  vel  absolute 
spectati,  necessarium  visum  est  propositam 
queestionem  examinare.  Quia  cum  vix  possi- 
mus  nos  differentias  ultimas  rerum  nisi  per 
negationes  explicare,  ad  essentiam  voti  com- 
prehendendam  non  satis  est  dixisse  illam  con- 
sistere  in  promissione  valida  Deo  facta ;  sed 
necesse  est  ostendere  in  hoc  solo,  et  nullo  alio 
addito  ex  parte  actionis,  consummari  ratio- 
nem  voti.  Nihil  autem  excogitatum  hactenus 
est,  vel  videtur  posse  cogitari,  addi  posse  ul- 
tra  promissionem  rei,  preeter  traditionem  ejus, 
et  ideo  de  illa  specialiter  movetur  queestio. 

2.  Prima  opinio.  —  Duplex  modus  colligen- 
di  diversitatem  votorum. — Est  ergo  queedam 
opinio  quee  duabus  assertionibus  continetur. 
Prima  est,  votum  secundum  se  ac  simplex  suffi- 
cienter  perfici  posse  per  solam  promissionem 
sine  traditione.  Secunda  est,  aliquando  votum 
etiam  simplex  non  sola  promissione  perfich, 
sed  traditionem  etiam  includere.  Et  de  prima 


SIT  1'ROMISSIO  DGO  FACTA.  805 

quidcm  assertione  nulla  est  difficultas,  nam 
communis  est  et  rlara,  nt  palebit.  In  secunda 
autem  est  maxima,  tum  in  explicanda  illa  dif- 
ferentia  votorum  etiam  simplicium,  tum  in 
conjungendo  per  se  duas  illas  rationes  pro- 
missionis  et  traditionis  in  eodem  actu  voven- 
di.  Duobus  ergo  modis  potest  illa  diversitas 
votorum  declarari,  primo  ex  parte  materia- 
rum,  secundo  ex  intentione  voventis. 

3.  Primus  modus.  —  Prior  ergo  modus  de- 
claratur,  et  probatur  primo  exemplis  :  nam 
votum  ingrediendi  religionem  verum  ac  per- 
fectum  votum  est,  et  tamen  in  sola  promissio- 
ne  consistit ;  nam  sic  vovens  nihil  statim  et  ex 
vi  voti  tradit  Deo,  sed  solum  obligat  se  ad 
tradendum  in  futurum.  At  vero  votum  casti- 
tatis,  etiam  simplcx,  non  solam  promissio- 
nem,  sed  etiam  traditionem  includit,  quia  sta- 
tim,  et  ex  vi  illius,  vovens  corpus  suum  tradit 
et  consecrat  Deo  in  perpetuam  castitatem. 
Idem  cernere  licet  in  voto  obedientiee  omnino 
simplici,  et  extra  omnem  statum  religionis 
facto  ,  nam  per  illud  statim  tradit  vovens 
suam  voluntatem  illi  cui  obedire  promittit. 
Secundo,  probatur  ratione  utraque  assertio. 
Prior  quidem,  quia  votum  interdum  est  tan- 
tum  de  actione  futura,  quee  nondum  est,  ut 
est  de  ingressu  religionis,  de  peregrinatione, 
et  similibus;  in  his  ergo  votis  et  materiis  tan- 
tum  habet  locum  promissio,  et  non  traditio, 
quia  traditio  tantum  esse  potest  de  re  jam 
existente ,  quia  non  traditur  nisi  quod  est ; 
promissio  autem  est  de  re  futura,  nondumque 
existente.  Posterior  autem  assertio  contraria 
probatur,  quia  votum  aliquando  ht  de  re  exis- 
tente,  quee  per  ipsum  votum  etiam  simplex 
exhibetur  et  traditur  in  ordine  ad  actionem 
futuranij  vel  moralem  omissionem,  seu  priva- 
tionem  (quee  in  moralibus  nomine  actionum 
comprehenditur ,  juxta  doclrinam  D.  Thom. 
1.  2,  q.  71,  art.  6  ),  ut  fit  per  votum  castitatis 
et  obedientiae,  et  similia ;  ergo  tale  votum  li~ 
cet  in  ordine  ad  actus  futuros  includat  promis- 
sionem,  et  ideo  per  verbum  promittendi  com- 
muniter  fiat  ,  aliquam  traditionem  includit, 
ejus  nimirum  rei  preesentis  qua  in  futurum 
utendum  est.  Quia  de  re  quse  in  preesenti  ex- 
hibetur,  ut  sic,  non  fit  promissio,  sed  tradi- 
tio  ;  sicergo  ex  parte  materiarum  distinguun- 
tur  talia  vota.  Tertio  declaratur  differentia  a 
signo,  nam  si  post  votum  castitatis  quis  forni- 
cetur,  statim  violat  votum,  non  vero  si  forni- 
cetur  post  votum  religionis,  antequam  actu  se 
tradat  religioni ;  heec  autem  differentia  non 
aliunde  provenit,  nisi  ex  eo  quod  per  prius 


806  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

volum  statim  traditur  corpus  Deo,  non  autem 
per  secundum. 

A.  Secundus  modus.  —  Secundus  modus  ex- 
plieandi  et  probandi  illam  assertionem  esse 
potest  ex  intentione  voventis,  et  declaratur  in 
huiic  modum  :  nam  inter  liomines  duo  sunt 
modi  liberalium  actionum  :  unus  est  promit- 
tendo  tantum,  alius  douando,  quarum  distinc- 
tio  tam  clara  est,  ut  non  indigeat  explicatio- 
ne ;  ergo  iidem  duo  modi  esse  possunl  erga 
Deum.  Nam  cur  non?  cum  ex  parte  hominis 
sit  eadem  potestas  et  libertas ,  et  ex  parte  Dei 
non  minor  ,  imo  major  sit  capacitas.  Unde 
Scot.,  in  -4 ,  disput.  38,  significat  per  votum 
simplex  posse  fieri  traditionem  rei,  vel  corpo- 
ris  Deo  ipsi  immediate  in  ordine  ad  actum  vel 
usum  talis  rei  :  Quia  non  oninus  ( inquit ) 
transfert  aliquis  a  se,  qucd  immediate  dat  Deo, 
quam  quod  dat  eidem ,  mediante  homine  vica- 
t'io.  Et  quamvis  argumentando  hoc  dicat,  illi 
rationi  non  respondet,  unde  videtur  in  ea  sen- 
tentia  persistere.  Sunt  ergo  possibiles  iili  duo 
modi  offerendi  aliquid  in  cultum  Dei,  etiam 
in  actibus  mere  internis,  qui  immediate  ver- 
santur  inter  hominem  et  solum  Deum,  scili- 
cet,  per  modum  promissionis,  et  donationis 
seu  traditionis.  Uterque  autem  ex  his  modis 
pertinet  ad  cultum  religiosum ,  et  continetur 
sub  nomine  voti ;  et  de.  modo  offerendi  per 
promissionem  id  constat  ex  dictis,  et  ad  illum 
pertinet  prima  assertio  hujus  sententise  in 
principio  posita.  De  altero  vero  patet,  quia 
promittere  aliquid  Deo  religiosum  est ;  ergo 
multo  magis  tradere.  Item  si  ex  promissione 
nascitur  obligatio,  multo  magis  ex  traditione, 
quse  obligatio  cum  sit  ad  Deum  non  potest  ni- 
si  ad  religionem  pertinere.  Quod  autem  hic 
etiam  modus  religiosi  cultus  seu  actus  sub  vo- 
to  comprehendatur,  patet,  quia  alias  oporte- 
ret  novum  actum  religionis  multiplicare,  quia 
sub  nullo  alio  comprehendi  potest  talis  tradi- 
tio.  Item  Scriptura  sacra  hsec  omnia  ,  quse 
Deo  douantur  ex  devotione  et  cultu  ejus,  vota 
solet  appellare.  Item  ex  tali  donatione  Deo 
facta  oritur  obligatio  non  convertendi  rem  il- 
lam  ad  usum  profanum,  seu  non  privandi 
Deum  usu  talis  rei  in  suum  cultum ;  hsec  au- 
tem  obligatio  similis  est  obligationi  voti  et 
ejusdem  rationis  ;  ergo  hac  ratione  talis  do- 
natio,  quatenus  parit  obligationem,  recte  sub 
generali  nomine  voti  comprehenditur  ;  juxta 
hunc  ergo  modum  merito  illa  duo  genera  vo- 
torum  distinguuntur. 

5..  Quomodo  distinguatur  votum  per  modum 
purce.  promissionis,  a  voto  cum  traditione. — 


ET  HONESTATE  VOTI. 

Deinde  hi  duo  modi  vovendi  Deo  non  possunt 
satis  distingui  ex  verbis  seu  signis  externis, 
tum  quia  hsec  non  sunt  per  se  necessaria  ad 
votum,  ut  ssepe  dictum  est;  hic  autem  loqui- 
mur  per  se,  ac  ex  natura  rei,  et  seclusa  insti- 
tutione  Ecclesise;  tum  etiam  quia  in  ipsis  si- 
gnis  externis  potest  esse  ambiguitas  et  sequi- 
vocatio,  nam  etiam  erga  homines  solemus  uti 
verbo  promittendi,  cum  nos  tradimus,  ut  in 
voto  solemni  et  professione  religiosa  ssepe  fit, 
et  qui  se  donat  aut  vendit  in  servum,  pro- 
mittit  parere  domino,  etc.  Debent  ergo  illi  duo 
modi  distingui  intentione,  quse  discernit  ac- 
tiones  internas  ;  erit  ergo  votum  per  modum 
solius  promissionis,  quando  quis  intendit  tan- 
tum  se  Deo  obligare  ad  aliquid  faciendum, 
nullam  rem  a  se  abdicando  ;  per  modum  au- 
tem  traditionis  erit,  quando  intendit  rem  in 
totum  a  se  abdicare,  et  in  peculiare  Dei  domi- 
nium  et  potestatem  transferre. 

6.  Nihilominus  hanc  sententiam  falsam  esse 
existimo,  et  sine  auctore;  nullum  enim  inve- 
nio,  qui  illam  typis  mandaverit  in  puris  votis, 
seu  simplicibus,  nisi  fortasse  illi,  qui  dixerunt 
votum  simplex  castitatis  irritare  matrimonium 
subsequens,  quorum  opinio  reprobata  est,  ut 
infra  suo  loco  videbimus.  Operse  pretium  ni- 
hilominus  existimo  veram  resolutionem  pree- 
sentis  qusestion.is  exacte  tradere  etexpendere, 
quia  ex  illa  pendent  multa,  quse  ad  varieta- 
tem  votorum,  eorumque  effectus  intelligen- 
dos  necessaria  sunt. 

7.  Vera  qucestionis  resolutio  propouitur.  — 
Prima  conclusio.  — Dico  ergo  primo  :  votum, 
ut  votum  est,  sola  promissione  valida  ad  Deum 
facla  perficitur,  neque  ullum  est  votum  sim- 
plex  quod  in  sua  ratione  essentiali  traditio- 
nem  includat.  Ita  sentiunt  Doctores,  in  4, 
etiam  loquendo  in  speciali  de  voto  simplici 
castitatis:  Divus  Thom.,  qusest.  1,  art.  3,  quses- 
tiunc.  2  et  3 ;  Bonavent.,  art.  2,  qua^st.  1 ;  Ri- 
chard.,  art.  7,  qusest.  2;  Duran.,  qusest.  2; 
Argent.,  art.  3,  ad  1  ;  Turrecr.,  27,  qusest.  4, 
in  princ.  art.  1 .  Ac  denique  omnes,  qui  con- 
stituunt  differentiam  inter  votum  simplex  et 
solemne  castitatis  in  hoc,  quod  simplex  est 
pura  promissio,  alterum  vero  involvit  tradi- 
tionem,  hanc  assertionem  supponunt;  sunt 
autem  illi  quamplures,  ut  infra  suo  loco  vide- 
bimus,  illosque  copiose  refert  Sanc,  lib.  7  de 
Matrim.,  disput.  25,  num.  7  Deinde  hoc  pro- 
bari  potest  ex  communi  cousensu  Doctorum 
in  definiendo  voto  in  communi ;  nam  per  so- 
lumgenus  promissionis  illud  definiunt,  etpro 
differentia   constituunt   ordinern  ad   Deum, 


CAP.  XIV.  UTRUM  VOTUM 
mediante  materia  capaci  talis  promissionis, 
neque  ad  votum  simplex  specificum  et  pro- 
prium  aliud  requirunt;  ergo  quidquid  ultra 
additur,  est  extra  essentiam  et  specificam  ra- 
tionem  voti. 

8.  Confirmatur  conclusio  proposita.  —  Et 
confirmatur  ac  declaratur,  quia  in  re  ipsa  da- 
turaliquod  votutn,  quod  illam  solamrationem 
et  definitionem  voti  includat,  ut  omnes  faten- 
tur,  et  patet  in  voto  ingrediendi  religionem; 
ergo  signum  est  ditferentiam  constitutivam 
illius  voti  esse  specificam  et  ultimam,  quia 
diflerentia  generica  non  potest  in  rerum  na- 
tura  inveuiri  sine  omni  differentia  contrahen- 
te,  cum  sola  negatione  omnium  differentia- 
rum  contralientium  et  essentialium ;  est  ergo 
votum  illudin  specie  ultima  voti  constitutum; 
ergo  non  potest  tota  illa  ratio  voti  inveniri  in 
aliquo  voto  magis  determinata,  et  contracta 
essentialiter  in  ratione  voti,  ex  parte  actus  qui 
in  illo  intervenit,  sed  solum  esse  poterit  diffe- 
rentia  in  hoc,  quod  in  tali  vel  tali  materia 
versetur  promissionis.  Probatur  consequentia, 
quia  ultima  differentia  et  species  non  est  ulte- 
rius  determinabilis;  ostensum  est  autem  illam 
differentiam  actionis  in  ratione  promissionis 
esse  ultimam  :  ergo.  Denique  hoc  potest  spe- 
cialiter  confirmari  ex  propriis  rationibus  pro- 
missionis  et  traditionis  ;  sunt  enim  adeo  op- 
positee,  ut  non  possint  simul  versari  circa  idem 
secundum  idem.  Sed  hsec  assertio  cum  proba- 
tionibus  ejus  evidentius  constabit,  descenden- 
do  ad  singulos  modos  explicandi  priorem  sen- 
tentiam,  et  impugnando  illos. 

9.  Secunda  conclusio. —  Dico  secuudo  :  im- 
possibile  est  ex  solis  materiis  distinguere  vota 
simplicia  in  ratione  purae  prornissionis,  et  ad- 
mixtse  seu  conjunctse  cum  traditione.  Proba- 
tur  primo,  supponendo  promissionem  et  tra- 
ditionem  non  distingui  per  se  ex  materiis, 
seu  rebus  circa  quas  versantur,  sed  ex  pro- 
priis  rationibus,  seu  formalibus  effectibus  ad 
quos  fiunt.  Nsm  per  promissionem  puram  ni- 
hil  donatur  promissario;  per  traditionem  au- 
tem  donatur  res  tradita,  in  quam  acquiritur 
jus  per  traditionem,  quod  non  acquiritur  per 
solam  promissionem.  Hsec  ergo  duo  secundum 
se  distincta  sunt,  et  circa  omues  et  singulas 
materias  versari  possunt;  ergo  etiam  in  mate- 
riis  votorum  possunt  illa  duo  habere  locum 
in  qualibet  materia ;  ergo  non  possunt  distin- 
gui  ex  materiis.  Unde  argumentor  secundo, 
quia  nulla  est  materia  voti,  quee  non  possit 
simpliciter  promitti  sme  ulla  traditione.  Pro- 
batur,  quia  in   omni  materia  voti  promissio 


SIT  PR0M1SSI0  DEO  FACTA.  807 

ipsa  est  mere  voluntaria,  ut  supra  ostensum 
est ;  ergo  pro  voluntate  promittentis  potest  iu 
qualibet  materia  fieri  sola  promissio,  quae  ibi 
sistat,  et  ad  traditionem  non  transeat.  Proba- 
tur  consequentia,  quia  promissio  de  se  est 
prior  et  separabilis  a  traditione,  quae  est  pos- 
terior;  ergo  pro  voluntate  promittentis  potest 
cum  effectu  separari,  cum  utraque  pendeat  ex 
ej  us  voluntate ;  ergo  nulla  est  materia  voti 
quse  non  sit  capax  puri  voti,  simplicisque  pro- 
missionis  sine  interventu  alicujus  traditionis; 
ergo  illa  duo  genera  votorum  non  possunt  ex 
materiis  distingui. 

10.  Confirmatur  assertio,  retorquendo  exem- 
pla  pro  opposita  parte  allata.  —  Tertio,  pro- 
batur  eisdem  exemplis  quse  contraria  senten  • 
tia  proferebat.  Nam  in  materia  castitatis  reve- 
ra  datur  pura  promissio  absque  ulla  traditione, 
quia  vovens  simpliciter  castitatem,  nihil  aliud 
intendit  quam  promittere,  et  actus  ac  effectus 
non  excedit  intentionem  agentis.  Idemque  est 
de  simplici  voto  obedientia?,  per  quod  nullum 
jus  acquiritur  homini,  cui  obediendum  est; 
supponimus  enim  illi  non  fieri  promissionem 
aliquam  nec  traditionem,  nam  hoc  est  in  po- 
testate  voventis.  Addere  etiam  possumus  vo- 
tum  simplex  paupertatis,  quod  obligat  seque 
ac  illa  duo,  et  nullam  per  se  includit  traditio- 
nem,  quia  ex  vi  talis  voti  non  tradit  homo 
divitias  quas  habebat,  nec  se  illis  spoliat,  do- 
nec  cum  effectu  impleat  votum,  nec  etiam  fit 
incapax  acquirendi  illas,  licet  obligetur  ad 
non  acquirendas,  sicut  per  votum  castitatis  fit 
in  propria  materia ;  est  ergo  eadem  omnium 
ratio.  Quarto,  licet  votum  fiat  de  re  jam  exis- 
teute,  in  ordine  ad  futurum  usum,  non  sequi- 
tur  in  tali  voto  includi  aliquam  traditionem, 
quia  per  talem  promissionem  non  alienatur 
res,  nec  transfertur  in  alium.  Qui  enim  vovet 
dare  eleemosynam  ex  pecunia  quam  habet, 
nondum  illam  tradit,  neque  a  se  abdicat;  et 
ratio  a  priori  est,  quia  promissio  ut  sic  non 
est  actio  sufficiens  ad  hunc  effectum.  Ita  ergo 
qui  vovet  castitatem,  licet  promittat  talem 
usum  sui  corporis,  neminitradit  corpus  suum, 
sed  solum  se  obligat  ad  utendum  iiio  tali  mo- 
do  ;  et  hinc  provenit,  ut  si  tradat  postea  suum 
corpus  uxori,  matrimonium  teneat,  quia  licet 
tradiderit  ei  rem  alteri  promissam,  nou  tameu 
rem  ahenam,  neque  alteri  traditam. 

14.  Unde  proveniat  quod  votum  castitatis, 
et  swiilia,  obligent  statim  ac  semper.  —  Vera 
assignattir  differentia  inter  votum  castitatis  et 
religionis.  —  Quinto,  quod  castitatis  votum  et 
similia  obligent  statim  ac  semper,  non  prove- 


808  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

nit  ex  traditione,  sed  ex  qnalitate  materioe, 
quoR  est  negativa,  et  ex  intentione  promitten- 
tis  obligandi  se  statim  et  simpliciter,  acper- 
petuo.  Sic  euim  qui  vovet  non  mentiri,  aut 
non  furari,  vel  non  inferre  malum  inimico, 
ex  tunc  ohligatnr  et  pro  semper,  et  tamen  in 
his  votis  fingi  non  potest  aliqua  traditio.  Et 
similiter  votum  non  nuhendi  statim  obligat, 
et  pro  semper,  et  nihilominus  non  habet  um- 
bram  traditionis.  Solum  ergo  differt  a  voto 
castitatis,  quod  hoc  universalius  est  ex  parte 
materia?,  nou  tamen  in  modo  obligationis  aut 
traditionis.  Sexto,  differentia  illa  inter  votum 
castitatis  et  religionis  falsa  est,  et  sine  funda- 
mento ;  nam  quod  per  fornicationem  violetur 
unum  votum,  et  non  aJiud,  non  est  quia  unum 
est  promissio,  et  aliud  traditio,  sed  quia  ma- 
teria  voti  castitatis  est  abstinentia  ab  actibus 
venereis,  materia  autem  voti  religionis  tan- 
tum  est  ingressus  religionis.  Et  inde  etiam 
est,  quocl  prius  votum  obliget  semper  et  pro 
semper  in  sua  materia,  secundum  vero  licet 
obliget  semper,  non  tamen  pro  semper;  quia 
cum  unum  sit  de  privatione,  aliud  de  affir- 
matione,  obligant  ad  mstar  preecepti  affirma- 
tivi  et  negativi.  Tamen  quatenus  in  illa  affir- 
matione  voti  religionis  involvitur  aliqua  ne- 
gatio,  secundum  illam  obligat  pro  semper, 
scilicet  ad  non  contrahendum  matrimonium, 
et  multo  magis  ad  nonconsummandum.  Unde 
frustra  etiam  dicitur,  unum  votum,  scilicet 
castitatis,  esse  de  preesenti,  aliud  vero,  reli- 
gionis,  esse  de  futuro.  Nam  in  utroque  per- 
sona  circaquam,  seu  de  qua  vovetur,preesens 
est,  et  sub  dominio  voventis  manet  post  utrum- 
que  votum,  sicut  ante  illa  erat ;  usus  autem 
seu  actiones  talis  persouee,  quee  promittuntur 
in  utroque  voto,  sunt  de  futuro,  licet  in  uno 
sint  plures  vel  pauciores  quam  in  alio,  quod 
impertinens  est  ad  rationem  prsesentis  vel  fu- 
turi.  Atque  ita  etiam  concluditur  non  magis 
in  uno  illorum  votorum  esse  traditionem 
quam  in  alio,  quia  in  utroque  est  tantum  obli- 
gatio  ad  usum  futurum  proprii  corporis,  vel 
suppositi,  sine  abdicatione  dominii  vel  pos- 
sessionis  illius,  et  sine  translatione  in  alium. 
Neque  etiam  magis  consecratur  persona  illa 
Deo  per  unum  votum  quam  per  aliud,  quod 
attinet  ad  modum  consecrationis  ( si  ita  cum 
arguente  loquendum  est ),  quia  illa  consecra- 
tio  non  est  aliud  quam  vinculum  quod  ejus- 
dem  rationis  est  in  utroque  voto ;  sed  in  uno 
est  in  una  materia,  et  in  alio  in  diversa,  et  ex 
illa  parte  potest  unum  votum  dici  sacratius 
vel  excelleutius  alio,  non  vero  magis  dici  po- 


ET  HONESTATE  VOTI. 
test  traditio.  Et  non  facile  judicari  potest, 
per  quod  illorum  persona  magis  dicetur  Deo ; 
nam  licet  votum  castitatis  statim  ad  plura 
obliget,  tamen  votum  religionis  obligat  pro 
debito  tempore  ad  rem  excellentiorem.  Nulla 
ergo  est  differentia  talium  votorum  ex  eorum 
materiis. 

12.  Ex  intentione  voventis  fieri  potest  ut 
cum  voto  simplici  conjungatur  aliqua  traditio, 
non  tamen  poterit  esse  de  essentia  voti.  —  Con- 
firmatio  ab  exemplis.  —  Dico  tertio  :  ex  inten- 
tione  et  actione  voveutis,  fieri  potest  ut  cum 
voto  simplici  conjungatur  aliqua  traditio ; 
non  tamen  fieri  potest  ut  traditio  sit  de  es- 
sentia  talis  voti,  vel  differentia  per  se  contra- 
hens  illud,  vel  denique  ut  traditio  ipsa  sit  pro- 
missio,  vel  e  converso.  Hsec  assertio  directe 
est  contra  secundum  membrum  supra  posi- 
tum  ;  et  in  ea  supponitur  heec  duo  esse  valde 
diversa,  scilicet,  traditionem  et  promissionem 
conjunctim  seu  concomitanter  fieri,  et  unam 
esse  aliam  vel  de  ratione  alterius;  quod  tam 
est  per  se  notum  ,  ut  nulla  indigeat  probatio- 
ne  vel  declaratione,  preeterquam  quod  ex  pro- 
hatione  utriusque  partis  satis  explicahitur. 
Prior  ergo  pars  de  concomitantia  declaratur 
priushumanis  exemplis;  nam  qui  donat  alteri 
arborem ,  consequenter  tradit  illi  fructus  in 
radice,  seu  jus  ad  illos,  et  nihilominus  potest 
addere  promissionem  nunquam  percipiendi 
fructus  ex  tali  arbore.  Item  qui  alteri  donat 
rem  aliquam,  tradit  illam,  et  nihilominus  see- 
pe  addit  promissionem  nunquam  iterum  pe- 
tendi  illam.  Sic  ergo  in  rebus  divinis  potest 
quis  tradere  Deo  res  suas,  donando  illas  Eccle- 
siee,  et  votum  Deo  facere  nunquam  iterum  pe- 
tendi  illas,  vel  ahquem  fructum  temporalem 
ex  illis,  quod  votum  simplex  est  conjunctum 
cum  traditione,  ut  constat.  Idemque  contiu- 
gere  potest  etiam  in  votis  simplicibus  castita- 
tis,  obedientiee,  vel  paupertatis,  ut  si  quis  ex 
pacto  perpetuo  se  tradat  hospitali  ad  servien- 
dum  in  illo,  simulque  promittat  ibi  servatu- 
rum  obedientiam ,  aut  castitatem,  etc.  Et  in 
aliquibus  religionibus  sunt  conversi,  qui  se 
tradunt  religioni,  non  per  professionem,  sed 
per  alium  modum  pactionis,  simulque  votum 
aliquod  simplex  emittunt ,  ut  castitatis  vel 
obedientiee.  Et  in  quibusdam  congregationi- 
busnon  approbatis  ad  statum  religiosum,  pos- 
sunt  similia  vota  simplicia  cum  traditione  ali- 
qua  conjuncta  reperiri,  ut  notat  Navar.,  Gom- 
ment.  1  de  Regul.,  notab.  23  ,  num.  18,  ex 
Glos.,  in  Glement.  Cum  ex  eo,  de  Sentent.  ex- 
communic,  verb.  Tertio,  et  in  Glement.  1,  de 


CAP.  XIV.  UTRUM  VOTUM 
Relig.  dom.,  verb.  Obedientiam,  et  infra  osten- 
demus,  etiam  in  aliquo  statu  vere  religioso 
posse  vota  simplicia  conjungi  cum  traditione. 

13.  Ratio  aperta  assertionis.  —  Ratio  de- 
nique  clara  est,  quia,  licet  illa  duo  sint  diversa, 
non  tamen  sunt  repugnantia,  et  possunt  se  ju- 
vare  ad  majorem  confirmationem  pacti  ;  ergo 
ex  libera  voluntate  hominis  possunt  interdum 
conjungi,  sicut  juramentum  additur  interdum 
promissioni  seu  voto.  Considerandum  tamen 
est,  semper  illa  duo  cadere  super  res  diversas, 
vel  sub  diversa'ratione ;  nam  res,  quae  tradi- 
tur  realiter  et  in  se,  ut  sic  non  potest  promitti, 
quia  involvitur  repugnantia,  quia  promissio 
ordinatur  ad  traditionem  ;  unde  si  res  suppo- 
nitur  tradita  ',  tollitur  objectum  promissionis 
de  eadem  re  sub  eadem  ratione,  quia  pro- 
missio  esse  non  potest  dere  jam  facta.Nihilo- 
minus  tamen  circa  rem  traditam  potest  fieri 
promissio  conservandi  illam ,  vel  non  aufe- 
rendi  illam  ,  et  circa  rem  traditam  non  in 
se,  sed  in  radice,  potest  fieri  promissio  dandi 
cum  effectu  talem  rem ,  vel  non  impediendi 
usumfructum  illius,  ut  fructus  futuri  tradun- 
tur  donando  arborem  ,  et  homo  tradit  futura 
opera  sua  ,  vendendo  se  ,  et  tamen  ibi  potest 
addi  promissio  serviendi,  etc.  Hoc  ergo  modo 
potest  conjungi  promissio  cum  traditione,  et 
ita  semper  versatur  circa  actionem  vel  omis- 
sionem  diversam  ;  ut  trado  rem ,  et  promitto 
non  retractare  ;  trado  personam,  et  promitto 
servire,  et  sic  de  aliis,  neque  alius  modus  hu- 
jus  conjunctionis  excogitari  potest. 

14.  Oslenditur  promissionem  et  traditionem, 
licet  conjungantur ,  nunquam  ita  confundi  ut 
una  sit  alia.  —  Atque  ex  his  ostenditur  facile 
altera  pars,  quod,  nimirum,  illa  duo,  promis- 
sio  et  traditio ,  licet  conjungantur ,  nunquam 
ita  confundantur ,  ut  una  sit  alia ,  vel  una  sit 
differentia  contrahens  alterius.  Patet  primo? 
quia  illa  duo  non  versantur  circa  idem ,  se- 
cundum  idem,  nec  immediate  conferunt  idem, 
ut  proxime  ostensum  est;  ergo  nunquam  pos- 
sunt  inter  se  confundi ,  nam  haec  vincula  seu 
jura  moralia  ex  materiis  et  primis  actibus  dis- 
tinguuntur  ad  modum  potentiarum,  vel  habi- 
tuum,  aut  actionum.  Secundo,  quia  illa  duo 
habent  oppositas  rationes,  ut  constat  ex  pro- 
xime  dictis ,  quia  traditio  est  de  prEesenti , 
promissio  autem  de  futuro,  ideoque  de  eo 
quod  immediate ,  ac  formaliter  promittitur, 
non  fit  simul  traditio ,  quia  est  repugnantia , 
ut  ostendi ;  ergo  fieri  non  potest  ut  traditio 
fiit  promissio  ,  vel  ut  formaliter  ac  per  se 
contrahat  illam.    Tertio  ,    votum   simplex , 


SIT  PR0M1SSI0  DEO  FACTA.  809 

quantumvis  sit  conjunctum  traditioni  ,  sem- 
per  est  in  specie  promissionis  ,  et  in  illa  ha- 
bet  ultimum  complementum  usque  ad  spe- 
ciem  ultimam ,  ut  in  prima  assertione  pro- 
batum  est  ;  ergo  nunquam  potest  ita  cum 
traditione  conjungi,  ut  in  ratione  voti  amplius 
determinetur  per  se  ,  sed  solum  accidentali- 
ter  et  denominative.  Qnia  non  potest  species 
ultima  amplius  determinari  per  essentia- 
lem  differentiam  ,  quod  non  solum  in  spe- 
ciebus  physicis  quarumcumque  rerum  ,  ac- 
tuum  et  habituum  invenitur,  sed  etiam  in 
speciebus  boni  ac  mali  moralis  necessarium 
est,  ut  ex  prima  secundee  suppono,  et  utroque 
modo  in  prsesenti  applicari  et  verificari  debet. 
Quarto,  nunquam  ita  conjunguntur  illse  duse 
rationes  ex  voluntate  voventis  seu  operantis, 
quin  possint  ex  eadem  separari ;  ergo  signum 
est  conjunctionem  illam  esse  accidentalem,  et 
non  in  unica  ratione  essentiali  ejusdem  actus. 
Consequentia  clara  est.  Et  antecedens  patet, 
tum  in  exemplis  adductis  ,  nam  qui  se  tradit 
hospitali  vovendo  castitatem  vel  obedientiam, 
posset  se  tradere  sine  ullo  voto,  et  e  converso 
posset  vovere  ,  et  nullam  traditionem  facere  , 
et  sic  de  aliis.  Tum  etiam  quia  illa  duo  circa 
diversa  versantur,  et  ad  distinctos  effectus  or- 
dinantur ,  ut  ostensum  est,  et  non  habent  per 
se  connexionem  ,  sed  ex  voluntate  operantis. 
15.  Bxpenditur  secunda  sententia.  —  Bx 
intentione  operantis  pendet,  votum  simplex  cum 
aliqua  tradiiione  vel  sine  illa  fieri.  —  Atque 
hinc  constat  quid  dicendum  sit  ad  secundam 
sententiam  et  ejus  fundamentum.  Aliquid 
enim  verum  continet,  et  aliquid  falsum,  et 
aliquid  etiam  dubium.  Verum  quidem  est, 
absolute  loquendo,  esse  in  potestate  hominis 
colere  Deum  ,  non  tantum  votis  et  promissio- 
nibus ,  sed  etiam  donationibus  seu  traditioni- 
bus  earum  rerum  ,  quas  ab  ipso  accipit,  juxta 
illud  :  Qua?  de  manu  tua  accephnus ,  reddimus 
tibi.  Et  ita  potest  haec  posterior  pars  probari 
ex  dictis  de  obligationibus,  tract.  2,  lib.  1,  et 
ex  dicendis  infra  de  statu  religioso.  Prior  vero 
pars  ut  clara  sumitur  ex  his  qua>  de  voto  di- 
cere  ccepimus  ,  et  in  sequentibus  perficiemus. 
Hinc  verum  etiam  est,  esse  in  potestate  homi- 
nis  voventis  conjungere  cum  voto  traditionem 
aliquam  factam  in  honorem  et  cultum  Dei ; 
quia,  sicut  utraque  actio  voluntaria  est,  ita  est 
etiam  voluntarium  utramque  conjungere  , 
cum  in  hac  conjunctione  repugnantia  non  sit, 
ut  ex  dictis  constat.  Ac  subinde  verum  etiam 
est  ex  intentione  operantis  pendere  duphcem 
modum  faciendi  simplex  votum,  scilicet,  curn 


810  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

aliqua  traditione  adjuncta,  vel  sine  illa,  quia, 
u t  ostendimus,  hsec  non  sunt  per  se  connexa, 
nec  ratione  materiae ,  nec  alio  titulo  ;  et  ideo 
ex  sola  intentione,  id  est,  voluntate  operantis 
pendet,  uno  velaliomodo  operari.  Gurn  autem 
dico  sola,  non  excludo  institutionem  Ecclesiae, 
quae  in  lioc  intervenire  potest ,  imponendo 
formam  et  modum  servandum  in  hujusmodi 
actibus ;  sed  sensus  est,  in  usu  ipso  et  exerci- 
tio  totum  pendere  ex  consensu  et  intentione 
operantis,  quamvis  hsec  debeat  esse  recta,  et 
juxta  preescriptam  formani,  vel  per  Ecclesiam, 
vel  secundum  rationem  naturalem^  ubi  Eccle- 
sia  formam  non  adhibuit. 

16.  Non  posse  ex  inientione  operantis  fieri 
votum  simplex,  quocl  simul  sit  voium  et  tradi- 
tio.  —  Propria  voti  significatio  est  in  promis- 
sione.  —  Nihilominus  tamen  falsum  est  posse 
ex  intentione  operantis  fieri  votum  simplex, 
quod  simul  sit  votum  ettraditio;  uam,  licet 
sit  in  potestate  hominis  heec  conjungere^  non 
tameu  illa  ita  confundere,  quin  in  suis  ratio- 
nibus  distincta  et  separabilia  maneant,  ut  os- 
tensum  est.  Unde  secundo  falsum  est,  traditio- 
nem  alicujus  rei,  quse  fit  Deo  in  cullum  ejus., 
propter  intentionem  operantis  fieri  proprie  et 
essentialiter  votum,  ut  nunc  de  illo  loquimur. 
Ut  enim  diximus  in  principio  hujus  materias, 
votum  in  uno  significato  idem  est  quod  desi- 
derium;  et  hoc  modo  omnis  donatio  volun 
taria  potest  dici  votum.  Item  adnotavimus 
quod  ,  sicut  sacrificium  interdum  significat 
rem  oblatam,  ita  etiam  vota  ssepe  dicuntur 
res  illse  quee  Deo  ex  voto  offeruutur,  ut  est  fre- 
quens  in  Scriptura.  Nihilominus  votum  pro- 
prie,  et  ut  nunc  de  illo  loquimur,  promissio- 
nem  significat,  et  si  sit  votum  simplex,  puram 
etiam  promissionem  dicit ;  traditio  autem  for- 
maliter  non  est  promissio,  unde  nec  est  votum; 
ergo  non  potest  intentio  operantis  facere  ut 
votum  faciat  tradendo  aliquid,  licet  possit  fa- 
cere  uttraditioni  adjungat  votum.  Atque  hinc 
tertio  falsum  est,  ex  traditione  ut  sicoriri  cul- 
tum  vel  obligationem  ejusdem  rationis  cum  cul- 
tu  et  obligatione  voti.  Neque  per  hoc  multipli- 
cantur  plures  actus  religionis,  quam  in  supe- 
rioribus  cum  D.  Thoma  et  communi  doctrina 
positi  sunt.  Nam  oblatio  actus  est  religionis  a 
voto  distinctus;  omnis  autem  traditio  Deo  fac- 
ta  est  queedaui  oblatkr,  ut  ex  ipsis  vocibus 
constat.  Obligationes  etiam,  quae  ex  traditione 
et  promissione  oriuntur,  etiamsi  demus  ad 
eamdem  virtutem  pertinere,  distinctarum  ra- 
tionum  sunt,  tum  quia  obligatio  orta  ex  tra- 
ditione  magis  rigorosa  est,  magisque  partici- 


ET  HONGSTATE  VOTI. 
pat  de  ratione  justitiee;  tum  etiam  quia  res 
tradita  Deo  magis  efficitur  sacra  per  actualem 
donationem,  quam  per  solam  promissionern, 
ut  constat.  Etita  sufficienter  responsum  estad 
omnia  quse  in  illo  secundo  modo  dicendi  affe- 
rebantur. 

17.  An  traditio  ad  Deum  immediate  fieri 
possit  sine  interventu  Jwminis  acceptantis  loco 
Dei.  —  Dubium  autem  ex  discursu  ibi  facto 
relinquitur,  an  traditio  ad  Deum  fieri  possit 
immediate  ad  ipsum,  sine  interventu  alicujus 
hominis,  qui  loco  Dei  acceptet  donationem  ipsi 
factam,  per  solam  voluntatem  hominis  se  vel 
sua  donantis  et  tradentis  Deo ,  acceptante 
etiam  Deo  per  seipsum  donationem  :  an  vero 
de  ratione  traditionis  Deo  factee  sit,  ut  sem- 
per  fiat  interveutu  hominis  acceptantis  nomi- 
ne  Dei  traditionem,  ut  valida  et  consummata 
esse  possit.  Quee  sane  queestio  gravis  est  et 
dubia,  tamen  ad  punctum  preesentis  dispata- 
tionis  non  est  necessaria  ejus  resolutio;  nam 
quomodocumque  traditio  fiat,  est  extra  ratio- 
nem  promissionis  et  voti,  ut  declaratum  est; 
poterit  autem  esse  necessaria  illius  qusestionis 
resolutio  ad  declarandam  essentiam  status  re- 
ligiosi,  et  ideo  ibi  commodius  disputabitur. 
Alia  item  queestio  ex  dictis  pullulabat,  scilicet, 
an  omnis  promissio  ad  Deum,  etiam  intra  la- 
titudinem  promissionis,  sit  ejusdem  rationis, 
et  eodem  modo  fiat  ex  parte  sua  (quidquid  sit 
de  diversitate  rnateriae,  de  quaposteadicetur). 
Sed  hsecquaestio  habebit  commodiorem  locum 
in  lib.  4,  ubi  de  obligatione  voti  dicetur. 

CAPUT  XV. 

UTRUM   VOTUM  SIT   AGTUS  A    RELIGI0NE  ELICITUS  ? 

1 .  Explicuimus  hactenus  naturam  voti  quo- 
ad  entitatem  quasi  physicam,  et  quoad  con- 
ditiones  communes  actibus  moralibus;  nam 
si  quis  recte  attendat,  fere  omnia,  quee  ad  vo- 
tum  ex  parte  actus  necessaria  esse  ostendi- 
mus,  in  omni  promissione  et  obligatione  ne- 
cessaria  sunt,  servata  proportione.  Nunc  ergo 
superest  explicanda  ratio  honestatis  et  virtu- 
tis,  quee  in  voto  reperitur.  Possumus  autem 
supponere,  ex  dictis  in  cap.  \,  actum  voti, 
quantum  est  ex  se,  et  ex  vi  sui  objecti,  ho- 
nestum  esse ;  hoc  enim  contra  hsereticos  suf- 
ficienter  ostensum  est,  neque  circa  id  nova 
difficultas  occun  it ;  loquimur  enim  de  boni- 
tate  ex  genere  et  ex  vi  objecti ;  nam  ex  prava 
intentione  operantis,  vel  aliis  cireumstantiis,, 


CAP.  XV.  UTRUM  VOTUM  SIT 
clarum  est  posse  votum  peccaminose  fieri ;  sed 
heec  sunt  per  accidens,  et  sub  scientiam  non 
cadunt.  Inquirimus  ergo  specificam  rationem 
et  honestatem  voti.  Ad  quam  explicandam 
duo  in  voto  distinguenda  sunt.  Unum  est 
emittere  votmn,  seu  actus  ipse  promittendi 
Deo;  aliud  est  iniplere  promissum,  seu  actus 
servandi  votum ;  prior  est  actus  non  debitus, 
posteri'  ir  vero  jam  est  debitus. 

2.  Prima  ratio  dicbitandi.  —  Secunda.  — 
Tertia.  —  Hiuc  ergo  sumi  potest  prima  ratio 
dubitandi  circa  priorem  actum,  quod  non  pos- 
sit  esse  actus  religionis,  quia  religio  est  virtus 
reddens  debitum  cultum  ;  sed  promissio  non 
est  debitus,  sed  vobmtarius  cultus ;  ergo  non 
est  actus  virtutis  religionis.  Secunda  :  inter 
homines ,  promittere  et  implere  promissum 
non  sunt  actus  ejusdem  virtutis ;  ergo  nec  res- 
pectu  Dei  ;  sed  implere  votum  est  actus  reli- 
gionis  ;  ergo  facere  votum  non  est  munus 
ejusdem  virtutis.  Primum  antecedens  patet, 
quia  promittere  est  liberalitatis,  misericordiee, 
aut  amicitiee  ;  implere  autem  est  justitiae  aut 
fidelitatis.  Prima  conseqnentiatenetaparitate 
rationis.  Minor  autem  certa  est,  quia  servare 
Deo  fidelitatem  maxime  pertinet  ad  honorem 
et  cultum  ejus  ;  servare  autem  votum,  fidelita- 
tis  est.  Et  inde  est  clara  secunda  consequentia, 
quia  promittere  non  spectat  ad  fidelitatem. 
Tertia :  promissio  ex  se  non  determinat  cer- 
tam  speciem  honestatis,  sedjuxtaintentionem 
voventis  multiplex  esse  potest.  Quod  patet  ex 
humanis  :  nam  si  quis  promittat  alicui  pecu- 
niam,  solum  quia  prudenter  credit  illud  per- 
tinere  ad  liberalem  usum  pecuniae  ,  actus  ille 
liberalitatis  est;  si  vero  promittat  ex  compas- 
sione,  ut  miseriam  ejus  sublevet,  actus  mise- 
rieordiee  est;  si  ob  solum  amorem  ejus  cui 
promittit,  actus  amicitiae  est;  si  propter  bene- 
ficium  acceptum,  erit  actus  gratitudinis  ;  si  ut 
alter  aliquid  rependat ,  erit  vel  actus  justitiee 
commutativ8e_,  vel  actus  amoris  proprii  com- 
modi  :  nunquam  autem  videtur  esse  actus  ob- 
servantiee  aut  honoris  humani.  Sic  ergo  pro- 
missio  ad  Deum  praicise  sumpta  non  videtur 
habere  speciem  honestatis,  sed  possc  esse  cha- 
ritatis  et  amicitiee  ad  Deum  ,  si  ex  puro  iilius 
amore  fiat ;  vel  gratitudinis,  si  fiat  propter  be- 
neficium  acceptum.  Unde  ad  summum  ad  re- 
ligionem  poterit  sub  ea  ratione  pertinere,  qua- 
teuus  gratitudo  ad  Deum  sub  religione  conti- 
netur.  Alia  vero  genera  virtutum,  numerata 
inter  homines,  circa  Deum  locum  non  habent, 
preeter  illud  de  specie  proprii  commodi ;  nam 
etiam  potest  homo  aliquid  promittere  Deo,  ut 


ACTUS  A  RELIGIONE  ELICITUS.  811 

ab  eo  aliquod  beneficium  obtineat ,  et  tunc 
pertinebit  ad  virtutem  spei,  si  id,  quod  inten- 
ditur  et  speratur  ,  supernatnrale  sit  aliquo 
modo,  seu  supernaturaliter  obtinendum;  alio- 
quin  procedet  illa  promissio  ex  naturali  amore 
alieujus  proprii  commodi. 

3.  Expenditur  hcerelicorum  error  damnan- 
tium  vota  sub  ratioae  cultus.  —  Occurrit  hoc 
loco  tractandus  error  heereticorum  hujus  tem- 
poris,  qui  damnant  vota  facta  sub  ratione  cul- 
tus,  licet  permittantdla  sub  aliis  inferioribus 
rationibus.  Quorum  fundamentum  est,  quia 
omnis  voluntarius  cultus  in  lege  gratiee  prohi- 
bitus  est.  Sed  hoc  fundamentum  vanum  est, 
ut  ostendi  supra,  cap.  \,  et  tract.  2,  lib.  2, 
cap.  1.  Unde  error  ipse  irrationabilis  prorsus 
est,  quia  non  solum  fidei,  sed  etiam  rationi 
contrarius  est.  Primum  constat  ex  Scripturis, 
quee  passim  docent  colere  Deum  votis  et  mu- 
neribus,  Psal.  75,  Deut.  23,  et  specialiter  de 
tempore  legis  gratiee>  Isa.  19.  Quod  etiam  sa- 
tis  confirmat  usus  et  traditio  Ecclesiee.  Secun- 
dum  facile  etiam  ostenditur,  tum  quia  si  vo- 
tum  de  se  non  est  rnalum,  cur  erit  malum  il- 
lud  facere  in  gloriam  et  honorem  Dei,  si  res 
promissa  illi  grata  esse  credatur  ?  Certe  illa 
circumstantia  potius  conferet  operi  bonitatem 
et  excellentiam.  Tum  etiam  quia  votum  ipsum 
intrinsece  continet  cultum,  ut  ostendemus  ; 
ergo  maxime  sub  ea  ratione  fieri  debet. 

4.  De  ratione  promissionis  esse,  ut  promis- 
sum  sit  bonum  ejus  cui  fit  promissio.  —  Hoc 
ergo  preetermisso  errore,  ut  speciem  hujus  ac- 
tus  expliceniuSj  advertendum  est  de  intrinseca 
ratione  promissionis  esse,  ut  id,  quod  promitti- 
tur,  sit  aliquo  modo  bonum  ejus  cui  fit  promis- 
sio.  Ita  docet  D.  Thom.,  d.  q.  88,  quia  alias 
non  esset  promissio^  sed  comminatio,  vel  actus 
impertinens  alteri  non  acceptabilis.  Hoc  autem 
honum,  in  se  spectatnm  respectu  ejus  cui  pro- 
mittitur,  non  potest  esse  nisi  vel  honoris,  vel 
alicujus  commodi  ;  nam  ad  heec  reducitur 
utile,  quatenus  ad  ea  ordinatur.  In  ordine  vero 
ad  rectam  rationem  et  ad  ipsum  promitten- 
tem,  erit  tale  bouum  hon^tum,  quando  ho- 
nestum  fuerit  alterius  cominodum  vel  hono- 
rem  procurare.  In  hoc  autem  invenitur  diffe- 
rentia  in  superioribus  tacta  inter  Deum  et  ho- 
mines ,  quod  homini  potest  aliquid  promitti , 
et  propter  honorem,  et  propter  commoditatem 
ejus  :  Deo  autem  nulla  commoditas  vel  utili- 
tas  ex  nostris  operibus  redundare  potest ,  sed 
tantum  honor  et  gloria,  quia  non  est  capax 
alterius  commodi  ,  juxta  illud  Psalm.  15  : 
Deus  meiis  es  tu ,  guoniam  bonorum  meorum 


812  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

non  eges.  Et  ideo  promissio  ad  Deurn  solo  titu- 
lo  hoooris  et  cultus  fieri  potest. 

5.  Votum  verum  ac  validum  ex  se  est  actus 
virtutis  religionis.  —  Objectio.  —  Sdutio.  — 
Ex  his  ergo  concluditur  primo,  votum  veruui 
ac  validum  ex  se  esse  actum  elicitum  a  reli- 
gione.  Ita  docet  D.  Thom.,  d.  q.,  art.  5,  et  est 
commuuiter  receptum  a  Theologis.  Probatur, 
quia  est  promissio  facta  Deo ;  ergo  proxime 
intendit  divinum  honorem,  quia  per  talem 
promissionem  nullum  aliud  bonum  Dei  inten- 
di  potest,  ut  declaratum  est;  ergo  est  actus 
religionis,  nam  haec  virtus  est  quae  Dei  hono- 
rem  procurat.  Dices  :  etiam  possumus  Deo 
promittere  amare  illum  ,  credere  in  illum, 
obedire  illi,  non  ex  affectu  honoris  vel  cultus, 
sed  tantum  ex  affectu  amoris,  fidei  et  obe- 
dientise;  talis  ergo  promissio  non  est  actus 
religionis.  Respondeo  negando  antecedens ; 
nam,  sicut  non  possumus  vovere  Deo  castita- 
tem,  ex  puro  affectu  castitatis,  sed  affectu 
divini  honoris  per  castitatem,  ita  neque  illa- 
rum  virtutum  actus  possumus  Deo  promit- 
tere,  nisi  ex  affectu  divini  honoris.  Nam 
in  illa  promissione  non  est  tantum  consi- 
derandum  quod  materia  ejus  circa  Deum 
versatur,  sed  etiam,  quod  ipsa  promissio  Deo 
fit,  et  ideo  servat  illam  communem  rationem 
promissionis,  quee  est  respicere  aliquo  modo 
bonum  ejus  cui  fit  ;  amor  autem,  fides  et 
obedientia  Dei,  non  sunt  bona  Dei,  nisi  in 
quantum  in  ejus  honorem  redundant,  et  ideo 
solum  sub  ea  ratione  possunt  Deo  promitti. 
Et  huc  tendit  ratio  D.  Thom.,  in  d.  art.  5, 
quod  per  promissionem  ordinatur  ad  Deum 
id  quod  promittitur,  et  ideo  promissio  ipsa  est 
actus  elicitus  illius  virtutis  ,  quee  omnia  ordi- 
nat  in  cultum  Dei ;  heec  autem  est  religio, 
quia  nimirum  per  illam  ordinationem  non  po- 
test  alia  Dei  commoditas  intendi,  praeter  cul- 
tum,  ut  explicuimus. 

6.  Alia  objectio.  —  Dicet  rursus  aliquis  :  ut 
votum  sit  actus  religiouis ,  non  satis  est  quod 
materia  promissa  sit  honorifica  Deo,  sed  etiam 
necesse  est  ut  ipsamet  promissiod  sit  cultus 
Dei ;  hoc  autem  non  sequitur  necessario  ex 
illo  :  nam  potest  quis  promittere  Deo  cultum 
aliquem,  non  ut  ipsamet  promissione  illum 
colat ,  sed  ut  aliquid  a  Deo  impetret ,  ut  fre- 
quenter  fit,  vel  ob  alium  similem  finem.  Sicut 
potest  homo  promittere  homini  aliquid  quod 
sit  eommodum  ejus,  non  tamen  ob  commodum 
sed  ob  aliam  rationem.  Ut  autem  aliquis  actus 
sit  alicujus  virtutis  ,  non  satis  est  ut  versetur 
circa  materiam  habentem  honestatem  illius 


ET  HONESTATE  VOTI. 
virtutis,  sed  oportetut  etiam  propter  talem  ho- 
nestatem  versetur,  ut  ex  1.  2  suppono.  Et  de- 
claratur  etiam  retorquendo  argumentum  fac- 
tum  :  nam  promittere  amare  non  est  amare, 
neque  elicitur  a  charitate;  ergo  promittere 
colere  non  est  colere ,  neque  elicitur  a  reli- 
gione. 

7.  Solutio.  —  Respondetur  hic  recte  sequi 
unum  ex  alio.  Ut  autem  hoc  declaremus,  di- 
stinguamus  duo,  scilicet,  velle  obligari  Deo  ad 
tale  opus,  et  ipsum  opus  ;  nam  opus  secundum 
se,  licet  tuntum  sit  aptum  ad  cultum,  tamen 
obligatio  ad  illud  includit  rationem  cultus ;  et 
inde  fit  ut  velle  se  obligare  sit  actus  elicitus  a 
virtute  colente  Deum,  quse  est  religio.  Idem- 
que  est  si  sub  nomine  promissionis  loquamur; 
nam  voluntas  efficax  se  obligandi  Deo  est  pro- 
missio,  ut  dixi.  Idemque  est  cum  proportione, 
si  juxta  probabilem  opinionem  de  promissione 
loquamur,  nt  de  actu  distincto  ab  illa  volun- 
tate  ;  nam,  licet  illa  promissio,  utest  actus  di- 
stinctusab  ipsovelle,  sitquasiimperata  abillo, 
tamen,  ut  componit  cum  illa  unum  moralem 
actum,  sic  constituit  votum  tanquamunumac- 
tum  a  religione  elicitum.  Sic  ergo  ipsamet  pro- 
missio  Deo  facta  est  de  se  quidam  cultus  Dei, 
hoc  ipso  quod  cadere  non  potest  in  rem  promis- 
sam,  nisi  quatenus  pertinet  ad  honorem  Dei ; 
nam,  sicut  promissio  alicujus  boni  utilis  est 
etiam  quoddam  boiium  utile  respectu  ejus  cui 
fit,  ita  promissio  honoris  est  de  se  quidam  ho- 
nor  ejus  cui  fit ;  ergo  si  voluntas  promittendi 
sit  recta,  et  conformis  tali  objecto,  erit  actus 
religionis.  Unde  recte  advertit  Gajet.  ,  d. 
art.  5,  ad  2 ,  quod,  licet  res  Deo  promissa 
non  exhibeatur  per  solam  promissionem,  ipsa- 
met  promissio  jam  exhihetur  et  quasi  donalur, 
quia  per  illam  actu  subjicitur  mens  Deo;  et 
ita  voluntas  promittendo  donat  Deo  non  rem 
promissam,  sed  seipsam  in  cultum  Dei,  quem 
ipsa  promissione  honorat.  Hoc  ergo  modo  ipsa 
promissio  seu  votum  est  actus  a  religione 
elicitus. 

8.  Neque  obstat  quod  voluntas  pro  sua  li- 
bertate  possit  in  promissione  ipsa  nou  inten- 
dere  cultum  Dei,  etiamsi  velit  promittere  rem 
pertinentem  ad  cultum  Dei  ( quomodo  supra 
diximus  votum,  prava  intentione  factum,  posse 
esse  verum  et  validum),  quia  inde  solum  se- 
quitur  posse  ab  aliquo  fieri  votum,  non  ho- 
neste  nec  religiose  ;  non  tamen  hoc  tollit, 
quin  ipsum  votum  de  se  sit  actus  religionis. 
Et  hoc  explicui  in  assertione,  quando  dixi,  vo- 
tum  ex  se  esse  actum  religionis.  Votum  enim 
(  ut  ita  dicam)  suppouit  pro  ipsa  obligatione 


CAP.  XV.  UTKUM  VOTUM  SIT 
actuali,seu  promissione,  quee  ex  se  intrinsece 
continet  cultum  Dei,  ut  declaravi,  et  ideo  ex 
se  postulat  voluntatem  qure  hunc  cultum  in- 
tendat ;  unde  si  ita  fiat,  erit  actus  religionis ; 
quod  autem  fiat  ex  alia  peregrina  voluntate, 
est  per  aceidens,  et  non  mutat  naturam  ipsius 
actus. 

9.  An  voturn  sit  acttis  elicitus  a  virtute  su- 
pernaturali. —  Qugeret  vero  aliquis  an  intelli- 
gendum  hoc  sit  de  religione  iufusa,  vel  acqui- 
sita.  Quod  est  queerere  ansit  actus  supernatu- 
ralis  an  naturalis.  Ad  quod  breviter  dicendum 
est,  ad  vovendum  Deo  recte,  et  convenienter 
saluti  seternw,  necessariam  esse  gratiam,  ut 
definit  Concilium  Arausicanum,  c.  11,  et  ha- 
betur  in  1.  Sent.  Aug.,  a  Prospero  collectar., 
in  54;etsumitur  ex  eodemAug.,1.  17deCiv., 
c.  4,  post  medium.  Unde  constat  votum  recte 
factum,  actum  supernaturalem  esse  aliquo 
modo,  quia  gratia  per  sepropter  supernatura- 
lem  actum  necessaria  est.  Unde  etiam  est  pro- 
babilius  esse  actum  per  se  infusum,  et  ab  in- 
fusa  religione  elicitum,  ut  perfecto  et  conna- 
turali  modo  fiat,  juxtaea  quoein  primotractatu 
diximus  cle  ipsa  virtute  religionis;  est  enim 
eadem  ratio  de  hoc  actu,  cum  sit  unus  ex 
prsecipuis  hujus  virtutis.  Adde  quod,  licet 
Gentiles  vel  philosophi,  lumine  naturee  ducti, 
cognoverint  aliquo  modo  vovendi  usum  et  ra- 
tionem,  nihilominus  veram  rationem  recte 
vovendi  ignorasse,  quia  non  potest  censeri 
voturn  rectum,  nisi  quod  ex  fide  fit.  Unde  est 
illud  Augustini  apud  Prosp.,  sentent.  15: 
Quisguis  bene  cogitat  qum  Deo  voveat,  et  quce 
vovendo  persolvat,  seipsum  voveat,  et  reddat ; 
et  infra :  Sed  videndum  est  quid,  et  cui  offeras, 
quia  veri  sacrificii  extra  Catholicam  Eccle- 
siam  locus  non  est;  quia  nimirum  sine  fide 
non  recte  vovetur.  Ergo  votum  rectc  et  con- 
venienter  factum  actus  est  religionis .  infusse. 

10.  Votum  implere  est  actus  religionis  non 
elicitus,  sed  imperatus. — Dico  secundo:  vo- 
tum  implere,  reddendo  Deo  quod  illi  promis- 
sum  est,  est  actus  religionis,  non  tamen  per 
se  elicitus,  sed  imperatus.  Sumiturex  D.  Tho- 
ma,  d.  art.  3.  Priorque  pars  recte  probatur 
illo  testimonio,  quod  adducit  D.  Thomas  ex 
Isai.  19  :  In  illo  diecognoscent  jE 'gyptii  Domi- 
num,  et  colent  eum  in  hostiis  et  muneribus,  et 
vota  vovebunt,  et  solvent,  ubi  tam  vovere  quam 
solvere  ponuntur  inter  actus  divini  cultus. 
Ratio  etiam  constat  ex  dictis,  quia  iu  tantum 
talis  actus  potest  esse  materia  voti,  in  quan- 
tum  aliquo  modo  ad  honorem  seu  cultum  Dei 
ordinari  potest;  sed  per  votum  ad   hunc  cul- 


ACTUS  A  RELIGIONE  ELICITUS.  813 

tum  ordinatur  ;  ergo  ut  sic  est  actus  pertinens 
ad  religionem.  Item  per  votum  adjungitur  illi 
quredam  necessitas  ad  religionem  spectans, 
nimirum,  quod  Deo  fidelitas  servetur;  ergo  si 
talis  actus  fiat  ex  vi  voti,  ad  religionem 
pertinet,  quia  servare  fidelitatem  Deo,  ad  ejus 
cultum  spectat.  Si  enim  promittere  Deo  ali- 
quid,  cultus  est  Dei,  ergo  et  donare  (  ut  ita 
dicam  )  quod  promissum  est,  cultus  erit  Dei; 
nam  utroque  actu  in  Dei  revcrentiam  et  hono- 
rem  operamur.  Unde  e  contrario  non  servare 
Deo  promissum  irreligiositas  est ;  ergo  servare 
est  religio.  Item  vovere  idolo,  et  solvere  votum, 
idololatria  est ;  ergo  respectu  Dei,  utrumque 
est  vera  latria. 

11.  Atque  ex  his  constat  posterior  pars  as- 
sertionis ,  hunc  nimirum  actum  esse  impera- 
tum,  non  elicitum  a  religione  ex  vi  voti.  Quod 
ideo  addo ,  quia  aliquando  potest  sub  votum 
cadere  alius  actus  religionis,  ut  orare,  sacrifi-^ 
care,  et  tunc  actus  ex  voto  faclus  est  quidem 
elicitus  a  religione,  quia  ipse  alias  id  habet  ex  • 
vi  solius  objecti,  non  quia  per  votum  promis- 

sus  est ,  sed  ut  sic  est  imperatus  ab  eadem  re- 
ligione  per  alium  actum.  Et  idem  est  quando 
quis  vovet  vovere,  seu  profiteri  religionem ; 
tunc  enim  ipsum  profiteri,  seu  vovere  castita- 
tem,  ex  se  sunt  actus  eliciti  a  religione  modo 
jam  declarato  ;  verum  quatenus  fiuut  ex  prio- 
ri  voto,  et  ad  illud  impiendum  fiunt,  sunt  ac- 
tus  imperati  ab  eadem  religione  ;  non  enim 
repugnat  eumdem  actum  elici  immediate  ab 
aliqua  virtute,  et  imperari  ab  eadem  medio 
alio  actu.  Quando  vero  actus  per  votum  pro- 
missus  de  se  non  est  actus  religionis,  sed  alia- 
rum  virtutum,  tunc  constat,  etiamsi  fiat  ex 
voto,  non  esse  elicitum,  sed  imperatum  tan- 
tum  a  religione,  quia  votum  non  extrahit  il- 
lum  a  propria  natura  et  specie,  secundum 
quam  est  actus  elicitus  a  propria  virtute ;  sed 
addit  illi  ordinationem  divini  cultus  ,  et  inde 
habet  quod  sit  actus  a  religione  imperatus. 
Imo,  quia  haec  ordinatio  per  votum  supponit 
in  tali  actu  honestatem,  ratione  cujus  potest 
ordinari  ad  divinum  cultum,  ideo  semper  sup- 
ponit  illum  actum  ut  eliciendum  ab  alia  vir- 
tute,  et  addit  imperium  religionis. 

12.  Utrum  ad  votum  implendum  requiratur 
ut  talis  actus  imperetur  a  religione.  —  Queeret 
vero  aliquis,  utrum,  ad  votum  implendum,  ne- 
cessarium  sit  ut  talis  actus  imperetur  a  reli- 
gione.  Videtur  enim  grave  esse  imponere  hoc 
onus  omnibus  habentibus  votum,  quia  illi  nou 
voverunt  facere  ex  religione ,  sed  tantum  fa- 
cere.  Qui  ergo  vovit  jejunare,  satis  implet  vo- 


814  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

tum,  etiamsi  nullo  modoreferat  illud  jejunium 
in  cultum  Dei.  Quod  si  hoc  ita  est ,  non  est 
universaliter  verum  quod  dictum  est,  servare 
votum  esse  actum  religionis,  quia  tunc  neque 
elicitus  neque  imperatus  est. 

13.  Responsio.  —  Respondeo  primo,  verba 
in  his  assertionibus ,  et  quasi  definitiouibus, 
non  tam  dicere  actum  quam  aptitudincm ,  at- 
que  ita  dici  hunc  actum  imperatum  religionis, 
quia  quantum  est  ex  vi  voti  natus  est  ita  fie- 
ri,  quamvis  non  semper  ita  fiat,  neque  ad  im- 
plendam  obligationem  voti  necessarium  sit  ita 
fieri.  Secundo,  quoad  hoc  ultimum  possumus 
distinguere :  nam  contingit  servare  votum  for- 
maliter ,  vel  tantum  materialiter.  Tunc  dico 
servari  votum  formaliter  ,  quando  ad  hoc  fit 
actus  ut  votum  impleatur,  et  ad  hunc  modum 
implendi  constat  necessarium  esse  imperium 
religionis,  quia  in  illo  iucluditur  intentio  cul- 
tus  ;  nam  velle  servare  promissum,  e.-t  velle 
fidelem  esse  Deo ,  et  hoc  est  quidain  cultus 
Dei.  Materialiter  autem  servare  votum,  est  fa- 
cere  id  quod  est  promissum  sine  ulla  memoria 
voti,  vel  relatione  ad  illud  servandum,  et  tunc 
non  est  necessarium  imperium  religionis,  ut 
argumentum  probat.  Hic  autem  servandi  mo- 
dus  sufficiet  quidem  ad  non  peccandum  contra 
votum,  ex  intentione  saltem  habituali  solven- 
di  debita,  ut  etiam  argumentum  probat ;  non 
tamen  sufficiet  ad  fructum,  et  utilitatem  quam 
talis  actus  posset  habere  ex  voto. 

14.  Satisfit rationibus  dubitandi  superius  fac- 
tis.  —  Ad primam.  — Ad  secundam.  — Ad  pri- 
mam  rationem  dubitandi  in  principio  positam 
respondetur,  ex  dictis  in  primo  tractatu  et  libro 
hujus  operis,  religionem  non  soium reddere  Deo 
cultum  debitum  ex  preecepto,  sed  etiam  spon- 
taneum ,  quia ,  licet  taHs  actus  in  particulari 
non  sit  debitus,  per  illum  exhibetur  Deo  cultus 
ex  genere  suo  seu  in  communi  debitus.  Dein- 
de  dico  votum  esse  actum  religionis,  quatenus 
in  sc  cultum  Dei  continet,  et  quatenus  ad  re- 
ligionem  spectat  observare,  ut  vere,  ac  fideli- 
ter,  et  digne  Deo  fiat,  sicut  in  superioribus  de 
juramento  dicebanrus.  Unde  in  secundo  argu- 
mento  aliqui  existimant ,  etiam  respectu  ho- 
minis,  ejusdem  virtutis  esse  promittere  et  sol- 
vere,  forte  quia  fidelitas  ipsa  humana  dirigit 
promissionem,  ut  vere  et  fideliter  fiat.  Et  ita 
potest  ad  secundum  negari  assumptum.  Ve- 
rumtamen  illo  etiam  dato  respectu  hominis, 
negatur  consequentia  respectu  Dei ,  quia  re- 
spectu  homiuis  habent  locum  liberalitas,  mi- 
serieordia,  et  alise  similes  virtutes  ;  Deo  autem 
nihil  offerri  potest,  sive  promittendo.,  sive  ex- 


ET  HONESTATE  VOTI. 
hibendo,  nisi  per  modum  cultus,  ut  supra  os- 
tensum  est. 

15.  Ad  tertiam.  — Ad  tertiam  respondetur, 
solum  probare  votum  quoad  promissionem  ip- 
sam  posse  imperari  ab  aliis  affectibus ;  quod 
verum  esse  fatemur,  nec  repugnat  his  quse 
dicta  sunt ,  quia  etiam  alii  actus  religionis 
possunt  hoc  modo  imperari  ab  affectibus  alia- 
rum  virtuturn.  Et  hoc  ipsum  probat  exem- 
plum  ibi  adductum  de  promissione  humana. 
Quin  in  superioribus  diximus  ac  declaravimus, 
si  promissio  consideretur  solum  ut  est  actus 
quasi  exterior  religionis,  posse  imperari  etiam 
ex  pravo  affectu,  ita  ut  propria  virtus  religio- 
nis  tunc  nihil  operetur  in  efficienda  tali  pro- 
missione,  quod  non  impedit  quominus  pro- 
missio  secundum  se  sit  actus  religioni  debi- 
tus.  Ex  quo  propterea  habet  ut  tunc  etiam 
obliget,  si  materia  capax  sit  obligationis,  ut 
supra  etiam  tractatum  est. 

CAPUT  XVI. 

UTRUM  OMNE   V0TUM   SIT    ACTUS   RELIGIONIS  ,    ET 
CONSEQUENTER  AN    S0LI   DEO   FIAT. 

4.  Ratio  dubitandi. —  Heec  queestio  neces- 
saria  est  ut  adeequata  ratio  voti  compleatur. 
Hactenus  enim  solum  visum  est ,  votum  esse 
actum  religionis,  quatenus  Deo  fit,  et  ideo 
oportet  inquirere  an  possit  aliter  aut  alteri 
fieri,  ut  concludamus  votum  esse  actum  pro- 
prium  solius  religionis.  Ratio  autem  dubitan- 
di  est,  quia  vota  solent  etiam  Sanctis  fieri , 
qufe  sancta  et  religiosa  censentur,  ideoque  va- 
lida ,  et  obligationem  inducentia  :  sed  Sancti 
sunt  creaturee  a  Deo  distinctee  ;  ergo.  Major 
constat  tum  ex  usu  Ecclesiee  et  omnium  pio- 
rum,  tum  etiam  ratione,  quia  homo  non  so- 
lum  Deo,  sed  etiam  homini  potest  aliquid  pro- 
mittere  ;  ergo  etiam  hominibus  Sanctis  et  Bea- 
tis  possumus  promittere,  nam,  licet  nobiscum 
non  vivant,  tamen  nostrarum  rcrum  cogni- 
tionem  et  curam  agunt ;  unde  sicut  illos  ora- 
mus,  et  ad  illos  loquimur,  ita  etiam  illis  ali- 
quid  promittere  possumus  ;  promissio  autem 
illa  non  est  omnino  humana,  seu  civilis,  sed 
sacra,  et  aliquo  modo  religiosa ;  ergo  est  vo- 
tum.  Non  pertinet  autem  ad  virtutem  religio- 
nis,  quia  non  fit  Deo ,  nec  continet  cultum 
ejus  ;  ergo  non  omne  votum  est  actus  religio- 
nis,  aut  Deo  fit. 

2.  Erasmi  consensus  cum  hceretiris  in  ne- 
gando  posse  Sanctis  fundi  vota.  — Heec  quees- 
tio  et  cum  hcereticis  et  inter  Catholicos  versa- 


CAP.  XVI.  UTRUM  OMNE  VOTUM  SIT  ACTUS  RELIGIONIS,  ETC. 


815 


tur.  Hseretici  enim  sicut  negant  omnium  San- 
ctorum  cultum ,  et  preces  ad  illos,  ita  etiam 
omnino  negant  posse  ad  illos  fundi  vota  abs- 
que  idololatria,  cum  quibus  in  hac  parte  sen- 
sit  Erasmus,  in  Colloquio  inscripto  Naufra- 
gium,  utrefert  Bellarm.,  lib.  3  de  Cultu  Sauc- 
torum,  cap.  9,  utunturque  Scripturse  testimo- 
niis,  in  quibus  solum  legimus  vota  Deo  fieri 
solere.  Verumtamen  de  fundamento  hujus  hse- 
resis  non  est  hoc  loeo  dicendum  ;  nam  quod 
Sancti  a  nobis  colendi  sint  et  honorandi,  os- 
tensum  est  a  nobis  in  1  tomo  tertiee  partis, 
disp.  52.  Quod  vero  cum  eis  loqui  et  conver- 
sari  possimus,  et  ad  eos  preces  fundere,  supra 
tractando  de  actu  orationis  demonstratum  est : 
eadem  autem  ratio  est  de  promissione,  ut  ra- 
tio  superius  facta  demonstrat.  Quare  nos  pro 
certo  supponimus  posse  Sanctis  fieri  promis- 
siones  et  vota  aliquo  modo.  Quam  esse  anti- 
quam  Ecclesise  cousuetudinem  probat  Bellar- 
minus  supra,  adductis  variis  Patrum  testimo- 
niis,  in  quibus  his  verbis  utuntur,  loquentes 
de  fidelibus :  Vola  Savxtis  o/ferunt,  et  simi- 
lia.  Maxime  vero  ad  rem  preesentem  faciunt 
verba  illa  Gregorii  Turonensis,  lib.  2  de  His- 
toriis  Francorum,  capit.  37  :  Domino  gratias 
agentes,  etvotabeato  Confessoripromittentes. 

3.  Varia  opinio  Theologoruminexplicando, 
quomodo  volum  soli  Deo  fiat.  — Cum  ergo  con- 
stet  promissiones  et  vota  Sanctis  aliquo  modo 
fieri,  in  modo  explicandiquomodo,  illisnon  ob- 
stantibus,  soli  Deo  proprium  votum  fiat,  varie 
sentiunt  Theologi.  Quidam  enim  existimant, 
quando  vota  fiunt  Sanctis,  duas  intercedere 
promissiones,  unam  proxime  et  directe  factam 
Sancto,  de  hoc  vel  illo  opere  faciendo  in  ejus 
obsequium;  aliam  factam  Deo  de  priori  pro  - 
missione  Sancto  facta  adimplenda.  Hanc  pos- 
tenorem  dicunt  esse  votum,  non  auLem  prio- 
rem,  nisi  fortasse  per  extrinsecam  denomina- 
tionem,  modo  mfra  explicando,  et  ita  salvant 
proprium  votum  soli  Deo  fieri.  Ita  sentit  D. 
Thomas,  d.  q.  88,  art.  5,  ad  3,  qui  eamdem 
rationem  esse  putat  de  promissione  facta  San- 
ctis,  et  de  illa  quee  fit  Preelato  vel  hospitali,  et 
voto  ad  Deum  facto  stabilitur. 

4.  Aliorum  opinio  de  eadem  re.  — Alii  vero 
dicunt,  Sanctos  duobus  modis  posse  conside- 
rari,  scilicet,  vel  ut  sunt  creaturee  rationales, 
et  ut  sic  non  esse  capaces  ut  eis  fiant  vota, 
quia  votum  continet  adorationem  latrise,  quse 
non  potest  creaturse  ut  sic  tribui.  Secundo, 
possunt  considerari  Sancti  ut  in  eis  Deus  ha- 
bitat  per  gloriam,  et  hoc  modo  aiunt  posse  vota 
proprie dicta  fieri  Sanctis.  Tta  sentit  Cajelanus, 


circa  dictam  solutionem  ad  3  D.  Thomae,  un- 
de  non  videtur  omnino  amplecti  doctrinam 
D.  Thomce.  Dissimilem  enim  putat  esse  ratio- 
nem  de  votis  qna3  fiunt  Sanctis,  et  quse  fiunt 
mortalibus  hominibus,  ut  Prselatis,  vel  hospi- 
pitalibus,  etc.  Nam  heee  posteriora  vota  non 
fiunt  in  honorem  et  cultum  hominum,  sed  so- 
lius  Dei,  licet  aliqua  fiant  in  utilitatem  homi- 
num  ;  vota  autem,  quae  fiunt  Sanctis,  fiunt  in 
eorum  honorem  et  cultum,  propter  gloriam 
Dei,  quam  participant;  ergo  est  louge  diversa 
ratio  utriusque  promissionis.  [deoque  illa,  quae 
fit  Sanctis,  per  se  potest  esse  verum  votum. 
Et  confirmat  hoc  Cajetanus  ex  diversitate 
verborum  quibus  ha?c  vota  fieri  solent;  uemo 
enim  dicit:  Voveo  Prcelato,  aut  Xenodochio, 
sed  Voveo  Deo  obedire  Prcelato,  aut  dare  hoc, 
vel  illud  Xenodochio.  At  vero  de  Sanctis  dici- 
tur:  Voveo  B.  Virgini,  etc,  et  specialiter  af- 
fert  Cajetanus  formain  suse  religionis,  in  qua 
dicitur :  Voveo  Deo,  Beatce  Marice,  Beato  Do- 
minico,  et  omnibus  Sanctis. 

5.  Asseritur,  et  ostenditur  votum  soli  Deo 
fieri.  —  Tribus  modis  vota  fiunt  Sanctis.  — 
Ego  .vero  censeo,  simpliciter  dicendum  esse, 
votum  proprium  soli  Deo  fieri,  quod  intendit 
D.  Thomas,  cujus  sententia  vera  et  satis  per- 
spicua  mihi  esse  videtur,  quamvis  illi  aliquid 
addi  possit  ad  majorera  explicationem,  ad 
quam  tradendam,  adverto,  tribus  modis  in- 
telligi  posse  vota  fieri  Sanctis.  Primus  est, 
quem  D.  Thomas  declaravit,  qui  mea  senten- 
tia  negari  non  potest ;  nam,  sicut  possumus 
honorare  Sanctum  laudando  ipsum,  etc,  ita 
etiam  promittendo  illi  aliquid  faciendum  in 
ejus  honorem,  eadem  enim  est  utriusque  ra- 
tio.  Rursus  post  promissionem  factam  Sancto, 
laudabile,  imo  necessarium  ad  honestatem 
est,  promissionem  implere;  ergo  per  aliam 
promissionem  et  proprium  votum  ad  Deum 
factum  possumus  nos  obligare  ad  illud  prius 
promissum  servandum.  Nam,  sicut  alii  actus 
laudabiles  sunt  materia  voti,  ita  etiam  hic; 
ergo  optime  intelligitur  fieri  vota  Sanctis  con- 
jungendo  has  duas  promissiones. 

6.  Hinc  vero  colligitur,  possibilem  etiam 
esse  alium  modum  promittendi  Sancto  ali- 
quid,  unica  tantum  promissione  ad  eum  im- 
mediate  ordinata,  nullaalia  promissione  Deo 
immediate  facta.  Probatur,  quia  iliae  sunt  duas 
promissiones  distincta?,  et  prior  non  pendet  a 
posteriori ;  ergo  potest  homo  pro  arbitrio  suo 
priorem  facere,  non  adjuncta  posteriori.  Gon- 
firmatur  a  simili  ex  promissione  facta  paupe- 
ri,  verbi  gratia,  quam  potest  homo  facere,  vel 


8  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

prius  promittendo  hominf,  et  postea  Deo  de 
servanda  homini  fidelitate,  vel  etiam  potest 
solam  humanam  promissionem  facere,  non 
adjuncta  divina.  Denique  confirmatur  ratione 
generali,  quia,  licet  prior  actio,  Sancto  pro- 
missa,  quatenus  laudabilis  est  et  honesta,  pos- 
sit  esse  materia  voti,  tamen  non  necessario  fit 
votum,  ubicumque  invenitur  materia  ejus, 
nec  cogitnr  homo  illam  obligationem  addere, 
maxime  cura  utraque  vohmtarie  suscipienda 
sit.  Potestergopromissio  fieri  soli  Sancto,  nul- 
la  adjuncta  promissione  Deo  facta. 

7.  Vota  Sanctis  fieri  non  tantum  qua  creatu- 
ris  rationalibus ,  sed  formaliter  ut  Sanctis.  — 
Addo  vero,  tam  in  hoc  quam  in  prsecedenti 
puncto,  hujusmodi  promissionem,  quee  Sancto 
fit,  non  tantum  illi  fieri  ut  creatura  rationalis 
est,  sed  formaliter  ut  Sanctus  est,  et  per  glo- 
riam  consummatus,  in  quo  dissentio  a  Caje- 
tani  opinione.  Frobatur  autem  primo,  qaia 
hasc  promissio  fit  in  cultum  et  honorem 
Sancti ;  hic  autem  cultu?  non  est  tantum  hu- 
manus  et  civilis,  qualis  est  ille  qui  datur  ho- 
mini,  solum  quia  creatura  rationalis  est;  ergo 
illa  promissio  fit  Sancto,  non  solum  quatenus 
homo  ratiouali^,  sed  etiam  quatenus  Sanctus 
est.  Majorem  sumoex  ejusdemCajetani  doctri- 
na,  et  ex  communi  usu,  et  sensu  fidelium,  et 
quia  Patres,  quotiescumque  de  votis  Sancto- 
rum  mentionem  faciunt,  in  eorum  honorem 
illa  fieri  dicunt,  ut  patet  ex  Eusebio,  lib.  13 
de  Prseparat.  Evang.,  c.  7,  et  aliis  a  Bellarm. 
citatis.  Denique  sipromissio  fit  Sancto  ratione 
ipsius,  certe  non  potest  fieri  nisi  in  honorem 
ejus,  cum  nihil  utilitatis  possimus  illi  afferre, 
et  omnis  promissio,  vel  propter  obsequium, 
vel  propter  utilitatem  tieri  videatur.  Quod 
enim  aliud  motivum  excogitari  potest  ?  Mino- 
rem  etiam  su  ppono  ex  dictis  de  cultu  Sancto- 
rum  in  citato  loco ;  ibi  enim  ostensum  est,  cul- 
tum  Sanctorum  esse  altioris  rationis,  quam 
sit  cultus  mere  humanus  et  civilis.  Quaedam 
autem  pars  hujus  cultus  esthocgenus  promis- 
sionis,  ut  ex  eisdem  Patribus  et  Eeclesige  usu 
constat.  Denique  hoc  suadent  aliquo  modo  ra- 
tiones  Cajetani.  Cousequentia  vero  probatur, 
quia  cultus  vel  honor  fundatur  in  excelleutia 
ejus  qui  honoratur,  et  ab  illa  sumit  rationem 
suam;  nam  altiori  excellentise  altior  cultusde- 
betur ;  ergo  e  contrario,  quando  cuitus  est  al- 
tioris  rationis,  non  datur  nisi  propter  altiorem 
excellentiam  ;  ergo  si  hujusmodi  promissio  fit 
Sanctis,  ut  per  eam  illis  offeratur  cultus  nobi- 
lior  et  altior  quam  sit  pure  humanus  aut  civi- 
lis,   fundatur  non  in  sola  perfectione  naturali 


ET  HONESTATE  VOTI. 

rationalis  creaturee,  sed  in  supernaturali  et  di- 
vina  participatione  gratise  et  gloria?.  Quin  po- 
tius  adjungo,  si  homines  defuncti  solum  ut  ho- 
mines  sunt  considerentur,  non  esse  capaces 
promissionis  quaa  illis  fiat  ab  hominibus  in 
hac  vita  degentibus,  quia  non  habent  cum 
illis  conjunctionem,  neque  eorum  facta  co- 
gnoscere  aut  dicta  possunt  audire  ;  sine  mutua 
autem  cognitione  non  habet  locum  promissio, 
ut  supra  ostensum  est;  ergo  ut  illis  fiant  pro 
missiones,  necesse  est  illos  considerare  ut 
Sanctos  et  Beatos,  quibus  haac  nostra  opera, 
quatenus  ad  illos  pertinent,  nota  sunt;  ergo 
tales  promissiones  non  fiunt  Sanctis,  quatenus 
creaturae  rationales  sunt,  sed  quatenus  glorio- 
si,  et  Sancti  sunt. 

8.  Objectio.  —  Dices  :  ergo  promissio  facta 
Sancto,  etiam  secundo  modo  supra  posito,  est 
verum  votum  Deo  factum ,  nec  potest  ab  illo 
separari ,  quod  videtur  dictis  repugnare.  Se- 
quela  patet  ratione  Cajatani ,  quia  Deus  non 
tautum  honoratur  in  se ,  sed  etiam  iu  Sanctis 
suis,  et  oratio  ad  Sanctum  facta  censetur  fieri 
ad  Deum,  et  elici  a  virtute  religionis ;  ergo 
etiam  promissio  facta  Sancto,  quatenus  in  illo 
Deus  habitat  per  gratiam  et  gloriam,  est  votum 
factum  Deo  ex  religione ;  ergo  nunquam  est 
separabilis  promissio  Sancto  facta,  ut  Sanctus 
est,  a  voto  Deo  facto.  Unde  etiam  sequitur 
contra  prius  membrum,  non  intervenire  duas 
promissiones  iu  hoc  negotio  ,  quia  quando 
agitur  cum  Sancto,  quatenus  Sanctus  et  Bea 
tus  est,  una  promissio  sufficit,  nam  per  eam 
attinguntur  et  Sanctus  et  Deus ;  superflue  ergo 
multiplicantur.  Neque  est  simile  de  promis- 
sione  pure  humana  facta  homini ;  in  illa  enim 
non  intervenit  Deus,  et  ideo  potest  roborari 
per  aliam  promissionem  Deo  factam. 

9.  Solutio.  —  Quibus  v.odis  possit  Sanctus 
a  nobis  coli.  —  Bespondetur  negando  seque- 
lam.  Ut  autem  tota  objectio  explicetur ,  ad- 
vertendum  est  ex  materia  de  Adoratione,  duo- 
bus  modis  posse  Sanctum  coli.  Primo,  pro- 
pter  divinam  et  increatam  excellentiam,  ita  ut 
illa  solasit  proxima  ratio  talis  cultus;  Sanctus 
vero  sit  res  materialiter  adorata  tanquam 
quoddam  templum  divinitatis ;  qui  cultus  im- 
mediate  elicitur  a  virtute  religionis,  et  transit 
in  Deum  ipsum  ,  non  solum  tanquam  in  ulti- 
mum  finem,  sed  etiam  tanquam  in  proximam 
rationem  colendi ;  sed  hic  modus  colendi  Sanc- 
tos,  licet  possibilis  sit,  non  est  in  usu,  quia 
non  est  consentaueus  personse  creatae.  Alio 
ergo  modo  coluntur  Sancti  proxime  et  imme- 
diate  propter  excellentiam  creatam  gratise  et 


CAP.  XVI.  UTRUM  OMNE  VOTUM  SIT  ACTUS  RELIGIONIS,  ETC. 


817 


glorise  quam  in  se  habent,  et  liic  cultus  non 
elicitur  a  virtute  religionis,  sed  a  virtute  du- 
liae,  neque  terminatnr  ad  Denm  tanquam  ad 
objectum  aliquo  modo,  sed  solum  ordinatur 
ad  illum  tanquam  ad  ultimnm  finem ,  in 
Giijus  gloriam  cedit  omnis  Sanctorum  glo- 
ria.  Cultus  ergo  hic,  qui  alicui  Sancto  da- 
tur  per  promissionem  illi  factam  secundo 
modo  supra  declarato ,  non  pertinet  ad  pri- 
orem  cultum ,  sed  ad  posteriorem.  Nam 
Sanctus  rationesuse  sanctitatis  est  dignus  cultu 
proportionato  illi  excellentiae,  per  quaecumque 
opcra  vel  signa  detur;  inter  alia  autem  opera, 
vel  signa  proportionata ,  unum  est  ksec  pro- 
missio;  potest  enim  fieri  e.x  affectn  ad  eorum 
sanctitatem  accommodato,  et  cum  debita  ees- 
timatione  illius,  vel  potest  etiam  fieri  in  si- 
gnum  alicujus  beneficii  a  Sancto  suscepti,  non 
ut  a  principali  auctore ,  sed  ut  a  mediatore. 
Unde  etiam  fieri  potest  ex  spe  obtinendi  a 
Sancto  ut  officium  intercessoris  exerceat. 
Haec  ergo  promissio  non  a  religione ,  sed  a 
dulia  elicitur ,  et  ita  est  solutum  argumen- 
tum.  Falsum  enim  est  per  hujusmodi  ado- 
rationem  et  cultum  coli  Deum  proprie ,  et 
tanqnam  objectum  quod  adoratur  ;  falsum 
item  est  hujusmodi  cultum  a  religione  elici. 
Et  idem  dixi  supra  de  oratione  quse  fit  Sanc- 
tis  :  idem  ergo  est  de  hac  promissione-  Atque 
inde  etiam  solvitur  ultima  pars  objeetionis  : 
nam  hsec  promissio  sic  facta  Sancto  optime 
potest  per  proprium  votum  Deo  factum  con- 
firmari ;  sicut  homo  potest  Deo  vovere ,  quod 
Sanctis  reddet  cultum  illis  proportionatum. 

10.  Sanctis  proprie  loquendo  vota  non  fieri. 
— Atque  ex  his  intelligitur  primo,  qusestio- 
nem  esse  de  iioinine,  an  talis  promissio  facta 
Sanctis  praedicto  modo  dicenda  sit  votum, 
necne.  Nam  si  nomine  voti  intelligamus  pro- 
missionem  factam  alteriin  recognitionem  su- 
premee  excellentiae,  vel  in  signum  gratitudi- 
nis  debitse  primo  ac  supremo  benefactori,  sic 
constat  promissiones,  quee  fiunt  Sanctis  secun- 
do  modo  supra  posito^  non  esse  vota.  Quia  si 
ex  vera  fide  et  religione  fiant,  non  possunt  ea 
mente  et  intentione  fieri.  Unde  satis  proba- 
bile  est,  eo  modo  quo  nunc  de  voto  loquimur 
et  disputamus,  acjuxta  communem  modum 
loquendi  Scripturae,  et  frequentiorem  usum 
Ecclesiae,  votum  simpliciter  dictum  signifi- 
care  promissionem  hoc  animo  factam,  et  cod 
tinentem  cultum  latriae  ac  propriee  religio- 
nis,  et  ideo  simpiiciter  negari  potest,  hujus- 
modi  promissiones  Sanctis  factas  esse  vota, 
atque  ita  concludemus  votum  soli  Deo  offerri. 
XIV. 


Quod  maxime  verum  est  de  promissione  fac- 
ta  secundo  modo,  id  est,  solitarie,  et  nullo 
adjuncto  voto  Deo  facto ;  nam  illa  neque  in- 
trinsece  neque  extrinsece  potest  denominari 
votum  in  dicta  significatione  propria.  Quan- 
do  vero  fit  priori  modo,  potest  denominari 
votum,  tanquam  res  Deo  oblata  per  votum, 
nam  illa  etiam  solet  votum  nominari,  exten- 
so  nomine  actus  ad  materiam  circa  quam  ver- 
satur.  Sic  enim  illa  promissio,  quae  fit  Sanc- 
to,  rursus  assumitur  ut  materia  promissionis 
Deo  factae,  atque  sub  hac  ratione  votum  no- 
minatur  ;  et  sic  etiam  salvatur  votum  fieri  so- 
HDeo;nam  illa  promissio,  quae  fit  Sancto, 
non  dicitur  votum  quia  Sancto  facta  est,  sed 
quia  Deo  per  aliam  promissionem  oblata  est, 
et  heec  videturfuisse  mens  D.  Thomee. 

\\.  In  qua  significatione  et  avceptione pro~ 
missio  facta  Sancto  dicatur  votum. — At  vero 
si  nomen  votum  latius  accipiatur,  prout  signi- 
ficare  potest  promissionem  alicui  factam  per 
modum  cultus  religiosi,  sic  promissio  facta 
Sancto  poterit  votum  nominari,  et  consequen- 
ter  negandum  erit,  votum  in  tota  sua  genera- 
litate  sumptum  soli  Deo  fieri,  sed  solum  in 
suo  primo  ac  principali  significato.  Neque  ab 
hoc  loquendi  modo  abhorrent  Catholici,  nam 
Bellarminus  Joco  proxime  citato,  probabilius 
existimat,  juxta  usum  Ecclesiae,  nomeri  voti 
esse  generale  ad  promissionem  Deo  vel  Sanr 
cto  factam,  et  ad  cultum  latriae  et  duliee.  Un- 
de  sicut  nomen  adorationis,  vel  etiam  nomen 
cultus  religiosi  commune  est  Deo  et  Sanctis, 
et  sicut  verbum  orandi  Deo  et  Sanctis  commu- 
nicatur,  ita  etiam  censeri  potest  de  verbo  vo- 
vendi.  Et  hic  usus  declaratur  conferendo  ver- 
bum  vovendi  cum  preedictis  et  cum  verbo  sa- 
crificandi.  Hoc  enim  ultimum  ita  est  pro- 
prium  Dei,  ut  nemo  audeat  illud  Sanctis  ac- 
commodare;  nemo  enimdicet:  Sacrifico  Bea- 
tce  Maria>,  sicut  dicit :  Oro  Beatam  Mariam ; 
unde  recte  colligimus,  sacrifieium  significare 
cultum  proprium  Dei,  orationem  autem  abs- 
trahere,  et  communiorem  esse;  sic  autem 
utimur  verbo  vovendi,  ut  absolute  dicamus : 
Voveo  Beata?  Maria? ;  ergo  signum  est  votum 
generalius  sumi,  et  utramque  promissionem 
sub  se  complecti. 

12.  Ostendittcr  i?i  quo  conveniat  promissio 
facta  Deo  et  Sanctis,  etin  quodifferat. — Quod 
tandem  ex  re  ipsa  ita  explicatur,  nam  pro- 
missio  quae  fit  Deo  et  quse  fit  Sanctis,  habent 
inter  se  plures  convenientias,  in  quibus  diffe- 
runt  ab  aliis  promissionibus  mere  humanis; 
namutraque  promissio  fit  non  in  utilitatem, 

52 


818  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

sed  in  honorem  et  cultum  ejus  cui  fit,  et  po- 
tius  cedit  in  utilitatem  promittentis  ;  utraque 
etiam  fit  intuitu  sanctitatis  et  glorise,  ac  bea- 
titudinis,  aliquo  modo  ejusdem  ordinis  :  ergo 
ratione  hujus  convenientiae  potest  abstrahi 
conceptus  communis  utrique  promissioni,  non 
solum  analogus  (ut  aliqui  putant),  sed  etiam 
univocus,  ut  in  simili  ostendi  de  communi 
ratione  cultus  et  adorationis.  Cur  ergo  illa 
communis  ratio  promissionis  non  poterit  uno 
communi  nomine  votum  appellari?  Ita  ergo 
fit  probabilis  hsec  sententia.  Et  quod  attinet 
ad  res  seu  rerum  conceptus,  vera  sunt  quse 
dicit,  et  sufficienter  probata.  Quod  vero  atti- 
net  ad  usum  vocis,  caute  loquendum  est,  et 
cavendum  ne  quispiam  ambiguitate  verbi  of- 
fendatur,  nam  certe  in  Scriptura  votum  ali- 
quid  Deo  proprium  significare  videtur;  et 
juxta  usum  etiam  Ecclesiae,  exisrimo  non  tri- 
bui  Sanctis,  nisi  materialiter,  quatenus  pro- 
missio  ad  Sanctum  conjuncta  est  cum  pro- 
missione  Dei,  ut  explicuimus.  Quia  licet  se- 
parari  possint,  communiter  non  separantur ; 
vel  certe  quia  frequenter  promissio  aliter  fit, 
tertio  scilicet  modo^  qui  superest  explican- 
dus. 

13.  Vota  quo?  Sanctis  solent  fieri,  scepeita 
fiunt  ut  proprie  soli  Deo  fiat  promissio — Se- 
cundo  ergo  ac  principaliter  intelligitur  ex  di- 
ctis,  vota,  qua?  Sanctis  fieri  dicuntur,  ali- 
quando  ac  ssepe  ita  fieri,  ut  vere  ac  proprie 
soli  Deo  fiat  promissio,  quamvis  id;  quod  pro- 
mittitur,  cedat  in  cultum  seu  honorem  alicu- 
jus  Sancti.  Ssepe  enim  actio  quae  exercetur 
circa  unam  personam,  potest  promitti  alteri 
personse,  et  non  illi  circa  quam  versatur  :  ut, 
verbi  gratia,  si  quis  promittat  Petro  dare  filiae 
ejus  centum  in  dotem,  donatio  quidem  respi- 
cit  filiam,  et  circa  illam  exercenda  est ;  pro- 
missio  autem  non  fit  filiee,  sed  soli  patri,  nam 
illi  soli  fides  datur,  et  obligatio  illum  tantum 
respicit,  prsesertim  si  sit  solius  fidelitatis.  Et 
ratio  est,  quia  hoc  pendet  ex  voluntate  :  pos- 
sum  enim  me  obligare  huic  personse,  et  non 
alteri,  quamvis  actio  promissa  circa  alterum 
exercendasit :  sicut  fieri  etiam  potest  ut  actio 
exercenda  sit  circa  rem  irrationalem,  vel  ina- 
nimatam  :  ut,  si  promitto  Petro  alere  equum 
ejus^  aut  fodere  vineam  ejus,  ubi  clare  con- 
stat  promissionem  soli  Petro  fieri.  Idem  ergo 
esse  potest,  etiamsi  actio  sit  exercenda  circa 
personam  rationalem,  si  intentio  promittentis 
ad  illam  non  dirigitur  tanquam  ad  terminum 
promissionis  ( ut  sic  dicam ),  sed  tanquam  ad 
materiam.    Atijue    hic  est  commuuis  modus 


ET  HONESTATE  VOTI. 
vovendi  dare  eleemosynam  pauperibus ;  nulla 
enim  promissio  fit  pauperi,  sed  soli  Deo  fit 
promissio,  etiamsi  actio  promissa  exercenda 
sit  circa  pauperes.  Et  aliud  exemplum  juxta 
quamdam  dispositionem  antiquam  juris  civi- 
lis  sumi  potest,  ex  L.  Quoties,  C.  de  Donatio- 
nibus  quse  sub  modo. 

14.  Tertius  modus  vovendi  aliquid  in  cultum 
et  honorem  Sanctorum.  —  Hic  ergo  est  tertius 
modus  vovendi  aliquid  in  cultum  et  honorem 
Sanctorum.  Quia  enim  in  gloriam  Dei  cedit 
quidquid  fit  in  honorem  Sancti,ideo  possumus 
Deo  promittere  talem  orationem  fundere  ad 
Sanctum,  vel  sedificare  sepulchrum  ejus,  ima- 
ginem  ei  dicare,  aut  quid  simile.  Oportet  au- 
tem  ibi  distinguere  duos  affectus  :  unus  est 
colendi  seu  honorandi,  alius  est  promittendi. 
Quamvis  enim  ipsa  promissio  in  prassenti  ma- 
teria  sit  quidam  cultus,  non  tamen  e  converso 
omnis  cultus  est  promissio.,  sed  aliis  etiam  ac- 
tionibus  fit.  Affectus  ergo  colendi  in  prsedicto 
casu  Deo  et  Sanctis  communis  est,  servata 
proportione  ;  affectus  autem  promittendi  so- 
lum  circa  Deum  est,  quia  juxta  hunc  modum, 
quem  explicamus,  illi  soli  fit  promissio.  Cujus 
signum  a  posteriori  est,  quia  si  quis  postea 
tale  votum  non  impleat,  omittendo  actionem 
Sancto  honorificam,  quse  secluso  voto  in  prse- 
cepto  non  esset,  non  peccat  specialiter  contra 
Sanctum,  neque  illi  infidelis  appellari  potest, 
sed  soli  Deo,  cujus  votum  fregit ;  ergo  signum 
est  tale  votum  continere  tantum  promissio- 
nem  Deo  factam. 

15.  Quomodo  explicanda  sit  opinio  Cajetani 
de  votis  qucB  fiunt  Sanctis.  —  Et  hoc  tantum 
modo  existimo  intelligi  posse  quod  Cajetanus 
dixit,  promissiones  factasSanctis,  ut  in  eisho- 
noratur  Deus,  Deo  ipsi  fieri ;  quamquam  ipse 
hunc  sensum  non  explicet,  neque  insinuet  ; 
solum  enim  dicit ,  quia  Sanctus  participatione 
quadam  Deus  est,  ideo  votum  Sancto  factum 
censeri  fieri  soli  Deo,  Quem  sensum  nos  non 
probamus  propter  ea  quse  hactenus  diximus ; 
nam  si  promissio  dirigatur  ad  Sanctum,  ita  ut 
illi  fiat  propter  sanctitatem  ejus,  talis  promis- 
sio  prsecise  sumpta  non  fit  Deo,  sed  ipsi  Sanc- 
to.  Unde  non  credimus  fieri  posse,  ut  una  et 
eadem  promissio  Deum  et  hominem  respiciat 
tanquam  terminum  proprium,  ad  quem  fit 
obligatio.  Sed  vel  fit  soli  homini,  et  tunc  non 
est  proprium  votum,  etiamsi  talis  homo  sanc- 
tus  et  beatus  sit;  vel  si  est  proprium  votum, 
promissio  fit  soli  Deo.  Sanctus  vero  solum  esse 
potest  materia  promissionis  seu  voti,  altero 
ex  duobus  modis  hactenus  explicatis.  Atque 


CAP.  XVI.  UTRUM  OMNE  VOTUM  SIT  ACTUS  RELIGIONIS,  ETC. 


819 


ita  constat  qnomodo  omno  votum  proprium 
et  actus  sit  a  religione  elicitus,  et  soli  Deo 
fiat. 

16.  Fit  satis  dubitationi,  et  ostenditur  in 
quo  di/ferat  promissio  facta  Sanctis,  ab  aliis. 
— Ad  quam  virtutem  pertineat  promissio  facta 
Sanctis.  —  Ad  rationem  igitur  dubitandi  po- 
sitam,  concedimus  promissionem  posse  fieri 
Sanctis  excellentiori  quidem  modo,  quam  so- 
leat  fieri  mortahbus  hominibus,  non  tamen 
eo  singulari  ac  perfectissimo  modo  quo  fit  Deo, 
ideoque  negamus  illam  promissionem  esse 
votum  proprie  dictum.  Potest  autem  dici  iila 
promissio  religiosa,  non  quidem  ut  a  virtute 
religionis  elicita,  sed  ut  res  queedam  sacra,  et 
quia  in  actibnsreligiosis  et  sauctis  versatur.  Si- 
mili  enim  modo  cultus  Sanctorum  religiosns 
dieitur,  ut  alibi  ostendimus.Propriissime  vero 
et  absque  ambiguitate  dicetur  illa  esse  virtutis 
dulice.  Et  hoc  solum  probat  etiam  prima  ratio 
Cajetani;  fatemur  enim  hanc  promissionem, 
quee  fit  Sancto,in  hoc  differre  ab  illa  quee  fieri 
solethomini  mortali,  quod  prior  nunquam  fit 
in  utiiitatem  Sancti,  sed  in  solum  sacrum  cul- 
tum  ;  posterior  vero  regulariter  fit  in  alte- 
rius  utilitatem.  Unde  etiam  fit  ut  promissio- 
nes,  quse  fiunt  inter  homines  mortales,  perti- 
neant  ad  beneficentiam,  amicitiam,  miseri- 
cordiam,  aut  aliam  similem  virtutem,  quee 
horninem  inclinet  ad  subveniendum  proximo, 
seu  ad  faciendum  aliquid  in  ejus  utilitatem  ; 
promissio  autem  sacra,  quae  fit  Sanctis,  ad 
altiorem  virtutem  duliee  spectet.  Ex  hac  vero 
differentia,  non  sequitur  promissionem  Sancto 
factam,  ut  sic  esse  proprium  votum,  quia  non 
continet  cultum  latriee,  sed  inferiorem.  Neque 
etiam  sequitur  contra  D.  Thom.  promissionem 
hanc,  quee  fit  Sanctis,  non  convenire  cu'm  illa 
quse  fit  homini  mortali,  in  hoc  quodutraque  po- 
test  esse  materia  alterius  promissionis  factee 
Deo.  Tum  quia  cum  heec  prcmissio  ad  Sanctos 
sit  inferioris  ordinis,  potest  per  altiorem  voti 
promissionem  confirmari  non  minus  quam  pro- 
missio  ad  Praelatum ;  tum  etiam  quia  illa  po- 
test  ad  cultum  Dei  referri,  sicut  et  honesta 
promissio  facta  Preelato;  et  ipsa  per  se  non 
est  immediatus  cultus  Dei,  ut  jam  exphcatum 
est. 

17.  Explicatur  in  quo  sensu  verbum  voveo 
sumatur  in  promissionibus  quce  fiunt  Sanctis. 
—  Ad  illum  autem  vulgarem  vovendi  mo- 
dum,  in  quo  maxime  Cajetanus  et  alii  fundan- 
tur,  respondeo  fortasse  ab  aliquibus  usurpa- 
tum  fuisse  verbum  vovendi  pro  verbo  promit- 
tendi,  maxime  in  his  rebus  sacris ,  et  quando 


promissio  fit  simul  Deo  ct  Sanctis  ;  unde  etiam 
in  professionibus ,  seu  in  votis  religiosorum 
distingui  hcec  accurate  solent :  Voveo  Deo,  et 
promilto  tibi,  seu  religioni.  Deinde  addo,  cum 
simul  dicitur  :  Voveo  Deo  ,  Beatw  Marice,  ac 
Sanctis  (prout  Cajetanus  ait  fieri  in  professio- 
ne  suee  religionis),  fortasse  non  fieri  specia- 
lem  promissionem  Beatee  Mariee  aut  Sanctis, 
neque  illa  verba  ea  intentione  dici,  ut  ex  eis 
plures  obiigationes  oriantur,  una  ad  Deum,  et 
alia  ad  Sanctos;  vix  enim  existimo  esse  vo- 
ventem,  qui  habeat  hujusmodi  intentionem. 
Dicuntur  ergo  illa  verba  ad  Sanctos,  ut  testes 
advocandos.  Nam  vuigari  etiam  loquendi  mo- 
do,  quando  promissio  humana  propter  majo- 
rem  solemnitatem  fit  coram  multis  testibus, 
dicere  solet ,  qui  promittit :  Promitto  Petro, 
et  omnibus  hic  stantibus,  utique  ut  testibus 
obligationis,  quse  uni  principaliter  nominato 
fit,  non  ut  omnibus  illis  personis  fiat  obliga- 
tio.  Et  ideo  nostri  religiosi  dum  vovent,  cia- 
rius  dicunt:  Cvram  Beata  Virgine  et  curia 
ccelesti,  voveo  omnipotenti  Deo. 

18.  De  duplici  actione  qucs  est  in  voto. — 
Denique  dicimus  fieri  etiam  posse  ut  verbum 
vovendi  tribuatur  Sanctis,  solum  quia  sunt 
quasi  materia  voti  facti  Deo,  sicut  etiam  po- 
test  dici  vovere  pauperibus  aut  templo,  qui 
vovet  Deo  aliquid  eis  tribuere.  Quando  au- 
tem  votum  hujusmodi  est,  melius  ac  verius 
dicetur  fieri  Deo  in  houorem  Sanctorum,  sicut 
votum  eleemosynee  dici  potest  factum  Deo  in 
levamen  pauperum.  Nec  illud  estmirum,  nam 
etiam  sacrificium  dicitur  fieri  Deo  in  honorem 
Sanctorum ;  sacrificari  autem  Sanctis  nullo 
modo  dicitur,  quiaverbum  secrificandi  exten- 
siim  non  est  ad  talem  significationem  impro- 
priam,  neque  in  eo  invenitur  eadem  occasio, 
quia  in  sacrificio  unica  actio  invenitur,  quee 
ad  solum  Deum  dirigi  potest.  Tamen  in  voto 
duplex  est  actio :  una  est  promissio,  quee  soli 
Deo  fit ;  alia  est  actio  promissa,  quee  imme- 
diate  versatur  circa  Sanctum ;  et  ratione  hu- 
jus  potuit  dici  votum  fieri  Sancto,  minus  ta- 
men  proprie,  et  materialiter.  Cum  autem  di- 
cimus  votum  fieri  soli  Deo,  proprie  ac  for- 
maliter  de  ipsa  promissione  sermo  est,  et  heec 
est  quee  per  verbum  vovendi  significatur. 


830 


LIB.  I.  DE  ESSENTIA 


CAPUT  XVII. 


UTRUM  OPUS,    EX   VOTO    FACTUM,    MELIUS    SIT, 
MAGISQUE   MERITORIUM. 

1.  Hsee  queestio  videtur  ex  parte  pertinere 
ad  effectus  voti ;  tamen  quia  necessaria  est  ad 
excellentiam  et  utilitatem  voti  explicandam, 
ideo  ad  complementum  kujus  libri  necessaria 
visa  est.  Videri  ergo  potest  non  esse  melius 
operari  px  voto  :  quia  non  est  melius  operari 
ex  preecepto;  ergo  neque  ex  voto  ;  videtur 
enim  eadem  ratio,  conveniunt  enim  in  virtute 
imponendi  necessitatem  seu  obligationem.  An- 
tecedens  autem  patet,  quia  melius  est  opus 
consilii  quam  "opus  prsecepti ;  bac  enim  ratione 
consilia  dicuntur  esse  de  meliori  bono,  et  ob 
eamdem  causam  eorum  observantia  spectat 
ad  statum  perfectionis,  preecepta  vero  ad  com- 
munem  ordinem  vitee  Christianee.  Secundo, 
quia  si  esset  melius,  maxime  quia  ratione  voti 
adjungitur  bonitas  religionis  :  sed  boc  non 
sufficit;  ergo.  Probatur  minor,  quia  etiam  ju- 
ramentum  addit  actui  bonitatem  religionis,  et 
tamen  non  propterea  est  opus  excellentius 
implere  promissionem  juratam,  quam  simpli- 
cem  ;  imo  inter  bomines  boc  posterius  pluris 
existimatur,  et  ideo  quo  bomo  est  insignioris 
virtutis,  eo  minus  necessarium  existimatur  in 
eo  juramentum,  quia  simplex  verbum  sufficit. 
Tertio  argumentor,  quia  licetex  bonestate  voti 
videatur  crescere  bonitas  vel  honestas  aetus, 
multum  tamen  minuitur  ex  necessitate  impo- 
sita  per  votum,  et  hoc  videtur  esse  majoris 
ponderis  in  moralibus  actibus,  quatenus  tales 
sunt,  quia  per  libertatem  constituuntur  in 
esse  morali,  et  quo  major  est  libertas,  eo  bo- 
nitas  et  meritum  augentur  intensive;  aliud 
autem  augmentum  est  extensivum,  quod  mi- 
noris  momenti  est;  ergo  pensatis  omnibus, 
non  est  melius  opus  ex  voto  factum.  Unde  ait 
Prosper,  lib.  2  de  Vit  contempl.,  c.  ult.  :  Sic 
abstinere  vel  jejunare  debemus,  ut  non  nos  vel 
abstinendi  vel  jejunandi  necessitati  subdamus. 

2.  Waldus.  —  Opinio  Armachani  expendi- 
tur,  et  impugnatur.  —  Expenditur  duplex  bo- 
nitas  quce  in  voto  reperitur.  —  Propter  heec 
Armachanus,  ut  refert  Wald.,lib.  3  Doct.  fi., 
cap.  vigesimo  primo,  dixit  actum  non  crescere 
in  perfectione,  vel  in  ratione  meriti  ex  addi- 
tione  voti.  Unde  eequiparabat  votum  juramen- 
to,  ut  concluderet  quod,  sicuf  non  est  melius 
facere  opus  ex  juramento,  lta  neque  ex  voto. 
Hanc  vero  sententiam  damnat  ibi  Wald.,  ut 


ET  HONIiSTATE  VOTI. 
contrariam  religioni  et  divinee  justitise,  et  ex 
Augustino  aliqua  in  illius  impugnationern 
adducit,  quse  partim  ad  prsesentem  queestio- 
nem,  partim  ad  tractandam  capite  sequenti 
pertinent.  Ut  ergo  veram  sententiam  declare- 
mus,  adverto  hic  posse  fieri  eomparationem, 
vel  in  bonitate,  vel  in  merito,  quia  non  sem- 
per  heec  uniformiter  se  habeut;  nam  potest 
actus  iu  bonitate  excedere,  et  non  in  merito, 
ex  defectu  libertatis,  vel  alterius  conditionis 
ad  meritum  requisitse.  Bonitas  etiam  duplex 
spectari  potest  in  actu  ex  voto  facto :  una  in- 
trinceca,  quam  vocant  ex  genere,  seu  ex  ob- 
jecto  proprio,  qualis  est  bonitas  teinperantiee 
in  jejunio  promisso,  vel  misericordiee  in  elee- 
mosyna  ex  voto  facta ;  alia  esse  potest  bonitas 
extrinseca  addita  ex  fine  divini  cultus  et  ordi- 
natione  voti.  Potest  ergo  prior  bonitas  preecise 
sumpta  comparari  ad  se  ipsam  existentem  sub 
voto,  et  sic  non  est,  proprie  loquendo,  major 
neque  minor,  quia  licet  circumstantia  voti 
honesta  sit,  et  ideo  per  se  non  possit  minuere 
alteram  bonitatem,  tamen  est  omnino  acci- 
dentaria  et  extrinseea,  et  ideo  non  auget  quasi 
intensive  illam  bonitatem.  Unde  non  in  hoc 
sensu  movetur  queestio,  sed  de  augmento  ex- 
tensivo  per  additionem  novse  bonitatis. 

3.  Prima  assertio  :  opus  factum  ex  voto  me- 
lius  est  saltem  extensive,  aliquando  vero  etiam 
intensive.  —  Dico  ergo  primo  :  opus  factum  ex 
voto  melius  est  saltem  extensive,  quam  sine 
voto  factum,  interdum  vero  etiam  intensive. 
Assertio  est  D.  Thomae,  art.  6,  et  ibi  Cajet.  et 
Soto.  Idem  D.  Thomas  optime,  Opus.  17,  c. 
11,  et  Opus.  18,  c.  12;  et  omnes  Scholastiei, 
in  4,  d.  38,  prsesertim  Major,  q.  &  Supplem., 
q.  1,  art.  3,  dub.  post  sextam  conclusionem. 
Probatur  primo  ex  Scriptura,  consulente  vo- 
tum,  Psal.  75  :  Vovete  etreddite.  Unde  sic  col- 
ligit  D.  Thomas  :  consilium  est  de  meliori  bo- 
no  ;  sed  Deus  eonsulit  facere  votum ;  ergo 
etiam  eonsulit  facere  rem  ex  voto  ;  ergo  opus 
sic  factum  est  melius  quam  sine  voto.  Et  eon- 
firmatur  primo,  quia  per  illud  opus  sic  fac- 
tum  impletur  duplex  consilium,  scilicet  fa- 
ciendi  tale  opus,  et  faciendi  ex  voto,  vel  etiam 
potest  impleri  prseceptum  et  consilium,  quod 
de  se  melius  est  quam  solum  preeceptum  im- 
plere.  Item  confirmatur  eadem  ratio,  quia 
alias  frustra  fierent  vota,  si  opera  non  fk-rent 
inde  meliora.  Quam  rationem  late  prosequi- 
tur  et  exaggerat  Wald.  supra;  sed  responderi 
posset,  habere  votum  alios  fructus,  et  ideo 
non  esse  frustra;  sed  vis  hujus  illationis  pa- 
tebit  ex  dieendis. 


CAP.  XVII.  UTRUM  OPUS  EX  VOTO  FACTUM  SIT  MELIUS  ET  MAGIS  MERITOP.IUM. 


821 


A.  Secundo  probatur  ex  Augustino,  epist. 

45,  ubi  multa  de  hoc  argumento  attingit,  et 

inter  alia  dicit:  Reddite  quod  vovistis ;  et  in- 

fra :  Neque  enim  quod  redditis,  reddendo  mi- 

nuetur,  sed  potius  servalitur  et  augebitur;  et 

infra  :  Priusquam  esses  voti  reus,  liberum  erat, 

ut  esses  inferior,  quamvis  non  sit  gratulabun- 

da  libertas,  quai  fit  ut  non  debeatur,  quod  cum 

lucro  redditur.  Igitur,  teste  Augustino,  opus, 

quod  ex  voto  redditur,  augetur;  et  reddere 

illud  opus,  ut  debitum,  est  lucrari,  compara- 

tione  iacta  ad  idem  opus  libere  et  sine  debito 

voti  factum,  unde  infra  subjungit:  Minor  tunc 

esses,  nonpejor.  utique  sine  voto.  Possunt  ta- 

men  ex  eodem  loco  in  contrarium  induci  ver- 

ba  illa  :  Nunc  vero  quia  tenetur  apud  Deum 

sponsio  tua,  non  te  ad  magnam  justitiam  invi- 

to  ,  sed  a  magna  iniquitate  deterreo.  Illis  enim 

verbis  indicare  videtur  Augustinus,  non  esse 

magnam  justitiam  servare  votum,  id  est,  non 

esse  opus  magnse  perfectionis,  quia  jam  est 

magnee  necessitatis.  Sed  ibi  comparat  obser- 

vationem  voti  cum  emissione  illius  ,  in  qua 

comparatione  vere  dici  potest  majus  opus  esse 

vovere,  quam  votum  servare,  non  solum  quia 

illud  prius  est  minoris  necessitatis,  et  majoris 

voluntatis,  seu  libertatis,  sed  etiam  quia  per 

votum  quodammodo  offertur  ipsa  voluntas  et 

potestas ,  per  observationem  autem   fructus 

ejus,  ut  statim  circa  rationes  D.  Thomee  dice- 

mus.  At  comparando  observationem  voti  ad 

opus  per  quod  observatur,  nude  sumptum,  sic 

non  negat,  imo  confirmat  Augustinus  augeri 

justitiam  operis  per  voti  adjectionem.  Et  hoc 

confirmat  idem  Augustinus  ,   lib.  de  Sanct. 

Virg.,  c.  8,  ubi  de  ipsa  virginitate  ait,  non 

ideo  honorari  quia  virginitas  est ,  sed  quia 

Deo  dicata  est,  ut  latius  ibi  prosequitur. 

5.  Probatur  assertio  ratione.  —  Unde  pro- 
batur  tertio  ratione,  quia  opus,  quo  votum  im- 
pletur,  habet  totam  honestatem  quam  per  se 
haberet  sine  voto,  et  prseterea  habet  honesta- 
tem  voti,  per  quam  consecratur  Deo  ,  et  fit 
opus  religiosum  ;  ergo  simpliciter  augetur  in 
bonitate.  Et  ideo  dixi  hoc  augmentum  semper 
esse  extensivum,  quia  est  per  multiplicatio- 
nem  bonitatum  ;  aliquando  vero  posse  esse 
intensivum,  quia  sajpe  bonitas,  quee  per  vo- 
tum  adclitur,  major  est  quam  intrinseca  boni- 
tas  ac.tus,  ut  in  jejunio  ex  voto  melior  est  ho- 
nestas  religionis  quam  temperantiee.  Non  ta- 
men  semper  ita  est,  quia  si  actus  amoris  Dei 
vel  fidei  ex  voto  fiat,  melior  est  bonitas  chari- 
tatis  vel  fidei,  quam  religionis,  et  ita  solum 
ibi  relinquitur  augmentum  extensivum.  Et 


ideo  D.  Thomas,  in  sua  prima  ratione,  quse 
cum  hac  fere  coincidit,  limitare  videtur  com- 
parationem  ad  actus  inferiorum  virtutum  mo- 
ralium  secundum  se,  vel  ex  voto  factos,  quia 
ex  latria  habent  majorem  nobilitatem;  tamen 
cum  proportione  explicata  comparatio  et  ratio 
possunt  generaliter  procedere. 

6.  Objectio.  —  Responsio.  —  Sed  objicit 
Major  supra,  quia  sine  voto  possunt  actus  alia- 
rum  virtutum  seque  referri  ad  divinum  cul- 
tnm,  sicut  cum  voto ;  ergo  illa  ratione  non 
satis  probatur  melius  esse  opus  ex  voto,  sed 
melius  esse  opus  relatum  ad  meliorem  finem, 
vel  ad  plures  fines  honestos,  quod  longe  diver- 
sum  est.  Consequentia  videtur  clara:  et  ante- 
cedens  probatur.  quia  jejunium  spontaneum 
et  sine  voto  potest  referri  ad  divinum  hono- 
rem,  et  virginitas  potest  consecrari  Deo  per 
firmum  propositum  sine  voto.  Quo  argumen- 
to  convictus,  negat  rationem  esse  efficacem, 
cum  tamen  in  principio  eadem  fere  ipse  uta- 
tur  ad  confirmandam  conclusionem.  Rospon- 
deo  igitur,  comparationem  ( ut  dixi )  esse  in- 
telligendam  cseleris  paribus,  et  sic  solidam  es- 
se  rationern  ;  nam  tota  illa  relatio  ad  cultum 
Dei,  quse  potest  sponte  fieri  in  jejunio,  virgi- 
nitate  ,  et  similibus,  sine  voto  ,  potest  etiam 
fieri,  et  fit  ex  vi  voti,  si  cum  perfectione  ob- 
servetur,  et  ultra  illam  addit  votum  propriam 
quamdam  ordinationem  ,  et  honestatem  reli- 
giosam,  quam  non  habet  actus  absque  illo  fac- 
tus,  etiam  relatus  ad  cultum  Dei :  est  autem 
haec  peculiaris  ordinatio  voti,  quse  ex  obliga- 
tione  nascitur,  quia  per  illam  manet  talis  ac- 
tus  ad  divinum  cultum  specialiter  deputatus, 
et  inde  habet  specialem  honestatem.  Quse  ita 
declaratur  :  nam  servare  Deo  fidelitatem  est 
peculiaris  hooestas  religionis,  et  quee  in  nulla 
alia  relatione  ad  cultum  Dei  reperitur,  nisi  in 
observatione  voti ;  ergo,  caeteris  paribus,  actus 
ex  voto  ex  hac  parte  melior  est. 

7.  Et  ad  hoc  confirmandum  juvare  possunt 
secunda  et  tertia  ratio  D.  Thomse  ,  quae  in 
eamdem  fere  coincidunt,  scilicet  quod  per  vo- 
tum  datur  Deo  non  solum  fructus,  sed  etiam 
arbor,  qua  similitudine  utitur  Anselmus,  li- 
bro  de  Similitudine ,  capit.  88  ,  ad  explican- 
dum,  per  votum  non  tantum  offerri  Deo  ac- 
tum,  sed  etiam  potestatem,  et  inde  infert  me- 
lius  esse  opus  monachi  (  utique  ut  mona- 
chus  est )  quam  laici.  Similisque  alia  ratio 
esse  videtur,  quod  per  votum  firmatur  vo- 
luntas  in  bono  proposito,  et  ita  perficit  ipsum 
propositum,  et  consequenter  opus  ejus.  Quas 
rationes  impugnat  etiam  Major,  quia   sine 


822 


LIB.  I.  DE  ESSENTIA  ET  HOiNESTATE  VOTI. 


voto  potest  fieri  firmum  propositum,  et  quia 
seeularis  sine  voto  potest  se  et  sua  dare  seu 
offerre  Deo.  Et  hinc  digreditur  ad  proban- 
dum,  opus  secularis  hominis  posse  esse  seque 
bonum  ac  religiosi :  sed  heec  disputatio  extra 
rem  est,  quia  hic  solum  agimus  de  honestate 
quam  habet  opus  ex  vi  voti,  comparatione  il- 
lius,  quod  non  fit  ex  voto,  sive  fiat  a  seculari- 
bus,  sive  a  religiosis ;  nam  et  illi  possunt  ope- 
rari  ex  voto,  et  isti  non  ex  voto.  Alia  vero 
qusestio  de  sola  circumstantia  personse  ratione 
status  infra  suo  loco  tractabitur.  Deinde  ad- 
verto,  illis  duabus  rationibus  immediate  pro- 
bari  volum  ipsum  esse  perfectissimum  actum, 
et  seepe  majoris  meriti  apud  Deum,  quam  sit 
facere  opus  illud,  quod  per  votum  promitti- 
tur  ;  nihilominus  tamen  consequenter  confir- 
mant  optime  conclusionem  positam,  nam  illa 
perfectio  redundat  in  opus  quo  observatur  vo- 
tum,  quia,  eo  ipso  quod  homo  obtulit  et  obli- 
gavit  Deo  suam  potestatem,  et  altiori  ratione 
virtutis  operatur,  quando  Deo  reddit  fructum 
illius  potestatis,  et  cum  majori  stabilitate  ani- 
mi  operatur.  Et  ita  hae  rationes  ad  priorem 
quodammodo  revocantur,  et  illam  magis  con- 
firmant.  Et  ita  facile  applicatur  eadem  res- 
ponsio  ad  objectiones  Majoris ,  tum  quia  licet 
sine  voto  possit  haberi  propositum  omnino 
determinatum ,  non  tamen  potest  habere  il- 
lam  specialem  firmitatem  quam  preebet  vo- 
tum;  cum  voto  autem  utraque  habetur;  tum 
etiam  quia,  licet  homo  se  offerat  totum  Deo 
sine  voto  per  actualem  relationem  ,  non  ta- 
men  per  specialem  obligationem ,  sieut  facit 
per  votum. 

8.  Denique  solet  assertio  confirmari,  quia 
omissio  operis  voto  promissi  est  majus  pecca- 
tum  quam  si  non  esset  promissum  ;  ergo 
etiam  facere  illud  est  majus  bonum,  quia  op- 
positorum  debet  esse  proportionalis  ratio,  et 
quia  major  malitia  privat  majori  bonitate.  Sed 
neque  haec  ratio  placet  Majori,  quia  alias  (in- 
quit )  probaret  melius  esse  quodlibet  opus 
prsecepti  quam  consilii.  Sed  nihilominus  mihi 
placetratio  pro  subjecta  materia,  quidquid  sit 
de  formali  illatione.  Loquimur  enim  de  eo- 
dem  opere,  et  caeteris  paribus.  Item  loquimur 
de  augmento  peccati  secundum  novam  spe- 
ciem  malitiee.  Nam  omissio  jejunii  voto  pro- 
missi  sacrilegium  seu  irreligiositas  est,  quam 
malitiam  non  haberet  secluso  voto  ;  ergo  etiam 
in  actu  jejunii  contrario  est  major  bonitas  ra- 
tione  voti.  Et  ita  rationem  hanc  non  solum 
approbat,  sed  etiam  exaggerat  Wald.  supra, 
quia  repugnat  divinee  justitiae  et  benignitati, 


quod  transgressionem  voti  plus  puniat,  et  ob- 
servationem  non  amplius  remuneret.  Unde 
non  obstat  objectio  Majoris,  tum  quia  prsece- 
ptum  per  se  non  addit  specialem  bonitatein, 
sed  eamdcm  sub  necessitate  constituit ;  tum 
etiam  quia  si  comparatio  fiat  in  eodem  opere, 
ac  ceeteris  paribus,  consequens  illud  verum 
est,  ut  dicam  in  solutione  ad  primum  ;  si  au- 
tem  comparetur  opus  consilii  majoris  perfec- 
tionis  cum  inferiori  opere  praecepto,  compara- 
tio  non  est  ad  rem. 

9.  Ohjectio. —  Solutio.  —  Sed  dicet  tandem 
aliquis  :  opus,  quo  impletur  votum,  seepe  fit 
sine  ulla  memoria  voti,  et  sine  ulla  relatione 
ad  ejus  observationem ;  ergo  tunc  saltem  non 
est  melius  quam  si  non  esset  promissum.  Pa~ 
tet  consequentia,  quia  major  bonitas  non  est 
in  actu  exteriori  seu  imperato,  nisi  per  deno- 
minationem  ab  imperante  ;  ergo,  seclusa  bo- 
nitate  propria  imperii  de  observatione  voti, 
non  potest  melius  fieri  opus  quo  votum  solvi- 
tur.  Respondetur  concedendo  tot-um :  quia  non 
de  materiali  observatione  voti,  sed  de  formali 
loquimur,  quse  requirit  actualem  voluntatem, 
vel  saltem  virtualem  servandi  votum.  Et  ideo 
non  diximus,  opus  cum  voto  factum  esse  me- 
lius,  sed  opus  ex  voto  factum  ;  non  fit  autem 
ex  voto,  nisi  fiat  ex  voluntate  servandi  votum. 
Itaque  quando  observatio  voti  est  tantum  ma- 
terialis,  dici  poterit  opus  aptum,  ut  melius 
fiat  ratione  voti  quam  nude,  licet  actu  non 
habeat  illam  bonitatem  ex  defectu  operantis ; 
quando  vero  opus  fit  ex  intentione  servandi 
votum,  tunc  est  actu  melius.  Quomodo  autem 
fiat  hsec  major  bonitas  per  intentiouem  illam 
actualem ,  et  quomodo  per  virtualem,  et  an 
sit  perbonitatem  intrinsecam.  an  per  denomi- 
nationem  extrinsecam,  non  pertinet  ad  hunc 
locum  explicare,  sed  ad  \ .  2,  q.  48  et  19. 

10.  Secunda  assertio :  actum  ex  voto  factum, 
cwteris  parihis,  magis  esse  meritorium  quam 
absque  illo.  —  Dico  secundo,  actum  ex  voto 
factum,  ceeteris  paribus,  magis  esse  merito- 
rium  quam  factum  absque  voto.  Ita  docent 
divus  Thomas  et  Doctores  allegati,  et  aliqui 
putant  esse  rem  certam  contra  heereticos, 
qui  putant  vota  esse  inutilia  ad  omnem  spiri- 
tualemfructum.  Sed  ut  gradum  hujus  certitu- 
dinis  declaremus,  distinguere  oportet  de  me- 
rito  essentialis  et  accidentalis  prsemii.  Si  ergo 
loquamur  indistincte  de  alterutro  horum,  sine 
dubio  est  conclusio  certissima,  et  oppositum 
tanquam  erroneum  damnat  divus  Thomas, 
Opusc.  47,  c.  41,  43  et  43,  et  Opusc.  18,  c. 
42.  Et  probatur  ex  dictis,  quia  bonum  opus, 


CAP.  XVII.  UTRUM  OPUS  EX  VOTO  FACTUM  SIT  MKLIUS  ET  MAGIS  MERITORIUM. 


823 


si  alise  conditiones  concurrant,  est  meritorium; 
ergo  quo  melius  fuerit,  si  csetera  sint  paria, 
erit  magis  meritorium.  Quse  ratio  ad  mini- 
mum  concludit  de  prsemio  accidentali. 

11.  Ccetera  opera  moralia  non  mereri  prce- 
mium  essentiale,  sed  solam  charitatem,  asse- 
runt  aliqui. —  Excluditur  talis  opinatio. — 
De  prsemio  vero  essentiali,  qui  existimant  bo- 
na  opera  moralia  non  mereri  hoc  prsemium, 
sed  solam  charitatem,  vel  si  hoc  tribuatur  aliis 
operibus,  solum  esse  per  extrinsecam  denomi- 
nationem  ratione  charitatis  imperantis,  et 
juxta  gradum  et  valorem  ejus  ;  qui  hoc  (in- 
quam)  modo  opinantur,  consequenter  dieent, 
non  esse  magis  meritorium,  quoad  essentiale 
prsemiura,  opus  ex  voto  factum,  nisi  quatenus 
regulariter  fit  ex  majori  charitate  actuali, 
quia  tale  meritum  formaliter  tantum  est  in  ac- 
tu  a  charitate  elicito,  juxta  illam  sententiam. 
Verumtamen  illud  fundamentum  a  nobis  non 
probatur,  ut  latius  diximus  in  Opusculis,  re- 
lect.  1 ,  et  in  tract.  de  Gratia  iterum  ostende- 
mus.  Ideoque  omnino  verum  censemus,  opus 
ex  voto  factum  esse  magis  meritorium  etiam 
prsemii  essentialis,  etiamsi  status  gratise  et 
affectus  charitatis  sequales  sint.  Et  revera  D. 
Thomas,  et  Cajetauus,  art.  5,  de  hoc  merito 
loquuntur,  et  juxta  communem  usum  Theo- 
logorum  in  hoc  sensu  est  sermo,  quoties  de 
merito  absolute  loquuntur.  Item  necesse  est 
D.  Thom.  loqui,  supposita  sequali  charitate ; 
nam,  si  excessus  meriti  solum  esset  ex  exces- 
su  charitatis,  sine  dubio  ssepe  accidit  ut  qui 
non  habet  votum,  ex  majori  affectu  charitatis 
operetur;  ergo  ex  vi  voti  nulla  posset  regula 
majoris  meriti  constitui ;  quod  enim  cum 
obligatione  major  affectus  charitatis  adjunga- 
tur,  et  accidentarium  est,  et  incertum,  etiam 
regulariter.  Nam,  licet  ipsa  voti  emissio  fre- 
quenter  sit  signum  majons  affectus  charitatis, 
tamen  in  ipso  actu,  qui  ex  voto  fit,  non  est 
cur  dicamus  regulariter  conjungi  illum  majo- 
rem  afiectum  charitatis.  Et  prseterea  de  ipso 
voto  incredibile  est  non  esse  meritorium  praa- 
mii  essentialis,  neque  plus  mereri  qui  promit- 
tit  castitatem,  quam  qui  dat  unam  eleemosy- 
nam,  si  alioqui  affectus  charitatis  ad  Deum 
idem  est. 

12.  Opus  ex  voto  esse  magis  meritorinm 
quam  sine  illo,  si  fiat  ex  voto  formaliter.  — 
Objectio.  —  Solutio.  —  Est  autem  assertio  in- 
telligenda,  sicut  pnor,  de  formali  observatione 
voti;  quia  materialis  observatio  non  vide- 
tur  augeri,  quoad  meritum,  propter  solum 
habitum  voti    ( ut  sic  dicam) ;  nam  si  votum 


non  influit  in  actum,  non  tribuit  illi  bonita- 
tera;  ergo  nec  meritum.  Dices,  statum  perso- 
nee  religiosse,  vel  dicatse  Deo  per  votum,  sufli- 
ceread  augmentum  meriti.  Respondeo  falsum 
esseassumptum,  quia  solum  de  statu  gratise 
et  sanctitatis  id  conceditur  a  Theologis  ( ali- 
quibus  etiam  in  hoc  repugnantibus) ;  status  au- 
tem  voti  aut  perfectionis  per  se  non  sanctifi- 
cat  formaliteranimam,  nec  facit  dignam  vitse 
seternse  ;  ergo  si  religiosus  non  operetur  ut  re- 
ligiosus,  non  erit  actus  ejus  magis  meritorius 
propter  solum  statum.  Requiritur  ergo  aliqua 
relatio  ex  voto,  et  fortasse  sufficiet  virtualis, 
quod  generale  est,  et  spectat  ad  materiam  de 
Merito. 

43.  Et  juxta  hsec  accipiendum  est  quod  D. 
Thomas,  d.  art.  6,  ad  2,  ait,  licet  post  votum 
factum  displiceat  fecisse,  et  opus  ipsum  sine 
tristitia  et  aliqua  displicentia  non  fiat^  nihilo- 
minus  esse  magis  meritorium,  quam  si  absque 
voto  omnino  sponte  fieret.  Hoc  enim  intelli- 
gendum  puto  cum  limitatione,  scilicet,  qnan- 
tum  est  ex  circumstantia  voti :  nam  cum  jam 
non  sint  csetera  paria,  seepius  contingere  po- 
terit  ut  sit  magis  meritorium  integra  volunta- 
te  operari  sine  voto,  quam  cum  imperfecta  ex 
voto.  Nam  quod  fit  cum  tsedio  et  displicentia, 
frequentius  fit  remisse  et  indebite.  Et  ideo,  ut 
securius sit  meriti  augmentnm.  oportet  operari 
juxta  consilium  Pauli,  2  Cor.  9 :  Non  ex  tristi- 
tia  aut  ex  necessitate,  hilarem  enim  datorem  di- 
ligit  Deus.  Contingere  autem  potest  ut  volun- 
tas  tanta  fortitudine  resistat  difficultati  et 
tristitise  occurrenti  in  observatione  voti,  ut 
inde  non  minuatur,  sed  augeatur  meritum. 
Quod  maxime  accidit  quando  displicentia  illa 
non  ex  animi  tepiditate,  aut  mala  consuetudi- 
ne,  sed  ex  causa  extrinseca  vel  involuntaria 
provenit. 

\A.  Fit  satis  argumentis. — Ad  primum.- — 
Ad  primum  ergo  argumentum  in  principio 
positum  respondetur  negando  assumptum. 
Non  enim  verum  est,  opera,  quse  sunt  prsece- 
pta^  esse  minus  perfecta,  quam  ea  quse  sunt 
sub  consilio ;  quin  potius  illa  ex  suo  genere, 
ac  cseteris  paribus,  meliora  sunt,  quia  habent 
fructum  obedientise,  et  majorem  connexio- 
nem  cum  charitate,  et  majorem  etiam  neces- 
sitatem  et  honestatem  virtutis.  Cum  ergo 
consilia  dicuntur  esse  de  meliori  bono,  non 
compaiantur  ad  prsecepta,  sed  comparantur 
ad  alia  bona  illis  repugnantia  ,  ut  notavit 
Gerson.,  3  p.,  tract.  de  Statu  perfect.,alphab. 
67,  litter.  S.  Quod  si  comparatio  fiat  ad  prse- 
cepta,  intelligenda  est  cum  inclusione,  non 


8:21  LIB.  1.  DE  ESSENTIA 

cum  preecisione,  id  est,  melius  esse  cousilia 
simul  cum  preeceptis  servare,  quam  sola  pree- 
cepta.  Unde  ipsa  consilia  ad  lioc  ordinantur, 
ut  prsecepta  facilius  observentur,  de  qua  re 
videri  potest  D,  Thomas,  Opusc.  17,  c.  6.  Vel 
intelligendum  est  respectu  diversorum  et  in- 
eequalium  operum  :  sicenim  opusconsilii  seepe 
est  melius  quam  opus  prseceptum,  licet  non  sit 
tam  necessarium.  Tamen  respectu  ejusdem 
operis  boni ,  preeceptum  auget  bonitatem  , 
quantum  est  de  se. 

15.  Ad  secundum.  —  Ad  secundum  negatur 
minor;  nam,  ceeteris  paribus,  bonestas  reli- 
gionis  addita  actui  sine  dubio  auget  moralem 
valorem  ejus.  Ad  exemplum  autem  de  jura- 
mento,  imprimis  non  est  omnino  eadem  ratio, 
quia  opus,  quod  sub  juramento  promittitur, 
non  ita  ordinatur  ad  cultum  Dei,  sicut  opus 
quodper  votum  promitUtur,  ut  tractatu  pree- 
cedenti  tactum  est.  Dico  vero  ulterius,  siopus 
fiat  ex  speciali  reverentia  juramenti,  et  ad 
illud  itnplendum,  ex  bac  parte  etiam  augeri 
meritum,  si  in  aliis  sit  aequalitas. 

16.  Ad  tertium.  — Ad  tertium  de  diminu- 
tione  libertatis,  negamus,  votum,  proprie  lo- 
quendo,  minuere  libertatein,  quatenus  con- 
sistit  in  indifferentia  operandi,  quia  solum  in- 
ducit  obligationem ;  obligatio  autem  non  in- 
ducit  necessitatem  repugnantem  preedictee  in- 
differentiee,  quia  ipsa  obligatio  cum  perfecta 
indifferentiaimpletur.  Et  licet  obligatio  magis 
moveat,  tamen  quia  tota  illa  motio  est  ex  par- 
te  objecti,  et  non  determinat  potentiam,  non 
minuit  proprie  libertatem.  Ac  denique  aliun- 
de  ex  parte  objecti  auget  voluntarium,  quod 
multum  confert  ad  meritum.  Addo  etiam,  ex 
voto  nasci  occasionem  novi  usus  libertatis, 
quia  bomo  libere  vult  non  solum  actum  jeju- 
nii  exercere,  verbigratia,  sed  etiam  fidelitatem 
et  religionem  ad  Deum.  Et  preeterea  semper 
potest  bomo,  si  velit,  babere  banc  voluntatem 
quasi  reflexam  ita  faciendi  quod  promisit,  ut 
etiam  faceret,  quamvis  non  promisisset,  atque 
ita  semper  potest  babere  omnem  usum  liber- 
tatis. 

17.  Expositio  D.  Thomce  ad  locum  Prosperi. 
—  Germanior  explicatio  ad  locum  Prosperi. — 
Ad  Prospeium  respondet  D.  Thomas,  d.  art. 
6,  ad  1,  illum  fuisse  locutum  de  necessitate 
coactionis,  quiastatim  subjungit:  Nejamiion 
devoti,  sed  inviti,  rem  voluntariam  faciamus. 
Huic  vero  expositioni  obstat,  quia  Prosper 
aperte  loqui  videtur  de  necessitate  voluntarie 
assumpta,  ut  patet  ex  illis  verbis:  Utnonnos 
necessitati  subdamus  •  at  in  necessitate  coactio- 


ET  HONESTATE  VOTI. 
nis  subdimur  potius  ab  alio,  quia  provenit  ab 
extrinseco  ;  necessitati  autem  voti  nos  ipsi  nos 
submittimus.  Item  quia  in  toto  discursu  capi- 
tis  probare  conatur,  eam  necessitatem  posse 
minuere  cbaritatem,  et  ideo  non  esse  a  nobis 
amplectendam,  quee  ratio,  et  totus  discursus  in 
coactionis  uecessitate  locum  non  habet.  Consi- 
derandum  ergo  est,  Prosperum  non  loqui  de 
quolibet  opere  virtutis ,  ejusque  necessitate, 
sed  specialiter  de  abstinentia  et  jejunio,  quee 
sunt  ex  bonis  et  officiis  mediocribus,  quee  ali- 
quando  propter  majora  bona  intermitti  de- 
bent.  Rursus  adverto,  Prosperi  mentem  non 
fuisse  consulere  ut  jejunium  nunquam  sub  ne- 
cessitate  vel  obligatione  constituatur,  sive  per 
votum,  sive  per  superioris  preeceptum;  nam 
constat  hoc  aliquando  utile  esse,  nec  in  hoc 
potuit  Prosper  dubitare.  Consuluit  ergo  ut 
heec  necessitas  jejunii  non  temere  neque  in- 
discrete  assumatur,  ne  forte  occurrente  ratio- 
nabili  causa  frangendi  jejunium,  jam  non  de- 
voti,  sed  inviti,  illud  servemus.  Et  fortasse 
vult  non  ita  esse  pro  lege  sumendum,  ut  nec 
propter  fraternam  charitatem,  vel  aliam  simi- 
lem  intermittendum  putetur :  Quia  jam  tunc 
(inquit)  abstinentia  non  est  virtus  dicenda,  sed 
vitium;  et  csetera,  quee  prosequitur  in  hoc 
sensu,  facilia  sunt. 

CAPUT  XVIII. 

UTRUM   VOTUM    SIT   PER   SE   EXPETENDUM   ET 
EXPEDIENS  ? 

1.  Gfravis  error  Armachani  circa  voti  ulili- 
tatem. — Heec  queestio  partim  ad  perfectionem 
voti  magis  declarandam  pertinet,  et  ad  consum- 
mandam  qusestionem  an  sit  votum  utde,  in  pri- 
mo  capite  inchoatam,  est  necessaria;  et  usque 
ad  hunc  locum  dilataest,  quiaejusresolutio  ex 
omnibus  hactenus  tractatis  pendet.  Armacha- 
nus,  ergo,  ut  Wald.  supra  refert ,  sicut  male 
sensit  de  perfectione  voti,  ita  graviter  circa 
ejus  utilitatem  erravit.  Dixit  enim  votum 
eequiparari  juramento ,  cujus  usus  per  se  non 
expedit ,  et  ideo  frequentia  ejus  non  consuli- 
tur,  sed  potius  abstinentia  et  raritas  suadetur, 
solumque  in  casu  necessitatis  vel  magnee  utili- 
tatis  permittitur.  Ita  ergo  ille  de  voto  sentie- 
bat.  Quia  sicut  docemur,  ut  sermo  noster  sit: 
Est,  est,  non,  non,  quod  amptius  est,  a  malo 
est,  ita  quoad  voluntatem  et  affectum  doce- 
mur,  ut  sit  voluntas  et  affectus  noster,  Est, 
est,  non,  nou,  id  est,  simplex  et  purum  pro- 
positum,  sine  obligatione  ad  Deum.  Et  potest 


CAP.  XVIII.  SITNE  VOTUM  PER 
haec  proportio  suaderi,  quia  etiam  juramen- 
tum  est  actus  religionis,  et  nihilominus  prop- 
ter  periculum  non  expedit  propter  se  fieri  aut 
expeti ,  et  consulitur  simpliciter  ut  non  fiat, 
utique  propter  se ,  seu  non  sine  magna  causa 
vel  necessitate.  Sed  non  minus  periculi  est  in 
usu  vovendi,  quiafacile  promittitur,  et  difficile 
impletur,  et  ita  occasione  votorum  frequenter 
multiplicantur  et  augentur  peccata  ;  ergo  ea- 
dem  ratione  non  est  votum  per  se  expeten- 
dum,  nec  consulendum.  Et  confirmatur,  quia 
magis  expedit  vitare  grave  periculum  pec- 
candi  mortaliter,  quam  augmentum  meriti, 
quod  ex  voto  potest  provenire ;  sed  illud  peri- 
culum  frequens  est  et  grave;  ergo. 

2.  Evasio.  —  Dices,  hoc  periculum  non 
nasci  ex  voto,  sed  ex  hominis  malitia  aut  fra- 
gilitate.  At  prcfecto  parum  hoc  refert,  si  in  re 
ipsa  inest  periculum  in  voto,  quod  sineillo 
non  esset;  undecumque  enim  n<?scatur  tale 
periculum,  si  commode  vitari  potest  et  sine 
detrimento ,  vitandum  est,  sicut  de  scandalo 
passivo  dici  solet ,  illud  vitandum  esse  ,  si 
commode  potest,  sive  hoc  sit  ex  praecepto, 
sive  ex  consilio  charitatis ;  quodcumque  emm 
horum  sufficit  ut  dicamus  hoc  esse  magis  ex- 
pediens.  Kursus  non  satisfaciet  qui  dixerit, 
hocpericulum  non  esse  morale,  eoquod  multi 
servant  vota  emissa,  absque  peccato  mortali ; 
nam  de  rebus  moralibus  judicandum  est  juxta 
ea  quee  frequentius  accidunt,  et  inde  accipere 
debent  absolutam  denominationem ;  sed  fre- 
quentius  in  hominibus  contingit  ,  ut  facile 
frangant  promissionem  Deo  factam  ;  ergo 
simpliciter  judicandum  est  hoc  non  expedire. 
Confirmatur  primo ,  quia  non  expedit  homini 
minuere  libertatem  suam  circa  boni  operatio- 
nem ;  sed  votum,  inducendo  necessitatem  et 
obligationem,  minuit  libertatem  ;  ergo.  Con- 
firmatur  secundo  ,  ex  illo  Pauli,  1  ad  Cor.  7  : 
Non  ut  laqueum  vobis  injiciam,  quasi  dicat: 
Consulo  continentiam,  non  votum,  ne  laqueum 
vobis  injiciam. 

3.  Q.uibus  titulis  votum  sit  expediens.  —  Pro 
solutione  adverto ,  duplici  titulo  vel  ratione 
posse  iutelligi  votum  esse  expediens,  scilicet, 
vel  propter  se  et  suam  perfectionem,  vel  pro- 
pter  utilitatem  ad  alia  bona  consequenda,  et  a 
fortion  propter  utramque  rationem ,  si  simul 
conjungantur.  In  secundo  sensu,  scilicet,  de 
utilitate ,  videtur  tractare  hanc  quaestionem 
D.  Thomas,  d.  q.,  art.  4,  et  ita  exponit  Cajet. 
ibi.  Oportetque  advertere  dupliciter  dici  ali- 
quid  utile,  scilicet ,  vel  ut  purum  medium  ad 
finem  ,  vel  ut  formam  per  se  convenieutem 


SE  EXPETENDUM  ET  EXPEDIENS.  825 

subjecto  tanquam  aptum  operandi  principium, 
sicut  visus  vel  habitus  potest  dici  utilis  homini, 
quee  ratio  utilis  non  excludit  rationem  honesti 
et  boni  per  se  amabilis,  ac  convenientis  natu- 
rae  rationali,  ut  constat  in  exemplis  adductis, 
et  dc  sanitate,  lumine,  et  aliis  formis,  quai 
sunt  propter  suam  operationem,  et  nihilomi- 
nus  sunt  per  se  convenientia  et  expetibilia. 
Omnibus  ergo  his  modis  de  voto  tractari  po- 
test  an  expediat.  Possumusque  loqui  de  voto  in 
generali,  et  secundum  se,  quod  ad  doctrinam 
pertinet,  vel  in  particulari  applicando  votum 
ad  talem  personam ,  vel  ad  talem  materiam, 
quod  magis  pertinet  ad  prudentiam. 

A.  Prima  assertio,  votum  esse  per  se  honcs- 
tum  et  expetibile  ,  et  ad  vitce  perfectionem  ex- 
pediens.  —  Dico  ergo  primo  :  votum  ita  est  se- 
cundum  se  honestum,  et  per  se  appetibile ,  et 
ad  perfectionem  vitee  expediens,  ut  simpliciter 
cadat  sub  consilium.  Hanc  assertionem  inten- 
dit  D.  Thomas  in  d.  art.  4,  et  existimo  esse 
certam  de  tide.  Primo,  quia  Scriptura  horta- 
tur  ad  vovendum,  ut  Psalm.  75  :  Vovete  et 
reddite.  Ubi  Augustinus  etalii  notant  primum 
esse  consilii,  secundum  necessitatis;  et  similia 
Joca  sunt  Levit.  17,  Num.  6  et  40,  Deuter.  12 
et  23.  Et  inter  opera  perfecti  cultus  divini  fu- 
turi  in  lege  gratiae  vota  ponuntur  Isai.  19; 
supponitur  etiam  1  Timoth.  5.  Sumi  etiam  po- 
test  ex  consilio  castitatis,  prout  a  Christo  pro- 
ponitur,  Matth.  19  :  Sunt  eunuchi,  qui  se  cas- 
traverunt  propter  regnum  ccdorum  ,  utique 
per  votum  castitatis,  quo  potestas  licite  nu- 
bendi  aufertur  ;  et  de  illis  subdit  :  Qui  po- 
test  capere  capiat.  Excitans  ad  id  preestandum, 
et  laudans  facientem,  ut  ibi  notant  Chrysos- 
tomus,  et  expositores  :  Hieron.,  lib.  1  cont. 
Jovin  ;  August.,  de  Sanctis  Virgin.,  c.  24; 
Fulgent.,  lib.  de  Fid.  ad  Petr.,  c.  3,  in  fine. 

5.  Secundo  probatur  ex  Patribus,  August., 
dict.  Psalmo  75  :  Non  sitis  pigri  ad  voven- 
dum  ;  non  enim  viribus  vestris  implebitis  ; 
et  Psalmo  131  :  Qui  te  hortatur  ut  voveas , 
ipse  adjuvat  ut  reddas ;  Hilario ,  in  Psalmo 
64-  ,  in  principio  :  Deo  vovenda  sunt  con- 
temptus  corporis ,  castitatis  custodia,  jejunii 
temperantia,  atque  ideo  ait:  Et  tibi  reddetur 
voium  in  Jerusalem.  Optime  Fnlgent.,  lib.  de 
Fid.  ad  Pet.,  capite  terito,  in  fin.,  ait  :  Tunc 
unusquisque  regnum  ccelorum  possidebit ,  siobli- 
viscens  quce  retro  sunt  et  in  anteriora  extendens 
se  ipsum  ,  secundum  quod  in  Psalmis  dicitur : 
Vovete,  et  reddite,  quod  scit  esse  licitum,  et  ad 
profectum  melioris  vitce  pertinere  cognoscit,  et 
libenter  voveat ,  et  celeriter  reddat.  Chrysost.., 


826  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

Hom.  in  Ps.  49,  circa  id  :  Redde  Altissimo  vo- 
ta  tua  :  Tu  (inquit)  sive  promittas  eleemosy- 
nam,  sive  vitam  pudicam,  sive  aliquid  aliud 
iale,  ad  id  exsolvendum  festina.  Ubi  supponit 
optimum  esse  hsec  promittere,  et  necessarium 
esse  exsolvere.  Simili  modo,  in  id  Psal.  115  : 
Vota  mea  Domino  reddam :  Vota  (inquit)  Jiic 
dicit  promissa  et  potticitationem  ;  in  his  enim 
cerumnis  ad  Deum  confugiebat,  et  se  debitorem 
Deo  constituebat ,  etc.  Hoc  ergo  commendat 
tanquam  optimum  consilium.  Atque  ad  eum- 
dem  rnodum  loqnitur  de  voto  jejunandi  Ter- 
tullianus,  lib.  adversus  Psychicos,c.  9.,  in  fin .,  et 

c.  ld,addit,  talia  vota  Deo  placere,  utique  non 
alia  ratione,  nisi  quia  per  se  convenientia  sunt 
et  utilia.  Possumus  hic  addere  exempla  vo- 
ventium  in  tempore  legis  naturse,  scriptee,  et 
gratiae ,  etiam  Christi ,  et  Apostolorum  ;  sed 
heec  in  lib.  3  reservamus  :  omitto  etiam  quee 
de  votis  castitatis  ,  paupertatis  et  obedientiae 
tradunt  Patres,  quia  de  illis  infra  suis  locis  ex 
professo  tractandum  est. 

6.  Probatur  assertio  rationibus.  —  Tertio, 
est  evidens  illa  ratio,  qua  utitur  D.  Tbomas  in 

d.  art.  4.  Quia  per  votum  firmatur  voluntas 
in  bono,  in  quo  et  magna  honestas  efc  summa 
utilitas  cernitur  ;  ergo  votum  saltem  propter 
hunc  effectum  est  maxime  appetibile,  ac  per- 
tinens  ad  opera  consilii.  Confirmatur  primo, 
quia  status  religionis  sub  consilium  cadit  ,  ut 
est  de  fide  certum,  et  infra  ostendetur,  estque 
per  se  honestus  et  utilis  ad  perfectionem  ;  sed 
ille  status  votis  constituitur,  seu  firmatur  ; 
ergo.  Confirmatur  secundo,  quia  votum  est 
de  meliori  bono;  sed  votum  vovendi,  quale 
est  votum  religionis  ,  est  optimum  votum ; 
ergo  et  ipsum  vovere  est  de  melioribus 
bonis  ,  atque  adeo  ex  operibus  consilii  , 
et  per  se  expedientibus.  Confirmatur  tertio, 
quia  ex  voto  honestissimae  utilitates  compa- 
rantur.  Prima,  quia  per  illud  homo  liberalem 
se  ostendit  erga  creatorem  suum,  illi  offerendo 
se  vel  sua,  modo  quodam  stabili  et  firmo  ;  se- 
cunda:  per  bunc  actum  maxime  colit  Deum, 
honorando  illum,  vel  gratias  agendo,  vel  se 
illi  submittendo  ;  tertia  :  votum  ipsum  suo 
modo  est  principium  meliorum  operum,  ut 
capite  preecedenti  ostensum  est;  quarta:  votum 
est  etiam  ratio  seepius,  frequentius  ac  certius 
bene  operandi  ;  ergo  per  se  loquendo  talis 
actus  per  se  appetendus  et  expediens  est. 

7.  Quarto,  potest  hoc  specialiter  ostendicon- 
tra  Armachanumexcomparatione  voti  ad  jura- 
mentum.  In  qua  primum  argumentari  possu- 
mus  ab  auctoritate  negativa ;  nam  cum  in  ve- 


ET  HONESTATE  VOTI. 
teri  lege  fere  eisdem  locis  et  verbis  pra^cipia- 
murDeo  reddere  juramenta  et  vota,  Christus 
Doniinus  de  solis  juramentis  declarationem 
adhibuit,  probibens  jurare,  utique  per  se,  et 
sine  aliqua  causa  urgente,  et  consulens  nun- 
quam  jurare,  quoad  fieri  possit;  at  de  votis 
nullam  limitationem  posuit,  sed  potius  consu- 
lendo  perfectionis  viam,  velexpresse,  vel  vir- 
tute  vota  consuluit;  ergo  signum  est  non  esse 
idem  judicium  de  votis  quod  de  juramentis  fe- 
rendum.  Deinde  id  coustat  ex  proprio  fine 
utriusque  actus:  nam  juramentum  per  se 
primo  est  ad  confirmandam  humanam  verita- 
tem,  unde  non  ordiuatur  ad  cultum,  nisisup- 
posita  ejus  necessitate  ad  alium  finem ;  votum 
autem  per  se  primo  est  propter  cultum  divinum, 
et  nullam  aliam  priorem  rationem  aut  necessi- 
tatem  exigit,  preeter  eam  quee  est  firmandi  vo- 
luntatem  in  proposito  de  meliori  bono,  vel  in 
offerendo  liberaliter  Deo  ipsam  liberam  volun- 
tatem.  Unde  est  etiam  alia  differentia,  quod 
per  juramentum  veritas  jurata  per  s-e  non  or- 
dinatur  in  cultum  Dei;  per  votum  autem  opus 
promissum  cultui  Dei  dicatur,  et  religiosum 
efficitur.  Et  ideo  juramentum  per  se  non  ap- 
petitur,  vel  expedit  ex  vi  solius  religionis ;  vo- 
tum  autem  maxime.  Ex  quibus  differentiis 
constat,  juramentum  non  solum  propter  peri- 
culum,  sed  etiam  ratione  suse  institutionis  et 
naturse,  non  esse  talem  actum,  qui  per  se  ex- 
pediat,  votura  autem  ex  vi  intrinseci  finis  val- 
de  expedire.  Addo  etiam  multo  majus  pericu- 
lum  inveniri  in  juramento  propter  majorem 
ejus  frequentiam,  piuresque  occasiones,  quia 
non  solum  in  divinis,  sed  etiam  in  humanis 
negotiis  adbibetur:  votum  autem  rarius  fit. 

8.  Satisfit  difficultati  in  oppositum. — Unde 
ad  difficultatem  de  periculo,  recte  ibi  respon- 
sum  est,  ex  voto  nullum  nasci  morale  pericu- 
lum,  quia  sola  obligatio  recte  operandi  non  con- 
stituithominem  inpericulo.  Alioquin,  utrecte 
intuiit  Ambrosius,  lib.  de  Viduis,  prope  finem: 
Ergo  nemo  militet,  ne  aliquando  vincatur  ;  nec 
pedis  utatur  obsequio,  qui  gradiendi  periculum 
reformidat ;  nec  oculi  intendat  officio,  qui  con- 
cupiscentia?  timet  lapsum.  Hoc  ergo  periculum, 
si  prudentia  in  vovendo  servetur,  moraliter 
loquendo  nullum  est ;  cum  autem  absolute 
dicimus  expediens  esse  vovere,  loquimur  (ut 
par  est)  servatis  prudentise  legibus.  Hsec  au- 
tem  prudentia  non  debet  esse  tantum  secun- 
dum  hominem,  sed  secundum  Deum,  utnon 
plus  de  humana  fragilitate  timeat,  quam  de 
divina  virtute  confidat.  Unde  Augustinus,  dic- 
to  Psal.  75,  cum  dixisset :  Non  sitis  pigri  ad 


CAP.  XVIII.  SITNE  VOTUM  PEU  SE  EXPETENDUM  ET  EXPEDIENS. 


827 


vovendum  ,  non  enim  viribus  vestris  implebi- 
tis.  subjungit:  Deficietis  si  de  vobis  pratsumi- 
tis  ;  si  autem,  de  illo  cui  vovetis,  vovete,  securi 
reddlte ;  et  Psal.  431,  prope  initium:  Nemo 
prwsumat  viribus  suis  reddere  quod  voverit ; 
gui  te  liortatur  ut  voveas,  ipse  adjuvat  ut  red- 
das.  Denique  periculum  voti  per  se  nullum  est, 
nisi  periculum  obligationis ;  hoc  autem  per  se 
loquendo  moraliter  nullum  est,  alias  nullum 
prseceptum  positivum  deberet  bomiuibus  im- 
poni.  Imo,  ut  bene  Waldens.  argumentatur, 
mdla  pacta  essent  inter  bomines  ineunda,  nul- 
la  fides  danda,  nec  conjuges  deberent  se  in- 
vicem  obligare.  Nam  in  omnibus  obligationi- 
bus  est  periculum  peccandi,  si  non  implean- 
tur ;  tamen  periculum  per  se  non  oritur  ex 
obligatione ;  idem  ergo  est  de  obligatione 
voti. 

9.  Diluitur  confirmatio. — Ad  eonfirmatio- 
nem  de  diminutione  libertatis,  jam  dictum 
est,  capite  prsecedenti,  votum  non  minuere 
libertatem  indifferentise,  licet  minuat  vel  tol- 
lat  libertatem  ab  obligatione.  Privari  autem 
hac  libertate  propter  Deum,  valde  meritorium 
est,  et  per  se  decens.  Nam  per  promissionem 
vel  contractum  bumannm,  interdum  homo  se 
privat  hac  libertate ;  ergo  et  ipse  potest  ho- 
nestissime  et  utilissime  id  facere  propter 
Deum.  Unde  optime  Augustinus  dicta  Epist. 
•45:  Non  est,  inquit,  gratulabunda  libertas 
qua  fit,  ut  non  debeatur  quod  cum  lucro  red- 
ditur.  Addit  etiam  D.  Thom.,  dict.  art.  4,  ad 
1,  quod,  sicut  in  Deo  et  Beatis  necessitas  non 
peccandi  non  est  diminutio  libertatis,  ita  par- 
ticipatio  qusedam  ejus,  quae  per  votum  habe- 
tur,  non  minuit  perfectionem  libertatis ;  unde 
de  illa  dixit  Augustinus,  ut  supra  retuli :  Fe- 
tix  necessitas,  quie  ad  metiora  competlit.  Et 
Wald.  supra  dixit,  quod  ligamento  confirma- 
tionis  in  hierarchia  aetesti  correspondet  sacra- 
mentum  voti  in  hierarchia  terrestri.  Ubi  hoc 
erudite  et  pie  prosequitur,  ostendens  ex  Scri- 
pturis,  vinculum  voluntatis,  quod  illam  free- 
nat  et  in  officio  continet,  non  esse  contra  h- 
bertatis  perfectionem,  imo  ad  magnum  ejus 
auxilium  pertinere.  Unde  non  potest  votum 
laqueus  appellari,  nec  Paulus,  1  Corint.  7, 
cum  dixit :  Non  ut  taqueum  vobis  injiciam , 
indicavit  votum  esselaqueum,  quia  potius  in- 
ducit  ad  id  quod  honestum  est,  et  facultatem 
prsebet  sine  impedimento  Dominum  obsecran- 
di,  ut  significavit  ibi  D.  Thomas ;  sed  laqueum 
vocavit  involuntariam  necessitatem,  quasi 
dixerit :  Haec  consulendo  dico,  non  cogendo, 
non  enim  laqueum  vobis  injicio,  qualis  esset 


involuntarium  praeceptum  in  tali  materia;  et 
idem  dici  poterit  de  voto,  si  ex  metu  vel  si- 
mili  coactione  fiat,  non  vero  quando  fit  plena 
voluntate  et  prudenti  deliberatione. 

10.  De  prudentia  servanda  in  vovendo.  — 
Unde  dico  secundo :  licet  votum  de  se  expe- 
diat,  in  praxi  et  usu  servanda  est  prudentia, 
ne  in  laqueum  convertatur.  Ideoque  imprimis 
consideranda  est  conditio  personee  voventis, 
potest  enim  esse  varia.  Aliquando  est  apta  ad 
usum  voti,  ita  ut  ex  dispositione  et  inclina- 
tione  non  possit  timeri  morale  periculum, 
pr«ter  generalem  mutabilitatem  humanam  ; 
et  tunc  ex  illa  parte  nulla  est  difficultas  quin 
votum  expediat,  si  aliunde  impedimentum 
non  occurrat,  quod  accidentarium  est.  Secun- 
do,  fieri  potest  ut  homo  habeat  spem  mora- 
liter  probabilem  se  frequentius  observaturum 
votum,  tamen  cum  eadem  probabilitate  ti- 
meat  aliquando  lapsurum,  et  tunc  imprimis 
licitum  est  vovere,  quia  illnd  periculum  non 
est  morale,  neque  in  particulari,  nec  prove- 
nit  ex  voto.  Addo  etiam  posse  expedire,  si,  om- 
nibus  pensatis,  major  fructus  speretur  quam 
damnum  timeatur,  preesertim  cum  semper 
sperandum  sit  de  divino  auxilio,  et  in  eo 
confidendum  ;  quod  si  postea  sequatur  aliquis 
lapsus,  est  per  accidens,  et  per  poenitentiam 
potest  remedium  adhiberi.  Tertio,  fieri  po- 
test  ut  aliquis  probabiliter  timeat  sa?pius  vio- 
laturus  votum,  eique  futurum  potius  in  la- 
queum  quam  in  subsidium  ;  et  tunc  tali  per- 
sonee  non  expedit  vovere,  ut  per  se  constat, 
et  insinuavit  Paulus,  1  ad  Cor.  7,  dicens :  Me- 
tius  est  nubere,  quam  nri.  Addit  vero  Rich., 
in  4,  d.  38,  art.  6,  q.  1,  neminem  debere 
hoc  preesumere  aut  judicare,  nisi  per  certam 
experientiam  id  de  se  ipso  cognoverit;  quod 
videtur  significasse  Paulus,  cum  dixit:  Quod 
si  non  se  continent,  nubant. 

11.  Ultimo  consideranda  est  maxime  ma- 
teria  voti,  nam  quo  votum  est  de  meliori  et 
perfectiori,  magis  perpetuo,  magisque  uni- 
versali  bono,  eo  ex  se  melius  est,  magisque 
expediens  ;  tamen  eo  ipso  potest  esse  diffici- 
lius,  et  ideo  contingere  etiam  seepius  potest 
ut  non  expediat,  propter  indispositionem  vel 
fragilitatem  voventis.  Nam  ea  vota,  quee  ad 
unum  actum  ordinantur,  quo  peracto  fiuitur 
obligatio  voti,  raro  habent  aliquid  periculi, 
nisi  actus  ipse  talis  sit,  ut  sit  improportio- 
natus  voventi,  et  moralem  impotentiam  in- 
cludat;  tunc  enim  esset  votum  indiscretum, 
et  ex  hac  parte  non  expediens.  Quando  vero 
votum  ad  plures  actns  refertur,  qui  in   dis- 


828  LLB.  I.  DE  ESSENTIA 

eursu  temporis  implendi  sunt  aut  vitandi, 
tunc  plures  circumstantise  considerandse  sunt, 
et  quo  tempus  voti  fuerit  diuturnius,  et  major 
actuum  frequentia,  aut  in  singulis  vitandis 
aut  faciendis  major  diificultas,  eo  major  pru- 
dentia  adhibenda  est.  Oportet  autem  adver- 
tere,  licet  contingat  votum  esse  imprudenter 
factum,  non  satis  esse  ut  ex  se  non  obliget, 
licet  inde  justa  causa  dispensationis  sumi  pos- 
sit,  ut  infra  lib.  6  latius  dicemus. 

CAPUT  XIX. 

QlLiE  SINT  DIVISIONES  V0T0RUM  EX  PARTE  IPSIUS 
ACTUS ,  SEU  MODI  VOVENDI  ,  ET  AN  ALIQUA 
ILLARUM   ESSENTIALIS   SIT? 

d .  Ex  dictis  de  substantia  et  essentia  voti, 
colligere  possumus  nonnullas  votorum  divi-- 
siones,  quas  hic  prsemittere  necesse  est,  saltem 
ut  intelligantur  termini  quibus  in  discursu 
hujus  materise  utendum  est.  Possunt  autem 
in  voto  duo  distingui :  unum  est  actus  ipse 
vovendi  cum  objecto  suo  formali,  et  aliis  cir- 
cumstantiis,  quse  ex  parte  ipsius,  seu  in  modo 
vovendi  concurrere  possunt ;  aliud  est  materia 
circa  quam  votum  versatur,  et  ex  utroque  ca- 
pite  varise  divisiones  sumuntur.  Tamen  quia 
illse,  quee  sumuntur  ex  parte  materise,  cogni- 
tionem  ipsius  materise  supponunt,  ideo  ^illas 
commodius  in  fine  libri  sequentis  trademus  ; 
hic  alias,  quse  ex  priori  capite  sumuntur,  bre- 
viter  recensebimus. 

2.  Prima  divisio  voti  in  commune  et  singu- 
lare,  seu  in  necessarium  et  voluntarium. — Pri- 
mo  ergo  celebris  est  apud  scholasticos  cum 
Magistro,  in  4,  dist.  38,  distinctio  voti  in  com- 
mune  et  singulare,  seu  in  necessarium  et  vo- 
luntarium,  ut  cum  Hostiens.  loquitur  Palud. 
ibi,  q.  2,  n.  6  ut8,  etutrumque  habet  funda- 
mentum  in  Augustin.,  in  d.  Psal.  75  :  Vovete, 
et  reddite.  Est  autem  hsec  divisio  sumpta  par- 
tim  ex  materia,  partim  ex  actu  vovendi :  nam 
votum  necessarium  dicitur,  quod  est  de  pree- 
ceptis,  quaa  suntde  necessitate  salutis  ;  etquia 
hsec  communia  sunt  omnibus,  ideo  votum 
hoc  commune  dicitur.  Votum  autem,  quod  est 
de  consiliis,  dicitur  voluntarium  et  singulare, 
quia  paucorum  est. 

3.  Sed  hinc  non  satis  distinguuntur  illa  duo 
membra,  quia  etiam  votum  omnino  volunta- 
rium  et  singulare  potest  fieri  de  prseceptis,  ut 
ostendam  libro  secundo,  et  clare  sumitur  ex 
eodem  Augustino,   d.  Psalm  75;  nam  inter 


ET  HONESTATE  VOTI. 
propria  vota,  quse  a  communibus  distinguun- 
tur,  ponit  votum  castitatis  conjugalis,cum  ta- 
men  illud  sit  de  materia  necessaria  et  prsecepti. 
Igitur  propria  ratio  illius  divisionis  sumitur 
ex  parte  actus.  Nam  votum  singulare  ac  vo- 
luntarium  consistit  in  proprio  actu  promit- 
tendi,  qui  semper  supererogationis  est,  in  qua- 
cumque  materia  versetur,  prout  hactenus  ex- 
plicuimus;  votum  autem  commune  seuneces- 
sarium  non  consistit  in  actu  promittendi,  sed 
in  sola  acceptatione  prsecepti  cum  proposito 
implendi  illud,  ut  in  libro  3,  capit.  2,  decla- 
rabimus.  Et  ideo  talis  actus  non  proprie,  sed 
per  analogiam  quamdam  votum  dicitur;  ne- 
que  est  actus  proprius  religionis,  nec  ejus 
specialem  obligationem  inducit,  licet  possif 
aggravare  intra  propriam  speciem,  sicut  pec- 
catum  hominis  christiani  censetur  gravius 
quam  hominis  infidelis,  ut  recte  docuit  D.  Tho- 
mas,  in  A,  d.  38,  q.  1,  a.  2,  qusestiunc.  1,  et 
ibi  Durand.,  Palud.,  Supplement.  Gabr.,  et 
omnes  ;  Sylv.,  Votum,  1,  quaest.  5,  ubirefert 
Archid.,  Raymum.,  et  Hostiens.,  et  plura  infra 
in  locis  citatis  dicemus.  Quapropter  hsec  divi- 
sio  non  est  de  voto  secundum  rem,  sed  secun- 
dum  vocem,  et  ideo  prsetermittenda  est,  quia 
hic  solum  agimus  de  voto  proprie  dicto,  quod 
est  promissio. 

4.  Divisio,  quce  potest  fieri  ex  parte  personce 
cui  fit  votum.  —  Secnnclo,  dividi  potest  votum 
ex  parte  personse  cui  fit ;  nam  aliud  fit  Deo, 
aliud  fieri  potest  personis  creatis  seu  Sanctis, 
juxta  dicta  supra,  c.  15.  Si  quis  autemattente 
consideret  quse  ibi  diximus,  facile  intelliget, 
vel  hanc  non  esse  divisionem  voti,  sed  alterius 
rationis  magisuniversalis,  vel  nou  recte  tradi, 
nisi  secundum  quamdam  denominationem  ac- 
cidentalem;  votum  enim  proprium  soli  Deofit. 
Tamen  (quia  interdum  fit  Deo  sine  ullo  respectu 
ad  alium,  etiam  accidentario ;  aliquando  vero 
fit  Deo  in  honorem  alicujus  Sancti,  vel  fit  Deo 
de  cultu  et  veneratione  aliqua  in  honorem 
Sanctorum  facienda,  seu  ad  confirmandam  pro- 
missionem  Sanctis  factam,  vel  cum  invocatio- 
ne  et  morali  prsesentia  Sanctorum,  vel  offer- 
tur  Sancto,  ut  ipse  offerat  illud  Deo),  ideo  di- 
visio  illa  traditur,  cum  tamen  omnes  hi  mo- 
di  sint  accidentales  ad  rationem  et  substan- 
tiam  voti,  ut  constat.  Et  prceterea  hsec  diffe- 
rentia  non  bene  illis  verbis  explicatur :  nam 
semper  votum  fit  Deo,  ut  proprio  credito- 
ri  seu  promissario  ;  sed  uno  modo  fit  ulla 
interventione  Sanctorum,  in  alio  vero  cum 
aliquo  respectu  ad  Sanctos.  Quse  differen- 
tia  in    ordine    ad  effectus  morales  voti  fe- 


CAP.  XIX.  Q.V/E  SINT  DIVJSIONES  YOTORUM  EX  PARTE  ACTUS,  ETC. 


829 


re   nihil    confert ,  et  ideo  illam   omiltimus. 

5.  Alio  vero  modo  potest  fieri  promissio  ali- 
cui  Sancto  secundum  se,  et  per  modum  cultus 
duliae  vel  hyperduliee,  et  talis  divisio  non  est 
propria  voti,  ut  supra  dixi;  unde  si  in  hoc 
sensu  fiat  illa  divisio,  divisum  non  erit  votum, 
sed  promissio  religiosa,  quse  dividi  poterit  in 
votum,  et  promissionem  duliae  (non  enim  ha- 
bet  simplex  nomen  specificum,  quo  significe- 
tur),  et  sic  erit  divisio  essentialis,  ut  ex  supra 
dictis  constat,  licet  illa  memhra  in  ordine  ad 
moralem  doc.trinam  proportionem  servent; 
nam  quse  de  voto  dicuntur,  cum  proportione 
intelhgenda  sunt  de  quacumque  sacra  pro- 
missione  Sanctis  cum  Ghristo  regnantibus 
facta,  quia  iu  suo  gradu  inducit  obligationem 
sacram,  quee  per  easdem  causas  induci,  ser- 
vari,  aut  auferri  potest.  Igitur  proprium  vo- 
tum,  ex  parte  personee  cui  fit,  divisionem  non 
recipit;  neque  respectu  divinarum  personarum 
dividi  potest,  quia  votum  fit  Deo  ut  intelligen- 
ti  et  volenti,  et  ita  fit  illi,  ut  unus  est,  ideoque 
sicut  opera  Trinitatis  ad  extra  sunt  indivisa, 
ita  votum  indivise  fit  tribus  divinis  personis. 
Quapropter,  licet  ex  devotione  voventis  pussit 
speciahter  dirigi  ad  unam  vel  aliam  perso- 
nam,  nihilominus  sirapliciter  omnibus  perso- 
nis  necessano  fieri  debet,  quatenus  unusverus 
Deus  sunt. 

6.  Tertia  divisio  quce  potest  fieri  in  votum 
bonum  ei  malum. — Tertio  dividi  potest  votum 
in  bonum  et  malum,  dici  autem  potest  votum 
malum  quod  est  de  actu  malo  et  turpi  quo- 
cumque  modo.  Et  sic  divisio  sumitur  ex  parte 
materise,  tamen  non  est  divisio  veri  voti,  quia, 
ut  ostendemus  libro  sequenti,  votum  sic  pra- 
vum  non  est  votum,  quia  non  tenet,  nec  in- 
ducit  obligationem.  Et  in  hocsensu  potestdi- 
ci  malum  votum  omne  id,  quod  est  do  materia 
incapaci  obligationis,  vel  quia  prava  est,  vel 
quia  ad  pravum  finem  ipse  actus  promissus 
ordinatur,  vel  quia  est  res  vana  et  inutilis, 
seu  mere  indifferens,  aut  etiam  impossibilis, 
ut  talis  est.  Et  sic  constat  malum  votum  dis- 
tingui  essentialiter  a  bono,  quia  distinguun- 
tur  ut  verum  votum,  vel  tantum  apparens ; 
et  ideo  de  voto  malo  sic  sumplo  nihil  dicen- 
dum  est,  sed  tantum  erit  explicandum,  quan- 
do  contingat  votum  esse  sic  pravum,  quod  in 
sequenti  libro  preestabimus.  Alio  ergo  modo 
dicitur  votum  malum,  quia  ex  parte  voventis 
male  fit,  licet  quod  vovetur  bonum  sit;  ut  si 
vovens  non  recta  intentione  inducatur  ad  vo- 
vendum,  ita  ut  pravum  motivum  sit  finis  ac- 
tus  vovendi,  non  materiee  promissse,   juxta 


supra  cap.  quinto,  vel  quia  in  modo,  et  cir- 
cumstantiis  vovendi,  prudentia  servatanonest. 
Et  inhoc  sensu  divisio  quidem  cadit  in  verum 
votum,  quia  votum,  etiam  non  bene  factum, 
validum  est,  ut  supra  ostendi.  Est  autem  ac- 
cidentalis  divisio,  tum  quia  omne  votum  ex 
genere  et  objecto  suo  bonum  est,  unde  si  ali- 
quod  est  malum,  est  ex  accidentali  malitia  ; 
tum  etiam  quia  ad  rationem  promissionis  et 
obligationem  ejus  parum  refert,  quod  promit- 
tens  ex  parte  sua  malitiam  aliquam  in  voven- 
do  adjungat.  Sicut  etiam  in  bene  vovendo  po- 
test  piures  bonitates  adjungere,  ut  divinse 
glorise,  et  utilitatis  proximorum,  et  similium, 
quse  rationem  voti  non  mutant ;  ita  ergo  est, 
quando  ex  parte  operantis  malitia  adjungitur, 
etideo  heec  accidentalis  differentia  parum  re- 
fert  ad  doctrinam  de  voto,  sed  pro  materia 
confessionis  aut  poenitentiee  agcndee  observari 
poterit. 

7.  Quarta  divisio  hi  votum  perfectum  et  im- 
perfectum.  —  Votum  imperfectum  essentialiter 
non  est  votum.  —  Quidnam  sit  votum  imper- 
fectum  acctdentaliter . —  Unde  cum  eadem  pro- 
portione  accipi  potest  quarta  divisio  voti,  quee 
esse  potest  in  votum  perfectum  et  imperfec- 
tum,  quam  tradit  Supplement.  Gabr.,  dist. 
38,  q.  1,  §  Est  autem  hic  invenire.  Est  autem 
votum  perfeetum,  in  quo  servantur  perfecte 
et  mtegre  omnia  quoe  ad  votum  necessaria 
sunt,  seu  cui  nihil  deest  de  integritate  voti ; 
votum  autem  imperfectum  multis  modis  esse 
potest,  quia  malum  ex  quocumque  defectu. 
Duplex  autem  subdividi  potest,  scilicet  imper- 
fectum  essenfiali  imperfectione,  vel  acciden- 
tali  tantum.  Priori  modo  dici  potest  imper- 
fectum  votum  fictum,  quod  fitsine  intentione 
vovendi  aut  se  obligandi;  item  votum  factum 
ex  subreptione  tollente  libertatem  sufficientem 
ad  peccandum  mortaliter  ;  item  factum  sine 
consensu  sufficiente  ad  se  obligandum.  Potest 
autem  consensus  esse  insufficiens,  vel  ex  na- 
turali  impedimento,  seu  defectu  libertatis  na- 
turalis  et  usus  rationis;  vel  ex  defectu  potesta- 
tis  circa  materiam  obligationis,  nam  si  ilJa 
non  subjaceat  potestati  proinittentis,  non  pote- 
rit  circa  illam  efficaciter  obligari,  ut  libro  3 
dicemus;  vel  ex  efficacia  legis  aut  preecepti 
irritantis  consensum,  ut  de  voto  solemni  suo 
loco  videbimus.  Quocumque  autem  modo  sit, 
votum  essentialiter  imperfectum  non  est  vo- 
tum,  sed  fingitur  vel  apparet  votum  ;  ideoque 
ubi  constiterit  votum  habere  talem  imperfec- 
tionem,  nnlla  ratio  illius  habenda  est,  nisi  ad 
pcenitentiam  agendam,   quia  in  eo  emittendo 


830  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

culpa  gravis  committi  potest,  et  interclum  po- 
terit  fieri  injuria,  quce  ad  restitutionem  obli- 
gabit,  quod  maxime  contingit  in  religiosa 
professione,  ut  infra  videbimus ;  ubi  etiam  de- 
clarabimus  an  interdum  relinquatur  obligatio 
iterum  faciendi  valide  tale  votum.  Posteriori 
autem  modo  dicitur  votum  imperfectum  acci- 
dentaliter,  quod  factum  est  cum  imperfecta 
deliberatione,  quia,  licet  fuerit  sufficiens  ad 
humanam  libertatem  absolute  et  simpliciter, 
non  tamen  satis  considerate  et  prudenter  fac- 
tum  est.  Item^  quod  factum  est  per  aliquam 
ignorantiam  gravis  circumstantias,  licet  non 
impedientem  substautialem  consensum,  vel 
etiam  quod  factum  est  per  respectum  huma- 
num  ob  reverentiam  alicujus,  vel  privatam 
benevolentiam,  aut  etiam  ex  timore,  sine  in- 
terventu  legis  irritantis.  Et  hse  imperfectiones 
non  tollunt  veritatem  voti  aut  ejus  obligatio- 
nem ;  possunt  tamen  vel  dare  sumcientem 
causam  dispensationi,  velmultum  ad  iilam  ju- 
vare,  ut  infra  suo  loco  dicemus. 

8.  Quinta  divisio  in  votum  conditionatum 
et  absolutum. — Conditio  in  voto  conditionato 
apponenda  est  solum  ex  parte  oijecti. — Quinto, 
dividitur  votum  in  conditionatum  et  absolu- 
tum.  Quse  divisio  videtur  sumi  ex  parte  ma- 
teriee,  quatenus  cadit  sub  intentionem  voven- 
tis,  proprie  tamen  pertinet  ad  modum  voven- 
di,  qui  maxime  ex  intentione  pendet.  Itaque 
conditionatum  votum  est,  quod  fit  cum  condi- 
tione  suspensiva  obligationis,  donec  ipsa  im- 
pleatur ;  absolutum  vero  dicitur,  quod  simpli- 
citer  et  sine  conditione  fit.  Ubi  est  primo  con- 
siderandum,  in  voto  conditionato  conditionem 
non  apiioni  promissioni  ex  parte  illius,  sed 
ex  parte  objecti.  Nam  si  conditio  poneretur  ex 
parte  actus  prornittendi,  suspenderet  illum, 
et  ita  non  fieret  tunc  promissio,  sed  assere- 
retur  facienda,  quando  conditio  impleatur; 
ut  si  quis  dicat :  Si  Petro  visum  fuerit,  pro- 
mitto  castitatem,  nondum  promittit  nec  ab- 
solute,  nec  conditionate,  sed  solum  affirmat 
se  promissurum,,  non  absolute,  sed  sub  condi- 
tione.  Et  ideo,  etiam  conditione  impleta , 
si  tunc  de  novo  non  promittat,  non  obliga- 
hitur.  Illud  ergo  non  *est  votum  conditio- 
natum,  sed  assertio  ,  vel  propositum  con- 
ditionatum;  votum  ergo  conditionatum,  ut 
sit  verum  votum,  debet  esse  promissio  de 
preesenti ,  quee  ex  parte  materise  includat 
conditionem  suspensivam  obligationis,  donec 
impleatur ;  ut,  Voveo  dare  eleemosynam, 
si  navis  venerit,  vel,  fieri  religiosus,  si  sana- 
tus  fuero. 


ET  HONESTATE  VOTI. 

9.  Differentia  inter  assignata  membra  divi- 
sionis. — Dico  autem  conditionem  suspendere 
obligationenij  non  quia  tale  votum  nullo  mo- 
do  obliget  statim,  id  enim  repugnat  voto ; 
sed  quia  quoad  executionem  suspenditur  obli- 
gatio,  vel  quia  ipsamet  est  conditionata  in  ob- 
jecto;  nihilominus  statim  ita  nascitur,  ut  non 
sit  in  potestate  voventis  non  manere  subjec- 
tus  illi  obligationi,  si  conditio  impleatur.  Et 
ideo  ex  tunc  tenetur  habere  animum  implen- 
di  votum,  impleta  conditione^  et  consequenti 
ratione  postea  non  erit  necessarius  novus  con- 
sensus,  vel  promissio  ;  sed,  posita  conditione, 
votum,  quod  erat  conditionatum,  transit  in 
absolutum.  Et  heee  est  vel  unica,  vel  potissi- 
ma  differentia  inter  heec  duo  membra,  quee 
accidentalis  quidem  est ;  tamen  in  ordine  ad 
morales  effectus  piurimum  refert,  et  preeser- 
tim  in  ordine  ad  dispensationem.  ut  videbi- 
mus. 

10.  Soti  doctrina  de  voto  conditionato  ali- 
qua  ex  parte  excluditur.  —  Hinc  vero  colligo, 
non  posseuniverse  consistere  doctrinam,  quam 
de  voto  conditionato  traditSoto,  lib.  1,  q.  2, 
art.  i,  ad  4,  dicens,  votum  conditionatum  es- 
se,  quotiescumque  homo  ad  rem  aliquam  affe- 
ctus  est,  sed  quia  impedimentum  sibi  obstat, 
aut  facultas  non  suppetit,  vovet  sub  condi- 
tione.  Ponitque  exemplum,  si  quis  voveat  in- 
gredi  religionem  post  mortem  matris,  vel  pe- 
regrinari  suppetentibus  nummis.  Hsec  (in- 
quam)  doctrina  mihi  non  probatur.  Nam  im- 
primis  illa  descriptio  non  convenit  omni  voto 
conditionali ;  nam,  ut  omittam  vota  pcenalia, 
quee,  late  loquendo,  etiam  conditionalia  sunt, 
prseter  illa  multa  fiunt  etiam  non  pcenalia, 
quee  non  procedunt  ex  afiectu  ad  rem  promis- 
sam,  sed  ad  rem  aliam,  pro  qua  obtinenda 
votum  fit,  ut  in  alio  exemplo,  quod  ipse  po- 
nit :  Si  Deus  mihi  tale  beneficium  contulerit, 
orphanam  dotabo ;  idemque  est  de  votis  con- 
ditionatis,  quse  in  naufraghs  et  aliis  pericu- 
lis  fiunt. 

1 1 .  Deinde  non  convenit  illa  descriptio  solis 
votis  conditionatis  :  nam  multa  sunt  absoluta 
vota,  quibus  illa  omnia  conveniunt;  ut,  si  ju- 
venis  voveat :  Quamprimum  studium  meum 
consummavero,  religionem  ingrediar,  votum 
illud  ex  affectu  ad  religionem  fit,  et  quia  fa- 
cultas  litterarum  illi  non  suppetit,  ponit  illam 
limitationem,  et  quasi  conditionem;  et  nihilo- 
minus  votum  illud  absolutum  est,  quia  non 
suspendit  consensum  et  obligationem,  sed  so- 
lum  expectat  commoditatem  exequendi  illud, 
quod  longe  diversum  est.  Unde  exempla  etiam 


CAP.  XIX.  QUJE  SINT  DIVISIONES 
a  Soto  posita  non  placent.  Nam  primnm  vo- 
tum,  in  ea  forma  qua  illud  proponit,  plane  vi- 
detur  absolutum,  Voveo  ingredi  religioncin 
post  mortem  matris,  quia  obligatio  et  consen- 
sus  consummata  sunt ;  solum  differtur  execu- 
tio  propter  expectandam  commoditatem;  ut 
quivovetpostvindemias  peregrinari,  absolute, 
et  non  sub  conditione  vovet,  alias  omne  vo- 
tum  affirmativum,  quod  non  fit  pro  statim, 
sed  exequendum  post  aliquod  tempus,  esset 
conditionale,  quod  est  absurdum.  Aliudetiam 
exernplum,  scilieet,  si  facultas  suppetat,,  vide- 
tur  eumdem  babere  defectum,  quia  illa  non 
est  conditio,  sed  determinatio,  et  limitatio 
materise  voti,  et  licet  sumatur  ut  conditio,  pe- 
rinde  est  ac  si  diceretur  :  Si  commode  potuc- 
ro,  quse  est  ex  bis  quse  de  se  insunt,  et  ideo 
non  facit  votum  conditionatum,  etiamsi  ex- 
primatur,  et  declaretur,  ad  tollendam  dubita- 
tionem,  ut  statim  dicetur.  Seddebis,  et  simi- 
libus  exemplis,  dicemus  plura  infra,  lib.  6, 
c.  20. 

12.  Explicatur  amplius  natura  voti  condi- 
tionati. —  Recte  igitur  dictum  est.  votum  con- 
ditionatum  esse  illud,  quod  in  suo  proprio 
objecto  conditionem  involvit,  quse  consensum 
reddit  imperfectum,  et  aliquo  modo  suspen- 
sum.  Probatur  primo  ex  c.  unic.,  §  Ille,  de 
Sponsal.,  in  6.  Secundo  explicari  potest  a  si- 
mili  de  intellectu  :  nam  assensus  conditiona- 
tus  est  llle,  qui  fertur  in  propositionem  bypo- 
tbeticam  conditionalem  :  ita  ergo  votum  con- 
ditionale  est  illud,  quod  fertur  in  objectum 
quasi  hypotheticum,  et  sub  conditione  appre- 
hensum,  nam  votum  absolutum  peregrinandi 
ad  actum  peregrinandi  simpliciter  terminatur, 
conditionatum  autem  non  sic,  sed  ad  boc  to- 
tum,  si  sanitas  mihi  restituatur.  Tertio,  ab 
effectu,  quia  votum  conditionatum  suspendit 
consensum  et  obligationem  siinpliciter,  quasi 
reservando  illam  ad  conditionis  eventum,  nam 
sic  vovens  ex  tunc  ad  summum  vult  obligari 
ad  expectandam  conditionem  :  et  hsec  videtur 
propriissima  differentia  voti  conditionati  ab 
absoluto. 

13.  Bifferentia  inter  votum  factum  animo 
differendi  executionem,  vel  factum  sub  condi- 
tione  futura  et  contingenti.  —  Unde  attente 
considerandum  est  multum  differre  iuter  vo- 
tum  factum  animo  differendi  executionem 
pro  tali  tempore,  quod  judicatur  opportunum, 
vel  factum  sub  futura  et  contingenli  condi- 
tione  :  habent  enim  similitudinem  quamdam 
in  effectu  differendi  executionem,  et  ideo  in- 
terdum  ab  auctoribus  confunduntur ;  tamen 


V0T0RUM  EX  PARTE  ACTUS,  ETC.  831 

revera  sunt  diversse  naturse  :  nam  unum  est 
absolutum,  quia  ex  quo  fit,  simpliciter  et  sta- 
tim  obligat  ad  principalem  materiam,  limila- 
tam  vero  ad  talem  circumstantiam  temporis 
quod  non  magis  facit  votum  conditionatum, 
quam  determinatio  loci  vel  alterius  circumstan- 
tise  reddunt  votum  conditionatum.  Sicut  etiam 
inter  homines  obligatio  solvendi  debitum  post 
aliquod  tempus  non  est  conditionata,  sed  ab- 
soluta,  quia  non  suspendit  obhgationem,  scd 
differt  tantum  executionem ;  idem  ergo  est 
cum  proportione  in  voto ;  hoc  ergo  non  suffi- 
cit  ut  sit  conditionatum,  sed  necesse  est  ut 
conditio  ita  apponatur  in  objecto  ejus,  ut  sit 
quasi  pars  objecti,  et  consequenter  non  solurn 
differat  executionem ,  sed  etiam  suspendat 
principalem  obligationem.  Ssepe  autem  non 
possunt  heec  satis  discerni  nisi  ex  intentione 
voventis,  quia  verba  ambigua  sunt,  et  in  utro- 
que  sensu  accipi  possunt.Et  ideo  attendendum 
est  an  mens  voventis  fuerit  simpliciter  obli- 
gari  ex  tunc,  verbi  gratia,  ad  religionem,  licet 
differre  voluerit  executionem  propter  expec- 
tandam  meliorem  opportunitatem,  et  tunc 
votum  est  absolutum;  si  vero  intentio  voven- 
tis  fuit,  non  obligari  sirnpiiciter,  nisi  stante 
tali  conditioue,  tunc  votum  est  conditiona- 
tum. 

14.  Objectio.  —  Soluth.  —  Votum  solurn  fit 
conditionale  propter  condltionem  de  futuro.  — 
Dices :  nullum  est  votum  quod  non  includat 
aliquam  conditionem,  ut,  Si  vixero,  si  res 
mutatse  non  fuerint,  si  superior  non  contra- 
dixerit,  vel  dispensaverit ,  etc.  ;  ergo  nullum 
est  votum  absolutum.  Respondeo  hic  esse  ap- 
plicandam  doctrinam  datam  de  juramento  , 
quod  non  sit  conditionale  propter  generales 
conditiones  intrinsece  inclusas ,  sed  propter 
specialem  conditionem,  ex  voluntaria  inten- 
tione  jurantis  seu  promittentis  conceptam, 
quod  etiam  notavit  Supplem.  Gabr.,  d.  q.  1, 
art.  2,  in  fine;  et  in  hoc  est  eadem  ratio  de 
voto,  et  ideo  non  oportet  ibi  dicta  repetere, 
sed  applicare.  Solum  infero,  votum  non  fieri 
conditionale  propter  conditionem  de  preesen- 
ti,  vel  praeterito,  sed  propter  conditionem  de 
futuro.  Quia  si  conditio  est  de  prsesenti  vel 
prseterito,  non  suspendit  obligationem,  cum 
ipsa  non  sit  suspensa,  sed  jam  sit  vel  non  sit 
in  re  posita.  Poterit  tamen  suspendere  quoad 
notitiam  voventis ;  ut  si  de  conditione  posita 
quoad  locum,  vel  quoad  tempus  prseteritum, 
non  statim  constet,  suspendetur  execntio,  do- 
nec  de  illa  coustiterit,  tamen  in  re  jam  subest. 
Imo  etiam  conditio  de  futuro,  oportet  ut  sit 


832  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

contingens,  nam  si  fuerit  necessaria,  jam  cen- 
seturposita,  et  solum  intelligitur  addita  ad 
designandum  tempus  obligationis  ;  ut  si  quis 
voveat:  Si  sol  oriaturcras,  hoc  faciam^perinde 
est  ac  si  promitteret :  Crastiua  die  hoc  faciam. 
15.  Sexta  divisio ,  in  votum  pcenaie  et  non 
pcenale,  seupurum.  —  Duobus  modis  fieripos- 
se  votum  quod  dicitur  pcenale.  —  Prseterea  so- 
let  votum  conditionatum  subdividi  (potestque 
esse  sexta  divisio  voti )  in  poenale  et  non  poe- 
nale,  seu  purum,  ut  attigit  Soto  ,  dicto  lib.  7 
de  Justitia,  qusest.  2,  art.  1 ,  ad  4  ;  Guttier., 
Hb.  2  Qusestionum  Canon.,  capit.  21,  num.  47 
et  sequentibus.  Hoc  posterius  est  tantum  con- 
ditionale,  et  solet  simpliciter  illa  voce  signifi- 
cari,  et  in  illud  conveniunt,  qua?  diximus ;  in 
illo  enim  ponitur  conditio,  non  ut  pcena  ,  sed 
ut  mera  conditio,  ut,  si  pater  voluerit,  si  con- 
valuero  ex  infirmitate ,  etc.  Et  hoc  votum  , 
impleta  conditioiie,  omnino  sequiparatur  ab- 
soluto,  ut  dictum  est.  Votum  autem  pcenale 
est  illud,  iu  quo  res  sub  conditione  promissa 
solum  intenditur  in  pcenam  illius  actus,  per 
quem  conditio  impletur,  ut ,  si  quis  voveat 
dare  eleemosynam  si  luserit ;  quod  votum  hoc 
habet  peculiare,  quod  non  fit  ex  afiectu  ad 
materiam  sub  conditione  promissam,  imo  ex 
quadam  aversione  ad  illam,  quia  omnis  pcena 
est  aliquo  modo  involuntaria,  et  ita,  eo  ipso 
quod  illa  promittitur  ut  pcena,  respicitur  ut 
involuntaria,  et  contra  voventis  affectum.  Et 
nihilominus  sine  dubio  obligat  impleta  condi- 
tione,  quia  est  verum  votum,  per  quod  homo 
consentit  simpliciter  in  obligationem  talis 
pcense.  Potest  autem  hoc  votum  dupliciter 
fieri :  primo,  vovendo  utrumque,  scilicet  con- 
ditionem,  vel  potius  vitare  illam,  et  poenam,  si 
conditio  impleatur ;  ut  in  voto  dandi  eleemo- 
synam  si  lusero,  potest  comprehendi  et  vo- 
tum  non  ludendi,  et  votum  dandi  eleemosy- 
nam  si  lusero,  et  tale  votum  non  est  tantum 
conditionale,  sed  quoad  non  ludendum  est  ab- 
solutum ,  unde  statim  obligat,  et  contra  illud 
peccatur  ludendo  ;  quoad  eleemosynam  est 
conditionale;  est  ergo  duplex  votum,  vel  po- 
tius  sunt  duo  vota  simul,  et  per  modum  unius 
facta.  Alio  modo  fieri  potest  hoc  votum  pure 
poenale,  ita  ut  non  obliget  ad  non  ludendum, 
sed  tantum  ad  eleemosynam  si  lusero,  et  tunc 
non  peccatur  ludendo,  sed  peccabitur  omit- 
tendo  eleemosynam,  impleta  conditione,  et 
hoc  est  proprium  unum  votum.  Quando  au- 
tem  fiat  uuo  vel  alio  modo,  ex  intentione  vo- 
ventis  pendet ;  regulariter  autem  et  ex  vi  prse- 
dictorum  veiborum  videtur  esse  pure  condi- 


ET  HONESTATE  VOTI. 

tionale,  et  ita  judicandum  est,  nisi  aliter  ex- 
plicet  vovens  intentionem  suam  ;  quod  si  ipse 
non  valuerit  illam  discernere,  proprietati  ver- 
borum  standum  erit. 

46.  Dubitant  vero  aliqui  ,  an  hoc  votum, 
quando  est  unum  tantum,  dicendum  sit  pcena- 
le.  Navarrus  enim  videtur  dicere  esse  pure 
conditionale,  cap.  12,  n/43  ;  alii  distinctione 
utuntur,  dicentes  votum  fore  pcenale,  si  fiat 
intentione  abstinendi  a  peccato  ex  timore  ta- 
lis  rei  promissee,  tanquam  cujusdam  mali  pce- 
nse,  non  tamen  si  fiat  ex  affectu  ad  rem  pro- 
missam,  etiamsi  non  sit  simpliciter  promissa, 
sed  pro  casu  in  quo  fuerit  impleta  conditio, 
scilicet  ad  fugiendam  occasionem  similium 
peccatorum  ,  ut  ex  variis  auctoribus  refert  et 
approbat  Sancius  ,  libro  8  de  Matrimonio, 
disp.  10,  n.  5.  Verumtamen  si  distinctio  ad- 
mittenda  est,  non  solum  habet  locum  quando 
votum  pcenale  est  uuum  tantum  ,  sed  etiam 
quando  est  duplex.  Nam  ibi  sunt  duo  vota, 
unum  de  vitando  peccato ,  quod  pcenale  pro- 
prie  non  est,  sed  directivum,  ut  sic  dicam ; 
aliud  de  pcena,  quee  non  minus  tunc  intendi 
potest  illis  duobus  modis,  quam  si  esset  solum 
tale  votum.  Et  ideo  alii  absolute  censent  tale 
votum  esse  pcenale,  utrovis  modo  fiat.  Quia  jux- 
ta  formam  verborum,  et  ordinariam  intentio- 
nem  voventium,  talis  promissio  fit  sub  ratione 
pcenee,  et  ita  sentiunt  Soto,  et  Guttierez  supra, 
et  alii.  Nec  aliud  sentit  Navarrus  ;  sed  quando 
tale  votum  est  unum  tantum,  vocat  illud  pure 
conditionale,  non  ad  excludendum  pcenale, 
sed  ad  excludendum  omne  votum  absolutum 
ibi  inclusum.  Et  haec  sententia  vera  est ;  non 
est  tamen  dubium  quin  saepe  illa  poena  inten- 
datur  ut  coercitiva  tantum ,  seu  viiidicativa ; 
aliquando  vero  possit  intendi,  ut  pcena  medi- 
cinalis,  seu  remedium  ad  vitandum  recidivum, 
in  quo  sensu  intellecta  distinctio  supra  relata 
est  optima,  et  utilis  ad  materiam  dispensatio- 
num  et  commutationem  votorum  ,  de  qua  in 
libro  sexto  ,  ubi  has  duas  divisiones  amplius 
explicabimus. 

17.  Septima  divisio  ,  in  internum  votum  et 
extemum.  Quibus  modis  dicatur  votum  in- 
ternum.  —  Quibus  item  modis  votum  dicatur 
externum.  —  Septimo,  divido  votum  in  inter- 
num  et  externum ,  seu  mentale  et  sensibile. 
Quam  divisionem  indicavit  Soto,  in  4,  d.  38, 
quaest.  2,  art.  d,  in  princ.  Potest  autem  in- 
ternum  votum  dici  vel  quoad  actum  voven- 
di  tantum,  vel  quoad  actum  promissum  tan 
tum ,  vel  quoad  utrumque.  Primo  modo  dici- 
tur  internum   votum,   quod   sola  mente  fit, 


CAP.  XIX.  QU/E  SINT  DIVISIONES 
etiamsi  contingat  esse  de  actu  sensibili  et  iu- 
terno.  Constat  enim  ex  supra  dictis,  hoc  suffi- 
cere  ad  substantiam  et  obligationem  voti  co- 
ram  Deo,  licet  Ecclesia  de  illo  non  judicet. 
Alio  veio  modo  potest  dici  mentale  votum  il- 
lud  ,  quod  habet  pro  materia  aliquem  actum 
spiritualem  et  internum  ;  nam  de  illo  etiam 
potest  votum  sine  dubio  fieri,  ut  de  amando 
Deum  aliquoties  in  die,  de  aliqna  mentali 
oratione,  de  dolore  peccatorum,  et  similibus 
actibus.  De  quo  voto  solum  in  foro  conscien- 
tiae  judicari  potest ,  nam  ratione  materiae  non 
eaclit  sub  externum  judicium,  etiamsi  contin- 
gat  sensibili  voce  fieri,  quia  Ecclesiae  constare 
nonpotest  an  illud  observetur,  necne.  Unde 
etiam  constat  posse  dari  votum  pure  mentale 
cx  utroque  capite  ,  quia  potest  dictum  votum 
de  re  interna  pura  mente  apud  Deum  fieri. 
An  vero  potestas  dispensandi  ad  ha?c  vota  ex- 
tendatur,  infra  videbimus.  Atque  hinc  constat 
totidem  modis  posse  fieri  votum  externum  ; 
proprie  autem  et  simpliciter  tale  vocari  et  ju- 
dicari,  quando  et  est  de  aliquo  actu  externo  et 
sensibili  faciendo  aut  vitando,  et  promissio 
ipsa  exterius  fit,  ita  ut  hominibus  innotescere 
possit.  Hoc  autem  votum ,  ut  verum  votum 
sit ,  nunquam  potest  esse  ita  externum ,  quin 
internum  includat,  alias  erit  fictum,  et  conse- 
quenter  nullum  ;  externum  ergo  includit  iu- 
ternum,  et  addit  sensibile  signum,  quod  licet 
per  se,  et  ex  parte  Dei,  non  sit  necessarium, 
ut  de  illo  constet  Ecclesiee  necessarium  est,  et 
interdum  ex  ejusdem  Ecclesiae  ordinatione  erit 
etiam  ad  valorem  voti  necessarium ,  prse- 
sertim  in  solemni  voto,  ut  infra  sno  loco  dice- 
mus. 

18.  Octava  divisio,  in  votum  expressum  et 
tacitum.  —  Divisio  professionis  religiosce  in 
tacitam  et  expressam. — Huic  affinis  est  divisio 
voti  (quas  potest  esse  octava)  in  expressum  et 
tacitum,  quam  tradit  Graffis,  lib.  2,  c.  21,  n. 
8,  et  dicit  esse  divisionem  voti  privati,  quod 
a  solemni  distinguit.  Unde  per  privatum  vi- 
detur  intelligere  simplex,  et  postea  expressum 
ettacitum  declarat  esse  idem  quodinternumet 
externum,  sed  utitur  terminis  extra  commu- 
nem  usum.  Nam  privatum  votum  a  publico  dis- 
tinguitur,  non  a  solemni,  ut  statim  dicetur ;  et 
votum  internum  non  est  tacitum,  nam  respec- 
tu  Dei  maxime  expressum  est,  et  vix  potest 
concipi  quomodo  fiat  tacite ;  respectu  vero  ho- 
minum,  nec  tacitum,  nec  expressum  est.  Vo- 
tum  autem  externum  non  solum  expressum,  sed 
etiam  tacitum  esse  potest.  Unde  de  solo  voto 
externo  proprie  datur  illa  divisio,  ut  sit  sub- 
xiv. 


VOTORUM  EX  PARTE  ACTUS,  ETC.  833 

divisio  prsecedentis  quoad  alterum  membrum. 
Imo  non  de  toto  illo  membro  nec  de  privato 
ant  simplici  voto,  sed  de  solo  voto  solemni  da- 
tur  communiter  hsec  divisio,  ut  videre  licet  in 
Palud.,  d.  q.  2,  n.  13,  et  sequentibus,  ubi  iate 
id  prosequitur  ;  euinque  iinitatur  Supplemen- 
tum  Gabrielis,  d.  quaest.  1,  art.  2,  verb. 
Secunda  divisio.  Et  communiter  ita  dividi- 
tur  professio  religionis  in  expressam  et  taci- 
tam  :  expiessa  est,  quee  fit  verbis  designa- 
tis  ;  tacita,  quae  per  gestationem  habitus  pro- 
fessorum,  vel  alias  eircumstantias,  de  quibus 
latius  infra. 

19.  Hinc  autem  intelligitur  vix  posse  divi- 
sionem  accommodari  ad  votum  simplex,  quia 
cum  votum  simplex  non  habeat  communiter 
adjunctum  peculiarem  habitum,  aut  aliud  ?i- 
mile  signum,  nonvidetur  posse  exterius  emitti 
nisi  verbis  proferatur,  et  consequenter  semper 
est  expressum ;  uam  quia  verba  expressam 
habent  significationem,  ideo  votum  verbis  fac- 
tum  expressum  dieitur;  tacitum  autem  cum 
inducatur  per  aliquam  actionem,  aut  signum 
in  facto  consistens,  cui  votum  conjunctum 
esse  solet,  quae  conjunctio  invenitur  in  voto 
solemni,  non  autem  in  simplici.  Sed  nihilo- 
minus  non  repugnat  in  hoc  etiam  inveniri,  ut 
si  essetalicubi  consuetudo,  utvirgines  haben- 
tes  votum  simplex  castitatis,  certum  habitum 
deferrent,  et  non  aliae,  ibi,  quae  illum  habi- 
tum  deferret,  censeretur  tacite  vovisse  castita- 
tem;  sic  assumens  peculiari  modo  crucis  si- 
gnum  omsebatur  eo  ipso  tacite  promittere 
profectionem  ad  bellum  terrse  sanctse,  ut  col- 
ligitur  ex  modo  loquendi  jurium,  c.  Licet,  et 

*c.  Magnce,  et  c.  Quod  super  his,  de  Voto.  Sic 
ergo  nou  repugnat  in  votis  simplicibus  dari 
tacitum  modum  exterius  vovendi,  quamvis 
nunc  vix  sit  in  usn,  nisi  fortasse  ubi  vota  sim- 
plicia  sunt  adjuncta  statui  religioso,  ut  infra 
videbimus. 

20.  Nona  divisio,  in  votimi  occultum  et  pu- 
blicum. — Nono,  dividi  potest  votum  in  oc- 
cultum  et  publicum,  cum  Supplem.  Gabr.  su- 
pra,  qui  notat,  non  coincidere  divisionemhanc 
cum  divisioue  voti  in  simplex  et  solemne, 
quia  votum  simplex  potest  utroque  modo  fieri. 
Est  ergo  haec  divisio  solius  voti  exterm ;  nam 
votum  internum  per  se  est  occultum,  et  ita 
non  potest  esse  publicum  ,  dum  iu  eo  sta- 
tu  manet,  nisi  Deo,  Angelis  ac  Beatis  ;  nunc 
vero  respectu  Ecclesia3  militantis  loquimur. 
Votum  autem  externum  licet  per  se  publicum 
sit,  quantum  ex  se  est,  nihilominus  potest  esse 
per  accidens  occultum,  ut  si  fiat  verbis,  non 

53 


834.  LIB.  I.  DE  ESSENTIA 

tamen  coram  testibus,  in  quo  potest  habere 
latitudinem,  prout  est  commune  in  actibus 
oceultis,  et  cum  proportione  idem  est  de  pu- 
blico.  Nam  si  fiat  coram  duobus  testibus,  po- 
test  dici  publicum  respective  ad  omnino  oc- 
cultum,  quamvis  absolute  juxta  ordiuariam 
significationem  non  dicatur  opus  publicum, 
nisi  coram  pluribus,  et  in  loco  publico  fiat.  Et 
ideo  votum  solemne  ordinarie  semper  est  publi- 
cum,  licet  posset  in  rigore  fieri  valide  coram 
paucis  testibus ;  an  vero  possit  fieri  sine  testi- 
bus,  et  quasi  clandestine  inter  Prselatum  et 
subditum,  dicemus  in  proprio  loco.  Neque 
heec  divisio  majori  indiget  explicatione,  quia 
accidentaria  est,  et  nou  habet  speciales  effec- 
tus,  preeter  eos,  qui  vel  ad  solemne  votuin, 
vel  ad  probationem  voti  in  judicio  pertinere 
possunt. 

21 .  Decima  divisio,  in  votum  simplex  et  so- 
lemne,  —  Duce  conditiones  ad  votum  solemne 
requisitce.  —  Decimo,  dividitur  votum  in  sim- 
plex  et  solemne!,  quam  divisionem  tradit  D. 
Thomas,  d.  q.  88,  art.  7  et  11 ;  et  Magist.,  in 
3,  d.  38,  et  ibi  omnes,  praesertim  Paludan. 
late,  d.  q.  2,  et  habet  fundamenmm  in  jure, 
in  cap.  unico  de  Voto ,  in  6,  ubi  vota  solem- 
nia  sub  hac  voce  declarautur  ,  et  distinguun- 
tur  a  reliquis  votis,  quse  licet  non  vocentur 
expresse  simplicia,  plane  dicuntur  non  solem- 
nia,  et  hoc  est  esse  simplicia.  Nam  simplicitas 
negatio  est,  et  his  non  potest  heec  simplicitas 
in  alia  negatione  consistere.  Unde  constat  in- 
telligentiam  hujus  divisionis  pendere  ex  hoc,  ut 
explicetur  et  intelligatur  quid  sit  solemnitas 
illius  voti,  quod  solemne  vocatur.  Nam  mem- 
bra  illius  divisionis  quasi  privative  opponun-' 
tur;  privatio  autem  per  habitum  cognoscitur; 
et  ideo  explicata  solemnitate  unius  membri, 
notum  erit  votum  simplex,  ut  simplex  est ; 
omne  enimvotum  quod  illa  solemnitate  caret, 
simplex  appellatur.  Non  possumus  autem  hoc 
loco  rationem  voti  solemnis  ex  protesso  trac- 
tare ;  integram  enim  de  illo  voto  disputatio- 
nem  in  tractatum  de  Statu  Religioso  relinqui- 
mus,  quia  cum  illo  habet  magnam  conjunc 
tionem,  sine  qua  satis  explicari  non  potest. 
Nunc  ergo,  brevitatis  causa,  duas  conditiones 
ad  votum  solemne  requirimus.  Una  est,  ut  sit 
omnino  absolutuni,  et  consequenter  de  se  per- 
petuum  ;  alia  est,  ut  persouam  reddat  inhabi- 
lem,  vel  ad  matrimonium,  vel  ad  divitias,  vel 
ad  alios  contractus  suse  materiee  repugnantes. 
Omne  autem  votum  quocl  hujusmodi  est,  an- 
nexum  est  vel  ordini  sacro,  vel  professioni  re- 
ligiosee ,  et  ideo  solet  etiam  hoc  votum  per 


ET  HONESTATE  VOTl. 
partitionem  explicari,  videlicet  esse  illud  quod 
sacro  ordini  vel  professioni  in  aliqua  religione 
approbata  annexum  est  ;  e  contrario  omne 
illud,  quod  illas  duas  conditiones  non  habue- 
rit,  etiamsi  alteram  habeat,  simplex  est,  quia 
caret  propria  et  substantiali  solemnitate.  Et 
hoc  pro  nunc  sufficiat  ad  explicationem  ter- 
minorum  ;  nam  res,  ut  dixi,  inferius  est  exac- 
tius  declaranda. 

22.  Non  satis  esse  ad  solemnitatem  voti, 
quod  vovens  verbis  dicat ,  se  solemniter  vovere. 
—  Ostenditur  posse  dari  votum  simplex,  quod 
cum  externo  ritu  et  solemnitate  fiat.  —  Osten- 
ditur  non  satis  esse  ad  solemnitatem  voti  esse 
annexum  statui  religioso.  —  Hinc  vero  colligi- 
mus  primo,  non  satis  esse  quod  aliquis  verbis 
dicat  se  votum  solemne  facere,  ut  votum  reve- 
ra  solemne  sit.  Saepe  enim  homines,  vel  ex  igno- 
rantia,  vel  ex  nimio  affectu,  verbis  dicunt  se 
votum  solemne  facere,  vel  non  ludendi,  vel 
peregrinandi,  quod  non  obstat  quominus  vo- 
tum  simplexsit,  quidquid  ipsi  intendant,  quia 
non  possunt  ipsi  naturam  voti  immutare;  unde 
non  magis  obligat  votum  illud,  uec  plures  ef- 
fectus  habet  quam  si  simpliciter  emitteretur. 
Est  igitur  illa  tantum  hyperbolica  locutio  ad 
effectum  exaggerandum,  in  re  tamen  nullam 
solemnitatcm  voto  tribuit.  Secundo,  colligitur 
dari  posse  votum  simplex,  quod  non  solum 
publice',  sed  etiam  cum  quodam  externo  ritu 
et  soiemnitate  fiat,  ut  votum  peregrinationis 
Hierosolymitanse  interdum  ftt  cnm  benedic- 
tione  pera5  et  baculi,  ut  supra  notat  Supplem. 
Gabr.  Et  similiter  votum  militandi  pro  re- 
cuperatione  terrse  sanctse  ohm  fiebat  cum  so- 
lemni  traditione  crucis  ;  et  votum  ingredien- 
di  religionem  ,  quod  sine  dubio  simplex  est , 
interdum  solemniter  fit,  ut  dicitur  in  c.  Per 
tuas,  de  Voto,  ubi  Panormitanus  notat,  vo- 
cari  forte  solemne  propter  publicum  instru- 
mentum,  vel  quia  in  preesentia  Preelati  et  alio- 
rum  factum  est.  Potestergo  votum  simplex  de- 
nominari  solemne  jx  solo  ritu  externo  cum 
celebritate  aliqua,  quee  solet  solemnitas  appel- 
lari ;  est  tamen  solemnitas  accidentaria,  et  se- 
cundum  quid  ,  quam  uon  necessario  excludit 
votum  simplex,  sed  illam  tanlum  quam  per 
dictas  conditiones  explicuiinus,  quae  solemni- 
tas  substantialis  dici  potest.  Unde  infertur  ter- 
tio,  non  satis  esse  votum  esse  annexum  statui 
religioso,  ut  sit  solemne,  si  absolutum  et  per- 
petuum  ex  se  non  sit ;  neque  etiam  sufficere 
ut  dirimat  matrimonium  post  illud  subsecu- 
tum,  si  aliam  conditionem  non  habeat,  ut  vi- 
dere  licet  in  votis  religiosorum  scholarium  So- 


CAP.  XIX.  QU.^E  SINT  DIVISIONES  VOTORUM  EX  PARTE  ACTUS,  ETC. 


835 


cietatis  Jesu,  qua?  novo  jure  sunt  instituta,  et  quse  ex  forma  vovendi  sumuntur  :  de  divi- 

peculiarem  explicationem  continent,  quam  in  sionibus  autern  ,  quse  sumuntur  ex  parte  ma- 

sequentibus,  Deo  dante,  trademus.    Et  ideo  teria? ,  dicemns  commodius  explicata  materia 

bsec  nunc  sufficiant  de  divisionibus  votorum,  voti,  in  fine  libri  sequentis. 


FINIS   LIBRI   PRIMI. 


INDEX  GAPITUM  LIBRI  SEGUNDI 


DE  MATERIA  VOTI,  ET  DIVISIONIBUS  QU.E  EX  MATERIA  SUMUNTUR, 


Cap.    I.    An  materia  voti  debeat   esse 

possibUis. 
Cap.  II.   Utrum  votam  de  materia  im- 

possibili  ad  aliquid  obliget. 
Cap.  III.  Anvotum  non  peccandi obliget. 
Cap.   IV.  Utrum  actus  malus  possit  esse 

materia  voti. 
Cap.    V.    Utrum  actus   sub  conditione 

turpi  possit  esse  materia  voti. 
Cap.  VI.   Utrum  actus  prceceplus  possit 

esse  materia  voti. 
Cap.    VII.    Utrum    actus  minus  bonus 

possit  esse  materia  voli. 


Cap.  VIII.   Utrum  omnis  actus  virtulis 

non  repugnans  perfectioni  possit  esse 

materia  voti. 
Cap.  IX.  Utrum   actus  inhabilitans  ad 

statum  perfectionis  possit  esse  mdle- 

ria  voli. 
Cap.  X.   Utrum  actus  includens  aliquid 

boni     et    mali  possit    esse    materia 

voti. 
Cap.  XI.  Quce  omissiones  possint  esse 

materia  voti. 
Cap.  XII.  De  divisionibus  voti  ex  parte 

materiw. 


LIBER  SECUNDUS 


DE  MATERIA  VOTI 


ET  DIVISIONIBUS  QILE  EX  MATERIA  SUMUNTUR. 


Explicuimus  natnram  et  essentiam  voti,  si- 
mulqne  nonnullas  ejus  causas  declaravimus  , 
praesertim  formalem  et  finalem.  Nam  quia  vo- 
tum  actus  quidam  humanus  est,  ab  intrinseco 
fine  speciem  sumit ,  et  ideo  finem  hunc  decla- 
ravimus  ostendendo  quomodo  votum  ad  divi- 
num  cultum  ordinetur.  Ibiijue  consequenter 
egimus  de  personis  quibus  voti  promissio  fieri 
potest.  Unde  etiam  explicatum  reliquimus  id, 
quod  respectu  voti  potest  habere  aliquem  mo- 
dum  formae,  nimirum  objeetum  formale  ejus; 
nam  cum  actus  ipse  sit  queedam  forma,  non 


habet  aliam  formam  intrinsecam,  praeter  ob- 
jectum  suum,  quamquam  omnia,  quse  dixi- 
mus  de  deliberatione  servanda  in  vovendo, 
possint  dici  ad  formam  ejus  pertinere.  Igitui 
dicendum  superest  de  causa  materiali  et  effi- 
ciente  voti  :  efficientem  voco  personam  voven- 
tem,  quam  considerabimus  in  libro  sequenti 
et  in  hoc  de  materia  voti  dicendum  cst.  Vo- 
tum  autem.,  cum  sit  forma  quaedam ,  non  ha- 
bet  materiam  ex  qua  componatur ,  habet  ta- 
men  materiam,  seu  subjectum,  ex  cujus  po- 
tentia  educatur  et  iu  quo  recipiatur;  bcec  au- 


CAP.  I.  AN  MATERIA  VOTI 
tem  materia  non  est  alia  preeter  poteutiam  il- 
lam  cujus  actus  est  votum  ,  de  qua  etiam  in 
superiori  libro  sufficienter  dictum  est.  Solum 
ergo  superest  dicendum  de  materia  circa  quam 
votum  versari  debet,  ut  licitum  et  validum 
sit,  id  est,  de  rebus  illis  quse  possunt  Deo  con- 
venienter  promitti ,  et  quam  conditionem  ha- 
bere  debeaut  ut  sub  voti  obligationem  cadere 
possint.  Et  binc  cousequenter  veritatem  et 
distinctionem  votorum  ex  parte  materiae  de- 
clarabimus. 

CAPUT  I. 

AN   MATERIA    V0TI    DEBEAT    ESSE   POSSlBTLIS  ET 
NON   NEGESSARIA  ,   ET   QUOTUPLEX   ILLA   SIT  ? 

1.  Materia  voti  dividitur  in  proximam  et 
remotam.  —  Duplex  materia  voti  distingui 
potest,  proxima,  scilicet,  etremota,  quia  quid- 
quid  in  Dei  cultum  promittere  possumus,  dici 
potest  materia  voti.  Promittimus  autem  Deo 
et  res  permanentes,  ut  pecunias,  prsedia,  ima- 
gines,  et  nostra  etiam  corpora,  itemque  actio- 
nes  quibus  his  rebus  utimur,  et  quee  proxime 
sunt  in  nostra  potestate.  Igitur  materia  proxi- 
ma  recte  appellatur  actio  aliqua  humana,  in 
quam  promissio  proxime  cadit,  sicut  proxima 
materiasacramentidiciturconfessiovelablutio, 
quia  forma  sacramenti  immediate  cadit  in  il- 
lam,  vel  quia  proxime  constituitsacramentum. 
Remotam  autem  materiam  appello  omne  id 
quod,  mediante  materia  proxima,  attingitur, 
et  ordinatur  ad  cultum  Dei,  sive  sit  objectum, 
sive  materia  circa  quam  alia  propinquior  ver- 
satur  :  sic  enim,  servata  proportione,  aqua 
vel  peccatum  ,  etc,  dicuntur  materia  remota 
sacramenti. 

2.  Prima  assertio  :  materia  proxima  est 
aetus  humanus.  —  Dico  ergo  primo  :  materia 
proxima  voti  necessario  esse  debet  aliquis  ac- 
tus  humanus.  Ita  docet  D.  Thomas,  d.  queest., 
a.  2,  et  omnesid  tanquam  clarum  supponunt. 
Et  probatur,  quia  materia  voti  esse  debet  in 
hominis  potestate;  sed  solus  actus  humanus 
immediate  est  in  hominis  potestate  ;  ergo  illa 
est  proxima  materia  voti.  Deinde  patet  ex  ipsa 
formavovendi  vel  promittendi;  quisquiseuim 
promittit,  dare  vel  agere  aliquid  promittit,  qui- 
bus  verbis  actiones  humanai  significantur.  Nec 
refert  quod  etiam  solemus  promittere  aliquid 
non  agere,  tum  quia,  ut  supra  notavi,  et  est 
vulgatum  in  materia  morali,  sub  actione  hu- 
mana  comprehenditur  omissio  seu  privatio  si- 
milis  actionis;  tum  etiam  quia  talis  omissio 


DEBEAT  ESSE  POSSIDIUS.  837 

includit  voluutatem  non  agendi,  quse  voluutas 
est  actus  humanus. 

3.  Votum  non  est  de  re  absolute  necessaria. 
—  Atque  hinc  sequitur  primo,  votum  de  actu 
necessario  absoluta  necessitate,  seu  omnino 
naturali,  stultum  omnino  esse,  ac  prorsus  in- 
validum  ,  quia  talis  actus  non  est  capax  voti. 
Ita  D.  Thomas  supra,  et  est  res  clara,  quia  de 
ralione  actus  humani  est,  ut  sit  in  potestate 
hominis  illum  omittere  ;  actus  autem  neces- 
sarius  non  est  ita  in  potestate  hominis.  Item 
quia  obligatio  moralis  ad  aliquid  faciendum 
non  potest  cadere  nisi  in  id  quod  possumus 
non  agere  ;  ad  hoc  enim  additur  obligatio,  ut 
homo  caveat  non  facere  id  ad  quod  oblis?atur  ; 
snpponit  ergo  talis  obligatio  possibilitatem 
non  faciendi ;  obligatio  autem  voti  moralis 
est,  et  habet  adjunetam  obligationem  praece- 
pti ;  ergo  supponit  potestatem  omittendi  ac- 
tum  promissum  ,  et  ad  hoc  fit  ut  voluntas 
immobilior  sit  in  tali  actu.  Hoc  autem  in- 
telligitur,  ut  dixi,  de  necessitate  absoluta  etna- 
turali;  nam  de  necessitate  praecepti,  et  de  qua- 
cumque  alia,  quae  veram  libertatem  non  ex- 
cludit,  postea  dicendum  est. 

4.  Votum  non  est  de  re  impossibili.  —  Se- 
cundo  infertur,  votum  de  re  seu  actu  impossi- 
bili  nullum  esse ,  quia  de  ratione  actionis  hu- 
manee  est,  ut  sit  homini  possibilis.  Item  qnia 
manifestum  est  hominem  non  posse  obligari 
ad  impossibile,  eiiamsi  velit,  cap.  JSfemo  potest, 
de  Reg.  Jur.,  in  6,  et  lege  ImpossiMlium,  ff. 
eodem.  Quia  voluntas  impouens  obligationem, 
etiamsi  propria  sit,  debet  esse  secundnm  se 
consentanea  prudentiee  ;  obligatio  autem  ad 
impossibile  imprudentissima  est,  et  contra 
omnem  rationem.  Eo  vel  maxime  quod,  ut 
supra  tetigi,  licet  obligatio  voti  oriatur  ex  pro- 
missione  tanquam  ex  facto,  formaliter  tantum 
nascitur  ex  divina  et  naturali  lege,  quse  cum 
maxime  rationabilis  sit ,  nunquam  obligat  ad 
impossibile  ,  etiamsi  homo  conetur  illam  obli- 
gationem  sua  voluntate  assumere.  Adde,  si  res 
seu  actio  talis  esse  cognoscatur,  non  posse  vo- 
luntatem  humanam  illam  absolute  et  efficaci- 
ter  velle ,  quia  electio  non  est  impossibilium, 
et  ita  nec  potest  absolute  velle  ad  illam  se  obli- 
gare,  cognita  impossibilitate ;  unde  nec  pro- 
mittere  illam  potest  vere  et  ex  animo,  quia 
promissio,  quantum  est  ex  se,  est  principium 
actus  promissi,  et  postulat  efficacem  volunta- 
tem  ejus  ;  ergo  esse  non  potest  de  actione  im- 
possibili,  ejus  cognita  impossibilitate  :  si  au- 
tem  hsec  ignoratur ,  et  ideo  promittitur  quod 
in  se  est  impossibile,  quia  existimatur  possi- 


838 


LIB.  II.  DE  MATERIA  VOTI,  EJUSQUE  DIVISIONIBUS. 


bile,  tunc  ex  alio  eapite  votum  invalidum  est, 
seilicet,  quia  esl  involuntarium  propter  inter- 
venientem  ignorantiam.  Denique  impossibili- 
tas  natura  sua  excusat  ab  obligatione  etiam 
jam  existente  ;  ergo  multo  magis  impediet  ne 
denuo  nascatur.  An  vero  votum  de  materia, 
quee  non  tota  est  impossibilis,  obliget,  ad  par- 
tem  possibilem,  dicemus  in  sequentibus. 

5.  Secunda  assertio  :  materia  remota  est  res 
qua  possumv.s  uti  ad  cullum  Dei.  —  Materia 
remota,  alia  est  vitanda,  alia  prosequenda. — 
Dico  secundo  :  materia  remota  voti  complec- 
titur  res  omnes,  quibus  per  actus  lmmanos  ad 
divinum  cultuin  uti  possumus ,  ut  sunt  mate- 
ria  talis  usus  :  sic  enim  proprium  corpus,  pe- 
cunia,  et  similia,  possunt  dici  materia  voti, 
imo  hac  ratione  solent  vota  appellari ,  si  ex 
voto  fiant;  sicut  in  sacrificio  res  oblata  est  ma- 
teria  sacrificii,  et  eatenus  solet  sacrificium  ap- 
pellari.  Ratio  autem  est  clara  ex  supra  dictis, 
quia  actus  humanus  est  proxima  materia  voti; 
ergo  omnis  illa  res,  quae  potcst  cadere  sub  ta- 
lem  actum  ,  vel  est  necessana  ad  illum  ,  erit 
materia  remota  voti.  Item  obligatio  voti  cadit 
aliquo  modo  in  talem  rem;  et  non  proxime, 
sed  mediante  aliqua  actione ,  nam  votum  obli- 
gat,  verbi  gratia,  ad  expendendas  pecunias, 
etc. ;  ergo  ob  priorem  causam  recte  dicetur 
talis  res  materia  voti ,  et  ob  posteriorem  dice- 
tur  remota.  Neque  circa  hoc  difficultas  alicu 
jus  momenti  occurrit.  Solum  observo  ,  ali- 
quam  dici  posse  materiam  remotam  voti,  ut 
efficiendam,  seu  positive  (ut  sic  dicam)  do- 
nandam,  vel  consecrandam  Deo;  aliam  ut  vi- 
tandam ,  seucavendam,  quomodo  dicitur,  2 
Reg.  23,  David  libasse  aquam  Deo,  quam  no- 
luitbibere.  Priori  modo  est  materia  voti  omnis 
res  sacra,  seu  consecrabilis  Deo,  ut  templum, 
imago,  et  Christus  ipse,  quatenus  potest  ex  vo- 
to  offerri  in  sacrificium  Dco ;  imo  et  omnis  res 
quse  honestum  habet  usum,  et  sub  ea  ratione 
offerri  potest  Deo,  ut  pecunia.  Posteriori  au- 
tem  modo  delectatio  corporis,  vel  in  omnibu 
quselibet  materia  peccati  potest  dici  materia 
voti,  quia  voluntaria  ejus  carentia  potest  in 
Dei  honorem  ordinari. 

6.  Materia  ad  votum  sufficit  quod  sit  possi- 
bilis,  et  non  necessaria  quoad  usum.  —  Atque 
hinc  intelligitur  quomodo  etiam  quoad  hauc 
materiam  verum  sit,  votum  esse  de  materia 
possibili,  et  non  de  necessaria.  Primum  enim 
intelligi  debet,  et  simpliciter,  seu  secundum 
se,  et  in  ordine  ad  usum  hominis  :  nam  si  res 
ipsa  in  se  non  sit  possibilis,  nec  usus  ejus  pos- 
sibilis  erit ;  parum  vero  retert  ipsam  in  se  pos- 


sibilem  esse  ,  si  usus  ejus  sit  homini  impossi- 
bilis,  ut  eonstat.  Unde  e  contrario  non  obsta- 
bit  quod  materia  remota  voti  in  se  necessaria 
sit,  si  usus  ejus  potest  esse  non  necessarius, 
sed  liber.  Sicut  potest  quis  vovere  Deo  patien- 
ter  ferre  eegritudinem,  famera,  sitiin,  quam- 
vis  hsec  naturalia  sint,  vel  potest  vovere  non 
vindicare  injuriam ,  quam  per  absolutam  vim 
patitur.  Atque  ita  intelligendus  est  D.  Thomas, 
d.  art.  2 ,  cum  inquit,  quod  est  absolute  ne- 
cessarium  esse  vel  non  esse  ,  nullo  modo  sub 
votum  cadere  ;  est  enim  hoc  verum  de  re  ne- 
cessaria,  quatenus  talis  est :  at  vero  quatenus 
potest  esse  materia  usus  liberi ,  bene  potest 
esse  materia  voti,  ut  constat ,  quia  ut  sic  sub 
potestate  hominis  cadit. 

7.  Hinc  denique  licet  universaliter  inferre, 
materiam,  quee  est  in  alterius  potestate,  non 
posse  ab  alio  promitti,  seu  non  esse  materiam 
voti  alieni  (ut  sic  dicam),  sed  unumquemque 
tantum  posse  illa  vovere  ,  quee  sunt  sub  sua 
potestate,  seu  quee  ab  ipso  aliquo  modo  pen- 
dent.  Ratio  est,  quia  quod  non  est  in  mea  po- 
testate,  ut  sic  non  est  mihi  possibile ;  votum  au- 
tem  esse  debet  de  re  possibili  respective,  id  est, 
ipsi  voventi,  ut  probant  rationes  supra  factee. 
Et  ideo  etiam  votum  proprie  non  est  de  pa- 
tiendo,  sed  de  agendo;  de  passione  autem 
esse  poterit  quatenus  a  vovente  pendet,  id 
est,  vel  de  non  impedienda  passioue,  vel  de 
patienter  ferenda,  sicut  etiam  esse  poterit  de 
actione  aliena  procuranda,  vel  quid  simile.  Et 
ideo  heec  sufficiunt  de  materia  remota  :  nam 
per  ordinem  ad  actus  humanos  ipsius  voventis 
sumenda  est,  et  ideo,  explicatis  actibus  qui 
possunt  esse  materia  proxima  voti ,  cognosce- 
tur  etiam  materia  remota. 

GAPUT  II. 

UTRUM  IN   MATERIA   IMPOSSIBILI  PARS  POSSIBILIS 

SIT    MATERIA   VOTI  ,    ITA   UT  VOTUM    UE   MA- 

TERIA     IMP0SS5BILI     0BLIGET  AI)     MATERIAM 
POSSIBILEM  ? 

1 .  Dubium  utrum  res  ex  parte  impossibilis 
sit  materia  voti  ?  —  Dictum  est  rem  seu  ac- 
tionem  impossib^lem  non  posse  esse  materiam 
votij  ex  quo  duo  certa  sunt.  Unum  est,  votum 
de  una  re  impossibili  non  obligare  ad  aham 
possibilem  in  iila  materia  non  inclusam,  quia 
votum  non  obligat  ultra  intentionem  agentis, 
et  vovens  talem  rem  non  intendit  promittere 
aliam  omnino  distinctam,  et  in  illa  non  inclu- 
sam  ;   ergo  ad  iilam  non  obligatur.  Nec  tene- 


CAP.  II.  UTKUM  VOTUM  DE  MATERIA 
tur  quasi  commutare  rem  impossibilem  in  pos- 
sibilem  omnino  distinctam,  quia  hoc  non  inten- 
dit.nee  promissio  per  se  habet  hanc  vim,  sicut 
lex  de re  impossibili  ad aliam  distinctarn  possi- 
bilem  non  obligat.  Unde  est  secundo  certum, 
quando  res  promissa  ita  est  uua  ut  sit  indivi- 
sibilis,  si  alias  sit  etiam  impossibilis,  nullam 
relinqui  materiam,  quee  sit  capax  obligationis 
voti.  Probatur,  quia  nec  res  tota  impossibilis 
est  materia ,  nec  pars  ejus ,  quia  supponitur 
esse  indivieibilis,  nec  res  alia  omnino  distineta, 
quia  iu  illam  non  cecidit  promissio;  ergo  nulla 
est  ibi  obligatio,  nec  materia  ejus.  Difficultas 
ergo  est,  quando  integra  materia  impossibilis  . 
eoalescit  ex  inultis,  quorum  singula ,  vel  om- 
nia,  vel  aliqua  sunt  possibilia,  an  tunc  votum 
de  toto  impossibili  obliget  ad  partem  possibi- 
lem. 

2.  Sententia  negans.  —  Pars  negans  tale 
votum  ad  aliquid  obligare  suaderi  potest  pri- 
mo  ,  quia  tale  votum  est  simpliciter  nullum  ; 
ergo  ad  nihil  obligat.  Antecedeus  patet. ,  quia 
simpliciter  est  de  materia  inepta  et  inca- 
paci,  quia  malum  ex  quocumque  defectu, 
et  consequenter  votum  est  nullum,  quia  di- 
recte  cadit  in  totam  illam  materiam ,  ut 
unum  quid  est,  et  inde  accipit  rationem  et 
proprietates  suas.  Consequentia  autem  pro- 
batur,  tum  quia  quod  est  nihil,  nullum  po- 
test  inducere  effectum ;  tum  etiam  quia  in- 
tentio  voventis  non  fertur  in  singulas  partes, 
sed  in  illud  totum,  quod  impossibile  est.  Se- 
cundo  argumentor  exemplis  :  unum  est,  si 
quis  vovit  nunquam  peccare ,  votum  iilud  ad 
nihil  obligat,  quia  est  de  re  impossibili,  et  ideo 
nullum  et  stultum  est,  ut  dixit  Soto,  hb.  7  de 
Just.,  q.  1,  artic.  3.  Nam  quia  ad  totum  obli- 
gare  non  potest  propter  rationem  factam,  ne- 
que  ad  partem  obligat  ,  quia  non  est  major 
ratio  de  una  quam  de  alia.  Aiiud  exemplum 
est,  si  quis  post  matrimonium  consummatum 
voveat  absolute  castitatem,  invito  altero  con- 
juge,  illud  votum  censetur  nullum,  quia  est 
de  objecto  injusto  ex  parte ,  et  ita  impossibili 
moraliter  ,  quia  non  potest  non  reddere  debi- 
tum  ,  et  ideo  ex  sententia  multdrum  ad  nihil 
censetur  obligare.  Item  qui  vovit  dare  elee- 
mosynam  propter  malum  finem  ,  non  obliga- 
tur  dare  illam  preetermisso  fine,  quia  cir- 
cumstantia  illam  totam  materiam  vitiavit,  et 
ineptam  ac  incapacem  reddidit ;  ergo  simili- 
ter  in  praesenti.  Denique  qui  vovit  facere  rem 
possibilem  modo  impossibili ,  ad  nihil  obliga- 
tur,  ut  qui  vovit  ire  Romam  ex  Hispania  intra 
tres  dies  ,  vel  Hierosolymam  sine  navi ,  quia 


1MP0SSIBILI  AD  ALIQUID  OBLIGLT.  839 

non  se  obligavit  ad  rem  sine  tali  modo ;  sicut 
etiam  qui  promittit  rem  indiffr.rentem  propter 
se  ipsam,  non  tenetur  facere  illam  propter  bo- 
uum  finem,  quia  non  se  obligavit  ad  talem 
modum  ;  eigo  similiter  in  praesenti. 

3.  Sententia  afftrmans  proponitur.  —  Gon- 
traria  nihilominus  sententia  multismodis  sua- 
deri  potest.  Priino  ratione,  quia  qui  promit- 
tit,  quantum  in  seest,  intendit  se  obligare  ad 
id  quod  promittit;  ergo  cum  promittat  totum 
et  partem,  si-non  potest  totum,  obligatur  ad 
partem.  Secundo,  argumentor  ex  regula  ,  Si 
non  valet  quod  ago,  ut  ago,  valet  ut  valere  po- 
test,  c.  unico,  §  1,  de  Despon.  impub.,  in  6, 
quam  regulam  observandam  esse  in  juramen- 
tis  supra  diximus,  et  idem  esse  de  vetis  tra- 
dit  Sylvester,  verb.  Votum,  4,  qusest.  2,  dic- 
to  4,  cum  Pauormitano,  in  cap.  Qiddam,  de 
Conveis.  conjugat.,  ubi  idem  habet  Ant.,  et 
in  c.  Placet,  eod.  Et  colligitur  exillis  juribus, 
quatenus  asserunt  feminam,  quse  vivente  ma- 
rito  religionem  est  professa,  licet  religiosa 
fieri  non  potuerit,  nihilominus  fuisse  voto  obli- 
gatam  in  eo  quod  potuit,  scilicet  in  non  pe- 
tendo,  non  vero  in  eo  quod  non  potuit.  scili- 
cet  in  non  reddendo  debitum.  Tertio,  facit 
regulajuris  37,  in  6 ,  Utile  per  inutile  non 
vitiatur,  quse  regula  intelligitur,  quando  uti- 
le  sine  inutili  consistere  potest,  ut  ibi  no- 
tant  expositores,  et  Navarrus,  in  Summ., 
capite  duodecimo,  numero  quarto ,  vers.  Ex 
quibus  infertur,  ubi  regulam  illam  ad  hsec  vo- 
ta  applicat.  Atque  eamdem  regulam  servan- 
dam  esse  in  juramentis  insinuatur  in  cap.  Ad 
nostras,  et  in  cap.  Quemadmodum,  de  Jureju- 
rando,  et  supra  dictum  est;  ergo  idem  erit  in 
votis.  Quarto,  probatur  exemplis:  unum  est, 
de  vovente  ire  genibus  flexis  Hierosolymam, 
nam  tenetur  ire  modopossibili,  rejecto  impos- 
sibili.  Aliud  simile  est,  si  quis  voveat  triduo  ire 
Romam  ;  tenebitur  enim  quam  primum  pos- 
sit;  sicut  in  L.  Si  quis  ita,  2,  ff.  de  Condit. 
instit.,  dicitur  legatum,  vel  iustitutionem  re- 
lictam  sub  conditione,  Si  intra  triduum  post 
mortem  testatoris  monumentum  feceris,  non 
obligire  ad  modum  impossibilem,  licet  obli- 
get  quoad  opus  ipsum,  ut  recte  ibi  Glossa  de- 
clarat.  Aliud  exemplum  esi,  si  quis  vovit  je- 
junare  totam  Quadragesimam,  et  non  possit 
integram,  possit  autem  partem ;  nam  tenetur 
ad  partem,  secundumomne- ;  ergo,  etc. 

4.  Votum  de  re  impossibili  quando  obliget 
ad  partem  possibilem ,  quando  vero  non.  — 
Hsec  argumenta  pro  utraque  parte  facta  con- 
vincunt,  votum   de  re  impossibili  aliquando 


840  L!B.  II    DE  MATEB.IA  VOT 

obligare  ad  partem  possibilem,  aliquando  vero 
noji  obligare.  Solum  relinquitur  explieandum 
qua  distiuctione  in  boc  utendum  sit,  et  quo- 
modo  possint  casus  discerni.  Ad  boc  autem 
deolarandum,  advertendum  est  ex  duobus 
principiis  hoc  pendere,  soilicet  ex  materia  voti 
et  intentione  voventis,  quia  ex  materia  pendet 
capacitas  obligationis,  ex  intentione  vero  ac- 
tualis  obligatio. 

5.  Prima  conditio  ex  parte  matevice.  — 
Primo  ergo  ex  parte  materiee  nonnullee  condi- 
nes  assignari  possunt.  Prima  et  preecipua  est, 
ut  oonditio  impossibilitatem  inducens  sepa- 
rabilis  sit  ab  actu  impossibili,  eo  manente  utili 
et  bonesto :  heec  per  se  nota  est  ex  dictis.  Secun- 
da  esse  potest,  ut  actus  maneat  ejusdem rationis 
sub  qua  promissus  est ;  quee  conditio  involvit 
etiam  intentionem  voventis.  Ratio  est,  quia 
votum  non  obligat  ad  omnem  actum  possibi- 
lem,  sed  ad  illum,  de  quo  fit ;  6t  autem  deillo 
actu  ra  specie,  et  secundum  eam  rationem 
quee  per  verba  promissionis  significatur;  ergo 
si  ita  non  est  possibilis,  licet  aliqua  pars  ejus 
sit  possiblilis,  non  obligabit  votum.  Undelicet 
hoc  proveniat  ex  intentione  voventis,  tamen 
quia  intentio  colligitur  ex  materia,  ideo  heec 
conditio  ex  parte  materiee  postulatur.  Et  banc 
partem  bene  probat  prima  ratio  dubitandi 
priori  loco  posita:  exempla  autem  parum  va- 
lent,  ut  mox  dicam.  Meliora  sunt,  si  quis  vo- 
vit  confiteri,  et  postea  non  possit,  ex  vi  voti 
non  tenetur  de  peccatis  dolere,  licet  dolor  ut 
pars  sacramenti  in  voto  fuerit  inclusus.  Item, 
si  quis  vovit  jejunare  in  tali  die,  in  quo  non 
potest  abstinere  a  oarnibus,  non  obligabitur 
ad  aliam  abstinentiam  vel  formarn  jejunii, 
licet  eam  observare  possit,  quia  illud  non  est 
jejunium.  Item  vovit  quis  eedificare  templum, 
quod  illi  est  impossibile:  licet  possit  sedificare 
capellam  in  alio  templo,  non  tenetur :  et 
sic  de  aliis.  Quee  extendenda  non  sunt,  sed 
prudenter  moderanda,  jnxta  ea  quce  dicemus. 

6.  Tertia  conditio,  quce  ab  aliquibus  incul- 
catur.  —  Tertia  conditio  addi  solet,  ut  totum 
itasit  impossibile  ratione  collectionis  partium, 
ut  aliqua  major  ratioobligationis  appareat  in 
una  parte  possibili,  quam  in  alia ;  uam  si  vo  - 
tum  non  obligat  ad  collectionem  partium,  pro- 
pter  impossibilitatem,  et  inuna  parte  nullaest 
major  ratio  quam  in  alia,  votum  etiam  non 
obligabit  ad  aliquam  determinate,  cum  non 
sit  major  ratio  unius  quam  alterius  ;  ergo  ad 
nihil  obligabit.  Et  hoc  videntur  sentire  Soto, 
et  alii.  Sed  hanc  conditionem  non  existimo 
necessariam,  ut  patet  in  exemplo  de  vovente 


I,  EJUSQUE  DlViSlONIBUS. 

jejunare  omnibus  diebus  hebdomadee ;  nam  si 
hoc  totum  est  impossibile,  possit  autem  ter 
vel  quater  in  hebdomada  jejunare,  tenebitur 
secundum  omnes ;  et  tamen  nulla  est  major 
ratio  de  ho<:  die  quam  de  illo.  Satis  ergo  est 
quod  numerusdierum  possit  determinari  pru- 
denti  arbitrio :  determinatio  autem  ad  tales 
dies  quasi  materialis  est,  et  propria  vobmtate 
fieri  potest.  Quod  patet  in  aliis  votis,  quee 
non  habent  definrtam  obligationem  quoad 
individuam  materiam  vel  temporis  circum- 
stantiam,  sed  quasi  sub  disjunctione  relicta 
sunt.  Igitur  duee  priores  conditiones  sufficiunt. 

7.  Aliquot  corollaria.  —  Primum.  —  Sol- 
mmtur  rationes  opposita?.  —  Ex  quibus  colli- 
gitur  primo,  quoties  materia  totalis  voti  non 
est  totum  aliquod  moraliter,  et  secundum  or- 
dinarium  usum  indivisibile,  sed  est  tantum 
vel  species  queedam  ectuum,  vel  multitudo  aut 
collectio  eorurn,  tunc  licet  non  sit  possibile  to- 
tam  materiam  et  singulas  partes  implere,  ni- 
hilominus  votum  obligare  ad  partes,  vel  ad 
collectionem  partium  possibilem,  ubi  de  con- 
traria  intentione  voventis  non  constiterit.  Heec 
est  communis  sententia,  ut  sumitur  ex  divo 
Tboma,  dicta  queest.  88,  art.  2,  ubi  loquitur 
de  impossibilitate  superveniente  post  votum  ; 
sed  est  eadem  ratio  de  illa  quee  existit,  cum 
votum  fit.  Et  eodem  modo  loquuntur  Theologi 
communiter in4,  d.  38;  Anton.,  2  p,,  tit.  II, 
§  2,  vers.  Secundo  est ,  et  c.  2,  §  4;  Turrec, 
27,  q.  4,  in  princ,  art.  3;  Navar.,  c.  12,  n. 
39  ;  et  Summistee,  verbo  Votum.  Probaturque 
rationibus,  et  juribus  secundo  loco  adductis, 
quee  plane  hoc  convincunt.  Item,  quia  contra 
hoc  nihil  probant  priores  rationes;  nam  pri- 
ma  solum  procedit,  quando  materia  voti  est 
unum  totum  indivisibile,  quia  tunc  vel  nullee 
sunt  partes,  vel  non  voventur  secundum  se, 
sed  tantum  ut  componunt  totum.  Non  proce- 
dit  autem,  quando  materia  tantum  dicitur  una 
per  modum  unius  confusi,  seu  potentialis,  vel 
aggregati,  quia  tunc  vitium  unius  partis  non 
vitiat  aliam,  et  singulee  per  se  promittuntur, 
et  omnes  quasi  distributive.  Tunc  ergo  nega- 
mustale  votum  esse  omnino  nullum,  nam  ex 
parte  validum  est,  quia  habet  materiam  mul- 
tiplicem,  et  partes  illee  non  sunt  inter  se  con- 
nexee,  nec  in  aliquo  toto,  quod  quasi  per  se 
componaut;  ergo  votum  cadens  in  totam  il- 
lam  materiam  habet  suum  eflectum  in  parte 
capaci,  et  non  in  alia . 

8.  Declaratur  optime  ex  Glossa,  in  d.  L.  Si 
quis  ita,  quia  illud  votum,  licet  unum  appa- 
reat,  virtute  est  multa,  ut  patet  in  voto  jeju- 


CAP.  II.  UTRUM  VOTUM  DE  MATERI 
uaudi  Quadragesimam,  nam  virtute  continet 
vota  singula  pro  singulis  dicbus;  quid  ergo 
obstat  quominus  ex  parte  possit  esse  validum 
etex  parte  invalidum?  Idem  censent  aliqui  de 
voto  recitandi  in  die  integrum  officium  cano- 
nicum,  si  possit  ex  parte  quoad  aliquas  horas 
impleri,  et  non  quoad  omnes,  nam  obligabit 
quoad  partem  possibilem,  quod  est  accipien- 
dum  juxta  supra  dicta  de  illo  prsecepto.  Nam 
in  preesenti,  optima  regula  esse  videtur,  ut  ex 
vi  talis  materise  tunc  votum  censeatur  obliga- 
re  ad  partem,  et  eo  modo  quo  obligaret  prsece- 
ptum  ecclesiasticum  in  simili  materia  et  casu 
ad  partem  implendam,  cum  totum  non  possit. 
Quia  est  eadem  in  utrisque  ratio,  et  sequiva- 
lentia  plurium  prseceptorum  vel  votorum,  et 
divisibilitas  (ut  sic  dicam)  obligationis,  ac  de- 
nique  quia  vota  censentur  fieri  de  his  actibus, 
juxta  communem  morem  Ecclesise,  atqueadeo 
prout  preecipi  vel  consuli  solent. 

9.  Satisfit  exemplis  in  oppositnm.  —  Nec 
etiam  exempla  in  contrarium  inducta  urgent, 
sed  possunt  ex  parteretorqueri.  Primum  enim 
exemplum  de  voto  nunquam  peccandi  incer- 
tum  est,  et  forte  probabilius  est  inducere  ali- 
quam  obligationem,  ut  dicam  sequenti  capite. 
Secundum  vero  exemplum  falsum  assumit ; 
nam  certum  est,  votum  illud  obligare  ad  id, 
quod  est  in  potestate  conjugis,  quod  est  non 
petere,  non  foruicari,  etc,  ut  probant  allata 
jura.  Et  ita  retorqueri  potest  illud  exemplum, 
quia  castitas  non  est  unum  totum  indivisibile, 
sed  est  collectio  plurium  actuum,  quorum  sin- 
guli  per  se  sub  votum  cadunt,  quia  in  singu- 
lis  honestas  castitatis  simpliciter  rcperitur,  et 
per  singulos  offenditur  castitas,  Unde  materia 
illa  potest  negative  explicari,  scilicet,  non  uti 
venereis  quantum  possibile  fuerit.  et  ideo  licet 
quoad  aliquid  non  sit  possibile,  quoad  csetera 
obligat ;  sed  de  illo  voto  plura  suo  loco.  Tertium 
autem  exemplum  non  est  de  re  simili,  quia 
finis,  et  actus  propter  finem  promissus,  non 
comparantur  ut  duae  partes  materise  promissse 
per  se  separabiles,  sed  finis  est  tota  ratio  et 
motivum  operandi,  et  ideo  si  sit  pravus,  et 
pouatur  ex  parte  materise,  excludit  volunta- 
tem  circa  illam  materiam  secundum  se,  ut  in- 
fra  videbimus.  Et  eadem  ratio  est  de  promis- 
sioue  rei  indifferentis  propter  se  ipsam ;  nam 
illa  etiam  intentio  tota  est  de  materia  prava, 
et  ideo  non  est  ad  rem.  Alia  vero  exempla 
falsa  sunt,  ut  ex  dictis  patet. 

10.  Secundo,  quando  impossibilitas  materiw 

otiprovenit  ex  modo  accessorio,  votum  obliga- 

re  ad  actum  ipsum  absolute.  —  Unde  infertur 


V  1MP0SS1IML1  AD  ALIQUID  OBLIGET.  841 

secundo,  quoties  impossibilitas  materise  voti 
provenit  ex  modo  accessorio  actui  principali- 
ter  proniisso,  votum  obligare  ad  actum  ipsum 
secundum  se,  secluso  modo,  nisi  talis  modus 
propter  minuendam  materise  difficultatern  ad- 
hibitus  sit,  vel  nisi  alias  constet,  iiitentionem 
voventis  fuisse  non  obligari  ad  actum  sine  tali 
modo.  Regula  hsec  recepta  est,  ut  supra  ex 
Navarro  retuli,  in  casu  de  voto  eundi  Jeru- 
salem  genibus  flexis,  et  similibus ;  nam  cen  - 
setur  votum  obligare  ad  substantiam  secluso 
modo,  quam  resolutionem  omnes  sequuntur, 
et  sumitur  ex  doctrina  Divi  Thomse  proxime 
relata,  et  convincitur  rationibusfactissecundo 
loco.  Et  specialiter  declaratur,  quia  accidenta- 
lis  defectus  non  destruit  substantiam.  Item 
impedimentum  in  accessorio  non  redundat  in 
principale,  sicut  non  polluitur  ecclesia  polluto 
coemeterio,  cap.  unic,  de  Gonsecratione  eccle- 
sia?,  in  6,  ne  minus  dignum  majus,  aut  accesso- 
rium  principale  ad  se  trahere  videatur,  ut  ibi 
dicitur.  Item  ibi  concurrunt  simul  duse  volun- 
tates  formalesaut  virtuales,  una,  volendi  se  ob- 
ligare  ad  principalem  actum,  verbi  gratia,  pe- 
regrinationem  Hierosoly  mitanam,  alia  obligan- 
di  se  ad  modum  ;  et  prior  fuit  absoluta,  et  non 
sub  conditionetalismodi;  ergo  ,  licet  voluntas 
modi  non  obliget,  voluntas  ipsius  actus  obliga- 
bit.  Secus  vero  erit  e  contrario  ob  contrariam 
rationem,  nam  si  actus  principaliter  promissus 
invenitur  impossibilis  ,  cessant  accessoria , 
etiamsi  possibilia  sint,  quia  non  sunt  per  se 
sub  promissione,  sed  ut  adjacentia  alteri;  ut 
si  quis  voveat  communicare,  et  consequenter 
teneatur  confiteri,  supponendo  habere  con- 
scientiam  peccati  mortalis,  si  posteanon  possit 
communicare,  nec  confiteri  tenebitur,  Item  si 
quis  vovit  peregrinari  sacco  indutus,  cessante 
possibilitate  peregrinationis,  cessat  obligatio 
induendi  saccum,  et  sic  de  aliis.  Sed  hinc  orie- 

batur  difficultas  circa  jura  supra  allegata  de 
Convers.  conjug.  Sed  illa  postea  tractanda 
est. 

11.  Addidi  vero  limitationem  :  JYisi  mvdus 
ad  niinuendam  materiam  addi tus  sit ;  nam  si 
notabiliter  fiat  actus  difficilior  ex  defectu  mo 
di,  qui  putabatur  possibilis,  tunc  poterit  vo- 
tum  non  obligare,  non  quia  sit  de  re  impossi- 
bilij  sed  ex  defectu  voluntarii ;  ut,  verbi  gra- 
tia  ,  vovit  quis  visitare  limina  sancti  Petri 
equitando ,  vel  navigando,  quia  credidit  nec 
facultatem,  nec  possibilitatem  sibi  defuturam 
ad  eundum  tali  modo ;  postea  vero  deest  facul- 
tas;  non  tenebitur  pedibus  ire.  Quia  hic  mo- 
dus  notabiliter  mutat  difficultatem  materise., 


LIB.  II.  UE  MATERIA  VOTI 
et  non  censetur  volitus  actus  siue  modo,  quia 
licet  modus  sit  accessorius  in  ordine  ad  actum, 
iu  ordine  ad  consensum  ita  est  moraliter  ne- 
cessarius,  ut  error  circa  illum  substantialis 
censeri  debeat,  et  consequenter  impossibilitas 
ejus  in  totam  materiam  redundet.  Et  quoad 
boc  est  magna  differentia  inter  modum  impos- 
sibilem  augentem  difficultatem  operis,  vel  mi- 
nuentem.  Nam  quando  auget,  et  nibilominus 
vovetur  ex  falsa  existimatione,  quia  putatur 
possibilis,  et  magis  religiosus,  licet  detegatur 
error,  et  talis  modus  auferatur,  votum  obli- 
gat,  quia  non  intervenit  ratio  minuens  volim- 
tatem  circa  ipsum  actum  possibilem,  et  bones- 
tum  secundum  se,  quia  voluntas  ferebatur  in 
iilum  etiam  cum  majori  arduitate  ;  secus  vero 
est,  quando  modus  faciliorem  reddebat  actum 
promissum,  ut  declaratum  est. 

12.  Denique  addita  est  limitatio  :  Nisi  aliun- 
de  constet  de  intenlione  voventis,  quia  ab  illa 
pendet  tota  obligatio,  et  pro  libertate  sua  po- 
test  conneetere,  quoad  obligationem,  ea  quse 
secundum  se  connexa  non  sunt,  et  potestnolle 
principale,  nisi  dependenter  ab  accessorio,  et 
quasi  sub  conditione  illius,  quia  boc  totum  li- 
berum  est.  Tunc  ergo  quocumque  modo  sit 
impossibilis  materia  ratione  unius  partis,  vel 
modi  etiam  accessorii,  votum  ad  nihil  obligat; 
tum  quia  tunc  intenditur  totum  illud  objec- 
tum  per  modum  unius  indivisibilis;  tum  etiam 
quia  consensus  circa  unam  partem  possibilem 
tunc  non  est  absolutus,  sed  virtute  est  condi- 
tionatus,  si  altera  pars  seumodus  adjungatur. 

d3.  Objectio.  —  Solutio.  —  Dices  :  si  mate- 
ria  voti  non  postulat  talem  intentiouem,  sal- 
temsecundum  usitatum  et  convenientem  mo- 
dum  vovendi,  unde  poterit  cognosci?  Respon- 
deo,  imprimis  ex  relatione  et  conscientia  vo- 
ventis,  cui  credendum  est  in  ejus  foro.  Ille  er- 
go  potuit  ita  expresse  concipere  suam  inten- 
tionem,  Volo  peregrinari  pedibus,  et  mendi- 
cando,  et  ita  obligari,  etnonaliter;  tuncergo 
satis  constabit  de  intentione,  et  ita  si  modus 
sit  impossibilis,  non  tenebitur  equitando  pro- 
priis  expensis  votum  implere.  Deinde,  quando 
intentio  non  est  ita  expressa,  spectanda  est 
ratio  volendi ;  nam  si,  pensatis  omnibus,  cre- 
datur  priucipale  motivum  vovendi  fuisse  om- 
nino  pendeus  a  tali  modo  vel  circumstautia, 
tunc  signum  est  materiam  illam  fuisse  iuten- 
tam  cum  tali  modo,  et  nou  aliter,  quia  ex 
motivo  et  fine  pendet  tota*  voluntas.  Et  tunc 
modus  ille  respectu  talis  motivi  est  materia 
principalis,  licet  respectu  ipsius  actus  vel  ma- 
terise  accessorius  videatur.   Optimum  exem- 


,  EJUSQUE  DIVISIONIBUS. 

plum  est  apud  D.  Tbomam,  dicta  qusest.  88, 
art.  3,  ad  2,  et  quaest.  189,  art.  3,  ad  2,  de 
illo  qui  vovit  ingredi  hoc  monasterium  ex  pe- 
culiari  affectu  ad  illud;  nam  si  fiat  illi  impos- 
sibilis  ingressus  in  illud,  quia  uon  admittitur, 
non  obligatur  ad  alia,  quia  non  intendit  se 
obligare  ad  statum  religiosum  absolute,  sed 
vestitum  talibus  circumstantiis.  Idem  est,  si 
quis  vovit  confiteri  intuitu  lucrandi  jubileum, 
et  preecise  ratione  illius  ;  nam  si  fiat  impossi- 
bile  jubileum,  quia  cessavit  antea,  vel  quia 
non  potest  vovens  alias  necessarias  diligen- 
tias  facere,  non  tenebitur  confiteri.  Et  idem  est 
quoties  principalis  finis  operantis  redditur 
impossibilis,  quia  tunc  obligatio  voti  circa 
alia  cessat,  quia  rcspectu  voluntatis  voventis 
sunt  quasi  accessoria,  quae  cessant  cessante 
principali. 

14.  Quid  agendum  quando  vovens  manet  du- 
bius  de  intentione  vovendi.  —  Sed  quid  si,  post 
diligentem  examinationem  conscientiae  vo- 
ventis,  et  circumstantiarum  omnium,  non 
possit  certo  constare  de  intentione  voventis, 
sed  res  maneat  dubia  ?  Quidam  censent  inter- 
pretandam  esse  intentionem  in  favorem  vo- 
ventis,  ex  illogeneraliprincipio,  quodin  dubio 
melior  est  conditio  possidentis.  De  quo  princi- 
pio  quomodo  ad  obligationem  voti  accommo- 
dandum  sit,  infra,  iibro  quarto,  ex  professo  est 
dicendum.  Nuncergo  assero,  primum  omnium 
spectandam  esse  conditionem  materiee,  juxta 
priorem  regulam  suprapositam  ;  nam,  eo  ipso 
quod  de  contraria  intentione  voventis  non 
constet,  judicandum  est  votum  obligare  juxta 
exigentiam  materiae,  et  intentionem  fuisse 
materiee  proportionatam.  Unde,  licet  aliunde 
moveatur  dubium,  si  materia  talis  est  ut  par- 
tes  ejus  non  sint  connexai,  nec  componere  so- 
leant  unum  totum  quasi  individuum,  vel  ma- 
teria  possibilis  est  principalis,  et  modus  im- 
possibilis  est  accessorius,  votum  obligat  ad 
partem  possibilem.  Quia  tunc  satis  constat  de 
voto  emisso  ;  constat  etiam,  quod  ordinaria  et 
quasi  counaturali  intentione  factum  obligat 
ad  partem  possibilem ;  et  non  constat  fuisse 
aliter  intentionem  conceptam  ;  ergo  pro  voto, 
cui  materia  favet,  preesiunendum  est,  et  ex 
quo  aliquis  sic  vovit,  non  potest  dici  possidere 
suam  libertatem,  quia  de  hoc  ipso  dubium  est 
an  illam  possideat,  et  probabilius  est.  possi- 
dere  votum.  Secus  vero  erit  quando  alia  in- 
tentio  est  magis  connaturalis  materise,  pro- 
pter  contrariam  rationem.  Quod  si  ex  parte 
etiam  materiae  dubium  sit  qusenam  intentio 
ilii  melius  aptetur,  tunc  in  dubio  favendum 


CAP.  III.  AN  VOTUM  NON  PECGANDI  OBLIGET. 
censeo  libeiiati  voventis,  ut  dicto  loco  latius    illud   validum  est,  quia 


osteudam . 

CAPUT  III. 

AN    FIEEI     POSSIT    VOTUM     N0N   PECCANDI,    ET    AD 
QUID   OBLIGET? 

1.  Sensus  qucestionis. —  Hsec  qusestio  an- 
nexa  est  prsecedenti,  et  in  boc  tantum  sensu 
hoc  loco  proponitur.  Nam  potest  queeri  de  voto 
non  peccandi  in  aliquo  individuo,  vel  in  ali 
qua  specie,  aut  genere  peccati,  ut  contra  jus- 
titiam  aut  castitatem,  et  de  boc  non  movemus 
qusestionem,  quia  talis  materia  possibilis  est. 
Hic  ergo  specialiter  consideratur  votum  non 
peceandi,  ut  est  de  tota  collectione  peccato- 
rum,  quam  totam  siue  lapsu  vitare  censetur 
impossibile  fragilitati  naturoe  lapsse,  et  ideo 
tale  votum  videtur  nullum,  juxta  principium 
positum  in  1  cap.  Tn  contrarium  autem  est, 
quia  cum  omne  peccatum  debeat  esse  volunta- 
rium,  tota  illa  materia  videtur  simpliciter 
subjecta  bumanse  voluntati,  ac  subinde,  non 
esse  ita  impossibilis,  quin  possit  cadere  sub  voti 
obligationem,  sicut  cadit  sub  obligationem 
praecepti  seu  prseceptorum  Dei.  Tria  igitur 
vofa  in  prsesenti  distingui  possunt,  scilicet, 
nunquam  peccandi  mortaliter,  vel  venialiter 
ex  deliberatione,  vel  simpliciter  nibil  un- 
quam  peccandi,  etiam  venialiter,  et  quovis 
modo. 

2.  Prima  assertio :  votum  nunquam  peccan- 
di  mortaliter  validum  est.  —  Dico  primo:  vo- 
tum  nunquam  peccandi  mortaliter  validum 
est.  lta  tenet  Sot.,  lib.  7  de  Just.,  quaest.  1, 
art.  3,  eumque  omnes  moderni  secuti  sunt. 
Navarr.,  in  c.  42,  n.  64,  sub  distinctione  di- 
cit,  esse  de  re  adeo  difficili,  ut  vel  non  obli- 
get,-vel  facile  dispensandum  sit.  Nihilominus 
veritas  est,  esse  simpliciter  validum.  Proba- 
tur,  quia  est  de  re  honesta  et  non  impossibi- 
li,  quia,  licet  sit  impossibilis  per  naturam, 
non  tamen  per  gratiam;  quod  autemper  ami- 
cos  possumus,  simpliciter  possumus  ;  gratia 
enim  Dei  ex  se  parata  est.  Nou  desunt  tamen 
qui  distinguendum  putent  inter  hominem 
fragilem  et  constantem  ;  et  in  priori  dicunt 
tale  votum  esse  nullum,  quia  est  de  re  mora- 
liter  impossibili  ipsi  voventi;  in  alio  vero  es- 
se  validum,  quia  in  illo  non  habet  illam  im- 
possibilitatem.  Non  est  tamen  probanda  dis- 
tinctio  quoad  voti  valorem,  quamvis  habere 
possit  loenm  quoad  utilitatem  et  conveuien- 
tiam.   Itaque  in  quocumquc  homine  votnm 


843 
quamtumvis  homo 
sit  fragilis,  babet  moralem  possibilitatem  non 
peccandi  mortaliter,  si  velit  auxilium  divinum 
implorare.  Et  quamquam  negotium  sit  diffici- 
le,  maxime  in  tali  subjecto,  non  est  tanta  dif- 
ficultas  ut  reddat  votum  nullum,  aut  mate- 
riam  incapacem  obligationis  voti.  Nam  etiam 
in  civili  jure  difficultas  reddendi  non  facit 
contractum  nullum,  L.  ult.,  ff.  de  Actionib. 
empti,  et  in  L.  Continuus,  §  Illud,  cum  se- 
quenti,  ff.  de  Verbor.  obligatione,  ubi  Glos., 
verb.  Possibile,  recte  et  ad  rem  nostram  ad- 
vertit,  non  esse  impossibile  quod  per  alium 
fieri  potest. 

3.  Facile  dispensandum  invoto  nonpeccandi 
v.ortaliter. — Nihilominus  tamen  verum  est 
quod  Navarrus  dixit,  esse  sufficientem  ratio- 
nem  in  tali  voto,  ut  dispensetur  in  illo.  Et  si- 
mili  ratione,  verum  est  tale  votum  non  expe- 
dire,  neque  esse  consulendum  regulariter, 
quia  est  parum  utile,  et  potest  esse  occasio 
gravius  peccandi,  quia  rari  sunt  homines  qui 
divinaa  gratiee  ita  cooperentur,  ul  nunquam 
mortaliter  peccent.  Dixi  autem  regulariter, 
quia  in  homine  constante,  et  qui  auxilium  di- 
vinas  gratise  in  se  expertus  est,  poterit  tale 
votum  esse  utile  et  temeritate  carere;  raro 
tamen  hoc  admittendum  est,  quia  ordinarie 
est  plus  periculi  quam  utilitatis  in  tali  voto. 
lmo  aliquando  potest  tam  grave  esse  pericu- 
lum,  spectata  fragili  conditione  voventis,  ut 
nonnullum  peccatum  sittale  votum  emittere, 
propter  imprudentiam  et  temeritatem.  Hoc 
vero  periculum  non  satis  estut  votum  sit  nui- 
lum,  quia  non  nascitur  ex  ipso  voto,  sed 
aliunde  ex  hominis  negligentia  aut  malitia ; 
quia  vero  prudentia  respicit  omnes  circum- 
stantias,  sufficit  illud  periculum,  ut  non  ex- 
pediat  facere  tale  votum. 

4.  Secunda  assertio  :  votum  nunquam  pec- 
candi  venialiter  ex  deliberatione  non  est  invali- 
dum. — Dico  secundo  :  votum  nunquam  pec- 
candi  venialiter  ex  deliberatione  ac  plena 
advertentia,  non  est  invalidum,  licet  minus 
expediat  minusque  consulendum  sit  quam 
preecedens.  De  hoc  puncto  nihil  in  specie  di- 
cunt  Soto,  Navarrus  vel  alii  moderni ;  habet 
tamen  peculiarem  difficultatem.  Quia  votum 
hoc  plura  complectitur  quam  votum  non 
peccandi  mortaliter  et  ideo  difficilius  est,  imo 
videri  potest  moraliter  impossibiie.  Sed  mihi 
non  videtur  esse  tale.  Probatur  ergo  prima 
pars  assertionis,  quiatale  votum  est  de  re  ho- 
nesta,  et  possibili  cum  divina  gratia  ;  ergo  ab- 
solute  validum  est.  Probatur  ininor,  quia  on> 


8U  LIB.  II.  DE  MATERIA  VOTI 

ne  id,  quod  humanani  et  moralem  requirit 
deliberatiouem,  iucludit  etiam  potestatem  mo- 
ralem  faciendi  et  non  faciendi ;  ergo  ex  hac 
parte  tota  materia  illius  voti  moraliter  possi- 
bilis  est.  Aliunde  vero  ex  parte  divinse  gratise 
etiam  est  possibile  vitareornnia  ejusmodi  pec- 
cata  venialia  longo  tempore,  etiam  usque  ad 
Cuem  vitse ;  multis  enim  hsec  grat:a  concessa 
est,  non  ex  speciali  privilegio,  quod  sit  prse  - 
ter  aliquam  ordinariam  legem,  nulla  enim 
talia  lex  invenitur,  sed  ex  majori  benevolentia 
Spiritus  Sancti,  quidividit  singulisprout  vnlt. 
Imo  non  existimo  donum  hoc  adeo  rarum  es- 
se,  quin  multis  viris,  vel  perfectis,  vel  qui  ad 
perfectionem  tendunt,  pro  aliquo  saltem  vitse 
tempore  concedatur.  Hoc  ergo  votum  ex  vi 
objecti  non  est  invalidum.  imo  neque  omni- 
bus  nocivum,  inutile  aut  imprudens.  Ordina- 
rie  vero  non  expedit,  ut  a  fortiori  probant 
dicta  in  praecedenti  assertione.  Quia  ordina- 
rie  potest  plus  obesse  quam  prodesse.  Quale 
autem  peccatum  sit  non  servare  votum  in  ma- 
teria  levi,  libro  &  dicemus. 

5.  Tertia  assertio:  volum  denon  peccando 
omnino  et  simpliciter,  non  obligat  quoad  totam 
onateriam.  —  Dico  tertio  :  votum  de  non  pec- 
cando  simpliciler,  et  quocumque  modo,  non 
obligat  ad  sui  observationem  quoad  totam  il- 
lam  materiam.  Ita  docent  Navarrus,  Soto,  et 
omnes  :  imo  fut  videbimus)  censent  votum  il- 
lud  esse  omnino  nullum,  quia  est  de  re  impos- 
sibili,  quia  vitare  omniapeccatavenialia  etiam 
ex  surreptione  et  collective,  non  est  possibile, 
non  solum  per  liberum  arbitrium ,  verum 
etiam  nec  per  gratiam  ordinariam  absque  spe- 
cialissimo  privilegio,  ut  ex  materia  de  Gratia 
suppono.  Confirmatur  primo,  quia  tale  votum 
est  ex  se  inutile,  et  esset  semper  nocivum ,  si 
obligaret  ;  non  est  ergo  verisknile  tale  votum 
acceptari  a  Deo;  ergo  neque  esse  validum. 
Deinde  probari  hoc  solet,  quia  sicut  votum  re- 
quirit  deliberationem  moralem  subreptioni  op- 
positam,  ut  valide  fiat,  ita  ex  parte  materia?. 
requirit,  per  se  loquendo,  ut  possit  cum  simili 
deliberatione  impleri  aut  violari ;  peccata  au- 
tem  venialia,  quse  fiunt  ex  surreptione,  exclu- 
dunt  hujusmodi  deliberationem,  quia  non  est 
in  potestate  hominis  deliberare  perfecte  de  illis 
vitandis  vel  admittendis;  nam,  eo  ipso  quod 
homo  hoc  posset,  jam  talia  peccata  non  essent 
ex  subreptione;  ergo  talis  materiaest  incapax 
obligationis  voti.  Major  probatur,  quia  votum 
requirit  materiam  sibi  proportionatam ;  ergo 
cum  sit  opus  perfectee  deliberationis,  requirit 
materiam  eodem  modo  deliberabilem  ;  et  cum 


EJUSQUE  DIVlSIONIBUS. 
sit  opus  consilii,  requirit  etiam  opus  quod  sub 
consultatiouem  cadere  possit.  Nec  satis  est 
quod  materia  voti  absolute  sumpta  deliberabi- 
lis  sit,  quia  uon  tantum  hoc  modo  sumitur  in 
tali  voto_,  sed  etiam  ut  ex  subreptione  movet 
hominem,  et  ut  sic  deliberabilis  non  est. 

6.  Objectio.  —  Sed  haec  ratio  non  videtur 
cogere,  quia  homo  tenetur  ex  lege  divina  ad 
vitanda  omnia  peccata  venialia  absolute  et 
simpliciter;  ergo  signum  est  illud  objectum 
non  esse  impossibile,  quia  lex  non  est  de  re 
impossibili;  ergo  potest  esse  materia  voti. 
Confirmatur,  quia  qua?.  potest  esse  materia  bo- 
ni  et  perfecti  propositi,  potest  esse  materia  vo- 
ti;  sed  propositum  absolutum  nunquam  pec- 
candi  venialiter  ullo  modo  est  possibile  et  op- 
timum,  et  aliquando  in  confessione  adhibitum; 
ergo. 

7.  Solutio.  — Ad  hoc  argumentum  respon- 
deri  potest  primo,  non  dari  unam  aliquam  le- 
gem  obligantem  ad  vitanda  omnia  peccata  ve- 
nialia,  atque  ita  non  posse  dari  unum  votum 
quod  ad  hoc  obliget.  Sed  heec  responsio  non 
satisfacit,  tum  quia  intelligi  potest  aliqua  lex, 
cui  repugnet  hic  actus  :  Volo  aliqnando  peccare 
venialiter,  quod  est  signum,  illud  objectum 
esse  lege  prohibitum;  tum  etiatn  quia  negari 
non  potest  quin  saltem  ex  collectione  plurium 
prseceptorum  illa  obligatio  nascatur ;  ergo  ea- 
dem  ratione  posset  ex  voto  oriri,  quia  homo 
saltem  posset  ad  hoc  se  obligare  per  collectio- 
nem  plurium  votorum,  quod  sequale  inconve- 
nieus  est.  Maxime  quia  ad  omne  id,  ad  quod 
potest  homo  seobligare  per  plura  vota,  potest 
etiam  se  obligare  unica  promissione,  si  tota 
illa  materia  per  modum  unius  proponatur. 

8.  Aliter  responderi  potest,  peccatum  venia- 
le,  praesertim  hoc  imperfectum  de  quo  agi- 
mus,  non  esse  contra  legem,  sed  prsater  legem; 
et  ideo  argumentum  supponere  falsum,  quia 
nulla  datur  propria  lex  quae  talia  peccata  pro- 
hibeat.  Haec  tamen  responsio  magis  in  verbis 
consistere  videtur  quam  in  re,  quia  negari 
non  potest  quin  omnis  culpa,  eo  ipso  quod 
culpa  est,  repugnet  legi,  quod  satis  esse  vide- 
tur  ad  vim  argumenti.  Responderi  autem  po- 
test,  legem  per  se  et  directe  fieri  de  actu  hu- 
mano ;  ex  imperfectione  autem  hominis  acci- 
dere,  ut  imperfecto  modo  legem  violet  sine 
perfecta  deliberatione ,  ratioue  cujus  imper- 
lectionis  dicitur  talis  actus  esse  praeter  le- 
gem,  et  non  contra  legem,  quse  non  directe, 
sed  quasi  concomitanter  caditin  talem  actum. 
Votum  autem  si  fiat  de  hujusmodi  peccatis  vi- 
tandis,  directe  illa  respicit,  utpropriam  mate- 


CAP.  III.  AN  VOTUM  NON  PECCANDI  OBLIGET. 


m 


riam,  et  ideo  non  esl  similis  ratio  de  utroque. 
Sed  neque  hoc  satisfacit,  quia  etiam  respectu 
talis  voti  dicetur  peccatum  veniale  ex  subre- 
ptione  esse  preeter  legem  voti,  non  contra  il- 
lam  ,  sicut  in  voto  castitatis  dicendum  est 
quoad  peccata  venialia  per  subreptionem  in 
illa  materia. 

9.  Soluiio  vera.  —  Uude  clarius  responde- 
lur,  concedendo  illud  objectum  non  esse  pby- 
sice  impossibile,  quia  cum  peccatum  liberum 
esse  debeataliquo  modo.,  necesse  est  ut  sit  ali- 
quo  modo  possibile  vitare  illud.  Quod  si  ob 
hanc  causam  possibile  est  vitare  singula  pec- 
cata,  vitare  etiam  omnia  non  potest  esse  phy- 
sice  impossibile.  Dicitur  autem  absolute  im- 
possibile,  quia  humano  modo  fieri  non  potest, 
nec  fieri  nnquam  contingit  sine  speciali  privi- 
legio.  Deinde  fatendum  est  naturalem  legem, 
sive  unam,  sive  collectionem  plurium,  ad  ali- 
quid  amplius  posse  humanam  voluntatem  ob- 
ligare,  quam  ipsa  se  ipsam  possit  per  votum 
obligare,  nam  lex  naturalis  obligat  ad  illam 
collectionem  moraliter  impossibilem,  ad  quam 
non  potest  homo  voluntarie  se  obligare.  Hujus 
autem  ratio  esse  potest,  vel  quia  illa  obligatio 
est  summa  possibilis,  et  ideo  licet  a  suprema 
voluntate  imponi  possit,  non  tamen  per  pro- 
priam  assumi.  Sicut  etiam  lex  humana  non 
posset  homini  praecipere  rem  adeo  difficilem  ; 
votum  enim  in  hoc  convenit  cum  lege  huma- 
na,  quod  per  hominis  voluutatem  fit.  Vel 
etiam  esse  potest  ratio,  quia  illa  obligatio  est 
veluti  proprietas  naturalis  necessario  conse- 
quens  ad  lumen  rationis,  cui  accidentaria  est 
moralis  impo^sibilitas,  quee  oritur  ex  conjim- 
ctione  ad  corpus,  et  appetitum  sentientem. 
Unde  illa  obhgatio  est  etiam  per  se  necessaria 
ac  sufficiens  ad  rectitudinem  legis  naturalis,  et 
modum  humanum;  obiigatio  autem  voti  nec 
naturalis,  neque  in  tali  materia  est  utilis,  nec 
conveniens  ad  morum  honestatem. 

10.  Ohjectio.  —  Solutio.  —  Confirmatio  au- 
tem  supra  addita  de  proposito  potius  probat 
contrarium;  nam  homo  non  potest  habere 
propositum  efficax  et  absolutum  vitandi  om- 
nia  hsec  peccata,  ut  dixi  in  materia  de  Pceni- 
tentia;  quod  antem  non  potest  homo  propone- 
re  facere,  non  potest  promittere.  nam,  licet 
possit  promittere  sine  voluntate  faciendi,  non 
tamen  sine  potestate  habendi  hanc  volunta- 
tem.  Dices:  potest  saltem  homo  proponere  fa- 
cere  quod  in  se  est,  ad  vitanda  omnia  peccata 
venialia.  Respondeo  primum,  hoc  propositum 
non  satis  esse  ad  vovendum  simpliciter  vitare 
omnia.  Deinde  existimo,  illud  etiam  objectum 


talis  propositi  non  posse  esse  materiam  voti : 
quia  propositum  esse  potest  de  re  valde  con- 
fusa,  et  quce  in  ipsa  executione  vix  possit  hu- 
mano  modo  discerni.,  an  homo  tali  proposito 
satisfecerit ;  votum  autem  esse  debet  non  so- 
him  dc  re  possibili,  sed  etiam  de  re  determi- 
nata,  quee  moraliter  loquendo  possit  cognosci, 
saltern  probabiliter,  cum  impletur;  objectnm 
autem  illius  propositi  est  valde  confusum  et 
incertum ;  quis  enim  hominum  cognoscere 
potest,  an  faciat  id  quod  in  ipso  est  ad  vitanda 
omnia  venialia  peccata,  etiam  illa  qua3  per 
subreptionem  committuntur?  Non  est  ergo 
illa  materia  voti. 

11.  Objectio.  — Sed  objici  potest,  qnia  se- 
quitur  non  solum  generale  votum  vitandi  om- 
nia  peccata  nullum  esse,  vernm  etiamsi  fiat 
in  una  vel  altera  materia,  ut,  verbi  gratia,  vi- 
tandi  omnes  motus  secundo  primos  contra 
castitatem ,  aut  omnes  subitas  dubitationes 
circa  fidem,  vel  temerarias  cogitationes  circa 
proximum,  qiise  per  subreptionem  possunt  at- 
tingere  venialem  culpam.  Sequela  probatur, 
tum  ex  ratione  impossibilitatis,  quia  non  mi- 
nus  impossibile  est  homini  in  una  materia  hos 
motus  cavere,  quam  in  omnibus  ;  tum  ex  ra- 
tione  indeliberationis,  in  qua  hsec  impossibili- 
tas  fundatur.  Ratio  enim  qua  ostendimus  mo- 
tumindeliberatum,  ut  cavendum,nonesse  ap- 
tam  materiam  voti,  eeque  probat  de  singulis 
ac  de  omnibus  his  motibus ;  nam  omnis  mate- 
ria  voti  debet  esse  talis,  ut  per  actum  humano 
modo  deliberatum  possit  executioni  mandari. 
Deliberare  autem  tunc  quando  voluntas  per 
subreptionem  movetur,  est  humano  modo  im- 
possibile,  non  solum  ratione  multitudinis,  sed 
etiam  ratione  talis  motionis,  quee  in  singulis 
ex  his  peccatis  invenitur ;  ergo  non  solum  om- 
nia,  sed  etiam  singula  erunt  inepta  materia 
voti.  Consequens  autem  videtur  absurdum, 
alias  absolutum  votum  castitatis  non  compre- 
henderet  hos  motus  sub  materia  sua,  et  conse- 
quenter  etiamsi  per  surreptionem  peccet  quis 
venialiter  in  materia  castitatis,  non  gravius 
peccabit  intra  quantitatem  veniaiis  eulpse  , 
quam  si  votum  castitatis  non  haberet,  quod  vi- 
detur  absurdum. 

12.  Solutio. — Ad  hocnon  deeritfortasse  qui 
totum  concedat,  tum  propter  rationem  fac- 
tam.  tum  etiam  quia  per  se  verisimile  est  ita 
esse  castitatis  votum  interpretandum,  quia 
obfigatio  voti  est  juxta  intentionem  voventis ; 
nemo  autem  vovens  castitatem  videtur  inten- 
dere  specialiter  se  obligare  ad  cavendos  mo- 
tus  indeliberatos  in  tali  materia ;  et  quando 


846  LIB.  II.  DE  MATERIA  VOT 

ipse  vovens  nesciret  hoc  modo  interpretari  in- 
tentionem  suam,  secundum  rectam  rationem 
esset  ita  interpretanda ;  quia  verisimile  non 
est  aliquem  velle  se  obligare  ad  ea  quse  mora- 
liter  sibi  impossibilia  sunt,  et  in  sua  plena  de- 
liberatione  non  sunt  podta.  Sed  de  probabi- 
litate  hujus  sententise  aliis  judicium  relinquo. 
Ego  enim  illi  assentiri  non  audeo,  tum  quia 
ex  illa  sequitur,  motus  secundo  primos  con- 
tra  castitatem  non  habere  majorem  malitiam 
venialem  in  religioso  quam  in  non  habente 
votum,  quia  nullo  modocadunt  sub  votum,  et 
et  consequenter  non  habent  malitiam  contra 
religionem,  etiam  venialem;  tum  etiam  quia 
ulterius  sequitur  non  posse  peccari  venialiter 
per  subreptionem  contra  votum  ullum,  quod 
videtur  alienum  a  communi  sensu.  Tum  prse- 
terea  quia  sequitur  idem  esse  dicendum  de 
omni  lege  positiva,  prsesertim  humana,  juxta 
sequiparationem  supra  factam.  Dico  ergo, 
aliud  esse,  motum  indeliberatum  assumi  per 
se  ut  matenam  voti,  et  hoc  dicimus  fieri  non 
posse  secundum  rectam  rationem ;  aliud  vero 
esse,  motum  indeliberatum  esse  posse  imper- 
fectam  transgressionem  voti ;  et  hoc  concedi- 
mus  fieri  posse,  quando  votum  per  se  versa- 
tur  circa  materiam  possibilem  et  honestam, 
et  de  se  plene  deliberabilem,  nam  tunc  per 
naturalem  consecutionem  in  actu  indeliberato 
potest  inveniri  venialis  culpa  contra  tale  vo- 
tum.  Ita  enim  fit  de  illa  materia  votum,  aut 
solet  de  illa  prseceptum  vel  consilium  fieri,  et 
ideo  sicut  preeceptum  suo  modo  omnes  actus 
etiam  imperfectos  prohibet,  ita  etiam  votum. 
Quod  in  particulari  materia  non  est  inconve- 
niens,  esset  autem  maximum  in  universali 
materia  omnium  peccatorum. 

13.  An  votum  de  nunquam  peccando,  sallem 
ad  aliquid  oUiget. — Inquirunt  autem  ulterius 
Soto  et  alii,  an  tale  votum  ad  aliquid  obliget, 
saltem  ad  faciendam  diligentiam  pro  vitandis 
peccatis,  quantum  possibile  fuerit.  Et  respon- 
dent  neque  ad  hoc  obligare.  Ita  Soto,  et 
Navarr. ;  item  Aragon.,  q.  88,  art.  2  ;  Valent., 
disput.  6,  q.  6,  punct.  2 ;  Sanc,  lib.  9  de  Ma- 
trim.,  disp.  35,  num.  25;  Eman.  Rodr.,  2 
p.  Summ.,  c.  94,  n.  4.  Moventur  primo, 
quia  tale  votum  est  nullum,  nam  est  adeo  im- 
prudens,  ut  merito  debeat  omnino  irritum 
judicari.  Secundo,  quia  hoc  votum  est  de  to- 
to  illo  objecto  impossibili,  per  modum  unius 
integree  materise,  cujus  partes  non  intendun- 
tur,  nisi  ut  totuni  componunt,  scilicet,  inte- 
gram  innocentiam,  et  carentiam  culpse.  Ter- 
tio,  quia  nou  est  major  ratio  de  uno  peccato 


f,  EJUSQUE  DIVISIONIBUS. 

vitando  quam  de  alio,  nec  inter  illa  potest 
fieri  moralis  electio.  Hsec  opinio  est  probabi- 
lis  propter  auctoritatem  tot  et  talium  aucto  - 
rum.  Tamen  in  rigore  rationes  ejus  non  vi- 
dentur  efficaces ;  nam  prima  petit  princi- 
pium,  et  sumit  probandum,  nimirum.  hoc 
votum  esse  omnino  nullum.  Potest  enim  esse 
nullum  respectu  integri  objecti,  quatenus  im- 
possibile  est,  et  nihilominus  esse  validum 
quoad  partem  possibilem,  juxta  dicta  in  ca- 
pite  prsecedenti ;  neque  imprudentia  sufficit 
ut  votum  ad  nihil  obliget,  ut  in  multis  aliis 
constat. 

14.  In  secunda  etiam  ratione,  falsum  vide- 
tur  collectionem  omnium  peccatorum  venia- 
lium  evitandorum  intendi  per  modum  unius 
totius,  cujus  partes  non  per  se  intendantur, 
sed  solum  ut  componunt  totum  ;  hoc  enim 
nulla  ratione  fundatum  est,  nec  per  se  vide- 
tur  verisimile.  Nam  qui  vovet,  potius  inten- 
dit  omnia  et  singula  peccata  vitare,  unde  non 
intendit  collectionem,  nisi  ut  quamdam  mul- 
titudinem  vel  numerum,  cujus  singulse  unita- 
tes  per  se  intenduntur.  Item  qui  vovet  non 
peccare  contra  castitatem,  non  collectionem 
tantum  ut  sic,  sed  singula  peccata  in  illa  ma- 
teria  vitare  promittit :  et  qui  vovet  nunquam 
peccare  mortaliter,  non  solum  carentiam  to- 
tius  culpse  collective,  sed  etiam  singularum 
intendit  ac  promittit;  nam  proprium  ejus  mo- 
tivum  est  vitare  oflensionem  Dei,  quse  in  sin- 
gulis  culpis  invenitur.  Alias  qui  haberet  vo- 
tum  non  peccandi  mortaliter,  postquam  se- 
mel  peccasset  frangendo  votum,  ad  nihil  am- 
plius  tenoretur,  quia  jam  illi  impossibile  est 
innocentiam  servare;  quod  aperte  falsum  est. 
Et  simile  est  quod  D.  Thomas  attigit,  d.  art. 
3,  ad  2,  de  illa,  quse  vovit  virginitatem ;  nam 
licet  semel  lapsa  fuerit  et  corrupta,  tenetur 
postea  castitatem  ex  voto  servare ;  quia  in  vir- 
ginitate  non  intenditur  principaliter  integri- 
tas  carnis,  neque  sola  collectio  plurium  ac- 
tuum  aut  privationum  moralium  per  modum 
unius  totms,  sed  etiam  intenduntur  singulas 
carentise  illiciti  coitus,  seu  venerese  delecta- 
tionis.  Ita  ergo  de  voto  non  peccandi  sentien- 
dum  est.  Quse  omnia  intelliguntur  per  se,  et 
ex  vi  materise,  nisi  aliud  constet  de  intentione 
voventis. 

45.  Nec  magis  urget  tertia  ratio,  nimirum, 
quod  nulla  major  causasit  implendi  hanc  par- 
tem  voti,  quam  illam.  Primo,  quia  hoc  non 
est  necessarium,  nam  prudenti  arbitrio  potest 
fieri  determinatk),  ut  supraostendi  exemplo 
allato  de  eo,  qui  vovit  jejunare  totam  Quadra- 


CAP.  IV.  UTRUM  ACTUS  MALUS  POSSIT  ESSE  MATERIA  VOTI. 


8i7 


gesimam,  et  non  potest;  nam  tenetur  ad  par- 
tem  possibilem,  quse  prudenti  arbitrio  deter- 
minanda  est,  ut  iidem  auctorcs  admittuntj 
Sot.,  Aragon.,  et  Valent.,  supra,  et  Sancius 
num.  5,  referens  alios.  Maxime  vero  favet 
Cordub.,  in  Summ.,  qusest.  151,  ubi  de  voto 
jejnnandi  omnibus  diebus  vitse  ait,  licet  vi- 
deatur  difficile  et  indiscretum,  et  ideo  non  in- 
tegre  obligare,  nihilominus  obligare  ad  jeju- 
nandum,  quantum  sine  magno  incommodo 
potuerit.  Quam  determinationem  vel  electio- 
nem  uecesse  est  prudenti  arbitrio  fieri,  quia 
ex  parte  dierum  non  est  major  ratio  de  uuo 
quam  de  alio.  Simile  est :  si  quis  vovit  alere 
talesdecem  pauperes,  et  postea  possit  tantum 
unum  alere,  ad  hoc  obligabitur ;  eritque  illi 
voluntarium,  unum  potius  quam  alium  elige- 
re,  etiamsi  ex  vi  voti  non  sit  major  ratio  in 
uno  quam  in  alio.  Addi  etiam  potest,  inter  pec- 
cata  esse  disparitatem ;  nam  assignari  potest 
ratio  ob  quam  tale  votum  magis  obliget  ad 
vitanda  qusedam  peccata  quam  alia,  quia  in 
moi  talibus  est  multo  major  ratio,  et  deinde 
etiam  in  venialibus  deliberatis. 

16.  Probabile  esse  votum  nunquam  peccan- 
di  obligare  quamdiu  non  dispensatur,  saltem 
ad  evitanda  peccata  deliberata.  —  Videtur-  er- 
go  satis  probabile,  tale  volum,  quamdiu  non 
commutatur  vel  dispensatur,  obligare  ad  vi- 
tanda  omnia  peccata  deliberata,  vel  saltem 
mortalia,  quia  hsec  pars  illius  objecti  possibi- 
lis  est,  et  non  est  per  se  connexa  cum  alia 
parte  impossibili.  Item  quia  intentio  voventis 
videtur  illo  modo  interpretanda,  secundum 
intellectum  in  casu  non  multum  dissimili  ap- 
probatum,  in  c.  Ad  nostram,  3,  de  Jurejur. 
Item  qui  vovit  confiteri  omnia  peccata  venialia, 
licet  non  obligetur  ad  confitenda  ornnia  quee 
per  subreptionem  committuntur,  aut  memo- 
riam  fugiunt,  saltem  tenetur  ad  omnia  quae 
post  moralem  diligentiam  memorise  occurrunt ; 
ergo  et  votum  non  peccandi,  licet  ad  totum  non 
obliget,  obligare  poterit  ad  possibile  moraliter 
cum  divina  gratia,  quale  est  vitare  omnia 
peccata,  qua3  cum  deliberatione  integra,  et 
sufficiente  ad  peccandum  mortaliter,  in  ma- 
teria  gravi  committuntur.  Accedit  tandem 
quod,  securius  et  tutius  est  petere  dispensatio- 
nem  vel  commutationem,  et  interim  cavere 
voti  transgressionem.  Nihilominus  qui  voluerit 
sequi  priorem  partem,  practice  pote?t. 


CAPUT  IV. 

LTRUM  ACTUS  MORALITER  MALUS   TOSSIT  ESSE 
MATERIA   V0TI? 

1.  Actum  moraliter  malum  non  posse  esse 
materiam  voti. —  Resolutio  hujus  quaestionis 
est  facilis,  et  ideo  breviter  dicendum  est,  ac- 
tum  moraliter  malum  non  posse  esse  materiam 
capacem  obligationis  voti.  Est  communis  sen- 
sus  omnium  Doctorum.  Ratio  est,  quia  nemo 
potest  obligari  ad  faciendum  actum  malum, 
seu,  quod  in  idem  redit,  ad  peccandum,  alias 
obligaretur  homo  simul  ad  duo  contradicto- 
ria,  atque  adeo  ad  impossibile.  Sequela  patet, 
quia  recta  ratio  dictat  non  esse  faciendum 
opus  malum;  ergo  obligat  ad  illud  vitandum: 
si  eigo  votum  obligaret  ad  illud  faciendum, 
esset  (ut  sic  dicam  )  contradictoria  obligatio. 
Preetereaest  optimaratio  D.  Thomae,  d.  art.  2, 
quia  promissio  esse  debet  de  re  apta,  et  con- 
veniente  ei  cui  promittitur,  alias  potius  esset 
comminatio  ;  sed  votum  est  promissio  facta 
Deo  ;  ergo  debet  esse  de  re  quse  Deo  placet : 
opus  autem  malum  potius  est  injuriosum  Deo ; 
ergo.  Et  hinc  oritur  tertia  ratio,  quia  ut  pro- 
missio  sit  valida,  debet  esse  acceptata;  Deus 
autem  non  potest  acceptare  tale  votum,  quia 
non  potest  velle  malum  ;  ergo.  Preeterea  ju- 
vare  possunt,  quse  supra  in  simili  quaestione 
de  juramentodiximu?.  Maximeillud  Isid.,  22, 
qusest.  4:  In  malis  promissis  rescinde  fidem, 
in  turpi  voto  mutd  decretum  •  quod  incaute  vo- 
visti,  ne  facias,  impia  enim  est  promissio,  quce 
scelere  adimpletur.  Tandem  etiam  inter  ho- 
mines  stipulatio  turpis  non  inducit  obligatio- 
nem,  Leg.  G-eneraliter,  cum  sequent.,  de  Ver- 
bor.  obligat.,  Leg.  Juris  Gfentium,  §  Si  ut 
maleficium,  ff.  de  Pactis ;  ergo  a  fortiori  res- 
pectu  Dei. 

2.  Resolutio  superior  ad  omnem  actum  pec- 
caminosum  se  extendit.  —  Objectio. —  Solutio. 
—  Sequitur  primo  ,  assertionem  veram  es- 
se,  tam  in  venialibus  quam  in  mortalibus 
peccatis,  et  tam  in  actibus  intrinsece  ma- 
lis,  quam  etiam  in  malis  quia  prohibitis, 
sive  divino  jure  positivo,  sive  humano.  Nam 
rationes  factse  in  utroque  locum  habent,  et 
obligationes  contrariae,  qualescumque  sint, 
non  possunt  simul  cadere  in  eumdem  ac- 
tum.  Dices  :  voti  obligatio^  eo  quod  sit  di- 
vina  et  naturalis,  poterit  esse  majoris  effica- 
ciee   quam  prohibitio  positiva  talis  actus,  et 


848 


LIB.  II.  DE  MATERJA  VOTI,  EJUSQUE  DIVISIONIBUS. 


ideo,  non  obstante  illa  prohibitione,  poterit 
votum  obligare  ad  talem  actum.  Respondeo  : 
vel  objectio  supponit,  posito  tali  voto.  cessare 
obligationem  alterius  prsecepti  probibentis  ac- 
tum,  vel  non :  si  dicatur  hoc  posterius,  proce- 
dit  repugnantia  supra  posita,  quod  simul  sint 
prohibitio  et  prseceptum  ejusdem  actus;  et  pa- 
rum  refert  quod  obligatio  unius  sit  major 
quam  alterius,  si,  stante  una,  non  cessat  alia; 
et  prseterea  procedunt  alise  rationes  supra  fac- 
tse.  Si  autem  dicatur  prius,  sic  falsa  est  sup- 
positio,  quia  votum,  quod  propria  voluntate 
fit,  non  potest  obligationem  legis  positivae, 
quse  a  superiori  voluntate  descendit,  impedi- 
re.  Sic  enim  intelligi  potest  illud  :  Melior  est 
obedientia,  quam  rictimce,  primo  Reg.  15,  quia 
sacrificium  de  re  prohibita  non  placet  Deo, 
ut  significavit  etiam  D.  Thomas  secunda  se- 
cundee,  qusestione  eentesima  quarta,  articulo 
tertio,  ad  1.  Simili  enim  modo  votum  de 
re  prohibita  a  quocumque  superiori  haben- 
te  legitimam  potestatem  non  potest  esse  pla  - 
citum  Deo,  neque  habere  efficaciam  contra 
prohibitionem  superioris.  Et  ratio  est  clara, 
quia  licet  lex  de  implendo  voto  sit  naturalis  et 
divina,  supponit  tamen  voluntatem  propriam 
efficacem  ad  vovendum  et  promittendum ; 
non  potest  autem  voluntas  privata  habere 
efficaciam  contra  voluntatem  legitimam  sui 
superioris,  et  ideo  non  potest  obligatio  voti 
cadere  in  talem  materiam.  Et  hic  eliam  addi 
possunt  supradicta  dejuramento. 

3.  Non  potest  esse  materia  voti,  nec  actus 
malus  ex  parte  objecti,  nec  ex  parte  finis.  — 
Secundo,  sequitur  conclusionem  non  solum 
procedere  in  actu  malo  ex  objecto,  sed  etiam 
in  actu  malo  ex  fine,  vel  aliis  circumstantiis, 
si  illse,  seu  habitudo  ad  illas,  aut  illarum  con- 
junctio  sub  votum  cadant.  Est  communis  sen- 
tentia  Doctorum,  quos  statim  referam.  Et  ra- 
tio  est  eadem,  quia  actus  ex  circumstantia 
malus,  simpliciter  est  malus,  quia  malum  ex 
quocumque  defectu;  ergo  Deo  non  placet; 
ergo  non  acceptat  votnm  de  illo.  Item  homo 
semperteneturtalem  actum  sic  factum  vitare; 
ergo  non  potest  per  votum  ad  illum  obligari. 
Atque  ita  resoluta  manet  queestio,  an  votum 
de  bono  actu  propter  finem  malum  obliget; 
nam  adhibenda  est  distinctio  supra  tradita  li- 
bro  primo,  capite  quinto,  de  habitudine  ad 
finem,  quae  est  materia  voti,  vel  quae  solum 
inficit  ipsam  voluntatem  vovendi.  Nam  de  hac 
posteriori  jam  diximus,  uon  esse  CDntra  sub- 
stantiam  voti.  De  priori  nunc  dicimus  esse 
contrariam  substantise,  quia  reddit  materiam 


malam,  ac  subinde  incapacem  obligationis 
voti.  Quod  docent  communiter  Theologi,  in 
4,  distinctione  trigesima  octava,  ubi  bene  Ri- 
chard.,  articul.  primo;  Durand.,  in  3,  distinc- 
tione  tregesima  nona,  qucest.  4,  et  ibi  etiam 
alii  ;  late  Cajet.,  dict.  artic.  2.  dub.  3;  Sot., 
d.  art.  3;  Summistee,  verb.  Votum.  Neque  iu 
hoc  est  difficultas. 

4.  An  saltem  votum  obliget  adactum,  rejecto 
rnalo  fine  et  circumstantia.  —  Resolutio  diibii 
unde  sumenda.  —  Quseri  tamen  potest  an  tunc 
votum  obliget  ut  impleatur  quoad  actum,  re- 
jecto  fine  vel  circumstantia  mala.  Hoc  enim 
in  potestate  est  voluntatis,  ut  per  se  notum 
est ;  ergo  cum  homo  voverit  actum  bonum 
cum  circumstantia  mala,  tenebitur  homo  im- 
plere  utile,  rejecto  inutili,  juxta  dicta  in  c.  2. 
Hoc  vero  dubium  expediendum  est  juxta  doc- 
trinam  datam  in  eodem  capite  secundo  ;  ea- 
dem  enim  est  ratio  quoad  hoc  de  materia  illi- 
cita,  quee  de  impossibili ;  nam  illicita  est  mo- 
raliter  impossibilis.  Igitur  ad  voti  obligatio- 
nem  non  solum  considerandum  est  quid  pos- 
sit  homo  facere,  sed  maxime  quid  voluerit 
vovere,  et  ad  quid  mtenderit  se  obligare,  quia 
(ut  saepe  dixi)  hsec  obligatio  est  juxta  mensu- 
ram  voluntatis,  supposita  potestate.In  eo  au- 
tem  casu,  qui  voluit  vovere  rem  efficiendam 
proptermalum  finem,  si  illum  fiuem  habuit 
pro  motivo  principali,  noluit  se  obligare  ad 
efficiendum  illum  actum  per  sese,  sed  solum 
propter  talem  finem,  vel  ut  affectum  tali  cir- 
cumstantia;  et  ideo  sicut  tali  voto  non  obliga- 
tur  ad  efficiendum  actum  propter  talem  finem, 
vel  ut  affectum  tali  circumstantia,  nec  ad  ip- 
sum  actum  uudum  obligatur.  Idemque  est  de 
qualibetalia  circumstantia  mala,  juxta  distinc- 
tionem  datam  de  modo,  quo  talis  circumstan- 
tia  prava  intenta  est.  Nam  si  includitur  in  pri- 
maria  intentione  voventis,  per  quam  vult  obli- 
gationem  ad  illum  actum  sic  affectum,  permo- 
dum  unius  indivisibilis  objecti,  sic  votum  est 
omnino  nullum,  nullamque  parit  obligatio- 
nem,  quia  cadit  in  materiam  incapacem.  At 
vero  si  primaria  intentio  voventis  feratur  in 
actum  ipsum  secundum  se,  circumstantia  vero 
adjungatur  ex  secundaria  intentione,  quasi 
snperaddita  priori,  tunc  orietur  obligatio  ad 
ipsum  actum  sine  prava  circumstantia,  quia 
ibi  interveniunt  duo  vota  in  virtute,  unum  de 
actu,  aliud  de  modo,  seu  de  circumstantia 
actus,  et  ideo  obligat  prius,  etiamsi  posterius 
nullum  sit.  Sicut  enim  substantia  esse  potest 
sine  extrinseco  accidente,  ita  intentio  prima- 
ria  et  substantialis  potest  habere  suum  effec- 


CAP.  IV.  UTRUM  ACTUS  MALLS 
tum,  etiamsi  intentio  secundaria  et  acciden- 
taria,  indebita  et  nullius  efficaciee  sit. 

5.  Actus  ind'> fferens  ut  sic  non  est  materia 
voti. — Tertio,  iuferre  possumus  ex  dictis,  vcl 
illis  addere,  actum  imlifferentem,  ut  sic,  non 
esse  materiam  voti,  ut  affectum  autem  boui- 
tate  alicujus  finis  esse  posse.  Declaratur,  nam 
actus  indifferens  dupliciter  considerari  po- 
test :  uno  modo,  secundum  se,  et  sine  addi- 
tione  alicujus  finis  honesti;  seeundo,  ut  affe- 
ctus  tali  fine.  Priori  modo  licet  in  communi 
comideratus  malus  non  sit,  tamen  in  indivi- 
duo  sic  factus  semper  est  malus,  accidentali 
saltem  malitia,  ex  defectu  boni  finis,  juxta 
opinionem  D.  Thomse,  quam  nunc  veriorem 
esse  suppono.  Posteriori  autem  modo  actus 
alioqui  substantiahter  indifferens  est  simplici- 
ter  bonus  bonitate  accidentali  sumpta  ex  bo- 
no  fine  ;  ergo  actus  indifferens  ut  sic  non  est 
materia  voti,  quia  sic  factus  est  malus.  Nam, 
licet  votum  fieri  videatur  de  specie  actus,  re 
tamen  vera  fit  de  actu,  ut  exercendo  in  indi- 
viduo,  et  sic  absque  bono  fme  malus  est.  Et 
preeterea  quamvis  talis  actns  in  individuo 
malus  non  esset,  juxta  opinionem  Bonaven- 
tura?,  adhuc  esset  inepta  materia  voti,  et  in- 
capax  olTigationis  ejus,  quia  est  prorsus  inu- 
tilis  ad  divinumobsequium  ethonorem,  ut  re 
cte  etiam  D.  Thomas  sensit.  Utrumque  autem 
incommodum  cessat,  quando  additur  fims 
honestus,  ut  per  se  constat,  et  in  materia  de 
juramento  explicacum  est. 

6.  Objectio. —  Sed  objicitur  contra  utram- 
que  partem  :  nam  ex  priori  sequitur,  votum 
de  agitandis  taurisin  honorem  Dei,  vel  alicujus 
Sancti,  esse  validum,  quia  vovetur  res  indiffe- 
rens  facienda  propter  bonum  finem.  Conse- 
quens  autem  est  plane  absurdum.  Gontra  al- 
teram  vero  partem  objicitur,  quia  qui  vovet 
actum  indifferentem  prsecise,  nou  vovet  qua- 
si  positive  facere  illum  actum  sine  bono  fine, 
sed  vovet  actum,  et  negative  se  habet  circa 
finem ;  ergo  absolute  non  vovet  actum  malum 
neque  inutilem,  sed  vovet  actum,  qui  ab  eo 
potest  bene  et  utiliter  fieri;  ergo  ad  hoc  tene- 
bitur  ex  vi  talis  voti. 

7.  Sohiiio.  —  Reguia  observanda  ad  cognos- 
cendum  qnando  actus  indifferens  fiat  honestus 
ex  fine.  — Ad  priorem  partem  respondeo  ne- 
gando  sequelam.  Et  imprimis  negari  posset, 
agitationem  taurorum  esse  acium  indifferen- 
tein,  nisi  multse  circumstantise  in  eo  serven- 
tur,  qute  juxta  communem  usum  omittuntur; 
sed  nolumus  in  prsesenti  hoc  in  qusestionem 
vocare,  qnia  ad  hunc  locum  non  spectat,  sa- 

xrv. 


POSSIT  ESSE  MATEIUA  VOTI.  849 

tisque  cst  ad  vim  argumenti,  quod  ille  actus 
factus  debito  modo  possit  esse  non  malus, 
quod  negari  non  potest.  Dico  igitur  (  estque 
generaliter  observandum  ),  ut  actus  indiffe- 
rens  fiat  honestus  ex  fine  honesto,  non  satis 
esse  quod  ex  libertate  aut  falsa  apprehensione 
operantis  in  eum  finem  referatur,  sed  oportere 
ut  talis  relatio  prudenter  fiat,  et  cum  propor- 
tione,  ac  fundamento  alicujus  convenientise 
inter  tale  medium  et  taiem  finem,  id  est,  quod 
sit  utile  ad  illum,  vel  proxime,  vel  interventu 
aliorum  mediorum ,  quia  alias  imprudens  est 
relatio  talis  medii  ad  talem  finem  ,  et  potius 
videtur  in  verbis ,  aut  falsa  apprehensione, 
quam  in  re  ipsa  existere.  Exemplo  res  declara- 
tur ;  nam  si  quis  clicat  se  ire  in  agrum  propter 
Dei  honorem  vel  amorem,  profeclo  si  nihil 
aliud  adjungatur,  et  immediate  fiat  talis  rela- 
tio,  vana  est,  et  nullius  momenti;  quia  ire  in 
agrum  per  se  nihil  confert  ad  Dei  honorem 
vel  amorem  ;  sed  interponere  oportet  alia  me- 
dia,  quibus  mediantibus,  possit  ille  actuscon- 
ferre  ad  talem  finem  ;  ut  si  studium  conferat 
ad  Dei  honorem,  et  vires  corporis  sint  ad  slu- 
dium  necessariee ,  et  ad  has  vires  comparan- 
das  vel  conservandas  conveniens  judicetur  ire 
iri  agrum,  tunc  optime  refertur  actus  ille  ad 
bonum  honestum,  et  ideo  ejus  bonitatem  par- 
ticipat.  Agitatio  igitur  taurorum,  etiamsi  tali 
modo  fiat  ut  mala  non  sit,  nihil  in  se  habet 
utilitatis  aut  convenientiae  ,  ut  ad  Dei  vel 
Sanctorum  honorem  conferre  quicquam  pos- 
sit,  vel  mediate,  vel  immediate ,  et  ideo  nul- 
lam  honestatem  accipit  actus  ille  ex  tali  rela- 
tione,  neque  ad  religionem  ullo  modo  perti- 
net.  Ideoque  votum  de  tali  actu,  etiamsi  fin- 
gatur  ilio  fine  coloratum,  validum  non  est, 
sed  potius  superstitiosum. 

8.  Ad  alteram  partem  respondetur  negando 
consequentiam  ultimam,  et  in  priori  est  quee- 
dam  ambiguitas.  Simpliciter  enim  verum  est^ 
eum,  qui  talem  actum  vovet,  non  vovere  ac- 
tum  malum,  sed  indifferentem  ;  ita  tameii  il- 
lum  vovet,  ut  si  fiat  prseeise  ut  promissus  est, 
malus  vel  inutilis  sit  futurus.  Atque  hoc  satis 
est  ut  tale  votum  sit  nullum  ,  quia  materia 
voti  non  solum  esse  debet  non  contraria  Deo 
ex  se,  sed  etiam  in  iudividuo  debet  esse  illi 
consentanea.  Maxime  quia  non  obligatur  quis 
ex  tali  voto  ad  agendum  actum  illuin  ex  ali- 
quo  honesto  ilne.  Quia  qui  sic  vovit,  nori  in- 
tendit  hoc  promittere  :  ergo  ad  id  non  se  obli- 
gavit,  sed  solum  ad  nudum  actum  ;  unde  cum 
ad  hoc  obligari  non  possit,  simpliciter  obhgatio 
non  tenuit.  Eo  vel  maxime  quod  qui  sic  vovel, 

54 


SoO 


LIB.  II.  DE  MATERIA  VOTI,  EJUSQUE  DIVISIONIBUS. 


non  intendit  principaliter,  nisi  delectationem 
aliquam,  vel  commoditatem  temporalem  in 
tali  actu  inventam ;  ergo  non  est  cogendus  ad 
faciendum  illum  actum  ex  aliquo  fine  hones- 
to,  cum  hoc  fuerit  extra  intentionem  princi- 
palem  ejus. 

9.  Addo  denique  seepe  actum  indifferentem 
esse  talem,  ut  vix  possit  habere  fmem  hones- 
tum  voto  proportionatum ,  nisi  valde  remote, 
et  interpositis  mulfis  aliis  mediis,  vel  actibus, 
ad  quos  vovens  nulla  ratione  voluit  se  obliga- 
re,  et  tunc  res  est  per  se  clara.  At  vero  quando 
actus  seu  objectum  indifferens  potest  imme- 
diate  conferre  ad  honestum  finem  voto  pro- 
portionatum,  tunc  consulenda  est  intentio  vo- 
ventis  ,  quod  in  his  casibus  moralibus  saepe 
necessarium  est;  ut,  verbi  gratia,  votum  de 
non  ludendo  cum  Petro,  in  eo,  qui  habet  ani- 
mum  ludendi  cum  Paulo,  et  cum  aliis ,  com- 
muniter  censetur  invalidum,  quia  illa  circura- 
stantia  personae  censetur  indifferens ,  atque 
adeo  impertinens ;  at  vero  si  vovens  id  fecis- 
set,  quia  Petrus  frequentius  ad  ludendum  il- 
lum  provocat,  vel  quia  est  illi  occasio  rixandi 
aut  jurandi,  tunc  votum  esset  validum,  quia 
jam  illud  objectum  non  est  indifferens,  sed 
honestum.  Similiter  si  quis  voveret  non  in- 
gredi  talem  domum  ,  in  qua  habet  peccandi 
occasionem,  quamvis  haberet  animum  ingre- 
diendi  alias,  in  quibus  habet  similes  occasio- 
nes,  votum  esset  validum,  si  revera  fieret  in- 
tuitu  tollendi  talem  occasionem,  quia  non  so- 
lum  omnino  tollere  occasiones  peccandi,  sed 
etiam  lllas  minuere  tollendo  unam,  honestum 
est.  Et  ad  hunc  modum  judicandum  est  de  si- 
mdibus  objectis,  quee  videntur  indifferentia. 
Denique  in  hujusmodi  votis  de  indifferentibus 
actibus  propter  honestos  fines  considerandum 
est,  quamvis  a  principio  obligent  existente  fi- 
ne,  illo  tamen  cessante,  cessare  etiam  obliga- 
tionem  voti  ex  defectu  materise  ;  ut  in  exemplo 
posito  de  voto  non  ingrediendi  domum,  ubi 
erat  occasio  peccandi,  si  a  tali  domo  auferatur 
talis  occasio,  cessat  obligatio  non  ingrediendi 
talem  domum,  quia  jam  res  est  prorsus  inu- 
tilis,  ut  Navarrus  recte  notavit,  et  est  com- 
mune. 

10.  Votum  factum  contra  prius  votuni,  ju- 
ramentum  vel  promissionem ,  esse  nullwm.  — 
Instantia.  —  Solutio.  —  Quarto,  ex  dictis 
infero,  votum  factum  contra  prius  votum,  ju- 
ramentum,  vel  contra  priorem  promissionem, 
esse  nullum,  quia  versatur  circa  materiam 
pravain  et  indehitam,  nisi  in  priori  juramento 
intelligatur  excepta.    De  hac  assertione  late 


diximus  tractando  de  juramento,  et  ideo  hic 
hreviter  illam  perstringimus.  Prima  ergo  pars 
de  voto  posteriori  repugnante  priori  clara  est, 
quia  si  prius  votum  fuit  vaiidum,  necesse  est 
ut  posterius  sit  uulluni,  tum  ratione  prioris, 
tum  etiam  ratione  indebitse  materiee.  Quia  si 
prius  votum  est  validum,  est  de  meliori  bono; 
ergo  si  posterius  votum  priori  opponitur,  erit 
de  materia  opposita  meliori  bono;  ergo  ex 
illo  capite  esset  nullum ,  etiamsi  illud  melius 
bonum  non  fuisset  antea  promissum,  juxta  ea 
quae  inferius  dicemus.  Si  autem  prius  votum 
validum  non  fuit ,  posterius  non  erit  contra- 
rium  vero  voto.  Dices  aliquando  posse  con- 
tingere  ut  prius  votum  sitvalidum,  et  nihilo- 
minus  postenus  votum  contrarium  valeat ; 
ut  si  promisi  dare  totam  eleemosynam  Petro, 
et  postea  voveam  dare  Paulo,  posterius  votum 
est  priori  contrarium,  quia  per  illud  voveo 
virtute  non  dare  Petro,  et  tamen  seepe  obliga- 
bit  votum  posterius.  Respondeo  ,  aut  dare  il- 
lam  Paulo  est  melius,  et  sic  votum  secundum 
non  est  contrarium  primo ,  tum  quia  bonum 
melius  semper  intelligitur  exceptum  ;  tum 
quia  votum  per  se  respicit  cultum  et  benepla- 
citum  Dei ,  et  respectu  illius  non  est  contra- 
rium  ;  vel  dare  illam  eleemosynam  Paulo , 
est  minus  bonum ,  et  sic  posterius  votum 
non  obligat;  vel  est  a?quale,  et  sic  etiam  non 
obligat,  vel  ad  summum  tanquam  idem  puta- 
tur  respectu  Dei,  juxta  varias  opiniones,  de 
quibus  infra  libro  sexto. 

14.  Prolatur  assertio  injuramento.  —  Oh- 
jectio.  —  Solutio.  ■■ —  Atque  hinc  iacile  proba- 
tur  altera  pars,  quse  intelligitur  de  juramento 
promissorio  homini  facto ;  nam  si  cadat  super 
promissionem  factam  Deo,  eadem  ratio  de  illo 
est  quse  de  voto  jurato ;  supponitur  etiam  esse 
juramentum  validum,  alias  pro  nihilo  reputa- 
bitur,  neque  erit  vera  contrarielas.  Denique 
sermo  est,  quando  votum  est  contrarium  jura- 
mento,  quia  si  fiat  in  favorem  ejus,  ut  voven- 
do  Deo  implere  tale  juramentum,  vel  dare  tali 
personse  eleemosynam,  clarum  est  utrumque 
esse  validum,  quia  se  juvant.  Sic  ergo  clara 
est  ratio  hujus  partis,  quia  juramentum  obli- 
gat  ad  sui  observationem ;  ergo  votum  non 
potest  obligare  ad  transgressionem  ejus,  alias 
obligaret  ad  malum  ;  ergo  tale  votum  est  de 
materia  prava  et  incapaci.  Dices  :  obligatio 
voti  est  major  ,  et  ita  poterit  expellere  aliam, 
qua  ablata,  ita  votum  non  obligabit  ad  ma- 
lum.  Respondetur  votum  superveniens  non 
posse  auferre  praecedentem  obligationem  ex 
jurarnento  ortam,  sicut  supra  dicebamus  de 


CAP.  V.  UTRUM  ACTUS  SUB  CONDITIONE  TURPI  POSSIT  ESSE  MATERIA  VOTI. 


851 


obligatione  preecepti  positivi  :  nam  fortior  est 
obligatio  praecepti  divini  ac.  naturalis,  ex  quo 
nascitor  obligatio  faci^ndi  verum  quorl  juratum 
est,  et  ideo  votum  superveniens  juramento 
promissorio ,  et  illi  contrarium,  est  de  re  in- 
trinsece  mala  ex  suppositione  juramenti,  sci- 
licet  de  vioiatione  jurainenti,  ac  proinde  obli- 
gare  non  potest. 

1  \  Probatur  assertio  in  voto  contrario 
priori  promissioni.  —  Idemque  probat  haec 
ratio  de  voto  contrario  priori  promissioni  hu- 
manre,  etiam  simplici ,  supposita  ejus  validi- 
tate  et  virtute  ad  obligandum,  sive  ex  justitia, 
sive  ex  fidelitate,  et  sive  sub  culpa  veniali, 
sive  sub  mortali.  Quia  taiis  promissio  sufficit 
ut  votum  de  materia  illi  contraria  sit  de  re 
prava;  et  tale  votum  non  tenet,  nec  Deo  pla- 
cet.  Quia,  ut  dicitur  Ecclesiast.  34,  immolan- 
tis  ex  iniquo  oblatio  est  maculata;  et  infra : 
Qui  offert  sacrificium  ex  substantia  pauperum, 
quasi  qui  victimat  filium  in  conspectu  patris 
sui.Sicut  enim  non  placet  Deo  votum  de  aliena 
substantia,  ita  nec  de  re  alteri  promissa,  quia 
per  promissionem  quodammodo  alterius  facta 
est;  unde  non  potest  illo  invito  Deo  sancte  of- 
ferri,  ac  proinde  nec  voveri. 

13.  An  qui  promittit  sponsalia,  castitatem 
rsl  religionem  vovere  possit.  —  Hinc  vero  sta- 
tim  occurrit  difficultas,  an  qui  sponsalia  cou- 
traxit  seu  promisit,  possit  castitatem  vovere, 
vel  religionem ;  vel  an  is,  qui  promisit  pauperi 
eleemosynam,  possit  vovere  illam  dare  Eccle- 
sise,  vel  in  aliud  pium  opus.  Sed  non  possu- 
mus  hic  ad  hfec  particularia  descendere,  infra 
enim  tractando  de  voti  obligatione  et  commu- 
tatione,  commodius  tractabuntur.  Propter  ca- 
sus  vero  illos  de  voto  castitatis  aut  religionis 
addimus  limitationem,  nisi  in  priori  juramen- 
to  intelligaiur  aliqua  materia  excepta  ;  tunc 
enim  nonfit  contra  juramentum,  cum  materia 
illa  non  fuerit  sub  illo  comprehensa.  Talis  au- 
tem  fortasse  intelligenda  est  esse  castitas  vel 
religio  in  promissionibus  humanis,  quee  illis 
repugnare  videntur,  ut  suis  locis  videbimus. 
Si  autem  materia  excepta  non  est  formaliter 
aut  virtute,  procedit  regnla  generalis,  ut  pree- 
valeat  prior  promissio  facta  homini,  ut  dictum 
est.  Unde  qui  promisit  pauperi  eleemosynam, 
si  illi  directe  et  proprie  promisit,  non  potest 
de  tali  pecunia  postea  contrarium  votum  fa- 
cere  :  si  tamen  non  homini,  sed  Deo  promisis- 
set,  etiamsi  redundaret  promissio  in  utilitatem 
pauperis,  casus  non  comprehenditur  sub  hac 
parte,  quia  illa  non  est  promissio  humana, 
sed  votum ,  et  ita  pertinebit  ad  primam  par- 


tem  corollarii,  et  juxta  dicta  circa  illam  regu- 
landus  est,  de  quo  iterum  sermo  redibit.  cum 
de  commutatione  votorum  agernus. 

CAPUT  V. 

UTRUM    ACTUS    HONESTUS    SUB    C0NDITI0NE    TURPI 
POSSIT   ESSE    MATERIA   VOTI  ? 

1.  Sensus  queestionis  expenditur.  —  Ratio 
dubitandi.  —  Videri  potest  heec  qurestio  conci- 
dere  cum  tractata  in  capite  prsecedenti;  nam 
ibi  dictum  est,  actum  bonum  ex  objecto,  pro- 
missum  cum  circumstantia  prava,  non  esse 
materiam  voti ;  conditio  autem  turpis  videtur 
esse  prava  circumstantia.  Sed  nihilominus 
qusestio  estvalde  diversa:  namibiactum  est, 
quando  circumstantia  prava  est  quasi  pars 
materiee  promissee,  quia  promittitur  ut  cir- 
cumstantia  ponenda  iu  actu  promisso  per  vo- 
tum,  quando  executioni  mandatur  ad  votum 
implendum;  hic  autem  non  de  hoc  agimus, 
sed  de  conditione  turpi  postulata  a  vovente  ad 
ipsam  voti  obligationem.  Heec  enim  conditio 
non  est  futura  circumstantia  operis  promissi 
per  votum,  unde  per  se  non  icddit  illud  mora- 
liter  malum.  Et  hinc  potest  sumi  ratio  dubi- 
tandi,  quia,  non  obstante  illa  conditione,  actus 
promissus  est  bonus,  et  potest  bene  fieri  im 
plendo  promissionem ;  ergo  non  est  cur  non 
sit  conveniens  materia  voti;  nam  quod  vovens 
nolit  se  obligare,  nisi  existente  tali  conditione, 
erit  defectus  in  modo  vovendi,  non  in  mate- 
ria  voti.  Explicatur  primo  in  promissione  hu- 
mana;  nam  si  quis  ingrediens  iniquum  duel- 
ium  cum  inimico  promittat  alicui  centum  si 
vincat,  vel  si  promittat  feminee,  si  secum  for- 
nicetur,  illam  ducturum,  nihilominus  promis- 
sio  est  valida,  quia,  licet  conditio  sit  turpis, 
non  est  circumstantia  actus  promissi,  sed  po- 
terit  sine  peccato  impleri ;  ergo  conditio  tur- 
pis  non  reddit  turpem  materiam ;  ergo  ex  hac 
parte  non  annullat  votum  erga  Deum,  nec  ap- 
paret  alia  ratio  mvaliditatis  talis  voti.  Confir- 
matur  secundo,  quia  si  votum  fiat  sub  condi- 
tione  indifferente ,  aut  mere  contingente  ac 
temporali,  validum  est,  ut  si  quis  dicat:  Ego 
voveo  ingredi  religionem,  si  illa  nupserit,  aut 
mortua  fuerit ;  vel  promitto  centum  dare  hos- 
pitali,  si  navis  venerit,  etc.  Ergo  etiam  si  sit 
turpis  conditio,  cum  apponatur  tantum  ad 
suspendendum  consensum,  illa  posita  consen- 
sus  transibit  in  absolutum,  et  obligabit  circa 
materiam  alias  bonam,  quse  potest  benefieri. 
2.  Varii  modi  apponendi  conditiones  in  votis. 


852  LIB.  II.  DE  MATERIA  VOTI 

—  Ut  decidatur  qua?stio,  quia  multa 'involvit, 
distinguere  oportet  varios  modos  quibus  con- 
ditio  simdis  pote.it  apponi.  Prinio  enim  potest 
adhiberi  in  odium  ejus  (ut  sic  dicam),  et  tunc 
votum  est  pcenale,  fitque  ad  coercendum  ho- 
minem  ab  actu  turpi,  ut  cum  quis  promittit 
dare  eleemosynam  si  male  luserit,  vel  si  jura- 
verit,  aut  si  fornicatus  fuerit.  Secundo,  potest 
votum  fieri  sub  conditione  boni  effectus  prae- 
supponentis  actum  turpem,  qui  per  se  nou  in- 
tendiiur  in  conditione,  sed  supponitur,  ut  si 
quis  promittat  Deo  aliquid,  si  filius  sibi  ex  me- 
retrice  nascatur.  Tertio,  fieri  potest  Deo  pro- 
missio  per  modum  impetrationis,  ut  Si  me  de 
inimico  vindicavero  ,  faciam  eleemosynam. 
Quarto,  fieri  potest  per  modum  gratiarum  ac- 
tionis,  ut  qui  vovet  missam,  quia  potitus  est 
uxore  aliena.  Quamvis  enim  hoc  modo  non  sit 
conditio  propria,  se  1  causa,  quia  jam  suppo- 
nitur  eventus,  uihilominus  potest  sub  eadem 
ratione  spectari,  vel  pendere  in  futurum,  et 
ideo  hic  etiam  consideranda  est.  Quinto,  fieri 
potest  sub  ratione  purse  conditionis,  solum 
quia  nolo  obligari  nunc  absolute,  sed  post  ta- 
lem  eventum,  vel  quia  tunc  ero  magis  dispo- 
situs  et  expeditus,  vel  propter  aliam  commo- 
dilatem,  vel  rationem  humanam,  ad  quam  est 
impertinens  quod  conditio  turpis  sit  vel  ho 
nesta.  Ut  si  meretrix  promittat  eleemosynam 
facere,  si  superflua  habeat,  non  intentione 
obtinendi  a  Deo  multas  occasiones  turpis  lucri, 
sed  tantum  quia  sine  abundantibus  facultati- 
bus  non  vult  obligari,  et  cum  .llis  vult. 

3.  Prima  assertio:  votum  sub  conditione 
iurpis  actus  ad  sc  puuicndum,  et  vitandum  il- 
lum,  validum  et  convmiens  est.  —  Dico  ergo 
primo :  votum  cum  conditione  turpis  actus  ad 
puniendum  et  vitandum  illum,  non  solum  est 
validum,  et  de  convenienti  materia,  sed  etiam 
recte  ethoneste  iit.  Est  res  communis  et  clara, 
quia  quod  directe  promittitur  est  bonum,  ut 
supponitur,  et  finis  vovendi  etiam  cst  bonus, 
scilicet,  vitare  actum  turpem,  nnde  ex  hac  par- 
te  bene  fit  votum.  Item  etiam  actus  promissus 
ordinatur  ad  finem  bonum,  scihcet,  ad  vin- 
dictam  nctus  turpis,  si  committatur,  et  ideo 
recte  etiam  promittitur  sub  conditione,  quia 
materia  vmdictoe  non  poterat  promitti  absolu- 
te,  nec  vindicta  per  se  intendi,  scd  tantum  ex 
suppositione  actus  mali.  Et  quamvis  actus  bo- 
nus  sic  promissus  posset  etiam  promitti  sine 
respectu  vindictee,  tamen  vovens  ad  hoc  non 
tenebatur;  pot^.st  ergo  honeste  promittere,  ut 
voluerit,  dummodo  finem  bonum  intendat,  et 
malam  circumstantiam  non  apponat;  hic  au- 


,  EJUSQUE  DIVISIONIBUS. 

tem  nulla  intervenit.  Denique  votum  illud  est 
de  materia  qunsi  disjuneta  sub  qnodam  ordi- 
ne,  sciiicet,  vel  vitabo  tale  peccatum,  vel,  si  in 
hoc  deflcinm,  faciam  talem  actum  bonum ; 
utraque  autem  pars  hujus  disjanctivse  bona 
est,  ut  constat,  et  ordo  etiam  est  voluntarius, 
et  non  malus.  Et  ita  in  hac  parte  nulla  est  diffi- 
cultas.  Quomodo  autem  tale  votum  obliget,  et 
quomodo  dispensaripossit,  infra  suis  lo^is  di- 
cemus. 

4.  Secunda  assertio  :  votum  factum  pro  ef- 
fectu  bono,  qui  ex  actu  turpi  sequi  potest,  vali- 
dum  est.  — Ratio  assertionis. —  Dico  secundo  : 
votum  factum  pro  effectu  bono,  qui  ex  actu 
turpi  sequi  potest,  supponendo  tantum  actum 
turpem,  et  non  ordinando  ullo  modo  promis- 
sionem  voti  ad  ipsum  actum  turpem,  validum 
est,  et  materia  illa  non  est  inepta  ad  votnm. 
Est  communis  sententia ;  tenet  Cajet.,  verb. 
Votum,  et  art.  2,  ubi  Aragon.,  et  reliqui ;  et 
Soto,  d.  art.  3;  Navar.,  c.  12,  num.  31  et  32; 
Angles,  qusest.  de  Voto,  art.  1,  difficul.  11. 
Ratio  est,  quia  in  tali  voto  non  est  per  se  ordo 
ad  actum  turpem,  sed  illo  supposito,  est  ordo 
ad  effectum  ejus,  qui  bonus  est ;  ergotale  vo- 
tum  neque  in  se,  neque  in  materia,  habet  cir- 
cumstantiam  malam.  Antecedens  quoad  utram- 
que  partem  supponitur  ex  casu,  quiaqui  sicvo- 
vet,  non  intendit  Deum  facere  auctorem  suse 
iniquse  actionis,  neque  vult  pey  votum  obtinere 
auxilium  ad  illam,  sed  cum  alias  supponat  se 
facturum  talem  actionem,  cupit  obtinere  a 
Deo,  ut  ex  illo  turpi  facto  tale  bonum  eliciat. 

5.  Votum  factum  pro  bono  temporali  obti- 
nendo  validum  est,  si  voti  materia  sit  capax. — 
Jam  ergo  probatur  consequentia,  quia  in  illo 
effectu  duo  considerari  possunt:  unum,  quod 
temporale  est,  aliud,  quod  ex  turpi  actione 
procedit ;  neutrum  autem  horum  est  contra 
honestatem  voti ;  ergo.  Probatur  prima  pars 
minoris;  nam  votum  factum  pro  temporali 
bono  obtinendo  validum  est,  si  alias  votum  sit 
de  eongrua  materia,  ut  tradunt  omnes.  Cujus 
ratio  est,  quiaille  finis  non  reddit  malum  ac- 
tum  promissum,  quia  non  est  finis  ejus.  Sentit 
autem  Richard.,  in4,  dist.  38, art.  l,q.  2,  vo- 
tum  sic  factum  peccaminose  fieri,quia  malum 
est,  spiritualem  actum  vovendi  ordinare  ad 
temporalem  finem,  et  nihilominus  ait  obliga- 
re,  quia  materia  ejus  bona  est,  et  ex  illo  fine 
non  accipit  malitiam  aliquam.  Dico  tamen 
etiam  votum  ipsum  non  necessario  male  fieri 
propter  talem  finem,  quia  finis  ille  non  est 
malus,  sed  indifferens,  et  potest  honeste  ;n- 
tendi  vel  ordinari  ad  honestum  finem  ;  et  tunc 


CAP.  V.  UTRUM  ACTUS  SUB  CONDlTiON 
ordinare  votum  ad  ilhim  finem  temporalem 
non  est  malum,  neque  ordinare  spirituale  ad 
temporale  malum  est,  quando  in  temporali  non 
sistitur  tanquam  in  ultimo  line,  ut  in  traetatu 
de  Oratione  explicatum  est.  Ex  hoe  ergo  capite 
votuHQ  illud  non  est  rnalum,  quod  pro  omnibus 
aliis  casibus  tractandis  notandum  est. 

6.  Altera  pars  minoris,  videlicet,  non  ob- 
stare  quod  illud  temporale  bonum  ex  actione 
turpi  proventurum  sit,  probatur,  quia  non 
propterea  procuratur  actio  turpis,  sed  suppo- 
nitur,  et  effectus  non  sequitur  ex  illa  ut  turpis 
est,  sed  ut  actio  naturalis  et  materialis  est ;  et 
hoc  modo  ex  malis  bonum  elicere  non  est  ma- 
lum,  imo  est  maxime  consentaneum  diviuce 
bonitati  ac  sapientia;;  ergo.  Et  confirmatur, 
nam  si  quis  post  patratam  fornicationem  oret 
Deum  pro  felici  partu,  et  pro  filio  aliquid  vo- 
veat,  ut,  si  vir  fuerit,  etc,  tunc  sine  dubio  vo- 
tum  est  validum ,  quia  est  ad  obtinendum 
quoddam  beneficium  temporale,  quod  jam  non 
pendet  ex  aliqua  turpitudine ;  ergo  idem  erit, 
etiamsi  ante  patratum  scelus  fiat,  quia  fit  ex 
illa  suppositione,  ac  si  jam  praeeessisset,  red- 
ditque  bunc  sensum  :  Si  postquam  ego  boc  fe- 
cero,  Deus  ex  illo  tale  bonum  elicuerit,  etc. 
Et  ita  solvitur  facile  objectio  quoe  fieri  posset, 
quia  tale  votum,  emissum  ante  turpe  factum, 
videtur  includere  factum  ipsum,  quia  neces- 
sarium  est  ad  talem  effectum,  et  nondum  ex- 
titit.  Respondetur  autem  non  includere,  sed 
supponere  illud  in  forma  et  intentione  voven- 
di;  est  enim  quasi  conditionatum  :  Si  boc  fe- 
cerim,  peto  ut  bonum  exitum  babeat ;  sicut 
possum  postulare,  Si  peceavero,  peto,  ut  det 
mihi  Deus  poenitentiee  locum,  vel,  Peto  ut 
Deus  bene  utatur  meo  lapsu  ad  majus  aliquod 
bonum.  Sed  hoc  magis  urgebitur  et  deelara- 
bitur  in  sequenti  puncto. 

7.  Tertia  assertio  :  voium  factum  ad  obti- 
nendum  auxilinm  pro  malo  seu  turpi  farto 
nullum  est  —  Dico  tertio  :  votum  emissnm  ad 
obtinendnm  auxilium  pro  malo  seu  turpi  fac- 
to  nullum  est,  propter  materiam  turpem  et 
iniquam.  Est  eommunis  sententia.  Tenet  Ca- 
jet.,  in  Sum.,  ver.  Votum,  et  d.  art.  2,  ubi 
Soto,  et  alii  moderni. ;  Sylvest.,  verb.  Votum, 
qusest.  2,  ubi  refert  alios;  Navar.,e.  12,  n.  30 
et  43;  Ricbard.  autem,  in  i,  d.  38,  art.  1, 
qusestione  prima  ,  citari  solet  pro  hac  senten- 
tia,  et  pro  contraria  parte  ;  ille  tamen  solum 
generatim  dicit  ,  qnanclo  aliquid  promittitur 
propter  malum  finem,  votum  esse  nullum ,  in 
quo  huic  sententise  favet.  Et  apertius  in  solu- 
tione  ad  primum ,  dum  ait ,  hominem   non 


U  TURPI  POSSIT  ESSE  MATERIA  VOTI.  833 

posse  eonsequi  per  Deum  malurn  tiuem.  Solet 
probari  haec  sententia,  quia  non  solum  est  vo- 
tum  iniquum,  quaudo  finis  maius  apponitnr, 
ut  finis  illius  boni  quod  vovetnr,  sed  etiara 
quando  est  finis  voti ;  quia  tale  votum  est  ini- 
quum;  ergo  nullum.  Sed  nisi  antecedens  am- 
plius  explicetur,  posterior  consequentia  non 
est  bona,  quia  potest  votum  male  fieri,  et  esse 
validum ,  quando  ejus  malitia  solum  consistit 
in  hoc,  quod  ipsemet  actus  promittendi  propter 
malum  finem  fit,  si  alioqui  res  promissa  bona 
permaneat,  et  nullam  malitiam  participet  ex 
tali  fine. 

8.  Conflrmatur  assertio  ratione,  et  explica- 
tur.  —  Ut  ergo  ratio  sit  firma,  oportet  ut  os- 
tendamus,  in  casu  assertionis  turpem  actum 
non  solum  esse  finem  voti  ex  parte  promissio- 
nis,  sed  etiam  ex  parte  materiee,  quse  Deo  sub 
tali  conditione  promittitur.  Hoc  autem  patet, 
quia  sic  vovens  movetur  non  solum  ad  voven- 
dum,  sed  etiamad  faciendam  rem,  quam  pro- 
mittit,  ex  affectu  ad  rem  illam,  quam  a  Deo 
obtinere  intendit ,  nt  ex  re  ipsa  per  se  notum 
est ;  ergo  ille  finis  non  solum  est  causa  pro- 
missionis,  sed  etiam  rei  promissae.  Cujns  si- 
gnum  est,  quia  quando  aliquid  est  finis  solius 
promissionis,  et  non  etiam  rei  promissae,  ex  se 
non  movet  ad  propositum  faeiendi  rem  qnae 
promittitur,  sed  solum  ad  promittendum,  ut 
patet  in  eo,  qui  ex  affectu  ad  honores  vel  divi- 
tias  vult  vovere  castitatem.  At  vero  in  pra- 
senti,  turpis  actus,  propter  quem  obtinendum 
fit  votum,  non  utcumque  ad  vovendum  ,  sed 
maxime  ad  vovendum  cum  proposito  faciendi 
mbvet;  nam  quoraodo  existimaret  quis  se  ob- 
tenturum  a  Deo  aiiquid  per  promissionem , 
sine  proposito  faciendi  rem  promissam?  Prius 
ergo  movet  ille  finis  ad  taie  opus  faciendum  , 
et  deinde  ad  illud  promittendum  ;  ergo  ille 
non  tantum  est  finis  promissionis,  sed  etiam  rei 
promissa?. 

9.  Prim.a  oljectio.  —  Sed  objieitur  primo, 
quia  ex  vi  talis  voti  homo  non  promittit  facere 
postea  talem  actum  propter  talem  finem ;  nam 
si  actus  promissus  erat,  verbi  gratia,  eleemo- 
synse,  licet  quis  postea  illara  non  referat  in  tur- 
pem  finem ,  sufficiet  ad  implendum  votum  ; 
ergo  relatio  iliius  operis  in  talem  finem  non 
est  materia  illius  voti.  Et  confirmatur,  quia 
illa  conditio  non  est  circumstantia  operis  pro- 
missi,  sed  pura  conditio  ;  ergo  licet  turpis  sit, 
non  facit  actum  promissum  esse  turpem. 

10.  Prima  solutio.  —  Secunda.  —  Ad  ob- 
jectionem  respondeo  prirno  negando  assum- 
ptum,  nam  qui  vovit  aliquid  facere  in  gratia- 


854  LIB.  II.  DE  MATERIl  VOTI 

rum  actionem,  tenetur  id  facere  cum  illo  res- 
pectu ;  ergo  qui  vovit  aliquid  facere  ad  impe- 
trandum  aliud,  tenetur  etiam  illud  facere  sub 
illo  respectu,  si  supponamus  votum  esse  vali- 
dum.  Secundo  et  facilius,  quamvis  demus  ta- 
lia  vota  obligare  ad  talem  actum,  et  non  ad 
relationem  in  illum  finem,  neganda  est  illatio, 
quia  satis  est  quod  illud  votum,  ut  sic  factum 
ex  intentione  operantis,  ordinet  opus  promis- 
sum  ad  talem  finem,  etillum  inaximerequirat; 
nam  lioc  etiam  repuguat  promissioni  Deo  fac- 
tse,  sive  obliget  ad  illam  relationem,  sive  non. 
Quod  patet,  quia  per  tale  votum  eleemosyna 
non  promittitur  sub  sola  ratione  eleemosynse, 
sedsub  ratione  quasi  mercedis  etstipendii  (ut 
sic  rem  explicem)  auxilii  dati  ad  pravum 
opus ;  sub  bac  autem  ratione  illa  materia  pra- 
va  est ;  ergo  sive  postea  fiat  sub  illa  ratione, 
sive  sub  alia ,  votum  in  iliam  cadens  pravum 
cst  ex  parte  materiae,  atque  adeo  nullum. 

11.  Fit  satis  confirmationi. — Unde  ad  con- 
firmationem  negatur  assumptum  ;  nam  ( ut 
recte  notavit  Cajetanus )  illa  non  est  pura  con- 
ditio  in  casu  quem  tractamus  ;  non  enim  ne- 
gamus  posse  esse  puram  conditionem,  ut  pau- 
lo  post  videbimus.  Sed  diciraus  in  casu  mo- 
rali,  de  quo  agimus,  illam  revera  non  esse 
puram  conditionem,  sed  includere  habitudi- 
nem  causse  ;  quia  ad  boc  fit  promissio,  ut  a 
Deo  obtineatur  turpis  actus  intentus.  Quod 
plane  constat,  tum  ex  intentione  voventis  ; 
tum  quia  alias  nulla  esset  ratio  vel  occasio 
apponendi  voto  talem  conditionem  ;  nam  di- 
cere  apponi  illo  modo  ex  mero  arbitrio  volun- 
tatis  sine  alio  titulo  vel  ratione,  non  est  ve- 
rum,  nec  morale.  Heec  ergo  est  tota  deformi- 
tas  illins  voti,  propter  quam  censemus  illud 
non  acceptari  a  Deo,  et  consequenter  non  esse 
validum.  Unde  si  vel  ab  actione,  vel  re  in- 
tenta  separetur  turpitudo,  vel  separetur  in- 
tentio  consequendi  illam  mediante  re  promis- 
sa,  tunc  uon  repugnabit  votum  esse  validum. 
Quomodo  autem  aut  quando  id  possit  contin- 
gere,  constabit  respondendo  ad  alias  objectio- 
nes,  quee  in  prsesenti  occurrunt. 

12.  Secunda  objectio. — Secundo  ergo  obji- 
ci  potest,  quiaper  tale  votum  non  postulatura 
Deo  aliquid  quodfacerenon  possit,  et  quod  in- 
terdum  non  faciat,  ut,  verbi  gratia,  si  votum 
fiat  Deo,  ut  det  victoriam  in  bello  injusto,  non 
propterea  postulatur  ab  ipso  ut  sit  auctor  in- 
justitiee,  sed  solum  ut  actionem  illam  mate- 
rialem  ita  dirigat,  ut  quamvis  ego  injuste 
agam,  nihilominus  victor  evadam.  In  boc  au- 
tem  nibil  petitur  a  Deo  quod  ipse  facere  non 


EJUSQUE  DIVISIONIBUS. 

soleat.  Nam  constatex  Scriptura,  Deum  seepe 
ita  ordinare  cursum  rerum,  ut  injuste  bellan- 
tes  consequautur  victoriam  ;  imo  ssepe  illis 
uti  ut  instrumentis  ad  vindictam  de  aliis  su- 
mendam,  quia,  licet  respectu  aliorum  bomi- 
num  juste  se  ab  illis  defendant,  respectu  Dei 
sunt  peccatores,  et  vult  illos  punire  per  alios, 
etiamsi  ipsi  injuste  agant.  Unde  Daniel.  1  di- 
citur:  Traditlit  in  manu  ejus  (sciiicet  Nabu- 
cbod.)  Joakim  regem  Juda;  et  cap.  2:  Jpse 
transfert  regna,  etc.  Et  Juditb.  16:  Dominus 
conterens  lelta  \  ergo  si  quis  ex  bac  fide  gene- 
rali  voveat  Deo,  ut  sibi  concedat  victoriam  eo 
modo  quo  potest  sancte  et  juste,  licet  ipse  vo- 
vens  injuste  agat,  non  vovet  aliquid  contra 
Dei  bonorem  ;  ergo  erit  validum  tale  votum. 
Unde  in  boc  videtur  esse  magna  diflerentia 
inter  bominem  et  Deum.  Nam  promittere  bo- 
mini  aliquid,  ut  me  juvet  in  opere  malo,  est 
semper  malum,  quia  bomo  non  potest  juvare 
ad  malum,  nisi  male  agendo ;  Deus  autem  vel 
permittendo,  vel  cooperando  ut  causa  uni- 
versalis,  vel  suo  jure  et  universali  providen- 
tia  utendo,  potest  sine  pravitate  ulla  dare  vie- 
toriam  in  bello  injusto  ;  ergo  ita  vovere  illi 
non  est  malum. 

13.  Aliquorum  responsio. — Circa  hanc  ob- 
jectionem,  Cajetanus  et  alii  sentiunt,  eum, 
qui  sic  vovet,  quantum  est  ex  se  facere  Deum 
auctorem  peccati,  et  hoc  necessario  inten- 
dere  per  tale  votum,  sicut  qui  promittit  ho- 
mini  aliquid,  ut  se  juvet  ad  homicidium,  in- 
tendit  illum  facere  auctorem  homicidii.  Unde 
potius  constituunt  differentiam  inter  votum 
et  promissionem  humanam,  quod  respectu 
hominis  tenet  talis  promissio,  et  si  alius  ex- 
hibeat  cooperationem,  debetur  illi  stipen- 
dium  promissum,  quia  ille  est  capax  induc- 
tionis  et  cooperationis  ad  malum,  et  ideo 
etiam  est  capax  illius  stipendii  ratione  laboris, 
qui  ex  se  pretio  eestirnabilis  est.  At  vero  Deus 
est  iucapax  illius  cooperationis,  et  consequen- 
ter  etiam  turpis  promissionis.  Sed  quamvis 
hsec  vera  sint,  quando  vovens  talem  intentio  • 
nem  habuit,  non  tamen  videtur  necessarium 
ut  illam  habeat,  neque  etiam  videtur  esse 
sufiiciens  fundamentum  ad  attribuendum  sic 
voventi  talem  intentionem.  Quia  neque  illa 
solet  haberi  directe  et  expresse,  ut  per  se  no- 
tum  videtur,  moraliter  loquendo ;  neque  etiam 
interpretative,  ut  objectio  facta  videtur  pro- 
bare,  quia  sic  vovens  solum  vult  habere  victo- 
riam,  verbi  gratia,  a  Deo,  eo  modo  quo  Deus  ipse 
sancte  et  juste  potest  illam  dare,  etiamsi  ipse 
homo,  illam  procurando  et  intendendo,  gravi- 


CAP.  V.  UTRUM  ACTUS  SUB  CONDITIONE  TURPI  1'OSSlT  ESSE  MATERIA  VOTI. 


855 


ter  peccet.  Et  explicatur  in  hiuic  modum : 
nam  si  quis  explicite  ita  Deum  oraret :  Licet 
ego  injustus  sim,  et  injuste  faciam,  scio  te 
posse  sine  iniquitate  facere  ut  ego  consequar 
quod  per  actionem  hanc,  mihi  et  non  tibi 
iniquam,  intendo ;  quseso  ergo  ut  hoc  mihi 
concedas:  per  hanc  orationem,  ut  videtur, 
neque  actionem  pravam  peteret  a  Deo,  neque 
illum  faceret  auctorem  mali.  Et  similiter  qui 
oraret  Deum,  ut  permitteret  inimicum  suum 
labi  in  peccatum,  non  postularet  ab  eo  ali- 
quid  malum,  neque  ex  hac  parte  peccaret; 
ergo  idem  dicendum  est  in  casu  de  voto. 

14.  Solutio  germana. — Dico  igitur,  etiamsi 
per  tale  votum  non  petatur  a  Deo,  ut  coopere- 
tur  vel  inducatad  malum,  nihilominus  votum 
esse  iniquum,  quia  vovens  desiderat  et  ordi- 
nat,  quantum  in  se  est,  totam  illam  Dei  actio- 
nem,  velpermissionem,  adpravum  finem.  Est 
autem  per  se  iniquum  et  malurn,  procurare 
bonum  actum  alterius  propter  malum  finem, 
quia  jam  bonum  non  procuratur  uisi  ut  me- 
dium  ad  finem  injustum.  Deinde  dico  quod, 
licet  Deus  bene  faciat  permittendo  peccatum, 
aut  concurrendo  ad  materialem  actum  ejus, 
nihilominus  si  id  faceret  ea  intentione,  ut  ho- 
mo  peccaret,  aut  expleret  suam  iniquam  vo- 
luntatem,  non  recte  faceret,  ideoque  repu- 
gnaret  ejus  bonitati.  Jam  vero  qui  Deo  aliquid 
promittit,  ut  injustam  aetionem  sibi  perficere 
concedat,  hoc  ipso  vult  ct  procurat,  ut  Deus 
suam  cooperationem,  qusecumque  illa  sit,  or- 
dinet  ad  favorem  vel  auxilium  praestandum 
iniquee  voluntati  ejus;  et  ideo  talis  promissio, 
et  actio,  quee  ex  vi  illius  fit,  non  solum  in  se 
iniqua  est,  sed  etiam  speciali  modo  Deo  inju- 
riosa.  Unde  qui  ex  affectu  peccati  desiderat,  ut 
Deus  permittat  sibi  talem  occasionem,  vel  con- 
sensum  alterius,  peccat  quidem  inique  optan- 
do  justam  permissioncm  Dei,  non  tamen  pec- 
cat  speciali  malitia  contra  religionem,  sed  so- 
lum  illa,  quae  ex  tali  fine  turpi  desumitur. 
Qui  auteni  petit  a  Deo  ut  hoc  sibi  concedat 
vel  permittat,  jam  iu  hoc  est  sacrilegus,  quia 
vult  ut  Deus  id  permittat  ex  iniqua  ejus  ora- 
tione.  et  consequenter  ordinando  permissio- 
nem  suam  ad  finem  explendi  iniquam  volun- 
tatem  et  voluptatem  ejus  Ita  ergo  qui  ex 
similiintentione  aliquidDeo  vovet,  sacrilegam 
facit  promissionem,  et  injuriatn  in  Deum  com- 
mittit,  illam  implendo,  cum  virtute  includat 
illam  petitionem.  Ob  hanc  ergo  causam  votum 
illud  iuvalidum  est. 

15.  Cajetanilimitatio  excluditur. — Ohjectio. 
-^Solutio.  —  Quare  non  mihi  placet  limitatio 


quam  Gajetanus  adhibet,  videlicet,  si  quis  dis- 
cernat  inopere  malo  bonum  a  rnalo,  et  voveat 
offerre  mille  aureos,  solum  ac  prtecise  ut  con- 
sequatur  illud,  quod  secundum  se  bonum  est 
in  victoria  injusla,  votum  vahdum  esse,  quia 
jam  non  habet  malitiam.  Hoc  inquam,  mihi 
non  probatur,  quia  respcctu  intentionis  homi- 
nis  sic  promittentis,  non  existimo  illa  duo  esse 
separabilia  :  quia  tale  bouum  respectu  homi- 
nis  semper  est  finis  malus,  quia  vel  secundum 
se  est  rationi  contrarium,  vel  ut  obtinendum 
per  tale  medium  belli  injusti.  Exemplum  pri- 
mi  est  in  eo  qui  vovet  aliquid,  sr  talem  femi- 
nam  turpiter  cognoscere  potuerit;  qnantrun- 
cumque  enim  prsescindat  bonum  voluptatis  a 
malitia  intemperantiee,  tale  votuna  est  iniquum 
et  invalidum.  Exemplum  secundi  est,  si  quis 
intendat  consequi  honorem  alias  licitum  per 
injustam  vindictam;  nam  etiam  tunc  votum 
ordinatur  ad  tale  bonum,  ut  consequendum 
tali  modo ;  et  in  tali  voto,  quod  est  ad  impetran- 
dum,  non  existimo  illa  duo  posse  separari. 
Dices:  ergo  non  erit  votum  licitum  pro  obti- 
nendo  tilio  ex  pravo  concubitu,  ante  turpern 
actum  commissum.  Patet  consequentia,  quia 
tunc  etiam  bonum  intenditur  per  turpe  me- 
dium.  Consequens  autem  est  contra  dicta. 
Respondeo  non  esse  simile,  quia  in  bello  in- 
justo  victoria  est  qirasi  intrinsecus  terminus 
actionis,  et  ideo  vovere  pro  victoria,  necessa- 
rio  est  vovere  pro  auxilio  ad  actionem;  in 
actu  vero  generandi  hominem,  productio  filii 
est  effectus  valde  posterior,  et  quasi  extrinse- 
cus  respectu  turprs  actionis  hominis.  Et  ideo 
separari  potest  effectus,  qui  est  filius,  ab  actu 
turpis  copulee,  et  sine  petitione  alicujus  auxilii 
ad  talem  actum,  potest  filius  postulari,  et  pro 
illo  voveri  modo  srrpra  dicto. 

16.  An  Uceat  in  hello  tel  cluello  injus-to  ali- 
quid  pro  salute  sua  voxerel — Resolutio  duhii 
affirmaliva.  —  Sed  queeres  an  in  bello  vel 
duello  injusto  liceat  pro  incolumitate  propria 
aliquid  vovere.  Videtur  enrm  ex  dictis  sequi, 
hoc  nou  licere,  quia  hoc  necessario  ordinaiur 
ad  victoriam  injustam,  imo  est  magna  pars 
ejus,  unde  non  possunt  intentione  separari. 
Nihilominus  probabilius  censeo.  tale  votum 
esse  validum,  cum  Cajet.,  Soto,  et  Navarro, 
c.  12,  num.  32,  quia  id,  quod  postulatur, 
bonum  est,  ut  conslat  ;  et  non  intenditur  per 
turpemedium,  quia  duellum  aut  bellum  in- 
justum  non  est  medium  ad  incolumitatem 
propriam  obtinendam,  sed  potius  de  se  estilii 
contrariura,  et  solum  petitur  a  Deo,  ut  non 
permittat  taiem  effectum,  quod  etiam  est  per 


85G  LIB.  II.  DE  MATERIA.  VOTI 

se  bonum,  et  Deum  non  dedecet.  Unde  etiam 
talis  effectus  de  se  hon  ordinatur  ad  malum 
finem,  neque  in  eo  casu  ordinatur  a  vovente 
in  malum  finem;  ergo  tale  votum  non  est 
iniquum  ex  objecto  vel  ex  fine ;  nou  est  ergo 
cur  invalidum  sit.  Nam  quod  non  occidi,  ver- 
bi  gratia,  sit  valde  utile  ad  comparandam 
victoriam,  et  veluti  qusedam  pars  ejus,  non 
obstat;  quia  qui  boc  postulat  a  Deo,  et  prop- 
terea  aliquid  promittit,  non  ordinat  aut  petit 
a  Deo  propriam  incolumitatem ,  tanquam 
medium  ad  inferendum  malum  alteri,  sed 
per  se  tantum  respiciendo  ad  bonum  et  cora- 
modum  proprise  naturse.  In  victoria  autem 
duo  distingui  possunt,  immunitas  a  propria 
esesione  seu  passione,  et  offensio  alterius,  et 
in  boc  posteriori  consistit  pravitas  iujustse 
victoriee  :  primum  autem  per  se  non  est  ma- 
lum,  et  ad  illud  spectat  non  occidi  aut  non 
vulnerari,  et  ideo  propter  hoc  praecise  aliquid 
vovere  non  videtur  inordinatum. 

47.  Objectio.  —  Sed  instabit  aliquis,  quia 
quamvis  ha3c  vera  sint  considerando  in  com- 
muni  puram  defensionem,  vel  liberationem  a 
morte,  vulnere,  etc,  tamen  inindividuo,  qua- 
tenus  talis  defensio  conjuncta  est  cum  offen- 
sione  alterius,  vix  est  separabilis  a  malitia  il- 
litts,  quia  est  morale  auxilium  ad  ipsam  of- 
fensionem.  Quod  patet,  si  casus  similis  inter 
bomines  consideretur ;  nam  si  quis  ita  assis- 
tat  alicui  in  duello,  ut  solum  defensioni  ejus 
incumbat,  censetur  cooperari  ad  homicidium, 
etiamsi  malum  alteri  non  inferat,  neque  ta- 
lem  habeat  directam  voluntatem.  Similiter 
si  aliquis  fieret  socius  alteri  eunti  ad  adulte- 
rium  committendum,  solum  ut  eum  a  malo 
tueretur,  absque  ulla  alia  cooperatione,  cen- 
seretur  illum  juvare  ad  malum,  et  qui  ali- 
quem  ad  id  invitaret,  censeretur  ilhtm  indu- 
cere  ad  tnalum  ;  ergo  idem  censendum  est 
respectu  Dei.  Nam  qui  voluntarie  se  ingerit 
periculosse  actioni,  alioqui  injustre  seu  ini- 
quae,  et  in  illa  vult  specialiter  protegi  a  Deo 
quoad  suam  defensionem,  virtualiter  videtur 
velle  juvari  a  Deo  ad  illam  actionem.  Item  si 
certo  sciret  Deum,  incolumem  illum  servatu- 
rum  in  illo  periculo,  sine  dubio  majori  volun- 
tate  et  animo  aggrederetur  talem  actionem  ; 
ergo  signum  est  illud  rpputari  magnum  pree- 
sidium  ad  illam  actionem. 

48.  Solutio. —  Respondeo,  argumentum  so- 
lum  concludere,  quod  si  vovens  heec  non  se- 
pararet,  et  sub  illo  titulo  per  tale  votum  in- 
tendat  victoriam  ,  aut  vindictam  injustam, 
graviter  peccabit,  et  votum  erit  nullum.  Nihi- 


EJUSQUE  DlViSIONlBUS. 
lominus  tamen  absolute  illa  sunt  separabilia, 
et  si  homo  recta  iiitentione  procedat,  votum 
eritvalidum,  ut  clixi ;  nec  exempla  humana 
sunt  similia,  quia  non  est  in  hoc  comparandus 
Deus  cum  homine  ;  quia  homo  tenetur  non 
concurrere  etiam  illo  modo  in  simili  casu : 
Deus  autem  non  tenetur,  et  homo  non  ita  po- 
test  separare  defensionem  uuius  ab  offensione 
alterius,  sicut  potest  Deus. 

19.  Quarta  assertio :  votum  factum  in  gra- 
tiarum  actionem,  pro  termino  actionis  turpis 
jam  factce,  validum  est. —  Dico  quarto:  votum 
factum  in  gratiarum  actionem  pro  victoria 
injusta  jam  parta,  vel  pro  alio  simili  termino 
actionis  turpis  jam  factse,  si  alioqui  sit  de  ma- 
teria  capaci ,  validum  erit,  nec  ratione  illius 
circumstantise  fitillicitum.  Aliquibus  non  pla- 
cet  heec  assertio ;  putant  enitn  eamdem  esse 
rationem,  sive  victoria  preecesserit,  sive  ex- 
pectetur.  Quae  videtur  esse  opinio  Cajetani  ; 
nam  ejusdem  malitiee  esse  existimat  vovere 
in  gratiarum  actionem,  et  ad  impetrandum. 
Dico  tamen  non  esse  similem  rationem  de  vo- 
to,  ante  vel  post  effectum  obtentum  emisso. 
Nam  quando  votum  prEecedit,  ordinatur  ad 
iniquam  impetrationem  a  Deo  ;  quaudo  vero 
subsequitur,  jam  non  ordinatur  actio  Dei  in 
malum  finem,  cum  supponatur  facta,  sed  so- 
lum  pro  effectu  jam  facto ,  qui  in  se  bonu 
est,  gratiae  aguntur  Deo,  qttod  ex  se  bonttm 
est ,  et  non  habet  circumstantiam  malam. 
Unde  Cajetanus ,  Navarrus  et  alii  fatentur, 
quando  quis  gratias  agit  pro  victoria  absolute 
et  sine  iniquitate  considerata,  non  male  age- 
re,  et  consequenter  vottim  de  tali  gratiarum 
actione  validum  esse.  At  vero  quotiescttmque 
gratiarum  actio  est  pure  de  effectu  jam  conse- 
cuto,  separaturbonitas  effecttts  ab  omni  mali- 
tia  ;  constat  enim  hominem  non  agere  gratias 
pro  suo  peccato,  sed  pro  tali  effectu^  ut  fnit  a 
Deo,  a  qtto  non  potuit  inique  fieri ;  neque  ho- 
mo  tales  gratias  agendo,  hoc  Deo  attribuit, 
neqtte  explicite,  neque  implicite,  quia  solum 
agit  gratias  pro  illo  bono,  sicut  est,  et  sicut 
factum  est  a  Deo  ;  ergo  sine  illa  limitatione 
vel  distinctione  absolute  et  simphciter  pura 
gratiarum  actio  pro  bono  jam  collato  bona 
est.  In  hoc  ergo  magna  videtur  esse  differeutia 
inter  votum  impetrativum  et  gratificativum, 
quod  in  illo,  si  fiat  propter  turpem  finem,  dis- 
cerni  non  potest  bonitas  a  malitia  ;  in  hoc 
vero  non  solttm  discerni  potest,  sed  etiam  sem- 
per  discernitur,  moraliter  loquendo^,  nisi  ho- 
mo  ex  pura  malitia,  et  absque  tilla  necessitate 
velit  Deo  turpitudinem  sui  actus  imputare, 


CAP.  V.  UTRUM  ACTUS  SUI!  CONDITIONE  TUM'1  POSSIT  ESSE  MATEIUA  VOTI. 


857 


20.  Duplex  limitatio  conclusioni  apponitur. 
--Prima. — Oportetiamen  huic  assertioni  du> 
pliccm  limitationem  adhibere.  Primam  insi- 
nuavi,  cum  dixi  debere  esse  puram  gratia- 
rum  actionem.  Nam  duobus  modis  potest  in- 
telligi,  hoc  votum  esse  post  victoriam  partam : 
prirno,  quautum  ad  executionem  rei  promis- 
sse,  non  vero  quantum  ad  ipsam  promissio- 
nem  ;  ut,  verbi  gratia,  si  antecongressum  belli, 
votum  talis  peregrinationis  fiat  in  gratiarum 
actioncm  victoriae,  si  concedatur.  Secundo, 
u t  votum  quoad  utrumque  fiat  post  victoriam, 
quia  nimirum  hac  oomparata,  tt  vovetur  pe- 
regrinatio,  et  tit  in  gratiarum  actionem.  In 
hoc  ergo  locum  habet  doctrina  data.  Quando 
vero  fit  priori  modo,  votum  etiam  est  impe- 
trativum,  et  ideo  ccnseo  esse  iniquum,  quan- 
tum  ad  ipsam  promissionem.  Quantum  ad 
valorem  autem  ejus  posset  quis  dubitare,  quia 
in  executione  votum  illud  jam  uon  est  impe- 
trativum,  etiamsi  in  intentione  vel  promis- 
sione  fuerit.  Nihilominus  tamen  censeo  tale 
votum  esse  invalidum,  quia  observare  illud 
votum,  esset  profiteri,  per  illud  votum  impe- 
tratam  esse  a  Deo  injustam  vietoriani,  quod 
falsum  est,  et  injuriosum  Deo.  Itetn  quia  il- 
lud  solveretur  tanquam  pretium  iniquo  pacto 
comparatum,  quod  licet  homini  non  repugnet, 
contrarium  est  bonitati  divinse,  ut  diximus. 
Ac  propterea  in  illo  casu,  si  quis  vult  actio- 
nem,  quam  promisit  in  gratiarum  actionem, 
sine  peccato  facere,  debet  prsescindere  a  vo- 
to,  ut  possit  omnino  gratiarum  actionem  ab 
impetratione  separare.  Poterit  ergo  sponte 
illam  facere,  non  ex  obligatione  voti,  atque 
ita  etiam  discernere  bonitatem  effectus  a  ma- 
litia  sua. 

2 1 .  Secunda. — Explicatur  res  amplius  exem- 
plis. — Altera  limitatio  est,  ut  bonum  per  ac- 
tionem  iniquam  comparatum  tale  sit,  ut  ho- 
neste  et  juste  retineatur ;  nam  si  malitia  ac- 
tionis  quodammodo  perseveret  in  effectu,  non 
potest  gratiarum  actio  licite  fieri,  etiam  illo 
jam  consecuto,  et  ideo  uec  votum  de  tali  gra- 
tiarum  actione  validum  erit.  Explicatur  exem- 
plis  utraque  pars.  Sumit  aliquis  in  duello 
vindictam  de  inimico,  occidendo  eum,  qui 
alapam  sibi  dederat,  et  ita  honorem  recupe- 
rat,  vel  aliud  simile  commodum  obtinet,  quod 
malum  non  est,  etiamsi  malo  medio  fuerit 
comparatum.  Tunc  dico  gratiarum  actionem 
pro  tali  bono  licitam  esse,  et  votum  de  illa  es- 
se  validum,  quia  illud  bonum,  ul  jam  obten- 
tum,  recte  potest  Deo  attribui,  separando  bo- 
nitatem  effectus  a  malitia  medii,  seu  actionis. 


Si  autem  rex  inferat  injustum  bellum  aiteri, 
et  comparata  victoria  ejus  regnum  usurpet, 
quod  juste  retinere  non  potest,  tunc  dico,  vo- 
tum  in  gratiarum  actionem  pro  tali  regno  ob- 
tento  iniquum  esse  et  invalidum.  Quia  licet 
actio  iniqua  physice  videatur  jam  finita  et 
preeterita,  moraliter  tamen  durat,  et  habet 
(ut  aiunt)  tractum  successivum;  atque  ita 
agere  Deo  gratias  pro  tali  bono  consecuto  est 
illi  attribuere  injustam  retentionem  ejus,  il- 
lam  sestimando  tanquam  Dei  beneficium. 
Item  quia  gratiarum  actio  pro  tali  bono  est 
queedam  virtualis  petitio  conservationis  ejus, 
et  est  qnaedam  confirmatio  propositi  retinendi 
illud;  est  denique  gandere  de  injusta  illius  bo- 
ni  possessione ;  hoc  autem  totum  iniquum  est ; 
ergo  heec  gratiarum  actio  est  impia;  ergo 
et  votum  de  illa  preestanda  invalidum  est. 
Oportet  ergo  ut  et  gratiarum  actio  sit  pura, 
et  bonum  (ut  ita  dicam)  sit  purum,  id  est,  non 
habens  admixtara  perseverantem  injustitiam, 
vel  aliam  similem  iniquitatem. 

22.  Quarta  assertio:  votum  faclnm  sub  con- 
ditione  turpi,  ut  pnra  conditio  est,  validum  est. 
—  Dico  quinto  :  si  votum  fiat  sub  couditione 
turpi  habente  rationem  purse  conditionis,  et 
non  causee  vel  rationis  voti,  nihil  obstabit  tur- 
pitudo  ejus  quominus  votnm  validum  sit.  Hsec 
conclusio  non  placuit  Soto,  non  tam  quia  falsa 
sit,  quam  quia  putat  hypothesim  esse  impos- 
sibilem  :  Quia  nullus  (inquit)  sub  rnera  condi- 
tione  vovet,  sed  Dcum  sui  sceleris  patronum 
compellat.  Assertionem  vero  posuit  Cajeta- 
nus,  et  sequitur  Navarrus,  et  data  hypothesi 
convincitur  argumentis  in  principio  capitis 
positis  pro  ratione  dubitandi,  quia  tunc  mate- 
ria  voti  non  fit  mala  ex  turpi  conditione ;  imo 
neque  ipsnm  votum,  quia  non  est  circumstan- 
tia  ejus.  Potest  autem  esse  conditio  suspensiva 
consensus  et  obligationis;quia,  licet  sit  turpis, 
non  habetur  pro  non  adjecta,  sicut  in  matri- 
monio  ;  nam  iilud  est  peculiare  in  matrimo- 
nio,  et  ex  praesumptione  juris  in  favorem  ejus, 
juxta  caput  ultimum  de  Condit.  apposit.  Hic 
autem  nullum  est  tale  jus  positivum,  sed  ex 
sola  rei  natura  judioandum  est;  sic  autem 
conditio  apposita  cujuscumque  qualitatis  sus- 
pendit  consensum.  Post  irnpletam  vero  talem 
conditionem  obligabit  votum,  quia  honeste  et 
sancte  impleri  potest.  Hypothesis  autem  illa, 
licet  rara  sit,  non  est  impossibilis,  et  in  ordine 
ad  humanam  commoditatem  potest  habere  ra- 
tionem  non  turpem,  neque  inhonestam,  ut  in 
num.  2  deciaravi. 


LIB.  II.DE  MATERIA  VOTI,  EJUSQUE  DTViSIONIBUS. 


APUT  VI. 

UTRUM     ACTUS   BOiNI  ,    QUI   SUNT     SUB   PBJEGEPTO, 
POSSINT   ESSE   MATERIA   VOTl  ? 

1.  Triplex  ordo  actuum  bonorum  numera- 
tur.  —  Hactenus  magis  explicuiinus  quid  non 
sit  materia  voti,  quam  quid  sit ;  nunc  expli- 
canda  directe  est  propria  materia  voti,  et  quo- 
niam  exdictis  constat,  hanc  materiam  consis- 
tere  in  aliquo  actu  bono  et  honesto,  paulatim 
inquirendum  est  an  requirat  certum  aliquem 
honestatis  gradum  vel  aliquas  conditiones. 
Possumus  autem  distinguere  tres  ordines  ac- 
tuum  bonorum.  In  primo  constituimus  actus 
praeceptoruoi,  sive  naturalium,  sive  positivo- 
rum,  omnes  enim  honestos  esse  necesse  est, 
et  quantum  ad  preesens  spectat,  omnium  est 
eadem  ratio.  In  secundo  sunt  actus  non  solum 
non  praecepti,  verum  etiam  nec  sub  consilio 
positi,  qui  solent  vocari  minora  bona,  ut  sunt 
matrimonium,  ludus  honestus,  justa  negotia- 
tio,  et  similes.  In  tertio  sunt  actus  consilio- 
rum,  quse  solent  dici  meliora  bona  :  de  singu- 
lis  ergo  per  ordinem  dicendutn  est. 

2.  Multorum  sententia  asserentium  actus 
prceceptos  non  esse  materiam  voti. —  De  acti- 
bus  praj,ceptis,  fuit  multorum  opinio  non  esse 
materiam  voti,  ac  subinde  votum  lactum  de 
opere  alias  preecepto,  uon  inducere  novam 
obligationem.  TenetGerson.,  3  p.,  Alphab.  67, 
litt.  S,latius2  p.,  Alphab.  25,  litt.T.  Ubicon- 
sequenter  dicit,  hominem  uxoratum  habeu- 
tem  votum  castitatis,  non  peccare  petendo  de- 
bitum ;  item  religiosum  vel  sacerdotem  forni- 
cantem  non  agere  contra  votum,  quia  non 
fornicari,  cum  alias  sit  preeceptum.,  non  com- 
prehenditur  sub  materia  voti.  Idem  tenet  Ta- 
bien.,  Votum,  i,  n.  2  ;  idem  Supplem.Gabr., 
in  4,  d.  38,  queest.  i,  art.  3,  dub.  3,  coucl.  5, 
et  d.  24,  art.  3,  dub.  3,  in  fine.  Referuntur 
etiam  alii  Scholastici,  qui  interdum  dicunt, 
de  rebus  necessariis  ex  preeeepto  non  fieri  pro- 
prium  votum,  sed  commune  et  improprium, 
quale  est  illud  quod  fit  in  baptismo.  Ita  su- 
mitur  ex  D.  Thoma,  in  4,  d.  38,  q.  I,  art.  2, 
q.  1,  ubi  sentit  votum  analogice  dici  de  voto 
rei  alias  praeceptee,  et  de  voto  rei,  quee  tantum 
est  in  consilio ;  et  in  solutione  ad  2  indicat, 
peccatum  contra  tale  votum  non  addere  spe- 
cialem  deformitatem ;  unde  sentit  talevotum 
esse  acceptationem  illius  obligationis,  quam 
preeceptuin  imponit,  cum  proposito  impleudi 
illam.  Idem  Albert,  ibi,  art.  7,  8,  9  et  10;  Ri- 


chard.,  art.   3,  (  ueest.  2;  Bonavent.,  art.  1, 
q.  2. 

3.  Potest  heec  sententia  fundari  in  cap. 
Quia  circa,  de  Bigam.,  ubi  accessus  clerici  ad 
concubinam  simplex  fornicatio  appeilatur, 
tanquam  non  comprehensa  sub  voto,  et  cap. 
Preshyter,  d.  28,  ibi,  Preslyter  si  fornkatus 
fuerit,  etc.  Prseterea  argumentantur  ratione, 
quia  votum  est  opus  supererogationis,  et  ideo 
non  cadit  nisi  in  opera  supererogationis.  Item 
quia  votum  inducit  obligationem ;  ergo  non 
supponit  illam ;  nemo  enim  promittit  alteri 
quod  jam  illi  debet,  utex  jure  etiam  civili  su- 
mi  potest,  §  Sed  si  rem,  et  §  Ex  contrario, 
Instit.  de  Legatis.  Tertio,  res  voto  promissa 
non  potest  iterum  voveri,alias  possent  vincula 
in  infinitum  multiplicari,  quod  est  absurdum; 
ergo  eadem  ratione  res  preecepta  voveri  non 
potest.  Denique  votum  esse  debet  de  meliori 
bono,  ut  est  commune  axioma;  at  meliora 
bona  dicuntur  opera  consiliorunr,  non  prae- 
ceptorum;  ergo. 

■4.  Actus  prceceptos  posse  esse  materiam  voti, 
senteritia  catholica  est.  — Vera  tamen  et  catho- 
lica  sententia  est,  actus  preeceptos  posse  esse 
materiam  voti  propriissime  dicti.  Hsec  est  sen- 
tentia  D.  Thomee  hic,  quam  optime  interpre- 
pretatur  Cajetanus ;  et  idem  tcnent  Sotus  et 
alii  Thomistee :  Durand.,  iu  A,  d.  38,  q.  i,  n. 
6,  ubi  ait  firmiter  tenendum  esse,  eym,  qui 
habet  votum  castitatis,  si  fornicetur^  non  so- 
]um  peccare  pcccato  fornicationis,  sed  etiam 
sacriiegii,  seu  fractionis  voti.  Item  Paludanus 
ibi,  queest.  2,  n.  8 ;  Major,  qua?st.  4 ;  Antonin., 
2  p.,  tit.  11,  cap.  2,  §  1 ;  Sylvest.,  Votum,  i, 
queest.  5 ;  Navar.,  cap.  12,  numero  vigesimo 
quinto,  etcommuniter  Summistee ;  Castr.,  libro 
primo  de  Leg.  pcenal.,  cap.  10,  non  longe  a 
principio,  ubi  contrariam  sententiam  nimium 
erroneam  appellat. 

5.Confirmari  solet  heec  veritas  ex  facto  Jacob, 
qui,  Genes.  28,  ita  vovit:  Erit  mihi  Dominus 
in  Deum,  id  est,  solum  illum  tanquam  Deum 
colam,  quod  ad  naturale  preeceptum  spectat. 
Nam  licet  aliqui  exponant  locum  illum  de  voto 
late  sumpto.,  pro  devota  et  spontauea  obliga 
tione,  ut  ait  Lippom.  in  Catena^  vitanda  ta- 
men  est  expositio,  quia  heeretici  illa  abutun- 
tur,  ut  attigit  Waldens.,  in  Doctrin.,  c.  20,  et 
quia  proprietas  verborum  tenenda  est,  cum 
possit,  Nihilominus  tamen  non  cogit  locus, 
quia  exponi  debet,  non  simpliciter  vovisse 
;  cultum  veri  Dei^  sed  per  decimarum  oblatio- 
nem,  et  alias  determinationes  voluntarias  cul- 
tus,  ut  D.  Thomas,  d.  art.  1,  ad  1,  tetigit.;  et 


CAP.  VI.  UTRUM  ACTUS  PR/ECEPTUS  POSSIT  ESSE  MATERIA  VOTI. 


859 


Cajetanus,  Genes.  29,  et  ibid.  Abulen.  Neqne 
enim  verisimile  est  tantum  vovisse  Jacob,  ha- 
biturum  se  Dominum  solum  pro  veroDeo; 
nam  perlioc  nihil  novi  Deo  offerret ;  vovitergo 
speciali  affectu  ac  moclo  Dcum  colere.  Secun- 
do  ergo  et  certius  probatur  ex  usu  Ecclesiee,  et 
communi  sensu:  vovemus  enim  castitatem, 
quo  votoetiam  acl  ea,  quee  de  necessitate  pree- 
eepti  sunt,  obligamur.  Et  in  forma  professio- 
nis  fidei  a  Paulo  IV  edita,  ubi  multa  de  pra3- 
eepto  necessaria  continentur,  in  fine  dicitur: 
Ego  idem  spondeo,  voveo,juro,  etc. 

6.  Probatur  assertio  ratione. — Rationepro- 
batur  ex  D.  Tboma,  quia  licet  actus  preecep- 
tussit  aliquo  modo  necessarius,  simpliciter  est 
voluntarius  et  bber ;  ergo  secundum  eam  ra- 
tioncm  potest  esse  materia  voti.  Consequentia, 
ut  clara,  relinquitur  a  D.  Thom. ;  oslendi  au- 
tem  potest  ex  alio  principio  (quo  utitur  Du- 
randus  ad  hoc  ipsum  probandum),  quia  non 
repugnat  obligationem  addi  obhgationi ,  et 
rem  debitam  uno  titulo  simul  deberi  ex  alio, 
ut  etiam  jure  civili  constat,  exl.  Scire,  §  Sia 
fure ,  ff.  de  Verb.  obligat. ,  et  quee  refert  Ja- 
son,  in  leg.  Quivis,  eodem  tit.  Et  ratio  est, 
quia  cum  prior  obligatio  non  omnino  deter- 
minet  voluntatem,  aut  reddat  illam  immobi- 
lem  in  proposito  faciendi  id  quod  promissum 
est,  adhuc  manet  capax  obligationis  voti,  qua 
amplius  determinetur,  et  immobilior  reddatur 
in  tali  proposito.  Unde  argumentor  ultimo : 
quia  heec  materia  est  honesta,  et  placens  Deo, 
et  promissio  ejus  ex  se  promovet  studium  vir- 
tutis,  et  nullo  modo  effectum  illius  impedit, 
per  se  loquendo,  ergo  neque  ex  parte  mate- 
riee,  neque  ex  parte  promissionis  est  ibi  ali- 
quid,  quod  impedire  possit  valorem  et  verita- 
tem  voti. 

7.  Objectio. — Solutio. — Quomodo  possit  dici 
lex  insufficiens  ad  ligandum.  —  Dicunt  aliqui, 
per  talem  promissiouem  fieri  injuriam  divinee 
aut  humanee  legi,  addendo  illi  obligationem, 
ac  si  legis  obligatio  non  esset  sufficiens.  Sed 
hoc  constat  esse  falsum  in  jurarnentis,  quibus 
seepe  promittimus  servare  ea,  ad  quee  alioquin 
exlege  tenemur,  utpatetin  c.EgoN.,d&  Jure- 
jur.,  c.Cum  in  ecclesiis,  de  Major.  etobedien.,  c. 
Significasti,  de  Elect.,  c.  Quanquam,  d.23,  c. 
Quoties,  11,  queest,  7,  et  in  d.  BullaPii  IV,  de 
Professione  fidei;  et  1  Esdree  10,  legimus  po- 
pulum  jurasse,  servare  legem  Domini;  et  Da- 
vid,Psal.  118,  dicit:  Juraviel  statui  custodire 
judicia  justitice  tuce.  Sicut  ergo  legi  additur 
religio  juramenti  sine  illius  injuria,  ita  etiam 
addi  potest  religio  voti,  est  enim  eadem  ratio. 


Neque  enim  illa,  quee  objiciebatur,  ullius  mo- 
menti  est,  quia  dupliciter  cogitari  polest  obli- 
gatio  legis  insufficiens:  primo,  ex  parte  sua, 
ita  ut  non  censeatur  potens  ad  imponendam 
obligationem  sab  culpa  mortali,  et  hic  sensus 
est  falsus  et  heereticus,  nec  talis  existimatio 
necessaria  est  ad  votum,  de  quo  agimus.  Alio 
modo  dici  potest  lex  insufficiens  facto  (ut  sic 
dicam)  ad  extorquendum  actum  ab  homine  ex 
parte  ipsius  hominis,  qui  seepe  resistit  legi,  et 
rumpit  ejus  vinculum;  solet  autem  fortius  in- 
duci,  magisque  timere,  quando  pluribus  liga- 
tnr  vinculis ,  et  ex  tali  existimatione  potest 
optime  fieri  hoc  votum  sine  injuria  legis.  Addo 
praderea  modum  alium,  quo  potest  lex  dici 
insufficiens,  scilicet  ad  tribuendum  actui  plu- 
res  honestates  diversarum  rationum.  Unde 
hac  etiam  intentione  potest  fieri  tale  votum, 
ut  actus,  scilicet,  alioquin  pra?ceptus,  speciali 
titulo  Deo  consecretur,  et  inde  accipiat  specia- 
lem  honestatem,  quam  nonhaberet,  siex  solo 
preecepto  fieret. 

8.  Votum  in  materia  prwcepta  est  univoce  vo- 
tum  cumaliis  votis.  —  Objectio.  —  Solutio.  — 
Sequitur  primo,  votum  de  hujusmodi  materia 
preecepta  esse  univoce  votum  cum  aliis  votis, 
qua3  de  operibus  consiliorum  fiunt.  Probatur, 
quia  tale  votum  est  verus  actus  religionis  uni- 
voce  cum  aliis;  et  non  sub  alia  specie,  nisi  sub 
specie  voti ;  ergo.  Item  est  vera  promissio,  et 
univoca,  quia  ad  rationem  promissionis  im- 
pertinens  est,  quod  sit  de  re  debita  alio  titulo, 
ut  etiam  in  humanis  constat ;  et  est  promissio 
Deo  facta  ;  ergo  absolute  et  univoce  convenit 
illi  definitio  voti.  Item  juramentum  de  servan- 
do  preecepto  univoce  juramentum  est  cum  ju- 
ramento  de  actione  spontanea;  ergo  et  votum. 
Denique  diversitas  materiee  non  solum  aualo- 
giam  non  facit,  verum  nec  diversitatem  speci- 
ficam,  quod  ad  Religionem  spectat,  ut  estpro- 
babile.  Dices  :  quid  ergo  sibi  volunt  Scholasti- 
ci,  quando  dicunt  propriam  materiam  voti  esse 
supererogationis,  et  an  heec  materia  sit  meta  - 
phorica?  Respondeo  vocari  propriam,  non  ut 
distinguitur  ab  impropria,  sed  utdistinguitur 
coutra  communem.  Nam  materia  preecepto- 
rum  ad  omnes  pertinet;  consiliorum  autem 
ad  eos,  qui  ita  acceptant  prsecepta,  ut  non  re- 
cusent  consiiia,  utdixit  Augustinus,  serm.  18, 
de  Verb.  Apost.  Item  materia  supererogatio- 
nis  dicitur  propria  votorum,  non  quia  sit  adee- 
quata,  sed  quia  est  preecipua,  et  de  se  magis 
accommodata  ad  novam  et  spontaneam  obli- 
gationem. 

9.  Violatio  prcecepti  voto  firmati  novam  ad- 


860  LIB.  II.  DE  MATERIA  VOTI 

ilit  malitiam  contra  religionem  et  fidclitatem. 
—  Quam  censuram  mereatur  opinio  Qerson.  — 
Secundo  sequitur,  violationem  prsecepti  voto 
confirmati  addere  novam  malitiam  contra  re- 
ligionem,  et  fidelitatem  Deo  debitam,  ut  est 
certum  de  fornicatione  contra  votum  castita- 
tis,  ex  cap.  Impudicas,  27,  qusest.  1,  ubi  for- 
nicatio  monacbi  saorilega  contagio  dicitur ;  et 
in  cap.  Virgines,  ibidem,  dicitur,  lias  virgines, 
quce  se  Deo  d>dicaverunt ,  pactum  perdere  virgi- 
nitatis,  si  libidini  vacent;  ubi  non  loquitur 
Concilium  de  virginibus,  quse  tantum  per  nu- 
ptias  votum  violant,  sed  in  universum  de  om- 
nibus,  quse  mseehantur,  ut  explicuit  Concilium 
Coloniense  I,  cap.  ultim. ;  et  in  capite  Scien- 
dum,  eadem  causa  et  qusestione,  sacrilegi  vo- 
cantur  violatores  sacrarum  virginum  ;  ergo  a 
fortiori  etiam  ipsse  sacrilegse  sunt.  Idem  sumi 
potest  ex  multis  aliis,  quse  referuntur  dist.  81, 
ubi  propter  hanc  causam  simile  delictum  in 
sacerdote  vel  monacho  gravissimum  existima- 
tur,  magnaque  pcena  punitur.  Item  violatio 
prsecepti  juramento  confirmati  addit  uovam 
malitiam  perjurii;  ergo.  Denique  ob  hanc 
causam  omnes  Doctores,  quos  copiose  refert 
Sanc,  1.  7de  Matrimonio,  disp.  27,  n.  19,cen- 
sent  hanc  circumstantiam  esse  in  confessio- 
ne  declarandam,  sivecircumstantise  aggravan- 
tes  in  eadem  specie  confitendse  sint,  sive  non, 
quia  de  hac  omnes  consentiunt  addere  novam 
malitiam,  et  hic  etiam  est  communis  sensus 
fidelium.  Unde  opinio  Gerson.  practice  impro- 
babilis  et  erronea  est,  ut  merito  Castro  dixit. 
10.  Votum  castitatis  absolute  factum  com- 
prehendit  materiam  ex  naturali prcecepto  neces- 
sariam. — Tertio  sequitur,  votum  castitatis  ab- 
solute  factum  comprehendere  materiam  ex 
prsecepto  naturali  necessariam.  Hoc  etiam  est 
certum,  tum  ex  communi  sensu  Ecclesise,  tum 
ex  vi  verborum,  quia  plus  est  servare  castita- 
tem,  quam  non  nubere  ;  imo  infra  ostendemus, 
votum  non  nubendi  non  esse  votum  castitatis. 
Item  ssepe  fit  votum  castitatis  tantum  couju- 
galis,  ut  constac  ex  usu  Ecclesise,  etiam  in  vo- 
tis  religionum  militarium,  et  tamen  illud  vo- 
tum  nou  ohligat  ad  abstinendum  a  matrimo- 
nio,  vel  usu  ejus;  unde  necesse  est  ut  obliget 
ad  servaudam  castitatem  ex  lege  naturse  ne- 
cessariam.  Item  quia  juvenis  potest  facere  vo- 
tum  servaudi  castitatem  non  perpetuo,  sed  do- 
nec  matrimonium  contrahat,  quod  solum  ob- 
ligat  ad  vitandam  violatiouem  castitatis  per  se 
malam  ;  eigo  votum  castitatis  absolute  factum 
obligat  etiam  ad  honestatem  naturali  iege 
prseceptam.  Denique  similiter  sequitur  conju- 


,  EJUSQUIi  DIVISIONIBUS. 

gem  voventem  castitatem,  vel  eum,  qui  post 
votum  castitatis  uxorem  duxit,  teneri  ad  non 
petendum  debitum,  quod  communiter  recep- 
tum  est  aTheologis,  in  4,  dist.  32,  et  jurispe- 
ritis,  in  cap.  Rursus,  Qui  clerici,  vel  voventes, 
et  in  cap.  3  de  Convers.  conjugatorum,  et  col- 
ligitur  ex  illo  textu,  et  ex  ratione  ejus,  scili- 
cet,  quia  tenetur  servare  id  quod  est  in  ejus 
potestate.  Unde  in  hoc  etiam  multum  erravit 
Gerson.  oppositum  sentiens.  Atque  ex  his  co- 
rollariis  omuibus  assertio  posita  manifeste 
confirmatur. 

11.  Fit  satis  fundamentis  oppositce  senten- 
lice.  —  Explicatur. —  Nec  Scholastici  antiqui 
contra  hanc  manifestam  doctrinam  aliquid  do- 
cuerunt,  licet  interdum  sit  aliqua  sequivocatio 
in  eorum  verbis.  D.  Thomas,  ergo,  d.  qusest. 
88,  art.  2,  satis  clare  hanc  sententiam  docuit, 
dicens  ea,  quse  sunt  necessaria  ad  salutem, 
posse  cadere  sub  votum.  Et  ut  declaret  illud 
^sse  proprium  votum,  addit,  illa  non  ut  ne- 
cessaria  sunt,  sed  ut  sunt  voluntaria,  cadere 
sub  votum ;  per  quse  verba  non  significat  ip- 
sammet  observationem  prsecepti,  etiamsi  ex 
ipso  prsecepto  necessaria  sit,  non  cadere  sub 
votum.  Nam  revera  de  hac  ipsa  necessitate 
prsecepti  observanda  fit  votum.  Sed  intelligit, 
hoc  proprium  votum  non  consistere  in  sola 
acceptatione  obligationis  ac  necessitatis  prse- 
cepti,  nec  in  proposito  seu  professione  im- 
plendi  illam,  sed  in  promissione  voluntaria 
addita  illi  neeessitati  prsecepti.  Unde  in  quar- 
to  louge  in  diverso  sensu  locutus  videtur;  ibi 
enim  votum  commune  appellat  solam  suscep- 
tionem  legis  imponentis  obligationem,  et  pro- 
fessionem  servandi  illam,  et  ideo  dicit  esse 
analogice  votum,  et  non  addere  novam  spe- 
ciem  honestatis,  quse  de  proprio  voto  cadeute 
in  materiam  prseceptam  vera  non  sunt;  loqui- 
tur  ergo  ibi  de  voto  improprio,  quale  dicitur 
fieri  in  baptismo,  ut  libro  sequenti  declara- 
bo.  Et  in  eodem  sensu  locutus  est  Alber. ;  Ri- 
char.  autem  obscurius,  sed  forte  non  aliud  in- 
tendit. 

12.  Ad  primum  ergo  fundamentum  contra- 
rise  sententia1,,  quod  ex  juribus  sumebatur, 
respondetur,  in  d.  cap.  Quia  circa,  usumcon- 
cubinse  in  clerico  vocari  simplicem  fornicatio- 
nem  in  ordine  ad  bigamiam  inducendam,  et 
ita  vocari  simplicem  ex  parte  affectus  et  modi 
talis  culpse,  et  ut  distinguitur  a  copula  mari- 
tali,  vel  quse  fit  cum  affectu  maritali,  juxta 
cap.  Nuper,  eodem  tit.  de  Bigamis;  non  ta- 
men  dicitur  simplex  ad  excludendam  mali- 
tiamcontra  religionem,  In  quo  sensu  dixit 


CAP.  VI.  LTRUiVl  ACTUS  PR.£CEl>TUS  POSSIT  ESSE  MATERIA  VOTI. 


861 


ibi  Hostiensis,  quem  Panormit.  imitatur,  tur- 
pitudinem  clerici  in  sacris,  etiam  cnm  soluta, 
non  esse  simplioem,  sed  duplicem,  propter 
voti  fractionem ;  in  sacerdote  vero  posse  dici 
triplicem  propter  singularem  gravitatem.  Ab- 
bas  autem  antiquus  ibi  advertit,  in  illo  pec- 
cato  clerici  in  sacris  esse  duplicem  malitiani, 
et  ideo  in  d.  c.  Quia  circa,  non  vocari  absolute 
clericum  illum  simplicem  fornicarium,  sed 
tanquam  simplici  fornicatione  notatum.  Uti- 
que  in  ordine  ad  bigamiam.  Sunili  modo  in 
d.  cap.  Presbyler  clarius  d icitur  fornicari,  ad 
distinguendum  turpem  accessum  clerici  ad 
solutam,  ab  adulterio  ejusdem;in  utroque 
enim  peccato  est  malitia  sacrilegii,  et  ita  hsec 
supponitur  in  utraque  voce ;  solum  ergo  usur- 
pantur  ad  explicandam  differentiam  in  mali- 
tia  injustitise,  et  videntur  retineri  voces  illce 
ex  conditione  persona?,  cum  qua  peccatur. 
Unde  obiter  intelligitur  inutilem  esse  quaes- 
tionem  juristarum,  an  fornicatio  sacerdotis  sit 
adulterium,  vel  simplex  fornicatio,  quam  trac- 
tant  Felinus  in  cap.  At  si  clerici,  de  Judic, 
num.  14;  Julius  Glarus,  lib.  5.  §  Fornicatio, 
num.  18,  et  §  Incestus,  n.  I>  et  alii,  quos  late 
refert  Sanc,  lib.  7  de  Matrimonio,  queest.  27, 
num.  21.  Et  multi  eorum  dicunt,  lapsum  cle- 
rici  cum  soluta  esse  simplicem  fornicationem. 
Sed  si  intelligant  id  non  esse  adulterium  (ut 
alii  peccatum  illud  vocant),  recte  loquuntur; 
si  autem  intendant  excludere  malitiarn  sacri- 
legii,  falsum  dicunt,  et  videntur  fundari  in 
boc,  quod  obligatio  ad  castitatem  in  clericis 
sacris  non  est  ex  voto,  sed  ex  solo  preecepto 
Ecclesise;  quee  sententia  falsa  est,  ut  infra 
suis  locis  dicemus,  ubi  aliqua  eorum  dicta  la- 
tius  expendemus. 

13.  Ad  primam  rationem. —  Acl  alias. — 
Super  eamdem  materiam  voti  non  ponse  multi- 
plicari  ooligationes  ejusdem  rationis.  —  Ad 
primam  rationem  negatur  consequentia;  nam 
opus  supererogationis,  id  est,  non  prseceptum, 
potest  versari  circa  opus  preeceptum,  addendo 
aliquid  non  debitum,  sicut  dictum  est  de  ad- 
ditione  juramenti;  vel  sicut  potest  confessor 
in  satisfactionem  injungere  auditionem  Mis- 
see  ,  vel  jejunium  preeceptum  ,  imponendo 
novam  obligationem  pertinentem  ad  religio- 
nem,  vel  pcenitentiam.  Et  ratio  est.  quia  licet 
actus  sit  preeceptus,  non  omnis  modus  ejus 
est  preeceptus,  neque  sub  omni  titulo,  et 
ideo  non  repugnat  actui  prsecepto,  qui  sim- 
pliciter  non  est  supererogationis,  addi  novum 
modum  supererogationis,  et  bocfitper  votum. 
Ad  secundam  confirmationem  negatur  conse- 


quentia,  quia  potest  obligatio  addi  obligationi, 
maxime  quando  sunt  diversarum  rationum, 
ut  patet  in  excmplis  adductis  de  juramento, 
per  quod  etiam  additur  forum  foro,  utjuristae 
dicnnt,  uude  etiam  in  civilibus  obligationibus 
idem  invenitur;  nam  solutio  debita  ex  con- 
tractu  mutui,  vel  alio  simili,  potest  de  novo 
prornitti  et  jurari.  Ad  tertiam,  aliqui  negant 
antecedens;  quia  potest  quis  pro  arbitrio  suo 
plura  vincula  sibi  imponere  etiam  ejusdem 
rationis  :  unde  si  id  intendat,  non  est  incon- 
veniens  quod  id  efficiat,  et  quod  arbitrio  suo 
possit  vincula  multiplicare,  id  specialiter  inten- 
dendo.  Quod  additur,  quia  si  solum  intendat 
repetere  prius  votum,  ut  in  illo  animum  con- 
firmet,  sic  clarum  est  non  induci  novam  obli- 
gationem.  Et  boc  indicat  Angles,  queest.  de 
Voto,  art.  1,  difficult.  9,  coroll.  ultim.  Melius 
tamen,  et  verius  respondetur  negando  conse- 
quentiam  :  nam  obligationes  omnino  ejusdem 
rationis  non  muitiplicantur  circa  idem  ;  ut 
inter  bomines  si  rem  vendidi  aut  promisi 
Peiro,  licet  iterum  vendam  vel  iterum  promit- 
tam,  non  additur  alteri  novum  jus,  vel  alteri 
nova  obligatio  :  sicut  etiam  si  semel  rem  do- 
navi,  non  possum  iterum  donare,  sed  confir- 
mare  donationem.  Et  ratio  est,  quia  primus 
actus  efficit  totam  obligationem  possibilem  in 
illa  specie,  et  ideo  novus  aetus  similis  non  m- 
ducit  novam  obligationem.  Sic  etiamjuxta 
veriorem  sententiam  lex  positiva  addita  legi 
naturali  in  eadem  materia,  et  sub  eadem  ra- 
tione,  ut  non  furandi,  non  occidendi,  etc, 
non  addit  novam  obligationem  quasi  numero 
distinctam,  neque  qui  contra  utramque  legem 
peccat  in  eodem  actu,  duas  malitias  commit- 
tit  in  specie  furti  vel  bomicidii.  Sic  ergo  de 
duobus  votis,  vel  potius  de  voto  bis  emisso 
circa  eamdem  materiam,  judicandum  est,  ut 
est  communis  sententia,  preesertim  moderno- 
rum,  quos  refert  Sanc,  lib.  7  de  Matrim., 
disp.  27,  n.  25.  Secus  vero  est  de  vinculis  di- 
versarum  rationum,  ut  sunt  votum  et  pree- 
ceptum.  Et  hac  ratione  promissio  facta  homi- 
ni  et  Deo  circa  eamdem  materiam  eleemosy- 
na3  aut  obedientiae  duas  obligationes  inducunt, 
quia  sunt  diversarum  rationum  et  virtutum, 
ut  docet  Cajetanus,  d.  q.  88,  art.  1,  et  in  se- 
quentibus  dicemus.  Item  votum  et  juramen- 
tum  circa  eamdem  materiam  obligationem  et 
transgressionem  multiplicant,  quia  sunt  di- 
versarum  rationum,  ut  supra,  tract.  5,  lib.  2, 
dictumest:  multipiicatio  autem  votorumejus- 
dem  rationis  est,  et  ideo  non  multiplicat  obli- 
gationem. 


862 


LIB.  1!.  DE  MATEIUA  VOTi,  EJUSQUE  DIVISIONIDUS. 


14.  Ohjectio.  —  Solutio. —  Sed  objici  po- 
test  repugnantia  in  dietis  ;  nam  lex  humana 
addita  legi  naturali  in  eodem  actu  non  addit 
obligationem  ,  seu  honestatem  vel  malitiam 
specie  distinctam  ;  ergo  nec  votum  addit,  at- 
que  ita  non  erit  proprium  votum.  Probatur 
consequentia,  quia  non  est  potentior  voluntas 
privata  personse  particularis  voventis,  quam 
voluutas  superior  Prselati  vel  principis  prseci- 
pientis;  ergo  si  hsec  prsecipiendo  in  materia 
alias  prascepta  lege  naturali  non  addit  novam 
obligationem  specie  distinctam  ,  nec  voluntas 
voventis  addet  illam.  Respoudetur  primo  an- 
tecedens  non  esse  universaliter  verum  ;  nam 
si  lex  humana  prsecipiat  vel  prohibeat  eam- 
dem  materiam  in  ordine  ad  honestatem  specie 
diversam,  etiam  multiplicabit  obligationem  : 
ut  lex  naturalis  prohibet  fnrtum  in  loco  sacro 
fortasse  sola  lege  justitise;  potest  ergo  Eccle- 
sia  illud  prohibere  lege  religionis,  et  intuitu 
divini  cultus,  et  tunc  multiplicantur  cbliga- 
tiones,  ut  ssepc  in  superioribus  dictum  est.  Et 
quoad  hoc  tenet  similitudo  ,  et  retorqueri  po- 
test  argumentum. 

15.  Secunda.  —  Secundo  dicimus,  quando 
lex  humana  prohibet  rem  prohibitam  lege  na- 
turas  secundum  eamdem  rationem  et  hones- 
tatem  seu  motivum  ,  tunc  verum  esse  antece- 
dens.  Quia  lex  constituit  actum  in  specie  vir- 
tutis,  juxta  exigentiam  materise,  etmotivi,  et 
ideo  si  materia  est  eadem,  licet  novum  titu- 
lum  necessitatis  addat ,  uon  extrahit  actum  a 
propria  specie  virtutis ;  sic  autem  negatur 
consequentia ,  quia  per  votum  materia  pro- 
missa  consecratur  Deo,  et  insurgit  nova  ratio 
virtutis.  Unde  differentia  non  provenit  ex  eo 
quod  voluutas  propria  sit  potentior  ad  obh- 
gandum,  quam  voluntas  superioris,  sed  quia 
de  facto  per  votum  constituitur  actus  in  di- 
versa  materia  virtutis,  et  tunc  nova  obligatio 
magis  oritnr  ex  lege  naturali  preecipiente  ser- 
vari  Deo  fidelitatem,  quse  est  diversse  rationis 
ab  alia  lege  prsecipiente  actum  secuudum  se , 
ut  jejunii,  eleemosynse,  aut  alterius  similis. 
Addo  denique,  quoad  aliqua  opera.et  aliquod 
genus  obligationis,  facilius  posse  obligari  ho- 
minem  sua  voluntate  interveniente,  quam  per 
solam  voluntatem  superioris,  ut  ad  opera  con- 
silii,  ad  matrimonium,  et  similia. 

46.  Ohjectio.  ■ —  Solutio.  —  Dices :  saltem  si 
votum  fiat  de  actu  religionis  prsecepto,  ut  de 
audicnda  Missa  in  die  festo,  non  inducit  votum 
novam  obligationem,  quia  sunt  ejusdem  ra- 
tionis,  scilicet  religionis.  Quidam  concedunt, 
votum  in  eo  casu  uon  addere  speciem  obliga- 


tionis  vel  honestatis,  sed  augere  illam.  Sed 
hoc  falsum  est,  et  a  posteriori  patet,  quia 
transgressio  illius  voti  explicanda  est  in  con 
fessione ;  ergo  signum  est  addidisse  honesta- 
tem  ,  seu  circumstantiam  specie  distinctam. 
Respondere  possunt,  satis  esse  quod  addat  no- 
tabiliter  sggravantem.  Sed  hoc  non  recte  di- 
citur,  tum  quia  multo  certius  est  illain  cir- 
cumstantiam  esse  confitendam,  quam  quod 
circumstantiae  non  mutantes  speciem  sint  con- 
fitendse  propter  gravitatem  ;  tum  etiam  quia 
si  illa  circumstantia  non  mutat  speciem,  gra- 
tis  dicitur  ita  notabiliter  aggravare,  ut  sit  ne- 
cessario  confiteiida  ,  quandoquidem  prsecep- 
tum  positivum  additum  naturali  intra  eam- 
dem  speciem  non  ita  aggravat.  Dico  tertio,  in 
eo  casu  votum  inducere  suam  obligationem 
specie  distinctam  ab  obligatione  orandi,  vel 
audiendi  Missam  ex  prsecepto  orta.  quia  intra 
eamdem  virtutem  possunt  esse  actus  habentes 
bonestates  specie  diversas,  et  tales  sunt  ora- 
tio,  sacrificium,  et  votum,  ut  in  tract.  \  dixi- 
mus,  et  bene  explicat  Vasquez,  prima  secun- 
dse,  disp.  98,  cap.  2 

17.  Ad  ultimum  argumentum  fit  satis.  — 
Ad  ultimum  argumentum,  quod  votum  esse 
debet  de  meliori  bono  ,  respondetur  primo, 
etiam  actus  prseceptornmcomputari  inter  me- 
liora  bona;  nam  et  sunt  optimi  actus,  et  prse- 
ferendi  sunt  actibus  non  prseceptis  quantum- 
cumque  bonis,  qui  simul  fieri  non  possunt ; 
merito  enim  bonum  melius  dicitur,  quod  tale 
est,  ut  cuicumque  sibi  opposito  prseferendum 
sit,  sive  illud  prsecipiatur,  sive  non.  Quod  si 
in  eosensu  sumatur  illud  axioma,  votum  esse 
de  meliori  bono,  id  est,  de  bono,  quod  ad  me- 
lius  esse  consulitur,  et  non  prsecipitur,  sic  fa- 
cile  potest  negari  tale  principium,  quia  nullo 
jure ,  ratione  vel  auctoritate  fundatum  est. 
Addi  vero  potest,  etiam  illo  modo  posse  in  ali- 
quo  sensu  verificari,  hoc  votum  de  re  prsece- 
pta  esse  de  meliori  bono,  quia  licet  illa  mate- 
ria  secundum  se  sit  prsecepta,  tamen  quod 
fiat  intuitu  religionis,  et  quod  per  votum  con- 
seeretur  Deo,  preeceptum  non  est,  et  ut  sic 
votum  illud  dici  potest  de  meliori  bono, 
quia  melius  est  illiid  ipsum  factum  ex  voto, 
quam  esset  sine  voto.  Verum  est  illud  aug- 
mentum  bonitatis  provenire  ex  voto,  potius 
quam  supponatur  ex  parte  materise,  et  ideo 
expositionem  non  videri  tam  propriam ,  nec 
fortasse  ab  auctoribus  intentam ;  nihilominus 
per  se  spectata  veram  doctrinam  continet, 
quia  satis  est  quod  talis  materia  ex  se  sit  ca- 
pax  illius  augmenti,  et  quasi  consecrationis 


CAP.  VII.  UTRUM  ACTUS  MINUS  BONUS  POSSIT  ESSE  MATERIA  VOTI. 
ad  divinum  cultum,  ut  ctiam  secundum  se,  et    est  sententia  D.  Thomee,  d.  art 
antecedenter  ad  votum  dici  possit  ex  meliori- 
bus  bonis.  Sed  de  vero  et  proprio  sensu  illius 
axiomatis  dicemus  in  capite  sequenti. 

GAPUT  VII. 

UTRUM  ACTUS  VIRTUTIS  IMPEDIENS  MELIOREM 
POSSIT  ESSE  MATERIA  VOTI,  VEL  NECESSA- 
RIO  ESSE  DEBEAT    VOTUM   DE   MELIORI   BONO? 

\.  Ratio  dubitandi. —  Ratio  dubitandi  esse 
potest,  primo  quia  ad  faciendum  aliquod  opus 
propter  Deum,  et  bene  merendum  coram  ip- 
so,  et  simpliciter  ad  operandum  in  gloriam 
ejus  ,  non  est  necesse  facere  id  quod  melius 
est,  sed  satis  est  facere  bonum,  et  placens  Deo, 
ut  per  se  constat ;  ergo  ad  vovendum  Deo, 
satis  est  quod  opus  sit  bonum,  et  simpliciter 
Deo  placens,  etiamsi  non  sit  melius  aliis.  Pro- 
batur  consequentia,  quia  non  est  major  ratio 
de  promissione,  quam  de  donatione  seu  actua- 
li  obligatione ;  imo  videtur  esse  minor,  cum 
promissio  ad  donationem  ordinetur;  ergo  si 
ad  actualem  donationem  id  sufficit,  ad  pro- 
missionem  sufficit.  Confirmatur,  quia  in  hu- 
mana  promissione  non  solum  id,  quod  est  uti- 
linsvel  melius  promissario.  est  materia  validge 

promissionis,  sed  satis  est  ut  sit  aliquid  utile; 

ergo  idem  erit  cum  proportione  erga  Deum. 

Secundo    explicatur  in  hunc  modum  ,  quia 

alias  sequitur,  quotiescumque  actus  bonus  im- 

pedit  meliorem  ,  votum  de  illo  factum   non 

obligare  :  consequens  non  videtur  admitten- 

dum  ;  ergo.  Sequela  clara  est.  Minor  autem 

patet,  quia  alias  nullum  esset  votum  firmum 

et  stabile,  quia  nullus  est  fere  actns  bonus, 

qui  non  impediat  meliorem ;  ut  si  quis  vovit 

bonam  actionem  ,  impeditur  a  contemplatio- 

ne  ;  et  si  vovit  orationem  vocalem,  impeditur 

a  mentali ;  et  si  vovit  dare  eleemosynam  tali 

pauperi,  fortasse  esset  melius  dare  magis  in- 

digenti,  vel  sacerdoti ,  et  sic  de  aliis.  Tertio 

argumentor  ,  quia  nullus  actus  magis  impe- 

dit  melius  bonum  quam  matrimonium  ;  sed 

de  illo  potest  fieri  votum,  si  ad  cultum  Dei  or- 

dinetur,  ut  si  fiat  ducendi  virginem  paupe- 

rem  animo  subveniendi  necessitati  illius,  et 

conservandi  honestatem  ejus:  ergo. 

2.  Resolvitur  qucestio  ,  et  asseriiur  votum 

necessario  esse  debers  de  meliori  bono,  ut  valide 

fiat.  —  Nihilominus  dicendum  est,  votum  ne- 
cessario  esse  debere  de  meliori  bono,  non  so- 
lum  ut  recte  fiat,  sed  etiam  ut  valide  fiat.  Hsec 


863 

%  etin  A,  d. 
38,  q.  1,  art.  \,  q.  2;  et  ibi  Bonav.,  art.  \, 
q.  2;  Albcrt.,  art.  7;  Majoris,  q.  1  ;  Palud., 
q.  5,  prsesertim  a  n.  25  ;  Richard.,  a.  3,  q.  2; 
Dnrand.,  q.  \,  n.  6  ;  Supplem.  Gabr.,  q.  \,  in 
princ. ;  Cajet.,  d.  a.  2 ;  Sot.,  a.  3,  et  ibi  reli- 
quorum,   et    Summistarum,   Votiim ;  Navar., 
c.  12,  n.  25  ;  Anton.,2  p.,  tit.  11,  cap.  12  ;  et 
in    principio  hujus  materiae   vidimus  ,  quod 
antiqui  ita  definiebant  votum  ,  propositum 
melioris  boni  prornissione  firmatum.   Itaque 
hsec  videtur  fuisse  communis  animi   conce- 
ptio.  Et  in  generali  potest  fundamentum  ejus 
ita  declarari,  quia  votum  inducit  obligatio- 
nem  ;  sed  non  potest  votum  obligare  ad  non 
faciendum  id  ,  quod  melius  est ;  ergo  non  po- 
test  obligare  ad  bonum  cum  detrimento  me- 
lioris   boni.   Consequentia    patet  ,   quia  jam 
obligaret  ad  omittendum  melius  bonum  pro- 
pter  minus.  Probatur  ergo  minor,  quia  mate- 
ria  voti  esse  debet  consona  divinee  voluntati, 
alias  Deus  non  acceptat  illam,  et  consequenter 
promissio  non  valet ;  sed  obligari  ad  omitten- 
dum  melius  propter  minus  bonum ,  non  est 
consonum   divina?  voluntati  ,  quia    voluntas 
Dei  est  sanctificatio  nostra  :  unde  quantum  est 
ex  se,  cupit  Deus  ut  homo  semper  faciat  quod 
melius  est ;  ergo  non  placet  illi,  ut  homo  li- 
getur  ad  faciendum  in  quod  est  minus  bo- 
num,  quia  per  hoc  privatur  potestate  morali 
faciendi  quod  est  melius. 

3.  Hsec  autem  ratio  et  veritas  evidentior 
fiet  explicando  amplius,  quid  per  melius  bo- 
num  intelligatur,  etrespondendoobjectionibus 
in  principio  factis.  Ex  dictis  ergo  facile  intel- 
ligitur,  per  melius  bonum  non  esse  intelli- 
genda  sola  opera  consiliorum,  ut  auctores  ci- 
tati  in  capite  prsecedenti  existimarunt ;  nam 
discursus  factus  non  probat,  solam  religiosam 
obligationem  de  operibus  consiliorum  placere 
Deo.  Quia  si  talis  obligatio  addatur  operibus 
praeceptis,  nonimpediturhomoquominus  sem- 
per  faciat  quod  Deo  gratius  est,  nam  ex  tem- 
pore  quo  praeceptum  obligat  ,  nihil  gratius 
potest  homo  Deo  facere,  quam  servare  pra3- 
ceptum  ;  merito  ergo  illud  inter  meliora  bo- 
na  computatur.  Dicitur  ergo  melius  bonum 
quodcumque  bonum  opus,  quod  sine  impedi- 
mento  majoris  bonis  fieri  potest ,  ita  ut  illa 
comparatio  non  fiat  ad  prseceptum,  nec  ad 
quodvis  aliud  melius  bonum,  sed  ad  opposi- 
tum,  seu  repugnans  tali  bono,  ut  bene  expo- 
suit  Tolet.,  lib.  &  Sum.,  cap.  17,  n.  0  ;  et  si- 
gnificatBonavcnt.  supra.  Etin  simili,  Gerson., 
in  tract.de  Consil.  Evang.,  Alphab.  61,  lit.  S., 


864  LIB.  II.  DE  MATERIA  VOTI 

ubi  ait,  cum  consilia  dicuntur  esse  de  meliori 
bono,  non  fieri  comparationem  ad  prsecepta, 
sed  ad  sum  contraria.  Sic  ergo  in  preesenti 
melius  bonum. 

4.  Opus  melius  quod  est  materia  voti  in  tri- 
plici  ordine  distingui  posse.  —  Potest  autem 
boc  opus  in  .tres  ordines  distingui  :  unns  est 
operum  prseceptorum ,  de  quibus  jam  dictum 
est.  Alius  est  quorumdam  operum,  quse  licet 
non  sint  preecepta,  non  solum  fieri  bene  pos- 
sunt  sine  impedimento  majoris  boni,  verum 
etiam  sunt  de  se  aptissima  instrumenta  ad 
consequendam  perfectam  bonitatem  et  hones- 
tatem  ,  ut  sunt  abrenunciatio  temporalium, 
custodia  castitatis  ,  et  obedientiee  professio, 
quce  per  anlonomasiam  dicuntur  consi-lia 
evangelica ,  et  sunt  prsecipua  materia  voto- 
rum,  de  quibus  in  particulari  agendum  est  in 
tertio  volumine  hujus  operis.  Tertius  gradus 
estmultorumbonorum  operum,  qusefoonasunt 
non  prsecepta,  nec  de  se  impedientia  majora 
bona,  et  sub  hac  ratione  operibus  supereroga- 
tionis  et  consilii  annumerari  possunt,  etiamsi 
non  spectent  peculiariter  ad  statum  perfectio- 
nis  tanquam  propria  instrumenta  ejus,  sed  ad 
communem  etiam  statum  virtutis  pertineant, 
ut  sunt  jejunare  ,  eleemosynam  facere,  preca- 
ri,  et  similia.  De  quibus  etiam  certum  est,  ex 
suo  genere  esse  convenientem  materiam  voti. 
Quia  placent  Deo,  et  non  est  unde  displiceant, 
cum  de  se  meliora  opera  non  lmpediant.  Sic 
ergo  sufficienter  declarata  et  probata  relinqui- 
tur  communis  assertio.  Solum  circa  hoc  ter- 
tium  membrum  potest  dubitari,  an  omnis  ac- 
tus  bonus  non  impediens  meliorem  possit  esse 
materia  voti,  quod  in  capite  sequenti  tracta- 
bimus. 

5.  Fit  satis  rationibus  oppositis.  —  Ad  pri- 
vnam.  —  Ad  primam  ergo  rationem  in  princi- 
pio  positam  negatur  consequentia,  quia,  licet 
facere  aliquod  opus  possit  ordinari  in  Dei  glo- 
riam,  obligari  ad  illud  potest  non  pertinere  ad 
gloriam  Dei.  Et  ratio  differentise  est,  quia 
simplex  operatio  sine  obligatione  non  tollit 
potestatem  faciendi  melius  bonum  in  futurum, 
sed  solum  includit  actualem  voluntatem  unius 
boni  sine  voluntate  alterius  ,  quse  voluntas 
nullamhabet  malam  circumstantiam.  At  vero 
promissio,  seu  obligatio  tollit  potestatem  mo- 
ralem  in  futurum  ad  opus  melius,  et  hsec  abla- 
tio  talis  potestatis  Deo  non  placet,  et  ex  hac 
parte  talis  obligatio  non  cedifc  in  gloriam  Dei. 
Ita  Bonaventura,  dicta  queestione  secunda.  Ad 
confirmationem  negatur  simiiitudo,  quia  pro- 
missio  humana  fit  bomini  ,  qui  nec  semper 


,  EJUSQUE  DIVISIONIBUS. 

cupit  quod  melius  est ,  nec  curam  habet  per- 
iectionis  promittentis,  sed  cui  commodi ;  et 
licet  optet  quod  sibi  est  utilius,  tamen  quamlo 
id  non  offertur ,  acceptat  id  quod  utile  est.  At 
Deus  semper  cupit  ab  homine  quod  melius 
est,  et  perfectius,  etiam  ad  bonestatem  ipsius 
voventis ,  et  maxime  vult  illam  ratione  pro- 
missionis  sibi  factse  non  impedire,  quominus 
possit  operari,  si  velit,  id  qucd  est  melius  et 
optimum. 

6.  Advertendum  ad  secundam  rationem  sol- 
vendam.  —  Votum  de  actu  inferiori  esse  vali- 
dum,  nisi  fiat  comparatio  ad  meliorem.  — 
Circa  secundam  rationem  adverto  ,  duobus 
modis  posse  aliquod  bonum  opus  repugnare 
bonis  melioris  ordinis,  scilicet,  actu  tantum, 
vei  etiam  aptitudine.  Actu  voco,  quando  actus 
inferior,  solum  quamdiu  existit,  impedit  ne 
simul  possit  melior  fieri ,  ut  studium  impedit 
orationem  ;  aptitudine  autem  appello,  quando 
actus  inferior  semel  factus  relinquit  personam 
ligatam,  vel  impeditam  moraliter,  ne  possit 
perfectioribus  incumbere,  sicut  matrimonium 
impedit  religiosum  statum.  Regula  ergo  as- 
sertionis  positas  potissimum  datur  de  actibus 
bonis  repugnantibus  melioribus  hoc  posteriori 
modo ;  et  contra  illam  sic  intellectam  parum 
urget  illa  secunda  ratio,  quia  inde  non  sequi- 
tur  omnia  vota  de  actibus  minus  perfectis  esse 
invalida  ,  quia  non  omnes  illi  reddunt  perso- 
nam  impeditam  ad  meliora,  licet  actu  non 
possint  simnl  esse  cum  illis.  Addo  vero  etiam 
posse  regulam  extendi  ad  omnes  actus  bonos 
comparatos  ad  meliores  incompossibiles  simul 
cum  iilis,  dummodo  convenienter  intelligatur. 
Dico  ergo  votum  de  hujusmodi  actu  inferiori 
esse  quidem  validnm  absolute,  non  tamen 
comparatione  facta  ad  mehorem  actum.  Id 
est,  obligare  hominem  simpliciter  ad  facien- 
dum  talem  actum ,  non  tamen  obligare  ad 
omittendum  meliorem.  Probatur  prior  pars, 
tum  quia  votum  illud  est  de  quodam  bono, 
quod  per  se  non  excludit  melius;  quod  enim 
ex  parte  subjecti  homo  non  p6ssit  simul 
utrumque  facere  ,  accidentarium  est  ;  tum 
etiam  quia  licet  aliud  opus  sit  melius,  potest 
homo  nolle  illud  facere  ;  ergo  tunc  votum 
obligabit,  quia  nulla  est  ratio  cur  non  teneat; 
ergo  absolute  obligat.  Altera  vero  pars  decla- 
ratur,  quia,  non  obstante  tali  voto,  potest 
homo,  si  velit,  facere  melius  opus  incompossi- 
bile  operi  promisso,  quia  nec  voluntas  Dei, 
nec  intentio  recte  voventis  est  obligari  ad  re- 
linquendum  melius  propter  minus  bonum;  in 
hoc  ergo  sensu  semper  est  verum  ,  oirne  vo- 


CAP.  VIII.  UTRUM  OMNIS  ACTUS 
tum  esse  de  hono  sub  ratione  melioris,  seu 
sub  conditione,  si  melius  opus  non  fiat. 

7.  Duo  modi  quihus  bonum  opus  promissum 
propter  mellus  relinqui  possit.  —  Adverten- 
dum  autem  est ,  duobus  modis  posse  contin- 
gere,  ut  opus  bonum  voto  promissum  propter 
melius  relinquatur:  uno  inodo,  per  solam  di- 
lationem  exeeutionis  voti;  alio  modo,  per  ab- 
solutam  omissionem  ,  seu  cessationem  ab  uno 
opere  ratione  alterius.  Prior  modus  estfacilis, 
quando  votum  non  babet  certum  tempus  prre- 
fixum,  pro  quo  implendum  sit,  et  licet  nunc 
differatur,  potest  postea  impleri,  et  eo  animo 
differri,  et  tunc  nulla  est  difficultas,  quia  nihil 
contra  votum  fit.  Unde  potest  in  universum 
regula  statui ,  nnnquam  violari  votum  etiam 
moraliter,  ut  sic  dicam,  ex  eo  quod  ejus  exe- 
cutio  differatur  propter  aliquod  maju.s  Dei  ob- 
sequium.  Quia,  ut  supponitur,  tempus  exe- 
quendi  votum  non  erat  in  ipso  voto  determi- 
natum,  nec  prudenter  judicari  potest  tempus 
opportunum,  nedura  necessarium,  illud,  in 
quo  omittendnm  esset  opus  meiius  ad  votum 
implendum.  Posterior  autem  modus  non  ha- 
bet  iocum  ,  nisi  interveniente  commutatione 
voti  in  melius",  quam  credimus  fieri  posse  pro- 
pria  voluntate  voventis,  quaudo  de  excessu 
constat,  quia  illa  conditio  vel  distinctio  est  in- 
trinsece  inclusa  in  omni  voto,  Faciam  hoc, 
nisi  aliud  melius  occurrerit  faciendum ;  vel, 
Faciam  hoc,  aut  aliquid  melius.  Nam  hoc  in- 
telligitur  esse  magis  consentaneum  divino 
heneplacito ,  et  acceptationi  ,  ut  infra  libro 
sexto  latius  dicam. 

7.  Ad  secundum.  —  Ad  secundum  ergo  ar- 
gumentum  ,  vel  negatur  sequela  simpliciter 
loquendo,  vel  (majoris  claritatis  gratia)  distin- 
guitur  sensus  consequentis ;  nam  si  sensus  est, 
sequi,  votum  de  actu  bono  repugnante  me- 
liori  quocumque  modo  non  obligare  absolute, 
negatur  sequela  ;  ostensum  est  enim  absolute 
obligare,  quia  per  se  necessarium  est  illud 
fieri,  si  commutatio  in  melius  non  interveniat. 
Quse  conditio  cum  generalis  sit,  et  inclusa  in 
ipsa  natura  voti,  non  facit  votum  esse  condi- 
tionatum,  seu  non  absolutum,  ut  constat  ex 
dictis  supra  de  juramento.  Si  autem  sit  sen- 
sus,  sequi  talia  vota  non  obligare  ita  defiuite 
ad  tales  actus,  quin  liceat  substituere  melio- 
res,  sic  conceditur  sequela  ;  neque  inde  fit  ta- 
lia  vota  non  esse  firma,  seu  stabilia,  quia  sa- 
tis  firma  obligatio  est,  quai  omitti  non  potest, 
nisi  juxta  arbitrium  creditoris,  et  clando  iili 
aliquid  quod  ab  ipsolibentius  acceptetur.  Ter- 
tium  autem  argumentum  petit  difficultatem, 
xiv. 


VIRTUTIS  NON  REPUGNANS,  ETC.  865 

qure  majori  indiget  examinatione,  et  ideo  in 
capite  sequenti  tractabitur. 

CAPUT  VIII. 

UTRUM  OMNIS  ACTUS  VIRTUTIS,  QUI  N0N  REDDIT 
PERSONAM  INHABILEM  AD  OPERA  PERFEGTIONIS, 
POSSIT   ESSE   MATERIA    VOTI  ? 

\.  Ratio  dubitcuidi .  —  Ratio  dubitandi  su- 
mitur  ex  quibusdam  actibus  pertinentibus  (ut 
sic  dicamj  ad  corporis,  seu  prcesentis  vitse 
commoditatem,  qui  simpliciter  stucliosi  suut, 
et  nihilominus  non  videntur  esse  materia  voti. 
Antecedens  inductione  et  ratione  declaratur. 
Primo,  in  actu  comedendi  et  bibendi,  quando 
oportet  ad  naturse  conservationem;  nam  hi  ac- 
tus  honesti  sunt  etiam  ex  objecto  ,  quia  sunt 
rectse  rationi  consentanei,  suo  tempore  et  loco, 
et  tamen  non  videntur  esse  materia  voti.  Maxi- 
me  si  addamus,  etiam  esse  bonum  moraliter, 
uti  cibis  ad  salutem  utilioribus,  qui  solent  esse 
delicatiores  et  pretiosiores,quibus  uti  de  se  non 
est  malum,  et,  recta  ratione  regulatum,  erit 
moraliter  bonum,  et  tamen  de  illo  usu  votum 
facere  ridiculum  et  illusorium  esset.  Item  ac- 
cedere  ad  ignem  tempore  frigoris,  vel  deam- 
bulare,  aut  fricare  manus,  actus  sunt  boni  mo- 
raliter  ob  eamdem  rationem,  et  tamen  de  illis 
vota  fieri  non  possunt,  ut  videtur  per  se  no- 
tum,  quia  nihil  ad  Dei  cultum  pertinens  in  il- 
lis  actibus  invenitur.  Idem  est  de  ludo  hones- 
to,  et  de  quacumque  moderata  recreatione,  et 
ahis  ad  eutrapeliam  pertinentibus  ,  qute  vera 
virtus  moralis  est,  ut  ostendit  D.  Thom.  1 .  2, 
q.  168,  et  tamen  omnes  illi  aetus  non  sunt 
materia  voti.  Cujus  signum  est,  quia  potius 
vota  de  negationibus  talium  actuum,  ut  de 
non  ludendo,  etc,  valida  sunt.  Et  ratio  a 
priori  esse  videtur ,  quia  materia  horum  ac- 
tuum  valde  humana  est,  et  sensibilis,  quee  li- 
cet  honeste  fieri  possit,  tamen  simpliciter  dis-- 
trahit  mentem  ab  spiritualibus  et  perfectiori- 
bus  rebus  ;  et  ideo  licet  illi  actus  honesti  ad- 
mittantur,  nou  tamen  obligatio  ad  illos.  Tan- 
dem  operari  bonum  ex  metu  pcenee,  moraliter 
bonum  est ,  cum  non  sit  malum  ,  ut  ostendi- 
mus  in  materia  de  Pcenitentia ,  et  ostendit 
etiam  Veg.,  lib.  6  in  Trid.,  cap.  25,  et  tamen 
talis  operatio  nou  est  materia  voti ,  quia  non 
est  perfecta.  Imo  ait  Veg.  supra,  neque  esse 
laude  dignam;  ergo  non  omnis  bona  operatio 
materia  est  voti. 

2.  In  contrarium  vero  est,  quia  nullum  est 
opus  honum,  quod,  quatenus  tale  est,  non  pos- 

53 


866  LIB.  II.  DE  MATERIA  VOTI 

sit  in  Dei  gloriam  referri,  juxta  illud:  Omnia 
in  gloriam  Dei  facite.  Propter  quod  in  tract. 
1,  libro  primo,  capite  septimo,  diximus,  fiul- 
lum  esse  actumvirtutis  moralis,  qui  non  possit 
•ordinari  ad  cultum  Dei,  et  ut  sic  fieri  materia 
religionis ;  ergo  eadem  ratione  potest  esse 
materia  voti,  si  accipiatur,  et  considereturta- 
lis  actus  ,  quatenus  non  impedit  meliorem. 
Nam  eo  ipso  est  ex  melioribus  bonis,  quia  est 
de  bono  morali  non  impediente  aliud  melius ; 
nam  quod  possit  in  melius  commutari,  non 
obstat  quominus  absolutum  votum  de  tali  bo- 
no  valeat,  ut  generaliter  declaratum  est.  Gon- 
firmatur,  quia  tales  actus  mediante  voto  obe- 
dientice  possunt  cadere  sub  votum  ;  ergo  etiam 
immediate.  Antecedens  patet,  nam  si  quis  vo- 
vit  obedire  alteri  in  omnibus  licitis  et  bones- 
tis,  et  alter  preecipiat  justam  recreationem,  te- 
nebitur  obedire  qui  vovit,  quandoquidem  res 
est  licita  et  honesta.  Consequentia  vero  proba- 
tur  ex  paritate  rationis. 

3.  Non  invenio  punctum  hoc  ab  auctoribus 
interminis  tractatum,  in  eo  tamen  contrarias 
seutentias  ab  eis  indicari  invenio.  Prima  ergo 
sententia  esse  potest,  omnem  actum  bonum 
moraliter  esse  posse  materiam  voti ;  ita  sumit 
ut  certum  Vazquez  1.  2,  disp.  52,  n.  30,  ex 
quo  principio  concludit,  illa  opera ,  quse  in 
dubitationem  adduximus,  in  individuo  etiam 
factaillo  modo,  et  propter  commodum  naturee, 
non  esse  moraliter  bona,  sed  esse  indifferen- 
tia,  ut  ipse  putat,  vel  certe  juxta  opinionem 
negantem  dari  opus  indifferens  in  individuo, 
potius  esse  dicenda  mala  quam  nona,  et  putat 
hanc  esse  sententiam  Augustini,  lib.  4  contra 
JuL,  cap.  3;  et  alios  Patres  ad  id  confirman- 
dum  adducit.  Eamdemsetitentiamgeneralem, 
quod  omne  bonum  opus  sit  materia  voti,  iudi- 
cat  Toletus,  lib.  4  suee  Instr.,  capite  decimo 
sexto,  n.  7  et  8,  ubi  ad  materiam  voti,  solum 
requirit  ut  sit  bona,  et  meliori  non  contraria ; 
declarat  autem  tunc  esse  meliori  contrariam, 
quando  ex  illa  non  potest  fieri  transitus  ad 
meliorem ;  nam  si  trausltus  fieri  potest,  votum 
(inquit)  tenet.  In  his  autem  actibus,  de  quibus 
tractamus,  invenitur  utraque  conditio,  nam 
et  boni  sunt,  et  ab  illis  potest  fieri  transitus 
admeliores;  ergo.  Atque  ita  etiam  Doctores 
supra  citati,  qui  hoc  modo  explicant  quomodo 
votum  esse  debeat  de  meliori  bono,  huic  sen- 
tentise  favere  videntur.  Item  favent  omnes , 
qui  dum  negant  actum  indifferentem  ut  sic 
posse  esse  materiam  voti,  addunt,  si  referatur 
adbonum  fmem,  posse  esse  materiam  voti,  nec 
requirunt  ut  referatur  ad  optimum  fmem,  sed 


EJUSQUE  DIVISIONIBUS. 

ad  honestum  ;  hoc  autem  ad  minimum  vide- 
tur  reperiri  in  omnibus  actibus  supra  numera- 
tis.  Itu  vero  docent  de  actibus  indiffereutibus 
Cajetanus,  dicto  articulo  secundo ;  Soto,  arti- 
culo  tertio,  et  alii. 

4.  Secunda  sententiaest,  non  omnem  actum 
moraliter  bonum,  non  impedientem  meliorem, 
esse  materiam  capacem  obligationis  voti,  quia 
sunt  aliqui  actus,  qui  ex  intrinseca  conditione 
sua  sunt  improportionati  ad  votum.  Ita  scntit 
Azor,  1  tomo,  lib.  11,  c.  13,  qnsestione  septi- 
ma,  ubi  prius  dicit,  valida  esse  vota  de  aliqui- 
bus  bonis,  quibus  alia  sunt  meliora;  postea 
vero  subjungit :  Votum  in  materia  sibi  subjecta 
nihil  aliud  requirit,  nisi  rei  bonitatem,  et  quce 
sit  ex  numero  earum  rerum,  quce  conducunt  et 
juvant  ad  salutem  et  vitam  ceternam  consequen- 
dam,  dequa  nohis  consilium  est  a  Christo  Do- 
mino  datum..  Sentit  ergo  non  omnia  bona  mi- 
nora  aliis  esse  aptam  materiam  voti,  sed  opor- 
tere  ut  conferant  ad  salutem  eeternarn,  qualia 
non  videntur  esse  quae  in  principio  numerata 
sunt.  Hujus  sententise  videtur  esse  Sanci.,  lib. 
1  de  Sponsal.,  disp.  4,  n.  4  et  5,  ubi  ait  esse 
quosdam  actus  virtutis,  qui  includunt  acces- 
sum  ad  res  terrenas  et  mentis  evagationem, 
ut  ludere  etiam  honeste,  de  quibus  actibus  in- 
quit  non  esse  materiam  voti,  sed  votum  de  ali- 
quo  illorum  factum  esse  irritum,  quia  gratius 
est  Deo  abstinere  ab  his  actibus,  etiamsi  stu- 
diosi  sint,  quam  illos  exercere.  Eamdem  ex- 
presse  docet  Lessi.,  libro  2,  capite  40,  dub.  5, 
n.  43,  qui  exempla  ponit  in  actu  militandi  ex- 
tra  causam  religionis ,  et  in  administratione 
©fficii  judicis,  aut  alterius  similis,  etc,  quos 
actus  absolute  sumptos  multi  forte  indifferen- 
tes  censebunt. 

5.  Duplex  modus  quo  votum  fieri  potest  de 
tali  bono  honesto. — Mihi  imprimis  distinguen- 
di  videntur  duo  modi,  quibus  votum  fieri  po- 
test  de  aliquo  hujusmodi  actu  honesto,  ut  ho- 
nestus  est :  unus  est,  si  tantum  fiat  promissio 
quasi  de  specificatione  actus,  ut  si  quis,  verbi 
gratia,  non  absolute  voveat  ludere,  vel  deani- 
bulare,  aut  recreari,  sed  quasi  sub  conditione, 
si  luserit,  honeste  ludere,  et  secnndum  rectam 
rationem.  Alius  modus  est,  quando  exerci- 
tium  actus  vovetur  propter  aliquem  finem , 
vel  sub  motivo  aliquo  rationi  consentaneo. 
De  priori  modo,  dubitari  non  potest  quin  vo- 
tum  sit  validum  ,  et  consequenter  illa  sit 
conveniens  materia  voti.  Quia  tale  votum  est 
de  re  valde  consentanea  rationi,  et  Deo  grata 
satisque  difficili,  et  per  se  non  avertit  men- 
tem  ab  aliqua  re  meliori,  nec  distrahit  illam 


CAP.  VIII.  UTRUM  OMNIS  ACTUS 
circa  res  terrenasaut  corporales,  quia  non  obli- 
gat  simpliciter  ad  tales  actus,  sed  solum  si 
fiant,  ponit  debitum  modum  in  illis ;  ergo. 
Unde  conbrmatur,  quia  tale  votum  in  negati  - 
vnm  resolvitur,  et  negatio  est  de  non  commit- 
tenda  aliqua  culpa,  quod  votum  validum  est, 
ut  supra  vidimus;  ergo.  Major  declaratur , 
quia  illa  conditionalis  propositio  resolvitur 
in  hanc  negativam,  Non  faciam  boc  sine  de- 
bito  line,  aut  motivo ,  sine  quo  non  bene 
fioret;  ergo  perinde  est  ac  si  diceretur,  Non 
faciam  boe  peccando.  Sicut  vovere  non  loqui 
sinc  utilitate  justa  et  rationabili,  perinde  est 
ac  si  voveret  non  dicere  verba  otiosa,  quod 
votum  in  verbis  sanctum  est,  quatenus  est  ex 
bonitate  materiee,  nisi  videatur  nimium,  vel 
impossibile  ob  rei  difficultatem,  de  qua  parte 
juxta  superius  dicta  judicandum  est ;  nunc 
enim  de  bonestate  materise  agimus,  et  ex  bac 
parle  validum  est  votum.  Idem  ergo  est  de 
omni  simili  voto  circa  quoscumque  actus,  qui 
bene  et  male  fieri  possunt. 

6.  Duo  consideranda  in  actibus  adcommo- 
dum,  naturw  pertinentihus.  —  Circa  posterio- 
rem  autem  modum  vovendi  hos  aotus  quoad 
exercitium  ,  tria  dicenda  videntur.  Primum 
est,  regulariter  talia  vota  non  obligare.  Utboc 
ostendam  ,  considero  duo  esse  in  bujusmodi 
actibus,  ad  commodum  naturse  pertinenti- 
bus :  unum  est  finis  intentus,  seu  motivum 
operandi;  aliud  est  ipsa  actio  materialis,  per 
quam  tale  commodum  obtinetur.  Inter  quae 
duo  hoc  diftert,  quod  iirimum  est  propter  se 
appetibile,  quia  videtur  rationem  honesti  par- 
ticipare,  dummodo  recta  ratione  reguletur,  et 
iecundum  rectam  rationem  appetatur,  quod 
semper  necessarium  est  ad  actum  honestum, 
et  sub  ea  ratione  non  repugnat  illarn  esse  ma- 
teriam  voti,  ut  statim  dicam.  Secundum  au- 
tem  habet  magis  rationem  boni  utilis,  unde 
per  se  non  est  materia  voti,  nisi  duo  concur- 
rant.  Unum  est,  ut  finis,  seu  commoditas  ad 
quam  ordinatur,  sub  votum  cadere  possit. 
Aliud  est,  ut  talis  actio  materiulis,  etiam  ut 
ordinata  ad  tale  commodum  naturse,  sit  etiam 
ad  divinum  obsequiuni,  et  ad  spirituale  bo- 
num  animaj  magis  commoda,  quanf  ejus  omis- 
sio,  etiamsi  sit  cum  nonnulla  incommoditate 
naturse.  Nam  si  negatio  actionis  sit  animse  uti- 
lior,  sine  dubio  voturn  de  tali  actione,  etram 
propter  illum  tinem,  nonerit  de  meliori  bono, 
quandoquidem  immediate,  et  per  se  excludit 
majus  bonurn,  quod  est  negatio  ejus.  In  quo 
est  advertendum,  longe  aliud  esse,  quod  ipsa 
carentia  actus  sit  melior  quam  actus,  vel  quod 


VIRTUTIS  NON  REPUGNAN?,  ETC.  867 

alius  actus  diversus,  vel  repugnans  esse  simul, 
sit  melior.  Nam  quando  est  comparatio  inter 
actus,  est  inter  bona  positiva,  quorum  licet 
unum  sit  melius  alio,  tamen  simpliciter  est 
melius  alterntrum  illorura  facere,  quam  neu- 
trum,  et  ideo  votum  potest  obligare  ad  minus 
bonum  absolute,  quamvis  cum  libertate  trans- 
eundi  ad  melius.  At  vero  quando  ipsa  carentia 
actus  est  melior  quam  actus,  non  potest  votum 
obligare  ad  actum,  etiam  absolute,  quia  sem- 
per  hberum  erit  preeferre  carentiam  aclus 
ipsi  actui ;  ergo  nunquam  relinquitur  obliga- 
tio  ad  actum. 

7.  Objectio.  —  Solutio.  —  Dices:  quomodo 
potest  actus  esse  bonus  moraliter,  et  nihilo- 
minus  esse  melior  carentia  ejus  quam  ipse , 
cum  ipse  aliquam  bonitatem  afferat,  carentia 
nullam.  Respondeo  imprimis,  etiam  in  ipsa 
carentia  esse  aliquam  bonitatem  objectivam, 
et  in  voluntate  carendi  commoditate  morali, 
vel  alia  simili,  quam  actus  secum  afferebat,  esse 
formalem  bonitatem  moralem  et  virtutis. 
Deinde,  licet  in  illa  privatione  actus  non  sit 
positiva  bonitas,  est  tamen  queedam  remotio 
impedimentorum  ad  melius  operandum,  et  ex 
hac  parte  illa  carentia  inter  bona  melioris  or- 
dinis  computatur.  Sicut  paupertas  per  se  non 
est  bona;  ut  instrumentum  autem  periecrio- 
nis,  est  ex  melioribus  bonis  quae  sub  consi- 
lium  cadunt;  ita  ergo  abstinere  a  recreatione 
licita,  vel  a  ludo  honesto,  et  similia,  quatenus 
disponunt  ad  meliores  actus,  preeferri  possunt 
illis  actibus  quibus  opponuntur,  etiamsi  aetus 
ipsi  boni  etiam  siut. 

8.  Actus,  qui  versaniur  circa  corporis  com- 
inoda  hcita ,  non  sunt  alsolute  apta  materia 
voti.  —  Ex  his  ergo  facile  probatur  primum 
dictum,  nam  hi  actus  boni  inferioris  ordinis, 
seu  qui  versantur  circa  corporis  commoditates, 
ut  plurimum  tales  sunt ,  ut  melius  sit  homini 
privare  se  illis ,  seu  abstinere  ab  illis ,  quam 
illos  exercere  ;  ergo  ,  regulariter  loquendo  , 
votum  de  hujusmodi  actu  non  obligat.  Gonse- 
queutia  est  evidens;  quia  si  illud  est  melius, 
ergo  est  licitum  non  obstante  voto;  ergo  vo- 
tum  non  obligat  :  nam,  ut  votum  absolute 
obliget  ad  exercendum  actum ,  oportet  ut  sal- 
tem  respectu  soliuscarentiaeactus,  exercitium 
actus  preeferatur,  quia  non  proefertur  respectu 
cujuscumque  aiterius  actus  melioris,  ut  est 
ostensum  ;  ergo  si  neque  respectu  negationis 
sui  prasfertur,  non  potest  intelligi  obligatio. 
Primum  vero  antecedens  facile  ostendi  potest 
inductione  facta  per  actus  supra  numeratos, 
de  quibus  maxime  loquuntur  auctores  secun- 


m 


L!B.  II.  DE  MATERIA  VOTI,  EJUSQUE  DIVISIONIBUS. 


dae  sententiee,  quorum  dicta,  quatenus  conso- 
nant  his  quee  diximus,  probanda  videutur ,  et 
nostram  sententiam  confirmant. 

9.'  Svpradiclos  actus  posse  esse  materiam 
voti,  additis  aliquibus  circumstantiis.  —  Se- 
cundo  nihilominus  addo  ,  in  aliquo  casu  tales 
posse  circumstantias  eoncurrere.  ut  talis  actus 
bonus  sit  in  materia  voti  obligantis  ad  exerci- 
tium  talis  actus,  saltem  absolute  et  quasi  for- 
maliter  spectati  ,  seu  comparati  ad  totalem 
omissionem  ejus  ,  seu  abstineutiam  ab  illo. 
Probatur,  quia  talis  actus,  verbi  gratia,  ho- 
nestee  recreationis  (idemque  est  cum  propor- 
tione  in  aliis),  licet  proxime  sit  propter  leva- 
men  naturce,  nihilominus  esse  potest  simplici- 
ter  actus  virtutis  ,  quia  illudmet  commodum 
naturee  judicatur  rationi  consenfaneum  res- 
pectu  talis  personee,  etc,  et  talis  esse  supponi- 
tur,  ut  possit  esse  materia  voti.  Deinde  potest 
esse  tanta  subjecti  necessitas,  ut  melius  sit, 
magisque  rationi  consentaneum,  talem  com- 
moditaiem  naturce  procurare,  quam  ab  illa 
abstinere,  tum  quia  interdum  potest  esse 
tanta  necessitas,  ut  sil  etiam  in  preecepto ; 
ergo  et  ut  possit  esse  materia  voti ,  juxta  su- 
pra  dicta;  tum  etiam  quia  licet  non  perveniat 
ad  illum  gradum  necessitatis,  potest  interdum 
esse  magis  cousentaneum  rationi;  ergo  si  tunc 
fiat,  votum  obligabit,  quia  tunc  non  habet  lo- 
cum  ratio  facta  in  priori  assertione,  cum  non 
sit  inelius  abstinere  quam  facere ,  quia  quod 
non  rationabilius ,  non  est  melius.  Item  licet 
tunc  actus  ille  distrahat  mentem  ,  et  occupet 
circa  terrena.  totnm  hoc  dispendium  censetur 
esse  magis  gratum  Deo ,  quia  est  magis  con- 
sentaneum  virtuti;  ergo  illo  non  obstante,  vo- 
tum  obligabit. 

10.  Dixi  autem  votum  obligare  tunc  ad  il- 
lum  actum  absolute  et  quasi  formaliter  spec- 
tatum,  quia  raro  obligabit  ad  illum  actum 
materiahter  sumptum,  nisi  in  eo  casu,  in  quo 
levamen  illud  naturae  non  possit  alio  remedio 
vel  actu  obtineri;  nam  si  alio  actu  ,  vel  me- 
lius,  vel  seque  bene  obtineri  possit,  tunc  sa- 
tisfaciendo  intentioni  et  motivo  promissionis 
quocumque  medio  (quod  vocamus  materialem 
actum),  voto  satisfiet.  Unde  potest  confirmari 
assertio  :  nam  si  quis,  in  tali  necessitate  vel 
imbecillitate  constitutus  ,  voveret  in  generali 
interdum  exercere  actum  honestee  recreatio- 
nis,  quandojudicaretesse  magis  consentaneum 
ratioui  rectee  et  secundum  illarn,  certe  votum 
obligaret,  quia  quasi  formaliter  esset  de  me- 
liori  bono ;  ergo  si  in  particulari  promittat 
aliquem  actum  ex  simili  preejudieio,  obligabi- 


tur  absolute  ad  illum  ,  quamvis  haec  obligatio 
non  excludat  potestatem  transeuudi  ad  me- 
liorem  in  ordine  ad  eumdem  fiuem,  juxta  su- 
pra  dicta.  Denique  confirmatur  a  contrario, 
quia  in  eo  casu  votum  nou  ludendi ,  vel  non 
efficiendi  alium  similem  actum  in  naturee  le- 
vamen,  non  obligaret,  quia  esset  impertinens 
ad  diviuum  servitium  ;  imo  posset  obstare,  si 
talis  actus  esset  necessarius  ad  talem  finem ; 
ergo  votum  contrarii  actus  potest  obligare. 

11.  Assertio  generalis ,  nullum  esse  actum 
virtutis,  qui  secundum  suam  speciern  nonpossit 
aliquando  esse  materia  voti.  — Unde  concludo, 
et  dico  tertio,  nullum  esse  actum  virtutis  mo- 
ralis,  qui  secundum  speciem  suam  non  possit 
aliquando  esse  materia  *voti,  quamvis  in  ali- 
quibus  id  rarissime  contingat.  Ha^c  assertio 
ex  superioribus  constat,  et  ideo  non  est  ne- 
cesse  circa  illam  amphus  immorari.  Intelligi- 
tur  enim  de  actibus,  qui  non  tollunt  potesta- 
tem  moralem  ad  opera  perfectiora  in  futurum, 
sed  ad  summum  impediunt  quamdiu  durant, 
vel  licet  aliquam  imperfectam  dispositionem 
(ut  distractionem  mentis,  vel  quid  simile)  af- 
ferant  per  contrariam  mentis  applicationem , 
potest  facile  expelli ;  et  ita  res  est  clara  ex  dic- 
tis  ,  quia  in  quolibet  actu  virtutis  moralis, 
etiam  ex  his  inferioribus,  potest  excogitari 
casus  in  quo  hoc  magis  expediat,  licet  raro  id 
coutingat  cum  tanta  necessitate  etcertitudine, 
ut  possit  immediate  ad  materiam  voti  suf- 
ficere. 

12.  Fit  satis  rationibus  oppositis. —  Atque 
ita  responderi  facile  potest  ad  rationes  dubi- 
tandi  utrinque  propositas.  Nam  in  casibus  om- 
nibus  pro  parte  negante  propositis,  excepto 
ultimode  metu,  concedimus,  regulariter  illam 
non  esse  materiam  voti,  non  quia  actus  illi 
cum  sufncienti  deliberatione  facti  in  individuo 
indifferentes  sint,  vel  pravi.  Hoc  enim  secun- 
dum  sine  dubio  falsum  est,  ut  ibi  obiter  pro- 
batum  est,  et  est  communis  consensus.  Neque 
Augustiuus  unquam  negavit  hujusmodi  actus 
posse  esse  moraliter  bonos,  sed  negat  posse 
juste  et  sancte  fieri  sine  gratia,  quod  alterius 
considerationis  est.  Primum  autem  vel  etiam 
falsum  est,  vel  ad  preesentem  queestionem 
nonest  necessarium,  quia  ostensum  estex  alio 
capite  provenire,  quod  illee  materiee  non  sint 
regulariter  ad  votum  accommodatee ;  quod 
autem  in  nullo  casu  esse  possint,  neque  in 
illa  inductione  probatur,  neque  est  rationi 
consentaneum,  ut  ostensum  est.  Ad  ultimum 
autem  exemplum  de  operatione  bona  ex  metu, 
respondeo,  votum  non  posse  obligare  ad  ope- 


CAP.  IX.  UTRUM  ACTUS  1NHAUIL1TANS  AD  STATUM  PERFECTlONlS,  ETC. 


889 


randum  ex  meta,  excludoiido  melius  moti- 
vum,  non  quia  operari  bonum  a'l  vitandum 
malum  qnod  timetnr,  non  possit  esse  bonum 
et  laudabile,  sed  quia  excludere  melius  moti- 
vum  laudabile  non  est.  Absolute  vero  fieri  po- 
test  votum  de  bono  opere  faeiendo,  saltem  per 
metum,  quia  per  boc  nullum  melius  bonum 
excluditur. 

13.  Denique  juxta  baec  intelligenda  sunt 
alia  dicta  Doctorum,  quee  in  prima  opinione 
afferebantur ;  nam  ut  actus  sit  materia  voti, 
necessarium  est  quod  sit  ita  bonus,  ut  post 
votum  non  liceat  ab  illo  abstinere,  nisi  per 
transitum  ad  meliorem,  vel  sallem  eeque  bo- 
num,  etquoties  actus  boc  habuerit  in  quacum- 
que  materia  virtutis,  fatemur  esse  posse  mate- 
riam  voti.  Hoc  tamen  non  obstante,  possunt 
esse  aliqui  actus  boni,  quorum  omissio  ordi- 
narie  melior  est,  et  utilior  ad  spirituale  bonum, 
et  de  his  dicimus,  quamdiu  tales  sunt,  non 
esse  materiam  voti.  Et  eodem  modo  accipien- 
dum  est  quod  de  actibus  indifferentibus  ordi- 
natis  ad  bonum  dieitur ;  nam  generalis  doctri- 
na  est  vera,  et  ita  traditur  ab  auctoribus  ; 
tamen  in  particulari  consideranda  est  bonitas 
fmis,  ut  illa  etiam  sit  ad  votum  accommodata. 
Et  ita  etiam  citati  auctores  adhibent  exempla 
in  fine  per  se  spectante  ad  salufem  animee, 
quando  vovet  quis  non  ingredi  talem  domum 
propter  vitandam  occasionem  peccati,  vel 
non  ludere  cum  tali  persona  propter  similem 
causam. 

14.  Responsio  ad  argumenta. —  Ad  rationem 
vero  quee  pro  affirmativa  parte  afferebatur, 
respondetur  negando  consequentiam,  quia,  ut 
supra  declaratum  est,  aliquafieri  possunt  pro- 
pter  Deurn,  quae  non  sunt  illi  offerenda  ex 
voto,  et  hujusmodi  sunt  nonnulli  actus  imper- 
fectiores,  licet  boni,  regulariter  loquendo,  ut 
diximus.  Neque  id  provenit  solum  ex  eo  quod 
tales  actus  sunt  minus  perfecti  quam  alii, 
propter  quos  omitti  possunt,  sed  quia  ipsi  in  se 
ratione  externorum  actuum  includuut  ahquod 
impedimentum,  vel  quasi  nocumentum  spiri- 
tus,  propter  quod  vitandum,  regulariter  per- 
fectius  est  ab  illis  abstinere,  ut  declaratum  est. 
Ad  confirmationem  autem  dico.  solum  proba- 
re,  non  repugnare,  tales  actus  esse  posse  ali- 
quando  materiam  voti ;  facilius  autem  hoc  fit 
mediante  voto  obedientiee,  quam  immediate; 
tum  quia  superioris  arbitrio  certius  et  securius 
proponitur  illa  materia,  ut  melior  et  conve- 
nientior  ad  virtutem ;  tum  etiam  quia  media  vo- 
luntate  superioris  adjungitur  nova  honestas  vel 
necessitas  in  tali  actu,  quee  facit  illum  esse longe 


meliorem.  Et  juxta  heee  etiam  admittimus 
seenudam  senteutiam,  in  qua  nihil  additur 
nostree  secundee  aut  tertiee  assertioni  repu- 
gnans,  cui  respondere  necesse  sit. 

GAPUT  IX. 

UTRUM  ACTUS  MORALITER  B0NUS,  INDUCENS  INHA- 
BILITATEM  IN  FUTURUM  AD  STATUM  FEKFEC- 
TIONIS,  POSSIT  INTERDUM   ESSE   MATER!A  VOTI? 

1  Heec  queestio  peculiarem  diffieultatem 
habet  in  voto  de  matrimonio  contrahendo, 
propter  perpetuitatem  illius  status,  et  repu- 
gnantiam  quambabet  cum  consiliis  perfectio- 
nis,  maxime  cum  consilio  de  castitate  servan- 
da,  et  cum  statu  religionis;  innullo  enim  alio 
actu  inferioris  ordinis  hoc  invenitur.  Nam  li- 
cet  multi  repugnent  statui  perfectionis,  ita  ut 
non  po.ssint  simul  esse  cum  illo,  non  tamen 
inducunt  statum  immutabilem  impedientem 
transitum  ad  statum  meliorem,  et  ideo  de 
matrimonio  in  speciali  queestionem  tractabi- 
mus.et  deinde  quid  de  aliis  actibus  dicundum 
sit,  breviter  indicabimus.  Circa  matrimonium 
autem  prius  statuenda  est  regula  generalis  per 
se  observanda  ;  postea  inquiremus  an  patiatur 
aliquam  exceptionem. 

2.  Gfeneralis  regula  inculcatur,  et  ass&itur 
actum  contrakendi  matrimonium,  per  se  lo- 
quendo,  non  esse  materiam  voti.  —  Regula  igi- 
tur  generalis  est,  actum  contrahendi  matri- 
monium,  per  se  loquendo,  non  esse  materiam 
voti.  In  hac  regula  conveniunt  omnes  Docto- 
res  infra  citandi,  et  sentiunt  illam  esse  mate- 
riam  incapacem  obligationis  voti,  tam  com- 
parative  quam  absolute,  et  ideo  tale  votum 
esse  nullura.  Ratio  est,  quia  illud  vinculum 
inducit  effectum  repugnantem  meliori  bono, 
quale  est  status  religiosus,  et  perpetua  obser- 
vantia  castitatis;  ergo  votum  de  tali  vinculo 
assumendo  nec  potest  obligare  ad  non  ingre- 
diendam  religionem  propter  matrimonium, 
neque  etiam  ad  statum  continentiee  seu  ceeli- 
batus  dimittendura ;  ergo  ad  nihil  obligare  po- 
test,  ideoque  est  irritum.  Heec  ultima  conse- 
quentia  constat  ex  doctrina  data  capite  pree- 
cedenti,  quod  quaudo  actus  bonus  tam  est 
imperfectus,  ut  carentia  ejus  sit  moraliter  me- 
lior,  tunc  non  potest  esse  materia  voti,  nec 
votum  de  illo  obligare  ;  talis  autcm  est  actus 
nubendi  comparatus  ad  negationem  nubendi, 
quia  heec  per  se  melior  est,  quia  magis  abs- 
trahit  bominem  a  secularibus  curis,  et  volup- 
tatibus  carnis,  1  Gorinth.  7.  Uude  Conciliun> 


870  LIB.  II 

Tridentinum,  sess.  24,  canon. 
liorem  esse  statnm  virginitalis  ac  cselibatus 
statu  matrimonii;  constat  autem  matrimo- 
nium  immediate  et  contradictorie  repugnare 
huic  meliori  bono;  ergo,  per  se  loquendo,  non 
potest  esse  materia  validi  voti. 

3.  Soti  limitatio  acl  regulam  supra  datam. 
—  Addit  vero  Soto,  d.  q.  J,  art.  3,  quamdam 
limitationem  huic  regulse,  dicens,  vovere  ma- 
trimonium  illicitum  esse,  nisi  expresse  pro- 
meres  exceptionem,  dicens  :  Voveo  Deo  matri- 
monium,  nisi  de  me  ipse  salubrius  quidpiam 
disposnerit.  Sed  hsec  conditio  parum  refert  ad 
honestandum  votum  ;  alias  enim  votum  sine 
illa  valeret,  quia  illa  conditip  in  omni  voto,  et 
in  omni  actu  nostro  tacite  inest;  ergo  non  mi- 
nus  esset  validum  votum  cum  illa  conditione 
tacita,  quam  cum  expressa ;  regulariter  enim 
loquendo,  etex  natura  rei.non  minus  operari 
solet  conditio  tacita,  praesertim  intrinseca, 
quam  expressa.  Deinde  illa  conditio  vel  Dei 
tentationem  includit,  vel  non  apparet  quem 
legitimum  sensum,  vel  quam  utilitatem  ha- 
bere  possit.  Nam  qui  sic  vovet,  quoinodo  vult 
cognoscere  Deum  de  se  aliter  disponere,  ut 
nisi  Deusid  faciat,  voto  obligetur?  Aut  enim 
intendit  solum  ut  Deus  id  faciat  per  ordina- 
rium  modum  et  legem,  et  hoc  jam  disposuit 
consulendo  cselibatum  ac  religionem,  etquan- 
tum  in  se  est  vocando  ad  illam,  et  ita  bona  est 
conditio ,  tamen  in  hoc  sensu  destruit  votum, 
quia  in  illo  sensu  jam  est  posita ;  vel  intendit  ut 
Deus  specialiter  revelet  suam  voluntatem  esse, 
ut  non  contrahat,  vel  ut  hoc  prsecipiat,  et  hoc 
est  tentare  Deum ,  et  rem  extraordinariam 
sine  causa  postulare.  Vel  denique  intendit  ut 
Deus  extraordinaria  vocatione  illum  vocet  ad 
non  coutrahendum,  et  hoc  etiam  est  tentare 
Deum,  quia  est  coarctare  providentiam  ejus, 
et  quasi  exigere  gratiam  non  debitam,  et  ex- 
traordinarium  signum.  Maxime  quia  necesse 
est  ut  votum  illud,  vel  statim,  vel  pro  certo 
tempore  obliget,  infra  quod  Deus  debeat  si- 
gnum  illud  prsestare,  quod  etiam  spectat  ad 
tentationem  D*  i,  ut  sumitur  ex  Judith  8,  et 
supra  tractatum  est;  ergo  simpliciter,  et  inde- 
pendenter  ab  illa  conditione,  regula  intelli- 
genda  est. 

A.  Prima  objectio.  —  Solutio.  —  Sed  obji- 
citur  primo  contra  regulam,  quia  juramentum 
potest  obligare  ad  matrimonium,  saltem  ab- 
soluta  obligatione;  ergo  et  votum,  cujus  obli- 
gatio  major  est  quam  juramenti  promissorii. 
Antecedens  constatin  sponsalibus  juratis.  Res- 
pondetur  primo  negando  cousequentiam,  quia 


DE  MATERIA  VOTI,  EJUSQUE  DIVISIONIBUS. 

10,  dicit,  me-  juramentum  sequitur  naturam  promissionis, 
cui  adjuugitur  ;  natura  autem  promissionis 
humanse  est,  quod  obliget  ad  id  quod  homini 
promittitur,  si  est  bonum,  et  commodum  illi, 
etiamsi  non  sit  ex  bonis  melioribus  respectu 
promittentis,  quia  hoc  non  attenditur  in  tali 
promissione.  Secus  vero  est  in  promissione 
voti,  in  qua  divinus  cultus,  et  quod  Deo  est 
gratius,  per  se  intenditur;  unde  si  promissio 
de  contrahendo  matrimonio  soli  Deo  fiat, 
etiamsi  juretur,  nec  votum,  nec  juramentum 
obligat,  quia  votum  est  nullum,  et  juramen- 
tum  confirmat promissionem  nullam,  qua? pro- 
missario  non  placet.  Quia  vero  promissio  ho- 
mini  facta  de  matrimonio  cum  illo  contra- 
hendo  valida  est,  ideo  juramentum  illam  con- 
firmat,  quia  per  juramentum  materia  jurata 
non  dicatur  in  cultum  Dei,  sicut  per  votum, 
sed  solum  adducitur  Deus  in  testimonium  ve- 
ritatis.  Secundo  vero  additur,  etiam  illudju- 
ramentum  non  obligare  ad  matrimonium 
comparatione  cujuscumque  status  melioris, 
quia,  non  obstante  illo  juramento,  potest  quis 
ingredi  religionem,  quia  hic  status  in  ipsa 
promissione  intelligitur  exceptus,  ut  superiori 
tractatu  dictum  est.  An  vero  etiam  intelligatur 
exceptus  status  perpetuse  continentise  per  vo- 
tum  simplex  castitatis,  vel  per  ordinem  sa- 
crum,  dicemus  in  sequentibus.  Solum  ergo 
obligat  ad  matrimonium  cum  tali  persona  cui 
juratum  est,  vel  respectu  aliarum,  vel  etiam 
comparatione  ad  simplicem  negationem  non 
nubendi ;  quia  ilii  immediate  opponitur  obli- 
gatio  contrahendi,  quam  promissio  humana 
induxit,  per  quam  potuit  homo  se  privare 
ilia  libertate.  Et  ad  bonum  reipublicse  expe- 
dit  tales  promissiones  esse  firmas  et  stabiles, 
saltem  in  illo  sensu,  et  maxime  quando  jura- 
mento  firmantur. 

5.  Secunda  objectio.  —  Secundo  vero  objici 
potest  contra  dictam  regulam,  quia  funda- 
mentum  ejus  ad  summum  procedit  in  matri- 
monio  consummato;  nam  solum  ratum  non 
impedit  transitum  ad  meliore-m  statum  reli- 
gionis,  ut  nunc  supponimus,  et  consequenter 
non  impedit  perpetuam  observantiam  castita- 
tis ;  ergo  non  opponitur  per  se  majori  bono  ; 
et  aliequi  actus  ipse  contrahendi  per  se  bo- 
nus  est,  et  in  lege  gratise  confert  gratiam  ex 
opereoperato;ergo  votum  de  matrimonio  rato 
cum  intentione  non  consummandi  illud,  esse 
poterit  validum,  quia  est  de  quodam  magno 
bono,  etiam  religioso,  cum  sit  de  susceptione 
cujusdam  sacramenti,  et  non  impedit  transi- 
tum  ad  majusbonum  intrinsece  ac  per  se,  ut 


CAP.  IX.  UTRUM  ACTUS  lNHABlLITAiNS  AU  STATUM  PERFECTIOMS,  ETC 


declaratum  est.  Et  confirmatur,  quia  possent 
contrahentes  convenire  de  perpetua  castitate 
servanda  in  matrimonio,  imo  et  de  illa  Deo 
vovenda,  utde.  Sanctissima  Virgine,  etSancto 
Joseph  credimus,  et  tunc  actus  ille  matri- 
monii  nullo  modo  excludit  bonum  melius ; 
ergo.  . 

6.  Resolutio  quce<>tionis.  —  Nihilominus  res- 
pondemus,  regulam  positam  etiam  in  matri- 
monio  rato  procedere.  Prirno  quidem,  quia 
contrahere  matrimonium  animonon  consurn- 
mandi  illud,  licet  in  casu  possit  expedire,  ut 
infra  dicam,  nihilominus,  per  se  loquendo, 
non  videtur  honestum  ,  neque  consentaueum 
rationi.  Maximesi  fiat  ab  uno  contrahentium, 
ignorante  altero,  et  bona  fide  contrahente, 
quia  videtur  illi  fieri  aliqua  injuria,  vel  sal- 
tem  aliquis  modusdeceptionis,  et  ideonon  est 
illa  conveniens  materia  voti.  Secundo,  et  ma- 
gis  ex  propriis,  quia  etiam  votum  illud  non 
est  de  meliori  bono,  1um  quia  licet  solum 
mafrimonii  vinculum  per  se  non  excludat  cas- 
titatem  vel  religionem,  nihilominus  constituit 
hominem  in  gravi  periculo  mutandi  intentio- 
nem,  et  permanendi  in  illo  statu ;  tum  etiam 
quia  ex  vi  talis  voti  saltem  excluderetur  status 
ceelibatus  simplicis,  qui  etiam  est  melior  quam 
status  matrimonii;  ergo  excluderetur  aliquod 
melius  bonum.  Antecedens  patet,  quia  si  vo- 
tum  illud  esset  validum  absolute,  teneretur 
homo  matrimonium  contrahe*?e;  illo  autem 
contracto  nou  potest  contrahens  servare  per- 
petuam  castitatem,  nisi  ingrediendo  religio- 
nem,  saltem  invito  altero  conjuge;  ergo  coge- 
retur  ille  non  manere  in  caelibatu.  Quod  au- 
tem  hoc  sit  contra  pertectionem  voti,  patet, 
quia  nullum  aliud  melius  bonum  debet  per 
votum  excludi,  hoc  enim  ad  Dei  obsequium 
non  confert ;  item  quia  non  solum  omnino 
excludere,  sed  etiam  coarctare  ( ut  sic  dicam ) 
viam  perfectionis,  vel  etiam  difficiliorem  il- 
lam  reddere,  coutrarium  est  meliori  bono. 
Hac  ergo  ratione  contrahere  matrimonium 
etiam  quoad  vinculum,  de  se  censetur  minus 
bonum.  Nec  refert,  quod  gratiam  conferat, 
quia  major  gratia  poterit  per  alia  sacramen- 
ta,  et  per  alia  opera  perfectionis  comparari. 

7.  Satisfit  ultimce  objectioni.  —  Et  ita  res- 
ponsum  est  ad  principalem  objectionem.  Ad 
confirmationem  respondetur,  contrahere  illo 
inodo,  scilicet  cum  pacto  mutuo  non  consum- 
mandi,  nisi  interveniat  specialis  revelatio 
divina,  vel  esse  contra  substantiam  matrimo- 
nii,  ut  D.  Thomas  et  quam  plures  Doctores  opi- 
nantur  j  vel  certe  non  est  modus  contrahendi 


87! 

consentaneus  fini  matrimonii,  etconscquenter 
nec  rationi;  et  ideo  sine  dubio  non  est  illa 
materia  voti.  Addo,  ex  natura  rei  etiam  dero- 
gare  illud  matrimoniura  perfectioni  castitatis, 
quiasaltem  minuitur  obligatio  naturalisabsti- 
nendi  a  coitu ;  nam  possent  postea  illi  contra- 
hentes  a  contractu  recedere,  et  matriraoniura 
consuramare  sine  peccato  contra  castitatem. 
Denique  tale  matrimonium  inutile  est  ad  finem 
divini  obsequii,  et  esto  non  impediat  perfectio- 
nem  (  quod  vix  potest  moraliter  contingere  ), 
saltem  non  confert;  ergo  non  est  cur  intelli- 
gatur  acceptari  a  Deo  tale  votum,  nisi  aliqua 
alia  specialis  ratio  divini  obsequii  illud  hones- 
tet,  ut  contigit  inter  Dominam  et  Joseph,  ubi 
etiam  diviua  revelatio  intervenit,  ut  ahbi 
diximus. 

8.  Quas  exceptiones  patiatur  regula  tradita. 
—  Quando  matrimonium  cadit  sub  prceceptum, 
potest  esse  materia  voti.  —  Snperest  dicendum 
de  secundo  puncto,  an  regula  hsec  patiatur 
exceptionem.  In  quo  unum  est  certum,  scilicet 
excipiendos  e-sse  casus,  in  quibus  homo  tene- 
tur  ex  prsecepto  matrimonium  contrahere,  vel 
absolute,  vel  cum  tali  persona.  Potest  enim 
aliquaudo  matrimonium  cadere  sub  preece- 
ptum,  vel  ob  necessitatem  generis  humani, 
in  casu  qui  magis  potest  cogitari  quam  eveni- 
re;  vel  certe  propter  commune  bonum,  et 
pacem  alicujus  regni  vel  provincias,  qui  etiam 
casus  rarissimus  est ;  vel  denique  ad  legitiman- 
dos  filios  ex  concubi.na  genitos,  et  iliius  honori 
.consulendum,  quae  obligatio  aliqnando  maxi- 
me  urget  in  articulo  mortis,  potestque  in  or- 
dinario  viteecursu  contingere.  Et  ssepe  prove- 
nire  solet  ex  nocumento  facto  alicui  personee, 
maxime  sub  promissione  ducendi  illarn  in 
uxorem.  Quando  ergo  matrimonium  cadit  sub 
praeceptum,  potest  etiam  cadere  sub  votum. 
Patet,  quia  tuncvotum  nonestimpedimentum 
melioris  boni,  quia  supponitur  homo  suifi- 
cienter  impeditus,  ut  non  possit  altiorem  sta- 
tum  assumere ;  unde  in  hypothesi  tacta,  tale 
votum  redundat  in  majus  bonum  voventis, 
quia  confirmat  illum  in  bonoquod  facere  tene- 
tur,  et  confert  ut  actus  ipse  meliori  modo  fiat. 
Item  qua  ratione  potest  fieri  votum  de  obser- 
vatione  prsecepti  in  alia  materia,  potest  etiara 
fieri  in  hac.  Item  si  quis  teneretur  non  ingredi 
religionem,  utsubveniret,  verbi  gratia,  paren- 
tibus,  et  propterea  faceret  votum  non  ingre- 
diendi  religionem,  durante  tali  necessitate 
parentum,  validum  esset  votum,  quia  non  im- 
pediretmajus  bonum  et  confirmaret  in  bono. 
Nam  obedire   prajcepto  per  voluntariam  ca- 


872  LIB.  II.  DE  MATERIA  VOTI 

reutiam  tanti  boui    bonum  est,  etpotestin  eo 
casu  Deo  offerri  in  magnum  obsequium. 

9.  Quomcdo  explicanda  regula  data  per  ordi- 
nem  ad  matrimoniuvi.  —  Duplex  regula.  — 
Regula  ergo  generalis  supra  posita  intelligitur 
de  matrimonio  voluntario  :  nam  hoc  est  re- 
gulare  in  ipso,  et  quia  propria  materia  voti 
est  voluntaria,  et  de  illa  nunc  agimus ;  in  eo- 
dem  ergo  sensuinquirimus  nunc  an  haec  gene- 
ralis  regula  exceptionem  patiatur  propter  cir- 
cumstantias  occurrentes.  Duplex  autem  occa- 
sio  excogitari  potest.  Una  pertinens  ad  spiri- 
tualem  necessitatem  ipsius  voventis;  alia 
spectans  ad  pietatem  erga  alium.  Prima  ergo 
exceptio  adhibetur  ad  vitandum  periculum 
internperantiee.  Tta  tenent  Cajetanus,  d.  ar- 
ticulo  secundo,  dub.  ultimo  ;  Navar.,  cap.  12, 
num.  53;  Palacios,  m  4-,  dist.  38,  disp.  1, 
col.  14;  Bellar.,  libr.  2  de  Monachis,  cap.  14, 
versus  finem  ;  Ludovic.  JLop.,  1  p.  Instr.,  ca- 
pit.  4-4,  ubi  ait,  ita  tenuisse  Canum  contra 
Sotum.  Item  sequuntur  plures  alii  moderni, 
quos  refert  et  sequitur  Sanc,  lib.  1  de  Spon- 
sal.,  disp.  4,  n.  7.  Dicunt  ergo  hi  auctores  in  eo 
casu,  in  quo  persona  adeo  est  fragilis,  ut  ad 
vitandum  carnis  lapsum  judicio  prudentum 
melius  illi  sit  uubere  quam  uri,  tunc  votum 
ducendi  uxorem  esse  validum,  si  propter  hoc 
emittatur . 

10.  Ratio  est  primo,  quia  tale  votum  in  tali 
persona  simpliciter  est  de  meliori  bouo,  cum 
Paulus  dicat  melius  esse  illi  nubere.  Secundo 
declaratur,  quia  consilia  Dei  licet  generatim 
dentur,  tameu  in  particulari  applicanda  sunt, 
expensis  circumstantiis  personae ,  loci ,  etc. 
Unde  fit  ut,  licet  ingredi  religionem  absolute 
sit  in  consilio,  nihilominus  huic  personee  fra- 
gili  habenti  tales  conditiones  consulendum  non 
sit.  Idemque  est  de  non  contrauendo  matri- 
monio  ;  ssepe  enim  prudenter  judicatur  tali 
personee  non  esse  conveniens  consilium  a  ma- 
trimonio  abstineie  ;  ergo  talis  persona  non 
aget  contra  consilium,  etiamsi  contrahat ;  er- 
go,  licet  id  ipsum  voveat,  non  vovet  aliquid 
contra  id  quod  sibi  est  in  consilio ;  ergo  tale 
votum  in  tali  persona  non  est  impedimentum 
majoris  boni ;  ergo  est  validum,  cum  alias  sit 
de  re  bona,  et  maxime  utili  tali  personae  ad 
salutem  animee.  Tertio,  quia  propter  has  cir- 
cumstantias  potest  interdum  aliquis  obligari 
ad  matrimonium  contrahendum  ,  si  arbitrio 
prudentum  judicetur  illud  medium  moraliter 
necessarium  ad  vitandum  periculum  lapsus  ; 
ergo  eadem  ratione  poterit  votum  ex  eodem 
fiue  factum  esse  validum.  Quarto,  votum  illud 


,  E.IUSQUE  DIVIS10NIBUS. 

videtur  prudens  atque  licitum,  quia  sumitur 
ut  medium  commodum  ad  bonum  et  necessa- 
rium  finem  ;  est  ergo  validum  ;  jam  enim  su- 
pra  ostensuui  est  omne  votum  invalidum  esse 
etiam  illicitum.  Tandem  confirmatur  aliis 
exemplis  ;  nam,  licet  votum  uon  mutuandi  ab- 
solute  non  sit  validum,  tameu  si  fiat  ex  in- 
tentione  vitandi  litem,  aut  rixam,  vel  grave 
detrimeutum  filiorum,  aut  propter  alium  si- 
milem  finem,  qui  respectu  particularis  perso- 
nee  occurrat,  hcilum  et  validum  est.  Idem  di- 
ci  potest  de  voto  non  jejunandi :  nam  praecise 
spectatum  uon  valet ;  tamen  si  in  particulari 
fiat  ad  vitandum  scandalum  ,  quod  vere  ac 
probabiliter  timetur,  validum  erit.  Ita  ergo  in 
preesenti  dicendum  videtur. 

\  1 .  Auctores  neganies  primam  exceptionem. 
—  Nihilominus  aliqui  auctores  non  admittunt 
hanc  exceptionem;  negantenim,  obvitandum 
periculum  fornicationis  esse  validum  votum 
contrahendi  matrimonium.  Itatenet  Sot.,  lib. 
7  de  Just.,  quaest.  I,  art.  3,  quem  sequuntur 
Aragon.,  d.  art.  2,  et  aliqui  moderni.  Quorum 
fundamentum  est,  quia  semper  votum  illud 
est  de  re  impediente  ascensum  ad  perfectio- 
rem  statum.  Sed  hoc  fundamentum  videtur 
petere  principium  ,  et  sumere  id  de  quo  est 
quaestio ;  nam  ,  licet  matrimonium  semper 
impediat  statum  de  se  perfectiorem  ,  quando 
hic  status  tali  personee  consuli  non  potest  , 
tunc  non  est  melior  respectu  ej  usdem  personee ; 
ergo  obstare  non  potest  quominus  ejus  votum 
validum  sit.  Sed  urgetur  fundamentum,  quia 
licet  in  preesenti  tempore  matrimonium  in 
tali  homine  sit  remedium  contra  concupiscen  • 
tiam,  reddit  tamen  illum  inhabilem  ad  statum 
perfectionis ,  etiam  pro  tempore  futuro,  pro 
quo  fortasse  illud  medium  uon  esset  ita  ne- 
cessarium,  quia  cum  divina  gratia  posset  ilia 
difficultas  paulatim  vinci,  adhibendo  alia  re- 
media  orationis,  poenitentiee,  etc.  Ergo  non 
est  validum  votum,  quo  remedium  illius  mali 
ad  tale  medium  determinatur  ,  et  ponitur 
obstaculum  Spiritui  Sancto,  ne  perfectioribus 
mediis  possit  malum  illud  impedire.  Coufir- 
matur  primo,  quia  intendere  actum  matrimo- 
nii  propter  fornicationem  in  se  ipso  vitau- 
dam,  est  peccatum  saltem  veniale,  teste  divo 
Thoma,  in  4,  dist.  31,  queest.  2,  art.  2_,  ad  2 ; 
ergo  ex  hoc  fine  non  potest  fieri  matrimonium 
materia  voti.  Confirmatur  secundo,  quia,  non 
obstante  tali  voto,  potest  homo  fragilis  ingre- 
di  religionem  ;  ergo  signum  est  votum  fuisse 
invalidum . 

12.  Resolutio  dubii.  —  Nihilominus  admit- 


CAP.  IX.  UTRUM  ACTUS  INHABILITANS  AD  STATUM  PERFLCTIONIS,  ETC. 


873 


tenda  videtnr  exeeptio ,  dummodo  et  occur- 
rens  necessitas ,  et  modus  obligationis  voti 
convenienter  explicetur.  Assero  ergo  imprimis 
non  obstante  tali  voto  et  nece.-sitate,  fere  seni- 
per  esse  licitum  illi,  qui  tale  votum  emisit, 
ingredi  religionem,  et  tentare  alia  media  qui- 
bus  juvetur  ad  observandam  eontinentiam, 
atque  ita  omittere  vel  suspendere  talis  voti 
executionem.  Hoc  probat  fundamentum  se- 
cundse  sententise,  quia  Deus  non  permittit  ali- 
quem  tentari  supra  id  quod  potest,  neque  ne- 
gat  auxilium  facienti  quod  in  se  est,  et  oranti 
sicut  oportet ;  ergo  si  talis  homo  velit  confi- 
dere  de  divina  gratia,  et  proponere  coopera- 
ri  illi,  vel  assumendo  statum  quo  paulatim  ad 
perfectionem  ascendat ,  vel  saltem  quantum 
necessarium  sit  ad  vincendam  fragilitatem 
suam ,  et  continentiam  servandam ,  non  est 
obligandus  ad  matrimonium  contraheiidum  : 
nam  hoc  jam  esset  ponere  obicem  divinee  gra- 
tise,  quod  per  votum  fieri  non  potest. 

13.  Satisfit  rationibus  prioris  sententice. — 
Neque  contra  hanc  partem  procedunt  ratio- 
nes  prioris  sententise,  quia  tunc  non  solum  in 
generali,  sed  etiam  huic  personae  in  particula- 
ri  melius  est  non  contrahere  matrimoniuin, 
sed  perfectiori  modo  vincerefragilitatem  suam. 
Nec  sententia  Pauli  in  eo  casu  recte  applica- 
tur ;  nam  Paulus  non  dixit:  Melius  est  nuhere 
quam,  se  ipsum  vinccre,  et  conxra  se  pugnare 
per  alia  media  divince  gratice,  se.d,  quam  uri, 
id  est,  quam  ex  propria  fragilitate  cadere, 
seu  tentationi  suecumbere.  Unde  sensus  il- 
lius  sententiee  est  quasi  compositus  (ut  ita  di- 
cam),  scilicet  mulieri,  quse  propter  fragilita- 
tem  suam  non  deccrnit  facere  quod  in  se  est, 
ut  continentiam  servet,  melius  est  nubere 
quamuri ;  sicenimproxime  praemiserat :  Quod 
si  non  se  coniinent,  nnbant.  Dixi  autem  fere 
seroper,  quia  si  talis  esset  conditio  personee, 
ut,  moraliter  loquendo,  judicaretur  prudenter 
esse  illi  melius  et  securius  nubere,  quam  reli- 
gionem  ingredi,  vel  aliter  conari  ad  servan- 
dam  castitatem  ,  tunc  votum  determinate 
obligaret  ad  rnatrimonium,  ut  jam  dicam. 

14.  Secunda  assertio. — Assero  ergo  secun- 
do,  in  casu  illo  necessitatis,  votum  de  matri- 
monio  contrahendo  validum  esse,  non  tamen 
semper  eodem  modo  obiigare.  Priorem  par- 
tem  probant  recte  argumenta  primae  senten- 
tiee.  Secunda  explicatur,  quia  tunc  matrimo- 
nium  uon  propter  se  promittitur,  sed  ut  me- 
dicina  et  remedium  tali  articulo  necessitatis. 
Potest  autem  heec  necessitas  esse  varia  ;  ergo 
et  modus  obligationis  potest  esse  multiplex. 


Probatur  miuor,  quia  fieri  potcst  ut,  omnibus 
pensatis,  tale  remedium  censeatur  simpliciter 
necessarium  huic  personse,  vel  saltem  utilius 
quam  status  religionis,  vel  quam  aiia  reme- 
dia.  Et  tunc  votum  absolute  et  defmite  obli- 
gabit  ad  matrimonium,  quia  de  illo  factum 
est  sub  ratione  Deo  grata,  et  commutatio  il- 
lius  remedii  in  alia  non  est  in  melius  res- 
pectu  talis  personse;  ergo  obligatdeterminate 
ad  illud,  de  quo  factum  esf.  Secundo,  potest 
illud  medium  matrimonii  esse  aptum  ad  vi- 
tandum  periculum,  non  tamen  simpliciter 
necessarium,  neque  optimum,  -quia  melius 
per  religionis  statum  vel  aliam  vitoe  mutatio- 
nem  fiet,  et  tunc  votum  non  obligabit  pra> 
cise  ad  matrimonium  contrahendum.  Non  ta- 
men  propterea  erit  nullum,  sed  obligabit  ad 
matrimonium  saltem  sub  ea  conditione,  nisi 
veiit  vovens  per  religionis  ingressum,  vel 
aliud  simile  vitare  periculum,  in  quo  versa- 
tur. 

15.  Explicatur  sensus  illius. — Jam  enim 
supra  dictum  est  non  esse  hanc  conditionem 
contra  obligalionem  voti,  imo  esse  inclusam 
fere  in  omni  voto.  Atque  in  hoc  sensu  proce- 
dit  prior  opinio,  et  exceptio  posita.  Nam  si 
quis  solutus  matrimonio,  longo  tempore  ex- 
pertus  sit  fragilitatem  suam,  vei  longam  con- 
suetudinem  cum  concubina,  a  qua  difficillime 
dimoveri  possit,  et  ideo  voveat  uxorem  duce- 
re,  ex  vi  illius  voti  obligatus  manet  ad  adhi- 
bendum  remedium  illi  inhrmitati,  saltem  per 
matrimonium  carnale,  quia  tunc  illi  hoc  me- 
lius  est  quam  solutum  manere,  sicut  antea 
erat,  et  quoad  hoc  obligatur  ad  matrimo- 
nium  comparatione  facta  ad  carentiam  ejus, 
seu  ad  statum  anteriorem.  Quia  vero  matri- 
monium  tunc  solum  vovetur  ut  remedium , 
si  aiiud  excellentius  adhiberi  possit,  ut  est  re- 
ligio,  nunquam  illud  ita  excluditur,  quin 
possit  vovens  illud  adhibere,  si  velit.  Imo  si 
prudenter  rem  considerando  censeatur  suffi- 
cere  status  ordinis  sacri,  vel  votum  simplex 
castitatis  cum  aliis  spiritualibus  remediis,  non 
existimo  esse  neoessarium  commutare  votum 
matrimonii  in  religionem,  sed  in  alia  etiam 
remedia  spirituaiia  mutari  posse. 

16.  Satisfit  argumentis  posterioris  senten- 
tice. — Ad  argumenta  autem  posterioris  sen- 
tentise,  quatenus  priori  sic  declaratse  repu- 
gnant,  facile  est  respondere.  Ad  primum  dici- 
tur:  licet  matrimonium  impediat  perfectiorem 
statum,  tamen  in  eo  casu,  respectu  talis  per- 
sonae,  non  impedit  idquod  est  illi  melius.  Nam 
si  matrimonium  censetur  simpliciter  necessa- 


874  LIB.  II.  DE  MATERIA  VOT 

riam,  vel  utilins  ad  impedienda  majora  mala, 
illnd  tunc  est  melius;  si  vero  censetur  utile, 
et  non  optimum,  tunc  licet  votum  obliget  ad 
matrirnonium,  non  tamen  exclnditnr  optio 
eligendi  melius  remedium.  Sicut  si  quis  in  eo 
casu  explicite  voveret  hoc  disjunctum  iutra 
certum  tempus,  vel  ducere  concubinam,  vel 
ingredi  religionem,  sine  dubio  obligaretur; 
in  eumdem  autem  sensum  redit  votum  illud 
matrirnonii,  ut  declaratum  est.  Ad  primam 
confirmationem,  dico  nullnm  peccatum  esse 
uti  matrimonio  propter  vitandam  fornicatio- 
nern,  maxime  quando  tentatio  urget,  et  est 
moralis  necessitas,  vel  saltem  utilitas,  quia  fi- 
nis  ille  non  est  malus,  sed  bonus,  et  medium 
secundum  se  non  est  rnalum,  cum  sit  usus  le- 
gitimi  conjugii.  Sententia  autem  illa  D.  Tbo- 
mae,  in  4,  vel  non  est  admittenda,  vel  ad 
summum  babebit  locum,  quando  sine  neces- 
sitate  vult  quis  delectatione  illius  actus  gau- 
dere  illo  titulo,  qui  tunc  est  fictus  et  non  est 
verus,  de  quo  in  suo  loco,  Deo  dante,  dicc- 
mus.  Ad  secundam  confirmationem  jam  res- 
ponsum  est,  et  antecedens  non  esse  semper 
verum,  et  consequeutiam  non  esse  bonam, 
nam  licet  votum  obliget,  relinquit  optionem 
melioris  boni,  quam  esse  sententiam  omnium 
dixit  Navarr.,  c.  12,  n.  53,  cum  Tabien.,  Vo- 
tum,  1,  numero  ultimo,  qui  id  sumpsit  ex 
Anton.,  2  part.,  tit.  11,  c.  2,  notab.  4;  et  ita 
estetiam  intelligendus  Paludanus,  4,  dist.  38, 
q.  1,  n.  29,  ut  indicavit  etiam  Sylv.,  Votum, 
l,q.  4. 

17.  Secunda  exceptio. — Secunda  exceptio 
adbiberi  solet,  si  votum  ducendi  aliquam  in 
matrimonium  fiat  intuitu  misericordise  et 
pietatis,  ac  subinde  in  obsequium  Dei.  Ut  cnm 
quis  vovet  ducere  meretricem,  ut  eam  liberet 
ab  illo  malo  statu,  vel  virginem  pauperem, 
cujus  integritas  periclitatur,  ut  ei  subveniat, 
etc.  Ita  tenet  Henriquez,  lib.  11  de  Matrimo- 
nio,  c.  6,  n.  5,  dicens,  si  votum  sit  publicuin, 
posse  Episcopum  compellere  promittentem  ad 
votum  implendum.  Item  Pbiliar.,  de  Officiis 
Sacerd.,  tomo  primo,  parte  secunda,  lib.  3, 
c.  17,  n.  3.  Hanc  vero  sententiam,  ut  verisi- 
milis  sit,  in  hoc  sensu  intelligendam  esse  cen- 
seo,  seilicet,  ut  tale  votum  non  obliget  sim- 
pliciter  ad  exercitium  talis  actus,  sed  ad 
specificationem  (ut  sic  dicam),  seu  ad  deter- 
minationem  ejus  quoad  talem  personam,  vel 
quoad  talem  personse  conditionem;  ita  ut  vo- 
tum  non  includat  simul  et  absolute  ha±c  duo, 
Voveo  ducere  uxorem,  et,  Voveo  ducere  istam 
pauperem,  vel  indigentem  hoc  remedio,  etc.. 


I,  EJUSQUE  DIVISIONIBUS. 

sed  solum  per  modum  unius  conditionalis 
voti  obliget  ad  ducendam  pauperem,  si  uxo- 
rem  accepturus  sit. 

18.  Et  in  hoc  sensu  videtur  intellexisse 
hanc  sententiam  Armil.,  verb.  Volum,  n.  22, 
ubi  sentit  posse  eum,  qui  habet  votum  du- 
cendi  pauperem,  vovere  religionem,  etquan- 
do  jam  habet  hsec  duo  vota  incompossibilia 
(ut  ipse  loquitur),  teneri  ad  servandum  vo- 
tum  religionis  tanquam  perfectius.  Ubi  clare 
supponit  primum  votum  esse  validum,  et  ni- 
hilominus  non  impedire  valorem  secundi, 
nec  iugressum  religionis;  ergo  signum  est  pri- 
mum  votum  non  obligare  absolute  ad  exerci- 
tium  actus ;  alias  obligaret  ad  non  ingre- 
diendam  reiigionem.  Atque  heec  est  ratio  a 
priori  hujus  partis,  quia  votum  illud,  etiam 
factum  sub  titulo  pietatis,  si  obligaret  abso- 
lute  ad  exercitium,  esset  impeditivum  majo- 
ris  boni,  scilicet,  altioris  status  perfectionis ; 
ergo  non  potest  sic  obligare,  quia  matrimo- 
nium,  etiam  spectatum  ut  pium  opus,  est  mi- 
nus  bonum,  quam  religio. 

19.  Confirmatur  amplius. — Imo  addo,  ra- 
tionem  hanc  non  solum  convincere,  tale  vo- 
tum  matrimonii  non  solum  non  obligare  ab- 
solute  ad  exercitium  comparatione  status  re- 
ligiosi,  sed  etiam  respectu  ceelibatus  in  quo- 
cumque  continentise  gradu,  quia  ceelibatus 
simpliciter  est  melior  quam  matrimonium, 
etiam  ut  pium  opus.  Quia  matrimonium  ut 
sic  facit  descendere  hominem  a  perfectione 
continentise,  et  hoc  damnum  non  compensa- 
tursolo  ilio  motivo  pietatis,  et  ideo  semper 
tale  votum  est  de  bono  minori  impediente 
transitum  ad  melius,  vel  privans  meliori  sta- 
tu,  et  ideo  sub  ea  ratione  obligare  non  po- 
test.  Unde  licet  votum  sit  pubiicum,  non  po- 
terit  quis  cogi  ad  illud  implendum  positive 
(ut  sic  dicam),  id  est,  cogendo  illum  ad  du- 
cendam  uxorem,  sed  negative  poterit  cogi  ad 
non  ducendam  aliam  ,  vel  nou  ducendam 
divitem  juxta  exigentiam  voti;  seu,  quod 
idem  est,  poterit  cogi  sub  conditione,  ut  si 
velit  ducere  aliquam,  talem  assumat,  et  non 
aliam. 

20.  Ut  improbetur  hwc  sententia. — Hsec  au- 
tem  sententia  etiam  in  hoc  sensu,  et  quoad 
obligationem  illam  conditionatam,  improba- 
tur  ab  aliquibus,  quia  ille,  qui  sic  vovit,  non 
vovit  conditioualiter,  nec  intendit  se  obliga- 
re  sub  conditione,  Si  ducturus  sim,  hanc  acci- 
piam  ;  sed  absolute,  et  per  modum  unius  vo- 
vit,  hanc  pauperem  ducere,  vel  quid  simile; 
sed  hoc  votum  absolutum  est  de  materia  in- 


CAl\  X.  UTRUM  ACTUS  INCLliDKNS 
debita  et  incapaci  obligationis ;  ergo  ad  mhil 
obligat.  Item  non  obligat  absolute;  ergo  nec 
snb  conditione,  qnia  actus  agentinm  non  ope- 
rantur  ultra  intentionem  eorum  ;  ille  autem 
non  habuit  intentionem  se  obligandisub  con- 
ditione;  ergo.  Unde  in  prsesenti  habet  locum 
illa  ratio,  quod  ille  non  se  obligavit  nt  voluit, 
quia  non  potuit,  nec  se  obligavit  ut  potuit, 
quia  noluit. 

21 .  Scd  statuitur  tanquam  vera.  —  Sed  ni- 
hilominus  sententia  illa  quoad  hanc  partem 
mihi  probanda  videtur.  Primo,  quia  sic  vovens 
intendit  se  obligare  ad  opus  illud  pietatis, 
quantum  potest;  ergo  si  non  potest  obligari 
absolute  ad  exercitium  actus,  obligabitur  sal- 
tem  ad  determinationem  seu  specificationem 
ejus.  Nam  in  votis  sicut  in  juramentis  locum 
habet  illa  regula,  Si  non  valet  quod  ago  ut 
ago,  valeat,  ut  valere  potcst.  Secundo,  quia 
qui  vovet  impossibile  ,  complectens  aliquid 
possibile,  obligatur  ad  id  quod  potest,  li- 
cet  non  obligetur  ad  id  quod  non  potest,  et 
( ut  statim  dicam  capite  sequenti )  qui  vovet 
licitum  cum  modo  illicito,  obligatur  ad  lici- 
tum,  excluso  modo  ,  saltem  quando  modus 
non  est  preecipua  ratio  vovendi ;  ergo  in  pree- 
senti  qui  vovet  tale  opus  pietatis  ,  obligatur 
ad  illud  modo  licito  et  possibili^  licet  non  obli- 
getur  ad  id  qucd  sub  voti  obligationem  cade  • 
re  non  potest.  Tertio,  quando  aliquis  vovet 
aliquod  minus  bomim,  per  se  et  simpliciter 
obligatur  ad  illud,  sub  tali  conditione  subin- 
tellecta,  ut  liceat  transire  ad  melius  ;  sed  hoc 
votum  est  de  opere  pietatis  ;  ergo  obligat  sub 
simili  conditione.  Major  communis  sententia 
est,  ut  paulo  antea  dixi,  et  ex  dictis  in  c.  6  et 
7  est  manifos'a. 

22.  Objectio  prcecluditur.  —  Dices  ,  illud 
principium  intelligi,  quando  minus  bonum 
non  prsecludit  viam  ad  bonum  perfectius; 
matrimonium  autem  preecludere  hanc  viam. 
Sed  contra,  nam  propterea  dicimus  non  obli- 
gare  tale  votum  ad  exercendum  actum  matri  • 
monii,  sed  obligare  ad  pietatem  matrimonii 
si  fiat,  et  tunc  non  preecluditur  via  perfectiori 
operi  ratioue  voti,  sed  ex  propria  voluntate 
ducendi  uxorem,  et  illa  supposita,  obligat  vo- 
tum  ad  exequendam  illam  voluntatem  titulo 
pietatis.  Unde  argumentor  quarto  :  quia  si 
quis  explicite  voveret,  Voveo  quod,  si  decreve- 
ro  ducere  uxorem,  pauperem  ducam,  ut  illius 
miseriam  sublevem  ,  votum  obligaret  ;  sed 
heec  conditio  tacite  inest  in  voto  illo  facto  in 
forma  absoluta.  Nec  refert  juod  fortasse  llle, 
dum  vovit,  non  cogitavit  de  conditione,  vel 


ALIQUID  BONl  ET  MALI  POSSIT,  ETC.  875 

quod  forte  voluit  obligari  absolute  ad  totum 
actum.  Quia  hic  error  non  obstat  quomiuus 
conditio  ipsa  ibi  elaudatur,  nec  etiam  excludit 
generalem  intentionem  se  obligandi  ad  illud 
opus,  ut  est  pietatis,  eo  modo  quo  potest.  De 
nique  utile  per  inutile  non  vitiatur  ,  et  ideo 
lieet  non  tenuerit  illa  intentio  quoad  inutile, 
tenere  debuit  quoad  id  in  quo  utilis  esse  po- 
tuit.  Et  per  heec  satis  responsum  est  ad  ratio- 
nem  in  oppositum.  Nam  ,  licet  votum  sit 
unum,  interpretandum  est  in  sensu  possibili , 
et  intento  ex  vi  motivi,  secluso  privato  errore, 
quia  non  minuebat ,  sed  augebat  voluntatem 
se  obligandi  ad  id  quod  est  possibile,  seu  con- 
veniens,  ut  supra  explicatum  est. 

23.  Concluditur  resolutio.  —  Tandem  ex 
his,  quee  de  matrimonio  diximus,  constat  quid 
dicendum  sit  de  voto  assumendi  quemcum- 
que  statum  pium,  vel  quasi  statum  inferiorem 
impedientem  perfectiorem  ,  solum  quasi  ac- 
tualiter,  non  tamen  inhabilitando  ad  illum. 
Dicendum  est  enim,  qnando  in  illo  statu  in- 
feriori  est  aliqi-iid  pietatis  elevans  hominem 
aliquo  modo  ultra  statum  communem,  votum 
obligare  ad  illum  statum  absolute,  et  per  se 
spectatum,  non  ablata  libertate  transeundi  ad 
meliorem.  Hoc  constat  evidenter  ex  regula 
posita,  et  quia  tunc  illud  votum  simpliciter 
est  de  meliori  bono,  si  ita  accipiatur,  et  non 
aliter.  Exemplasunt:  si  quis  voveat  ingredi 
laxiorem  religionem ,  simpliciter  obligatur, 
quia  licet  ingrediendo  illam  omittere  videatur 
perfectiorem,  licitum  erit  illi  implere  votum 
in  religione  perfectiori ,  et  postea  etiain  iicet 
transitus,  per  se  loquendo,  et  seclusa  Ecclesioe 
prohibitione,  et  quoad  hoc  non  est  illa  immo- 
bilitas  in  statu  religioso,  quee  est  in  matrimo- 
nio.  Item  si  quis  vovit  perpetuo  servire  hospi- 
tali,  obligatur ;  potest  tamen  fieri  religiosus, 
si  velit,  et  sic  de  aliis,  quoe  ex  dictis  satis  pa- 
tent. 

CAPUT  X. 

UTRUM  OBJEGTUM  INGLUDENS  B0NUM  ET  MALUM 
POSSIT  ESSE  MATERIA  CAPAX  VOTI,  ITA  UT 
VOTUM  DE   ILLO   FAGTUM  AJJ  ALIQUID  0BLIGET  ? 

4.  Explicatur  sensus  qucestionis.  — Duobus 
modis  intelligi  potest  objectum  voti  malum  et 
bonum  includere :  uno  modo  in  actu,  alio  mo- 
do  in  potentia.  Actu  dico  includere  ,  quando 
materia  ipsa,  quee  per  votum  determinatur, 
actu  constat  ex  bono  et  malo,  ut  si  quis  voveat 
dare  in  eleemosynam  mille  aureos,  quos  par- 


876 


LIB.  II.  DE  MATERIA  VOTI,  EJUSQUE  DIVISIONIBUS. 


tim  juste,  partim  injuste  lucratus  est;  vel  si 
quis  voveat  nudus  peregrinari.  Potentia  vero 
dico  includere,'quando  materia  voti  est  aliquod 
generale  objecturn,  sub  quo  bonaeet  malee  ope- 
rationes  contineri  possunt ,  quas  includit  per 
modum  totius  potentialis  continentis  partes 
subjectivas,  ut  si  quis  voveat  eleemosyuam  fa- 
cere  ex  lucro  simpliciter,  et  absolute,  cum  lu- 
crum,  sub  se  justum  et  injustum  comprehen- 
dat,  vel  si  quis  promittat  obedire  alicui,  niliil 
amplius  determinando.  Juxta  hos  ergo  duos 
modos  duse  regulae  constitui  possunt. 

2.  Regula  prima  de  obligatione  voti  in  ma- 
teria,  partim  prava,  partim  honesta. —  Prima 
regula:  quando  materia  voti  aliquid  bonum 
et  aliquid  malum  actu  includit,  votum  obligat 
ad  id  quod  est  bonum,  seclusa  malitia,  nisi 
principalis  ratio  vovendi  fuerit  pravitas  mate- 
rise,  seu  turpe  motivum,  vel  nisi  de  intentione 
voventis  constet  fuisse  non  obligari  ad  unam 
partem  sine  connexione  alterius,  vel  quasi  sub 
conditione  illius.  Totahfec  assertio  explicanda 
est  juxta  cap.  2  et  4,  quibus  nibil  fere  adden- 
dum  occurrit,  quia  eadem  est  ratio  de  bono  et 
malo,  quse  de  possibili  et  irupnssibili.  Nam  (ut 
ibi  etiam  notavi)  malum  reputari  potest  im- 
possibile  inordine  ad  votum,  quia  est  incapax 
obligationis;  sub  malo  autem  nunc  compre- 
hendimus  quidquid  indecens  est,  vel  inutile, 
ac  improportionatum  ad  cultum  Dei,  quia  hoc 
totum  est  impertineus  ad  votum,  si  revera 
tale  sit,  et  tale  permaneat,  ut  adjungitur  seu 
miscetur  in  matoria  voti.  Interdum  enim  condi- 
tio  materise  non  est  per  se  mala  moraliter,  nec 
prohibita,  sed  videtur  impertinens  per  se  spec- 
tata;  et  nihilominus  in  particnlari  considera- 
ta,  seepe  non  invenitur  impertinens,  nec  reji- 
cienda. 

3.  Exemplum  sit  in  voto  peregrinandi  nu- 
dus.  De  quo  voto  dixit  Navarr.,  c.  42,  n.  137, 
non  obligare,  quia  est  inhonestum,  et  posset 
valetudini  maxime  officere,  prsesertim  in  bye- 
me.  Quod  ad  summum  potest  intelligi  de  lllo 
voto,  quantum  ad  circumstantiam  nuditatis ; 
nam  quoad  substantiam  peregrinationis  sine 
dubio  est  validum,  ut  idem  Navarr.  in  aliis 
exemplis  statim  docet  numero  45,  de  quibus 
est  eademratio,  et  ita  exposuit  Emman.  Rod., 
secunda  parte  Sum.,  c.  91,  num.  1,  ubi  etiam 
ait  votum  eundi  Romam  transeundo  per  Al- 
pes  tempore  hyemis  nudum  ,  non  obligare 
quoad  talem  circumstantiam.  At  vero  Anton., 
d.  titulo  undecimo,  c.  1,  §  3,  non  audetdicere 
esse  nullum  tale  votum,  sed  non  esse  multum 
commendabile,   et  esse  in  aliud  commutan- 


dum,  autoritate,  inquit,  superioris.  Quod  erit 
verum,  nisi  vel  impotentiam  claram,  vel  tur- 
pitudinem  aut  inhonestatem  contineat.  Cense- 
bitur  autem  conti  nere  impotentiam,  si  creda- 
tur  futura  conditio  valde  nociva  saluti ;  turpis 
vero,  quando  manifeste  est  contra  honesta- 
tem,  ut  si  esset  de  totius  corporis  nuditate  sine 
discrimine  partium.  Et  tunc  intelligerem  non 
tenere  eonditionem  quoad  inhonesta,  servari 
autem  debere  quoad  nuditatem  possibilem  et 
honestam,  quae  ad  humiliationem  vel  macera- 
tionem  corporis  deserviret,  ut  in  hac  civitate 
homines  cujusdam  populi  quotannis  in  proces- 
sione  veuiunt  nudi  quoad  totam  superiorem 
partem  corporis,  quod  nec  indecens,  nec  a  re- 
ligione  alienum  reputatur;  nam  ad  ostensio- 
nem  humilitatis,  et  corporum  macerationem, 
et  ad  populi  devotionem  deservire  potest. 

4.  Secunda  regula.  —  Secunda  regula  est: 
quando  materia  voti  est  commune  aliquod  ob- 
jectum  sub  se  continens  actiones  licitas  et  illici- 
tas,  votum  obligat  ad  licitas,  et  non  ad  alias, 
et  ex  natura  sua  talem  determinationem  in- 
cludit.  Est  communis  regula,  de  qua  videri 
possunt  Richard.,  4,  d.  38,  articulo  nono,  q. 
3,  etJoan.de  Capis.,  tract.  in  quodam  tracta- 
tu  deMatrim.,  numero54,  in  tomo  nono.  Ratio 
e.-t,  quia  illa  materia  divisibilis  est ;  nullaenira 
inter  partes  est  connexio,  nisi  fingatur  esse  in 
intentione  voventis,  quod  accidentarium  est, 
et  vix  potest  contingere  in  hoc  genere  mate- 
rise;  ergo  generalis  indifferentia  materise  non 
obstatquindeterminanda  sitad  partem  licitam 
et  capacem  obligationis.  Nam  licet  votum  in 
generali  fiat,  obligare  debet  ad  particularia  ; 
ergo  ad  illa  quee  sunt  capacia  obligationis. 
Unde  licet  addatur  distributio,  ut  in  illo  exem- 
plo  de  voto  faciendi  eleemosynam  ex  omni 
lucro,  intelligeretur  fieri  de  justo,  et  non  de  in- 
justo,  ut  per  se  notum  est  ex  conditione  mate- 
riae.  Et  licet  per  errorem  vovens  intenderet  se 
obligare  ad  omnia,  id  non  obstaret  quominus 
in  re  ipsa  maneret  obligatus  ad  ea,  quae  capa- 
cia  sunt  obligationis,  et  non  ad  alia,  quia  se- 
parabiiia  suut.  Nec  in  hoc  relinquitur  ratio 
difficultatis  ex  supra  dictis. 

5.  De  voto  Jephte  brevis  digressio,  Judic.  1 1 . 
—  Solum  occurrit  hic  tractanda  difficultas  de 
voto  Jephte,  quam  omnes  Doctores  in  hac  ma- 
teria  attingunt,  et  sumitur  ex  Judic.  11,  ubi 
legimus  de  Jephte  :  Votum  vovit  Domino  di- 
cens :  Si  tradideris  filios  Ammon  in  manu 
mea,  quicumque  primus  fuerit  egressus  de  fori- 
bus  domus  mece,  mihique  occurrerp  revertenti 
cumpace  afiliis  Ammon,  eum  holocaustum  offe- 


CAP.  X.  UTRUM  ACTUS  INCLUDENS 
ram  Domino.  Et  postea  refertur  illi  primum 
oceurrisse  unigenitam  filiam,  cui  ille  dixit 
post  alia  :  Aperui  os  meum  Domino,  et  aliud 
facere  nori  potero.  Et  tandem  subditur  :  Fecit 
ei  sicutvoverat.  Illud  ergo  votum  de  se  indif- 
ferens  erat  quasi  potentialiter,  et  postea  casu 
determinatum  est  ad  actionem  injustam,  et 
nihilominus  tanquam  obligans  impletum  est, 
quod  aperte  est  contra  regulam  positam.  Girea 
hoc  ergo  votum  primo  factum  ipsum,  et  postea 
jus  expendendum  est. 

6.  Expenditur  votum  Jephte  quoad  execu- 
tionem  ejus. — Circa  factum  potest  primo  dubi- 
tari,  an  Jephte  veresacrifieaverit  filiam  suam, 
illam  corporaliter  occidendo.  Multi  enim  ne- 
gant  Jephte  interfecisse  filiam,  quia  Scriptura 
hoc  non  exprimit ,  sed  prius  dicit  voluisse 
Jephte  offerre  id  in  holocaustum  Domino,  quod 
primosibi  occurreret,  etc.  Deinde  vero  subjun- 
git,  cum  filia  unigenita  ei  occurrisset,  fetisse 
ei  sicut  voverat,  quai  ignorabat  virum.  Solum 
ergo  ex  his  colligitur  obtulisse  illam  in  holo- 
caustum,  hinc  autem  non  sequitnr  eam  occi- 
disse.  Nam  rationalis  creatura  potest  aliter  iu 
holocaustum  offerri  quam  per  interfectionem, 
et  materialem  combustionem,  nimirum  per 
abstractionem  ab  omnibus  ierrenis  curis,  et 
oblationem  ac  traditionem  ejus  in  solius  Dei 
cultum  perpetuum.  Sic  enim  hodie  virgines, 
quse  Deo  consecrantur  per  votum,  vel  profes- 
sionem  religionis,  dicuntur  se  offerre  Deo  in 
holocaustum.  Ita  exposuit  Lyra  ibi,  et  sequi- 
tur  Vatablus.  Adducitque  Lyra  illud  Levit. 
ult.,  ubi  non  solumres  alise,  sed  homines  con- 
secrari  dicuntur  Deo,  quando  ejus  cultui  di- 
cautur,  quamvis  non  interficiantur.  Et  ibi- 
dem  subditur  :  Omne,  quod  Domino  consecra- 
tur,  sive  liomo  fuerit,  sive  animal,  sive  ager, 
non  vendetur,  neque  redimi  poterit.  Quidquid 
semel  fuerit  consecratum,  Sanctum  Sanctorum 
erit  Domino,  et  omnis  consecralio,  qnce  offer- 
tur  ab  homine,  non  redimetur,  sed  morle  mo- 
rietur.  Homo  ergo  consecratusDomino  dicitur 
etiam  morte  mori ,  non  quidem  naturali,  ut 
constat,  sed  civili,  quia  redimi  non  potest,  nec 
ab  eo  munere  separari ;  ergo  et  filia  Jephte 
potest  hac  ratione  dici  in  holocaustum  obla- 
ta. 

7.  Possumusque  expositionem  confirmare, 
quia  hoc  modo  evitantur  multa  incommoda, 
qusein  illa  historia  aliter  intellecta  oceurrunt; 
et  aliunde  nulla  vis  infertur  litterse,  quia  illa 
significatio-  holocausti  usitata  est,  et  videtur 
posse  sumi  ex  eadem  historia.  Refertur  enim 
ibifiliamJephtedeplorasse  virginitatem  suam, 


ALIQUID  BONI  ET  MALI  POSSIT,  ETC.  877 

non  autem  vitam,  aut  mortem;  ergo  signum 
est  patrem  non  decrevisse  illam  occidere,  sed 
solum  ita  Deo  dicare,  ut  perpetuam  virginita- 
tem  conservaret,  quam  ipsa  deplorabat,  quia 
eo  ternpore  id  non  erat  in  usu,  et  pro  ignomi- 
nia  quadam  habebatur.  Unde  post  illa  verba : 
Et  fecit  ei  sicut  voverat,  statim  subditur  :  Qure 
ignorabat  virum,  quasi  hoc.  fuerit  consecutum 
ex  illa  oblatione. 

8.  Jephte  filiam  sacrificavit,  corporaliter  in- 
terficiendo.  —  Nihilominus  asserendum  est 
Jephte  sacrificasse  filiam  suam,  interficiendo 
illam  corporaliter.  Hsec  est  communis  senten- 
tia  Patrum,  Athanasii,  in  Synopsi  Scnpturse, 
lib.  7  ;  Aug.,  qnsest.  49,  in  Judic,  ubi  ex  pro- 
fesso  reprobat  illam  Lyrse  interpretationem ; 
et  Hieron.,  lib.  1  contra  Jovin.,  parum  ante 
medium  ,  significat  hanc  fuisse  communem 
intelligentiam  Hebra?orum,a  quibuspropterea 
dicitreprehendi  solitum  Jephte  voti  temerarii. 
Nam  si  canis,  inquiunt,  occurrisset,  si  asinus, 
quid  faceret  ?  Et  subjungit  :  Ex  quo  volunt 
dispensatione  Dei  factum,  ut  qui  imperfecte 
vnverat,  errorem  voti  in  filice  morte  sentiret. 
Astipulatur  huic  sententia?  Joseph.,  lib.  5,  c. 
9 :  Pater  mactatam  holocaustoma  obtulit,  ne- 
que  legitimum,  neqae  Deo  gratum  sacrum  fa- 
ciens.  Eamdem  sententiam  ut  claram  supponit 
Theod.,  q.  ult.  in  lib.  Judic.  Idem  Anselm., 
ad  Hebr.  11,  et  plures  Patres  statim  refere- 
mus.  Consentiuntque  Scholastici  cum  D.  Tho- 
ma,  qnsest.  88,  arl.  2,  ad  2;  Victor.,  Relect. 
de  Temperantia,  n.  7  ;  Arbore.,  lib.  9  Theoso- 
phiae,  c.  7.  Probaturque  ex  proprietate  illo- 
rum  verborum  :  Eum  in  holocaustnm  offeram 
Domino  ;  nam  hoc  non  dicitur  proprie  nisi  de 
sacrificio  per  corporalem  occisionem.  Maxime 
quando  illa  verba  ad  csetera  animalia  genera- 
lia  sunt;  quia  alia  animalia  non  solebant  in 
holocaustum  offerri,  nisi  per  realem  mortem. 

9.  Objectio.  —  Dicet  vero  aliquis  verba  illa  : 
Quod  mihi  occurrerit,  etc,  offeram  tili  in  holo- 
caustum,  dicta  esse  a  Jephte  in  generali,  et 
cum  distributione  accommoda,  concipiendo  in 
intentione,  si  fuerit  animal  aptum  ad  sacrifi- 
cium  cruentum,  offeram  in  corporale  holocaus- 
tum;  si  homo,  in  spirituale;  si  inferius  animal 
ineptum  ad  sacrificium,  redimam  illud,  et  pre- 
tium  offeram  Domino.  Sicque  responderi  etiam 
posset  ad  reprehensionem  et  interrogationem 
Judaeorum,  ex  Hieronymo  relatam.  Nam  dif- 
ficile  creditu  est,  virum  in  lege  Dei  instruc- 
tum  tanta  ignorantia  laborasse,  ut  alia  mente 
indiscrete  voveret,  et  incredibilius  est  virum 
sanctum  temere  id  fecisse,  maxime  cum  ibi 


878 


LIB.  II.  DE  MATERIA  VOTI,  EJUSQUE  DIVISIONIBUS. 


scriptum  sit,  factum  esse  super  Jephte  spiri- 
tum  Domini. 

10.  Respondetur  oljectioni.  —  Sed  in  hac 
interpretatione  non  evitaturimproprietas  ver- 
borum,  quse  admittenda  non  est  sine  magna 
ratione  vel  auctoritate.  Et  preeterea  augetur 
difficultas,  dicendo  idem  verbum,  offeram  in 
holocaustum,  accipit  in  communi,  et  indiffe- 
renter  ad  proprium  et  improprium  holocau- 
stum.  Et  ideo  Vatabl.  sic  legit,  et  transfert 
verba  illius  voti :  Quodcumque  occurrerit.  etc, 
Domini  erit,  sacrificaboque  illud  holocaustum. 
Etait  votumfuisse  disjunctivum,scilicet,  quod 
occurrerit,  vel  erit  Dei,  id  est,  perpetuo  dicabi- 
tur,  et  serviet  Domino,  aut  sacrificabo  illud, 
utique  juxta  rei  occurrentis  conditionem.  Sed 
verbum  illud  Domini  erit,  non  est  in  Vulgata, 
et  licet  in  Septuaginta  habeatur,  legitur  copu- 
lative,  et  erit  Domino,  et  ufferam  eum  holocau- 
stum.  Quse  verba  non  possunt  sub  disjunctione 
exponi,  nec  diversis  rebus  attribui,  nam  plane 
referuntur  ad  quamcumque  rem  primo  occur- 
rentem. 

41.  Quapropter  Lyra  ibi  fatetur,  Jephte  fe- 
cisse  votum  intentione  realiter  occidendi  quod 
primo  occurreret,  et  ita  etiam  circa  filiam  fa- 
cere  decrevisse  iu  principio,  postea  vero  ad- 
monitum  a  Sapientibus  Hebrseorum  mutasse 
sententiam,  contentumque  fuisse  spirituali  ho- 
locausto.  Athocdivinare  est  sine  fundamento, 
et  contra  vim  verborumsequentium  :  Et  fecit 
ei  sicut  vovit.  Si  ergo  vovit  holocaustum  ve- 
rum  et  cruentum,  hoc  in  ea  perfecit.  Accedit 
quod  in  fine  capitis  dicitur,  consuetudine  in- 
troductum  fuisse,  ut  singulis  annis  filiee  Israel 
plangerent  filiam  Jephte  ,  tanquam  revera 
mortuam  et  occisam.  At  Vatablus  sic  legit 
verba  illa  :  Facta  est  consuetudo  in  Israel,  ut 
annua  vice  venirent  filite  Israel,  ut  dissererent 
cum  filia  Jephte.  Ex  qua  lectione  probatur 
contrarium  :  nam  exponit,  ut  dissererent,  id 
est,  ut  loquerentur  cum  illa,  vel  consolarentur 
illam.  Sed  illa  lectio  repugnat  Vulgatse  et  Sep- 
tuaginta,  et  ideo  illam  non  recipimus.  Deni- 
que  in  eo  tempore  virginitas  non  erat  in  usu, 
nec  in  eo  pretio  habebatur,  ut  propter  illius 
observationem,  aut  consecrationem  ad  illam 
observandam,  filia  Jephte  dici  potueritinholo- 
caustum  oblata.  Quin  potius  ideo  dicetur  de- 
plorasse  virginitatem  suam,  quia  sine  filiis  de- 
cedebat,  quasi  de  hoc  gravius  quam  de  ipsa 
morte  doleret. 

12.  Votum  Jephte  secundum  se  impium 
fuit.  —  Hoc  ergo  facto  supposito,  de  jure  iu- 
quirendum  est,  quod  inquiri  potest  vel  secun- 


dum  se,  vel  in  ordine  ad  talem  personam. 
Gonsiderando  ergo  rem  secundum  se,  certum 
est  votum  in  eo  sensu  factum  fuisse  temera- 
rium,  et  talem  ejus  executionem  fuisse  im- 
piam.  Primum  patet,  quiatale  votum  non  erat 
de  re  necessario  bona,  sed  multis  periculis 
exposita;  ergo  factum  cum  illa  voluntate  te- 
merarium  fuit.  Secundum  autem  per  se  no- 
tum  est  ,  quia  factum  illud  contra  legem 
naturalem  erat,  et  contra  legem  scriptam, 
Exod.  20 ,  de  non  interficiendo  innocente. 
Quse  procedit  et  obligat,  ctiam  titulo  religio- 
nis  et  voti,  quia  pater  non  est  dominus  vitee 
filise,  ut  illam  vovere  aut  sacrificare  possit. 
Unde  talia  sacrificia  semper  impia  habita  sunt, 
ut  late  Clemens  Alexan. ,  Orat.  adhort.  ad 
Gent.,  ubi  Gentianus  Hervetus,  §  Age  vero, 
littera  E ,  advertit,  mirum  non  esse  Gentiles 
in  eo  fuisse  errore,  cum  Jephte  legatur  suam 
filiam  sacrificasse.  Atquehoc  modo  tam  de  voto 
illo,  quam  de  ejus  executione  Patres  sentiunt. 
\  3.  An  Jephte,  in  vovendo  et  implendo  voto, 
excusari  possit  a  culpa.  —  Queeri  vero  tandem 
potest  an  Jephte  excusari  possit  a  culpa,  tam 
in  vovendo  quam  in  adimplendo  tale  votum. 
Videtur  enim  hoc  necessarium,  quia  Paulus, 
ad  Heb.  11,  interinsignes  Sanctosillum  refert. 
Responderi  potest,  etiam  ibi  numerare  David 
et  alios,  qui  aliquaudo  graviter  peccarunt,  et 
nihilominus  Sancti  sunt,  quia  condignam  ege- 
runt  pcenitentiam,  quod  etiam  D.  Thomas  hic 
de  Jephte  respondet.  Contra  hoc  vero  obstant 
duo.  Primum,  quod  in  viris  sanctis,  quando 
Scriptura  narrat  culpam,  narrat  etiam  pceni- 
tentiam ;  nullibi  autem  meminit  pcenitentiee 
Jephte ;  ergo  nec  factum  dlud  ut  culpain  nar- 
ravit.  Secundum,  quia  Scriptura  non  narrat 
iilud  ut  peccatum,  sed  potiusut  opus  egregium 
Spiritu  Dei  factum,  quod  significant  illa  ver- 
ba:  Factus  est  ergo  super  Jephete  Spiritus 
Domini,  et  votum  vovit,  etc.  Propter  quod  Au- 
gustinus,  lib.  1  de  Civit.,  cap.  21 :  Meriio,  in- 
quit,  quceritur,  utrum  projussu  Dei  sit  haben- 
dum,  quodJephte  filiam,  qutepatri  occurrit,  oc- 
cidit.  Unde  infra  optima  intentio  ejus  illis  ver- 
bis  declaratur:  Aperui  os  meum  ad  Dominum, 
et  aliud  facere  non  potero.  Quocirca  D.  Hie- 
ronymus,  Epist.  34,  quse  est  consolatio  ad  Ju- 
lianum,  tantum  abest,  ut  sentiat  Jephte  in  eo 
facto  peccasse,  ut  potius  dicat,  eam  ob  rem  ab 
Apostolo  inter  Sanctos  numerari :  Jephte,  in- 
quit,  obtulit  virginem  filiam,  et  idcirco  in  enume- 
ratione  Sanctorum  ab  Apostolo  ponitur.  Quod 
etism  habetur  in  Justin.,  q.  99  ad  Gent. ;  et 
coufirmatur;  nam  si  peccavit,  vel  per  mali- 


CAP.  X.  UTRUM  ACTUS  INCLUDENS 
tiam.  velignorantiam  peccavit.  Primnm  aper- 
te  repugnat  textni  Srripturee  ,  ut  patet  ex 
verbis  adductis.  Secundum  autem  non  est 
verisimile,  quia  res  videbatur  per  se  satis 
clara. 

14.  Augustini  sententia  de  voto  Jephte.  — 
Nihilominus  D.  Tliomas  supra  sentit  Jepbte 
peccasse,  nec  esse  cur  excusetur,  quia,  licet 
fuerit  Sanctus,  potuit  aliquando  delinquere, 
maxime  per  ignorantiam  culpabilem,  et  pos- 
tea  sui  delicti  poeuitentiam  agere.  Tribuit 
D.  Thomas  sententiam  hanc  Hieronymo,  ex 
quo  heec  verba  refert :  In  vovendo  fuit  stultus, 
quia  discretionem  non  habuit,  et  in  reddendo 
impius.  Quee  verba  formaliter  non  invenio  in 
Hieronymo,  sed  sumi  possunt  ex  dicto  lib.  1 
contra  Jovinian.,  ubi  refert  similem  Hebrreo- 
rum  sententiam,  quam  non  rejicit.  In  capite 
autem  7  Jeremiee,  circa  finem,  sic  loquitur: 
Quod  si  Jephte  obtulit  filiam  suam  virginem 
Deo,  non  sacrificium  placet,  sed  animus  offe- 
rentis  ;  ubi  nec  illum  expresse  accusat,  neque 
excusat. 

15.  Augustinus  hoc  disputans,  dicta  q.  49, 
in  Judic,  nullam  hujus  rei  difficultatem  in- 
tactam  reliquit;  et  primum  probabile  censet, 
Jephte  directa  et  speciali  intentione  vovisse  in 
sacrifichim  primum  hominem  domus  suee,  qui 
sibi  oecurreret,  etc.  Acuteque  ponderat,  non 
solere  homini  revertenti  in  domum  suam  cum 
victoria,  nbviam  de  domo  exire  pecora,  aut 
alia  animalia  apta  ad  holocaustum,  sed  canes, 
qui  blando  famulatu  solent  obviam  dominis 
occurrere,  de  quibus  non  potuit  Jephte  cogi 
tare,  quia  et  vile  votum  fuisset,  et  de  re  im- 
munda.  Videtur  ergo  cogitasse  de  hominibus, 
etideo  nondixit:  Quodcumque,  sed  Quicumque. 
Postea  vero  rem  in  utramque  partem  versans, 
non  satis  definit  alterutram,  sed  uL  rem  ut- 
rinque  probabilem  et  dubiam  relinquere  vi- 
detur.  In  libro  autem  Queestionum  utriusque 
Testamenti,  qui  Augustino  tribuitur,  part.  1, 
q.  34  :  Jephte,  inquit,  homo  facinorosus  et  im- 
providus  stulta  devotione  munus  Deo  promisit, 
dicens :  Quicumque,  etc.  Et  infra:  Usque  adeo 
insensatus  fuit  Jephte,  ut  nec  postea  se  stulte 
devovisse  cognosceret.  Et  postea  dicit,  Deum 
non  juvisse  illum  in  victoria  propter  ipsius 
meritum  aut  votum,  sed  vel  propter  meritum 
Abrahee,  vel  propter  honorem  suum  defenden- 
dum  contra  Allophylos.  Sed  valde  excessit 
auctorhujus  libri,  et  sine  dubio  verbailla  non 
sunt  Augustini;  ubique  enim  se  valde  du- 
bium  ostendit  in  preesenti  queestione,  et  hono- 
rabilius  loquiturde  Jephte,  utvisum  est. 


ALIQUID  P.ONI  ET  MALI  POSSIT,  ETC.  879 

16.  Chrysostomus  etiam  tomo  primo,  scr- 
mone  speciali  de  hac  historia,  uullam  de  hac 
re  movens  queestionem,  nobis  in  exemplum 
propouit  Jephte,  non  quidem  in  vovendo  illo 
modo  ,  sed  in  sacrificando  filiam  juxta  mora- 
lem  sensum,  id  est,  animam  nostram  ;  unde 
laudat  intentionem  Jephte,  de  ipsiusvero  fac- 
to  nihil  ibi  dicit.  In  homil.  autem  10  ad  Ro- 
man.,  de  insidiis  dsemonis  verba  faciens,  ait : 
Sic  et  Jephte  pietalis  ac  relicjionis  specie  per- 
suasit,  filiam  ut  immolaret,  illegitimumque  sa- 
crificium  o/ferret.  Et  homilia  decima  quarfa 
ad  Populum,  ante  medium,  damnat  factum 
illud  ut  malum,  et  a  Deo  dicit  fuisse  permis- 
sum,  non  ordinatum,  in  quo  significat  fuisse 
peccatum.  Ambrosius  item,  lib.  1  de  Offic, 
cap.  ult.,  cum  dixisset,  aliquando  esse  contra 
officium,  promissum  solvere,  et  sacramentum 
custodire,  posuissetque  exemplum  in  Herode, 
subdit :  Nam  de  Jephte  quid  dicam,  qui  immo- 
lavitfiliam,  quce  sibi  victori  prima  occurrit,  quo 
votum  impleret  quod  spoponderat  ?  Melius  fuis- 
set  nihil  tale  promittere,  quam  promissum  par- 
ricidio  solvere.  Et  lib.  8,  c  12  :  Neque  un- 
quam  adducar,  ut  credam,  non  incatite  princi- 
pem  promisisse  Jephte,  etc  Et  infra  :  Dura 
promissio,  acerbior  solutio.  Subdit  vero  statim  : 
Non  possum  accusare  virum,  qui  necesse  habuit 
implere  quce  voverat ,  sed  tamen  miserabilis 
necessitas ,  qua?  solvitur  parricidio  ;  melius  est 
non  vovere,  quam  vovere  id,  quod  sibi,  cui  pro- 
mittitur,  nolit  exolvi.  Cum  ergo  ait,  non  pos- 
sum  accusare,  etc,  inteliigit  vel  quoad  inten- 
tionem,  vel  supposita  ejus  conscientia  erro- 
nea.  Unde  libro  tertio  de  Virginit.,  ante  me- 
dium,  idem  tractans  factum  :  Quid  igitur,  in- 
quit,  hoc  probamus  ?  minime.  Sed  tamen  et  si 
parricidium  non  probo,  adverto  prcevaricandce 
metum  et  formidinem  sponsionis.  Et  alia,  quse 
eleganter  prosequitur,  ejusque  verba  usurpa- 
vit  Concilium  Toletanum  VIII,  c  2  ;  et  Anas- 
tasius  Niceen.,  lib.  Queestionum  in  Scriptur., 
quaest.-  36  :  Quid  hoc  voto  potuerit  esse  magis 
impium  ?  Et  infra  :  Vicit  autem  Jephte  non 
propter  votum,  secl  propter  justum  Dei  judi- 
cium ;  non  enim  propter  votum  male  factum 
oportebat,  clolere  Israelem.  Eamdem  habet  sen- 
tentiam  Tertullianus,  lib.  3  Poematum  contra 
Marcion.,  ad  finem.  Item  Abulens.,  in  cap.  11 
Judic,  et  Matth.  14,  queest.  32,  dicit  vovisse 
incaute,  credidisse  autem  obligari,  et  ideo  oc- 
cidisse.  Idem  Carthus.,  Judic  11. 

17.  Proponitur  sententia  asscrens  impiun 
fuisse  votum  Jephte.  —  Ratio  autem  pro  hac 
seutentia  esse  potest,  quia  vel  Jephte  est  excu- 


880  LIB.  II.  DE  MATERIA  VOT 

sandus  propter  ignorantiam,  vel  propter  ins- 
tinctum  Spiritus  Sancti  seqnivalentem  preece- 
pto.  Preeter  has  enim  nulla  alia  ratio  excusa- 
tionis  excogitari  potest,  neque  in  voto,  ut  ex 
dictis  constat,  neque  in  parricidio,  ut  per  se 
notum  est  ex  principiis  fidei;  neutro  autem  ex 
dictis  modis  excusari  esse  videtur  cum  funda- 
mento.  De  ignorantia  patet,  quia  licet  negare 
non  possimus  ,  quin  ignorantia  laboravcrit, 
credendo  se  obligari  tali  voto ,  tamen  quod 
illa  fuerit  invincibilis,  nec  ex  Scriptura  colli- 
gitur,  quia  nullum  ibi  est  de  hac  re  verbum 
aut  signum  ;  nec  ex  materia,  cum  fuerit  de  re 
contraria  rationi  naturali,  et  multis  preeceptis 
legis  veteris;  nec  ex  circumstantiis  personse 
aut  temporis ,  quia  erat  princeps  populi ,  et 
tenebatur  esse  instructus  in  re  tam  gravi ;  et 
licet  antea  non  fuisset,  potuit  interrogare  a 
sapientibus  veritatem,  saltem  ante  voti  execu- 
tionem.  Respondet  Hibera,  in  c.  11  ad  Hebr., 
Jeplite  laborasse  invincibili  ignorantia,  quia  eo 
tempore  non  erant  res  adeo  explicatee,  nec 
erat  Propbeta  quem  consuleret.  Imo  Abulen., 
queest.  47  et  48,  credit  totum  populum  illa 
ignorantia  laborasse  ,  ita  ut  neque  summus 
Sacerdos  sciret  queestionem  dissolvere,  an  vo- 
tum  illud  obligaret.  Nihilominus  vero  ipse 
non  excusat  Jephte.  guia  debuit,  inquit,  per 
sacerdotem  magnum  Deum  consulere.  Mihi 
vero  difficile  creditu  est,  talem  ignorantiam 
fuisse  inculpabilem,  cum  res  sit  nota  himine 
naturali,  et  Scriptura  videatur  satis  declarata, 
preesertim  Levit.  ult.  Excusatio  ergo  ignoran- 
tiee  non  videtur  admittenda. 

48.  De  instinctu  autem  Spiritus  Sancti  non- 
nulla  posset  conjectura  sumi  ex  verbis  illis  : 
Factus  est  ergo  Spiritus  Domini  super  Jephte. 
Sed  tamen  Augustinus  supra  dicit,  ex  his  non 
colligi,  fuisse  Jephte  a  Spiritu  Sancto  motum 
ad  tale  votum  emittendum,  et  merito,  quia 
Scriptura  solum  dicit  absolute,  factum  esse 
super  eum  Spiritum  Domini,  quod  potest  in- 
telligi,  vel  ad  pugnandum  contra  Ammonitas, 
vel  ad  sperandam  a  Deo  victoriam  ,  et  postu- 
landam.  Quod  autem  subjungitur,  votum  vo- 
visse,  etc,  non  est  necesse  factum  esse  eadem 
Spiritus  Sancti  motione  ,  sed  ex  proprio  spi- 
ritu,  vel  certe,  licet  motio  ad  vovendum  fuis- 
set  a  Spiritu  Sancto,  determinatio  ad  tale  vo- 
tum  potuit  esse  a  proprio  spiritu.  Seepe  enim 
Spiritus  Sanctus  in  generali  movet  ad  oran- 
dum,  vel  offerendum  Deo  aliquem  cultum  ob 
aliquam  rem  impetrandam  ,  et  homo  sno  ar- 
bitrio  et  discursu  determinat  modum  vel  ma- 
teriam,  in  qua  determinaf.ione  culpam  misceri 


!,  EJUSQUE  D1VISI0NIBUS. 
contingit ;  ita  ergo  in  Jephte  accidisse  verisi- 
milius  est. 

19.  Et  confirmatur,  quia  si  materiam  et 
modum  illius  voti  consideremus,  nulla  proba- 
bilis  ratio  occurrit,  ob  quam  Spiritus  Sanctus 
tale  votum  inspiraverit,  ac  explicite  velimpli- 
cite  preeceperit.  Non  enim  fuit  votum  de  sacri- 
ficanda  filia,  sicut  fuit  preeceptum  datum  Abra- 
hee  de  filio  sacrificando,  sed  in  communi  de 
sacrificando  quolibet  homine ,  vel  quolibet 
animali  primum  occurrente,  in  quo  genere 
voti  nihil  excellens,  nihil  Spiritu  Sancto  di- 
gnum  apparet.  Quamvis  ergo  Spiritus  quando 
et  quomodo  vult  spiret,  tamen  quantum  nos 
ex  tali  facto  conjectare  possumus,  credibile 
non  est  fuisse  ex  speciali  Spiritus  Sancti  im- 
pulsu.  Nec  etiam  in  adimpletione  voti  talis 
instinctus  apparet,  tum  quia  solum  ex  vi  prio- 
ris  vinculi  existimati,  et  ex  conscientia  erro- 
nea  id  fecit  Jephte,  ut  ex  littera  constat;  tum 
etiam  quia  valde  humano  modo,  et  cum  ma- 
gno  animi  dolore  id  fecit.  Unde  multi  ex  San- 
ctis  citatis  interrogant,  cur  Deus  impediverit 
Abraham,  ne  sacrificaret  filium,  non  autem 
Jephte.  Et  respondent,  quia  Abraham  Spiritu 
Dei,  Jephte  proprio  spiritu  et  errore  moveba- 
tur.  Imo  addunt  in  pcenam  prioris  temeritatis 
in  vovendo  permisisse  Deum,  utnonillumina- 
retur,  donec  filiam  cum  magno  suo  dolore  oc- 
cideret. 

20.  Non  est  ergo  quod  in  eo  facto  excusa- 
tionem,  vel  operis,  vel  personee  queeramus. 
Negare  autem  non  possumus  quinJephte  ma- 
gna  virtutis  signa  in  eodem  opere  ostenderit : 
maxime  vero  fidelitatem  et  religionem  in 
Deum.  Quamquam  enim  erraret  cogitans  se 
obligatum,  tamen,  supposita  ea  dispositione, 
egregium  ostendit  affectum  in  Deum,  cum 
amore  unigenitee  filise  non  potuerit  ab  obser- 
vatione  voti  letardari,  sed  statim  gaudium 
victoriee  dolore  animi  interruperit,  filiamque 
saerificare  decreverit.  In  ipso  etiam  voto  emit- 
tendo,  licet  preeceps  et  temerarius  fuerit,  os- 
tendit  tamen  fortem  et  liberalem  animum  er- 
ga  Deum,  et  fidem  magnam  de  necessitate 
auxilii  et  protectionis  ejus.  Qui  actus  licet 
tunc  non  fuerint  meritorii  de  condigno  prop- 
ter  interveniens  peccatum,  esse  potuerunt  dis- 
positiones  congruae,  ut  facilius  Deus  illius  mi- 
sereretur,  quia  ignorans,  et  bono  zelo  fecit, 
unde  etiam  facile  potuit  postea  poenitentiam 
agere,  et  ad  magnam  sanctitatem  pervenire. 


CAP.  XI.  QU.E  OMISSIONES  POSSINT  ESSE  MATERIA  VOTI. 


881 


CAPUT  XI. 

UTRUM  OMISSIONES  BONORUM  ACTUUM  POSSINT  ESSE 
MATERIA    YOTI? 

1.  Qnamvis  voluntariseomissiones  cnm  mo- 
ralibus  actibns  computentur,  ut  in  superiori- 
busdiximus,  nihilominus,  quia  immediatius 
opponuntur  bonis  actibus,  quam  alii  actus 
illis  repugnantes,  inde  aliquid  peculiare  in- 
terdum  habent  in  ordine  ad  votum,  et  ideo 
de  illis  in  particulari  pauca  dicemus.Non  agi- 
mus  autem  de  omissionibus  malorum  actuum, 
nam  vitare  malum  per  se  bonum  est,  et  ideo 
pars  justitiee  ponitur,  atque  ad  observationem 
prseceptorum  pertinet,  ideoque  quod  de  pree- 
ceptis  diximus,  in  malis  vitandis  locum  habet. 
Preeterea  de  negationibus  actuum  indifFeren- 
tium  nihil  addere  necesse  est :  est  enimeadem 
ratio  de  illis,  quae  de  actibus  ipsis  :  nam  omis- 
sio  indifferentis  actus  seque  indifferens  est  ac 
ipse  actus,  et  ideo  per  se,  et  ex  vi  suee  speciei 
seu  objecti  non  est  apta  materia  voti ;  si  au- 
tem  sumatur  ut  utilis  ad  aliquid  honestum, 
jam  non  sumitur  ut  indifferens,  et  ita  poterit 
votum  de  illa  valere.  Exempla  communia 
sunt,  non  filare  in  Sabbato,  vel  non  transire 
per  hanc  viam,  et  similia  :  nam  si  propter  se 
tantum  promittantur  Deo,  stulta  est  promis- 
sio;  si  vero  primum  promittatur  ad  vacan- 
dum  Deo,  et  secundum  ad  vitandam  occasio- 
nem  peccati,  jam  erunt  materia  voti;videan- 
tur  dicta  in  simili  de  juramento,  tractatu 
quinto,  libro  secundo,  capite  decimo  septimo, 
et  applicentur  hic;  nam  quoad  hoc  est  eadem 
ratio.  Denique  actus  boni  in  tres  ordines  dis- 
tingui  possunt :  quidam  sunt  in  preecepto,  alii 
tantum  in  consilio,  alii  neque  in  consilio,  ne- 
que  in  preecepto.  De  primis  nihil  etiam  dicere 
necesse  est ,  quia  constat  omissionem  actus 
preecepti  esse  peccatum,  et  ideo  non  esse  ma- 
teriam  voti.  Quod  si  sumatur  actus  preeceptus 
pro  eo  tempore  pro  quo  preeceptum  non  obli- 
gat,  ut  est  audire  Missam  in  die  profesto,  jam 
opus  illud  ut  sic  dicitur  consilii,  non  preecepti. 
De  aliis  igitur  duobus  breviter  dicendum  est. 

2.  Omissio  boni  operis  superercgaiionis  ex 
suo  genere  non  est  materia  voti.  —  Dico  ergo 
primo  :  negatio  seu  omissio  boni  operis  supe- 
rerogationis  seu  consiliii  ex  suo  genere  non 
est  materia  voti,  nec  tale  votum,  si  fiat,  ad 
aliquid  obligat.  Sumitur  ex  D.  Thoma,  d.  q. 
88,  art.  2,  et  qusest.  89,  art.  7.  Et  est  commu- 
nisTheologorum,in4,  d.  38,  ubi  bene  Palud., 

xiv. 


q.  l,art.  numero  vigesimo  quinto  ;  Sylvester* 
Votum,  i,  queest.  4,  et  reliqui  Summistee  ;  Ca- 
jetanus  bene  in  dicto  art.  2,  et  ibi  Soto,  et 
alii.  Ratio  est,  qnia  omittere  heec  bona  non 
est  melius,  cum  ipsa  consilia  sint  de  meliori- 
bus  bonis.  Quin  potius  talis  omissio  nec  bona 
est  ex  se,  sed  ad  summum  indifferens ;  non 
enim  nunc  agimus  de  positivo  actu  opposito, 
sed  de  sola  carentia,  qualis  est  non  ingredi 
religionem;  in  hoc  enim  vel  simili  objecto 
nulla  est  intrinseca  honestas,  sed  ad  summum 
indifferentia;  ostensum  autem  est  supra,  vo- 
tum  de  re  indifferente  per  se  nou  esse  vali- 
dum;  ergo.  Adde  quod  licet  heec  omissio,  qua- 
tenus  per  se  nec  bona,  nec  mala  esl,  morali- 
ter  indifferens  dicatur,  de  se  inclinat  ad  ea 
quee  Deo  per  se  non  placent,  quia  contraria 
bona  ei  maxime  placent,  et  ab  eo  consulun- 
tur.  Et  ideo  votum  de  tali  re  multo  magis 
Deo  displicet,  quia  per  illud  offertur  Deo  tan- 
quam  illi  placitum,  id  quod  impedit  consilium 
ejus.  Etquia  per  tale  votum  ponitur  obexSpi- 
ritui  Sancto,  ut  D.  Thomas  dixit. 

3.  Objectio.  — Contra  hoc  referri  solet  Gra- 
tian.  22,  queest.  4,  cap.  ult.,  ubi  ait,  talia  vo- 
ta  non  prohiberi  servari.  Et  Hostiens. ,  in 
Summ.,  libro  tertio,  tit.  de  Voto,  §  Quodsint, 
verb.  Numquid  ergo,  dicit,  votum  non  ingre- 
diendi  religionem  obligare,  nisi  Deus  postea 
contrarium  inspiret ;  significat  autem  oportere 
ut  inspiratio  per  revelationem  fiat.  Sed  du> 
tum  Gratiani  formaliter  falsum  est;  prohibi- 
tum  enim  est  tale  votum  servare  formaliter, 
id  est,  ex  obligatione  ejus  non  facere  melius 
opus;  nnlla  enim  est  talis  obligatio,  et  illa  in- 
tentio  esset  religioni,  ac  divinee  voluntati  et 
bonitati  contraria.  Materialiter  autem  potest 
servari  votum,  quia  potest  quis  non  ingredi 
religionem ;  nam  hoc  voluntarium  semper  fuit. 
Dictum  etiam  Hostiensis  simpliciter  falsum 
est,  quiatale  votum  non  obligat ;  et  revelatio- 
nem  exigere  est  improbabile  ac  temerarium; 
ponere  autem  conditionem  divinee  inspiratio- 
nis  est  impertinens,  tum  quia  per  se  inest, 
tum  quia  non  pertinet  ad  jus,  scd  ad  fac- 
tum,  id  est,  non  ad  necessitatem  obligationis, 
sed  ad  necessitatem  gratiee  divinse  ad  tale 
opns.  Solum  ergo  posset  hsec  sententia  ha- 
bere  locum,  quando  in  parliculari  urgeret  ne- 
cessitas,  ob  quam  esset  tale  opus  consilii 
dimittendnm;  quia  pro  tunc  illud  non  esset 
opus  consilii,  et  ideo  votum  de  omissione  vel 
susrensioue  ejus  propter  talem  finem  pos- 
set  esse  validum;  ideoque  in  conclusione  po- 
sui,  omissionem  illam  per  se  et  ex  genere  suo 

56 


882  LID.  II.  DE  HATERIA  VOT 

non  esse  materiam  voti,  xit  aceidentales  casus 
et  rationes  excluderem.  Plura  de  hoc  videri 
possunt  in  loco  citato  de  Juramento,  nam  est 
eadem  ratio ;  nbi  nonnulla  dubia  in  particu- 
lari  expedivimus. 

4.  An  voium  non  vovendi  Ucitum  sit.  —  Hic 
vero  solet  ulterius  quseri  in  particulari,  an 
votum  non  vovendi  licitum  sit  necne  ?  Respon- 
deo  absolute  non  esse  licitum,  quia  est  de  re 
consiliis  directe  contraria.  Vovere  enim  cst 
sub  consilio.  ut  supra  ostensum  est;  ergo  non 
vovere  absolnte  repugnat  consilio.  Si  autem 
non  simpliciter,  sed  sub  prudenti  limitatione 
fiattale  votum,  poterit  es-e  licitum  et  obligare. 
Ijt  si  quis  diffidens  de  sua  prudentia  et  consi- 
lio,  voveat  non  facere  votum  quo  absolute 
obligetur,  donec  cum  viro  prudente  rem  con- 
ferat,  et  ille  id  consulat,  validum  erit  tale 
votum.  Item  si  quis  expertus  temeritatem  vel 
facilitatem  suam  in  vovendo,  promittat  nun- 
quam  vovere  actu  mere  interno,  nec  se  obli- 
gare.  donecvcrbo  velscripto  votum  exprimat, 
valebit  votum,  ut  docuit  Richard.,  4,  d.  38, 
art.  2,  qusest.  3,  quem  sequuntur  Angel.,  Vo- 
tum,3,  q.  4;  Sylvester,  Votum,  2,  q.  7.  Ratio 
est,  quia  per  tale  votum  non  retrabitur  quis 
ab  opere  consilii,  sed  sibi  prudenter  cavet  ne 
illud  temere  faciat,  quod  optimum  est. 

5.  Addit  tamen  Rich.,  loco  citato,  tale  vo- 
tum  non  obligare  ad  non  vovenrlum,  sed  obli- 
gare  ad  exprimendum  verbo  vel  scripto,  si 
quid  interius  voverit.  Et  primum  quidem  cla- 
rum  est  ex  dictis.  Secundum  autem  sano  mo- 
do  intelligendum  esl :  nam  si  quis,  cum  prius 
votum  emisit,  habuit  animum  non  se  obli- 
gandi  per  solam  promissionem  internam,  do- 
nec  exterius  idem  exprimeret,  licet  postea  in- 
terius  voveat,  nondum  obligatus  manet,  donec 
veibis  vel  scripto  exprimat,  quia  non  est  con- 
ditio  completa  ,  nisi  expresse  decreverit  abso- 
lute  obligari  mutando  priorem  intentionem. 
Alias  prior  intentio  virtute  manet  et  operatur, 
et  juxta  illam  intelligendum  est  subsequens 
votum  ,  quia  nou  praesumitur  male  vovere 
frangendo  prius  votnm.  Et  in  eo  casu  non 
existimo  obligari  per  novum  votum  internurn 
ad  iilud  exterius  exprimendum,  quia  illud  vo- 
tnm  nondum  induxit  aliquam  obligationem, 
et  prius  ad  lioc  non  obligat,  sed  solum  ad  ser- 
vandum  illum  modum  ,  quando  voluerit  se 
efficaciter  obligare.  Quod  si ,  non  obstante 
priori  voto  non  vovendi  nisi  tali  modo,  aliquis 
expresse  mutet  intentionem ,  volens  obligari 
voto  mere  interno  ,  male  quidem  facit  fran  - 
gens  prius  votum  ;  nihilominus  tamen  votum 


I,  E.IUSQUE  DIVISIONIBUS. 
validum  erit ,  quia  est  de  re  bona ,  et  capaci 
obligationis ,  ut  supponitur.  Et  licet  bomo 
male  faciat  mutando  intentionem,  factum  ni- 
hilominus  tenet,  quia  per  prius  votum  se  non 
reddidit  inhabile.m  ,  nec  privavit  se  potestate 
se  obligandi  aliter,  licet  se  obligaverit  ad  id 
non  faciendum.  Multa  enim  contra  debitum 
et  obligationem  fiunt,  qute  facta  tenent. 

6.  An  votum  non  pctendi  dispensationem 
voti  validum  sit  ?  —  Aliud  dubium  huic  simile 
est,  an  votum  non  petendi  dispensationem 
voti  validum  sit.  Quod  dubium  tractat  Richar., 
in  4,  d.  38,  art.  9,  q.  3,  et  illum  referunt  ac 
fere  sequuntur  Ang.,  Votum,  3,  n.  20;  Syl- 
vest.,  Votum,  2,  q.  14;  Ant.,  2  p.,  tit.  11, 
c.  2,  §  9;  Angl.,  q.  de  Voto,  articulo  octavo, 
diffic.  8;  Henr.,  iib.  7  de  Indulg.,  c.  30,  §  6 ; 
Felin.,  in  c.  Cceterum,  de  Rescrip.,  n.  26; 
Joan.  Stafil.,  in  tract.  de  Gratiis,  in  ult.  p. 
ejus,  §  Et  primo,  et  Joan.  a  Gapis.,  loco  cit./ 
capite  prsecedenti.  Breviter  tamen  dicendum 
est,  hanc  negationem,  scilicet,  non  pdere  dis- 
pensationem ,  non  esse  intrinsece  bonam  aut 
malam,  sed  ex  causa  et  circumstantiis  variari 
posse.  Nam  petere  dispensationem  sine  causa 
justa  malum  est ;  interveniente  autem  causa 
justa  non  est  malum ;  potest  autem  esse  inter- 
dum  minus  bonum  ,  et  aliquando  majus  ,  et 
nonnunquam  moraliter  necessarium.  Illa  ergo 
negatio  non  est  materia  omuino  incapax  obli- 
gationis  voti,  ac  proinde  obligabit  votum  illud 
ad  non  petendam  dispensationem  voti,  nisi 
ubi  dispensatio  judicata  fuerit  melior  ,  seu 
magis  conveniens  ad  bonum  animae.  Addo 
prseterea,  ut  supra  etiam  de  Juramento  clixi, 
semper  posse  inchoari ,  petendo  dispensatio- 
nem  ab  hoc  ultimo  voto.  Et  in  universum 
existimo  ,  non  obstante  hoc  voto  ,  posse  rem 
totam  cum  hoc  ipso  voto  non  petendi  dispen- 
sationem  proponi  superiori ,  ut  ipse  faciat 
quod  melius  esse  judieaverit ,  quia  votum  in 
contrario  sensu  factum  non  esset  ratiouabile, 
quia  non  esset  de  re  utili  ad  salutem,  et  aliquo 
modo  esset  in  praejudicium  muneris  et  potes- 
tatis  superioris.  Atque  cum  eadem  proportioue 
sentiendum  est  de  voto  non  petendi  voti  com- 
mutationem.  Dicit  tamen  Angles  supra,  hoc 
votum  obligare  ad  non  petendam  commutatio- 
nem  in  cequale,  non  tamen  in  melius.  Sed  licet 
secunda  pars  sit  clara,  quia  votum  non  impedit 
majus  bonum,  prior  intelligenda  est  juxta  dic- 
ta ;  nam  interdum  expedit,  vel  melius  est  pe- 
tere  commutationem  etiam  in  sequale. 

7.  An  votum  non  suscipiendi  ordiues  vali- 
dum  sit.  —  Praeterea  solet  hic  interrogari,  an 


CAP.  XI.  QU/E  OMISSIONES  POSSINT  ESSE  MATERIA  VOTI. 


883 


votum  non  suscipiendi  ordines  validum  sit. 
Hostiensis  enim,  loco  citato,  affirmat  sine  ulla 
probatione.  Suaderi  autem  potest,  quia  susci- 
pere  ordines  ad  quemdam  gradum  honoris 
pcrtinet  in  Ecclesia,  et  ideo  suspensio  ab  or- 
dine  solet  vocari  in  jure  suspensio  ab  honore. 
Fugere  autem  honores  opus  consilii  est ;  ergo 
tale  votum  validum  erit.  Et  eonfirmatur,  quia 
non  est  impeditivum  salutis  ;  nam,  ut  in  simili 
casu  dicitur  in  cap.  Ad  aitres,  de  Temporum 
ordinatione  :  Non  in  sublimitate  graduum  , 
sed  iii  amplitudine  charitatis  acquiritur  re- 
graim  Dei. 

8.  Resolvitur  dubium  ,  et  asseritur  votum 
non  suscipiendi  ordines  non  esse  validum.  — 
In  contrarium  autem  est,  quia  votum  susci- 
piendi  statum  clericalem  est  validum  ergo 
est  de  meliori  bono ;  ergo  votum  de  negatio- 
ne  opposita  non  potest  esse  de  meliori  bono  in 
sensu  supra  declarato.  Quia  fieri  non  potest 
ut  duo  objecta  contradictorie  vel  privative  op- 
posifayita  se  habeant,  ut  unum  sit  melius  al- 
tero,  et  e  converso,  per  se  loquendo,  et  seclu- 
sis  extrinsecis  aceidentibus  ;  imo  neque  bona 
sequalia  esse  possuirt,  quia  semper  unum  op- 
positorum  est  inferius  altero.  Prseterea  susce- 
ptio  ordinum  de  facto  includit  votum  castita- 
tis,  si  ordo  sit  sacer,  vel  est  via  ad  illud,  si  sit 
inferior ;  ergo  tale  votum  ex  se  impedit  ma- 
jus  bonum,  scilicet  votum  castitatis  ;  ergo  est 
nullnm.  Quapropter  sententia  haec  verior  vi- 
detur  simpliciter,  maxime  considerando  sta- 
tum  clericalem,  quatenus  habet  aunexum  vo- 
tum  castitatis  ;  hoc  enim  ut  minimum  probat 
ratio  facta.  Addo  vero  etiam  prsecise  loquendo 
de  statu  clericali,  non  videri  validum  votum 
non  suscipiendi  illum ,  quia  illa  est  res  sacra, 
et  susceptio  illius  est  actio  divini  culti;s,  et  de 
se  non  impedit  majus  bonum  ;  cur  ergo  tale 
votum  validum  erit  ?  Intelligendum  autem 
hoc  est  ex  vi  objecti ;  nam  de  fine  extrinseco 
et  accidentali  statim  dicemus. 

9.  Objectio.  —  Sed  dicet  aliquis  :  ergo  etiam 
votum  non  suscipiendi  episcopatum  est  per  se 
invalidum  ex  vi  talis  objecti :  consequens  est 
falsum,  et  contra  communem  usum.  Sequela 
patet,  quia  status  Episcopi  est  status  perfec- 
tionis  ;  ergo  votum  non  suscipiendi  illum  sta- 
tum  est  impeditivum  majoris  boni.  Item  de 
hoc  voto  major  videtur  esse  ratio,  quam  de 
voto  non  suscipiendi  clericatum.  Hoc  dubium 
attingit  Gerson  in  Regulis  morahbus.  in  cap. 
de  Superbia  et  vana  gloria,  Aiphab.  2 i,  litte  - 
ra  K,  et  absolute  docet  votum  non  accipiendi 
prselaturam  indiscretum  esse,  et  non  obliga- 


re.  Idem  Sylvester,  Juramentum,  4,  numero 
primo  ;  et  tenuit  Archidia. ,  ciim  Raymundo, 
in  cap.  /Si  aliquid,  et  in  capit.  Innocens ,  22, 
quaast.  quarta.JEt  inducit  caput  unicum,  85  d., 
ubi  Gregoi  ius  damnare  videtur  tale  juramen- 
tum.  In  contrario  vero  sensu  solet  ille  textus 
intelligi,  scilicet ,  ut  Gregorius  ibi  praecipiat 
inquii  i,  an  quidam  Archidiaconus  tale  fecisset 
juramentum,  non  quia  pravum  fuerit,  sed  ut 
non  violetur.  Et  hoc  magis  sentit  Glossa  ibi, 
et  in  cap.  Innocens,  22,  queest.  4,  verb.  Cun- 
firmavit,  quamvis  neque  consequenter,  ueque 
cum  fundamento  dicat,  tale  votum  vel  tale 
juramentum  esse  peceatum,  quia  si  obligat, 
non  est  malurn  ex  vi  objecti;  omnis  autem 
alia  malitia  est  per  accidens,  ideoque  non  po- 
test  cum  fundamento  ei  attribui.  Et  hanc  par- 
tem  sequitur  Hostiens.  supra ,  et  bene  rem 
explicat  in  juramento.  Addit  tamen  tale  jura- 
mentum  esse  peccatum  veniale,  quia  fit  sine 
necessitate,  unde  idem  diceret  de  voto.  Ve- 
rumtamen  si  est  de  bono  objccto,  non  fit  sine 
necessitate,  quia  fit  ad  firmandum  animum  in 
bono.  In  hanc  etiam  partem  videtur  inclinare 
Panorm.,  in  c.  iSi  vero,  de  Jurejurando,  n.  4, 
et  adducit  cap.vQ%z  Episcopatum,  8,  qusest.  I, 
ubi  inter  alia  Augustinus  ait,  locum  superio- 
rem  non  decenter  appeti  ;  ex  quo  potest  colligi, 
decenter  fugi ;  quod  fit  per  votum  non  reci- 
piendi  illum. 

10.  Solvitur  objectio ,  et  expenditur  quomo- 
do  possit  esse  validum  votum  de  non  admitten- 
do  episcopatu.  —  Melius  autem  quam  cseteri 
hoc  punctum  paucis  verbis  resolvit  D.  Thom. 
2.  2,  queest.  185,  art.  2,  ad  3,  ex  cujus  doc- 
trina  breviter  dico,  si  tale  votum  fieret  de  non 
suscipiendo  episcopatu,  vel  prselatura,  etiamsi 
Pontifex,  vel  alir.s,  qui  possit  pra^ceptum  im- 
ponere,  id  preecipiat,  hoc  sensu  votum  esse  in- 
validum,  quia  est  contra  bonos  mores.  Si  au- 
tem  tale  votum  solum  fiat  de  non  procuranda 
praelatura  aut  episcopatu,  vel  etiam  de  non 
acceptando,  donec  is,  qui  potest,  preecipiat, 
sic  votum  esse  discretum,  sanctum  et  vali- 
dum,  quia  de  se  est  valde  utile  ad  spiritualem 
profectum,  occludit  enim  viam  ambitioni,  et 
refrcenat  affectum  honoris  et  dignitatis  ,  et 
aliunde  non  impedit  majus  aliquod  bouum, 
vel  privatum  ,  seu  personale ,  vel  commune. 
Primum  patet :  quia  licet  status  Episcopi  di- 
catur  perfectionis,  quia  snpponit  vel  requirit 
perfectionem  in  eo  qui  taie  munus  assumit, 
non  est  tamen  de  se  adeo  aptus  ad  comparan- 
dam  propriam  perfectionem  ;  quin  potius  de 
se  est  multis  periculis  expositus.  De  qup  pos- 


LIB.  II.  DE  MATERIA  VOTI,  EJUSQUE  DlVISIONlBUS. 


sunt  legi  multa  apud  Gratianum,  d.  40.  Qaod 
ergo  spectat  ad  privatum  commodum  spiri- 
tuale  uniuscujusque  personse,  sine  dubio  com- 
modius  est  liis  dignitatibus  carere.  Neque  in 
hoe  est  simile  de  susceptione  ordinum  pracise 
quantum  ad  statum  clericalem,  quia  in  eo 
non  est  illud  periculum.,  et  est  speciale  bonum 
spirituale,  vel  ratione  ministerii  sacri ,  vel 
ratione  voti  annexi.  Similitudo  autem  esse  po- 
test  quoad  susceptionem  beneficii ,  aut  cujus- 
cumque  regiminis  animarum,  de  quo  conce- 
dimus  esse  idem  judicium. 

41.  Quando  votum  de  non  admittendo  epis- 
copatu  possit  esse  invalidum.  —  Altera  pars  de 
bono  communi  patet,  quia  illi  sufficienter  sub- 
veniri  potest  per  superioris  providentiam  ; 
nam  potest  preecipere  susceptionem  episcopa- 
tuSj  si  commnni  bono  expediat.  Addo  insu- 
per,  si  revera  casus  occurreret,  in  quo  alicu- 
jus  personse  industria  vel  diligentia  esset  ne- 
cessaria  communi  bono ,  tunc  tale  votum  ex 
se  non  obligare  ad  non  acceptandum  episco- 
patum,  etiamsi  non  preeciperetur  a  Pontifice. 
Nam  in  eo  casu  preecipitur  a  Deo  per  legem 
cliaritatis ;  id  ergo  satis  est  ut  votum  obligare 
tunc  non  possit,  etiamsi  Pontifex,  vel  ex  igno- 
rantia,  vel  ex  negligentia  id  non  prEecipiat. 
Erit  autem  necessarium  ut  communis  boni  ne- 
cessitas  evidens  sit,  et  manifesta.  Nec  satis 
est  ut  constet,  huic  populo^  hoc  tempore,  et 
cum  his  circumstantiis  necessarium  esse  opti- 
mum  pastorem,  has  vel  illas  qualitates  haben- 
tem  ;  sed  etiam  oportet  ut  eodem  modo  cer- 
tum  sit,  hanc  personam  in  particuiari,  et  non 
aliam  tali  muneri  aptam  moraliteroccurrere; 
nam  si  alia  facile  inveniri  possit,  necessilas 
cessat,  ideoque  obligatio  voti  integra  manet. 
De  quo  voto  iterum  redibit  dicendi  oceasio, 
tractando  de  Statu  Religioso. 

12.  Negatio  operis  loni ,  quod  non  est  in 
consilio,  neque  in  prcecepto,  potest  esse  materia 
toii.  —  Dico  secundo :  negatio  operis  boni, 
quod  neque  est  in  consilio,  neque  in  prajcep- 
to,  etiam  potest  esse  materia  voti.  Haec  asser- 
tio  pati  potest  difficultatem  aliquam,  quia  si 
opus  est  bonum,  omissio  ejus  per  se  spectata 
non  est  bona  ;  quomodo  ergo  potest  esse  ma- 
teria  votl,  cum  votum  esse  debeat  nou  solum 
de  bono,  sed  etiam  de  meliori  bono  ?  Nihilo- 
minus  conclusio  est  certa_,  et  probatur  primo  : 
nam  votum  non  nubendi,  seu  non  ducendi 
uxorem,  etiam  prout  distiuguitur  a  voto  casti- 
tatis,  validum  est  et  sanctura,  ut  omnes  Doc- 
tores  in  hac  materia  suppouunt,  constituentes 
differentiam  inter  illa  duo  vota,  ut  in  sequen- 


tibus  videbimus.  Secundo,  potest  simile  argu- 
mentum  sumi  ex  illis  actibus  bonis  inferioris 
ordinis,  quos  diximus  non  esse  materiam  voti ; 
nam  inde  consequenter  fit,  negationes  eorum 
posse  esse  materiam  voti.  Probatur,  quia  si 
actus  ille  non  est  materia  voti,  ideo  est  quia 
negatio  ejus  preeferri  potest  et  preeeligi  actio- 
ni  ;  ergo  eadem  ratione  poterit  voveri,  quia 
quod  secundum  rectam  rationem  preeeligitur, 
melius  est ;  ergo  est  materia  voti.  Tertio,  est 
ratio  a  priori,  quia  licet  actus  sit  bonus.,  po- 
test  impedire  majus  bonum,  ut  de  actu  matri- 
monii  et  aliis  supra  declaratum  est  ;  ergo  ne- 
gatio  talis  actus,  non  ut  est  negatio  alicujus 
bonitatis,  sed  ut  est  negatio  impedimenti  ma- 
joris  bonitatis,  esse  potest  materia  voti.  Quia 
ad  materiam  voti  non  est  necesse,  ut  intrin- 
sece  et  ex  objecto  habeat  bonitatem  mora- 
lem,  sed  satis  est  quod  ex  relatione  ad  aliud 
illam  participet,  quatenus  ad  illam  disponit. 
Sic  enim  paupertas  per  se  intrinsece  bona  non 
est,  et  tamen  quia  multum  ad  perfectionem 
disponit,  materia  est  voti,  nt  docuitD.  Thomas 
2.  2  ,  q.  186,  art.  3,  et  de  aliis  consiliorum 
materiis  bene  exposuit  Gerson. ,  Alphab.  67, 
littera  S  ;  eodem  ergo  modo  de  his  negationi- 
bus  dicendum  est  ,  et  ita  solvitur  objectio 
facta. 

13.  Votum  non  Indendi  est  validum,  etiam 
de  ludis  qui  sine  peccato  exerceri  possunt.  — 
Ex  quibus  obiter  infero,  votum  non  ludendi, 
et  similia,  valida  esse,  et  obligare  etiam  in 
his  ludis,  qui  siue  peccato  exerceri  possent. 
Probatur,  quia  tale  votum  simpliciter  est  de 
meliori  bono  ,  ratione  explicata.  Contrarium 
vero  tradit  Emmanuel  Rodr.,  in  Sum.,  part. 
1 ,  cap.  U8j  numero  decimo,  affirmans  suam 
assertionem  esse  S.  Thom.,  2.  2,  q.  168,  et 
Navarr.,  capit.  20,  numero  secundo ,  solum 
quia  dicunt  ludum  honestum  esse  actum  vir- 
tutis ;  sed  hinc  non  sequitur  aut  votum  illius 
esse  validum,  aut  votum  de  abstinentia  ab 
illo  esse  invalidum,  ut  ex  dictis  constat.  Unde 
cum  talis  actus,  licet  bonus  esse  possit ,  ex  se 
sit  impeditivus  majoris  boni,  non  est  cur  vo- 
tum  abstinendi  ab  illo  regulariter  non  obli- 
get ,  nisi  declinetur  in  aliud  extremum,  in 
quo  sit  vel  contra  propriam  salutem,  vel  con- 
tra  necessariam  urbanitatem  a  tali  actu  absti- 
nere ;  tunc  enim  poterit  esse,  vel  in  preecepto, 
vel  in  consilio,  et  sic  jam  non  erit  in  illo  gra- 
du,  in  quo  nos  nunc  loquimur.  Quia  vero  or- 
dinarie  et  regulariter  talis  actus,  verbi  gratia, 
Judendi,  etiamsi  absque  culpa  exerceri  possit, 
fructuosius  omittitur,  et  de  rebus  moralibus 


CAP.  XII.  DE  DIVISIONIBUS 

simpliciter  judicandum  est,  juxta  ea  quse  or- 
dinarie  eveniunt,  ideo  simpliciter  ac  per  se  lo- 
quendo,  tale  votum  validum  ceusetur,  ct  ita 
docuit  expresse  Sot.,  lib.  7  de  Just.,  qusestio- 
ne  secunda,  articulo  primo,  in  fine  corporis. 

GAPUT  XII. 

DE   ALIQUIBUS   DIVISIONIBUS    VOTORUM,    QUJE   EX 
PARTE  MATERIiE   DESUMUNTUR. 

1.  Prima  divisio,  in  votum  reale  et  persona- 
le.  —  Quid  sit  votum  reale.  —  Quid  personale. 
—  Reliquum  est  ut  in  hujus  libri  fine  divisio- 
nes  voti,  quee  ex  parte  materiee  sumuntur, 
tradamus,  impleamusque  quod  in  fine  preece- 
dentis  libri  promisimus.  Prima  ergo  et  cele- 
bris  divisio  esse  solet,  qua  votum  in  reale  et 
personale  dividitur.  Hanc  tradit  late  Palud., 
dicta  qusestione  secunda,  num.  4,  ubi  dicit 
datam  esse  a  jurisperitis,  quia  pro  dispensa- 
tionibus  et  commutationibus  votorum  eonfert, 
ut  infra  videbimus.  Igitur  votum  reale  dicitur, 
quo  promittitur  pecunia,  vel  aliquid  pecu- 
nia  eestimabile ,  quod  actio  bominis  voven- 
tis  non  sit.  Personale  vero,  quod  solum  est 
de  aliqua  actione  personali  ipsius  voventis., 
sub  actione  etiam  comprehendendo  omissio- 
nem,  seu  privationem,  ut  sunt  vota  orandi, 
jejuuandi,  etc.  Circa  quee  membra  observare 
licet ,  aliquando  votum  personale  esse  de  re 
pretio  eestimabili ;  ut  si  quis  voveat  laborare 
suis  manibus  in  una  ecclesia,  vel  in  eedifica- 
tione  templi,  votum  illud  personale  censetur ; 
et  tamen  actio  illa,  quee  promittitur,  eestima- 
bilis  est  justo  pretio  vel  stipendio,  quo  etiam 
redimi  posset  ex  consensu  Ecclesiee  vel  Prse- 
lati ;  magis  tamen  denominatur  ab  eo  ,  quod 
formaliter  est,  quam  ab  eo  cui  virtute  eequiva- 
let,  et  ideo  in  priori  membro  dixi,  votum  rea- 
le  esse  de  re  pre.tio  eestimabili,  quse  rion  sit 
ejusdem  voveutis  personalis  actio.  Unde  si  in 
aliquo  privilegio  daretur  facultas  comniutan- 
di  vota  personalia,  et  non  realia,  illud  votum 
(ut  existimo)  sub  tali  privilegio  eomprehen- 
deretur,  quia  simpliciter  personale  cst. 

2.  Quid  sit  votwn  ndxtum.  —  Solet  autem 
huic  divisioni  addi  tertium  membrum,  scilicet, 
votum  mixtum  ,  diciturque  illud  esse,  quod 
preeter  actionem  hominis  etiam  reales  sumptus 
includit.  Quod  membrum,  majoris  claritatis 
gratia,  et  maxime  ad  commutationem  voto- 
rum  utile  est;  inrigore  tamen  non  est  neces- 
sarium.  Nam  mixtio  illa  dupliciter  contingit: 
primo,  ex  voluntate  tantum  voventis  conjun- 


VOTI  EX  PARTE  MATERl.E.  88:> 

gentis  in  sua  promissione  actionem  et  dona- 
tionem,  quee  alias  per  se  conjnnclee  non  sunt, 
ut  cum  quis  vovet  visitare  ecclesiam,  vel  pau- 
perem,  et  realem  eleemosynam  illi  preebere. 
Et  tunc  votum  illud,  licet  unum  videatur,  ta- 
men  in  re  est  duplex ,  unum  personale  ,  et 
aliud  reale,  quee  per  se  separari  possent,  cum 
facta  fuere,  et  posset  etiam  per  dispensatio- 
nem  ,  vel  commutationem,  vel  per  impoten- 
tiam  faciendi,  unum  tolli,  manente  obligatio- 
ne  ad  aliud.  Alio  vero  modo  est  votum  mix- 
tum  intrinsece  ex  natura  actionis,  quse  sine 
realibus  sumptibus  ex  natura  rei,  vel  morali- 
ter  tieri  non  potest,  ut  estperegrinatio,  et  Jioc 
votum  est  per  se  unum,  et  mihi  videtur  for- 
maliter  personale,  licet  virtute  sit  reale.  Quia 
quod  formaliter  promittitur,  solum  est  actio 
personalis,  quse,  si  fieri  posset  sine  sumpti- 
bus,  quantum  est  ex  vi  voti,  licite  etiam  ita 
fieri  posset,  quia  sumptus  non  cadunt  directe 
sub  promissionem,  sed  actio  promissa  illos  se- 
cum  affert.  Et  hinc  est,  ut  in  voto  hoc  non 
possit  per  se  auferri  onus  reale,  relicto  perso- 
nali,  quia  est  illi  annexum,  et  solum  sub  ea 
ratione  cadit  sub  votum  ;  illa  vero  annexio 
seu  connexio  est  ita  intrinseca,  ut  tolli  non 
possit  naturaliter,  vel  moraliter.  Et  ob  eam- 
dem  rationem  e  converso,  ablato  personali 
onere,  cadit  seu  tollitur  reale,  quia  sequitur 
principale  tanquam  accessorium  ,  et  conse- 
quenter  occurrente  excusatione  ab  obligatio- 
ne  peregrinandi  cessat  omnis  obligatio  rea- 
lis,  quia  nulla  res  per  se  promissa  erat,  ut 
dixi. 

3.  Vota  mixta  ad  personalia  reducuntur .  — 
Ex  quo  etiam  sentio  sub  generali  concessione 
circa  vota  personalia  comprehendi  mixta  hoc 
secundo  modo ,  etiamsi  in  indulto  nulla  fiat 
mentio  realium  votorum,  quia  heec  revera 
sunt  formaliter  personalia  ;  illa  vero,  quae  sunt 
mixta  priori  modo,  solum  quoad  eam  partem 
qua  personalia  sunt,  comprehenduntur  ,  quia 
alia  obligatio  realis  non  habet  per  se  conne- 
xionem  cuin  ista.  Quod  vero  Paludanus  supra 
inter  haec  vota  mixta  votum  religionis  pouit, 
mihi  non  placet,  quia  per  se  non  includit 
obligationem  dandi  res  suas  religioni,  sed  ab- 
dicandi  illas,  quod  potest  quis  facere  per  actum 
alterius  donationis  humanee,  absque  actu  voti 
aut  religionis.  Quod  si  quis  ex  intentioiie  sua 
speciali  utrumque  sub  voto  includat,  jam  erit 
duplex  votum,  vel  ad  summum  mixtum  prio- 
ri  modo  explicato.  Multo  vero  magis  mihi 
displicet  modus  loquendi  aliquorum,  qui  inter 
vota  mixta  enumerant  votum   non  ludendi. 


886  LIB.  II.  DE  MATERIA  VOTI 

quia  si  servetur,  solet  etiam  temporalem  utili- 
tatem  afferre.  Qua  ratione  etiam  votum  non 
fornicandi,  vel  non  coraedendi  superflue,  et 
similia,  dici  pnssent  mixta,  quod  ridiculum 
est.  Eo  vel  maxime  quod  votum  dicitur  mix- 
tnm  propter  expensa-  faciendas  in  opus  divini 
obsequii,  non  propter  emolumentum  tempora- 
le,  quod  ex  voto  resultat ;  nam  hoc  nec  facit 
votum  onerosum,  nec  cedit  in  obseqnium  Dei, 
sed  in  temporalem  voventis  utilitatem.  et  ideo 
est  impertinens  ad  votum. 

4.  Addi  etiam  solet  differentia  inter  vota 
personalia  et  realia,  quod  personalia  solum  re- 
spiciunt  Deum,  et  non  proximum,  et  ideoper 
se  nec  jus  proximo  conferunt,  nec  utilitatem 
illi  afferunt,  et  consequenter  sine  illius  detri- 
mento  auferri  possunt:  quse  omnia  contrario 
modo  videntur  convenire  votis  realibus.  Ha.'C 
vero  differentia  non  est  universaliter  vera : 
primo,  quia  si  sit  sermo  de  persona  cui  fit 
promissio,  omnia  vota  etiam  realia  soli  Deo 
fiunt,  nam  si  cum  illis  jungitur  promissio  fac- 
ta  proximo,  illa  et  ad  votum  uon  pertinet,  et 
per  accidens  cum  illo  conjungitur ;  si  vero 
sit  sermo  de  persona,  quse  potest  esse  circum- 
stantia  materiae  voti,  licet  heec  frequentiusre- 
periatur  in  votis  realibus,  tamen  etiam  potest 
in  personalibus  reperiri,  ut  in  voto  orandi  pro 
Petro,  inserviendi  tali  hospitali ,  aut  tali  pau- 
peri  infirmo,  etc.  Quo  fit  ut  vota  etiam  perso- 
nalia  soli  Deo  facta  possint  atferre  utilitatem 
proximo,  interdum  spiritualem  tantum,  inter- 
dum  vero  etiam  temporalem ,  et  pretio  sesti- 
mabilem.  Non  conferunt  autem  illi  jus  pro- 
prium,  quia  non  fit  illi  prornissio.  In  hoc  vero 
eadem  ratio  est  de  votis  realibus,  si  in  pura 
ratione  voti  sistamus,  et  aliam  promissionem 
directe  factam  homini  non  misceamus  ;  nulla 
est  ergo  illa  differentia.  Heec  igitur  divisio  so- 
lum  pree  oculis  habenda  est  in  ordine  ad  vo- 
torum  commutationem  vel  redemptionem,  de 
qua  in  libro  sexto  dicemus. 

5.  Secunda  divisio  voti  per  varias  virtutes. 
—  Secundo  dividi  potest  utrumque  ex  his  vo- 
tis  per  diversas  virtutes  ,  seu  materias  eorum. 
Per  vota  enim  realia  varia  virtutum  officia 
promitti  possunt,  maxime  vero  misericordife, 
religionis,  gratitudinis,  et  aliquando  etiam  jus- 
titise.  Ratio  generalis  est,  quia  in  his  omnibus 
modis  est  honestus  pecunise  usus,  et  frequen- 
tius  est  supererogationis,  potius  quam  neces- 
sitatis,  et  Deo  est  valde  gratus,  et  ideo  magnam 
proportionem  habet,  ut  ei  per  votum  offera- 
tur.  Atque  hoc  totum  est  per  se  notum  in  mi- 
sericordia  seu  eleemosyna  ;  in  materia  autem 


,  EJUSQUE  DIVISIONIBUS. 

religionis  est  votum  ornandi  vel  ditandi  eccle- 
siam,  fundandi  monasterium,  expendendi  ali- 
quid  in  Missis,  vel  aliis  divinis  officiis  cele- 
brandis.  Opus  etiam  gratitudinis  erit  confe- 
rendo  pecuniam,  vel  donum  sequivalens  be- 
nefactori ,  illa  enim  apta  est  materia  voti, 
quia  materia  consilii  ut  plurimum  est,  licet 
aliquando  possit  esse  debita.  Et  ideo  dixi  ac- 
tum  justitige  aliquando  esse  posse  materiam 
voti,  quia  illa  non  est  materia  tam  propria, 
quia  de  se  necessaria  est :  nihilominus  tamen 
votum  restituendi  usuras,  vel  aliquid  simile, 
est  optimum,  et  votum  mutuandi  sine  usuris 
partim  misericordiam,  partim  justitiam  com- 
plectitur.  Sicut  potest  etiam  fieri  votum  sol- 
vendi  decimas,  in  quo  et  religionis  et  justitiee 
ratio  supponitur  ;  additur  vero  novum  vincu- 
lum  voti,  quod  licet  religiosum  sit,  tamen  quia 
est  diversee  rationis,  cadere  potest  in  alium 
actum  ejusdem  religionis,  ut  in  superioribus 
tactum  est.  Alii  vero  usus  pecuniae,  ut  libera- 
litatis  et  magnificentise,  etiamsi  honesti  sint, 
nou  videntur  adeo  accommodati  ad  vota  fa- 
cienda,  quia  ordinarie  non  sunt  ex  meliori- 
bus  bonis  ;  neque  etiam  ad  divinum  cultum 
videntur  conferre.  Nihilominus  tamen  hoc 
non  repugnat ;  cur  enim  non  poterit  ;  varus 
vovere  esse  liberalis,  cum  hoc  sit  opus  virtutis, 
atque  adeo  gratum  Deo,  et  homini  sic  affecto 
-possit  esse  valde  utile  ?  Juvare  enim  poterit  ad 
vincenrlum  malum,  et  faciendum  bonum.  Nec 
impedit  majus  bonum,  quia  usus  liberalitatis 
honestus  tunc  solum  erit  necessarius  ex  vi  ta- 
lis  voti,  quando  melior  usus  non  occurrerit, 
ita  ut  solum  intelligatur  promissus  ad  coer- 
cendam  avaritise  sitim,  non  ad  impediendum 
altiorem  usum. 

6.  Vota  item  personalia  omnium  virtutum 
materias  complectuntur,  etiam  ipsiusmet  reli- 
gionis,  ut  in  principio  hujus  materise  notavi  - 
mus,  et  per  se  etiam  satis  patet.  Interrogari 
vero  solet  an  hsec  materiarum  diversitas  faciat 
specificam  diversitatem  inipsis  votis.  Adquod 
negative  respondendum  est,  quia  in  omnibus 
materiis  motivum  voti  et  ratio  obligationis 
ejus  eadem  est;  tota  ergo  illa  diversitas  est 
materialis,  non  formalis.  Unde  etiam  pecca- 
ta,  quae  contra  hasc  vota  committuntur,  licet 
materialiter  possint  esse  specie  diversa  in  ra- 
tione  fornicationis,  adulterii,  vel  injustitise, 
etc,  nihilominus  in  ratione  infidelitatis  contra 
votum  specie  non  differunt,  quia  eadem  ho- 
nestate  privantur,  et  obligationi  ejusdem  ra- 
tionis  opponuntur,  ut  etiam  observavit  Vasquez 
i.  2,disp.  99,  c.  5,  n.  19  et  20, 


CAP.  XII.  DE  DIVISIO.NIBUS 

7.  Tertla  divisio  voti  in  affir mativum  et  ne- 
galivum.  — Tertio,  dividitur  votum  in  affirma- 
tivum  et  negativum.  Quam  divisionem  attigit 
Sylvester,  Votum,  1,  qusestione  quinta.  et 
sumitur  ex  parte  rnaterise  ;  nam  ex  parte  actus 
promittendi  semper  votum  est  positiva  pro- 
missio ;  tamen  hsec  aliquando  cadit  in  aliquid 
agendum,  ut  votum  peregrinandi,  orandi, 
ctc,  et  tunc  dicitur  votum  affirmativum;  ali- 
quando  vero  in  omissionem  actus,  ut  non  for- 
nicandi,  non  nubendi,  et  tunc  dicitur  votum 
negativum,  instar  prseceptorum.  Atque  haec 
divisio  facilis  est  in  votis  personalibus,  ut  pa- 
tet  inexemplis  adductis.  In  realibus  vero  du- 
bitari  potest,  andetur  votum  negativum  (nam 
de  affirmativo  nullum  est  dubium,  ut  patet  in 
voto  dandi  eleemosynam,  et  similibus);  de 
voto  autem  non  dandi,  vel  non  mutuandi, 
dubitari  potest  an  reale  vel  personale  dicen- 
dum  sit.  Quia  videtur  habere  pvo  materia  re- 
mota  bona  externa  temporalia,  etex  hac  parte 
videtur  reale  ;  et  ita  votum  paupertatis  inter 
realia  videtur  computandum,  quia  otfert  Deo 
res  externas,  seu  bona  fortunse  in  cultum.  Un- 
de  Angel.  supra  existimat  votum  Religionis 
esse  mixtum,  et  esse  reale,  quatenus  includit 
abdicationem  bonorum.  In  contrarium  vero 
est,  quia  per  tale  votum  non  obligatur  homo  ad 
aliquem  usum  talium  rerum,  sed  tantum  ad 
non  usum,  vel  ad  non  habendam  proprietatem 
illorum,  quod  videtur  consistere  in  sola  absti- 
nentia  a  talibus  rebus,  quse  spectat  ad  votum 
personale,  ut  vo'um  abstinendi  a  cibis,  etc. 
Sed  parum  refert  hoc  vel  illo  modo  loqui,  quia 
de  solo  modo  loquendi  videtur  esse  controver- 
sia.  Nihilominus  in  ordine  ad  commutationes 
videntur  hsec  vota  sequi  conditionem  votorum 
personalium,  si  prsecise  ut  negativa  sunt 
spectentur,  quia  ut  sic  tantum  respiciunt  bo- 
nam  affectionem  et  dispositionem  ipsius  vo- 
ventis,  et  non  aliquod  gravamen  ejus,  neque 
alterius  commodum,  quce  maxime  solent  in 
votis  realibus  considerari;  si  vero  formaliter 
vel  virtute  includatur  in  tali  voto  religiosa 
dispensatio  bonorum,  sub  ea  ratione  vota  rea- 
lia  censebuntnr,  et  ita  solent  judicari;  at 
vero  in  voto  paupertatis  per  se  hoc  non  inclu- 
ditur,  ut  jam  tetigi,  et  latius  in  proprio  loco 
dicam  . 

8.  Qtiarta  divisio  voti  in  perpetuum,  et  tem- 
porale.  —  Quarto,  dividisolet  votum  in  perpe- 
tuum  et  temporale,  quse  divisio  iicet  videatur 
dari  ex  parte  durationis  obligationis  voti , 
maximetamen  fundatur  in  ipsa  materia,  prse- 
sertim  quando  non  solum  per  accidens  ex  in- 


VOTl  EX  PARTE  MATERI/E.  887 

tentione  voventis,  sed  quasi  per  se  convenit 
talis  proprietas  voto  ratione  materiee.  Potest 
item  hsec  divisio  et  realibns  et  personalibus 
accommodari.  Nam  inter  vota  realia  potest  ex 
parte  materiee  dici  votum  perpetuum,  votum 
sedificandi  hospitale  vel  monasterium,  vel 
instituendi pium opus,  ex quoperpetuo alantur 
pauperes,  aut  virgines  matrimonio  tradantur. 
Quo  sensu  major  perpetuitas  in  reali  voto  quam 
in  personali  inveniri  potest;  nam  in  voto  per- 
sonali  non  excedit  vitam  voventis,  in  reaii 
autem  dicto  modo  intellecta  seepe  excedit,  sal- 
tem  quoadrem  ex  tali  voto  permanentem.  Ex 
intentione  autem  voventis  dicetur  votum  reale 
perpetuum.quod  est  deactionibus  transeunti- 
bus  quse  tamen  per  totam  vitam  faciendse  pro- 
mittuntur,  ut  eleemosyna  singulis  sabbatis  to- 
tius  vitae  facienda,  vel  quid  simile.  Hoc  autem 
posterius  votum  respectu  prioris  est  tempora- 
le;  respectu  autemhujus,  temporale  erit,  quod 
est  deuno  vel  alioactueleemosynse,  etc.  Atque 
eadem  fere  proportione  explicari  possunt  illa 
membra  in  votis  personalibus ;  quamvis  enim 
illorum  perpetuitas  nihil  aliud  sit  quam  dura- 
tioper  totam  vitam  voventis,  tamen  queedam 
habentdurationem  quasicontinuam  ex  vi  ma- 
teria?,  velstatus,  ut  votum  castitatis  et  religio- 
nis,  et  si  quse  sunt  similia,  respectu  quorum  alia 
temporalia  censentur.  Ex  his  vero  temporali- 
bus  qusedam  per  totam  vitam  obligant  ex  in- 
tentione  voventis,  quee  suo  modo  perpetua 
sunt ;  alia  uno  actu,  vel  certo  actuum  numero 
fiuiuntur,  quse  maxime  sunt  temporalia. 

9.  Advertendum.  —  lnter  heec  autem  vota, 
quod  ad  doctrinam  moralem  attinet,  potissi- 
ma  differentia  posita  est  in  ipsa  diuturniori 
obligatione.  Alia  esse  potest,  quod  vota  per- 
petua  graviora  sunt,  et  difficiliorem  habent 
dispensationem,  vel  commutationem.  Quod  in 
realibus  maxime  servandum  est,  quando  sunt 
priori  modo  perpetua,  quia  sunt  de  rebus  uti- 
lissimis  Ecclesiae,  et  quee  vix  possunt,  nisi  per 
alia  seque  perpetua  compensari,  nisi  debeant 
propter  gravissimam  necessitatem  praeterinit- 
ti.  In  personalibus  item  id  observatur,  quando 
etiam  sunt  priori  modo  perpetua,  quee  Cajeta- 
nus  2.  2,  qusest  181,  art.  6,  §  Circa  illud,  vo- 
cavit  perpetua  per  se,  illa  enim  difficile  tol- 
luntur.  Adeo  ut  D.  Thomas  ibi,  expouente  Ca- 
jetano,  illa  omnia  reservata  censuent  (de  quo 
infra);  aliavero,  quee  tempoialiasunt,  facilius 
tolli  possunt  aut  commutari.  Advertendum 
esfpreeterea  circa  hanc  divisionem,  non  solum 
vota  absoluta,  sed  etiam  conditionata  posse 
esse  ex  suo  modo  perpetua,  quando  res  sub 


8S8  LIB.  II.  DE  MATERIA  YOTl 

conditione  promissa  perpelua  est,  velobligatio 
futnra  est  perpetua,  ex  quo  fuerit  conditio  im- 
pleta.  Nam  bsee  perpetuitas  non  tam  attendi- 
tur  a  parte  ante,  quam  a  parte  post,  id  est, 
non  requirit  quod  obligatio  statirn  iucboetur, 
sed  quod,  postquam  incboata  fuerit,  perpetuo 
duret.  Unde  votum  castitatis,  etiamsi  ex  inten- 
tione  voventis  ejus  obligatio  per  annum,  ver- 
bi  gratia,  differatur,  si  ex  tunc  absolute  dura- 
turum  est,  perpetuum  simpliciter  censetur. 
Eo  vel  maxime,  quia  volum  illud  statim  indu- 
cit  obligationem  suam,  licet  non  pro  sta- 
tim ;  tamen  illa  ita  inducitur,  ut  perpetuo  du- 
ret. 

10.  Quinta  divisio  voti,  in  reservatum  et  non 
reservatum .  — Quinto,  dividitur  votum  in  re- 
servatum  et  non  reservatum,  quse  partitio  da- 


;  EJUSQUE  D1VIS10NIBUS. 

tur  in  ordine  ad  dispensationem  et  commuta- 
tionem,  et  inde  constat  valde  accidentariam 
esse,  quia  reservatio  accidit  voto  ex  voluntate 
superioris  non  concedenti  potestatem  dispen- 
sandi  in  illo.  De  qua  reservatione  infra  ex  pro- 
fesso  tractandum  est  libro  6.  Et  inde  etiam 
constabit  aliud  membrum,  quod  solum  in  ne- 
gatione  reservationis  consistit.  Idemque  est  de 
aliis  similibus  divisionibus  voti,  dispensabilis 
vel  non  dispensabilis ,  irritabilis  et  infirmi, 
vel  non  irritabilis,  sed  omniuo  firmi ;  omnes 
enim  sumuutur  ab  extrinseca  potestate  irri- 
tandi  aut  dispensandi,  Jicet  supponatinterdum 
aliquam  conditionem  materise  vel  personse  vo- 
ventis,  quee  omnia  in  libro  3  et  6  explicanda 
sunt ;  et  ideo  nibil  amplius  de  bis  divisionibus 
in  prsesenti  dicendum  est. 


JINIS    LIBRI   SEGUNDI. 


INDEX  CAPITUM  LIBRI  TERTIl 


DE  PERSONIS  QUiE  VOVERE  POSSUNT. 


Cap.  I.  Utrum  solus  homo  possit  vovere, 

el  obligari  Deo. 
Cap.    II.    An  omnes  liomines   viatores 

sint  voti  capaces. 
Cap.  III.   An  vola  simplicia  sint  nulla 

ob  inhabilitatem  personat. 
Cap.    IY,   An   Ecclesia  possit  aliquos 


inhabiles  reddere    ad  vovendum. 
Cap.  V.  An  prohibeantur  a  voti  emis- 

sione  personce  subjecta>. 
Cap.  VI.   Quomodo  vota  personalia  ex 

parte  materice  sint  validain  subditis. 
Cap.    VII.  An   vota  realia  valida  esse 

possint  in  personis  subditis. 


LIBER  TERTIUS 


PERSONIS 


Q\]JE  VOVERE  POSSUNT. 


Ex  causis  voti  sola  efficiens  explicanda  su- 
perest,  ut  ex  initio  libri  praecedentis  constat. 
In  causa  autem  efficienti  considerari  potest  vel 
facultas  proxima ,  per  quam  votum  efficitur  , 
vel  persona.  De  facultate  in  libro  primo  dictum 
est,  explicando  ipsummet  actum  voti,,  quia  si- 
ne  babitudine  ad  facultatem  suam  explicari 
non  poterat.  Ibiergo  declaratum  estquomodo 
votum^  ut  in  anima  existit,  voluntale  et  intel- 
lectu  perficiatur ;  exterius  autem  constat  fieri 
ore,  per  se  loquendo,  vel  scripto,  aut  aequiva- 
lenti  signo.  De  boc  ergo  principio  proximo  ni- 
bil  est  quod  dicamus ;  neque  hic  etiam  agen- 
dum  de  extrinseco  principio,  seu  causa  voti, 
qualis  est  Deus,  vel  concurrendo  ut  causa  pri- 
ma,  vel  specialiter  movendo  et  adjuvando  per 
auxilia  gratise.  Jam  enim  in  superioribus  di- 
ximus,  volum,  prout  a  fidelibus  fit,  opus  esse 


gratiae,  juxta  definitionem  Concilii  Arausica- 
ni,  c.  11,  et  juxta  ea  qua?  tract.  1  de  Virtute 
Religionis  generatim  diximus:  unde  quse  de 
illo  sub  ea  consideratione  dici  possent,  genera- 
lia  sunt ,  neque  bic  babent  specialem  conside- 
rationem ,  et  ideo  sufficiunt  quae  de  virtute 
religionis,  et  actibus  ejus,  tractatu  primo  dixi- 
mus.  Solum  ergo  superest  dicendum  de  perso- 
nis  quse  possunt  votum  emittere,  et  per  illud 
obligari. 

CAPUT  I. 

UTRUM    S0LUS  H0M0  P0SSIT    VOTUM  EMITTERE,   ET 
ILLO  OBLIGARI? 

1.  Potest  dictio  Solus,  excludere  vel  res  bo- 
mine  inferiores  in  natura^  vel  superiores.  Pe 


890  LIB.  111.  DE  PERSOMS 

inferioribus  nulla  est  queestio,  quia  intellectu 
carent,  sine  quo  votum  esse  non  potest:  igitur 
de  superioribus  dicendum.  Inter  superiores 
autem  primum  locum  tenet  Deus,  ut  Deus  est, 
de  quo  certum  est  non  esse  voti  capacern,  quia 
nec  religionis  est  capax,  ut  tractatu  primo  vi- 
dimus.  Cui  enim  cultum  exbibebit  suprerna 
natura?  Quocirca  licet  promittere  possit,  ut 
constat,  non  tamen  in  cultum  vel  obsequiuni, 
sed  in  beneficium,  et  gratiam  ejus  cui  promit- 
tit. 

2.  An  Christus  Domitius  votum  emiserit? — 
De  persona  vero  divina  in  assumpta  natura  du- 
bitari  potest,  nam  de  Cbristo  Domiuo  solet  in- 
quiri  tum  de  possibili,  tum  etiam  de  facto.  In 
quo  puncto  primo  dicendum  est  per  assum- 
ptam  naturam  potuisse  votum  emittere.  Pro- 
batur,  quia  non  repugnabat  naturee  assumptee 
secundum  se,  ut  per  se  notum  est ;  nec  etiam 
ratione  unionis,  seu  personee;  ergo.  Probatur 
minor  primo,  quia  talis  repugnantia  non  orie- 
batur  ex  generali  ratione  cultus  religiosi,  quia 
certum  est  Cliristum  ut  hominem  potuisse 
Deum  ut  Deum  colere,  sicut  et  illi  obedire  et 
satisfacere.  Item  illi  obtulit  sacrificium,  quod 
proprium  cultum  religionis  continet.  Nec  re- 
pugnantia  inveniri  potest  in  spuciali  ratione 
voti,  quia  non  magis  repugnat  talis  cultus  di- 
gnitati  personee  Christi,  quam  alii  actus  reli- 
gionis.  Item  Christus  potuit  orare ,  ut  supra 
visum  est;  ergo  et  vovere;  sunt  enim  hi  actus 
valde  affines.  Item  fuit  Christus  capax  obliga- 
tionis  preecepti ;  ergo  et  obligationis  promissio- 
nis.  Item  Deus  ut  Deus  potest  se  obligare  homini 
promittendo ;  ergo  etiam  Deus  ut  homo  potest 
se  obligare,  Deo  promittendo.  Neque  obstat 
quod  per  unionem  habeat  voluntatem  firma- 
tam  in  bono,  tum  quia  posset  pluribus  modis 
et  titulis  esse  firmata ;  tum  etiam  quia  votum 
non  solum  fit  propter  firmandam  voluntatem, 
sed  etiam  propter  ipsam  honestatem  religiosi 
cultus. 

3.  Incertum  esse  an  Christus  Dominus  de 
facto  votum  emiserit.  —  Secundo ,  dicendum 
est  incertum  esse  an  Christus  votum  proprium 
de  facto  emiserit.  Ita  intelligo  quod  D.  Tho 
mas  dicit,  d.  q.  88,  art.  2,  ad  3  :  Christo  non 
competebat  vovere,  tum  quia  Deus  erat ,  tum 
etiam  quia  ut  homo  habebat  voluntatem  firma- 
tam  in  bono,  quasi  comprehensor  existens.  Soto 
vero  ,  q.  2,  art.  2,  ad  3,  addit,  quod  Christo 
nulla  ratione  vovere  congruit ,  significans  non 
fuisse  hunc  actum  congruum  vel  consenta- 
neum  Christo.  Sed  D.  Thomas  hoc  non  dixit ; 
nam  aliud  est  non  competere ,  quod  indicat 


QVM  VOVERE  POSSUNT. 
non  fuisse  illi  necessarium  ;  aliud  non  congrue- 
re,  quod  significat  esse  incongruum  aut  mi- 
nus  decens;  ego  autem  neque  incongruitatem, 
neque  indecentiam  in  hoc  video.  Quia  votum 
per  se  est  opus  consilii,  aptum  ad  cultum,  et 
ad  ostendendam  subjectionem  ad  Deum,  et 
reddens  actum  ex  parte  materiee  et  motivi  me- 
liorem  :  nec  per  se  includit  indecentiam,  quia 
non  solum  est  propter  firmandam  voluntatem 
non  firinam,  sed  etiam  propter  alios  titulos  ho- 
nestos,  jam  explicatos. 

A.  Probabile  esse  Christum  potuisse  vovere. 
—  Itaque  probabilius  censeo  non  solum  de  po- 
tentia  absoluta,  sed  etiam  de  ordinaria  potuis- 
se  Christum  saltem  ut  viator  erat,  votum  pro- 
prium  emittere,  sive  virginitatis,  sive  pau- 
pertatis,  sive  obedientiee,  non  quidem  homini 
preestandee,  id  enim  nondecebat  (utalibidixi), 
sed  Deo,  et  maxime  in  procuranda  hominum 
salute,  et  offerendo  se  ipsum  in  sacrificium 
pro  Ecclesia  sua.  Sic  enim  intelligit  Hilarius 
illud  Psal.  141  :  Sicut  juravit  Domino,  votum 
vovit  Deo  Jacob.  Unde  ait,  sic  Christum  gessis- 
se  omnia,  ut  sacramento  religionis  satisfacere 
videretur.  Et  infra  dicit,  restitisse  Petro  ten- 
tanii  impedire  passionem  suarn,  in/pium  et 
profanum  docens  esse,  si  non  omnia  quce  erga 
humanam  salutem  Patri  vovisset,  expleret ;  et 
infra  concludit :  Secundum  hanc  gestorum  de- 
votionem,  ita  omnia  gesta  sunt,  ut  videantur 
studiose  pro  religione,  qua  jurata  sunt,  h<ec 
esse  perfecta. 

.  Consouantque  huic  sententise  Hilarii 
verba  illa  Psal.  21  :  Votamea  reddam  in  con- 
spectu  timentium  eum.  In  illo  enim  Psalmo 
Christum  esse,  qui  loquitur,  testimonia  Evan- 
gelistarum,  et  Pauli,  et  verba  totius  Psalmi 
testantur,  ut  Jansen.  ait ;  estque  totius  Eccle- 
sise  sensus,  et  fuit  etiam  sapientum  Hebrseo- 
rum,  ut  Genebrar.  refert.  D.  Thomasautem, 
in  d.  solut.  ad  3,  dicit,  Christum  in  illis  verbis 
loqui  in  persona  Ecclesiee  suee,  ita  ibi  vocans 
vota  sua,  sicut  in  principio  dixerat:  Longe  a 
salute  mea  verba  delictorum  meorum.  Sed  non 
est  eadem  necessitas,  cum  non  ita  Christo  re- 
pugnentvota  in  propria  persona,  sicut  delicta ; 
sine  necessitate  autem  non  videtur  ad  meta- 
phoram  recurrendum.  Neque  Glossee  aut  Au- 
gustinus  illam  expositionem  posuerunt  in  his 
posterioribus  verbis,  sed  tantum  in  primis. 
Unde  Augustinus  per  vota  intelligit  sacrificium 
Christi,  sive  cruentum,  sive  incruentum.  Quod 
etiam  Glossee  sequuntur,  et  indicatur  in  Com- 
mentariis  Hieronymi.  Verum  est  hos  Patres 
non  explicare  qualia  fuerint  illa  vota^  sed  tan- 


CAP.  1.  UTRUM  SOLUS  HOMO  POSSIT  VOYERE,  ET  OBLIGARI  DEO. 


891 


tum  materiam  illorum exponere.  Undeintelli- 

gi  facilepossentde  voluntaria  oblatione,  qnam 
de  se  ipso  Christusfecit  Patriin  primo  instanti 
suee  conceptionis,  acceptando  preeceptum  ejus 
de  redimendo  genere  humano.  Ita  enim  seepe 
accipi  nomen  voti  a  Patribus,  in  capite  tertio 
ostendemus.  Et  licet  illa  acceptatio  per  unum 
achim  voluntatis  Ghristi  facta  fuerit,  vota  in 
plurali  appellantur,  propter  multitubnem  ac- 
tionum  et  Sacramentorum,  quee  simul  obtulit 
Patri  pro  salute  hominum. 

6.  Sed  profecto  non  est  alienum  a  rigore 
litteree,  ut  de  proprio  voto  iirtelligatur,  idest, 
de  vera  promissione  cum  voluntate  obligandi 
se,  etiamsi  per  Patris  preeceptum  non  obligare- 
tur.  Quin  potius  favet  proprietas  vocis  hebreeee 
nedor,  et  vocis  greecee  sC>xa? :  utraque  enim 
propriam  promissionem  significat,  et  habetur 
in  aliis  locis  Scripturee,  ubi  est  sermo  de  pro- 
priis  votis,  ut  Psalm.  65  :  Reddam  tibi  vola  mea; 
uncte  etiam  consonat  verbum  reddam,  qnod  in 
utroque  loco  habetur,  etvoti  obligationem  in- 
dicat,  utomnesnotant,  maxime  in  id  Psal.  75: 
Vovete,  et  reddite,  etc.  Preeterea  favet  Basilius 
in  d.  Psal.  21,  dicens  :  euxa?,  hic  non  intelligit 
preces,  sed  promissiones.  Et  idem  fere  habet 
Theodoret.  Unde  Jansen.,  cum  Augustino  in- 
tehigens  ibi  pervota  mysteria  corporis  etsan- 
guinis  Domini,  ait  appellari  vota,  non  soluni 
quia  in  ultima  coena  instituta,  et  offerri  jussa 
sunt,  sed  etiam  quia  idem  corpus  olim  ex  voto 
DeoChristus  obtulitin  crucem.  Itaque  corpuset 
sanguis  Christi  appellantur  vota,  tanquam  per 
votum  oblata  olim,  id  est,  ab  initio  conceptio- 
nis  suee.  Denique  hinc  sumi  potest  congruen- 
tia,  quia  per  hoc  votum  explicatur  optime 
summa  voluntas  et  libertas,  qua  Christus  se- 
se  pro  nobis  a  principio  obtulit  Patri ;  nam 
si  illi  non  fuit  impcsitum  preeceptum  obli- 
gans,  ipse  se  voluit  ad  moriendum  pro  no- 
bis,  et  ad  offerendum  corpus  et  sanguinem 
suum  obligare ;  si  vero  illi  f  uit  rigorosum  pree- 
ceptum  impositum,  illud  nou  tantum  propo- 
sito,  sed  etiam  promissione  acceptare  voluit, 
quod  signum  est  maximee  voluntatis  et  liber- 
tatis.  Itaque  in  hoc  dicendi  modo  non  deest 
probabilitas,  licetincerta  res  sit,  ut  etiam  no- 
tavi  in  secundo  tomo  3  partis,  disp.  28,  sect.  2. 

7.  An  Angeli  sint  capaces  voti.  —  Resolu- 
tio  affirmativa.  —  Secundo,  inquiri  potest 
de  angelica  natura,  an,  secundum  se  spectata, 
sit  capax  voti  ?  In  quo  breviter  dicendum  est, 
angelicam  naturam  non  esse  simpliciter  inca- 
pacem  voti.  Probatur,  quia  in  Angeio  repe- 
riuntur  omnia  quee  ad  vovendum  sunt  neces- 


saria,  scilicet,  inteliigentia,  et  libertas  suffi- 
ciens,  subjectio  ad  Deum  per  religiosum  cul- 
tum,  potestas  se  obligaudi;  nain  si  hanc  ha- 
bet  homo  ,  cur  non  habebit  Angelus  ?  Neque 
etiam  illi  deerit  materia  promissionis,  tum 
quia  etiam  habct  actus  supererogationis,  id 
est,  bonos  et  non  preeceptos,  quos  promittere 
possit ;  tum  etiam  quia  ipsos  actus  sibi  prae- 
ceptos  posset  promittere,  ut  si  concipiamus 
Angelum  promittere  Deo,  diligenter  custodire 
hominem,  vel  Verbum  incarnatum  adorare, 
aut  quid  simile. 

8.  Angeli  secundum  exigentiam  naturalem 
votum  non  admittunt.  — -  Nihilominus  tamen 
si  loquamur  de  potenlia  ordinaria  (ut  sic  di- 
cam),  seu  juxta  exigentiam  angelicee  naturee, 
verisimilius  est  actum  vovendi  in  illa  non  re- 
periri.  Nam  si  Angelos  ut  viatores  spectemus, 
eorum  via  brevissima  fuit ;  unde  pro  statu  viee 
non  indigebant  votis  seu  promissionibus  ,  sed 
unica  deliberatione  perfecta,  qua  in  bono  con- 
firmarentur.  Post  statum  autem  viee,  qui  dam- 
nati  sunt,  non  sunt  apti  ad  vovendum  propter 
obstinatamvoluntatem,  neque  etiam  beati,  ra- 
tione  status,  ut  statim  dicam.  Quod  si,  secluso 
omni  statu  gratiee  aut  culpee  ,  naturalem  con- 
ditionem  angelicee  naturee  preecise  spectemus, 
etiam  non  videtur  accommodata  ad  usum  vo- 
vendi,  propter  inflexibilem  electionem  quam 
facit  juxta  communem  sentcntiam,  quee  Da- 
masceni  et  D.  Thomee  esse  creditur.  Et  licet 
fortasse  illa  inflexibilitas  non  sit  omnimoda, 
sed  moralis  et  per  adheesionem  difficile  mobi 
lem,  illa  satis  est  ut  dicamus,  juxta  naturee 
suee  conditionem  sufficere  Angelo  deliberatum 
propositum  absque  usu  vovendi. 

9.  Objectio.  —  Solutio.  —  Dices  :  longe  im- 
mutabilior  est  voluntas  Dei,  et  nihilominus 
illi  adjungit  promissionem.  Respondeo  primo, 
forie  promissionem  Dei  nihil  aliud  esse  quam 
assertionem  sui  deliberati  propositi  de  beue- 
ficio  preestando,  vel  absolute,  vel  sub  condi- 
tione  aliqua,  quee  assertio  etiam  posset  esse  in 
Angelo,  sed  non  ostenderet  voluntatem  om- 
nino  immutabilem  ,  sicut  in  Deo.  Unde  ulte- 
rius  dicitur,  eo  modo  quo  Deus  promittit,  non 
id  facere  propter  se,  sed  propter  nos,  ut  spem 
nostram  confirmet  ;  quee  ratio  cessat  in  voto 
respectu  Dei.  Unde  si  ex  conditione  naturee 
voventis  non  est  votum  propter  ipsum  voven- 
tem  necessarium,  cessabit  usus  ejus.  Denique 
respondeo ,  propterea  dictum  esse,  Angelum 
non  esse  simpliciter  incapacem  voti ;  unde  ex 
illa  conditione  solum  declaratur  minor  que?^ 
dam  necessitas  ejus. 


892  LIB.  III.  DE  PERSONIS 

10.  Aii  beati  spiritus  sint  voti  capaces?  — 
A  ffirmativa  responsio.  —  Tertio,  queeri  potest 
de  spiritibus  beatis  an  sint  voti  capaces.  Cui 
queestioni  eadem  brevitate  et  proportione  res- 
poudendum  est,  non  esse  ita  incapaces,  ut  eis 
repugnet,  non  tamen  esse  bunc  cultum  seu  vo- 
vendi  usum  illi  statui  accommodatum.  Prior 
pars  probatur,  quia  etiam  Beati  colunt  Deum 
religioso  cultu,  ut  est  constans,  et  in  hoc  spe- 
ciali  cultu  non  est  repugnantia.  Quia  licet 
Beatus  babeat  voluntatem  firmatam  in  bono, 
adhuc  est  capax  boni  spontanei,  quod  per  vo- 
tum  potest  melius  reddi ;  et  aliunde  est  etiam 
capax  obligationis  et  prsecepti  :  unde  non  vi- 
detur  repugnare  quod  inter  Beatos  ipsos  ba- 
beat  locum  promissio  et  fidelitas;  ergo  nec 
respectu  Dei  repugnabit. 

11.  Nihilominus  altera  pars  probatur,  pri- 
mo  ex  immutabilitate  voluntatis  Beati,  quae 
necessario  adheeret  Deo,  et  illius  amore  regi- 
tur  in  omnibus  suis  actibus  ;  non  ergo  iudiget 
confirmatione  aliqua  per  votum  seu  promis- 
sionem.  Neque  etiam  est  illi  necessaria  propter 
ordinandum  actum  ad  finem  religionis ;  nam 
quando  expedierit,  hoc  perfectissime  facere 
potest  absque  voto,  et  infallibiliter  faciet,  quo- 
ties  ex  charitate  judicaverit  esse  faciendum. 
Accedit  quod  Beati  jam  sunt  in  termino ;  vo- 
tum  autem  proprie  videtur  spectare  ad  sta- 
tum  viee  propter  futuras  actiones,  ut  ad  ma- 
jorem  perfectionem  vel  meritum  tendant.  Et 
quoad  hoc  non  est  eadem  ratio  de  Christo  in 
statu  hujus  vitee,  in  quo  licet  fuerit  compre- 
hensor,  fuit  tamen  verus  viator,  et  ex  ea  parte 
fuit  magis  capax  voti,  saltem  propter  nostrum 
exemplum.  Nunc  autem  certum  esse  censeo, 
Christum  non  emittere  vota,  quod  de  ceeteris 
Beatis,  tam  hominibus  quam  Augelis,  sentien- 
dum  puto  ;  nam  ratio  generalis  est. 

12.  Solus  Tiomo  viator  est  voti  capax.  — 
Quarto,  ex  dictis  concluditur  responsio  ad 
queestionem,  nimirum  solum  hominem  viato- 
rem  esse  voti  capacem,  ita  ut  de  facto  ac  mo- 
raliter  loquendo  in  illo  reperiatur.  In  qua 
assertione  duee  partes  continentur,  una  affir- 
mativa,  scilicet,  hominem  viatorem  esse  voti 
capacem,  altera  negativa  de  quolibet  alio  pree- 
ter  viatorem  hominem.  Et  heec  quidem  poste- 
rior  pars  satis  probata  est  ex  dictis,  exclusi- 
mus  enim  omnes  res  alias,  tam  inferiores 
quam  superiores,  et  omnem  statum  extra  viam. 
Prior  autem  pars  satis  probata  est  in  libro  pri- 
mo,  cap.  1,  et  in  sequenti  amplius  declara- 
bitur, 


QU/E  VOVERE  POSSUNT. 

CAPUT  II. 

AN  OMNES  H0MINES  VIAT0RES  SINT  V0TI 
CAPACES  ? 

1.  Ante  usum  rationis  homines  vovere  non 
possunt. —  Dicendum  primo  est,  homines  ante 
usum  rationis  non  esse  voti  capaces.  Assertio 
est  communis  et  clara,  quia  sine  voluntario 
consensu  votum  non  emittitur ;  sed  anteusum 
rationis  homo  non  potest  habere  deliberatum 
consensum,  ut  constat;  ergo  nec  votum.  Major 
habetur  in  c.  Sicut  tenor,  de  Regular.,  et  su- 
pra,  lib.  1,  late  tractata  et  declarata  est,  ibi 
enim  ostensum  est  ad  minus  requiri  ad  votum 
consensum  sufficientem  ad  peccandum  mor- 
taliter.  Excluduntur  ergo  omnes  infantes  et 
parvuli,  pro  ea  eetate  in  qua  nondum  habent 
usum  rationis  ad  peccandum  mortaliter  suffi- 
cientem.  Et  eadem  ratione  sub  his  compre- 
henduntur  perpetuo  amentes.  Denique  exclu- 
dunturomnes  homines  pro  eo  statu  et  dispo- 
sitione,  in  qua  uti  ratione  non  possunt,  ut 
dum  dormiunt,  phrenetici  sunt  aut  ebrii,  ut 
in  citato  loco  latius  dictum  est. 

2.  Objectio.  —  Dices,  hoc  recte  procedere 
in  voto  quod  unusquisque  pro  se  ipso  emittit, 
posse  tamen  unum  pro  alio  vovere,  et  sic  in- 
fantem,  verbi  gratia,  posse  vovere  per  alium, 
scihcet,  per  parentem  vel  tutorem  ;  sic  enim 
videmus  pareutes  vovere  filios  infantes  reli- 
gioni.  Et  populus  interdum  vovet  diem  festum 
vel  jejunii,  et  tunc  filii  parvuli,  imo  et  non- 
dum  nati  censentur  in  parentibus  vovere.  Et 
ratio  reddi  potest,  quia  voluntas  unius  inter- 
dum  moraliter  continetur  in  voluntate  alte- 
rius,  ut  voluntas  filii  in  voluntate  patris  ;  ergo 
poterit  per  illam  vovere,  etiamsi  nondum  pro- 
pria  uti  per  se  ipsum  possit. 

3.  Solutio.  — Inculcatur  regula  ad  votum. 
—  Respondetur  negando  assumptum.  Est  er- 
go  ad  hanc  rem  explicandam  proponenda  hic 
regula  similis  illi,  quam  de  juramento  tradi- 
dimus,  votum  esse  actionem  personalem,  id 
est,  quee  propria  voluntate  voventis  fieri,  et 
in  illa  proxime  et  immediate  niti  debet.  Ita 
sumitur  ex  D.  Thoma_,  d.  q.  88,  art.  9.  Et  est 
communis  in  4,  d.  38,  ubi  Palud.,  q.  3,  art.  3; 
Supplement.  Gabr.,  q.  1,  concl.  A;  Palac, 
disput.  l,conclus.  8;  Soto,  lib.  7,  q.  2,  art. 
1,  ad  5;  Sylvest.,  Votum,  2,  q.  9  et  11;  Na- 
var.,  c.  12,  n.  56  et  79  ;  Hostiens.,  in  Summ., 
lib.  3,  tit.  de  Voto,  §  Et  utrum,  et  alii  Cano- 
nistee;  in  c.  Licet,  de  Voto.  Ex  quo  textu  id 


CAP.  II.  AN  OMNES  HOMINES 
sumitur  per  argumentum  a  contrario  ibi : 
Onus  tibi  a  patre  injimctum,  et  a  te  sponte  sus- 
ceptum.  Si  ergo  non  essetsponte  suscepturn, 
non  obligaret.  Ratio  prseter  supra  traditam 
de  juramento,  hic  reddi  potest,  quia  votum 
est  promissio ;  sed  promissio  ita  est  propria 
actio  promittentis,  ut  non  possit  alium  com- 
prehendere  sine  consensu  illius;  ergo  et  vo- 
tum.  Probatur  minor,  quia  promissio  ut  sic 
inducit  proxime  ac  per  se  obligationem  fide- 
litatis  seu  veritatis,  faciendi  verum  quod  pro- 
misisti ;  sed  obligatio  fidelitatis  et  veritatis  non 
potest  oriri  nisi  ex  proprio  actu.  Intelligi  enim 
non  potest  ut  unus  sit  mendax  aut  verus 
propter  dicta  alterius,  nisi  ipse  aliquo  modo 
illa  etiam  proferat  vel  confirmet,  quia  veritas 
consislit  in  adeequatione  dicti  ad  mentem  lo- 
quentis,  et  non  dicti  unius  ad  mentem  alte  - 
rius.  Idemque  est  in  fidelitate,  quee  consistit 
in  adeequatione  facti  ad  verbum  proprium, 
non  ad  alienum.  Unde  Proverb.  6  dicitur  : 
Illaqueatus  es  verbis  oris  tui,  et  captus  pro- 
priis  sermonibus  ;  et  est  sermo  de  promittente. 
Et  similis  loquendi  modus  est  frequens  in 
Scriptura,  Judic.  H  :  Aperui  os  meum  ;  et  iu- 
fra  :  Si  aperuisti  os  tuum  acl  Dominum,  fac 
milii  quoclcumque  pollicitus  es;  Deut.  23  :  01- 
servabis,  et  facies  sicut  loculus  es  Domino  Deo 
tuo,  et  propria  voluntate  et  ore  tuo  locutus  es. 
Hoc  ergo  necessarium  est  ad  valorem  et  obli- 
gationem  voti.  Et  potest  amplius  explicari  ra- 
tio,  quia  obligatio  voti  non  est  ex  potestate 
jurisdictionis,  aut  dominativee.  Nam  heec  spec- 
tat  ad  legem,  vel  preeeeptum  ;  ergo  est  obli- 
gatio  ex  privata  ac  propria  vohmtate,  ratione 
potestatis,  et  dominii  quod  unusquisque  habet 
in  suas  proprias  actiones  ;  et  ideo  votum  di- 
citur  quasi  lex  privata,  quam  unusqnisque  po- 
test  sibi  imponere,  nisi  alias  impedialur;  er- 
go  propria  obligatio  voti,  seu  verum  volum 
non  potest  esse  ex  sola  voluntate  aliena,  sed 
est  quasi  immanens,  quee  in  eo  manet  a  quo 
inducitur. 

4.  Qui  uti  non  potest  propria  voluntate  non 
est  capax  voti.  —  Ex  hoc  ergo  principio  mani- 
festum  est,  eum,  qui  non  potest  uti  voluntate 
propria  tanquam  habens  dominium  ejus,  non 
esse  voti  capacem  per  se  ipsum,  et  consequen- 
ter  nequeper  alium,  quiahoc  repugnat  uatu- 
rse  voti.  Unde  verum  non  est  votum  paren- 
tum  transire  ad  filios,  aut  defuncti  ad  heere- 
des,  aut  populi  ad  successores.  Quomodo  au- 
tem  ex  voto  unius  redundare  possit  obligatio 
ad  alios,  dicemus  libro5;  nunc  sit  satis  di- 
cere,  votum  unius  non  transire  ad  alios,  posse 


VIATORES  SINT  VOTI  CAPACES.  893 

tamen  esse  causam  quasi  efficientem  obliga- 
tionis  in  aliis,  et  tunc  obligationem,  quee  ad 
alium  redundat,  non  esse  proprie  obligatio- 
nem  fidelitatis  aut  religionis,  sed  esse  justitiee 
vel  preecepti,  ut  ibi  latius  exponemus.  Neque 
amplius  probat  illa  ratio,  quod  voluntas  unius 
potest  constitui  in  alterius  voluntate.  Duplici- 
ter  enim  potest  hoc  intelligi.  Uno  modo  ra- 
tione  subjectionis  naturalis  aut  politicee,  et  hic 
modus  subordinationis  non  sufficit  ad  votuin, 
propter  rationem  factam,  sed  puterit  sufficere 
ad  obligationem  legis  vel  p?eecepti.  Alio  vero 
modo  potest  quis  proprio  consensu  voluntatis 
suee  dare  alteri  potestatem  vovendi  pro  se,  et 
hic  modns  est  possibilis,  quia  potest  votum 
per  procuratorem  fieri,  sicut  matrimonium, 
vel  sicut  juramentum;  nam  ibi  dicta  hic  pos- 
sunt  applicari.  Tunc  autem  necessario  suppo- 
nitur  usus  rationis  ad  constituendurn  procu- 
ratorem,  qui  pro  te  promittat  aut  contrahat, 
et  tota  obligatio  voti  oritur  ex  proprio  con- 
sensu,  quia  a  principio  datus  fuit  a  propria 
persona  mandante  procuratorem  quasi  sub 
conditione,  ut  promissio  intelligeretur  facta, 
statim  ac  procurator  nomine  suo  illam  face- 
ret.  Et  ita  hoc  non  tollit  veritatem  assertionis, 
quod  ad  votum  sit  necessarius  usus  rationis. 
5.  Duo  clubia  circa  eamdem  materiam.  — 
Duoe  vero  difficultates  oecurrebant  circa  hanc 
resolutionem.  Una  est  de  filiis  infantibus  obla- 
tis  a  parentibus  religioni,  quia  eo  ipso  viden 
tur  ita  firmiter  religiosi  fieri  et  votis  obligari, 
ut  retrocedere  non  possint,  ut  multa  jura  si- 
gnificant.  Sed  hanc  reknquimus  in  tractatum 
de  Statu  religionis,  quia  non  potest  anteacon- 
venienter  intelligi.  Nunc  ergo  negamus  as- 
sumptum ;  donec  enim  in  eetate  adulta  con- 
seutiant,  non  obligantur.  Quomodo  autem  illa 
jura  intelligenda  sint,  ibi  videbimus.  Altera 
difficnltas  est  de  voto  baptismi,  quam  nunc 
expediemus,  quia  in  hac  materia  ab  omnibus 
tractatur  et  est  hujus  loci  propria.  Est  ergo 
difficultas,  quia  omnes  baptizati  obligantur 
voto  ad  legem  Ghristi  servandam,  et  tamen 
multi  baptizantur  ante  usum  rationis;  ergo 
non  est  usus  rationis  ad  votum  necessarius. 
Major  probatur,  quia  illa  obligatio  est  volun- 
tarie  suscepta,  et  ideo  baptizandi  interrogan- 
tur,  an  renuncient  Satanee,  et  pompis  ejus, 
etc,  ut  per  se  vel  per  patrinos  consentiant  et 
spondeant.  Atque  ita  loquuntur  Magister,  et 
Scholastici,  in  4,  d.  38  ;  preesertim  D.  Thomas, 
q.  1,  art.  2,  q.  '1 ;  Bonav.,  art.  1,  q.  2.  Quam 
sententiam  non  solum  sequilur,  sed  etiam  de 
proprio  voto  videtur  exponere  Waldens.,  in 


LIB.  III.  DE  PERSONIS  QILE  VOVERE  POSSUNT. 


Doctrin.,  lib.  3,  c.  20,  prsesertim  n.  A,  et  c. 
22  in  principio,  et  n.  5.  Solentque  pro  hac 
sententia  referri  varii  Patrcs  :  Augustinus,  in 
Psal.  75,  ubi  dicit  generatiin,  qusedam  esse 
quse  omnes  communiter  vovere  debemus,  ut 
credere  in  Deum,  non  furari,  etc.  ;  de  baptis- 
mo  autem  nihil  dicit ;  videtur  tamen  esse  ea- 
dem  ratio.  Et  Epist.  23  dicit,  pairinos  in  bap- 
tismo  parvulorum  pro  illis  spondere.  Et  hocin- 
dicavit  Tertullianus,  1.  de  Coron.  milit.,  c.  3, 
dicens  :  Aqua  m  adituri  in  Ecclesia,  sub  Antis- 
tltis  manu  contestamur  nos  renunciare  diabolo, 
etpompce  et  angelis  ejus.  Quo  verbo  renuncian- 
di  diabolo  utuntur  frequenter  Patres,  ut  Cy- 
prianus,  lib.  4,  Epistol.  5,  et  alii,  quos  fuse 
retuli  tom.  3,  q.  71,  art.  4,  in  Commeut.,  ubi 
circa  finem  adnotavj,  quosdam  etiam  Patres 
interdum  uti  nomine  promissionis  seu  spon- 
sionis.  Quibus  addi  potest  Gregorius  hom.  29 
in  Evang.,  dicens  :  Omnes  nos  in  die  baptis- 
matis,  omnihis  antiqui  hostis  operibus  ei  pom- 
pis  renunciare  promisirnus.  Et  Hieronym., 
Amos  6,  in  fine  :  In  mysteriis  primum  renun- 
ciamus  ei,  qui  in  occidente  est,  nobisque  mori- 
tur  cum  peccatis,  et  sic  versaii  ad  orientem 
pactum  inimus  cum  sola  justitia,  et  ei  servi- 
turos  nos  esse  promittimus.  Idem  late  Ambro- 
sius,  4 ,  de  Sacramentis,  c.  2. 

G.  Resolutio  qucestionis.  —  Nihilominus 
simpliciter  respondendum  est  ,  nullum  pro- 
prium  votum  fieri  in  susceptione  baptismi, 
etiam  ab  adultis.  Ita  Altisiod.,  lib.  3,  Sum., 
tract.  2,  c.  2,  q.  4  ;  Rich.,  in  4,  d.  38,  art.  3, 
q.  2;  Durand.,  q.  4  ;  Palud.  ibi,  q.  2,  et  dub. 
6,  q.  A,  art.  2,  concl.  4  ;  Cajet.,  Soto,  et  om- 
nes,  d.  art.  4  ;  Vict.,  in  Sum.,  4,  mat.  de  Ba- 
ptismo,  n.  38;  Navar.,  c.  42,  n.  32;  optime 
Bellar.,  lib.  2  de  Monach.,  c.  49.  Rationes 
siint,  prima,  quia  nullnm  est  ibi  verbum  in- 
dicans  votum.  Secunda,  quia  nulla  auctoritate 
et  traditione  constat  Ecclesiam  praecepisse  tale 
votum.  Tertia,  quia  esset  potius  in  laqueum, 
quam  in  utilitatem.  Has  rationes  optime  trac- 
tat  et  prosequitur  Cajetanus,  art.  2.  Adde,  in 
sacramento  pcenitentise  nullnm  exigi  a  pceni- 
tentibus  votum  de  vitse  emendatione;  cur  ergo 
exigeretur  a  baptizatis  adultis  de  vitse  profes- 
sione  ?  Denique  alias  omnia  peccata  Christia- 
norum  essent  sacrilegia,  prseter  malitias  quas 
habent  in  propriis  speciebus,  quod  probabile 
non  est.  Unde  a  fortiori  constat,  multo  minus 
infantes,  cum  baptizantur,  vel  votum  per  alios 
emittere,  vel  cum  ad  adultam  eetatem  perve- 
niunt,  obligari  voto,  sed  solis  pra^ceptis  legis 
evangelicse  et  Ecclesiae. 


7.  Ad  explicandas  ergo  priores  locutiones 
Patrum  distinguunt  Magisteret  Scholastici,  in 
d.  d.  38,  prspsertim  D.  Thomas,  duplex  votum, 
quodvocantcommune,  et  singulare,  aut  neces- 
sarium,   et  voluntarium.  Dicunt  ergo  in  ba- 
ptismo  fieri  votum  commune  et  necessarium, 
non  tamen  voluntarium  ac  singulare.  Quam 
divisionem  supra,  in  fine  lib.  \,  explicavi.  D. 
Thomas  autem  in  2.  2  illam  omisit ,  quia  po- 
test  causare  eequivocationem  ;    nam  votuni 
illud  commune  seu  necessarium  non  est  pro- 
prie  votum,  quia  non  est  promissio,  sed  pro- 
fessio  qusedam  legis  evangelicee,  in  qua  non 
intervenit  promissio  ex  parte  suscipientis  il- 
lum  statum  ,  sed  tantum  libera  susceptio  ba- 
ptismi,  et  consequenter  libera  acceptatio  legis 
cvangelicse  ;  non  est  ergo  verum  votum.  Sed 
ita  appellatur  ,  tum  quia  votum  interdum  si- 
gnificat  propositum,  ut  in  principio  notavi- 
mus,  quomodo  dicere  etiam  solemus  contritio- 
nem   catechumeni    continere  baptismum  in 
voto  ;  tum  etiam  quia  per  illam  acceptationem 
manet  homo  obligatus.  Aliter  tamen  quam  per 
votum,  quia  in  voto  obligatio  est  fidelitatis  et 
promissionis,  in  hac  vero  acceptatione  obliga- 
tio  est  legis  seu  prsecepti;  unde  in  priori  obli- 
gatio  est  a  vovente,  quasi  active,  in  posteriori 
est  a  voluntate  Ghristi,  licet  ex  parte  recipieu- 
tis  consensus  accedat.  Antiqui  ergo  Scholastici 
et  Patres  locuti  sunt  large  et  improprie  de 
voto.   Quod   patet,   quia  dicunt  illud  votum 
baptismi  analogice  sic  appellari,  et  non  ad- 
dere  specialem  obligationem  virtutis  religio- 
nis,    nec    specialem    malitiam    in    contraria 
transgressione  ;  nam  fornicatio  baptizati  non 
est  alterius  speciei  quam  non  baptizati ,  licet 
accidentaliter  sit  gravior  in  eadem  specie,  pro- 
pter  majorem  cognitionem  et  voluntatem  ,  ut 
loquitur  D.  Thomas,  in  A,  ubi  supra.    Estque 
aperte  sententia   Augustini   in  dicto  Psalmo 
75. 

8.  Cur  possit  infans  profiteri  fidem  Christi 
per  offerentem  ipsum,  non  vero  religiosum  sta- 
tum.  —  Solutio.  —  Dices  :  cur  potest  infans 
profiteri  religionem  Christianam  per  offeren- 
tem  ipsum,  et  non  potest  sic  vovere  vel  profi- 
teri  religiosum  statum  per  parentes,  vel  alios, 
cum  etiam  professio  baptismi  debeat  esse  vo- 
luntaria?  Respondeo  rationem  esse,  quiapro- 
fessio  fidei  christianse  est  ex  obligatione  imme- 
diata  divinse  legis,  quam  Christus  potuit  impo- 
nere  sua  voluutate;  obligationem  autem  voti, 
aut  particularis  religionis  reliquit  in  hominis 
arbitrio.  Et  ita  Christus  Dominus  instituit,  ut 
et  infantes  rite  baptizari  pos«ent  sine  proprio 


CAP.  II.  AN  OMNES  HOMINES  VIATORES  SINT  VOTI  CAPACES. 


895 


consensu,  et  ut  omnes  baptizati  ad  suam  le- 
gem  servandam  tenerentur,  et  Ecclesise  mane- 
rent  subjecti,  ita  ut  per  eam  compelli  possent. 
Quod  facere  potuit,  quia  illa  est  obhgatio  ma- 
nans  a  potestate  jurisdictionis,  quse  illi  non 
deest  •  secus  vero  est  de  obligatione  voti,  quse 
a  propria  debet  emanare  voluntate. 

9.  Omnis  homoviator  perfectaratione pollens 
voti  capax  est,  nisi  aliunde  impediatur. —  Uico 
secundo  :  omnis  bomo  viator  sufficienti  ra- 
tione  utens,  quantum  est  ex  parte  sua,  capax 
est  ad  emittendum  votum,  si  aliunde  non  sit 
impeditus.  Hsec  assertio  sumiturexD,  Thoma, 
d.  q.  88,  art.  8  et  9,  et  aliis  Theologis,  in  4, 
dist.  38,  ubi  prsesertim  Richard.,  art.  4,  q.  2, 
et  quantum  ad  generalem  regulam  est  per  se 
rnanifesta,  quia  si  bomo  sufficienti  ratione  nti- 
tur,  etiam  utitur  sufficienti  libertate  ;  sed  ad 
votum  hsec  duo  sufficiunt  ex  parte  voventis, 
ut  constat  ex  dictis  in  toto  lib  1  ;  ergo.  Dixi 
autein  sufficientirationeutens,ut  significarem 
non  quemcumque  rationis  usum  sufficere  ad 
votum,  sed  oportereut  se  extendat  ad  Dei  co- 
gnitionem,quia  sine  illa  impossibile  estvotum 
emittere,  cum  votum  sit  promissio  Deo  facta. 
Unde  etiam  addo,  posse  sub  illa  sufficientia 
includi,  quod  sit  usus  rationis  fide  iliuminatee, 
quia  sine  fide  non  videtur  posse  verum  etpro- 
prium  emitti.  Sed  licet  hoc  verum  sit  de  voto 
perfecto  er  cbristiano  (ut  sic  dicam),  tamen 
absolute  non  repugnat  voturn  validum  et  obli- 
gans  inveniri  in  homine  carente  fide ;  ut  si 
hsereticus  errans  in  aliis,  et  non  in  his  quse 
spectant  ad  voti  religionem,  voveat  castita- 
tem,  sine  dubio  obligabitur.  Et  idem  esset  si 
homo  habens  solam  vnaturalem  Dei  cOgnitio- 
nem,  et  illum  colens  naturali  cultu,  asseque- 
retur  modum  colendi  per  votum. ;  sicut  Gen- 
tilesvovebantdiissuis,etexconscient;aerronea 
obligabantur ,  nam  alioquin  ex  defectu  objecti 
vota  illa  invalida  erant.  Requiritur  ergo  ex 
parte  usus  rationis  cognitio  proportionata 
voto,  et,  si  heec  desit,  non  erit  usus  rationis 
sufficiens.  Vel  certe  si  ignorantia  interveniat, 
illa  erit  unum  ex  impedimentis  inclusis  in 
exceptione,  de  qua  statim. 

10.  Dixi  etiam  in  assertione,  hominem,  ex 
parte  sua,  etc.  Primo,  quia  semper  supponen 
dum  est  auxilium  necessarium  ex  parte  Dei; 
nam  ut  in  principio  dixi,  hic  soium  agimus 
de  virtute  causse  proximse.  Secundo ,  quia 
prseter  virtutem  agendi,  oportet  ut  homo  ha- 
beat  materiam  proportionatam  ad  votum,  id 
est,  quam  ipse  possit  efficaciter  obligationi 
voti  subjicere.  Quod  facile  ostendi  potest  tum 


ratione  pbysica,  quia  agens  creatum  non  po- 
test  operari  sine  materia  capaci;  tum  ratione 
morali,  quia  si  homo  promitteret  rem  alienam, 
non  esset  honesta  promissio,  uec  de  re  licita. 
Exempla  sunt,  si  religiosus  voveat  facere  elee- 
mosynam  de  rebus  monasterii,  vel  filius  de 
rebus  paternis,  vel  si  servus  promittat  suas 
operas  bospitali,  cum  illse  sint  domini,  et  sic 
de  aliis  exemplis,  quse  videri  possunt  in  Ri- 
chard.  supra,  Sylvest.,  verb.  Votnm,  3,  per 
totum,  et  in  sequentibus  ea  prosequemur. 

1 1 .  Denique  addidi  in  assertione  :  Si  aliunde 
non  sit  impeditus,  quia  hsec  conditio  in  omni 
causa  agente  necessaria  est,  semperque  subin- 
telligitur.  Eamdemque  limitationem  posuit 
Richardus  sub  aliis  verbis,  scilicet :  Cui  vorere 
non  prohibetur.  Quse  verba  intelligere  videtur 
de  prohibitione  ex  parte  materise,  quia  illi  est 
prohibita  ;  omnia  enim  exetnpla  quse  adducit 
(ex  c.  Magnw,  de  Voto,  et  c.  Nisi  cum  pridem, 
de  Renunc,  et  c.  Non  oportet,  de  Consecrat., 
dist.  5),  aut  non  sunt  ad  rem,  quia  in  eis  vo- 
tum  non  est  simpliciter  invalidum,  ut  infra 
suis  locis  dicetur,  vel  ut  sit  invalidum  reduci 
debet  ad  votum  de  materia  prohibita,  ut  esset 
in  Episcopo  votum  de  renunciando  episcopatu 
sine  licentia  Papse  ,  et  similibus.  Item  quia 
ratio  qua  utitur,  scilicet,  quia  Deus  non  acce- 
ptat  votum  contra  proliibitionem  factam,  so- 
lum  procedit  in  eodem  sensu,  uam  assumptum 
est  verum  ex  parte  materise,  non  autem  sem- 
per  ex  parte  voventis.  Hoc  autem  ruodo  illa 
conditio  jam  declarata  est,  nunc  autem  aliam 
inlendimus,  quee  illis  verbis  non  satis  expli- 
catur. 

12.  Quod  si  verba  illa  intelligantur  de  pro- 
hibitione  ex  parte  voventis,  non  erit  univer- 
saliter  vera  exceptio  illis  verbis  explicata, 
quia  multa  fieri  prohibentur,  quse  facta  te- 
nent,  c.  Ad  Apostolicam,  de  Regular.  Ut  sse- 
pe  quis  male  facit  vovendo,  aut  profitendo 
religionem,  et  tamen  votum  tenet,  si  lex  pro- 
hibens  non  addat  verba  irritantia,  ut  constat 
ex  generali  principio  de  Legib.,  et  ex  Gonci- 
lio  Tridentino,  sess.  25,  c.  15,  de  Regular., 
per  argumentum  a  contrario,  maxime  ad- 
juncto  d.  c.  Ad  nostras.  Nam  professio  facta 
ante  expletum  annum  probationis,  vel  ante 
setatem  legitimam  nunc  est  nulia,  quia  ita 
Concilium  expressit;  antea  vero  non  erat 
nulla,  licet  prohiberetnr,  quia  non  irritaba- 
tur.  Similiaque  exempla  sumi  possunt  ex  aliis 
decretis  et  Bnllis  pontiticiis,  ut  Sixt.  V,  Glem. 
VIH,  de  illegitimis,  et  similibus.  Ratio  autem 
est,  quia  potest  actus  promittendi  esse  prohi- 


896  LIB.  III.  DE  PERSONIS 

bitus,  et  non  actus  qui  est  materia  promissio- 
nis :  ut  potest  superior  me  prohibere  ne  vo- 
tum  orandi  faciam,  licet  non  me  proliibeat 
orare.  Tuuc  ergo  licet  male  faciam  vovendo, 
non  tamen  est  votum  de  remala,  aut  Deo  non 
accepta.  Etita  tunc  non  proceditratio  Ricliar., 
quod  Deus  non  acceptat  votum  probibitum  ; 
licet  enim  non  acceptet  illud,  quando  est  de 
re  illicita,  tamen  acceptat  illud  quod  est  de 
re  licita,  etiamsi  licite  factum  non  sit,  ut  su- 
pra,  libro  primo,  capite  quinto,  latius  expli- 
cuimus  Unde  licet  votum  prohibeatur,  si  ma- 
teria  non  probibetur,  poterit  votum  esse  vali- 
dum,  si  aliud  nonsubest  impedimentum. 

13.  Objectio. — Solulio.  —  Dices:  qui  prohi- 
bet  vovereorationem,  prohibet  orare  ex  voto; 
ergo  id  semper  malum  est ;  ergo  repugnat  ta~ 
le  votum  obligare.  Respondeo  distinguendo 
antecedens :  prohibet  remote,  et  quasi  in  ra- 
dice,  transeat;  probibetformaliter  etin  se,  ne- 
go;  quia  licet  prohibeat  votum,  quod  est  ra- 
dix  obligationis,  taraen,  illo  facto,  non  prohi- 
bet  observationem  ejus.  Sicut  votum  simplex 
castitatis  prohibet  matrimonium,  et  conse- 
quenter  conjugalem  copulam;  quia  tamen  non 
irritat  matrirnonium,  si  semel  fiat,  etiamsi 
peccaminose  fiat,  obligat  ad  reddendum  de- 
bitum,  et  id  jam  non  prohibet  votum  castita- 
tis. 

14.  Melius  ergo  explicatur  illa  limitatio 
per  illa  generalia  verba :  Si  aliunde  non  sit 
impedihis ;  nam  existente  capacitate  intrin- 
seca  voventis  (ut  sic  dicam),  et  capacitate 
etiam  materise,  adhuc  potest  impedimentum 
intervenire.  Hoc  autem  impedimentum  esse 
non  potest  nisi  prohibitio  superioris,  quia, 
seclusa  prohibitione  positiva,  omnis  homo 
utens  ratione  habet  liberam  et  efficacem  vo- 
luntatem  ad  voveudum,  et  se  obligandum  in 
materia  apta,  quia  nullo  jure  divino  vel  natu- 
rali  impeditur.  Nec  ex  alio  capite  potest  ratio 
impedimenti  cogitari.  Jus  autem  humanum, 
vel  prseceptum  superioris  dupliciter  potest 
impedire  votum.  Uno  modo  simpliciter  pro- 
hibendo  ne  fiat,  et  tunc.  impedit  ne  licite  fiat, 
non  tamen  ne  valide  fiat,  ut  declaratum  est. 
Alio  modo,  potest  non  solum  prohibere,  sed 
etiam  irritare  inhabilitando  personam,  vel  vo- 
luntatem  ejus  inefficacem  reddendo  ad  se 
obligandum,  ut  capite  sequenti  constabit,  et 
tunc  persona  illa  est  impotens  ad  votum  sim- 
pliciter  seu  validum  emittendum,  quia  velnti 
privata  est  naturali  potestate. 

15.  Ex  quibus  tandem  sequitur  nullum  es- 
se  in  Ecclesia  hominem  adultum,  qui,  per  se 


QU.E  VOVERE  POSSUNT. 
loquendo,  non  possit  valida  vota  emittere. 
Patet,  quia  nemini  sunt  omnia  prohibita,  et 
multo  minus  irritata;  omnes  ergo  adulti  fide- 
les  dici  possunt  simplieiter  capaces  voti.  Ha- 
bet  autem  hoc  nonnullam  difficultatem  in  per- 
sonis  aliis  subjectis,  de  quibus  tractat  D.  Tho- 
mas,  d.  art.  8  et  9.  Sed  hoc  tractabitur  dis- 
tinctius  in  sequentibus.  Nunc  solum  dicimus, 
etiam  illarum  personarum  vota  esse  valida, 
nisi  vel  sint  de  illicita  materia,  vel  invenian- 
tur  in  jure  irritata.  Quando  autem  alterum  ex 
his  contingat,  dicemus  in  sequentibus. 

CAPUT  III. 

AN  ECCLESIA   POSSIT  ALIQUAS  PERS0NAS  INHABILES 
REDDERE  AD  VALIDE  VOVENDUM  ? 

1.  Qnsestio  hcec  videtur  attingere  materiam 
de  irritatione  votorum  in  sexto  libro  tractan- 
dam.  Sed  aliud  est  votum  validum  jam  fac- 
tum  irritare,  aliud  impedire  ne  valide  fieri 
possit ;  nam  hsec  est  veluti  irritatio  antece- 
dens,  sicut  impedimentum  irritans  contractum 
faciendum  ;  altera  vero  est  irritatio  subse- 
(juens  ad  opus  valide  factum.  Hsec  ergo  irri- 
tatio  subsequens  tractauda  est  in  libro  6,  et 
eam  nomine  irritationis  semper  intelligemus; 
alteram  vero  (ad  tollendam  aequivocationem 
terminorum)  vocabimus  inhabilitatem  perso- 
naa  ad  vovendum,  quee  ad  hunc  locum  pro- 
prie  spectat,  ut  explicare  possimus  quse  per- 
sonse  secundum  omnia  jura  sint  aptae  ad  vo- 
vendum  valide.  Loqnimur  autem  de  personis 
adultis,  et  sufficienti  ratione  utentibus,  qua? 
(ut  ostendimus)  jure  naturali  sunt  aptae  ad 
vovendum  in  materia  sibi  proportionata ;  illa 
enimsemper  supponenda  est,  ut  constat ;  nam 
si  ex  parte  materiae  sit  inhabilitas,  non  requi- 
retur  specialis  ex  parte  personse.  Igitur  solum 
de  jure  ecclesiastico  habet  locum  qua?stio,  et 
eonsequenter  tantum  respectu  fidelium,  in 
quos  Ecclesia  jurisdictionem  habet. 

2.  Ratio  dubitandi. — Duo  vero  possunt  hic 
inquiri,  unum  de  potestate,  aliud  de  facto  ; 
hic  de  sola  potestate_,  in  sequenti  capite  de  ac- 
tu  dicemus.  Ratio  ergo  dubitandi  esse  potest 
primo,  quia  tota  vis  et  efficacia  voti  consistit 
in  actu  interiori  intellectus  et  voluntatis ,  nam 
exterior  actus  solum  est  signum  voti  apud 
Deum  emissi ;  sed  Ecclesia  non  habet  potesta- 
tem  in  actus  internos;  ergo.  Secundo_,  vel 
hsec  potestas  est  jurisdictionis,  vel  dominati- 
va.  Prior  non  suffi.iit,  quia,  ut  infra  ostende- 
mus,   potestas  jurisdictionis  non   sufficit   ad 


CAP.  III.  AN  ECCLESIA  POSSIT  ALIQUOS 
irritanda  vota  jam  facta,  unde  multo  minus 
sufficiet  ad  irritanda  illa,  si  fiant,  vel  ante- 
qnam  fiant,  seu  quando  fiunt.  Posterior  au- 
tem  potestas  non  est  in  Pontifiee,  et  conse- 
quenler  nec  in  universaEcclesia:  alias  posset 
Pontifex  pro  suo  arbitrio,  et  sine  ulla  causa 
talem  irritationem  facere,  quod  constat  esse 
falsum.  Sequela  autem  patet,  quia  potestas 
dominativa  non  indiget  causa  ad  irritanda  vo- 
ta,  ut  infra  videbimus.  Tertio,  si  Ecclesia  po- 
test  boc  modo  vota  irritare  antecedenter,  vel 
id  est  cx  parte  materiae  probibendo  illam,  et 
faciendo  illam  ineptam  ad  votum,  vel  ex 
parte  personae  illam  reddendo  inbabilern  ad 
vovendum  etiam  in  materia  capaci.  Primum 
fieri  potest  a  quocumque  superiori  respectu 
subditi,  sed  illud  non  est  per  se  votum  im- 
pedire,  sed  id  per  accidens  sequitur  ex  qua- 
cumque  alienatione,  seu  privatione  materise  ; 
nam  boc  modo  etiam  potest  homo  se  impo- 
tentem  reddere  ad  aliquod  votum  emitten- 
dum,  si  materiam  ejus  a  se  alienaverit.  Se- 
cundum  videtur  impossibile,  tum  quia  vide- 
tur  contra  naturale  jus,  quo  potens  est  bomo 
ad  se  obligandum  Deo  per  suam  voluntatem  ; 
tum  etiam  quia  solus  Deus  videtur  habere 
potestatem  snper  voluntatem  humanam,  qua- 
tenus  cum  Deo  ipso  contrahere  et  quasi  ne- 
gotiari  potest. 

3.  Prima  assertio  :  Ecclesia  potest  aliquos 
inliabiles  reddere  ad  vota  sotemnia. — Nihilo- 
minus  dico  primo  :  de  votis  solemnibus,  ut 
solemnia  sunt,  non  est  dubium  quin  sit  in 
Ecclesia  potestas  ad  inhabilitandas  aliquas 
personas,  ne  valide  possint  talia  vota  emitte- 
re,  seu,  quod  idem  est,  ad  instituenda  impe- 
dimenta  irritantia  talia  vota,  ne  valida  sint, 
si  cum  illis  fiant.  Heec  assertio  acceptari  de- 
bet,  ut  certa  de  fide,  quia  communi  usu  et 
sensu  Ecclesire  recepta  est :  Pontifices  enim 
et  Concilia  usa  sunt  hac  potestate,  non  tan- 
quam  dubia  vel  probabili,  sed  tanquam  cer- 
ta  et  indubitata.  Hoc  constat  primo,  quia  su- 
pra,  libro  1 ,  ostensum  est,  Ecclesiam  irritas- 
se  votum  solemne  factum  ex  metu  cadente 
in  constantem  virum.  Secundo,  quia  Ecclesia 
irritavit  professionem  factam  a  pueris  ante 
annos  pubertatis,  id  est  (secundum  antiquum 
jus),  ante  decimum  quartum  annum  eetatis  in 
viris,  et  ante  duodecimum  in  feminis,  ut  de  vi- 
ris  est  cxpressum  inc.  Adnostras,  de  Regular., 
et  c.  1  et  2,  eod.  tit.,  in  6.  De  femmis  autem 
non  ita  invenitur  exprcssum  in  illis  juribus; 
tamen  ex  illis  textibus  cum  proportione  colli- 
gitur,  feminas  impuberes  esse  iuhabiles  ad 
XIV. 


LNHADILES  REDDERE  AD  VOVENDUM.  897 

votum  solemne  cmittendum  ;  unde  quia  in 
ordine  ad  matrimonium  feminee  censentur 
impubercs  usque  ad  dnodecimum  tantum  an- 
num,  c.  Ex  litteris,  de  Desponsat.  impube- 
rum  ,  et  in  ordine  ad  statum  religiosum  idem 
clare  sumitur  ex  c.  Puella,  20,  q.  2,  ideo 
etiam  in  feminis  ante  duodecimum  annum 
professio  semper  fuit  nulla.  Unde  in  c.  1,  20, 
quoest.  1,  dicitur,  in  virginibus  esse  firmam 
professionem,  ex  quo  adutta  cetas  esse  cwperit ; 
declaratur  autem  esse  illa,  quce  sotet  apta  nu- 
ptiis  deputari,  et  ita  ibi  notat  Glossa.  Et  eo- 
dem  modo  sumitur  haec  sententia  ex  c.  Cum 
virum,  de  Regul.,  et  ita  tradit  etiam  Glossa, 
in  Clement.  Eos,  de  Regular.  Hodie  vero, 
tam  in  viris  quam  in  feminis  requiritur  deci- 
mus  sextus  annus  expletus,  et  vota  solemnia 
antea  facta,  irrita  sunt  ex  Decreto  Concilii 
Tridentini,  sess.  25,  c.  15,  de  Regular.,  ubi 
etiam  irritantur  vota  solemnia  ante  annum 
probationis  emissa.  Rem  Sixtus  V  irritavit 
professionem  factam  ab  illegitimis,  et  a  qui- 
busdam  criminosis,  et  aliis,  et  ita  factum  est, 
et  in  Ecclesia  duravit  quamdiu  constitutio  illa 
fuit  revocata  a  Clemente  VIII.  Non  potest  er- 
go  de  hac  potestate  dubitari  cum  de  actu 
non  dubitetur,  et  ita  docent  D.  Thomas,  d.  q. 
88,  art.  9,  et  omnes. 

ht.  Ratio  vero  reddi  potest  specialis  in  voto 
solemni,  quia  in  illo  semper  intervenit  accep- 
tatio  ex  parte  Ecclesiee,  et  contractus  aliquis 
humanus  inter  religiosum  tradentem  se  reli- 
gioni,  et  religionem  acceptantem  illam  tradi- 
tionem,  et  se  obligantem,  suo  modo,  religioso; 
ergo  potest  Ecclesia  hunc  contractum  irritare, 
seu  statuere  conditiones,  sine  quibus  validum 
non  sit ;  ergo  consequenter  facere  potest  ut 
vota  solemnia  valida  non  sint.  Antecedens 
supponitur,  nam  infra  suo  loco  tractabitur. 
Prima  vero  consequentia  probatur,  tum  quia 
omnis  respublica  vel  princeps  ejus  babet  simi- 
lem  potestatem  circa  contractus  subditorum, 
et  ita  leges  civiles  irritant  autecedenter  plures 
contractus ,  nisi  modo  per  ipsas  constituto 
fiant.  Et  idem  facit  Ecclesia,  quod  maxime 
confirmat  exemplum  de  matrimonio  ;  nam, 
licet  sit  sacramentum,  quia  fundatur  in  con- 
tractu  humano,  ideo  potuit  Ecclesia  multis 
modis  irritare  illud  ;  nisi  legitime  fiat.  Tum 
etiam  quia  contractus,  qui  in  votis  solemni- 
bus  intervenit,  est  cum  religione,  cujus  potes- 
tas  tota  est  a  Pontifice,  et  ideo  facile  potuit 
dare  vel  auferre  potestatem  acceptandi  talem 
contractum  seu  traditionem,  et  ita  annullare 
illam.  Secunda  vero  consequentia  piobaiui-. 

57 


898  LIB.  III.  DE  PERSONIS 

quia  vota  non  habent  solemnitatem,  nisi  ut 
ad juncta  traditioni  et  consecrationi ;  ergo  ir- 
rita  traditione,  irritantur  vota. 

5.  Ohjectio. —  Solntio.  — Dices,  hincsolum 
concludi,  non  valere  illa  vota  ut  solemnia, 
non  tamen  inde  sequi  non  valere  ut  vota. 
Respondeo  imprimis  inde  satis  probari  asser- 
tionem,  quia  in  easolum  posuimus  non  valere 
illa  vota,  ut  solemnia  sunt,  quia  certius  est. 
Deinde  vero  dico  etiam  non  valere  ut  vota 
sunt,  vel  quia  jura  interdum  id  declarant, 
praesertim  Tridentinum,  d.  c.  15,  dicens  : 
Professio  antea  facta  sit  nulla,  nullamque  obli- 
gationem  inducat,  etc,  aut  ad  alios  quoscum- 
que  effectus.  Quee  universalia  verba  sine  du- 
bio  comprehendunt  etiam  obligationem  voti 
simplicis  et  eflfectus  ejus.  Vel  etiam  non  valent 
ex  defectu  intentionis  voventis,  qui  non  in- 
tendit  emittere  illa  vota  nisi  ut  solemnia,  id 
est,  ut  annexa  tali  statui  religioso,  et  ut  ser- 
vanda  in  illo,  et  ideo  si  religiosus  status  non 
fuit  validns,  nec  vota  ipsa,  etiam  ut  vota 
sunt,  obligabunt.  Primo,  quia  illa  iutentio 
virtute  includit  conditionem,  Si  professio  va- 
luerit,  vel,  Si  religiosus  fuero;  secundo,  quia 
includit  determinationem  obligandi  se  ad  illa 
in  tali  statu,  et  non  aliter;  tertio,  quia  solum 
intenduntur  ut  accessoria,  et  accessorium  se- 
quitur  principalc.  Denique  quia  obedieutia  et 
paupertas  non  promittuntur  ibi,  nisi  secun- 
dum  talem  regulam,  et  ideo  si  non  tenet 
obligatioad  regulam,  neque  illa  vota  possunt 
valere.  De  voto  autem  castitatis  nonnullum 
oritur  dubium,  ex  cap.  Quidam,  et  cap.  Pla- 
cet,  de  Convers.  conjugat.,  ubi  in  casu,  in 
qno  est  professio  nulla,  dicitur  tenere  votum 
castitatis ;  sed  de  illis  textibus  dicemus  infra 
tractando  de  religioso  statu.  Nunc  breviter 
dicimus  illa  jura  procedere  ex  preesumptione. 
Quia  in  illo  particulari  casu  preesumunt,  con- 
jugem,  velle  obligari  ad  castitatem  inSepen- 
denter  a  professione ;  in  foro  autem  conscien- 
tue  standum  erit  intentioni  voventis.  Vide 
Sancium,  lib.  7  de  Matrim.,  disp.  34. 

6.  Corollaria  aliqua  ex  tradita  doctrina.  — 
Primum. — Atqueex  his  obiter  infero,  quan- 
do  simplicia  vota  fiunt,  annexa  statui  reli- 
gioso,  ut  fiunt  in  scholaribus  et  coadjutori- 
bus  Societatis  Jesu,  tunc  sicut  potest  persona 
aliqua  per  Ecclesiam  fieri  inhabilis  ad  talem 
statum,  vel  statuere  conditiones  irritantes  re- 
ceptionem  ,  seu  ingressum  ad  illum  staium , 
ita  consequenter  posse  irritare  talia  vota  sim- 
plicia.  Patet,  quia  etiam  illa  fiunt  ut  annexa 
taii  statui,  iu  quo  etiam  aliquis  contractus  ne- 


QILE  VOVERE  POSSUNT. 
cessario  intercedit  inter  religionem  et  religio- 
sum,  qui  contractus  etiarn  habet  conditiones 
substantialiter  requisitas  ad  valorem  suum , 
vel  ex  jure  communi  Ecclesiee,  vel  ex  jure  pro- 
prio  talis  religionis  per  Ecclesiam  approbato, 
quihus  deficientibus  non  valet  assumptio  talis 
status,  nec  a  religione  acceptatur  valide.  Ergo 
etiam  illa  vota,  ut  sunt  vota  talis  religionis  , 
invalida  sunt ,  et  consequenter  simpliciter  et 
in  se  sunt  invalida,  in  voto  quidem  obedien- 
tiee  et  paupertatis  ,  ex  defectu  materiee  pro- 
priee ;  in  voto  autem  castitatis  ,  ex  intentione 
voventis,  qui  solum  voluit  vovere  castit&tem  , 
ut  annexam  tali  statui.  Quod  si  ipse  peculiari 
interilione  voluit  obligari  simpliciter,  et  indc- 
pendenter  a  tali  statu,  jam  illud  erit  simplex 
votum  castitatis  absolute  factum,  de  quo  alia 
est  ratio. 

7.  Secundum.  —  Secundo  iufero,  votaquee- 
dam  simplicia,  quee  in  Societate  fiunt  a  pro- 
fessis  post  professionem ,  non  fore  valida,  nisi 
professio  valida  esse  supponatur,  et  consequen- 
ter  ita  posse  irritari,  sicut  potest  irritari  pro- 
fessio.  Quia  in  illa  nituntnr  tanquam  acces- 
sorium  in  principali,  quod  ruit  non  subsisten- 
te  priucipali,  juxta  regulam  Accessorium,  42, 
de  Regulis  jur.,  in  6,  et  leg.  Comprincipaliss 
ff.  eodem.  Item  quia  sub  hac  intentione  fiunt  a 
vovente,  et  ideo  forte  in  forma  emittendi  illa 
dicitur:  Ego  N.  ,  professus  Socieiatis  Jesu. 
Unde  fit  etiam  probabile,  quod  licet  professio 
in  Societate  fuerit  valida,  si  postea  mutetur  in 
aliam,  ut  Carthusise,  vel  alterius  religionis  ex 
consensu  ejusdem  Societatis,  vel  Pontificis, 
tunc  eo  ipso  dicta  simplicia  vota  evanescere, 
quia  non  subsistebant  ut  annexa  professioni  re- 
ligionis,  ut  sic,  sed  professioni  talis  religionis : 
si  ergo  mutetur,  illa  etiam  non  obligant;  sed 
de  hoc  iterum  occurret  sermo  tractando  de  re- 
ligionibus. 

8.  Secunda  assertio  :  potest  Ecclesia  inhabi- 
lem  personam  aliquam  reddere  ad  vota  simplicia 
emittenda. —  Dico  secundo  :  potest  etiam  Eccle- 
sia  directe  et  per  se  inhabilitare  personam  ali- 
quam,  seu  voluntatem  ejus,  et  consensum  in- 
efficacem  reddere  ad  vota  simplicia  valide 
emittenda,  seu  conditiones  aliquas  desigaare, 
sine  quibus  votum  simplex  non  valeat,  etiam- 
si  promittens  velit.  Heec  assertio  noninvenitur 
in  jure  in  propriis  terminis,  nec  in  aliquo  usu 
hujus  potestatis.  et  ideo  non  est  tam  certa  si- 
cut  preecedens.  Quia,  licet  vinculum  voti  so- 
lemnis  sit  majus  quam  vinculum  voti  simpli- 
cis,  vel  saltem  non  minus,  nihilominus  non 
fit  evidens  illatio  in  hoc  puncto  a  voto  solemni 


CAP.  III.  AN  ECCLESIA  POSSJT  ALIQUOS 
ad  simplex;  quia  in  voto  solemni  cst  illa  pecu- 
liaris  ratio  de  traditione  ct  contractu  humano, 
ct  ita  ibi  vota  non  directe,  sed  quasi  indirccte 
irritantur,  vel  ex  defeetu  materias  et  funda- 
menti,  vel  ex  defectu  conditionis,  sub  qua 
fiunt.  Niliilominus  assertio  cst  satis  certa,  quse 
a  Theologis  videtur  potius  supponi,  quam  dis- 
putari.  Unde  multorum  opinioest,  votum  sim- 
plex  ex  metu  gravi  factum  esse  irritum  jure 
eeclesiastieo;  et  alii,  qui  hoc  negant,  non  ne- 
gant  potestatem,  sed  factum. 

9.  Item  constat  Ecclesiam  designasse  an- 
r.os  pubertatis,  intra  qnos  vota  a  pueris  facta 
possunta  parentibus  irritari,  ut  docet  D.  Tbo- 
mas,  d.  art.  9,  ct  infra  dieemus;  ergo  posset 
etiam  ipsa  Ecclesia  immediate  irrita  facere  ta- 
lia  vota,  si  expediret,  sicut  etiam  possetter- 
minum  illius  setatis  ad  irritanda  vota,  vel  au- 
gcre,  vel  minuere.  Item  potestas  civilis  potest 
irritare  promissiones  humanas  antecedenter  ; 
et  Ecclesia  similiter  sponsalia  variis  modis  an- 
nullat;  ergo  et  vota  simplicia  poterit  sic  irri- 
tare.  Probatur  consequentia,,  quia  omuia  heec 
pendent  ex  consensu  promittentis ;  ergo  sicut 
in  aliis  materiis  irritat  consensus,  ita  poterit 
in  hac.  Adde,  facilius  posse  in  prsesenti,  quia 
valor  votisirnplicis  pendet  ex  acceptatione  di- 
vina:  Deus  autem  non  acceptat  votum,  quando 
Ecclesia  irritat  illud.  Sicut  enim  quando  Ec- 
clesia  dispensat  in  voto_,  censetur  Deus  ipse  ce- 
dere  juri  suo,  et  boc  veluti  per  ipsam  dispen- 
sationem  declaratur  virtute  illius  potestatis, 
quam  Deus  dedit  Petro,  ut  quod  ipse  solverit 
in  terris,  sit  solutum  in  ccelo,  ita  etiam  si  Ec- 
clesia  ita  prohibeat  votum  aliquod,,  ut  uolit 
esse  validum,  censetur  Deus  non  consentire 
lali  voto,  uec  acceptare  iilud,  ex  vi  concessio- 
nis  ejusdem  potestatis:  est  enim  eadem  ratio 
etproportio. 

10.  Dubium,  an  Fcciesia  vota  interna  possit 
irritare.  —  Solutio.  —  Occurrit  autem  hic 
specialis  difficultas  de  votismereiuternis,  sive 
quoad  actum  promittendi,  sive  quoad  mate- 
riam  promissam,  an  illa  etiam  possit  Ecclesia 
irritare  dicto  modo.  Et  ratio  dubii  est,  quia 
non  habet  potestatem  in  actus  interiores ; 
unde  non  potest  prohibere  sub  praecepto  *alia 
vota;  ergo  nec  irritare  poterit.  Sed  dico,  etiam 
ad  hsec  vota  extendi  dictam  potestatem ;  et 
quidem  si  materia  sit  externa,  ut  verbi  gratia, 
peregrinatio,  jejunium,  etc,  posset  Ecclesia 
irritare  omne  votum  simplex  factum  ab  impu- 
bcre,  verbi  gratia,  circa  similem  materiam, 
sive  votum  sit  verbis  factum,  sive  sola  mente. 
Probatur,  tum  quia  eadem  est  ratio  et  uecessi- 


INIIADILLS  RLDDLUE  AD  VOVENDUM.  899 

tas  in  utroque  rnodo  vovendi.  Tum  etiam 
quia,  esto,  potestas  Ecclesiae  non  extendatur 
directe  ad  actus  pure  internos,  extenditur  ad 
illos,  ut  conjunctos  externis;  ut  prohibet  ferre 
sententiam  ex  odio ;  ergo  etiam  potest  prohi- 
bere  illum  actum  externum  ut  faciendum  ex 
voto,  et  hoc  est  irritare  votum.  Tum  prajterea 
quia  Ecclesia  potest  dispensare  sirnile  votum  , 
et  in  personis  subjectis  potest  irritare  etiam 
post  factum,  ut  infra  videbimus  ;  ergo  talis 
materia  non  est  omnino  extra  potestatem  Ec- 
clesice.  Maxime  quia  hoec  potestas  non  ordina- 
tur  ad  externam  vindictam,  sed  ad  spirituale 
bonum,  et  commodum  animarum. 

11.  Unde  concluditur  idem  esse  dicendum, 
etiamsi  materia  voti  interna  sit,  sive  votum 
ore  fiat,  sive  etiam  solo  coide,  quia  Ecclesia 
potest  inefficacem  reddere  ipsum  consensum 
internum  in  promittendo  etiam  Deo,  quando 
ita  expedit  ad  bonum  animee  ;  ad  bunc  autem 
finem  ,  et  ad  hanc  efficaciam  parum  refert , 
quod  votum  sit  de  materia  externa  vel  inter- 
na,  quia  non  minus,  imo  ssepe  plus  periculi 
est  in  voto  de  internis  actibus ,  quam  de  ex- 
ternis.  Neque  etiam  quidquam  refert  quoad 
obligationem  coram  Deo,  quod  votum  voce  ex- 
primatur,  necue.  Item  etiam  votum  sic  factum 
interius  potest  dispensari;  ergo  et  invalidari 
a  pnncipio  ,  quia  utrumque  fit  ex  vi  ejusdem 
potestatis  :  Qujdcumque  soheris.e\Q..,ei:  Pasce 
oves  meas.  Et  utrumque  potest  esse  necessa- 
riuin  ad  spirituale  et  internum  regimen  ani- 
marum. 

12.  In  quiljus  personis  sil  potestas  vota  an- 
nuliandi.  —  Tandem  circa  conclusionem  hanc 
potest  interrogari,  in  quibus  Preelatis  sit  hsec 
potestas  sicannullandi.  Ad  quod  breviter  dico 
esse  in  Summo  Pontifice,  in  quo  est  suprema 
potestas  ecclesiastica.  Et  probabilius  censeo 
non  ejse  concessam  Episcopis,  nam  in  votis 
solemnibus  certum  est  lllam  non  habere,  et 
in  simplicibus  est  etiam  res  gravissima,  qupe 
non  pertiuet  ad  particulare  regimen,  sed  ad 
universale.  Et  cum  non  possit  talis  potestas 
ex  usu  colligi,  et  alioqui  non  pertineat  ad  pri- 
vatos  Episcopos  omnis  potestas  ecclesiastica. 
ueque  heec  in  particulari  legatur  concessa,  non 
est  air  illis  attribuatur.  Maxime  quia  gravio- 
res  causee  Pontifici  suut  reservatee,  c.  Majores, 
de  Baptismo.  Item  quia  forte  generaliter  ve- 
rius  est  nou  posse  Episcopos  condere  leges  irri- 
tantes,  de  qno  in  materia  de  legibus  dicendum 
est. 

13.  Fit  satis  argumentis.  — Ad  primum. — 
Superest  ut  ad  argumenta  in  principio  posita 


90G  LIB.  III.  DE  PERSONIS 

respondeamus.  Ad  primum  jam  responsum 
est,  quomodo  Ecclesia  habeat  potestatem  in 
actus  internos,  vel  in  ordine  ad  externos,  vel 
in  ordine  ad  animee  salutem.  Est  enim  in 
Ecelesia  quasi  duplex  potestas  :  altera  guber- 
nativa  in  ordine  ad  externum  forum,  alia  quse 
immediate  ordinatur  ad  forum  animae ;  et  hsec 
posterior  cadit  in  actus  iuternos,  ut  constat 
de  potestate  remittendi  peccata,  concedendi 
indulgentias,  dispensandi  in  votis,  et  ad  hunc 
ordinem  spectat  hsec  potestas,  de  qua  trac- 
tamus. 

\ht.  Ad  secundum.  —  Ad  secundum  respon- 
detur ,  hanc  potestatem  pertinere  ad  potesta- 
tem  jurisdictionis  supernaturaliter  a  Christo 
datam  ad  animarum  gubernationem,  sicut  in- 
fra  dicemus  de  potestate  dispensandi  in  votis. 
Nam  fere  ejusdem  rationis  sunt,  sicat  ejusdem 
rationis  suntnon  acceptare  promissiouem,  vel 
acceptatam  remittere;  hoe  enim  secundum  fit 
per  dispensationem  voti,  primum  autem  per 
hanc  anticipatam  annullationem,  ut  explica- 
tum  est.  Unde  etiam  concedimus,  talem  mo- 
dum  prohibitionis  seu  annullationis  voti  non 
posse  lieite  fieri  sine  causa  justa  ;  tum  quia  in 
omni  justa  lege  est  heec  necessaria;  tum  etiam 
quia  alias  et  homini  et  Deo  fieret  gravis  inju- 
ria  per  talem  legem.  Quse  ratio  concludit,  non 
solum  necessariam  esse  justam  causam  ut  irri- 
tatio  ha?c  sit  justa  ,  sed  etiam  ut  sit  valida, 
quia  attingit  jus  ac  debitum  divinum,  sicut 
etiam  dicetur  infra  de  dispensatione  ;  est  enim 
eadem  proportionalis  ratio,  ut  ex  clictis  con- 
stat. 

15.  Ad  id  autem  quod  objiciebatur,  quia  ad 
irritandum  non  sufficit  potestas  jurisdictionis, 
respondeo,  esto  id  sit  verum  in  votis  jam  fac- 
tis  et  validis,  non  esse  verum  in  irritatione 
antecedente,  seu  in  annullatione  voti  futuri, 
quia  facilius  impeditur  contrahi  viucnilum , 
quam  dissolvatur  contractum ,  quia  turpius 
ejicitur  quam  non  admittitur  hospes,  et  quia 
post  contractum  est  jus  acquisitum,  quod  dif- 
ficile  tollitur,  ut  matrimonium  facilius  impe- 
ditur  ne  valeat ,  quam  ratum  dirimatur. 
Unde  primum  multis  modis  facit  Ecclesia  :  se- 
cundum  autem  raro ,  et  adhuc  sub  judice  lis 
est  an  id  facere  possit.  Similiter  post  donatio- 
nem  validam  difficiLius  privatur  quis  re  ac- 
quisita  ,  quam  impediatur  donatio ,  ne  valida 
fiat ;  ita  ergo  in  preesenti.  Deinde  dico,  ser- 
vata  proportione,  etiam  illum,  qui  potest  irri- 
tare  vota  facta  per  potestatem  dominativam, 
posse  autecedt.-nter  id  facere  per  eamdem  po- 
testatem,  ut  infra  videbimus.  Et  simiiiter  qui 


QU^  VOVERE  POSSUNT. 
per  potestatem  jurisdictionis  potest  dispensare 
in  votis,  potest  illa  antecedenter  annullare  ex 
justa  causa,  si  habeat  potestatem  illam  in  su- 
premo  gradu. 

16.  Ad  tertium.  —  Ad  tertium  jam  dictum 
est,  irritationem  hanc  fieri  posse  inhabilitando 
personam,  et  voluntatem  ejus  ad  valide  vo- 
vendnin,  etiam  sine  mutatione  materise.  Ne- 
que  hoc  est  contra  jus  naturale,  quia  nullum  est 
quod  hoc  prohibeat;  nam,  licet  per  talem  irri- 
tationem  privetur  homo  quodam  usu  libertatis 
suae,  quod  videtur  esse  contra  jus  naturale 
lato  modo,  id  est,  concedens  bonum  aliquod, 
non  tamen  est  contra  jus  naturale  disponens 
vel  prohibens  ablationem,  vel  diminutionem 
talis  boni.  Sicut  servitus  dici  solet  contra  jus 
naturale  dans  libertatem,  non  tamen  contra 
jus  naturale  prohibens  ne  homo  illa  privetur ; 
nullum  enim  est  tale  absolutum  jus ;  et  ita  in 
matrimonio  ,  et  aliis  contractibus,  ad  quos 
homo  est  habilis  natura  sua,  potest  fieri  inha- 
bilis  per  positivam  legem  ;  ita  ergo  est  in  pra?,- 
senti.  Neque  obstat  quod  votnm  sit  quasi  coh- 
tractus  quidam  cum  Deo,  quia  etiam  haec  po- 
testas  a  Deo  ipso  manavit,  et  soli  vicario  ejus 
concessa  est,  ut  dixi. 

CAPUT  IV. 

UTRUM  V0TA  SIMPLICXA  ALIQUARUM  PERSONARUM 
SINT  NULLA  OB  liNHABILITATEM  PERSON^E  JURE 
EGGLESIASTIGO   INDUGTAM  ? 

1.  Diximus  esse  in  Ecclesia  hanc  potestatem 
annullandi  votum  simplex  ;  superest  viden- 
dum  an  de  facto  illa  usa  ea  fuerit.  Quod  im- 
primis  quseri  potest  propter  aliquas  conditio- 
nes,  seu  modos  vovendi ,  qui  possunt  esse  ge- 
nerales  quibuscumque  personis,  ut  sunt  vo- 
vere  ex  metu,  vel  ex  ignorantia  aut  dolo.  Sed 
de  his  conditionibus  sufficienter  dictum  est  in 
primo  libro,  ubi  ostendimus  vota  simplicia 
non  habere  de  facto  nullitatem  aliquam  ex 
jure  ecciesiastico,  sed  de  illis  esse  judicandum 
juxta  exigentiam  naturalis  juris,  quia  nullum 
invenitur  positivum  jus,  quod  circa  talia  vota 
simplicia  aliud  disponat.  Solum  ergo  proponi- 
tur  qua?stio  propter  nonnulla  particularia  jura, 
quae  propter  speciaies  conditiones  aliquarum 
personarum  videntur  earum  vota  irritare,  seu 
(quod  idem  est)  eas  inhabiles  reddere  ad  va- 
lide  vovendum  ,  ut  multi  auctores  sentire  vi- 
dentur,  quos  statim  referemus,  et  jura  etiam 
expendemus. 

2.  Regula  gmeralis :  nuila  persona  est  in- 


CAP.  IV.  AN  VOTA  SIMPLICIA  SINT 
halilis  jure  ecclesiastico  ad  vota  simplicia.  — 
Illis  enim  non  obstantibus  ,  statuo  generalem 
regulam,  ex  jure  ecclesiastico  nullam  perso- 
sonam  esse  simpliciter  iubabilem  ad  emitten- 
dum  valide  vota  simplicia.  Heec  assertio  potest 
duobus  modis  intelligi.  Primo,  quod  nemo  sit 
inbabilis  ad  omnia  et  singula  vota  valida  emit- 
tenda;  secundo,  quod  nullum  votam  simplex 
sit  irritum  ex  vi  solius  juris  ecclesiastici. 
Priori  modo  sensus  est ,  nullam  personam  ita 
esse  inhabilem  ad  vovendum  ,  ut  nullum  vo  - 
tum  vaiide  facere  possit.  Et  sic  est  evidensas- 
sertio,  quia  nullum  tale  jus  ecclesiasticum  in- 
venitur  pro  aliquo  statu  ,  vel  conditione  per- 
sonarum  ;  neque  fortasse  esset  utile  aut  con- 
veniens.  Solum  potest  bic  instari  de  quibus- 
dam  personis,  quse  speciali  modo  sunt  aliis 
subjeetee,  ut  religiosi,  impuberes,  servi,  uxo- 
res,  vel  si  qui  sunt  alii  similes.  Sed  de  his 
nunc  solum  dicendum  est,  eorum  vota  non 
esse  irrita,  sed  irritabilia,  seu  infirma,  ut  do- 
cet  D.  Thomas  d.  q.  8S,  art.  8,  et  ita  etiam 
illse  personse  non  sunt  inhabiles  ad  vovendum 
valide  ,  ut  cap.  5  latius  explicabitur.  Imo  ne- 
que  omnia  vota  omnium  illarum  personarum 
sunt  aeque  infirma,  quod  infra  libro  6  trac- 
tandum  est. 

3.  Posteriori  modo  sensus  assertionis  est, 
nullam  personam  esse  jure  positivo  inbabilem 
ad  aliquod  particulare  votum  simplex  efficien- 
dum,  seu,  e  converso,  nullum  esse  votum  sim- 
plex,  quod  ex  vi  solius  juris  positivi  sit  inva- 
lidum,  quando  fit,  si  alias  ad  illud  concurrant 
omnia,  quse  de  jure  naturae  requiruntur  et 
sufficiunt.  Et  in  hoc  sensu  etiam  censeo  esse 
veram  assertionem,  licet  non  seque  certam.  II- 
lam  vero  colligo  ex  D.  Thoma,  d.  art.  8  et9, 
quatenus  tractando  de  personis,  quse  possunt 
vovere,  nullam  excipit,  preeter  personas  aliis 
subjectas;  et  de  illis  non  dicit  non  posse  valide 
vovere,  sed  non  posse  firmiter .  Fundamentum 
autem  est  idem,  scilicet,  non  inveniri  talejus 
quo  irritentur  specialiter  aliqua  vota  simpli- 
cia,  ptr  se  ac  directe,  seu  (quod  idem  est)  ex 
parte  personae,  inhabilitando  illam,  seu  con- 
sensnm  ejus  inefficacem  reddendo  ad  votum 
aliquod  simplex  emittendum.  Iterum  euim 
adverto,  duobus  modis  posse  volum  esse  nul- 
lum  ratione  juris  positivi :  primo  ex  parte 
materise,  quia  est  jure  ecclesiatico  prohibita 
alicui,  et  ideo  si  de  illa  facienda  votum  faciat, 
tale  votum  erit  de  re  mala,  et  consequenter 
nullnm,  et  hunc  modum  nuliitatis  clarum  est 
in  multis  materiis  inveniri,  ut  si  quis  voveret 
jejunare  die  dominico,  vel  quid  simile.  Sed 


NULLA  OB  INHABILITATEM  PERSON,E.  901 

illa  non  potest  dici  irritatio  voti  de  jurc  positi- 
vo,  sed  mutatio  materise  facta  a  jure,  qua  sup- 
posita,  ex  natura  rei  scquitur  nullitas  voti.  Non 
ergo  agimusde  hoc  modonullitatis,  Alio  modo 
posset  votum  annullari  directe  et  in  se,  ut  si 
Ecclesia  lrritaret  votum  siraplex  religionis, 
aut  castitatis  factum  ab  impubere,  aut  votum 
longse  peregrinationis  factum  a  femina  juvene, 
vel  quid  simile  ;  nam  materia  non  prohibetur, 
sed  licita,  et  melior  semper  manet,  et  hunc 
modum  irritationis  dico  non  inveniri  in  jure 
quoad  vota  simplicia.  Quse  propositio  negativa 
difficilis  probationis  est,  quia  directe  et  positive 
non  potest  ostendi,  sed  tantum  negative,  quia 
tale  jus  non  invenitur.  Ut  autem  hoc  probe- 
mus,  oportet  expendere  aliquas  exceptiones, 
quee  ab  hac  regula  tiunt. 

4.  Prima  exceptio.  —  Prima  est  de  Episco- 
pis,  in  quibus  votum  peregrinationis  longse 
seu  diuturnse  nullum  esse  censetur,  per  cap. 
Magnw,  de  Voto.  Ita  sentit  Richard.,  4,  d.  38, 
art.  4,  q.  2;  Palud.,  q.  3,  art.  1 ;  Major,  q.  3, 
dubio  J,  qui  casum  extendit  acl  omnes  habentes 
beneficium,  ratione  cujus  residere  tenentur; 
Anton. ,  2  p.,  tit.  11 ,  c.  2,  §  6 ;  Angel. ,  Votum, 
2,  n.  1  et  2  ;  Sylvester,  Votum,  3,  q.  1.  Licet 
aliqui  horum  limitationem  vel  declarationem 
addantrepugnantem,  utstatim  dicam.  Verum- 
tamen  ho?c  exceptio  nulla  est,  et  ex  dicto  c. 
Magnce  non  sumitur.  Primo,  quiaprius  in  eo 
textu  procedit  Pontifex  ut  utramque  partem 
argumentando,  et  in  prioribus  argumentis  po- 
tius  supponit  votum  fuisse  licitum  et  obligas- 
se;  inposterioribus  autem  argumentatur,  non 
debuisse  fieriin  prgejudicium  Ecclesia3,  et  sine 
licentia  Papee ,  quia  id  erat  contra  canonicas 
sanction.es  prohibentes  peregrinari  clericum 
sine  licentia  Praelati  sui,  ut  Papa  est  Preelatus 
Episcopi.  Nunquam  tamen  dicit  votum  fuisse 
invalidum,  imo  in  resolutione  supponit,  esse 
validum,  et  ideo  illud  commutat,  quia  justa 
causa  suberat.  Ergo  ex  illo  textu  nulla  irrita- 
tio  taiis  voti,  ac  subinde  nulla  exceptio  a  re- 
gula  posita  colligitur. 

5.  Laborant  autemibi  interpretes,  in  expli- 
cando  quomodo  votum  illud  fuerit  validum, 
cum  fuerit  de  re  illicita,  et  per  sacros  canones 
probibita.  Et  Panorm.,  numero  decimo  quin- 
to,  fatetur  nonobligasse,  sed  ad  cauteiam  pro- 
pter  scandalum  commutatum  fuisse.  Sed  non 
piacet,  tum  quia  in  textu  nulla  mentio  fit  ra- 
tionis  scandali  vitandi ;  quin  potius  expresse 
dicit  Pontifex,  non  curantes  quod  os  loquentium 
inigue  loquatur,  quasi  despiciens  scandalum, 
quod   tantum   esse  poterat    passivum.   Tum 


902 


LIB.  III.  DE  PERSQMS  QU/E  VOVERE  POSSUNT. 


etiam  quia  expre?se  supponit  Papa  obligatio- 
nem,  et  reddit  pro  ratione  commutationis, 
quod  motivum  peregrinationis  cessaverat.  Alii 
etiam  dicuiit  votum  fuisse  nullum,  sedin  prse- 
judicium  voventis  admissum  fuisse  ut  vali- 
dum.  Ita  refert  Hostiens.  ibi.  Et  hoc  videntur 
sentire  Theologi  allegati,  sed  hoc  etiam  cst 
apertecontratextum  suppouentem  voti  obhga- 
tionem;  est  etiam  contra  rationem;  si  enimsic 
vovere  peccatum  fuit.  puniri  potuit  a  Pontifice 
illud  peccatum,  non  tamen  votum  tam  gravi- 
ter  commutari.  Dicit  tertio  Hostiens.  fuisse 
speciale  in  illo  voto.  quod  fuerit  validum,  quia 
quia  erat  de  accipienda  cruce  in  subsidium  et 
peregrinationem  terree  sanctse ;  nam  ad  hoc 
votum  cmittendum  omnibus  Prselatis  facultas 
data  ceusetur  in  cap.  ult.  de  Voto.  Sed  hoc  ne- 
que  estabsolute  verum,  ut  statim  dieam,  nec 
consonat  dicto  textui.  Nam  Papa,  in  d.  eapite 
Magnce,  suppomt,  votum  illud  non  fuisse  fai- 
tum  de  licentia  Papse. 

6.  Resolutio  dubii.  —  Dico  ergo  votum  il- 
lud  potuisse  validum  esse,  quia  non  constat 
fuisse  de  re  illicita,  licet  fortasse  in  illo  emit- 
tendo  non  fuerit  debitus  modus  servatus.  Quod 
enim  ibi  dicitur,  forsitan  non  deouisse  Episco- 
pum  votum  illud  emittere  sine  consensu  Ca- 
pituli,  non  obstat,  tum  quia  non  constanter 
asseritur,  quia  nec  ibi  prohibetur,  nec  inveni- 
tur  in  specie  prohibitum,  et  ex  generalibus 
textibus,  quos  ibi  Glossa,  Innocentius  et  alii 
allegant,  non  satis  colligitur.  Tum  maxime 
quia,  esto  id  fieri  non  dfebuerit,  fuit  defectus 
in  modo,  non  in  substantia,  nec  invenitur  jus 
irritans  votum  propter  illum  defectum.  Item 
defectus  alius,  scilicet,  quod  erat  factum  vo- 
tum  sine  licentia  Papse,  ex  duplici  capite  in- 
telligi  potest.  Primo  ex  generali  regula,  non 
debere  clericum  peregrinari  sine  licentia  Pra:  - 
lati,  et  hsec  non  cogit,  ut  statim  latius  dicam, 
quia  votum  non  prohibetur,  sed  modus  exe- 
quendi  illud  postulatur^  Secunda  ratio  illius 
defectus  est  obligatio  residendi,  quse  signiii- 
catur  in  illis  verbis,  gui  te  iamdiu  a 'sentares. 
Et  hic  defectus  vel  potuit  excusari  in  illo  Epis- 
copo,  quia  ad  subveniendumsuee  Ecclesise  in 
gtavi  necessitate  constitutse  votum  emiserat, 
ut  in  principio  capitis  dicitur ;  qui  autem  pro 
defensione  sua3  Ecclesise  se  absentat,  residere 
censetur,  cap.  Ex  parte,  2,  de  Cleric.  non  re- 
sid.  Vel  etiam  licet  Episcopus  non  possit  sine 
licentia  tamdiu  absentari,  nihilominus  votum 
non  est  nullum,  sed  obligat  de  se,  si  Papa  fa- 
cultatem  concedat.  Ita  ergo  facile  intelligi  po- 
test  votum  illud  fuisse   validum  ,    et  conse- 


quenter   potius   ex   illo   exceptionem  impro- 
bari. 

7.  In  quo  sensu  posset  votum  illud  esse  in- 
validum. —  Addo  vero  ultimo,  in  aliquo  sen- 
su  potuisse  votum  illud  esse  illicitum  et  in- 
validum,  et  in  illo  etiam  non  fprobare  excep- 
tionem.  Primum  patet  ,  si  Episcopus  voveat 
peregrinationem,  morosam  absentiam  requi- 
rentem,  et  animo  faciendi  illam  contra  obli- 
gationem  residendi,  et  sine  licentia  Papse,  et 
sine  consensu  Capituli,  et  sine  suse  Ecclesise 
necessitate  ;  tunc  enim  votum  esset  de  re  illi- 
cita,  ut  constat.  Neque  aliud  fundamentum 
malitise  aut  nullitatis  in  illo  voto  inveniri  po 
test,  ut  omnes  fatentur.  Hinc  autem  convin- 
citur  altera  pars,  tura  quia  votnm  illud  non 
est  de  materia  honesta,  nos  autem  requirimus 
materiam  honestam;  tunc  etiam  quia  votum 
illud  non  fuisset  invalidum  ex  jure  positivo, 
sed  ex  natura  rei,  supposita  talis  personse  obli- 
gatione,  sicut  votum  dandi  eleemosynam  ex 
pecunia  alteri  ex  justitia  debita.  Et  ideo  D. 
Thomas  hanc  exceptionem  non  fecit,  sed  vo- 
tum  hoc  comprehendit  snb  generalibus  regu- 
lis,  quas  tradidit  dicto  articulo  8,  ad  1  et  4, 
quse  in  ipsa  rei  natura,  non  in  jure  positivo 
fundantur. 

8.  Secunda  exceptio.  —  Similis  est  alia  ex- 
ceptio,  quse  de  Episcopis  fit ;  nam  prohibentur 
vovere  renunciare  episcopatui,  etiam  intuitu 
religionis.  Ita  docent  auctores  allegati  prsece- 
denti  puncto,  qui  solum  id  probant  ex  cap. 
Nisi  cum  pr/dem,  de  Renunc,  et  cap.  Licet, 
§  Si  vero,  de  Regular.  ;  sed  ibi  nulla  mentio 
voti  fit ,  sed  actum  ipsum  renunciandi  dicitur 
non  esse  faciendum  sine  licentia  Pontificis, 
quiaest  contra  spirituale  vinculum  interEpis- 
copum  et  Ecclesiam,  cap.  Inter  corporalia, 
de  Translat.  Episc,  et  cap.  Siciti,  cum  aliis, 
7,  qusestione  prima.  Unde  additur  in  il.  cap. 
Nisi,  licentiam  sine  aliqua  ex  legitimis  cau- 
sis,  quse  ibi  numerantr.r,  non  esse  petendam. 
Quocirca  etiam  in  hoc  casu  nulla  est  irritatio 
voti  ab  ecclesiastico  jure,  vel  ex  parte  inhabi- 
litatis  personee,  vel  inefficacise  consensus  illius. 
Se  1  solum  consideranda  est  materia;  nam  si 
promittatur  ut  illicita,  id  est,  si  sumatur  re- 
nunciatio  ut  facienda  proprio  arbitrio  et  spi- 
ritu,  sine  dependeutia  a  Pontifice,  sic  votum 
est  nullum,  non  propter  impedimentum  juris 
positivi,  sed  ex  natura  rei,  quia  est  de  ma- 
teria  prava.  Si  vero  materia  illa  sumatur  or- 
dinato  modo,  quatenus  sancta  esse  potest,  et 
debito  modo  fieri,  propter  majus  spirituale 
bonum,  et  de  licentia  Papse,  sic  votum  erit 


CAP.  IV.  AN  VOTA  SIJIPLICIA  SINT 
validum,  sicut  dicebamus  iu  superioribus  de 
voto  uou  acceptandi  episcopatuiu. 

9.  Tertia  exeeptio.  — Tertio,  excipiunt  dic- 
ti  auctores  votum  clerici  de  peregriuatioae  fa- 
cienda  ,  non  babita  licentia  Preelati.  Sed  in 
boc  babet  locum  doctrina  data,  etiamsi  sup- 
ponamus  verum  esse  quod  sumitur  ,  scilicet 
clericum  non  posse  licite  peregrinari  sine  li- 
centia  Episcopi.  Nam  tum  etiam  nulla  esset 
irritatio  voti  ex  jure  positivo,  sed  vel  esset  vo- 
tum  validuin,  obligans  tamen  ad  petendam 
facultatem,  vel  si  esset  de  materia  prava,  seu 
probibita,  esset  nullum  ex  natura  rei,  uon  ex 
speciab  jure  irritante.  Ut  autem  de  materia 
talis  voti  clarius  coustet,  breviter  adverto,  ex- 
ceptionem  hanc  fuudatam  esse  in  capit.  Non 
oportet,  de  Consecr.,  distinct.  5,  quod  sump- 
tum  est  ex  Concilio  Laod.,  cap.  41  et  42,  quod 
( ut  Gratianus  legit )  loquitur  non  tantum  de 
olericis,  sed  etiam  de  laicis  :  Non  oportet  ( in- 
quit  Concilium )  ministrum  altaris,  vel  etiam 
laicum  sine  canonicis  litteris,  idest,  furmata, 
aliquo  proficisci.  Fuit  enim  in  primitiva  Ec- 
clesia  usus  earum  litterarum ,  ut  sumitur  ex 
Augustino,  epist.  163  ,  ubi  epistolas  commu- 
nicatorias  appellat,  quas  (inquit)  formatas  di- 
cimus,  eo  quod  certa  ac  preescripta  forma  scri- 
berentur.  Quee  etiam  dicebantur  commendati- 
tice  ac  pacifica?  litteree,  ex  Concilio  Chalcedon., 
cap.  13,  et  ex  Concilio  Antiocb.,  cap.  7,  et  in 
capit.  Extraneum,  et  capit.  Nullum,  d.  71,  et 
earum  forma  late  describitur  distinct.  37,  per 
totam.  Harum  vero  litterarum  usus  jam  cessa- 
vit ,  preesertim  quoad  laicos ;  quoad  clericos 
vero  necessariee  sunt,  ut  ad  ordines,  vel  ad  sa- 
cra  ministeria  admitti  possint,  juxta  antiqua 
Concilia,  quae  innovavit  Concilium  Tridenti- 
num,  sessione  23,  capit.  16  ,  de  Reforniatio- 
ne.  At  vero  in  Originali  Concil.  Laodicen., 
de  solis  et  de  omnibus  clericis  dicitur,  non 
oportere  prwter  jussionem  Episcopi  ad  peregn- 
nandum  proficisci.  In  quo  etiam-censeo,  nunc 
consulendam  esse  preesentem  Ecelesiee  con- 
suetudinem.  Olim  enim  et  pauciores  erant 
clerici,  et  fere  semper  ad  specialia  ministeria 
deputati ;  et  ideo  fortasse  tunc  magis  necessa- 
ria  erat  Episcopi  facultas  ad  peregrinandum , 
preesertim  iu  longinquum  :  de  bujusmodi 
enim  peregrinatione  in  illo  canone  sermo  esse 
videtur.  Nunc  autem  propter  solam  absentiam 
non  videtur  heec  facultas  ommbus  clericis  ne- 
cessaria,  nisi  vel  propter  usum  ordinum ,  ut 
dictum  est,  et  insinuavit  Turrecr.,  in  d.  c.  Non 
oportet .  vel  propter  obligationem  residendi 
ratione  beneficii,  ut  Riehardus  et  Paludanus 


NULLA  01?  INHABILITATEM  PERSON.-E.  903 

docueruut,  quia  non  video  specialem  eccle- 
siasticam  legem,  quee  majorem  obligationem 
imponat;  iino  etiam  iu  illo  capitc,  verba  non 
suut  in  rigore  preeceptiva. 

10.  Vutum  peregrinandi,  a  clerico  factum, 
validum  esse  el  licitum.  —  Ex  bis  ergo  infer- 
tur,  votum  peregrinandi,  a  clerico  factum, 
absolute  loquendo,  licitum  esse  et  validum, 
imo  et  omniuo  firmum,  si  aliunde  non  obstet 
alicujus  officii  vel  beneficii  specialis  obliga- 
tio;  ettuncetiam  eritvotumlicitum,  et  ratum 
sub  conditione,  seu  in  ordine  ad  consensum 
Preelati,  qui  licentiam  seu  facultatem  dare 
possit,  sicut  in  superiori  puncto  dictum  est. 
Utrique  autem  addo,  si  clericus  habens  bujus- 
modi  beneficium,  habeat  aliquod  tempus  anni 
a  jure  concessum,  pro  quo  a  residendo  excuse- 
tur,  et  peregrinatio  majorem  absentiam  non 
requirat,  tuuc  votum  hujus  peregrinationis  ab- 
solutum  esse  posse,  quia  eo  tempore  impleri 
potest,  in  quo  nulla  est  probibitio,  neque  alie- 
nus  consensus  necessarius  est.  Similis  exceptio 
fieri  solet  de  clerico  beneficium  parocbiale 
habente,  quoad  votum  religionis,  quia  non 
debet  relinquere  Ecclesiam  inconsulto  Episco- 
po,  cap.  Admonet,  de  Renunc.  Sed  non  est 
necessaria  exceptio,  quia  potest  fieri  votum 
inconsulto  Episcopo,  licet  non  debeat  plene 
mandari  executioni  illo  inconsulto,  quia,  scili- 
cet^,  ad  hoc  sufficit  lieentia  petita  et  non  ob- 
tenta,  cap.  Buce,  19,  quaest.  2,  cap.  Licet,  de 
Regular.  ;  D.  Thomas,  2.  2,  queest.  189,  a.  7 ; 
et  infra,  in  proprio  libro  de  Voto  Religiouis, 
latius  dicetur. 

11.  Expeditur  dubium  superius.  —  Hiuc 
etiam  facile  expeditur  dubium  propositum  a 
Turrecr.,  d.  cap.  Non  oportet,  si  sacerdos  vel 
Episcopushabeat  votumantereceptum  episco- 
patum  vel  beneficium,  an  teneatur  postea  il- 
lud  implere ,  etiam  renuente  superiore.  Dis- 
tinctione  enim  insinuata  utendum  est.  Aut 
enim  tale  est  votum,  ut  possit  impleri  tem- 
pore  libero,  sibi  a  jure  concesso,  ut  in  eo  ab- 
sens  esse  possit,  et  tunc  tenebitur  ille  implere 
votum,  cum  possit.  Si  autem  votum  non  po- 
test  eo  tempore  impleri,  male  quidem  fecit 
clericus  non  prius  implens  votum,  quam  sus- 
ciperet  munus  impediens  executiouem  ejus, 
si  commode  potuit,  vel  aliunde  non  fuit  excu- 
satus.  Post  susceptum  vero  munus  non  potest 
absque  consensu  Preelati  illud  implere,  quia 
jam  in  illo  statu  peregrinatio  aliter  facta  non 
esset  licita,  et  ita  per  mutationem  materise 
cessat  obligatio  voti,  etiam  si  talis  mutatio 
non  sine  culpa  acciderit.  Sic  euim  qui  babens 


904 


LIB.  III.  DE  PERSONIS  QVM  VOVERE  POSSUNT. 


votum  castitatis  matrimonium  contraxit,  jam 
non  potest  licite  negare  debitum.  In  illo  ergo 
casu  tenebitur  petere  facultatem  a  superiore  ; 
et  si  ille  negaverit,  obligatio  voti  cessat,  vel 
eerte  superior  illucl  tollere  censetur. 

12.  Aliquorum  exceptio  de  volo  peregrina- 
tionis  Hierosolymitance .  —  Aliqui  vero  exci- 
piendum  putant  votum  peregrinationis  Hiero- 
solymitanee,  quia  neque  Episeopus  potest  in 
illo  dispensare ,  neque  potest  illud  irritare, 
etiam  ratione  subjectionis  ortse  ex  speciali 
obligatione  beneficii  postulantis  residentiam  ; 
quia,  ea  non  obstante,  Pontifex  vult  impleri 
tale  votum,  et  consequenter  concedit  faculta- 
tem,  quam  non  potest  Episcopus  revocare.  Ita 
sentit  Richard.,  supra,  et  Hostiens.,  in  capit. 
Magnw,  de  Voto,  num.  17.  Oppositum  tamen 
tenet  Panorm.  ibi,  quod  censeo  verum,  et  ma- 
gis  consentaneum  juri  in  d.  cap.  Magnce ,  et 
quia  talis  facultas  in  nullo  alio  jure  invenitur. 
Nam  cap.  Ex  multa,  de  Voto,  quod  citat  Ri- 
chard.,  non  loquitur  de  liac  re  :  caput  autem 
ultimum  ejusdem  tituli,  quod  favere  posset, 
loquitur  specialiter  de  quibusdam  Preelatis  re- 
gularibus,  et  non  est  extendendum,  sed  po- 
tius  limitandum  ad  occasionem  in  qua  Papa 
coucedit  generalem  facultatem  eundi.  Ut  ibi 
notat  Panorm.  ,  quem  Angel.  supra,  et  Syl- 
vest. .  Votum,  3,  q.  2  et  4;  Abul.,  num.  30, 
q.  70,  sequuntur. 

13.  Aliae  preeterea  exceptiones  adduntur  de 
religiosis,  et  aliis  personissubditis.  Sed  dicen- 
dum  est  eorum  vota  non  esse  invalida  ex  in- 
capacitate  voluntatis  voventis,  ut  capite  se- 
qnenti  ostendetur  ,  licet  interdum  possint  es- 
se  invalida  ex  conditione  materise,  quse  illicita 
est,  quod  in  omnibus  fere  bomioibus  contin- 
gere  potest.  Et  in  his  personis  subditis  expli- 
cabitur  amplius  in  capitulis  sequentibus. 

GAPUT  V. 

UTRUM   PERSONjE   ALIIS    SPECIALITER    SUBJECTjE 
PROHlBITiE   SINT,    NE   V0VERE  P0SSINT. 

1.  De  his  personis  specialiter  movent  quses- 
tionem  D.  Thomas  supra,  art,  4,  8  et  9,  etibi 
Cajetan.  ,  Sot.  et  alii ;  Palud.  etiam,  Richar- 
dus,  et  alii  in  3,  distinct.  38;  Sylvest.,  An- 
gel.,  et  alii  Summistse  ;  quia  in  illis  est  spe- 
cialis  difficultas.  Nam  persona,  quse  non  est 
subdita,  quatenus  talis  est,  liberam  habet  suse 
voluntatis  dispositionem,  et  ideo  libera  etiam 
est  ad  se  obligandum,  et  vovendum  ;  persona 
autem  subdita,  ut  talis  est,  pendet  a  voluntate 


superioris,  et  ex  ea  parte  potest  esse  impedita 
ad  vovendum  ;  ideoque  "merito  quseritur  an 
ita  sit,  et  quomodo  sit  intelligendum.  Unde  fit 
ut  infra  Pontificem  qusestio  hsec  locum  ha- 
beat  in  omnibus  hominibus,  quia  solus  Pon- 
tifex  in  hac  vita  non  est  homini  subjectus  ;  et 
ideo  ex  eo  capite  liber  est  ad  vovendum  quid- 
quid  divinse  iegi  aut  rectse  rationi,  respectu  suse 
personse,  non  repugnaverit.  Alii  vero  omnes 
sunt  aliquo  modo  subjecti,  etiam  Episcopi  et 
principes ;  et  ideo  in  omnibus ,  ut  subditi 
sunt,  habet  locum  qusestio.  Specialiter  tamen 
dicuntur  subjecti,  quasi  per  antonomasiam, 
illi  qui  habent  statum,  seu  conditionem  viven- 
di  sub  potestate  alterius  proxime  constitutam, 
ut  sunt  religiosi,  filiifamilias,  conjuges  ,  prse- 
sertim  feminse,  servi,  ut  tales  sunt.  Et  ideo  de 
his  in  particulari  disputant  auctores,  an  sub- 
jectio  illos  impediat  a  vovendo.  Quod  est  con- 
sequenter  intelligendum  de  voto ,  proprio  ar- 
bitrio  emisso ,  sine  facultate  sui  superioris  ; 
nam  si  detur  facultas  legitima,  per  illam  quo- 
dammodo  liberatur  quis  a  subjectione  quoad 
illum  actum. 

2.  Duplex  subjectio  quce  in  personis  consi- 
derari  potest.  —  Unde  ulterius  advertendum 
est,  tria  posse  de  his  personis  quaeri.  Primnm, 
an  possint  licite  vovere,  id  est,  sine  ulla  cul- 
pa ;  secundum,  an  valide,  ita  ut  voto  obligen- 
tur;  tertium,  an  firmiter,  id  est,  ut  eorum 
vota  non  possint  a  superioribus  irritari.  Hoc 
tertium  membrum  relinquimus  in  librum  6, 
ubi  de  potestate  irritandi  vota  tractandum  est; 
ibi  enim  exponendi  sunt  casusin  quibus  locum 
habet  irritatio,  et  consequenter  dicendum  erit 
quando  vota  subditorum  firma  sint,  vel  infir  - 
ma,  seu  irritabilia  :  alia  vero  duo  capita  hic 
expedienda  sunt.  Circa  quee  ultimo  adverto, 
dupiicem  subjectionem  posse  in  his  personis 
considerari  :  una,  ex  parte  voluntatis  ipsius- 
met  voventis,  quatenus  est  sxib  voluntate  su- 
perioris,  qui  habet  dominium  quoddam  in 
voluntatem  subditi,  ut  illam  dirigat,  quod 
maxime  in  religiosis  et  in  fiiiis  impuberibus 
inveniri  videtur.  Alia  subjectio  est  ex  parte 
materise,  quia  non  est  sub  voluntate  subditi, 
sed  domini.  Undefit  ut  etiam  ex  duplici  capite 
possit  votum  esse  illicitum  vel  invalidum, 
etiam  libera  et  plena  advertentia  factum  :  uno 
modo  ex  parte  materise ,  quse  est  illicita, 
vel  impossibilis  voventi ;  secundo,  ex  parte 
ipsius  voventis,  quia  nimirum  per  subjec- 
tionem  prohibitus,  vel  impeditus  est  ne  vo- 
veat,  aut  vovere  valeat.  Prior  modus  com- 
munis  est  subditis  et  non  subditis,  ut  constat; 


CAP.  V.  AN  PROHIBEANTUR  A  YOTI  EMISSIONE  PERSON.E  SUBJECT/E. 


905 


ct  ideo  per  se  non  pertinet  ad  subditos,  ut 
subditi  sunt;  potest  autem  specialiter  ad  eos 
pertinere,  quatenus  ratione  status  vel  subjec- 
tionis  aliqua  materiaillis  cst  illicita,  qua?  aliis 
non  sic  subditis  licita  est ;  et  ideo  de  illo  sensu 
dicemus  in  duobus  capitibus  sequentibus.  Hic 
vero  tractamus  de  alio  modo  impedimenti, 
quod  est  proprium  subditorum,  ut  tales  suut, 
•  quia  probibitio  illa  vel  impedimentum  non 
potest  aliunde  quam  ex  subjectione  provenire. 

3.  Prima  asseriio,  non  esse  illiciticm  subdi- 
tis  vovere  in  materia  licita. —  Dico  jam  pri- 
mo  :  non  est  illicitum  subditis  vovere  in  ma- 
teria  quee  sibi  licita  est,  non  obstante  subjec- 
tione.  Hsec  est  sententia  D.  Thomse,  dicto  art. 
8,  ad  4. ;  dieit  enim  generaliter,  bos  subditos 
non  peccare  vovendo,  utique  in  materia  apta, 
qualem  votum  requirit.  Potestque  inductione 
probari.nam  filius  impubes  vovens  castitatem 
vel  religionem  sine  licentia  parentis  non  pec- 
cat,  quidquid  sit  de  illius  voti  irritabilitate. 
Item  uxor  potest  vovere  moderatam  oratio- 
nem,  idemque  est  de  servo  et  aliis.  Ratio  vero 
est,  quia  sic  vovere  non  est  talibus  personis 
prohibitum  quia  maluin,  nec  etiam  est  malum 
quia  probibitum  ;  ergo  nullo  modo.  Primum 
patet,  quia  ex  solo  jure  naturse  non  est  illis 
malum  vovere  rem  sibi  licitam  ;  nullum  enim 
intrinsecum  principium  talis  malitiae  ostendi 
potest.  Secundum  patet,  quia  nullum  inveni- 
tnr  positivum  prseceptum,  quo  hee  personse 
specialiter  probibeantur  vovere  in  materia 
ipsis  non  illicita,  nec  probibita. 

4.  Opinio  aliguorum  asserentium  religiosos 
nihil  omnino  posse  vovere.  —  Ab  bac  tamen 
regula  excipiunt  aliqui  religiosos,  quos  aiunt 
nihil  omnino  posse  vovere  licite  sine  licentia 
Prae^ati.  Ita  Richard.,  in  4,  d.  38,  art.  \, 
qusest.  1 ;  Palud.,  queest.  3,  artic.  1,  conclus. 
7,  ubi  ait,  religiosum  non  posse  vovere,  nisi 
transitum  ad  religionem  arctiorem,  et  ad  hoc 
ipsum  (ait)  debere  licentiam  petere.  Major, 
qusest.  2,  dub.  i,  eodem  modo  de  uxoribus 
loquitur.  De  religiosis  idem  sentit  Ang.,  Vo- 
tum,  2,  num.  5,  et  Rosel.  Fundantur  primo, 
quia  putant  esse  jure  prohibitum  religioso 
vovere  sine  consensu  Praelati,  tacito  vel  ex- 
presso,  cap.  Monacho,  20,  qusest.  4,  ubi  sic 
dicitur :  Monacho  non  licet  vovere  sine  consensu 
Abbatis ;  si  autem  voverit,  frangendum  erit. 
Item  adducitur,  quod  de  uxore  dicitur  in  cap. 
Manifestum,  33,  qusest.  5,  vohdsse  legem,  fe- 
minam  esse  sub  viro,  ita  ut  nulla  vota  ejus,  quce 
abstinentice  causa  voverit ,  reddantur  ab  ea, 
%isi  auctor  vir  fuerit  permittendo.  Et  similia 


habentur  in  cap.  Noluit,  eodem.  Secundo, 
quia  votum  non  fit  sine  voluntate  ;  religiosus 
autem  non  habet  velle  aut  nolle,  quia  totum 
est  sub  voluntate  Prfelati.  Tertio,  quia  reli- 
gionis  onus  tam  grave  est,  ut  non  possit  ei 
nova  obligatio  voti  superaddi  sine  periculo 
non  implendi  debita  onera  religionis,  et  mo- 
lestiam  Prselato  suo  et  fratribus  suis  exhiben- 
di.  Quarto,  quia  Ecclesia  statuit  ut  omnia 
vota,ante  professionem  emissa,  per  professio- 
nem  religiosam  extinguerentur  propter  vitan- 
dum  periculum  transgressionis ;  ergo  non  licet 
religioso,  post  susceptum  illum  statum,  nova 
votorum  gravamina  propria  auotoritate  sibi 
imponere. 

5.  Exctuditur  exceptio  supra  tradita.  —  Sed 
nihilominus  regula  posita  etiam  in  religiosis 
vera  est,  neque  talis  exceptio  est  admittenda. 
Heec  est  sententia  D.  Thomse  in  loco  citato, 
quam  Cajetan.,  Soto  et  alii  sequuntur ;  et 
Navar.,  cap.  12,  num.  67;  Sylvester,  Votum, 
3,  qusest.  3,  qui  merito  reprehenditAngelum, 
quod  suam  sententiam  D.  Thom.  tribuat.  Ille 
vero,  et  interdum  alii  in  hoc  labuntur,  quod 
non  distinguunt  inter  illicitum  et  infirmum 
votum,  cum  tamen  valde  inter  se  distent,  ut 
diximus,  et  ex  sequentibus  magis  constabit. 
Illamque  differentiam  aperteintendit  D  Tho- 
maS;  d.  art.  8,  ad  3  et  4,  nam  in  priori  ait 
votum  religiosi  non  esse  firmum,  et  in  poste- 
riori  ait  esse  validum  ;  et  utrumque  verum 
est  etiam  de  voto,  antequam  innotescat  Prce- 
lato.  Ratio  vero  est,  quia,  supposita  capacitate 
materise,  actus  vovendi  non  est  specialiter 
prohibitus  religioso,  nec  est  per  se  malus  ra- 
tione  status  religiosi;  ergo  est  licitus.  Conse- 
quentia  clara  est.  Antecedens  vero  quoad 
utramque  partem,  respondendo  ad  rationes 
contrarias/  sufficienter  ostendetur;  nam  cum 
votum  sit  de  se  actus  bonus  et  religiosus,  eo 
ipso  quod  non  probatur  prohibitus  vel  alias 
malus,  satis  ostenditur  bonus. 

6.  Fit  satis  oppositis  argumcntis.  —  Ad 
caput  ergo  Monacho,  dicitur  primo,  illum  non 
esse  canonem,  vel  legem  ecclesiasticam  ;  nam 
licet  Navar.  illudalleget  exConcilioAgathen., 
per  errorem  accidisse  videtur  ;  non  enim  cap. 
Monacho ,  sed  cap.  Monachum,  est  Concilii 
Agathensis,  in  quo  iiih.il  de  hoc  habetur,  sed 
in  priori,  quod  refertur  ex  Basilio.  Sed  (ut  no- 
tatur  in  Decretali  Gregoriano)  in  illo  non  in- 
venitur  ;  sensus  autem  Basilii  sumi  potest  ex 
Serm.  2  de  Instit.  Monachor.,  et  ex  Constit. 
Monast.,  cap.  28.  In  quibus  locis  nihilde  voto 
in  particulari  a  Basilio  dictum  invenio.  Scd 


906  LIB.  III.  DE  PERSONIS 

in  priori  de  perfectione  obedientise  religiosie 
disserit,  et  talem  dicit  esse  debere,  ut  religio- 
sus  non  solum  in  abstinendo  a  malo  consilium 
superioris  sequatur,  verum  etiam  opera  lau- 
dabilia  sine  sententia  illius  non  faciat.  Non 
tamen  dicit  peccarereligiosum,si  opus  hones- 
tnm  faciat  sine  volnntate  superioris,  dummo- 
do  non  sit  contra  illam  ;  sicut  infra  dicit  :  Si 
qnis  ea  faciat,  spretis  consiliis  Antistitis  sui, 
pliis  faciet  mali  quam  boni.  In  altero  vero  loco 
gfineraliter  ait,  religiosum  nec  ad  punctum 
quidem  temporis  habere  debere  potestatem 
sui  ipsius.  Et  infra  dicit,  non  licere  ei  aliquid 
agere  ant  exequi  sine  Antistitis  sui  sententia. 
Sed  imprimis  ibi  non  de  necessitate  preecepti, 
sed  perfectionis  loquitur.  Deinde  illum  ver- 
bum,  sine  Antistitis  sententia,  contrarie  intel- 
ligi  potest,  id  est,  contra  Antistitis  sententiam, 
ut  Sylvester  indicavit.  Prseterea  Glossa,  in  d. 
cap.  Munacho,  verba  illalimitat  advota  absti- 
nentiee,  et  simiiia,  per  quse  alii  scandalizari 
possunt.  Ad  alia  vero  capita,  quse  de  uxoribus 
loquuntur,  respondeo,  ibi  non  dici  esse  uxori 
prohibitum  vovere,  aut  vota  ejus  esse  illicita, 
vel  invalida,  sed  solum  ratione  materiae  esse 
dependentia  a  voluntate  mariti,  quod  intel- 
ligendum  est,  quando  materia  pertinet  ad  jus 
mariti,  vel  cedit  in  praejudicium  ejus,  ut  la- 
tius  in  libr.  6  explicaturi  sumus,  et  capite  se- 
quenti  attingemus. 

7.  Acl  secundum.  — Ad  secundum  respon- 
detur,  axioma  illud,  quod  religiosus  non  ha- 
bet  velle  aut  nolle,  non  esse  ita  iutelligen- 
dum,  ut  nihil  possit  licite  et  valide  velle,  nisi 
quodillipositiveordinatur  autconceditur,  quia 
neque  religiosus  hoc  vovit,  nec  esset  couve- 
niens,imo  nec  humano  modo  possibile.  Debet 
ergo  ita  intelligi,  ut  nihil  possit  licite  velle  con- 
tra  voluntatem  Preelati,  neque  ita  sibi  propo- 
nere  aliquid  agendum,  ut  non  sit  paratus  ad 
omittendum  illud,  si  superior  velit.  Quo  sensu 
dixit  Basilius,  nec  ad  punctum  temporis  habere 
potestatem  suiipsius,  quia  nunquam  potestatem 
habet  ita  propriam  seu  liberam,  quin  cohiberi 
possit.  Et  similiter  dixit  D.  Thomas,  hanc 
conditionem  :  Si  superior  non  prohibeat,  vel 
quamdiu  non  prohibuerit,  virtute  includi  in 
omni  voto  religiosi,  et  ideo  esse  licitum,  uti- 
que  ex  parte  materise ;  nam  eo  ipso  supponitur 
non  prohibitum  ex  parte  actus  vovendi.  Quod 
simili  ratione  patet,  quia  aliee  actiones  de  se 
bonse,  noii  contrarise  statui,  aut  muneri,  aut 
regulce  religionis  suee,  quamdiu  specialiternon 
prohibentur,  possunt  a  religioso  licite  fieri 
spla  voluntate,  et  sine  speciali  facultate  supe- 


QU^  VOVERE  POSSUNT. 
rioris ;  ergo  et  actus  vovendi  simili  modo  licet, 
quia  est  ex  actibus  bonis,  et  in  consilio,  et 
ex  parte  sua  non  repugnat  regulse  religionis, 
si  ex  parte  materiee  non  repugnat.  Nec  etiam 
ex  vi  voti  obedientiaj  privatur  religiosus  potes- 
tatevovendi  id,quod  nonrepugnat  obedientiea 
Pradato  debitae,  quia  necvotum  obedientiee  re- 
ligiosee  in  aliquo  jure  ita  explicatur,  neque  ia 
regula  reiigiosa  ordinarie  continetur,  et  si  ali- 
cubifuerittalisregula,  tantum  obligabitpermo- 
dam  regulae.  Et  hoc  confnmat.  quod  D.  Tho- 
mas,  Quodlib.  10,  art.  10,  ad  3,  dicit,  religio- 
sum  subdi  Pradato  quoad  generalern  disposi- 
tionem  vita1:  suee,  non  vero  quoad  omnes  par- 
ticulares  actus;  ergo  maxime  quoad  actus,  de 
quibus  nec  regula  disponit,  nec  Prselatus  de 
facto  disposuit  preeeipiendo  vel  prohibendo, 
inter  quos  actus  maxime  est  voti  emissio  de  re 
licita,  nt  ostensum  est.  Unde  in  eodem  sensu 
accipiendum  est,  cum  dicitur  religiosum  non 
habere  dominium  suee  voluntatis  ,  utique 
quoad  statum  et  dispositionem  vitae  suee,  vel 
suarum  actionum  contra  sui  Prselati  volunta- 
tem  :  non  -vero  ita  ut  prseter  illam,  aut  sine 
illa  nihil  possit  licite  aut  valide  velle. 

8.  Ad  tertium.  —  Ad  tertium  negatur  as- 
sumptum,  quia  onus  religionis  non  est  semper 
ita  grave,  sicut  in  argumento  exaggeratur, 
alias  nec  de  licentia  Superioris  possent  conve- 
nienter  vota  emitti  in  religione,  prseter  ea  quee 
ad  ejus  professionem  pertinent,  quod  constat 
esse  falsum.  Prseterea,  esto  non  expediat  hsec 
vota  multiplicari  in  religiosis,  tamen  non  inde 
sequitur  esse  illicitum  ea  facere,  solum  ratione 
gravaminis  vel  periculi,  quia  nec  gravamen 
est  intolerabile,  nec  periculum  morale;  et 
seepe  est  nullum,  juxta  personee  conditionem. 
Adde,  posse  vota  fierideipsismet  actibus  quos 
regula  exigit,  etita  nonimponet  novumonus, 

.  sed  idem  novo  titulo,  et  majori  obligatione. 
Denique  si  quid  in  hocincommodi  esse  potest, 
satis  est  ut  Prselatus  possit,  si  velit,  prohi- 
bere  votum  vel  tollere :  non  ergo  id  sufficit  ut 
cum  fundamento  dicatur,  actum  vovendi  in 
religioso  esse  malum  aut  prohibitum. 

9.  Ad  quartum. — Ad  quartum,  dato  ante- 
cedenti  ( de  quo  late  dicendum  est  tractando 
de  professione  religiosa  ),  negatur  consequen- 
tia,  quia  quod  priora  vota  per  professionem 
extinguantur,  non  ideo  est  quia  nullum  aliud 
votum  addi  possit  statui  religioso,  sed  quia 
vota  jam  facta  possunt  optime  commutari  in 
perfectius  votum  reiigionis ;  et  ideo  Ecclesia 
judicavit  expediens  ita  fieri,  ne  profitentes  de- 
nuo  religionem   cogerentur  tot  onera  sustine- 


CAP.  V.  AN  PROHIBIiANTUU  A  YOTI  EMISSIONE  PERSOiWE  SUBJECT/E. 


907 


re,  et  ipsi  etiam  profitentes  virtute  hoc  inten- 
dunt,  et  Prcelati  religionum  hoc  etiam  volunt. 
At  vero  circa  vota  subsequentia  non  habet 
locum  commutatio,  et  non  necessitate,  secl 
nova  voluntate  fiunt,  post  susceptum  prius  onus 
religionis,  et  neqne  Ecclesia  impedivitaut  pro- 
hibuit  fieri,  neque  religio  ipsa  hoc  prohibet, 
sed  tantum  committit  Preelato,  ut  prohibere 
possit,  si  velit ;  et  ideo  quamdiu  non  prohibet 
actum,  non  est  illicitus. 

10.  Secunda  assertio,  vota  subditorum  valida 
esse  quamdiu  per  superioremnon  irritantur. — 
Dico  secundo :  vota  subditorum  valida  sunt, 
quamdiu  per  superiorem  non  tolluntur,  si  sint 
de  materia  ipsis  non  prohibita.  Ita  D.Thomas, 
quem  supra  citati  sequuntur,  et  sequitur  ex 
proecedenti :  vel  a  posteriori;  quia  si  votum  non 
esset  validum,  non  fieret  licite,  quia  vovere 
cum  essentiali  defectu  et  impedimento  contra 
rationem  est;  ergo  e  converso  si  est  votum  lici- 
tum,  validum  e.st;  quamvis  non  convertatur; 
posset  enim  esse  validum,  et  non  licitum,  ut 
supra  dictum  est.  Vel  etiam  potest  fieri  ratio 
ostensive,  quiasi  votumestlicitum,  ergoestde 
materia  licita,  et  a  personanon  prohibita,  sed 
habili  ad  vovendum  ;  cur  ergo  non  erit  vali- 
dum?  Potest  etiam  hoc  confirmari  ex  d.  cap. 
Monacho,  20,  q.  3,  quatenus  dicit :  Si  autem 
monachus  voverit,  frangendum  <?n'£;nam  illa 
verba ostendunt  votum  non  esse  per  se  nullum, 
sed  tolliposse. 

1 1 .  Atque  hinc  sequitur,  tale  votum,  quam- 
diu  non  irritatur,  ohligare  juxia  materioe  exi- 
gentiam  et  conditionem.  Probatur,  quia  si 
votum  est  validum,  necesse  est  ut  obliget,  quia 
in  hoc  consistit  yalor  et  effieacia  ejus.  Atque 
hoc  specialiter  in  votis  religiosorum  notavit 
Sylvester  supra,  constituens  in  hoc  differen- 
tiam  iuter  duas  opiniones  in  superiori  puncto 
tractatas.  Nam  Richardus  et  alii  sentiuut,  illud 
votum  in  religioso  non  solum  esse  illicitum, 
sed  etiam  per  se  invalidum,  et  ideo  a  principio 
nihil  obligare,  quia  est  factum  ab  eo  qui  non 
poterat  se  obligare ;  ideoque  consequenter  di- 
cere  debeut,  uon  indigere  religiosum  irrita- 
tioue  vel  dispensatione,  ut  tale  votum  siue 
peccato  non  servet.  At  vero  secundum  D. 
Thomam  etnostram  sententiam  votumtenuit, 
et  consequenter  obligavit,  quamdiu  non  irri- 
tatur ;  quia,  licet  religiosus  non  possit  ita  se 
obligare  Deo,  quin  per  superiorem  possit  obli- 
gatio  tolli,  potest  nihilominus  simpliciter  obli- 
gari,  itaut  sinon  tollatur  obligatio,  vel  quam- 
diu  nou  tollitur,  omnino  servanda  sit.  Dicunt 
vero  aliqui,  necessarium  esse  manifestare  vo- 


tum  Pradato  ut  consentiat,  ct  antea  non  obli- 
gare;  sed  hoc  falsum  est,  ut  ex  dictis  constat, 
et  in  capite  sequenti  iterum  dicam.  Ubi  etiam 
explicabimus,  quando  et  quomodo  vota  subdi- 
torum  possint  esse  de  materia  non  prohibita, 
seu  capaci  obligationis  voti,  et  quando  possint 
illis  prohiberi. 

12.  Eodem  modo  judicandum  est  de  filiis 
impuberibus,  de  quibus  quidam  dixerunt , 
eorum  vota  non  esse  valida,  ut  refert  Glossa, 
in  cap.  Mulier,  22,  qusest.  2.  Sed  est  falsa 
senlentia,  etsinefundamento,  ut  eademGloss. 
docet,  et  ibi  Turrecr.  et  alii  ;  Panorm.,  ca- 
pit.  2,  de  Voto,  num.  3,  et  ibi  reliqui  Doc- 
tores  ;  D.  Thom.,  d.  qusest.  88,  art.  8,  ubi 
Cajetan.  ,  Soto  et  reliqui ;  Durand.,  Palu- 
dan.  et  alii,  in  4,  d.  38;  Summistse,  verb. 
Votum;  Tabien.,  Votum,o,  num.  5;  Sylvest., 
Votum,  3,  q.  5,  et  verb.  Religio,  2,  q.  15  ;  et 
Navar.,  cap.  12,  num.  68.  Et  colligitur  aperte 
ex  Num.  30,  ubi  dicitur,  mulierem  voventem 
in  domo  patris,  et  in  puellari  aetate,  astringi 
voto,  nisi  pater  irritet.  Et  ratio  est,  quia  ne- 
que  jure  naturfB  talia  vota  sunt  invalida,  cum 
sint  ex  libertate  sufficiente  ad  peccandum 
mortaliter,  ut  supponitur,  et  possint  esse  de 
materia  honesta,  ut  est  per  se  clarum:  neque 
etiam  dari  potest  jus  divinnm  et  humanum 
quod  illa  irritet. 

\  3.  Exceptio  aliquorum  in  voto  religionis. — 
Aliqui  excipiunt  votum  religionis,  ut  Angel., 
Votum,  2,  n.  6,  et  loquitur  de  simplici ;  nam 
reprobat  D.  Thomam.  Idem  sentit  Palac.  4, 
d.  38,  disp.  3,  circa  medium,  qui  interdum  de 
voto  religionis  etcastitatis  loquitur,  interdurn 
de  omnibus,  et  nunc  cum  D.  Thom.  et  com- 
muni,  nuuc  contra  illos  sentire  videtur.  Cita- 
tur  etiam  pro  exceptione  illa  de  voto  religio- 
nis,  Panor.,  in  cap.  Significatum,  de  Regul., 
•quia  n.  3  dicit :  Votum  religionis  ante  puber- 
tatem  emissum  non  obligat  voventem.  Sed  Ab- 
bas  non  loquitur  de  voto  simplici ,  sed  de 
solemni,  quod  interdum  dicitur  religionis  non 
promissivum,  sedconstitutivum  (ut  sic  dicam), 
nam  de  illo  sermo  est  in  illo  textu,  et  profes- 
sionis  votum  appellatur.  Et  de  eodem  loquitur 
cap.  Adnostras,  eod.,  et  cap.  1,  eod.,  in  6,  in 
quo  Angel.  fundat  exceptionem  suam.  Uude 
sine  fuudamento  loquitur,  quia  illa  exceptio 
nec  jure  positivo  probatur,  nec  naturali,  ut  pro- 
bat  generalis  ratio  supra  facta.  Neque  est  ma- 
jor  ratio  de  voto  religionis  quam  castitatis,  et 
similibus.  Unde  etiam  lex  Num.  et  jura  sine 
exceptione  loquuntur ;  ergo  non  licet  nobis  ex-; 
ceptionem  facere. 


908 


LIB.  III.  DE  PERSONIS 


CAPUT  VI. 

VOTA   PERSONALIA    QUOMODO   POSSINT   IN    PERSONIS 
SUBDITIS  VALIDA   ESSE  EX  PARTE    MATERIjE. 

1.  Ratio  dubitandi.  —  Queestionem  lianc 
prsecipue  explicabimusin  religiosis,  qui  maxi- 
me  subditi  videntur,  et  inde  facile  accommo- 
dabitur  resolutio  ad  alios  subditos.  Ratio  au- 
tem  dubitandi  est,  quia  nemo  potest  vovere 
rem  alterius,  vel  quee  ex  voluntate  alterius 
pendet;  sed  subditus  habet  omnes  actienes 
suas  dependentes  a  voluntate  ejus,  cujus  est 
subditus;  quee  subjectio  maxima  est  in  reli- 
giosis,  quia  in  omnibus  actionibus  personali- 
bus,  quee  sunt  materia  horum  votorum,  a  suis 
Preelatis  pendent;  ergo  nihil  habent  de  quo 
possint  vota  personalia  facere.  In  contrarium 
vero  est,  quia  (ut  superiori  capite  ostensum 
est)  subditus  etiam  religiosus  habet  multas 
actiones  bonas,  honestas,  et  de  consilio,  quas 
libere  potest  facere  et  omittere,  quia  nec  per 
regulam,  nec  per  superiorem  sunt  prohibitee, 
nec  impediunt  alias  per  regulam  vel  Preela- 
tum  injunctas  ;  sed  istee  actiones  sunt  de  se 
apta  materia  votorum  personalium ;  ergo. 
Confirmatur  ex  doctrina  D.  Thomse  supra 
citata,  quod  per  obedientiee  votum  subjici- 
tur  subditus  Preelato  quoad  generalem  dispo- 
sitionem  vitee  suee,  non  quoad  omnes  et  singu- 
los  actus. 

2.  Omissis  actibus  per  se  malis,  aut  per  Ec- 
clesiam  prohibitis,  quee  in  nullo  Christiano  sunt 
materia  voti,  nedum  in  religiosis,  sex  genera 
actionum  in  religiosis  distinguere  possumus, 
sub  actionibus  omissionem  comprehendendo. 
Unum  est  actionum  quae  sunt  sub  prsece- 
ptum,  ut  recitare  horas  canonicas  in  religioso 
professo,  vel  non  mentiri,  etc.  Aliud  est  actio- 
num  propriarum  religiosi,  quee  per  regulas, 
vel  mandatum ,  vel  ordinationem  superioris 
preescribuntur,  ut  jejunium,  ct  aliee  pceniten- 
tiae  regulares  uniuscujusque.  Tertium  est 
actionum ,  quee  non  prohibentur  nec  praeci- 
piuntur  per  ullam  legem,  vel  regulam,  etiamsi 
sint  optimse  et  sub  consilio.  Quartum  est 
actionum,  quee,  licet  simpliciter  non  sint  pro- 
hibitee  per  regulam,  vel  per  superiorem,  ni- 
hilominus  prohibentur  fieri  sine  licentia  vel 
facultate  superioris,  ut  verbi  gratia,  castiga- 
tio  corporis  proprio  arbitrio  facta,  etc.  Quin- 
tum  esse  potest  actionum,  quee  licet  sint  ho- 
nestee,  simpliciter  per  regulam  prohibentur, 
ut  orare  tali,  vel  tali  tempore.  Addere  sexto 


QU.£  VOVERE  POSSUNT. 
possumus  actum  perfectionis,  qui  est  supra 
regulam,  ut  est  transitus  ad  arctiorem  Reli- 
gionem. 

3.  Decotis  religiosorum. — Primaassertio  : 
religiosus  potest  vallde  vota  personalia  emit- 
tere  in  materia  necessaria. — Dico  ergo  primo  : 
religiosus  potest  valide  vota  personalia  emit- 
tere  in  materia  necessaria  preeceptorum,  quee 
vota  nullam  conditionem  involvunt  ex  parte 
materise ,  et  ideo  statim  obligant,  et  semper, 
quamdiu  legitime  non  tolluntur.  Heec  assertio 
sumitur  ex  D.  Thoma,  d.  q.  88,  art.  8,  quan- 
quam  Sylvest.,  d.  q.  3,  in  fine,  dicat,  D.  Tho- 
mam  ibi  tantum  loqui  de  votis  factis  de  ope- 
ribus  consiliomm,  propter  quamdam  Richar- 
di  objectionem,  de  qua  infra  dicetur.  Sed  sine 
dubio  doctrina  D.  Thomee  generalis  est,  et 
clarius  sumitur  ex  eodem,  ead.  q.,  art.  12, 
ad.  2.  Imo  Richardus  fatetur  hanc  materiam 
esse  sufficientem  ad  votum,  etiam  in  religio=o, 
si  alias  voluntas  ejns  non  esset  impedita.  Et 
idem  sentit  Summ.  Rosel.  et  alii,  et  omnes 
allegati  capite  preecedenti  pro  nostra  senten- 
tia.  Supponendo  ergo,  ut  probatum  est,  ex 
parte  voluntatis  religiosi  non  esse  tale  impe- 
dimentum,  evideus  est,  etiam  ex  parte  mate- 
riee  heec  vota  esse  valida.  Quia  materia  secun- 
dum  se  est  capax;  cur  ergo  non  erit  in  reli- 
gioso?  Unde  etiam  facile  probaiur  secunda 
pars  assertionis,  scilicet,  illa  vota  esse  abso- 
luta,  et  non  includere  conditionem  ex  parte 
materiee,  quia  nec  includunt  conditiouem  af- 
firmativam,  Si  superior  fecerit  facultatem, 
quia  non  est  necessaria  ad  servanda  preecepta, 
vel  vitanda  peccata ;  nec  etiam  est  necessaria 
conditio  negativa,  Si  superior  non  prohibue- 
rit,  quia  non  potest  prohibere  preeceptorum 
observantiam. 

4.  Objectio.  —  Solutio.  —  Dices  :  interdum 
potest  prohibere  actum  solo  jure  positivo 
preeceptum.  Respondeo  :  stante  obligatione 
preecepti  non  potest,  quia  involvit  repugnan- 
tiam ,  cum  Preelatus  non  possit  simpliciter 
auferre  obligationem  legis.  Quod  si  dispen- 
sare  possit  et  velit,  nihilominus  non  poterit 
preecipere  contra  legem,  quia  non  potest  obli- 
gare  subditum  ad  acceptandam  dispensatio- 
nem.  Si  autem  in  tali  casu  preeceptum  non 
obliget,  et  Preelatus  ita  interpretetur,  et  sup- 
posita  interpretatione,  prsecipiat  actum  con- 
trarium,  tunc  quidem  jam  non  obligabit  vo- 
tum,  quia  solum  erat  de  actu  illo  ut  necessa- 
rio  ex  preecepto,  et  ita  couclusio  universaliter 
procedit. 

5.  Objectio.  —  Aliquorum  responsio.  —  Fit 


CAP.  VI.  QUOMODO  VOTA  PERSON 
satis  objectio^ii.  —  Sed  objici  potest,  quia  vo- 
tuni  illud  includit  saltem  hanc  conditionem, 
Si  superiori  placuerit  tale  votum  ,  non  ex 
parte  materiee,  sed  ex  parte  vinculi.  Potest 
enim  placere  actus,  et  non  novum  vinculum 
ejus,  seu  e  converso  potest  displicere  supe- 
riori,  quod  subditus  habeat  votum  jejunandi 
in  Quadragesima,  licet  non  displiceat  ut  jeju- 
net  ;  ergo  donec  superior  consentiat  voto, 
tale  votum  non  obligabit.  Propter  hoc  aliqui 
moderni ,  generaliter  de  votis  religiosorum 
dicunt  non  obligare,  donec  innotescat  supe- 
riori,  et  ille  vel  consentiat,  vel  saltem  non 
contradicat,  quod  erit  tacite  consentire  ;  et 
ita  exponunt  D.  Thomam,  dict.  art.  8,  ad  3  et 
4.  Ratio  est,  quia  religiosus  non  habet  domi- 
nium  suee  voluntatis,  sed  est  apud  Preelatum ; 
et  ideo  quamdiu  votum  non  confirmatur  a 
Praeiato,  non  censetur  factum  ab  habente  do- 
miuium  illius  voluntatis,  et  ideo  non  obligat. 
Sed  hoc  repugnat  dictis  in  prsecedenti  capite, 
ubi  heec  ratio  soluta  est,  quia  religiosus  non 
ita  caret  dominio  suee  voluntatis,  ut  ad  usum 
licitum  et  validum  ejus  semper  indigeat  posi- 
tivo  consensu,  seu  approbatione  sui  superio- 
ris  :  satis  enim  est,  quod  non  sit  contrarius. 
Dico  ergo  duplicem  sensum  posse  habere  ante- 
cedens :  unus  est  de  conditione  affirniativa,  id 
est,  nisi  superior  positive  consentiat,  vel  vo- 
tum  approbet,  et  sic  falsum  est  antecedens, 
quia  nullo  jure  ostendi  potest  neeessitas,  seu 
inclusio  talis  conditior  is,  et  hoc  probant  om- 
nia  adducta  in  praicedenti  capite.  Quocirca 
in  rigore  non  est  necessarius  consensus  posi- 
tivus  Preelati,  nec  expressus,  nec  tacitus,  nec 
prsesumptus  ;  nam  quamdiu  de  facto  non  tol- 
litur  votum  a  superiori,  quia  forte  illud  igno- 
rat,  etiamsi  credatur  illi  displicere,  et  repu- 
gnaturus  si  illud  sciat,  ipsum  votum  ex  se 
est  efficax  ad  obliganduin,  et  ideo  actu  obli- 
gat  Alio  ergo  modo  potest  illa  conditio  intel- 
ligi  negative,  scilicet.,  s i  superior  non  contradi- 
xerit,  et  declaret  se  nolle  ut  subditus  talem 
habeat  obligationem,  et  sic  conditio  attingit 
materiam  de  irritatione  votr,  quee  nonnullam 
difficultatem  habet,  an  in  hac  materia  locum 
habeat,  propter  discursum  D.  Thomae  in  illo 
art.  8,  et  objectionem  Richardi  contra  illum. 
Sed  de  hoc  puncto  dicemus  infra  in  lib.  6,  in 
proprio  loco. 

6.  Secunda  assertio :  vota  religiv&i  de  acti- 
bus  regulie  valida  simt.  —  Dico  secundo :  vota 
religiosi  de  actibus  regulee  ad  firmanclam  vo- 
luntatem  et  augendam  obligatiouem  in  corum 
observantia,  valida  sunt,  etabsoluta  ex  parte 


ALIA  EX  PARTE  MATERl/E,  ETC.  909 

materiee.  Haec  est  D.  Thom.,  in  eodem  art.  12, 
ad  2.  Et  ratio  est  eadem  quee  preecedentis  as- 
sertionis,  quia  tales  actus  non  solum  sunt  ho- 
nesti,  sed  etiam  sunt  consilii;  imo  respectu 
talis  personee  possunt  dici  ad  perfectionem  ne- 
cessarii,  quia  talis  persona  profitetur  statum 
illum  ut  viam  suee  perfectionis  acquirendee. 
Addo  etiamexD.  Thom.  supra,  Preelatum  non 
posse  hos  actus  prohibere,  stante  obligatione 
regulee,  quia  non  est  illi  data  potestas  in  des- 
tructionem,  sed  in  eedificationem ;  et  ideo  ta- 
lia  vota  non  includunt  conditionem,  Nisi  Prse- 
latus  restiterit ;  nam,  licet  possit  dispensare, 
subditus  non  cogitur  acceptare  dispensatio- 
nem,  utdixi;  et  ideo,  stante  voto,  tenebitur 
illud  servare.  Quod  si  talis  sit  casus,  in  quo 
superior  possit  preecipere  actum  regulee  con- 
trarium,  tunc  procedet  quod  diximus  de  acti- 
bus  preeceptiSj  scilicet,  in  eo  eventu  cessare 
obligationem  regulee  ;  et  ideo  non  esse  illam 
materiam,  de  qua  tractamus,  quia  jam  talis 
actus  hic  et  nunc  non  est  ordinatus  per  regu- 
lam,  quandoquidem  potest  pcr  Preelatum  ab- 
solute  prohiberi.  Vel  etiam  dici  posset,  in  illo 
voto  involvi  conditionem,,  Nisi  res  ita  muten- 
tur,  ut  regula  non  obliget  ad  talem  actum, 
quod  non  contingit,  nisl  quando  melius  est 
non  servare  materialiter  (ut  sic  dicam)  regu- 
lam,  quam  illam  exequi ,  quee  conditio  cum 
proportione  sumpta  generalis  est,  et  ideo  non 
facit  votum  conditionatum. 

7.  Tertia  assertio ;  vota  de  bonis  melioris  or- 
dinis  noiiprohibitis per  regulamvalida  sunt. — 
Dico  tertio :  vota  debonis  melioris  ordiiJs_,  quee 
per  regulam  nullo  modo  prohibentur  nec  prse- 
cipiuntur,  valida  sunt  in  religioso,  et  statim 
obligant,  l.icet  includant  conditionem  negati- 
vam,  Si  Prwlatus  non  prohibuerit.  Sumitur 
ex  D.  Thom.,  ind.  art.  8,  in  corp.,  ad3,  et  so- 
lum  oportet  ultimam  ejus  partem  ostendere, 
nam,  explicata  ilia  conditione,  ceetera  erunt 
clara.  Ad  iilam  autem  partem  probandam  est 
efficax  discursus,  quo  ibi  utitur  D.  Thomas. 
Nam,  licet  per  votum  obedientiee  non  subji- 
ciantur  aclu  omnes  et  singuli  actus  religiosi 
voluntati  Preelati,  quasi  positivee  regutee  illo- 
rum,  subjiciuntur  nihilominus  potestatl,  quia 
nullum  est  tempus  in  quo  Preeiatus  non  possit 
preecipere  subdito,  et  positive  disponere  quid 
agere  debeat,  ubi  per  alia  praecepta  vel  regu- 
lam  dispositum  non  sit ;  ergo  iu  tali  voto  sub- 
tlitij,  ut  licitum  sit^  necessario  involvitur  illa 
conditio,  Si  superior  nou  prohibuerit,  vel  ali- 
quid  repugnans  non  preeceperit.  Probatur 
consequentia,  quia  votum^  ut  sit  iicitum,  non 


910  LIB.  III.  DE  PERSONIS 

debet  esse  in  preejudicium  alterius :  esset 
autem  in  prsejudicium  Prselati  et  potestatis 
ejus,  nisi  in  tali  materia  talem  conditionem 
involveret;  includit  ergo  illam.  Et  ita  non  pro- 
cedunt  con^ra  hunc  discursum  instantise  Ri- 
chardi,  quse  solum  sunt  de  materia  necessa- 
ria,  et  pertinent  ad  observationem  praecepto- 
rum,  ut  non  mentiri,  et  similia,  de  quibus  in 
prima  assertione  dictum  est ;  nunc  autem  lo- 
quimur  de  actibus  supererogationis,  in'quibns 
instantia;  locum  non  habent.  Ex  hac  ergo  con- 
ditione  constat,  materiam  illius  voti  licitam 
esse,  quia  per  sebona  est,  ex  melioribus  bonis, 
et  non  prohibita,  et  promissa  intelligitur  sub 
exceptione  prohibitionis  ;  ergo  votum  religiosi 
de  tali  materia  illum  obligat.  Gonstat  deinde 
conditionem  illam ,  quamdiu  non  impletur, 
non  suspendere  obligationem  voti,  quia  non 
ad  hoc  ponitur,  sed  ad  excipiendam  seu  tol- 
lendam  obligationem  pro  tempore  in  quo  fue- 
rit  impleta  conditio ;  ergo  quamdiu  non  im- 
pletur,  votum  manet  absolutum,  et  actu  ob- 
ligans.  Ideoque  si  ante  prohibitionem  superio- 
ris  votum  violetur,  graviter  peccabitur  ex  ge- 
nere  suo,  ut  recte  Cajetanus,  d.  articulo  octa- 
vo,  notavit. 

8.  Dulium.  —  Solutio. —  Interrogabis  :  si 
secundum  perfectionis  ordinem,  seu  regulam 
talis  religionis  debeat  religiosus  votum  suum 
declarare  Prselato,et  id  facere  omittat,  etideo 
fortasse  conditio  non  impteatur,  quia,  si  Prse- 
latus  haberet  talis  votl  notitiam,  illud  prohi- 
beret,  numquid  hoc  sufficiet  ut  non  obliget 
votum  ?  Videtur  enim  tunc  religiosum  illum 
imperfecte  acturum,  si  absque  scientia  Pree- 
lati  votum  exequatur,  et  consequenter  votum 
non  obligare,  quia  non  obligat  ad  imperfecte 
operandum.  Respondeo:  si  ad  faciendum  opus 
promissum  non  erat  necessaria  Prselati  scien- 
tia,  ideo  in  eo  casu  votum  obligabit.  Nam, 
licet  fortasse  religiosus  ex  alio  capite  imper- 
fecte  agat,  non  aperiendo  votum  suum  Prsela- 
to,  votum  non  est  causa  hujus  imperfectionis, 
nec  ad  illam  obligat;  et  ideo  nihil  obstare 
potest,  quominus  votum  implendum  sit,  cum 
de  se  possit  recte  et  sine  imperfectione  fieri. 
Neque  etiam  sufficiet  quod  fortasse  superior 
resisteret,  si  votum  sciret,  quia  id  incertum 
est,  et  obligatio  uon  est  ablata,  uec  materia 
est  prohibita. 

9.  Quarta  assertio  :  cum  juxta  regulam 
prohibitum  est  ne  opus  flat  inscio  superiore,  vo- 
tum  de  tali  actu  non  est  invalidum. —  Responsio 
aliquorum.  —  Dico  quarto  :  quando  juxta  re- 
gulam  prohibitum  est  ne  opus  fiat  sine  licen- 


QILE  VOVERE  POSSCNT. 
tia  superioris,  votum  de  tali  actu  non  est  inva- 
lidum,  licet  nou  obliget  ad  actum  nisi  impteta 
conditione  affirmativa  quam  illud  volum  in- 
cludit,  Si  superior  fuerit  contentus,  quee  sus- 
pendit  obligationem,  donec  impleatur ;  et  ideo 
tale  votum  proprie  conditionatum  est.  Ita  su- 
mitur  ex  D.  Thoma,  articulo  octavo,  ad  3  et 
4,  ubi  bene  id  exponit  Cajetanus,  in  I  dub. 
art.  ;  et  ibidem  Soto^,  et  alii,  et  Navar.,  d. 
numero  67.  Et  imprimis  quod  illa  ^onditio 
sit  necessaria,  probatur,  quia  alias  votum  es- 
set  de  re  vel  mala,  vel  saltem  regulae  et  per- 
fectioni  contraria.,  ad  quam  votum  non  obli- 
gat,  cum  esse  debeat  de  meliori  bono.  Item  si 
quis  voveret  hoc  facere  sine  licentia  superio- 
ris,  votum  non  obligaret,  quia  esset  directe 
de  agendo  contra  regnlam;  sed  tale  est  votum 
illud,  nisi  conditio  subintelligatur ;  ergo  est 
necessario  subintelligenda.  At  vero,  subintel- 
lecta  conditione^  materia  est  honestissima,  et 
simpliciter  de  consilio,  seu  melior  quam  op- 
posita;ergo  ita  est  votum  intelligeudum,  et 
ita  obligat.  Dicunt  aliqui,  etiam  obtenta  facul- 
tate,  non  esse  melius  facere  tale  opus,  quia 
melius  est  conformari  regulse  prohibenti  illud, 
et  ita  votum  illud  simpliciter  non  obligare. 
Sed  respondemus  hoc  non  recte  accommodari 
huic  assertioni,  quia  supponitur  falsum ;  tales 
enim  actus  non  prohibentur  per  regulain,  imo 
ssepe  consuluntur;  sed  prsescribitur  definitus 
modus,  scilicet,  ut  fiant  juxta  superioris  arbi- 
trium,  sine  quo  modo  prohibentur.  Et  ideo, 
servato  illo  modo,actussimpliciter  est  melior, 
et  nullo  modo  discordans  a  regula.  Unde  li- 
centia  illa  non  est  dispensatio  vel  relaxatio 
regulse,  sed  potius  est  observatio  et  execu- 
tio  ejus,  et  ideo  necessitas  ejus  non  obstat  va- 
lori  voti. 

10.  Anobliget  votum  illud  ad  petendam  fa- 
cultatem  a  superiore  ad  efflciendum  opus  pro- 
missum.  —  Sed  quserendum  superest  an  vo- 
tum  illud  obliget  absolute,  saltem  ad  peten- 
dam  facultatem  a  superiore  ad  efficiendum 
opus  voto  promissum  Nam  videri  potest,  mi- 
nime  ad  hoc  obligare  votum.  qnia  homo  hoc 
non  vovit,  sed  tantum  opus  sub  conditione^  Si 
Prselatus  facultatem  dederit,  quod  longe  di- 
versum  est.  Item  in  aliis  votis  conditionatis, 
non  obligatur  quis  ad  procurandum  ut  condi- 
tio  impleatur,  sed  solum  ut  sit  paratus  implere 
promissum,  stante  conditione;  ut  si  infirmus 
voveat  religionem,  si  salutem  recuperct,  non 
tenetur  ex  vi  voti  speciali  modo  salutem  pro- 
curare  ;  ergo  similiter  in  praeseuti.  Item  si 
quis  voveat  se  daturum  eleemosynam,  si  rex 


CAP.  VI.  QUOMODO  VOTA  PEKSONALIA  EX  PARTE  MATERKE,  ETC. 


911 


donum  aliquod  dederit,  non  obligatur  ex  voto 
ad  procurandum  donum  illud  ;  et  si  quis  vo- 
veat  religionem,  si  consenserit,  non  tenetur 
procurare  consensum,  etc.  ;  ergo  idem  est  in 
praesenti. 

1 1 .  Resolulio  superioris  cluhii.  —  Nihilomi- 
nus  dicendum  est,  votum  illud  obligare,  per 
se  loqnendo,  ad  petendam  facultatem  a  Pree- 
lato  ad  faciendum  tale  opus.  Ita  docet  Cajeta- 
nus  supra,  quem  alii  sequuntur.  Ratio  autem 
est,  quia  hoc  est  intrinsece  inclusum  in  objec- 
to,  et  ratione  talis  voti:  primo,  quia  votum 
illud  frustra  fieret,  et  ridiculum  esset,  nisi  ad 
hoc  saltem  obligaret ;  nam  cum  non  obligct 
ad  opus,  nisi  supposita  facultate,  et  facultas 
non  soleat  dari  nisi  petatur,  inutilis  esset  obli- 
gatio,  nisi  ad  facultatem  petendam  absolute  et 
sine  alia  conditione  cogeret.  Secundo,  quia  in 
conditione  illa,  Si  facultas  detar,  subintelli- 
gitur  necessario,  et  quasi  per  correlationem, 
Si  facultas  petita  detur,  quia  hsec  est  moralis 
conditio  talis  facultatis,  ut  non  aliter  delur; 
ergo_includitur  in  tali  voto,  quod  talis  facultas 
petenda  sit.  Tertio,  hsec  est  moralis  intentio 
voventis;  nam  cum  actum  promittit,  inten- 
dit  illum  facere  eo  modo,  quo  moraliter  et 
ordinate  potest  :  modus  autem  ordinarius  et 
religiosus,  quo  talis  actus  fieri  solet,  est  peten- 
do  facultatem  a  superiore ;  ergo  heec  est  etiam 
intentioin  voto  illo  inclusa  secundum  ordina- 
rium  et  moralem  sensum  ejus.  Sic  enim  quan- 
do  religiosus  proponit  jejunare,  quando  sine 
facultate  Prselati  id  facere  non  potest,  virtute 
proponit  facultatem  petere  a  Preelato;  ergo 
similiter  in  prajsenti.  Denique  qui  promittit 
finem,  virtute  promittit  media  moraliter  ne- 
cessaria  :  in  preesenti  autem  petitio  facultatis 
est  medium  moraliter  necessarium,  ut  opus 
promissum  fiat,  velfieri  possit,  ut  [iomissum 
est;  ergo. 

12.  Fit  satis  objectionibus. —  Ad  pnmam. 
—  Ad  secundam. —  Ad  objecta  vero  in  contra- 
rium  respondetur.  Ad  primum,  negando  as- 
sumptum;  nam  in  illa  conditione  recte  intel- 
lecta  includitur  votum  petendi  facultatem.  Ad 
secundum  vero  de  votis  conditionatis,  dico 
non  posse  generalem  regulam  assignari,  quod 
conditionalitervovens  non  teneatur  procurare 
conditionem,  sed  distinctione  opus  esse.  Nam 
si  conditio  non  includat  actiouem  preeviam 
ipsius  voventis  honestam,  et  capacnm  obli- 
gationis  voti,  et  necessariam  ad  actum  pro- 
missum,  tunc  non  obligabit  votum  ad  procu- 
randam  conditionem ;  ut  si  conditio  pendeat 
tantum  ex  extriusecis  causis,  ut  si  navis  vene- 


rit,  tunc  non  tenetur  vovens  aliquid  agere, 
sed  expectare  evcntum.  Ettale  est  illud  exem- 
plum,  Si  salutem  recuper avero,  juxta  commu- 
nem  sensum  et  intclligentiam,  quia  tunc  so- 
lum  vovetur  religio  in  gratiarum  actionem 
pro  beneficio  salutis,  si  concedatur;  homo 
vero  non  intendit  se  obligare  ad  illam  procu- 
randam  specialiter  propter  executionem  voti, 
sed  id  supponit,  prout  ordinarie  fieri  solet. 
Item  si  conditio  pendeat  a  vovente,  non  ta- 
men  pertineat  ad  meliora  bona,  non  intelligi- 
tur  inclusa  in  voto,  sed  supposita  sub  ea- 
dem  conditione;  ut  si  quis  voveat  dare  elee- 
mosynam  ex  lucro,  si  ludendo  vel  negotian- 
do  illud  comparaverit,  non  obligatur  ad  lu- 
dendum  vel  negotiandum,  sed  totum  illud 
intelligitur  sub  conditione  positum :  Si  lusero, 
vel  negotiatus  fuero,  et  lucrum  consequar,  etc. 
Idemque  est  de  illa  conditione,  si  rex  aliquid 
donaverit,  nam  ordinarie  non  obligatur  homo 
ad  petendum,  sed  ad  summum  supponit  re- 
gem  esse  id  facturum,  aut  sub  conditione  in- 
volvitur  eodem  modo.  Secus  vero  est  si  con- 
ditio  intrinsece  includat  actionem  preeviam 
ipsius  voventis,  quam  postulabant  verba  pro- 
missionis;  tunc  enim  votum  ad  illam  obligat; 
ut  in  esemplo  de  illa  conditione,  Si  pater  con- 
senserit,  ibi  includitur  proponendum  esse  pa- 
tri,  ut  possit  consentiie  vel  dissentire,  et  in 
significatione  et  communi  sensu  talium  ver- 
borum  hoc  includitur ,  ideoque  votum  ad  hoc 
obligabit.  Idemque  est  in  nostro  casu,  quia 
petitio  facultatis  talis  cst  opus  supererogatio- 
nis,  et  quasi  inchoatio  operis  promissi,  quse 
absolute  est  in  potestate  voventis. 

13.  Hsec  vero  intelligenda  sunt,  per  se  lo- 
quendo,  ut  dixi ;  nam  si  expresse  intentio  vo- 
ventis  fuisset  non  se  obligare  ad  petendam 
licentiam,  sed  solum  ad  faciendum  opus,  quo- 
ties  contigerit  licentiam  dari,  vel  quia  solet 
interdum  generaliter  dari,  etiam  non  peti- 
ta,  vel  quia  expresse  vult  vovens  petitio- 
nem  sibi  esse  liberam,  tunc  clarum  est  non 
obligari.  Item  si  interveniat  ignorantia,  ut 
quia  vovens  credidit  non  esse  sibi  necessa- 
riam  facultatem,  et  ideo  vovit,  tunc  nou  vi- 
detur  se  obligasse  ad  petendam  facultatem, 
quia  igiiorantia  abstulit  voluntatem.  Idemque 
est  si,  tempore  quo  factum  est  votum,  nulla 
erat  prohibitio  non  faciendi  tale  opus  sine  li— 
centia,  sed  erat  omnino  liberum,  post  votum 
autem  factum  necessitas  licentise  imposita 
est;  tunc  enim  non  videtur  obligare  votum 
ad  illud  gravamen,  nec  cum  tali  rerum  mu- 
tatione,  quod  notavit  Aragon.,  d.  q.  88,  art.  8. 


912  LIB.  III.  DE  PERSONiS 

Extra  hos  vero  casus  votuin  obligat,  ut  dixi; 
semper  vero  est  intentio  voventis  attendenda. 

14.  An  subditus  teneatur  votum  explicare  su- 
periori,  vel  sufficiat  facultatem  petere  ad  opus. 
—  Ulterius  vero  interrogandum  superest  eirca 
hanc  partem  ,  an  subditus  teneatur  tunc  vo- 
tum  suum  explicare  superiori,  vel  sufficiatfa- 
cultatem  ad  opus  postulare,  in  hoc  enim  va- 
riant  auctores.  Quidam  censent  necessarium 
esse  in  facultatis  petitione  aperire,  se  esse  ob- 
ligatum  voto  ad  opus  faciendum.  Ita  tenet  So- 
to,  libr.  7  de  Just.,  qusest.  3,  art.  1 ;  sequitur 
Angl.,  q.  de  Voto,  articulo  septimo,  diffic.  3; 
incliuant  Arag.,  dicens  esse  securius,  et  Va- 
lent.,  dicens  esse  tutius.  Fundamentum  est, 
qnia  explicando  votum  superior  magis  move- 
tur  ad  concedendam  facultatem,  et  attentius 
rem  considerabit  prius  quam  negare  audeat. 
Confirmatur,  nam  qui  vovet,  tenetur  procura- 
re,  et  quod  in  se  estfacere,  ut  votum  impleat; 
sed  ille  non  videtur  facere  sufficientem  dili- 
gentiam  ad  implendum  votum,  nisi  petat  fa- 
cultatem  ad  illud  implendum  formaliter,  et 
non  tantum  quasi  materialiter  ad  faciendum 
actum  promissum;  ergo  tenetur  priori  modo 
illam  petere,  quod  facerenon  potest,  nisi  no- 
tificando  votum  snum.  Confirmatur  secundo, 
quianegatio  facultatis  ad  faciendum  illum  ac- 
tum  est  qusedam  irritatio  voti ;  sed  hsec  fieri 
non  debet  sine  cognitione  voti,  cum  sit  actus 
humanus,  et  potestatis  gubernativa?,  et  magni 
momenti ;  ergo ,  quamvis  superior  neget  fa- 
cultatem  inscius  voti,  subditus  habens  votum 
non  manetin  conscientia  securus,  quiaillane- 
gatio  et  irritatio  subreptitia  videtur. 

\  5.  Sensus  secundce  sententice.  —  Alii  existi- 
mant  satis  esse  facultatem  petere  a  Preelato 
ad  faciendum  actum  per  votum  promissum, 
ut  ad  jejunandum ,  peregrinandum  ,  etc.  , 
etiamsi  nullamentio  votifiat.  Ita  Navar.,  cap. 
12,  num.  69;  Palac,  4,  d.  38,  disp.  3,  circa 
medium.  Et  idem  sentit  Cajet.,  d.  q.  88,  art. 
8,  in  dub.  2,  licet  postea  lubrice  loquatur,  et 
in  Sum.,  verb.  Votum,  c.  3,  de  Condit.  voti 
ex  parte  voventis.  Sensus  autem  hujus  sen- 
tentia;  est,  si  vovens  speciali  intentione  non 
intendat  se  obligare  ad  votum  declarandum 
superiori,  satisfacere  obligatioui  voti,  petendo 
simpliciter  facultatem  ad  actum  promissum; 
nam  si  expresse  etiam  aliud  intendat,  clarum 
est  obligari,  quia  illud  est  apta  materia  ad  voti 
obligationem,  et  tunc  ex  intentione  voventis 
votum  ad  illam  extenditur.  At  vero,  seclusa 
hac  intentione,  non  est  unde  oriatur  illa  obli- 
gatio,  quia  ex  vi  voti  simpliciter  facti  de  jeju- 


QU/E  VOVERE  POSSUNT. 
nio,  verbi  gratia ,  non  obligor  ad  dicendum 
superiori  me  id  vovisse  ;  ergo.  Probatur  ante- 
cedens  primo,  quia  petendo  facultatem  ad 
opus  faciendum  ,  adhibeo  medium  necessa- 
rium  et  sufficiens,  ut  opus  mihi  liceat,  et  con- 
sequenter  ut  expleam  votum ;  ergo  non  est 
unde  major  obligatio  oriatur.  Probatur  conse- 
quentia,  quia  illa  obligatio  petendi  facultatem 
non  est  ex  intentione  expressa,  sed  ex  impli- 
cita;  in  illo  autem  objecto  in  rigore  non  invol- 
vitur  nisi  id  quod  sufficit,  et  necessarium  est 
ad  votum  honeste  implendum.  Et  hsec  ratio 
evidentior  fiet  respondendo  ad  fundamenta 
contraria.  Secundo,  si  religiosus  advertat,  po  - 
test  vovere  tale  opus  cum  intentione  peten- 
di  facultatem  ad  opus,  et  non  se  obligandi  ad 
aperiendum  votum,  neque  in  hoc  male  faciet, 
sed  tunc  obligabitur  voto  juxta  intentionem 
suam,  sicut  diximus  e  contrario  obligari  ad 
explicandum  votum,  si  id  expresse  intendat; 
nam  sequa  debet  esse  utriusque  partis  condi- 
tio ;  ergo  ubi  neutramjpartem  directe  et  expres- 
se  intendit  ,  interpretandum  est  votum  cum 
minimoonere,  quod  ad  ejus  honestatem,  va- 
lorem,  et  observationem,  secundum  verborum 
proprietatem  sufficiat,  juxta  regularn  textusin 
leg.  Si  ita  stipulatus,  109,  ff.  de  Verborum 
obligatione.  Tertio,  ssepe  declaratio  voti,  vel 
promissionis  potest  voventi  esse  molestissima ; 
non  est  ergo  talis  obligatio  imponenda  sine 
majori  fundamento. 

16.  Auctoris  judicium  in  prcedictis  senten- 
tiis.  —  Quapropter,  licet  in  ordine  ad  perfec- 
tionem,  vel  melius  esse,  prior  sententia  cou- 
sulenda  videatur,  et  in  hoc  sensu  dici  possit 
tutior  et  securior,  in  rigore  obligationis  et 
prsecepti,  hsec  posterior  verior  et  sequenda  vi- 
detur,  ne  laqueos  et  vincula  multiplicemus 
sine  ^ogente  causa.  Nam  quod  tractamus  in 
votis  personalibus,  habet  locum  in  realibus, 
ut  infra  videbimus  ;  esset  autem  molestum 
uxori,  quse  vovit  facere  eleemosynam,  decla- 
rare  marito  votum  suum;  satis  ergo  erit,  si  fa- 
cultatem  petat  ad  eleemosynam  faciendam,  nt 
si  negetur,  voto  pro  tunc  non  obligetur.  Item 
quod  de  voto  dicimus,  habet  locum  in  humana 
promissione  ;  si  ergo  religiosus  promisit  alicui 
facere  opus,  quod  sine  facultate  superioris  fa- 
cere  non  potest,  satisfaciet  promissioni ,  pe- 
tendo  facultatem  ad  opus ;  quod  si  eam  uon 
obtineat,  non  est  cogendus  promissionem  de- 
clarare,  ut  licentiam  extorqueat ;  nam  saq>e 
erit  valde  onerosum,  et  non  est  verisimile  vo 
luisse  ad  hoc  obligari. 

1 7.  Fit  satis  fundamento  oppositce sententicr. 


CAP.  VI.  QUOMODO  VOTA  PERSONALIA  EX  PARTE  MATERLE,  ETC. 


913 


—  Ad  fundamentum  ergo  contraiiae  sententiae 
respondeo  primo,  concedendo  explieationem 
voti  esse  efficaciusmedium  ad  obtinendam  li- 
centiam,  et  negando  consequentiam  ;  quia  non 
tenetnr  vovens  ex  vi  voti  ad  faciendam  sum- 
mam  diligentiam,  quia  ncque  hoc  expressit, 
neque  voto  includitur.  Et  patet,  quia  reli- 
giosus  vovendo  sub  tali  conditione,  Si  pra>la- 
tus  concesserit,  non  se  obligat  ad  adhibendam 
summam  et  extraorclinariam  diligentiam,  ut 
licentiam  obtineat,  sed  solum  illam  qua3  ex  vi 
lllius  conditionis  postulatur ,  et  a  religiosis 
exhiberi  solet.  Dico  vero  uherius,  quod  sicut 
dcclaratio  voti  potest  inducere  Pradatum,  ita 
etiam  potest  avertere  voluntatem  ejus  a  fa- 
cultate  concedenda,  quia  forte  moleste  feret 
quod  subditus  voverit  ante  petitam  faculta- 
tem,  et  quasi  in  odium  vel  pcenam  negabit  fa- 
cultatem  ;  ergo  in  re  dubia  non  est  imponen- 
dum  illud  onus.  Essetque  maximum,  si  subdi- 
tus  cogeretur  conjecturam  facere,  an  sit  uti- 
lius  ed  licentiam  obtinendarn  aperire  votum, 
ut  id  nccessario  eligere  debeat  quod  eonjecta- 
verit  esse  aptius,  quia  hoc  esset  valde  ar- 
duum,  et  scrupulis  ac  dubiis  cxpositum  ;  et 
non  est  credibile  religiosum  voventem  inten- 
disse  se  ad  hoc  obligare.  Et  per  heec  etiam  re- 
sponsum  est  ad  primam  confirmatiouem. 

48.  In  secunda  vero  petitur  aliud  dubium, 
scilicet,  an  hoc  sufficiat  ad  voti  irritalionem  ? 
Nam  Cajetanus  negat  sufficere,  Palatius  vero 
dicit  sufficere  ad  irritatinnem  indirectam,  quae 
est  ex  parte  materiee,  quia  non  est  actus  ju- 
risdictionis,  sed  dominii.  Sed  hoc  dubium  ha- 
bet  proprium  locum  infra,  libr.  6,  et  ldeo  il- 
lud  remittimus  in  eum  locum.  Nunc  vero  dici- 
mus,  si  facultas  simpliciter  petita  negetur  a 
Prselato,  satis  id  esse  ut  votum  non  obliget 
pro  eo  tempore,  pro  quo  censetur  durare  illa 
prohibitio  Preelati ,  quia  sufficit  ut  materia 
non  sit  licita,  seu  apta  ad  votum.  An  vero  illa 
sit  appellanda  irritatio  vel  suspensio  obliga- 
tionis  voti,  et  an  subditus  obligatus  maneat 
ad  petendam  lterum  facultatem,  juxta  varie- 
tatem  votorum  judicandum  est,  ut  citato  loco 
dicemus.  Ubi  etiam  examinabimus  queestio- 
nem  aliam  hic  valde  controversam,  an  post- 
quam  Preelatus  facultatem  coucessit  ad  votum 
exequendum,  possit  illam  revocare.  Et  e  con- 
trario,  an  postquam  illam  negavit,  si  iterum 
illam  concedat,  teneatur  subditus  votum  im- 
plere.  Heec  enim  omnia  connexa  sunt  cum  ir- 
ritatione,  et  ideo  non  possunt  commode  hic 
preeveniri. 

49.  Quinta  assertio  :  volum  religiosi  prohiM- 

XIV, 


tum  per  regulam  nullum  est. — Dico  quinto  :  vo- 
tum  religiosi  de  actu  simpliciter  prohibito  per 
regnlam  nullum  est,  nullamque  obligationem 
inducit.  Heec  assertio  vel  est  prsetermissa  a 
Cajet.,  Soto,  Navar.,  et  aliis  allcgatis,  vel  vi- 
dentur  sentire  contrarium  ,  quia  de  his  votis, 
quee  sunt  de  rcbus  contra  regulam,  videntur 
generaliter  affirmare  includere  conditionem, 
Si  superior  consenserit,  et  sub  illa  censent 
obligare ,  et  consequeuter  etiam  obligare  ad 
consensum  superioris  postuiandum.  Assertio- 
nem  vero  oppositam  docuerunt  multi  Theolo- 
gi  docti  nostri  temporis,  et  inter  eos  refertur 
Victoria,  et  mihi  videtur  probabilior,  et  vera, 
et  consentanea  his,  quse  D.  Thomas  docet, 
dicto  art.  42  ,  ad  2.  Et  declaratur  in  hunc 
modum  :  nam  quee  regula  spnpliciter  prseci- 
pit  religioso,  per  se  spectant  ad  majorem  ejus 
perfectionem,  et  similiter  consultius  est  vitare 
ea  quse  simpliciter  prohibet  ;  ergo,  licet  vo- 
tum  de  his  fiat,  non  obligat,  quia  non  est  de 
meliori  bono.  Secundo,  tale  votum  non  obli- 
gat  absolute  ad  actum  promissum,  nec  sub 
conditione/zS^  superior  revocet  proMMtionem  ; 
ergo  nullo  modo.  Major  probatur,  quia  abso- 
lute  ille  actus  est  prohibitus,  ut  supponitur  ; 
ergo  absolute  non  potest  cadere  sub  votum. 
Dices  :  prohibitio  regulse  non  obligat  sub  pec- 
cato  ;  ergo,  non  obstante  prohibitione,  actus 
esse  potest  studiosus  ;  ergo,  non  obstante  pro- 
hibitione ,  votum  poterit  absolute  obligare. 
Respondetur  :  concessi  majori,  ordinarie  lo- 
quendo,  seu  in  relig  cnibus,  ubi  ita  declarata 
est  regulee  obligatio  ;  et  concessa  etiam  mi- 
nori  ex  vi  regulse,  nam  practice,  et  ex  cir- 
cumstantiis,  vix  talis  actus  fit  sine  aliqua  cul- 
pa,  ut  infra  suo  loco  dicam.  Toto  (inquam ) 
antecedenti  concesso,  negatur  consequentia, 
quia  non  semper  materia  honesta  est  materia 
voti ,  si  impediat  houestiorem,  seu  materiam 
consilii ;  respectu  autem  religiosi  melius  est, 
et  ad  consilium  pertinet  regulas  observatio  ; 
et  ideo  actio,  vel  omissio  absolute  prohibita 
per  regulam  saltem  est  quid  imperfectum  re- 
spectu  talis  religiosi_,  quia  impedit  majus  bo- 
num.  Et  ideo  votum  de  tali  materia  non  potest 
absolute  obligare. 

20.  Hinc  vero  probatur  altera  pars,  quod 
nec  sub  conditione  obliget,  quia  licet  Praelatus 
revocet  prohibitioneui,  ad  summum  se  habe- 
bit  tanquam  dispensans  in  regula ;  sed  votum 
non  obligat  ad  operandum  ex  dispeusatione ; 
ergo.  Major  patet,  quia  prohibitio  regulee  est 
generalis  (ut  supponitur)  et  absoluta  ;  nam, 
licet  includat  conditiouem,  Nisi  superior  dis- 

58 


914 


LIB.  III.  DE  PERSONIS  QU^  VOVERE  POSSUNT. 


penset,  illa  generalis  est,  quee  non  facit  votum 
conditionatum,  et  ita  de  facto  obligabat,  ut 
etiam  suppono;  ergo  ablatio  illius  obligationis 
est  queedam  dispensatio.  Minor  autem  proba- 
tur,  quia  per  se  melius  est  servare  regulam, 
quam  uti  dispensatione  ad  operandum  contra 
illam ;  ergo  usus  talis  dispeusationis  non  est 
materia  voti ,  quia  non  est  de  meliori  bono  ; 
ergo  multo  minus  potest  esse  materia  voti  ta- 
lem  dispensationem  postulare.  Ergo  nec  potest 
votum  obligare  ad  talem  conditionem,  vel  sub 
tali  conditione.  Confirmatur  quia  ordinarie, 
ea,  quse  sic  prohibentur  per  regulam,  sunt 
opera  minus  idonea  ad  perfectionem ,  vel  ali- 
quo  modo  illam  impedientia,  et  e  contrario 
quse  preecipiuntur  ,  magis  ad  perfectionem 
disponunt;  ergo  quoties  talia  fuerint,  non  po- 
test  votum  obligare  ad  procurandam  dispen- 
sationem  in  illis.  Quod  si  interdum  videntur 
aliqua  preecipi  aut  prohiberi  propter  corporis 
commoditatem ,  in  illismet  principalis  respec- 
tus  habetur  ad  spiritualem  profectum,  et  ma- 
xime  per  heec  consulitur  communi  bono  reli- 
gionis,  ut  debitus  ordo  servetur,  et  omnia  con- 
venienter  fiant,  quod  commune  bonum  pree- 
ferendum  est  privato.  Ergo  semper  servare 
regulam,  juxta  regulee  intentionem,  per  se 
loquendo,  melius  est ;  ergo  votum  non  obligat 
ad  agendum  contra  illam,  etiam  ex  conces- 
sione  Preelati. 

21.  Objeclio.  —  Solutio.  —  Dices  :  inter- 
dum  potest  esse  talis  dispositio  subditi,  vel 
corporalis,  vel  spiritualis,  ut  secundum  pru- 
dentiam  melius  illi  sit  uti  dispensatione,  et 
agere  contra  regulam  ,  quam  rigorem  vel  lit- 
teram  ejus  servare  ;  ergo  tunc  saltem  obliga- 
bit  votum,  nec  doctrina  generalis  erit.  Res- 
pondeo,  ideo  semper  additum  esse  per  se  lo- 
quendo,  quia  in  rebus  moralibus  sermones  ge- 
nerales  sunt  secundum  ea  quee  ordinarie  acci- 
dunt;  casus  vero  extraordinarii  accidentales 
sunt.  Dico  preeterea,  in  illis  casibus  particula- 
ribus  ,  consideratis  circumstantiis ,  regulam 
non  prohibere  simpliciter  talem  materiam,  et 
concessionem  superioris  non  tam  esse  dispen- 
sationem,  quam  interpretationem,  quod  tunc 
melius  sit  non  servare  materialiter  (ut  sic  di- 
cam)  regulam.  Et  ideo  illi  casus  potius  redu- 
cuntur  ad  preecedentem  conclusionem,  quia 
pro  illis  casibus  regula  non  absolute  obligat, 
sed  ad  summum  obligat,  ut  non  preetermitta- 
tur  sine  licentia  superioris ,  ne  exceptiones 
fiant  privato  arbitrio,  sed  superioris.  At  vero 
loqueado  de  prohibitione  absoluta  regulee  in 
sua  vi  et  robore  perseverante,  assertio  heec 


generaliter  procedit ,  et  videtur  quidem  suffi- 
cienter  probari  discursu  facto.  Et  potest  con- 
firmari  exemplis  aliorum  fidelium  ;  nam  si 
quis  voveret  jejunare  in  die  Dominico,  certe 
non  obligaretur  voto  ad  petendum  a  Pontifice 
facultatem  servandi  tale  votum;  quia  est  de  re 
simpliciter  prohibita  intuitu  religionis,  et  me- 
lius  est  conformari  communi  consuetudini , 
quam  dispensatione  uti.  Item  si  quis  ex  qua- 
cumque  devotione  voveret  communicare  aut 
faeere  sacrum  bis  in  die,  subintelligens  condi- 
tionem,  Si  Papa  concesserit,  non  obligaretur 
voto  ad  petendum  talem  dispensationem,  quia 
simpliciter  melius  est  in  tali  materia  commu- 
nem  regulam  sequi. 

22.  Denique  ad  hanc  assertionem  confir- 
mandam  adduci  possunt  jura  civilia,  quee  di- 
cunt ,  stipulationem  de  re  lege  prohibita  esse 
nullam,  L.  Si  stipuler,  35,  ff.  de  Verborum 
obligationibus.  Quod  aliee  leges  dcclarant  pro- 
cedere,  etiamsi  stipulatio  fiat  sub  conditione, 
Si  princeps  dispensanerit ,  ut  sumitur  ex  L. 
Inter  stipulantem ,  83,  §  Sacram,  et  ex  L. 
Continuus,  1 37,  §  Cum  quis,  ff .  de  Verb.  oblig. 
Unde  multi  graves  Doctores  docuerunt,  etiam 
inter  homines  promissionem  de  re  lege  prohi- 
bita  in  ordine  ad  dispensationem  esse  nullam, 
et  specialiter  videri  potest  Henr.,  lib.  12  de 
Matrim.,  cap.  10,  n.  4,  ubi  illam  sententiam 
sequens,  rationem  reddit  nostree  similem :  quia 
melius  est  sequi  legem  communem,  quam  uti 
dispensatione.  Sed  contra  ,  quia  ex  dicto 
exemplo  potest  retorqueri  argumentum,  quia 
simpliciter  probabilius  est,  promissionem  in- 
ter  homines  sic  factam  esse  validam  ,  et  obli- 
gare  saltem  ad  expectandum  responsum  prin- 
cipis,  quando  materia  est  ordinarie  dispensa- 
bilis,  et  creditur,  juste  posse  obtineri  dispensa- 
tionem,  ut  late  disputat  Sancius,  libr.  5  de 
Matrimon.,  disput.  5,  queest.  1  :  ergo  idem 
erit  in  nostro  proposito.  Respondemus  negan- 
do  consequentiam  ;  est  enim  magna  differen- 
tia  inter  votum  et  promissionem  humanam  ; 
nam ,  ut  promissio  humana  valeat ,  non  opor- 
tet  ut  sit  de  meliori  bono  in  ordine  ad  Deum, 
sed  satis  est  ut  sit  de  re  honesta,  et  possibili 
secundum  rectam  rationem  ,  salva  justitia , 
quee  omnia  inveniuntur  in  illa  promissione 
de  re  prohibita  per  legem  positivam,  ut  sunt, 
verbi  gratia  ,  sponsalia  inter  consanguineos 
cum  ordine  ad  dispensationem  Papee.  Et  ideo 
parum  refert  quod  talis  promissio  non  sit  de 
meliori  bono  ;  nam  post  promissionem  jam 
est  necessarium  bonum  ;  at  vero  votum  esse 
debet  de  meliori  bono  ;    et  ideo  a  priucipio 


CAP.  VI.  QUOMODO  VOTA  PERSONALIA  EX.  PARTE  MATERI^E,  ETC. 


915 


non  tenet  de  re  prohibita,  etiam  snb  illa  con- 
ditione.  Et  ideo  ratio  illa  in  voto  efficacior  est 
quam  in  bumana  promissione.  Sic  votum  reli- 
giosi  transeundi  ad  religionem  laxiorem,  vel 
sequalem,  etiam  sub  conditione,  Si  Pontifex 
consentiat,  ad  nibil  obligat,  quia  est  de  minori 
bono  ;  secus  de  voto  Episcopi  assumendi  sta- 
tum  religiosum,  si  Papa  dispenset ;  nam  tale 
votum  forte  obligat  (ut  infra  suo  loco  videbi- 
mus),  quia,  omnibus  pensatis,  censetur  esse 
de  meliori  bono.  Nec  Episcopo  est  simpliciter 
probibitum  religiosum  fieri  ,  sed  solum  ne  id 
faciat  sine  auctoritate  Pontificis,  et  ita  hoc 
votum  magis  pertinet  ad  prsecedentem  con- 
clusionem,  quam  ad  prsesentem. 

123.  Sexta  assertio  :  votum  religiosi  de  rna- 
teria  excedente  obligationem  regulce  validum 
est.  —  Objectio.  —  Solutio.  —  Dico  sexto : 
votum  religiosi  de  materia  excedente,  seu  su- 
perante  obligationem  regula?,  quale  censeri 
potest  votum  transeundi  ad  stnctiorem  reli- 
giouem,  simpliciter  et  absolute  validum  est, 
et  obligat  independenter  a  consensu  Prselati. 
Hsec  est  communis;  nam,  ut  infra  videbimus, 
omnes  docent  tale  votum  non  solum  validum, 
sed  etiam  firmum  esse,  et  irritari  non  posse. 
Et  ratio  est,  quia  illud  votum  est  de  meliori 
bono,  quod  per  regulam  prohiberi  non  potest, 
unde  non  est  contrarium  regulse,  sed  supra 
illam.  Et  ideo  quoad  hoc  votum  non  subditur 
religiosus  voluntati  Praelati ,  nec  quoad  emis- 
sionem  ejus,  nec  quoad  executionem,  quia  in 
ipsamet  professione  laxioris  religionis  quoad 
perpetuitatem,  intelligitur  inclusa  conditio  non 
impediendi  transitum  ad  meliorem  frugem  ; 
quia  de  ratione  status  perfectionis  est,  ut  non 
impediat  augmentum  perfectionis.  Dices  :  re- 
ligiosus  non  potest  transire  ad  strictiorem 
absque  licentia  ;  ergo  votum  includit  hanc 
conditionem.  Respondetur  imprimis  posse 
emittere  votum  sine  licentia ;  deinde,  posse 
etiam  exequi  sine  licentia  obtenta,  et  ita  ex 
hac  parte  non  includit  conditionem  affirmati- 
vam,  vel  negativam.  Non  potest  tamen  de 
facto  transire  sine  licentia  saltem  petita  ex  or- 
dinatione  juris.  Tamen  quia  petere  licentiam 
est  in  potestate  voventis ,  ideo  non  includit 
conditionem  pendentem  ab  alio,  sed  absolute 
votum  obligat ,  qua  obligatione  supposita  ca- 
nones  obligant  ad  servandum  modum  debitum 
in  executione  talis  voti. 

24.  Alia  objectio.  —  Solutio.  —  Sed  quid  si 
Pontifex  prohibuit  transitum  ad  aliamreligio- 
nem,  licet  strictiorem  ?  Numquid  votum  tran- 
seundi  ad  illam  obligabit,  saltem  sub  condb. 


tione,  Si  Papa  dispensaverit,  et  consequenter 
obligabit  ad  dispeusationem  petendam  ?  Res- 
pondeo  imprimis,  vix  judicari  posse  religio- 
nem  illam  esse  perfectiorem,  ad  quam  transi- 
tus  prohibitus  est,  quia  non  videretur  transi- 
tus  prohibendus,  si  clarus  esset  excessus.  Vi- 
detur  ergo  in  illa  prohibitione  supponi  saltem 
qusedam  sequalitas  ,  qua  supposita  melius  est 
permanere,  vel  licet  non  supponatur  sequalitas 
omnimoda,  saltem  non  censetur  esse  tanta  dis- 
tantia,  quin  omnibus  pensatis  melius  sit  in 
incoepto  statu  permanere,  et  ex  hac  parte  raro 
videtur  votum  illud  in  ea  hypothcsi  obligare. 
Tamen  quia  hsec  prohibitio  Pontificis  potest 
interdum  fundari  in  majori  utilitate  et  con- 
venientia  in  ordine  ad  bonum  commune ,  et 
ad  quietem  et  nacem  religiosorum,  et  ideo 
esse  justa,  etiamsi  in  particulari  constet  tran- 
situm  probibitum  esse  ad  perfectiorem  seu 
strictiorem  religionem,  ideo  addendum  vide- 
tur,  quando  id  constiterit,  votum  in  particu- 
lari  obligare  sub  ea  conditione.  Quia  tunc 
ipsa  probibitio  non  est  accipienda  tanquam 
omnino  absoluta,  sed  solum  sub  simili  condi- 
tione,  scilicet  ut  transire  nemo  audeat,  non 
consulto  Pontifice,  ejusque  licentia  obtenta. 
Et  ratio  est,  quia  sempervotumillud,  sub  con- 
ditione  factum  ,  est  de  meliori  bono  ;  et  ideo 
prohibitio  juxta  subjectam  materiam  est  in- 
telligenda. 

25.  Sed  quseret  tandem  aliquis,  esto  ex  vi 
status  non  sit  absolute  probibitum  religioso 
nova  vota  facere,  possitne  Prselatus  uihilomi- 
nus  hoc  prohibere.  Respondeo  breviter  posse 
saltem  prohibere  ne  id  faciat,  uisi  prius  petita 
hcentia,  imo  etiam  posse  hoc  per  regulam  ali- 
cujus  religionis  statui;  quia  per  hoc  non  pro- 
hibetur  opus  perfectionis,  sed  providetur  mo- 
dus  quo  melius  fiat.  Sic  enim  prohibentur  in- 
terdum  ne  fiant  opera  poenitentise ,  orationis, 
non  petita  prius  licentia  ;  eadem  autem  ratio 
vel  certe  major  est  de  voto.  Sed  quseres  ulte- 
rius  an,  si  votum  fiat  non  obstante  tali  pro- 
hibitione,  validum  sit.  Respondeo,  si  tantum 
sit  simplex  prohibitio  ,  validum  esse  votum, 
quia  multa  fieri  prohibentur,  quse  facta  te- 
nent.  Et  licet  votum  tunc  male  vel  imperfecte 
fiat,  nihilominus  potest  esse  de  materia  capa- 
ci  obligationis.  Dubium  autem  esse  potest,  an 
possit  esse  talis  prohibitio  cum  irritatione, 
quse  antecedenter  faciat  votum  esse  nullum. 
In  qua  non  dubito,  quin  per  legem,  seu  statu- 
tum  legitima  potestate  factum,  in  tali  reli- 
gione  possit  hoc  fieri  propter  specialem  mo- 
dum  subjectionis  et  obedientise,  quem  religio- 


916  LIB.  III.  DE  PERSONIS 

si  profitentur,  ut  iufra  videbimus  :  non  vide- 
tur  tamen  esse  in  usu  talis  modus  constitu- 
tionis ,  seu  prohibitionis  ,  neque  regulariter 
esset  expediens.  At  vero,  seclusa  lege  irritan- 
te,  non  videntur  posse  Preelati  privata  aucto- 
ritate  inliabilitare  (ut  sie  dicam)  subditos  ad 
vovendum,  quia  nullibi  est  illis  concessa  heec 
potestas.  neque  ex  vi  professionis  aut  obedien- 
tioe  religiosee  sequitur;  nam  sufficit  ut,  si  ex- 
pedire  judicaverint,  possint  talia  vota  irrita- 
re,  postquam  facta  fuerint,  ut  libro  sexto  vi- 
debimus. 

26.  De  aliis  sulditis.  —  Regula  generalis  de 
votis  quce  emittere  potest  uxor  sine  mariti  li- 
centia.  — Ex  his  facile  est  doctrinam  applicare 
ad  alios  subditos.  Et  primo  ad  uxorem  respec- 
tu  mariti.  Circa  quam  considerandum  est, 
uxorem  non  subdi  viro  per  se  in  omnibus  acti- 
bus  suisj  preesertim  in  his  quse  ad  salutem 
aniinee  spectant,  sed  solum  in  his  quee  spec- 
tant  ad  us\nn  inatrimonii,  et  externam  fami- 
lige  gubernationein,  ut  bene  declarat  Panor., 
in  cap.  Litteras,  de  Restit.  Spol.,  num.  27  et 
28,  et  infra,  lib.  6,  c.  A,  latius  dicemus.  Hinc 
ergo  est  ut,  non  obstante  subjectione,  uxori 
liberee  sint  multee  actiones  et  materiee  virtu- 
tum,  quas  maritus  illi  prohibere  non  potest ; 
quia  debitum  obsequium  in  his,  quee  ad  suum 
statum  pertinent,  non  impediunt,  de  quibus 
actiouibus  in  particulari  hic  dicere  non  possu- 
nius,  sed  in  matcria  de  Matrimonio  explican- 
dee  sunt.  Regula  ergo  generalis  est :  vota  om- 
nia  uxoris  de  actionibus  honestis,  et  sibi  libe- 
ris,  ita  ut  in  eis  sit  quasi  sui  juris,  et  licita  et 
validasuntj  omninoque  absoluta,  quia  cum 
illi  actus  non  possint  prohiberi  a  marito,  nul- 
la  relinquitur  conditio  quam  talia  vota  inclu- 
dere  possint.  At  vero  quoad  actiones  perti- 
nentes  ad  jus  mariti,  non  potest  uxor  votum 
omnino  absolutum,  et  independens  a  marito 
emittere  ;  poterit  tamen  emittere  validum, 
submtellecta  conditione,  vel  negativa,  iSi  ma- 
ritus  non  prohibuerit,  vel  affirmativa,  Si  con- 
setiserit,  ubi  prsecessit  prohibitio  sub  tali  con- 
ditione.  Ratio  est  clara,  quia  sine  tali  condi- 
tione  materia  non  esset  hcita.  Et  ita  heec  re- 
solutio  cum  proportione  mtelligenda  est,  jux- 
ta  dicta  de  religiosis. 

27.  Unde  etiam  intelligi  potest  idem  esse 
cum  propoitione  de  marito  respectu  uxoris_, 
quantum  spectat  ad  usum  seu  actum  con- 
jugalem,  in  quibus  sunt  eequalis  juris,  jux- 
ta  c.  Gaudemus,  de  Divort.,  et  neuter  potest 
vovere  aliquid  in  pr&judicium  aiterius  sine 
licentia  illius.   Et   eadem    ratio   est   de    vo- 


QIL-E  VOVERE  POSSUNT. 
to  abstinentiee,  et  similibus,  quatenus  in  pree- 
judicium  conjngis  redundare  possunt.  Dicunt 
autem  aliqui,  si  votum  mariti  sit  onerosum 
uxori,  et  in  prsejudicium  ejus,  non  solum  in- 
firmum  esse,  sed  etiam  illicitum  et  invali- 
dum,  quia  est  veluti  de  re  aliena.  Sed  hoc 
non  est  verum,  nisi  votum  fiat  cum  intentio- 
ne  se  obligandi  ad  id  faciendum,  etiam  repu- 
gnante  uxore.  Nam  siliat  simpliciter,  et  bona 
fide,  potius  intelligitur  habere  conditionem 
subintellectam.,  Si  uxor  consenserit,  sicut  de 
religiosis  dictum  est;  unde  materia  illius  vo- 
ti  non  est  omnino  aliena^  sed  est  actio  pro- 
pria  pendens  ex  consensu  alterius.  Dices  :  er- 
go  etiam  erit  validum  votum  non  reddendi 
debitum,  quia  etiam  includit  conditionem,  Si 
alter  consenserit.  Respondetur  non  esse  simi- 
le,  tum  quia  hoc  est  directe  contrafinem  ma- 
trimonii,  et  non  aliud  ;  tum  maxime  quia  in 
tali  voto  involvit  repugnantiam  talis  conditio, 
nam  debitum  non  negatur  nisi  petenti  et  re- 
pugnanti.  Et  haec  est  communis  sententia 
Doctorum,  quos  refert  et  sequitur  Sanc,  lib. 
9  de  Matr.,  disp.  3,  n.  8,  et  ex  dicendis  lib. 
6  magis  constabit. 

28.  De  votis  quw  filiifamilias  impuberes 
emittere  possunt. — Secundo,  cum  eadem  pro- 
portione  dicendumest  de  filiisfamilias,  quipu- 
beres  et  impuberes  esse  possunt,  et  utrisque 
commune  est,  ut  in  aliquibus  actionibus  sint 
sui  juris,  quia  eis  prohiberi  non  possunt  a 
parentibus,  ut  sunt  observationes  praecepto- 
rum,  et  actiones  honestge,  quee  obedientiam 
parentibus  debitam  non  impediunt,  de  qui- 
bus  actionibus  non  impediuntur  vovere.  In 
actionibus  autem,  quee  aliquo  modo  derogare 
possunt  juri  parentum_,  necessaria  est  conditio 
cum  proportione.  ut  ex  dictis  facile  constat. 
Est  autem  differentia  inter  puberes  et  impu- 
beres,  quod  vota  impuberum  subjiciuntur  vo- 
luntati  parentum,  non  solum  ex  parte  mate- 
riee,  sed  etiam  ex  parte  ipsius  voluntatis,  quee 
in  impubere  magis  est  dependens  avoluntate 
parentis,  etideo  omnia  votaejusinfirma  sunt, 
licet  sint  valida.  Sed  heec  differentia  ex  pro- 
fesso  tractanda  est  in  lib.  6.  Reliqua  ex  dictis 
satis  sunt  clara. 

29.  Qua?vota  servi  emittere  possunt. — Tertio 
idem  cum  proportione  dicendum  est  de  ser- 
vis,  qui  in  operibus  suis  ordinarie  pendent  a 
voluntate  doniini,  et  ideo  materia  talium  vo- 
torum  ordinarie  accipienda  est  cum  condi- 
tione  proportionata,  ut  non  preejudicet  juri 
domini.  Habent  autem  isti  etiam  aliquas  ac- 
tiones  honestas,  in  quibus   omnino  sunt  sui 


CAP.  VII.  AN  VOTA  P.EALIA  VALIDA 
juris,  de  quibus  votum  simplex  valet.  Et  idem 
est  de  aliis  famulis  et  ministris,  qui  in  pau- 
cioribus  actionibus  subjiciuntur;  quia  in  csete- 
ris  sunt  sui  juris;  et  ita  doetrina,  cum  pro- 
portione,  ad  omnes  infra  Pontificem,  quate- 
nus  aliquo  modo  subditi  sunt,  applicari  po- 
test,  ut  de  Episcopis  et  aliis  clericis  in  quarto 
capite  attigimus,  et  eadem  ratio  est  de  omni- 
bus. 

CAPUT  VII. 

AN    VOTA    EEALIA   VALIDA  ESSE  POSSINT   IN   PER- 
SONIS   SUBDITIS. 

1,  Quid  addat  votum  reale  ultra  personale. 
— Hsee  queestio  revera  est  generalis  ad  omnes 
homines,  et  ex  eisdem  principiis  est  in  omni- 
bus  definienda;  tamen  specialiter  tractatur 
de  subditis  propter  specialem  incapacita- 
tem,  quam  ad  hsec  vota  habere  videntur.  Vo- 
tum  ergo  realehoc  addit  ultra  personale,  quod 
requirit  materiam  externam,  seu  pecuniam, 
cujus  pius  usu-  per  votum  promittatur  (sub 
pecunia  autem  omnem  aliam  rem  pecuniee 
eequivalentem  intelligimus),  et  ideo  requirit 
in  vovente  liberam  facultatem  utendi  ac  dis- 
ponendi  de  illa  in  talem  pium  usum  (quem 
nomine  eleemosynse  semper  intelligimus). 
Heec  autem  facultas  esse  potest,  vel  dominium 
cum  administratione,  vel  saltem  administra- 
tio  bonorum,  quee  ad  hujusmodi  eleemosy- 
nam  proprio  ac  prudenti  arbitrio  faciendam 
extendatur.  Nam  si  quis  velit  eleemosynam 
facere  de  pecunia,  in  quamnon  habet  hujus- 
modi  facultatem,  injuste  faciet,  et  votum 
reale  de  tali  eleemosyna  factum  nullum  erit 
ex  incapacitate  materiae. 

2.  Qui  non  sint  capaces  votorum  realium.  — 
Ex  hoc  ergo  principio  recte  sequitur,  omnem 
illum,  qui  nec  pecuniam  habet,  nec  liberam 
ejus  administrationem,  non  esse  capacem  vo- 
torum  realium  ex  defectu  materiee  ,  etiamsi 
non  sit  subditus,  sed  maxime  liber  ad  voven- 
dum,  rpiantum  est  ex  parte  suse  voluntatis. 
Dico  autem  non  posse  facere  taliaa  vota,  quae 
obligent  illum  secundum  pra?sentem  statum, 
quia  sic  esset  obligatio  de  re  illicita  ;  secus  ve- 
ro  erit,  si  voveat  sub  conditione.  vel  pro  tem- 
pore  pinguioris  fortunee,  nam  tunc  votum  re- 
fertur  ad  licitam  materiam,  et  obligat  pro 
tempore  impletee  conditionis.  Et  ita  pateria- 
milias,  vel  qui  est  oneratus  debitis,  licet  sub- 
ditus  alias  non  sit,  sifaciat  vota  realia  in  pree- 
judicium  familise,  vel  creditorum,  non  vale- 


ESSE  POSSINT  IN  PERSONIS  SUBDITIS.  917 

bunt,  quia  tunc  obligatio  esset  vel  contra  jus- 
titiam,  vel  contra  obligationem  pietatis  aut 
charitatis.  Quod  si  egestas  et  obligatio  non  sit 
tam  gravis,  ut  reddat  actum  illieitum,  licet 
possit  esse  votum  indiscrete  factum,  quia  est 
nimis  onerosum,  et  ideo  possit  facile  dispen- 
sari,  non  erit  per  se  nullum,  donec  dispensetur. 
Nec  de  his  personis  non  subditis  aliquid  am- 
plius  dicere  necesse  est.  Quia  vero  haec  indi- 
gentia,  vel  impotentia  in  non  subditis  est  per 
accidens,  et  vix  est  aliquis  adeo  pauper,  qui 
non  possit  aliquam  eleemosynam  licite  face- 
re,  si  sit  juris  sui,  ideo  specialiter  hsec  qusestio 
tractatur  de  subditis,  in  quibus  hsec  impoten- 
tia  videtur  esse  perse;  non  estautem  sequalis 
in  omnibus  subditis,  et  ideo  de  singulis  mem- 
bris  breviter  dicemus,  scilicet,  religiosis,  uxo- 
ribus,  filiisfamilias  et  servis.  Alii  enim  subditi 
non  sunt  incapaces  per  se  talium  votorum,  et 
solum  debent  observare  regulam,  ut,  si  aliena 
bona  administrent  velexpendaut,  non  voveant 
de  alieno,  sed  de  proprio,  vel  si  de  alieno, 
juxta  domini  voluntatem. 

3.  An  religiosi  vota  realia  possint  emittere, 
etquomodo.  —  Primo  ergo  religiosi  nihil  ha- 
bent  proprium,  et  exhacparte  commune  omni- 
bus  est,  utnon  possint  facere  vota  realia,  nisi 
eis  sit  administratio  concessa,  vel  votum  fiat 
sub  conditione,  si  concedatur.  Unde  heec  regu- 
la  cuni  proportione  applicata  omnibus  religio- 
sis, subditis  etPreelatis,  communis  est.  Tamen 
quia  Praelati  jam  habent  administrationem  ex 
vi  muneris,  ideo  consequenter  habere  censen- 
tur  potestatem  faciendi  aliquam  eleemosy- 
nam,  juxta  quam  mensuram  possint  etiam 
vota  facere  valida,  et  statim  obligantia.  Qua3 
ad  summum  includerent  conditionem  negati- 
vam,  Nisi  a  superiore  impediantur .  Nam  illi 
etiam  sunt  subditi,  et  sub  ea  ratione  sunt  ca- 
pacesilliusconditionis,  maximerationepauper- 
tatis.  Et  eadem  ratione,  si  Praelatus  vellet  exce- 
dere  facultatem  ordinariam  in  eleemosynisfa- 
ciendis,  non  posset  nisi  sub  conditione  affir- 
mativa,  Si  superior  concesserit.  Nam  tunc  se 
gerit  ut  subditus,  et  in  omnibus  subditis  reli- 
giosis  est  illa  conditio  necessaria,  quia  nec  do- 
minium,  nec  administrationem,  nec  liberum 
usum  rerum  habent,  sed  dependentem  a  vo- 
luntate  superioris.  Quapropter  etiam  de  illis 
rebus,  quee  ad  proprium  usum  eis  concedun- 
tur,  et  quas  in  eo  consumere  possunt,  vota 
realia  facere  non  possunt,  nisi  supposita  dicta 
licentia,  vel  sub  ejus  conditione,  quia  non 
quilibet  usus,  sed  talis  et  determinatus  eis 
conceditur.  Illa  autem  facultas  concedi  potest, 


918 


LIB.  III.  DE  PERSONIS  QIL£  VOVERE  POSSUNT. 


velin  particulari,  velin  generali,  juxta  varios 
usus  religionum,  unde  reliqua  de  his  votis  per 
proportionem  ad  personalia  intelligenda  suut. 

4.  An  religiosus,  qid  absguePrcelati  licentia 
emiitit  votmn  personale,  teneatur  petere  facul- 
tatem  ad  votum  implendum. —  Solum  potest  in 
liis  dubitari,  an  religiosus,  qui  absque  ulla  li- 
centia  Pi-selatf,  vel  advovendum,  veldandum 
eleemosynam  ,  facit  votum  illam  tnbuendi, 
teneatur  peiere  facultatem  a  Pradato  ad  tale 
votum  implendum.  Nam  ratio  facta  de  votis 
personalibus  videtur  hic  etiam  suadere  quod 
teneatur,  quia  qui  vovit  finem,  tenetur  ad  me- 
dium,  alioqui  vanum  esset  tale  votum.  In  con- 
trarium  vero  facit,  quia  tale  votum  non  vide- 
tur  esse  consentaneum  statui  religioso,  et  ideo 
videtur  esse  vanum,  et  ad  nihil  obligare.  Ut  si 
quis  voveret  eleemosynam  facere  de  bonis  al- 
terius,  non  obligaretur  ad  petendam  ab  eo  fa- 
cultatem,  sed  potius  diceremustale  votum  esse 
indiscretum  et  ineptum.  Ita  vero  accidere  vi- 
detur  in  hujusmodi  voto  religiosi,  cum  voveat 
disponere  de  rebus  nonsuis,  necsuse  dispensa- 
tioni  commissis.  Sed  exemplum  non  est  om- 
nino  simile,  quia  religiosus  est  pars  illius 
communitatis,  ad  quam  illa  bona  spectant,  et 
ideo  participat  usum  illarum. 

5.  Resolutio  dubii.  —  Quare  hic  censeo  dis- 
tinctione  utendum.  Nam  si  religiosus  voveat 
eleemosynaai  facere  de  his  rebus,  quas  ipse 
in  proprios  usus  consumere  potest,  cupit  au- 
tem  se  aliqua  ex  parte  iliis  privare ,  ut  aliis 
bene  faciat,  credo  teneri  ad  facultatem  peten- 
dam  a  superiore,  quia  materia  illius  voti  opti- 
ma  est,  et  tale  votum  non  est  iudecens,  nec 
improportionatum  statui  religioso,  ut  per  se 
notum  videtur,  et  ideo  merito  intelligitur  fac- 
tum  sub  praedicta  conditione,  et  ad  illam  obli- 
gare.  At  vero  si  votum  sit  de  aliis  bonis  reli- 
gioiiis,  quorum  usus,  vel  administratio  ad  pri- 
vatum  religiosum  non  pertinet ,  regulariter 


credo  esse  votum  impertinens,  et  ad  nihil  ob- 
ligare  propter  rationem  factam,  et  quia  regu- 
lariter  nec  talem  facultatem  petere  expedit. 
Dico  autem  regulariter ,  quia  in  speciali  casu, 
ubi  gravis  occurreret  necessitas,  quam  ralio 
dictaret  esse  aperiendam  superiori,  etc,  tunc 
merito  posset  quis  ad  hoc  ipsum  voto  se  obli 
gare.  Quod  tamen  potius  esset  vovere  procu- 
rare  eleemosynam,  vel  remedium  illius  neces- 
sitatis  a  superiore,  quam  propriam  eleemosy- 
nam  facere ;  et  ideo  extra  similem  casum  dico 
tale  votum  esse  imprudens,  et  non  obligare, 
quia  non  tam  est  de  eleemosyna  facienda, 
quarn  de  superiore  monendo  ut  eleemosynam 
faciat,  quod  per  se  sumptum  sine  aliis  cir- 
cumstantiis  non  videtur  expediens. 

6.  Uxor,  filii  et  servi  vota  realia  emittere 
non  possunt,  nisi  certa  exceptione  adhibita. 
—  Secundo,  eadem  fere  doctrina  ad  uxores, 
fdios  et  servos  applicanda  est.  Nam  quoad 
uxores  regula  generalis  est,  uxorem  non  posse 
facere  realia  vota  absoluta  de  bonis  communi- 
bus,  nec  de  suis  dotalibus,  de  quibus  non 
potest  libere  donare,  aut  eleemosynas  facere, 
nisi  juxta  concessionem  et  licentiam  mariti, 
vel  specialem,  vel  generalem,  vel  per  cousue- 
tudinem.  Quia  in  his  non  habet  liberam  ad- 
mmistrationem,  sed  omnino  pendet  a  marito: 
de  bonis  autem  paraphernalibus,  vel  de  ali- 
quibus  propriis  lucris,  si  ad  ipsam  specialiter 
pertineant,  poterit  vovere,  nam  illorum  bono- 
rum  habet  magis  liberum  usum.  Idemqne 
cum  proportione  dicendum  de  filiofamilias 
quoad  bona  paterna,  secus  quoad  propria,  si 
habeat  castrensia,  vel  quasi  castrensia.  Et 
idem  est  cum  proportione  de  servo,  quia  non 
habet  propria  bona,  nisi  fortasse  aliquid  de 
servitio  suo  permittatur  acquirere.  Neque  haec 
possunt  hoc  loco  exactius  tractari,  quia  spe- 
ctant  ad  materias  de  donatione,  eleemosyna, 
dominio,  et  similibus. 


FINIS   LIBRI   TERTII. 


—a— ■■— i 


INDEX  GAPITUM  LIBRI  QUARTI 


DE  OBLIGATIONE  VOTL 


Cap.  I.   Utrnm  ex  voio  Deo  facto  obli- 

gatio  in  conscientia  oriatur. 
Cap.  II.   Utrum  in  voti  obligatione  Dei 

acceptatio  intercedat. 
Cap.  III.  Quam  gravis  sit  obiigatio  voti. 
Cap.   IV.   Utrum  obligatio  voti  ex  sola 

intentione  voventis   possit  non    esse 

proportionata  materice. 
Cap.  V.    De   obligatione  voti,    de   quo 

dubitatur  an  sit  factum. 
Cap.  VI.  De  obligatione  voti  quoad  va- 

lorem  ejus. 
Cap.  VII.  Quomodo  votum  sit  interpre- 

tandum  quando  non  est  de  materia 

certa. 
Cap.  VIII.  Quomodo  singulce  voti  cir- 

cumstantia?  in  eo  non  expressm  deter- 

minandce  sint. 
Cap.    IX.    An    votum    obliget    tantum 

voventem. 
Cap.    X.    Utrum    possit    vel    teneatur 

atiquis  votum  suum  per  aliud  implere. 


Cap.  XI.  Ulrum  obligatio  voti  ipso  facto 

vel  jure  transeat  ad  hwredes. 
Cap.    XII.     Pro    quo    tempore    votum 

obliget. 
Cap.  XIII.  An  votum  tempore  assignato 

non  impletum  desinat  obligare. 
Cap.    XIV.   An  qui   non  potest  votum 

implere   tempore   definito ,    teneatur 

anticiparc  tempus  ut  impleat. 
Cap.    XV.    An  qui  non  implet   volum 

tempore  prcefixo,  ad  compensationem 

postea  tenealur. 
Cap.  XVI.   Utrum  quce  fiunt  contra  voti 

obligationem  valida  sint. 
Cap.  XVII.    Vota  conditionata  quando 

et  quomodo  obligent. 
Cap.  XVIII.  An  cessante  causa  voti  ces- 

set  ejus  obligatio. 
Cap.  XIX.  An  ex  mutatione  materice 

cesset  obligatio  voti. 
Cap.  XX.  Expediuntur  duce  dubitatio- 

nes. 


°^C^3^ 


LIBER  QUAKTUS 


Diximus  de  natura  et  essentia  voti,  et  de 
eausis  ac  eonditionibus  ad  illud  requisitis; 
consequens  est  ut  de  effectibus  ejus  dicamus. 
Possumns  autem  duplicem  effectum  voti  dis- 
tinguere:  unus  est  obligare  voventem  ad  im- 
plendum  quod  promisit;  alius  est  constituere 
voventem  in  statu  vel  via  perfectionis.  Prior 
effectus  est  universalis,  et  quasi  intrinsecus, 
et  proximus  voti ;  et  dici  potest  intrinsecus  fi- 
nis,  et  velnti  effectus  formalis,  quia  votum  est 
veluti  quoddam  vinculum  quod  formaliter  li- 
gat;  licet  etiam  dici  possit  qusedam  moralis 
efficientiaintrinseca  voto,  etideo  de  hoc  effec- 
tu  inprsesenti  tractamus.  Alius  verovel  non  est 
unirersalis  omnibus  votis,  vel  est  extrinsecus 
etremotus,  et  ideo  post  integram  tractatio- 
nem  de  voto  in  communi,  in  sequenti  voln- 
mine  specialem  disputationem  de  illo  institue- 
mus.  Ibique  dicemus  de  aliis  effectibus  impe- 
diendi  matrimonium,  vel  rerum  dominium,  et 
aliis  hujusmodi,  quicum  illo  efiectu  conjuncti 
sunt.  Circa  voti  autem  obligationem  oportet 
recolere  quod  de  juramento  promissorio  dixi- 
mus,  in  eo  considerari  posse  antecedentem  et 
sequentem  obligationem,  utraque  enim  in  voto 
locum  habet.  Antecedens  dicitur  ,  quse  ante 
votum  est  de  servando  debito  modo  in  voven- 
do,  et  hsec  satis  explicata  est  in  superioribus 
libris ;  et  de  peccatis  quse  in  ejus  violatione 
committuntur,  dicemus  libro  sequenti.  Obli- 
gatio  autem  consequens  dicitur,  quse  per  ip- 
sum  votum  inducitur  tanquam  effectus  ejus; 
et  de  hac  est  sermo  in  prsesenti.  Et  quamvis 
explicatio  hujus  obligationis  vix  possit  separa- 
ri  a  culpis  et  peccatis  quse  in  illis  committun- 
tur,  nihilominus  majoris  claritatis  et  utilitatis 
gratia,  curabimus  ea  distinguere,  et  hic  solam 
vim  ohligandi,  et  modum  ac  circumstantias 
ejus  declarare;  de  peccatis  autem  quse  contra 
illam  committuntur,  in  sequenti  libro  dice- 
mus. 


GAPUT  I. 

UTRUM  EX  VOTO   DEO   FAGTO   OBLIGATIO  IN  C0N- 
SGIENTIA  0RIATUR9 

1 .  Error  antiqims  de  voto.  —  Fuit  antiquus 
error ,  ex  voto  nullam  oriri  obligationem  , 
quem  retulit  et  impugnavit  D.  Thom.,  Opusc. 
18,  c.  12;  nam,  licet  specialiter  referat  hunc 
errorem  circa  votum  ingrediendi  religionem, 
tamen  rnotiva,  quae  refert,  generalia  sunt  de 
omni  voto,  quae  ad  hoc  reducuntur,  quod  me- 
lius  est  opus  sponte  quam  ex  obligatione  fac- 
tum.  Atque  in  hoc  errore  sunt  etiam  hoeretici 
hujus  temporis,  qui  hac  ratione  vota  contem- 
nunt,  ne  obligationem  eorum  admittant,  quod 
de  Lampetianisrefert  etiam  Damascenus,  libro 
de  Haeres. ;  et  Prateolus,  verb.  Lampeliani. 
Sed  contra  hunc  errorem  satis  in  principio  et 
fine  libri  primi  disputatum  est,  ubi  ostendi- 
mus,  et  aetum  vovendi  optimum  esse,  et  a  Deo 
consuli,  et  opus,  ex  illo  factum,  cseteris  pari- 
bus,  melius  esse  quam  sine  illo. 

2.  Prima  assertio :  votum  inducere  obliga- 
tionem  in  conscientia  de  fide  est. — Primo  ergo 
de  fide  eertum  est,  votum  inducere  obligatio- 
nem  in  conscientia,  ut  fiat  quod  Deo  promis- 
sum  est.  Ita  docuit  D.  Thomas  supra,  et  Quod- 
lib.  3,  art.  42,  ubi  dicit,  oppositum  esse  hae- 
reticum.  Idem  docuit  sine  censura,  2.  2,  q. 
88,  art.  3,  q.  189,  art.  3,  et  conveniunt  om- 
nes  Catholici,  et  antiqni  Patres,  quos  erudite 
refert  Bellarmin.,  lib.  2  de  Monach.,  c.  16  et 
seq. ;  Medin.,  lib.  4  de  Contin.  Sacer.,  controv. 
7.  Etmulta  habentur  in  Decret.,  20,  q.  3,  et 
27,  q.  1,  et  33,  q.  5.  Est  deniquesatis  expres- 
sa  hsec  veritas  in  Scriptura,  in  loeis  ssepe  ci- 
tatis,  Psal.  75:  Vovete,et  reddite,  etc.  Ubi  pri- 
mum  verbum  consilii  cst,  secundum  obliga- 
tionis,  ut  expendit  Innocentius  III,  in  c.  Ma- 
gnce,  de  Voto.  Et  ita  eodem   verbo  explicatur 


CAP.  I.  UTRUM  EX  VOTO  DEO  FACTO 
hfec  obligatio,  Deut.  23,  Ecclesias.  5.  Et  simi- 
le  est  illud  Job.  22 :  Rogabis  Deum,  et  exan- 
diet  te,  et  vota  tua  reddes.  Idemque  optime 
confirmat  illud  Isaiae  19  :  Vota  vovent  Domi- 
no,  et  solvent ;  nam  solutio  respondet  debito 
et  obligationi.  Denique  Levit.  7,  expresse  dis- 
tiuguitur,  hostia  ex  voto,  vel  sponte  ublata,  ut 
significetur  id,  quod  ex  voto  offertur,  non  jam 
ex  mora  vohmtate,  sed  ex  obligatione  offerri. 

3.  Ratione  declarat  D.  Tbomas  supra  banc 
veritatem  primo,  quia  inter  bomines  promis- 
siones  bona  fide  factse  obligant ;  ergo  et  promis- 
sio  Deo  facta  obligationem  inducit.  Quse  argu- 
mentatio  est  Augustini  apud  D.  Thomam,  d. 
q.  189,  art.  3  :  Si  inter  homines  (iuquit)  solent 
bonce  fidei  contractus  nulla  ratione  dissolvi, 
guanto  magis  pollicitatio,  quam  cum  Deo  pepi- 
git,  solvi  sine  vindicta  nonpoterit?  Quee  verba 
apud  Augustinum  reperiri  non  potui ;  simi- 
lia  vero  habentur  apud  Leonem  Papam,  Epist. 
90,  alias  92,  ad  Rustic,  c.  14:  Si  humana 
pacta  nonpossunt  impune  calcari ,  quicl  eis  ma- 
nebit,  qui  corruperint  fcedera  divini  sacra- 
menti  ?  Atque  eodem  recidit  ratio  quam  attin- 
git  D.  Tbomas,  d.  q.  88,  art.  3  :  Quia  homo 
maxime  debet  Deo  fidelitatem,  tum  ratione  do- 
minii,  tum  ratione  beneficii  suscepti,  ideo  maxi- 
me  ohligatur  homo  ad  hoc,  quod  impleat  vota 
Deo  facta.  [n  qua  ratione  supponit  implere 
votum  ad  fidelitatem  pertinere  ;  supponit 
etiam.  servare  fidelifatem  esse  per  se  bonum 
et  honestum,  et  debitum  bominibus,  sicut  lo- 
qui  veritatem,  qnia  est  necessarium  ad  socie- 
tatem  humanam,  et  ideo  dicitur  fides,  qua 
fiuntdicta,  esse  justitia?  fundamentum  a  Cice- 
rone,  lib.  1  de  Officiis,  et  Ambros.,  lib.  1  Of- 
fic.  1,  c.  29;  etideolib.  2,  c.  48,  ait,  omni- 
bus  esse  servandam  ;  ergo  maxime  Deo. 

4.  Circaquam  rationem  occurrebat  disputa- 
tio,  quse  a  Theologis  hoc  loco  frequentius  trac- 
tatur,  an  humana  promissio,  id  est,  quee  ab 
homine  homini  fit,  obligationem  in  conscientia 
inducat.  Sed  illam  prsetermittendam  duxi, 
tum  quia  nec  per  se  spectat  ad  locum  prassen- 
tem,  sed  in  materia  de  Justitia  et  de  Veritate 
tractanda  est;  aliquidque  de  illa  attigimus  in 
Opusc,  Relect.  1  ;  tum  etiam  quia  ut  esse  po- 
test  dubia,  ad  fundamentum  hujus  rationis 
necessaria  non  est.  Nam  quod  humana  pro- 
missio  houesta  et  acceptata  in  conscientia  obli- 
gationem  inducat,  ita  certum  est  ut  non  possit 
in  dubitationem  adduci.  Nam  ad  miuimum 
id  pertinet  ad  veritatem  humanam,  quae  sem- 
per  in  dictis  et  factis  servanda  esl,  ut  sensit 
D.  Thomas,  dicto  articulo  3,   ad  4,  et  clarius 


0BL1GATI0  IN  CONSl.IENTIA  OUIATUR.  921 

qugestion.  110,  art.  3,ad  5,  et  sumitur  exAm- 
brosio  supra,  et  ex  Augustino,  Epist  19,  circa 
medium,  et  libr.  de  Mendac,  cap.  20,  ubi 
fidem  moralera  sub  veritate  concludit,  et  ideo 
etiam  leges  civiles  agnoscunt  inhumanapolli- 
citatione  naturalem  obligationem,  quara  om- 
nino  servandam  esse  jura  canonica  decernunt, 
c  1  et  3,  de  Pactis.  Hoe  autem  sufficit  ad  fun- 
damentum  prsedietffi  rationis,  sive  promissio 
humana  obliget  ex  fidelitate,  sive  ex  justi- 
tia,  sive  obliget  gravi  aut  levi  obligatione,  et 
sive  ex  illa  nascatur  actio,  sive  non;  nam  liee 
quaestiones  ad  prsesens  non  referunt.  Satis 
enim  est  quod  oblig^t  in  conscientia,  ut  inde  a 
fortiori  inferatur,  votum  in  censcientia  obliga- 
re ;  in  cseteris  vero  non  sunt  comparandse  pro- 
missiones  humanee  cum  ea,  quse  est  ad  Deum, 
cum  altiorissitrationis.  Undeobiter  etiam  con- 
stat,  hanc  veritatem  de  obligatione  votiratio- 
ne  naturali  cognosei  potuisse,  sicut  etiam  a 
gentibus  respectu  suorum  deorum  fuit  agnita. 
Nam  propterea  voti  reum  vocabant  eum,  qui 
promiserat  diis,  et  non  solverat,  ut  est  apud 
Macrob.,  lib.  3  Saturnal.,  c  2 ;  etin  Leg.  se- 
cunda,  ff.  de  Pollicitat.,  dicitur:  Si  quis  rem 
aliquam  voverit,  voto  obligatur. 

5.  An  voti  obligatio  sit  ex  justitia.  —  Quseri 
vero  potest  circa  voti  obligationem,  an  dicenda 
sit  aliquo  modo  justitise,  eo  modo  quo  potest 
esse  justitia  ad  Deum,  an  sit  solius  veritatis, 
vel  possit  esse  utriusque  rationis.  Et  ratio  du- 
bitandi  est,  quia  votum  solum  est  queedam 
promissio  simplex,  seu  pollicitatio  Deo  facta  ; 
at  vero  tota  ratio  promissionis,  quoad  obliga- 
tionem  ejus,  est,  ut  fiat  verum  quod  dictum 
est;  ergo  in  hoc  solo  consistit  obligatio  voti. 
Minor  probatur,  primo  exD.  Thora.,d.  art.  3, 
q.  88,  ubi  fit,  solvere  promissa,  ad  fidelitatem 
pertinere;  fidehtas  autem  non  est  nisiveritas, 
ut  supponit  in  q.  80,  et  sentit  in  eodera  art.  3, 
adducens  Augustinura,  dicentem,  fidem  ( id 
est,  fidelitatem  )  dictam  esse  ex  hoc,  quod  dicta 
fiunt.  Et  in  his  tantum  principiis  fuudat  obli- 
gationem ;  et  e.odem  fere  discursu  utitur  d. 
q.  189,  art.  3;  et  q.  89,  art.  7,  dicit,  obliga- 
tionemjuramenti  promissorii  ad  hoc  tendere, 
ut  veritas  dictorum  adimpleatur;  eadem  au- 
tem  ratio  est  de  voto.  Eamdem  doctrinam 
coufirmat  Cajetanus,  2.  2,  q.  113,  art.  1,  ubi 
docet  debitum  faciendi  quod  promissum  est, 
per  se  ac  formaliter  ad  veritatem  pertinere,  et 
ita  sentit  de  promissione  homini  facta ;  idem 
ergo  erit  de  promissione  facta  Deo ;  nam  quod 
locutio  et  opus  ordinetur  ad  hanc  vel  illam 
personam,  nonvariat  rationemformalem  pro- 


922 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI 


missionis  aut  veritatis,  sed  ad  summum  indu- 
cit  majorem  vel  minorem  obligationem  in  illo 
ordine.  Ratio  addi  potest,  quia  de  ratione 
justitiae  est,  ut  fundetur  in  jure  alterius,  ad 
quem  est  obligatio  ejusdem  justitiae ;  sed  vo- 
tum,  et  in  universum  promissio  non  fundat 
obligationem  suam  in  jure  promissarii,  sed 
in  sola  veritate,  ac  fidelitate  promittentis ;  er- 
go.Probatur  minor,  quiapromissionecsuppo- 
nit  illud  jusin  alio,  cum  sitmere  liberalis,  nec 
dat  illud,  quia  nou  est  donatio  de  praesentL, 
sed  sola  promissio  de  futuro. 

6.  In  contrarium  vero  est  primo,  quia  obli- 
gatio  voti  est  obligatio  religionis ;  at  religio 
est  pars  justitiae,  quatenus  ad  Deum  esse  po- 
test;  ergo.  Secundo,  quia  alias  obligatio  non 
esset  gravis  seu  legalis,  sed  esset  levis  seu  mo- 
ralis;  consequens  est  falsum,  alias  transgredi 
votum  non  esset  ex  suo  genere  peccatum  mor- 
tale,  quod  esse  omnino  falsum,  ostendemus 
in  principio  libri  sequentis ;  ergo.  Sequela 
patet,  quia  obligatio  veritatis  etiam  respectu 
Dei  non  est  gravis.  Unde  qui  ficte  et  oretan- 
tum  vovet,  Deo  mentitur,  et  nibilominus  non 
peccat  mortaliter;  ergo  idem  esset  in  voto  im- 
plendo,  si  ejus  obligatio  tantum  esset  cujus- 
dam  veritatis  faciendae.  Tertio,  per  votum 
acquiritur  speciale  jus  Deo,  et  ideo  ex  parte 
Dei  requiritur  acceptatio ;  nam  ob  lianc  cau- 
sam  votum  de  re  mala  vel  impertinente  non 
obligatj  quia  Deus  illarn  promissionem  non 
acceptat;  ergo  signum  est  acquiri  per  vo- 
tum  Deo  aliquod  speciale  jus.  Nam  veri- 
tas,  quae  consistit  in  sola  conformitate  facto- 
rum  cum  dictis,  non  pendet  ex  acceptatione 
alterius. 

7.  Secunda  assertio :  votum  inducit  obliga- 
tionem  fidelitatis  ad  Deum  ac  justitim.  —  Pro 
bujus  dubii  resolutione  dico  secundo  :  votum 
inducit  obligationem  fidelitatis  ad  Deum, 
quae  in  se  et  veritatem  et  cultum  Deo  debitum 
eomplectitur,  et  ideo  et  justitiae  ad  Deum  et 
veritatis  dici  potest.  Primam  principalem  par- 
tem  docet  clare  D.  Thomas,  locis  citatis,  quem 
in  hoc  omnes  Tbeologi  sequuntur.  Et  sumitur 
sufhcienter  ex  verbis  illis  Pauli  :  Habentes 
damnationem,  quia  primam  fidem  irritam  fe- 
cerunt,  ubi,  nomine  fidei,  moralis  fides,  quae 
alias  fidelitas  dicitur ,  intelligitur,  ut  ex  com- 
muni  Patrum  expositione  data  in  superioribus 
constat.  Et  eamdem  partem  probant  omnia 
adducta  in  ratione  dubitandi  priori  loco  posi- 
ta.  Nam  implere  promissionem ,  cuicumque 
fiat,  ad  fidelitatem  erga  illum  spectat ;  ergo 
obligatio  ad  promissionem  implendam  ex  ea- 


dem  fidelitate  nascitur,  cujus  est  talis  actus 
implendi  promissum ;  nam  unaquseque  virtus 
obligat  ad  actum  suum,  et  unumquodque  prae- 
ceptum  tale  est,  qualis  est  materia  in  qua  ver- 
satur,  et  qualis  est  ratio  virtutis  in  qua  fun- 
datur.  Secunda  vero  pars  assertionis,  quae  est 
de  veritate,  sufficienter  ostenditur  ex  adductis 
in  eadem  ratione  dubitandi.  Nam  fidelitatis 
actus,  qui  est  implere  promissionem,  est  con- 
stitutivus  veritatis  quasi  ex  parte  termini  et 
mensurae  ipsius  veritatis.  Sed  obligatio  voti 
ad  boc  tendit,  ut  promissio  Deo  facta  implea  - 
tur  ;  ergo  ad  boc  tendit,  ut  veritas  observetur 
eo  modo,  quo  implendo  promissionem  serva- 
tur,  scilicet,  ex  parte  termini  et  mensurae. 
Major  ( caetera  enim  clara  sunt)  declaratur, 
quia  veritas  formaliter  est  in  dicto,  seu  pro- 
missione  ipsa,  quatenus  conformitatem  babet 
ad  rem  promissam,  quam  respicit  ut  termi- 
num  a  quo  mensuratur. 

8.  Confirmatur  assertio  Ananice  exemplo.  — 
Potestque  haec  pars  optime  confirmari  ex  illis 
verbis  Act.  5,  ubi  de  Anania  dicitur :  Defrau- 
davit  de  pretio  agri;  fraudem  enim  vocavit 
illam  partis  pretii  occultationem,  quae  in  vio- 
latione  voti  paupertatis,  seu  perfectionis  evan- 
gelicae  sequendae  fiebat,  et  ideo  paulo  inferius 
dixit  Petrus  :  Non  es  mentitus  hominibus,  sed 
Deo  ;  nam  promittere  aliquid  Deo,  et  non  ser- 
vare,  mentiri  Deo  est.  Et  ita  exponit  Grego- 
rius,  lib.  1,  epist.  33,  cap.  Ananias,  17,  q.  1. 
Et  significat  Glemens,  epist.  5,  in  cap.  Dilec- 
tissimus,  12 ,  quaest.  1.  Tradunt  Hieronymus, 
epist.  8,  ad  Demet. ;  Aug.,  serm.  25  de  Verbis 
Apostoli,  et  serm.  12  de  Diver.,  et  lib.  2  de 
Mir.  Sacrae  Script.  Et  ibi  expositores  commu- 
niter,  et  alii  Patres,  quos  ibi  Lorin.  indicat, 
cum  Bellarm.,  lib.  2  de  Monach.,  cap.  20\,  qui 
bene  ex  contextu,  et  ex  gravitate  pcenae  id 
confirmant.  Ex  quo  loco  optime  etiam  com- 
probatur  tertia  pars  assertionis,  quia  ideo  Ana- 
nias  dictus  est  mentiri  Spiritui  Sancto  et  Deo, 
quia  mendacium  fecit  vel  protulit,  Spiritui 
Sancto  injuriosum  ,  et  quasi  perniciosum, 
quantum  est  ex  parte  frangentis  votum  ;  ergo 
contraria  obligatio  voti  respicit  impletionem 
veritatis  promissae  ,  quatenus  illa  spectat  ad 
reverentiam,  et  cultum  Deo  debitum.  Decla- 
rari  etiam  hoc  potest  ex  leg.  1  de  Pollicitat., 
ubi  dieitur,  quando  aliquis  ob  honorem  pro- 
mittit,  teneri  ex  pollicitatione ;  et  in  1.  3  dici- 
tur :  Illud  est  constitutum,  ut  si  ob  honorem 
pollicitatio  fuerit  facta,  quasi  debitum  exiga- 
tur.  Votum  autem  est  pollicitatio  facta  Deo  ob 
honorem  et  cultum  ejus;  ergo  id  quod  voto 


CAP.  I.  UTRUM  EX  VOTO  DEO  FACTO 

promittitur,  debitum  Deo  est  per  modum  eul- 
tus,  seu  honoris. 

9.  Unde  tandem  explicari  etconfirmari  po- 
test  ultima  pars  conclusionis.  Nam  ohscurum 
videri  potest ,  quomodo  voti  obligatio  simul 
pertineat  ad  veritatem  sustinendam ,  et  ad 
cultum  Dao  reddendum,  tanquam  ex  justitia 
debitum,  eo  modo  quo  justitia  ad  Deum  esse 
potest  ;  cum  primum  videatur  ad  virtutem 
veritatis  seu  fidelitatis  pertinere,  secundum 
autem  ad  virtutem  religionis ,  quee  sunt  dis- 
tinctee  virtutes.  Dicendum  est  ergo  quod,  si- 
cut  promissio  de  se  abstrahit  ab  ea,  quse  fit 
Deo  et  homini,  ita  etiam  veritas,  quee  in  pro- 
missione  servanda  cernitur,  commune  quid 
est.  Rursus  in  promissione,  illa  convenientia 
est  quasi  generica ;  nam  in  illis  membris  ho- 
nestates  specie  distinctee  inveniuntur ,  quia 
prior  ad  religionem,  posterior  ad  inferiorem 
virtutem  spectat.  Imo  haec  posterior  potest  ad 
plures  virtutes  pertinere  ;  nam  promissio  si 
fiat  homini  in  honorem,  pertinet  ad  observan- 
tiam  ;  si  propter  beneficium,  pertinet  ad  gra- 
titudinem  ;  si  ex  mera  liberalitate,  pertinet  ad 
liberalitatem  vel  misericordiam,  et  interdum 
poterit  etiam  ad  justitiam  perlinere ,  si  ipsa- 
met  promissio  aliquo  titulo  justitiee  debita  sit. 
Unde  servare  veritatem  in  promissione  im- 
plenda,  quee  fidelitas  dicitur,  officium  est  vir- 
tutis,  uon  unius  speciei,  sed  generis  continen- 
tis  sub  se  plures  species  honestatis,  juxta  va- 
rios  titulos,  ex  quibus  officium  illud  debitum 
esse  potest.  Atque  ita  fideiitas  distingui  potest 
in  fidelitatem  ad  Deum  et  ad  homines  :  prior 
spectat  ad  cultum  Dei ;  secunda  ad  alias  ratio- 
nes  societatis  humanee ,  quee  ulterius  distin- 
gui  potest  in  fidelitatem  observantiee,  gratitu- 
dinis,  vel  justitiee.  Interdum  vero  debita  esse 
potest  ex  solo  titulo  veritatis  necessariee  ad 
societatem  humanam,  et  tunc  pertinere  cense- 
tur  ad  virtutem  veritatis,  juxta  doctrinam  D. 
Thomee ,  locis  citatis  ,  et  2.  2,  q.  109,  art.  3, 
ad  primum ,  et  retinet  fidelitatis  nomen,  qua- 
si  applicato  generico  nomine  ad  specificum 
membrum  minus  perfectum.  Ita  ergo  obliga- 
tio  voti  includit  obligationem  servandi  verita- 
tem,  quasi  genericam  rationem ,  quee  per  ra- 
tionem  cultus  et  reverentiee  debitee  Deo  con- 
trahitur  ad  veritatem  religiosam  (ut  sic  di- 
cam);  et  sic  heec  obligatio  simul  est  fidelitatis 
et  religionis,  quia  ut  fidelitas  ad  Deum  religio 
est,  sic  gratiarum  actio  adDeum  religio  simul 
est.  Et  quia  religio  est  quodammodo  justitia 
adDeum,  ideo  heec  obligatio  justitiee  etiam 
dici  potest  in  sensu  explicato. 


0BL1GATI0  IN  CONSCIENTIA  OIUATIJR.  923 

10.  Fil  satis  oppositce  sententice. —  Adpri- 
mam.  —  Neque  huic  resolutioni  obstant  ratio- 
nes  in  utramque  partem  inductee.  Prima  enim 
principalis  ratio,  primo  loco  posita,  procedit 
ex  eequivocatione  tidelitatis,  ac  si  esset  una  in 
ordine  ad  Deum  et  hominem  secundum  ratio- 
nem  specifieam,  quod  falsum  est.  Cum  autem 
dicitur  non  variari  rationem  promissionis  pro- 
pter  hoc  quod  fiat  Deo  vel  homini,  responde- 
tur  negando  assumptum,  quia  quidquid  sit  de 
physica  actione  seu  locutione  intellectus  aut 
oris,  in  ratione  honesti  actus  distinctam  spe- 
cie  rationem  habent ;  et  in  voluntate  ipsa  vo- 
litio  se  obhgandi  Deo  vel  homini  actus  sunt 
specie  distincti  propter  diversas  honestates, 
quee  in  objectis  inveniuntur.  Unde  obligatio 
ad  Deum  et  hominem  non  solum  differunt  tan- 
quam  major  et  minor  intra  eaindem  speciem, 
sed  u t  differentes  in  specie.  Nam  obligatio  ad 
Deum  sumit  specificam  rationem  suam  ex  di- 
vina  excellentia ,  ratione  cujus  debitum  ejus 
alterius  rationis  est,  ut  supra  tract.  1,  libro 
primo,  declaravimus.  Et  eodem  modo  licet  ve- 
ritas  ipsa,  physice  spectata,  quatenus  est  ad 
modum  cujusdam  relationis  et  conformitatis, 
possit  esse  ejusdem  speciei,  nihilominus  debi- 
tum  veritatis  servandee,  respectu  unius  et  al- 
terius,  potest  esse  specie  diversiim  ex  diverso 
titulo,  in  quo  fundatur,  et  hoc  debitum  atten- 
dunt  virtutes,  quee  sunt  ad  alterum,  ut  dicto 
etiam  loco  declaratum  est.  Unde  ad  ultimam 
rationem  in  illo  priori  membro  positam  res- 
pondeo,  illam  habere  locum  in  promissione 
alteri  homini  facta  ex  sola  libertate  et  vo- 
luntate,  in  preesenti  vero  non  recte  applicari. 
Quia  Deo  debitus  est  honor  et  reverentia  ex 
intrinseco  et  naturali  jure.  Et  licet  hoc  debi  - 
tum  ex  sola  rei  natura  non  determinetur  ad 
hunc  actum,  verbi  gratia  ,  castitatem,  quee 
voto  promitti  potest,  tamen  postquam  promis- 
sa  est  Deo,  eo  ipso  iliud  divinum  jus  requirit 
illum  determinatum  actum,  tanquam  neces- 
sarium  ad  servandam  divinam  reverentiam. 
Itaque  non  homo  confert  Deo  jus ,  proprie 
loquendo  ,  sed  quasi  determinat  materiam 
illius  cultus ,  eam  promittendo,  et  illam  de- 
terminationem  Deus  acceptat ,  et  sic  resultat 
tale  debitum. 

11.  Ad  primum  pro  alia  sententia. —  Ad 
primum  alterius  partis,  concedimus  totum.  Ad 
secundum  negatur  sequela,  de  qua  dicemus 
libro  sequenti.  Ad  probationem  autem  seque- 
lee  dicitur,  falsum  omnino  esse,  non  esse  gra- 
vem  obligationem  servandi  veritatem  in  factis 
et  dictis  cum  Deo  ipso,  quia  mentiri  Deo,  ex 


924 


LIB.  IV.  DE  OBLICxATlONE  VOTI. 


genere  suo  est  peccatum  gravissimum,  esto 
mentiri  homini  non  ita  grave  censeatur. 
Quam  differentiam  satis  profecto  insinuavit 
Petrus,  dicens  :  Non  es  mentitus  hominibus, 
sed  Deo.  Et  ratio  est  clara,  quia  mentiri  Deo, 
contra  reverentiam  illi  debitam  est ,  imo 
quemdam  ejus  contemptum  includit,  unde  in 
re  gravi  peccatum  mortale  est,  atque  adeo  ex 
genere  suo  est  tale.  Neque  instantia  de  illo, 
qui  ficte  vovet ,  est  accommodata ,  quia  ille, 
qui  sic  mentitur,  non  Deo  ,  sed  hominihus 
mentitur;  imo  ideo  sic  fmgit  coram  homini- 
bus,  ne  Deo  ipsi  mentiri  cogatur ,  ut  infra  li- 
bro  quinto  latius  explicabo.  In  tertio  argu- 
mento  petitur  difficultas  de  acceptatione  voti, 
quse  in  sequenti  capite  commodius  tractabi- 
tur. 

GAPUT  II. 

UTRUM  IN    VOTI   OBLIGATI0NE  DEI  ACCEPTATIO 
INTERCEDAT  ? 

1 .  Aliquorum  opinatio  in  hac  materia. — Ex- 
cluditur  prwdicta  sententia.  —  Aliqui  existi- 
mant  hujusmodi  acceptationem  neque  necessa- 
riam  esse,  neque  possibilem.  Non  quidem  ne- 
cessariam,  quia  votum  non  est  pactum  cum 
Deo,  sed  pura  pollicitatio ;  nec  vero  esse  possi- 
bilein,  quia  acceptatio  dicit  motum  animi, 
qui  in  Deum  cadere  non  potest,  quiaDeus  non 
est  capax  accidentis  seu  mutationis.  Ita  docuit 
ex  Ripa,  et  Jacobo  Nigro,  Barbosa,  in  Rubri., 
ff.  Solut.  matrimon.,  in  2  p.,  n.  93,  et  in  L.  \, 
p.  3,  n.  48.  Quod  si  objiciatur,  quia  sequitur 
votum  non  inducere  obligationem,  quia  sola 
pollicitatio  non  acceptata  non  obligat,  L.  1  et 
3,  ff.  de  Pollicitat.,  respondet  hoc  esse  singu- 
lare  in  voto,  ut  obliget  efficaciter,  juxta  L.  % 
eod.,  licet  sit  tantum  po'licitatio,  ut  appella- 
tur  in  c.  iScimus,  12,  q.  I,  ubi  Glossa  notat,  ex 
nuda  pollicitatione,  quee  fit  Deo,  oriri  obliga- 
tionem,  et  sequitur  Prseposit.  ibi. 

2.  Occluditur  effugium. — Sed  hsec  sententia 
falsa  est,  nam  acceptatio  Dei  in  voto  possibilis 
est  et  necessaria.  Primum  constat  refutando 
contrarium  fundamentum,  quod  sine  dubio 
theologicum  non  est.  Nam  acceptatio  non  est 
aliter  motus  animi,  quam  intellectio,  visio, 
complacentia  etamor ;  certum  estautem  Deum 
intelligere  et  videre  nostros  actus,  cum  fnmt, 
et  complacere  in  illis,  si  boni  siut,  sine  acci- 
dente,  aut  mutatione  sui  ;  eodem  ergo  modo 
potest  acceptare.  Imo  acceptare  nihil  aliud  est 
quam  complacere  in  tali  actu,   et  velle  illum 


et  de  illo  gaudere.  Unde  nihil  est  frequentius 
in  ore  Theologorum,  quam  Deum  acceptare 
hominum  merita,  et  heec  manere  semper  in 
acceptatione  divina.  Imo  in  Scriptura  etiam 
frequentissimum  est,  aliud  esse  acceptum  vel 
non  acceptum,  acceptabile  vel  non  accepta- 
bile  Deo.  Unde  Psalm.  50  dicitur  :  Tunc  acce- 
ptabis  sacrifidum  jvstitice.  Cur  ergonon  acce- 
ptabit  sacrificium  voti  ?  Tandem  argumentor 
ad  hominem ;  quia  si  votum  non  posset  acce- 
ptari  a  Deo,  etiam  traditio  vel  donatio  non 
posset  acceptari,  quia  etiam  requirit  motum 
animi;  consequens  autem  est  falsum,  et  con- 
tra  eosdem  auctores.  Dicunt  tamen  Deum  ac- 
ceptare  posse  per  hominem,  non  tamen  per 
seipsum,  et  ita  priori  modo  acceptare  interdum 
donationem,  seu  traditionem  illi  factam.  Sed 
contra :  nam  unus  homo  non  acceptat  nomine 
alterius,  nisi  interveniente  consensu  princi- 
palis ;  ergo  ut  homo  acceptet  nomine  Dei, 
necessarius  est  consensus  Dei ;  at  vero  ille 
consensus  est  quidam  animi  motus;  ergo 
juxta  illorumargumentationem  non  potest  ca- 
dere  in  Deum.  Velsiillepotest  cadere  inDeum 
sine  novo  accidente,  vel  mutationeulla,  etiam 
poterit  cadere  immediatus  consensus  in  pro- 
missionem  sibifactam  sine  mutatione.  Itaque 
non  potest  dubitari  de  possibilitate.  Gur  au- 
tem  Deus  non  acceptet  immediate  per  seipsnm 
donationes,  seu  traditiones  quae  illi  fiunt,  in- 
fra  tractando  de  voto  solemni  a  nobis  expli- 
cabitur. 

3.  Ostenditur  acceptationem esse  invotoneces- 
sariam. — Secundum  autem,  scilicet,  accepta- 
tionem  esse  in  voto  necessariam,  probatur,  quia 
de  ratione  promissionis,  cuicumque  fiat,  est,  ut 
includat  conditionem,  si  res  promissa  promissa- 
rio  placuerit ;  nam  si  displiceat,  non  tenet  pro- 
missio,  et  hac  ratione  omnis  promissio,  etiam 
jurata,  desinit  obligare  ad  arbitrium  promissa- 
rii,  quia  ratione  conditionis  inclusee  pendet  a 
voluntate  ejus,  ut  supra  materia  de  juramento 
ssepe  dictum  est.  Ergo  etiam  votum,  quatenus 
promissio  est,  haneinciudit  conditionem  ;  ergo 
utvotum  obliget,  necesssaria  est  acceptatio  ex 
parteDei.  Probatur  consequentia,quia  promis- 
sio  conditionatanon  obligat,  quamdiu  conditio 
non  est  impleta,  et  ideo  pollicitatio  facta  ho- 
mini  absenti  non  obligat,  saltem  quoad  rem 
promissam,  donec  alter  sciat  et  acceptet ;  ita 
ergo  non  obligabit  pollicitatio  ad  Deum,  si 
Deus  illam  non  acceptet.  Et  quamvis  vera  es- 
set  opinio  dicentium,  pollicitationem,  homini 
absenti  factam,  obligare  saltem  ad  non  retro- 
cedendum,douec  alteri  notiticetur,  et  illepossit 


CAP.  III.  QUAM  GRAVIS 
consentire,  vel  dissentire,  hoc  non  habebit  lo- 
cum  in  Deo,  quia  illenon  est  absens,  sedstatiin 
agnoscit  nostra  vota;  unde  si  statim  non  acce- 
ptat,  nec  spectanda  est  revelatio  acceptatiouis. 
Necesse  est  ergo  dicere,  Deuin  acceptare  vo- 
tum,  quoties  tale  cst  utobligare  possit.  De  qua 
acceptatione  satis  nobis  constat  per  Scripturas; 
tum  quia  ipse  revelavit  se  velle  ut  talia  vota 
impleantur,  illa  enim  voluntas  est  acceptatio 
voti ;  tum  etiam  quia  vota  obligantia  semper 
sunt  de  mehori  bono,  et  de  consiliis,  et  ipsa 
etiam  vota  sunt  in  consilio ;  scimus  autem  ex 
fide,  opera  consili  accepta  esse  Deo,  et  ita  vo- 
tum  acceptari  a  Deo.  Et  hanc  doctrinam  sup- 
ponunt  omnes  Theologi.  Imo  D.  Thomas, 
qu;est.  88,  art.  2,  ait:  Vana  esset  promissio, 
si  aliquis  alicui  promitteret  id  quod  ei  non  esset 
acceptum,  etloquiturdeproinissione,  ut  votum 
includit;  nam  inde  infert,  necessarium  esse, 
-ut  voti  materia  sit  Deo  accepta. 

4.  Non  esse  pollicitationem  puram  votum 
Beo  factum. — Ex  quibus  infero,  votum,  ut  fit 
Deo,  non  esse  poilicitationem  puram,  qualis  de- 
fiuitur  in  1.  3,  ff.  dePollicit.,  quod  sit  offeren- 
tis  solius promissum,  sedesse  permodum  pacti 
cum  Deo ;  nam  iucludit  consensum  ejus,  et  ac- 
ceptationem ,  et  ita  consummatur  ratio  pacti, 
supposita  voluntate  voventis  :  Nampactum  est 
duorum  consensus  et  conventio,  ut  dicitur  in  ea- 
dem  1.  3,  et  in  1.  1,  ff.  de  Pactis.  Ubi  Fortun. 
id  explicat  in  votis,  n.  12,  et  attigit  breviter 
Panor.,  in  cap.  Ex  parte,  de  Censib.,  Not.  4, 
dieens,  votum  fieri  Deo,  quia  ubique  prsesens 
est,  et  inteiligitur  illud  recipere,  etideo  effica- 
citer  obligare.  Sentit  ergo  iu  voto  intercedere 
pactum  cum  Deo.  Imo  addere  possumus  esse 
pactum  non  omnino  nudum,  sed  vestitum 
auctoritate  divina,  etideo  meritononsolum  pe- 
tere  obligationem,  sed  etiam  dare  actionem, 
ut  possit  per  Ecclesiam  quis  cogi  ad  votum 
implendum.  Si  enim  promissio  humauajurata 
vestita  dicitur  ,  et  non  nuda  ,  et  ideo  actio 
nem  dare,  magis  id  dici  poteritde  voto,  quod 
fortius  vinculum  est,  et  eminenter  continet 
promissionem  hominis,  et  divinam  auctorita- 
tem  et  aeceptationem.  Propter  quod  loquens 
de  voto  dixit  Ambrosius,  lib.  9  in  Luc,  circa 
cap.  20:  Major  est  contractus  fidei,  quampe- 
cunice. 

5.  Explicatur  cap.  Scimus. — Neque  contra 
hoc  obslat  cap.  Scimus,  12,  q.  1,  ubi  votum 
pollicitatio  vocatur ;  responderi  enim  potest, 
ibi  esse  sermonem  de  voto  reali,  quo  fideles, 
volentes  vitam  communem  agere ,  vovebant 
sua  boua  eeeiesiis  ;   hoc   autem  votum  ,  licet 


SIT  0BLIGATT0  VOTI.  925 

respectu  Dei  sit  pactum,  respectu  Ecclesise  est 
pollicitatio,  et  idem  estdevoto  dandi  pauperi 
eleemosynarn.  Et  hanc  interpretationem  indi- 
cavit  Panorm.  supra;  infert  enim  inde,  ex 
simplici  pollicitatione  facta  Ecclesise  posse  ali- 
quem  compelli  ad  executionem,  quia  est  vo- 
tum  :  etad  hoc  ailegat  dictum  c.  Scimus,  cum 
Gloss.  At  vero  in  illo  textu  satis  explicatur 
pollicitationem  illam  Deo  fieri;  nam  statim 
subdit :  Quod  Domino  est  pollicitus,  fideliter 
custodiut.  Quare  dico  non  esse  vim  faciendam 
in  verbo  poilicitaudi  vel  pollicitationis ;  nam 
ssepe  confunduntur  cum  verbo  promittendi  et 
pi  omissionis,  et  in  rigore  latino  idem  sigui 
ficant.  Etin  communi  usu  seepe  dicitur  nuda 
promissio  vel  poliicitatio ,  etiamsi  acceptata 
sit,  et  ita  existimo  sumi  in  illo  textu  pro  pro- 
missione,  nec  esse  aliquod  mysterium  in  voca- 
bulo.  Nec  denique  contra  necessitatem  accep- 
tationis  obstat  tertia  objectio  supra  facta,  quia 
veritas  promissionis  est  conditionata,  si  pro- 
missario  piacuerit  promissum,  et  ideo,  ut  im- 
pleri  debeat,  conditionis  implementum,  atque 
adeo  acceptatio  necessaria  est.  Quomodo  au- 
tem,  illa  posita,  speciale  jus  Deo  acquiratur, 
jam  explicatum  est. 

CAPUT  III. 

QUAM  GRAVIS  SIT  0BLIGATI0  VOTI. 

1 .  Vuti  obligationem  gravem  esse  ostenditur. 
—  Primo  certum  est,  hanc  voti  obligationem 
ex  suogeneregravem  esse.  Probatur,  quia  haec 
obiigatio  nascitur  ex  illo  prseeepto  divino  ac 
naturali:  Redde  Domino  vota  tua;  hoc  autem 
praeceptum  gravissimum  est  ex  suo  genere. 
Tum  quia  pertinet  ad  primum  vel  secuudum 
prseceptum  prima^  Tabulee,  ut  infra  dicemus ; 
tum  etiam  quia  pertinet  ad  gravem  virtutem, 
ut  est  religio,  et  de  se  habet  gravem  mate- 
riam,  ut  est  divinus  honor,  et  fidelitas  illi  de- 
bita.  Denique  illa  obligatio  gravis  dicitur,  in 
cujus  transgressione  divina  charitas  violatur  et 
peecatum  mortale  committitur ;  sed  lta  fit  in 
trausgressione  voti :  ergo.  Minor  probabitur 
late  libro  sequenti,  c.  2,  nam  gravitas  obliga- 
tionis  et  gravitas  transgressionis  quasi  corre- 
lative  se  habent,  et  ibi  utramque  ex  professo 
confirmabimus. 

2.  TJnde  colligatur  gravilas  obligationis  in 
voto.  —  Secuudo  certum  est,  ex  natura  rei  lo  • 
quendo,  tunc  maxime  hanc  obiigationem  esse 
gravem,  quando  est  dc  actu  seu  materia  gravi. 
Hoc  constat  ex  geuerah  regula  iegum ;  tuuc 


926  LTB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI. 

enim  graviter  obligant  in  re  ipsa,  et  in  parti- 

culari,  quando  simpliciter  fernntnr  circa  ma- 

teriam  gravem;  et  similiter  peceatum,   quod 

cst  mortale  ex  genere,  tunc  in  re  seu  in  indi- 

vidno  taleest,  quando  versatnrcirca  materiam 

gravem.   Idem  ergo  est  cum  proportione  in 

hac  voti  obligatione,  et  idem  dicemus  postea 

de  voti  transgressione.  Hic  vero  statim  occur- 

rebat  interrogandum ,  an  ha?c  obligatio  sit 

gravis  in  omni  materia,  sive  totali,  sive  par- 

tiali,  cujuscumquequalitatis  sit,  vel  quomodo 

discernenda  sit  ejus  gravitas  ex  parte  mate- 

rise ;  sed  Imcc  tractabuntur  commodius  in  se- 

quenti  libro,  ubi  videbimus,  an  transgressio 

voti  in   levi  materia  peccatum  mortale    sit. 

Hic  ergo  solum  per  aliquas  comparationes  in- 

quiri  potest,  quam  gravis  sit  ha?c  voti  obliga- 

tio.  Una  est,  an  sit  major  quam  obligatio  ju- 

ramenti,  sed  tractata  est  in  tract.  5,  lib.  2, 

c.  3. 

3.  An  voti  obligatio  sit  major  quamprmcepti 
divini  aut  liumani.—Aliquorum  hac  deresen- 
tentia  pro  negativaparte. —  Alia  ergo  compa- 
tio  est  voti  ad  legem,  an,  scilicet,  obligatio 
votimajor  sit,  quam  obligatio  pra?cepti  divini, 
vel  humani.  Et  ut  possit  comparatio  proce- 
dere,  debet  fieri  circa  eamdem  materiam,  et 
per  se  loquendo  ex  vi  talium  vinculorum. 
Nam  si  comparatio  fiat  absolute,  vel  in  diver- 
sis  materiis,  nihil  certum  responderi  potest ; 
quia  obligatio  credendi  res  fidei,  vel  amandi 
Deum  super  omnia,  major  est  quam  obligatio 
servandi  votum  castitatis ;  et  e  converso  vo- 
tum  castitatis  magis  obligat  quam  prseceptum 
jejunandi,  verbi  gratia,  vel  quid  simile.  Debet 
ergo  comparatio  fieri  in  eadem  materia,  ut 
verbi  gratia,  inter  votum  jejunandi,  et  prse- 
ceptum  Ecclesiasticum  de  eodem  actu,  quod 
illorum  magis  obliget ;  idem  de  prsecepto  na- 
turali,  et  voto  dandi  eleemosynam.  Quam 
comparationem  attigit  Gerson,  3  part.,  tract. 
de  Statu  perfect.,  Alphab.  67,  littera  S.  Et 
preefert  obligationem  pra?cepti,  prfesertim  di- 
vini.  Idem  tenet  Augustinus,  in  Moralibus,  c. 
9,  et  fine,  ubi  dicit  obligationem  divini  pree- 
cepti,  atque  etiam  ecclesiastici,  superare  obli- 
gationem  voti,  cujus  nullam  rationem  addu- 
cit,  sed  supponit  deteriorem  esse  transgressio- 
nem  prsecepti  quam  voti,  in  quo  est  eadem 
difficultas,  et  eadem  ratio  desideratur.  Ratio 
ergo  esse  potest,  quia  circa  eamdem  materiam 
magis  videtur  obligare  major  potestas  et  su- 
perior  voluntas ;  sed  prseceptum  est  a  volun- 
tate  superiorum  votum  a  propria;  eigo  ma- 
gis  obligat  preeceptum. 


4.  Idem  sentit  Soto,  lib.  7  de  Just.,  queest. 
secunda,  artic.  1,  in  corp.,  ubi  a  legis  obli- 
gatione  ad  obligationem  voti  argumentatur, 
quod  sicut  prior  non  est  gravis  in  materia  le- 
vi,  ita  nec  posterior.  Et  ut  hanc  consequen- 
tiam  probet,  adjungit  :  Cum  votum  sit  quce- 
dam  privata  lex,  non  aliter  obligare  posse, 
quam  si  lex  esset  ab  Ecclesia  vel  a  Deo  ipso 
posita.  Imo  urgentior  videtur  legis  necessitas, 
quam  voti.  Idem  sentit  Cordub.,  in  Sum.,  q. 
188,  qui  solum  negative  loquitur,  dicens,  vo- 
tum  non  plus  obligare,  qnam  obliget  lex  a 
Deo  vel  Ecclesia  in  eadem  materia  posita. 
Eamdem  vero  quoestionem  obiter  attingens 
Alberic,  tract.  de  Statutis,  lib.  2,  q.  498,  n. 
9,  absolute  dicit,  votum  magis  esse  obligato- 
rium,  quam  superioris  statutum.  Argumento 
(inquit)  c.  Quia  bona,  47,  q.  1,  et  quia  quae- 
cumque  possunt  preecipi  secundum  naturam 
possunt  voveri,  et  non  e  contra;  sicut  dixit 
Ambrosius,  in  exhortatione  ad  Virg.,  integri- 
tatem  virginum  rem  esse  magis  consilii  quam 
praecepti,c.  Integritas,  32,  q.  4. 

5.  Excluditur  prima  sententia  universali- 
ter  sumpta.  —  Prior  vero  sententia  non  vi- 
detur  posse  universaliter  defendi,  nec  habere 
firmum  fundamentum.  Primum  patet,  quia 
sa?pe  lex  naturalis  obligat  circa  materiam  ali- 
quam  tantum  sub  veniali,  et  votum  circa 
eamdem  obligabit  sub  mortali,  ut  Soto  eodem 
loco  fatetur.  Ut,  verbi  gratia,  ludere  decem 
aureos  in  tali  persona  ex  vi  legis  naturalis  po- 
test  esse  tantum  veniale  peccatum,  et  tamen 
si  votum  fiat  non  ludendi  in  tanta  quantitate, 
obligabit  sub  mortali,  extra  omnem  contro- 
versiam.  Et  similia  exempla  erunt  facilia.  Igi- 
tur  potest  votum  inducere  obligationem  sub 
mortali,  ubi  lex  naturalis  solum  sub  veniali 
illam  imponebat.  Ergo  eadem  ratione,  licet 
lex  naturalis  in  aliqua  materia  imponat  obli- 
gationem  sub  mortali,  poterit  votum  majo- 
rem  inducere ;  est  enim  eadem  ratio.  Quod  si 
hoc  invenimus  in  lege  naturali,  eadem  ratione 
inveniri  poterit  in  lege  positiva,  tam  divina 
quam  humana.  Ratio  autem  a  priori  reddi 
potest ,  quia  obligatio  legis  tam  naturalis, 
quam  positivse,  est  accommodata  materise,  et 
ideo  saepe  pertinet  ad  inferiorem  virtutem,  ut 
temperantise,  verbi  gratia ;  votum  autem  ad- 
dit  obligationem  altioris  rationis,  nimirum 
religionis,  quse  ex  suo  genere  major  est,  quam 
obligatio  inferioris  virtutis.  Et  hac  ratione,  si 
quis  habeat  votum  jejunandi  in  vigilia  As- 
sumptionis,  verbi  gratia,  si  non  jejunet,  cum 
duo  peccata  committat,  gravius  videtur  pec- 


CAP.  III.  QUAM  GRAVIS 
care  contra  votum  quam  contra  preeceptum, 
quia  prius  peccatum  est  contra  religionem,  et 
contra  fidelitatem  debitam  Deo  formaliter  ac 
speeifice;  posterius  autem  peccatum  est  con- 
tra  temperantiam  formaliter,  contra  obedien- 
tiam  autem  est  tantum  materialiter  et  gene- 
rice,  quod  etiam  habet  peccatum  contra  vo- 
tum. 

6.  Unde  etiam  deficere  videtur  fundamen- 
tum  prioris  sententiee ;  nam,  licet  votum  di- 
catur  lex,  est  per  quamdam  imitationem,  non 
per  proprietatem  et  veritatem,  quia  obligatio 
voti,  licet  ab  ipso  originem  habeat  tanquam 
a  coustituente  (ut  sic  dicam)  proximam  mate- 
riam  naturalis  preecepti,  proxime  tamen  obli- 
gatio  in  conscientia  est  a  lege  divina,  et  natu- 
rali,  preecipiente  solvere  Deo  promissa,  quod 
etiain  prsecipit  Ecelesia ;  ergo  simpliciter  po- 
test  esse  major.  Nam  quod  illud  prseceptum 
servandi  vota  tale  sit,  ut  non  applicetur  nec 
obliget,  nisi  interveniente  prius  voluntate  ho- 
minis  volentis  vovere,  hoc  non  obstat,  quin 
posita  illa  promissione  hominis,  obligatio  illius 
prsecepti  sit  major  quam  alia,  quee  homini 
imponitur  sine  praevia  aliqua  voluntate  ejus, 
quia,  posita  illa  voluntate  hominis,  et  facta 
tali  mutatione  in  materia,  potest  illa  esse  ca- 
pax  melioris  obligationis.  Ut  ego  non  teneor 
alteri  ex  justitia  dare  eleemosynam,  et  pos- 
sum  teneri  ex  prsecepto  misericordia^  et  ta- 
men  si  promisi  ex  vero  pacto,  teneor  ex  justi- 
tia,  quse  major  est  quam  misericordia,  etiamsi 
ad  illam  voluntas  libera  promittendi  suppo- 
natur.  Et  si  addatur  juramentum,  erit  major 
obligatio,  licet  juramentum  etiam  volunta- 
rium  sit ;  ergo  idem  esse  poterit  in  voto. 

7.  Neque  etiam  probatur  regula  generalis 
opposita  primce  sententice.  —  Propter  hsec  er- 
go  non  censeo  posse  iliam  regulam  generalem 
assignari,  ut  circa  eamdem  materiam  plus 
obliget  prseceptum  Eeclesise,  vel  etiam  Dei, 
quam  votum.  Et  ob  eamdem  causam  non  so- 
leo  uti  illa  argumentandi  ratione  a  iege  ad 
votum,  quasi  supponendo  non  esse  majorem 
obligationem  voti  quam  legis,  quia  revera  non 
semper  ita  est,  et  ita  argumentatio  non  po- 
test  esse  solida  et  formalis.  Addo  vero,  nec 
etiam  contrariam  regulam  posse  esse  genera- 
lem,  ut  magis  obliget  votum  circa  eamdem 
materiam,  quam  prseceptum ;  nam,  licet  quis 
voveat  non  apostatare  a  fide,  vel  non  sacrifi- 
care  idolo,  magis  obligat  ipsum  prseceptum  fi  - 
dei,  vel  latrise  soli  Deo  debitse,  ad  non  rece- 
dendum  a  fide,  vel  nou  colenda  idola,  quam 
votum,  quia  est  obligatio  altioris  virtutis,  vel 


SIT  OBLIGATIO  VOTI.  927 

rationis.  Neque  etiamsi  comparatio  fiat  cum 
lege  humana,  vel  cum  statuto,  apparet  suffi- 
ciens  ratio,  ut  generalem  sententiam  profe- 
ramus,  magis  obligare  votumquam  statutum, 
cum  major  sit  obedientia  quam  victima,  et 
per  statutum  potest  aliquando  preecipi  actus 
sub  ratione  virtutis  eequalis,  et  cum  majori 
potestate.  Nec  motiva  Alberici  sunt  alicujus 
momenti.  Nam  cap.  Qui  bona,  nihil  de  pree- 
senti  comparatione  continel,  sed  solum  de 
constantia  in  bonis  propositis  habenda,  et  de 
voti  obligatione.  Quod  vero  omnis  materia 
preecepti  sit  etiarn  materia  voti,  et  non  e  con- 
trario,  solum  probat  obligationem  voti  exten- 
sive  esse  majorem,,  id  est,  ad  plura  extendi, 
quod  ex  eo  provenit,  quod  magis  voluntarie 
suscipitur,  non  ex  eo  quod  intensive  major 
sit. 

8.  Quando  est  ma.jor  obligatio  prcecepti  , 
quam  voti.  —  Igitur  distinctione  opus  est,  quee 
exhonestate  actus  preecepti  sumenda  videtur; 
nam  si  actus  secundum  se,  et  preeceptum, 
quod  de  illo  datur,  sit  altioris  virtutis  et  ho- 
nestatis  quam  votum,  tunc  major  erit  obliga- 
tio  prsecepti  ex  suo  genere  quam  voti ,  et  ita 
prsecepta  fidei,  spei  et  charitatis  ex  suo  genere 
magis  obligant,  quam  vota  de  eisdem  actibus., 
quando,  videlicet,  simul  cadunt  in  eumdem 
actum  ;  nam  votum  fieri  potest  etiam  de  acti- 
bus  non  prasceptis  talium  virtutum,  et  tunc 
nulla  est  comparatio  respectu  ejusdem  actus; 
potesttamen  esse  inter  diversos  actus,  ut,  ver- 
bi  gratia.,  inter  actum  amoris  Dei,  quihic  et 
tunc  cadit  sub  prseceptum  charitatis,  et  simi- 
lem  actum  amoris  non  pra?ceptum.  neque  de- 
bitum,  nisi  ratione  voti.  Nam  tunc  priorem 
omissionem  censeo  esse  graviorern^,  et  conse- 
quenter  etiam  obligationem.  quia  est  de  ea- 
dem  materia,  et  sub  altiori  ratione ;  altior 
enim  est  ratio  et  necessitas,  quee  ex  ipsamet 
charitate  nascitur,  quam  quse  oritur  ex  voto. 
Et  idem  dico  de  fide  et  spe. 

9.  Quando  est  major  obligatio  voti  quam 
prcecepti.  —  At  vero  si  materia  voti  sit  infe- 
rioris  rationis  ,  et  consequenter  prseceptum 
pertineatad  virtutem  aliquam  inferioremreli- 
gione,  ut  ad  temperantiam,  misericordiam, 
etc,  existimo  per  se  et  ex  suo  genere  esse 
majorem  obiigationem  voti,  quam  sit  obliga- 
tio  prsecepti  positivi,  vel  naturalis.  Nam  illa 
accommodatur  tali  materice,  et  manet  sub  in- 
feriori  virtute.  Ut  in  actu  temperantise  major 
est  obligatio,  quee  nascitur  ex  respectu  ad  ho- 
norem  Deo  debitum,  quam  quse  nascitur  ex 
respectu  ad  mediocntalein  temperautise,  et  sic 


928 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI. 


de  aliis.  Et  hoc  mihi  probant  rationes  factse.  So- 
lum  in  hoc  adverto  interdum  preeferri  obligatio- 
nem  justitiee  obligationi  voti,  non  quia  major 
sit,  sed  quia  materia  obnoxiaobligationijusti- 
tise  sitiucapaxobligationis  voti  sibi  repugnan- 
tis,  quia  Deus  non  vult  sibi  offerri  de  alienis  bo- 
rhs,  nec  vult  colicuminjuria  proximi.  Supposi- 
ta  autem  debita  materia  voti,  ejusque  obliga- 
tione,  majorsinedubioestex  suo  genere  quam 
obligatio  justitiee,  propter  rationem  factam,  et 
quia  preecepta  justitiee  ssepe  non  obligant,  nisi 
preecedente  aliquo  consensu  voluntatis  huma- 
nse,  in  quo  quamdam  habent  convenientiam 
cum  obligatione  voti,  et  in  reliquis  sunt  infe- 
riora ;  ut  si  quis  promisit  dotem  virgini  pau- 
peri  cum  obligatione  justitia?,  et  vovit  Deo 
promissum  illud  implere,  magisex  voto,  quam 
ex  promissione  humana  obligatur. 

]0.  Qucenam  sit  major  olligatio,  toti  an  prce- 
cepti,  quando  sunt  in  cadem  virtute  religionis. 
—  Denique  ssepe  contingit  ut  materia  voti  se- 
cundum  sespectet  advirtutemreligionis,  et  ca- 
dat  sub  preecepturn  ejus,  ut  patet  in  voto  au- 
diendi  Missam  in  die  festo,  vel  communicandi 
in  Paschate.Et  tunc  regulariterfortasse  major 
est  obhgatio  preecepti.  Tamen  etiam  tunc 
censeo  esseexpendendam  materisegravitatem: 
nam  in  illo  ordine  queedam  sunt  prcecepta  gra 
vissima,  ut  suscipiendi  baptismum  et  eucha- 
ristiam,  et  similia :  et  de  his  eenseo  gravius 
obligare  quam  vota  de  iisdem  actibus;  alia 
vero  sunt  prsecepta  religionis,  quae  non  conti- 
nent  tam  gravem  Dei  cultum  et  honorem,  sicut 
in  servanda  Deo  fidelitate  invenitur,  et  in  his 
esse  poteritmajor  obligatio  voti  quam  preecep- 
ti.  Lt  in  preecepto  attente  orandi,  magis  obli- 
gabit  votum,  si  de  recitando  sit  factum,  quam 
naturale  preeceptum  religionis  ;  nam  si  quis 
orans  ex  voto  non  attendat,  peccabit  mortali- 
ter  in  aliqua  materia  iu  qua  ex  vi  naturalis 
preecepti  recitare  sine  attentione  esset  tantum 
veniale  peccatum.  Interdum  vero  ceuseo  esse 
incertum  excessurn;  ut  in  onere  recitandi  offi- 
cium  canonicum  ex  voto,  vel  ex  preecepto  reli- 
gioihs,  aut  juslitiee,  ut  in  beneficiato,  non  est 
facile  discernere  quae  obligatio  sit  major;  licet 
extensive  constet  augeri  obligationem,  quan- 
do  plures  ex  his  titulis  conjunguntur,  et  in 
obhgatione  restituendi  obligationem  justitiee 
superare.  Sed  de  hac  comparatione  heec  vi- 
dentur  sufficere. 


CAPUT  IV. 

UTKTJM  0BLIGATI0  VOTI  EX  INTENTIONE  VOVENTIS 
P0SSIT  N0N  ESSE  PR0P0RTI0NATA  MATERI.E 
EJUSDEM   VOTI  ? 

1 .  In  hoc  puncto  duee  possunt  fieri  compa- 
rationes:  prima  ac  preecipua  est,  utrum  vo- 
tum  in  materia  gravi  possit  leviter  seu  sub 
veniali  obligare,  quia  vovens  non  vult  amplius 
obligari;  secunda  est,  an  e  converso  possit  vo- 
vens  efficaciter  se  obligare  graviter,  seu  sub 
mortali,  in  materia  levi,  quee  de  se  ad  talem 
obligationem  non  sufficeret.  Hic  de  priori 
puncto  preecipue  tractamus  ;  in  fine  vero  ali- 
quid  de  secundo  attingemus. 

2.  An  votum  in  materia  gravi  possit  tan- 
tum  sub  veniali  obligare  ?  —  Prima  sententia. 
—  In  prima  ergo  parte  duse  sunt  opiniones. 
Prima  dicit  esse  hoc  in  voventis  potestate  ; 
nam.  licet  quis  votum  faciat  de  servanda  casti- 
tate,  si  faciat  cum  hac  limitatione,  quod  non 
intendit  se  obligare  nisi  sub  veniali  culpa, 
votum  non  gravius  obligabit.  Pro  hac  senten- 
tia  referri  possunt  omnes,  qui  de  lege  ita  sen- 
tiunt,  nam  de  lege  ad  votum  optimum  sumi- 
tur  argumentum ;  ita  vero  de  lege  sentiunt 
Castro,  lib.  I  de  Leg.  pcen.,  c.  5,  docum.  4  ;  et 
Navar.,  inManu.,  c.  23,  num.  -49,  et  alii.  In 
terminis  vero  de  voto  id  tradit  Sanc,  lib.  i  de 
Spons.,  disp.  9,  dub.  1,  n.  6,  et  satis  indicat 
nun  inveuisse  alios  auctores,  quia  solum  in- 
ducit  Henr.,  eo  quod  lib.  1  de  Pcenit.,  c.  21, 
n.  5,  dixerit  posse  fieri  votum  non  obligans 
ad  o.ulpam,  sed  ad  solam  pcenarn,  ex  intentione 
voventis.  Ex  quo  potest  prima  ratio  confici , 
nam  si  vovens  intendat  non  se  obligare  ad 
culpam,  sed  ad  solam  poenam,  id  efficaciter 
facit ;  ergo  si  iutendat  se  obligare  ad  venialem 
culpam,  et  non  ad  mortalem,  id  faciet  effica- 
cius,  quia  facilius  videtur  minuere  culparn, 
quam  omniuo  auferre,  et  commutare  in  pce- 
nam.  Secundo  ,  legislator  potest  imperare  in 
materia  gravi,  obligando  tantum  sub  veniali 
pro  suo  arbitrio  et  intentione  ;  sed  votum  est 
queedam  lex  privata ;  ergo  idem  poterit  facere 
vovens,  duni  sibi  talem  legem  imponit.  Ter- 
tio,  licet  obligatio  sit  de  essentia  voti,  vel  in- 
separabilis  ab  lllo ,  tamen  ohligatio  sub  mor- 
tali  non  est  de  essehtia,  neque  est  cur  sit  om- 
nino  inseparabilis  ;  ergo  per  intentionem  vo- 
ventis  poterit  minui  illa  obligatio. 

3.  tiecunda  sententia.  —  Secunda  opinio  est, 
si  materia  voti  est  capax  obligationis  sub  mor- 


CAP.  IV.  UTRUM  OBLIGATIO  VOTI  EX  SOLA  INTENTIONE  VOVENTIS,  ETC 


929 


tali,  non  esse  111  potestate  voventis  verum  vo- 
tum  emittere,  et  sua  intentione  illud  limitare, 
ut  ad  veniale  obliget,  et  non  ad  mortale.  Ita 
sentit  Soto,  lib.  7  deJnst.,  q.  2,  a.  1,  incorporis 
fiue,  sic  enim  ait  :  Non  est  invoventis  arbitrio 
siium,  sub  reatu  se  mortali  aut  veniali  obligare, 
sed  culpie  qualitas  ex  quantitate  et  necessitate 
objecti  perpendenda  est.  Idem  sentit  Cordub., 
in  Summ.  Hispana,  qusest.  488,  in  puncto  1. 
Clarius  loquitur  Vasquez,  1 .  2,  disp.  158,  c.  4, 
num.  34,  ubi  boc  late  docet  de  lege,  et  inde 
infert  idem  de  juramento  et  voto.  Ratio  bujus 
sententiee  videtur  esse  ,  quia  licet  in  voluntate 
voveutis  sit  promittere  vel  non  promittere  ta- 
lem  rem,  tamen  facta  promissione,  uon  est  in 
potestate  illius  obligatio,  nec  nascitur  proprie 
ex  ipsius  voluntate,  sed  ex  illa  lege  divina  ac 
naturali :  Redde  Domino  vota  tua.  Sed  illa  lex 
obligat  graviter  ex  genere  suo ;  ergo  in  mate- 
ria  gravi  necessario  obligat  graviter,  et  sub 
mortali;  unde  sicut  non  est  in  potestate  vo- 
ventis,  stante  voto,  limitare  legem  illam,  lta 
non  est  in  ejus  facultate  facere  ut  illa  obligatio 
non  sit  sub  mortali.  Unde  argumentor  secun- 
do  :  quia  vel  votum,  factum  cum  illa  intentio- 
ne,  est  verum  votum,  vel  non.  Si  est  verum  vo- 
tum,  regulandum  est  quoad  obligationem  per 
illam  iegem  divinam,  et  non  per  aliam  inten- 
tionem  voventis  ;  si  autem  non  est  verum  vo- 
tum,  nullam  inducet  obligationem,  sed  erit 
alius  actus  imperfectus  ,  et  extra  qusestionem 
quam  tractamus. 

4.  Tertio  :  non  est  in  potestate  jurantis  pro- 
missionem  gravem  velle  jurare,  et  non  gravi- 
ter  obligari,  etiamsi  velit ;  ergo  nec  est  in  po- 
testate  voventis  quippiam  simile,  servata  pro- 
portione.  Quarto,  non  est  in  potestate  voven- 
tis  nolle  obligari ,  ut  in  superioribus  ostensum 
est ;  ergo  neque  est  in  ejus  potestate  minus 
obligari,  quam  votum  natura  sua  postulet. 
Patet  consequentia,  quia  sicut  obligatio  est  in- 
trinseca  voto,  ita  talis  ac  tanta  obligatio  tali  ac 
tanto  voto.  Confirmatur,  quia  si  vovens  sim- 
pbciter  velit  promittere  Deo  talem  rem  gra- 
vem,  nullam  faciendo  reflexionem,  nec  for- 
malem  inteutionem  de  obligatione  ad  veniale 
vel  ad  mortale,  manet  obligatus  ad  mortale, 
secundum  omnes;  ergo  signum  est  talem  obli- 
gationem  in  tali  gradu  ,  sequi  ex  tali  promis- 
sione  ex  ipsa  divina  lege  et  naturali ;  ergo  non 
potest  per  bominem  diminui.  Quinto,  quia 
alias  esset  in  potestate  bominis  facere  votum 
castitatis  ,  et  solum  obligari  ad  veniale  ;  imo 
et  facere  votum  solemne  cum  intentioue  se 
obligandi  tantum  ad  veniale,  et  contrabere 

XIV. 


sponsalia  cum  simili  intentione,  et  sic  de  aliis 
contractibus,  etiam  de  ipso  matrimonio,  et  iu 
omnibus  solum  obligari  ad  veniale  ;  hac  au- 
tem  omnia  sunt  plane  absurda,  et  contra  Ec- 
clesiae  intentiouem  ;  ergo. 

5.  Prima  assertio :  qui  vovet,  et  non  habet 
intentionem  se  obligandi  ad  peccatum  mortale, 
non  manet  ita  obligatus.—Bvasio.  —  Ut  decla- 
rem  quid  in  bac  re  sentiam,  dico  primo :  si 
quis,  cum  vovet,  babet  intentionem  non  se 
obligandi  sub  peccato  mortali,  non  ita  obli- 
gatur.  In  hoc  sentio  cum  priori  sententia.  Et 
idem  sentio  de  prsecepto  dato  a  superiore 
cum  eadem  intentione  in  quacumque  mate- 
ria,  ut  in  materia  de  Legibus  dicam,  et  argu- 
mentum  indefactum  videturesse  efficax.  Pos- 
set  tamen  responderi,  non  esse  omnino  eam- 
dem  rationem,  quia  magis  divina  ac  natura- 
lis  est  obligatio  voti,  quam  iegis  humanse, 
quia  in  lege  bumana  obligatio  iu  conscientia 
immediate  est  ab  illa,  et  a  voiuntate  superio- 
ris,  quse  est  immediata  ratio  obligationis ; 
quia  obligatio  legis  humanse  positiva  est,  non 
naturalis,  nisi  remote  et  in  radice;  at  vero 
obligatio  voti,  licet  supponat  voluntatem  ho- 
minis,  nihilominus,  quatenus  est  obligatio  in 
conscientia,  immediate  est  ab  ipso  jure  divi- 
no,  quia  bomo  non  babet  jurisdictionem  in 
se  ipsum,  sicut  Preelatus  babet  in  subditum ; 
sed  habet  homo  potestatem  quasi  donandi 
se,  vel  res  aut  actiones  suas ;  promisssio  euim 
est  qusedam  veluti  inchoata  donatio.  Nam,  ut 
dixit  D,  Thomas,  d.  q.  88,  art.  5  ad  2 :  Qui 
promittit,  in  quantum  se  obligat  ad  dandum, 
jam  quodammodo  dat.  Supposita  vero  promis- 
sione,  quee  est  quid  facti,  ut  sic  dicam,  jus 
ipsum  naturale  obligat  in  conscientia  ad  vo- 
tum  impleudum,  et  ideo  minus  videtur  posse 
hanc  obiigationem  per  vohmtatem  voventis 
limitari.  Sed  nihilominus  quoad  negationem 
illam  uon  se  obligandi  ad  mortale,  videtur  es- 
se  eadem  ratio.  Primo,  quia  obligatio  voti 
saltem  in  hoc  convenit  cum  obligatione  legis 
humanse,  quod  utraque  introducitur  per  vo- 
luntatem  hominis;  ergo  tam  impossibile  est 
in  voto  quam  in  lege,  ut  obliget  contra  inten- 
tionem  voventis ;  ergo  si  vovens  intendit  non 
se  obiigare  ad  mortale,  obligari  non  potest 
per  votum.  Unde,  licet  in  voto  distingui  pos- 
sit  quasi  obligatio  facti  ex  parte  voluntatis 
proprise,  et  obligatio  juris  ex  naturali  lege, 
nihilominus  hsec  posterior  supponit  primam  ; 
ergo  si  homo  de  facto  non  vult  ita  graviter 
obligari,  non  potest  jus  naturale  per  seipsum 
immediate  ilium  obbgare.  Denique  hic  etiam 

59 


930 

habet  locum  illud  axioma 

non    operantur    ultra  intentionem   eorum ; 

secl  hsec  obligatio  voti  est  ex  morali  actu  ho- 

minis ;  ergo  non  potest  excedere  intentionem 

ejus. 

6.  Secundo  ac  prsecipue  argumentor  in 
hunc  modum ;  quia  vel  est  possibiJe  vovere 
in  tali  materia,  non  se  obligando  sub  morta- 
li,  vel  id  est  impossibile  homini.  Si  primum 
est  possibile,  ergo  tunc  maxime  fiet,  quando 
vovens  intendit  utrumque,  et  expresse  ponit 
illam  limitationem  in  voto  suo,  quia  sicut  vo- 
tum  est  homini  vohmtarium,  ita  conditiones 
possibiles,  in  quibus  potest  recipere  variatio- 
nem,  ex  ejus  intentione  pendent,  ut  in  simili 
dixit  D.  Thomas,  d.  q.  88,  art.  3,  ad  3.  Ne- 
que  ille  modus  voti,  si  possibilis  est,  aliter 
potest  reduci  ad  actum,  quam  per  hominis 
voluntatem  et  intentionem,  et  ita  habemus 
quod  intendimus.  Si  vero  dicatur  secundum, 
seilicet,  talem  modum  voti  esse  impossibilem 
(quo  magis  tendunt  rationes  secundse  senten- 
tise),  sic  etiam  sequitur  ex  tali  modo  vovendi 
non  sequi  obligationem  ad  mortale,  quia  cum 
illa  intentione  non  fit  verum  votum.  Proba- 
tur  hoc,  quia  qui  sic  vovet,  solum  intendit 
circa  talem  materiam  facere  vctum  obligans 
ad  veniale,  etnon  ad  mortale  ;  sed  tale  votum 
est  impossibile,  utdicitur;  ergo  intendit  vo- 
tum  impossibile  ;  ergo  nihil  facit,  et  conse- 
quenter  neque  obligationem  inducit.  Confir- 
matur,  quia  si  quis  voveat  animo  et  inten- 
tione  non  se  obligandi,  non  obligatur,  quia 
re  vera  non  vovet,  sed  voce  tantum,  uia  in- 
tendit  votum  non  obligans,  quod  repugnat,  et 
non  est  votum,  ut  in  primo  libro  dictum  est ; 
ergo  qui  similiter  tale  votum  facere  intendit, 
dummodo  non  obliget  ad  mortale,  vult  votum 
impossibile,  vel  sub  conditione  impossibili, 
et  consequenter  non  vovet.  Et  tandem  expli- 
catur,  qnia  vel  vovens  scit  conditionem  talis 
voti  in  tali  materia,  quse  est,  ut  si  vere  fiat, 
necessario  obligaturum  sit  ad  mortale ;  vel 
talem  conditionem  ignorat,  et  putat,  manen- 
te  voto,  esse  ab  lllo  separabilem  obligatio- 
nem,  cum  tamen  id  sit  impossibile,  ut  suppo- 
nitur.  In  priori  casu,  impossibile  est  simul 
conjungi  voluntatem  sic  vovendi  cum  absolu- 
ta  intentione  non  se  obligandi  juxta  condi- 
tionem  talis  voti,  quia  illse  voluutates  sunt 
contrarise,  et  de  objectis  involventibus  con- 
tradictionem ;  ergo,  seclusa  ignorantia,  non 
possunt  simul  conjungi.  Si  autem  ignorantia 
intervenit,  illamet  impedit  ne  quis  obligetur 
contra  voluntatem  suam;  tum  quia  ignoran- 


LIB.  IV.  DE  OBLlGATiONE  VOTI. 
Actus  agentium  tia  causat  involuntarium,  prsesertim  quando 
est  de  conditione  adeo  substantiali ;  tum  etiam 
quia  illa  voluntas  non  se  obligandi  ad  mortale 
est  seque  absoluta  ac  altera  voluntas  promit- 
tendi;  ergo  seque  resistet,  ne  votum  validum 
et  sic  obligans  fiat.  Qui  discursus  ex  dictis  in 
lib.  I,  c.  3,  locupletari  et  urgeri  potest. 

7.  Secunda  assertio:  votum  factum  de  re 
gravi  cum  intentione  non  se  olligandi  sub  mor- 
tali,  invalidum  esse  probabih  est. — Dico  secun- 
do:  non  est  improbabile,  votum  factum  de 
re  gravi  cum  intentione  non  se  obligandi  sub 
mortali  culpa,  prorsus  invalidum  esse,  ac  su- 
binde  nihil  obligare  in  conscientia ;  probabi- 
lius  tamen  est  esse  aliquale  votum  inducens 
obligationem  sub  veniali,  juxta  intentionem 
voventis.  Non  inve,nio  priorem  partem  ex- 
presse  assertam  ab  aliquo  auctore ;  nam  qui 
admittunt  tale  votum  non  obligare  ad  mor- 
tale,  fatentur  obligare  sub  veniali,  si  vovens 
id  etiam  nou  excludat  expresse.  Alii  vero, 
qui  putant  non  posse  obligare  tantum  ad  ve- 
niale,  fatentur  esse  validum,  et  obligare  ad 
mortale.  Nihilominus  si  ponderetur  prseci- 
puum  fundamentum  posterioris  sententiae, 
solum  tendit  ad  persuadendam  illam  partem 
negativam,  scilicet,  illud  votum  non  posse 
obligare  ad  veniale  tantum,  non  tamen  pro- 
bat  alteram  affirmativam,  quam  supponit, 
scilicet,  illud  votum  esse  validum,  et  conse- 
quenter  habere  perfectam  et  iutegram  vim 
obligandi.  Probatur  ergo  hsec  pars  primo  ab 
inconvenienti,  quia  si  illud  est  vernm  votum, 
obligabit,  quantum  votum  in  tali  materia 
obligare  potest,  propter  fundamentum  secun- 
dse  opinionis,  quia  votum  est  quasi  naturale 
agens,  quod  agit  quantum  potest ;  nam  obli- 
gat  in  virtnte  diviose  ac  naturalis  legis.  Con- 
sequens  autem  est  falsum,  ut  ostensum  est, 
quia  non  potest  obligare  ultra  intentionem 
voventis;  ergo  oportet  fateri  non  esse  verum 
votum  ;  est  ergo  invalidum ;  ergo  nullam  in- 
ducit  obligationem.  Secundo  argumentor  ap- 
plicando  discursum  nuper  factum :  quia  in 
tentio  vovendi  et  non  se  obligandi  est  de  re 
impossibili,  et  ideo  nihil  facit,  juxta  dicta  li- 
bro  primo,  capite  tertio;  ergointentio  voven- 
di  rem  gravem,  et  non  se  obligandi  graviter 
est  de  re  impossibili,  quia  eamdem  propor- 
tionem  servat  ;  ergo  eadem  ratione  nihilope- 
ratur;  ergo  tale  votum  non  est  votum,  et 
consequenter  nullam  obligationem  etiam  ve- 
nialem  inducit.  Et  declaratur,  ac  confirmatur 
tertio:  nam  si  votum  sic  factum  validum  est, 
confero  illud  cum  voto  facto  ab  alio  in  simi- 


CAP.  IV.  UTRUM  OBLIGATIO  VOTI  EX 
li  materia  cum  intentione  absoluta  se  obli- 
gandi  juxta  exigentiam  materise,  et  qiiaero  an 
illa  dno  vota  sint  ejusdem  rationis  et  perfec- 
tionis  in  esse  voti.  Nam  si  boc  affirmetur,  im- 
possibile  videtur  intelligere,  quod  non  indu- 
cant  seque  graves  obligationes,  quia  suppojito 
esse  voti,  obligatio  naturaliter  sequitur,  et 
divina  est,  et  proceduut  rationes  secunda?  opi- 
nis.  Dicere  autem  vota  illa  esse  vera  vota,  et 
ejusdem  materiae,  et  habere  aut  diversitatem, 
aut  insequalitatem  in  esse  voti,  non  videtur 
iutelligibile  ;  ergo  magis  consequenter  dicitur 
votum  unum  esse  validum,  et  non  aliud,  et 
consequenter  alterum  indebita  intentione  fac- 
tum  ad  nibii  obligare. 

8.  Probabilius  est  esse  atiquale  votum  obli- 
gans  sub  veniali  ex  intentione  voventis.  —  Ni- 
bilominus  contrarium  censeo  probabilius,  ut 
in  posteriori  parte  assertionis  dixi.  Quam  pro- 
bant  imprimis  rationes  prioris  sententias.  Nam 
in  legislatore  probabilius  mibi  est,  posse  ferre 
legem  in  materia  gravi,  quse  ex  intentione 
ejus  non  obliget  ad  mortale,  et  nihilominus 
sit  valida  lex,  et  obliget  ad  veniale,  ut  suo 
loco,  Deo  dante,  ostendam;  aaquiparatio  au- 
tem  voti  ad  legem  in  hoc  valida  est,  ut  dixi, 
et  statim  amplius  explicabo.  Secundo,  idem 
snadet  ratio  de  voto  pure  poenali ,  de  quo  in 
fine  hujus  puncti  aliqua  dicam.  Tertio,  proba- 
tur  explicando  rem  ipsam  ;  nam  essentia  voti 
perficitur  voluntate  se  obligandi  Deo ,  ita  ut 
vel  in  illa  consistat,  vel  in  insinuatione  et  lo- 
cutione  illius  (nam  hsec  differentia  parum  ad 
preesens  refert) ;  sed  obligatio,  quantum  ex  se 
est,  recipit  magis  et  minus ;  ergo  et  voluntas  se 
obligandi  recipietetiam  magis  et  minus  ;  ergo 
et  votum  ipsum  potest  recipere  magis  et  minus, 
et  esse  validum  utrumque  in  suo  gradu. 

9.  Dicetur  fortasse  quod,  licet  obligatio  ab- 
solute  spectata  possit  esse  major  et  minor,  id 
est,  ad  veniale  vel  mortale,  tameu  obligatio 
voti  in  tali  materia,  id  est,  gravi,  non  recipit 
magis  et  minus,  et  necessario  est  tanta  et  tam 
gravis,  pro  materise  qualitate.  Sed  coutra,  nam 
hoc  gratis  assumitur ;  rationes  enim  secundse 
sententiae  hoc  non  probant,  ut  videbimus,  sed 
id  tacite  supponunt  sine  probatione.  Deinde, 
si  in  obligatione  legis  etiam  circa  eamdem  ma- 
teriam  gravem  dari  potest  major  et  minor 
obligatio,  quam  sine  repugnantia  posset  in- 
tendere  legislator ,  cur  in  obligatione  promis- 
sionis  hoc  repugnabit  ?  Tandem  hsec  obliga- 
tio  simpliciter  libera  est ;  nihil  autem  est,  quod 
voluntatem  necessitet,  ut  si  obligare  se  velit 
circa  talem  materiam,  necessario  cogatur  se 


SOLA  INTENTIONE  VOVENTIS,  ETC.  931 

obligare,  quantum  potest,  vel  quautum  ma- 
teria  est  capax  ;  quid  enim  illam  necessitat? 
Nihil  sanc ,  ut  rcspondendo  ad  argumenta 
magis  constabit. 

10.  Dico  crgo,  in  hoc  objecto,  quod  estobli- 
gari  Deo,  in  tali  materia  de  se  gravi,  solum  se- 
cundum  quid ,  seu  sub  veniali,  non  includi 
repugnantiam,  et  ideo  voluntatem  de  tali  obli- 
gatione  non  esse  de  re  impossibili ,  nec  de  re 
mala  aut  perfectioni  contraria,  et  ideo  vali- 
dam  esse  ,  et  effectum  inducere.  Ac  subinde 
vel  illa,  vel  actus  rationis,  quo  illa  insinuatur 
et  profertur,  est  aliquale  votum,  non  quidem 
plenum  et  perfectum,  quale  esset  simpliciter 
factum  circa  talem  materiam,  sed  tantum  se- 
cundum  quid,  validum  tamen,  et  obligans  in 
suo  gradu.  Neque  per  hoc  distinguimus  vota 
secundum  speciem  ,  sed  tautum  secundum 
gradum ;  nam  ex  parte  materise  datur  similis 
distinctio  votorum.  ut  infra  videbimus;  nihil 
ergo  repugnat,  dari  ex  intentione  voventis 
diversum  modum  circa  eamdem  materiam,  si- 
cut  etiam  dicturi  sumus  cum  proportione  de 
imperio  legis. 

11.  Ad  primum.  —  Ad  secundum.  —  Ad 
tertium.  —  Per  hsee  ergo  satis  responsum  est 
ad  argumenta,  quse  suadebantpriorempartem 
hujus  secundae  assertionis.  Ad  primum  enim 
concedo  unumquodque  votum  obligare,  quan- 
tum  potest.  Dico  tamen  in  ipsis  votis  posse 
esse  inaequalitatem,  et  unum  esse  simpliciter, 
aliud  secundum  quid  (ut  ita  rem  explicem). 
Ut  volitio  movendi  brachium  naturaliter  agit 
motum,  licet  illa  libere  fiat;  quia  tamen  in 
ipsa  volitione  potest  dari  inaequalitas  ex  parte 
objecti,  nam  potest  quis  velle  tardius  aut  ve- 
locius  movere,  ideo  voluntas  movendi,  licet 
naturaliter  agat,  non  semper  sequalem  facit 
motum.  Ita  ergo  dico  de  voto;  nam  in  suo 
esse  potest  esse  insequale  ex  parte  voluntatis , 
etiam  circa  eamdem  materiam,  et  ideo  potest 
inaequaliter  obligare.  Unde  ad  secundum  nego 
paritatem;  nam  ablata  omnino  obligatione, 
tollitur  votum  simpliciter  et  secundum  quid  ; 
ablata  autem  obligatione  tantum  ad  mortale, 
et  relicta  sub  veniali ,  non  omnino  tollitur  ra- 
tio  voti,  sed  minuitur.  Ad  tertium,  jam  expli- 
catum  est  quomodo  circa  eamdem  materiam 
possint  esse  vani  gradus  votorum  juxta  diver- 
sas  inteutiones  voventium ,  et  consequenter 
etiam  diversitas  obligationum. 

12.  Fitetiam  satis  argumentis  atterius  sen- 
tentice.  —  Adprimum.  —  Ad  secundum.  — 
Ad  argumenta  item  secundae  sententiae  facile 
satisfit  ex  dictis.  Ad  primum  dicitur  non  so- 


932 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATiONE  VOTI. 


lum  esse  in  voluntate  voventis  promittere  vel 
non  proniittere ,  sed  etiam  promittere  simpli- 
citer,  vel  seeundum  quid ;  nam,  sicut  obliga- 
tio  voti  nascitur  ex  voluntate  voventis,  ita 
etiam  modus  obligationis.  Cum  autem  dicitur 
obligationem  non  oriri  ex  voluntate  voventis 
proxime,  sed  ex  naturali  jure,  respondeo  ex 
dictis,  duplicem  ibi  posse  distingui  obligatio- 
nem,  scilicet,  facti  et  juris.  Prima  est  a  volun- 
tate  voventis,  qua  posita,  necessario  sequitur 
secunda,  quse  est  juris  naturalis,  ita  ut,  priori 
posita ,  posterior  non  pendeat  ex  arbitrio  vo- 
ventis ,  sed  necessario  consequatur.  Tamen 
sicut  prior  potest  esse  simpliciter,  et  secun- 
dum  quid,  ita  et  posterior  cum  proportione 
sequitur.  Unde  sicut  lex  illa  naturalis  :  Redde 
Domino  vota ,  non  obligat  sub  mortali  in  ma- 
teria  levi,  ut  infra  videbimus,  ita  etiam  non 
obligat  sub  mortali,  quando  promissio  non  ab- 
solute ,  sed  diminute  et  limitate  facta  est ; 
quia  licet  materia  sit  gravis,  promissio  non 
est  illi  adaequata  ,  nec=offert  illam  simpliciter 
divino  obsequio,  sed  tantum  ut  dispositionem 
quamdam  ad  illud.  Ad  secundum  responde- 
tur,  talem  votum  esse  quidem  votum,  sed  di- 
minutum,  ut  explicui,  et  ideo  legem  ipsam 
divinam  non  obligare  ad  illius  observantiam , 
nisi  juxta  gradum  ,  et  qualitatem  ejus,  atque 
adeo  sub  veniali  culpa. 

13.  Ad  tertium. —  Ad  tertium  de  juramen- 
to  negatur  similitudo,  quia  juramentum  non 
est  directe  ad  obligandum,  sed  ad  confirman- 
dam  veritatem  divino  testimonio,  ex  qua  con- 
firmatione  naturaliter  sequitur  obligatio,  et 
ideo  iu  superiori  tractatu  diximus,  posita  vo- 
luntate  jurandi,  neces-ario  sequi  obligationem, 
etiamsi  bomo  nolit.  Et  ob  eamdem  rationem 
sequitur  obligatio  in  tali  gradu  juxta  naturam 
juramenti;  quia  non  datur  in  juramento  ma- 
gis  vel  minus  jurare,  neque  esse  potest  varie- 
tas  in  voluntate  jurantis.  At  votum  directe 
est  ad  obligandum,  quia  promittere  non  est 
aliud  quam  velle  se  obligare,  seu  indicare  Deo 
voluntatem  se  obligandi  ipsi,  et  ideo  illa  obli- 
gatio,  quee  est  veluti  facti,  proxime  est  a  vo- 
luntate  hominis,  et  recipit  magis  et  minus, 
juxta  hominis  mtentionem.  Neque  signum  ibi 
adjunctum  aliud  probat,  nisi  quod  ex  pro- 
missione  absoluta  et  simpliciter  in  gravi  ma- 
teria  necessario  sequitur  obligatio  gravis  juris 
diviui;  ex  quo  solum  sequitur,  supposito  illo 
modo  absolute  vovendi,  non  posse  hominem 
minuere  illam  obligationem  juris  divini.  Po- 
test  tamen  voluntas  hominis  mutare  factum 
a  quo  pendet  illa  obhgatio  juris  divini,  et  non 


absolute  promittere,  sed  tantum  secundum 
quid,  ut  declaravi,  et  tunc  etiam  ex  natura 
rei  jus  lpsum  divinum  non  obligat  cum  tanto 
rigore. 

i&.  Ad  quartum.  —  Ad  quartum  respon- 
deo,  votum  castitatis  absolute  dictum  dicere 
votum  simpiiciter,  et  ideo  tale  votum  obli- 
gare  juxta  exigentiam  talis  materise,  et  ideo 
quoties  quis  simplicitcr  vovet  castitatem, 
graviter  obligatur ,  secus  vero  esset,  si  quis 
non  absolute  vellet  promittere  castitatem,  il- 
lam  coustituendo  ut  sibi  simpliciter  necessa- 
riam  ad  cultum  Deo  debitum,  sed  tantum 
vellet  illam  promittere  in  eo  gradu  in  quo  so- 
lent  esse  debitse  dispositiones  removentes  im- 
pedimenta  peccatorumvenialium.  Haec  autem 
distinctio  non  habet  locum  in  voto  solemni ; 
et  qui  vellet  profiteri  religionem  cum  inten- 
tione  non  se  obligandi,  nisi  ad  veniale  pecca- 
tum,  graviter  peccaret,  et  nihil  faceret,  tene- 
returque  votum  cum  absoluto  et  debito  con- 
sensu  iterare.  Idemque  dico  de  sponsalibus  ; 
qui  enim  simpliciter  profitetur  facere  sponsa- 
lia,  tenetur  habere  absolutam  voluntatem 
se  obligandi,  quantum  sponsalia  natura  sua 
obiigant,  quia  alias  graviter  deciperet  alium 
contrahentem.  Unde  si  haberet  aliam  inten- 
tionem  non  se  obligandi  graviter,  perinde  fere 
esset  ac  si  ficte  sponderet.  De  matrimonio  au- 
tem  non  est  idem,  quia  matrimonium  requirit 
consensum  in  tradendo  corpus  suum  alteri, 
quod  objectum  non  recipit  magis  nec  minus, 
et  ex  illa  traditione  sequitur  obhgatio  gravis- 
sima,  et  sub  mortali. 

15.  Anpossit  dari  votumad  nullam  culpam 
olligans.  —  Resolutio  dubii.  — Unum  vero  su- 
perest  in  hoc  puncto  dubium.,  quod  tangitur 
in  argumentis  prirnse  sententise,an  possit  dari 
votum  non  solum  obligans  ad  leviorem  cul- 
pam  quam  materia  de  se  postulet,  sed  etiam 
ad  nullam  culpam  obligans.  Nam  quidam  ne- 
gant,  eo  quod  impossibile  sit  dari  votum,  in 
quo  non  obliget  illa  lex  :  Redde  Domino  vota 
tita;  sed  illa  semper  obligat  in  conscientia; 
ergo  :  et  ita  tenet  Sanc.  supra.  Contrarium 
vero  tenet  Henriq.,  ubi  supra,  et  potest  sua- 
deri  a  simili  de  lege  pcenali,  quia  potest  dari 
lex  pure  pcenalis  non  obligans  in  conscientia, 
ut  ex  materia  de  legibus  suppouo ;  ergo  et 
votum.  Item  obligatio  ad  solam  poenam  vera 
obligatio  est,  et  inter  homines  locum  habet 
sine  reatu  culpse ;  ergo  etiam  in  promissione 
ad  Deum.  Sed  solutio  est  facilis,  et  vix  potest 
iu  ea  esse  controversia  de  re;  nam  extra  vo- 
tum  pcenale.  certum  est  non  dari  votuin  sine 


CAP.  IV.  UTRIJM  OBLIGATIO  VOTI  EX 
obligatione  sub  aliqua  culpa.  In  posnali  autem 
necessario  supponi  debet  aliqna  transgressio, 
cui  pcena  respondeat ;  nam  pcena  necessario 
supponit  vel  culpam,  vel  actionem  aliquam 
aut  omissionem  moralem,  quse  sit  causapce- 
nse,  esto  non  sit  veraculpa,  sed  baheat  quam- 
dam  imaginem  ejus.  Votum  ergo  poenale  duo 
complectitur,  scilicet,  et  priorem  actionem,  vel 
omissionem  vitandam,  et  pcenam  exequen- 
dam,  si  non  impleatur. 

16.  Quibus  moclis  emitti  possit  tale  votuiv. 
—  Hoc  autem  votum  dupliciter  fieri  potest, 
primo,  in  sensu  absoluto  quoad  actum,  et  in 
conditionali  quoad  pcenam,  et  tunc  non  unam 
tantum,  sed  duplicem  in  conscientia  obliga- 
tionem  inducit.  Unam  absolutam  ad  hoc  fa- 
ciendum  vel  non  faciendum  ;  aliam  conditio- 
natam  ad  pcenam,  si  prior  obligatio  violeiur; 
et  utraque  gravis  est  ex  suo  genere,  nisi  ad 
veniale  minuatur  ex  alio  capite,  juxta  supra 
dicta;  eadem  enim  ratio  est  de  tali  voto  et 
de  omnibus  aliis.  Quia  si  votum  de  ipsa  mate- 
ria  absolute  fiat,  non  minuitur  obligatio  prop- 
ter  adjectionem  poense ,  ut  de  lege  poenali 
etiam  constat.  Et  impleta  conditione,  non  mi- 
nus  obligat  ad  pcenam  conditionatum  votum, 
quam  si  absolute  factum  esset.  Et  ita  de  boc 
nulla  est  controversia.  Alio  modo  potest  fieri 
tale  votum  in  sensu  disjunctivo,  vel  (quod  pe- 
rinde  est)  in  conditionato,  et  sic  tale  votum 
non  ohligat  in  conscientia  determinate  ad  ac- 
tum  pro  conditione  positum,  seu  immediate 
ac  directe  intentum.  Et  hoc  intendit  posterior 
opinio,  idque  convincunt  argumenta  ejus.  Ra- 
tio  vero  propria  est,  quia  illa  tunc  non  est  de- 
finita  materiapromissionis,  sed  solum  sub  dis- 
junctione  vel  conditione.  Nihilominus  tamen 
necesse  est  ut  tale  votum  in  materia  adaaquata 
imponat  obligationem  in  conscientia.  Et  hoc 
vull  prior  opinio,  et  recte  probatur  ratione  ibi 
facta.  Et  praeterea  patet,  quia  si  votum  est  dis- 
junctivum,  non  potest  utraque  pars  prseter- 
mitti  sine  culpa,  licet  possit  alterutra  ;  ut  si 
vovi  sabhato  jejunare,  vel  tantam  eleemosy- 
nam  facere,  non  possum  utrumque  omittere 
sine  peccato.  Et  idem  redit,  si  votum  illud  ut 
conditionatum  consideretur;  nam  impletacon- 
ditione,  et  non  servato  voto  quoad  actionem 
primo  intentam,  dehet  servari  quoad  pcenam, 
nec  poterit  omitti  sine  peceato  ;  imo  et  prior 
transgressio,  si  non  fieret  cum  formali  vel  vir- 
tuali  iutentione  subeundi  pcenam,  jam  esset 
peccaminosa,  quiaesset  promissioni  eontraria. 
Et  ita  verum  est,  omne  votum,  quantumvis 
poenale,  resolvi  tandem  in  aliquam  obligatio- 


SOLA  INTENTIONE  VOVENTIS,  ETC.  933 

nem  in  conscientia.  Quod  etiam  in  lege  pce- 
nali  locum  hahet,  ut  suo  loco  dieam.  Est  ta- 
men  differentia  notanda,  quod  in  lege  ordi- 
narie  non  est  obligatio  in  conscientia  ad  pce- 
nam,  donec  per  judicem  imponatur,  et  regu- 
lariter  non  est  obligatio  ad  exequendam  ac- 
tive  pcenam,  sed  ad  sustinendam;  votum  au- 
tem  obligatin  conscientia  ad  exequendam  pce- 
nam,  si  pcenalis  conditio  impleta  est.  Et  ratio 
est,  quia  votum  non  fundatur  in  vi  coactiva, 
sicut  lex  pcenalis,  sed  in  vi  directiva,  et  ejus 
obligatio  oritur  ex  ipsa  lege  naturali  juxta 
exigentiam  materise,  et  absque  ulla  coac- 
tione. 

1 7.  Votum  in  materia  levi  cle  se  ad  mortale 
non  obligat. — Ultimo  superest  dicendum  de 
alia  comparatione,  quando  vovens  vult  obli- 
gari  sub  mortali  in  materia  levi.  In  qua  sup- 
ponendum  est ,  votum  in  rnateria  levi  de  se 
non  obligare  ad  mortale  :  alias  non  esset  locus 
prsesenti  qusestioni,  quia  si  votum  de  se  obli- 
garet  sub  mortali  in  materia  levi ,  a  fortiori 
ita  obligaret ,  quando  vovens  id  intenderet, 
quia  illa  intentio  esset  consentanea  naturee 
voti.  Et  ex  illo  fundamento  procedit  Corduba, 
d.  q.  488,  punct.  2,  cum  dicit  posse  voventem 
obligari  sub  mortali  in  matena  levi  totali,  ex 
intentione  sua,  vel  superioris  praecipientis  in 
vi  voti  obedientise  aut  paupertatis.  Supposito 
autem  contrario  principio  ( quod  libro  sequen- 
ti  late  ostendemus),  sciticet  promissionem  rei 
levis,  etiam  Deo  factam,  ex  se  et  (ut  sic  di- 
cam )  sibi  relictam,  non  obligare  ad  mortale, 
habet  locum  queestio  posita,  an,  adjuucta  sal- 
tem  speciali  intentione  voventis  se  graviter 
obligandi,  inducat  cum  effectu  talem  obliga- 
tionem. 

1 8.  Superior  non  potest  oiligare  ad  mortale 
in  materia  levi.  —  Videtur  itaque  ex  dictis  se- 
qui,  veram  esse  partem  affirmantem,  quia  vi- 
detur  esse  eadem  ratio  in  additione  obligatio- 
nis  quee  in  diminutione ;  si  ergo  intentio  vo- 
ventis  potest  obligationem  minuere,  repug- 
nante  quodammodo  materise  gravitate,  cur 
non  poterit  augere  obligationem  uitra  mate- 
riae  dignitatem  ?  Quin  potius  videtur  secun- 
dum  facilius  quam  primum.  Quia  in  primo 
videtur  esserepugnantia  qusedam  positiva  cum 
gravitate  materiee,  et  cum  jure  divino.  et  cum 
honore  debito  fidelitati  erga  Deum  ;  in  secun- 
do  vero  tantum  est  negatio  qua?dam  ex  parte 
materise,  quia  de  se  non  postulat  tantam  obli- 
gationem ,  et  consequenter  nec  jus  naturale 
aut  divinus  bonor  illam  postulant,  attenta  so- 
la  conditione    materiae.   At  hoc  non  obstat 


934 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI. 


quominus  homo  voluutate  sua  possit  speeia- 
lem  obligationem  addere,  et  tune  addita  hac 
speciali  intentione,  videtur  haberelocum  divi- 
num  jus  dicens  :  Illaqueatus  es  verlis  oris  tui. 
Et  confirmatur :  nam  homo  volens  sic  se  obli- 
gare  in  materia  levi  nemiiii  facit  injuriam.,  et 
de  se  vult  magis  honorare  Deum,  estque  do- 
minus'  suee  libertatis  ;  ergo  illa  voluntas  erit 
efficax  et  habebit  effectum.  Unde  in  hoc  cer- 
nitur  magna  differentia  inler  votum  et  legem  ; 
nam  superior  si  velit  obligare  ad  mortale  in 
materia  levi,  facit  injuriam  subditis,  et  conse- 
quenter  excedit  suam  potestatem,  et  ideo  pro- 
babilius  est  cum  effectu  non  inducere  talem 
obligationem.  At  vero  vovens  non  facit  sibi 
injuriam,  nec  excedit  potestatem  quam  habet 
in  seipsum  ;  ergo. 

19.  Vuluni  in  materia  levi  non  posse  sub 
inortali  olligare  ex  intentione  voventis  ,  qui 
asserunt.  —  Nihilominus  auctores  utriusque 
opinionis  allegati  in  primo  puncto,  in  hoc  se- 
cundo  puncto  concordant,  tale*votum  non  es- 
se  validum  saltem  quoad  gradum  obligationis, 
sed  necessario  restringi  ex  parvitate  materiee. 
Nam  Soto  aperte  loquitur  sequaliter  de  utro- 
que  menibro,  et  in  lib.  8  de  Just.,  q.  1,  art.  7, 
dub.  1,  in  partieulari  id  docet  de  hac  forma 
vovendi :  Voveo  sub  reatu  mortali  hoc  facere, 
quod  leve  est  ;  Vasquez  etiam  de  utroque 
membro  loquitur,  necnon  et  Corduba,  saltem 
quoad  materiam  levem  partialem,  de  qua  si- 
cut  fatetur  votum  ex  se  non  obligare  ad  mor- 
tale,  ita  etiam  nec  ex  intentione  voventis. 
Idem  tanquam  clarum  supponit  Sanci.,  et  de 
lege  positiva  omnes  ita  sentiunt.  Fundamen- 
tum  autem  horum  auctorum  necessario  est 
diversum.  Nam  priores  in  hoc  absolute  fun- 
dantur,  quod  quautitas  obligationis  non  pen- 
det  ex  intentione  voventis,  sed  sola  voti  emis- 
sio ,  quod  in  universum  nos  non  admittimus, 
et  ideo  nisi  aliquid  speciale  in  preesenti  adda- 
tur,  nihil  inferri  potest. 

20.  Alii  ergo  addunt  tale  votum  esse  stul- 
tum  et  irrationabile,  et  ideo  non  acceptari  a 
Deo,  qua  ratione  utitur  etiam  Soto  ;  et  Sanc. 
addit  argumentum  sumptum  ex  lege.  Quod 
profecto  non  convincit  propter  dissiinilitudi- 
nem  supra  indicatam.  Ratio  etiam  sumpta  ex 
stultitia  voti  valde  enervatur  ex  opinione  eo- 
rum,  qui  dicunt  votum  simpliciter  factum  in 
maleria  levi  obiigare  ad  mortale  ;  si  enim  hoc 
sentiunt  auctores  prudentes  et  graves,  sig- 
num  est  non  esse  rem  adeo  stultam  et  irra- 
tionabilem ;  ergo  ex  hoc  capite  non  erit  vo- 
tum  illud  adeo  stultum  ,  ut  sit  invalidum. 


Item ,  licet  ille  appareat  excessus  fervoris, 
non  tamen  est  contra  pietatem ,  neque  inclu- 
dit  malitiam  aliquam  aut  repugnantiam  cum 
perfectioiie ;  cur  ergo  non  acceptabitnr  a  Deo  ? 
Item  facere  votum  quod  difficillime  impleri 
potest,  potest  esse  stultum,  et  ex  indiscreto  ser- 
vari,  el  tamen  non  propterea  votum  est  om- 
nino  nullum  ;  et  similiter  multiplicare  vota 
indiscretum  ssepe  est,  et  tamen  obligant ;  er- 
go  idem  esse  poterit  in  prsesenti  voto. 

21.  Auctoris  judicium  de  relatis  sententiis. 
—  Heec  ergo  posterior  sententia  non  est  mihi 
certa,  consequenter  lpquendo  ad  ea  quse  in 
primo  puncto  dicta  sunt,  et  ideo  judico  talia 
vota  cavenda  esse,  nec  esse  temere  violanda, 
si  fiant.  Prsecipue  vero  considerandum  est  an 
materia  illa,  quee  secundum  se  levis  videtur, 
respectu  talis  personee  aliquam  habeat  utilita- 
tein  spiritualem,  seu  in  ordine  ad  perfectio- 
nem ;  nam  ex  illo  capite  facile  posset  votum 
non  esse  omnino  irrationabile,  quamvis  jam 
dici  non  posset  omnino  de  re  levi.  Quaprop- 
ter,  rem  attente  et  in  rigore  considerando,  si 
materia,  peusatis  omnibus  respectibus  ejus, 
levis  permaneat,  probabile  videtur  tale  votnm 
non  obligare  graviter,  non  obstante  intentio- 
ne  voventis.  Tum  quia  satis  verisimile  est 
Deum  non  acceptare  talem  obligationem,  quia 
non  est  durus  exactor,  nec  placet  illi  stulta 
promissio  ;  illa  vero  ita  videtur  stulta,  ut  ad 
profectum  animse,  et  ad  Dei  cultum  sit  im- 
pertinens,  et  alioquin  possit  esse  in  laqueum. 
Tum  etiam  quia  omnis  obligatio  requirit  ma- 
teriam  capacem ;  illa  autem  materia  non  est 
capax.  In  quo  est  magna  differentia  inter  hunc 
secundum  casum  et  primum  ,  quia  materia 
capax  gravioiis  obligationis,  a  fortiori  est  ca- 
pax  minoris ;  non  vero  e  converso  materia  ca- 
pax  de  se  tantum  obligationis  levis,  conse- 
quenter  est  capax  obligationis  gravis.  Unde 
talis  obligatio  videtur  excedere  potestatem  vo- 
ventis,  quia  non  potest  se  obligare  Deo,  plus- 
quam  Deus  ipse  velit,  vel  quam  materia  patia- 
tur  ;  sicut  non  potest  homo  homini  obligare 
se  sub  obligatione  gravi  in  materia  levissima, 
quia  excedit  materiee  capacitatem  ;  et  quoad 
hoc  tenere  potest  simiiitudo  ad  legem,  etiam- 
si  quoad  omnia  non  teneat ;  et  ita  responsuin 
est  ad  rationes  dubitandi. 


CAP.  V.  DE  ODLIGATIONE  VOTI,  DE 
GAPUT  V. 

DE   OBLIGATJONE    VOTI     DE   QUO    DUMTATUR   AN 
FAGTUM  SIT. 

I.  Dvplex  dulwoi  circa  votum. —  Duplex 
potest  circa  votum  oriri  dubium  :  unum  est, 
an  factum  fuerit,  necne  ;  aliud  est,  an  votum, 
quod  constat  certo  factum  esse,  obliget,  vel 
an  obliget  tali  vel  tali  modo.  Et  quoniam  non 
est  eadem  regula  in  utroque  dubio  servanda, 
ideo  de  illis  sigillatim  dicendum  est.  Circa 
primum  igitur  contrarias  invenio  opiniones. 
Prima  simpliciter  affirmat,  tale  votum,dequo 
dubitatur  an  factum  sit,  obligare  ad  sui  ob- 
servationem.  Tenet  expresse  Corduba,inSum., 
quaest.  147,  refertque  Cajetanum,  Sylvestrem 
et  Sotum,  qui  id  non  dicunt.  Magis  favet  An- 
gel.,  Votum,  3,  num.  13,  licet  in  propriis  ter- 
minis  non  loquatur,  ut  infra  dicam;  favet 
Sylvester,  Yoturr ,  2,  qusest.  2,  versu  quarto, 
nam  in  quodam  casu  dubio,  dicit  tutius  esse 
servare  votum,cum  Arcbiil.,  qui  refertur,  in  c. 
Non  solum,  32,  qusest.  8,  sed  ibi  aliud  agit. 
Tenet  Azor,  tom.  \,  lib.  2,  cap.  19,  qusest.  10; 
latius  Vasquez,  1.  2,  disp.  65,  cap.  3;  inclinat 
Navarrus,  consiho  26,  de  Voto,  num.  2. 

2.  Probaturprimo,  quia  in  dubio  facti  tu- 
tior  pars  est  eligenda;  sed  dubium  voti  est 
dubium  facti;  ergo.  Minor  facile  probatur, 
quia  est  dubium  an  fecerim  votum,  necne, 
quod  spectatad  purum  factum.  Nam  licet  vo- 
tum  dici  soleat  privata  lex,  jam  supra  dixi- 
mus  hoc  non  per  proprietatem ,  sed  per 
quamdam  analogiam  dici,  cum  votum  non 
sit  actus  juris  Hctionis  vel  imperii,  in  quo 
propria  lex  seu  jus  consistit,  sed  actus  pro- 
missionis,  quee  ad  factum  pertinet,  ul  con- 
stat  inter  homines.  Major  autem  probatur 
primo  inductione  :  nam  dubitans  de  veritate 
matrimonii,  et  an  heec  sit  uxor  sua,  non 
potest  petere  debitum  ;  ibi  enim  intervenit 
dubium  facti,  puta  contractus  matrimonii  et 
valoris  ejus,  ex  quo  oritur  periculum  agen- 
di  contra  naturale  jus  prohibens  fornicationem 
accedendo  ad  uxorem  dubiam.  Idem  autem 
est  in  prsesenti,  nam  dubitans  de  voto^  et 
agens_contra  illud,  exponit  se  periculo  agendi 
contra  naturalejusreddendi  Domino  vota,  seu 
violandi  illa.  Secundum  exemplum  est  de  ir- 
regularitate  ;  nam  in  dubio  facti  tenetur  quis 
se  gerere  ut  irregularis,  juxta  cap.  Ad  au- 
dientiam,  de  Homicid. ,  et  tamen  est  eadem 
ratio. 

3.  Tertio  facit  axioma  illud  :  In  dubiis  tu- 


QUO  DUBITATUR  AN  SIT  FACTUM.  935 

tior  pars  est  eligenda,  approbatum  in  Jure,  c. 
Juvenis,  de  Sponsalib.,  et  d.  cap.  Ad  audien- 
tiam,  et  cap.  Significasti,  2,  deHomicid.;  sed 
in  preesenti  tutius  est  servare  dubium  votum, 
quia  in  hoc  nihil  est  periculi,  in  transgressio- 
ne  est  perieulum  non  implendi  promissum ; 
ergo.  Et  confirmatur,  quiaalias  nunquam  ha- 
beret  locum  illud  principium,  quod  dici  non 
potest,  nam  est  contra  jura  etcontra  commu- 
nem  conceptionem.  Sequela  vero  patet,  quia 
qua  ratione  in  hoc  casu  non  admittitur  nec  ap- 
plicatur,  eadem  non  habebit  locum  in  quoli- 
bet  alio.  Probatur  hoc,  quia  si  aliqua  hic  sub- 
esset  ratio,  maxime  quia  in  dubio  melior  est 
conditio  hominis  possidentis  suam  libertatem; 
at  heec  ratio  currit  in  matrimonio,  in  irregu- 
laritate,  et  in  omnibus,  etc.  Unde  inferunt 
dicti  auctores  illud  aliud  axioma  :  In  duMis 
melior  est  conditio  possidentis ,  solum  habere 
locum  in  materia  justitiee,  et  ideo  non  recte 
hic  applicari^  quia  non  de  obligatione  justi- 
tiae,  sed  de  periculo  violandi  religionem  trac- 
tatur;  in  dubioautem  favendum  est  religioni, 
et  divino  cultui,  L.  Suntpersonce,  £f.  deRelig. 
et  sumpli.  funer.  Sic  enim  non  habet  locum 
in  irregularitate  propter  idem  periculum  con- 
tra  religionem,  nec  in  matrimonio  propter 
periculum  in  materia  castitatis,  et  sic  de  aliis. 
Et  ratio  reddi  potest,  quia  possessio  non  dat 
jus  spirituale,  nec  proprie  habet  locum  nisi  in 
materia  justitise. 

4.  Secunda  opinio. —  Secunda  opinio  abso- 
lute  dicit,  quando  dubium  est  an  votum  fuerit 
emissum,  non  teneri  aliquem  ad  servandum 
illud.  Tenet  Soto,  lib.  7  de  Just.,  q.  3,  art.  2; 
Med.,  inSumv  lib.  \,  c.  14,  §  7;  Angel.,  q.  9^ 
de  Jejun.,  art.  \,  difficul.  1,  dub.  2.  proposit. 
3,  et  idem  fere  habet,  licet  minus  constanter, 
in  queest.  4,  art.  \,  difficult.  3,  dub.  3,  prop. 
2.  Denique  hanc  partem  secuti  sunt  Ludovic. 
Lop.,  Emmanuel  Rodr.,  Henriq.  et  alii,  quos 
refertet  sequitur  Sancius,  lib.  1  de  Sponsalib., 
disp.  9,  n.  11;  et  favet  Glossa,  in  cap.  Ex 
parte,  de  Censib.,  in  propositione  casus  in  fi- 
ne_,  ubi  pro  regula  statuit,  in  dubiis  liberum 
esse  sequi  quod  magis  placuerit;  quae  nimis 
ampla  videri  potest.  Sed  limitanda  videtur 
juxta  materiam  textus,  quae  est  de  voto  reali, 
in  quo  dubium  est  de  quantitate  promissa; 
nam  tunc  sentit  Glossa,  liberum  esse  voventi, 
illam  determinare ;  ergo  idem  senlit  quando 
est  dubium  de  toto  voto  emisso.  Et  hanc  sen- 
tentiam  obiter  in  aliis  locis  probavi,  et  nunc 
etiam  veram  esse  judico  :  oportet  tamen  illam 
convenienter  exponere  et  fundare. 


936 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  YOTL 


5.  Sensus  qucestionis  expenditur,  et  de  quo 
d"bio  sit  sermo. —  Principio  ergo  supponen- 
dum  est,  sensum  qnsestionis  esse  de  dubio, 
qnod  vocant  negativum  ,  quando  intellectus 
ita  e?t  in  utramque  partem  suspensus,  ut  neu- 
tri  det  assensum  .  quia  pro  neutra  habet  ra- 
tiores  quae  ad  judicium  saltem  probabile  fe- 
rendum  sufficiant.  Nam  si  dubium  sit  positi- 
vum,  id  est  ,  per  judicium  probabile  utrius- 
que  partis,  tunc  omnes  fere  auctores  consen- 
tiunt,  si  homo  judicet  probabiliter  se  non 
emisisse  votum,  non  obligari  tali  voto,  etiam- 
si  fortasse  habeat  rationes  probabiles,  quae 
contrarium  suadeant ;  nam  inter  probabilia 
potest  homo  tuta  conscientia  sequi  quam  par- 
tcm  maluerit;  quod  est  certum,  quando  pro- 
babilitas  utriuque  est  aequalis,  quod  praesenti 
instituto  sufficit.  At  vero  si  judicium  positi- 
vum  sit,  votum  fuisse  factum,  et  dubium  sit 
tantum  formidinis,  non  sufficit  ad  constituen- 
dum  hominem  in  vero  dubio  morali ;  ut  si 
quis  probabiliter  credat  se  emisisse  votum,  et 
ad  contrarium  credendum  non  habeat  pro- 
babilia  motiva,  sed  solam  formidinem,  quia 
non  habet  evidentiam ,  sed  probabiles  conjec- 
turas,  tunc  non  est  dubium  quin  teneatur 
servare  votum.  Quia  illa  probabilitas  facit  cer- 
titudinem  moralem,  quando  non  est  alia  si- 
milis  in  contrarium,  quia  in  rebus  humanis 
non  est  major  certitudo  exigenda,  cum  vix 
aliquid  per  infallibilem  evidentiam  cognosca- 
mus.  Neque  oportet  distingnere  de  judicio 
magis  vel  minus  firmo,  seu  cum  majori  vel 
minori  formidine  ;  nam  si  judicium  est  revera 
probabile  in  favorem  voti,  illud  sufficit  ut 
votum  integre  servandum  sit,  etiamsi  sit  mi- 
nimum,  seu  cum  quacumque  formidine,  si  ju- 
dicium  in  contrarium  non  est  probabile.  Hic 
ergo  agimus  de  dubio  negativo,  quod  durat 
quamdiu  pro  neutra  parte  ferri  potest  pro- 
babile  judicium.  Nec  refert  quod  pro  altera 
sint  plures  vel  pauciores  eonjecturse,  si  neu- 
trse  sufficiant  ad  judicium  probabile  pro  alte- 
ra  parte,  quia  tunc  simpliciter  manet  intellec- 
tus  suspensus,  et  rationes  eeque  procedunt,  ut 
videbimus. 

6.  Duplex  status ,  in  quo  dubitans  esse  pT- 
test  de  emissione  voti. — Secundo,  distinguendi 
sunt  duo  status  dubitantis  dicto  modo.  Unus 
est,  quando  homo  dubitat,  et  diligentiam  non 
fecit  ad  expellendum  dubium,  et  veritatem  in- 
veniendam.  Alter  est ,  quando  postquam  iu 
dubium  incidit,  moralem  diligentiam  fecit,  et 
non  potuit  dubium  expellere,  nec  probabilita- 
tem  invenire,  sed  suspensus  sicut  in  principio 


manet.  Dnbium  ergo  accipi  debet  in  hoc  pos- 
teriori  statu :  nam  in  priori  certum  existimo, 
non  posse  hominem  agere  conira  votum  , 
priusquam  diligentiam  adhibeat  ad  veritatem 
cognoscendam,  hoc  enim  ad  minimum  pro- 
bant  motiva  primae  opinionis.  Nam  sine  dubio 
esset  magna  temeritas  sic  agere  contra  votum 
dubium  sine  alio  examine,  nam  sic  operans 
evidenti  periculo  errandi  se  exponeret.  Intel- 
ligendum  autem  hoc  est,  supposita  potestate 
faciendi  dihgentiam,  et  difierendi  voti  execu- 
tionem  et  transgressionem.  Nam  si  votum  ne- 
cessario  sit  statim  exequendum  vel  omitten- 
dnm,  ut  contingit  maxime  in  votis  negativis 
et  in  affirmativis  pro  certo  tempore  propin- 
quo,  tunc  satisfaciet  dubitans  si  juxta  tempo- 
ris  angustias  et  capacitatem  diligentiam  adhi- 
beat,  prout  potuerit ;  nam  si  quod  in  se  est 
faciat  pro  tali  opportunitate,  jam  erit  consti- 
tutus  in  posteriori  statu  dubii,  de  quo  est  con- 
troversia . 

7.  Dubius  de  voto  post  moralem  diligentiam 
factam  non  tenetur  servare  illud.  —  His  posi- 
tis  dico,  eum,  qui  post  moralem  diligentiam 
dubius  manet  de  voto  eraisso  ,  et  non  potest 
ferre  probabile  judicium  quod  illud  emiserit, 
non  teneri  ad  talis  voti  observationem.  Pro- 
batur  primo  ex  communi  fundamento  ,  quod 
in  dubiis  melior  est  conditio  possidentis  ;  nam 
ille  sic  dubitans  possidet  suam  libertatem ; 
ergo  est  melioris  conditionis,  ut  non  subjicia- 
tur  obligationi  voti  propter  solam  dubitatio- 
nem.  Respondent  principium  illud  :  In  dubiis 
rnelior  est  conditio  possidentis.  habere  locum 
in  materia'justitiee,  non  aliarum  virtutum. 
Sed  hoc  gratis  dicitur.  Primo,  quia  jura,  ex 
quibus  regula  illa  desumitur,  generatim  et  si- 
ne  restrictione  loquuntur ;  ut  in  cap.  In  pari, 
65,  de  Regul.  jur.,  in  6,  absolute  dicitur,  in 
quacumque  causa  prseferri  jus  possidentis. 

8.  Secundo,  quia  nulla  ratio  differentise  as- 
signatur,  nec  assignari  posse  videtur,  quod  in 
hunc  modum  declaro.  Quia  in  materia  j ustitiee 
principium  illud,  vel  fundatur  in  hoc,  quod 
quando  est  dubium  circa  fundamentum  obli- 
gationis,  ut  verbi  gratia,  an  baec  res  sit  mea, 
vel  aliena,  est  qusedam  sequalitas  inter  obli- 
gationem  restituendi,  et  potestatem  retinen- 
di,  et  alioquin  possessio  rei  confert  aliquod 
jus,  etideo  praevalet  jus  possidentis.  Vel  fun- 
datur  in  hoc,  quod  propter  solum  dubium 
non  sunt  immutandee  res  ab  antiquo  statu,  in 
quo  bona  fide  existebant,  quia  cum  in  dubio 
sit  quaedam  aequalitas  utrinque,  non  est  cur 
potius  in  unam  partem  obliget  quam  in  aliam. 


CAP.  V.  DE  OBLIGATIONE  VOTI,  DE 
Vel  fundatur  in  hoc,  qnod  interveniente 
ignorantia  invincibili  insnrgit  excusatio  obli- 
gationis;  intercedente  antem  dubio,  inter- 
venit  ignorantia  rei,  de  qua  dubitatur,  et  facta 
diligentia  ad  expellendum  dubium,  et  per- 
severante  nihilominus  dubio,  fit  illa  igno- 
rantia  inculpabilis,  quia  non  fuit  in  potestate 
hominis  illam  depellere,  et  ideo  impedit  obli- 
gationem.  Vei  fundatur  inhoc,  quodobligatio 
est  onerosa,  et  suo  modo  odiosa,  et  ideo  res- 
tringenda,  ut  non  oriatur,  nisi  ubi  fundamen- 
tum  ejus  moraliter  certum  est,  preesertim  ubi 
ceetera  non  sunt  paria.  At  hee  omnes  rationes 
habent  locum  extra  materiam  justitiee,  et  spe- 
cialiter  in  voto,  de  quo  tractamus ;  ergo.  Con- 
sequentiam  suppono  ut  claram,  quia  nec  alia 
ratio  ultra  insinuatas  in  majori  affertur,  neque 
facile  est  aliam  invenire,  quee  sit  propria  ju- 
stitiee,  ut  ex  dicendis  clarius  constabit. 

9.  Probatur  ergominor  quoad  singulas  par- 
tes;  nam  imprimis  etiam  in  voto  dubio  est 
queedam  eequalitas  inter  obligationem  dan- 
di  seu  faciendi,  et  potestatem  non  solvendi, 
quia  dubium  eeque  versatur  in  fundamento 
obligationis,  quod  est  promissio,  et  aliunde 
homo  possidet  suam  libertatem,  et  rem  il- 
lam,  quee  est  materia  voti,  eo  modo  quo  pos- 
sideri  potest;  ergo.  Minor  patet,  nam  si  vo- 
tum  est  reale ,  possideo  rem  illam  quam 
alienare  a  me  debeo,  si  votum  implendum 
est ;  si  autem  est  votum  personale,  possi- 
deo  meas  actiones,  vel  morale  jus  utendi  me 
ipso,  vel  potentiis  meis,  cum  indifferentia  et 
libertate  etiam  ab  obligatione.  Unde  falsum 
est  quod  in  contrarium  dicebatur,  possessionis 
titulum  esse  proprium  justitiee.  Nam,  sicut 
libertas  est  generalis  conditio  omnis  materiee 
virtutis,  ita  et  possessio.  Et  declaratur  in  utra- 
que  materia  voti  et  justitiee  ;  quia  in  utra- 
que  potest  esse  dubium  circa  rem  distinctam 
proprie  possessam  ab  eo  qui  dubitat,  et  circa 
actioues  personales,  et  omissiones,  quee  non 
in  se,  sed  in  potestate,  et  libertate  faciendi  et 
non  faciendi,  possidentur,  et  illa  possessio  est 
suflQciens,  quia  est  eo  modo  quo  esse  potest 
circa  jura  incorporalia.  Sed  dicunt  non  deesse 
possessiouem,  sed  illam  juvare  contra  proxi- 
mum,  qui  nobiscum  circa  eamdem  rem  de 
justitia  contendit,  non  vero  juvare  contra 
Deum ;  quia  dubitans  de  voto  non  contendit 
cum  Deo  dejustitia  circa  rem  illam,  sed  ex 
religione. 

40.  Sedheec  estpetitio  principii:  jam  enim 
habemus  titulum  possessionis  in  materia  voti ; 
cur  ergo  non  preevalet  etjuvatin  casu  dubio? 


QUO  DUBITATUR  AN  SIT  FACTUM.  937 

Si  enim  clicatur  majorem  esse  voti  seu  religio- 
nis  obligationem,  quam  justitiee,  imprimis  in- 
certum  hoc  est ;  aliqui  enim  existimant  magis 
rigorosam  esse  obligationem  justitiee.  Deinde, 
esto  obligatio  religionis  sit  major  ex  parte 
Dei,  nihilominus  ex  genere  fidelitatis  est  mi- 
nor,  et  non  potest  dici  infidelis,  qui  non  facit 
aliquid,  quia  non  sibi  constatde  promissione. 
Denique,  parum  refert  quod  obligatio  major 
sit,  siresest  dubia;  quia  tunc  contendimus 
non  oriri  obligationem  contra  eum,  qui  certo 
possidet  jus  suum,  et  in  hoc  est  queedam  pro- 
portionalis  eequalitas  inter  justitiee  obligatio- 
nem  et  voti. 

1 1 .  ln  exteriori  foro  non  cogitur  servare  vo- 
tum,  nisi  qui  prohatnr  illi  oUigatus.  —  Pree- 
terea  adhoc  juvat  secunda  ratio,  quiaante  vo- 
tum  ejusque  dubiura  exortum,  homo  erat  in 
statu  indifferentiee  et  libertatis  (ut  sic  dicam) 
ad  faciendum  vel  non  faciendum  aliquid  in 
Dei  cultum ;  ergonondebetcogi  propter  solum 
dubium  ad  unam  partem  potius  quam  ad 
aliam,  cum  dubium  utrinque  siteequale;  ergo 
ex  tali  dubio  non  sequitur  obligatio  nec  actio, 
ac  subinde  relinquitur  res  in  statu  in  quo  de 
se  erat.  Et  confirmatur  quia  in  exteriori  foro, 
qui  non  probatur  voto  obligatus,  non  cogitur 
illud  servare,  etiamsi  res  maneat  dubia ;  ut 
si  alicui  objiciatur  impedimentum  voti  ut  a 
matrimonio  arceatur,  si  actor  deficiat  in 
probatione  voti,  et  dubia  sit  res,  non  obliga- 
bitur,  quia,  ubi  partium  jura  sunt  obscura, 
favendum  est  potius  reo  quam  actori,  ut  ha- 
bet  undecima  regula,  in  6 ;  ergo  idem  est  in 
foro  conscientiee,  quia  ubi  non  proceditur  ex 
preesumptione,  idem  est  jus  conscientiee,  et 
ecclesiastici  judicii. 

12.  Accedit  tertia  ratio,  quia  hic  intervenit 
ignorantia  invincibilis  voti ;  ergo  impediet 
obligationem  et  conservabitur  homo  in  liber- 
tate  faciendi  vel  non  faciendi,  quam  antea  ha- 
bebat.  Antecedens  patet,  quia  qui  habet  du- 
bium  negativum  voti,  revera  non  scit  se  habe- 
re  votum ;  ergo  habet  ignorantiam  negationis 
de  tali  voto.  Ad  hanc  enim  ignorantiam  non 
est  necessarium  scire  votum  non  esse  ;  satis 
est  non  scire  votum  esse,  quia  ignorantia  heec 
in  solanegationescientiee  consistit,  aliasnemo 
ignoraret  votum,  nisi  qui  errans  existimat  se 
non  habere  votum,  cum  revera  habeat,  quod 
aperte  falsum  est.  Est  ergo  illa  vera  ignoran- 
tia.  Deinde  illa  ignorantia  fit  invincibilis , 
quando  post  diligentiam  sufficientem  non  ex- 
pellitur,  quia  est  argumentum,  non  esse  in 
potestate  hominis  illam  vincere.  Nam  si  verum 


938 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI. 


esl  quod  habet  regula  juris,  in  6:  Prmumitwr 
ignorantia,  ubi  scieniia  non  probatttr,  multo 
magis  excusabitur  ignorantia  ubi  probatur 
nescientia ;  ergo  talis  ignorantia  sufficitadim- 
pediendam  obligationem  ;  ergo,  stante  dubio 
quod  talem  ignorantiam  includit,  non  potest 
votum  obligare. 

13.  Obligatio  voti  quomodo  restringenda. — 
Ultima  etiam  ratio  in  hac  materia  locum  ha- 
bet,  quia  obligatio  voti  valde  onerosa  est ;  er- 
go  restringenda  est^  et  non  amplianda;  ergo 
non  est  extendenda  ad  votum  dubium.  Unde 
hic  etiam  habet  locum  regula  communiter  re- 
cepta,  neminomesse  cogendum  ad  solutionem 
certam  pro  debito  incerto;  quia  sine  causa 
etiam  hoc  limitabitur  ad  debitum  justitiae., 
cum  eamdem  vel  majorem  habeat  rationem  in 
debito  fidelitatis,  etiamsi  sit  ad  Deum.  Sic 
ergo  non  solum  manet  firmum  fundamentum 
illud,  quod  in  dubio  melior  est  conditiopossi- 
dentis  etiam  in  materia  voti,  sed  etiam  obi- 
ter  est  confirmata  assertio  variis  rationibus; 
ut  quod  nemo  obligatur  solvere,  nisi  probe- 
tur  esse  debitor ;  non  probatur  autem  debi- 
tor,  nisi  probetur  fundamentum  debiti,  quod 
est  promissio  in  praesenti  materia.  Debet  au~ 
tem  probari  in  eo  foro,  in  quo  solvere  cogitur, 
scilicet;  in  foro  conscientiae,  ut  in  illo  oblige- 
tur,  sicut  in  foro  externo,  ut  in  eo  compella 
tur.  Aliae  rationes  ex  dictis  constant;  amplius 
vero  confirmabitur  assertio,  respondendo  ad 
fundamenta  contraria. 

14.  Explicatitr  fundamentmn  prioris  senten- 
tice. — Non  semper  licet  operari  cum  dubio  spe- 
culativo.  — Totum  ergo  fundamentum  prioris 
sententiae  nititur  in  illo  principio  :  In  dubiis 
tutior  pars  est  eligenda.  Et  priusquam  respon- 
deam,  interrogo  an  illud  habeat  locumin  ma- 
teria  justitiae,  nam  si  habeat  locum,  sicut, 
illo  non  obstante,  sine  peccato  non  restituitur 
quod  dubitatur  an  sit  debitum ,  ita  illo  non 
obstante,  poterit  dubium  votum  sine  peccato 
non  impleri.  Si  veroillud  principium  nonad- 
mittitur  in  materia  justitise,  eadem  ratione  di- 
cetur,  non  esse  necessarium  in  materia  voti  in 
rigore  praecepti,  sed  tantum  consilii ,  ut  multi  ex 
auctoribus  allegatis  docuerunt,  dicentes  satis 
esse  sequipartem  tutam.Dico  ergoaxiomaillud, 
quatenuspraeceptum  continet,  etiam  habere  lo- 
cum  in  materia  justitiae,  quia  fundatur  in  illo 
principio  exEcel.  3 :  Qui  arnatpcriculu.n,peri  'it 
in  illo  ;  ratione  cujus  l.enetur  quis  non  operari 
etiam  in  materia  justitise  cum  periculo  peccan- 
di;  et  consequenter  nec  cum  conscientia  practi- 
ce  dubia  de  boiiitate  vel  malitia  actionis.  At  hoc 


modo  etiam  in  materia  voti  nemo  potest  ope- 
rari  contra  votum  cum  dubio  practico,  an  be- 
ne  vel  male  faciat  agendo  contra  votum;  hinc 
vero  non  efficitur,  ut  dubius  de  voto  maleagat 
non  servando  illud  ;  quia  illud  dubium  specu- 
lativum  est,  et  cum  illo  stat  dictamen  certum 
practice,  non  esse  peccatum  non  servare  tale 
votum,  sicutcum  dubio_,  an  haec  res  sit  aliena, 
stat  practica  certitudo,  nullum  esse  peccatum, 
illam  non  restituere.  Nam  licet  possit  rontin- 
gere  illam  rem  esse  alienim,  etdetineri  invito 
vero  domino,  tamen  illud  est  tantum  materia- 
liter;  nam  formaliterdetinetur.,  utnon  debita 
hic  etnunc,  et  cum  his  conditionibus,  ac  in- 
terveniente  bona  fide.  Et  eadera  ratione,  licet 
possit  contingere  ut  non  servans  votum  du  - 
bium,  non  reddat  Deo,  quod  illi  promissum 
fuerat,  hoc  tantum  est  materialiter;  nam  for- 
maliter  bona  fide  et  justa  ratioue  apprehendi- 
tur  ut  non  promissum  sufficienter  ad  parien- 
dam  obligationem.  Et  ita  nullum  est  pericu- 
lum,  et  pars  illa  est  omnino  tuta,  quod  attinet 
ad  excludendum  periculum  culpae.  Neque  in 
hoc  est  proprie  magis  vel  minus^,  quia  certitu- 
do  practica  excludit  omnino  periculum,  et  ita 
locum  habet  regula  juris  31,  in  6  :  Eum,  qui 
certus  est,  certiorari  ulterius  non  oportet.  Est 
enim  illa  quasi  privatio  totalis,  quae  non  reci- 
pit  magis  et  minus  in  se  ac  formaliter,  licet 
respectu  materialis  periculi  possit  esse  aliquid 
tutius.  In  quo  sensu  non  semper  spectat  ad 
praeceptum  eligere  partem  tutiorem,  sive  in 
materia  justitiae,  sive  in  voto,  et  in  aliis.  Nec 
tamen  semper  licet  operari  cum  dubio  quasi 
speculativo  demateriali  nocumento,  vel  trans- 
gressione,  sed  tunc  solum  quando,  pensatis 
omnibus,  secundum  rectam  rationem,  uon 
obstante  illo  dubio  speculativo,  potest  pruden- 
ter  retineri  judicium  practicum,  ut  in  praesenti 
retinetur  ex  illo  principio,  quod  in  dubiis  me  - 
lior  est  conditio  possidentis. 

15.  Explicatur  lex  de  implendis  votis.  —  Re- 
stringitur  ad  vota  certa  moraliter.  —  Quod  po- 
test  etiam  explicari  hoc  modo  :  qui  non  servat 
votum  dubium,  certus  est  non  agere  contra  il- 
lam  legem  :  Reddes  Domino  vota  tua.  Nam 
illa  lex  merito  intelligitur  de  votis  moraliter 
et  humano  modo  certis,  seu  probabilibus,  uon 
de  incertis,  quae  probari  non  possunt,  etiam  a 
propria  conscientia.  Sicut  de  peccatis  reser- 
vatis  dicimus,  nou  obstante  reservatione  ali- 
cujus  peccati  absolute  facta,  posse  absolvi  il- 
lum,  qui  dubitat  an  tale  peccatum  commise- 
rit.,  quia  reservatio,  quae  onerosa  est,  restrin- 
gitur  ad  casuin  certum ;  et  qui  tunc  absolvit, 


CAP.  V  DE  OBLIGATIONE  VOTI,  DE 
licet  dubitet  an  peccatum  tale  fuerit  commis- 
sum,  certus  est  non  esse  reservatum,  et  ita 
tutam  et  tutissimam  partem  sequitur.  Ita  er- 
go  in  praesenti  lex  imperans  implere  vota, 
merito  restringitur  ad  vota  certa  moraliter, 
et  ideo  licet  quis  dubitet  de  voto,  certus  esse 
potest  non  obligari  illa  l«ge,  quia  nondum 
materia  ejus  conslituta  est.  Talis  autem  inter- 
pretatio  legis  ( praeter  omnia  dicta )  fundari 
potest  in  c.  Ex parte,  de  Censib.,  ubi  benig- 
nior  fit  interpretatio  ;  tum  quia  non  est  Deus 
tam  rigorosus  exactor,  ut  etiam  debita  incer- 
ta  et  non  probata  exigat ;  tum  ex  omnibus 
quibus  supra  probavimus,  in  votis  benigniorem 
interpretationem  esse  faciendam,  ubi  etiam 
ostendimus,  hoc  tandem  cedere  in  majorem 
favorem  religionis,  proptex  vitandum  pericu- 
lum,  quod  in  his  vinculis  multiplicandis  inve- 
nitur.  Et  quia  vix  esset  qui  de  vovendo  aude- 
ret  cogitare  aut  deliberare  ,  si  tam  rigorose 
exigeretur  dubia  obligatio. 

16.  Quid  tenendum  in  dulio  matrimonii.  — 
Ad  exemplum  autem  de  matrimonio  posset 
nonnulla  differentia  assignari,  quia  matrimo- 
nium  facit  licitum  quod  antea  erat  illicitum, 
scilicet  accessum  ad  talem  personam  ;  et  ideo 
ubi  de  veritate  matrimonii  non  constat,  sed 
res  dubia  est,  videtur  res  permanere  in  statu 
in  quo  ex  se  antea  erat,  et  ideo  non  esse  lici- 
tum  accessum  ad  talem  personam.  At  votum 
e  contrafio  facit  illicitum,  quod  antea  ac  per 
se  licitum  erat,  utique  omissionem,  vel  actio- 
nem  voto  contrariam  ;  et  ideo  ubi  de  veritate 
voti  non  constat,  manet  res  in  statu  priori ,  et 
per  se  illi  conveniente ,  et  ideo  est  licita  talis 
actio,  vel  omissio,  non  obstante  dubio.  Sed 
quidquid  sit  de  hoc  discriinine,  verius  et  con- 
stantius  respondetur  .  si  dubium  antecessit 
matrimonium,  tunc,  non  excluso  dubio,  nun- 
quam  licere  usum  talis  matrimonii,  et  tunc 
recte  procedere  rationem  factam,  et  maxime 
quia  ille  nunquam  est  possessor  bonse  fidei,  a 
qua  regula  solet  excipi  casus  impotentise  im- 
pedientis  matrimonium,  quia  ipse  usus  est 
medium  necessarium  ad  expellendum  du- 
bium,  de  quo  alias.  At  vero  si  dubium  ortum 
est  post  matrimonium  eontractum,  et  facta  di- 
ligentia  non  potest  expelli,  licitum  est  uti 
tam  reddendo  quam  petendo ,  ut  verior  ha- 
bet  sententia;  et  itahoc  exemplo  potius  con- 
firmatur  nostra  sententia,  de  quo  puncto  vi- 
deri  potest  Sanc,  lib.  2  de  Matrim  ,  c  41, 
qusest.  4.  Ad  secundum  exemplum  de  irregu- 
laritate  alibi  late  responsum  est  ,  illud  esse 
speciale  in  irregularitate  homicidii ,  et  in  ca- 


QUO  DUBITATUR  AN  SIT  FACTUM.  939 

sibus  a  jure  expressis,  quia  sicut  jus  canoni- 
cum  potuit  statuere  irregnlaritatem  pro  homi- 
cidio,  ita  potuit  statuere  ut  homicidium  du- 
bium  sufficeret  ad  talem  irregularitatem  con- 
trahendam ,  vel  ad  obligationem  servandi  il- 
lam.  Nec  refert  quod  jura  id  statuentia  fun- 
dentur  in  illo  principio,  in  dubiis  tutius  esse 
eligendum  ;  quia  fundantur  in  illo  ut  in  ratio- 
ne  movente  Pontificem  ad  talem  legem  feren- 
dam,  non  ut  titulo  per  se  sufficiente  ad  obli- 
gandnm  hominem  in  eo  casu,  seclusa  tali  le- 
ge.  De  qua  re  late  iu  5  tomo,  tertia  parte, 
disp.  40,  sect.  6. 

17.  In  dubiis  eligendum  est  tutius  ,  quando 
ccelera  sunt  paria.  —  Unde  etiam  patet  res- 
ponsio  ad  jura  approbantia  principium  illud  : 
In  dubiis  tutius  esse  eligendum.  Nam  cap.  Ad 
audientiam,  et  cap.  Significasti,  loquuntur  de 
irregularite  homicidii,  de  quo  jam  dictum  est. 
In  cap.  autem  Juvenis,  videtur  esse  sermo  de 
dubio  practico ,  ut  ex  casu  textus  constat. 
Dico  etiam  ibi  nullum  fuisse  possessorem  bonae 
fidei;  nam  dubium  de  priori  impedimento  pu- 
blicse  honestatis  prsecessit  secundum  matri- 
monium,  et  ideo  merito  judicatum  est  pro 
parte  certiori,  et  pertinente  ad  Ecclesise  ho- 
nestatem,  ut  ibi  dicitur.  Ex  quo  potest  colligi 
modus  alius  interpretandi  illud  principium, 
scilicet  in  dubiis  eligendum  esse  tutius,  quan- 
do  csetera  paria  sunt,  id  est,  quando  ex  neutra 
parte  intercedit  jus  possessionis,  vel  alia  aequi- 
valens  ratio,  quee  parti  minus  tutse  materiali- 
ter  (ut  sic  me  explicem)  magis  faveat ;  ita  enim 
contingebat  in  casu  d.  cap.  Juvenis. 

1 8.  Quo  pacto  in  duhiis  tutior  pars  eligenda 
sit.  —  Et  ita  patet  responsio  ad  ultimam  con- 
firmationem,  in  qua  inferebatur  ut  absurdum, 
quia  nunquam  haberet  locum  principium  il- 
lud  :  In  dubiis  tutior  pars  est  eligenda.  Res- 
pondetur  autem  imprimis,  intellectum  illud 
principium  de  dubio  practico  semper  esse  ser- 
vandum ,  ut  declaratum  est.  Sic  autem  in- 
tellectum  illud  principium  ,  improprie  in  illo 
ponitur  comparativum  tutins,  quia  non  a  tuto, 
sed  a  periculoso  practice  discernitur.  Si  vero 
intelligatur  de  dubio  speculativo,  et  tutius  di- 
catur  id,  in  quo  nullum  periculum  transgres- 
sionis  etiam  materialis  intervenit,  sic  dicimus 
regulam  illam  noii  esse  semper  necessariam, 
nec  sub  prsecepto ;  negamus  tamen  inde  sequi, 
nunquam  habere  locum  cum  obligatione  prae- 
cepti.  Nam  seivanda  est,  quando  caetera  sunt 
paria ,  ut  dixi ,  seu  quando  ex  neutra  parte 
intercedit  possessio,  aut  peculiare  jus,  vel  ra- 
tio  quse  practice  conferat  securitatem  ac  cer- 


940 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  YOTI. 


titudinem,  et  hanc  dicimus  in  prsesenti  inter- 
venire,  ut  ostensum  est,  non  tamen  semper 
inveniri,  ut  quando  dubium  antecessit  posses- 
sionem,  et  iu  casibus  similibus. 

CAPUT  VI. 

DE   OBLIGATIONE  VOTI   QUOAD  VALOREM   EJUS. 

\.  Proponitur  status  qucestionis.  —  Prima 
conditio,  faciens  votum  irritabile.  est  cetas. — 
Superest  ut  dicamus  de  alia  parte  proposita , 
quando  constat  de  voto  facto,  dubitatur  autem 
de  valore,  vel  duratione  ejus,  an  servandum 
sit.  Hsec  autem  dubitatio  ex  multis  capitibus 
oriri  potest,  juxta  varia  impedimenta,   qua? 
possuntauferrevaloremvoti.Unumestpendens 
ex  lege  positiva  ,  et  hoc  non  habet  locum  nisi 
in  voto  solemni  religiosse  professionis,  et  ideo 
illud  nunc  omittimus  in  proprium  tractatum. 
Nam  circa  vota  simplicia  seu  per  se  sumpta 
non  sunt  per  legem  ecclesiasticam  introducta 
impedimenta  omnino  irritantia  valorem  voti, 
prseter  ea  quse  jus  naturale  dictat ;  sunt  autem 
aliquae  conditiones,  <:um  quibus  factum  votum 
est  irritabile,  et  pendent  ex  jure  humano,  ut 
quod  votum  sit  factum  ante  decimum  quartum 
setatis  annum.  Et  in  his  probabiliter  censeo, 
in  casu  dubio,  judicandum  esse  votum  infir- 
mum,  seu  irritabile.  Ratio  est,  quia  favores 
sunt  ampliandi ;  pertinet  autem  ad  favorem, 
ut  talia  vota  irritabilia  sint.  Qui  favor  non  so- 
lum  personarum  ,  sed  ipsius  etiam  religionis 
et  divini  cultus  censendus  est,  quia  talia  vota 
facile  franguntur,  et  ideo  consultius  est  ut  ir- 
ritari  valeant.  Et  hoc  confirmat  exemplum 
supra  adductum  de  casibus  reservatis,  qui  ab- 
solute  dicti  includunt  tantum  casus  moraliter 
certos  ;  ita  enim  vota  non  irritabilia  illa  tan- 
tum  censentur,  quse  constat  habuisse  tales  vel 
tales  conditiones  ;  nam,  sicut  reservatio,  ita 
exemptio  a  potestate  irritantis  videtur  odiosa 
et  restringenda.   Denique  ibi  etiam  potest  ap- 
plicari  principium  ,   quod  melior  sit  conditio 
possidentis,  quia  dum  non  probatur,  verbi 
gratia,  impuberem  pervenisse  ad  pubertatem, 
semper  est  quasi  in  possessione  parentis,  et  ex 
dicendis  hoc  magis  ^oustabit,  viderique  potest 
Sancius,  dicta  disput.  41,  lib.  2,  num.  39. 

2.  Secunda  conditio,  vel  impedimentum,  est 
defectus  voluntatis.  —  Aliud  impedimentum 
valoris  voti  ex  natura  rei  esse  potest  ex  parte 
voluntatis  voventis,  ut  quando  constat  aliquem 
verba  vovendi  emisisse,  dubium  autem  est  an 
habuerit  intentionem  vovendi,  aut  se  obligan- 


di,  vel,licet  de  intentionc  constet,  dubium  est 
an  fuerit  cum  sufficienti  usu  rationis,  vel  pro- 
pter  defectum  oetatis,  vel  propter  vehementem 
iram,  vel  timorem,  aut  aliam  similem  passio- 
nem.  Et  pro  his  casibus  non  potest  una  gene- 
ralis  regula  constitui,  praeter  hanc,  utendum 
esse  prudentibus  conjecturis  ad  judicium  fe- 
rendum  de  valore  voti.  Primo  igitur  quando 
ambiguitas  voti  tota  est  de  iutentione  et  con- 
sensu  voventis,  considerandum  imprimis  vi- 
detur,  an  dubium  sit  de  sensu  in  quo  verba 
voti  dicta  fuere ,  an,  scilieet ,  dicta  fuerint  ad 
significandam  promissionem  vel  solnm  propo- 
situm.  Et  tunc  dicimus,  quando,  facto  exa- 
mine  suse  intentionis,  vovens  non  potuerit  cer- 
tus  de  illa  reddi,  nec  probabile  judicium  pro- 
ferre ,  tunc  spectandam  esse  proprietatem  et 
vim  verborum  ;  nam  si  in  rigore  et  proprie- 
tate  non  significant  promissionem  ,  manifes- 
tum  est  non  obligare  ;  item  si  sunt  ambigua, 
et  in  rigore  possunt  utrumque  sensum  proprie 
reddere,  benignior  interpretatio  facienda  est , 
ut  non  inducant  obligationem  :  hoc  enim  pro- 
bant  omnia  adducta  in  praecedenti  capite. 

3.  Quomodo  per  vim  verborum  iudicandum 
sit  certum  votum.  —  At  vero  si  verba  in  rigore 
significant  promissionem  solam,  et  non  con- 
stat  de  intentione  extrahendi  illa  a  propria 
significatione,  licet  non  constet  positive  de  in- 
tentione  se  obligandi,  aut  vere  promittendi, 
tale  votum   obligat,  et  non  votum  dubium, 
sed  moraliter  certum  judicandum  est.   Ratio 
est,  quia  ibi  est  maxima  prsesumptio,  quse  hu- 
mano  modo  esse  potest,  de  veritate  voti,  et 
sufficiens  motivum  ad  probabiliter   judican- 
dum,  tale  votum  factum  esse  cum  intentione 
vovendi :  quia  verba  de  se  sunt  sufficientia  si- 
gna  animi,  ubi  contrarium  non  con<=tat ;  ut 
enim  ait  jurisconsulus  in  leg.  Labeo,  ff.  de 
Supellectil.  leg.  :    Nemo  dicere  proesumitur 
quod  non  sentit.  Item,  quia,  facta  non  sunt  in 
deteriorem  partem  interpretanda,  cap.  2,  Ext. 
de  Regul.  jur.  At  vero  in  dicto  casu  talis  in- 
tentio  ita  erat  necessaria  verbis,  ut  sine  illa 
non  possent  verba  sine  peccato  proferri ;  ergo 
non  possunt  ita  intelligi,  necillo  titulo  potest 
quispiam  excusari  ab  obligatione ;  nemo  enim 
excusari  potest  ab  obligatione,  praesumendo 
in  facto  suo  prseterito  culpam,  ut  supra  etiam 
dejuramento  dixi.  Item  quia  alias  innumera 
vota  jam  facta  jedderentur  incerta,  et  elude- 
retur  eorum  obligatio,  si  sufficeret  sola  non 
recordatio  positiva  (  ut  sic  dicam  )  intentionis 
se  obligandi. 

4.  Declaratur  am.plius  h&c  certitudo  et  obli- 


CAP.  VI.  DE  OBLIGATIONE  VOTI  QUOA.D  VALOREM  EJUS. 


941 


gatio.  —  Quapropter  multo  majori  ratione, 
quoties  aliquis  non  dubitat  quin  verba  voti 
dixerit  in  sensu  promissorio,  seu  ad  promit- 
tendum  exterius,  licet  dubitet  an  ficte  vel  ex 
animo  illa  dixerit,  obligandus  est  ad  servan- 
dum  votum,  nisi  tot  tamque  probabiles  con- 
jecturee  sint  in  contrarium,  ut  determinent 
intellectum  adjudicandum  fictevovisse.  Ratio 
est  eadein,  quia  eo  ipso  quod  tales  conjectu- 
ree  non  adsunt,  est  moralis  ac  vebemens  pree- 
sumptio  pro  voto.  Et  quia  etiam  tunc  non  est 
culpa  preesumenda,  fictio  autem  illa  non  fuisset 
sine  culpa.  Denique  in  his  casibus  possessio 
magis  favet  voto  et  Deo,  quam  voventi,  nam 
tunc  jam  satis  constat  ligatum  fuisse  voven- 
tem  verbis  oris  sui,  quantum  est  ex  parte  il- 
lorum,  et  non  constat  de  contrario  impedi- 
mento  voluntario  ;  ergo  jus  et  preesumptio 
est  pro  voto.  Atque  hoc  a  fortiori  sentiunt 
auctores  primae  senteutiee  allegati  capite  pree- 
cedenti,  et  alii,  quos  in  simili  de  juramento 
citavimus,  lib.  2,  c.  26 ;  et  ita  est  intelligen- 
dus  Anton.,  in  2  part.,  tit.  11,  c.  2,  Notab.  6, 
cum  dicit,  hoc  esse  tutius,  nimirum  ita  ut 
aliud  tutum  non  sit. 

5.  An  votum  obliget  quando  de  sufficienti 
usu  rationis  radicali  dubitatur.  —  Secundo, 
quando  de  verbis  et  intentione  constat,  dubi- 
tatur  autem  de  usu  rationis,  distinguendum 
videtur,  an  dubium  sit  de  defectu  radicali  (ut 
ita  dicam  )  seu  naturali  facultate  ad  utendum 
ralione,  qualis  in  pueris  invenitur,  vel  de  ac- 
cidentali  impedimento,  quod  solet  ad  tempus 
tollere  aptitudinem  ad  utendum  ratione,  ut 
est  ebrietas,  somnus,  phrenesis  ex  febri,  vel 
alia  simili  causa ;  vel  solum  est  subita  commo- 
tio,  et  prsecipitatio  in  vovenclo,  ratione  cujus 
solum  dubitatur  de  actuali  usu  rationis  suffi- 
ciente.  In  primo  casu,  Soto,  dicto  hb.  7,  q.  3, 
art.  2,  non  solum  dicit  votum  in  eo  casu  non 
obligare,  sed  notabilem  regulam  statuit,  quo- 
ties  votum  est  factum  ante  legitimum  tempus 
pubertatis,  non  obligare  in  conscientia,  nisl  vo- 
vens  sit  ita  certus,  quod  iunc  habuerit  usum 
rationis,  ut  nulla  aut  tenuissima  apud  viros 
prudentes  reliqua  fiat  dubitatio  contrarice  opi- 
nionis.  Et  hanc  sententiam  sequuntur  aliqui 
Moderni,  ut  refert  Sanc,  lib.  1,  disp.  9,  n.  12. 
Ipse  vero,  in  n.  14,  distinguit  de  tempore  an- 
te  septennium,  vel  post  ;  nam  in  priori  tem- 
pore  probandam  censet  Soti  opinionem,  non 
autem  in  posteriori. 

0.  Et  certe  rationes  Soti  uullo  modo  proce- 
dunt  de  tota  eetate  ante  pubertatem,  nec  de 
toto  secundo  septennio.  Prima  enim  ratio  ejus 


est,  quia  jus  non  prcesumit  in  impubere  usum 
rationis;  ergo  non  est  in  contrarium  adigen- 
dus,  nisi  luculenter  id  ratio  convicerit.  Hujus 
autem  rationis  antecedens  verum  est  de  primo 
septenuio  eetatis,  non  de  toto  tempore  impu- 
bertatis ;  nam  jus  censet  sponsalia,  poit  sep- 
tennium  eetatis  facta,  esse  valida :  ergo  praesu- 
mit  usum  rationis  in  illa  eetate,  quia  sine  usu 
rationis  nullus  contractus  potest  esse  valilus. 
Et  ita  sumitur  ex  d.  c.  Juvenis,  et  c.  Litteras, 
°X  c.  Accessit,  de  Despons.  impub.,  quibus  lo- 
cis  interpretes  id  notant.  Altera  ratio  Soti  est, 
quia  nemo  ante  legitimum  illud  tempus  teue- 
tur  ecclesiasticis  legibus  sacramentorum  et  je- 
juniorum  ;  ergo  nec  votis,  nisi  clare  constet 
esse  doli  capacem.  Sed  illud,  quod  de  preece- 
ptis  jejuniorum  assumitur,  impertinens  est  ad 
rem  prsesentem  ;  quia  in  eis  non  tantum  con- 
sideratur  usus  rationis,  sed  etiam  vires  cor- 
poris,  unde  nec  post  pubertatem  obligant  us- 
que  ad  certum  annorum  numerum.  Quod  ve- 
ro  assumitur  de  preeceptis  sacramentorum  pla- 
ne  falsum  est ;  nam  ante  decimum  quartum 
annum  tenentur  pueri,  per  se  loquendo,  au- 
dire  Missam  et  confiteri,  quia  ordinarie  sunt 
capacespeccati  mortalis,  et  communicare  jux- 
ta  arbitrium  confessoris.  Quare  duee  istee  ra- 
tiones  optime  possuntin  contrarium  retorque- 
ri  pro  votis  emissis  a  septennio  eetatis  usque 
ad  annos  pubertatis ;  videntur  autem  recte 
procedere  pro  altera  parte  de  votis  emissis  an- 
te  septennium. 

7.  Nullum  essejus  quod  irritet  votum  fac- 
tum  ante  septennium.  —  Addo  vero  etiam  de 
his  votis  non  esse  ferendum  judicium  ex  sola 
preesumptione  eetatis,  quia  pra.-sumptio  juris 
uon  extenditur  ad  conscientiee  forum,  quando 
in  illo  aliud  constat  de  veritate,  si  jus  non 
irritavit  actum.  In  preesenti  autem  nullum  jus 
est,  quod  irritet  votum  factum  ante  septen- 
nium  (  de  simplici  enim  agimus  ) ;  ergo  si 
constet  ante  septennium  non  defuisse  suffi- 
cientem  usum  rationis  ,  qui  ad  peccandum 
mortaliter  sufficeret,  votum  erit  validum  et 
obligans.  Nec  videtur  necessarium,  ut  id  con- 
stet  tanta  certitudine,  ut  nulla  formido  vel 
conjectura  in  contrarium  relinquatur,  quia  iu 
rebus  humanis  non  postulatur  tam  exacta 
certitudo,  neque  in  hoc  casu  assignatur  spe- 
cialis  ratio,  ob  quam  requiratur ;  ergo  suffi- 
cient  tanta  signa  usus  rationis,  ut  moraliter 
cogaut,  non  obstante  preejudicio  eetatis.  Iila 
enim  possunt  reddere  judicium  ita  probabile, 
ut  contrarium  non  possit  probabile  censeri 
propter  solam   conjecturam  eetatis  :  quoties- 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI. 


cumque  autem  judicium  est  ita  probabile,  suf- 
ficit  ad  humanam  obligationem.  Quando  au- 
tem  probabilitas  non  est  tam  vehemens,  ve- 
rnai  est  solam  conjecturam  et  preesumptio- 
nem  eetatis  minoris  septennio  sufficere,  ut  vo- 
tum  censeatur  non  obligare.  Contrarium  ve- 
ro  dicendum  estde  votis  factis  post  septem  an- 
nos  eetatis,  reliquo  tempore  ante  pubertatem; 
ex  vi  circumstantiee  eetatis  potius  preesumitur 
votum  validum,  quam  nullum  ,  quia  in  ea 
eetate  jus  prsesumit  usum  rationis  ;  nihilomi- 
nus  tamen  tot  possunt  esse  in  contrarium  con- 
jecturee ,  ut  preevaleant  contra  preesumptio- 
nem  aetatis,  juxta  cap.  Puberes ,  de  Despons. 
impuber.  Aliquando  etiam  possunt  non  suffi- 
cere  ad  formandum  judicium  probabile  de  de- 
fectu  usus  rationis  ,  et  nihilominus  possunt 
efficere  rem  dubiam,  ita  ut  saltem  eequiva- 
leant  prsesumptioni  eetatis  ;  et  tunc  etiam 
censeo  votura  non  obligare,  juxta  principia 
posita.  Atque  ita  semper  servatur  hic  regu- 
la,  quod  in  dubio  votum  non  obligat,  for- 
maliter  loquendo  ( ut  sic  dicam  ) ;  nam  si  aii  - 
quando  ex  prsesumptione  aetatis  censetur  obli- 
gare,  ideo  est  quia  illud  judicium,  quando 
aliud  eequivalens  non  obstat,  per  se  sufficit  ad 
judicandum  probabiliter  non  defuisse  usum 
rationis,  et  sic  jam  tollitur  dubium. 

8.  An  deobliget  a  voto  impedimentum  usus 
rationis  accidentalis .  —  Superest  dicendum  de 
secundo  casu ,  in  quo  dubitatur  de  usu  ratio- 
nis  propter  impedimentum  accidentarium, 
quod  fit  aliquando  permanens,  et  solet  aptitu- 
dinem  proximam  ad  ratiocinandum  auferre, 
ut  est  somnus,  ebrietas,  vel  quid  simile.  In 
quo  casu  videri  potest,  non  obstante  dubio  vo- 
tnm  obligare.  Quia  tunc  supponitur  in  perso- 
na  sufficiens  eetas,  status,  ac  interna  dispositio 
per  se  sufficiens  ad  usum  rationis  :  ergo  nisi 
contrarinm  sufficienter  probetur,  semper  judi- 
candura  est  non  defuisse  usum  rationis,  ac  su- 
binde  votum  esse  validum  ;  ergo  licet  dubi- 
tetur  de  usu  rationis,  votum  judicandum  est 
validum.  Confirmatur,  quia  dubium  non  suffi- 
cit  ad  probandum  impedimentum ;  ergo  cum 
homo  sit  quasi  in  possessione  usus  rationis, 
pro  illo  preesumitur  in  casu  dubio  ;  ergo  et 
pro  voto  et  valore  ejus. 

9.  Nihilominus  censeo  in  illo  casu  ,  si  ve- 
rum  sit  dubium  de  tali  impedimeuto  ,  conse- 
quenter  etiam  esse  dubium  de  voto,  ac  subinde 
non  obligare.  Probatur,  quia  tunc  vere  dubi- 
tatur  de  valore  voti,  et  nulla  est  sufficiens  ra- 
tio  preesumendi  usum  ratiouis,  existento  tali 
dubio.  Quia  heec  impedimenta  licet  non  sint 


perpetua ,  tamen  sunt  naturalia ,  suppositis 
talibus  causis  ;  ergo  quoties  jure  dubitatur  de 
tali  impedimento ,  dubitatur  consequenter  de 
1oto  valore  actus,  et  consequenter  etiam  de 
obligatione.  Et  declaratur  exemplo  :  nam  qui 
passus  est  pollutionem  in  somnis,  licet  dubi- 
tet  an  in  eo  puncto  teraporis  habuerit  suffi- 
cientem  usum  rationis,  necne,  nihilominus 
non  potest  judicari  peccasse  mortaliter,  sed 
potius  contrarium  preesumendum  est ;  ergo 
idem  erit,  si  dormitando,  vel  in  dubio  an  suf- 
ficienter  fuerit  expergefactus ,  votum  emi- 
serit;  nam  seepe  dictum  est  in  hac  materia 
eequiparari  votum,  et  mortale  peccatum.  Ne- 
que  contraria  preesumptio  ex  sola  eetate  et  na- 
turali  dispositione  quicquam  juvat ;  tum  quia 
etiam  estnaturale  hocimpedimentumrespeetu 
suee  causee ,  et  illa  supposita ,  et  respectu  per- 
sonee,  solet  illa  causa  esse  sufficienter  durabi- 
lis,  vel  suis  temporibus  ordinaria,  ac  pro- 
inde  sufficiens  ad  dubitationem  inducen- 
dam,  non  obstante  interna  dispositione  per  se 
conveniente.  Tum  etiam  quia,  licet  daremus 
in  tali  dubio  preesumendum  esse  pro  usu  ra- 
tionis  in  his  quee  spectant  ad  favorem  per- 
sonee,  non  tamen  in  his  quee  spectant  ad  onus 
et  obligatiouem ;  nam,  ut  habet  regula  juris 
in  6,  quod  in  gratiam  alicujus  conceditur,  non 
delet  in  odium  retorqueri ;  et  in  simili  docet 
Navar.,  in  Commeut.  4,  de  Regul.,  num.  72, 
cum  Gloss.,  Bart.  et  aliis  in  Leg.  Quijurasse, 
§  Si  Pater,  ff.  de  Jurejurand. ;  et  Felinus,  in 
cap.  ultim.,  de  Preesump.,  num.  13. 

10.  An  obliget  votum  emissum  in  subita 
passione.  —  At  vero  in  tertio  casu  de  subita 
passione,  vel  preecipitatione  orta  ex  trans^unte 
occasione,  non  videtur  esse  eadem  ratio  :  quia 
similis  commotio  non  solet  omnino  absorbere 
usum  rationis,  ita  ut  tollat  libertatem  suffi- 
cientem  ad  peccandum  mortaliter,  sed  solum 
perfectam  deliberationem,  et  ideo  non  videtur 
inde  oriri  sufficiens  dubium  quod  obligatio- 
nem  voti  impediat.  Confirmatur,  quia  licet 
interdum  hujusmodi  passio  tollat  usum  ratio- 
nis  omniuo ,  raro  tamen  id  contingit ;  quee 
autem  raro  contingunt,  non  preesumuntur, 
nisi  sufficienter  probentur;  ergo.  Atque  ita 
sentit  Panormitanus,  in  cap.  Dudum,  de  Con- 
vers.  conjug.,  num.  8;  et  Felin.,  cum  aliis, 
in  cap.  Sicut  ex  litteris,  de  Jurejurand.,  n.  8. 
Qui  maxime  videntur  loqui  in  foro  exteriori  ; 
tamen,  quia  hoc  non  fundatur  in  falsa  pree- 
sumptione,  sed  in  vera  et  probabili  conjectura, 
idem  dicendum  erit  in  foro  interiori.  Solum 
adverto  in  hoc  casu  (et  idem  fere  est  de  caete- 


CAP.  VI.  DE  OBLIGATIONE  VOTI  QUOAD  VALOREM  EJUS. 


943 


ris)  aliutl  esse,  qusercre  an,  stante  vero  dubio 
de  usu  rationis  actuali,  et  sufficiente  ad  libe- 
rum  consensum,  naseatur  obligatio;  aliud 
vero  esse,  quserere  quando  sit  vel  non  sit  tale 
dubium.  In  priori  qusesito,  semper  verum  est, 
stante  hypothesi  quod  tale  dubium  negativum 
verum  sit,  votum  non  obligare,  quia  est  du- 
bium  an  sit  votum,  et  ita  procedunt  omnia 
supra  dicta.  Dicti  ergo  auctores  proprie  trac- 
tant  secundam  qusestionem,  et  in  eo  sensu  di- 
cunt ,  votum  factum  ex  calore  iracundise  ,  si 
non  constet  positive,  et  per  judicium  fere  cer- 
tum,  abstulisse  usum  rationis,  obligare,  quia 
solus  calor  iracundise  per  se  non  sufficit  ad 
constituendum  morale  dubium  de  sufficienti 
usu  rationis,  nisi  aliae  circumstantiae  accedant. 
Et  in  hoc  sensu  recte  procedit  dicta  resolutio, 
et  conjecturae  quse  ostenduut  in  hoc  esse  diver- 
sitatem  aliquam  inter  hunc  casum ,  et  duos 
prsecedentes. 

41 .  An  votum,  de  cujus  materia  dubitatur  an 
sit  licila,  obliget. — Tertio,  potest  dubitari  de 
valore  voti  ex  parte  materiae,  quia  dubitatur 
an  sit  licita  vel  illieita,  et  in  hoc  casu  con- 
tendunt  aliqui  moderni,  tale  votum  non  obli- 
gare  ;  tum  quia  etiarn  tunc  res  est  dubia,  et 
ita  procedit  regula,  ut  in  dubio  melior  sit 
conditio  possidentis:  parum  enim  videtur  re- 
ferre  quod  dubium  ex  hoc  vel  illo  capite  nas- 
catur,  si  de  facto  totum  votum,  valor  ac  obli- 
gatio  ejus,  dubia  reddantur;  tum  etiam  quia 
servando  tale  votum  exponitur  quis  periculo 
peccandi,  quia  ad  implendum  votum  facturus 
est  rem,  de  qua  dubitat  an  sit  peccatum ;  tum 
denique  quia  dubitans  an  voverit  talem  vel 
talem  rnateriam,  non  obligatur  ad  eam  de  qua 
dubitat;  ergo  siniiliter,  etc. 

12.  Nihilominus  contrarium  censeo  verius 
absolute  loquendo,  nimirum,  talevotum  obli- 
gare  ad  sui  observationem  vel  non  transgres- 
sionem,  dummodo  in  illius  observantia  pru- 
dens  ac  debitus  modus  servetur.  Priorem  par- 
tem  probo  primo  ex  his  quse  in  simili  casu  de 
jnramento,  dict.  cap.  26,  dixi.  Nam  sine  du- 
bio  est  eadem  utriusque  ratio.  Dixi  autem  ibi 
juramentum  promis^orium,  in  quo  dubitatur 
de  honestate  rnaterise,  non  esse  de  se  nullum, 
sed  obligare.  Gujus  argumentum  est,  quia 
indiget  dispensatione  vel  declaratione  Prsela- 
ti,  ut  ex  D.  Thoma,  et  multis  auctoribus  alle- 
gavi,  qui  omnes  possunt  pro  hac  parte  allega- 
ri,  propter  sequiparationem  voti  cum  jura- 
mento.  Et  ita  illa  expresse  asquiparat  in  hoc 
puucto  Glossa  in  cap.  Magna:,  de  Voto,  verb. 
Noliristi,   et  sequitur  ibi  Anton.,   num.  14; 


et  in  simili  idem  docet  Rosel.,  referens  Ar- 
chid.,  Votum,  5,  n.  6,  in  fine ;  Navarrus, 
cap.  12,  num.  54,  vers.  Vigesimo  sexto,  Et 
expresse  Anton.,  secunda  parte,  titulo  unde- 
cimo,  c.  1,  §  2,  in  ultimis  verbis.  Et  probatur 
primo,  quia  ille,  qui  sic  dubitat,  certus  est 
se  vovisse,  et  quantum  est  ex  parte  sua  se 
obligasse;  ergo  non  potest  propter  dubium 
solum  ex  parte  materise  excusari,  et  pro  ni- 
hilo  votum  habere,  quia  dubium  illud  jam  non 
favet  illi  tanquam  possidenti  libertatem  suam, 
quandoquidem  certus  est,  se  voluisse  obliga- 
re.  Secundo,  declaratur  in  huncmodum,  quia 
ad  valorem  voti  duo  necessaria  sunt:  unum 
est,  ut  horno  velit  se  obligare  seu  vovere ; 
aliud  est,  ut  Deus  acceptet;  quando  ergo  est 
dubium  ex  parte  materise,  non  est  dubium 
de  valore  voti  ex  parte  voluntatis  voventis, 
sed  est  dubium  ex  parte  Dei  acceptantis  ;  er- 
go  cum  homo  de  voluntate  sua  sit  certus, 
saltem  procurare  debet  ut  de  divina  accepla- 
tione  certior  fiat ;  ergo  debet  consulere  Chris- 
ti  Vicarium  in  eo  dubio,  ut  vel  dispenset,  vel 
interpretetur.  Unde  argumentor  tertio  :  nam 
votuni  includit  illam  conditionem,  Si  hoc  fue- 
rit  possibile  aut  licitum ;  ergo  tale  votum  sub 
ratione  saltem  conditionati  non  est  dubium, 
sed  certum,  atque  adeo  sub  ea  ratione  pos- 
sessio  est  ex  parte  voti,  seu  Dei;  ergo  cum 
dubium  tantum  sit,  an  conditio  fuerit  exple- 
ta,  necne,  non  est  cur  vovens,  sua  auctoritate 
et  arbitrio,  rem  in  suum  favorem  interprete- 
tur,  et  votum  despiciat,  sed  tenetur  saltem 
Prselati  arbitrium,  aut  interpretationem,  vel 
dispensationem  procurare.  Et  hsec  est  sine 
dubio  communis  mens  Theologorurn,  quse 
sola  tuta  et  secura  apparet. 

13.  Limitatio  apponenda  resoluiioni. — Ad- 
didi  autem  in  posteriori  parte,  necessariam 
e.sse  prudentiam  in  talis  voti  executione;  quia 
stante  dutio  practico,  an  res  promissa  liceat, 
non  potest  quis  progredi  ad  voti  executionem, 
quia  esset  temeraria,  et  periculo  peccandi 
exposita.  Nec  sufficit  ad  expellendum  dubium 
practicum  necessitas  implendi  votum,  quia 
votum  est  valde  extrinsecum,  et  in  eo  facien- 
do  non  intervenit  voluntas  superioris,  quae 
prseferenda  sit  dubio,  sed  intervenit  propria 
voluntas,  quse  noii  habet  illam  prserogativam, 
ut  per  se  constat.  Quando  ergo  tale  oritur 
dubium ,  tenetur  vovens  ita  se  gerere ,  ut 
nec  exequatur  nec  transgrediatur  votum, 
priusquam  rem  examinet,  et  dubium  repellat. 
Quod  si  uec  per  se,  nec  prudentum  aibitrio 
potuerit  suffieienter  reddi  certus  saltem  prac- 


944 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI. 


tice  de  incapacitate  materiee  ad  voti  obliga- 
tionem,  debet  dispensationem  aut  interpreta- 
tionein  Preelati  procurare.  Quod  si  antequam 
hanc  diligentiam  facere  valeat,  sit  necessa- 
rium  votum  exequi  vel  omittere,  tunc  excu- 
sabitur  ab  impletione  voti,  quia  potest  judi- 
cium  certum  formare,  quod  pro  tuuc  non 
obligat;  quia  sicut  Deo  non  placent  prava  ob- 
sequia,  ita  nec  illa  in  quibus  immiuet  pravi- 
tatis  perieulum,  quod  evitari  non  potest. 

\  4.  Quando  sum  certus  de  emissione  voti , 
sed  dubito  de  impletione  ,  teneor  ad  illud.  — 
Unde  constat  idem  cum  proportione  esse  di 
cendum,  quotiespost  votum  certum  et  obliga- 
torium  oritur  dubium  ex  mutatione  materiae ; 
nam  si  non  potest  depelli  dubium  per  priva- 
tam  diligentiam  circa  cognitionem  facti  aut 
juris,  utendum  est  dispensatione  aut  interpre- 
tatione  superioris,  quoad  fieri  possit.  Si  autem 
nonpotest,  cavendum  est  periculum  peccan- 
di ;  si  autem  boc  periculum  non  iniminet,  ser- 
vandum  est  votuin,  nisi  tam  grave  incommo- 
dum  timeatur,  ut  moraliter  constet  non  fuisse 
intentionem  voventis  se  obligare  cum  tanto 
discrimine ,  juxta  principia  posita  capite  ter- 
tic.  Ex  quo  tandem  constat  quid  dicendum 
sit,  quando  votum  est  certum  omni  ex  parte, 
solumque  inciditur  in  dubium  an  fuerit  im- 
pletum,  necne?  Tunc  enim  si  non  potest  quis 
saltem  probabiiiter  judicare  se  implevisse  vo- 
tum ,  tenetur  illud  servare ,  quia  debitum  est 
certum  ,  et  ideo  quamdiu  solutio  est  incerta  , 
jus  possessionis  favet  creditori,  ut  ex  materia 
de  justitia  constat. 

GAPUT  VII. 

QU0M0D0  V0TUM  INTERPRETANDUM  SIT  ,  QUAND0 
MATERIA  EJUS  CERTA  ET  DETERMINATA  N0N 
EST  ? 

\ .  Hsec  difficultas  maxime  locum  babet  in 
circumstantia  materise  promissee,  quamvis  in- 
terdum  etiam  versetur  circa  aliquid  quod  ad 
substantiam  materise  pertinet ,  ut  videbimus. 
Ratio  autem  difficultatis  est,  quia  votum  non 
obligat,  nisi  ad  ea  quae  vovens  intendit  et  vult; 
seepe  autem  vovens  in  promissione  non  deter- 
minat  omnes  circumstantias  actus  promissi, 
et  interdum  non  satis  declarat  quid  in  eo  com- 
prehendatur;  merito  ergo  dubitatur  quomodo 
possit  tunc  votum  obligare.  Vel  si  ad  circum- 
stantias  non  obligat,  quomodo  obligare  possit 
ad  nudam  substantiam  actus,  quaj  sine  cir- 
cumstantiis  exerceri  non  potest.   Vel  denique 


quomodo  in  observatione  voti  illee  determinan- 
dae  sint,  si  sub  votum  non  cadunt.  Quae  diffi- 
cultas  petit  fere  omnia ,  quee  de  hac  voti  obli- 
gatione  dicenda  supersunt,  quee  declarabuntur 
commode  assignando  prius  aliquas  generales 
regulas  in  hoc  capite,  et  in  sequentibus  ad  par- 
ticulares  circumstantias  illas  applicando. 

2.  Pro  geueralibus  autem  regulis  consti- 
tuendis  tria  capita  distinguenda  sunt,  ex  qui- 
bus  discerni  potest  ac  debet,  quando  aut  quo- 
modo  obliget  votum  ad  determinatas  circum- 
stantias;  videlicet,  intentio  voventis,  natura 
voti,  seu  materiee  ejus,  et  verba  quibus  votum 
exprimitur  aut  interius  concipitur.  Probatur, 
quia  haec  sunt  per  se  requisita  in  voto,  pree- 
sertim  humauo  :  nam  intentio  est  prima  radix 
hujus  obligationis,  ut  seepe  dictum  est,  quia 
ejus  obligatio  voluntarie  assumitur,  et  ideo 
per  intentionem  determinari  potest  ad  tales 
vel  tales  circumstantias.  Heec  autem  intentio 
ordinarie  accommodatur  materiee  voti;  expli- 
catur  autem  per  verba,  ita  ut  etiam  dum  inte- 
rius  coneipitur,  per  mentalia  verba  insinue- 
tur,  ut  supra  declaratum  est.  Ergo,  per  se  io- 
quendo ,  optime  ex  his  principiis  declara- 
buntur  circumstantiee  voti.  Verum  est  tamen, 
etiam  aliunde  fieri  posse  conjecturam  ,  ut  ex 
occasione  vovendi,  ex  modo,  et  similibus,  quee 
magis  accidentalia  sunt ,  et  ad  verba  reduci 
possunt,  quia  ordinarie  in  tantum  consideran- 
tur  ,  iu  quantum  ad  sensum  verborum  expli- 
candum  conferunt. 

3.  Prima  assertio  :  si  vovens  determinate  et 
expresse  intendit  omnes  circumstantias  voti , 
quibus  vult  obligari,  ad  illas  etiam  tenetur.  — 
Dico  ergo  primo  :  si  vovens  determinate  et  sa- 
tis  expresse  intendit  omnes  circumstantias, 
cum  quibus  vult  obligari  ad  votum  servan- 
dum,  ad  illas  obligat  votum  per  se  loquendo, 
et  cum  illis  sufficienter  implebitur,  et  tunc  si 
illee  voluntarie  omittantur,  ex  ea  parte  viola- 
bitur  votum.  Hoc  totum  certum  est  ex  illo 
principio,  quod  totaobligatio  voti  pendet  ex  in- 
tentione  voventis,  juxta  illud  Deuteron.  23 
Facies  sicut  promisisti  Domino  Deo  tuo ,  et 
propria  voluntate ,  et  ore  tuo  locutus  es.  Pro- 
pria  ergo  voluntas  seu  intentio  est  regula 
obligationis,  juxta  c.  Cum  dilecti,  cum  siiuili- 
bus,  de  Donat.,  ubi  id  notatur  ab  auctoribus. 
Et  ratio  est,  quia  hee  voluntariee  obligationes  a 
voluntate  trahunt  originem,  et  ipsa  sola  est 
efficax  ad  induceudam,  vel  definiendam  obli- 
gationem,  quando  ex  parte  objecti  et  circum- 
stanliarum  non  est  repugnaiitia,  quod  iu  pree- 
senti  supponimus ;  nam  loquimur  de  circum- 


CAP.  VII.  QUOMODO  VOTUM  SIT 
stantiis  honestis,  et  aptis  ad  votum  implen- 
dum.  Et  ita  in  hac  regula  nulla  est  controver- 
sia  vel  difficnltas  quoad  obligationem,  stante 
possibilitate. 

4.  An  cessct  obligatio  voti ,  quando  circum- 
stantice  non  possnnt  serrari.  — Resolutio  dubii. 
—  Solum  potest  interrogari ,  quando  circum- 
stantiee  a  vovente  intentae  non  possunt  servari, 
cessetne  obligatio  voti,  etiamsi  actus  quoad 
substautiam  cum  aliis  circumstantiis  servari 
possit.  Sed  hoc  per  eamdem  iutentionem  de- 
terminandum  est.  Gonsiderandum  est  enim 
an  illa  eircumstantia,  quae  impleri  non  potest, 
ita  fuerit  principaliter  intenta,  ut  vovens  non 
habuerit  animum  se  obligandi  sine  illa ,  ita  ut 
fuerit  intenta  tanquam  conditio  necessaria  ad 
substantialem  obligationem  voti :  tunc  enim 
illa  deficiente  cessat  tota  obligatio  voti,  uon 
vero  alias.  Ratio  utriusque  facilis  est,  quia  in 
priori  casu  circumstantia  reducitur  in  substan- 
tiale  objectum  respectu  talis  intentionis  vo 
ventis ;  vel  certe  intentio  substantiae  non  est 
absoluta,  sed  cum  tali  conditione,  quse  non 
impletur,  et  ideo  cessat  obligatio.  In  poste- 
riori  autem  casu,  intentio  de  substantia  actus 
et  obligatione  ejus  est  principalis  et  absoluta, 
circumstantia  autem  solum  est  ut  modus  ac- 
cessorius,  et  ideo  principale  non  eessat,  defi 
ciente  accessorio.  Quando  autem  intentio  sit 
talis,  si  fuerit  expressa,  per  illam  satis  consta- 
bit  sin  minus,  aliis  conjecturis  et  regulis 
uteudum  est  ad  judicium  de  illa  ferendum, 
juxta  infra  dicenda. 

5.  Confirmatur  ab  exemplis.  —  Duobus 
exemplis  potest  hoc  declarari  sumptis  ex  D. 
Thoma  et  Cajetano.  Unum  est  de  illo,  qui  vo- 
vit  sumere  statum  rcligiosum  in  tali  monaste- 
rio,  quae  determinatio  pertinet  ad  circumstan- 
tiam  voti,  et  de  illa  dicit  D.  Thomas,  art.  3,  ad 
2,  quod  si  vovens  principalem  intentionem 
suam  direxit  ad  tale  monasterium  propter 
complacentiam  in  illo,  solum  teuetur  facere 
quod  in  se  est,  ut  illud  ingrediatur  ;  quod  si 
non  possit,  quia  non  recipitur ,  liber  a  voto 
manet ;  secus  vero  esse,  si  principaliter  inten- 
dit  illam  religionem  ,  et  secundario  talem  lo- 
cum.  De  quo  exemplo  plura  in  sequenti  volu- 
mine,  tractando  in  particulari  de  voto  religio- 
nis.  Aliud  exemplum  est  de  voto  feminse,  quae 
vovit  servare  perpetuam  virginitatem  :  quod 
etiam  attigit  D.  Thomas  iu  eadem  solutione  , 
inquirensan.,  si  semel  perdiderit  virgiuitatem, 
amplius  voto  obligetur  ad  servandam  castita- 
tem  ,  quod  pertinet  ad  circumstautiam  Quid. 
Et  respondet  D.  Thomas  debere  servare  quod 

XIV. 


1NTERPRETANDUM  QUANDO,  ET«:.  945 

potest,  scilicet  perpetuarn  continentiam.  Quod 
spectat  ad  assertionem  sequentem.  Ad  hanc 
vero  pertinet  quod  Cajetanus  addit,  si  ex  in- 
tentione  sic  voventis  esset  determiuata  promis- 
siu  ad  solam  negationem  violationis  claustri 
virginalis,  ot  non  esset  extensa  ad  omnem  pri- 
vationem  aetus  libidinosi ,  tunc  amissa  semel 
virginitate,  ad  nihil  obligare  votum,  quia  ma- 
teria  ejus  facta  est  impossibilis  ,  et  castitas 
possibilis  ex  inteutione  voventis  non  fuit  sub 
voto  comprehensa.  Talis  enim  intentio  nec 
repugnautiam  involvit ,  sed  pro  libertate  vo- 
ventis  haberi  potest,  ut  constat,  nec  in  se  tur- 
pis  est,  aut  meliori  bono  repugnat,  licet  non 
sit  de  integra,  et  perfecta  castitate,  quod  ne- 
cessarium  non  est  ad  valorem  voti.  Sic  ergo 
materia  limitanda  est  juxta  iutentionem  vo- 
ventis.  Quod  adeo  verum  censeo,  ut  licet  post 
tale  votum  virgo  illa  frangeret  votum  ex  di- 
recta  intentione  ,  ut  hbera  maneret  ad  matri- 
monium  contraliendum,  nihilominus  postcor- 
ruptionem  non  obligaretur  voto,  quia  de  facto 
nihil  aliud  vovit  vel  inlendit.  Neque  propterea 
illa  reportat  commodum  ex  sua  malitia,  quia 
gravissime  peccare  non  est  commodum,  ne- 
que  reddi  ineptam  ad  obligationem  virginita- 
tis  propter  carentiam  iltius,,  et  juxta  hsec  de 
aliis  materiis  judicandum  est. 

6.  Secunda  assertio  :  cum  intetitio  voventis 
fornaliternon  prcescribit  particulares  circiim- 
stantias,  juxta  materiam  determinandce  sunt. 
—  Dico  secundo  :  quando  intentio  voventis 
expresse  ac  formaliter  non  praescribit  particu- 
lares  oircumstantias,  sed  simpliciter  fertur  in 
talem  actum,  tunc  ad  materiam  voti  recurren- 
dum  est,  et  juxta  exigentiam  ojus,  considerata 
ejus  intrinseca  natura  vel  institutione,  deter- 
minandaa  sunt  alia3  circumstantiae,  quoad  fieri 
possit.  Haec  etiam  assertio  colligitur  ex  com- 
muni  doctrina  Theologorum  et  Summistarum, 
quos  statim  referemus.  Ratio  vero  ejus  est, 
quia  accessorium  sequitur  priucipale ;  materia 
autem  votiest  id  in  quod  primo  fertur  intentio 
voventis;  ergo  consequeuter  etiam  fertur  in 
circumstantias  ,  prout  ex  natura  rei  conse- 
quuntur,  aut  comitantur  talem  materiam; 
ergo,  eo  ipso  quod  vovens  illas  non  excludit 
aut  mutat  speciali  intentione,  implicite  cen- 
setur  illas  promittere.,  prout  materia  postulat. 
Deinde  paucis  exemplis  res  illustratur. 

7.  Fit  clarior  res  exemplis.  —  Primum  sit 
proxime  adductum  de  voto  virginitatis  :  nam 
si  non  satis  certo  constet  de  intentione  limi- 
tante  illam  materiam  modo  proxime  declara- 
to,  votum  illud  de  se  obligat  ad  abstinendum 

60 


94G 


UB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI. 


ab  omni  actu  venereo  tufficiente  ad  tollendam 
virgiuitatem,  et  consequenter  ab  omni  venerea 
turpitudine,  quse  de  se  ad  talem  actum  tendit, 
ut  sensitD.  Thomas,  supra,  et  sequuntur  Ma- 
jor,  in  4,  dist.  38,  q.  3,  ad  5  ;  Turrecrem.,  in 
cap.  Quud  autem,  17,  q.  1,  n.  11  ;  Abiil.,  in 
c.  30  Num.,  q.  55;  Soto,  lib.  7,  q.  2,  art.  \, 
ad  3;  Navar.,  cap.  12,  n.  43,  vers.  Decimo 
quarto,  et  alii,  preesertim  Cajetauus,  qui  bene 
hoc  declarat  ex  materia  talis  voti,  quse  est  vir- 
ginitas ;  nam  illa  includit  negationem  venereee 
volnptatis  simpliciter  et  absolute.  Et  ideo  vo- 
tum  virginitatis  absolute  prolatum  includit 
votum  castitatis  in  communi  omnium  homi- 
num  usu  et  conceptu.  Quare  sicut  habens  vo- 
tum  castitatis,  licet  semel  aut  iterum  illud 
violet,  semper  manet  obligatus  ad  servandam 
illam  in  posterum  ,  ita  etiam  qui  vovit  virgi- 
nitatem,  licet  dlam  perdat,  tenetur  abstinere 
ex  voto  ab  actibus  venereis,  quia  illi  de  se  suf- 
ficiunt  ad  tollendam  virginitatem ,  vel  eo  ten- 
dunt,  et  per  accidens  est  quod  illam  materiali- 
ter  non  tollant,  quia  in  subjecto  non  prsesup- 
ponitur.  Votum  enim  absolute  factum  hoc  non 
respicit,  sed  honestatem  inttgrse  castitatis,  et 
abstinentise  ab  omni  tali  turpitudine,  et  ideo 
de  se  includit  absolutam  carentiam  talium  ac- 
tuum.  Et  illa  intentio,  explicata  a  Cajetano, 
adeo  est  extraordinaria,  et  aliena  a  conditione 
talis  materiee,  et  ab  usu  vovendi  illam,  ut  prse- 
sumi  non  possit,  nisi  de  illa  certo  constiterit. 

8.  Ohjectio. — Quod  vero  Cajetanus  contra 
hoc  objicit,  quia  si  illavirgo  esset  preescia  sui 
lapsus,  non  vovisset  castitatem  servandam 
post  illum ;  ergo  signum  est  neque  a  princi- 
pio  hoc  intendisse ;  hoc  (inquam)  nullius  mo- 
menti  est ;  tum  quia  assumptum  vel  est  fal- 
sum,  vel  ita  iucertum,  ut  sciri  ab  homine  non 
possit,  et  contrarium  facile  credi  posset,  quia 
forte  in  vindictam  et  emendationem  sui  lap- 
sus  continentiam  servare  decrevisset;  tum 
etiam  quia  illatio  nulla  est,  nam  prsesens  in- 
tentio,  et  sensus,  ac  obligatio  voti  non  pendet 
ex  eo  quod  homo  vovisset,  si  hoc  vel  illud 
preesciret,  sed  ex  eo  quod  actu  vult,  et  vovet 
juxca  preesentem  cognitionem,  ut  in  materia 
de  Juramento  attigi,  et  in  sequentibus  decla- 
rabo.  Imo  addit  D.  Tbomas  virginem  post  ta- 
le  votum  lapsam  non  solum  teneri  ad  servan- 
dam  continentiam,  sed  etiam  ad  agendam  pce- 
nitentiam  prioris  lapsus.  Sed  hoc  non  eodem 
modo  accipiendum  est :  nam  ad  continentiam 
tenetur  ex  voto,  ad  pcenitentiam  vero  de  in- 
continentia  priori  non  tenetur  ex  voto,  sed  ex 
prsecepto  pcenitentise,  quiainvoto  virgiuitatis 


hoc  non  includitur.  Nisi  fortasse  intelligatur 
negative,  id  est,  de  non  complacendo  in  lap- 
su  prseterito,  nam  ad  hoc  votum  extenditur; 
nam  sicut  ex  vi  voti  prohibetur  non  solum  ac- 
tus  exterior  contrarius,  sed  etiam  desiderium 
ejus,  et  consensus  in  illum,  ita  etiam  prohi- 
betur  complacentia  in  actu  jam  commisso,  et 
voto  contrario,  quia  ejusdem  est  malitise,  quod 
generale  est  in  omni  voto. 

9.  Yovens  jejunare  debet  votum  implere  se- 
cundum  exigeniiam  jejunii  ecclesiastici. — An 
vovensjejunare  teneatur  abstinere  etiam  a  lac- 
ticiniis. — Secundum  exemplum  esse  potest  de 
voto  jejunandi  tali  die  ;  nam  si  nihil  speciale 
per  intentionem  voventis  determinetur,  obli- 
gatjuxta  exigentiam  jejunii  ecclesiastici,  quia 
illa  est  natura  talis  materise,  et  solet  in  Eccle- 
sia  intelligi  nomine  jejunii.  Unde  si  queera- 
tur  quomodo  computandus  sit  dies  pro  quo 
obligat  votum  illud,  dicendum  est  computari 
secundum  naturalem  cursum  a  media  nocte 
antecedente  usque  ad  sequentem,  quia  ita  in- 
telligitur  ecclesiasticum  jejunium.  Et  eadem 
ratione  obligat  votum  ad  abstinendum  a  car- 
nibus  per  absolutam  negationem,  ita  ut  si  sse- 
pius  eo  die  comedantur,  ssepius  peccetur,  quia 
ita  obligat  preeceptum  ecclesiastici  jejunii,  et 
est  communis  et  certa  sententia.  Si  vero  quse- 
ratur  an  vovens  jejunare  teneatur  abstinere*a 
lacticiniis,  cum  de  hoc  nihil  cogitavit,  respon- 
dendum  est,  extra  Quadragesimam  non  tene- 
ri,  quia  simpliciter,  non  est  illa  abstinentia  de 
ratione  jejunii  nisi  quadragesimalis.  Unde 
dixit  Sylvester  verb.  Jejunium,  q.  5,  n.  15,  ci- 
tans  Palud.,  illum,  cui  injunctum  est  jejunium 
simpliciter  non  teneri  abstinere  a  lacticiniis, 
sed  a  carnibus  ;  idem  ergo  est  de  vovente  je- 
junium  simpliciter.  Posset  autem  limitari,  ni- 
si  votum  fieret,  ubi  consuetudine  obligante 
receptum  esset  ut  in  omnibus  diebus  jejunio- 
rum  abstineretur  a  lacticiniis;  tunc  enim  ve- 
risimilius  esset  votum  esse  factum  de  simili 
jejunio. 

10.  An  votum  illud  obliget  ad  abstinendum 
etiam  a  cibis  permissis,  nisi  semel,  et  post  cer- 
tam  koram.  —Resolutio. — Denique,  si  quae- 
ratur  an  votum  illud  obliget  ad  non  comeden- 
dum,  etiam  ex  cibis  permissis,  nisi  semel  et 
post  certam  horam,  et  an  saepius  comedendo 
ex  eisdem  cibis,  seepius  violetur,  toties,  scili- 
cet,  quoties  fuerit  comestum,  dicendum  est 
idem  esse  de  voto  dicendum  quod  de  preecep- 
to,  quia  vovendo  jejunium,  id  intelligitur  pro- 
mitti  quod  solet  per  Ecclesiam  prsecipi.  In  illo 
autem   puncto  variee   sunt  opiniones  :  nam 


CAP.  VII.  QUOMODO  VOTUM  SIT  INTERPRETANDUM  QUANDO,  ETO. 


947 


Joan.  de  Neap.,  in  quodara  Quodlib.,  dixit  je- 
juniumtoties  violari,  quoties  iutra  illum  diem 
comeditur  hora  prohibita,  etiamsinon  carnes, 
sed  cibi  permissi  comedantur.  Quia  pra.jcep- 
tum  jejunii  est  negativum  quoad  omnes  suas 
partes ;  et  ideo  in  omnibus  sequitur  naturam 
prrccepti  negativi,  quee  est  semper  et  pro 
semper  obligare,  ex  quo  sequitur  ut  toties 
contra  illud  peccetur,  quoties  contra  negatio- 
nem  agitur.  Et  confirmatur,  quia  hac  ratione 
comedendo  pluries  carnem  contra  tale  votum, 
pluries  peccatur;  ergo  eodem  modo  pluries 
peccabitur,  seepius  comedendo  pisces,  quia 
sicut  prseceptum  jejunii  quoad  carnis  esum 
simpliciter  negativum  est,  ita  etiam  illa  pars 
comedendi  aliquid  plus  quam  semel,  velante 
talem  horam,  negativa  est,  et  ita  hanc  par- 
tem  esse  probabilem  dixit  Durandus,  in  4, 
d.  45,  q.  1.  Imo  securiorem  esse  dixit  Ger- 
son,  alphab.  24,  littera  X,  in  Regul.  moral., 
cap.  de  Gula;  Major  vero,  in  4,  d.  45,  q.  6, 
dixit  esse  problematicam  qusesiionem. 

11.  Prceceptum  jejunii  solum  semel  violari, 
licet  scepius  comedat  quis  in  die.  —  Nihilomi- 
nus  communis  opinio  habet  jejunium  solum 
violari  semel,  comedendo  contra  preeeeptum, 
quoad  cibos  non  vetitos,  et,  postquam  semel 
violatum  est,  non  amplius  peccari  seepius  co- 
medendo ,  quia  jam  non  potest  servari  forma 
jejunii,  et  ita  jam  non  obligat  quoad  illam. 
Ita  censent  probabile  Gerson,  et  Major  supra. 
Durandus  vero  dicit  esse  probabilius,  et  abso- 
lute  id  docet  Palud.,  dict.  d.  45,  q.  4,  art.  5, 
qui  de  voto  idem  habet,  dict.  d.  38,  q.  3,  art. 
4,  n.  23  ;  sequitur  Ant.,  2  p.,  tit.  6,  cap.  "2, 
§  9,  et  tit.  11,  c.  2,  §  2,  nbi  de  voto  loquitur. 
Summistse  ,  verb.  Jejunium;  Sylvest.,  q.  8; 
Angel. ,  n.  22  ;  Tabien.,  n.  9;  Armil.,  n.  14, 
ubi  addit,  in  voto  de  jejunio  standum  esse  in- 
tentioni  voventis  ;  tamen  verb.  Yotum,  n.  27, 
idem  in  voto  censet  quod  in  preecepto,  quan- 
do  de  alia  intentione  non  constat.  Navar  , 
c.  21,  n.  14,  etbene  Cajet.,  2.  2,  quaest.  !47, 
art.  8,  in  fine.  Fundamentum  hujus  sententiee 
est,  quia  negatio  pluries  comedendi  nou  est 
per  se  ac  simpliciter  lata,  sed  tantum  ad  con- 
stituendam  formam,  et  modum  jejunandi,  po- 
nendo  talem  limitem ,  quem  transgredi  non 
liceat ;  illo  autem  transacto,  non  est  speciali- 
ter  vetitum  ulterius  progredi,  nec  violata  se- 
mel  forma  potest  amplius  observari.  Et  quam- 
vis  haec  sententia  difficultate  non  careat,  et 
satis  efficaciter  non  probetur,  ut  late  dispu- 
tant  Major  et  Paludanus,  tamen  quia  non  est 
impossibile,  quod  jejunium  fuerit  sub  hac  in- 


tentione  institutum  et  preeceptum,  et  com- 
muniter  ita  intellectum  est,  ideo  in  praxi  ita 
potest  secure  teneri.  Idem  ergo  cum  propor- 
tione  observabitur  in  voto,  ubi  de  alia  inten- 
tione  voventis  non  constiterit. 

42.  Hinc  vero  extenditur  ab  aliquibus  hoc 
exemplum  ad  simdia,  ut,  verbi  gratia,  ad  vo- 
tum  non  comedendi  carnes  feria  quarta,  vel 
non  bibendi  vinum  in  sextis  feriis ;  nam  si  se- 
mel  frangatur  ,  dicunt  non  obligare  amplius, 
quia  solum  est  de  illa  privatione  seu  nbstinen- 
tia  a  vino  simpliciter  pro  illo  die;  destructa 
autem  illa  privatione  per  unum  actum  contra- 
rium,  amplius  custodiri  non  potest.  Ita  sentit 
Palud.  supra,  n.49,  quem  sequitur  Ant.  supra, 
etTabien.,  Votum,  3,  n.  8.  Quod  si  objieias, 
quiaeadem  ratione  votum  non  bibendivinum 
in  perpetuum,  postquam  semel  violatum  fue- 
rit,  non  obligabit  amplius,  quod  est  incredi- 
bile,  respondet  Paludanus  negandoconsequen- 
tiam,  quia  votum  perenne  omues  dies  eequali- 
ter  comprehendit,  et  omnes  horas  et  totum 
tempus.  Sed  ut  verum  fatear ,  non  intelligo 
discrimen,  quia  eadem  est  proportio  illius  ne- 
gationis  ad  integrum  diem,  et  omnes  horas 
vel  partes  ejus,  quse  ejusdem  negationis  ad 
totum  tempus  vitse,  etad  singulas  partes  ejus. 
Respondet  Paludanus  votum  perenne  obligare 
simpliciter  pro  quolibet  die  et  hora,  votum 
autem  unius  diei  non  obligare  pro  singulis 
horis  absolute,  sed  ex  suppositione,  quod  in 
nulla  prsecedenti  hora  per  contrariam  actio  - 
nem  fuerit  abstinentia  illius  diei  violata.  Hoc 
autem  sine  uila  ratione  aut  fuudamento  dic- 
tum  est.  Item,  quod  si  votum  sit  de  abstinen- 
do  a  vino  pro  una  hebdomada,  mense  vel  an- 
no,  certe  negari  non  potest  qniu  obliget  sim- 
pliciter  pro  toto  tempore  designato,  ut  etiam 
Paludanus  sentire  videtur,  licet  non  satis  cla- 
re.  Idem  ergo  est  in  uno  die,  nec  differentia 
reddi  potest  ex  intentione  voventis,  quia  heec 
eodem  modo  posset  haberi  in  voto  perpetuo  et 
diuturno;  non  ergo  tractatur  de  intentione, 
sed  ex  vi  materiee.  Denique  alias  qui  vovisset 
jejunare  tali  die,  et  semel  carnes  comedisset, 
non  amplius  peccasset,  iterum  atque  iterum 
illo  die  comedendo  carnes,  quod  est  absurdis- 
simum,  et  contra  omnes;  alias  idem  dici  pos- 
set  de  preecepto.  Sequela  patet,  quia  obligatio 
non  comedendi  carnes  solum  nascitur  ex  voto 
talis  abstinentiee  pro  tali  die,  quee  abstinentia 
inclusa  est  in  voto  jejunii  talis  diei  per  mo- 
dum  absolutse  negationis  ;  ergo  idem  a  fortio- 
ri  est,  quoties  similis  privatio  absolute  promis- 
sa  fuerit  pro  toto  die.  Et  ita  merito  in  his  ca- 


948 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI. 


sibus  asserit  Navar.,  c.  12,  n.  53,  cumMajor., 
in  4,  d.  38,  q.  6,  ubi  etiam  Supplement.  Gabr., 
q.  1,  art.  3  ;  Palac,  disput.  I,  conclus.  5;  n- 
gel.,  verb.  Votum,  3,  n.  27;  Sylvest.,  Votum, 
2,  q.  20. 

S3.  Votum  negdtivum  naturam  sequitur 
prcecepti  negatki.  —  Qnapropter  quoties  vo- 
tum  negativurn  est,  naturam  sequitur  prsecepti 
negativi  pro  eo  tempore  quo  fit,  et  nibil  re- 
fert  brevitas  vel  diuturnitas  temporis,  nec  li- 
mitatio  obligationis  ad  certum  vel  certos  dies, 
quia  pro  illis  cum  eadem  proportione  obligat 
semper  et  pro  semper,  nisi  ex  intentione  vo- 
ventis  fiat  limitatio  aliqua,  ut  dictum  est  de 
voto  virginitatis,  et  concipi  potest  in  voto  abs- 
tinendi  a  vino,  pro  quocumque  tempore  fiat; 
vel  etiam  nisi  negatio  aliuude  limitetur  ex 
modoactus  cui  adjungitur,  velex  forma  prae- 
cepti  quod  votum  imitatur,  ut  dictum  est  de 
voto  jejunii.  Extra  bos  vero  casus,  natura  ne- 
gationis-est,  ut  neget  omnia  et  singula,et  con- 
sequenter  ut  toties  violetur ,  quoties  intra 
praescriptum  tempus  contrarius  actus  fit.  Quod 
secus  est  m  affirmativis,nam  cum  proportione 
etiam  illa  imitantur  naturam  praeceptorum 
affirmativorum,  ideoque  in  modo  obligandi 
illa  etiam  imitantur.  Sic  ergo  potest  ad  hoec 
vota  applieari  regula  facta  ,  ut  ex  natura 
illorum  colligenda  sit  obligatio ,  quando  ex 
intentione  voventis  specialiter  non  declara- 
tur. 

14.  Ultimo  ergo  pro  amplianda  vel  expli- 
canda  bac  regula,  adbiberi  possunt  exempla 
in  votis  affirmativis,  per  qu»  aliquid  agen- 
dum  promittitur;  nam  considerandum  est 
quid  sit  simpliciter  necessarium  ad  esse  talis 
actus;  totum  enim  iilud  cadit  sub  voto,  et  non 
aliud,  ex  vi  et  natura  talis  voti.  Ut,  verbi 
gratia,  si  quis  vovit  audire  Missam,  eo  ipso 
obhgatur  illam  attente  audire;  quod  si  non  ita 
audiat,  non  implet  votum,  etiamsi  de  atten- 
tione  nibil  vovendo  cogitaverit  aut  intende- 
rit,  quia  in  ipso  actu  audiendi  Missam  intime 
includitur,  ut  nunc  suppono.  Et  quoad  boc  ea- 
dem  est  ratio  de  voto  orandi :  item  eadem  ra- 
tione  votum  audiendi  Missam  simpliciter  fac- 
tum  obligat  ad  audiendam  illam  ante  meri- 
diem,  eo  modo  quo  institutio  illius  actus  de- 
terminat  illud  tempus ;  nam  votum  factum 
censetur  juxta  institutionem,  sicut  de  jejunio 
dictum  est.  Si  quis  autem  vovet  audire  Mis- 
sam  indie  festo,  non  intelligitur  vovere  aliam 
Missam,  praeter  eam  quam  ex  preecepto  au- 
dire  tenetur,  nisi  expressa  intentione  id  de- 
terminet ;  quia  ex  vi  talis  materise  id  non  se- 


quitur,  quia  de  ratione  Missae  non  est,  quod 
sit  vel  non  sit  praecepta. 

15.  Votum  ingrediendi  religionem  non  olli- 
gal  ad  casiitatem,  dummodo  non  impleatur.  — 
Finis  voii  non  esi  materia  voti.  — Aliud  exem- 
plum  sumi  potest  ex  his,  qua3  Cajetanus,  d. 
art.  3,tractat  de  voto  ingrediendi  religionem, 
an  obligetad  castitatem,  saltem  ex  eo  tempo- 
re  in  quo  incipit  vovens  esse  in  mora  non  ira- 
plendi  votum  religionis,  sive  mora  sit  culpa- 
bilis,  sive  non.  Dicendum  est  enim  sine  dubio 
non  obligare,  nisi  id  specialiter  intendatur, 
etiamsi  votum  religionis  sit  non  tantum  in- 
grediendi,  sed  etiam  profitendi,  ac  perseve- 
randi  perpetuo  in  iilo  statu,  ut  latissime  de- 
ducit  Cajetanus,  pluribus  tamen  verbis  quam 
videatur  necessarium,  quia  res  est  clara,  et 
fere  sine  controversia.  Ratio  ergo  est,  quia 
votum  ingrediendi  vel  profitendi  religionem 
non  babet  pro  materia  castitatem,  sed  statum 
in  quo  vovenda  est  castitas,  et  idem  est  de 
paupertate  et  obedientia,  et  ita  ex  natura  talis 
voti  non  extenditur  ad  talem  materiam.  Sicut 
votum  assumeudi  ordinem  sacrum  est  votum 
assumendi  statum  in  quo  vovetur  castitas,  et 
obligatur  quis  ad  recitandum  :  hsectamen  non 
sunt  materia  prioris  voti ;  ideoque  nisi  spe- 
ciali  intentione  extendatur  obligatio  ad  casti- 
tatem  pro  eo  casu  in  quo  votum  religionis 
impletum  non  fuerit,  non  obligat  ad  illam 
tale  votum  natura  sua.  Imo,  quando  luerit 
talis  intentio  voventis,  virtute  facit  duo  vota, 
nnum  religionis  absolute,  vel  intra  tale  tem- 
pus,  aliud  castitatis,  vel  etiam  absolute,  vel 
sub  conditione ,  si  fuerit  mora  in  implendo 
priori  voto,  juxta  modum  intentionis.  Et  hoc 
ipsum  in  re  sentit  Cajetanus.  Admittit  tamen 
aliquo  modo  castitatem  esse  materiam  voti 
profitendi  religionem,  scilieet,  mediatam;  et 
ideo  non  cadere  sub  obligationem,  donec  im- 
mediata  materia  impleatur.  Et  licet  forte 
qusestio  sit  de  modo  loquendi,  mihi  videtur 
nullo  modo  esse  materiam  talis  voti,  quia 
nullo  modo  cadit  in  illud.  Et  signura  est  di- 
recte  contrarium  signo  quo  utitur  Cajetanus, 
quia  votum  religionis  vel  ordinis  sacri  nun- 
quam  obligat  ad  castitatem,  etiam  post  pro- 
fessionem  factam,  vel  ordinem  susceptum ; 
nam  licet  sic  vovens,  factus  sacerdos  vel  reli- 
giosus,  fornicetur,  non  peccat  contra  prius 
votum  simplex,  sed  contra  solum  solemne, 
quod  in  ordinatione  vel  promissione  emisit. 
Ad  summum  ergo  dici  posset ,  castitatem 
esse  finem  prioris  voti  religionis  aut  ordi- 
nis  sacri.  Et  ita  optime  fundatur  haec  veritas 


CAP.  VII.  QUOMODO  VOTUM  SIT 
in  alio  principio,  quod  finis  legis  non  cadit 
sub  lege  :  ergo  nec  finis  voti  cadit  sub  voto, 
sed  tanturn  materia,  quod  principium  capite 
sequenti  magis  declarabitur.  Uude  infero, 
quod,  licet  quis  promittat  se  vovere  castita- 
tem  intra  annam,  ex  vi  illius  voti  non  teuetur 
servare  castitatem,  donec  illud  impleat  voven- 
do  castitatem,  non  solum  durante  anno  (quod 
est  clarum),  sed  etiam  post  illum  impletum, 
si  de  facto  non  voveat  castitatern,  etiam  fran- 
gendo  prius  votum.  Quia  licet  in  hoc  peccet, 
de  facto  nondum  vovit  castitatem,  quee  fuit  fi- 
nis  prioris  voti,  non  materia.  Sed  de  votis 
castitatis  et  religionis  in  particulari  ex  professo 
tractandnm  est  in  sequenti  volumine  ;  nunc 
gratia  exempli  heec  sufficiant,  ut  ex  vi  illius 
alia  intelligantur. 

16.  Tertia  assertio  :  quando  intentio,  etc, 
non  sufftciunt  ad  declarationem  voti,  verba 
sunt  expendenda.  —  Verba  ambigua  interpre- 
tanda  suntjuxta  morem  personw,  regionis,etc. 
—  Dico  tertio  :  quando  intentio  voventis  et 
materia  non  sufficiunt  ad  circumstantias  om- 
nes  declarandas  quoad  obligationem,  verba 
voti  expendenda  sunt,  et  in  omni  proprietate 
servanda;  possunt  tamen  iicite  in  favorem 
voventis  exponi,  salva  ipsorum  proprietate, 
et  non  repugnante  materia  voti^  qualitate, 
vel  aliis  circumstantiis.  Prior  ergo  pars  colli- 
gitur  exillis  verbis  Deuteron.  23  :  lllaqueatus 
es  verbis  oris  tui ;  ergo  per  votum  obligatur 
homo  verbis  suis;  non  obligatur  autem  illis 
quasi  materialiter  sumptis,  sed  ut  indicant 
animum  et  mentem;  ergo  juxta  propriam  si- 
gnificationem  verborum  interpretari  debemus 
voti  obligationem.  Et  confirmatur,  quia  ubi 
non  constiterit  de  contraria  intentione  voven- 
tis,  semper  intelligitur  habere  intentionem 
faciendi  id  quod  verbis  declarat;  ergo  recte 
ex  verbis  colligitur  obligatio.  Et  hac  regula 
utuntur  Jura  canonica,  ut  sumitur  ex  cap. 
Zitterarum,de  Voto,  et  cap.  Ex  parte,  de  Gen- 
sibus.  Imo  canones  in  exteriori  foro  non  ali- 
ter  de  intentione  voventis  judieant,  quarn  in 
verbis  ipsis  fuerit  expressa,  quia  Ecclesia  non 
judicat  de  iuterioribus  actibus  prout  in  se 
sunt,  sed  prout  per  exteriores  manifestantur. 
In  foro  autem  couscientiee  standum  est  inten- 
tioni  voventis;  ubi  autem  ipse  nescit  aliquid 
speciale  de  sua  intentione  declarare,  proprie- 
tati  verborum  standum  est.  Et  ad  hoc  decla- 
randum  et  confirmandum  valent,  quae  in  si- 
mrli  de  juramento  diximus.  Heec  ergo  pars 
difficultatem  non  habet,  quando  de  veiborum 
sensu  satis  coustat.  Hic  autem  verborum  sen- 


INTERPRETAlNDUM  QUANDO,  ETC.  949 

sus  ex  propria  et  recepta  verborum  significa- 
tione  sumcndusest.  Quod  si  verba  fuerint  am- 
bigua  etiam  in  propria  significatione,  tunc 
consuetudo  personae  voventis,  regionis,  et  aliee 
circumstantife  observandee  sunt  ad  jirdicium 
fercndum  de  sensu  a  vovente  intento,  argu- 
mento  leg.  Si  servus  plurium,  §  ult.,  ff.  de 
Legat.,  1,  et  dicto  cap.  Exparte,  deCensibus. 
Et  ex  his,  quee  in  particulari  de  circumstan- 
tiis  subjiciemus,  magis  hoc  declarabitur. 

17.  Contingere  autem  potest,  ut  omnibus 
perspectis  adhuc  verba  sint  ambigua ;  et  ideo 
addidimus  ultimam  partem  regulee ,  circa 
quam  dubitari  potest ;  quia  inter  Deum  et  ho- 
minem  potius  interpretanda  suut  verba  in  fa- 
vorem  Dei  (ut  sic  dicam)  seu  religionis,  quam 
hominis;  sed  votum  fit  Deo;  ergo  ubi  vota 
fuerin:  ambigua,  potius  interpretatio  est  fa- 
cienda  in  favorem  Dei  quam  hominis.  Patet, 
quia  supponimus  votum  esse  factum,  et  quoad 
hoc  esse  certum  et  non  dubium,  et  consequen- 
ter  per  illud  esse  jus  acquisitum  Deo;  ergo 
tum  pro^ter  lmnc  tituliiin,  tum  propter  ipsam 
pietatem,  votum  interpretandum  est  in  favo- 
rem  religionis.  Confirmatur  primo  ex  leg.  Ti- 
lia,  §  Seja,  ff.  de  Argent,  Legat  ,ubi  verbuni 
dubium  interpretandum  dicitur  in  favorem 
religionis ;  ut  si  quis  voveat  dare  calicem  ec- 
clesia?,  intelligendum  esse  de  calice  argenteo, 
non  de  eereo;  ergo  intelligendum  est  votum 
ita  ut  plus  obliget  voventem,  si  id  redundet 
in  favorem  voti.  Confirmatur  secundo  ex  cap. 
Cvm  dilecti,  de  Donation.,ubi  dicifcrrr,  in  con- 
tractibus  plenam,  in  testamentis  pleniorem, 
in  benefieiis  plerrissimam  interpretationem 
esse  «faciendam,  ubi  per  beneficia,  inteliigit 
praecipue  pias  donationes  et  legata,  de  his 
enim  in  texlu  sermo  erat ;  ergo  in  votis  etiam 
pleuissima  interpretatio  est  facienda;  ergo  in- 
terpretanda  sunt  ita.  ut  iu  majorem  Dei  cul- 
tum  cedant.  Confirmari  etiam  potest  per  ar- 
gumentum  a  contrario,  vel  ab  speciali,  ex 
dicto  cap.  Ex  parte,  de  Censibus,  ibi  :  Ne 
tanquam  exactores  vileanturlucris  temporali- 
bus  inMare.  Ubi  specialiter  in  voto  reali  facto 
in  temporale  subsidium  Ecclesiee  fit  queedam 
interpretatio  restricta  in  favorem  voventium 
ratione  vitandi  scandali;  ergo  insinuatur,  per 
se  loquendo,  interpretationem  voti  esse  fa- 
ciendam  in  favorem  voti,  ubi  illa  specialis  ra- 
tio  non  intervenerit,  ut  contingit  in  omnibus 
votis,  quse  immediate  Deum  ipsum,  vel  cul- 
tum  ejus  respiciunt.  Denique  in  his,  quee  ad 
auimam  pertinent,  tenenda  est  via  securior, 
cap.  Juvenis,  de  Sponsalrbus,  cap.  Ad  audien- 


950 


LIB.  IV.  DE  0BLIGATI0NE  VOTl. 


tiam,  de  Homicidio.  Sed  securior  via  est,  si 
in  re  ambigua  votum  interpretemur  in  favo- 
rem  voti,  et  in  majorem  obligationem  voven- 
tis  ;  ergo. 

18.  Verba  dubia  interpretanda  smit  in  favo- 
rem  voventis.  —  Nihilominiis  assertio  posita 
etiam  quoad  illam  ultimam  partem  vera  est, 
et  probaripotest  ex  omnibus  adductis  superio- 
ri  tractatu,  lib.  2,  c.  25,  nbi  de  juramento  si- 
miie  principium  ostetidimus.  Ubi  plures  juris 
canonici  interpretes  et  Summistas  adduximus, 
qui  petinde  sentiunt  devoto  acde  juramento  ; 
nam  heec  ab  eis  quasi  paria  censentur.  Facit 
etiam  principium,  quod  ibi  sumpsimus  et  pro- 
bavimus,  quiaubi  de  obligatione  agitur,  stricta 
interpretatio  facienda  est.  Hoc  enim  princi- 
pium  etiam  in  prsesenti  locum  habet ;  quia 
cum  agitur  de  voto,  de  gravissima  obhgatione 
agitur.  Prseterea  specialiter  probatur  ex  d.  c. 
Exparte,  de  Cens.,  ubi  in  voto  reali,  quod  de 
minori  vel  majori  mensura  posset  intelligi, 
benignior  fit  interpretatio,  optioni  voventium 
relinquendo,  ut  quam  voluerint ,  eligant.  Et 
pro  ratione  redditur :  Quoniam  cum  hujusmodi 
vota  gratuita  fuerint  ab  initio,  benignius  sunt 
a  viris  ecclesiasticis  exigenda.  Ubi  Glossa  ult. 
addit :  Bona  fit  interpretatio,  ne  ipsorum  mu- 
nificentia  erga  ecclesias  retardaretur,  ut  in  si- 
mili  dicitur  in  leg.  2,  C.  de  Bonis  qua?  liberis, 
etc.  Haec  autem  ratio  in  omni  voto  locum  ha- 
bet,  quia  si  vota ,  quee  a  principio  suut  gra- 
tuita,  benigne  exiguntur  et  intelliguntur  ab 
Ecclesia,  multo  magis  a  Deo.  Item  hoc  etiam 
ad  cultum  Dei  pertinet,  ne  homines  ab  affec- 
tu  et  fervore  colendi  Deum  per  vota  retarden- 
tur.  Denique  quia  in  dubiis  unusquisque  pra;- 
sumitur  minus  se  ipsum  voluisse  gravare , 
quam  potuerit ;  ergo  nisi  aliunde  magna  sit 
preesumptio,  interpretatio  facienda  est  in  favo- 
rem  voventis,  ita  ut  minus  gravetur.  Et  hoc 
etiam  ad  salutem  animarum  magis  expedit, 
ne  facile  illaqueentur,  et  gravihus  periculis 
exponantur.  Atque  ita  sensit  Abb.,  in  d.  cap. 
Ex  parte,  n.  3  et  4,  et  sumitur  ex  Sylvest., 
verb.  Jejunium,  q.  10,  n.  27,  quem  in  simili 
sequitur  Angles,  1  p.,  tract.  de  Jejunio,  q.  9, 
art.  1,  diffic.  7,  dub.  2,  conclus.  3. 

19.  Limitatio  assertionis. — Huic  vero  parti 
addidimus  declarationem  seu  iimitationem, 
quam  etiam  tractando  de  juramento  posui- 
mus,  scilicet  dummodo  materia  subjecta  non 
repugnet  verborum  restrictioni,  seu  interpre- 
tationi ;  nam  ratio  hujus  declarationis  est, 
quia  juramentum  intelligitur  secundum  na- 
turam  materise  in  qua  praestatur ,  ut  notat 


Abb.,  in  c.  Intellecto,  de  Jurejuran.,  num.  10. 
Sed  votum  etiam  intelligitur  secundum  natu- 
ram  materiee  in  qua  prsestatur,  ut  in  secunda 
conclusione  diximus  ;  ergo  restrictio  verborum 
nunquam  potest  tanta  fieri,  ut  repugnet  pro- 
prietati  materiae,  et  ita  ha3c  declaratio  ex  su- 
perioribus  regulis  habetur.  Et  ad  illam  maxi- 
me  spectat,  ut  decentia  divini  cultus  observe- 
tur,  ideoque  per  interpretationem  voti  non 
est  ita  minuenda  ejus  obligatio  et  materia,  ut 
vel  ridiculum,  vel  parnm  consentaneum  divi- 
no  cultui  reddatur  ;  servata  autem  sufficienter 
ac  prudenter  dignitate  voti  in  reliquis,  ratio 
voventis  habenda  est,  ut  non  nimium  one- 
retur. 

20.  Satisfit  argumentis  in  contrarium. — 
Et  juxta  hsec  non  erit  difficile  ad  objecta 
in  contrarium  respondere.  Ad  primum  res- 
pondeo  optime  confirmare  hanc  declaratio- 
nem  ultimo  loco  adhibitam,  quia  per  illam 
habetur  ratio  divini  honoris  ac  religionis,  non 
vero  probare  ita  csse  exaggerandam  (ut  sic 
dicam)  causam  religionis,  ut  votum  in  sum- 
mo  rigore  contra  voventem  sit  interpretau- 
dum.  Nam  hoc  potius  redundaret  in  odium 
ipsius  religionis,  ut  in  dict.  cap.  Ex  parte  si- 
gnificatur,  et  inter  probandam  nostram  sen- 
tentiam  explicatum  est.  Ad  primam  confir- 
mationem  respondetur  primo,  cum  Panormi- 
tano  supra,  aliud  esse  loqui  de  interpretatione 
legati,  seuetiam  voti,  respectu  hreredis,  aliud 
respectu  voventis;  nam  respectu  heeredis  fit 
stricta  interpretatio  ,  licet  redundet  in  ma- 
jus  gravamen  heeredis,  quia  non  derogatur 
libertati  voventis,  aut  testautis ,  sed  potius 
illud  ipsum  gravamen  haeredis  est  favor  testa- 
toris,  redundatque  in  majus  bonum  illius  in 
piis  legatis,  seu  promissionibus.  Et  ita  loqui- 
tur  dict.  §  Seja.  At  vero  respectu  ipsius  vo- 
ventis  fit  benigna  interpretatio,  quia  favetur 
libertati  ejus  ;  nam  cum  sponte  promiserit, 
non  videtnr  cogendus  ad  subeundum  gravius 
onus  in  re  ambigua ;  tum  etiam  ne  nimia 
videatur  exactio,  etnevoventesamunificentia 
retardentur  :  et  ita  loquitur  d.  cap.  Ex  parte. 
Etita  ex  illa  lege  colligisolet,  legatum  ad  pias 
causas,  quando  verba  sunt  indifferentia  vel 
ambigua,  intelligendum  esse  de  re  meliori,  et 
nihilominus  in  voto  respectu  voventis  id  non 
esse  necessarium. 

21 .  Sed  quidquid  sit  de  veritate  illius  do- 
ctrinae,  propter  illam  legem  non  videtur  ne- 
cessaria.   Primo,   quia,  ut   Bartol.   notat,  ibi   - 
non  erat  dubium  de  quantitate  legata,  nam 
expresse  dicitur  imaginem  futuram  fuisse  ex 


fiAP.  VII.  QUOMODO  VOTUM  SIT  INTEIU'RETANDUM  QUANDO,  ETfi 


9ol 


libris  centum;  dubitabatur  ergo  de  qualitate, 
in  qua  nihil  gravabatur  hseres  aut  testator, 
et  idem  esset  de  vovente  ;  non  est  ergo  <lo- 
ctrina  necessaria.  Deinde  in  eligenda  qualitate 
non  videtur  eleetum  id,  quod  fuisset  sum- 
mum ,  neque  etiam  infimum ,  sed  medium, 
quod  videtur  pertinuisse  ad  prudens  arbi- 
trium  ;  cum  enim  qusesitum  esset  anaureum, 
argenteum,  vel  sereum  faciendum  esset  si- 
gnum,  argenteum  declaratum  est.  Denique  in 
hoc  non  sola  causa  religionis,  sed  etiam  con- 
suetudo  loci,  seu  templi  spectata  fuit  :  propo- 
situm  enim  fuerat,  in  eo  templo  tantum  au- 
rea,  vel  argentea  fuisse  dona ;  et  postea  sub- 
ditur :  Respondi,  secundum  ea  quce  proponeren- 
tur,  argenteum  ponendum.  Quae  responsio  ser- 
vatis  eisdem  circumstantiis  et  conjecturis, 
etiam  in  obligatione  voti  danda  fuisset  non 
solum  contra  hseredem,  sed  etiam  contra  vo- 
ventem.  Unde  in  casn  a  citatis  auctoribus  pro- 
posito,  de  voto  faciendi  ealicem,  an  intelligen- 
dum  sit  de  argenteo ,  licet  Panormitanus 
supra  relinquat  sub  dubio,  cogitandum  vide- 
tur  sane,  si  circumstantise  illius  legis  obser- 
ventur,  de  argenteo  calice  votum  esse  inter- 
pretandum,  sicut  de  legato  ibi  dicitur.  Quia 
imprimis  si  de  quantitate  pecunice  expenden- 
dse  in  calice  ex  verbis  voti  constaret,  calix  ar- 
genteus  esset  aptior  ad  cultum  Dei,  et  non  es- 
set  magisonerosus  voventi.  Item  si  in  tali  loco 
auttemplonon  essent  in  usu  calices  nisi  aurei 
vel  argentei,  vel  etiam  si  hic  esset  frequentior 
usus.ita  essetvotum  interpretandum,  non  so- 
lum  in  favorem  religionis,  sed  etiam  quia  verba 
secundum  consuetudinem  exponenda  sunt,  ut 
diximus.  Addo  etiam  quod,  per  se  loquendo, 
hsec  interpretatio  est  magis  consentanea  ma- 
teriae  talis  voti;  et  pertinere  ad  decentiam 
actionis  divini  cultus,  ad  quam  tale  votum 
ordinatur  ;  et  ideo  etiam  ex  hoc  capite  prae- 
ferendam  esse  talem  interpretationem,  quod 
etiam  ad  §  Seja  posset  accommodari.  Et  ita 
decisio  illius  legis  non  repugnat,  imo  multis 
modis  consentanea  est  regulee  a  nobis  positae. 
22.  Ad  alia  objecta. — Ad  cap.  Cum  dilecti, 
applicari  etiam  solet  distinctio  data,  et  quod 
regula  ibi  tradita  intelligatur  respectu  hsere- 
dis,  et  nou  respectu  ipsiusmet  promissoris  seu 
donatoris.  Sed  non  recte  fit  applicatio.  Primo, 
quia,  licet  in  casu  illius  textus  contentio  esset 
cum  hEeredibus  donantis,  tamen  idem  judi- 
cium  ferendum  esset,  si  cum  ipsomet  dona- 
tore  tractaretur,  ut  patet  ex  illis  verbis  :  Cum 
ex  tenore  instrumenti  evidenter  appareat,  quod 
hwc  fuit  mens  et   intentio  donatoris.    Stante 


enim  hoc  principio,  etiamsi  ipsemet  douator 
vel  vovens  voluisset  retrocedere,  cogendus 
esset  implere  donationem  juxta  verum  sen- 
sum  instrumenti,  nt  in  superioribus  assertio- 
nibus  dictum  et  ostensum  est.  Secundo,  non 
placet  expositio,  quia  cum  ibi  dicitur  :  In  con- 
tractibus  plena ,  etc.  ,  non  est  sermo  tan- 
tum  respectu  hseredum  ,  sed  etiam  respe- 
ctu  ipsorum  contrahentium  inter  se,  quia 
debet  inter  eos  servari  sequalitas.  Ergo  cum 
dicitur  in  beneficiis  plenissimam  interpreta- 
tionem  esse  faciendam  ,  intelligitur  etiam 
respectu  ipsius  benefactoris ;  imo  maxime 
respectu  illius,  et  absque  praejudicio  tertii,  id 
ab  omnibus  intelligitur. 

23.  Dico  ergo  regulam  illius  textus  ad  vo- 
tum  recte  applicari,  quando  ex  verbis  et  ma- 
teria  nota  est  intentio  voventis,  ut  in  illo  tex- 
tu  supponitur.  In  casu  autem  in  quo  verba 
sunt  ambigua,  solum  esse  extendendam  in- 
ternretationem,  quantum  necessarium  fuerit 
ad  decentiam  rehgionis  et  divini  cultus,  et  de 
consilio  ampliandam  esse  ad  id  quod  melius 
est,  non  vero  ad  rigorem  obligationis  impo- 
nendum.  Addi  etiam  potest,  votum  potius  esse 
per  modum  pacti  inter  Deum  et  hominem,  et 
ex  hac  parte  primam  partem  regulse  in  illo 
esse  servandam,  scilicet,  ut  in  eo  plena  inter- 
pretatio  at  adversus  voventem,  utraque  serva- 
ta  verborum  et  materise  proprietate,  ut  dixi. 
Nontamen  dicitur  votum  proprie  beneficium, 
sed  obsequium  ad  Deum,  quiabenefactor  sem- 
per  est  superior,  et  sub  ea  ratione  spectatur. 
Ideoque  regula  illa  de  amplissima  interpreta- 
tione  beneficii,  quse  solet  in  jure  maxime  tradi 
de  beueficiis  principum  et  nobilium,  capit.  1, 
de  Donat.,  et  c.  OUm,  de  Verborum  significa- 
tione,  non  ita  commode  applicatur  ad  votum, 
quod  potius  est  obsequium  inferioris  ad  suue  - 
riorem.  Quod  licet,  ut  est  liberalis  promissio, 
convenientiam  habeat  cum  donatione  etbene- 
ficio,  et  ex  hac  parte  debeat  extendi,  quan- 
tum  necesse  est,  ut  plene  divino  cultui  satis- 
fiat,  tamen  quatenus  obligatorium  est,  non  est 
extendendum  ultra  id  quod  prsecise  fuerit  ne- 
cessarium.  Et  in  hoc  sensu  dicimus  esseinter- 
pretandum  in  favorem  voventis,  ne  nimium 
ligetur. 

24.  Ad  cap.  Exparte,  jam  ostensum  est, 
directe  probari  nostram  sententiam  ex  illius 
decisione;  illa  vero  ratio,  quse  in  ultimis  ver- 
bis  additur,  non  ponitur  tanquam  adsequala, 
sed  tanquam  juvans  post  alias,  specialiter  in 
his  votis,  quse  possunt  in  lucrum  persona- 
rum  ecclesiasticarum  cedere.  Ad  ultimum  ve- 


932 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI. 


ro  respondent  Sylvester  et  Angelus  satis  esse 
eligere  partem  tutam  ;  namrespectu  illius  non 
dicitur  alia  tutior,  nisi  quia  fortasse  est  me- 
lior  de  se;  id  autern,  qnod  est  melius,  non 
semper  cadit  in  obligationem.  Unde  addi  po- 
test,  quod  licet  extensio  voti  quoad  executio- 
nem  sittutior,extensio  vero  quoad  obligatio- 
nem  non  semper  est  tutior,  sed  posset  frequen- 
ter  in  majus  periculum  urgere. 

25.  Qnarta  assertio :  quoties  determinatio 
voti  non  colligitur  omnino,  tenetur  vovens  pro 
arbitrio  implere.  —  Otfectio.  —  Solutio.  — 
Dico  quarto :  quoties  nec  de  intentione  vo- 
ventis  expresse  constat,  nec  ex  materia  et 
verbis  satis  colligitur  determinatio  obligatio- 
nis  ad  cevtam  circumstantiam,  tenetur  vovens 
aliquo  determinato  modo  votum  implere,  licet 
modus  determinationis  arbitrarius  illi  sit  Ut, 
verbi  gratia,si  vovit  Religionem,  tenetur  ali- 
quam  eligere,  potestvero  quam  voluerit,  et  sic 
dealiis.  Golligituretiam  heecregulaexcommu- 
ni  doctrina,  et  ex  bactenus  dictis.  Prior  ergo 
pars  probatur,  quia  tale  votum  obligat,  cum  sit 
de  re  houesta  et  sancta ;  ergo  obligat  ad  aliquem 
modum  possibilem  executionis;  sed  nonpotest 
executioni  mandari  in  abstracto,  quia  actiones 
sunt  de  singularibus;  ergo  obligat  ad  detcr- 
minationem  faciendam,  alias  frustra  esset  ; 
ergo  tenetur  vovens  aliquo  determinato  modo 
tale  votum  implere.  Quod  si  inquiras  unde 
oriatur  haec  obligatio,  cum  in  voto  non  fue- 
rit  expressa,  respondeo  in  ipso  voto  virtute 
contineri,  quia  obligando  adsui  observantiam, 
obligat  ad  id   sine  quo  observari   non  potest. 

26.  Posterior  vero  pars  probatur,  quia  vo- 
tum  non  obligat  ad  determinatum  modum, 
seu  circumstantiam ;  ergo  relmquitur  in  arbi- 
trio  voventis,  quia  nonest  unde  possit  amplius 
obligari.  Utrumque  explicatnr  optimeex  obli- 
gatione  naturalis  prsecepti  colendi  Deum; 
nam  per  se  ac  praicise  sumptum  uon  obligat 
ad  determinatnm  modum  cultus ;  et  ideo  tene- 
tur  homo  determinationem  aliquam  adhibere, 
qua3  arbitraria  illi  est,  quando  per  legem  posi- 
tivam  uon  definitur.  In  preesenti  autem  deter- 
minatio  non  potest  per  universalem  legem 
praiscribi,  quia  votum  est  lex  privata  et  vo- 
luntaria  in  omnibus,  quae  per  illud  non  prce- 
scribuntur  formaliter,  aut  virtute;  ergoneces- 
sario  relinquenda  est  arbitrio  voventis,  qui 
tenebitur  illam  facere,  quando  oportuerit. 
Denique  utrumque  sufficienter  probatur  ex 
dicto  cap.  Exparte,  de  Censib.,ibi:  Volen- 
tes  solvere  ad  minorem,  non  sunt  cogendi  ut 
ad  majorem  persohant ;   nam  supponunt  illa 


verba,  potuisse  cogi  ad  alterutram  mensu- 
ram  solvere,  et  ita  determinationem  face- 
re;  hanc  vero  illorum  voluntati  esse  reiin- 
quendam. 

27.  Ohjectio. — Contra  hoc  vero  objicit  Pa- 
normitanus,  in  d.  cap.  Ex  parte,  quia  incer- 
titudo  rei  promissse  aut  legatce  vitiat  actum, 
ita  ut  non  inducat  obligationem  ;  ergo  idem 
dicendum  est  in  voto;  nam  est  eadem  ratio,  et 
consequenter  tale  votum  non  obligabit  ad  ta- 
lem  arbitrariam  determinationem,  sed  potius 
ratione  indetermmationis  excusabitur  vovens. 
Antecedens  probat  ex  L.  Qui  insulam,  ff.  de 
Verb.  obligationibus,  et  L.  Legato  generaliter, 
ff.  de  Leg.,  \,  ubi  dicit  notari  ab  interpreti- 
bus.  Et  in  summa  respondet  negando  conse- 
quentiam,  quia  incertitudo  non  vitiat  obliga- 
tionem  in  spiritualibus,  sicut  in  profanis  ;  et 
ideo  ex  eequitate  canonica  non  vitiaturobliga- 
tio,  sed  debet  reduci  ad  arbitrium  boni  viri. 
Quam  sententiam  refert  Archid.,  in  cap.  Sunt 
nonnulli,  1,  q.  1 ;  et  Ant.,  in  d.  c.  Ex  parte,  et 
plurimum  illam  commendat. 

28.  Sed  profecto,  nec  jus  civile  improbat 
omnes  promissiones  vel  legata,  propter  incer- 
titudinem  rei  promissee  ortam  ex  indifferentia 
vel  generalitate  promissionis.  Nam  in  dicta  L. 
Legato  generaliter,  etc,  ff.  de  Legat.  1,  suppo- 
nitur  legatum  generaliter  factum  valere,  et 
declaratur  qnomodo  declaranda  sit  et  facien- 
da  electio.  Idem  haberi  potest  ex  L.  Sicut,  ff. 
de  Annuis  leg.  Et  heec  videtur  generalior  re- 
gula,  licet  nonnullas  habeat  exeeptioiies,  iii 
quibus  seepe  non  negatur  obligatio  naturalis, 
sed  sola  actio  civilis;  aliquando  vero  pro  nihilo 
hahetur  promissio  aut  legatum,  non  propter 
quamcumque  incertitudinem,  sed  quando  eo 
reducitur,  ut  offerendo  rem  fere  nuilius  sesti- 
mationis  possit  impleri ,  ut  notant  Gloss.  et 
Bart.,  in  d.  L.  Legato,  de  Leg.,  1,  et  in  Leg. 
Cum  post,  §  Gfeneraliter,  ff.de  Jure  dotis.  In 
preesenti  autem  istee  exceptiones  locum  non 
habent,  quia  prior  de  actione  civili  derogata, 
est  impertinens  ad  materiam  voti,  ut  per  se 
constat.  Posterior  autem  non  admittitur,  quia 
votum  itd  semper  interpretandum  est,  ut 
non  sit  vanum,  uec  contra  reverentiam  Deo 
debitam,  quia  non  est  preesumenduru  pecca- 
tum,  et  ideo  semper  prudenti  modo  intelligi- 
tur  factum,  ideoque  prudenti  arbitrio  fit  de- 
terminatio,  ut  in  particularibus  circumstantiis 
mox  dicemus,  ethoc  ultimum  videntur  inten- 
disse  canonistse,    citatis  locis. 


CAP.  VIII.  QUOMODO  SINGUL/E 


CAPUT   VIII. 

QUOMODO   SINGULiE    CIRCUMSTANTUE    VOTI    IN    EO 
NON  EXrRESSiE   DETERMINANDiE   SINT. 

1 .  Circumstantice  mater'  ce  remotce  et  proximce 
voti. —  Septem  circumstantige  humanorum  ac- 
tuum  assignari  solent;  hic  vero  nonnullas  sub- 
dividendo,  usque  ad  decem  numerabimus,  quia 
nonsolum  materiam  proximam,  quee  est  actus 
hurnanus,  sed  etiam  materiam  remotam  et  ac- 
cidentia  ejus  considerare  necesseest,  ut  omnis 
difficultas  attingatur.  Prima  ergo  solet  assi- 
gnari  circumstantia,  quis,  seu  personee;  quia 
tamen  in  voto  duse  persona?  necessario  inter- 
veniunt,  scilicet,  promittens,  et  cui  promitti- 
tur,  ideo  possumus  numerare  bauc  circum- 
stantiam,  cui  seu  circa  quam,  et  quis;  quibus 
addi  potest  per  quem,  quee  alias  dicitur  quibus 
auxiliis.  Quarta  est,  quid;  adjunguntur  quale 
et  quantum.  Septima  erit  propter  quid,  octa-- 
va  quomodo,  ac  denique  ubi  et  quando,  ex 
quibus  plures  sunt  faciles,  et  breviter  in  boc 
capite  expediri  possunt ;  aliquarum  autem 
materia  est  fusior,  quam  in  sequentibus  pro- 
sequemur. 

2.  Prirna  assertio:  votumper  se  obligat  soli 
Deo.  —  Dico  ergo  primo  :  votum  per  se  obli- 
gat  Deo  vero,  et  illi  soli.  Prior  pars  constat, 
quia  votum  per  se  fit  Deo  ;  ergo  illi  obligat. 
Unde  si  quis  simpliciter  voveat  opuscapax  voti, 
licet  expresse  non  cogitet  de  Deo,  nec  illum 
nominet,  obligatur  Deo  ex  naturali  habitudine 
ipsius  voti,  ratione  cujus  implicite  vult  obli- 
gari  Deo,  nisi  aliunde  constet  non  fuisse  in- 
tentionem  bominis  vere  ac  proprie  vovere, 
sed  per  ignorantiam  vel  inadverteutiam  ver- 
bum  illud  protulisse.  Altera  pars  probatur, 
quia  votum  soli  Deo  fit ;  ergo  soli  Deo  per  se 
obligat;  nulla  enim  promissio  obligat  alteri, 
nisi  cui  fit.  Addidi  autem  banc  obligationem 
solum  esse  ad  verum  Deum,  quia  verum  vo- 
tum  solum  est  ad  verum  Deum;  obligatio 
autem  voti  solum  nascitur  ex  vero  voto.  Si- 
cut  suprade  juramentodiximus,  obligationem 
ejus  solum  oriri  ex  juramento  facto  per  veiuni 
Deum. 

3.  Vota  falsis  diis  facta  non  obligant  ex  se. 
—  Unde  sicut  ibi  de  juramento  per  falsosdeos 
tractavimus  an  obliget,  ita  in  preesenti  inquiri 
potest  an  vota,  quee  infideles  faciunt  diis  suis, 
obligationem  inducant.  Eodem  tamen  modo 
breviter  expediendum   est :   nam  hic   longe 


VOTI  CIRCUMSTANTI/E,  ETC.  953 

certius  est,  tale  votum  per  se  nullam  obliga- 
tionem  inducere,  quia  non  est  verum  votum 
ex  parte  personae  cui  fit,  et  consequenter  est 
de  actione  iniqua  et  sacrilega,  nimirum,  de 
aliquoactuidololatriee.  Item  talia  vota  deemo- 
nibus  fiebant;  homo  autem  non  potest  pro- 
missione  daemoni  obligari,  sive  illi  voveat,  ut 
putato  deo,  sivedeemoni,  ut  creaturee  rationali 
excellenti,  ut  constat  ex  dictis  supra  de  supar- 
stitione;  quia  omnis  talis  promissio  et  obser- 
vatio  ejus  continet  iniquam  et  sacrilegam 
communicationem  cum  deemone.  Accedit 
quod  hujusmodi  vota  et  promissiones  ordi- 
narie  sunt  de  rebus  vanis  et  inutilibus,  et 
interdum  impudicis  et  injustis.  Ut  de  votis 
Gentilium  videri  potest  apud  Alexandrum  ab 
Alexandr.;  etTiraquellum,  librotertioDierum 
Genial.,  capite  vigesimo  secundo.  Unde  ma- 
jor  iniquitas  et  nullitas  in  talibns  votis  repe- 
riebatur  per  se  loquendo,  quam  in  juramen- 
tis  ;  nam  in  juramentis  saltem  humana  pacta 
et  promissiones ,  quee  per  talia  juramenta 
confirmabantur,  per  se  poteraut  obligare,  et 
esse  justa  ac  licita;  in  votis  autem  actio  ipsa 
promissa  ordinarie  supponitur  iniqua  aut  va- 
na,  etper  ipsummet  votum  efficituridololatria, 
et  hoc  posterius  generale  est  in  omni  voto 
facto  falso  deo ;  unde  constat  nullam  per  se 
inducere  obligationem.  Nihilominus  ex  con- 
scientia  erronea  obligare  poterat ,  sicut  de 
juramento  per  falsos  deos  diximus,  quod  eo- 
dem  modo  exponendum  est. 

4.  Ratione  materice  potest  votum  inducere 
obligationem  alicui  prccter  Deum.  — Promissio 
quando  est  opus  pietatis,  est  materia  voti.  — 
Addendum  vero  buic  assertioni  est,  quod  li- 
cet  votum  de  se  solum  iuducat  obligationem 
ad  Deum,  nihilominus  ratione  materiae  potest 
aliquando  inducere  obligationem  ad  alium. 
Hoc  potest  explicari  ex  doctrina  Divi  Thornee, 
dict.  quaest.  88,  art.  3,  ad  3,  ubi  dicit,  votum 
posse  conjungi  cum  promissione  homini 
facta,  respiciendo  illam  ut  materiam  sibi  sup- 
positam.  Et  ita  explicat  vota  quae  Sanctis 
fiunt ;  nam  ibi  fit  promissio  Sancto,  quee  non 
est  votum,  et  adjungitur  votum  ad  Deum  de  illa 
promissione  impienda.  Qui  modus  est  possi- 
bilis,  licet  non  sit  necessarius,  ut  supra  dixi. 
Et  eodem  modo  explicat  votum,  quod  solet 
fieri  Preelato,  de  quo  idem  dicendum  est.  Et 
generaliter  addi  potest,  quoties  promissio  ad 
homines  est  pietatis  opus,  posse  esse  mate- 
riam  voti,  et  ita  cum  illo  conjungi ;  ut  si  quis 
promittat  dotem  pauperi  virgini,  et  voveat 
Deo  illud   implere.  Idem  est  de  promissioue 


954  LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI 

cujuscumque  eleemosynae.  Et  iu  his  insurguut 

duse  obligationes  :  illa  tamen   sola,   quae  ad 

Deum  est,  obligatio  est  voti ;  alia  erit  justitise 

aut  fidelitatis,  vel  si  sit  ad  Sanctos  cum  Chri- 

sto  regnantes,  erit  duliae,  ut  supra  dictum  est. 

Non  est  autem  absolute  necessaria  conjunctio 

talium   promissionum  et  obligationum,  quia 

posset  soli  Deo  fieri  votum  de  tali  actu,  erga 

hominem  vel  Sanctum  exercendo,  sive  actus 

sit  eleemosynae,  sive   obedieutiee,  sive  reve- 

rentiae  ;  hoc  enim  non  repugnat,  et  pendet  ex 

promittentis   libertate.  Et   tunc   una  tantum 

oriretur  obligatio  ad  Deum,  quia  solum  ibi  est 

promissio   voti,  quee  non  habet  pro  materia 

promissionem  ad  homines,  sed  solam  actio- 

nem.  Et  ideo  attente  discernendum  est  quan- 

do  votum  uno  vel  alio  modo  fiat ;  nam  in  so- 

lis  solemnibus  votis  religiosorum,  seu  quae  in 

statu   religionis  fiunt,  videntur  quasi  per  se 

conjunctee  illae  dua?  obligationes,  juxta  usum 

et  institutionem  Ecclesiae,   ut  infra  suo  loco 

videbimus  :  in  aliis  vero  accidentaliter  cou- 

junguntur.  Et  ideo  ex  verbis  et  circumstan- 

tiis  est  obligationis  modus  colligeudus. 

5.  Secunda  assertlo :  quando  datur  dubium 

de  maieriis  voti,  optio  datur  voventi.  —  Dico 

secundo  :  circumstantia  quid,  seu    ad  quid 

votum  obliget,  si  ex  verbis  aut  intentione  vo- 

ventis  satis  determinari  non  potest,  optio  da- 

tur  voventi,  ut  eligatinter  ea  de  quibus  dubi- 

tatio  vel  incertitudo  aequalis  est.  Ratio  est , 

quia  in  eo  casu  non  constat  de  obligatione  ad 

partem   magis  rigorosam    et    restrictam ,   et 

ideo  non  cogitur  vovens  illarn  eligere ;  datur 

ergo  optio,  ut  partem  minus  onerosam,  ac  su- 

binde  quam  voluerit,  eligat,  quae  verisimili- 

ter  potuerit  sub  votum  cadere,  jnxta  principia 

posita  in  capite  preecedenti.  Hoc  autem  me- 

lius  declarabitur  exemplis,  advertenclo  quod 

haec  circumstantia  quid,  magis  videtur  ad  ob- 

jectum  ipsum  vel  materiam  voti  pertinere, 
quam  ad  aliquod  accidens  ejus;  et  ideo  vix 
potest  esse  incerta  ex  ambigua  aut  abstracta 
significatione  verborum  ,  quia  res  promissa 
saltem  quoad  substantiam  suam  solet  suffi- 
cienter  concipi  et  significari.  Ordinarie  igitur 
contingit  incertitudo  ex  oblivione,  quia  non 
recordatur  homo  definite  ac  determinate 
quid  voverit  :  ut  si  quis  vovit  quotidie  dicere 
rosarium,  dubitat  autem  postea  an  per  rosa- 
rium  intellexerit  integrum  rosarium,  vel  ter- 
tiam  partem  ejus.  In  quo  casu  credimus  posse 
eligere  tertiam  partem  ,  quando  non  potest 
pro  altera  parte  ferre  determinatum  judicium 
probabile ;  quia  tunc  potest  interpretationem 


facere  sibi  favorabilem,  et  quia  in  obligatione 
dubia  est  melioris  conditionis,  ut  visum  est. 

6.  Exemplo  explicatur  conclusio.  —  Aliqua 
vero  sunt  exempla  magis  dubia.  Unum  est 
apud  Navar.,  Cons.  13,  de  Voto,  de  illo  qui 
vovit  castitatem  et  religionem  siraul,  dubitat 
vero  postea  an  voverit  castitatem  quasi  sub 
conditione,  si  in  religionem  reciperetur,  quia 
in  illa  volebat  illam  servare,  et  non  alias,  vel 
an  simpliciter  et  absolute  voverit  castitatem, 
et  religionem  adjunxerit,  ut  facilius  et  melius 
castitatem  servaret.  Nam  in  hoc  posteriori  sen- 
su  obligabitur  ad  castitatem,  etiamsi  in  reli- 
gionem  non  recipiatur,  iu  priori  autem  mini- 
me.  Respondet  autem  Navarrus,  si  non  possit 
ferri  judicium  determinatum  de  conditione, 
in  tali  materia  eligendam  esse  partem  tutio- 
rem,  juxta  cap.  Juvenis,  de  Sponsal.,  et  cap. 
Ad  audieniiam,  de  Homic.  Sed  jam  diximus 
cum  aliis  anctoribus,  satis  esse  eligere  partem 
tutam.  Et  regulam  illam,  si  tanquam  preecep- 
tum  continens  assumatur,  inteliigendam  esse 
de  parte  tutiore  respectu  non  tutee ;  si  autem 
inter  tutas  fiat  comparatio,  consilium  conti- 
nere,  non  praeceptum,  nisi  in  casibus  in  jure 
expressis,  ut  dixi  exponendo  dictum  cap.  Ad 
audientiam,  in  5  tomo,  disp.  40,  sect.  6,  n.  8. 
In  dicto  autem  cap.  Juvenis,  non  dicitur  in 
dubio  tutiorem  partem  esse  eligendam,  sed 
dicitur :  In  his  quce  dubia  sunt,  quod  certius 
existimamus,  tenere  debemus.  Unde  textus  ille 
non  loquitur,  quando  dubium  est  tale,  ut  pro 
neutra  parte  possit  ferri  definitum  judicium, 
sed  quando  est  tale  dubium,  ut  pro  altera 
parte  conjecturae  faciant  probabile  judicium, 
pro  alia  vero  minime ;  tunc  autem  illud  judi- 
cium,  licet  in  se  sit  incertum,  vocatur  certius 
respectu  alterius  partis  omninn  dubiae.  In  si- 
mili  autem  dubio  applicato  ad  casum  praesen- 
tem,  censeo  veram  esse  sententiam  Navarri. 
Nam,  si  vovens  habuerit  vehementes  conjectu- 
ras,  quod  castitatem  absolute  vovere  voluerit, 
et  in  contrarium  probabiles  conjecturas  non 
haberet,  sed  solam  incertitudinem,  tunc  ad 
castitatem  esset  simpliciter  obligatus  indepen- 
denter  a  statu  religioso,  quia  illud  esset  prac- 
tice  ac  moraliter  certum.  Secus  vero  est  quan- 
do  incertitudo  est  indifferentiee  et  indetermi- 
nationis  pro  utraque  parte,  quia  tunc  proce- 
dit  ratio  facta,  quod  inter  aeque  incerta  potest 
vovens  eligere  partem  sibi  minus  onerosam. 
Eodem  modo  defiuiendi  sunt  similes  casus  de 
eodem  voto  castitatis ;  ut  si  post  illud  nesciat 
quis  discernere  an  castitatem  simpliciter,  et 
in  omni   materia,  an  vero  tantum  castitatem 


CAP.  VIII.  QUOMODO  SINGUL^ 
in  materia  illicita,  seu  conjugalem,  servare 
promiserit.  vel  an  castitatem,  aut  solam  absti- 
nentiam  a  matrimonio  voverit,  in  quibus  ea- 
dem  regula  servanda  est.  Solnm  oportet  in 
his  et  similibus  "advertere,  si  constiterit  verba 
voti  fuisse  absoluta  de  caslitate  servanda,  licet 
quis  dubitet  de  intentione,  standum  esse  ver- 
bis,  quee  significant  integram  castitatem,  nisi 
conjecturas  babeat,  quae  sufficiant  ad  proba- 
bile  judicium,  quod  intentio  non  fuerit  adse- 
quata  verbis.  Alioquin  in  dubio  negativo  vis 
verborum  facit  vebementem  preesumptionem 
in  favorem  voti. 

7.  Alio  exemplo  confirmatur  conclusio. — 
Similia  exempla  solent  afferri  in  voto  reiigio- 
nis  :  solet  enim  oriri  dubiurn,  an  per  religio- 
nem  quis  intellexerit  solum  ingressum  ad  pro- 
bandum,  vel  peiseverantiam  et  professionem : 
namheec  duo  communiter  censentur  diversam 
obligationem  inducere,  ut  suo  loco  videbimus. 
Censent  ergo  aliqui,  in  casu  incerto  votum 
obligare  ad  perseverandum  et  profitendum. 
Ita  docet  Navarrus,  Cons.  26,  de  Voto.  num. 
2,  distinct.  3.  Sequitur  Emmanuel  Rodr.,  se- 
cunda  parte,  capite  nonagesimo  quinto,  nu- 
mero  sexto.  Sed  in  hoc  exemplo  contrarium 
censeo.  Quia  hic  non  solum  habet  locum  ratio 
repetita,  quod  obligatio  est  benignius  inter- 
pretanda  in  casu  ancipiti,  sed  etiam  hic  inter- 
cedit  peculiaris  ratio,  propter  quam  ut  votum 
religionis  obliget  ad  perseverandurn,  oportet 
ut  certo  constet  voventi,  voluisse  se  absolute 
obligare  ad  perseverandum  independenter  a 
probatione,  quantum  est  ex  parte  sua,  ut  pro- 
babo  infratractando  in  partieularide  illo  voto. 
Summa  vero  rationis  est,  quia  non  censetur 
quis  renunciare  juri  suo,  nec  discedere  a  jure 
communi,  nisi  certo  constiterit  id  intendisse. 
Imo  vota  secundum  jus  commune  sunt  inter- 
pretandain  casu  incerto. 

8,  Dubius  an  religionem  in  communi  aut  in 
pariiculari  voverit,  ad  quid  teneatur.  —  Ob- 
jectio.  —  Solutio.  —  Aliud  vero  exemplum  ad- 
hiberi^  solet  de  eodem  voto  religionis,  si  quis 
postea  definire  non  possit  an  reiigionem  in 
communi,  vel  tantum  in  particulari  promise- 
rit,  ad  quid  obligetur.  Quem  casum  proponens 
D.  Thom.,  in  4,  distinct.  38,  queest.  1,  art.  3, 
queestiunc.  i,  ad  6,  solum  respondet  debere 
tutiorem  viam  eligere,  ne  se  discrimini  commit- 
tat.  Quee  verba  transcripsit  ibi  Carthus.,  q.  2; 
et  Turrecr.,  17,  qusest.  i,  in  princip.,  art.  A, 
ad  k.  At  vero  Angel.,  verb.  Votu/Ji,  3,  n.  3, 
explicuit  tutiorem  viam  esse,  ut  ita  se  gerat, 
sicut  qui  indeterminate  promisit.  Objici  vero 


VOTI  CIRCUMSTANTI.€,  ETC.  955 

potest,  accidere  posse  ut  hoc  redundet  in  le- 
vamen  voventis,  ut  si  dubium  sit  de  particu- 
lari  religione  stricta  et  rigorosa,  et  ipse  eligat 
aliam  laxiorem,  quia  illo  modo  satisfacit  voto 
intcllecto  generaliter;  ergo  tunc  non  sequitur 
partem  tutiorem,  si  pars  tutior  illa  putanda 
est,  quee  magis  restringit  obligationem  voven- 
tis.  Sed  nihilominus  censeo  illam  sententiam 
veram  ex  alio  eapite,  scilicet,  quia  ille  certus 
est  se  vovisse  religionem,  et  de  restrictione 
voti  ad  talem  reiigionem  non  est  certus,  imo 
nec  potest  ferre  probabile  judicium,  ut  suppo- 
nitur  ;  ergo  tunc  debetsequicertum,  et  relin- 
quere  iucertum.  Et  licet  hoc  interdum  possit 
esse  favorabilius  quoad  aliquid,  ut  declaratum 
est,  semper  tamen  in  hoc  est  onerosius,  quod 
si  votum  est  generale,  non  satisfacit  petendo 
in  una  religione,  licet  ibi  repudietur ;  sed  te- 
netur  aliam  tentare,  quod  secus  esset  in  voto 
definito  ad  certam  religionem.  Sed  hoc  grava- 
men  sustinendum  esse  censeo,  non  solum  quia 
est  tutius,  ut  opponitur  tuto,  sed  etiam  ut  op- 
ponitur  non  tuto,  propter  rationem  factam ; 
et  quia  non  potest  simul  uti  voto  ut  indiffe- 
rente,  ad  satisfaciendum  per  laxiorem,  et  ut 
determinato  ad  unam  religionem,  ad  satisfa- 
ciendum  per  solam  petitionem  in  illa.  Posset 
autem  dubitari,  an  in  illo  casu  esset  licitum 
sic  dubitanti,  determinare  intentionem  suam 
et  obligationem  ad  unam  religionem  ex  stric- 
tioribus,  vel  magis  reformatis,  per  modum 
commutationis  in  melius  ad  eam  definite  se 
obligando,  et  postea  satisfaciat  petendo  in  illa. 
De  quo  puncto  dicam  tractando  de  voto  reli- 
gionis. 

9.  Tertia  assertio :  quando  in  voto  non  de^ 
terminalur  qualitas  rei  yromissw,  arbitrio  vo- 
ventis  relinquitur.  —  Dico  tertio :  quando  in 
voto  non  determinatur  qualitas  rei  promis- 
see,  nec  ex  verbis  aut  materia  fieri  potest , 
arbitrio  voventis  relinquitur,  ut  qualitatem 
rei  eligat,  dummodo  bona  fide,  et  sine  fraude 
aut  dolo,  substantiae  et  verbis  voti  plene  sa- 
tisfaciat.  Hanc  assertionem  attigi  sufficienter 
in  superiori  volumine,  tract.  2,  lib.  1,  cap.  7, 
n.21,etideohicfere  nihilamplius  dicam.Nam 
clarum  est,  in  eo  casu  certam  qualitatem  non 
cadere  sub  votum,  quia  nec  verba  illara  com- 
prehenduut,  nec  intentio  ad  illam  extenditur, 
ut  supponitur ;  ergo  non  est  unde  cadat  sub 
obligationem  ;  est  ergo  spontanea,  ac  subinde 
arbitraria.  Unde  fit,  hoc  intelligendum  esse 
non  solum  de  quahtate  accidentali  intra  eam- 
dem  speciem,  sed  etiam  de  specifica,  et  essen- 
tiali,  si  verba  generaliora  sunt,  ac  denique  de 


956 


LIB    IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI. 


quacumque  perfectione  qualitati  proportiona- 
ta.  Ut  si  vovi  dare  oleum  Ecclesiae,  non  teneor 
dare  optimum,  sed  illud  quod  sufficiat  cultui 
divino  in  illo  genere ;  si  autem  vovi  dare  vi- 
num  pro  sacrificio,  licet  necesse  non  sit  dare 
optimum  et  exquisitum,  tamen  ex  fine  talis 
voti  intelligitur  dandum  esse  sanum,  et  pu- 
rurn,  et  decens  pro  tali  usu.  Si  autem  vovi  dare 
panem  pauperibus,  sufficiet  dare  panem  pau- 
peribus  usitatum  :  unde  non  tenebor  dare  ex 
puro  tritico,  ubi  alius  fuerit  in  usu,  nisi  quan- 
do  de  alia  intentione  voventis  constiterit.  Item 
cum  eadern  proportione  si  vovi  religionem  in- 
differenter,  in  quacumque  satisfaciam,  quse 
simpliciter  religio  censetur.  An  vero  satisfa- 
ciam  in  militari,  velubinon  servetur  discipli 
na,  dicam  infra  suo  loco. 

10.  Quarta  assertio :  quando  in  voto  non  de- 
terminatur  quantitas,  nec  ex  verbis,  materia, 
aut  consuetudine,  arbitrio  voventis  relinquitur 
determinatio.  —  Dico  quarto :  quando  in  voto 
non  determinatur  rei  quantitas,  nec  ex  verbis 
aut  materia  secundum  se  spectata,  vel  attenta 
consuetudine,  determinari  potest,  arbitrio  vo- 
ventis  relinquitur  determinatio,  dummodo  ju- 
dicio  prudentum  sit  sufficiens.  Hsec  Conclusio 
fere  habetur  in  dicto  cap.  Ex  parte,  de  Gen- 
sib.,  et  notatur  ibi  ab  auctoribus,  prsesertim 
Hostiensi  et  Panormitano.  Et  illam  probant 
multa  ex  dictis  capite  prsecedenti,  et  ratio 
facta  in  proxima  assertione  preecedenti,  quia 
tunc  non  est  unde  oriatur  obligatio  ad  certam 
quantitatem,  vel  mensuram.  At  vero  Sylvester 
meliusdiciputatin  eocasuteneri  voventem  ad 
eam  quantitatem  de  qua  cogitabat  cum  vovit, 
velq  uam  determinasset,  si  cogitasset.  Sed  prior 
pars  in  tantum  habet  aliqiiam  probabilitatem, 
in  quantum  verisimile  est  voventem  intendisse 
illam  mensuram  vel  quantitatem  promittere, 
de  qua  cogitabat  cum  vovebat;  nihilominus 
tamen  non  sufficit  cogitasse  de  tali  quantitate, 
nisi  revera  illam  voverit,  et  intentiouem  ha- 
buerit  se  ad  illam  obligandi ;  seepe  enim  habe- 
turcogitatio  sineintentione,utconstat,  et  fre- 
quenter  etiam  ex  cogitatione  unius  rei  sumi- 
tur  occasio  volendi  aiiam,  vel  ex  cogitatione 
alicujus  particularis  operis  excitatur  homo  ad 
similia  in  specie,  vel  in  genere,  et  nohad  om- 
nino  sequalia.  Non  satis  ergo  est  cogitasse  de 
quantitate,  sed  necesse  est  totam  illam  inten- 
disse,  ut  nascatur  obligatio.  Unde  si  in  ipso 
voto  quantitas  illa  non  est  expressa,  licet  ex 
memoria  cogitationis  sumatur  aliqua  conjec- 
tura  intentionis,  non  tamen  sufficiet  ad  obli- 
gandum,  nisi  aliunde  perficiatur  conjectura; 


et  ideo  prudenti  arbitrio  opus  est.  Alteravero 
pars  impertinens  omnino  est,  tum  quia  (ut 
ssepe  dixi)  multo  magis  incertum  est  quid  ho- 
mo  determinasset  si  cogitasset ;  tum  etiam 
quia,  licet  homini  esset  certum,  parum  refert 
ad  obligationem,  si  homo  de  facto  illara  quan- 
titatem  non  determiuavit,  quia  homo  non  ob- 
ligatur,  sicut  nec  meretur,  nec  demeretur  ex 
his,  quse  determinasset  si  cogitasset,  sed  ex 
his  quse,  postquam  cogitavit,  determinat.  Ergo 
si  quantitas  non  fuit  determinata,  potest  pos- 
iea  illam  determiuare  prout  voluerit  vovens, 
et  eligere  minorem,  etiamsi  credatur  verisimi- 
liter,  quod  si  tempore  voti  determinationem 
fecisset,  majorem  quantitatem  elegisset,  quia 
erat  fortasse  ferventior  et  devotior.  Quia  ex 
illa  dispositione  (ut  dixi)  de  facto  non  fuit  nata 
obligatio,  quia  de  facto  non  fuit  ad  votum  in 
tali  quantitate  faciendum  determinata. 

11.  Quinta  assertio :  circumstantue  loci,  si 
non  exprimantur,  arbitrio  voventis  relinquun- 
tur.  —  Adverlendum  circa  prLdcedentem  con- 
clusionem.  — Dico  quinto:*  idem  sentiendum 
est  de  circumstantia  loci,  seu  ubi ;  nam  si  in 
voto  non  exprimitur,  arbitrio  voventis  relin- 
quitur,  ut  si  vovi  orare,  non  obligor  orare  in  ec- 
clesia ;  quia  in  tali  voto  non  iucluditur  hsec  cir- 
cumstaiitia,  et  consequenter  manet  spoiitanea 
et  libera,  sicut  antea  erat.  Solum  oportet  ad- 
vertere  locum  debere  esse  accommodatum,  ut 
substantia  voti  et  probabilis  intentio  voventis 
impleatur.  Qua  ratione  dicunt  Doctores,  qui 
vovit  religionem  aliquam,  non  satisfacere  si 
eligat  locurn,  in  quo  religiose  non  vivitur,  nec 
professio  servatur,  ut  videri  potest  inCajetano, 
dictoart.  3;  Navar.,  cap.  12,  num.  -45;  quia 
ibi  non  impletur  votum  quoad  substantiam 
secundum  debitam  intelligentiam  ejus,  quse 
est  de  assumendo  statu,  in  quo  religiose  viva- 
tur,  ut  latius  suo  loco  dicetur.  Et  similiter  qui 
vovit  orare,  non  satisfaciet  eligendo  locum 
ubi  moraliter  non  potest  attente  orare,  et  sic 
de  aliis.  Addo  prseterea,  non  satis  esse  ut 
eligatur  locus  sufficieus,  nisi  in  illo  efficaciter 
possit  votum  impleri ;  nam  si  contingat  in  loco 
uno  esse  impedimentum,  tenebitnr  vovens 
alium  adire,  quia  votum  indifferens  quoad  cir- 
cumstautiam  loci,  sicut  libertatem  relinquit  eli- 
gendi  iocum,  ita  obligatad  implendum  votum, 
ubi  commode  potuerit.  Ut  d  quis  vovit  orare, 
et  postea  eligit  ecclesiam  ad  orandum,  si  inve- 
niat  eam  clausam,  vel  impeditam,  non  excu- 
satur,  sed  tenetur  alium  locum  quserere,  et 
sic  de  aliis. 

12.  Sexta  assertio  .•  finis  voti  non  cadit  sub 


CAP.  VIII.  QUOMODO  SINGUL 

olligationem,  nisi  sit  intrinsecus.  —  Fit  cla- 
rior  exemplis  asseriio. —  Dico  sexto  :  finis  voti 
non  cadit  suh  obligationem  voti,  nisi  sit  finis 
intrinseeus,  id  est,  objectum  ipsius  materice, 
seu  actus  promissi.  Hanc  assertiouem  attigit 
Navar.,  cons.  26,  de  Voto,  quam  explicat  ad 
similitudiuem  prsecepti,  de  quo  dici  solet,  fi- 
nem  prsecepti  non  cadere  sub  prseceptum ;  vo- 
tum  autem  est  veluti  queedam  particularis  lex; 
ergo  etiam  votum  non  obligat  ad  finem,  sed 
tantum  ad  materiam.  Et  declaratur  exemplis : 
nam  qui  vovit  ingredi  Societatem  intentione 
eundi  ad  Indiam  vel  Japonem,  pro  conver- 
sione  infidelium,  postquam  votum  implevit 
ingrediendo  hanc  religionem,  non  obligatur 
ex  vi  voti  ire  ad  Indos,  etiamsi  possit,  quan- 
tum  est  ex  parte  religionis :  sic  etiam  qui  vo- 
vit  jejunare  ad  pcenitentiam  agendam  et  ma- 
cerandam  carnem,  non  obligatur  ad  hunc  fi- 
nem;  unde  si  debitam  ciborum  qnalitatem  et 
formam  jejunii  servet,  licet  excedat  in  quan- 
titate,  vel  aliis  circumstantiis  requisitis  ad 
temperantiam,  vel  pcenitentiam,  servat  votum, 
sicut  servat  preeceptum  jejunii,  quia  ex  vi 
talis  voti  solum  ad  jejunaudum  se  obligavit. 

43.  Expenditur  differentia  inter  finem  voti, 
etfinem  actus  promissi  per  votum.  —  Dcclara- 
tur  ratio  ex  dictis  supra,  quia  alius  est  finis 
ipsius  voti,  id  est,  movens  ad  vovendum,  alius 
est  finis  actus  promissi  per  votum.  De  priori 
fine  manifestum  est  non  cadere  sub  votum  ex 
vi  illius  habitudinis,  quia  nullo  modo  est  ma- 
teriavoti.  Qui  enim  ex  aliquo  fine  motus  est 
ad  vovendum,  non  ideo  vovit  operari  ex  illo 
fine ;  ergo  nec  ad  id  obligatur ;  et  in  hoc  ma- 
xime  tenet  simiiitudo  ex  lege  sumpta,  et  hoc 
probant  exempla  adducta.  Imo  interdum  te- 
nebitur  homo  saltem  ex  alio  praecepto  non 
servare  votum  ex  illo  fine,  ex  quo  ii.udemi- 
sit;  saepe  enim  contingit  finem  illum  essema- 
lum,  et  nihilominus  votum  obligare ,  ut  supra 
dixi ;  ergo  non  obligat  ad  talem  finem ;  imo 
cum  obligatione  voti  stat  aliunde  necessitas 
vitandi  talem  finem.  De  altero  vero  fine  sub- 
distinguendum  est,  quia  potest  esse  extrinse- 
cus,  seu  operantis,  et  intrinsecus,  seu  ope- 
ris.  Hic  posterior  coincidit  cum  objecto  ope- 
ris,  et  ideo  si  vovetur  opus,  necessario  vo- 
vetur  cum  habitudine  ad  talem  finem,  quia 
pertinet  ad  snbstantiam  talis  actus,  et  con- 
sequenter  comprehenditur  sub  materia  voti; 
et  ideo  in  assertione  excepimus  finem  hunc, 
qui  ( ad  tollendam  eequivocationem )  me- 
lius  dicitur  objectum,  seu  terminus  intrinse- 
cus  actus.  Sicut  ergo  lex  obligat  ad  finem  iu- 


E  VOTI  CIRCUMSTANTl^,  ETC.  937 

trinsecum  actus  pra?cepti,  quia  est  de  substan- 
tia  ejus  tanquam  intrinsecus  terminus  ,  ita  si 
vovicastitatem,  obligor  ad  carendum  venereis 
delectationibus.qui  est  finis  intrinsecusobser- 
vantiae  castitatis,  et  sic  de  aliis.  At  vero  finis 
extrinsecus  operantis,  ut  talis  est,  non  cadit 
sub  obligationem  voti,  nisi  formaliter  et  di- 
recte  cadat  sub  intentionem  voventis  se  obli- 
gare  ad  servandum  votum  ex  tali  fine.  Ut, 
verbi  gratia,  si  quis  vovit  dare  eleemosynam, 
ex  vi  voti  non  obligatur  dare  illam  propter 
Deum,  vel  ad  satisfaciendum  pro  peccatis,  vel 
propter  alium  similem  finem  ;  quia  votum  il- 
lud  de  se  indifferens  est  ad  hos  fines,  et  ideo 
succedit  regula,  quod  non  cadunt  sub  obliga- 
tionem  voti,  sed  determinatio  relinquitur  ar- 
bitrio  operantis.  Si  autem  determinate  quis 
vovit  non  solum  dare  eleemosynam,  sed  etiam 
dare  ex  hoc  aut  illo  bono  fine,  tunc  clarum 
est  obligari  ad  illum  finem,  quiajam  ille  non 
est  tantum  finis  extrinsecus  actus  promissi, 
sed  est  materia  voti,  quo  ipse  promittitur ; 
unde  virtute  ibi  sunt  duo  vota,  unum  de  tali 
actu,  scilicet  eleemosynae,  aliud  de  relatione 
talis  actus  ad  talem  finem,  et  respectu  hujus 
relationis  finis  ille  est  intrinsecus,  et  est  ma- 
teria  voti. 

44.  Quando   circumstantia  voti  cadat  sub 
obligationem.  —  Solutio.  —  Atque  ex  ista  as- 
sertione  constat,  circumstautiam  propter  quid, 
sumptam  ut  circnmstantia  est,  non  cadere  sub 
obligationem  voti,  nisi  ubi  intentio   voventis 
fuerit  illam  etiam  promitterc,  in  quo  jam  illa 
non  consideratur  ut  circumstantia,  sed  ut  oh- 
jectum,  seu  materia  promissa.  Et  ita  in  hac 
circumstantia  locum  habet,  quod    de  quanti- 
tate,  qualitate  et  aliis  diximus,  determinatio- 
nem  ejus  relinqui  arbitrio  voventis,  nisi  alias 
constiterit  fuisse  specialiter  intentam  a  vovente 
ut  materiam  voti,  sicut  explicatum  est.  Dubi- 
tari   autem   potest   specialiter  de  fine  divini 
cultus,  quia  votum  ex  intrinseca  natura  ordi- 
natur  ad  cultum  divinum,  et  simul  ordinat 
rem  promissam  ad  divinum  cultum  ;  ergo  ad 
votum   implendum    necessarium   est  operari 
propter  Dei  cultum,  et  ad  hoc  obligat  omue 
votum.  Item  votum  obligat  ad  servandamDeo 
fidelitatem ;  ergo  obligat  etiam  ad  intenden- 
dum  hunc  finem,  qui  est  intrinsecus  respectu 
actuspromissi.  Respondeo,  obligare  votum  ad 
faciendum  id  quod  de  se  est  aptum  ad  cultum 
Dei,  non  tamen  obligare  in  rigore  ad  ordinan- 
dum  actum   promissum  in   cultum  Dei,  quia 
non  hoc  promittitur,  et  ille  magis  est  finis  qui 
solet  movere  ad  vovendum,  quam  qui  cadat 


958 


LIB.  IV.  I>E  OBLIGATIONE  VOTI. 


sub  ipsum  votum  et  obligatiouem  ejus.  Si 
militer  dicitur  ad  alteram  partem,  obligare 
votum  ad  servandam  Deo  fidelitatern  in  actu 
exercito  (ut  sic  dicam),  non  vero  in  actu  si- 
guato  ad  intendendam  fidelitatem,  vel  liones- 
tatem  ejus,  sicut  praeceptum  obligat  ad  obe- 
diendum,  non  formaliter  sub  ratione  obedien- 
di,  sed  materialiter  et  iii  actu  ipso,  exercendo 
quod  praeceptum  est.  Unde  fit  ut,  si  quis  sine 
memoria  vei  consideratione  voti,  faciat  quod 
promisit,  votum  impleat,  etiamsi  rationem  fi- 
delitatisnon  intendat;  impledt  (inquam)  ma- 
terialiter,  nam  formaliter  ac  morali  modo 
non  implet,  quia  non  voluntarie,  nec  sciens 
implet.  Dicitur  tamen  materialiter  implere, 
quia  id  satis  est  ut  votum  non  violet,  et  pos- 
tea  non  teneatur  iterum  facere  actum  pro- 
missum.  Vide  Major.,  A,  distinct.  38,  quaest. 
3,  ad  6. 

15.  Ultima  assertio  :  modus  implendi  votum 
non  cadit  sub  obligationem.  nisi  adsubstantiam 
actus  promissi  spectet.  —  Ostenditur  assertio 
inductione.  —  Dico  ultimo  :  modus  implendi 
votum  non  cadit  sub  obligationem  ejus,  nisi 
vel  ad  substantiam  actus  promissi  pertineat, 
vel  directe  ac  formaliter  promissus  sit ;  ideo- 
quetalis  modus  reliuquitur  arbitrio  voventis, 
quantum  est  ex  vi  voti.  Haec  assertio  pertinet 
ad  circumstantiam  quomodo ,  habetque  eam- 
dem  rationem  et  intelligentiam  quam  praece- 
dens ,  eodemque  modo  ad  legis  similitudinem 
explicanda  est.  Nam  de  lege  dicitur,  modum 
actns  praecepti  non  cadere  sub  pra?ceptum,  ni- 
si  cum  praediclis  limitationibus,  ut  sumi  po- 
test  ex  doctrina  D.  Thomae,  1.2.  quaest.  100, 
art.  9  et  10.  Ratio  autem  generalis  eadem  est, 
quia  votum  non  obligat,  nisi  ad  id,  quod  for- 
malitervel  virtute  proinittitur ;  sed  modnsac- 
tus  non  promittitur,  nisi  vel  in  ipso  actu  in- 
cludatur ,  vel  directe  intendatur;  ergo  extra 
hos  casus  modus  non  cadit  sub  votum ,  ac  su- 
binde  talis  modus  relinquitur  arbitrio  voven- 
tis,  quantum  est  ex  parte  voti.  Deinde  potest 
ostendi  inductione  et  exemplis  discurrendo 
per  varios  modos  operis,  quos  D.  Thomas  loco 
citato  iudicat  :  unus  est  modus  operandi  ex 
charitate  seu  amore  Dei,  de  quo  manifestum 
est  non  cadere  sub  votum,  nisi  votum  sit  de 
ipso  amore  Dei  exercendo,  vel  de  exercendo 
aliquo  actu  ex  imperio  aut  relatione  talis 
amoris,  juxta  dicta  in  prsecedenti  assertione. 

16.  Alius  modus  est  operari  ex  habitu,  et 
de  hoc  est  clarum,  nec  cadere  sub  votum,  quo 
simpliciter  promittitur  actus,  quia  est  modus 
valde  extrinsecus ;  nec  etiam  solere  intendi  a 


vovente,  sicut  neque  a  legislatore  ;  quia  et 
est  valde  incognitus  homini,  et  non  est  in  po- 
testate  ejus,  nisi  ratione  actuum.  Et  ita  non 
potest  voveri  nisi  forte  ratione  actuurn.  Nam 
posset  quis  vovere  talem ,  vel  talem  frequen- 
tiam  actuum,  animo  consequendi  habitum  ; 
sed  tunc  actus  ipsi,  non  finis,  caderent  sub 
votum,  ut  dictum  est.  Et  similiter  posset  quis 
vovere  recitare  quotidie  rosarium  in  statu 
gratiae,  quod  videtur  esse  operari  ex  habitu  ; 
tamen  neque  hoc  ?bi  immediate  vovetur,  sed 
vel  dispositio  et  praeparatio  ad  illum  statum, 
vel  fit  ad  excludendam  conscientiam  contrarii 
status.  Et  praeterea  hic  etiam  modus  non  ca- 
dit  sub  votum,  nisi  directe  intendatur.  Unde 
qui  obligatur  ex  voto  audire  confessiones,  si 
illas  audiat  extra  statum  gratiae,  licet  peccet 
contra  jus  divinum,  non  tamen  contra  vo- 
tum. 

17.  Objectio.  —  Solutio.  —  Tertius  modus 
est,  quod  actus  sit  studiosus,  et  bonus  mora- 
liter  ,  et  de  hoc  etiam  assero,  non  cadere 
sub  obligationem  voti,  nisi  specialiter  inten- 
tus  sit,  quia  etiam  est  extra  substantiam  actus 
preecepti;  ut  si  quis  vovit  jejunium,  et  servet 
modum  necessarium  ad  jejunium,  qui  respec- 
tu  illius  est  substantialis,  licet  alias  intempe- 
rate  comedat,  non  violabit  votum ;  et  qui  vovit 
eleemosynam,  licet  illam  det  propter  vanam 
gloriam,  non  aget  contra  votum.  Idem  est  de 
voto  orandi ;  obligat  enim  ad  modum  attente 
orandi,  qui  est  de  substantia  orationis,  non  ta- 
men  ad  bene  et  sine  ullo  defectu  orandum. 
Quod  si  objiciatur,  quia  votum  est  de  meliori 
bono,  et  ideo  non  videtur  impleri  per  malum 
actum,  respondetur  esse  de  meliori  bono  ex 
genere  suo,  non  tamen  semper  obligare  ad 
excludendam  omnem  malitiam  ab  actu,  nisi 
id  fuerit  in  ipso  voto  expressum.  Et  juxta  haec 
judicandum  est  de  aliis  modis  magis  extrin- 
secis,  ut  sunt  intense  vel  remisse  operari,  et 
similibus.  De  modis  autem  operandi  sciens  et 
volens,  clarum  est,  eatenus  cadere  sub  votum, 
quatenus  sunt  per  se  necessarii  ad  actum  mo- 
ralem.  ut  talis  est,  de  quo  fieri  solet  votum. 
Et  in  praecedenti  puncto  attigimus,  quomodo 
sit  necessariumadimplendumvotum,  volunta- 
rie  exercere  actum  ejus  ;  quando  autem  invo- 
luntarium  repugnet  obligationi  ejus,  dicemus 
in  fine  libri  sequentis. 


GAP.  IX.  AN  VOTUM  OBL 


CAPUT  IX. 

AN   VOTUM     OBLIGET    SOLUM    VOVENTEM,    ITA    UT 
VOTI  OBLIGATIO   PERSONALIS   TANTUM   SIT  ? 

1 .  Haec  queestio  pcrtinet  ad  circumstantiam 
quis,  seu  personee,  in  quam  cadit  heec  voti 
obligatio;  et  quoniam  per  se  notum  est,  vo- 
tum  per  se  primo  obligare  voventem,  et  insu- 
perioribus  satis  esthoc  traetatumetprobatum, 
ideo  solum  superest  dicendum,  an  solum  il- 
lum  obliget,  vel  possit  voto  tmittt.  alius  obli- 
gari.  Quam  qusestionem  de  juramento  pro- 
missorio  tractavimus,  habetque  eamdem  fere 
rationem  in  voto;  ideoque  breviter  illam  ex- 
pediemus.  Supponimusque  imprimis  (quod 
cum  proportione  ibidem  notavimus)  aliud  es- 
se  formalem  obligationem  voti  comprehen- 
dere  alium  preeter  voventem ;  aliud  vero  ex 
voto  unius  manere  obligationem  aliquam  ad 
alium,  non  voti,  nec  religionis,  sed  justitiee, 
vel  alterius  prsecepti ;  hic  priorera  sensum 
tractamus:  de  posteriori  dicemus  in  capite  se- 
quenti. 

2.  Votum  iolum  voventem  obligat,  neque 
potest  alium  obligare  religionis  obligatione. — 
Dicendum  ergo  est,  votum  solum  obligare 
voventem,  neque  posse  alium  obligare  pro- 
pria  religionis  etfidelitatis  ad  Deum  obligatio- 
ne.  Est  communis  consensus  Doctorum,  et 
specialiter  notat  Abb.,  in  cap.  Olim,  de  Res- 
tit.  Spoliat.,  n.  -i;  Gloss.,  Archid.,  et  alii,  in 
cap.  Ojuicumque,  20,  q.  1 ;  Cardin.,  in  Cle- 
ment.  1,  §  AdJuec,  de  Summ.  Trinit.  ;  surni- 
tur  clare  ex  D.  Thoma,  d.  q.  88,  art.  1,  art. 
3,  ad  3,  et  art.  8  ac  9,  et  aliis  ibi.  Pluresque 
retuli  libro  praecedenti,  cap.  2;  ibi  enini  posi- 
tnm  est  fundamentum  hujus  veritatis;  nam 
ostendimus  volum  esse  actionem  pure  perso- 
nalem,  quia  dicit  respectum  ad  propriam  vo- 
luntatem  et  consensum ;  et  ideo  impossibile 
est  unum  obligari  propria  obligatione  voti  si- 
ne  propria  voluntate.  Et  ideo  dicebat  David  : 
Reddam  tibi  vota  mea,  quce  distinxerunt  labia 
mea.  Et  Deut.  23 :  Quod  semel  egressum  est  de 
labiis  tuis,  observabis.  Ille  ergo  tantum  obli- 
gatur,  qui  votum  emittit.  Potest  autem  opti- 
me  fieri,  ut  unus  faciatsuum  votum  alterius, 
per  proprium  consensum,  juxta  cap.  Licet,  de 
Voto,  ibi :  Onus  tibi  a  patre  injunctum,  et  a 
te  sponte  susceptum.  Sed  tunc  ille,  qui  consen- 
tit,  et  suscipit  obligationem  alterius,  virtute 
promittit  denuo,  sua  propria  voluntate,  quod 
alter  promiserat.  Et  ideo  licet  dicatur  obiigari 


iGET  TANTUM  VOVENTEM.  959 

voto  alterius  quasi  materialiter,  id  est,  ad 
exequendnm  illud  idem  quod  alter  ex  voto 
debebat,  tamen  formaliter  illa  obligatio  non 
nascitur  in  hoc  secundo  ex  voluntate  prioris, 
sed  ex  sua  voluntate,  atque  adeo  ex  promis- 
sione,  quam  ipse  facit.  Atque  ita  nunquam 
unus  obligatur  ex  vi  voti  alterius,  sed  sua 
promissione. 

3.  Dubiumcirca  caput  Licet. — Solutio  dubii. 
— Imo  in  casu  dicti  cap.  Licet,  et  similibus, 
dubitari  potest  an  filius  ille  tencretur  ex  voto 
proprio  sumere  crucem  quod  pater  voverat, 
an  solum  ex  promissione  et  iidelitate  humana. 
Videtur  enim  tantum  fuisse  obligationem  hu- 
manse  fidelitatis,  quia  ibi  filius  non  promisit 
Deo,  sed  patri;  ergo,  lieet  materia  suee  pro- 
missionis  esset  votum  alterius,  seu  executio 
ejus,  tamen  promissio  ipsa  humana  fuit ;  nam 
sumit  hanc  rationem  ex  persona  cui  fit,  non 
ex  re  de  qua  fit.  Et  idem  est  in  omni  simili 
pacto  aut  conventione :  nam  si  Petrus  habeat 
votum  faciendi  eleemosynam,  et  roget  Pau- 
lum  ut  pro  se  faciat,  et  hic  promittat  Petro  id 
facere,  non  vovet,  sed  simplicem  facit  promis- 
sionem,  et  sic  de  aliis.  Respondeo  :  in  casu 
cap.  Licet,  non  videtur  dubium  quin  filius, 
rogatus  vel  jussus  a  patre,  proprium  votum 
fecerit  de  eadem  peregrinatione  et  expugna- 
tione  terrse  sanctee,  quam  pater  promiserat. 
Nam  expresse  in  illo  t.-xtu  dicitur:  Et  tu,  as- 
sumpto  cruch  signaculo,  te  impletwum  sine 
dilatione  qualibetpromisisti.  Illud  enim  signa- 
culum  erat  voti  Deo  facti,  ut  in  superioribus 
adnotavi.  Intervenit  ergo  ibi  votum  ad  Deum 
simul  cum  promissione  ad  patrem.  Idem  vero 
censeo  dicendum,  quoties  unus  rogatus  ab  alio 
habente  votum,  onus  illius  sponte  suscipit,  et 
promittit  illud  impleturum;  quia  in  se  susci- 
pit  non  tantum  obligationem  humanam  ex 
promissione  ad  hominem  efficiendi  tale  opus, 
sed  etiam  suscipit  religiosam  obligationem  ad 
Deum;  ergo  virtute  facit  etiam  promissiouem 
ad  Deum,  nam  se  illi  voluntarie  obligat.  An- 
tecedens  patet,  quia  longe  aliter  obligatur, 
qui  promittit  Petro  facere  pro  illo  eleemosy- 
nam,  quando  Petrus  illam  non  debebat  ex 
voto,  vel  quando  debebat;  nam  in  priori  casu 
promittens  tantum  obligatur  homini ;  in  pos- 
leriori  vero  etiam  Deo  ;  nam  hoc  est  suscipere 
in  se  obligationem  alterius,  et  heec  est  inten- 
tio  petentis,  et  esse  debet  promittentis.  Sicut 
enim  is,  qui  in  jus  succedit  alterius,  eodem, 
quo  ille,  jure  utitnr,  juxta  regulam  46,  in  6, 
ita  qui  alterius  obligationem  in  sesuscipit  vo- 
luntarie,  eadi;m,  qua  alter,  obligatione  tene- 


mnnitate  obligantur 


960  LIB.  IV.  DE  0BL1GATI0NE  VOTI 

tur.  Facit  etiam  illud  axioma,  quod  snbroga- 

tum  sapit  naturam  ejns  cui  subrogatur,  ut  su- 

mitnr  ex   textu  cum  Glo?sa,  in  cap.  Ecclesia, 

Ut  life  pendent.,  etc,  et  late  Everardus  in  lo- 

co  A  vi  subrogationis.   An  vero  in  eo  casu  li- 

ber  maneat  ab  obligatione  proprii  voti,  qui  in 

alterum   derivavit  obligationem,  illo  consen- 

tiente,  dicam  in  capite  seqnenti. 

4.  Alia  difficultas  occnrrebat  eirca  banc 
conclusionem,  de  votis  parentum  offerentium 
filios  infantes  religioni  aut  statui  ecclcsiastico, 
an  talia  vota  obligent  filios  in  setate  adulta. 
Sed  hoc  tetigi  in  d.  cap.  2  superioris  libri,  et 
breviter  dixi  non  obligare;  ampliorem  de  bac 
re  disputationem,  et  jurinm  de  boc  loquen- 
tium  expositionem  remisi  in  tractatum  desta 
tu  religionis. 

5.  Propria  quwsiionis  difficuUas.  —  Pro- 
pria  ergo  liujus  loci  difficultas  est  de  quibus- 
dam  votis,  quae  a  populis  tiunt,  ut  perpetuo 
obligent  successores,  qui  censentur  obligari 
ex  usu,  et  omnium  sententia,  quamvis  ipsi 
votum  non  emiserint;  ergo  obliganlur  voto 
majorum  seu  antecessorum;  ergo  votumunius 
obligat  alium.  Eademque  difficultas  est  de  eis- 
dem  votis,  quando  primo  fiunt,  quoad  perso- 
nas  ejusdem  populi  vel  communitatis,  quse  ta- 
lia  vota  non  emiserunt,  imo  seepe  contradixe- 
runt:  et  nihilominus  si  major  pars  praevaluit, 


obligantur  voto  ;  ergo  possunt  obligari  voto 
sine  proprio  consensu,  ac  subinde  per  votum 
alterius. 

6.  Varii  modi  explioandi  d/ fficultatem . — Va- 
rii  sunt  modi  explicandi  hanc  obligationem. 
Navarr.,  cap.  12,  num.  37,  duos  modos  ponit 
sub  disjunctione :  unde  videtur  et  asque  ap- 
probare  ilios,  et  alterutrum  illorum  existima- 
re  necessarium.  Unus  est,  in  eo  casu  omnes 
de  illo  populo,  sive  jam  existentes  cum  tit 
votum,  sive  suceessores  eorum,  teneri  propria 
obligatione  religionis,  ex  vi  ejusdem  voti.  Ne- 
que  prcpterea  unum  obligari  voto  alterius, 
quia  totus  populus  est  una  persona  ficta  seu 
mystica,  et  ita  unus  numero  semper  perseve- 
rat,  tam  omnium  existimatione  quamjurisfi- 
ctione,  juxta  Leg.  Proponebatur,  ff.  de  Judic, 
et  ideo  unum  est  votum  totius  popuii,  et  il- 
lud  ipsum  est  votum  singulorum.  Et  suaderi 
hoc  potest,  quia  in  republica  seu  communi- 
tate  humana  videtur  esse  heec  potestas  vo- 
vendi  nomiue  omnium  pertinet  enim  ad 
perfectam  ejus  gubernationem  in  ordine  ad 
divinum  cultum.  Sicut  communitas  totapo- 
test  se  obligare  per  promissionem  alteri  homi- 
ni,  vel  communiitati,  et  tunc   singuii  de  com- 


ad  servandum  tale  pa- 
ctum.  Sed  hic  modus  non  satisfacit,  quia  vo- 
tum  est  personalis  actus,  qui  a  persoua  iic- 
ta  dici  non  potest,  nisi  in  quantum  fit  a 
singulis  personis  propriis  talis  eommunita- 
tis.  Sicut  de  juramento  supra  diximus,  non 
posse  fieri  a  communitate,  nisi  per  singulos, 
et  oportere  ut  singuli  jurent.  et  propria  obli- 
gatione  juramenti  teneantur.  Et  in  pacto  vel 
promissione  humana  factis  a  communitate, 
obligari  possunt  singuli  in  vi  pacti  pra?ceden- 
tis,  et  justitiee,  vel  prsecepti,  non  tamen  in  vi 
proprise  fidelitatis  et  veritatis. 

7.  Alius  modus. — Alius  modus  respondendi 
Navarri  est,  quod  tunc  singuli  de  populo,  vel 
successores  obligantur  ex  vi  pacti,  et  promis- 
sionis,  quae  in  universalem  successorem  per- 
transit.  Sed  contra,  quia  vel  hoc  intelhgitur 
de  pacto  cum  Deo,  et  hoc  non,  quia  ibi  non 
est  aliud  pactum,  nisi  votum,  quod  uon  om- 
nes  faciunt;  vel  est  pactum  inter  homines,  et 
hoc  non  semper  intercedit  in  talibus  votis 
emittendis,  nec  videtur  in  illo  fundari  talis 
obligatio,  alias  essot  obligatio  justitise,  quod 
dici  non  potest.  Nec  etiam  dici  potest  pactum 
ilhid  esse,  quod  tacite  intercedit  inter  succes- 
sores,  et  eum,  cui  succedunt,  scilicet,  succe- 
dendi  cum  oneribus  ab  eo  impositis,  ut  verba 
Navarri  indicant ;  hoc  (inquam)  locum  non 
habet,  tum  quia  non  de  solis  successoribus 
est  difficultas,  sed  etiam  de  aliis  membris 
communitatis,  qui  in  principio  non  consen- 
serunt,  nec  suceessoribus  suis  tale  onns  impo- 
nere  voluerunt ;  tum  quia  talis  modus  succes- 
sionis  non  habet  locum  in  votis  personalibus 
ullo  modo,  et  in  realibus,  non  quoad  voti 
obligationem,  ut  capite  sequenti  explicabo. 

8.  Tertius  modus.  —  Tertio  igitur  dici  po- 
test,  singulos  de  populo  obligari  tali  voto, 
quia  omnes  consentiunt,  et  acceptant  votum 
illud,  et  sic  faciunt  illud  suum,  juxta  proxime 
dicta  circa  cap.  Licet,  de  Voto.  Et  hoc  tam  de 
existentibus  in  principio,  quando  fit  votum, 
qnam  de  successoribus  intelligi  potest,  quia 
omnes,  qui  de  tali  populo  nascuntur  ,  statim 
ac  intelligunt  sui  populi  obligationem,  illam 
acceptant,  et  licet  fortasse  non  intelligant  dis- 
tincte  illam  esse  obligationem  voti,  satis  est 
quod  confuse  illam  acceptent  prout  in  se  est. 
Sed  hoc  imprimis  supponit  factum  incertum  : 
unde  enim  constat  haec  personalis,  ac  propria 
omnium  et  singulorum  acceptatio  ?  Nam  in 
principio  multi  forte  dissentiunt,  et  consen- 
tiente  majori  parte,  fit  votum,  et  obligat  om- 
nes.   Deinde  successores  non  tam  acceptant 


CAP.  IX.  AN  VOTUM  OBLIGET  TANTUM  VOVENTEM. 


961 


quam  recognoscunt  obligationem,  et  servant 
illam,  quia  putant  cum  illa  se  natos  fuisse 
(  ut  sic  dicam  )  ;  antecedit  ergo  obligatio  acce- 
ptationem  ;  non  est  ergo  ex  acceptatione.  Un- 
de  argumentor  ia  hunc  modum,  quia  vel  illi 
successores  tenentur  acceptare,  vel  non  :  si 
non  teneutur,  ergo  illa  aceeptatio  est  ex  igno- 
rantia,  et  ita  nullam  inducit  obligationem  ; 
acceptant  enim,  quia  putant  se  teneri.  Si  vero 
tenentur  acceptare,  ergo  jam  obligantur  ab- 
solute  ex  voto  parentum.  Dices,  non  obligari 
ex  voto,  sed  tantum  ex  illo  principio  natura- 
li :  Turpis  estpars,  quce  discordat  a  toto.  Sed 
hsec  obligatio  ordinarie  ac  per  se  non  solet 
esse  gravis,  nec  sub  reatu  mortalis  culpse,  se- 
cluso  scandalo  ;  nec  etiam  esset  ad  acceptan- 
dum  votum,  sed  ad  summum  ad  concordiam 
ia  actu  promisso. 

9.  Quartus  modus.  —  Quarto,  dicunt  aliqui 
heec  vota  tantum  obligare  in  vi  consuetudi- 
nis.  Sed  hoc  non  placet,  tum  quia  censetur 
votum  obbgare  a  pi  incipio  omnes  et  singulos 
de  populo  ante  introductam  consuetudinem, 
et  ad  hoc  videtur  esse  potestas  in  republica, 
ut  in  principio  argumentabar  ;  turn  etiam 
quia  illa  consuetudo  non  incipit  per  actus 
voluntarios ,  et  paulatim  introducit  legem  ; 
sed  semper  servatur  ut  necessaria. 

10.  Resolvitur  difficultas,  et  asseritur  vota 
communitatum  non  obligare  singulos  propria 
obligatione,  nisi  a  singulis  acceptentur . — Dico 
ergo,  talia  vota  communitatum  non  obligare 
singulos  propria  obligatione  voti,  nisi  a  sin- 
gulis  personaliter  fiant  vel  acceptentur ;  esse 
tamen  in  communitate  potestatem  ad  obligan- 
dum  singulosprsesentes,  etfuturos  successores 
in  vi  prsecepti  humani,  vel  ad  acceptandum 
tale  votum  quoad  voti  obligationem,  vel  sal- 
tem  ad  observantiam  actus  promissi.  Unde  eo 
ipso  quod  populi  rectores  in  tale  votum  suffi- 
cienter  consentiant,  consequenter  imponunt 
aliis  preeceptum  observandi  illud  quoad  ac- 
tum  promissum ,  et  ideo  graviter  peccabunt, 
non  observando  illud.  Unde  illi,  qui  non  vo- 
verunt,  licet  non  violent  votum ,  et  conse- 
quenter  non  committant  proprium  peccatum 
infidelitatis  contra  Deum ,  nihilominus  gravi- 
ter  peccant  contra  obedientiam,  vel  contra 
propriam  virtutem  ,  in  qua  est  materia  voti. 

11.  Objectio.  —  Solutio.  —  Sed  objici  po- 
test,  quia  laici  non  posstmt  prsecipere  spiritua- 
lia,  et  quse  ordinantur  ad  salutem  anirnee,  et 
cultum  religionis  ;  sed  heec  vota  ordinarie 
fiunt  a  populo  laico  ;  ergo  non  possunt  obli- 
gare  in  vi  preecepti ,  et  minus  poterunt  obli- 

xiv. 


gare  ad  acceptandam  propriam  voti  obliga- 
tionem,  quse  magis  spiritualis  est  et  sponta- 
nea.  Respondeo  ,  considerando  rem  hanc  in 
terminis  solius  juris  naturalis,  esse  in  com- 
munitate  reipublicee  potestatem  ad  statuen- 
dum  ea  quee  pertinent  ad  religionem,  et  cul- 
tum  Dei,  et  bonos  mores  reipublicee  ;  et  ideo 
de  illo  statu  non  procedere  argumentum. 
Nunc  vero  in  Ecclesia  divinus  cultus  elevatus 
est  ad  superiorem  ordinem,  et  ejus  cura  com- 
missa  est  Preelatis  Ecclesiee,  et  preecipue  Chris- 
ti  Vicario.  Et  ideo  existimo  talia  vota  non  ha- 
bere  vim  obligandi ,  nisi  interveniente  Epis- 
copi  auctoritate  et  approbatione.  Et  conse- 
quenter  necesse  est  ut  ipse  preecepto  suo  cogat 
omnes  ad  voti  ateeptatiouem,  vel  saltem  ad 
observantiam  actus  promissi,  et  tunc  obliga- 
buntur  llli,  qui  non  voverunt.  non  in  vi  voti, 
sed  in  vi  ecclesiastici  preecepti.  Hoc  enim  satis 
est  ad  explicandam  hanc  obligationem,  et  ad 
convenientem  populi  gubernationem  in  tali 
materia  ;  imo  etiam  est  vaide  accommodatum, 
ut  similia  vota  prudenter  ac  religiose  fiant. 
Unde  obiter  intelligitur  ,  talia  vota(licet  ut 
personalia  sunt  respectu  singulorum,  qui  ea 
emiserunt,  revocari  non  possint  ab  Episcopis, 
nisi  per  medium  justse  dispensatiouis ) ,  ut 
obligant  totam  communitatem,  posse  ab  eis 
revocari ,  sicut  alia  pra^cepta  particularia 
suarum  dicecesium,  quia  respectu  communita- 
tis  non  habent  vim  nisi  in  ratione  preecepti, 
quod  per  Episcopum  potest  abrogari.  Quapro- 
pter  talis  abrogatio  valida  erit,  etiamsi  fiat  si- 
ne  causa  sufficiente  ad  dispensationem  voti, 
quia  per  illam  non  tollitur  propria  obligatio 
voti,  sedalia,  quee  per  eamdem  jurisdictio- 
nem,  et  potestatem  ecclesiasticam  mtroducta 
fuerat. 

12.  An  votum  per  procuratorem  factum  ob- 
liget. — Tandem  poterat  hic  moveri  difficultas, 
quia  potest  votum  per  alinm,  scilicet,  per  pro- 
curatorem  fieri,  et  tunc  obligat  eum  pro  quo 
fit ;  ergo  potest  unus  alterius  voto  obligari. 
Circa  hoc,  Glossa  in  c.  Sciendum,  27,  q.  1, 
negat  votum  fieri  posse  per  alium,  licet  possit 
juramentum  vel  matrimonium.  Fundatur  iu 
illo  textu,  quatenus  cacit  homines  obligari 
per  votum  propria?  sponsionis  ;  sequitur  ibi 
Turrecrem.Gontrarium  verosentitibi  Archid., 
referens  Glossam,  in  cap.  Presbyter,  82  dis- 
tinct.,  et  hanc  partem  censeo  veriorem,  quse 
tractata  cst  sufficienter  de  juramento,  et  hic 
possunt  applicari  quse  ibi  dicta  sunt.  Fate- 
mur  enim  votum  fieri  posse  per  alium  quoad 
exteriorem  prolationem  ;  nam  consensum  in- 

61 


962 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI. 


teriorem  nemo  dare  potest  nisi  per  se  ipsum. 
Potest  tamen  ita  concipi  ut  non  obliget,  donec 
votum  exterius  per  procuratorem  proferatur, 
et  tunc  obligare  incipiat.  Quia  quoad  hoc  ea- 
dem  est  ratio  de  voto,  quae  de  juramento,  vel 
matrimonio,  aut  aliis  contractibus.  Nam  ex 
natura  rei  nihil  repugnat  hicmodus  paciscen- 
di  cum  Deo,  et  per  jus  ecclesiasticum  non  in- 
veuitur  absolute  prohibitum;  an  vero  et  quo- 
modo  locum  habeat  in  professione  religiosa, 
infra  suo  loco  dicetur.Posito  autem  hoc  modo 
vovendi,  non  obligatur  quis  voto  alieno,  sed 
proprio,  tum  quia,  moraliter  loquendo,  quod 
alius  facit  nomine  meo,  et  ut  minister  a  me 
deputatus,  ego  facio;  tum  etiam  quia  obli- 
gatio  proximc  nascitur  ex  proprio  consensu, 
quem  ego  praesto ;  actio  autem  procuratoris 
est  veluti  conditio  requisita,  ut  ex  meo  con- 
sensu  oriatur  obligatio,  sicut  de  juramento 
etiam  dictum  est.  Et  ita  responsum  est  ad 
dictum  c.  Sciendum. 

CAPUT  X. 

UTRUM     P0SSIT    ALIQUIS    VEL     TENEATUR    V0TDM 
SUUM  IMPLERE  PER  ALIUM  ? 

1.  Hic  explicanda  a  nobis  est  circumstantia 
quihis  auxiliis,  quatenus  cadere  potest  sub 
obligationem  voti,  vel  illi  repuguare,  id  est, 
an  votum  obliget  ad  sui  observationem,  etiam 
per  alium,  quando  vovens  non  potest  per  seip- 
sum  illud  implere.  vel  etiamsi  possit  per  se 
implere,  an  liceat  illi  implere  per  alium,  et 
non  per  se.  Et  ut  brevius  ac  distinctius  aga- 
mus,  dicemusprius  de  votis  personalibus,  pos- 
tea  de  realibus,  et  ultimo  de  mixtis. 

2.  Prima  assertio  :  nemo  tenetur  votum  per- 
sonale  implere  per  alium,  si  per  se  non  potest. 
— Dico  ergo  primo  :  nemo  tenetur  votum  per- 
sonale  implere  per  alium,  si  non  potest  per  se 
ipsum.  Est  communis  sententia  Theologorum 
in  4,  d.  38,  ubi  prsesertim  Palud.,  q.  3,  art.  3; 
Ant.,  2  p.,  tit.  11,  c.  2,  §5;  Abulen.,  in  c.  30 
Numer.,  q.  97;  Soto,  lib.  7,  q.  2,  art.  1,  circa 
fmern;  Sylvest.,  Votum,  2,  q.  10;  Ang.,  Vo- 
tum,  3,  n.  7,  et  reliqui  Summistse,  et  Gano- 
nistse,  in  cap.  Licet,  de  Voto,  et  aliqui  iu 
cap.  1.  Soletque  probari  a  simili  ex  L.  Idem, 
25,  ff.  de  Pactis,  ubi  dicitur  personale  pac- 
tum  ad  alium  non  pertinere.  Tamen  aliter 
ibi  dicitur  pactum  personale,  quam  hic  dica- 
tur  votum.  Nam  ibi  dicitur  pactum  persouale, 
quod  fitcum  persona,  sive  fiat  de  rebus,  sive  de 
operibus  ejus ;  hic   aulem   votum   personale 


dicitur,  quod  est  de  actu  personse  voventis  ; 
nihilominus  potest  a  simili  aliquod  argumen- 
tum  inde  sumi.  Propria  vero  ratio  est,  quse 
sumitur  ex  definitione  voti  personalis.  Nam 
est  de  actu  et  opere  voventis ;  sed  opus  alte- 
rius  non  est  opus  voventis  ;  ergo  tale  votuui 
non  obligat  ad  actum  alterius  ;  ergo  non  obli- 
gat,  ut  per  alterum  impleatur. 

3.  Objectio.  —  Solutio.  —  Dices  :  interdum 
fit  votum  peregrinandi  per  alium ,  mittendo, 
verbi  gratia,  religiosum,  qui  pro  me  visitet 
sancta  loca,  et  eodem  modo  potest  voveri  ora- 
tio,  vel  jejunium.  Respondeo,  neminem  posse 
proprie  promittere  actum  alterius  ,  et  ita  vo- 
tum,  ut  cadit  in  actum  alienum,  nec  personale 
esse ,  nec  reale ,  quia  actus  alienus  non  est 
proxima  materia  voti.  Solum  ergo  esse  potest 
quasi  objectum,  seu  materia  circa  quam  ver- 
satur  actus  proxime  promissus;  nam  qui  vo- 
vet  jejunare  aut  peregrinari  per  alium  ,  non 
vovet  jejunare  ,  sed  procurare  ut  alter  pro  se 
jejunet,  aut  mittere  alium  qui  peregrinetur 
loco  illius.  Et  tunc  consideranda  est  actio 
quam  proxime  vovens  exercet;  nam  si  resol- 
vitur  in  collationem  pecunise  ,  aut  sequivalen- 
tis,  est  votum  reale,  ut  votum  dicendi  Missam 
per  sacerdotem  reale  est ;  si  vero  sit  tantum 
personalis  actio,  ut  rogare,  prsecipere,  etc, 
tunc  votum  est  personale ,  et  proxime  imple- 
tur  per  propriam  actionem  voventis,  qua  pro- 
curat  actionem  alterius  :  alter  vero  solum  ma- 
terialiter  implet  rem  promissam ,  juxta  obli- 
gationem  quam  vovens  potuit  illi  imponere, 
vel  ipse  voluit  sponte  suscipere. 

-4.  Primum  corollarium  :  qui  simpliciter  vo- 
vit,  non  teneri,  imo  nec  posse  per  alium  votum 
implere.  —  Hinc  sequitur  primo  eum,  qui  sim- 
pliciter  vovit  aliquid  facere,  non  solum  non 
teneri,  verum  etiam  nec  posse  suum  votum 
implere  per  alium,  nec  jure,  necfacto.  Proba- 
tur  prior  pars,  quia  si  potest  per  se  ipsum  im- 
plere,  non  potest  licite  implere  per  alium;  quia 
plus  vovit,  scilicet,  facere  per  se  ipsum ;  hanc 
enim  quasi  reciprocam  relationem  includit 
materia  talis  voti,  quia  est  veluti  vitalis  actus, 
qui  involvit  intrinsecam  habitudinem  ad 
ipsum  operantem.  Et  hinc  probatur  posterior 
pars,  nam,  licet  quis  non  possit  pcr  se  implere 
tale  votum,  et  velit  implere  per  alium,  non 
poterit.  Probatur,  quia  si  vovit  jejunare,  licet 
jubeat  alteri  ut  pro  se  jejunet,  quia  ipse  non 
potest,  non  implet  votum,  quia  non  vovit  ju- 
bere,  sed  facere,  quod  longe  diversum  est ;  et 
licet  alter  pro  ipso  jejunet ,  ipse  non  jejunat, 
et  ita  non  facit  quod  promisit.    Unde  iicet  in 


CAl».  X.  UTRUM  POSSIT  VEL  TENEATUR  ALIQUIS  VOTUM  SUUM,  ETC. 


963 


eo  casu  honeste  faciat  jubendo,  vel  procu- 
rando  jejunium  alterius,  non  facit  tamen  ali- 
quid  quod  pertineat  ad  talis  voti  observatio- 
nem.  Quod  si  votum  a  principio  fuit  extensum 
ex  intentione  voventis  ad  jejunandnm,  vel,  si 
non  posset,  procurandum  ab  alio,  tunc  qui- 
dem  implet  votum  per  seipsum  ,  quia  per  se 
procurat  aut  exercet  actionem,  qua  immediate 
votum  impletur. 

5.  Secundum  corollarium  :  quando  quis 
etiam  culpabiliter  fit  impotens  ad  implendum 
votum ,  non  tenetur  per  alium  implere  ,  si  sit 
personale.  —  Secundo  sequitur,  non  solum 
quando  absque  culpa  propria  fit  quis  impotens 
ad  implendum  suum  votum,  verum  etiam  si 
sua  culpa  impotentiam  contraxerit,  non  teneri 
per  alium  implere  personale  votum,  sed  abso- 
lute  excusari,  quando  aliud  expresse  non  vo- 
vit.  Ita  sentit  Sylvester,  Volum,  2,  q.  7  et  10, 
in  fine ;  Navar.,  c.  12,  n.  55  et  56  ;  Soto,  et 
alii  ex  supra  relatis.  Probatur  ex  dictis,  quia 
culpa  commissa  in  transgressioue  voti  non 
obligat  ad  aliquid,  quod  promissum  non  fuit , 
neque  in  re  promissa  continetur  ;  sed  implere 
per  alium  rem  promissam,  non  fuit  in  voto 
personali  promissum;  ergo.  Prceterea,  licet 
post  culpamcommissam  in  transgressione  voti 
opus  promissum  per  alium  fiat,  non  persolvi- 
tur  votum  prius  factum  ;  ergo  nulla  est  talis 
obligatio. 

6.  Objectio,  — Fit  satis  objectionibus.  — Ad 
primum.  —  Ad  secundum.  —  Adtertium.  — 
Dices  :  licet  non  solvatur  formaliter,  solvitur 
per  quamdam  compensationem,  eo  modo  quo 
in  tali  casu  solvi  potest.  Propter  hoc  Angelus 
supra  oppositum  docet,  nimirum,  si  fuit  in 
mora,  teneri  ad  implendum  per  alium,  quia 
tenetur  compensare.  Probatur,  tum  quia  Deut. 
23  dicitur  :  Si  moratus  fueris,  imputabitur  tibi 
in  peccatum  ;  tum  etiam  quia  in  Leg.  2,  ff.  Si 
qnis  cautionibus,  et  cset.  ,  in  principio,  di- 
citur,  reum,  qui  promisit  sistere  in  judicio,  li- 
berari  ab  obiigatione ,  si  negotium  transegit , 
prius  quam  sisti  oporteret ,  secus  si  post ;  sic 
ergo  in  prsesenti.  Tum  denique  quia  in  cap. 
fmal.,  de  Injur.,  dicitur  teneri,  qui  damnum 
dedit  sua  culpa,  ad  satisfaciendum.  Et  hanc 
sententiam  sequitur  Anton.,  2  p.,  tit.  11,  c.  2, 
§  5.  Potest  pro  eadem  sententia  referri  Syl- 
vester,  Votum,  2,  q.  10,  qui  pro  illa  refert 
Archid.,  et  illi  assentire  videtur  in  vers.  Dis- 
tinguit  tamen.  Postea  vero  in  fine  totius  quses- 
tionis  oppositum  clare  docet.  Denique  sumitur 
illa  sententia  ex  Panormitan.,  in  c.  1,  de  Voto, 
n.  4,  et  in  c.  Licet,  n.  14.  Sed  haec  sententia 


supponit  unum  falsum ,  scilicet,  eum,  qui 
transgressus  est  votum  personalc  ,  teneri  ad 
faciendam  compensationem  et  quasi  restitu- 
tionem,  si  factus  sit  impotens,  quod  esse  fal- 
sum  patebit  a  fortiori  ex  dicendis  infra  de 
tempore  obligatioms  voti.  Hoc  autem  funda- 
mento  destructo,  ruit  illa  sententia.  Et  prsete- 
rea  illo  dato,  non  inferetur  ex  illo,  teneri  vo- 
ventem  ad  implendum  votum  per  alium,  nisi 
omnis  alius  modus  esset  impossibilis.  Ad  ob- 
jectionem  ergo  respondeo,  non  teneri  trans- 
gressorem  voti  ad  aliquam  compensationem. 
Ad  primum  Angeli  respondetur,  solum  pro- 
bare  peccasse  illum,  qui  fuit  in  mora,  non 
vero  teneri  ad  aliud  quam  ad  poenitentiam. 
Ad  secundum  negatur  consequentia,  quia  dis  - 
positio  illius  legis  est  in  ordine  ad  judicium 
externum,  et  in  ordine  ad  punitionem  delicti, 
ut  ibidem  dicitur.  Ad  tertium  etiam  negatur 
consequentia,  quia  transgiessio  voti  non  est 
contra  justitiam,  sicut  damnum  cum  injuria 
faetum. 

7.  Tertium  corollarium  :  non  tenetur  quis 
votum  implere  per  alium,  licet  impotentia  a 
principio  exliterit  quando  factum  fuit.  —  Ter- 
tio  sequitur ,  hanc  assertionem  procedere  , 
etiamsi  impotentia  implendi  tale  votum  a 
principio  extiterit,  quando  votum  fuit  factum, 
et  sive  vovens  prsesciverit  impedimentum  , 
sive  non,  dummodo  eadem  fuerit  intentio  vo- 
ventis.  Hanc  ampliationem  addo  propter  varia 
dicta  Canonistarum.  Host.  enim,  in  c.  Licet, 
de  Voto,  n.  4  et  5,  absolute  dicit,  in  eo  casu, 
quando  impotentia  fuit  a  principio,  obligare 
votum,  ut  per  alium  impleatur,  si  fieri  potest, 
ne  votum  fuerit  irrisorium.  Quod  sequitur 
Navar. ,  d.  n.  55  ,  dicens  absolute  teneri  ali- 
quem  implere  votum  per  alium  ,  quoties  tale 
est  ut  per  alium  impleri  possit.  Sed  merito 
hoc  limitat  Panorm. ,  n.  13,  ut  solum  locum 
habeat ,  quando  vovens  non  ignorabat  impo- 
tentiam  suam,  nam  tunc  solum  procedit  ratio 
Hostiensis.  Si  enim  ignorabat,  potuit  bona 
fide  vovere  facere  per  se,  quod  putabat  sibi 
esse  possibile.  At  vero  si  sciebat  per  se  non 
posse,  eo  ipso  videtur  vovisse  facere  per  alium, 
quia  non  voluit  promittere  aliquid  impossibile 
cognitum,  nec  praesumitur  fecisse  votum  irri- 
sorium.  -Et  hoc  sequunlur  Angel.  et  Sylvester. 
Verumtamen  hoc  ipsum  solum  procedit  ex 
prsesumptione  ;  unde  non  limitatur  assertio 
posita,  sed  prsesumitur  aliud  esse  votum,  et 
idno  dixi  in  hoc  corollario  :  Dummodo  eadem 
fuerit  intentio,  in  quo  (quod  spectat  ad  forum 
conscientise)  non  prsesumptione,  sed  declara- 


964 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI. 


tinne  voventis  standum  est ;  qnia  fieri  potest 
ut  non  intenderit  rogare  ,  vel  imperare  ,  aut 
aliter  procurare  per  alium  facere,  sed  per  se, 
vel  ex  temeritate,  et  arroganti  inconsidera- 
tione,  vel  quia  sperabat  fore  ut  aliquando  pos- 
set.  Unde  si  verba  voti  tantum  sonent  actio- 
nem  propriam,  ut  jejunare,  orare,  visitare, 
et  vovens  declaret  non  intendisse  promittere 
facere  per  alium,  non  obligatur  facere,  quia 
obligatio  non  excedit  intentionem,  et  quia  non 
potest  plus  operari  superveniens  impedimen- 
tum,  quam  existens  tempore  voti,  cseteris  pa- 
ribns.  Quin  potius  licet  non  possit  vovens 
certo  scire  se  habuisse  intentiouem  non  vo- 
veudi  agere  per  alium,  satis  est  quod  non  ju- 
dicet  se  babuisse  intentionem  ita  vovendi,  ut 
non  sit  obligandus  ad  implendum  tale  votum 
per  alium,  sed  potius  judicandum  sit  tale  vo- 
tum  indiscretum,  et  vanum,  quia  boc  potius 
colligitur  ex  tali  modo  vovendi,  et  in  verbis 
voti  (ut  supponitur)  nullum  est  fundamentum 
ad  illam  intentionem  prsesumendam. 

8.  Quartum  corollarium  :  qui  vovit  agere 
aliquidper  alium,  satis  implet  votum  exhiben- 
do  actionem  accommodatam  per  se  ipsum.  — 
Quarto  infertur,  quando  quis  expresse  vovit 
agere  aliquid  per  alium,  satis  implere  votnm 
exhibendo  actionem  accommodatam  voto , 
quam  per  se  potest  facere.  Hsec  autem  actio 
varia  esse  potest  :  interdum  enim  solum  esse 
potest  rogare  aut  intercedere  cum  alio ,  et 
tunc  id  satis  est,  sive  alius  faciat,  sive  non, 
dummodo  vovens  sufficientem  diligentiam  fe- 
cerit  ex  parte  sua,  quod  prudenti  arbitrio  re- 
linquendum  est  juxta  negotii  qualitatem.  Ali- 
quando  esse  potest  actus  prsecipiendi ,  seu  or- 
dinandi  pro  ratione  sui  muneris;  ut  si  prsela- 
tus  religionis  voveat  orationes  suorum  subdi- 
torum  pro  aliqua  necessitate ,  satisfaciet  eas 
impeiaudo  ,  vel  ordinando  modo  consueto. 
Non  credo  tamen  teneri  ad  explicandum  sub- 
ditissuum  votum,  quia  votum  sunm  non  obli- 
gat  alios  ,  nec  ratione  illius  tenetur  illos  ma- 
gis  cogere  vel  obligare  ,  quam  juxta  regulam 
vel  consuetudinem  soleat  similes  actns  injun- 
gere,  et  sic  ordinando  satisfacit  voto  suo, 
etiamsi  fortasse  alii  non  omnino  illud  exe- 
quantur.  Denique  potest  actio  hsec  includere 
conventionem  cum  alio,  et  obligationem  ut 
actum  promissum  faciat  quasi  ex  pacto,  vel 
justitia,  ut  cum  quis  mittit  alium  ad  peregri- 
nandum,  dando  illi  necessarios  sumptus,  vel 
quid  siuhle,  et  tunc  cum  proportione  dicen- 
dnm  est,  satis  esse  ut  vovens  faciat  id  quod 
est  ex  parte  sua,  etiamsi  alius  postea  non  im- 


pleat,  et  prsesertim  si  tale  votum  resolvitur 
in  reale  ,  vel  de  illo  habet  aliquid  admixtum 
ratione  expensarum  :  nam  si  vovens  illas  se- 
mel  solvit,  licet  alter  inique  et  injuste  agat, 
non  exequendo  promissum  ,  credo  non  teneri 
voventem  ad  iterum  faciendos  similes  sum- 
ptus.  Sicut,  qui  promisit  dicere  Missas  per 
alium,  et  dedit  stipendium,  et  bona  fide  aiium 
obligavit  ad  eas  dicendas,  licet  ille  injuste  de- 
ficiat,  non  tenetur  vovens  iterum  eleemosy- 
nam  clare,  quia  jam  implevit  votum  quoad 
actionem  et  rem  quse  ad  ipsum  poterat  perti- 
nere.  Si  autem  actio  non  habet  sumptus  an- 
nexos,  et  vovens  illos  non  amisit,  sed  recupe- 
ravit  stipendium ,  tunc  tenebitur  iterum  pro- 
curare,  ut  votum  impleatur,  si  tempns,  pro 
quo  obligabat,  adhuc  durat ,  juxta  dicenda 
inferius  c.  10.  Et  hoec  de  votis  personalibus. 

9.  Vota  realia  obllgant  ad  impletionem  per 
alios,  quando  quis  per  se  nonpotest. —  Secundo 
loco  dicendnm  est  de  realibus  votis,  de  qui- 
bus  Doctores  supra  allegati  communiter  do- 
cent  obligare,  ut  per  alium  impleantur,  quan- 
do  vovens  non  potest  per  se  illa  implere.  Ra- 
tio  est,  quia  heec  vota  non  tam  sunt  de  acti- 
bus  dicentibus  intrinsecum  respectum  ad  vo- 
ventem,  quam  de  rebns,  vel  actionibus,  quee 
per  alios  possunt  executioni  mandari.  Ut  vo- 
tum  eleemosyna?  obligat  ad  exhibendam  pe- 
cuniam;  eleemosyna  autem  ipsapcr  famulum 
fieri  potest,  et  votum  de  sedificando  templo, 
data  pecunia,  per  alios  impletur.  Atque  hsec 
quidem  sententia  quoad  doctrinam  intentam 
vera  est ;  si  quis  tamen  recte  consideret  for- 
malem  (ut  sic  dicam)  impletionem  voti  realis, 
differentiam  vix  inveniet  inter  ipsum  et  per- 
sonale,  quatenus  a  vovente  ipso  utrumque 
impleri  potest  et  debet.  Ut  autera  qualis  esse 
possit  differentia,  clare  percipiatur,  adverto 
in  voto  reali  duo  considerari  posse  :  unum  est 
exhibere  pecuniam  promissam ;  aliud  est  fa- 
cere  et  exequi  opus  ad  quod  pecunia  promissa 
est. 

10.  Duo  consideranda  ad  differentiam  voti 
realis  et  personalis  dignoscendam.  —  Objectio. 
—  Solutio.  —  Quod  ad  primum  attinet,  dico 
tale  votum  obligare  voventem,  ut  per  se  vo- 
tum  exequatur,  et  non  per  alium,  quia  tenetur 
de  suo  implere,  non  de  alieno,  uon  solum  quia 
non  potest  de  alieno  arbitrio  suo  disponere,  sed 
etiam  quia  non  tenetur  petere  ab  alio  ut  tales 
sumptusfaciat,  quiaexvitalis  votirealisidnon 
promisit.  Et  in  hoc  servatur  qusedam  propor- 
tio  inter  votum  personale  et  reale,  quod,  sicut 
in  personali,  qui  non  potest  per  se  implere, 


CAP.  X.  UTRUM  POSSIT  YEL  TENEATUR  ALIQUIS  VOTUM  SUUM,  ETC 


965 


non  tenetur  per  alium,  ita  iu  reali,  si  quis  in 
pauperiem  incidat,  et  non  possit  de  suo  ex- 
pendere  quod   promisit,  non  tenetur  procu- 
rare  ut  alius  faciat,  nec  eleemosynam  ab  aliis 
petere,  utvotum  impleat;  quia  ex  vi  voti  lioc 
in  eo  non  contiuetur,  nisi  ex  conditione  per- 
sonse  et    circumstantiis   colligi    possit,  hanc 
fuisse  intentionem  ejus.  Et  tunc  votum  erit 
potius  personale,  quam  reale,  vel  erit  duplex, 
et  aute  omnia  obligabit  personale,  quia  petere 
elemosynam  ad  faciendum  opus  pium  mate- 
ria  est  voti  personalis,  et  quoad  illam  partem 
certum  est  non  obligare   ad  faciendum  per 
aiium.  Expleta  autem  illa  parte,  et  acquisita 
eleemosyna,  jatn  votum  erit  reale,    ejusque 
leges  sequetur;  votum  ergo  reale  quoad  suam 
partem  obligat  unumquemque,  ut  per  se  fa-"* 
ciat,  non  per  alium.  Dices  :  si  quis  non  im- 
plevit  vivens  reale  votum,  tenetur  implere  per 
haeredem.  Respondeo,  imprimis  si   absolute 
vovit  eleemosynam  vel  aliud  pium  opus  fa- 
cere,  teneri  dum  vivit  facere,  atque  adeo  per 
se.  Si  tamen  vel  fuit  in  mora  culpabili,  vel  a 
principio  non  intendit  aliter  se  obligare,  ve- 
rum  est  debere  per  hceredem  facere,  nimirum 
praecipiendo  ut  de   suis  bonis    opus   fiat,  et 
tunc  jam  per  se  implet  votum  quoad  illam 
partem,  quia  de  suo  impleri  vult,  et  ipse  proe- 
cipiendo  facit   quod    ad  illum  spectat,  sicut 
quando  preecipit  famulo  ut  det  eleemosynam. 
II.  Unde  quod  spectat  ad  secundum,  sci- 
licet,  consumptionem  pecuniae,  in  tali  usu  ali- 
quid   est  personale  pertinens   ad  voventem, 
quod  non  potest  per  alium  fieri,  scilicet,  prse- 
cipere  ut  fiat  ex  illa  opus  promissum,  imo  et 
diligcntiam   adhibere   ut    impleatur ,    quoad 
fieri  possit.  Nam  haec  obligatio  penes  ipsum 
voventem  est ,  et  non  potest  alteri  delegari, 
nisi   aliud   fuerit   in    voto    expressum.   Quia 
quoad  hoc,  votum  includit  eamdern  habitudi- 
nem  ad  voventem,  quam  votum  personale. 
Aliquid  vero  est  in  illo  usu,  quod  non  tenetur 
ex  vi  talis  voti  per  seipsum  vovens  explere, 
sed  potest  famulo  aut  ministro  committere_, 
ut  distribuere  actu  eleemosynam  in  pauperes, 
vel  gedificare   templum.    Hoc  vero   non   est 
propter  specialem  proprietatem  voti  realis,  sed 
quia  illa  non  est  materia  talis  voti;  genera- 
le  autem  est  oinni  voto,  ut  non  obliget  extra 
suam  materiam.   Cujus   signum  est,  quia  si 
quis  vovisset  suis  propriis  manibus  dare  elee- 
mosynam,  vel  personaliter  laborare  in  tem- 
plo,  quod  suis  sumptibus  ex  voto  sedificat,  te- 
neretur  id  facere  per  se,  nec   satisfaceret  fa- 
ciendo  per  alium  ;  quia  jam,  quoad  id,  votum 


esset  personale.  Votum  ergo  reale  quoad  id, 
quod  intrinsece  ac  per  se  obligat,  per  voven- 
tem  ipsum  debet  matidari  executioni,  et  non 
per  alium,  alias  non  satisfit  proprias  obliga- 
tioni  voti.  Uncle  differentia  solum  est,  quod 
in  voto  reali,  si  vovens  potest  exhibere  pecu- 
niam,  et  preecipere  ut  fiat  pium  opus  per 
alium,  tenetur  id  facere,  etiamsi  aliter  opus 
facere  non  possit,  quod  in  voto  personali  non 
invenitur.  Et  sic  res  est  adeo  clara,  ut  non  in- 
digeat  alia  probatione;  ex  sequenti  autem 
puncto  magis  comprobabitur. 

12.  Votum  mixtum  quomodo  olliget  ad  im~ 
pletionem.  —  Mixtio  quibus  modis  inveniatur 
in  voto.  —  Tertio  dicendum  est  de  voto  mixto 
ex  personaliet  reali,  de  quo  certum  estquoad 
partem  personalem  non  expleri  per  alium 
juxta  primam  assertionern ;  nam  est  eadem 
ratio.  Unde  solum  potest  quaeri  an  in  eo  casu, 
in  quo  vovens  non  potest  per  se  implere  per- 
sonalem  actionem,  quam  votum  includit,  te- 
neatur  ad  realem  contributionem.  In  quo  re- 
solutio  communis  est,  distinctione  utendnm 
esse.  Nam  illa  mixtio  duobus  modis  inveniri 
potest :  uno  modo,  per  se  et  quasi  intrinsece 
ex  conditione  ipsius  operis  personalis,  ut  sunt 
in  peregrinatione  sumptus  itineris,  in  militia 
alimenta  personse  ;  ut  si  quis  vovit  persona- 
liter  militare  contra  infideles  sine  stipendio, 
et  propriis  sumptibus.  Alio  modo  contingit 
mixtio  quasi  per  accidens  ex  intentione  vo- 
ventis,  ut  si  quis  vovit  visitare  S.  Jacobum,  et 
ibitotMissas,  eleemosynam,  vel  lampadem  ar- 
genteam  offerre  ;  vel  militare  in  pio  bello,  et 
secum  deferre  tot  milites  suis  sumptibus.  In 
priori  casu  ,  cessante  obligatione  personali, 
cessat  realis  ;  tum  quia  accessorium  sequitur 
principale,  et  illud  reale  est  ita  accessorium, 
ut  in  tali  actu  omnino  nitatur;  tum  etiam 
quia  illi  sumptus  non  tam  ex  voto  debentur, 
quam  ex  naturali  conditione  persouse,  ac  ne- 
cessitate. 

43.  Qui  non  potest  votum  implere  quoad 
partem  personalem,  tenetur  saltem  quoad  par- 
tem  realem.  —  In  posteriori  vero  casu  ,  licet 
quis  non  possit  implere  votum  quoad  partem 
personalem,  tenetur  quoad  partem  realem, 
ut  si  non  possit  ire  ad  S.  Jacobum,  tenetur 
mittere  eleemosynam,  quam  illuc  pervenien- 
do  facere  promiserat ;  et  si  non  potest  perso- 
naliter  ire  ad  bellum ,  tenetur  mittere  quos 
secum  deferre  promiserat,  non  in  proprium 
famulatum,  sed  in  auxilium  et  subsidium  bel- 
li.  Ratio  est,  quia  illa  duo,  licet  fuerint  con- 
juncta,  non  sunt  connexa^  nec  unum  proprie 


966  LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI 

est  accessorium  alterius,  et  ita  in  virtute  illa 

sunt  duo  vota  distincta  :  et  ideo  si  unum  im- 

pleri  potest,  licet  aliud  non  pos?it,  servandum 

est  quod  potest.  Sicetiam  in  casu  supra  propo- 

sito,  si  quis  promittit  suis  sumptibus  ex  proprio 

ac  personali  labore  templum  eedificare,  licet 

laborare  non  possit,  tenetur  suis  sumptibus 

eedificare,  quiailla  etiam  non  sunt  per  se  con- 

nexa,  sed  tanquam  duo  vota  distincta.  Item, 

qui  promisit  dare  eleernosynam  suis  inanibus, 

licet  infirmitate  vel  aliter  impediatur,  et  non 

possit  per  se  dare,  tenebitur  per  alium  dare 

aut  mittere ;   quia  etiam  ibi  non  est  per  se 

connexio,  et  preeterea  ibi  eleemosyna  est  prin- 

cipale,  alia  est  circumstantia  ejus,  et  quasi  ac- 

cessorium ;  cessante  autem   accessorio ,   non 

cessat  principale.  Ita  sumitur  ex  Innocentio, 

in  c.  Licet,  de  Voto,  et  ibi  Panorm. ,  n.  12  et 

sequentibus,  et  alii.  Consentiunt  Sylvest.,  An- 

gel.,  Anton.  et  alii,  locis  citatis.  Solumque  oc- 

currit  advertendum,  baec  intelligenda  esse  per 

se,  et  considerata  natura  et  materia  talium 

votorum  ,  nam  ex  intentione  voventis  possunt 

hsec  ita  colligari,  ut  unum  ponatur  tanquam 

conditio  necessaria  ad  obligationem  alterius, 

et  tunc  non  aliter  obligaret  votum,  ut  si  vove- 

ret  ire  ad  S.  Jacobum,  et,  si  illuc  perveniret, 

dare   eleemosynam,  et  non  aliter,  et  sic  de 

aliis.  Tunc  enim  votum  esset  conditionatum 

quoad  illam  partem,  unde  conditione  non  im- 

pleta  non  obligaret ;  sicut  etiam  in  priori  ca- 

su  posset  intentio  ferri  ad  expensas  perse,  vo- 

vendo  de  illis  eleemosynam  facere,  si  peregri- 

nari  non  posset,  et  tunc  clarum  est  votum 

obligare,  sed  hoc  est  accidentarium,  et  oportet 

ut  certo  constet.  Hic  vero  occurrebaat  diffi- 

cultates  ex  c.  Licet,  et  cap.  Super  his,  de  Vo- 

to,  quse  in  capite  sequenti  melius  tractabun- 

tur. 


CAPUT  XI. 

UTRUM  0BLIGATI0  VOTI   IPS0  FACTO  VEL  JURE 
TRANSEAT   AD  HiEREDES? 

1.  Formalis  voti  oiligatio  non  extenditur 
ad  hwredes  voventis. —  Haec  queestio  annexa 
est  duabus  preecedentibus  :  nam  pertiuet  ad 
explicandas  personas  ad  quas  extendi  potest 
obligatio  voti,  vel  potius  per  quas  potest  et 
debet  votum  impleri.  Supponitur  autem  ut 
clarum,  propriam  et  formalem  (ut  sic  dicam ) 
voti  obligationem  non  extendi  ad  haeredes, 
quia,  licet  repraesentent  personam  defuncti, 
vere  tamen  sunt  personee  ab  dlo  distinctse, 
quss  promissione  ejus  formaliter  obligari  non 


possunt,  utostensum  estc.  8,  et  in  simili  lib.2 
de  Juramen.,  c.  24;  est  er^o  queestio  de  alia 
obligatione  justitiae,  quee  ad  heeredes  transeat 
ex  voto  defuncti. 

2.  Addidi  autem  in  titulo,  ipso  facto,  vel 
jure,  ut  excludam  peculiare  mandatum  ipsius 
testatoris ;  nam  si  hoc  intercedat,  clarum  est 
teneri  heeredem  ad  voluntatem  testatoris  im- 
plendam,  et  ex  hac  parte  posse  obligari  ad 
implendum  votum  defuncti,  quod  ipse  preece- 
pit  impleri ;  tunc  autem  dicetur  obligatio  voti 
transire  ad  heeredem,  non  ipso  facto,  vel  jure , 
sed  media  voluntate  testatoris.  In  hoc  autem 
puncto  observanda  est  diflerentia  inter  vota 
personalia  et  realia  :  nam  personalia  non  tran- 
seunt  ad  haeredem,  etiam  volente  et  preeci- 
piente  testatore,  nisi  heeres  sponte  sua  acce- 
ptet,  et  faciat  suam  promissionem  defuncti, 
juxta  c.  Licet,  de  Voto,  et  dicta  supra  cap.  8, 
quia  hoc  onus  personale  non  est  conjunctum 
cum  haereditate,  sed  cumpersona,  et  ideo  non 
potest  testator  suo  solo  arbitrio  illud  imponere 
haeredi  nolenti  illud  acceptare.  Et  ita  docent 
Paludanus  et  alii  statim  referendi. 

3.  In  instituiione  hceredis  voluntaria,  potest 
testator  hmredi  relinquere  hcereditatem  sub  con- 
ditione  cujusdam  votiimplendi.  — Verum  est 
tamen,  quod  ubi  institutio  haeredis  esset  om- 
nino  vohmtaria,  posset  testator  sub  hac  condi- 
tione  haereditatem  Petro  extraneo  relinquere, 
ut  tale  votum  suum  peregrinationis,  aut  pii 
belli  personaliter  impleat,  alias  iilam  amittat ; 
et  tunc  hseres  tcneretur  votum  testatoris  im- 
plere,  non  absolute,  sed  ut  posset  hseredita- 
tem  obtinere  vel  retinere,  juxta  modum  insti- 
tutionis.  Imo  addit  Abul.,  3Reg.l5,  q.  19,  quod 
si  testator  instituat  haeredem  voluntarium,  ei- 
que  in  testamento  prsecipiat,  ut  prose  votum 
peregrinationis,  aut  aliudsimile  impleat,  tene- 
tur  hseres,  si  adeat  heereditatem,  implere  vo- 
tum,etiamsi  vivente  testatore  nihil  promiserit 
vel  acceptaverit ;  et  si  nolit,  posse  per  censuras 
compelli  ad  iinplendum  votum,  vel  hseredita- 
tem  reiinquendam,  licet  testator  hanc  condi- 
tionem  non  expresserit,  quia  preesumitur  ex 
conjecturatamenteillius.  Sed  hic  rigor  nimius 
est,  et  contra  verba  juris,  quse  requirunt  vo- 
luntariam  acceptationem  heeredis  ;  neque  est 
cur  preesumatur  illa  voluntas  testatoris,  cum 
nec  illam  expresserit,  ut  supponitur,  nec  ad 
illum  rigorem  teneretur  ex  vi  voti,  ut  ex  supra 
dictis  constat.  Potius  ergo  videtur  ille  esse  mo- 
dus  quam  conditio,  vel  certe  petitio  ex  gratitu- 
dine  potius  quam  ex  obligatione;  secus  verc 
esset  si  institutio  esset  conditionata.  Etidem  di- 


CAP.  XI.  UTRUM  OBLIGATIO  VOTI  IPSO  FACTO  VEL  JURE,  ETC. 


967 


cendum  censeo  delegatario,  posse,  scilicet,  boc 
modo  obligari,  si  sub  tali  conditione  legatum 
relinqueretur.  Haeredi  autem  necessario  non 
videtur  posse  tale  onus  imponi  per  modum 
conditionis;  quia  per  se  habet  jusabsolutum 
ad  htereditatem,  quod  non  potest  pater,  verbi 
gratia,  minttere,  et  conditionatum  reddere, 
addita  conditione  volnntaria,  ad  quam  alter 
simpliciter  non  tenetur. 

4.  At  vero  in  votis  realibus,  certum  est 
posse  juste  testatorem  imponere  hceredi  onus 
implendi  illa ;  imo  etiam  teneri,  si  revera  talia 
vota  non  erant  extincta,  sed  durabat  eorum 
obligatio,  siveculpabilis  fuerit  mora,  sivenon; 
quia  semper  tenetur  quis  implere  eo  modo  quo 
potest.  ltem  quia  semper  est  debitor  Deo  illius 
pecuniae,  seu  rei  ;  ergo  tenetur  praecipere  ut 
solvatur;  ergo  estpreecepium  justum  obligans 
ba?redem.  Denique  boc  a  fortiori  constabit  ex 
dicendis.  Idemqueest  cumproportione  devotis 
mixtis,  quoad  illam  partem,  in  qua  realia  sunt, 
ut  etiam  mox  explicabimus.  Semper  autem 
hoc  intelligitur,  quando  testator  disponit  de 
bonis,  quse  vocantur  libera,  semperque  potest 
tale  onus  imponere.  Unde  afortiori  constat, 
non  teneri  heeredem  ipso  facto  ad  implenda 
vota  defuncti  personalia,  vel  mixta,  quoad 
partem  personalem ;  quia  si  non  obligatur, 
etiam  praeeipiente  defuncto,  nisi  in  casu  et 
modo  explicato,  multo  minus  obligabitur,  si 
testator  nihil  praecipiat,  sed  simpliciter  haere- 
dem  instituat,  vel  si  heeres  ab  intestato  suc- 
cedat.  Et  ratio  clara  est,  quia  personalis  obli- 
gatio  voti  extinguitur  cum  persona,  et  quia 
nullo  modo  adhaeret  rebus  seu  heereditati ;  et 
ideo  ex  vi  illius  non  transit  ipso  facto  vel  jure 
ad  hEeredem. 

5,  Punctum  difficultatis. —  Tota  ergo  diffi- 
cultas  est  de  votis  realibus,  et  mixtis,  quoacl 
partem  realem.  Et  ratio  dubitandi  esse  po- 
test,  quia  ad  haeredem  non  transeunt  ex  vi 
hsereditatis  nisi  debita  ex  justitia  ;  sed  obli- 
gatio  voti  non  est  ex  justitia ;  ergo.  Confir- 
matur  primo,  quia  illa  obligatio  ut  persona- 
lis  non  transit  ad  hseredem,  sed  cum  persona 
extinguitur ;  nec  etiam  transit  ut  realis,  quia 
non  adbeeret  rebus  ipsis,  nec  moraliter  afficit 
illas,  ut  dicantur  transire  ad  heeredem  cum 
tali  onere ;  ergo  nullo  modo  transit.  Minor 
patet  ex  leg.  2,  ff.  de  Pollicit.,  dicente:  Si 
quis  rem  aliquam  voverit,  voto  oUigatur;  quce 
res  personam  voventis,  non  rem  quce  vovetur, 
oUigat ;  et  infra  '.Resipsa  sacra  non  efficitur. 
Confirmatur  secundo,  quia  alias  etiamsi  testa- 
tor  declararet  suam  voluntatem  esse;  ut  tale  vo- 


ttirn  non  impleretur,  hceres  ex  vi  haereditatis 
teneretur  illud  implere.  Consequeus  autem  vi- 
detur  falsum,  quia  tunc  hseres  non  tenetur  ex 
vi  religionis,  ut  constat,  quia  formaliter  non 
obligatur  voto;  neque  etiam  ex  vi  justitiee, 
quia  non  potest  obligari  ex  justitia,  nisi  ex 
quasi  contractu  cum  testatore  ;  ibi  autem  nul- 
lus  quasi  contractus  considerari  potest,  cum 
testator  remiserit,  et  suam  voluntatem  satis 
declaraverit :  ergo. 

6.  Itesolvitur  qucestio,  et  asseritur  obliga- 
tionem  voti  realis  transire  ipso  jure  ad  hcerc- 
clem  ex  vi  hcereditatis  receptte.  — Nihilominus 
dicendumest  obligationem  voti  realis  transire 
ad  haeredem  ipso  jure  seu  facto,  ex  vi  haeredi- 
tatis  receptae.  Haec  est  sententia  communis  ; 
tradit  Abul.,in  c.  30  Numer.,  q.  98;  Palud., 
4,  d.  38,  q.  3,  art.  3;  Supplem.  Gab.,  q.  2„ 
art.  3,  post  3  conclusionem  ;  Sot.,  d.  qtieest.  \, 
art.  \,  in  fine;  Ant.,  2  p.,  tit.  ll,cap.  2,  §  5; 
Sylvest.,  11;  Ang.,  Votum,  3,  n.  8  et  9;  et 
Summ.  communiter;  Navar.,  d.  c.  12,  n.  56; 
Innoc,  Hostiens.,  Panormit.,  Anton.,  et  alii 
in  c  Licet,  de  Yoto.  Probari  potest  primo  hsec 
sententia  ex  c.  Si  liceredes,  de  Testam.,  ubi 
puniuntur  haeredes  non  adimplentes  jussa  tes- 
tatorum,  et  subditur,  ut  vota  defuncti  adim- 
pleantur.  Sed  ibi  (ut  adcequata  sit  ratio)  per 
vota  non  videntttr  significari  proprie  promis- 
siones,  sed  voluntates  seu  desideria  defuncti. 
Et  licet  comprehendantur  propria  vota,  iile 
textus  in  rigore  solum  loquitur,  qtiando  testa- 
tor  illa  impleri  jubet.  Probari  etiam  solet  ex  c. 
Licet,  de  Voto.  Sed  ibi  etiam  praeceptum  pa- 
tris  preecessit,  et  acceptatio  ac  promissio  filii. 
Unde  ex  textu  non  colligitur  patrem  id  fecisse 
ex  obligatione,  nec  filium  obligandum  fuisse, 
nisi  promisisset,  ut  infra  dicam. 

7.  Magis  videtur  hocprobare  c.  Ex  parte,  de 
Censib.,  ubi  clare  supponitur  filios  teneri,  et 
posse  cogi  ad  solvenda  vota  parentum.  Item 
facit  c.  1,  de  Solut.,  quatenus  in  eo  dicitur, 
teneri  filium  ad  solvenda  debita  parentum. 
Expressius  habetur  in  leg.  2,  ff.  de  Pollicit., 
ubi  dicitur :  Qui  decimam  partem  ionorum  vo- 
vit,  si  decesserit  ante  solutionem,  licercdem  il~ 
liics,  Ticereditario  nomine,  decimis  obstrictum 
esse.  Ubi  expendo  particulam  Imreditario  no- 
mine  ;  nam  eequivalet  illi  ipsojure,  seu  facto. 
Etpro  ratione  subditur :  Voti  enim  olligatio- 
nem  acl  hceredem  transire  constat.  Ratio  vero 
est,  quia  per  votum  reale  fit  homo  debitor  Deo 
iilius  rei,  inqtiam  votum  cadit;  sed  bona  de- 
functi  sunt  cbnoxia  solutioni  debitorum  ejus, 
ita  ut  debita  non  computentur  in  bonis ;  ergo 


968 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI. 


heeres  tenetur  ad  solvenda  votarealia  defunc- 
ti  ex  vi  bonorum,  quee  ad  ipsura  perveuiunt, 
et  hoc  est  obligari  ipso  facto.  Unde  colligitur 
clara  differentia  inter  votum  personale  et 
reale;  nam  personale  votum  constituit  homi- 
nem  debitorem  solius  actionis  coheerentis  pro- 
priee  personee,  ad  quod  debitum  persolven- 
dum  nonsunt  obnoxia  bona  externa,  sed  sola 
persona.  Neque  etiamapud  Deumhabet  locum 
obligatio  ad  aliquod  interesse,  quee  relinqua- 
tur  ex  voto  personali  non  impleto,  quia  illa 
tantum  est  obligatio  ad  poenitentiam  agendam 
(ut  infra  ostendam),  quee  etiam  personalis  est. 
At  votum  reale  constituit  hominem  debitorem 
rerum  externarum,  quee  semper  possunt  reddi 
Deo,  etiamsi  homo,  dum  vixit,  fuerit  negligens 
in  illis  reddendis,  ideoque  illse  semper  manent 
obnoxiee  tali  debito  solvendo,  et  cum  illo  one- 
re  transeunt  ad  heeredes,  et  ideo  ille  manet 
obligatus,  eo  ipso  quod  heereditatem  adit. 
Unde  etiam  intelligitur,  hauc  obligationem 
non  transire  ad  hseredes,  nisi  pro  viribus  hee- 
reditatis,  et  habita  ratione  aliorum  onerum  et 
debitorum,  juxta  generalem  doctrinam  de 
obligationibus  heeredum,  et  modo  solvendi 
debita  defunctorum.  Heec  vero  ratio  majori 
indiget  expositione,  quae  pendet  ex  dicendis. 
8.  Fit  satis  rationi  dnbitandi.  —  Ad  ratio- 
nem  ergo  dubitandi  responderi  potest  primo, 
debitum  religionis  in  ipso  vovente  respectu 
Dei  esse  majus  quam  justitiee,  quia  est  jus 
aliquo  modo  Deo  ipsi  acquisitum,  quod  est  al- 
tioris  rationis ,  quam  sit  jus  humanee  promis- 
sionis,  etiamsi  supponaturesse  justitiee,  et  ideo 
multo  majori  ratione  transit  ad  heeredes  pro- 
missio  realis  facta  Deo,  quam  facta  homini ; 
at  promissio  facta  homini,  saltem  quando  ex 
justitia  obligat ,  transit  ad  heeredes,  ut  apud 
omnes  constat ;  ergo  et  votum  Deo  factum. 
Heec  vero  responsio  et  eequiparatio  non  con- 
vincit ,  neque  omnino  videtur  sitisfacere; 
quia  ,  licet  religio  excellat  ratione  dignitatis 
personee  ,  tamen  in  ratione  d-ebiti  Gdelitatis 
semper  habet  hanc  diversitatem ,  quod  non 
obligat  quasi  ad  restitutionem  vel  recompen- 
sationein,  ut  infra  dicemus.  Unde  augetur  dif- 
ficultas,  quia  alias  lenebitur  heeres  ad  solven- 
da  vota  defuncti  ex  religione  :  consequens  est 
contra  dicta,  et  contra  rationem,  quia  ibi  non 
est  alia  obligatio  religionis,  nisi  fidelitatis  ad 
Deum  ;  heeres  autem  non  potest  teueri  ex  fi- 
delitate  ad  Deum,  cum  ipse  non  promiserit ; 
hac  enim  ratione  formalis  obligatio  voti  de- 
functi  non  transit  ad  heeredes ;  ergo.  Sequela 
patet,  quia  heeres  non  tenetur  ex  justitia  res- 


pectu  hominis,  quia  successit  tantum  in  locum 
defuncti,  et  defunctus  nulli  homini  erat  ex 
justitia  obligatus;  ergo. 

9.  Vera  responsio.  —  Respondeo  igitur  ne- 
gando  minorem,  quia  heeres  tenetur  ex  justi- 
tia  respectu  defuncti  ex  tacito  quasi  contrac- 
tu,  quo  obligatur  illi  ad  solvenda  ejus  debita, 
eo  ipso  quod  adit  ejus  heereditatem,  ut  dixit 
Panormitanus,  cum  Anton.,  in  dicto  c.  Licet, 
et  consequenter  etiam  tenetur  respectu  ejus, 
cui  res  promissa  danda  est  propter  voluntatem 
defuncti.  Unde  licet  obligatio  voti  personalis 
sit,  et  in  vovente  ad  religionem  pertineat,  in 
heerede  trausit  in  obligationem  justitiee  ratio* 
ne  rei  acceptee  cum  illo  onere.  Et  ita  soluta 
relinquitur  prima  confirmatio  ;  concedo  enim 
ex  vi  solius  voti  realis  rem  non  manere  affec- 
tam  quasi  spirituali  onere  et  obligatione,  sed 
obligationem  esse  personalem.  Nihilominus 
tamen  bona  ipsius  voventis  debitoris  manent 
obligata  generali  obligatione  ad  hoc  debitum, 
sicut  ad  alia  ;  hac  enim  ratione  alia  debita 
personalia  ad  heeredes  transeunt,  ut  constat. 

10.  An  obligatio  voti  realis  transeat  ad  he- 
redem  etiam  contra  voluntatem  testatoris.  — 
In  secunda  confirmatione  petitur,  an  heec 
obligatio  voti  transeat  ad  heeredem,  etiam 
contra  voluntatem  testatoris ,  si  expresse  de- 
claret  se  nolle  tale  onus  imponere  heeredi.  Vi- 
detur  enim  ex  dicta  ratione  sequi  non  transi- 
re ;  quia  tunc  cessat  quasi  contractus  inter 
heeredem  et  testatorem,  quia  non  potest  esse 
contractus  contra  proprium  consensum  et  vo- 
luntatem  ;  ibi  autem  nec  heeres  vult  obligari 
plus  quam  defunctus  illum  obliget,  nec  de- 
functus  vult  heeredem  obligare  ;  ergo  nullus 
contractus  vel  quasi  contractus  inter  eos  iuter- 
cedit ;  ergo  noii  est  unde  oriatur  obligatio 
justitiee  in  hferede,  et  alia  esse  non  potest,  ut 
ostensum  est.  Atque  ita  sentiunt  aliqui,  non 
teneri  heeredem  in  eo  casu  ad  implendum  vo- 
tum  defuncti.  Et  consequenter  juxta  hanc 
sententiam  dicendum  est,  hanc  obligationem 
fundari  in  preesumpta  voluntate  defuncti  , 
quia  nemo  preesumitur  agere  contra  eeternam 
suam  salutem,  et  ideo  licet  expresse  non  pree  - 
cipiat  testator  heeredi,  ut  suum  votum  im- 
pleat,  hoc  censetur  velle,  eo  ipso  quod  expres- 
se  illum  non  liberat  ab  illo  onere ;  ac  sub- 
inde  communis  sententia  intelligenda  erit, 
quando  heeres  simpliciter  instituitur  aut  suc- 
cedit :  limitanda  vero  erit,  quando  testator 
expresse  liberat  heeredem  illo  onere  ;  quia 
tunc  vel  preesumitur  testator  a  principio  ita 
vovisse  ;  vel,  licet  forte  graviter  in  eo  facto 


CAP.  XI.  UTRUM  OBLIGATIO  V 
peccet,  factum  tenet,  quia  sine  voluntate  ejus 
non  potest  ejus  obligatio  ad  alium  transire, 
neque  ille  ,  postea  acceptando  heereditatem, 
cooperatur  peccato  ejus,  sed  utitur  eflectu  ex 
illo  relicto,  qui  per  se  malus  non  est. 

i  \ .  Ditpliciter  fit  votitm  reale.  —  Quale  vo- 
tum  reale  non  transeat  ad  hceredem.  —  In  hoc 
puncto  advertendum  est,  dupliciter  posse  fieri 
votum  reale  :  uno  modo  absolute  et  sine  res- 
trictione  ad  vitam ;  alio  modo  cum  tuli  restric- 
tione  :  Voveo  in  vita  mea  ecclesiam  eedifica- 
re;  si  autem  non  perfecero,  vel  eedificavero, 
nolo  obligationem  ullam  transire  ad  meos  fi- 
lios  vel  heeredes  ;  ex  hac  ergo  fuima  promit- 
tendi,  vel  sequivalenti,  obligatio  sine  dnbio 
extinguitur  per  mortem  voventis,  sive  cum 
culpa,  sive  absque  illa  votum  non  impleverit 
vivens.  Probatur,  quia  ille  moduspromittendi 
non  est  impossibilis.  Quam  enim  involvit  re- 
pugnantiam?  Nec  est  illicitus;  cui  enim  vir- 
tuti  repugnat?  certe  nulli;  nam  sieut  votum 
spontaneum  est,  ita  et  ampliatio  vel  restrictio 
obligationis  ejus.  Tale  ergo  votum  vi  sua  non 
transit  ad  heeredes,  quia  non  obligat  ultra  in- 
tentionem  voventis.  Et  confirmatur,  quia  pro- 
missio  ad  hominem,  illo  modo  et  cum  illa  li- 
mitatione  facta,  non  obligat  beeredem,  etiamsi 
ipsum  promittentem  obligaverit  de  justitia; 
quia  illo  modo  acceptata  est  a  promissario,  et 
ita  non  potuit  postea  acquirere  jus  contra  hee- 
redem,  ut  videre  licet  apud  Ant.  Gom.,  tom. 
2  de  Contract.,  c.  11,  n.  12  et  13,  ubi  jura  et 
Doctores  allegat;  ergo  idem  erit  in  promis- 
sione  ad  Dewm ;  nam,  licet  vinculum  istius 
sit  majus  in  ratione  voluntarii,  in  dependen- 
tia  ab  intentione  voventis  eequiparatur. 

13.  Fit  satis  superiori  dubio,  et  expenditur 
quiius  modis  se  possit  gerere  testator  nolens 
vota  suaad  hceredem  transferre. —  In  preedicto 
ergo  casu,  quando  testator  declarat  se  nolle 
ut  heeres  suus  votum  suum  implere  teneatur, 
duobus  modis  se  gerere  potest :  primo,  decla- 
rando  intentionem  quam  in  vovendo  habuit, 
quod  fuerit  limitata,  et  restricta  ad  suam  per- 
sonam,  et  quod  expresse  noluerit  obligare  bo- 
na  sua  illi  voto  solvendo,  si  ipse  vivens  illud 
non  impleret.  Et  tunc  si  manifeste  non  con- 
stet  declarationem  illam  esse  contrariam  ver- 
bis  scripturee,  verbi  gratia,  aut  promissionis 
publicee,  vel  coram  testibus  factee,  credendum 
est  declarationi  testatoris,  ac  subinde  non  te-. 
nebitur  heeres  implere  votum.  Quia  nec  ex  vi 
talis  voti  transit  ad  illum  obligatio,  ut  dictum 
est,  nec  testator  illam  imponit,  ut  in  facto 
supponitur,  nam  potius  declarat  se  nolle  eum 


OTI  IPSO  FACTO  VEL  JURE,  ETC.  969 

obligare.  Neque  hoc  est  contra  dicta;  quia 
qurestio  quam  tractamus,  et  assertio  posita 
non  in  hoc  sensu  procedit,  sed  de  voto  reali 
absolute  facto,  et  sine  tali  restrictione;  nam 
illa  posita,  nullum  poterat  esse  dubium,  sicut 
etiam  esse  non  poterat,  si  expresse  quis  vovis- 
setfacere  templum,  vel  per  se,  vel  per  heere- 
des ;  tunc  enim  clarum  est  obligationem  ad 
illos  transire. 

1 3.  Igitur  solum  dubitari  potest  de  voto  sim- 
pliciter  facto  sine  expressa  restrictione  vel  am- 
pliatione,  et  tunc  dicimus  transire  adheeredes, 
quando  testator  contrarium  non  declaravit,sal- 
tem  propter  pra^sumptam  et  debitam  volunta- 
tem  ejus.  In  casu  autem  posito,  quandotestator 
expresse  declaratse  nolle  hceredem  onerari  tali 
debito,  mihi  videtur  res  consideratione  digna. 
Quia,  licet  ratio  facta  non  parvam  vim  habere 
videatur,  nihilominus  est  difficile  creditu,  quod 
possit  testator  liberare  creditores  ab  illo  one- 
re;  quia  non  potest  liberare  seipsum ;  ergo  nec 
bona  sua,  quominus  secum  deferant  illam 
obligationem.  Item  si  expresse  vovisset  facere 
per  se  vel  per  heeredem,  et  mortuus  esset  re 
infecta,  licet  tentaret  revocare  votum,  et  libe- 
rare  heeredem,  non  posset,  ut  videtur  per  se 
notum ;  ergo  idem  est  quando  absolute  vovit, 
quia  illa  declaratio  in  re  non  auget  voti  obli- 
gationem,  sicut  de  promissione  humana  recte 
declarat  Antonius  Gomez  supra.  Item  vovens 
ipse  si  viveret,  posset  cogi  ad  votum  implen- 
dum,  etiamsi  nollet,  ut  constat  ex  citatis  ju- 
ribus,  quee  eamdem  actionem  concedunt  con- 
tra  heeredem ;  ergo  non  magis  potest  testator 
liberare  successores  ab  hac  obligatione,  quam 
seipsum.  Item,  licet  testator  absolvere  tentet 
heeredem  ab  obligatione  solvendi  alia  debita 
sua,  tenetur  heeres  illa  solvere,  et  poterit  a 
creditoribus  cogi ;  ergo  etiam  tenetur  ad  hoc 
debitum  voti,  et  poterit  cogi  a  creditore  Deo, 
vel  ab  his,  quibus  in  terris  credita  sunt  divina 
jura  (ut  sic  dicam).  Non  ergo  pendet  heec 
obligatio  heeredis  in  illo  casu  ex  voluntate 
defuncti,  nisi  quatenus  ab  illa  pendet  institu- 
tio  heeredis.  Hacergo  posita,  ex  ipsa  accepta- 
tione  et  aditione  heereditatis  oritur  in  heerede 
obligatio  ad  solvendum  hoc  debitum  defunc- 
ti ;  quia  non  potest  aliter  juste  recipere,  nec 
retinere  heereditatem,  ut  indicatur  in  d.  c. 
Licet.  Heec  difficultas  pendet  multum  ex  di- 
cendis,  et  ideo  illius  decisionem  in  caput  quin- 
decimum  remitto. 

14.  Secunda  assertio:  quue  vota  mixta  trans- 
eant  ad  hceredes,  quce  vero  non. — Dico  secundo, 
vota  mixta  per  se,  et  quasi  per  intrinsecam 


970 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI. 


connexionem  partisrealis  cum  personali,  non 
transire  ad  heeredem ;  si  vero  tantum  sint 
mixta  per  accidens  ex  intentione  speciali  vo- 
ventis,  illaquoad  partem  realem  non  impletam 
transeunt  ad  hseredes.  Hsec  est  communis  con- 
clusio  eorumdem  auctorum,  Palud.,  Anton., 
Navar.,  etc.  Et  ratio  utriusque  partis  constat 
ex  dictis,  quia  ubi  realeestomninoaccessorium 
personali.,  sequitur  illud,  et  censetur  unum 
simplicissimum  votum ;  et  ideo  sicut  personale 
non  transit  ad  hseredes,  ita  nec  pars  realis, 
quam  habet  adjunctam.  Item  ipsemet  vovens 
excusatur  ab  actioue  personali  promissa,  et 
consequenter  excusatur  a  reali  onere,  ut  supra 
dictum  est ;  sed  hseres  excusatur  a  personali 
voto  defuncti :  ergo  a  fortiori  excusabitur  a 
tali  onere  reali.  Idemque  est  quando  reale  per 
se  supponit  personale.  Exemplum  vulgare 
est,  si  quis  vovit  se  et  sua  tradere  religioni ; 
nam  si  excusetur  ab  obligatione  tradendi  se, 
consequenter  excusabitur  ab  obligatione  tra- 
dendi  sua,  quia  non  promittit  sua  nisi  me- 
diante  se  Unde  similiter  si  contingat  hunc 
habentem  tale  votum  religionis  mori  ante  in- 
gressum,  hseres  sicut  non  tenetur  ingredi  re- 
ligionem  pro  alio,  ita  nec  bona  illius  tradere 
religioni;  quia  solum  erant  promissa,  ut  an- 
nexa  statuireligioso  voventis.  Altera  vero  pars 
contraria  ratione  probanda  est ;  nam  tunc 
votum  illud  est  quasi  duplex,  et  pars  realis 
per  se  est  distincta,  et  potest  per  se  impieri ; 
quia  solum  per  accidens  conjunguntur  etcon- 
comitanter.  Et  ideo  ab  ipso  vovente  debetur 
pars  realis,  etiam  quando  personalis  impleri 
non  potest ;  ergo  idem  est  cum  proportione 
de  hserede.  Et  ita  in  hac  parte  nulla  est  nova 
difficultas. 

15.  Ohjectio  ex  cap.  Licet.  —  Gircapriorem 
vero  objici  solet  cap.  Licet,  de  Voto,  ubi  rex 
Ungarise,  qui  votum  mixtum  fecerat  terrse 
sanctse,  filio  illud  imposuit  etiam  quoad  per- 
sonalem  obligationem,  et  realem  per  se  con- 
junctam,  et  filius  ad  totum  implendum  obli- 
gatur.  Sed  dico  regem  illum  non  fuisse  obli- 
gatum  ad  id  postulandum  a  filio,  quia  neque 
hoe  dicitur  in  textu,  nec  ex  vi  voti  sequitur 
talis  obligatio ,  ut  convincit  argumentum. 
Unde  consequenter  aio,  non  potuisse  patrem 
imponere  filio  onus  illud  personale,  ipso  in- 
vito,  quia  erat  res  gravissima,  et  materia  con- 
silii,  potius  quam  prseoepti.  Imo  addo  ulte- 
rius,  forte,  non  potuisse  regem  imponere  filio 
invito  totum  onus  reale,  quod  per  se  erat  in 
illo  voto  distinctum  a  personali,  licet  a  vo- 
yente  fuerit   quasi    intrinsece   conjunctum , 


quale  erat  adire  Hierosolymitanam  provin- 
ciam  in  forti  manu,  quia  quando  filius  succe- 
dit  necessario  jure  primogeniturse,  non  potest 
pater  suo  arbitrio  illum  gravare  tot  oneribus 
et  expensis,  nec  per  se  tenetur  filius  talia  pro- 
missa  paterna  implere,  ut  latius  tradit  Covar., 
in  c.  Si  hceredes,  de  Testam.,  in  fin.  Unde 
merito  concluditur,  ideo  filium  illius  regis 
fuisse  obligatum  ad  implendum  votum  patris 
quoadomnia,  quia  onus  sibi  injunctum  sponte 
suscepit,  et  promisit  votum,  ut  in  ipso  tex- 
tu  expresse  notatur,  ibi  :  Onus  tili  a  patre 
iwpositum,  et  a  te  sponte  susceptum.  Et  ita 
textus  ille  nullam  habet  difficultatem,  ut  supra 
dictum  est,  et  Covar.  cum  aliis  notat. 

-16.  Objectio  ex  cap.  Quod  super  bis.  —  Ma- 
jor  difficultas  oritur  ex  cap.  Quod  super  Ms, 
eodem,  ubi  de  his^,  qui  pro  succursu  terree 
sanctae,  signum  Crucis  assumpserunt,  id  est^ 
qui  voverunt  ire  ad  succurrendum  terree 
sanctse,  dicitur  :  Quod  si  propter  impedimen- 
tum  ire  non  possunt,  niMlominus  tenentur  ex- 
pensas,  quas  eundo  facturi  erant,  miitere  in 
suosidium  ejusdem  terrw.  Et  tamen  illse  ex- 
pensse  pertinent  ad  votum  mixtum,  tanquam 
reale  per  se  conjunctum.,  et  accessorium  perso- 
nali ;  ergo  et  vovens  ipse  tenetur  explere  tale 
votum  quoad  partem  realem,  contra  dicta  in 
prsecedenti  capite,  et  hseres  tenebitur  ad  hanc 
partem  contra  hic  dicta.  Responderi  potest 
primo,  hoc  esse  quasi  speciale  in  illo  voto ; 
quia  erat  votum  opitnlandi  his,  qui  in  terra 
sancta  pugnabant,  quod  comprehendebat  au- 
xilia  per  alios  ferenda,  et  ita  tacite  extende- 
batur  votum  ad  expensas.  Ita  Navar.,  c.  12, 
n.  55.  Sed  non  satisfacit  textui,  qui  expresse 
loquitur  tam  de  his  qui  pro  defensione  terrse 
sanctse,  quam  de  his  qui  devotionis  vel  satis- 
factionis  gratia  illuc  peregrinari  vovent.  Unde 
etiam  non  satisfacit  quod  alii  dicunt,  Ponti- 
ficem  non  loqui  de  expensis  faciendis  in  iti- 
nere,  sed  de  aliis  subsidiis,  quse  in  ordine  ad 
defensionem  vel  adjutorium  belli  promitte- 
bantur.  Hoc  (inquam)  non  satisfacit,  quia  de 
utrisque  fit  in  textu  mentio ;  et  in  utrisque 
indiget  textus  majori  declaratione. 

47.  Expositio  communis  ad  dictum  c.  Quod 
super  his.  —  Communior  ergo  sententia  est, 
textum  illum  non  loqui  de  impotentia  per  se 
excusante  ab  obligatione  voti,  sed  de  impedi- 
mento  reddente  difficilem,  aut  minus  utilem 
voti  observationem,  quod  ad  commutationem 
seu  redemptionem  sufficiat.  Ita  Innocentius, 
Hostiensis,  Panormitanus,  quos  alii  sequun- 
tur.  Unde  sentiunt,  quod  si  impedimentum  eg- 


CAP.  XI.  UTRUM  OBLIGATIO  YOTI  IPSO  FACTO  VEL  JURE,  ETC. 


971 


set  per  se  sufficiens  ad  excusandum,  non  opor- 
teret  expensas  mittere;  in  commutatione  vero 
rationem  earum  habendam  esse,  juxta  c.  Ma- 
gnce,  eodem,  cum  similibus.  Quae  expositio, 
quoad  priorem  partern,  potest  pati  diffieulta- 
tem  ,  quia  in  propositione  casus  videtur 
esse  sermo  de  impotentia  morali,  ut  indicant 
illa  verba  :  Votum  non  possunt  utiliter  adim- 
plere  ;  quia  non  posse  utiliter.,  est  non  posse 
simpliciter,  seu  moraliter.  Nibilominus  verba 
illa  babent  latitudinem,  vel  quia  propter  ma- 
gnam  etiam  difficultatem  dici  potest  aliquid 
non  posse  utiliter  fieri,  vel  certe  quia  fieri  po- 
test  ut  impletiovoti  non  situtilis  terrse  sanctse, 
et  nibilominus  possit  religiose  ac  sancte  fieri, 
et  ideo  non  satis  sit  talis  causa,  ut  per  se  ex- 
cuset.  Est  ergo  expositio  illa  consona  textui; 
nam  loquitur  de  his/  qui  indigent  dispensa- 
tione,  vel  commutatione  permissa  in  capite 
sequenti  Ex  multa.  Nibilominus  res  ipsa  et 
doctrina  majori  indiget  declaratione,  quia  pos- 
sunt  bic  multi  casus  comprehendi,  juxta  va- 
rios  modos  quibus  boc  votum  fieri  potest. 

18.  Quilus  modis  votum  de  peregrinatione 
tcrrce  sanctce  emittipossit. —  Primo  enim  ileri 
potestdesola  peregrinatione  terrse  sanctee  sine 
ullo  ordine  ad  auxilium  belli,  sed  solum  reli- 
gionis  causa.  Secundo  potest  fieri  in  ordine  ad 
belli  auxilium  vel  subsidiurn,  idemque  variis 
modis,  utstatim  dicam.  Quando  ergo  fit  primo 
modo,  procedit  in  boc  voto  generalis  doctrina 
de  votis  per  se  mixtis ;  nam  si  quis  non  possit 
ire,  ita  ut  excusetur  omnino  ab  obligatione 
peregrinandi,  non  tenetur  expensas  mittere 
vel  solvere.  Et  consequenter  si  testator  moria- 
tur,  non  impleto  tali  voto,  sive  in  eo  peccave- 
rit,  sive  non,  heeres  non  tenetur  ad  tales  ex- 
pensas,  propter  rationem  factam,  quse  in  boc 
etiam  voto  locum  babet.  Nam  qui  sic  vovit, 
non  intendit  utilitatem  afierre  terrse  sanctae, 
sed  solum  cultum  Dei  in  illa  visitanda ;  ex- 
pensaj  autem  solum  includuntur,  supposita 
peregrinatione  personee,  ad  illius  sustentatio- 
nem  ;  et  ideo  obligatio  de  illis  cessat.  cessante 
circa  ipsam  peregrinationem.  Et  ita  docent  Pa- 
lud.,  Anton. ,  et  alii  supra,  etsumiturex  gene- 
rali  doctrina  D.  Tbomse,  de  mutatione  votorum, 
infra  tractanda,  quam  in  boc  puncto  admittit 
Panormitanus,  in  c.  1,  de  Voto,  licet  dubitare 
videatur.  In  boc  autem  est  differentia  inter 
potentiam  simpliciter  per  se  excusantem,  et 
difficultatem  dantem  causam  commutationi; 
nam  doctrina  baec  procedit  in  priori,  non  ta- 
men  in  posteriori.  Et  ratio  est,  quia  quando 
impedimentum  per  se  non  excusat,  adhuc  est 


integra  obligatio  voti,  ideoque  in  commuta- 
tione  habetur  ratio  expensarum  ;  quia  obliga- 
tio  ad  illas  adbuc  durat,  et  ex  illis  crescit  gra- 
vitas  voti  et  obligationis,  et  confert  ad  melio- 
rem  commutationem,  ut  infra  dicetur.  Quan- 
do  vero  impedimentum  per  se  excusat.  omni- 
no  tollit  obligationem.  Et  ideo  quoad  hanc 
partem  recte  exponitur  d.  c.  Quod  super  his, 
de  difficultate,  et  non  de  impotentia. 

19.  Praeterea,  quando  hoc  votum  fit  in  sub- 
sidium  belli,duplex  potest  esse  hoc  subsidium, 
pecuniarum,  et  operarum,  sive  in  pugnando,si- 
ve  in  serviendo  quolibet  modo.  Depecuniario 
subsidio,  manifestum  est  esse  per  accidens  con- 
junctum  cumactu  peregrinandi,quiailludsub- 
sidium  pertinere  non  potest  ad  expensas  ltine- 
ris,  vel  necessifatem  personae,  quia  ex  illis  nul- 
lnm  subsidium  ad  bellum  redundabit;  ergo  ne- 
cesseestut  tale  subsidium  sitdistinctum,acsu- 
binde  ut  maneat  sub  obligatione,  licet  peregri- 
natio  reddatur  impossibilis  personse,  et  conse- 
quenter  ut  transeat  ad  heeredem,  juxta  poste- 
riorem  partem  secundse  assertionis.  De  subsi- 
dio  autem  operarum  subdistinguendum  ulte- 
rius  est;  nam  potest  voveri  subsidiumaliorum 
bellantium,  vel  aliter  inservientium ,  ut  in 
casu  c.  Licet,  ubi  rex  vovit  ire  cum  manu  ar- 
mata,  et  idem  est  si  nobilis  vel  dives  voveat 
ire,  et  secum  deferre  aliquot  personas  ad  bel- 
landum  vel  juvandum.  Et  in  hoc  casu  etiam 
hoc  subsidium  reputatur  reale  ex  omnium 
sententia,  quia  licet  non  sit  pecuniae,  illieequi- 
valet.  Item  quia  non  est  propria  actio  perso- 
nalis ;  imo  tale  est  onus,  ut  per  accidens  con- 
jungatur  cum  personali  aditu  ipsius  voventis, 
et  ideo  licet  vovens  excusetur  ab  eundo,  tene- 
bitur  mittere  illud  subsidium,  et  eadem  ra- 
tione  hseres  tenebitur  in  eodem  casu,  juxta 
vires  hsereditatis.,  juxta  doctrinam  datam.  Po- 
terit  tamen  in  eo  casu  redimi  tale  subsidium 
aliarum  personarum,  dando  expensas,  legitima 
causa  intervenieute,  et  per  habentem  potesta- 
tem,  in  quo  casu  etiam  loquuntur  dictum  c. 
Quod  super  his,  et  cap.  Ex  multa.  Neque  de 
hac  parte  procedit  difficultas  posita,  ut  con- 
stat. 

20.  Qui  promittit  servitium  per  se,  non  te- 
netur  per  alium  illud  exhibere  si  ab  eo  excuse- 
tur. —  Tandem  potest  subsidium  operarum  in- 
telligi  de  solis  operibus  ipsius  voventis,  quod 
etiam  est  distinctum  onus  ab  ipsa  peregrina- 
tione,  et  ab  expensis  ejus,  ut  cum  quis  vovet 
ire  Hierosolymam,  et  ibi  per  se  militare,  vel 
servire,  vel  aliter  juvare  terram  sanctam.  Et  in 
hoc  voto  dubitari  potust^  an  illee  operse  perti^ 


972 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIOINE  VOTI. 


neanl  ad  votum  reale  velpersonale,  ita  ut,licet 
quisexcuseturaperegrinatione,etexpensisejus 
intrinsecis,  nihilominus  obligetur  ad  mitteu- 
dum  alium  qui  pro  se  militet,  vel  saltem  ad 
solvendum  stipendium  pro  uno  milite.  ln  quo 
Innocentius,  Panormitanus,  Anton.,  ac  pleri- 
que  alii  generatim  loquuntur  dicentes,  si  vo- 
vit  propter  subsidium,  votum  esse  reale.  Hinc 
autem  videtur  sequi  hoc  votum  quoad  hanc 
partem  esse  reale,  nam  qui  vovet  suas  perso- 
nales  operas,  reveravovet  propter  subsidium, 
sicut  qui  vovet  laborare  suis  manibus  Romaa 
in  sedificationem  templi  S.  Petri,  non  solum 
vovet  peregrinari  ad  Sanctum  Petrum,  sed 
etiam  vovet  adjuvare  ad  illnd  opus,  quod  ad- 
jutorium  est  pretio  sestimabile,  et  consequen- 
ter  reale,  et  per  accidens  adjunctum  peregri- 
nationis  voto.  Ergo  quoad  illam  partem  obli- 
gabit  saltem  quoad  eestimationem  operarum, 
licet  personalis  labor  vel  aditus  reddatur  im- 
possibilis,  et  consequenter  etiam  obligabit  ha3- 
redes.  Nihilominus  Paludanus  supra  expresse 
dicit,  personale  dici  a  propria  persona,  non 
ab  aliena.  Undn  sentit,  quod,  licet  quis  pro- 
mittat  opsras  suas  in  subsidium  et  servitiuin, 
vel  adjutorium  belli,  non  tenetur  per  alium 
facere,  si  per  se  non  potest,  et  consequenter 
nec  aliquid  solvere,  ac  subinde  nec  inde  ali- 
quid  ad  heeredes  transire.  Et  hanc  partem 
existimo  veram.  Nam,  licet  res  pendeat  ex  in- 
tentione  voventis,  ut  per  se  clarum  est,  nihilo- 
minus  ha3c  videtur  esse  intentio  quasi  intrin- 
seca  tali  voto,  et  ita  est  intelligendum,  nisi 
aliud  constet.  Quia  simpliciter  illa  actio  per- 
sonalis  est,  etquod  sit  promissa  in  subsidium, 
vel  solum  ratione  cultus,  non  refert,  nec  mu- 
tat  naturam  voti  personalis. 

CAPUT  XII. 

PRO  QUO   TEMP0RE   V0TUM   OBLIGET. 

1.  In  quo  conveniant  et  differant  votum  af- 
firmativum  et  negativum.  —  Solum  superest 
nobis  dicendum  de  circumstantiatemporis,  in 
qua  tria  declaranda  sunt  :  primo,  quando  vo- 
tum  obligare  incipiat ;  secundo,  quanto  tem- 
pore  duret  ejus  obligatio  non  impleta  ;  tertio, 
quibus  modis  finiatur  per  se,  id  est,  quamvis 
ab  alio  non  tollatur  :bic  enim  modus  auferen- 
di  obligationem,  alterius  considerationis  est, 
quam  in  librum  sextum  reservamus.  Deinde 
in  hac  obligatione  voti  duo  illa  distinguenda 
sunt,  quse  in  lege  distingui  solent,  scilicet, 
quando  obliget,  et  pro  quando,  quia  praecep- 


tum  negativum  dicitur  obligare  semper  etpro 
semper,  affirmativum  autem  obligare  semper, 
non  vero  pro  semper,  quae  habcnt  proportio- 
nalem  rationem  in  voto  negativo  et  affirma- 
tivo,  ut  constat  ex  his,  quse  de  illis  supra  dixi- 
mus.  Unde  hsec  duo  genera  votorum  conve- 
niunt  cum  proportione  in  initio  obligationis, 
seu  in  assignatione  temporis  vel  momenti,  in 
quo  obligare  incipiunt;  differunt  autem  in 
modo  postea  obligandi,  quamdiu  durat  eorum 
obligatio ;  quia  votum  negativum  de  se  obligat 
semper  et  pro  semper,  quamdiu  durat ;  affir- 
mativum  autem  licet  semper  obliget,  non  pro 
semper.  Vis  autem  horum  verborum  (ut  semel 
explicetur)  est,  quod  votum  negativum  ita 
obligat  pro  suo  tempore,  ut  in  nullo  momento 
illius  temporis  liceat  agere  id,  quod  ex  voto 
prohibitum  manet;  votum  autem  affirmati- 
vum  dicitur  intratale  tempus  semperobligare, 
quia  vel  in  qualibet  parte  illius  temporis  suf- 
ficienter  impleri  potest,  si  ex  parte  actus  pro- 
missi  non  repugnet,  vel  saltem  tenetur  homo 
esse  in  prseparatione  animi  ad  talem  actum 
praestandum  in  aliqna  parte  illius  temporis. 
Dicitur  autem  non  obligare  pro  semper,  quia 
non  in  qualibet  parte  signata  illius  temporis 
necessario  implendum  est.  Ut  ergo  distincte 
tempus  hujus  obligatiouis  explicemus,  de  his 
duobus  generibus  votorum  sigillatim  dicen- 
dum  est. 

2.  Prima  assertio :  zotum  negativum  absolute 
factum  statim  ac  fit  semper  oiligat.  nisi  a  vo- 
vente  limitetur.  —  Dico  primo :  votum  negati- 
vum,  absolute  factum,  statim  ac  fit,  ex  vi  for- 
mae  suse,  obligare  incipit,  semperque  ac  pro 
semper  et  perpetuo  obligat,  quantum  mate- 
ria  patitur,  nisi  ex  intentione  voventis  limite- 
tur.  Haec  ultima  pars  semper  supponitur  in  hac 
materia,  quia,  ut  ssepe  dictum  est,  obligatio 
est  voluntaria,  et  ita  non  extenditur  ultra  in- 
tentionem  voventis.  Hsec  autem  intentio  , 
quando  in  verbis  non  exprimitur,  est  quasi 
per  accidens,  et  extra  scientiam,  et  ideo  so- 
lum  oportet  advertere,  ut  de  illa  et  de  modo 
illius  satis  constet,  et  tunc  illa  erit  regula  obli- 
gationis,  tam  quoad  initium,  quam  quoad 
durationem  ac  terminumobligationis.  Si  ergo 
in  ipso  voto  explicetur  intentio  suspendens  ob- 
ligationem  usque  ad  talem  terminum  ,  aut 
diem,  vel  addens  illi  certum  terminum  et  fi- 
nem,  tunc  votum  non  erit  absolutum,  sed 
quasi  conditionatum  quoad  initium,  vel  limi- 
tatum  quoad  finem,  et  ita  de  initio  obligatio- 
nis  ejus  judicandum  erit  juxta  dicenda  in  as- 
sertione  sequenti.  et  infra  de  voto  conditiona- 


CAP.  XII.  PRO  QUO  TEMPORE  VOTUM  ORLIGET. 


973 


to,  de  fine  vero  ex  verbis  ipsis  et  intentione 

voventis.  Assertio  autem  posita  loquitur  de 
voto  absolnto  negativo.  Et  ratio  cjus  est  clara, 
quia  negatio  absoluta  natura  sua  omnia,  quae 
post  se  invenit,  destruit,  et  ideo  absoluta  pro- 
hibitio,  ex  qua  fit  sine  limitatione,  semper  et 
pro  semper  obligat;  qnia  illa  negatio  distribu- 
tionem  totius  temporis  sequentis  continet  res- 
pectu  actus  seu  materice  in  quam  cadit.  Et  ita 
explicantur  prsecepta  negativa  absolute  lata, 
et  censuraa  non  limitantes  tempus,"quia  priva- 
tionem  coiitinent,  ut  suo  loco  explicatum  est; 
eadem  ergo  ratio  est  in  praesenti. 

3.  Addidi  vero  hoc  esse  intelligendum  juxta 
materiae  capacitatem,  quia  ex  parte  materise 
limitari  aut  determinari  potest  obligatio ;  quia 
non  potest  excedere  capacitatem  materice,  ut 
per  se  constat  ex  dictis  in  superioribus.  Unde 
considerare  oportet  actum  per  votum  prohibi- 
tum  interdum  talem  esse,  utquolibet  tempore 
indifferenter  fieri  possit,  ut  ludere,  etc.  Et 
tunc  votum  non  ludendi  simpliciter  obligat 
statim,  et  pro  quolibet  tempore  quasi  conti- 
nue,  vel  perpetuo,  vel  usque  ad  terminum,  si 
praefixus  sit.  Aliquando  vero  talis  est  actus,  ut 
non  semper,  sed  certis  temporibus  capax  sit 
obligationis  voti;  ut,  verbigratia,  nonstudere 
absolute,  non  est  materia  voti  negativi;  tamen 
si  studium  consideretur  ut  impedimentum 
orandi,  audiendi  Missam,  vel  quid  simile,  sic 
cadere  potestsub  votum  negativum;  tunc  au- 
tem  votum  non  studendi  eo  titulo  non  obligat 
semper,  seu  pro  semper  absolute,  sed  pro  tem- 
poribus  in  quibus  potest  esse  impedimentum. 
Idemque  potest  esse  de  ludo,  vel  aliis  actibus, 
si  tantum  voveatur  eorum  cessatio,  quatenus 
impedimenta  sunt  aliorum  actuum  virtutum 
suis  temporibus  efhciendorum.  Similiter  vo- 
tum  non  ingrediendi  talem  domum  vitandae 
occasionis  gratia,  tantum  durat  qnamdiu  du- 
rat  occasio,  quia  illa  cessante,  desinit  illa  ma- 
teria  esse  apta  ad  votum,  et  sic  de  aliis. 

4.  Secunda  assertio  :  votum  affirmativum, 
statim  ac  fit,  obligat,  non  tamen  pro  statim. — 
Dico  ecundo  :  votum  affirmativum,  statim 
ac  fit,  obligat,  non  tamen  pro  statim,  sed  hoc 
determinandum  est,  vel  ex  intentione  et  ver- 
bis  voti,  vel  ex  prudenti  arbitrio.  Prior  pars 
declaratur,  quia  votum  etiam  affirmativum 
est  causa  obligatiouis ;  ergo  statim  ac  est,  in- 
ducit  illam ;  ergo  statim  obligat.  Prima  con- 
sequentia,  in  qua  est  vis,  probatur,  quia  vo- 
tum  inducit  obligationem  quasi  naturalitar  ac 
neeessario;  nam  (ut  supra  dictum  est)  licet 
facere  votum  sit  liberum  ,  quod  autem  votum 


factum  non  obliget,  non  est  liberum  voventi ; 
ergo  necessario  sequitur.  Atque  hsec  ratio  cum 
proportione  habet  etiam  locum  in  votis  nega- 
tivis ;  nam  licet  obligent  ad  negationem,  ipsa 
tamen  obligatio  ad  negationem  quasi  vincu- 
lum  positivum  est ,  quod  statim  ac  necessario 
inducitur  per  votum. 

5.  Objectio.  —  Solutio.  —  Dices  :  si  ratio 
esset  efficax,  omnia  vota  sine  exceptione  com- 
prehenderet,  quod  tamen  non  ita  est,  quia 
vota  conditionata  sunt  vera  vota,  et  tamen 
non  obligant  statim.  Respondeo:  imo  eo  mo- 
do  quo  sunt  vota,  statim  obligant ,  ut  infra 
declarabitur.  Et  ita  concedo  rationem  esse  uni- 
versalem,  et  omnia  vota  comprehendere.  Nam 
omne  votum  statim  ac  fit,  obligat  hominem 
ad  actum  suo  tempore  faciendum ,  et  con- 
sequenter  ad  babendum  tale  propositum  , 
seu  animi  praeparationem  saltem  virtualem,  et 
consequenter  etiamsi  sit  votum  affirmativum, 
obligat  statim  ad  non  habendum  propositum 
contrarium  observantiee  voti ,  vel  ad  caven- 
dum  impedimentum  ;  ergo  signum  est  statim 
inducere  aliquam  obligationem.  Altera  vero 
pars  assertionis,  quod  tale  votum  non  obliget 
pro  semper,  constat  ex  natura  obligationis  af- 
firmativse,  quse  non  continet  illam  distributio- 
nem  ,  quam  negatio  involvit ,  ut  in  principio 
dictum  est,  et  per  se  constat ;  quia  nulla  ope- 
ratio  necessario  est  continua,  sicut  potest  esse 
negatio  operatiouis.  Item  operatio  positiva 
temporis  opportunitatem  requirit,  pro  qua  fiat, 
quae  non  semper  adest :  ergo  natura  talis  obli- 
gationis  est,  ut  non  pro  semper  obliget. 

6.  An  votum  affirmativim  ohliget  pro  sta- 
tim,  vel  pro  prima  opportunitate.  —  Difficultas 
vero  est  primo,  an  votum  affirmativum  absolu- 
tum  obliget  pro  statim ,  vel  pro  prima  oppor- 
tunitate  exercendi  talem  actum  promissum  : 
loquor  autem  de  absoluto  voto ,  non  solum  ut 
distingnitur  a  conditionato,  de  quo  infra  di- 
cendum  est ,  sed  etiam  ut  distinguitur  a  voto 
designante  certum  tempus ,  pro  quo  res  pro- 
mittitur  et  non  antea,  ex  declarata  intentione 
voventis;  nam  de  hoc  constat,  pro  tempore 
designato  obligare,  et  non  antea.  Dubium  er- 
go  est  de  voto  abspluto,  verbi  gratia,  intrandi 
religionem,  dandi  eleemosynam,  et  aliis  in-- 
definite  factis,  sine  alia  temporis  designatione, 
de  quibus  videtur  esse  recepta  sententia  tale 
votum  obligare  statim,  id  est,  pro  prima  op- 
portunitate  congrua.  Sumitur  ex  D.  Tboma , 
d.  q.  88,  art.  3,  ad  3.  Nam  licet  solum  dicat, 
si  de  intentione  voventis  sit  obligare  se  ad  sta- 
tim,  teneri  statim  solvere,  secus  si  ad  certum 


974 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI. 


tempus,  vel  sub  conditione  aliqtia,  nihilomi- 
nus  cum  nullam  mentionem  faciat  de  alio  mo- 
do  vovendi,  satis  indicat,  eo  ipso  quod  voveus 
non  differt  obligatiouem  pro  tali  tempore,  vo- 
tum  obligare  ad  statim.  Sic  enim  qui  vult  ali- 
quid  vovere,  et  non  apponit  conditionem,  hoc 
ipso  vult  absolute  obligari,  etiamsi  non  ex- 
presse  velit  absolutam  obligationem  quasi  sub 
hae  denominatione.  Sicut  ergo  obligatio,  non 
suspensa  per  conditionem,  transit  in  absolu- 
tam,  ita  etiam  obligatio,  non  dilata  per  inten- 
tionem  in  tempus  futurum,  incipit  statim  pro 
prsesenti  tempore. 

7.  L.  Promissor.  — <~  Communis  resolutio. — 
Potestque  ad  hoc  induci  L.  Promissor,  §  1,  ff. 
de  Gonst.  pecun .,  ibi :  Si  sine-die  constituas, 
etc,  confestim  agi  tecum  poterit ,  si  statim  ut 
constituisti ,  non  solvas.  Prseterea  induci  po- 
test  ratio  facta,  quia  votum  ex  se  est  causa  ef- 
ficax  obligationis  ;  ergo  si  non  impeditur,  sta- 
tim  ac  pro  statim  inducit  illam  ;  si  enim  per 
intentionem  non  suspenditur  aut  differtur 
obligatio,  nullum  relinquitur  impedimentum; 
ergo.  Alia  ratio  moralis  est ,  quia  si  tale  vo- 
tum  non  obligat  ad  statim,  nulla  certa  ratione 
poterit  designari  postea  initium  temporis,  pro 
quo  obliget.  In  pracceptis  enim  affirmativis, 
quee  dicuntur  semper  obligare,  et  non  pro 
semper,  assignantur  tempora  pro  quibus  obli- 
gant,  juxta  aliquam  necessitatem,  vel  occasio- 
nem,  pro  qua  tale  prseceptum  obligat,  quando 
non  est  aliter  determinatio  facta  a  legislatore; 
in  prsesenti  vero  obhgatio  voti  non  oritur  ex 
rei  necessitate,  sed  ex  voluntate  voventis,  et 
ideo  tempus,  pro  quo  obligat,  non  potest  desi- 
gnari  ex  articulo  necessitatis  provenientis  ex 
re  ipsa  secundum  se.  Recurrendum  ergo  est 
ad  voluntatem  voventis.  Supponimus  autem 
per  hanc  voluntatem  nullum  futurum  tempus 
fuisse  determinatum  ;  ergo  nulla  est  major 
ratio  explicandi  hanc  voluntatem  de  uno  , 
quam  de  alio  tempore  futuro  ;  ergo  ne  talis 
voluntas  taleque  votum  inania  sint,  dicendum 
est  statim  obligare.  Atque  hsec  videtur  esse 
communis  sententia  Theologorum  in  A,  dis- 
tinct.  38,  ubi  Palttd.,  q.  3,  art.  2 ;  late  Sup- 
plement.,  q.  i,  articulo  tertio  ,  conclus.  3; 
Angel.,  Votum,  3,  n.  2  ;  Sylvest.,  Votum,  2, 
qusestione  tertia.  Sentit  Panormitanus,  in  cap. 
Non  est,  de  Voto,  ubi  ex  textu  per  sensum  a 
contrario  colligit ,  non  esse  licitam  voti  dila- 
tionem  sine  dispensatione. 

8.  Cajetani  limitatio  ad  traditam  resolutio- 
nem.  —  Cajetanus  autem,  d.  art.  3,  dubio  ul- 
timo,  videtur  hanc  doctrinam  limitare,  dicens 


primo  ,  spectandam  esse  conscientiam  voven- 
tis  ;•  natn  si  illa  dictat  non  esse  contra  vincu- 
lum  sui  voti  expectare  unum,  vel  duos  annos, 
non  erit  in  mora  culpabili,  qui  hoc  tempore 
distulerit  solutionem.  Quia  vero  objici  poterat, 
tale  dictamen  conscientise  posse  esse  temera- 
rium  et  irrationabile,  subjungit  indicia,  qut- 
bus  cognosci  possit  esse  prudens  illud  judi- 
cium,  ideoque  sufficiens  ad  excusandum.  Pri- 
mum  ,  si  quoties  illi  occurrit  memoria  illius 
vinculi,  non  occurrit  cum  remorsu  conscien- 
tise,  eo  quod  impletum  non  sit ,  sed  sim- 
pliciter,  ut  suo  tempore  implendum.  Secun- 
dum,  si  non  consuevit  promittere  vel  propo- 
nere  cum  illa  restrictione,  sed  cum  magna 
tempore  dilatione  :  nam  censendus  est  unus- 
quisque  habere  intentionem  se  obligandi  jux- 
ta  suam  consuetudinem.  Tertio,  unusquisque 
preesumitur  se  obligare  pro  temporesibi  com- 
modo ;  unde  licet  opportunitas  implendi  statim 
votum  respectu  aliorum  videatur  commoda,  si 
non  sit  talis  respectu  ipsius  voventis,  non  cen- 
setur  intendisse  statim  se  obligare,  sed  pro 
tempore  sibi  commodo.  Tandem  subjungit  Ca- 
jetanus,  si  nihil  horum  occurrat,  ex  quo  possit 
intentio  voventis  colligi,  arbitrio  prudentis  viri 
determinandum  esse  temptts,  pro  quo  obligat 
votum,  pensatis  circumstantiis  personse,mate- 
rice,  etc. :  Si  non  potest  (inqttit)  tutior  pars 
eligi,  implendi  statim  vota. 

9.  Ex  qua  seutentia  tria  videntttr  colligi. 
Primum  est,  non  esse  idem  judicium  de  voto, 
quo  formaliter  aliquis  vult  se  obligare  ad  sta- 
tim,  etqttod  simpliciter  fit  sine  temporis  deter- 
minatione;  sed  esse  quasi  medium,  quod  nec 
determinat  certam  dilationem,  nec  etiam  sta- 
tim  urget,  sed  admittit  dilationem  quasi  ab- 
stracte  et  in  communi,  seu  indeterminate.  Se- 
cundttm  est,  determinationem  sumendam  esse 
ex  dictis  conjecturis.  Tertium,  illis  deficienti- 
bus,  prudenti  arbitrio  esse  utendum ;  semper 
tamen  admitteudo  (hoc  enim  videtur  intende- 
re  Cajetanus)  aliquam  majorem  dilationem  in 
hoc  voto,  quam  in  alio  determinante  expresse 
obligationem  ad  statim. 

10.  Auctoris  sententia.  —  Sed  fortasse  Caje 
tanus  nihil  contrarium  intendit  cseteris  aucto- 
ribus ;  omnes  enim  requirunt  aliquod  prudens 
arbitrium,  quod  ipse  per  illas  omnes  conjectu- 
ras  voluit  explicare.  Unde  absolute  verum 
censeo,  tale  votum  obligare  ad  statim,  et  mora- 
liter  non  esse  diversum  ab  alio,  nisi  secundum 
implicitam  vel  explicitam  intentionem,  ac  de- 
clarationem  ejusdem  obligationis.  Quod  vide- 
tur  sensisse  D.  Thomas,  alioquin  diminutam 


CAP.  XII.  PRO  QUO  TEMPORE  VOTUM  OBLIGET. 


975 


doctrinam  tradidisset.  Et  rationes  snpra  factse 
hoc  satis  probare  videntnr.  Ut  tamen  magis 
explieetur,  adverto  contingere  posse,  ut  ali- 
quis  expresse  nolit  se  obligare  ad  statim,  nec 
certnm  diem  ad  votum  implendum  constitne- 
re,  sed  solum  intendat  se  obligare  ad  hoc  fa- 
ciendum  post  aliquod  tempus,  quando  pru- 
denti  arbitrio  commodum  videbitur.  Tuncau- 
tem  illud  votum  diversum  esseta  voto  absolu- 
to  et  indefinito,  quia  vovens  per  intentionem 
suspendit  voti  obligationem,  et  vult  dilatio- 
nem  executionis,  et  modum  determinationis 
ejus  etiam  slatuit,  quamvis  tempus  non  pree- 
scribat.  Unde  si  de  tali  in,tentione  constaret, 
juxta  illam  judicandum  esset  de  tempore  obli- 
gationis.  Si  vero  non  constaret,  et  vovens  es- 
set  dubius,  neque  sciret  satis  explicare  inten- 
tioncm  suam,  proesumeiet  tamen  aliquo  modo 
se  non  habuisse  intentionem  obligandi  se  ad 
statim-j  sed  potius  differendi  obligationem  , 
tunc  haberent  locum  conjecturee  Cajetani  ad 
judicandum  de  tale  intentione,  saltem  impli- 
cita. 

41.  Oportet  autem  attente  illas  conjecturas 
expendere;  nam  prima  de  conscientia  sine 
remorsu  in  homine  timorato  et  non  ignaro 
facit  probabilem  preesumptionem;  in  homine 
autem  ignorante,  qui  nescit  judicare  quando 
votum  obliget,  vel  nimium  negligente  circa 
res  ad  conscientiam  pertinentes,  ex  tali  con- 
jeeturanullum  judicium  sumi  potest.  Secunda 
etiam  potest  esse  fallax,  quia  seepe  homo  tar- 
dus  et  morosus  in  exequendis  operibus  virtu- 
tis  solet  se  voto  obligare,  ut  constringatur  sta- 
tim  facere;  ergo  ex  eonsuetudine  differendi 
opera  virtutis  non  potest  sufflcienter  colligi 
votum  esse  factum  sub  tali  intentione.  Tunc 
autem  posset  ali.juid  valere  ilia  conjectura, 
quando  prior  consuetudo  circa  dilationem 
temporis  non  excederet  limites  prudentiee  , 
quee  non  permittit  hominem  esse  praecipitem 
in  rebus.agendis.  Ex  his  vero,  et  similibus 
conjecturis,  ideo  potest  differri  obligatio  voti, 
quia  in  tali  casu  fertur  prudens  judicium,  vo- 
ventem  habuisse  saltem  implicite  et  virtuali- 
ter  talem  intentionem, 

12.  Quomodo  intelligendum  quod  votum  af- 
firmativum,  ad  statim  et  pro  semper  olliget.— 
Preeterea  cum  dicimus  votum  affirmativum 
absolute  factum  obligare  ad  statim  et  pro 
semper,  intelligendum  est  non  metaphysice, 
sed  moraliter.  Ita  enim  exponunt  omnes  auc- 
tores,  et  significavit  J.  C,  in  d.  §  primo,  sub- 
jungens  post  verba  allegata:  Sed  modicum 
tempus  staluendum  est,  non  mvms  decem  die- 


rum,  ut  exactio  celebretur  ;  et  in  1.  Ritum,  ff. 
de  Solut.,  ubi,  quod  dicitur,  statim,  seu  cum 
primum,  declaratur  esse  cum  quodam  spatio 
temporis  accipiendum;  et  in  1.  Quod  dicimus, 
eod. :  Statim  solvere,  cum  aliquo  temperamento 
temp/ris  inteltigendum  est ;  quia,  moraliter  lo- 
quendo,  heec  est  intentio  omnium  hominum, 
imo  est  ad  prudentem  modum  operandi  ne- 
cessaria.  Quoad  hoc  ergo  locum  habet  in  hac 
determinatione  prudens  arbitriumad  judican- 
dum  quae  diiatio  temporis  physica  (ut  sic  di- 
cam)  non  debeat  moralis  censeri,  ita  ut  ratio- 
ne  illius  non  debeat  quis  judieari  violasse  illud 
proeeejjtum  :  Si  quid  vovisti  Domino,  ne  raore- 
ris  reddere.  Et  quoad  hoc  habet  locum  consi- 
deratio  commodee  opportunitatis  ad  implen- 
dum  votum  ;  sic  enim  intelligendum  est,  cum 
dicitur  hoc  votum  obligare,  quamprimum  im- 
pleri  potest,  scilicet,  commode,  quia  humano 
modo  loquendo  nemo  intendit  aliter  se  obli- 
gare.  Quamvis  in  hac  commoditate  spectanda 
cavendum  sit  ne  nimia  sit  mora,  sed  illa  so- 
lum  requiratur  quse  judicio  prudentum  in  si- 
milibus  negotiis  expectari  solet.  Quod  optime 
explicuit  Julian.,  in  d.  1.  Ratum,  dicens,  dan- 
dum  esse  spatium  temporis,  nec  minimum,  nec 
maximum,  et  quod  magis  intellectu  percipi , 
quam  elocutione possit  exprimi.  Per  quse  verba 
prudens  arbitrium  significasse  mihi  videtur,  et 
latius  exprimitur  inl.  C^mtinuus,  statim  citan- 
da.  Atque  hinc  evenire  potest,  ut  dilatio  tem- 
poris,  quse  respectu  unius  moralis  est,  non  sit 
respectu  alterius :  quia  quod  est  commodum 
tempus  respectu  unius,  non  est  respectu  alte- 
rius,  propter  diversas  circumstantias  persona- 
rum  ac  negotiorum. 

13.  Denique  (quod  considerandum  est)  haec 
moralis  prudentia  non  solum  locum  habet  in 
voto,  in  quo  nulla  fit  mentio  temporis,  sed 
etiam  in  voto  quod  expresse  determinatur  ad 
stntim ,  certum  diem  non  declarando.  Nam 
qui  sic  vovet,  et  aliud  expresse  non  declarat, 
virtute,  seu  implicite  intelligit  illud  statim, 
moraliter,  et  juxta  humanam  congruentiam 
seu  commoditatem.  Item  quia  Deus  non  est 
adeo  rigorosus  exactor,  ut  nullam  commodi- 
tatem  prsebeat  ad  solvendum  sibi  debitum ; 
nemo  autem  tenetur  debitum  solvere,  nisi 
juxta  voluntatem  creditoris.  Quocirca  parva 
est  moralis  differentia  inter  votum  positive,  ut 
sic  dicam,  determinans  obligationem  ad  sta- 
tim,  aut  solum  negative  non  definiens  dilatio- 
nem  ;  in  utroque  enim  casu  est  obligatio  ad 
statim,  subintellecta  morali  opportunitate  et 
commoditate.  Dixi  autem  hoc  habere  locum, 


AN 


976  LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI 

quando  certa  dies  non  constituitur ;    nam  si 

vovens  dicat  hodie,  non  licebit  major  dilatio, 

quia  jam  non  est  locus  prudenti  arbitrio,  quia 

iD  eo,  quod  tempore  atque  facto  finitum  est, 

nullus  estconjecturcBlocus,  utdicitur  in  1.  Con- 

tinuus,  §  2,  ff.  de  Verb.   obligat.   Solum  pos- 

sent  admitti  conjecturte    ad  judicandum,    an 

tanta  restrictio  fueritimprudens  actemeraria, 

quod  poterit  contingere  juxta  materite  gravi- 

tatem.    Quantum  vero  aut  quomodo  peccare 

contingat,   non  implendo  statim  hujusmodi 

votum,  in  libro  sequenti,  cap.  6,  dicemus. 

14.  Idem  judicium  ferendum  de  obligatione 
voti  versus  finem,  quod  de  ejus  initio.  —  Ulti- 
mo  dicendum  est,  eisdem  modis  judicium  es- 
se  ferendum  de  duratione  et  fine  obligationis 
voti,  quo  de  ejus  initio ;  nam  si  constet  de  in- 
tentione  voventis  ,  illa  ent  regula  ,  ut  ssepe 
dictum  est.  Si  vero  vovens  nibil  expressit, 
consideranda  est  natura  et  materia  voti  ;  nam 
quaedam  sunt  vota,  quse  babent  perpetuitatem 
quasi  connaturalem,  ut  votum  castitatis,  pau- 
pertatis,  etc,  et  in  bis,  eo  ipso  quod  non  ad- 
ditur  temporis  determinatio,  sed  simpliciter 
fiunt,  perpetnam  inducunt  obligationem.  Imo 
si  talia  vota  solemnia  sint,  tam  intrinsecam  ba- 
bent  perpetuitatem,  ut  etiam  per  intentionem 
voventis  impediri  non  possit,  ita  ut  si  vovens 
solemniter  intenderet  tantum  ad  tempus  se 
obligare,  vel  nihil  faceret,  vel  saltem  non  fa- 
ceret  votum  solemne,  sed  ad  summum  sim- 
plex  et  temporale,  ut  infra  suo  loco  latius  di- 
cetur.  Alia  autem  snnt  vota,  quse  ex  parte  ma- 
terice  non  habent  perpetuitatem,  et  in  his  est 
aliqua  diversitas  inter  negativa  vota  et  affir- 
mativa.  Negativa  enim  ex  vi  suae  formas  sunt 
perpetua ,  quia  negant  omne  tempus  futu- 
rum,  si  absolute  proferantur,  ut  supra  ponde- 
ratum  est  ;  possunt  tamen  recipere  terminum 
suse  obligationis  ex  parte  materice,  quse  vei 
mutari  potest,  vel  finiri,  juxta  ea  quse  in  se- 
quentibus  capitibus,  et  in  libto  sequenti,  c.  6, 
dicemus.  Votum  autem  affirmativnm  non  ha- 
bet  majorem  durationem  temporis  in  obliga- 
tione  sua ,  quam  postulet  opus  promissum, 
quia  de  se  non  est  votum  universale,  vel  par- 
ticnlare,  ex  parte  temporis,  vel  repetitionis  ac- 
tuum  ,  nisi  juxta  intentionem  voventis  ;  et 
ideo  si  iila  noti  explicatur,  materise  promissse 
in  hoc  accommodatur,  et  illa  expleta  cessat 
obligatio.  Quamdiu  vero  non  impletur,  durat, 
nisi  fuerit  limitata  ad  certum  tempus  ex  in- 
tentione  voventis,  ut  mox  explicabimus. 


GAPUT  XIII. 

VOTUM   TEMPORE   PRiESCRIPTO   N0N   IMPLETDM 
DESINAT   0BLIGARE  ? 


1.  Ratio  dulitandi.  —  Heec  qusestio  locum 
habet,  quando  in  ipsomet  voto  certus  termi- 
nus  temporis  prsefixus  est,  intra  quem  implen- 
dum  est  votum  ;  nam  in  votis ,  quae  absolute 
fiunt  sine  certa  temporis  determinatione,  jam 
dictum  est  obligationem  eorum  durare,  quam- 
diu  non  implentur  ,  quia  eorum  obligatio  de 
se  perpetua  vel  indefinita  est.  Ratio  autem 
dubitandi  in  aliis  votis  esse  potest,  quia  debi- 
tor,  qui  ad  certum  dieni  solvere  tenetur,  licet 
intra  illum  non  solvat,  semper  manet  obno- 
xius  dcbito,  donec  solvat;  sed  homo  per  vo- 
tum  constituitur  Dei  debitor  ;  ergo  tenetur 
semper  eadem  obligatione,  quamdiu  debitum 
non  solvit,  etiamsi  dies  ad  solvendum  desi- 
gnatus  transactus  fuerit.  G  onfirmatur,  quia 
major  est  obligatio.  voti  ad  cerium  diem  , 
quam  obligatio  voti  simpliciter;  nam  hsec  est 
una  tantum,  scilicet  ad  faciendum  quod  pro- 
missum  est ;  llla  est  duplex,  una  ad  facieudum 
promissum,  alia  ad  faciendum  tali  die  ;  ergo, 
licet  baec  secunda  non  impleatur,  semper  re- 
linquitur  prima,  ac  si  illa  sola  esset  in  princi- 
pio  promissa.  Simili  enim  modo  argumenta- 
tur,  et  concludit  Pontifex,  in  c.  Cum  dilecti, 
de  Dol.  et  contum.,  et  Jurisconsultus,  in  leg. 
Celsus,  ff.  de  Recept.  arbitr. 

2.  Opinio  quorumdam  asserentium  votum 
jiro  certo  die  factum ,  obligare  transacto  die. 
—  Duplecc  modus,  quo  certus  dies  assignatur 
acl  aliquam  actionem  ex  mente  Cajetani.  — 
Propter  hsec  Panormitan.,  in  c.  Per  tuas,  de 
Voto,  n.  \,  simpliciter  affirmat,  votum  ad  cer- 
tum  diem  factum  obligare  transacto  illo  die, 
quem  sequuntur  Angel.,  Votum,  3,  n:  3  ;  Syl- 
vest.  ,  Votum,  2  ,  q.  2  ;  Tabien. ,  Votum,  3, 
n.  7,  qui  addunt  limitatio-nem,  nisi  vovens  in- 
tenderit  determinate  se  obbgare  ad  illam 
diem,  et  addit  Tabien.  hanc  esse  frequentius 
intentionem  voventium.  Distinctius  vero  hoc 
explicuit  Cajet.,  d.  q.  88,  art.  12,  dub.  ult.,  et 
in  Sum.,  verb.  Votum,  c.  ult.,  ubi  distinguit 
duos  modos,  quibus  dies  aut  terminus  desig- 
natur  ad  aliquam  actionem.  Unus  modus  est, 
quando  actio  intenditur,  aut  imponitur  tan- 
quam  proprium  onus  illius  diei,  per  quem  de- 
signatur,  ut  est  Missa  pro  die  Dominica,  je- 
junium  pro  vigilia,  horse  canonicse  pro  singu- 


CAP.  XIII.  AN  VOTUM  TEMPORE 
lis  diebus,  et  sic  de  aliis.  Alius  modus  est, 
quaudo  dies  preefigitur,  ut  usque  ad  illum 
possit  differri  voti  solutio,  noii  autem  ultra  il- 
lnm.  Quando  ergo  votum  fit  priori  modo,  tnnc 
ait  Cajetanus  cessare  obligatioiiem  voti,  quia 
Jam  pertransivit  tempus,  pro  quo  prcecise  fac- 
tum  erat,  et  quia  tunc  intentio  voventis  est  in 
illo  die  jejunare,  verbi  gratia,  et  ndn  in  alio. 
Quando  autem  tempus  desiguatur  posteriori 
modo,  tunclapso  termino  magis  semperurget 
obligatio  voti,  et  hoc  probant  ratioues  dubi- 
tandi  in  principio  positee,  et  sine  dubio  in  hoc 
sensu  locuti  sunt  Panorm.  et  dicti  Sunimistse, 
et  docent  Navarr.,  c.  12,  n.  54;  Soto,  lib.  3, 
q.  2,  art.  1,  ad  4,  et  est  communis  et  vulgaris 
doctiina. 

3.  Procedit  autem  utraque  pars,  sive  dila- 
tio  voti  cum  culpa,  sive  sine  culpa  contigerit. 
Qnia  si  mauet  obligatio  (ut  quando  opus  pro- 
missum  non  est  onus  talis  diei),  non  ideo  est 
quia  homo  peccavit  non  implendo,  nam  ex 
hac  transgressione  non  oritur  obligatio  recom- 
pensandi,  ut  mox  dicam,  sed  oritur  ex  eo, 
quod  nec  voti  materia,  nec  obligatio  fuit  ex- 
tincta,  quia  terminus  non  fuit  ad  hunc  finem 
prsefixus ;  et  ideo  licet  casu  et  sine  culpa  con- 
tigerit  dilatio,  postea  durat  obligatio  in  eo 
quod  potest  impleri ;  e  contrario  vero  si  opus 
erat  unius  diei,  postea  non  mauet  obligatio, 
sive  omissum  fuerit  votum  cum  culpa,  sive  abs- 
que  illa,  quia  materia  principalis  extincta  est, 
et  facta  impossibilis,  ut  in  simili  circa  prse- 
ceptum  horarum  notavit  Navar.,  in  Enchir. 
de  Orat..,  c.  10,  num.  53,  cum  Anchar.,  iu  c. 
\,  de  Celebrat.  Missar.,  n.  20.  Eadem  autem 
ratio  est  de  obligatione  voti  :  nam  si  quis 
praecise  vovit  jejunare  in  Sabbato,  illo  trans- 
acto  non  potest  tale  jejunium  fieri;  e^go  nec 
potest  tale  votum  impleri.  An  vero  quando 
illa  omissio  fuit  culpabilis,  oriatur  aliqua 
obligatio  recompensandi,  dicemus  capit.  14. 

4.  Neque  contra  hanc  partem  obstaut  ra- 
tiones  in  principio  factee,  quia  prima  locum 
habet  cum  eadem  distinctione,  et  f  requentius 
verum  est  quod  ibi  assumitur,  quia  terminus 
temporis  ponitur  non  ad  finiendam,  sed  ad 
differendam  obligationem,  ut  loquitur  Navar. 
in  Manual.,  c.  22,  n.  45,  et  de  eodem  modo 
termiui  loquuntur  jura  supra  citata.  Aliquan 
do  vero  terminus  ponitur  ad  finiendam  obli- 
gationem,  et  tunc  illo  transacto  non  tenetur 
debitor,  argumento  capit.  Sicut,  de  Spon- 
salibus,  et  talis  est  terminus  priori  modo 
constitutus  in  voto.  Unde  ad  confirmationem 
dicitur,  tunc  non  esse  proprie  duo  praecepta 

XIV. 


ASSIGNATO  NON  IMPLETUM,  ETC.  977 

vel  promissa  ut  separabilia,  sed  unum  quasi 
compositum,  ita  ut  dividi  non  possit. 

5.  Uudedlscernant  auctores  citati  quomodo 
tempus  aut  dies  definiatur  in  voto.  —  Quairet 
vero  aliquis  primo  circa  hanccommunem  doc- 
trinam,quomodo  discerni  valeat,  quandotem- 
pus  aut  dies  defiuiatur  in  voto  priori  vel  pos- 
teriori  modo.  Ad  hoc  auctores  nihil  aliud  res- 
pondent,  nisi  spectandam  esse  intentionem 
voventis,  quia  ab  illa  pendet,  ut  saepe  in  aliis 
dictum  est.  Unde  si  ipse  certus  sit  de  inten- 
tione  sua,  ejus  declarationi  standum  est  in 
foro  conscientiae ;  si  autem  ipse  iutentionem 
suam  explicare  non  valeat,  quia  simpliciter 
vovit,  tunc  conjecturis  agendum  est,  couside- 
ratis  verbis  et  materia.  Primo  ergo  quan- 
do  intentio  fertur  pnncipaliter  in  devotionem 
talis  diei  propter  venerationem  alicujus  mys- 
terii  quod  in  eo  contingit,  ut  solet  servari  in 
jejunio  feriee  sextse,  vel  in  honorem  Sancti,  ut 
solet  esse  in  jejunio  Sabbati  propter  Beatam 
Virginem,  vel  in  vigilia  alicujus  Sancti  in  ejus 
honorem,  tunc  signum  est,  diem  designari  ad 
finiendam  obligationem.  Oportetautem  ut  illa 
sit  causa  totalis,  vel  saltem  sine  qua  non,  quia 
(licet  habeatur  ratio  devotionis  illius  diei)  si 
sit  tantum  secundario,  non  sufficiet  ut  extin- 
guatur  obligatio  Ut  si  quis  vovit  ingredi  reli- 
gionem  in  die  assumptionis  Virginis  ob  devo- 
tionem  ejus,  licet  illodie  fuerit  impeditus,vel 
etiam  culpabiliter  distulerit,  non  extinguitur 
obligatio,  quia  in  tali  voto  ille  respectus  ad 
temporis  solemnitatem  est  tantum  secunda- 
rius,  et  principaliter  respicitur  in  se  status. 
Sicut  quando  confessor  imponit  in  poeniten- 
tiam  jejunium  sexlse  ferise,  siin  ea  omittatur, 
non  cessat  obligatio,  quia  licet  fortasse  simul 
respexerit  confessor  ad  specialem  devotionem 
illius  diei,  tamen  principalis  intentio  fuit  sa- 
tisfactio,  aut  medicina,  quee  per  se  sufficit,  et 
semper  manet,  et  ita  illud  non  est  tunc  onus 
talis  diei.  Oportet  ergo  ut  principalis  et  quasi 
uuica  ratio  sit  per  respectum  ad  talem  diem. 

6.  Addo  vero  non  semper  esse  necessarium, 
ut  in  tali  die  sit  specialis  ratio  devotionis,  aut 
cultus  Dei  vel  Sanctorum,  propter  quam  in 
illo  aliquid  promittatur  ut  proprium  onus  il- 
lius  diei.  Ahquando  enim  potestex  voluntate 
voventis  praefigi  terminus  ad  fmiendam  obli- 
gationem,  propter  alias  rationes  suse  commo- 
ditatis,  ut,  verbi  gratia,  si  quis  voveat  ter  in 
hebdomada  jejunare,  ita  tamen  ut  in  qualibet 
hebdomada  sua  obligatio  fiuiatur,  ne  (si  in 
illa  impleta  non  fuerit)  oporteat  pluries  in  alia 
hebdomada  jejunare,  nam  ad  hoc  non  vult 


978 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI. 


obligarl,  non  ob  devotionem,  sed  ne  niraium 
gravetur.  Sic  etiam  posset  quis  vovere  ingre- 
di  religionem  ante  trigesimum  setatis  annum, 
hac  intentione,  ut  si  quacumque  occasione  in- 
fra  illud  tempus  non  fuerit  ingressus,  postea 
non  teneatur,  tunc  enim  etiam  in  illo  termino 
extinguitur  obligatio.  Quando  ergo  votum  fit 
priori  modo^  tunc  opus  tali  tempore  promis- 
sum  proprie  dicitur  esse  onus  talis  temporis; 
nam  si  fiat  tantum  posteriori  modo,  potius  fit 
ad  finiendam  ibi  obligationem  talis  temporis, 
et  ideo  non  dicitur  tam  proprie  onus  illius, 
quamvis  ]ato  vocabnlo  possit  etiam  ita  vocari. 
Notarique  potest  differentia  inter  bos  modos, 
quod  cum  opus  voti  est  diei  propriuin,  sem- 
per  babet  fundamentum  aliquod  in  circum- 
stantia,  et  religione  temporis,  et  ideo  et  ex 
materia  et  ex  verbis  voti,  facile  est  talem  voti 
conditionem  colligere.  Quando  vero  solum  po- 
nitur  terminus  posteriori  modo  ad  finiendam 
obligationem,  vix  distingui  potest  a  termino 
posito  tantum  ad  differendam  obligationem, 
nisi  ex  intentione  voventis,  vel  nisi  contingat 
in  ipsis  verbis  expresse  declarari,  quod  raro 
contingit.  Et  ideo  ubi  non  constiterit  de  tali 
limitatlone,  pra?sumendum  est  terminnm  esse 
positum  ad  differendam,  non  ad  finiendam 
obligationem. 

7.  An  eadem  partitio  cadat  in  vota  realia. 
— Secundo,inquiri  potest  circa  eamdem  parti- 
tionem,  an  locum  habeat  in  votis  realibus ; 
nam  de  personalibus  nullum  est  dubium,  quia 
de  illis  maximc  datur,  ut  constat  de  voto  je- 
junandi,  orandh,  etc.  Et  de  bis  tantum  loqui- 
tur  Cajetanus,  et  in  eisdem  ponunt  exempla 
Navar.  et  alii,  unde  tacendo  videntur  exclu- 
dere  vota  realia.  Clarius  vero  Soto,  lib.  1,  q. 
2,  art.  \,  sentit,  in  votis  realibus  terminum 
temporis,  vel  diem  prsescriptum  semper  esse 
ad  differendam,  non  ad  extinguendam  obli- 
gationem.  Nam  dicit  vota  realia  non  impleta 
tempore  prsefixo,  semperrelinquere  obligatio- 
nem,  ut  postea  quamprimum  impleantur,  et . 
ita  onus  transferri  in  subsequens  tempus,  un- 
de  clare  sequitur  non  fuisse  proprium  onus 
prioris  temporis.  Idem  sentit  Aragon.,  d.  q. 
88,  art.  3,  dub.  1,  post  eonelusionem  tertiam. 
Moveri  potuerunt,  tum  qnia  in  votis  persona- 
libus  materia  promissa  est  actio  transiens,  et 
non  relinquit  aliquem  permanentem  effectum 
externum;  ex  voto  autem  reali,  si  impleatur, 
ultra  actionem  dandi  relinquitur  realis  fruc- 
tus,  et  effectus,  quia  proximus  locupletatur, 
vel  a  miseria  eripitur,  et  ideo  in  persouali  vo- 
to,  transacto  tempore  debito,  non  relinquitur 


fundamentum  obligationis,  in  reali  autem 
semper  relinquitur  fundamentum  obligationis : 
qnia  res  promissa  est  permanens,  et  potest 
cum  eodem  fructu  et  effectu  expendi,etiamsi 
tempus  transactum  sit.  Tum  etiam  quia  vo- 
tum  reale  semper  fit  in  utilitatem  alterius 
proximi,  vel  in  ornatum  templL  aut  aliquid 
simile ;  ergo  hic  finis  est  principaliter  inten- 
taSj  et  circumstantia  diei,  etiamsi  illius  ratio 
aliqua  habeatur,  semper  est  secundaria,  et 
ideo  non  sufficiet  ad  extinguendam  obligatio- 
nem.  Sicut  supra  dicebamus  de  voto  ingre- 
diendi  religionem  tali  die,  etiam  in  honorem 
diei.  Et  potest  hsec  conjectura  confirmari  ex 
promissionibus  humanis;  nam,  licet  fiant  de 
danda  pecunia  tali  die  vel  tali  loco,licettran- 
sierit  dies,  danda  est ;  et  licet  non  possit  dari 
in  tali  loco,  danda  est  ubi  potuerit,  quia  sem- 
per  ipsa  datio  est  principaliter  intenta,  ut  su- 
mitur  ex  d.  L.  Coniinuum,  §  Cum  ita,  ff.  de 
Verb.  obligat.  At  vota  reaha  servant  in  hoc 
quamdamproportioneni  ad  promissionem  rea- 
lem  humanam ;  nam,  licet  vota  non  fiant  ho- 
minibus,  fiunt  tamen  in  utilitatem  hominum, 
et  ad  hoc  principaliter  videntur  fieri,  licet 
tota  illa  utilitas  promittatur  in  honorem  Dei. 

8.  Nihilominus  alii  existimant,  etiam  in  vo- 
tis  realibus  babere  locum  partitionem  illam, 
quia  possunt  etiam  fieri,  ut  onera  certse  dieh. 
vcl  ita  definita  ad  certum  tempus,  ut  in  eo  fi- 
niatur  obligatio.  Ita  notavit  Vasqnez,  4.  2, 
disp.  146,  c.  2  ,  in  fine.  Ratio  est ,  quia  hoc 
ppndet  ex  inteotione  voventis,  et  ex  parte  rei 
nec  est  impossibilitas  nec  turpitudo  in  tali  in- 
tentione.  Quid  enim  vetat  ut  aliquis  voveat 
quotidie  facere  aliquam  eleemosynam  sub  hac 
intentione  ,  ut  eleemosyna  unius  diei  non 
transmittatur  sub  obligatione  ad  aliam  diem, 
etiamsi  omittatur  quacumque  occasione,  sive 
excusabili,  sive  culpabili?  Si  autem  ila  fiat, 
jam  unaqua^que  diurna  eleemosyna  est  onus 
diei,  et  obligatio  ejus  cum  die  extinguitur. 
Item,  si  quis  voveat  tali  die  festo  expeudere 
tantam  pecuniam  in  honorem  talis  Sancti,  ut 
solemnius  Missa  cantetur,  ornetur  templum, 
etc,  illud  est  votum  reale,  ut  constat,  et  ta- 
men  si  omittatur,  non  relinquit  obligationem, 
quia  non  obligat  votum  illud  ad  expendendam 
pecuniam  illam  in  alios  usus  pios,  quia  hoc 
non  fuit  promissum,  nec  etiam  potest  expendi 
in  id  quod  fuit  promissum ,  quia  non  potest 
fieri,  cum  occasio  prseterierit ;  illud  ergo  vo- 
tum  est  reale,  et  onus  illius  dieh  Nisi  quis  for- 
tasse  dicat  durare  obligationem  usque  ad  sub- 
sequentem  annum  in  simili  die.  Sed  hoc  non 


CAP.  XII!.  AN  VOTUM  TEMPORE 
babet  locum,  sive  ponamus  solum  promisisse 
hoc  die  et  hoc  anno  facere,  sive  ponamus  pro- 
misisse  omnibus  annis  facere ;  nam  anno  se- 
quenti  tenebitur  ex  vi  proprii  vot.i ;  nec  tene- 
bitur  augere  sumptus  ,  quia  preeterito  anno 
votum  non  servavit. 

9.  Conciliantur  opinioncs  supra  tradltcc.  — 
Possumus  tamen  bas  opiniones  conciliare  di- 
cendo,  de  absoluta  potestate  voventis,  utrum- 
que  modum  assignandi  terminum  obligatio- 
uis  habere  locum  in  utroque  genere  voti  per- 
sonalis  et  realis,  hoc  enim  convincunt  ratio 
et  exempla  posteriori  loco  allata.  Nihilominus 
tamen  ex  parte  materiee  distinctionem  illam 
esse  quasi  connaturalem  votis  personalibus,  et 
insua  materiababere  fundamentum,  maxime 
secundum  communem  Ecclesiee  consuetudi- 
nem ;  in  votis  autem  reaiibus  raro  solere  cir- 
cumstantiam  temporis  principaliter  iutendi, 
quod  probabiliter  suadent  motiva  prioris  sen- 
tentiee.  Neque  differentia  hsec  sine  morali  uti- 
litate  consideratur ;  nam  binc  fit  ut  in  votis 
personalibus  ex  materia  ipsa,  et  modo  voven- 
di,  seepe  constare  possit  opus  esse  promissum, 
ut  onus  talis  diei,  ut  in  jejunio  Sabbati  in 
honorem  Virginis  ,  et  in  votis  quse  fiunt  ad 
irnitationem  preeceptorum  de  his  oneribus  dia- 
riis,  ut  erit  votum  audiendi  Missam  in  diebus 
Doctorum,  vel  recitandi  horas  canonicas,  et 
similia.  At  in  votis  reaiibus  vix  potest  hoc  ju- 
dicari  ex  materia  vel  forma  vovendi,  nisi  ex- 
presse  declafetur  talis  intentio  voventis;  quia 
regulariter  illa  circumstantia  temporis  quoad 
eleemosynam  et  similia  opera  est  vald,e  acci- 
dentaria,  et  licet  intendatur  ob  devotionem 
diei,  solum  est  seeundario,  et  secundum  quid, 
nisi  aliud  expresse  declaretur.  Solum  in  exem- 
plo  de  voto  reali  ordinato  ad  solemnitatem  so- 
lam  talis  celebritatis,  videtur  ex  ipsa  materia 
colligi  onus  esse  diei  :  tamen  id  esse  videtur, 
quia  illud  non  est  tantum  votum  reale,  sed 
mixtum,  et  iu  eo  reales  sumptus  ordinantur 
ad  actiones  personales,  quibus  solemnis  dies 
celebrandus  est.  Idem  cerni  potest,  si  votum 
fiat  dandi  eleemosynam  tali  die,  quia  in  eo 
preecise  requiritur  ad  jubileeum  lucrandum, 
cmod  principaliter  vovetur ;  nam  tunc  etiam 
eleemosyna  promittitur  ,  ut  pars  cujusdam 
personalis  actionis,  quas  est  implere  diligen- 
tiam  necessariam  ad  talem  indulgentiam  ;  et 
ideo  tunc  erit  illud  onus  talis  diei,  magis  per 
modum  voti  personalis,  quam  realis. 

1 0 .  In  volis  habentibus  terminum  ad  differen - 
dam  sohitionem,  an  illo  transacto  teneatur  vo- 
vens  quamprimum  potest   votum   implere.  — 


ASSIGNATO  NON  IMPLETUM,  ETC.  979 

Tertio  ,  dubitari  potest  circa  vota  habentia 
terminum  ad  differendam  solutionem,  non  ad 
finiendam,  an  transacto  termino,  teneatur  vo- 
vensstatitn  ct  quamprimum  potest  votum  im- 
plere.  Respondeo  breviter  ,  obligari  statim, 
non  tantum  ad  arbitrium  boni  viri,  sed  prce- 
cise  sine  ulla  mora,  eo,  scilicet,  modo  quo 
obligat  votum  intra  terminum  expresse  pree- 
fixum.  Patet,  quia  votum  iliud  sic  obligabat  in 
termino  temporis  definiti ;  et  illa  obligatio  non 
fuit  extincta  ;  ergo  semper  durat  cum  eadem 
prrecisioue.  Imo  intensive  (ut  sic  dicam)  sem- 
per  augetur,  quia  ex  mora  aggravatur  obliga- 
tio.  Unde  etiam  fit  ut  continue  ac  pro  semper 
obliget ,  morali  modo,  ad  modum  preecepti 
negativi ;  quia  pro  toto  continuo  tempore  ea- 
dem  ratio  urget,  sicut  etiam  dici  solet  in  pree- 
cepto  restituendi,  vel  solvendi  humana  debi- 
ta.  Quomodo  autem  contra  hanc  obligatio- 
nem  peccetur  continue,  vel  multiplicando 
peccata,  libro  sequenti  dicetur.  Dixi  autem 
hic  non  requiri  arbitrium  boni  viri,  utique  ad 
designandum  tempus  obligationis  secundum 
se,  aut  per  se ;  non  tamen  excludimus  quin 
ex  parte  operantis  et  circumstantiarum  occur- 
rentium  possit  intervenire  arbitrium  ad  ali- 
quam  excusationem,  vel  conjecturam  facien- 
dam,  quod  non  fuerit  mens  voventis  se  obli- 
gare  ad  tantum  onus  simul  exequendum.  Ut, 
verbi  gratia,  contingit  in  hac  dilalione  cresce- 
re  quantitatem  eleemosynee  ,  vel  orationis, 
aut  jejuniorum,  quee  distributa  per  partes,  et 
varios  dies  ac  distantes ,  facilis  erat ;  postea 
vero  conjuncta  in  unum  diem ,  vel  iu  plures 
continuos,  estpcena  intolerabilis  tali  personee. 
Dico  ergo  in  eo  casu  tieri  posse  prudens  arbi- 
trium,  ut  votum  cum  distributione  et  partitio- 
ne  persolvatur.  Ut  si  quis  vovit  per  annum 
singulis  hebdomadibus  jejunare  uno  die  in 
pane  et  aqua,  et  per  integrum  annum  omisit, 
non  est  postea  cogendus,  ut  perquinquaginta 
sex  dies  continuos  jejunet  in  pane  et  in  aqua, 
ut  votum  citissime  explcatur,  quia  esset  gra- 
vissimum  onus,  et  credi  potest  fuisse  extra  in- 
tentionem  voventis.  Satis  ergo  erit  si  cogatur 
primo  anno  sequenti  id  explere,  vel,  si  in  illo 
eamdem  habeat  obligationem,  ut  bis  in  heb- 
domada  sic  jejunet,  etc.  Idem  exemplum  po- 
test  adhiberi  in  eleemosyna  et  aliis  actibus. 
In  his  ergo  prudens  arbitrium  locum  habet, 
ut  omittam  aliquando  esse  ulile  commutatio- 
nibus  aut  dispensationibus  justis  uti. 


980 


LIB.  IV.  DE  OBLTGATIONE  VOTI. 


CAPUT  XIV. 


AN  QUI  NON  POTEST  IMPLERE  VOTUM  IN  PR^FI- 
NITO  TEMPORE,  TENEATUR  TEMPUS  PR^VENI- 
RE,   ET   YOTUM  PRIUS   IMPLERE  ? 

i .  Ratio  dubitandi  est,  nam  qui  non  potest 
implere  votum  quoad  totum,  debet  implere 
quoad  partem ;  pra?sertim  quando  illa  princi- 
palis  est,  et  separabilis  a  circumstantia  im- 
possibili ;  sic  autem  contingit  in  proposito 
casu,  nam  qui  non  potest  implere  votum  eo- 
dem  die  in  quo  promisit,  si  potest  substantiam 
operis  implere,  variata  solum  temporis  cir- 
cumstantia,  tenebitur  id  facere,  preeveniendo 
tempus.  Confirmatur  ex  Leg.  Continuum,  § 
2,  ff.  de  Verb.  obligat.,  ubi  sic  dicitur:  Quod 
in  diem  debetur,  ante  solvi  potest,  licet  peti 
non  possit.  In  debito  autem  voti  non  est  ne- 
cesse  petitionem  expeotare,  et  ex  potestate 
solvendi  sequitur  obligatio  ;  nam  votum  obli- 
gat  ut  impleatur  prout  potest.  Contirmatur 
secundo  ex  D.  Tboma,  in 4,  d.  38,  q.  l.art.  3, 
q.  1,  ad  7,  dicente,  eum,  qui  vovit,  si  timeat 
perpetuum  impedimenturn,  teneri  ad  praeve- 
niendum  tempus ;  quod  sequitur  Sylvest.,  Vo- 
tum,  2,  q.  3;  Tabien.,  Votum,  3,  n.  3.  Ergo, 
servata  proportione,  quandocumque  preevide- 
tur  impedimentum,   tenetur  quis  preevenire. 

2.  In  contrarium  vero  est,  quia  nemo  obli- 
gatur  ad  id  quod  vovendo  nou  intendit ;  sed 
qui  sibi  preefixit  certum  diem,  ut  termiuum, 
non  intendit  se  antea  obligare ;  ergo  non  te- 
netur.  Confirmatur,  nam  qui  facit  votum  con- 
ditionalum,  non  tenetur  preevenire  ante  im- 
pletam  conditionem,  etiamsi  preevideat  futu- 
rum  impedimentum,  si  expectat  ut  implea- 
tur  conditio ;  sed  temporis  designatio  eequi- 
valet  buic  conditioni :  Siadtalem  diem  perve- 
nero,  hoc  faciam ;  ergo  ante  illam  conditio- 
nem  expletam  non  tenetur  preevenire,  etiamsi 
postea  futurum  esse  impedimentum  preevi- 
deat.  Confirmatur  secundo  ex  illo  Deut.  23: 
Facies  sicv.t  promisisti  Doivino  Deo  tuo,  ubi 
ponderanda  est  particula,  sicut ;  ergo  qui  non 
potest  in  diem  sicut  promisit,  non  tenetur 
aliter,  id  est,  ante  diem. 

3.  Queestio  heec  non  habet  locum  in  votis, 
in  quibus  expresse  declaratur  obligatio  ad 
statim ;  imo  neque  in  votis  absolutis,  et  in 
definitis,  quee  nullum  designant  tempus,  nam 
de  illis  dictum  est  obligare  ad  statim  :  obliga- 
tio  autem  ad  statim  est  quasi  de  preesenti,  re- 
spictu  cujus  non  habet  locum  preeventio,  ut 


per  se  constat.  Et  quamvis  dictum  sit,  in  hoc 
statim  habere  locum  judicium  prudentiale, 
tamen  ex  hoc  ipso  constat,  eo  modo  quo  in 
tali  obligatione  potest  habere  locum  dilatio, 
si  impedimentum  preevideatur  futurum  post 
moram,  quantumcumque  brevem,  preevenien- 
dam  esse;  quia  illa  revera  non  est  preeventio 
respectu  voti,  cum  obliget  ad  statim,  sed  est 
prudeutiale  judicium,  quia  attento  periculo 
impedimenti,  illa  opportunitas  preesentanea 
est  ipsum  statim,  pro  quo  obligat  tale  votum. 
Etin  hoc  sensu  videtur  locutus  D.  Thomas, 
loco  citato ;  nam  loquitur  de  voto  religionis 
obligante  de  se  ad  statim  ;  addit  vero  aliquid, 
quod  expositione  indiget,  ut  paulo  post  di- 
cam. 

4.  Germanus  sensus  quwstionis.  —  Proce- 
dit  ergoqueestio,  quando  ad  votum  implendum 
certus  terminus,  vel  dies  preescribitur.  Quod 
duphciter  fieri  potest,  ut  dictum  est,  scilicet, 
preeveniendo  terminum  vel  ut  in  eo  finiatur 
obligatio,  vel  ut  solum  usque  ad  illum,  et  non 
ultra  differre  liceat  solutionem.  Et  uterque 
modus  subdistinguendus  est.  Nam  in  priori  in- 
terdum  designatur  dies,  ut  opus  promissum  sit 
proprium  onus  ilhus,  vel  quasi  debitum  illi 
in  specialem  observantiam  illius;  aliquando 
vero  solum  preefigitur  terminus,  quia  vovens 
non  vult  ultra  illum  terminum  esse  oneratus 
obligatione,  sive  prius  illam  expleverit,  sive 
non ;  intra  illum  vero  terminum  non  promittit 
opus  ut  onus  peculiare  alicujus  diei,  vel  tem- 
poris,  sed  pro  toto  illo  spatio  libera  sibi  manet 
electio.  Quam  subdistinctionem  supra  insinua- 
vimus.  Nunc  autem  addimus  aliam  non  mul- 
tum  dissimilem  pro  altero  membro.  Nam  ter- 
minus  ad  differendam  obligationem  duobus 
modis  potest  constitui:  primo,  per  modum 
conditionis  suspendentis  obligationem,  ut  si 
quis  voveat,  Promitto  ex  primo  die  anni  se- 
quentis  jejunare  semel  in  mense,  vel  si  voveat 
peregrinari  tempore  feriarum,  etc.  Aliomodo 
potest  designari  terminus  sine  suspensione 
obiigationis,  solum  ut  liceat  differre  solutio- 
nem  usque  ad  illum  terminum,  seu  eligere 
diem  vel  horas  intratotum  illud  spatium  tem- 
poris;  ut  cum  voveo  intra  hunc  annum  de- 
cies  recitare  rosarium,  vel  ingredi 
nem. 

5.  Prima  assertio :  cum  opus  vovetur  ut  onus 
proprium  certi  temporis,  non  tenetur  quis  prce- 
venire  opus,  licet  detur  impedimentum.  —  Dico 
ergo  primo :  quando  opus  vovetur  ut  propriui 
onus  certi  diei  seu  temporis,  non  tenetur  quis 
preevenire,  etiamsi  prsevideat  impedimentum 


religio- 


CAP.  XIV.  AN  QUI  NON  POTEST  VOTUM  IMPLERE  TEMPORE  DEFINITO,  ETC. 


9X1 


proillo  die.  Estcommunis,  et  probatur  primo 
ex  clictis,  quia  eadem  est  ratio  de  postposi- 
tione  et  preeventione;  sicut  ergo  non  tenetur 
postea  facere,  si  in  die  proprio  non  potuit,  ita 
neque  tenetur  anteponere.  Secundo  patet  a 
simili  de  prseceptis  ejusdem  formee,  seu  mate- 
riae  ;  ut  non  tenetur  quis  praevenire  Missam  in 
in  die  Sabbati,  etiamsi  prsevideat  a3gritudinem 
seu  febrem  in  die  Dominica  impedituram,  ne 
Missam  possit  audire,  et  sic  de  aliis.  Tertia 
ratio  est,  quia  ille  non  potest  implere  quod 
promisit,  et  sub  habitudine,  et  relatione  sub 
qua  promisit,  quse  intrinsece  pertinet  ad  con- 
stitutionem  talis  materioe,  ut  cadit  sub  tale 
votum.  Unde  licet  preeveniat,  non  facit  quod 
promisit;  nam  licet  jejunet,  verbi  gratia, 
feria  quinta,  non  jejunat  feriasexta,  quod  spe- 
cialiter  promisit  in  cultum  illius  diei,  quem 
pra?bere  non  potest;  votum  autem  necad  im- 
possibile  obligat,  neque  ad  id  quod  promissum 
non  fuit.  Neque  etiam  potest  esse  illa  obliga- 
tio  per  modum  recompensationis,  tum  quia 
heec  non  babet  locum  in  votis,  ut  declarabo 
sequenti  capite  5  tum  etiam  quia  maxime  non 
est  necessaria,  quando  sine  culpa  debitum  non 
solvitur,  seu  solvendum  uon  est.  Quare  non 
obstant  contra  hanc  assertionem  priores  ratio  - 
nes,  quia  materia  promissa  in  his  votis  est  in- 
divisibilis  moraliter;  quia  sicut  inseparabilis 
estrelatio  a  termino,  ita  onus  proprium  diei 
ab  ipso  die,  pro  quo  promittitur,  et  ideo  sim- 
pliciter  fitimpossibilis  impletio  talis  voti.  Ne- 
que  lex  ibi  citata  vel  D.  Thomas  de  die  sic 
prsefixo  loquuntur,  ut  videbimus. 

6.  Atque  hinc  infertur,  in  illo  casu  non  so- 
lum  non  teneri  voventem  preevenire,  verum 
etiam  nec  posse,  ita  ivt  voto  satisfaciat,  quia 
non  faciet  quod  promisit.  Ampliarique  hoc 
potestutlocum  habeat,  etiamsi  circumstantia 
talis  diei  non  primario  sit  intenta  per  votum, 
sed  secundario ;  satis  enim  est  quod  sit  pro- 
missa,  ut  impleri  debeat.  Sicut  in  preecepto 
communionis  in  Paschate  circumstantia  diei 
non  est  principaliter  intenta,  sed  actus,  cujus 
signum  est,  quia  si  quis  non  communicet  illo 
die,  vel  diebus  prsefixis,  tenetur  nihilominus 
quamprimum  possit  communicare.  Et  nihilo- 
minus,  quia  tempus  paschale  preeceptum  est, 
saltem  secundario,  peccabit  quis,  nisi  tunc 
communicet,  etiamsi  prseveniat,  etita  non  co- 
gitur  prsevenire,  ut  dixi  in  3  tomo,  d.  70, 
sect.  2  ;  ergo  idem  dicendum  est  in  obligatioue 
voti,  etiamsi  cnm  proportione  circumstantia 
dieipromittatur.  Namquod  possitsicpromitti, 
supra  ostensum  est,  et  per  se  est  satis  clarum ; 


quamvis  talis  modus  promissionis  ex  sola  in- 
tentione  voventis  cognosci  possit.  Haec  ajitem 
intelligcnda  sunt,nisi  intercedat  commutatio  ; 
potest  enim  interdum  opus  unius  diei  in  si- 
mile  opus  alterius  diei  commutari:  oportet 
tamen  ut  legitima  causa  et  potestas  interce- 
dat,  juxta  infra  dicenda  de  commutatione 
votorum. 

7.  Secunda  assertio;  quando  dies  impletio- 
nis  voti  assignatur,  et  ad  di/ferendam  solutio- 
nem,  et  ad  suspendendam  obligationem,  nulla 
est  ohligatio  prceveniendi  solutionem.  —  Dico 
secundo  :  quando  terminus,  seu  dies  in  quo 
implendum  est  votum,  additur  non  solum  ad 
differendam  solutionem,  sed  etiam  ad  suspen- 
dendam  obligationem  usque  ad  talem  termi- 
num,  tunc  nulla  potest  esse  obligatio  praeve- 
niendi  solutionem,  facienclo  opus  promissum 
ante  prsescriptum  diem,  etiamsi  futurum  im- 
pedimentum  praevideatur.  Hanc  assertionem 
convincunt  rationes  posteriori  loco  factse,  et 
praesertim  illa  de  voto  conditionato.  Nam  re- 
vera  tale  votum  involvitconditionem,  Si  vixe- 
ro,  et  potuero  tali  die,  vel  habet  hunc  sensum, 
Ex  tali  die  hoc  faciam;  ergo  ante  illam  non 
obligat,  et  consequenter  non  potest  obligare 
ad  prseveniendum.  Unde  terminus  ille  non  tam 
est  ad  differendam  solutionem  ,quam  ad  in- 
choandam  obligationem  absolutam  ;  et  ideo 
ante  illum  nulla  est  obligatio,  qua3  pro  tunc 
implenda  sit;  ergononest  obligatio  ad  prseve- 
niendam  solutionem,  sed  adsummum  ut  para- 
tus  sit  homo  suo  tempore  implere,  ita  ut  per 
eum  non  stet,  sicut  de  voto  conditionato  infra 
dicemus.  Nec  refertquod  impedimentum  prse- 
visum,  sit  perpetuum,  vel  temporale,  quia  in- 
tentio  voventis  simpliciter  fuit  non  obligari, 
nisi  impleta  illa  conditione,  seu  pro  tali  tem- 
pore ;  et  ideo  si  impedimentum  fuerit  perpe- 
tuum,  destruetur  obligatio,  quia  votum  fac- 
tum  est  impossibile.  Si  vero  fnerit  temporale, 
differtur  obligatio  absoluta  usque  ad  ablatum 
impedimentum. 

8.  Tertia  assertio :  quando  terminus  solum 
ponitur  intoto  ad  dilationem,  et  non  ad  sus- 
pensionem  obligationis,  prcevenire  oportet  solu- 
tionem,  si  detur  hnpedimentnm. —  Confirmatio 
ab  exemplis.  —  Dico  tertio  :  quando  terminus 
solum  ponitur  ad  differendam  solutionem,  et 
nonad  suspendendam  obligationem,  tunc  obli- 
gat  ad  solutionem  prseveniendo  terminum,  si 
impedimentum  postea  futurum  praevideatur. 
Hoc  etiam  clarum  est,  et  communiter  rece- 
ptum.  Et  ratio  est,  quia  tunc  votum  statim  ac 
fit,  obligat  absolute,  ut  intra  terminum  desi» 


982 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI. 


gnatum  opus  fiat.  Unde  quoad  totum  tempus 
est  determinata  obligatio,  quantum  vero  ad 
singuTas  partes  ejus  est  quasi  disjunetiva,  et 
ideo  tenetur  absolute  vovens  implere  votum 
in  aliqua  parte  illius  temporis;  ergo  si  preevi- 
dct,  futurum  esse  impedimentum  in  posteriori 
parte  temporis,  tenetur  in  priori  facere,  et 
hoc  est  prasvenire.  Confirmatur  exemplo  pra?_ 
ceptorum ;  nam  qui  tenetur  intra  annum  con- 
fiteri,  si  praevideat  futurum  impedimentum 
in  duodecimo  inense,  tenetur  confiteri  antea  ; 
et  qui  tenetur  audire  Missam  in  die  festo,  si 
prsevidet  non  inventurum  illam  post  horam 
nonam,  tenetur  antea  audire;  et  idem  est  de 
obligatis  ad  officium  canonicum  intra  diem,  ut 
supra  suis  locis  dictum  est:  undeidem  esset,  si 
deistismet  actibus  vota  fierent,  quia  fiunt  ins- 
tar  prseceptorum,  ut  supra  declaratum  est; 
ergo  idem  estin  omnibusvotis,  quse  sub  simili 
forma  seu  limitatione  temporis  fiunt.  Unde 
assertio  hsec  cum  proportione  verum  habet, 
sive  impedimentum  sitperpetuum,  sivetempo- 
rale.  De  perpetuo  enim  maxime  procedunt  ra- 
tiones  factae,  quia  illud  omnino  impedit  voti 
observantiam,  et  ita  prseveniendum  omnino 
est.  Temporale  autem  solum  impeditexecutio- 
nem  temporedebito,  et  cogit  ad  dilationem  ul- 
tra  terminum  prsescriptum,  et  ideo  videri  po- 
test  minus  necessaria  anticipatio,  quia  dilatio 
interdumpermitti  potest.  Nihilominus  tamen, 
quia  etiam  cadit  sub  obligationem  voti,  ut  so- 
lutio  prsescriptotemporefiat,  et  non  differatur, 
si  commode  potest,  ideo  etiam  tunc  est  obliga- 
tio  ad  praeveniendum,  nisi  aliqua  specialis  dif- 
ficultas  excusaret,  quod  estper  accidens.  Etad 
hanc  assertionem  accommodatur  bene  ratio 
primo  loco  facta,  et  lex  ibi  citata,  et  rationes 
in  coutrarium  non  procedunt  contra  assertio- 
nem,  ut  facile  constabit  intuenti. 

9.  Quarta  asserlio. — An  teneatur  quis  ali- 
guando  anticipare  terminum  prcefixum  in  voto, 
guando  prcevidet  impedimentum? — Dico  quar- 
to :  licet  terminus  temporis  sit  prsefixus  ad 
finiendam  solutionem,  si  opus  promissum  non 
est  peculiare  onus  alicujus  deterniinatee  par- 
tis  totius  temporis  usque  ad  illum  terminum, 
tenetur  vovens  prsevenire  in  solutione  termi- 
num  illum,  si  ante  illum  impedimentum 
prsevideat.  Ut,  verbi  gratia,  vovit  quis  jeju- 
nare  quatuor  diss  mensis,  non  designando 
illos,  limitando  tamen  obligationem  ad  men- 
sem,  ita  ut  cum  illo  extinguatur  in  omni 
eventu;  si  ergo  ille  prsevideat  futururn,  ut 
post  decimum  quintum  diem  mensis  jejunare 
non  possit,  tenetur  in  prioribus  diebus  totum 


votum  implere,  et  ita  prsevenire  terminum. 
Probatur  ratione  facta,  quia  tunc  totum  tem- 
pus  mensis  est  tempus  absolutae  obligationis, 
quse  debet  impleri  in  parte  ejus  possibili.  Item 
hoc.  confirmant  exempla  preeeeptorum  adduc- 
ta;  nam  in  horis  canonicis  obligatio  uniuscu- 
jusque  diei  in  illo  finitur,  et  nihilominus  in- 
tra  illum  implenda  est,  prteveniendo  horas, 
si  necesse  sit.  Imo  quodammodo  idem  est  res- 
pectu  termini  totius  vitss  ;  nam  si  quis  voveat 
aliquid  facere  in  tota  vita,  id  est,  ante  mor- 
tem,  si  prsevideat  impotentiam  iuturam  in  se- 
nectute,  tenetur  preevenire,  et  antea  facere, 
quia  alias  nonfacietante  mortem,  cum  tamen 
possit. 

'10.  Tenetur  vovens  semper  vitare  impedi- 
mentum,  ut  votum  suo  tempore  adimpleat'. — 
Oportet  tamen  his  addere,  teneri  voventem  in 
omnibus  casibus  vitare  impedimentum,  ut  vo- 
tum  suum  tempore  promisso  implere  possit. 
Unde  si  ex  industria  affectet  impedimentum, 
ne  cogatur  implere  votum,  manifeste  est  voti 
violator,  et  infideliter  agit,  et  contra  pactum 
inclusum  in  voto.  Quapropter  licet  votum  non 
obliget  ad  exequendum  opus  ante  tale  tempus 
praefixum,  obligat  tamen  ad  non  ponendum 
impedimentum  ;  quia  hoc  necessarium  est  ad 
effectum  prioris  obligationis,  alioqui  esset  inef- 
ficax  et  ficta.  Quapropter  non  solum  non  licet 
directe  velle  aut  procurare  impedimentum, 
verum  etiam  nec  illud  voluntarie  admittere, 
si  potest  quis  illud  vitare  sine  magno  dispen- 
dio.  Quia  cum  obligatio  voti  ex  nunc  nasca- 
tur  pro  tunc,  ex  nuuc  etiam  obligat  ad  ha- 
bendam  moralem  providentiam  et  curam,  ut 
votum  possit  impleri ;  nam  ratio  fidelitatis 
hoc  postulat,  et  hsec  esse  debet  legitima  in- 
tentio  voventis.  Dico  autem  moralem  provi- 
dentiam,  quia  non  oportet  extraordinariam 
diligentiam  adhibere,  sed  bona  fide  procede- 
re,  et  non  se  exponere  his  periculis  sine  ratio- 
nabili  causa;  quod  prudenti  arbitrio  in  par- 
ticulari  judicandum  est,  ut  c.  15,  circa  vota 
conditionata,  amplius  explicabitur. 

11.  Explicatur  mens  D.  Thomce. — Perhsec 
ergo  satisfactum  est  ratiouibus  utrinque  pro- 
positis.  Solum  circa  illud  dictum  D.  Thomae 
oportet  adnotare,  illum  non  loqui  de  voto  fa- 
cto  cum  termino  temporis,  sed  de  voto  ingre- 
diendi  statim  religionem.  De  quo  addit,  si 
quis  habeat  debita,  non  propterea  posse  dif- 
ferre,  sed  statim  ingredi  debere  :  Et  gui  eum 
receperit  (ait)  solvet  dehita.  Addit  vero,  quod 
si,  cum  vovit,  cogitabat  de  debitis,  potest  prse- 
sumere  non  se  voluisse  obligare  ad  ingressum 


CAP.  XV.  AN  QUl  NON  IMPLET 
donec  solveret  debita.  Et  adhuc  in  eo  casu 
subjungit,  si  preevideat  impedimentum  pcr- 
pctuum,  non  debere  expectare,  sed  teneri  ad 
ingrediendum  statim.  Verumtamen  heec  doc- 
trina  requirit  imprimislongam  disputationem 
de  eo,  quod  D.  Thomas  supponit,  habentem 
debita  posse  licite  ingredi  religionem,  ante- 
quam  illa  solvat ;  de  qua  infra  in  materia  de 
Statu  dicendum  est.  Deinde,  supposita  prae- 
sumpta  intentione  voveutis  solvendi  prius  de- 
bita,  quam  ingrediatur,  habet  difficultatem 
illa  resolutio  D.  Thornee,  quiavotum  illud  vi- 
detur  conditionatum,  Si  solvero  debita.  etita 
hac  conditione  non  impleta,  non  obligabit  vo- 
tum.  Nam  sicut  impedimentum  temporaie 
excusat  ab  statim,  ita  perpetuum  excusat  sim- 
pliciter.  Respondetur  tamen  non  loqui  D. 
Thomam  quando  votum  est  conditionale,  sed 
quando  est  modale ;  nam  in  priori  obligatio 
est  suspensa ;  in  posteriori  autem  est  absolu- 
ta.  Itaque  sermo  est,  quando  quis  absolute 
vovit  religionem,  tamen  propter  debitum  mo- 
dum  id  exequendi,  tacite  sibi  concessit  indul- 
gentiam  dilationis,  ut  prius  solvat  debita. 
Nam  tunc  ait  D.  Thomas,  si  impedimentum 
perpetuum  futurum  sit,  ob  talem  dilationem 
non  oportere  expectare  ut  impleatur  ille  mo- 
dus ,  tum  quia  hoc  esset  contra  substantiam 
obligationis ;  tum  quia  non  potest  preesumi, 
talem  fuisse  intentionem  voventis  in  prsedicto 
casu,  quia  simpliciter  voluit  obligari,  et  so- 
lum  voluit  disponi  ad  ingressum  illo  modo. 
Unde  non  est  verisimiie  voluisse  illo  modo 
impediri.  Sed  de  hocpuncto  latius  in  prsedi- 
cto  loco  ;  nam  sine  propriis  fundamentis  non 
potest  hic  exacte  declarari.  Et  hic  solum  hoc 
proponitur  propter  generalem  doctrinam, 
quidquid  de  exemplo  sit. 

CAPUT  XV. 

AN  QUI  NON  IMPLET  VOTUM  TEMP0RE  PR.EFIX0,  AD 
ALIQUAM  RECOMPENSATIONEM  P0STEA  TENEA- 
TUR. 

1.  Supponendum  est  sermonem  esse  de 
tempore  preefixo,  et  omnino  necessario,  ita  ut 
in  illo  preescribatur  terminus  ad  finiendam 
obligationem  voti.  Nam  si  violatio  tantum 
fuit  in  transgressione  et  violatione  termini 
positi  ad  differendam  solutionem,  clarum  est 
obligare  postea  per  votum;  iila  tamen  non 
est  recompensatio,  sed  formalis  obligatio  vo- 
ti.  Habebit  tamen  qusistio  locum  etiam  in  illo 
voto,  quando  homo  in  illo  tempore  factus  est 


VOTUM  TEMPORE  PR.EFIKO,  ETC.  983 

impotens  ad  implendum  formaliter  quod  pro- 
misit.  Nam,  iicet  constet  in  his  casibus  votum 
formaliter  postea  noii  obligare,  adhuc  inquiri 
potest  utrum  aliquam  obligationem  quasi  ad 
restitutionem  relinquat ;  non  enim  deest  in 
hoc  aliqua  dubitandi  ratio,  et  aliqua  opinio- 
num  varietas. 

2.  Ratio  autem  dubitandi  esse  potest,  quia, 
licet  inter  nos  et  Deum  non  sit  propria  justitia 
ex  defectu  eequalitatis,  nihilominus  ex  parte 
nostra  est  plus  quam  rigorosa  justitia  quoad 
debitum  et  obligationem,  et  ex  parte  Dei  est 
sammum  jus,  quod  habet  ad  remsibi  debitam 
ex  promissione  sibi  facta,  et  ab  eo  acceptata. 
Hinc  ergo  sumitur  argumentum  :  nam  inter 
homines,  qui  non  implet  promissionem  ex 
justitia  obligantem,  tenetur  postea  recompen- 
sare,  vel  restituere,  prout  potuerit,  quod  non 
solvit;  ergoeadem  obligatio  manetapud  Deum 
ex  promissione  non  impleta.  Probatur  conse- 
quentia  :  quia  heec  obligatio  ad  Deum  est  suo 
modo  ex  justitia  ;  quia  licet  dicatur  impropria, 
quia  deficit  in  potestate  reddendi  eequale,  hoc 
videtnr  parum  referre  ad  debitum  recompen- 
sandi ;  solum  enim  inde  fit,  ut  non  oporteat 
recompensationem  esse  eequalem,  considerata 
dignitate  divinee  personee,  etinjuriee  illi  factee, 
non  vero  quod  illud  debitum  implendum  non 
sit  cum  possibili  eequalitate,  qualis  inter  ac- 
tum  promissum,  et  alium  loco  illius  factum 
considerari  potest.  Quia  in  re  ipsa  facta  est 
ineequalitas  ad  Deum  per  non  solutionern  voti, 
quee  insequalitas  ad  eequalitatem  reducenda 
est;  hoc  enim  postulat  generalis  ratio  justitiee, 
prout  abstrahit  a  Deo  et  hominibus. 

3.  Deinde  non  desunt  auctores  qui  ita  sen- 
tire  videantur :  nam  licet  omnes  sentiant, 
quando  votum  sine  culpa  non  impletur,  nec 
impleri  potest  debitotempore,  postea  non  obli- 
gare,  nihilominus  quando  quis  culpa  sua  non 
implevit,  vel  factus  est  impotens,  aliqui  sen- 
tiunt  obligari  postea  ad  recompeusationem. 
Pro  qua  sententia  merito  allegari  possunt 
Panormitanus,  Anton.  et  Augel.,  qnatenus 
asserunt,  qui  culpa  sua  factus  est  impotens  ad 
implendum  votum  ,  teneri  adimplere  per 
alium,  ut  supra,  cap.  9,  retnli;  illud  enim  ne- 
cessario  debet  fundari  in  obligatione  recom- 
pensandi.  Item  pro  eadem  sententia  allegari 
possunt  Panorm.,  Sylvest.  et  Angel.,  allegati 
cap.  10,  quatenus  dicunt,  qui  culpabiliter  non 
implevit  votum  die  prsestituto  ,  teneri  postea 
implere ;  narn  hoc  etiam  esse  non  potest  nisi 
per  modum  recompensationis.  Item  possunt 
hic  allegari,  qui  dicunt,  eum,  qui  sub  condi- 


984 


LIB.  IV    DE  OBLIGATIONE  VOTI 


tione  vovit,  et  postea  sua  culpa  facit,  ut  con- 
ditio  non  impleatur,  teneri  ad  voti  solutio- 
nem,  quos  capite  sequenti  referemus ;  illud 
enim  esse  i;on  potest,  nisi  per  modum  recom- 
pensationis  :  nam  formalis  obligatio  voti  non 
extat,  non  impleta  conditione. 

4.  Item  Paludanus,  in  4,  d.  38,  q.  4,  n.  13, 
ait,  qui  est  in  eausa,  utalius  frangat  votum, 
teneri  rem  eequivalentem  reddere,  et  omnino 
comparat  hanc  obligationem  cum  obligatione 
restituendi,  si  quis  alium  induxit  ad  furtum 
faciendum.  Prseterea  Richardus ,4,  d.  38, 
art.  5,  q.  1,  ad  1,  generaliter  ait,  quando  ali- 
quis  sua  culpa  factus  est  impotens  ad  servan- 
dum  votum,  teneriad  aliquamrecompensatio- 
nem,  etiamsi  in  eadem  specie  non  possit  sol- 
vere.  Ponitque  exemplum  de  virgine,  quse 
vovit  absolute  virginitatem,  et  postea  corrupta 
est ;  nam  tenetur  (inquit)  servare  quod  potest, 
scilicet  castitatem,  et  recompensare  quod  non 
potest,  aliquid  ,  scilicet ,  faciendo  in  recom- 
pensationem  virginitatisamissa?.  Simileexem- 
plum  erit,  si  quis  vovit  jejunare  die  Sabbati, 
et  frangat  jejunium  comedendo  mane,  nam 
postea  tenetur  servare  formaliter  quod  po- 
test,  abstinendo  a  carnibus  reliqua  parte  diei, 
et  recompensare  quod  non  potest,  scilicet, 
dando  aliquam  eleemosynam  loco  jejunii.  In- 
telligenda  autem  est  ha?c  opinio,  quando  cul- 
pa  fuit  directe  contra  votum  :  nam  si  fuerit 
alterius  ordinis,  licet  ex  ea  resultet  impoten- 
tia  implendi  votum,  non  refert  ad  obligatio- 
nem  voti,  ut  constat,  quia  in  ordine  ad  votum 
impotentia  inculpabilis  est.  Ut  si  quis  culpa 
sua  segrotavit,  aut  vuhieratus  est,  et  postea 
non  potest  votum  de  jejunio  adimplere,  nihil 
contra  votum  peccavit ;  et  ideo  ex  parte  mate- 
riee  non  habet  locum  recompensatio. 

5.  Prima  asscrlio .-votum,  inculpabiliter  non 
impletum  tempore  prceftxo  ad  finiendam  obliga- 
tionem,  non  olligat  ad  recompensationem .  — 
Ratio  a  priori.  —  Ut  vero  a  certioribus  suma- 
mus  initium,  dicimus  primo  :  quoties  sine 
transgressione  culpabili  votum  non  impletur 
tempore  praefixo  ad  fmiendam  obligationem, 
vel  homo  fit  impotens  ad  talem  voti  observan- 
tiam  pro  tempore,  vel  in  perpetuum,  homo 
non  tenetur  ad  aliquamrecompensationem  fa- 
eiendam.  In  hoc  conveniunt  omnes  Doctores, 
et  a  fortiori  constabit  ex  dicendis  in  sequenti- 
bus  assertionibus.  Nunc  autem  speeialiter  pro- 
batur  exemplis  propriis  et  alienis.  Nam  qui 
vovit  ingredi  unam  religionem  in  particulari, 
et  in  illam  non  potest  ingredi,  quia  non  ad- 
mittitur,  non  tenetur  aliam  aequalem  ingredi, 


secundum  omnes,  quia  id  non  vovit;  obligan- 
dus  autem  esset,  si  teneretur  recompensare. 
Item  probari  potest  ex  dictis,  quia  qui  non  po- 
test  implere  per  se,  non  obligatur  implere  per 
alium,  nec  ibiadmittitur  talis  recompensatio, 
et  sic  de  aliis  supra  dictis.  Denique  inter  homi- 
nes,  qui  promisit  dare  aliquid  alteri,  et  postea 
non  potest,  non  obligatur  aliquam  recompen- 
sationem  facere.  Ratio  ergo  a  priori  est,  quia 
nemo  intelligitur  habere  intentionera  se  obli- 
gandi  cum  tanto  rigore,  et  obligatio  non  exce- 
dit  intentionem.  Itempossumushoc  ita  expli- 
care  per  proportionem  ad  restitutionem  ex  jus- 
titia.  Quia  in  illo  casu  non  est  obligatio  recom- 
pensandi  ratione  acceptionis,  seu  non  solutio- 
nis,  quia  illa  fuit  inculpabilis ;  nec  ratione  rei 
aceeptse,  quia  debitor  nihil  inde  acquisivit, 
necfactus  est  ditior,  neque  alium  fructum  re- 
portavit,  per  se  loquendo,  preeter  excusatio- 
nem  a  culpa;  ergo. 

6.  Objectio  ex  cap.  Quod  super  his.  —  Sol- 
vitur  oljectio.  —  Contra  hanc  vero  assertio- 
nem  objici  potest  cap.  Quod  super  his,  de  Vo- 
to ;  sed  illud  caput  sufficienter  tractatum  est 
in  cap.  10;  potestitem  moveri  dubium  specia- 
liter  in  voto  reali,  et  quando  excusatio  culpse 
solum  fuit  per  oblivionem,  vel  inadverten- 
tiam  naturalem ;  ut  si  quis  vovit  dare  tdeemosy- 
nam  in  tali  die,  verbi  gratia,  sancti  Laurentii, 
in  specialem  reverentiam  ejusdem  diei,  et  pos- 
tea  non  det  ex  naturali  oblivione,  si  sequenti 
die  recordetur,  videtur  obhgandu  sad  dandum, 
ratione  rei  retenta?,  per  quam  quodam  modo 
factus  est  ditior.  Respondetur  nihilominus,  si 
supponatur  illud  fuisse  promissum  ut  onus 
proprium  diei,  extinctam  fuisse  obligationem, 
et  illud  commodum  temporale  inde  resultans 
esse  per  accidens ;  quia  intentio  sic  voventis 
est ,  ut  cum  illo  die  transeat  obligatio,  quid- 
quid  in  eo  die  actum  sit,  quse  iutentio  in  ma- 
teria  sic  promissa  involvitur,  licet  non  expri- 
matur. 

7.  Secunda  assertio:  in  votis  personalibus, 
ctiam  cvlpabiliternonimpletis  tempore  prceftxo, 
non  tenetur  vovens  ad  recompensationem. — Di- 
co  secundo  :  in  votis  personalibus,  licet  culpa- 
biliter  non  impleantur  intra  terminum  prsefi- 
xum  ,ad  terminandam  seu  finiendam  obliga- 
tionem,  non  tenetur  vovens  ad  aliquam  re- 
compensationem  faciendam,  Est  communis 
sententia,  quam  satis  indicat  D.  Thomas,  d. 
art.  3,  ad  2,  ubi  fractorem  voti  virginitatis,  ex 
ea  parte  qua  se  reddidit  impotentem  ad  votum 
implendum,  solum  dicit  teneri  ad  pceniten- 
tiam  agendam,  non  ad  aliam  recompensatio- 


CAP.  XV.  AN  QUl  NON  IMPLET  VOTUM  TEMPORE  PR/EFJXO,  ETC. 


98t 


nem;  in  -4  vero,  d.  38,  q.  1,  art.  3,  quaestiune. 
1,  ad  1,  hoc  declarans,  dicit  teneri  adaliquam 
reeompensaiionem  per  pcenitentiam.  Et  for- 
tasse  Riehardus,  per  recompensationeni,  nihil 
aliud  intellexit  quam  pcenitentiam.  Idem 
etiam  supponunt  Sylvest.,  Navar.,  Soto,  et 
alii,  c.  9  relati,  dum  negant  teneri  aliquem  im- 
plere  per  alium,  quod  per  se  non  potest,  etiam- 
si  culpa  sua  impotentiam  contraxerit.  Item 
Cajetanus,  et  alii  relati  c.  42,  dum  simpliciter 
negant  votum  obligare  ad  opus  quod  est  onus 
diei,  transacto  die;  simpliciter  enim  negant  ob- 
ligare  ad  aliquid  aequivalens,  alias  nihil  effice- 
rent.  Item  hoc  probant  exempla,  quaeaddunt; 
nam  qui  omisit  jejunium  vel  Missam  in  die 
proeceDto,  non  obligatur  postea  ad  aliquam  re- 
compensationem;  et  idem  judicium  est  de  sa- 
cerdote,  qui  omittit  horas  canonicas,  vel  se 
reddit  impotentem  ad  pensum  illud  solven- 
dum,  projiciendo,  verbi  gratia,  Breviarium  in 
mare ;  nam  postea  ad  solam  pcenitentiam 
agendam  tenetur,  nisi  intercedat  obligatio  jus- 
titise  ratione  beneficii,  quae  ad  restitutionem 
obliget.  Idem  ergo  est  de  obligatione  voti. 

8.  Et  ratio  est  eadem  in  utroque  casu  cum 
proportione,  scilicet,  quia  sicut  Ecclesia  praeci- 
pit  actum  religionis,  et  non  recompensatio- 
nem,  ita  etiam,  qui  vovit  jejunare  in  vigiiia 
Corporis  Christi,  non  vovit  facere  aliquam  re- 
compensationem  si  frangeret  votum,  nec  pro 
eo  casu  ad  aliquid  se  obligavit,  nec  forte  de 
illo  infelici  eventu  cogitavit;  et  si  cogitasset, 
forte  nihil  aliud  deliberasset  quam  de  pceni- 
tentia  agenda ;  vel  si  aliud  deliberasset,  ad 
illud  teneretur,  non  ad  aliam  recompensatio- 
nem.  Ut  si  quis  vovit  jejunare  absolute,  ad- 
dendo  sibi  poenam  eleemosynae  faciendae,  si 
non  impleat,  frangendo  jejunium,  obligatur 
ex  speciali  voto  conditionato  ad  eleemosynam 
faciendam,  non  vero  ad  aliquid  aliud  ;  ergo  si 
non  addidisset  votum  conditionale,  ex  vi  so- 
lius  transgressionis  voti  ad  nihil  obligaretur. 
Praeterea  idem  est  etiam  si  opus  promissum 
non  sit  speciale  onus  alicujus  diei,  vel  tempo- 
ris,  quasi  in  cultum  ejus;  quia  si  terminus 
temporis  additus  est  ad  extinguendam  obliga- 
tionem,  est  impossibiie  ut  ex  transgressione 
nascatur  obligatio  ad  reeompensationem.  Nam 
vel  haec  obligatio  nascitur  ex  voto,  et  hoc  re- 
pugnat  intentioni  voventis  praefigentis  talcm 
terminum  suae  obligationi;  vel  nascitur  ex 
alio  prsecepto,  et  hoc  nullum  est,  quia  positi- 
vum  non  datur,  et  naturale  solum  obligat  ad 
reddendum  quod  promisit.  Denique  idem  est  in 
voto  simpliciter  facto,  vel  cum  termino   ad 


differendam  tantum  solutionem,  quando  ali- 
quis  culpa  sua  factus  est  impotens  in  perpe- 
tuum  ad  illud  implendum.  Nam,  etiam  illud 
votum  includit  hanc  eonditionem,  Si  potuero, 
et  intentio  se  obligandi  non  se  extendit  ad 
aliam  materiam  pro  casu  impotentiee ,  sive 
cum  culpa,  sive  absque  illa  evenerit.  Nec  ex 
ratione  justitiae  colligi  potest  talis  obligatio, 
tum  quiaetiam  justitianon  obligat  ultrainten- 
tioriem  promittentis;  tum  propter  aliam  ra- 
tiouem,  quam  in  sequenti  assertione  decla- 
rabo. 

9.  Tertia  assertio:in  totis  realilus  nulla  est 
recompensandi  obligatio  quando  propria  cbli- 
gatio  extinguitur. — Declaraiur  assertio  exem- 
plis. — Dicotertio:  etiamin  votisrealibusnulla 
est  recompensandi  obligatio,  quando  obligatio 
propria  voti  extincta  est,  velperimpotentiam, 
vel  quia  terminus  praffixustanquam  perempto- 
rius  obligationis  elapsus  est.  Haec  assertio  ha- 
bet  nonnullam  majorem  difficultatem  ad  con- 
ciliandas  varias  doctrinas  auctorum  ;  sed  nihi- 
lominus  videtur  communis,  et  necessario  con- 
nexa  cum  praecedentibus,  nam  est  fere  cadem 
ratio,  ut  videbimus.  Itaque  declaratur  exem- 
plis :  nam  votum  religionis,  si  attente  ponde- 
retur,  reale  est,  nam  est  promissio  dandi  se- 
ipsum  religioni ;  et  tamen  si  quis  post  tale 
votum  ducat  uxorem,  nullam  recompensatio- 
nem  religioni  aut  Deo  faeere  tenetur  prseter 
pcenitentiam.  Sicut  etiam  si  quis  soli  Deo  vo- 
vit  dare  hospitali  servum  suum  Petrum,  et 
postea  illum  occidat,  non  tenetur  ad  aliquam 
recompensationem ;  deberet  enim  esse  aliqua 
restitutio  aequivalentis  valoris,  vel  alterius 
servi  similis;  nemo  autem  dixit  vinculum  vo- 
ti  praecise  spectatum  obligare  ad  restitutio- 
nem  aliquam  Deo  faciendam.  Item  si  quis  Vo- 
vit  expendere  tantum  pecuniae  in  celebratione 
alicujus  diei,  ut  speciale  onus  illius  diei,  su- 
pra  ostendimus  non  teneri  postea  ad  aliquam 
recompensationem,  si  votum  violet,  et  tamen 
reale  est.  Ratio  autem  imprimis  est  eadem, 
quae  praecedentis,  quia  intentio  voventis  etiam 
in  his  votis  solum  est  de  expendenda  vel  prie- 
benda  tali  re,  non  vero  de  recompensatione 
facienda,  quacumque  ratione  id  fiat  impossi- 
bile,  vel  extra  terminum  designatum  adtalem 
pecuniae  usum ;  quia,  eo  ipso  quod  solum  vo- 
luit  obligare  se  intra  illum  terminum,  postea 
non  est  unde  nascatur  obligatio.  Tandem  qui 
fecit  votum  reale,  et  postea  factus  est  impo- 
tens  sine  culpa,  non  tenetur  ad  aliquam  re- 
compensationem,  ut  ostensum  est ;  ergo  nec 
tenetur,  etiamsi  culpa  intercesserit.  Probatur 


986 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI. 


consequentia,  quia  culpa  illa  solum  est  contra 
Deum,  et  culpa  contra  solum  Deum  obligat 
ad  pcenitentiain  et  satisfactionem,  non  vero 
ad  aliam  recompensationem.  Imoad  illain  sa- 
tisfactionem  ;>  Denitentise  non  obligat  in  pree- 
senti  votum  pneeedens,  ut  supra  notavi,  sed 
obligat  preeceptum  virtutis  pcenitentiee. 

10.  Fit  satis  oijectioni  in  principio  factce. 
—  Unde  facile  solvitur  ratio  ex  obligatione 
justitiee  supra  posita.  Nam  imprimis  dici  po- 
test,  hanc  culpam  transgressionis  voti  proprie 
esse  contra  fidelitatem  Deo  debitam,  et  non 
contra  propriam  justitiam  :  et  ideo  licet  sit 
gravis  culpa  in  ratione  irreverentia?,  et  con- 
tra  cultum  Deo  debitum,  non  tamen  esse  pro- 
priam  injuriam  damnificantem  Deum  (ut  sic 
dicam)  in  bonis  suis,  ut  inde  obliget  ad  recom- 
pensationempermodum  alicujus  restitutionis. 
Declaratur  preeterea  in  hunc  modum.  Quia 
non  magis  damnificatur  Deus  in  bonis  suis 
per  vota  realia  non  impleta,  quam  non  im- 
plendo  vota  personalia,  quia  utraque  ordinan- 
lur,  ad  solum  cultum  Dei ;  neque  enim  ex  vo- 
tis  realibus  aliquid  Deo  accrescit  preeter  cul- 
tum,  quia  proptcr  aliam  utilitatem  suam  re- 
bus  nostris  non  indiget;  ergo  sicut  ex  trans- 
gressioue  votorum  personalium  non  relmqui- 
tur  obligatio  restituendi  Deo  aliquid,  licet  ei 
fuerit  denegatus  debitus  cultus,  ita  nec  ex 
fractione  voti  realis. 

11.  Cur  obligatio  religionis  non  ohliget  ad 
restitutionem.  —  Et  hinc  potest  intelligi  ratio 
a  priori,  ob  quam,  licet  religionis  obligatio  sit 
excellentior  quam  obligatio  justitiee  humanee, 
violatio  illius  non  obliget  ad  aliquam  restitu- 
tionem,  sicut  istius.  Nam  Deus  non  potest 
proprie  damnificari  ab  homine  in  bonis  suis 
sibi  utilibus,  sed  solum  potest  offendi  per  de- 
negationem  debiti  cultus,  vel  amoris  debiti, 
aut  praeferendo  iili  creaturam  in  honore  vel 
amore ;  et  ideo  respectu  Dei  solum  est  obliga- 
tio  ad  satisfactionem  pro  injuriis  illatis,  per 
conversionem  ad  ipsum,  per  amorem  et  poe- 
nitentiam,  et  vindictam  pro  culpa  commissa. 
Homo  vero  damnum  patitur  iri  suis  bonis^  et 
illis  privatur  per  actiones  injuriosas  :  et  inde 
nascitur  restituendi  obligatio,  quse  propterea 
propria  esse  dicitur  justitiee  commutativee  : 
de  qua  re  alibi  dicendum  est.  Ad  sententias 
autem  aliorum  Doctorum  ex  parte  jam  respon- 
sum  est,  etin  c.  17  eodem  modo  explicabimus 
obligationem  voti  conditionati.  Dictum  autem 
Paludani  non  admittimus;  quia  vero  specia- 
liter  loquitur  de  illo,  qui  alium  impedit  ne 
yotum  religionis  impleat,  de  illo  puncto  spe- 


cialiter  dicemus  infra,  tractando  dc  illo  voto 
in  particulari. 

CAPUTXVI. 

UTRUM  QUM  FIUNT  C0NTRA  V0TI  0BLIGATI0NEM  ET 
0BSERVATI0NEM   VALIDA   SINT   ET    FIRMA? 

1 ,  An efftciat verum  contractum  qui  contravo- 
tum  contrahit. — Duplex  actio  voto  contraria. — 
Heec  queestio  valde  necessaria  est  ad  intelligen- 
tiam  prascedentium,  et  ad  varios  casus  rnorales 
definiendos,  et  ideo  hoc  loco  illam  interponi- 
miis.  Ut  autem  queestio  intelligatur,  oportet 
advertere  sermonem  esse  de  moralibus  effec- 
tibus,  quos  interdum  habent  actiones  huma- 
1133,  ut  sunt  contrahere,  donare,  transferre 
dominium,  obiigare,  et  si  qui  sunt  similes. 
Natn  de  effectibus  physicis  nulla  est  quasstio, 
utper  se  constat;  nam  qui  ludit  contra  votum, 
vere  ludit  quoad  physicam  aciionem  ;  mora- 
liter  vero  inquiri  potest  an  veram  rationem 
contractus  efficiat ;  et  qui  donat  contra  votum, 
physice  quidem  rem  tradit,  sed  an  donatio 
valeat  inquiri  potest,  et  sic  de  aliis.  Ut  ergo 
breviter  respondeamus,  est  advertendum  se- 
cundo,  duas  actiones  posse  intelligi  voto  con- 
trarias.  Una  dici  potest  contrariavoto  exparte 
ipsius,  seu  quoad  obligationem,  ut  si  promisi 
Deo  non  ludere,  et  postea  promisi  homini  lu- 
dere,  etc.  Alia  actio  esse  potest  voto  contra- 
ria  ex.parte  materiee,  seu  quoad  executionem, 
ut  est  transgressio  ipsius  voti,  ut  si  promisi 
non  donare  et  dono,  vel  si  promisi  dare  ta- 
lem  rem  in  eleemosynam,  et  postea  vendo 
illam. 

2.  Prirna  assertio  :  promissio  facta  contra 
votum  validum  invalida  et  illicita  est.  —  Dico 
ergo  primo  :  omnis  promissio,  facta  contra 
prius  votum  valiclum  et  obligans,  non  solum 
illicita  est,  sed  etiam  invalida  et  irrita.  Pro- 
batur  primo,  quia  est  de  re  illicita  ;  est  enim 
promissio  de  fractione  voti,  quce  intrinsece 
mala  est.  Secundo,  juramentum  promisso- 
rium,  factum  contraprius  votum,  non  obligat, 
ut  supra  ostensum  est ;  ergo  multo  minus 
obligabit  promissio  ipsa  per  se  spectata.  Ter- 
tio,  votum  etiam  factum  contra  prius  votum 
invalidum  est;  et  factnm  contra  absolutamet 
validam  promissionem  homini  factam,  invali- 
dum  est ;  ergo  a  fortiori  promissio  humana 
facta  contra  prius  votum  invalida  est.  Antece- 
dens  quoad  utratnque  partem  supra,  iib.  2, 
probatum  est.  Consequentia  vero  tenet  a  for- 
tiori,  quia  minus  potest  prsevalere  promissio 


CAP.  XVI.  UTUUM  QU.-E  FIUNT  CONTRA  VOTl  OBLIGATIONEM  VALIDA  SINT. 


987 


facta  homiui  contra  promissionem  factam 
Deo,  quam  e  contrario.  Tandem  hac  ratione. 
sponsalia  facta  contra  votum  simplex  religio- 
nis,  castitatis,  aut  non  nubeudi,  vel  assumendi 
ordinem  sacrum,  non  valcnt,  quiaimpleri  ncn 
possunt  de  se  sine  transgressione  voli,  et  ita 
continent  promissionem  de  re  illicita.  Et  ea- 
dem  ratione,  promissio  donandi  liomini  quam- 
cumque  aliam  rem  Deo  promissam  non  valet, 
quia  est  voto  contraria.  Quod  si  contingat 
promissionem  factam  esse  homini  intuitu  pie- 
tatis,  tunc  habebit  rationem  voti ;  et  tunc  si 
opusilludcenseaturmajorispietatisquamaliud 
priori  voto  promissum,  valere  poterit  poste- 
rior  promissio,  non  ut  contraria  voto,  sed  per 
modum  commutationis  unius  voti  in  aliud 
melius,  ut  supra  dictum  est. 

3.  Secunda  assertio:  acta  contra  voti  obli- 
gationem  et  observantiam  valida  sunt,  licet  il- 
licita.  —  Dico  secundo  :  acta  contra  voti  obli- 
gationem  et  debitam  observantiam  valida 
sunt,  licet  male  fiant.  J^oquimur  de  voto  prse- 
cise  ut  votum  est,  et  ex  vi  obligationis  ejus, 
abstrahendo  nunc  a  solemnitate  voti,  et  a  sta- 
tutis  Ecclesiae,  de  quo  postea,  tractando  de 
statu  et  de  voto  solemni.  Sic  ergo  intellecta 
conclusio  deciaratur  exemplis  :  nam  matrimo- 
nium,  contra  votum  castitatis  simplex ,  validum 
est,  licet  male  fiat,  ut  habetur  in  c.  unico,  de 
VotOj  in  6,  et  tractaudum  est  late  in  sequenti 
volumine.  Item,  eadem  proportione,  si  quis 
vovit  non  acceptare  donationem  sibi  factam, 
vel  episcopatuui;  aut  dignitatem,  et  similia.,  et 
postea  acceptat,  tactum  tenet,  ut  est  per  se 
notum.  Item  probari  hoc  potest  ex  dictis  de 
juramento  :  ostendimus  enim  facta  contra  il- 
lud  valida  esse;  obligatio  autem  voti  et  jura- 
menti  quoad  hoc  aequiparantur.  Ratio  autem 
propria  est,  quam  eodem  loco  tetigimus,  quia 
hujusmodi  actus  habent  valorem  et  effectum 
ex  hominis  voluntate,  quse  potens  est  ad  se 
obligandum,  ad  donandum  vel  contrahendum 
et  similia;  sed  votum  licet  obliget  ad  non 
utendum  tali  potestate,  non  tamen  aufert  po- 
testatem  ipsam,  nec  potest  ita  illam  ligare, 
quin  possit  contrarium  velle,  et  efficaciter  fa- 
cere;  ergo.  Minor  deelaratur,  quia  imprimis 
votum  non  aufert  libertatem  naturalem  ad  vo- 
lendum  absolute  contrarium,  ut  per  se  con- 
stat.  Deinde  non  privat  hominem  materiaap- 
ta^  ut  circa  illam  faciat  efficaciter  quod  vult, 
etiamsi  non  bene  faciat.  Probatur,  quia,  non 
obstante  voto_,  manet  homo  dominus  materise 
promissee ;  nam  qui  vovet  Deo  rem  aliquam, 
non  statim  illam  a  se  abdicat.,  nec  quoad  pos- 


sessionem,  nec  quoad  dominium ;  ergo  ex  hac 
parte  tenebit  donatio  illius,  non  obstante  voto. 
Et  hanc  rationem  reddunt  communiter  Docto- 
res,  ob  quam  matrimonium  tenet,  non  ob- 
stante  voto  simplici  castitatis  ;  quia  votum  est 
tautum  promissio,  per  quam  non  abdicat  a  se 
homo  dominium  sui  corporis,  et  ideo  traditio 
illius,  quam  per  matrimonium  facit,  valida 
est,  utpote  facta  a  vero  domino,  nulla  lege 
irritante  aut  resistente.  Haec  autem  ratio  cum 
proportione  locum  habet  in  omni  simili  actu 
seu  largitione,  voto  repugnante.  Sicut  etiam 
inter  homines  traditio  alicujus  rei  Petro  facta 
valet,  licet  prius  per  contractum  fuisset  Paulo 
promissa,  juxta  1.  Quoties,  C.  de  Rei  vindic. 

A.  Di/ferentia  inter  promissionem  etdonatio- 
nem  voto  contrariam. — Praeterea  actus  contra 
observantiam  voti  factus,  licet  male  fiat,  non 
inclinat  nec  obligat  ad  aliquid  malum,  sed 
potest  conservari,  et  ad  usum  applicari  sine 
ullo  peccato,  per  se  loquendo ;  ergo  etiam  ex 
hac  parte  potest  ille  actus  esse  validus,  id  est, 
haberesuum  effeetum,  quatenus  actus  huma- 
nus  est,  non  obstante  malitia,  quam  contra 
votum  habet.  Sicut  ex  humana  generatione 
contra  votum  facta  resultat  bonus  efiectus,  fi- 
lius,  scilicet,  procreatus.  Unde  in  hoc  cernitur 
differentia  inter  promissionem  et  largitionem 
voto  contrariam,  quod  promissio  obligat  ip- 
sum  promittimtem  ad  agendum  contra  votum, 
quodfieri  non  potest;  largitio  vero  semel  facta 
non  obligat  postea  ad  agendum  aliquid  contra 
votum,  et  ideo  ex  hac  etiam  parte  valida  esse 
potest.  Denique  neque  ex  parte  personse  vo- 
ventis  cogitari  potest  aliqua  inhabilitas,  quae 
ex  voto  resultet,  ut  ob  eam  actus  postea  factus 
validus  esse  non  possit.  Quod  ita  declaro :  nam 
votum  non  operatur  ultra  intentionem  voven- 
tis,  ut  scepe  dictum,  et  probatum  est ;  sed  vo- 
vens,  verbi  gratia,  non  nubere,  non  intendit 
se  inhabilem  reddere  ad  nubendum,  sed  solum 
intendit  promittere,  et  se  obligare  ad  id  non 
faciendum,  licet  possit,  et  habilis  sit.  Et  in 
idem  redit,  quod  vovens  per  se,  et  ex  vi  voti 
non  intendit  irritare  suas  actiones,  sed  solum 
se  obligare  ad  illas  facieudas  vel  non  facien- 
das;  ergo  non  plus  facit  vovendo. 

5.  Addo  vero  quod,  licet  intenderet  et  vel- 
let  irritare  suas  actiones,  non  posset,  nisi  per- 
severando  in  eadem  voluntate  non  faciendi 
talem  actionem.  Nam  si  mutat  voluntatem  per 
aliam  contrariam,  eo  ipso  destruit  priorem,  et 
jam  vult  esse  ratum  quod  nolebat,  et  poste- 
rior  voluntas  revocat  priorem,  et  ita  hrec  ha- 
bet  effectum.  Ut  si  quis  nolit  contrahere^  dum 


988  UB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI 

in  illa  voluntate  perseveraverit,  inhabilis  erit 

ad  contrahendum,    in  sensu  (ut  ita  dicam) 

composito  ;  nam  stante  illa  voluntate,  impos- 

sibiie  est  facere  contractum  validum.  Tamen 

si  voluntatem  mutat,  jam  erit  habilis,  quan- 

tnm  est  ex  hoc  capite.  Et  similiter,  licet  homo 

prius  absolute  velit  omnem  contractum  a  se 

postea  factum  irritum  esse,  si  postea  velit  ab- 

solute  contractum  validum  facere,  revera  fa- 

cit  ;  quia  semper  posterior  voluntas  efficax 

est  ad  revocandam  priorem,  nec  potest  homo 

se  privare  hac  potestate,  nisi  alinnde  prive- 

tur,  vel  nisi  per  priorem  voluntatem  rem  itaa 

se  alienet,  ut  jam  non  babeat  dominium,  vel 

potestatem  in  illam.  Et  hac  ratione  nunquam 

potest  Fontifex  gratiam  aliquam  ita  irrevoca- 

bilem  concedere,  quin  ab  ipso  revocari  possit ; 

quia  semper  potestas  est  eadem,  et  posterior 

voluntas  praevalet ;  ita  ergo  se  habet  voluntas 

propria  hominis  circa  suos  actus  ,  si  a  supe- 

riore  non  impeditur.  Nnllum  ergo  excogitari 

pctest  principium,  quare  acta  contra  votum 

invalida  sint,  iicet  male  fiant.  Et  hanc  asser- 

tionem  attigit  ex  parte  Molin.,  tract.  2  de 

Jud.,  disp.  369,  §  Quintum. 

6.  Acta  contra  votum  non  solum  sunt  vali- 
da,  sed  et  rata,  et  firma.  —  Ampliatur  hsec 
assertio  primo,  uthujusmodi  acta  non  tantum 
sint  valida,  sed  etiam  firma,  id  est,  sine  ulla 
obligatione  irritandi  vel  revocandi  illa  ex  par- 
te  voventis.  Potest  enim  interdum  actus  non 
esse  irritus  ipso  facto,  esse  tamen  irritabilis 
vel  irritandus,  ut  est  vulgare  in  legibus,  et 
contractibus  humanis.  Ostendimus  ergo  acta 
contra  votum  non  esse  irrita  ipso  jure,  nunc 
autem  addimus  nec  esse  irritanda  vel  retrac- 
tanda.  Loquimurque  in  conscientia,  et  quan- 
tum  est  ex  intrinseca  obligatione  voti :  nam 
alia  qusestio  est,  an  talia  facta  irritabilia  siut, 
vel  irritanda  per  Ecclesiam,  quse  ad  preesens 
non  spectat,  nec  semper  locum  habet ;  statim 
vero  de  illa  aliquid  attingemus.  Primo  ergo 
id  patet  in  exemplo  de  matrimonio  contra  vo- 
tum  ingrediendi  religionem ;  est  enim  irrevo- 
cabile.  Idem  est  in  professione  facta  in  re- 
ligione  laxiori  contra  votum  ingrediendi 
strictiorem  ,  quia  non  est  revocanda  ,  nec 
manet  obligatio  transeundi  ad  strictiorem, 
juxta  capit.  Qui  potest ,  de  Regularib.,  in  6. 
Ad  hsec  vero  exempla  dici  potest ,  hoc  ideo 
esse,  quia  illi  actus  matrimouii  et  professionis 
natura  sua  sunt  perpetui.  Verumtamen  idem 
est  in  quocumque  alio  genere  donationis,  vel 
traditionis,  ut  si  quis  donavit  amico  rem  pro- 
missam  alteri,  donator  non  tenelur  donatio- 


nem  cassare,  imo  nec  jure  potest  titulo  solius 
voti.  Ratio,  cur  non  teneatur,  est,  quia  id  non 
vovit,  neque  ad  id  intendit  se  obligare  ex  vi 
talis  voti.  Et  proeterea  addi  potest  non  licere, 
et  ideo  non  posse  votum  ad  id  obligare.  Ante- 
cedens  probatur,  quia  illa  actio  facta  est  cum 
potestate  dominii,  et  cum  plena  voluntate,  ut 
supponitur,  et  ex  parte  recipientis  est  accep- 
tata  sine  ulla  imjuria  ;  ergo  non  potest  dona- 
tor  illam  revocare. 

7.  Acia  contra  votum  ad  nullam  olligant 
recompensationem .  —  Ampliatur  secundo  ,  ut 
non  solum  talis  largitio  sit  valida  et  firma, 
sed  etiam  ut  ex  illa  nullum  relinquatur  onus 
voventi  ad  aliquam  recompensationem  facien- 
dam  pro  voto  violato.  Hoc  patet  ex  dictis  cap. 
15,  ubi  ostensum  est,  violationem  voti  non 
obligare  ad  aliquam  recompensationem  ;  nam 
illa  regula  generalis  est,  ut  ibi  est  probatum ; 
ergo  etiam  in  prsesenti  locum  habet.  Oportet 
autem  advertere,  aliud  esse  recompensare  vo- 
tum  in  eo  quod  violatum  est,  aliud  implere 
votum,  ex  parte  violatum,  in  ea  parle  quaere- 
sidua  est,  et  servari  potest.  Prius  enim  dici- 
mus  non  cadere  sub  obligationem  ,  postcrius 
autem  nihilominus  cadere  potest.  Gontingit 
enim  votum  ad  plura  obligare,  et  licet  in  uno 
violetur,  et  quoad  id  non  obliget  ad  recom- 
pensationem,  nihi-lominus  ad  aha  obligat,  quce 
observari  possunt,  non  obstante  priori  actio- 
ne  voto  contraria,  et  effectu  ejus.  Sicut  supra 
dicebamus  de  virgine  habente  absolutum  vo- 
tum  virginitatis,  si  virginitatem  perdiderit, 
quoad  eam  partem  solum  teneri  ad  pceniten- 
tiam  agendam  pro  fractione  voti,  nihilominus 
ex  vi  ejusdem  voti  teneri  ad  castitatemin  pos- 
terum  servandam,  quia  in  eo  integrum  per- 
mansit  votum.  Sic  etiam  dicunt  Theologi,  qui 
contra  votum  castitatis  matrimonium  contra- 
xit  et  consummavit,  teneri  nihilominus  ad 
non  petendum  debitum ,  non  per  modum  re- 
compensationis ,  sed  per  formalem  voti  obser- 
vationem,  quia  ejus  obligatio  durat  in  eo,  in 
quo  impleri  potest  ;  pro  priori  autem  traus- 
gressione  nulla  recompensatio  necessaria  est 
prseter  pcenitentiam.  Item  qui  contra  votum 
religionis  uxorem  duxit,  adhuc  tenetur  non 
consummare  matrimonium,  quia  potest  im- 
plere  votum ,  quod  de  se  semper  obligat ;  si 
autem  matrimonium  consummavit,  jam  non 
tenetur  ad  aliquam  recompensationem,  sed 
solum  tenetur  esse  in  praeparatione  animi  ad 
implendum  votum,  quacumque  ratione  a  vin- 
culo  vel  ab  obligatione  matrimonii  libere- 
tur. 


CAP.  XVI.  UTRUM  QUJE  FIUNT  CONTR 

8.  Acta  etiam  contra  vota  realia  non  obli- 
gant  ad  recompensationevi ,  licet  sa'pe  maneat 
olligaiio  voti.  —  Maxime  autem  oportet  hoc 
notare  pro  votis  realibus;  nam  post  transgres- 
sionem  illonim  etiam  non  relinquitur  onus 
recompensandi,  licet  interdum  et  fortasse  sse- 
pe  perseveret  obligatio  voti.  ut  in  simili  ma- 
teria  impleatur.  Et  ideo  est  attente  conside- 
randum,  au  votum  fiat  de  re  singulari  et  in- 
dividua,  ita  ut  ad  illam  solam  feratur  intentio 
voventis,  vel  fiat  de  aliqua  re  in  genere,  seu 
secundum  valorem  et  sestimationem  ejus. 
Quando  enim  fit  hoc  posteriori  modo,  non  ob- 
stante  violatione  voti,  manebit  obligatio  ad 
votum  in  alia  re  simili  implenduin,  non  per 
recompensationem  ,  sed  quia  obligatio  voti 
non  fuit  extincta,  et  potest  impleri.  Ut.si  quis 
vovit  ex  pra?senti  pecunia  dare  dimidiam  par  • 
tem  pauperibus,  et  postea  totam  illam  vane  et 
prodige  consnmit,  tenetur  nibilominus  postea 
quamprimum  possit  votum  implere  ex  qua- 
cumque  alia  pecunia ,  vel  re  ajquivalente, 
quia  votum  non  fuit  extinctum,  licet  fuerit 
violatum  quoad  dilationem.  Quia  intentio 
principalis  voventis  non  fuit  limitare  promis- 
sionem  ad  preesentem  pecuniam,  sed  fuit  de 
facienda  eleemosyna  secundum  se  et  simplici- 
ter ;  ad  aeceleraudam  autem  solutionem  desi- 
gnavitprsesentem  pecuniam.  At  vero  si  inten- 
tio  voventis  limitata  fuit  ad  banc  rem  indivi- 
duam  ,  verbi  gratia  ,  bunc  servum  ,  bunc 
equum,  bunc  calicem ,  banc  imaginem  ,  etc, 
licet  poslea  violet  votum,  donando  alteri  ta- 
lem  rem,  non  manet  obnoxius  alicui  recom- 
pensationi.  Nam  obligatio  voti  extincta  est, 
quia  non  potest  impleri  in  illa  materia,  cum 
jam  res  sit  aliena,  quia  donatio  tenuit  juxta 
dicta  ;  nec  extenditur  ad  aliam,  quia  intentio 
voventis  in  illa  fuit  terminata  a  principio  ;  et 
ideo  non  tenetur  ad  valorem  rei  tribuendum, 
quia  illud  solum  esse  posset  per  modum  re- 
compensationis  ,  ad  quam  votum  non  obli- 
gat. 

9.  Advertendum  ad  supra  dicta.  —  Aliud 
advertendum.  —  Duo  autem  videntur  adden- 
da  :  unum  est,  regulariter  beec  vota  fieri  prio- 
ri  modo,  et  ideo  ita  debere  praesumi,  et  obli- 
gari  voventes.  nisi  ubi  vel  per  expressam  de- 
clarationem,  vel  ex  conditione  materise ,  et 
modo  vovendi,  ac  circumstantiis  constiterit, 
votum  esse  factum  posteriori  modo.  Quod 
maxime  contingit,  quando  res,  qua3  vovetur, 
non  est  pecunia,  nec  ex  aliis  qnse  suo  usu 
statim  consumuntur  ,  ut  triticum  et  oleum, 
sed  est  res  permanentior,  ut  pretiosa  mobilia, 


V  VOTI  OBLIGATIONEM  VALIDA  SINT.  989 

res  se  moventes ,  et  interdum  etiam  immobi- 
les ;  nam  haec  solent  magis  secundum  pro- 
priam  rationem  et  conditionem,  quam  secun- 
dum  communem  voveri ;  et  seepe  magna  faci- 
litate  aliquis  vovet  aliquam  hujusmodi  rem, 
qui  pecuniam.  seu  pretium  non  promitteret. 
Aliud  addendum  occurrit  per  modum  limita- 
tionis,  quae  mihi  videtur  valde  verisimilis : 
nam  si  quis  hujusmodi  rem  voto  promissam 
postea  vendat,  vel  commutet ,  videtur  mibi 
teueri  ad  implendum  votum  ex  pecunia,  vel 
alia  re,  in  quam  illam  commutavit.  Non  pro- 
ter  recompensationem,  nam  hsec  nunquam 
habet  locum,  sed  quia  verisimilius  est  hoc 
fuisse  inclusum  in  voto  ;  nam  qui  rem  talem 
Deo  promisit,  profecto  habuit  intentionem  vo- 
vendi  Deo  omnem  ejus  utilitatem.  Item  quia 
tunc  pretium  vel  res  alia  quasi  subrogatur 
loco  alterius ,  et  ita  in  eam  cadit  eadem  obli- 
gatio,  quod  secus  est,  quando  omnino  aliena- 
tur  vel  consumitur.  Hoc  autem  non  est  cer- 
tum,  quod  aliis  magis  considerandum  relin- 
quo,  nam  in  auctoribns  non  invenio  declara- 
tum  ;  videtur  tamen  satis  pium,  et  probabile, 
et  utile,  ne  homines  nimiam  licentiam  assu- 
mant  violandi  similia  vota. 

10.  Qui  accepit  aliquid  db  eo  qui  contra  vo- 
tum  donat,  non  tenetur  ad  recompensationem. 
—  Ampiiatur  tertio  secunda  assertio,  ut  non 
solum  procedat  respectu  voventis,  sed  in  votis 
realibus  locum  habeat,  etiam  respectu  alio- 
rum,  quibus  tales  res  donantur  aut  vemlun- 
tur.  Nam  etiam  respectu  illorum,  contractus, 
largitio  et  similis  actio  valida  est  et  firma,  et 
ideo  postea  tuta  conscientia  rem  possident  ac 
retinent,  nec  tenentur  eontractum  rescindere, 
aut  rem  ipsam,  vel  aliquid  loco  illius  resti- 
tuere,  sed  possunt  illa  iibere  uti  tanquam 
sua.  Probatur,  quia  si  actio  fuit  valida,  reci- 
piens  acquisivit  dominium,  et  quia  fuit  firma, 
non  tenetur  rem  acceptam  reddere ,  vel 
contractum  rescindere,  et  consequenter  illa 
libere  uti  potest.  Qnia  ratione  justitiae  non 
impeditur,  vel  ad  aliquid  horum  obligatur  ; 
nec  etiam  ratione  voti,  quia  ipse  votum  non 
fecit.  Et  hoc  a  fortion  eoncludit  ratio  :  nam 
si  illemet,  qui  votum  fecerat,  post  talem  trans- 
gressionem  ad  aliquid  horum  non  obligatur, 
multo  minus  obligatur  alter,  qui  votum  non 
fecit. 

41.  Qui  accipit  a  donante  contra  votum, 
etiamsi  peccet,  non  tenetur  ad  recompensatio- 
nem. —  Ampliaturque  ultimo  hoc  posterius 
dictum,  ut  locum  habeat,  etiamsi  talis  perso- 
na  peccaverit,   rem    talem    accipieado,    vel 


990 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTL 


emendo,  etc.  Potest  enim  ille  excusari  a  pec- 
cato,  si  bona  fide  rem  accipiat,  qua?  Deo  erat 
voto  promissa,  quia  illud  ignorabat,  ut  testa- 
tur  Augustinusj,  Epistol.  7,  et  babetur  in  c. 
A7os  novimus,  47,  q.  2.  Et  tunc  clarum  est  ad 
nibil  teneri,  quia  nec  ratione  acceptionis,  cum 
nibil  peccaverit,  nec  ratioue  rei  acceptse,  quia 
vere  et  solide  illarn  comparavit,  ut  ostensum 
est.  Et  a  simili  potest  optime  confirmari  ex 
capite  primo,  de  eo,  qui  duxit  in  matrimo- 
nium,  quam  polluit,  etc  Possetetiam  fortasse 
excusari  a  culpa,  etiamsi  sciret  votum  alte- 
rius,  quando  ipse  non  induxit  ad  donandum 
vel  contrabendum,  sed  illi  res  est  oblata,  vel 
alter  se  ostendit  paratum  ;  quia  tunc  non  vi- 
detur  peccare  jacceptando  rem  oblatam,  quia 
non  inducit  alium  ad  malum,  sed  in  suum 
commodum  bene  utitur  malitia  alterius.  Quan- 
quam  boc  mibi  satis  incertum  est,  nam,  licet 
ille  excusetur  a  peccato  scandali,  non  tameu 
videtur  excusari  a  cooperatione  cum  alio 
in  fractione  voti.  Sed  hoc  parum  in  pra?senti 
refert.  et  tractabitur  infra  disputando  in  spe- 
ciali  de  voto  castitatis.  Demus  ergo  illum  pec- 
care  aceeptando,  vel  etiam  inducendo  aut  in- 
vitando  alium,  cum  sciat  eum  babere  votum, 
et  non  posse  id  facere  sine  fractione  voti,  in 
quo  casu  certissimum  est,  grave  peccatum 
committere  contra  religionem,  quia  non  so- 
lum  est  cooperator,  sed  etiam  causa  fractionis 
voti ;  ut  si  quis  inducat  virginem  babentem 
votum  castitatis  ad  matrimonium,  vel  secum, 
vel  cum  alio  contrabendum,  gravissime  pec- 
cat,  ut  est  per  se  notum. 

12.  Dico  ergo  etiam  tunc  procedere  conclu- 
sionem  positam,  et  post  illud  peccalum  posse 
illum  licite  retinere  rem  acceptam,  et  libere 
illa  uti  tanquam  sua.  Hoc  patet  excmplo  ma- 
trimonii  :  nam  qui  sic  desponsavit  sibi  virgi- 
nem  babentem  votum,  non  solum  dominium 
corporis  ejus  acquirit,  et  perpetuo  retinet, 
propter  validitatem  matrimoni.i,  sed  etiam  li- 
bere  illa  utitur,  non  solum  reddendo,  sed  etiam 
exigendo,  ut  bene  notavit  Sylvest.,  Matrimo- 
nium,  7,  qusestione  5,  distinct.  6,  in  fine;  et 
Sanc,  lib.  9  de  Matrimon.,  disput.  33,  num. 
2.  Et  ratio  est,  quia  ille  non  obligatur  ad  non 
petendum,  proprio  voto  castitatis,  quia  illud 
non  babet  ut  supponitur;  nec  obligatur  voto 
uxoris,  quia  votum  non  obligat  nisi  voven- 
tem ;  nec  obligatur  ratione  peccati  commissi 
inducendo,  vel  cooperando  ad  fractionem  voti, 
quia  fractio  voti  non  obligat  postea  ad  recom- 
pensationem,  sed  ad  pcenitentiam,  etiam  ip- 
sum  voventem  ;  ergo   multo   minus  obligabit 


cooperantem  vel  inducentem.  Idem  ergo  di- 
cendum  est  in  voto  reali,  quando  quis  rem 
voto  promissam  alteri  donavit,  qui  forte  pec- 
cavit,  vel  petendo,  vel  accipiendo  illam  ;  nam 
post  illam  acceptam  ad  nullnm  onus  obliga- 
tur,  nisi  ad  pcenitentiam.  Probatur,  quia  si 
votum  ibi  fuit  extinctum,  principalis  vovens, 
et  proprius  fractor  voti  ad  nibil  obligatur; 
ergo  nec  alter,  qui  solum  fuit  cooperator  vel 
inductor  :  si  vero  votum  adhuc  obligat,  quia 
non  erat  limitatum  ad  rem  illam  numero, 
obligabit  solum  voventem,  non  alium. 

13.  Duplex  difficultas  contra  docirinam. — 
Dnee  vero  circa  hoc  occurrunt  difficultates : 
una  est,  quia  licet  regula  juris  civilis  sit,  ut 
quando  eadem  res  duobus  distrahitur,  ille 
eam  retineat,  cm  primum  tradita  est,  seu  qui 
primus  illam  possidere  incepit,  L.  Quoties,  C. 
de  Rei  vendit.,  nibilominus  hsec  regula  non 
habet  locum  in  spintualibus,  juxta  cap.  Si 
tibi  alsenti,  de  Preeben.,  in  6;  sed  votum  spi- 
rituale  quid  est ;  ergo  in  illo  non  habet  locum 
regula  juris  civilis,  sed  canonici,  quse  habet, 
collationem  beneficii  absenti  factam  ab  Epis- 
copo  non  pos^e  fieri  alteri,  ante  elapsum  termi- 
num  priori  constitutum  ad  acceptandum.  et  si 
fiat,  nullius  esse  momenti ;  ergo  homini  etiam 
in  preesenti  collatio  facta  post  promissionem 
Deo  factam  non  valet.  Maxime  cum  Deus  non 
sit  absens,  sed  statim  acceptet.  Accedit,  quod 
licet  per  contractum  non  soleat  transferri  do- 
minium  ante  traditionem  rei,  juxta  Leg.  Tra- 
ditionibus,  C.  de  Pactis  .  nihilominus  Ecclesise, 
seu  potius  Deo  acquiritur,  juxta  Leg.  Ut  inter, 
C.  de  Sacros.  Ecclesiis  ;  ergo  per  votum  etiam 
transfertur  dominium,  et  consequenter  omnis 
contraria  traditio  invalida  est.  Et  hoc  maxime 
urget,  quando  votum  reale  de  re  certa  factum 
est.  Nam,  ut  dicitur  in  leg.  2,  ff.  de  Pollicit., 
decima  voto  promissa  non  desinit  esse  in  bo- 
nis  voventis,  donec  separetur,  utique  propter 
confusionem  et  incertitudinem  ;  ergo  e  contra 
si  res  promissa  fuit  certa,  ac  separata,  eo  ipso 
quod  vota  est,  desinit  esset  in  bonis;  ergo  si 
postea  aliter  de  illa  vovens  disponat,  dispo- 
sitio  non  tenet. 

44.  Et  confirmatur,  quia  ob  hanc  causam 
per  votum  reale  censetur  jus  acquiriEcciesiee, 
propter  quod  cogi  potest  vovens  ad  illud  im- 
plendum ;  ergo  quidquid  fit  contrarium  tali 
voto,  est  irritum  et  inane.  Antecedens  videtur 
posse  sumi  ex  cap.  Ex  parte,  de  Cens.,  ut  ibi 
sentit  Abb.  in  princ,  citans  cap.  Scimus,  12, 
qusest.  4,  ex  quo  nihil  colligitur;  aliquid  ve- 
ro  indicat  ibi  Glossa  4.  Item  Abb.,  in  cap. 


CAP.  XVI.  UTRUM  QV/E  FIUNT  CONTR 
Quod  snper,  de  Voto,  nurn.  %  et  in  cap.  Rur- 
sus,  Qui  clerici  vel  voven.,  mim.  4.  Clarins  id 
tradit  Sarmient.,  de  Redit.  EccJes.,  part.  4, 
cap.  3,  num.  3  et  6,  ubi  ait,  ex  voto  speciali 
acquiri  jus  et  actionem  ipso  jure,  loco  cui  fit, 
juxta  leg.  2,  cum  Glossa,  ff.  de  Pollicit.  Tan- 
dem  augetur  difficultas,  quia  licet  daremus 
regulam  legis  Quuties,  habere  locum  in  spiri- 
tualibus,  nihilominus  solum  haberet  locum, 
quando  quis  bona  fide  accipit  rem  Deo  pro- 
missam  a  couferente  illam  contra  obligationem 
voti.  Ita  enim  limitant  legem  illam  etiam  in 
contractibus  humanis  multi  juristse,  quos  re- 
fert  et  sequitur  Covar.,  lib.  2  Variar..  cap.  19, 
num.  5.  Et  videtur  rationi  consentaneum, 
quia  si  male  fide  quis  accipiat,  facit  injunam 
priori  emptori,  seu  creditori ;  ergo  eadem  li- 
mitatio  erit  in  proasenti  adhibenda,  quod  est 
contra  dicta. 

45.  Datur  responsio  ad  primam  partem 
primce  difficultatis.  —  Ad  primam  partem 
hujus  difficultatis  responderi  potestprimo,  ne- 
gando  secundam  consequentiam,  quidquid  sit 
de  toto  antecedente.  Et  ratio  est,  quia  votum 
non  hubet  vim  actualis  collationis,  seu  dona- 
tionis,  sed  tantum  promissionis  de  futnro;  et 
ideo  etiamsi  sit  a  Deo  acceptata,  non  privat 
voventemdominio,  et  absoluta  potestate  uten- 
di  re  sua :  solum  obligat  illum  ne  illa  uta- 
tur,  nisi  tali  modo,  vel  in  talem  usum.  Quod 
si  ille  rumpat  hanc  obligationein,  et  libe- 
rius  de  illa  re  disponat,  factum  tenet,  iicet 
ipse  peccet ;  nam  usus  rei  propriee  non  est  in- 
validus,  licet  sit  injustus,  nisi  vel  ubi  domi- 
nium  est  diminutum,  vel  lex  irritat  actum. 
Deinde  dicitur,  regulam  lllam  cap.  Si  tibi  ab- 
senti,  non  esse  extendendam  ad  omnia  spiri- 
tualia,  sed  esse  peculiarem  in  beneficiorum 
collatione,  in  qua  lata  est,  ut  bene  nolavit  Bar- 
bosa,  in  Rubr.,  ff.  Solut.  Matrim.,  part.  2, 
num.  83,  et  sentit  etiamCovar.,lib.  3  Variar., 
cap.  16,  num.  1.  Et  ratio  reddi  potest,  quia 
nullibi  in  jure  fit  illa  extensio  ad  omnia  spi- 
ritualia;  et  ideo  specialis  dispositio  odiosa  non 
est  extendenda  contra  generalem  regulam. 
Ratio  autem  specialis  in  beneficiis  redditur  a 
Barbosa,  quiainbeneficii  collatione  non  trans- 
fertur  dominium,  sed  manet  semper  apud 
Christum,  et  homini  conceditur  administrandi 
jus.  Sed  non  placet,  tum  quia  verius  fortasse 
est,  beneficiatum  esse  dominum  sui  bene- 
ficii ;  tum  etiam  quia  (ut  tollatur  queestio  de 
modo  loquendi)  de  illo  jure  administrandi 
eadem  redit  qusestio,  cur  in  illo  acquirendo 
non  prseferatur  qui  acceptavit   illud,  et  in 


A  VOTI  OBLIGATIONEM  VALIDA  SINT.  991 

possessionem  missus  est.  Alia  ergo  ratio  est, 
quia  Episcopus,  conferens  beneficium  absenti, 
non  donat  rem  suam,  sed  est  publicus  dispen- 
sator,  quijam  functus  est  officio  suo;  et  ideo 
non  pcrmittitur  illi  ut  collationem  mutet,  do- 
nec  alius  respondeat.  Ita  Covar.  supra,  cum 
aliis,  et  est  optima  congruentia,  et  maxime 
decens.  Et  ita  ibi  locum  etiam  habet  regula 
juris,  Quod  semsl placuit,  etc.  Illud  ergo  lege 
canonica  firmatum  est,  qnia  ad  pnblicam  be- 
neficiorum  dispensationem  et  administratio- 
nem  decebat;  secus  vero  est  in  donationibus, 
quas  unusquisque  facit  de  bonis  suis,  ut  no- 
tant  Bartol.,  Palud.,  Castren.,  et  alii,  in  1. 
Absenti,  ff.  de  Donat.  Et  quoad  hoc  idem  est 
in  spiritualibus,  ut  patet  in  professione  reli- 
gionis;  quia  licet  quis  se  offerat  alicui  religio- 
ni,  non  solum  per  modum  promissionis,  sed 
etiam  donationis  ex  parte  sua,  donec  realiter 
se  tradat  et  acceptetur,  non  acquiritur  jus  re- 
ligioni ,  et  si  alteri  se  tradat,  tenebit  factum, 
argumento  cap.  unic.  de  Voto,  in  6.  Multo 
ergo  magis  hoc  procedit  in  voto  simplici,  seu 
purOj  quod  esttantum  promissio. 

16.  Respondetur  ad  confirmationem.  —  Un- 
de  ad  primam  confirmationem  negatur  con- 
sequentia,  dato  antecedente,  quiaillud  proce- 
dit  in  clonationibus,  legstis,  et  contractibus 
factis  cum  ecclesiis,  et  locis  piis,  de  quibus 
loquitur  d.  1.  Ut  inter ;  nam  de  illa  materia 
disponit  lex  civilis,  et  privilegium  Ecclesise 
concedit ;  nonin  voto  puro,  quod  non  continet 
contractum  per  modum  donationis,  sed  solius 
promissionis  Deo  factae.  Ut  autem  satisfacia- 
mus  aliis  partibus  illius  confirmationis,  opor- 
tet  ex  supra  dictis  advertere,  votum  reale  fac- 
tum  Deo  interdum  esse  solum  etpurum;  in- 
terdum  habere  promissionem  humanam  ad- 
junctam,  ut  quando  promitto  Ecclesije  cali- 
cem,  et  voveo  Deo  illud  implere.  Quando  ergo 
votum  fit  priori  modo,  non  solum  vovens  non 
amittit  dominium  rei  suse,  sive  votum  fuerit 
de  re  incerta,  sive  de  re  determinata,  et  sepa- 
rata  ab  aliis,  verum  etiam  nec  ex  vi  illius  voti 
aliquod  jus  acquiritur  alicui  homini,  vel  loco 
pio,  ut  recte  notavit  Cajetanus,  tom.  2  Opusc, 
tract.  11,  q.  3.  Etpatet,  quianon  estpromissio 
facta  homini  vel  Ecclesise ;  ergo  non  est  uude 
oriatur  obligatio  respectu  illius.  Item  quia 
si  quis  vovit  dare  eleemosynam  pauperibus, 
nullum  jus  inde  acquirunt  pauperes,  nec  obli- 
gatio  voventisterminatur  ad  illos.  Et  de  hujus- 
cemodi  votis  hic  loquimur;  nam  alia  promis- 
sio,  quae  interdum  fit  homini,  quasi  per  acci- 
dens  sehabet,  vel  ad  summum  ut  materia  voti. 


992 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI. 


Sic  autem  evidens  est  rem  voto  promissam  Deo 
non  transferri  in  aliquem  alium  qnoad  domi- 
niummec  separariabonis  voventis;  quo  sensu 
dictum  pst  in  d.  1. 2.,  de  Pollicit.,  illam  non  fieri 
sacram.  Et  itaquod  ibi  dicitur  de  dccima  pro- 
missa,  non  solum  procedit  propter  iucertitu- 
dinem,  sed  etiam  propter  naturam  promissio- 
nis  purse.  qua?  ad  hoc  satis  est,  ut  notavit  Pe- 
trus  Andr.  Gammar.,  tract.  de  Extensionibus, 
num.  105,  tom.  18.  Dealiavero  promissione, 
quae  interdum  fit  Ecclesise,  ex  aliis  principiis 
judicandum  est.  Tameu  de  illa  etiam  certum 
est,  quod,  licet  per  eam  acquiratur  aliquod 
jus  Eeclesiae,  non  tamen  potest  acquiri  domi- 
nium,  quia  non  est  facta  donatio,  sed  promis- 
sio  tantum,  ut  supponimus.  Unde  etiam  illa 
promissio  non  obstat,  quominns  donatio,  al- 
teri  facta  a  vero  domino,  valida  sit,  sicut  est 
matrimonium  validum,  etiamsi  fiat  vel  post 
votura  religionis  Deo  factum,  vel  etiam  post 
promissionem  de  futuro  factam  ipsi  religioni. 
Idem  ergo  est  in  quacumque  promissone  alte- 
rius  rei  sivecertee,  sive  incertse,  utetiamnota- 
vit  Moliu.  supra. 

17.   Fit  satis  alteri   confirmationi.  —  Ad 

alteram  vero  confirmationem,  quod  Ecelesia 

potest  cogere  bomines  ad  hsec  vota  implenda, 

respondetur:  si  supponatur  cum  voto  promis- 

sio  facta  Ecelesise,  ratione  illius  datur  fortasse 

actio  ipsi  Ecclesise,  ut  possit  exigere  obliga- 

tionem  sibi  factam.  Idemque  est,  si  cum  voto 

adjungatur   consuetudo   solvendi,    quse    jam 

transierit  inprsescriptionein.  et  hoc  titulo  exi- 

gunt  ssepe  ecclesise  vota,  et  obligationes,  ut 

supra  tetigi,  tract.  2.  Hoc  vero  ad  prsesens 

nibil  refert,  ut  dixi,  et  notavitCajetan.  supra. 

Loquendo  vero  de  voto  puro,  cum  eodem  Ca- 

jetano    respondetur,  Prselatum   Ecclesise  non 

posse  cogere  subditum  ad  votum  implendum 

quasi  exigendo  proprium  jus,  sed  vel  exigendo 

jus  Dei,  cujus  ipse  vices  gerit,  et  cui  commis- 

sa  est  administratio  bonorunr,  seu  juriumad 

Deum  pertinentium,  vel  cogendo  subditum  ut 

servet  prseceptum  divinum  de  reddendis  Deo 

votis.  Unde  iu  simili  casu,  particularis  perso- 

na,    vel  ecclesia  in  cujus  utilitatem  redundat 

executio  talis   voti    reali^,    non  potest  agere 

contra  voventem,    tanquam   babens  aliquod 

jus  contra  illum,   sed  potest  apud  Praelatum 

agere,  implorando  officium  illius.   Et  in  boc 

sensu  intelligenda  sunt  dicta  juristarum,  alio- 

quin  illanon  admittimus,  cum  Cajetano  supra. 

Sicut  etiam  de  juramento  per  se  stante  in  su- 

perioribus  dictum  est,   Ex  boc  autem  sensu 

nibil  sequitur  contra  assertionem  positam,  si 


advertamus  banc  coactionem  vel  exigentiam 
voti  proprie  habere  locum,  quando  res  est  in- 
tegra,  et  vovens  potest  implere  votum  cujus 
obligatio  durat.  At  vero  si  de  re  promissa  jam 
disposuit,  et  voti  obligatio  extincta  est,  in 
rigore  non  poterit  obligari  ad  votum  implen- 
dum,  sed  per  modum  pcenoe  cogi  ad  recom- 
pensationem  aliquam  faciendam,  licet  ipse  per 
se,  et  in  conscientia  illam  facere  non  tene- 
retur;  quia  propter  transgressionem  com- 
missam  potest  ab  Ecclesise  Prselatis  illo  modo 
puniri. 

18.  Ad  ultimam  confirmationem,  primo 
incerta  est  illa  sententia  in  foro  conscientise 
stando,  nimirum,  secundum  emptorein  emen- 
do  rem  prius  emptam  ab  alio,  et  mala  fide 
illam  actu  recipiendo,  ut  alium  prajveniat, 
teneri  in  conscientia  ad  rescindendam  suam 
emptionem,  et  tradendam  rem  priori  emptori 
recuperato  pretio;  fortasse  enim  neutrum  est 
verum  per  se  loquendo.,  et  secluso  alio  nocu- 
mento  inde  resultante,  quidquid  sit,  an  per 
judicem  cogi  possit  ad  rescindendum  contrac- 
tum,  si  de  mala  fide  et  scientia  prioris  vendi- 
tionis  convincatur.  Et  multo  magis  incerta 
erit  taiis  obligatio,  quando  non  donatio  aut 
venditio,  sed  pura  promissio  prascessit.  Sed 
omissa  disputatione  illa  pro  materia  de  justi- 
tia,  in  prsesenti  negatur  consequentia :  nam 
ibi  ratione  malse  fidei  committitur  aliqua  in- 
justitia  respectu  hominis ;  ex  tali  autem  in-  \ 
justitia  sequi  solet  obligatio  restituendi,  quaa 
fortasse  etiam  in  illo  casu  locum  habet.  At  in 
preesenti  ex  mala  fide  solum  sequitur  coope- 
ratio  ad  fractionem  voti,  ex  qua  non  sequitur 
obligatio  ad  reeompensationem_,  ut  ostensum 
est. 

19.  Secunda  difficultas  est,  quam  supra  huc 
remisi ;  nam  ex  dictis  sequi  videtur,  in  eo 
casu,  in  quo  testator  habens  votum  reale  ex- 
presse  declarat  se  nolle  obligare  heeredem  ad 
illud  implendum,  hseredem  non  obligari;  et  \ 
ideo  merito  dubitamus  an  hoc  sit  admitten- 
dum,  vel  qua3  ratio  diversitatis  assignanda 
sit.  Sequela  patet,  quia,  esto  illa  voluntas 
testatoris  sit  eontra  votum,  nihilominus  va- 
lida  erit^,  et  factum  per  illam  tenebit^  juxta 
resoluta  in  hoc  capite;  ergo  non  est  unde 
hseres  maneat  obligatus.  Probatur  hsec  ulti- 
ma  consequentia,  tum  quia  testator  est  potens 
ad  non  onerandum  illum,,  et  hoc  vult  efficaci- 
ter;  ergo  facit,  quia  votum  licet  prohibeat  illi 
tale  factum;  non  irritat  illud;  tnm  etiam  quia 
formalis  obligatio  voti,  mortuo  testatore,  ex- 
tinguitur,  quia  erat  pure  personalis_,  unde  ex 


GAP.  XVI.  UTRUM  QUJE  FILNT  CONTR 
vi  illius  non  obligatur  haeres ;  similiter  voti 
transgressio  fuit  a  testatore  consummata  per 
illam  iniquam  voluntatein,  et  perseverantiam 
ejus  usque  ad  mortem,  et  ex  illa  transgres- 
sione  non  nascitur  obligatio  ad  aliquam  re- 
compensationem,  utdefmitum  etiam  est;  ergo 
non  est  unde  ad  haeredes  transeat  talis  obliga- 
tio.  Quia  haereditas  seu  bona  ipsa  per  se  non 
sufficiunt,  quia  non  erant  affecta  illo  onere 
quasi  reali,  ut  patet,  quia  si  transferantur  per 
donationem,  aut  venditionem,  aut  quocum- 
que  alio  modo,  non  deferunt  secum  illud 
onus.  Praeterea  est  valde  apparens  ratio  :  quia 
si  testator  mortuus  est  in  illa  voluntate, 
etiamsi  postea  heeres  faciat  quod  alter  vove- 
rat,  non  implet  votum  ejus :  ergo  non  tene- 
tur  id  facere.  Consequentia  est  clara,  quia  so- 
lum  potest  haeres  obligari  ad  votum  implen- 
dum.  Antecedens  autem  probatur,  quia  non 
potest  aliquis  implere  votum  per  alium  contra 
voluntatem  suam;  nam  ut  votum  per  alium 
impleatur,  oportet  ut  alius  agat  nomine  vo~ 
ventis,  et  quasi  deputatus  ab  illo  tanquam 
minister,  quod  repugnat,  quando  alter  non 
vult. 

20.  Auctoris  judicium  in  hac  difficultate. — 
In  hac  difficultate  mihi  est  res  dubia,  et  ideo 
aliis  cogitandam  et  definiendam  illam  relin- 
quo.  Nam  ratiunes  factae  apud  me  valde  sua- 
dent  hanc  partem.  Quae  non  videtur  esse  alie- 
na  a  mente  auctorum.  Nam  cum  dicunt  teneri 
haeredem  ad  persolvenda  vota  defuncti,  fun- 
dant  hanc  obligationem  in  quasi  contractu 
inter  ipsum  et  testatorem,  ut  patet  ex  Abb., 
[n  cap.  Licet,  de  Voto,  in  fine;  Ang.,  Votum, 
3,  num.  8;  Sylvest.,  Votum,  3,  q.  11,  dist.  4. 
Alii  vero  expressius  fundant  hanc  obligationem 
haeredis  in  voluntate  expressa  vel  tacita  testa- 
toris,  quia  vel  praecipit  sua  vota  impleri  in 
testamento,  ut  in  cap.  Si  hceredes,  de  Testa- 
men.,  aut  verbo,  ut  in  cap.  Licet,  de  Voto,  ubi 
nulla  fit  mentio  testamenti,  ut  ibi  notat  Pa- 
norm.,  num.  5,  aut  quia  nihil  in  hoc  disponit, 
et  eo  ipso  quod  non  revocavit,  censetur  per- 
sevcrare  in  priori  voluntate,  argumento  1. 
Cum  hic  status,  §  1,  ff.  de  Donat.  inter  virum 
et  uxor.,  quod  maxime  debet  praesumi  in  vo- 
luntate  implendi  tale  votum,  utpote  ad  salu- 
tem  necessaria.  Ergo  a  contrario,  si  constet 
non  fuisse  hanc  voluntatem  defuncti,  cessat 
ratio  obligationis  in  haerede  ex  mente  ipsorum 
auctorum.  Casus  autem  hic  vix  videtur  esse 
moralis,  et  ideo  praetermissus  videtur  ab  his 
auctoribus. 

21.  Aliorum  opinatio. —  Nihilominus  con- 

XIV. 


A  VOTI  OBLIGATIONEM  VALIDA  SINT.  993 

trarium  videntur  sentire  alii  auctores,  qui 
hanc  obligationem  fnndant  in  generali  obli- 
gatione,  quam  haeres  habet  ad  solvenda  debita 
defuncti.sequiparaiidovota  aliis  debitis  huma- 
nis,  utPalud.,4,  d.  38,  q.  3;  et  Abul.,  in  cap. 
30  Num.,  q.  98,  et  super  3  Reg.,  cap.  15,  q. 
20,  ubi  expresse  proponit  hanc  quaestionem, 
et  ita  illam  definit.  Habet  tamen  falsum  fun- 
damentum.scilicet,  quod  per  votum  amittitur 
dominium  rei  promissse,  sola  possessione  re- 
tenta,  quod  esse  falsum  supra  dictum  est,  ut 
in  voto  religioniset  castitatis  est  manifestum. 
Alii  ergo  hanc  obligationem  fundant  in  cap. 
1  de  Solution.,  et  similibus.  Videntur  er°-o 
sentire,  sicut  haeres  tenetur  ad  alia  debita, 
etiamsi  testator  nolit  hoc  imponere  onus,  ita 
etiam  teneri  solvere  vota  realia.  Accedit  1.  2 
de  Pollicit.,  quae  absolute  et  sine  restrictione 
dicit,  voti  obligationem  ad  hceredem  transire  ; 
quae  verba  non  significant,  posse  talem  obli- 
gationem  imponi  a  defuncto,  sed  ipso  jure 
transire,  et  cum  lex  illa  indistincte  loquatur, 
non  videtur  a  nobis  limitanda.  Praesertim  cum 
causa  religionis  e^  pietatis  extendeuda  sit  po- 
tius  quam  coarctanda,  et  nullus  favor  dandus 
sit  pravae  voluntati  testatoris. 

22.  Resolutio  difficultatis  supra  positcc.  — 
Propter  quae,  et  propter  alia,  quae  supra,  cap. 
10,  insinuavi,  ego  in  hanc  partem  propensus 
sum  :  est  enim  securior,  et  videtur  valde  con- 
sentanea  rationi.  licet  difficile  sit  objectioni 
factse  satisfacere.  Posset  vero  dici,  esse  specia- 
lem  rationem  in  haerede,  quia  simpliciter  suc- 
cedit  loco  defuncti,  et  occupat  universaliter 
bona  ejus.  Quia  vero  hoc  non  satisfacit  stando 
in  puro  jure  naturali,  addi  potest  hunc  casum 
excipi,  ut  in  eo  voluntas  testatoris  non  sit  effi- 
cax  ;  quia  obligatio  illius  voti  non  transit  in 
haeredem  ex  sola  voluntate  illius,  ut  impo- 
nentis  taJe  onus,  sed  etiam  ex  virtute  et  ad- 
miniculo  legis  id  statuentis  iu  favorem  reli- 
gionis,  et  (ut  ita  dicarn)  ipsius  Dei.  Magis  au- 
tem  hoc  statuit  lex  in  haerede  quam  in  aliis 
donatariis,  vel  quia  voluit  cogere  testatorem, 
ut  saltem  in  morte  votum  impleat,  nec  possit 
libere  de  bonis  suis  testari,  nisi  cum  illo  one- 
re;  vel  quia  haeresmagis  repraesentat  defunc- 
tum,  et  quasi  unus  cum  illo  reputatur ;  vel 
quia  hsereditas  per  se  complectitur  omnia  bo- 
na  defuncti,  ex  quibus  debita  illius  solvenda 
sunt. 

23.  Unde  non  dubito  quin  etiam  in  parlicu- 
lari  casu,  quem  tractamus,  non  obstante  illa 
prava  dispositione  testatoris,  possit  haeres  per 
legitimum  judicem  cogi  ad  solvenda  vota  de- 

63 


994 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI. 


functi,  si  certo  constet  et  emisisse  illa,  et  non 
implevisse,  tum  propter  dispositionem  jurium, 
tum  etiam  quia  viventem  cogere  posset  Prse- 
latus  ad  votum  implendum  ;  ergo  etiam  potest 
cogere  illum  in  rebus  suis,  quia  moraliter  pe- 
rinde  est.  An  vero  in  conscientia  leneaturhae- 
res  in  rigore  in  eo  caso,  res  dubia  est.  Maxi- 
me  vero  posset  hgeres  conformari  priori  sen- 
tentiae,  quando  probabiliter  preesumere  pos- 
set,  testatorem  per  illam  dispositionem  vo- 
luisse  declarare,  vel  non  fecisse  votum,  vel 
jam  implevissc  illud,  vel  a  principio  fecisse 
illud  sub  conditione,  ut  non  transiret  ad  hse- 
redes,  juxta  dicta  in  cap.  10.  Ubi  autem  talis 
prsesumptio  non  baberet  locum,  et  constaret 
de  iniquitate  dispositionis,  securius  est  poste- 
riori  sententise  adhserere;  imo  practice  ne- 
cessarium,  quia  nullus  auctor  contrarium  as- 
seruit,  et  qnia  in  his  rebiis,  quod  in  foro  ex- 
teriori  preeeiperetur,  est  per  se  et  iu  conscien- 
tia  necessarium. 

CAPUT  XVII. 

VOTA   CONDITIONATA   QUANDO   ET    QU0MODO 
OBLIGENT. 

1 .  Aliqum  conditiones  generales  inclusce  in 
omnivoto. — Quoniam  conditionatavotaaliquid 
peculiare  habent  in  modo  obligandi,  ideo  de 
illis  in  particulari  dicere  necesse  est.  Supponi- 
mus  autem  primo,  omne  votum  aliquas  invol- 
vere  conditioncs  generales,  non  tamen  prop- 
terea  omne  votum  conditionatum  esse.  Utrum- 
que  explicandum  est  cum  proportione  ad  ea, 
quse  de  juramento  diximus  superiori  tract., 
lib.  2,  cap.  27.  Primo  enim  in  omni  voto  in- 
cluduntur  conditiones  generales,  quae  ad  tres 
revocantur.  Una  est,  Sipotuero,  in  quainclu- 
ditur  quod  non  res  mutentur  notabiliter,  quse 
conditio  in  sequentibus  est  late  explicanda. 
Altera  couditio  est,  Si  mihi  licuerit,  ubi  invol- 
vitur,  quamdiu  licuerit,  vel  quamdiu  Deo  pla- 
cuerit,  quoa  conditio  ex  dictis  in  lib.  1  satis  ex- 
plicata  est.  Tertia  est,  Si  superior  non  abstule- 
rit  obligationem,  qua^  in  lib.  6  tractanda  est. 
Prima  conditio  sumitur  a  simili,  cap.  Quere- 
lam,  et  cap.  Quemadmodum,  de  Jurejuran.,  et 
notatur  ab  auctoribus,  in  cap.  Quod  super  Jiis, 
de  Voto,  et  constat  ex  illo  principio,  quod  ne- 
mo  obligatur  ad  impossibile.  Secunda  sumitur 
ex  cap.  Scripturce,  de  Voto,  et  fnndutur, 
tum  quia  votum  non  potestesse  vinculum  ini- 
quitatis ;  tum  etiam  quia  Deo  non  pla- 
cet    stulta    promissio ;    tum    denique ,  quia 


votum  non  obligat,  nisi  prout  a  Deo  accepta- 
tur;  non  acceptatur  autem  nisi  pro  his,  quae 
sunt  secundum  beneplacitum  ejus.  Ultima 
conditio  habetur  ex  cap.  1,  c.  Non  est,  cum 
aliis,  de  Voto.  Et  ita  in  his  conditionibus  om- 
nes  conveniunt,  ut  videri  potest  in  Panorm. 
et  aliis  circa  eadem  jura.  Quod  autem  hse  con- 
ditiones  non  faciant  votum  esse  conditiona- 
tum,  etiamsi  exprimantur,  patet  ex  dictis  su- 
pra  de  jaramento,  ubi  jura  et  doctores  allega- 
vimus.  Ratio  vero  est,  quia  hae  conditiones 
non  sunt  ad  suspendendam  voti  obligationem, 
seu  executionem,  sed  prassupponuntur  potius, 
ut  votum  debitas  conditiones  et  causas  habere 
possit,  et  ideo  licet  votum  omnes  illas  condi- 
tiones  iucludat,  poterit  esse  absolutum,  nisi 
aliqua  specialis  addatur,  quee  obligationem 
ejus  aliquo  modo  suspendat;  et  hsec  est  pro- 
pria  differentia  inter  conditionatum  votum  et 
absolutum. 

2.  Votum  conditionatum  non  obligat  anteim- 
pletam  conditionem,  post  illam  vero  statim.  — 
Ex  hac  ergo  differentia  videntur  duo  conclu- 
di :  unum  est,  votum  conditionatum  non  obli- 
gare  ante  impletam  conditionem;  aliud  est, 
impleta  conditione,  statim  incipere  obligare. 
Quae  duo  communi  consensu  omnium  viden- 
tur  recepta.  Ratio  autem  prioris  assertionis 
esl,  quia  conditionalis  nihil  ponit  in  esse, 
quamdiu  conditio  non  ponitur.  Item  quia  con- 
ditio  additur  ad  suspendendam  obligationem,- 
ergo  quamdiu  non  impletur  conditio,  obliga- 
tio  non  cogit,  quia  hoc  est,  esse  suspensam. 
Ratio  autem  alterins  partis  est,  quia  conditio- 
nalis,  impleta  conditione,  transit  in  absolu- 
tam.  Item,  quia  obligatio  desinit  esse  suspen- 
sa.  Et  ita  votum  conditionatum,  post  imple- 
tam  conditionem,  perinde  ac  absolutum  repu- 
tatur.  Unde  omnia  dicta  de  obligatione  voti 
absoluti  in  eo  locum  babent. 

3.  Solum  potest  quis  interrogare,  an  haac 
pars  intelligenda  etiamsit  de  votis  pcenalibus. 
Nam  Catharin.  contra  Cajet.  dixit,  votum 
hoc,  Si  tale  peccatum  commisero,  promitto 
ingredi  religionem,  non  obligare  etiam  post 
impletam  conditionem.  Sed  est  falsa  et  absur- 
da  sententia.  Doctrina  ergo  generalis  est  quoad 
absolutam  obligationem ,  quia  illud  votum 
pcenale  a  principio  validum  fuit,  quia  est  de 
re  honesta,  et  non  impediente  majus  bonum, 
et  cum  sufficiente  libertate  fit,  ut  supponitur; 
ergo  a  priucipio  fuit  votum  validum,  ut  supra 
etiam  ostensum  est;  ergo  inducit  obligatio- 
nem.  Et  hic  est  communis  consensus  Docto- 
rum.  Cajetanus,   d.   q.  8S,  art.  2,  et  Sum., 


CAP.  XVII.  VOTA  CONDITIONATA 
verb.  Totum,  cap.  2;  et  ali:  Theologi  commi:- 
niter^  in  4,  d.  38  ;  Durand.,  in  3,  d.  39,  q.  4  ; 
Henr.,  Quodlib  8,  q.  23;  Sylvest.,  verb.  To- 
tum,  %  q.  2,  et  alii  Summistte  ibij  Sot..  lib.  7 
de  Jnst.,  q.  2,  art.  1,  et  q.  4,  artie.  3  ;  Cor- 
dub.,in  Sum.,  q.  152  ;  et  Covar.  specialiter 
impugnat  Catharin.,  in  cap.  Quamvis  pactum, 
I  p.,  §  3,  num.  ult. ;  et  Yital.,  3  p.  Candelab., 
cap.  14,  num.  45  et  47  ;  et  in  lib.  6,  videbi 
musomnes  Doctores  supponere  heec  vota  obli- 
gare,  nisi  dispensentur.  Solumque  assignant 
in  illis  aliquam  differentiam  iu  ordine  ad  dis- 
peusationem  vel  commutationem,  de  qua  ibi 
dicemus. 

4.  Oljectio.  —  Sohitio.  —  Quibus  modis  ap- 
poni  possit  conditio  in  voto.  — Circa  priorem 
autem  partem  occurrit  difficttltas  ;  nam  vottim 
conditionatum  statim  ac  fit,  et  ante  impletam 
couditionem,  est  verum  votum  ;  ergo  necesse 
est  ut  statim  obliget.  Antecedens  ab  omnibus 
supponitur,  et  patet,  quia  est  vera  promissio, 
et  quia  sine  novo  consensu  inducit  obligatio- 
nem,  impleta  conditicne.  Consequentia  vero 
probatur,  quia  obligatio  est  quasi  formalis  ef- 
fectus  voti ;  unde  non  potest  ab  eo  separari, 
iJlo  existente ;  vel  si  dicatur  esse  effectus  in 
genere  causa?  efficientis,  etiam  hoc  modo  non 
libere,  sed  naturaliter  fit.  Unde  non  potest  a 
vovente  impediri.  Haec  ratio  convincit  com- 
mune  illud  dictum,  cond.itionem  non  implctam 
suspendere  obligationem  voti  conditionaii,  non 
esse  intelligendam  de  omni  obligatione,  sed 
de  illa,  qua?  postulat  actualem  executionem 
actus  promissi.  Unde  hic  applicari  potest  dis- 
tiuctio  supra  data  de  obligatione,  quse  statim 
imponitur,  et  pro  statim.  Yotum  enim  condi- 
tionatum  statim  obiigationem  imponit,  ut  ra- 
tio  facta  probat,  quia  tunc  vere  fit,  sed  non 
obligat  pro  statim,  sed  pro  eo  tempore  in  quo 
fuerit  impleta  conditio  ;  quia  quoad  hoc  sus- 
pendit  conditio  obligationem  usque  ad  iliud 
tempus.   Declaratur  tandem,  quia  votum  non 
dicitur  conditionatum  subjec-tive  (ut  sic   di- 
cam  ),  sed  objective,  sen  non   ex  parte  actus 
promittendi ;  nam  si  hoc  modo  esset  conditio- 
natum,  non  fieret  tunc  votum,  sed  diceretur 
vel  statueretur  faciendum,  impleta  conditio- 
ne.  Ut  cum  quis  intra  se  statuit,  Si  Petro  vi- 
debitur,  ego  voveam  virginitatem  ,  nondum 
vovet,  sed  proponit  vovere,  si  alteri  videatur, 
et  nondum  obligatur  ad  aliquid  ;  et  licet  pos- 
tea,  impleta  conditione,  non  voveat,  non  erit 
voti  violator,  quia  nondum  voverat,  sed  erit 
inconstans  in  proposito.  Ad  votum  ergo  cou- 
ditionatum,  necesse  est  ut  votum  statim  fiat ; 


QUANDO  ET  QU0M0D0  OBLIGENT.  995 

unde  quoail  positionem  actus  promittendi  (ut 
sic  dicam )  absolutum  est  votum,  quia  absolute 
fit  ;  conditio  ergo  ex  parte  qbjecti  se»  ac.tus 
promissi  intelligenda  est ;  ergo  tale  votum, 
eo  modo  quo  absohite  fit,  statira  obligat ;  eo 
autem  modo,  quo  actus  promittitnr  sub  con- 
ditione,  habet  suspensam  obligationem,  donec 
impleatur  conditio.  Imo  hic  etiam  est  conside- 
randum,  duobus  modis  posse  conditionem  ap- 
poni  etiam  ex  parte  actus  promissi.  Uno  modo 
simpliciter,  quoad  exccutione.m  ejus,  ut,  Pro- 
mitto  ingredi  religionem  si  pater  consenserit, 
et  hoc  est  propriissime  conditionatum  votum. 
Alio  modo  potest  conditio  apponi,  veluti  quo- 
ad  durationem  vel  firmitatam,  ut  cum  quis 
vovet  non  nubere,  nisi  pater  pra-ceperit ;  nam 
tunc  statim  obligat  votum,  et  pro  statim ;  un- 
de  quoad  hoc  in  rigore  est  absolutum.  Est  ta- 
men  non  omnino  firmum,  et  conditionatum 
quoad  durationem,  et  quoad  hoc  sequitur  na- 
turam  voti  conditionati  ;  et  ad  illud  applicari 
cum  proportione  poterunt ,  qua?  dicemus  de 
priori  voto  simpliciter  conditionato. 

5.  Ad  qv.id  obliget  totum  condHionatum, 
dum  non  impletur  conditio.  —  De  illo  eigo  su- 
perest  explicandum  ad  quid  obliget  tale  vo- 
tum,  dum  non  impletur  conditio  :  duo  enim 
sunt  in  quse  potest  cadere  illa  obligatio,  scili- 
cet,  conditio,  et  actus  sub  conditioue  promis- 
sus.  Et  quantum  ad  actum  ,  diceudum  est 
obligare  ad  propositum,  seu  animi  prsepara- 
tionem  de  actu  illo  faciendo,  si  conditio  im- 
pleatur.  Quia  respectu  illius  non  potest  intel- 
ligi  alia  obligatio,  cum  de  actuali  executione 
non  sit :  et  illa  est  necessaria,  quia  dispositio 
voluntatis  contraria  repugnaret  tali  voto.  Ad 
implendam  autem  hanc  obligationem,  sufficit 
fecisse  votum  cum  illo  proposito,  et  intentio- 
ne,  et  postea  nunquam  habere  propositum 
contrarium,  quia  hoc  satis  est  ut  virtualis  vo- 
luntas  maneat,  et  repetitio  formalium  actuum 
non  cadit  sub  obligationem,  nisi  specialiter 
promissa  sit.  Ad  hoc  etiam  propositum  spec- 
tat,  ut  quamdiu  conditio  pendet,  homo  non 
se  reddat  inhabilem,  seu  impotentem  ad  im- 
plendum  votum  ;  quia  hoc  manifeste  est  con- 
tra  dubium  propositum  implendi  votum  pro 
casu  promisso.  Quod  peccatum  gravius  et  cla- 
rius  est,  quando  ex  directa  intentione  excu- 
sandi  obligationem  voti  hoc  fit.  Idem  autem 
erit ,  qtiomodocumque  id  fiat  voluntarie ,  et 
prfevidendo  impedimentum,  et  sine  rationa- 
bili  excusstione,  jttxta  superius  dicta.  Unde 
recte  dixit  Abulen.,  q.  110,  in  cap.  lONum. 
eum,  qui  votum  couditionale  emisit ,  debere 


996 

se  talem   eustodire,  ut,  veniente  conditione, 

votum  implere  possit. 

6.  An  tovens  teneatur  non  impedire  condi- 
tionis  eventum,  ut  totum  impleat,  et  si  impe- 
diat,  an  illud  violet.  —  Prima  sententia.  — 
Quantum  autem  ad  conditionem  qua  fit  vo- 
tum,  difficultas  est  an  liomo  ex  voto  teneatur 
non  impedire  conditionis  eventum ,  et  conse- 
quenter  an  violet  votum  illam  impediendo,  ac 
denique  an ,  si  ob  culpam  voventis  conditio 
non  impleatur,  votum  nihilominus  obliget.  De 
quo  puncto  varise  sunt  sententise.  Prima  affir- 
mat  contra  votum  peccare,  qui  impedit,  vel 
procurat,  ne  conditio  impleatur.  Secundo  ad- 
dit,  si  ob  eam  causam  conditio  non  eveniat, 
teneri  nihilominus  vovenlem  ad  votum  im- 
plendum.  Ita  Richard. ,  in  & ,  d.  38  ,  art.  5, 
q.  3;  Supplem.  ibi,  q.  i,  art.  3,  concl.  2;  An- 
gel. ,  Votum  ,  1  ,  n.  10 ;  Tabien. ,  Votum  ,  2 , 
n.  2.  Prior  pars  non  probatur  a  dictis  auctori- 
bus,  sed  supponitur  ut  clara  :  tum  quia  con- 
tra  obligationem  voti  est  procurare  ne  im- 
pleatur ;  sed  hoc  facit,  qui  procurat  ut  condi- 
tio  non  impleatur  ;  ergo.  Tum  etiam  quia  ille 
fraudulenter  videtur  agere,  ac  submde  contra 
fidelitatem  ex  voto  debitam  ;  tum  denique 
quia  votum  conditionatum  statim  inducit  ali- 
quara  obhgationem  ;  ergo  maxime  hanc,  sci- 
licet,  fideliter  expectare  conditionem,  et  iilam 
non  impedire,  alias  frivolum  esset  votum,  et 
nulhus  momenti.  Posterius  autem  dictum  pro- 
bat  Richardus,  nam  vovens  sub  conditione,  re- 
mittendo  postea  condilionem,  non  minus  obli- 
gatur  quam  si  conditio  esset  impleta  ;  sed  qui 
voluntarie  impedit  couditionem,  illam  remit- 
tit  saltem  sequivalenter  ;  ergo  obligatur.  Con- 
firmat  ex  cap.  Sicut  ex  terminis,  de  Sponsal., 
ibi :  Si  per  eum  non  stetii ;  ex  quo  verbo  a 
contrario  sensu  colligit,  quod  si  per  eum  ste- 
tisset,  obligaretur ;  sed  quando  quis  impedit 
conditionem,  per  eum  stat ;  ergo  obligatur. 

7.  Ex  quo  inferunt  hi  auctores,  si  quis  fecit 
votum  ingrediendi  religionem,  si  a  tali  pecca- 
to  prseservetur,  et  postea  non  faciat  quod  in 
se  est  ad  vitandum  illud,  et  ideo  illud  com- 
mittat,  nihilominus  toneri  ad  ingressum.  Quod 
Richardus  hmitare  videtur,  quando  hac  inten- 
tione  illud  committit,  ne  voto  obligetur,  quia 
non  debet  illi  fraus  et  dolus  patrocinari.  Et 
ita  intelligit  et  sequitur  Navar.,  c.  12,  n.  42; 
Ang.,  q.  2,  de  Voto,  art.  2,  diffic.  17,  dub. 
8;  Palac.  etiam  in  3,  d.  38,  disp.  1,  licet  prius 
absolute  rejiciat  sententiam  Richardi ,  tamen 
in  d.  3,  post  concl.  5,  cum  hac  limitatione  il- 
lam  amplectitur;  in  Supplem.  vero  generaliter 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOfl. 


videtur  sentire,  si  sua  culpa  cadit,  obligari, 
quiasuaculpa  non  impletur  conditio.  Et  idem 
sentiunt  Tabien.  et  Angel.  dicentes  :  Vel 
etiam  si  voluntarie  se  prcecipitaret.  Quse  verba 
habet  etiam  Sylvester,  Votum,  2,  qusesfc.  2, 
distin.  2,  nec  discrepat  a  sententia  Richardi, 
sed  limitat  illam,  nisi  constet  aliam  fuisse  in- 
tentionem  voventis. 

8.  Tria  genera  conditionum  in  votis  distin- 
guenda.  —  In  hoc  vero  puncto  duo  sunt  dis- 
tincte  tractanda,  quse  jam  insinuata  sunt.  Pri- 
mum,  quando  in  hoc  peccetur  contra  votum  ; 
secundum,  quoe  obligatio  maneat  post  tale 
peccatum.  In  neutro  autem  puncto  potest,  ut 
existimo,  generalis  regula  tradi,  prseter  illam 
de  intentione  voventis,  quam  posuit  Sylves- 
ter ;  quando  vero  illa  non  est  specialis,  nec 
distincte  cognoscitur,  considerandee  sunt  con- 
ditiones,  et  ideo  tria  genera  conditionum  dis- 
tinguenda  esse  censeo.  Aliquando  enim  con- 
ditio  posita  est  in  libertate  voventis ;  aliquan- 
do  est  posita  in  alterius  voluntate  aut  judicio; 
interdum  vero  peudet  ex  causis  naturalibus. 
Item  sub  conditione  primi  generis  tripliciter 
solet  fieri  votum.  Unum  est  poenale  ,  ut,  Si 
hoc  commisero,  illud  faciam.  Aliud  vocare 
ppssumus  gratitudinis,  seu  gratiarum  actionis, 
ut,  Si  hoc  peccatum  vitavero,  religionem  in- 
grediar,  vel  quid  simile.  Tertium  genus  vo- 
care  possumus  pure  conditionale,  ut,  Si  vene- 
ro,  vel  abiero,  hoc  faciam  ;  ibi  enim  nullus 
alius  respectus,  nisi  purse  conditionis  involvi- 
tur.  Similiter  quando  conditio  pendet  ab  alio, 
interdum  potest  pendere  ex  mera  illius  volun- 
tate,  ut,  Si  Petrus  voluerit  vel  consenserit  ; 
interdum  vero  magis  ex  judicio  et  consilio, 
ut,  Si  Petans  expedire  judicaverit.  In  condi- 
tionibus  etiam  naturalibus  potest  esse  varie- 
tas,  sed  ad  prsesens  non  refert. 

9.  Prima  assertio  :  in  voto  pcenali  licet  non 
ponere  conditione>j/,  quamvis  fiat  ad  vitandam 
obligationem.  — Dico  ergo  primo  :  quandovo- 
tum  est  pcenale,  licitum  est  voluntarie  non  po- 
nere  conditionem.  Imo,  licet  id  fiat  pure  ad 
vitandam  voti  obligationem  ,  nullum  erit 
peccatum  respectu  obligationis  voti.  Prior 
pars  per  se  nota  est,  quia  qui  sic  vovet,  prse- 
cipue  intendit  vitare  conditionem.  Item  con- 
ditio  illa  non  impletur  sine  peccato ;  ergo  vi- 
tare  illam  bonum  est,  nec  votum  potest  obli- 
gare  ad  non  vitandam  illam  ;  optimum  ergo 
est  procurare  nc  talis  conditio  impleatur.  Al- 
tera  vero  pars  declaratur  exemplis  ;  nam  si 
quis  vovit,  Si  juravero,  dabo  eleemosynam., 
etiamsi  hac  sola  ratione  vitet  juramentum,  ne 


CAP.  XVII.  VOTA  CONDITIONATA 
cogatur  eleemosynam  dare,  non  agit  contra 
votum.  Probatur,  quia  ipse  non  yovit  dare 
eleemosynam  quasi  id  per  se  intendens,  sed 
potius  vovit  cohiberi  a  jurando  timore  elee- 
mosynse ;  ergo  uti  iilo  frseno  non  est  contra  in- 
tentionem  voventis,  et  consequenter  nec  con- 
tra  votum.  Quin  potius  si  ille  habeat  hunc 
actum  internum,  Si  non  haberem  hoc  votuni, 
jurarein,  licet  peccare  possit  contra  pra?ce- 
ptum  de  non  vane  jurando ,  nihilominus 
contra  votum  nihil  aget ;  quia  potius  se  absti- 
net,  implendo  intentionem  quam  in  vovendo 
habuit,  quamvis  in  modo  illam  implendi  alias 
peccet. 

10.  Secunda  assertio  :  si  votum  factum  sit 
sub  conditiooie  graiificanda  per  votum  ,    oion 
est  contra  votum  vitare  conditioneon.  —  Dico 
secundo  :  etiamsi  votum  factum  sit  sub  con- 
ditione    gratificanda    per    votum ,    non    est 
eontra   votum  ,   voluntarie   ac    libere  vitare 
conditionem    illam,   seu  contrariam   ponere. 
Probatur    primo  :    quia    alias   votum    illud 
esset  absolutum,  et  non  conditionatum  ;  con- 
sequens  autem  est  absurdum,  nam  est  eviden- 
ter  contra  formam  ejus,  et  contra  intentio- 
nem  voventis ;  ergo    Sequela  patet ;  quia  si 
ille  non  potest  libere  vitare  conditionem,  quin 
frangat  votum,  ergo  sive  impleatur  conditio, 
sive  non  impleatur,  franget  votum  ;  ergo  est 
votum  absolutum.  Patet  heec  posterior  conse- 
quentia,  quia  obligat  independenter  a  condi- 
tione,  sive  illa  impleatur,  sive  non,    et  ha?c 
est  natura  voti  absoluti.    Prior  vero  conse- 
quentia  patet,  quia  si  ille  impleat  conditio- 
nem  vitando  peccatum,  jam   obligatur  voto  ; 
si  vero  vitat  conditionem  voluntarie  commit- 
tendo  peccatum,  dicitur  etiam  transgredi  vo- 
tum  et  illo  obligari ;  ergo  nihil  operatur  con- 
ditio.  Qua?  ratio  maxime  convincit  contra  eos 
qui  dicunt,  illum  sic  peccantem  teneri  postea 
ad  votum  implendum.  Si  quis  autem  diceret, 
illum  quidem  transgredi  votum,  quia  non  fa- 
citquantum  potestad  conditionem  ponendam, 
postea  vero  uon  teneri  ad  votum,  non  convin- 
ceretur  illa  ratione  ;  satis  enim  salvaret  pro- 
prietatem  voti  conditionalis  in  illo  voto  quoad 
actum  directe   promi^sum.  Contra  hoc  vero 
insto  :  quia  qui  sic  vovet,  non  se  obligat  ex 
voto  ad  faciendum  quantum  in  se  est,  ut  pec- 
catum  illud  vitet ;  tum  quia  nec  talis  intentio 
est  expressa,  nec  est  ulla  sufficiens  ratio  ad 
preesumendam  illam;  tnm   etiam   quia  alias 
ille  absolute  voveret  vitare   tale   peccatum, 
quod  plane  falsum  est.  Et  sequela  patet,  quia 
si  ille  faciat  quod  in  se  est,  vitabit  peccatum ; 


QUANDO  ET  QU0M0D0  OBLIGENT.  997 

ergo  si  vovit  facere  quod  in  se  est,  virtnte  vo- 
vit  absolute  vitare.  Sicut  ergo  non  vovit  pec- 
catum  illud  vitare,  ut  supponimus,  sed  solam 
gratitudinem,  si  vitaret ,  ita  licet  illud  non 
vitet,  non  peccabit  contra  votum  ;  quando 
autem  illud  non  vitat,  voluntarie  impedit  con- 
ditionem  ;  ergo  per  hoc  non  peccat  contra 
votum. 

11.  Teo'tia  assertio  .•  non  est  improlabile, 
eum,  qui  vovit  religionem ,  si  vitet  peccatum, 
non  violare  votoim,  etsi  ea  intentione  peccatuon 
comonittat.  —  Unde  dico  tertio  :  non  est  im- 
probabile  eum,  qui  vovit  religiosus  fier  ,  si 
tanto  tempore  tale  peccatum  evifpf,  non  pro- 
prie  transgredi  votum,  etiamsi  ex  directa  in- 
tentione  peccatum  illud  committat,  ne  voto 
ligetur  ;  nihilominus  tamen  probabilius  est  il- 
lud  esse  contra  fidelitatem,  et  contra  pactum 
in  tali  voto  inclusum,  certiusque  est  in  eo  pec- 
cari  gravius ,  irreligiose  abutendo  tali  voto. 
Declaro  et  ostendo  priorem  partem.  Nam  si 
recte  pensetnr  illa  conditio,  magis  ponitur  ex 
parte  Dei  quam  ex  parte  hominis,  ita  ut  sit 
sensus,  Si  mihi  Deus  efficacem  gratiam  dede- 
rit,  ut  tale  peccatum  cum  effectu  evitem,  hoc 
faciam  ;  haec  autem  conditio  pendet  ex  bene- 
placito  Dei;  uude  si  de  facto  pecco,  quacam- 
que  ratione  aut  intentione  id  faciam ,  non  re- 
cipio  a  Deo  gratiam  efficacem  ad  illud  pecca- 
tum  vitandum ;  ergo  non  impletur  conditio 
ex  parte  Dei,  ac  subinde  ego  in  hoc  non  pecco 
specialiter  contra  votum.  Dices :  per  te  stat, 
non  per  Deum,  quod  illa  gratia  non  sit  efficax. 
Respondeo  de  facto  ita  esse,  potuisse  tamen 
Deum  facere  ut  per  me  non  staret,  et  hac  in- 
tentione  factum  esse  votum,  scilicet  ad  ob- 
tinendam  a  Deo  gratiam  talem  ,  cui  ego  de 
facto  non  resisterem,  et  per  quam  Deus  face- 
ret  ut  per  me  non  staret .  quod  ex  sola  ipsius 
voluntate  pendet ;  et  ideo  mihi  non  potest  im- 
putari  quod  conditio  illa,  prout  in  voto  fuit 
intenta,  non  impleatur. 

12.  Quod  autem  illud  votum  ex  se  hanc 
intentionem,  et  non  aliam  includat,  declara- 
tur,  quia  intentio  sic  voventis  non  est  obtine- 
re  a  Deo  gratiam  sufficientem  ad  evitandum 
peceatum,  si  fecerit  quantum  in  ipso  est,  quia 
jam  habet  omnem  gratiam  sufficientem  ad 
evitandum  peccatum,  et  si  homo  fecerit  quan- 
tum  potest  cum  illa,  vitabit  peccatum.  Imo 
hanc  gratiam  semper  ille  homo  habuit,  quo- 
ties  sic  peccavit,  et  nihilominus  per  obligatio- 
nem  voti  intendit  obtinere  majorem  gratiam ; 
ergo  sensus  illius  conditionis  est,  Si  Deus  mi- 
hi  dederit  gratiam   congruam,   qua    faciam 


998  LIB    IV.  DE  OBL 

quoJ  in  me  est,  et  qua  cum  effectu  evitem 
peccaturn;  hoc  enimest  peculiare  beneficium, 
cui  gratum  se  fore  promittit  per  tale  votum, 
nam  habere  gratiam  sufficientem  commune 
est.  At  vero  quoties  ille.  non  vitat  tale  pecca- 
tum,  quacumque  intentione  id  faciat,  non  re- 
cipit  tale  beneficium,  nec  est  in  manu  ejus  fa- 
cere,  ut  a  Deo  prseveniatur  majori  gratia 
quam  sufficientc;  ergo  non  potest  in  eo  pec- 
care  contra  tale  votum.  Confirmatur,  quia  ex 
vi  soiius  voti  nou  tenetur  quis  facere,  quan- 
tum  in  se  cst  et  debet,  ad  obtinendam  a  Deo 
gratiam  specialem  ;  tum  quia  alias  obligare- 
tur  ex  vi  illius  voti  ad  orandum.  et  petendum 
talem  gratiam  specialem,  et  ad  alia  media, 
quod  est  preeter  intentionem  sic  voventis.  Tum 
etiam  quia  non  posset  bumano  modo  cognos- 
ci,  quando  bomo  peccet  contra  tale  votum  ; 
quia  non  potest  constare  bornini  an  Deus  de- 
neget  specialem  illam  gratiam  propter  indis- 
positionem  ejus,  vel  quia  simpliciter  non  vult 
dare  illam.  Solumque  potest  constare  homi- 
nem  de  facto  non  resistere  tentatioui,  quia 
non  vult  cooperari  gratiae  quam  recipit,  quee 
sulum  est  sufficiens,  et  pro  illa  sola  non  fit 
votum,  ut  ostensum  e.st. 

13.  Denique  qui  sic  vovet,  non  se  obligat 
per  votum  illud  absolute  et  simpliciter  ad  vi- 
tandum  tale  peccatum,  quia  non  hoc  promit- 
tit,  sed  solam  talem  grati  animi  ostensionein, 
si  tale  beneficium  recipiat;  ergo  nec  obliga- 
tur  per  illud  votum  ad  non  peccandum  tali 
intendone,  et  consequenter,  licet  id  faeiat, 
non  agit  formaliter  contra  intentionem  voti. 
Probatur  prior  consequeutia,  quia  non  magis 
constat  voluisse  voventem  obligare  se  ad  boc 
secundum  per  tale  votum,  quam  ad  primum. 

\k.  Approlatur  communis  resolutio. — Sed 
licet  hsec  probabilia  videautur,  securior  est 
sententia  communis.  Quia  sincere  et  pure  in- 
telligendo  tale  votum,  et  pactum  m  illo  inclu- 
sum,  intentio  voventis  videtur  fuisse  bona 
fide  procedere,  et  conari  morali  et  ordinario 
modo  ad  vitandum  iliud  peccatum,  saltem 
non  utendo  fraude  aut  dolo.  Unde  licet  verum 
sit,  tale  votum  solere  fieri  ad  obtinendam  a 
Deo  gratiam  extraordiuariam  et  peculiarem, 
et  non  tantum  communem  et  sufficientem,  et 
homuiem  sic  voventem  non  obligari  ex  voto 
ad  faciendum  totum  quod  in  se  est,  saltem 
vidctur  obligari  adnon  utendum  dolo  et  frau- 
de,  nec  resistendum  tam  directe  gratiee  Dei. 
Declarat  hoc  Palaci.  supra,  non  incommodo 
exemplo.  Nam  si  Titius  promittit  Sempronio 
decem,  si  eum  in  domo  sua  visitaverit,  et  pos- 


1GATI0NE  VOTI. 

tea  jubeat  fores  occludi  Sempronio  venienti, 
contra  promissionem  agit  Titius,  quia  in  pa- 
cto  erat  tacite  inclusum,  ne  illa  vis  vel  fraus 
Sempronio  fieret;  sic  ergo  cum  proportione 
in  prsesenti  inteiligendum  est.  Unde  etiam 
constat  certius  esse,  intentionem  peccandi,  ne 
obligetur  voto,  esse  valde  inordinatam  et  in- 
juriosam  voto  ;  nam  qui  sic  peccat,  abutitur 
voto,  ut  ex  illo  sumat  delinquendi  occasio- 
nem,  et  directe  intendit  peccare,  ut  resistat 
Spiritui  Sancto,  et  ita  prseter  obligationem 
supra  dictam  augetur  ex  hac  parte  peccatum 
ex  naturali  obligatione  non  abutendi  rebus 
divinis  ad  ipsius  Dei  offensionem.  Et  ita  satis 
probatse  sunt  omnes  partes  assertionis. 

15.  Quarta  assertio:  votum  pttre  conditiona- 
tuni  pendens  ex  conditione  libera  et  quasi  in- 
differente  non  violatur,  etsi  conditio  non  im- 
pleatur.  — Exceptio.  —  Dico  quarto:  quando 
votum  est  pure  conditionatum,  pendens  ex 
eonditionelibera  voventis,  et  quasi  indifferen- 
te,  quia  de  se  sine  peccatofieri  potest  vel  vita- 
rij  tunc^enseo  nec  violari  votum,  nec  pecca- 
tum  aliud  committLj  non  implendo  conditio- 
nem  mere  voluntarie,  et  propter  vitanclam 
obligationem  voti.  Probatur  primo,  quia  per 
tale  votum  non  obligatur  quis  ad  faciendum 
vel  vitandum  actum  illum,  quem  sub  condi- 
tione  posuit :  ergo  quidquid  in  hoc  faciat,  non 
frangit  votum.  Autecedens  patet,  tum  quia  in 
forma  sic  vovendi  hoc  non  coutinetur ;  non 
enim  promittitur  conditio,  sed  aliud,  si  condi- 
tio  extiterit ;  tum  etiam  quia  illa  conditio  non 
ponitur,  in  boc  tertio  modo,  ut  sit  occasio  vi- 
tandi  velfaciendi  actum,sed  solum  ut  suspen- 
dat  obiigationem  exequendi  volum  ;  ergo  si- 
gnum  est,  ideo  aliquem  sub  tali  conditione  vo- 
vere,  et  non  absolute,  ut  liberum  illi  postea 
sit  implere  vel  non  implere  conditionem.  Ut  si 
ego  alicui  promitto,  Si  sacrum  dixero,  pro  te 
offeram,  non  faciamcontrapromissum,  si  non 
dixero  sacrum,  ut  coustat ;  idem  est  sisicpro- 
mittam,  Si  domo  exiero,  in  tuamibo ;  quamvis 
euim  libere  me  domi  contineam,  non  ero  infi- 
delis.  Imo,  licet  hac  speciali  ratione  non  egre- 
diar,  ne  obliger  ire  in  domum  alterius,  nihil 
agam  contra  promissum.  Item  si  alteri  sic 
promittam,  Si  veneris  in  domum  meam,  et  ibi 
me  inveneris,  dabo  tibi  rem  talem,  et  postea, 
sciens  illum  venire,  domo  egrediar,  ne  ibi  me 
inveniat,  non  sum  infidelis,  nec  ago  contra 
promissum,  quianon  promisi  illuin  expectare. 
Idem  ergo  est  in  prsedicto  voto  conditionato; 
nam  similis  est  conditio  in  illa  posita,  ct  ea- 
dem  ratio  in   ea  procedit.   Estque  optimum 


CAP.  XVII.  VOTA  CONDITIONATA 
exemplum,  si  quis  voveat  hoc  modo,  Si  in  bac 
civitate  per  annum  permansero,  quotidie  tan- 
tam  eleemosynam  faciara ;  nam  i)le  non  obli- 
gatur  voto  ad  ibi  permanendura,  ut  constat ; 
potest  ergo  libere  vilare  conditionem  abeundo, 
et  licet  id  faciat  consulto,  ut  fugiat  onus  elee- 
inosynae,  non  aget  contra  votum.  Semper 
tamen  babet  locum  exceptio,  nisi  de  intentione 
promittentis  aliud  constiterit;  nam  boc  gene- 
rale  est :  dicimus  tamen  ex  vi  talis  modi  vo- 
vendi  non  posse  colligi  intentionem,  nisi  ali- 
quod  speciale  verbum  addatur,  vel  ipse  vo- 
vens  specialem  reflexionem  faciat. 

46.  Quinta  assertio:  in  voto  facto  sub  con- 
ditione  dependenti  a]>  alterius  arbitrio}  contra 
votum  erit  impedire  vi  aut  fraude  alterius  con- 
sensum.  —  Dico  quiuto :  quando  votum  fit  sub 
conditione  dependente  a  libero  consensu  et 
arbitrio  alterius,  sine  alio  respectu,  tunc  con- 
tra  votum  erit,  per  vim  aut  fraudem  impedire 
liberum  ccnsensum  vel  dissensum  ejus,  non 
tamen  erit  contra  votum,  inducere  illum  ne 
consentiat,  morali  modo,  et  non  injusto,  pro- 
curando  ne  conditio  impleatur.  Ratio  utrius- 
que  partis  est,  quia  talis  intelligitur  esse  in- 
tentio  voventis,  quantum  est  ex  tali  modo 
vovendi.  Prior  ergo  ,pars  probatur,  quia  qui 
vovet  boc  facere,  si  Petrus  voluerit,  virtute 
coustituit  Petrum  ut  electorem  suse  obligatio- 
nis;  ergo  virtute  etiam  se  obligat  ad  relin- 
quendam  illi  liberam  optionem  ;  ergo  si  per 
vim  vel  metiim  illum  cogat,  ne  conditioni 
consentiat,  contra  pactum  et  votum  facit; 
nam  in  illo  voto  includitur  pactum  cum  Deo 
expectandi  liberam  determinationem  alterius, 
aquo  pacto  receditperillam  vim  vel  fraudem. 
Declaratur  a  contrario  :  nam  si  quis  in  eo  casu 
cogeret  Petrum  per  vim  vel  rnetum,  ut  pra?.- 
beret  consensum,  etponeretconditionem,  non 
censeretur  impleta,  eo  quod  merito  intelligitur 
fuisse  pendens  aPetrosueelibertati  relicto:  er- 
go  ut  servetur  sequalitas  et  proportio,  eodem 
modo  intelligitur  conditio  ex  parte  voventis, 
nimirum  quod  relinquet  liberam  electionem 
Petro. 

17.  Ratio  vero  alterius  partis  est,  quia  pre- 
cibus  aut  rationibus  inducere  alium,  ad  banc 
partem  potius  quam  illam  eligendam,  non  est 
absolute  contra  liberam  electionem  ejus ;  ergo 
ex  bacparte  boc  non  repugnattali  voto.  Aliun- 
de  vero  materia  illius  voti  non  est  de  procu- 
rando  ut  talis  conditio  impleatur,  nec  etiam 
de  nou  procurando  ullo  modo  ne  impleatur  ; 
nam  ex  vi  conditionis  non  ostenditur  talis  in- 
tentio  voventis  ;  ergo  nisi  aliunde  de  iila  con- 


QUANDO  ET  QUOMODO  OBLIGENT.  999 

stet,  uon  est  ad  boc  obligandus  ex  vi  voti.  Ut 
si  filius  voveat  ingredi  religionem,  si  pater 
licentiani  dederit,  dummodo  se  ostendat  para- 
tum  ad  ingressum,  si  pater  concesserit,  non 
peccabit  contra  votum,  etiamsiosteudat  desi- 
derium  ut  pater  non  consentiat,  nec  de  facto 
obligabitur  ad  iugressum,  si  de  facto  pater  non 
consentiat.  Itaque  in  boc  casu  vovens  non 
recedit  a  pacto  incluso  in  voto,  sicut  in  priori ; 
nam,  licet  expectanda  sit  libera  electio.  alte- 
rius,  per  illud  genus  iuductionis  non  immu- 
tatur  nec  impeditur.  Nam  qui  coustituit 
rem  in  arbitrio  alterius,  non  eo  ipso  obligatur 
ad  non  petendum  aliquid  ab  illo,  vel  a  1  non 
ostendendum  suum  desiderium,  vel  quidpiam 
simile. 

18.  Sexta  assertio  .■  quid  dicendum  quando 
conditio  constituitur  dependens  a  consilio  pru- 
dentis. — Sexto  binc  constat,  idern  cum  propor- 
tione  dicendum  esse,  ubi  conditio  constituitur 
per  modum  prudentis  consilii,  si  Petrus,  verbi 
gratia,  boc  judicaverit,  etc.  Narn  tunc  per  frau- 
dem  vel  dolum  inducere  Petrum  ad  judican- 
dum  nou  expedire  votum  executioni  manda- 
re,  plane  estcontra  voti  obligationem,  et  con- 
tra  pactum  in  tali  conditione  inclusum.  Nam 
qui  vovet  sub  hac  conditione,  virtute  vovet 
proponere  Petro  animum  et  votum  suum  ,  et 
plene  illum  instruere  de  circumstantiis  perso- 
nse,  materise  et  totius  facti,  et  tunc  stare  libe- 
ro  et  prudenti  judicio  ejus;  ergo  quacumque 
ratione  vovens  pervertat  hoc  judicium,  contra 
votum  agit.  Si  autem  sine  deceptione,  vel  oc- 
cultatione  veritatis,  dum  Petrum  instruit,  si- 
mul  ostendat  affectum  excusandi  obligatio- 
nem,  et  revera  id  desideret,  non  ideo  frangit 
votum  ;  quia  illud  desiderium  non  est  voto 
contrarium,  quando  nec  excludit  absolutam 
voluntatem  implendi  votum,  si  couditio  im- 
pleatur,  nec  ratione  illius  fit  aliquid  ad  im- 
pediendum  injuste  conditionem ,  sicut  libro 
sequenti,  in  fine  ,  dicemus  non  peccari  per 
pceniteutiam  voti,  quando  non  est  observatio- 
ni  ejus  contraria. 

19.  Septima  assertio .-  conditio  pendens  ex 
causis  naturalihus  non  obligat  voventem  sim- 
pliciter  ad  illam  non  impediendam. —  Sentimo 
dicendum  est,  quaudo  couditio  est  tantum 
pendens  ex  naturalibus  causis,  non  obhgari 
voventem  simpliciter  ad  non  impedienduin  il- 
lam;  obligari  tamen  ad  bona  fide  proceden- 
dum,  et  non  utendum  extraordiuariis,  et  pree- 
sertim  illicitis  mediis  ad  impediendum  even- 
tum  ejus.  Hspc  assertio  cum  proportione  ad 
preecedentes  posita  est ;  babet  enim  fere  eam- 


dOOO 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI. 


dem  rationem ;  nam,  si  quis  recte  consideret, 
effectus  venturus  per  naturales  causas  non  po- 
nitur  ut  conditio  voti,  qnatenus  ab  eis  neces- 
sario  eVenit,  sed  ut  est  aliquo  modo  contin- 
gens,alioqnin  ineptaesset  conditio.  Est  autem 
effectus  contingens,  idest,  non  necessario  eve- 
niens,  vel  quatenus  provenit  a  voluntate  divi- 
na,  quae  facile  potest  illum  impedire,  vel  pro- 
movere,  vel  quatenus  intervenire  in  eo  potest 
voluntas  hominis,  et  prsesertim  ipsiusmet  vo- 
ventis  applicando  activa  passivis,  vel  ea  remo- 
vendo,  veleorumimpedimenta.  Quatenus  ergo 
hi  effectus  pendere  possunt  a  voluntate  et  in- 
dustria  voventis,  procedit  conclusio,  quia  reli- 
qua  non  sunt  in  ejus  potestate  ;  et  ideo  hsec  as- 
sertio  fere  eamdem  habet  rationem  cum  aliis.  Et 
declaraturin  hunc  modum  :  nam  qui  vovet  ali- 
quid  sub  tali  conditione,  non  obligatur  ad  pro- 
curandum  eventum  conditionis,  nec  ad  mutan- 
dum  suum  liberum  et  ordinarium  operandi  mo- 
dum ,  ne  conditio  impediatur;  nulla  enim  proba- 
bili  conjectura  potest  hsec  obligatio  vel  inten- 
tio  ejus  voventi  attribui  ex  vi  talis  voti,  nisi ipse 
aliter  explicet  suam  voluntatem.  Ut  si  quis  vo- 
vit  ingredi  religionem,  si  Deus  sahitem  conces- 
serit,  non  ideo  cogitur  ex  vi  voti  ad  cavenda 
speciali  cura  impedimenta  salutis;  unde  si 
excedat  comedendo  aut  bibendo  siue  dolo  aut 
fraude,  non  aget  contra  votum,  etiamsi  alias 
peccet  contra  salutem.  Si  vero  id  faciat  ex  in- 
dustria  et  .timore,  ac  pcenitentia  voti,  pro- 
curando  segritudinem  aut  debilitatem,  ne  voto 
obligetur,  videbitur  profecto  infideliter  ac  do- 
lose  agere  contra  pactum  iu  voto  inclusum. 
Nam  postquam  fit  sub  tali  conditione  dupen- 
denter  ex  causis  naturalibus,  ut  substant  pro- 
videntise  Dei,  ab  illa  expectatur  eventus;  ut 
vero  substant  providentiee  ipsius  voventis,  ita 
saltem  expectatur,  ut  bona  fide  procedatur,  et 
non  ex  industria,  impediendo  effectum.  Et  ita 
declarata  et  probata  est  tota  conclusio,  quae 
variis  exemplis  moralibus  illustrari  posset;  sed 
dicta  sufficiunt. 

20.  Ultima  assertio :  non  olligatur  vovcns 
ad  implendum  votum  non  impleta  conditione, 
etsi  peccet  non  implendo  illam. — Ultimo  dicen- 
dum  est,  in  his  casibus  ntmquain  obligari  vo- 
ventem  sub  conditione,  ad  implendum  votum, 
non  impleta  conditione,  etiamsi  in  impedien- 
da  conditione  peccaverit.  In  hac  assertione 
maxime  dissentio  a  Richardo,  et  aliis,  qui  eum 
sequuntur,  et  dissensio  est  in  ultimaparte, 
nam  si  conditio  non  eveniat,  absque  culpa  vo- 
ventis,  omnes  fatentur  non  oriri  obligationem, 
et  est  res  per  se  nota  ex  dictis,  et  a  fortiori 


patebit  ex  dicendis.  Probatur  ergo  illa  pars 
primo,  generali  ratione,  quia  vovens  non  in- 
tendit  se  obligare  nisi  impleta  conditione  ad 
executionem  rei  promissse ;  ergo  quomodo- 
cumque  impediattir  eventus  conditionis,  non 
nascitur  obligatio  exvivoti;  et  aliunde  ra- 
tione  peccati  commissi  oriri  non  potest,  quia 
votum  non  obligat  ad  recompensationem;  er- 
go  ex  nullo  capite  dari  potest  talis  obligatio. 

21 .  Secundo  explicatur  distinguendo  varios 
casus.  Quia  post  non  impletam  conditionem 
ex  culpa  vorentis,  vel  conditio  amplius  im- 
pleri  non  potest,  quia  pro  defmito  tempore 
vel  actu  posita  erat,  et  jam  occasio  prseteriit: 
vel  conditio  habet  tractum  successivum,  et 
potest  posteaimpleri,  licet  pro  aliquo  tempore 
fuerit  cum  peccato  impedita.  In  priori  casu, 
conditione  nou  impleta,  votum  jam  obligare 
non  potest  ex  vi  formee  suae,  nec  ex  intentione 
voventis ,  nec  ratione  culpse  prseteritse ;  ergo 
nullo  modo.  Ut,  verbi  gratia,  vovi  ingredi  re- 
ligionem,  si  pater  intra  annum  consenserit; 
postea  doleo  votum  emissum,  et  ideo  indebite 
procuro  ut  prsetereat  annus  priusquam  pater 
consentiat,  et  ita  deinceps  nou  potest  imple- 
ri  conditio;  tunc  ergo  non  potest  obligare 
votum  ex  vi  suse  formalis  obligationis,  quia 
illa  fuit  suspensa  per  conditionem,  et  condi- 
tio  eum  effectu  non  fuit  impleta.  Imo  semper 
est  iucertum  an  fuisset  implenda,  etiamsi  pa- 
ter  suse  libertati  fuisset  relictus.  Nec  etiam 
obligat  ex  intentione  voventis,  quia  ipse  ni- 
hil  de  hoc  cogitavit,  quin  potius  solum  sub 
conditione  consensit.  Quod  autem  Richardus 
ait  illum  tunc  cedere  conditioni,  falsum  est; 
nampotius  procurat  non  impleri  ne  obligetur ; 
ergo  non  vult  cedere,  sed  potius  vult  obliga- 
tionem  semper  esse  conditionatam.  Nec  etiam 
tenetur  ratione  peccati  commissi,  quia  solum 
fuit  transgressio  voti;  transgressio  autem  voti 
non  obligat  ad  executionem  voti  ultra  prio- 
rem  obligationem  ejus.  ut  supra  ostensum 
est,  quia  non  obligat  ad  recompensationem. 

22.  In  posteriori  autem  casu,  quando  con- 
ditio  habet  tractum  successivum,  et  impleri 
adhuc  potest,  considerandum  ulterius  est  an 
possit  impleri  intra  tempus  pro  quo  factum 
est,  juxta  exigentiam  suam,  vel  juxta  primam 
intentionem  voventis,  vel  non  possit  ultra  il- 
lud  impleri.  Quando  intra  illud  tempus  imple- 
ri  non  potest,  eadem  ratio  est  quae  in  praece- 
denti  casu ;  nam  extincta  est  obligatio  voti, 
quia  praeteriit  tempus,  cujus  erat  onus.  Unde 
fit  etiam  ut  conditio  non  impleatur  formali- 
ter,  et  pro  eo  tempore  pro  quo  posita  est  ;  ut 


CAP.  XVIII.  AN  CESSANTE  CAUSA  VOTI  CESSET  EJIJS  ODLIGATIO. 


1001 


verbi  gratia,  vovi  ego  jejun  ire  hodie,  si  supe- 
riori  placuerit,  intendeiulo  jejunium  ut  onus 
tantum  hujus  diei ;  si  ergo  hodieomittam  con- 
sulere  superiorem,  et  ideo  non  jejunem.  licet 
crastino  die  consulam,  et  ipse  declaret  futu- 
rum  fuisse  contentum,  et  nunc  esse  ut  alio 
die  jejunem,  non  teueor;  quia  hoc  non  vovi, 
nec  prior  transgressio  ad  hoc  me  obligat,  et 
eadem  ratio  est  de  omnibus  similibus.  At  vero 
quando  conditio  potest  intra  tempus  habile 
impleri,  tunc  licet  quis  peccaverit  impediendo 
ne  debito  tempore  conditio  posset  impleri,  po- 
stea  tenebitur  tollere  impedimentum  ;  ut  si 
vovi  fieri  religiosus,  si  pater  consentiat,  et 
procuro  ut  pater  nesciat  votum,  peccare  pos- 
sum  per  nimiam  dilationem  ;  nihilominus  ta- 
men  non  extinguitur  obligatio,  quia  semper 
potest  impleri  conditio  tempore  habili.  Nihi- 
lominus  tamen  etiam  in  eo  casu  uon  obligat 
votum  ad  religionem  ante  impletam  conditio- 
nem,  sed  obligat  vel  ad  tollendum  impedi- 
mentum,  vel  ad  faciendum  quod  ad  ipsum 
voventem  spectatin  ordine  ad  eventum  condi- 
tionis.  Nam  ad  hoc  obligat  votum,  non  ut 
conditionatum  est.  sed  ut  est  aliquo  modo  ab- 
solutum,  ut  supra  declaratum  est;  semper 
ergo  verum  est,  votum  conditionatum  non 
obligare  ad  executionem  materiae  promissse 
ante  impletam  conditionem. 

23.  Fit  satis  ad  argumentum  Richardi.  — 
Ad  argumenta  autem  Richardi,  quatenus  dic- 
tis  obstare  possunt,  facile  potest  responderi. 
Et  imprimis  admittimus  argumenta  prioris 
partis,  quatenus  probant  posse  intervenire 
peccatum  in  impedienda  voti  conditione,  si 
interveniat  dolus  et  fraus,  non  tamen  semper 
et  omni  modo,  ut  dixi,  qnia  votum  conditio- 
natum  ad  hoc  non  obligat.  Unde  non  semper 
est  peccatum  impedire  executionem  ejus,  cum 
hoc  non  semper  sit  contra  absolutam  obliga- 
tionem  ejus.  Ad  rationem  pro  altera  parte  fac- 
tam,  jam  responsum  est  negando  minorem; 
nam  qui  fraudulenter  impedit  conditionem, 
non  remittit  illam,  imo  vult  firmam  perma- 
nere  quoad  suspendendam  obligationem.  Ne- 
que  cap.  Sicut  ex  terminis  aliquid  facit  ad 
causam ;  tum  quia  ibi  est  sermo  de  juramento 
promissorio  absoluto  ducendi  quamdam  in 
uxorem,  in  quo  non  includitur  ut  conditio, 
quod  per  jurantem  non  stet,  sed  est  ipsa  ma- 
teria  voti;  tum  etiam  quia  illa  conditio  sem- 
per  poterat  impleri  tempore  habili,  quia  vel 
promissio  facta  fuerat  sine  certo  tempore,  vel 
si  additum  erat  certum  tempus,  orat  ad  diffe- 
rendam,   non  ad  terminandam   solutionem. 


Tnm  denique  quia  ibi  est  sermo  de  promissio- 
ne  humana,  quse  semel  violata  potest  obligare 
ex  justitia  ad  aliquam  recompensationem, 
quod  non  ita  est  in  voto;  ex  illo  ergo  textu  ni- 
hil  probatur. 

24.  Unde  concludo,  si  quis  vovit  ingredi 
religionem,  si  per  annum  integrum  a  fornica- 
tione  abstineat,  quacumque  ratione,  malitia, 
vel  prava  intentione  non  abstineat,  licet  forte 
peccct  contra  votum,  postea  non  teneri  ingre- 
di,  quia  conditio  non  f  uit  impleta,  nec  ex  pec- 
cato  orta  est  obligatio  absoluta,  quam  votum 
ipsum  per  se  non  induxit,  ut  satis  declaratum 
est.  Nec  sequitur  tale  votum  esse  frustra; 
nam  satis  est  quod  obliget  tum  ad  gratitudi- 
nem  talem,  si  benefieium  illud  voventi  confe- 
ratur,  tum  ad  procedendum  sine  fraude  et 
dolo,  et  consequenter  ad  peccandum,  si  aliter 
vovens  se  gerat,  etiamsi  ad  recompensationem 
non  obliget.  Tn  quo  etiam  non  oportet  sequi- 
parari  votum  cum  humana  promissione,  ut 
in  exemplo  supra  posito  ex  Palacio ;  in  illo 
enim  et  similibus  intercedit  injuria,  eludeudo 
promissionem,  et  occludendo  fores;  et  ideo 
nascitur  obligatio  restituendi,  quee  respectu 
Dei  locum  non  habet. 

CAPUT  XVIII. 

AN  CESSANTE  CAUSA  VOTI  EJUS  0BLIGATI0  CESSET  ? 

i .  Ratio  dubitandi.  —  Explicuimus  voti 
obligationem,  et  quomodo  incipiat,  et  quam- 
diu  duret,  per  se  loquendo>  et  quantum  estex 
parte  voti ;  nunc  videndum  superest  quibus 
modis  cessare  possit  per  se,  seu  ipso  facto, 
absque  actione  extrinseci  agentis  directe  au- 
ferentis  illam,  de  qua  in  lib.  6  agendum  est. 
Certum  est  autem  voti  obligationem  non  im- 
pletam  non  cessare  pro  tempore  habili,  nisi 
interveniente  aliqua  mutatione,  nec  posse  au- 
ferri  per  solam  mutationem  voluntatis;  opor- 
tet  ergo  ut  vel  ex  parte  finis,  vel  ex  parte  ma- 
terise  mutatio  intercedat.  Finera  autem  hic 
causam  appellamus,  quia  illa  est  prsecipua,  et 
quia  ita  loquuntur  jura  et  Doctores,  cum  de 
donationibus  et  promissionibus  agunt,  et  ut 
illam  a  materia  voti  distinguamus,  de  cujus 
mutatione  postea  dicemus.  Ratio  ergo  dubi- 
tandi  circa  positam  queestionem  est,  quia  id, 
quod  in  principio  impediret  voti  obligatio- 
nem,  sufficit  ut  postea  votum  non  obliget  (ut 
est  axioma  multorum  Doctorum,  quos  infra 
referemus) ;  sed  in  principio,  quando  votum 
fuit  emissum,  si  non  extitisset  causa  quge  mo- 
vit  ad  illud  emittendum,  votum  non  obliga§' 


1002 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI. 


set,  quia  vei  factum  non  fuisset,  si  vovens  sci- 
ret  defectum  causee,  vel  si  ex  ignorantia,  et 
falsa  existimatione  causee  vovisset,  eo  ipso  vo- 
tum  non  obligasset ;  ergo  nec  postea  obligat. 
In  contrarium  vero  est,  quia  si  quis  vovit  reli- 
gionem,  ut  paupertatem  effugeret  qua  tunc 
premebatur,  licet  postea  ditiorfiat  succedendo 
in  heereditatem,  vel  alio  simili  modo,  nibilo- 
minus  obligatur  voto,  juxta  cap.  Magnce,  de 
Voto,  et  cap.  Ex  parte,  2,  de  Convers.  conju- 
gat.;  ergo. 

2.  Prima  sententia.  —  Tres  sententise  pos- 
sunt  in  boc  puncto  referri.  Prima  simpliciter 
affiraians,  cessante  causa  seu  ratione  voti,  ces- 
sare  obligationemejus.  Pro  bac  referri  possuut 
Navar.,  in  Summ.,  capit.  18,  n.  6;  Sylvest., 
verb.  Pactum ,  q.  4;  Med.,  Cod.  de  Restit., 
q.  24;  Molin.,  tom.  2,  de  Justit.,disput.  209, 
quatenus  asserunt  donationem,  legatum  aut 
promissionem  non  tenere ,  non  subsistente 
principali  causa  ;  ergo  consequenter  dicere 
debent  non  durare  obligationem  non  durante 
causa.  Videturenim  esse  proportionalis  ratio, 
licet  oppositum  doceat  Anchar.,  in  capit.  Ma- 
gnce,  de  Voto,  n.  13 ,  inter  illa  duo  distinctio- 
nem  faciens.  Probatur  autem  illatio,  quia  de- 
fectus  causee  principalis  ideo  impedit  obliga- 
tionem,  quia  resolvitur  in  conditionem,  sub 
qua  datur  consensus,  et  non  sine  illa ;  sed 
eodem  modo  datur  pro  duratione  obligationis ; 
ergo  eodem  modo  cessat  obligatio,  cessante 
tali  causa.  Nam  ul  dixi  capite  pra%cedenti,  ea- 
dem  est  ratio  de  voto  conditionato  quoad  pri- 
mam  obligationem,  et  quoad  durationem  ejus, 
ut  deficiente  conditione  non  subsistat,  pro  • 
portione  servata. 

3.  Secunda  sententia.  —  Secunda  opinio  ab- 
solute  negat,  cessante  causa  voti,  cessare  obli- 
gationem  ejus.  Ita  sentit  Gloss.  1,  in  cap.  Ma- 
gnce,  de  Voto,  verb.  Utv.nires  ;  Hostiensis,  in 
capit.  Magnce,  de  Voto,  num.  10  et  11 ,  et  in 
c.  Ex  parte,  2,  de  Convers.  conjugat.,  n.  10; 
et  ibidem  Ancbar.,  num.  4,  et  ubi  supra.  Mo- 
ventur  ex  iisdem  juribus  ;  et  quia  votum  non 
indiget  alia  causa  preeter  causam  religionis  ; 
ergo  quacumque  alia  cessante  valet.  Tertia 
opinio  distinguit  inter  causam  finalem  et  im- 
pulsivam  ;  et  de  priori  ait,  cessante  illa,  cessa- 
re  obligationem  voti,  propter  rationes  primee 
sententiee,  et  propter  rationem  dubitandi  in 
principio  positam.  De  posteriori  vero  ait , 
quamvis  illa  cesset,  non  cessare  obligationem 
voti,  propter  dicta  jura,  quee  de  bac  causa 
aperte  loquuntur  ;  et  quia  heec  causa  non  est 
de  substantia^  nec  carentia  ejus  impedit  con- 


sensum,  ut  probat  etiam  ratio  dubitandi  in 
secundo  loco  posita.  Et  confirmari  boc  solet, 
quia  cessante  iine  adeequato  et  principali  le- 
gis,  cessat  obligatio  legis,  non  autem  cessante. 
fine  tantum  impulsivo,  ut  suppono  ex  materia 
de  Legibus.  Ita  Panorm.,  in  d.  c.  Magnce,  n.  14, 
et  in  d.  cap.  Ex parte,  %  n.  8;  et  ibi  Cardin., 
n.  5  ;  Anton.,  n.  14  ;  Sylvest.,  Votum,  2,  q.  8; 
Angel.,  Votum,  3,  n.  5,  et  generaliter  de  hac 
distinctione  videri  potest  Tiraquell.,  in  tract. 
Cessante  causa,  lirnit.  1,  a  principio. 

4.  Atque  beec  sententia  est  vera,  si  membra 
illius  distinctionis  convenienter  explicentur, 
in  quo  paululum  immorandum  est.  Et  primo 
videndum  est  quid  intelligatur  nomine  causee 
finalis  in  preesenti  puncto.  Quidam  enim  ex 
dictis  auctoribus  per  causam  fmalem  explicare 
videntur  generalem  finem  voti,  qui  est,  ut 
votum  sit  de  re  quee  Deo  placeat,  et  cedat  in 
cultum  ejus.  Ita  videntur  explicare  Panor., 
Sylvest.  et  alii.  In  quo  sensu  manifestum  est, 
quotiescumque  cessat  causa  finalis  voti,  cessa- 
re  obligationem  ejus ;  nam  perinde  est  ac  si 
dicatur,  si  res  promissa  ita  mutetur,  ut  inci- 
piat  non  placere  Deo,  votum  jam  non  obliga- 
re,  ut  si  ex  licita  fiat  illicita,  et  ex  bona  et  bo- 
nesta,  fiat  vana  et  indifferens.  Et  ratio  est, 
quia  ibi  jam  non  cessat  tantum  causa,  sed 
etiam  materia  capax  obligationis  voti.  Item 
quia  votum  nunquam  esse  potest  vinculum 
iniquitalis  aut  vanitatis ,  neque  in  suo  fieri, 
neque  in  suo  conservari,  ut  sic  dicam;  et  si- 
militer  neutro  modo  potest  obligare  ad  ali- 
quid  quod  Deo  non  placet.  Et  hac  ratione, 
qui  vovit  jejunare  hodie,  si  per  supeiiorem 
prohibeatur  ,  cessat  voti  obligatio.  Item  qui 
vovit  non  ingredi  domum  ubi  habebat  oc- 
casionem  peecandi ,  ablata  occasione.  cessat 
votum,  quia  jam  illa  res  est  indifferens,  et  im- 
pertinen3  ad  Dei  cultum  ;  ergo  quoties  cessat 
hic  finis  universalis  voti,  cessat  ejus  obliga- 
tio.  Dicitur  autem  cessare  boc  modo ,  quando 
observantia  voti  vel  fit  illicita ,  vel  vana  et 
omnino  impertinens  ad  cultum  et  honorem 
Dei.  An  vero  idem  sit  dicendum,  quoties  ex 
parte  voventis  est  occasio  impediendi  majus 
bonum,  vel  alicujus  mali,  dicemus  in  capite 
sequenti. 

5.  Superest  vero  difficultas  juxta  hanc  in- 
terpretationem  :  nam  vel  non  est  universalis 
nec  adeequata,  et  sic  non  declarat  sufficieuter 
quando,  cessante  causa  voti,  cesset  obligatio 
ejus ;  vel  si  doctrina  est  adeequata,  est  creditu 
difficilis  In  hoc  autem  posteriori  sensu  illam 
sententiam  declarat  Angel.,  num,  5,  dicens, 


CAP.  XVIII.  AN  CESSANTE  CAUSA  VOTI  CESSET  EJUS  OBLIGATIO. 


in  omni  voto  finalem  causam  esse,  ut  placeat 
Deo,  et  reliquas  omnes  esse  impulsivas,  unde 
infert,  aliis  cessantibus,  non  cessare  obligatio- 
nem  voti.  Quod  etiam  sensit  Anchar. ,  d.  cap. 
Magnwy  n.  13.  Athoc  modo  falsa  plane  vide- 
tur  sententia  ;  tum  qnia  finis  proximus  ac 
per  se  primo  intentus  non  potest  dici  causa 
tantum  impulsiva ,  ut  distinguitur  a  finali, 
nam  est  propriissimus  finis,  et  dans  speciem 
actui  ;  tum  etiam  quia  falsum  est  dicere  , 
cessante  hoc  fine,  nou  cessare  obligationem 
voti,  nam  ssepe  sufficit  ut  cesset  finis  particu- 
laris ,  ad  hoc  ut  cesset  obligatio  voti.  Ut,  si 
quis  vovit  dare  Petro  pauperi  quotidie  tantam 
eleemosynam  propter  indigentiam  ejus  ,  si 
ille  fiat  dives,  cessat  obligatio  voti ,  quia  ces- 
sat  finis  particularis  subveniendi  indigentise 
illius,  licet  fortasse  non  cesset  finis  universa- 
lis,  quia  forte  posset  illa  elargitio  fieri  studio 
se,  ita  ut  placeret  Deo.  Clarius  exemplum  est, 
si  quis  vovit  peregrinari  pro  salute  amici ,  et 
amicus  moriatur  ante  inchoatam  peregrina- 
tionem,  non  obligatur  voto  ,  etiamsi  peregri- 
natio  per  se  posset  Deo  placere.  Item  si  pro- 
misi  redimere  Fetrum  captivum,  et  antequam 
possim  implere  votum,  ipse  fugiat,  non  te- 
neor  amplius  voto ,  nec  obligor  dare  illi  iii 
eleemosynam  pretium  redemptionis,  licet  for- 
tasse  placeret  Deo,  quia  illud  non  vovi. 

6.  Quonam  fine  cessante  cesset  voti  olliga- 
tio.  —  Dico  ergo  nomine  causee  finalis  in  pree- 
senti,  intelligendum  esse,  uon  tantum  remo- 
tum  finem,  sed  etiam  illum  qui  est  proximus, 
et  est  proprium  motivum  actus  promissi ,  et 
quasi  dans  speciem  illi.  Est  enim  adverten- 
dum,  quod,  licet  finis  generalis  voti  sit  colere 
Deum,  non  tamen  est  ille  finis  proximus  cu- 
juscumque  voti ;  quia  non  per  omne  votum 
intendimus  colere  Deum  eisdem  rebus,  sed  in 
uno  per  observationem  castitatis,  in  alio  per 
jejunium,  in  alio  per  tale  opus  miserieordise, 
et  sic  de  aliis.  Dico  ergo,  causam  propriam  et 
finalem  cujuscumque  voti  non  esse  cultum  Dei 
in  communi,  sed  ut  exercendum  per  talem  ac- 
tum  virtutis,  qui  a  vovente  promittitur  et  in- 
tenditur,  et  ita  ad  causam  propriam,  et  per 
se  voti  pertinere  motivum  illud  ,  quod  cons- 
tituit  talem  actum  in.  tali  specie  virtutis ; 
ideoque  cessante  hoc  fine,  sine  quo  non  po- 
test  esse  actus  ejus  virtutis,  cujus  promissus 
est,  cessare  etiam  obligationem  voli.  Quod 
intelligendum  semper  est  de  fine  operis , 
non  de  fine  operantis.  Hoc  probant  exempla 
adducta,  quibus  addi  possunt  alia  ;  hac  enim 
ratione,  qui  vovit  jejunium,  si  non  potest, 


1003 

non  tenetur  eleemosynam  dare,  etiamsi  fo- 
ret  placita  Deo  ;  imo  si  non  potest  a  carni- 
bus  abstinere,  non  tenetur  ad  aliud  genus 
abstinentise,  quod  non  sit  jejunium,  licet  pos- 
set  illud  servare,  et  Deo  placeret.  Item  qui  vo- 
vit  religionem  in  tali  mouasterio  principali- 
ter,  si  cJaudatur  illi  janua ,  quia  non  recipi- 
tur,  et  ideo  cesset  propria  causa  sui  voti,  nou 
tenetur  alibi  ingredi,  licet  id  fortasse  esset 
placitum  Deo. 

7.  Et  ita  sumitur  hsec  sententia  ex  D.  Tho- 
ma,  queest.  88,  art.  3,  ad  2  Et  in  simili  decla- 
ravit  eam  Medin.,  Cod.  de  Restit.,  quaest.  24, 
§  Corollarie,  cum  sequentibus,  ubi  dicit  con- 
tra  Angel.,  verb.  Restitutio,  1,  num.  8,  eum, 
qui  simulando  sanctitatem  legatum  obtinuit, 
teneri  ad  restituendum,  quando  principalis  et 
finalis  causa  donationis  est  sanctitas.  Deinde 
objicit  ex  Angelo,  quia  relinquens  tale  lega- 
tum  habetpro  principali  fine  Deum,  non  sanc- 
titatem  talis  personee,  et  respondet  Deum  esse 
causam  remotam  principalem ,  proximam  ve- 
ro  esse  conditionem  sanctitatis,  quae  ponitur 
esse  in  persona,  ut  in  ea  et  per  eam  honoretur 
Deus ;  et  ideo  cessante  causa  illa  proxima, 
non  tenere  legatum.  Quod  convincit  exemplo 
ab  omnibus  recepto  de  fingente  paupertatem, 
quam  non  habet;  quidquid  enim  illo  titulo  ac- 
cipit,  tenetur  restituere,  quia  illa  fuit  proxima 
per  se  causa  donationis,  qua  cessante  non  te- 
nebit  donatio.  Ita  ergo  in  votis  et  promissio- 
nibus  judicaudum  est.  Et  quoad  hoc  idem  est 
de  valore  voti  a  priucipio  (de  quo  supra  dic- 
tum  est)  et  de  duratione  obligationis  ejus.  Est 
autem  ratio,  quia  cessante  illa  causa  finali  de- 
ficit  intentio  voventis  ,  quia  deficit  proprium 
ac  principale  motivum  ejus.  Item  quia  si  at- 
tente  consideretur,  etiam  deficit  materia  pro- 
priatalisvoti,qua3  erat  eleemosyna,  jejunium, 
vel  quid  simile  :  deficiente  autem  materia, 
obligatio  cessat,  nec  tenetur  quis  aliam  sub- 
stituere  alterius  rationis,  ut  supra  dictum  est, 
quia  illam  non  vovit.  Denique  ille  finis  est 
quasi  objectum  intrinsecum  talis  actus  ;  et 
ideo  cessante  illo,  cessat  obligatio. 

8.  Qicid  intelligendum  nomine  causce  impul- 
sivce.  —  Ex  quo  infertur,  nomine  causae  im- 
pulsivse  intelligendum  esse  omue  aliud  secun- 
darium  motivum,  quod  non  est  intrinsecum 
actui  promisso,  nec  pertinet  ad  proximum 
ac  per  se  objectum  ejus,  sed  adjungitur  ex 
parte  voventis  ad  impellendam  voluntatem 
ejus.  De  qua  causa  impulsiva  diximus  alibi  ! 


Tract.  3  de  Relig. 


lib.  4  de  Simonia. 


1004 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI. 


esse  finalem,  quod  in  rigore  philosophico  ve- 
rum  est,  quia  non  impellit  nisi  mataphoriee, 
et  per  modum  finis  ;  est  tamen  finis  secunda- 
rius,  et  quasi  accidentarius  respectu  talis  ope- 
ris;  et  ideo  alter  finis  intrinsecus  vocatur  cau- 
sa  finalis  quasi  per  antonomasiam,  et  hic  vo- 
catur  causa  impulsiva,  ut  ab  illa  distinguatur. 
Potest  etiam  sic  declarari,  quia  prior  causa, 
quae  simpliciter  finalis  dicitur,  est  finis  non  so- 
lum  actus  vovendi,  sed  etiam  actus  promissi, 
et  quasi  specificans  illum ;  et  ideo  simplici- 
ter  dicitur  finis  voti  non  tantum  active,  sed 
etiam  passive  (ut  sic  dicam),id  est,  actus  quo 
voveo,  et  quem  voveo.  At  vero  causa,  quae 
impulsiva  dicitur,  est  finis  actus  vovendi,  non 
vero  actus  promissi ;  et  ideo  non  simpliciter 
finis  appellatur.  De  hac  ergo  causa  clare  lo- 
quuntur  jura  in  dicto  capite  Magnce,  et  dic- 
to  capite  Ex  parte,  et.  d.  capite  Dudum,  de 
Convers.  conjugat.,  cum  negant  cessare  voti 
obligationem,  tali  causa  cessante.  Hoc  etiam 
convincunt  exempla  supra  adducta.  Adde  sae- 
pe  contingere,  causam  impulsivam  esse  ini- 
quam,  et  nihilominus  supra  ostensum  est  vo- 
tum  esse  validum;  ergo  tunc  non  solum  obli- 
gabit  cessante  fine  impulsivo,  sed  etiam  ne- 
cesse  est  illum  cessare,  ut  votum  possit  ho- 
neste  impleri. 

9.  Ita  ergo  explicata  causa  impulsiva,  clara 
etiam  est  altera  pars  tertiae  sententiae.  Quia 
cessante  tali  causa,  permanet  principale  mo- 
tivum.  et  tota  materia  voti,  et  honestas  ac 
utilitas  ejus  in  ordine  ad  divinum  cultum  ; 
ergo  nou  est  cur  tunc  cesset  obligatio  voti. 
Dices  posse  cessare,  quia  de  intentione  voven- 
tis  fuit  nolle  obligari,  cessante  illo  fine,  etiam- 
si  esset  secundarius,  et  tantum  impulsivus. 
Respondeo,  nos  hic  per  se  loqui,  et  ex  vi  ta- 
lium  finium  et  causalitatum ;  si  tamen  pona- 
tur  operans  ita  limitasse  intentionem  suam, 
tunc  votum  erit  quasi  conditionatum  respectu 
talis  conditionis,  seu  causae,  et  ex  illa  parte 
cessabit,  cessante  condixione.  Oportet  tamen 
uthaec  intentio  voventis  sit  expressa  et  forma- 
lis,  vel  saltem  ita  virtualis,  ut  sit  aliquo  modo 
actualis,  juxta  ea  quae  capite  sequenti  dice- 
mus,  et  in  superioribus  etiam  dictum  est.  Ne- 
cesse  est  etiam,  ut  de  illa  sufficienter  constet; 
nam  in  dubio  praesumi  non  potest,  cum  sit 
valde  extrinseca  et  accidentaria. 

10.  Objectio.  —  Sohitio. —  Dices  :  interdum 
in  actu  promisso  conjunguntur  plures  hones- 
tates,  quae  per  se  primo  videntur  sumi  ex  ob- 
jecto  ;  quid  ergo  dicendum  erit,  si  altera  tan- 
tum  earurn  cesset ?  Ut,  verbi  gratia,  promisi 


dare  eleemosynam  clerico  pauperi,  et  intuitu 
misericordiee,  etintuitu  religionis;  iuterim  fit 
dives,  et  cessat  ratio  eleemosynae  ;  cessabitne 
votum,  cum  non  cesset  ratio  religionis?  Res- 
pondeo,  tunc  fere  necessarium  esse  recurrere 
ad  intentionem  voventis,  quae  vel  ab  ipso  ex- 
plicanda  est,  vel  ex  verbis,  quibus  votum  fue- 
rit  conceptum,  poterit  conjectari.  Nam  si  quis 
dicat,  Yoveo  subvenire  tali  clerico  necessita- 
tem  patienti,  certe  videtur  omnino  respexisse 
ad  misericordiam,  quse  licet  plus  moverit  con- 
juncta  religioni,  tamen  Mdetur  principaliter 
movisse,  et  circumstantiam  personae  tantum 
fuisse  impulsivam.  Si  autem  voveat  dare  tali 
ecclesiae  pauperi  calicem,  quia  respectu  loci 
sacri  non  solet  principaliter  movere  pauper- 
tas,  sed  religio,  ideo  verisimilius  est  religio- 
nem  ibi  esse  causam  principalem  et  circuin- 
stantiam  paupertatis  fuisse  impulsivam ;  etideo 
hac  sola  cessante,  non  cessare  tale  votum.  At 
si  dicat,  Voveo  restituere  tali  loco  pio  rem  ta- 
lem,  quae  sua  est,  vel  illi  debetur ;  si  postea 
constet  non  esse  suam,  nec  deberi,  non  obli- 
gabitur,  quia  verbum  restituendi  limitavit 
honestatem  justitise,  ut  primario  intentam, 
licet  religio  potuerit  etiam  impellere  ;  et  per 
haec  de  aliis  judicandum  est. 

11.  Manente  causa  motiva  vvti  manet  olli- 
gatio,  licet  omnis  impulsiva  cesset.  —  Ultimo 
colligo  ex  dictis,  quod  licet  votum  habeat  plu- 
res  causas  impulsivas,  et  illse  omnes  cessent, 
sifinalis  etintrinseca  permaneat,  obligationem 
voti  non  cessare,  quia  illa  sola  est  ex  qua  per 
se  pendet  consensus,  et  consequenter  substan- 
tia  voti.  Et  eadem  ratione,  e  contrario,  si  finis 
praecipuus  deficiat,  licet  plures  impulsivoe 
causae  durent,  non  obligabit  votum,  quia  de- 
est  propria  materia  talis  voti,  ut  declaratum 
est.  Nam  cessante  fine  principali,  causae  im- 
pulsivae  non  potuerunt  inducere  ad  actum  ejus- 
dem  rationis,  et  consequenter  neque  ad  idem 
genus  voti,  seu  obligationis;  ut  autem  indu- 
cant  novam  obligationem,  oportet  ut  novum 
votum  fiat:  neque  vero  potest  contingere  ut 
votum  habeat  plures  causas  impulsivas,  et 
nullam  finalem  propriam  ac  principalem,  quia 
non  potest  dari  intentio  voventis,  quae  non 
habeat  aliquod  proprium  motivum,  et  quasi 
specificativum  sui  actus ;  illa  autem  est  causa 
finalis  propria  et  proxima ;  ergo  non  potest 
dari  votum  cum  sola  causa  impulsiva  sine 
finali.  Et  ideo  cessat  alia  comparatio  et  quaes- 
tio,  quae  moveri  solet,  si  causae  motivae  sint 
plures,  an,  cessante  unatantum,  cesset  obliga- 
tio  voti ;  si  enim  haec   quaestio   supponat  illas 


CAP.  XIX.  AN  EX  MUTATIONE  MATERLE  CESSET  OBLIGATIO  VOTI. 


1005 


causas  esse  solas,  supponet  falsum,  quia  non 
possunt  omues  causse  esse  impulsivse ;  si  vero 
preeter  eas  datur  causa  fmalis  et  propria,  sive 
una  irapulsiva  cesset,  sive  utraque,  parum  re- 
feret,  si  finalis  duret,  ut  dictum  est.  Goutiu- 
gere  autem  potest  ut  omnes  fines  sint  intrin- 
seci  operi,  verbi  gratia,  de  se  indifferenti,  et 
tunc  respiciendum  est  quis  illorum  respectu 
voventis  fuerit  praecipuus,  et  quasi  proprium 
motivurn,  et  ad  illum  applicanda  sunt  omnia 
quaj  diximus,  et  ad  cognoscendum  illum  con- 
jecturseadductae  applicandre  etiam  sunt.  Quan- 
do  vero  res  mauet  dubia,  et  durat  aliquis  finis 
honestus  propter  quem  servari  potest  votum, 
servandum  est,  juxta  ea  quse  in  ultimo  capite 
huj  us  libri  dicemus. 

CAPUT  XIX. 

AN    EI   MUTATIONE    MATER1.E    CESSET    INTERDUM 
OBLIGATIO   VOTI? 

1 .  Duplex  voti  impedimentum.  —  Triplex 
gradus  mutationis  in  materia  voti. — Primus. 
—  Duplicia  solent  esse  'impedimenta  voti  : 
quoedam  antecedentia,  alia  subsequentia  dici 
possunt.  Priora  sunt,  quee  antecedunt  votum, 
et  impediunt  ne  recte  vel  valide  fiat,  de  qui- 
bus  in  primo  libro  dictum  est.  Posteriora  vero 
sunt,  quee  contingit  oriri  post  votum  emissum, 
de  quibus  nunc  dicendum  est.  Gonstat  autem 
apud  omnes,  aliquando  posse  ex  hoc  capite 
cessare  voti  obligationem  per  se,  et  sine  ne- 
cessitate  dispensationis.  Loquimur  autem  in 
his  omnibus  de  voto  simplici,  seu  pure,  et  se- 
cundum  se,  seclusa  solemnitate  ;  nam  quee  ad 
votum  solemne,  ut  tale  est,  pertinent,  in  pro- 
prium  locum  reservamus.  Difficulta-  ergo  est 
in  assignanda  regula  ad  cognosoendum  quan- 
do  tale  sit  impedimentum,  seu,  quod  idem 
est,  quanclo  tanta  sit  mutatio  materiee,  ut  ad 
hoc  sufficiat;  nam  hujusmodi  impedimenta  ex 
mutatione  materiee  maxime  oriuntur.  In  qua 
re  tres  gradus  mutationum  distinguere  possu- 
mus.  Primus  est,  quando  tanta  est  materiee 
mutatio,  ut  actus  promissus  non  possit  honeste 
fieri.  Et  tunc  manifestum  est  cessare  obliga- 
tionem  voti,  imo  resultare  obligatiouem  non 
servandi  votum,  quia  votum  non  obligat  ad 
rem  illieitam,  et  quia  non  potest  Deus  coli  per 
actum  turpem.  Exempla  sunt,  si  res  antea 
concessa  postea  prohibeatur  :  si  votum,  quod 
antea  poterat  ex  propriis  bonis  impleri,  jam 
non  possit  nisi  ex  alienis,  et  similia. 

2.  Secundus.  —  Secundus  gradus  est,  quau- 


do  materia  ita  mutatur,  ut,  licet  non  fiat  tur- 
pis,  desinattamen  esse  honestaillo  genereho- 
nestatis,  quod  fuit  principaliter  intentum  et 
pr,omissum,  et  tunc  etiam  cessat  obligatio  voti; 
reducitur  autem  ad  cessationem  causee,  ut  pa- 
tet  ex  dictis  in  capite  praecedenti,  ubi  sufficien- 
tia  exempla  posita  sunt.  In  hoc  autem  casu,  li- 
cet  votum  non  obliget,  non  tamen  datur  obliga- 
tio  non  servandi  illud,  per  seloquendo.  Quam- 
quam  potestin  preesentiaccommodari  distinctio 
suprade  juramento  tradita  ;nam  potestintelli- 
gi  observatio  voti,  vel  formalis,  vel  materialis. 
Formalis  est,  quaudo  actus  fit  ad  obligationem 
voti  observandam,  et  beec  fit  impossibilis,  eo 
ipso  quod  cessat  obligatio  voti,  quia  repugnat 
impleri  obligationem,  quee  non  est.  Materiali- 
ter  autem  impieri  dicitur,  quando  fit  actus  ma- 
terialis,  qui  erat  promissus,  non  ad  satisfacien- 
dum  obligationi,  sed  ex  quadam  abundantia 
voluntatis,  quia  vult  homo  id  facere  quod  pro- 
misit,  licet  non  teneatur ;  et  tunc  si  actus  ipse 
honeste  fieri  possit,  et  ita  fiat,  clarum  est  lici- 
tum  hoc  esse  et  laudabile. 

3.  Tertius.  —  Quce  requirantur  ad  valorem 
voti  ex  parte  voveniis.  —  Tertius  gradus  mu- 
tationis  est,  quando  in  actu  promisso  non 
deest  honestas  ,  nec  motivum  proprium  et 
principale  per  votum  intentum  ;  aliunde  vero 
magna  mutatio  facta  est  in  circumstantiis  ma- 
teriee,  quibus  longe  difhVilius  ad  observandum 
votum  redditum  est.  Girca  hanc  ergo  mutatio- 
nem  solet  assignari  regula,  mutationem  illam 
auferre  obligationem  voti  jam  facti,  et  validi, 
quee,  si  in  principio  fuisset,  impediret  ne  fieret. 
Ita  D.  Thomas,  4,  d.  38,  q.  1,  art.  3,  q.  1,  ad 
1  ;  et  ibi  Supplem.  Gabr.,  queest.  I,  art.  3; 
Palac,  disp.  i,  circa  concl.  3;  Cajet.,  2.  2, 
q.  88,  art.  3,  dub.  2,  circa  ad  2,  et  ibi  alii ; 
et  Sot.,  d.  lib.  1,  q.  I,  art.  1 ;  Aut.,  2  p.,  tit. 
10,  c.  6,  §  5;  Sylvest.,  Votum,  2,  q.  17,  etJu- 
ramentum,  q.  13,  verb.  Pactum,  q.  4;  et  ibi 
Angel.,  n.  4,  et  ibi  alii  Summistse,  et  verb. 
Votum  ;  Navar.,  c.  12,  n.  39,  et  c.  18,  n.  7  ; 
Cordub.,  in  Summa  Hispana,  q.  141,  punct. 
2.  Et  ex  Ganonistis,  Archid.,  in  c.  Qui  bona, 
17,  q.  1,  n.  4;  et  sumi  potest  ex  eodem  in 
c.  Non  solum,  32,  q.  8,  licet  ibi  scrupulose  lo- 
quatur.  Habet  etiam  Panor.,  in  c.  1,  de  Voto, 
n.  4 ;  Anton.,  iu  c.  Quemadmodum.  de  Jureju- 
ran.,  n.  2,  et  alii.  Ut  autem  haec  regula  expo- 
natur ,  duo  distinguenda  sunt  necessaria  ex 
parte  voventis  ad  valorem  voti ,  scilicet ,  po- 
testas  et  voluntas  :  potest  ergo  intelhgi  illa 
regula,  vel  de  mutatione  facta  in  objecto  voti 
in  ordine  ad  potestatem  voventis,  vel  in  ordi- 


4006 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATI0NE  VOTL 


ne  ad  voluntatem,  et  in  utroque  sensu  habere 
potest  veritatem ,  licet  in  priori  majori  expli- 
catione  indigeat. 

A.  Prima  assertio:  mutatio  in  materia  voti, 
in  ordine  ad  potestatem  voventis  sufficiens  in 
principio  acl  illud  irritandum  ,  sufjicit  postea 
ad  obligationem  tollendam. — Dico  ergo  primo  : 
quandocumque  tanta  fit  mutatio  in  voto  ex 
parte  materiee  ejus  in  ordine  ad  potestatem 
voventis,  ut  in  principio  esset  sufficiens  ad 
ad  impediendum  valorem  ejus ,  sufficit  etiam 
postea  ad  tollendam  ejus  obligationem.  Hsec 
regula  satis  nota  est  ex  dictis  ,  sumiturque  ex 
1.  Pluribus,  140,  §  Et  si  placeat,  ff.  de  Verb. 
obligat. ,  ubi  dicitur,  exthigui  obligationem,  si 
in  eum  casum  inciderit  a  quo  incipere  non  po- 
test.  Licet  ibi  aliquse  limitationes  assignentur, 
quse  ad  nos  nunc  non  spectant ,  quia  cadunt 
in  illam  regulam,  quatenus  intelligi  potest  de 
casu  in  quo  obligatio  incipere  non  potest  jure; 
sic  enim  in  aliquo  casu  fortasse  conservatur  et 
defenditur  obligatio  jam  imposita,  in  quo  non 
perrnitteretur  imponi.  In  preesenti  autem  in- 
telligitur  regula  de  impossibili  et  jure  et  facto. 
Et  sic,  sicut  probatum  est  supra,  votum  de  re 
impossibili  non  obligare  nec  valere ,  itn  cla- 
rum  est,  quoties  decursu  temporis  fit  impossi- 
bilis  observatio  voti  ,  cessare  obligationem 
ejus  ,  tum  quia  Deus  nullo  in  tempore  obli- 
gat  ad  impossibile;  tum  quia  etiam  lex  desinit 
obligare,  quoties  fit  observatu  impossibilis  ; 
tum  proeterea  quia  in  omni  voto  subintelligi- 
tiir  conditio  :  Si  potuero,  vel,  Quamdiu  po- 
tuero,  ut  supra  ostensum  est  ;  tum  denique 
quia  votum  licet  uno  momento  fiat,  extenditur 
simul  ad  totam  materiam  futuram  ,  et  ad  om- 
nes  actus,  qni  in  virtute  illius  postea  exercen- 
di  sunt  ;  ergo  totam  illam  materiam  respicit 
ut  possibilem,  et  lisec  est  prudens  intentio 
omnium  voventium  ;  ergo  eo  ipso,  quod  ma- 
teria  fit  impossibilis,  votum  non  obligat. 

5.  Primum  corollariurd  •'  impedimentum  in 
materia  voti  perpetimm  votum  aufert.  —  Atque 
hinc  sequitur  primo,  si  ha?c  impotencia,  sive 
impedimentum  unde  illa  provenit,  sit  perpe- 
tuum,  extinguere  et  omnino  auferre  votum  ; 
si  vero  sit  temporale  ,  solum  suspendere,  seu 
differre  obligationem.  Ratio  utriusque  partis 
clara  est,  quia  impedimentum  tslem  inducit 
excusationem  ,  qualem  impotentiam  affert ; 
impedimentum  autem  perpetuum  affert  impo- 
tentiam  simpliciter ,  et  ideo  simpliciter  aufert 
votum.  Voco  autem  impedimentum  perpe- 
tuum  cum  proportione,  omne  illud,  quod  du- 
rat  pro  toto  lllo  tempore,  pro  quo  votum  pote- 


rat  obligare ;  ut,  si  votum  sit  de  uno  tantum 
actu  pro  certo  die  faciendo,  ita  ut  sit  onus 
proprium  illius  diei ,  et  pro  illo  die  occurrat 
impedimentum,  extinguet  votum.  Si  vero  sit 
votum  pro  certo  tempore  cum  termino  posito 
ad  tiniendam  obligationem,  si  impedimentum 
duret  toto  illo  tempore  usque  ad  ejus  termi- 
num,  omnino  etiam  auferet  obligationem.  Si 
autem  votum  sit  indefinitum  ,  vel  usque  ad 
terminum  positum  tantum  ad  differendam  so- 
lutionem  et  terminandam  dilationem  ,  tunc 
oportet  ut  impedimentum  sit  absolute  perpe- 
tuum,  ut  votum  extinguere  omnino  possit. 
Itaque  oportet  (ut  ita  dicam)  quod  impedimen- 
tum  sit  adsequatum  voto  quoad  durationem, 
ut  illud  prorsus  extinguat.  At  impedimentum 
temporale  non  potest  extinguere  votum  ;  nam 
si  cesset  impedimentum,  statim  resurget  obli- 
gatio,  cum  tamen  votum  de  novo  non  fiat ; 
praeexistebat  ergo  et  durabat,  sed  pro  tunc  ex- 
cusabatur  vovens  ratione  impedimenti.  Et  hoc 
modo  dicitur  obligatio  illa  suspendi  vel  dif- 
ferri  per  talem  mutationem,  juxta  c.  Quodsu- 
per  his ,  de  Voto,  et  quee  ibi  notantur.  Unde 
licet  voto,  verbi  gratia,  de  templo  aliquo  aedi- 
ficando  intra  certum  tempus,  superveniat  im- 
pedimentum  impotentiaa  et  paupertatis  du- 
rans  pro  toto  illo  tempore  ,  suspendit  obliga- 
tionem  pro  eodem  ;  si  tamen  postea  perve- 
niatur  ad  pinguem  fortunam,'  urgebit  obliga- 
tio.  Sicut  etiam  in  debitis  civilibus  contingit, 
§  ult  ,  Inst.  de  Actioni.,  et  sumitur  ex  1.  ult., 
ff.de  Action.  emp.,  etc,  ubi  etiam  significa- 
tur,  impedimentum  temporale  differre  obliga- 
tionem,  non  auferre,  quia  non  reddit  solutio- 
nem  simpliciter  impossibilem,  sed  pro  tunc. 

6.  Secundum  corollarium  :  idem  dicendum 
est  de  impedimento  adwquato  vel  inadcequato  in 
materia  voti,  quod  dictum  est  de  tempore.  — 
Secundo  infertur,  quod  dictum  est  de  impedi- 
mento  adaequato  vel  inadsequato  quoad  tem- 
pus,  intelligendum  esse  quoad  materiam  voti ; 
nam  si  impedimentum  sit  adaequatum,  sive 
totale,  aut  integrum,  ita  ut  totam  materiam 
reddat  impossibilem ,  integre  etiam  excusabit 
aut  extinguet  votum  ;  si  autem  solum  ex  par- 
te  impediat,  quoad  aliquid  excusabit.  Quoad 
partem  vero  possibilem  semper  obligat  votum, 
quando  ,  videlicet ,  materia  divisibilis  est ,  et 
singulae  partes  separatae  eamdem  retinent  ra- 
tionem  et  capacitatem  obligationis  ,  quia  tale 
impedimentum  non  excusat,  nisi  propter  im- 
potentiam  ,  et  ideo  non  plus  excusat  quam 
afferat  impotentiae.  Quae  est  doctrina  commu- 
nis,  D.  Thoinse,  d.  art.  A,  ad  2  ;  et  Cajet.  ibi, 


CAP.  XIX.  AN  EX  MUTATIONE  MATERI^E  CESSET  OBLIGATIO  VOTI. 


1007 


et  in  Summa,  verb.  Votorum  omissio.  De  qua 
videri  possunt  dicta  lib.  2,  c.  2;  nam  quse  ibi 
diximus  de  valore  voti,  quando  a  principiu  est 
de  re  impossibili,  babent  eamdem  rationem 
cum  proportione  de  duratione  obligationis 
ejus.  Et  idem  dicendum  est  de  dilatione  ;  nam 
quod  integre  impleri  non  potest  intra  prae- 
scriptum  tcrminum,  si  potest  ex  purte,  non  est 
differendum  quoad  illam  partem  ,  quando 
commode  dividi  potest ,  et  contrarium  non 
constat  de  intentione  voventis  ;  heec  enim  con- 
ditio  semper  submtelUgenda  est.  Supererat 
autem  explicandum  an  hsec  regula  intelligeu- 
da  sit  tantum  de  impossibili  simpliciter,  vel 
etiam  de  difficili,  quod  in  sequenti  regula  si- 
mul  explicabitur. 

7.  Tertium  corollarium:   mutatio  inaterice 

in  voto,  sive  sit  voluntaria,  sive  involuntaria,  si 

est  supradicta,tollit  obligationemvoti. — Tcrtio 

infero,  conclusionem  procedere,  sive  mutatio 

illa  fuerit  voluntaria,  sive  involuntaria,  et  sive 

fuerit  prsevisa,  sive  non,  ac  subinde  sive  fue- 

rit  cum  culpa,  sive  absque  illa  ;  etiamsi  op- 

positum  sentiat  Abbas,   in  c.  Licet,  de  Voto. 

Ratio  est,  quia  in   hac  materia  culpa  prsece- 

dens  non  relinquit  obligationem  faciendi  re- 

compensationem,  sed  tantum  poenitentiarn,  et 

postea  non  excusat  culpa  prsecedens,   sed  im- 

potentia  praesens.  Exempla  sunt,  si  quis  ha- 

bens  votum  castitatis  duxit  uxorem  ;  non  enim 

peccat  reddendo,  licet  peccaverit  mutando  sta- 

tum.  Item  si  quishabens,  verbi  gratia,  votum 

peregrinationis,  quod  in  episcopatu  vel  alio 

simili  officio  implere  non  potest ;  nam,  licet 

peccaverit  acceptando  munus  incompossibile 

ante  votum  impletum,  si  commode  poterat, 

postea  nihilominus  a  nova  culpa  excusabitur, 

nisi  tale  sit  votum,  ut  pro  illo  implendo  relin- 

quendum  sit  munus  etiam  episcopuie,  juxta 

cap.  Per  tuas,  de  Voto,  de  quo  infra  suo  loco 

dicetur.  Dixi  autem :  Si  commode  potest,  quia 

tanta  potest  esse  necessitas  vel  occasio  acce- 

ptandi  statim  Episcopatum,  vel  quidpiam    si- 

mile,  ut  non  detur  locus  implendi  voturn,  et 

tunc  excusari  potest  quis  a  culpa,  tam  facien- 

do  mutationem  (  quia  non  creditur  habuisse 

intentionem  se  obligandi  cum  tanto  rigore,  et 

pro  tali  opportunitate,  juxta  statim  dicenda  ), 

quam  posteanou  implendo  propter  impossibi- 

litatem,  si  absoluta  sit.  Nam  si  tantum  sitcon- 

ditiouata,  ut  verbi  gratia,  quia  factus  episco- 

pus  non  potest  longam  peregrinationem  facere 

sine  licentia  Papae,  tunc  tenebitur  illam  pete- 

re  ;  et  si  denegetur,  tunc  excusabitur,  quia  vo- 

tum  manet  irritum. 


8.  Mutatio  materia*,  quce  non  reddit  impossi- 
Mlem  observantiam  voti,  non  tollit  illins  obliga- 
tionem.  —  Duplex  mutatio  quce  accidere  potest 
in  voto.  —  Dico  secundo  :  si  mutatio  facta  non 
reddit  absolute  impossibilem  observationem 
voti,  non  sufficit  ad  tollendam  obligationem  , 
etiamsi  talis  sit,  quod,  si  a  principio  extitisset, 
homo  non  vovisset,  nisi  etiam  moraliter  cre- 
datur  non  fuisse  ad  illum  statum  extensam  in- 
tentionem  voventis.  Prior  pars  communis  est, 
ut  constat  ex  Cajet,  Soto,  Navar.,  et  aliis  locis 
citatis;  Armil.,  verb.  Votum,n.  11,  quos  om- 
nes  moderni  sequuntur.  Et  declaratur ,  ac 
probatur.  Nam  illa  mutatio  dupliciter  accidere 
potest :  primo  ex  parte  ipsius  voventis  ;  secun- 
do,  ex  parte  ipsius  voti,  vel  circumstantiarum 
ejus.  Ex  parte  item  voventis  potest  accidere 
variis  modis :  unus  est  ex  parte  intellectus, 
qui  nimirum,  postea  multa  cogitat,  quse  antea 
non  cogitavit ,  et  si  cogitasset  forte  averte- 
rent  ejus  voluntatem,  vel  etiam  quia,  licet  de 
difficuitate  cogitaverat ,  non  erat  expertus, 
postea  vero  per  experientiam  longe  aliter  il- 
lam  apprehendit.  Et  haec  mutatio  sine  dubio 
non  sufficit  ad  obligationem  tollendam,  quau- 
do  non  includit  ignorantiam  vel  erroreei  circa 
substantialia  voti,  quia  non  excludit  verum  et 
absolutum  consensum  in  tale  objectum,  alias 
nulla  esset  firmitas  in  humana  obligatione, 
sive  in  voto,  sive  in  quocumque  alio  contractu 
humano.  Unde  hic  locum  habet,  quse  de  voto 
per  errorem  vel  ignorantiam  facto  diximus 
supra,  1.  I,  c.  10.  Nam  eadem  est  ratio  de  in- 
ceptione ,  et  conservatione  obligationis  ,  ut 
proxime  dixi. 

9.  Alio  modo  potest  accidere  haec  mutatio 
ex  parte  voluntatis  voventis,  quia  cum  vovit, 
erat  bene  affe^tus  ad  talem  personam,  cui  ex 
voto  promisit  eleemosynarn :  postea  vero  in- 
tercessit  dissensio  aliqua,  vel  occasio  aversio- 
nis,  autodii,  quse  si  praeextitisset  in  principio, 
non  vovisset  Et  hsec  etiarn  mutatio  non  suffi- 
cit,  dummodo  illa  persona  pauper  semper  sit, 
quia  illa  dispositio  est  extrinseca  voto,  et  non 
abstulit  verum  consensum,  nec  postea  extra- 
hit  actum  promissum  ab  objecto  illius  conseu- 
sus.  Denique  hinc  etiam  fit  ut,  licet  aliquis 
post  votum  castitatis  se  fragilem  experiatur,  et 
ssepius  cadat,  ac  sentiat  vinculum  illud  sibi 
non  prodesse,  nihilominus  voto  obligatur,  nec 
per  se  cessat,  donec  per  dispensationem  aufe- 
ratur,  ut  est  communis  doctrina.  Ratio  autem 
est,  quia  tota  difficultas  provenit  ex  sola  dis- 
positione  subjecti,  cooperante  libera  voluntate 
ejus.  Accedit,  quod  si  in  hiscasibus  daretur  li- 


4008 


LIB.  IV.  DE  OBLIGATIONE  VOTI 


centia  non  servandi  votnm  tamquain  non  obli- 
gans,  infinita  malaet  scandalaprovenirent. 

10.  Objectio.  —  Dices :  si  homo  ille  interro- 
garetnr  in  principio  cum  vovit,  an  vcllet  obli- 
gari  pro  tempore  talis  occasionis,  vel  si  talis 
mutatio  eveniiet,  responderet  se  nolle;  ergo 
de  facto  non  se  obligavit  pro  illo  tempore,  sed 
quasi  sub  conditione  vovit  hoc  facere,  si  talis 
mutatio  non  eveniret.  Hac  enim  conjectura 
utuntur  auctores  ,  preesertim  Canonistee  et 
Snmmistse,  et  in  promissione  humana  illain 
habet  Armilla  seepe  verb.  Pactum,  n.  2,  et  verb. 
Juramentum,  n.  35 ;  Angles,  q.  de  Voto,  art.  2, 
difflcult.  3,  concl.  5.  Unde  infert,  quod  si  tem- 
pore  promissionis  erant  amici ,  et  tempore 
adimpletionis  inimici,  non  obligat  promissio, 
neque  si  tempore  promissionis  erat  ditior  quam 
tempore  adimpletionis. 

11 .  Solutio.  —  Respondeo  imprimis,  condi- 
tionalem  illam :  Si  homo  interrogarelur  in 
principio,  non  vovisset,  valde  incertam  esse,  et 
insufficientem  ad  effectus  morales,  quia  homo 
non  obligatur,  sicut  nec  meretur  nec  demere- 
tnr  ex  his  quee  vellet,  si  hoc  vel  illud  ei  occur- 
risset,  sed  ex  his  quee  vult  secundum  ea  quee 
illi  repreesentantur,  quando  deliberate  vult. 
Unde  parum  refert  quod  fortasse  nollet,  si  jam 
vovit,  sicut  de  casu  majoris  experientiae  et  ad- 
vertentiae  diximus.  Falsum  autem  est,  volun- 
tatem  illam  esse  conditionalem,  eo  quod  forte 
mutaretur  voluntas,  si  aliud  eveniret;  nam 
qui  resistit  tentationi  preesenti,  absolute  resis- 
tit,  licet  fortasse  non  resisteret,  si  esset  major 
tentatio  ;  et  qui  proponit,  neminimaluminfer- 
re,  absolute  proponit,  et  non  tantum  sub  con- 
ditione,  nisi  ei  fiat  injuria,  licet  fortasse,  si  de 
facto  fieret,  mutare*  propositum.  Itaque  con- 
jectura  illa  non  est  sufficiens,  nisi  in  casibus 
explicandis  in  sequenti  puncto,  et  ita  sunt  li- 
rnitandi  dicti  Doctores,  vel  non  est  admitten- 
da  eorum  regula.  Exempla  autem  illa,  quaa 
adducit  Angles,  sunt  valde  incerta,  et  maxime 
tam  generaliter  proposita.  Nam  primum  de 
mutatione  amicitiee  in  inimicitiam  in  promis- 
sione  humana  fortasse  aliquid  facit ,  in  voto 
autem  nihil ;  quia  votum  fit  Deo,  et  non  niti- 
tur  in  humana  amicitia  vel  gratitudine.  Imo 
nec  inter  homines  est  tam  indefinite  accipien- 
da.  Quid  enim  si  promissor  fuit  causa  inimi- 
citiee  ,  numquid  propterea  non  obligabitur 
promissione,  et  fructum  ex  sua  malitia  repor- 
tabit  ?  Itaque  in  tantum  id  poterit  habere  lo- 
cum,  in  quantum  promissarius  per  injuriam 
vel  ingratitudinem  fit  indignus  promisso. 
Quod  item  promittens  fuerit  ditior  in  tempore 


promissionis ,  non  satis  est  nisi  lanta  fuerit 
mutatio,  ut  moralem  impotentiam  inducat. 

12.  Bifferentia.  —  Declaratur  secunda  pars 
assertionis,  quia  obligatio  voti  pendet  ex  in- 
tentione  voventis  ;  ergo  si  intentio  non  fuisset 
extensa  ad  talem  rerum  statum,  ad  quem  per 
mutationem  perventum  est,  tunc  votum  non 
obligabit.  Quod  mutatio  talis  esse  possit,  pa- 
tet,  tum  quia  in  promissione  humana  ita  con- 
tingit,  ut  docuit  D.  Thomas  2.  2,  q.  110,  art. 
3,  ad  5,  ex  Seneca,  lib.  4  de  Benef.,  c.  34  et 
35 ;  tum  etiam  quia  unusquisque  censetur  pro- 
mittere  prudenti  modo,  et  cum  debitis  condi- 
tionibus  ;  ergo  tanta  potest  esse  rerum  muta- 
tio,  ut  licet  non  sit  res  facta  impossibilis  sim- 
pliciter,  nihilominus  non  credatur  homo  vo- 
visse  aut  promisisse,  nisi  sub  illa  tacita  condi- 
tione,  nisi  res  ad  talem  vel  talem  statum  per- 
venerint.  Itaque  in  hoc  est  notanda  differen- 
tia  inter  hanc  partem  et  preecedentem  ,  quod 
juxta  preecedentem  conditio  non  fuit  posita, 
nec  intellecta  in  objecto  voti,  quando  votum 
fuit  factum  ,  sed  ponitur  quoad  actum  voven- 
di,  si  fieret,  posita  hac  vel  illa  conditione,  et 
talis  conditio  non  mutat  votum,  prout  factnm 
fuit,  nec  facit  quominus  extendatur  ad  mate- 
riam  promissam,  etiamsi  de  facto  occurratilla 
conditio.  At  vero  in  hoc  posteriori  puncto 
conditio  subintelligitur  actu  vel  virtute  posita 
in  materia  voti,  el  quia  posita  est  ad  termi- 
nandam  vel  excipiendam  obligationem  voti , 
ideo  si  per  mutationem  impletur  talis  c.ondi- 
tio,  eo  ipso  cessat  voti  obligatio,  et  ita  viden- 
tur  interpretandi  Doctores  allegati. 

13.  Qjice  mutatio  sit  sufficiens  in  materia 
voti,  ad  judicandum  quod  vovens  intentionem 
se  obligandi  non  haberet.  —  Jam  vero  expli- 
candum  superest  quomodo  cognoscetur  muta- 
tionem  esse  sufficientem  ad  judicandum,  non 
fuisse  intentionem  voventis,  se  obligare  pro 
tali  casu,  veltacite  apposuisse  talem  conditio- 
nem,  Nisi  hoc  acciderit.  Aliqui  enim  solum  ca- 
sum  impotentiee  admittunt,  quia  extra  illum 
nulla  conjectura  potest  esse  certa,  et  in  re  in- 
certa  videtur  securior  pars  eligenda ;  in  pree- 
senti  autem  votum  est  certum,  intentio  autem 
est  dubia  et  incerta,  et  ideo  tutius  est  adhee- 
rere  voto,  ut  absolute  factum  est.  Vel  saltem 
aiunt,  quod  ,  licet  inde  sumatur  sufficiens 
causa  dispensationis,  vel  interpretationis  quod 
votum  non  obliget,  non  licebit  illam  facere 
propria  auctoritate,  sed  superioris.  Sicut  in 
lege  humana,  licet  iuterdum  occurrat  casus 
qui  per  epiikiam  preesumitur  non  compreheu- 
sus  in  lege  ex  intentione  legislatoris,  nihilo- 


CAP.  XIX.  AN  EX  MUTATIONE  MATERI/E  CESSET  OBLIGATIO  VOTI. 


1009 


minus  non  licebit  propria  auctoritate  talem 
interpretationem  facere  ,  sallein  dum  patet 
aditns  ad  superiorem.  Alii,  prceter  casum  im- 
potentia3,  solum  putant  sufficere  mutationem 
illam,  ii)  qua  ita  cessat  causa  intrinseca  et 
principalis  voti,  ut  cesset  etiam  materia,  et 
actus  noii  censeatur  sub  objecto  voti  compre- 
hensus;  quia  ha?c  etiam  exceptio  est  clara, 
reliqua  sunt  incerta. 

14.  Sed  nihilominus  major  aliqua  moralis 
excusatio  et  latitudo  admittenda  est ;  nam  in 
promissione  humana  secundum  Seneeam,  D. 
Thomam,  et  omnes,  admittitur,  et  Deus  non 
est  magis  rigidus  exactor,  pra?sertim  quia  licet 
homines  promittant  Deo,  promittunt  ut  homi- 
nes,  et  juxta  conditioncm  humanam.  Accedit 
quod  etiam  in  promissione  jurata  admittitur 
talis  interpretatio,  ut  expresse  habetur  incap. 
Quemadmodum ,  de  Jurejur.,  et  suprasuoloco 
traditum  est;  ergo  idem  erit  in  voto.  Prsete- 
rea  juvat  illa  regula  juris,  quod  in  generali 
concessione  non  veniunt,  qua3  in  specie  pro- 
posita  verisimiliter  non  essetquis  concessurus, 
c.  In  generali,  18,  de  Regul.  jur.,  in  6,  c.  Si 
Episcopus,  de  Poanit.  et  remiss.,  ubi  non  so- 
lum  propter  impotentiam,  sed  etiam  propter 
conjecturatam  intentionem,  sen  limitationem 
intentionis,  generalia  verba  concessionis  limi- 
tanda  dicuntur  ;  idemque  censent  omnes  de 
verbis  obligationis ;  idem  ergo  erit  in  voto. 
Quserit  autem  Glossa,  in  d.  cap.  In  generali, 
quomodo  scietur  qua)  sint  illa  specialia,  quse 
sub  generali  concessione  non  comprehendun- 
tur.  Et  respondet  hoc  cognosci  posse,  ex  im- 
possibili,  vel  inhumana  aut  dura  separatione. 
Ita  ergo  in  prsesenti  dicere  possumus,  non 
solam  illam  mutationem,  qua3  reddit  observa- 
tionem  voti  absolute  impossibilem,  sed  etiam 
illam,  qua3  reddit  inhumanam  vel  nimis  du- 
ram,  tollere  vel  suspendere  obligationem ; 
quia  non  solent  homines,  regulariter  loquen- 
do,  se  tam  graviter  obligare.  Prudenti  ergo 
judicioopus  est.  Unde  Gajetanus,  2.  %  q.  113, 
dub.  4  :  Oportet  (dicit)  considerare  supervenien- 
tia  impedimenta,  et  conferre  cum  re  promissa, 
et  collatione  facta,  quod  recta  tunc  ratio  sua- 
det,  pensatis  conditionihus  locorum,  persona- 
rum,  temporum  ,etnegotiorum,  honestum  exequi. 
Loquitur  autem  de  promissione  generatim; 
est  autem  eadem  ratio  de  voto,  et  ideo  ea- 
dem  regula  potest  hic  cum  proportione  appli- 
cari . 

15.  Indieia  ad  colligendam  et  Hmita?idam 
intentionem  voventis. — Denique  nonnulla  in- 
dieia  in  particulari  assignare  possumus,  qua3 

XIY, 


sint  quasi  regula3  ad  colligendam  hujusmodi 
intentionem  voventis,  et  limitandam  illam. 
Unum  est,  quando  per  mutationcrn  res  ad 
eum  statum  perveniunt,  in  quo  leges  huma- 
na3  non  solent  obli^are,  quia  non  censentur 
obligare  cum  tanto  rigore,  et  ideo  communi- 
ter  sic  intelliguntur.  Ut  si  qnis  vovit  jeju- 
nium,  et  segrotet,  excusaljitur  quoties  a3gritu- 
do  sufficeret  ad  excusandura  ab  obligatione 
prrecepti  ecclesiastici,  et  sic  de  aliis  :  quia  hasc 
duo  vel  a^quiparantur  in  obligatione,  vel  certe 
semper  pra^sumitur  quis,  in  hujnsmodi  voto 
voluisse  se  obligare  juxta  ecclesiasticam  con- 
suetudinem.  Aliud  indicium  est,  quoties  ex- 
ceptio  vel  limitatio  potest  prudenter  fundari 
in  aliqua  juris  regula,  vel  ad  illam  reduci,  ut, 
verbi  gratia,  quando  potest  reduci  ad  illud 
priiicipium,  quod  sub  generali  clausula  non 
continentur  apecialia ;  nam  si  in  particulari 
facta  mutatione  insurgit  specialitas  sufficiens 
judicio  prudentum,  et  de  illa  non  fnit  cogi- 
tatum,  habet  locum  benigna  interpretatio, 
quod  paulo  inferius  excmplis  exponemus. 
Tertia  regula  seu  indicium  sumi  potest  ex 
communi  hominum  consensuetconsuetudine ; 
nam  si  per  mutationem  homo  constituatur  in 
eo  statu,  in  quo  non  solenthomines  talia  one- 
ra  sibi  imponere,  verisimile  est  non  habuisse 
voventem  intentionem  se  obligandi  pro  illo 
eventu.  Ut  cum  quis  habens  superflua,  vovet 
facere  eleemosynam  quotidie,  et  pervenit  ad 
statum  in  quo  vix  habet  necessaria  ad  statum, 
non  est  censendus  voluisse  se  obligare  pro  ilio 
statu  ;  quia  non  solent  homines  talem  obliga- 
tionero  sibi  imponere  in  simili  statu,  nec  tunc 
votum  prudens  fuisset;  praisumitur  autem 
quis prudenter  vovisse.  Sic  etiam  (ut  referunt) 
aiebat  Victor.,  qui  in  juventute  promisit  in- 
gressum  religionis,  et  distulit  usque  ad  sene- 
ctutem,  licet  antea  peccaverit,  ex  tunc  posse 
excusari  a  peccato,  non  solum  quando  jamest 
omnino  ineptus,  vel  quando  constat  nullibi 
esse  recipiendum,  sed  etiam  quando  religio 
facta  esset  notabiliter  gravior,  et  pra3ter  com- 
munem  usum  homiuum  est  ad  illam  obligari 
pro  illa  a^tate. 

16.  Objectio.  —  Solutio. —  Sed  objici  potest 
contra  hanc  partem  assertionis,  quia  votum  a 
principio  factum  cum  talibus  circumstantiis 
validum  esset ;  ergo  multo  magis  si  a  princi- 
pio  validum  fuit,  postea  obligabit  cum  iisdem 
circumstantiis.  Consequentia  patet ,  tum  ex 
regula  D.  Tbomas  ,  quod  illa  mutatio  tollit 
obligationem  voti,  qua3  a  priucipio  valorem 
ejus  impediret ;  tum  etiam  quia  eadem   est 

64 


1010 

ratio  iuitii  et  conservationis. 
tem  patet  ex  iisdem  exemplis  ;  nam  si  quis  in 
senectute  voveat  religionem,  obligabitur,  etc. 
Kespondetur  distinguendo  primurn  antece- 
dens.  Potest  enim  sumi  seivata  proportione 
et  a^qualitate  in  omnibus,  vel  variata  disposi- 
lione  voventis.  Et  priori  modofalsum  est  quod 
assumitur;  posteriori  autem  modo,  nulla  est 
illatio  Declaro  singula :  nam  si  supponamus 
in  principio  voventem  nibil  considerasse  de 
tali  circumstantia,  vel  statu  rerum ,  quia  vel 
nondum  erat,  vel,  si  erat,  ipse  non  advertit, 
sed  ignoravit,  sic  faisum  est  assumptum.  Nam 
si  ille  status  rerum  non  erat,  non  censetur 
comprehensus  sub  generali  intentioue,  ut  de- 
claratum  est ;  si  autem  erat,  et  ignorabatur, 
perinde  est,  quia  intentio  universalis  ita  non 
extenditur  ad  casum  specialem  ignoratum,  ac 
si  non  existeret,  ut  srepe  dictum  est.  At  vero 
si  status  ille  jam  erat,  et  fuit  consideratus,  et 
nihilominus  homo  emittit  votum  ,  jam  non 
tantum  in  generali,  sed  etiam  in  speciali  in- 
tenditur,  et  promittitur  talis  materia  etiam 
pro  tali  statu.  Et  hoc  modo,  qui  in  senec- 
tute  vovet  religionein,  obligatur  quantum  est 
ex  se,  quia  in  particulari  id  intendit ;  et  idem 
est  si  pauper  voveat  eleemosynam,  nam  juxta 
suam  paupertatem  in  particulari  censetur  vo- 
vere.  Inde  vero  nihil  potest  inferri,  quia  ionge 
alia  est  intentio,  ut  constat.  Et  hac  doctrina 
sumitnr  ex  Panormit.,  in  cap.  Licet,  de  Voto,, 
num.  13. 


CAPUT  XX. 


DU.E    DCBITATIONES  EX  PRjECEDENTI  DOCTRINA 
COROLLARIE   EXPEDIUNTUR. 


\.  Anvotum  obliget  in  articulo  mortis  vel 
gravis  jarfurw.  —  Ut  doctrina  pracedentis 
capitis  veluti  duobus  exemplis  magis  declare- 
tur,  libet  duo  brevia  et  ordinaria  dubia  ex 
principiis  positis  definire.  Primo  igiturexdic- 
tis  resolvitur  dubium,  an  votum  obliget  in 
casu  necessitatis,  vel  extrema:,  ut  in  periculo 
mortis,  et  simili,  vel  gravis,  ut  cum  discrimine 
magna?  jactura?,  vel  in  temporalibus  bonis, 
vel  in  fama,  vel  in  statu  et  honore,  vel  in  sa- 
lute,  aut  corporis  incommodis.  Videtur  enim 
ex  dictis  sequi  in  hujusmodi  eventu  et  neces- 
sitate  votum  non  obligare,  quia  tunc  observa- 
tio  voti  est  moraliter  impossibilis,  vel  adeo 
difficilis,  ut  nemo  intentionem  habeat  obli- 
gandi  se  ad  voti  observationem  cum  tanto  dis- 


LIB.  IV.  DE  0BLIGATI0NE  VOTI. 
Antecedens  au-  crimine.  Conllrmatur,  quia  in  his  materiis,  a 
lege  positiva  ad  votum,  licitum  est  argumen- 
tari ;  sed  lex  positiva  non  obligat  in  casu  ne- 
cessitati?,  unde  habetur  regula  jnris  :  Quod 
non  est  licitumin  lege,  necessitas  facit  justum, 
quia  necess/tas  non  subjacebit  legi,  ut  dicitur 
in  capite  2,  de  Obser.  jejun. ;  ergo  idem  est 
in  voto,  ut  infert  Gloss.  ultim.,  in  dicta  re- 
guia  juris  4,  et  ibi  Panorm.,  n.  2,  simpliciter 
et  sine  restrictione  dicens,  non  fracgere  vo- 
tum,  qui  illud  propter  necessitatem  non  ser- 
vat.  Confirmatur  etiam  a  simili  de  juramento 
promissofio,  quod  etiam  voto  «quiparatur; 
at  qui  ob  necessitatem  non  implet  tale  jura- 
mentum,  non  est  transgressor  illius,  ut  sumi- 
tur  ex  cap.  Queretam,  de  Jurejur.,  ibi  :  Non 
necessitate,  sedvoluntate,  ubi  Glossa  et  Docto- 
res  id  notant,  et  multa  allegant.  Quse  etiam 
congerit  Selva,  de  Jurejur.,  3  p.,.q.  1,  n.  13 
et  14,  ubi  in  hoc  votum  juramento  asquiparat. 
Sumitur  etiam  ex  Glossa  2,  in  c.  Si  vero,  de 
Jnrejur.,  ubi  Panorm.,n.  2,  eamdem  a^quipa- 
rationem  facit.  Sequitur  Anton.,  2  p.,  tit.  10, 
c.  6,  verb.  Secundus  casus.  Idem  iere  Turrec, 
in  cap.  Non^solum,  32,  q.  8,  n.  3;  Gerson., 
iu  Regu.  moralib.,  c.  de  Gula,  Alphab.  24, 
Littera  X.  Potestque  probari  ex  eodem  :  tum 
quia  in  utroqne  includitur  illa  couditio  :  Si 
potuero,  vel,  Si  commode  potuero,  intelligeudo 
illud  commode,  secundum  prudens  arbitrium; 
tum  etiam  quia  alias  votum  esset  temerarium, 
neque  Deo  censendum  esset  acceptum  pro  tali 
eventu. 

2.  In  contrarium  vero  apparet,  doctrinam 
hanc  non  posse  universaliter  defendi.  Primo, 
quia  in  multis  casibusvota  obligant  etiam  cum 
periculo  mortis.  Vulgaris  casus  est  de  lege 
Carthusianorum  abstinendi  a  carnibus ;  nam 
multi  censent  voto  obedientia?  confirmari,  et 
ideo  obligare  etiam  in  extrema  necessitate. 
Aiius  casus  est,  si  quis  voveatcurare  infirmos 
perpetuo  in  hospitali ;  nam  obligatur  etiam 
cum  periculo  vita?,  et  sic  de  aliis.  Secundo 
est  a  priori  ratio,  quia  tale  votum  potest  esse 
gratum  Deo;  quia  nou  tenetur  homo  semper 
conservare  vitam  speciali  diligentia,  nec  fu- 
gereomnia  mortis  pericula  ;  ergo  potest  sa?pe 
votum  hoc  esse  gratum  Deo,  et  non  temera- 
rium,  ut  aiebat  Panormitanus.  Unde  in  tali 
voto  non  necessario  includitur  illa  conditio, 
Si  potuero,  sr.bintelligendo  commode,  seu  sine 
tali  periculo,  quia  votum  ipsum  obligare  po- 
test  ad  subeundum  illud  periculum. 

3.  Resolutio  prioris  dubii. —  Breviter  tamen 
dicendum  est,  aliud  esse  vovere  generaliter, 


CAP.  XX.  EXPEDIUNTUP»  DU.E  DUMTATIONES. 


4011 


nulla  facta  speciali  refiexione,  npc  habitaspe- 
ciali  intentione  circa  tale  periculum;  aliud 
vero  esse  vovere  ex  intentione  formali  vel  vir- 
tuali  comprehendendi  talem  casum.  In  prse- 
senti  loquimur  priori  inodo,  et  sic  procedent 
omnia  priori  loco  adducta,  et  generalis  regula, 
quod,  facta  tali  inutatione,  seu  occurrente  tali 
necessitate,  votum  non  obligat,  nisi  ex  certis 
conjecturis  constet  aliam  fuisse  iutentionem 
voventis.  Objectiones  autem  in  contrarium 
procedunt  in  casu,  in  quo  satis  constat  aliam 
esse  mtentionem  voventis.  In  quo  imprimis 
requiritur  ut  intentio  sit  rationabilis  et  pru- 
dens,  quia  non  est  licitum  bomini  sine  causa 
prodigere  vitam  suam,  vel  salutem,  nec  tale 
votum  esset  Deo  placitum.  Non  esttamen  du- 
bium  quin  interdum  possit  essehonestissimum 
votum,  et  magnse  perfectionis,  ut  probat  ulti- 
ma  ratio  facta.  ltem,  quia  lex  humana  potest 
interdum  obligare  cum  discrimine  vitse,  ut 
nunc  suppono.Item  lex  naturalis  ad  hoc  ssepe 
obligat;  potest  autcm  fieri  votum  de  observa- 
tione  cujuscurcque  legis.  Item  ssepe  est  opus 
snpererogationis  et  consilii,  ut  non  recedere 
ab  infirmo,  quantum  expedit  ad  Curationem 
vel  consoiationem  ejus,  etiamsi  contagium  ti- 
meatur,  et  aliquando  est  opus  magnae  charita- 
tis  se  morti  exponere  ne  alius  pereat ;  omne 
autem  tale  opus  potest  sub  votum  cadere 

4.  Non  est  ergo  dubium  quin  possit  votum 
obligare  cum  periculo  mortis,  quando  illud 
est  rationabile  et  intentum,  et  tale  videtur 
esse  votum  serviendi  hospitali  sinelimitatione, 
seu  juxta  morem  ejus  in  omni  occasione.  Alius 
vero  casus  de  Garthusianorum  statuto  valde 
controversus  est  ab  auctoribus,  ut  videre  licet 
in  Panormitano,  Anton.,  Selva,  et  Gerson., 
locis  citatis,  et  aliis,  cum  quitus  de  hoc  punc- 
to  late  disputat  Vasquez  I.  2,  disp.  162;  ego 
vero  id  nunc  omitto,  quia  revera  Carthusiani 
non  habent  de  hoc  speciale  votum,  sed  statu- 
tum,  in  quo  non  dicitur,  ut  etiam  in  extrema 
necessitate  carnes  non  comedant,  sed  consue- 
tudine  ita  servant  et  interpretantur  statutum, 
et  ideo  non  spectat  ad  hunc  locum,  sed  de 
illo  dicemus  tractando  de  statu  religioso,  et  in 
particulari  de  sacra  illa  religione. 

5.  An  qui  vovit  jejunare  omnibus  sextis  fe- 
riis  obligetur  adjejunandum  etiam  in  die  Na- 
talis  Domini/si  incidat  in  tali  feria. —  Secun- 
do,  principaliter  potest  expediri  dnbium  in 
hac  materia  frequens,  an  qui  vovit  jejunare 
simpliciter  omnibus  feriis  sextis,  obligetur  ex 
voto  ad  jejunandum  etiam  in  die  Natalis  Do- 
mini,  quando  in  feria  sexta  incidit.  Supponi- 


mus  enim,  si  quis  ex  voto  specialiter  id  vovit, 
vel  si  vovendo  generaliter  habuit  intentionem 
se  obligandi  etiam  pro  illo  die,  obligari  ex 
voto  juxta  caput  ult.,  de  Obser.  jejun.,  quia 
licet  Ecclesia  non  prohibeat  comedere  carnes 
illodie,  non  tameu  prohibet  ab  illis  abstinere; 
et  ideo  tale  votum  validum  est.  Dubium  ergo 
solum  est,  quando  fit  generaliter  votum  sine 
advertentia  ad  casum  illum,  an  votum  nihilo- 
minus  obliget  etiam  pro  illo  die.  Quidam  sim- 
pliciter  affirmant,  quia  illacircumstantia  mere 
est  accidentaria  respectu  talis  voti;  ergo  non 
obstante  illa,  obligat  votum  pro  tali  die.  Pro- 
batur  consequentia  :  quia  occultatio  seu  igno- 
ratio  extrmsecarum  circumstantiarum  non 
tollunt  voluntarium,  et  aliasvotum  fuit  gene- 
rale,  et  sine  limitatione;  ergo.  Ita  tenet  Pa- 
lud.,  in  -4,  dist.  38,  q.  A,  n.  26,  et  in  hanc 
partem  inclinat  Panor.,  in  cap.  ult.^deObser. 
jejun.,  loquens  de  voto  abstinendi  a  carnibus 
in  sexta  feria.  Et  plane  idem  sentit  Gloss.  1, 
ibi,  fundaturque  in  generali  principio,  quse 
generaliter  et  sine  conditione  promittuntur, 
generaliter  etiam  absolute  esse  implenda.  Sen- 
tit  Sylv.,  verb.  Jejunium,  in  fine;  tenet  Vas- 
quez  1 .  2,  disp.  30,  cap.  4. 

6.  Alii  contrarium  simpliciter  defendunt, 
quia  sub  generali  promissione  non  veniunt 
illa,  quse  si  specialiter  essent  proposita,  veri- 
similiter  non  essent  intenta;  tale  autem  est 
jejunium  illius  diei,  quia  est  prseter  geuera- 
lem  consuetudinem  Ecelesiae,  et  ita  circum- 
stantia  illius  diei,  licetnon  faciatvotum  invo- 
luntarium  proprie  loquendo,  facit  non  vo- 
luntarium,  seunon  volitum  quoad  illum  diem. 
Et  ita  tenet  Molin..  tom.  2,  de  Just.,  disp. 
272,  quia  non  intelligitur  ordinarie  vovens 
comprehendisse  illum  diem,  nec  voluisse  sin- 
gularis  esse,  nec  onerosus  familise  suse.  Et  hoc 
ipsum  sentit  Joan.  Andr.,  dicto  cap.  ult.,  de 
Obser.  jejun.,  et  eamdem  rationem  significat 
dicens,  qui  sic  vovet,  solum  intendere  illas 
sextas  ferias,  in  quibus  Ecclesia  prsecipit  abs- 
tinere  a  carnibus.  Nec  est  contemnenda  ratio 
(quidquid  ibi  dicat  Panormitanus),  tum  quia, 
licet  abstinentia  a  carnibus  sit  in  prsecepto, 
potest  etiam  voveri ;  tum  etiam  quia  vovens 
jejunare,  non  tantum  vovet  abslinentiam  a 
carnibus,  sed  etiam  formam  jejunii.  Videtur 
autem  qni  sic  vovet,  non  addere  banc  formam 
sua  voluntate,  nisi  supposita  necessitate  abs 
tinendi  a  carnibus,  vel  quia  ideo  videtur  illum 
diem  potius  vovere  quam  alium,  vel  ~juia  non 
vult  esse  in  hoc  singolatis,  vel  certe  quia  licet 
in  peculiarem  observantiam  passiouis  Domini 


4012 


LIB.  IV.  LE  OBLIGATIONE  VOTI. 


id  faciat,  non  vnlt  excludere  Isetitiam  Natalis. 
Et  iu  hanc  partem  inclinat  Azor,  1,  tom.  1, 
lib.  1 1 ,  c.  20 ;  et  Jacob  Zoechus,  in  tract.  de 
Jejnniis,  num.  76. 

7.  Mihi  videtur  res  satis  dubia,  et  ideo 
cum  votum  sit  certum,  et  jus  commune  magis 
illi  faveat,  tutiorem  partem  esse  sequendam. 
Claritatis  vero  gratia,  aliqua  in  particulari  ad- 
verto.  Primum,  distinguendum  esse  de  voto 
abstinendi  a  carnibus,  vel  de  voto  jejunandi ; 
item  de  voto  quasi  coutinuo  totius  temporis, 
vel  de  sexta  feria  iu  speciali  ;  et  de  perpetuo 
voto  vel  temporali.  Qui  ergo  vovet  nunquam 
comedere  earnes,  sine  dubio  illum  etiam  diem 
comprehendit,  ut  bene  dicit  Panormitanus, 
quia  plane  movetur  ex  aliqua  superiori  et  ge- 
nerali  ratioue ,  et  quia  in  hoc  sensu  solent  ta- 
lia  vota  vel  statuta  fieri.  Si  antem  vovit  absti- 
nere  a  carnibus  sextis  feriis,  consideranda  est 
occasio  :  nam  si  id  vovit,  quia  solebat  fran- 
gere  abstinentiam  illam,  ad  se  corrigendum, 
vel  quia  versabatur  inter  hoereticos,  ut  sese  in 
observatione  ecclesiastica  confirinaret^  sic  rec- 
te  interpretabimur,  solum  vovisse  abstinen- 
tiam  illam ,  ad  se  corrigendum,  prout  obser- 
vatur  communiter  ab  Ecclesia ,  quia  ad  hoc 
tantum  ducit  intentio.  Quamvis  oppositum 
doceat  Abbas  in  illo  casu ,  quia  alias  (in- 
quit)  votum  esset  inutile;  sed  hoc  non  sequi- 
tur,  ut  ex  dictis  constat.  Si  tameu  sine  aliqua 
speciali  occasione  hoc  vovit  solum  ex  devo- 
tione,  vel  alia  simili,  videtur  voluisse  obligare 
se  simpliciter,  et  sine  exceptione,  et  ad  hoc 
maxime  emisisse  votum. 


8.  Auctoris  judiciumin  hocduhio. — Qnando 
autem  votum  cst  de  jejunio  ,  si  esset  de  per- 
petuo,  et  quasi  continuo  jejunio,  idem  dicen- 
dum  esset  propter  eamdem  rationem.  Item  si 
sit  de  solis  sextis  feriis,  tamen  sit  absolnte  pro 
tota  vita  perpetuurn,  etiam  videtur  compre- 
hendere  omnes  sine  exceptione.  Narn  illa  cir- 
cumstantia  non  adeo  immutat  jejunium  ,  ut 
faciat  casum  specialem.  Quod  videtur  supponi 
in  dicto  capite  ultimo ,  nam  excipit  vota,  et 
statuta  regularia  ;  intelligit  autem  de  statutis, 
non  solum  quae  prohibent  in  universum  usum 
carnium,  nec  solum  de  his  quse  specialiter  dis- 
ponunt  ut  in  illo  casu  jejunetur,  sed  quae  sim- 
pliciter  disponunt  ut  omuibus  sextis  feriis  je- 
junetur,  ut  omnes  exponunt.  Ergo  eodem 
modo  intelligit  alteram  partem  de  voto,  et  non 
judicat  de  illo  casu,  ut  de  speciali,  sed  ut 
comprehenso  sub  generali  clausula.  Item 
quando  votum  est  generale  de  tota  vita,  jam 
ibi  comprehenditur  casus  ille,  quia  necesse  est 
ut  durante  vita  interveniat ,  neque  oportet  ut 
hoc  ipsum  in  speciali  cogitetur,  quia  in  nullo 
voto  necessarium  hoc  est.  Denique  si  votum 
est  pro  uno  vel  pro  altero  anno,  et  in  eo  acci- 
dit  casusille  omninoimproemeditatus,  tuucres 
est  magis  dubia,  et  probabile  satis  est  posse 
tunc  voventem  excusari,  maxime  quando  cir- 
cumstantise  personse  aliquo  modo  favent ;  vel 
saltem  dicendum  est,  et  sine  scrupulo,  posse 
voventem  conformari  secundse  sententiee.  Ego 
tamen  semper  consulerem  sequi  priorem  ,  ut- 
pote  communiorem,  et  magis  juri  conformem, 
ac  securiorem. 


FINIS    LIBRI   QDARTI. 


INDEX  GAPITUM  LIBRI  QUINTI 


DE  PECCATIS  VOTO  EJUSQUE  OBLIGATIONI  CONTRARIIS. 


Cap.  I.  Quando  et  quam  graviter  pec- 
cetur  vovendo  modo  indebilo. 

Cap.  II.  Quale  peccatum  sit  vovere  ma- 
teriam  Deo  indignam. 

Cap.  III.  An  agere  contra  voti  obliga- 
'  tionem  sit  peccalum,  et  quam  habeat 
malitiam. 

Cap.  IV.  De  gravitate  peccati  violan- 


di  votum ,  et  an  possit  esse  veniale. 
Cap.  V.   An  violalio  voti    sit    gravis , 

quce  fit  per  plures  actus  leves  ex  parte 

materice. 
Cap.  VI.  Quibus  modis  violelur  volum, 

et  quando  hcec  peccata  multiplicentur. 
Cap.  VII.  Anpoenitere  de  voto  faclo  sit 

peccatum  contra  votum. 


LIBER  QUINTUS 


'E  VITIIS  SEU  PECGAT 


VOTO  EJUSQUE  OBLIGATIONI  CONTRARIIS. 


Quious  modis  pcccetur  contra  votum.  —  Qua? 
requirantur  ad  honestatem  voti. — Explicuimus 
omnia,  quse  ad  intelligendam  voti  naturam  et 
obligationem  necessaria  visa  sunt;  nunc  opor- 
tet  ut  de  peccatis  voto  contrariis  disseramus  ; 
hoc  enim  necessarium  esl  ad  perfectionem 
doctrinee  moralis  :  nam  ,  licet  fere  omnia  su- 
perioribus  libris  tractata  moralia  sint ,  tnmen 
non  satis  applieantur  ad  mores,  nisi  modi  pec- 
candi  in  tali  materia  in  particulari  tradantur. 
Et  ideo  lieec  consulto  scparatim  tractanda  re- 
servavimus,  ut  distiuctius  et  facilius  compre- 
hendantur,  et  usui  esse  possint.  Optimoque 
ordine  in  hunc  locum  cadit  heec  disputatio, 


priusquam  de  modis,  quibus  vota  auferuntur, 
tractemus,  quia  voti  ahlatio  ad  boc  ordinatur, 
ut  culpa  et  peccatum  in  illo  non  observando 
excusetur.  Duobus  autem  modis,  in  genere  lo- 
quendo  ,  peccari  potest  circa  votum  ,  scilicet, 
vel  male  vovendo,  vel  violando  votum  ,  quia 
duplex  intelligitur  in  voto  obligatio  :  una, 
quasi  antei-edens  ipsum  votum,  et  obligans  ut 
debito  modo  fiat ;  alia,  ex  voto  ipso  resultans, 
ut  impleatur.  Gontra  priorem  peceari  potest 
in  votn  faciendo  ;  contra  posteriorem  ,  contra 
votum  jam  factum.  Et  de  utroque  modo  pec- 
candi  dicendum  est.  Ad  honestatem  autem 
voti  duo  requiruntur,  scilicet,  modusfidelis  ct 


10J4 


LIB.  V.  DE  PECCATIS  VOTO,  EJUSQUE  OBLIGATIONI  CONTRARIIS. 


prudens  vovendi,  et  materia  debita,  et  ita 
possumus  duos  modos  peccandi  in  vovendo 
considerare,  qui  faciles  sunt  ex  dictis,  et  ideo 
illos  prius  breviter  expediemus  ;  postea  circa 
proprias  votorum  transgressiones  immorabi 
mur. 

CAPUT  I. 

QUANDO   ET   QUAM   GRAVITER   PEGCETUR   IN   VO- 
VENDO   MODO   INDEBITO. 

\.  ln  modo  emittendi  votum_,  aliquid  re- 
quiritur  ex  parte  intellectus,  et  aliquid  ex 
parte  voluntatis,  et  ob  utriusque  defectum  po- 
test  peccari  in  vovendo ,  et  ita  variis  modis 
potest  in  hoc  peccari,  licet  non  seque  graviter, 
quod  par  sequentes  assertioues  breviter  ex- 
plicabitur. 

2.  Prima  assertio  :  vovere  temere  et  sine  de- 
lita  consideratione  aliquod  peccatum  est.  — 
Dico  primo:vovere  temere  et  sine  debita  con- 
sideratione,  ac  deliberatione  intellectus,  ali- 
quod  peccatum  est,  raro  autem  erit  mortaie, 
nisi  ratione  alicujus  gravis  et  moralis  periculi, 
cui  homo  se  exponit.  Prior  pars  supponitur  ab 
auctoribus,  quorum  aliqui  requirunt  exactam 
et  accuratam  considerationem,  ut  votum  obli- 
get;  alii  requirunt  illam  saltem  ut  debito  mo- 
do  fiat.  Ratio  autem  est,  quia  votum  est  gra- 
vissimus  actus  religionis  ,  et  gravem  inducit 
obligationem ;  ergo  postulat  prudentiam  et 
magnam  considerationem  ,  ut  recte  fiat;  ergo 
temere  vovere  non  fit  sine  culpa.  Confirmatur 
primo  :  quia  vota  temeraria _,  qua  facilitate 
fiunt,  eadem  violautur  ;  ergo  non  ita  fiunt 
sine  aliqua  culpa.  Confirmatur  secundo  :  quia 
ternere  jurare  peccatum  est,  ut  supra  vidimus; 
ergo  et  temere  vovere.  Ut  autem  altera  pars 
et  tota  assertio  comprebendatur  ,  adverto ,  si 
tanta  sit  indeliberatio  in  vovendo,  ut  excludat 
usum  Jibertatis  completum  et  humanum,  tunc 
non  fieri  votum  validum  juxta  supra  dicta,  et 
ita  non  peccari  tunc  in  emissione  veri  voti ; 
nihilominus  tamen  illam  voti  invalidi  prolatio- 
nem  non  esse  sine  aliqua  culpa  ex  parteactus; 
quia  nomen  Dei  frustra,  et  iu  vanum,  ac  sub- 
inde  irreverenter  assumitur;  culpa  autem  illa 
non  poterit  esse  mortalis,  quia,  ut  supponitur, 
deest  libertas  ad  mortale  peccatum  sufficiens ; 
erit  ergo  venialis,  et  tanta  potest  esse  inadver- 
tentia,  ut  omnem  culpani  excuset. 

3.  De  qua  deliberatione  hic  sit  sermo.  —  Vo- 
vere  sine  debita  consideratione  ordinarie  venia- 
lis  culpa  est.  —  Quando  sit  peccatum  mortaU 


vovere  sine  delita  consideratione.  —  Conclusio 
vero  maxime  intelligitur,  quando  non  deest 
advertentia  sufficiens  ad  valorem  voti ,  tamen 
intra  gradum  illum  parum  est  considerata;  et 
tunc  culpa  consistit  iu  nimia  prsecipitatione 
voluntatis  (ut  sic  dicam)  ,  quamvis  sit  libera. 
Non  est  autem  facile  gradum  et  mensuram 
hujus  culpse  prrefigere ,  quia  pendet  ex  cir- 
cumstantia  personee  ,  gravitate  negotii ,  et  si- 
milibus  conditionibus.  Dico  tamen  ordinarie 
hunc  lapsum  esse  venialem ;  tum  quia  ipsemet 
defectus  majoris  advertentiae  ordinarie  non 
cogitatur,  nec  advertitur;  tum  etiam  quia 
cum  votum  et  intentio  ejus  de  se  sint  bona , 
ille  defectus  prudentise  videtur  esse  per  exces- 
sum  in  affectu  ad  tale  bonum,  qui  valde  excu- 
sabilis  est.  Uode  per  hoc  non  fit  gravis  injuria 
Deo  per  se  loquendo  _,  nec  religioni ;  erit  ergo 
venialis  culpa.  Aliquando  vero  propter  talem 
praecipitationem  homo  se  expouit  periculo  vo- 
vendi  aut  illicita,  aut  impossibilia,  vel  mutan- 
di  postea  facile  voluntatem  ,  et  non  implendi 
votum  ;  et  tunc  dico  ratione  periculi  posse  vo- 
tum  esse  peccatum  mortale^  si  periculum  ad- 
vertatur,  vel  facile  adverti  possit,  ut  contingit, 
quando  homo  expertus  est,  ex  tali  facilitate  vo- 
vendi  similia  incommoda  solere  incurrere  ; 
tunc  enim  voluntarie  se  exponendo  illi  peri- 
culo,  peribit  in  illo. 

4.  Secunda  assertio  :  vovere  ficte,  vel  quoad 
substantiam,  vel  quoad  obligationem  voti,  pec- 
catum  est,  non  tarnen,  mortale,  per  se  loquendo. 
—  Dico  secundo  :  vovere  ficte  in  substantia 
voti,  id  est,  in  ordine  ad  ipsam  voti  obligatio- 
nem  et  subsistentiam,  atque  adeo  sine  animo 
vovendi  aut  se  obligandi ,  peccatum  est ,  non 
tamen  est  mortale^  per  se  loquendo,  id  est, 
secluso  contemptu_,  scandalo,  injustitia,  et 
aliis  accidentalibus  incommodis.  Prior  pars 
per  se  clara  est;  tum  quia  talis  fictio  non  fit 
sine  aliquo  mendacio ;  tum  etiam  quia  ibi  no- 
men  Dei  in  vanum  assumitur  :  sic  enim  jura- 
mentum  cum  simili  fictione  proiatum  pecca- 
tum  esse  ,  supra  ostensum  est.  De  posteriori 
autem  parte  dubitare  quis  potest,  qiua  illa 
fictio  non  videtur  esse  sine  gravi  irreverentia 
Dei,  juxta  illud  :  Displicet  ei  infidelis  et  stulta 
promissio.  Nam  votum  sic  factum  contra  fide- 
litatem  esse  videtur,  et  satis  stultum.  Nihilo- 
minus  vera  est  etiam  illa  pars,  quam  suppo- 
nunt  Soto  et  Victoria,  et  Angles,  capite  se- 
quenti  referendi. 

5.  Et  ratio  est,  quia  votum  non  potest  esse 
sic  fictum  respectu  Dei ,  sed  tantum  re^pectu 
hominum;  ergo  per  illud  nec  Deo  fit  gravis  irre- 


CAP.  I.  QUANDO  ET  QUAM  GRAVITER 
verentia,  nec  kominibus  gravis  injuria,  per  se 
loquendo;  ergo  non  est,  per  se  loquendo,  pecca- 
tum  mortale.  Antecedens  declaratur,  quia  cum 
substantia  voti  consistat  in  actu  interno,  quem 
Deus  intuetur,  si  fit,  vel  videt  carentiam  cjus, 
si  revera  non  fit,  nemo  potest  esse  tam  stultus, 
ut  intendat  fingere  votum  respectu  Dei;  nam 
hoc  esset  intendere  Deum  decipere,  quod  sine 
manifesto  errore  ethaeresi  cogitari  non  potest: 
si  quis  autem  iilo  errore  laboraret,  gravissime 
peccaret,  illum  profitendo ;  illa  vero  est  cir- 
cumstantia  alterius  rationis  a  fictione,  de  qua 
nunc  tractamus.  Igitur  votum  non  fingitur 
respectu  Dei,  sed  respectu  hominum.  Jam  igi- 
tur  probatur  consequentia  quoad  priorem  par- 
tem  ,  quia  nolle  vovere  per  se  non  est  pecca- 
tum  ;  ergo  velle  proferre  verba  vovendi  cum 
nolitione  vovendi,  non  est  gravis  injuria  Dei, 
quia  per  talem  abusum  talium  verborum  non 
violatur  fidelitas  erga  Deum,  quia  ubi  non  est 
promissio,  nec  infidelitas  reperitur  ;  nec  deci- 
pitur  Deus  etiam  ex  intentione  et  affectu  vo- 
ventis,  ut  ostensum  est;  neque  fit  aliquid  di- 
recte  contra  aliquod  divinum  attributum  ;  so- 
lum  ergo  est  vanus  quidam  et  fictus  usus  no- 
minis  Dei,  qui  per  se  non  continet  gravem  in- 
juriam.  Et  confirmari  potest  hsec  pars  ex  his, 
quae  de  juramento  promissorio  et  ficto  dixi- 
mus  superiori  tractatu,  lib.  3,  cap.  17,  ubi 
ostendimus,  si  Deus  nou  afieratur  exterius.  ut 
testis  mendacii  (nam  in  hoc  specialis  cernitur 
deformitas  propter  pravum  usum  jurementi 
cum  fictione  jurandi),  non  peccari  mortaliter; 
idem  ergo  erit  in  voto  ;  narh  est  eadem  ratio, 
quia  per  hanc  fictiouem  nulla  falsitas  Deo  tri- 
buitur  ,  nec  alia  gravis  iujuria  irrogatur. 

6.  Vovere  ficte  quanclo  sit  peccatum  mortalel 
—  Altera  vero  pars  illius  eonsequentis  facile 
probatur,  quia  mendacium  illud  inclusum  in 
tali  fictione  per  se  non  est  perniciosum  respec- 
tu  hominum  ,  sed  potest  esse  vanum  menda- 
cium  ,  aut  officiosum.  Ut  si  quis  ficte  voveat 
ad  evadendam  violentiam  cogentium  ad  vo- 
vendum,  aut  si  quis  inventus  in  adulterio  ficte 
voveat  religionem  ut  dimittatur.  Si  autem 
contingat  talem  fictionem  fieri  cum  detrimen- 
to  proximi,  erit  grave  peccatutn  contra  justi- 
tiam;  sed  illam  vocamus  malitiam  per  acci- 
dens,  ut  revera  est  respectu  virtutis  religionis, 
quam  respicil  votum.  Idemque  est  de  malitia 
scandali  aut  contemptus,  ut  per  se  constat. 
Aliquando  etiam  potest  adjungi  malitia  mor- 
talis  ex  parte  materiae  voti,  ut  capite  sequenti 
dicam  ;  tamen  illa  est  per  accidens  ad  mali- 
tiam   fictionis  ,   de  quam   nunc  tractamus  , 


PECCETUR  VOVENDO  MODO  1NDEBIT0.  1015 

etiamsi  utraque  sit  contra  religionem.  Deni- 
que  adverto,  potissimum  accidere  mortalem 
maliliam  in  hoc  genere  fictionis  iu  votis  so- 
lemnibus,  vel  quae  fiunt  in  assumptione  status 
religiosi,  quia  in  ea  fictione  magna  fit  injuria 
religioni,  et  cousequenter  etiam  Deo  et  Eccle- 
sia3,  et  vix  separari  potest  gravissimum  scan- 
dalum.  Ad  quid  vero  postea  teneatur  qui  dc 
finxit,  dicemus  in  materia  de  statu  religionis; 
nam  in  caeieris  votis  simplicibus  talis  fictio 
nullam  obligationem  postea  relinquit,  nisi  ca- 
vendi  scandalum,  et  proximi  injuriam. 

7.  Tertia  assertio  :  vovere  sine  proposito  ser- 
vandi  votum,  vere  et  ex  anirno  factum,  mortale 
peccatumHst  ex  suo  genere.  --  Dieo  tertio  : 
vovere  ficte  quoad  executionem  voti,  id  est,  sine 
proposito  servandi  votum  vere  et  ex  auimo 
factum  quoad  substantiam  ejus,  peccatum  est 
mortale  ex  suo  genere.  Hsec  assertio  commu- 
nis  est.  Et  probatur,  quia  non  implerc  votum 
est  peccatum  mortale  ex  suo  genere  :  ergo 
propositum  non  implendi  est  mortale  pecca- 
tum  e,x  objecto  suo ;  ergo  vovere  cum  tali  pro- 
posito  est  peccatum  ejusdem  generis.  Non  in- 
telligo  tamen  ibi  esse  duo  peccata,  sed  unum, 
quia  in  voto  illo  sic  facto  una  est  malitia,  quae 
tota  derivatur  ab  illo  proposito.  An  vero  tale 
peccatum  possit  esse  veniale  ex  levitate  mate- 
rise,  pendet  ex  alia  qusestione  de  transgressio- 
ne  voti,  quam  infra  tractabimus.  Qualis  enim 
fuerit  transgressio  voti  in  materia  levi,  tale 
erit  propositum  illius.  Videtur  autem  peculia- 
ris  deformitasaddi,  quando  simul  conjungitur 
vera  promissio  cum  proposito  non  implendi, 
quia  videtur  magis  directe  ac  formaliter  con- 
temni  Deus,  ad  quem  directe  votum  dirigitur, 
et  quem  latere  non  potest  animus  voventis. 
Sed  nihilominus,  secluso  contemptu  formali, 
non  erit  tale  votum  peccatum  mortale  ,  si  ex 
parte  materise  transgressio  non  sit  futura  pec- 
catum  mortale.  Quia  quod  propositum  illud 
simul  concipiatur  eum  ipso  voto  ,  -vel  postea, 
non  multum  auget  gravitatem ,  et  ille  mo- 
dus  vovendi  potest  oriri  non  ex  contemptu, 
sed  ex  inconsideratione  aliqua  cum  alio  affectu 
vel  passione.  Denique  aliqui  limitant  hanc  as- 
sertionem  ,  quando  materia  voti  est  peccami- 
nosa,  etiamsi  peccatum  mortale  sit,  de  quo  di- 
cam  in  capite  sequenti. 

8.  Quarta  assertio  :  vovere  propter  pravum 
finem  est  peccatum  contra  religionem.  —  Dico 
quarto  :  vovere  propter  pravum  finem  pecca- 
tum  est  contra  religionem.  Conclusio  intelli- 
gitur  de  fiae  voti,  non  de  fine  materise ,  juxta 
distinctionem  supra  datam  ;  nam  quando  vo- 


iOI6 


LIR.  V.  DE  PECCATIS  VOTO,  EJUSQCE  OISLIGaTIONI  CONTRARIIS. 


tnra  fit  de  actione  propter  pravum  fmem  in- 
tcnta  seu  exereenda,  tnnc  relatio  voti  ad  Jfi- 
nem  est  materia  voti ,  et  ita  pertinet  ad  mo- 
d.ura  peccandi  declarandura  capite  sequenti. 
Hic  ergo  sermo  est ,  quando  votum  ipsum  fit 
ex  pravo  motivo  ;  et  ita  evidens  est  assertio, 
quia  prava  intentio  corrumpit  actum  de  se  bo- 
num ,  et  illum  maliim  reddit,  ut  ex  1  2  sup- 
pono;  idem  ergo  est  in  actu  vovendi.  Iusurgit 
vero  qnaestio  ,  an  tunc  iti  illo  voto  duplex  sit 
malitia,  una  illius  speciei,  cujus  est  pravus 
finis;  alia  contra  voti  religionem.  Quae  dubi- 
tatio  licet  in  omni  actu  ex  genere  suo  bono,  et 
malo  ex  pravo  fine,  locum  babcat,  speeialem 
rationem  dubitandi  in  prsesenti  habere  videtur 
propter  reverentiam  debitam  Deo ,  cui  votum 
fit.  Videtur  enim  esse  irreverentia  Dei  illi  ali- 
quid  promittere,  intendendo  pravum  finem, 
et  abutcndo  voto,  quod  ad  ejus  cultum  refe- 
rendum  est,  tanquam  medio  ad  pravum  fi- 
nem  consequendum.  Et  ita  profecto  censeo 
esse  in  tali  modo  vovendi  malitiara  irreligiosi- 
tatis  praeter  malitiam  propriam  pravse  inten- 
tionis,  ut  vanse  glcriae,  vel  ambitionis,  aut  vi- 
tii  similis. 

9.  Malitia  contra  religionem,  qiue  est  in  vo- 
vente  pravo  fine,  venialis  est.  —  Addo  vero  il- 
lam  malitiam ,  quae  specialiter  est  contra  reli- 
gionem,  venialem  videri,  etiam  si  contingat, 
intentionem  talis  finis  in  sua  specie  esse  pecca- 
tum  mortale.  Ut  siquis  profitcatur  religionem 
militarem  intentioue  indigne  obtinendi  digni- 
tates,  vel  captandi  majorem  libertatem,  pec- 
cabit  quidem  mortaliter  iu  ea  iutentione  con- 
tra  justitiam  ;  tamen  contra  religionein  iu 
male  vovendo  non  videtur  specialem  malitiam 
mortalem  committere  specie  distinctam,  quia 
supponimus  fideliter  promittere  animo  ser- 
vandiqua1.  promittit,  quae  per  se  bonesta  suut, 
et  honeste  postea  fieri  possunt.  Unde  prava 
illa  intentio  in  ordine  ad  cultum  Dei  non  vide- 
tur  gravem  injuriam  contiuere,  nisi  contingat 
pravam  iutentionem  in  vovendo  esse  contra- 
riam  obligationi  voti,  ut  si  quis,  vovendo  so- 
lemniter  castitatem,  intenderet  habere  majo- 
rem  libertatein  et  comtnoditatem  ad  luxurian- 
dum.  Illa  enim  intentio  redundaret  iii  voti 
infidelitatem  animo  et  proposito  conceptam, 
et  ex  hac  parte  esset  peecatuin  mortale,  ut 
jam  dictum  est.  Praeeise  vero  spectando  habi- 
tudinem  ad  finem  pravum,  et  malitiam  lrreli- 
giositatis  inde  resultantem,  dla  veuialis  est ; 
actus  vero  absolute  consideratus  erit  peccatum 
mortale,  aut  veniale  pro  qualitate  intentionis. 
Nain  si  in  fine  fiierit  gravis  turpitudo,  erit 


peccatum  mortale  ;  si  levis,  erit  veniale,  ut 
per  se  notum  est.  Poterat  autem  liic  quaeri  an 
finis  temporalis,  et  inferioris  ordinis,  quamvis 
non  malus,  sit  pravus  in  ordine  ad  votum, 
propter  illum  emittendum.  ..Sed  hoc  in  lib.  2 
satis  explicatum  est. 

CAPUT  II. 

QUALE   PECCATUM   SIT   V0VERE   MATERIAM   DEO 
INDIGNAM  ? 

1.  Semper  esse  peccatum  vovere  Deo  mate- 
riam  incapacem  obligationis.  —  Possumus  in 
hac  queestione  generalem  regulam  consti- 
tuere,  semper  esse  peccatum  vovere  Deo  ma- 
teriam  incapacem  obligationis  voti,  nisi  inad- 
vertentia  vel  ignorantia  excuset.  Probatur 
primo,  quia  actus  ille  est  imprudens  et  irra- 
tionabihs,  quia  ut  minimum  est  otiosus  et 
inutilis.  Secundo,  est  contra  reverentiam  Deo 
debitam,  qnia  offertur  ei  aliquid  quod  ei  pla- 
cere  non  potest,  quod  est  illi  quodammodo 
illudere.  Tertio,  censeri  potest,  tale  votum  su- 
perstitiosus  cultus ;  nam  per  illud  res  inepta 
ad  divinum  cultum,  ad  Deum  honorandum 
usurpatur. 

2  Primum  corollarhtm  :  peccatum  est  vo- 
vere  aliquid  quod  nequit  impleri.  —  Ex  qua 
regula  sequitur  primo,  esse  peccatum  vovere 
aliquid  quod  impleri  non  potest.  Sumitur  ex 
D.  Thoma,  d.  q.  88,  art.  2,  quatenus  dicit 
stultum  esse  vovere  id,  quod  est  necessarium 
esse  vel  non  esse.  Quod  enim  impleri  non  po- 
test,  necessarium  est  non  esse,  ac  subinde 
impossibile  est  esse;  ergo  stulte  vovetur; 
ergo  non  sine  peccato  vovetur.  Idem  sumitur 
ex  eod.,  q.  89,  art.  7,  ubidocet  essepeccatum 
jurare  facere  aliquid,  quod  praevidetur  fieri 
nou  posse;  eadem  autem  ratio  est  de  voto. 
Tradunt  etiam  Navar.,  c.  12,  n.  38;  et  An- 
gel.,  Votum,  2,  n.  9.  Ratio  clara  est  ex  pro- 
posita  regula,  et  rationes  pro  illa  faetae  pos- 
sunt  hic  applicari. 

3.  Ven/tale  esse  vovere  quod  nequit  impleri, 
si  vutum  fiat  bona  fide.  —  Sed  hoc  peceatum 
mortale  est  aut  veniale  ?  Navarrus  enim  supra 
abstracte  loquitur,  et  rem  amplius  non  de- 
clarat ;  Angelus  autem  dicii  esse  peccatum 
mortale,  nisi  ignorantia  seu  existimatio  de  po- 
testate  impleudi  excuset,  vel  nisi  aliqua  con- 
ditio  possibilis  subintelligatur,  qua  subsistente, 
votutn  servari  posset ;  nam,  licet  postea  non 
subsistat,  et  ideo  votum  impleri  non  possit, 
votmn  ipsum  potuit  fieri  siue  peccato,    vel 


CAP.  II.  QUALE  PECCATCM  SIT  VOVERE  MATERIAM  DEO  INDICNAM. 


4017 


nullo,  si  probabilis  fuit  existimatio ;  vel  sal- 
tem  sine  mortali,  si  imprudenter  faetum  est 
votum.  Dico  tamen,  si  bona  fide  quis  voveat, 
et  snb  ratione  ac  intentione  honesta,  raro  in 
hoc  committi  peccatum  mortale.  Quia  fieri 
non  potest  ut  quis  ex  animo  voveat  facere, 
quod  scit  non  posse  facere.  In  quo  est  uotanda 
differentia  inter  votum,  et  juramentum;  nam 
facile  potest  quis  jurare  ex  animo,  et,  ex  abso- 
luta  intentione  jurandi,  quamvis  sciat  sibi 
non  fore  possibile  id  facere,  quia"  potest  quis 
scienter  jurare  falsum;  nam  velle  sic  jurare, 
non  est  velle  aliquid  impossibile.  Non  sic 
autem  est  de  voto,  quia  non  potest  quis  effica- 
citer  velle  facere  impossibile,  aut  se  obligare 
ad  impossibile;  et  ideo  non  potest  vere  et  ex 
animo  vovere  id,  quod  novit  esse  impossibile. 
Unde  si  sic  voveat,  erit  fictum  votum,  ct  sine 
animo  se  obligandi,  quae  est  culpa  alterius  ra- 
tionis,  de  qua  supra  dictum  est.  Solum  ergo 
accidere  potest  ut  aliquis  sic  voveat  cogitans 
sibi  esse  possibile,  quod  re  vera  non  est,  et 
tunc  quamvis  hsec  cogitatio  sit  ex  levitate 
animi  concepta  vel  ex  ignorautia  voluutaria, 
non  videtur  gravis  malitia,  quando  alioquin 
bona  est  intentio;  quia  ille  error  non  videtur 
redundare  in  gravem  Dei  injuriam,  uec  in  de- 
trimentum  proximi.  Et  ideo  nisi  interveniat 
contemptus  vel  scandilum,  aut  periculum  al- 
terius  nocumenti,  non  videtur  hsec  esse  mate- 
ria  peccati  mortalis. 

4.  Secundum  corollarium  :■  vovere  actum 
moraliter  malwn,  peccatum  est.  —  Objectio.  — 
Solutio.  ~-  Secundo  sequitur  esse  peccatum 
vovere  aliquem  actum  moraliter  malum.  Pro- 
batur  ex  legula  posita,  et  rationibus  ejus.  Et 
ita  in  hoc  conveniunt  omnes.  Intelligitur  au- 
tem,  quando  id  vovetur  cognita  malitia  actus : 
nam  si  actus  putetur  honestus ,  jam  votum 
ex  intentione  voveutis  non  est  de  turpi,  sed 
de  honesta.  Et  quamvis  materialiter  sit  de  re 
prava,  excusari  poterit  ratione  ignorantiee, 
vel  omnino,  si  iguorantia  sit  probabilis  aut 
naturalis  inadvertentia  ,  vei  saltem  quoad 
gravitatem  mortalem  propter  rationem  pro- 
xime  factam,  nisi  temere  procedatur  ad  exe- 
cutionem  actus  mali  promissi  sine  majori 
examine  et  diligentia;  nam  tunc  erescet  pec- 
catum  juxta  gravitatem  actus,  ut  mox  expli- 
cabimus.  Dices  :  quomodo  potest  quis  ex  ani- 
mo  velle  vovere  id  quod  scit  esse  malum, 
nam  in  ordine  ad  voti  ohligationem  tam  im- 
possibile  est  objectum  pravum,  quam  quod 
absolute  est  impossibile  ?  Respondetur  :  ubi 
est   impossibilitas  facti,  et  illa   cognoseitur, 


simpliciter  estimpossibile  velle  efficaciter  illud 
promittere  intentione  se  obligandi ;  at  vero 
ubi  tantum  est  malilia  facti,  etiamsi  cognos- 
catur,  potest  factum  promitti  absoluta  inten- 
tione,  quia  opus  malum  potest  absoluta  vo- 
luntate  intendi,  et  similiter  obligatio  ejus,  ut 
patetde  promissione  ad  hominem  facta.  Multi 
autem  sunt  adeo  stolidi,  ut  non  distinguant 
iuter  Deum  et  homines,  et  ideo  ita  promittunt 
Deo  malum  opus,  ac  si  homini  promitterent ; 
qui  etiam  cogitare  possunt  posse  de  facto  se 
obligare  tali  promissione,  et  maxime  si  appa- 
renti  bona  intentione  tale  opus  malum  pro- 
mittant. 

5.  Quam  grave  sit  actum  moraliter  malum 
vovere.  —  Superest  vero  explicandum  quanta 
sit  hujus  peccati  gravitas.  In  quo  distinguen- 
dum  est  an  votum  fiat  de  peccato  mortali 
committendo,  vel  de  veniali.  De  primo,  faten- 
tur  omnes  esse  peccatum  mortale  speciale 
contra  religionem,  illud  vovere.  Probatur, 
quia  illa  non  est  promissio,  sed  gravis  com- 
minatio,  quee  Deo  fit,  ut  ait  divus  Thomas, 
dicto  articulo  secundo.  Nam  promissio  est  de 
aliquo  bono  ejus,  cui  fit ;  comminatio  autem 
est  de  malo ;  peccatum  autem  mortale  non 
est  bonum  Dei,  sed  magna  injuria;  ergo  vo- 
vere  Deo  tale  peccatum,  est  comminari  illi 
gravem  injuriam,  quae  comminatio  non  minor 
injuria  est.  Secundo,  quia  si  tale  votum  ut 
promissio  specletur,  continet  aliunde  majorem 
injuriam;  nam  promittens  eo  ipso  profitetur 
gratum  esse  promissario  id  quod  illi  promittit; 
ergo  qui  sic  vovet,  profitetur  placere  Deo  pec- 
catum  mortalejhaee  autem  grandis  blasphe- 
mia  est.  Tertio,  qui  sie  promittit,  vel  habet 
animum  implendi,  et  sic  jam  peccat  mortali- 
ter,  non  solum  quia  habet  propositum  peccan- 
di  mortaliter,  sed  etiam  quia  illud  habettan- 
quam  necessarium  ad  bene  vovendum  Deo. 
Et  sic  qui  promittit  Deo  vindicari  de  inimico, 
occidendo  illum,  et  cum  tali  intentione,  mali- 
tiam  gravem  homicidii  et  irreligiositatis  com- 
mittit.  At  si  voveat  sine  intentione  faciendi, 
excusatur  quidem  ab  homicidio ;  nihilominus 
tamen  non  excusatur  a  culpa  ex  suo  genere 
gravi.  Quanquam  oppositum  doceat  Angl.,  q. 
de  Voto,  art.  I,  dist.  41,  cap.  4,  ubi  ex  sen- 
tentia  Vict.  (ut  ipse  refert),  ait  non  peccare 
mortaliter  eum,  qui  sic  vovet  sine  proposito 
implendi,  quia  voluntatem  peccandi  non  ha- 
bet,  sed  venialiter  tantum,  quia  tale  votum 
est  otiosum.  Sed  illa  ratio  solum  probat  illud 
peccatum  non  esse  mortale  in  propria  mate- 
ria  actus  promissi.  At  contra  religionem  vide- 


1018 


LIB.  V.  DE  PECCATIS  V0T0,  EJUSQUE  OBLIGATIONl  CONTBARllS. 


tur  esse  mortale  ex  duplici  capite  :  nam  etest 
infidelis,  et  stulta  promissio  Deo  faeta  iu  ma- 
teria  gravi. 

6.  Aliquomm  /imitatio.  —  Soto.  —  Magis 
apparens  limitatio  esset,  si  diceretur  tale  vo- 
tum,  factum  ficie  et  sine  intentione  se  obli- 
gaudi,  esse  tautum  veniale.  Et  fortasse  in  hoc 
sensu  locutus  est  Victor.,  et  indicat  Soto,  d. 
art.  3,  sic  enim  ait  :  Peccatum  est  mortale, 
etiamsi  non  fiat  cum  proposito  implendi  vo- 
lum,  dummodo  adsit  intentio  voventis ;  hanc 
ergo  requirit  ut  conditionem  necessariam ;  er- 
go  si  heec  etiam  desit,  non  erit  peccatum  mor- 
tale.  Et  patet  simili  ratione,  quia  tunc  nec 
facto,  neque  intentione  promittit ;  ergo  nec 
malitiam  mortalem  committit.  Unde  conse- 
quenter  sequitur,  si  quis  voveat  animo  facien- 
di,  non  tamen  se  obligaudi,  peccare  quidem 
mortaliter  in  illa  specie  malitise,  in  qua  est 
factum  promissum,  nou  tamen  malitia  talis 
voti,  quia  non  habet  propositumfacieudi. 

7.  Qui  vovet  actum  malum,  etiam  sine  ani- 
mo  implendi,  sacrilegium  committit.  —  Mihi 
tamen  videtur  etiam  in  eo  casu  peccari  mali- 
tia  iniquee  promissionis  et  sacrilegii  contra 
Deum.  Patet,  quia  sic  vovere,  etiam  sine  ani- 
mo  faciendi  et  promittendi,  peccatum  sacrile- 
gii  est;  est  enim  actus  inordinatus,  non  tan- 
tum  propter  mendacium,  sed  etiam  propter 
irreverentiam  in  Deum.  Quia  licet  ille  non 
velit  vere  promittere,  vult  tamen  exterius  pro- 
mittere,  vel  potius  comminari  Deo  tale  ma- 
lum,  quod  sine  dubio  est  contra  reverentiam 
Deo  debitam.  Unde  etiam  ulterius  mihi  veri- 
similius  est,  illud  ex  gravitate  materiee  esse 
peccatum  mortale,  non  solum  ratione  scan- 
dali,  quod  regulariter  intervenit,  sed  etiam 
ratione  injuriae  divinse,  quee  ibi  esse  videtur 
per  modum  cujusdam  blasphemise.  Qui  enim 
in  Deum  blasphemus  est,  ut  mortaliter  peccet, 
non  oportet  ut  proferat  verba  blasphemiee  ex 
desiderio  aut  voluntate  inferendi  aut  optandi 
Deo  aliquod  malum,  sed  satis  est  velle  pro- 
ferre  verba  quee  hoc  indicent ;  sic  ergo  in  prse- 
senti.  Item  comminari  grave  malum  regi, 
etiam  sine  animo  faciendi  aut  se  obligandi, 
censetur  moraliter  gravis  injuria,  saltem  prop- 
ter  verborum  temeritatem  et  contumeliam  ; 
ergo  a  fortiori  idem  judicaudum  est  respectu 
Dei  :  nam  haec  promissio  de  peccato  mortali 
potius  est  comminatio  gravis  mali  contra 
Deum,  et  ideo  seclusa  etiam  voluntate  facien- 
di  et  se  obligandi,  sola  voluntas  proferendi 
talia  verba  gravis  blasphemia  mihi  esse  vi- 
detur. 


8.  An  qui  vovet  peccatum  veniale  mortaliter 
peccet? — An  vero  idem  dicendum  sit,  quando 
materia  voti  est  tantum  veaiale  peccatum, 
dissensio  est  inter  auctores.  Nam  Sotus  supra 
dicit,  tale  votum  non  esse  peccatum  mortale, 
sed  veniale.  Idem  tenetNavar.,  cap.  12,  n.28 
et  34.  Indieat  Sylvest.,  verb.  Yotum,  1,  q.  4, 
nam  preecise  ait,  vovere  malum  tuuc  esse  pec- 
catum  mortale,  quando  malum  illud,  quod 
vovetur,  est  mortale  peccatum,  et  eequiparat 
illud  juramento,  de  quo  dixerat,  verb.  Jura- 
mentum,  2,  queestione  septima,  juramentum 
de  peccato  veniali  solum  esse  peccatum  ve- 
niale.  Idem  tenet  Anton.,  2  p.,  tit.  10,  cap. 
A,  §  1 .  Ratio  est,  quia  talis  materia  etiam  res- 
pectu  religionis  est  levis.  Item,  quia  implere 
tale  votum  non  est  nisi  veniale  peccatum  ;  er~ 
go  neque  facere.  Tertio,  quia  jurare  facere 
aJiquod  peccatum  veniale,  non  est  nisi  venia- 
lis  culpa. 

9.  Cajetani  opinio  asserentis  mortale  esse 
vovere  Deo  veniale.  —  Nihilominus  Cajetanus, 
verb.  Votum,  oppositum  sentit;  ait  enim,  si 
aliquis  sic  vovens  coguoscat  et  advertat  quid 
faciat  (nimirum,  quod  attribuit  Deo  aeceptare 
simile  votum),  peccare  mortaliter,  quia  sciens 
et  videns  attribuit  Deo  quod  ei  non  convenit ; 
quod  speetat  ad  speciem  blasphemiee.  Unde 
juxta  sententiam  hanc  licet  peccatum  veniale 
in  propria  specie,  et  ut  faciendum,  sit  quid 
leve,  tamenutofferendum  Deo  in  cultum  per 
votum,  censetur  materia  gravis  in  specie  irre- 
ligiositatis,  et  ideo  tale  votum,  per  se  loquen- 
do,  est  peccatum  mortale,  nisi  per  ignoran- 
tiam  vel  inadvertentiam  excusetur.  Quae  sen- 
tentia  inde  maxime  confirmatur,  quod  ratio- 
nes  contrariee  sententiae  leves  sunt.  Nam  in 
prima  sumitur  quod  probandum  est,  scilicet, 
banc  materiam  esse  levem.  Quod  si  ex  levitate 
actus  in  una  specie  colligatur  levitas  materise 
in  ordine  ad  aliam  speciem  peccati,  nulla  est 
consecutio,  quia  affirmare  mendacium  officio- 
sum  placere  Deo,  gravius  peccatum  est,  quam 
ipsum  mendacium  dicere.  Unde  niendacium, 
quod  secunduin  se  quid  leve  est,  respectu  ta- 
lis  assertionis  est  gravis  materia;  ergo  simili- 
ter  idem  mendacium  esse  poterit  gravis  mate- 
ria  respectu  promissionis;  nam  in  actu  exer- 
cito  est  veluti  qua?dam  assertio  per  ipsum  fac- 
tum,  quod  talis  culpa  placeat  Deo. 

10.  Unde  etiam  secunda  ratio  nou  urget; 
dupliciter  enim  fieri  potest  tale  peccatum  pro- 
missum  :  uno  inodo  quasi  materialiter,  solum 
quatenus  talis  actus  est ,  et  sic  verum  est,  esse 
tantum  peccatum  veniale;  alio  modo  potest 


CAP.  II.  QUALE  PECCATUM  SIT  VOVERE  MATERIAM  DEO  INDIGNAM. 


1019 


fieri  formaliter,  id  est,  intentione  cultus,  et 
propter  implendam  promissionem  Deo  factam, 
et  sic  falsum  est  quod  assumitur;  nam  sic  im- 
plere  illud  votum  peccatum  mortale  est,  quia 
est  opere  ipso  profiteri  Deum  coli  peccatis,  et 
obligare  hominem  ad  peccatum  faciendum. 
Unde  retorquetur  argumentum,  nam  implere 
promissionem  illam  ex  voto  peccatum  mor- 
tale  est ;  ergo  multo  magis  vovere. 

11.  Et  simili  modo  putant  aliqui,  tertium 
argumentum  esse  retorquendum;  nam  jura- 
mentum  mentiendi  jocose,  vel  aliud  simile 
peccatum  veniale  committendi ,  peccatum 
mortale  est.  Sed  de  juramento  contrarium 
censuimus  supra  de  illo  disputando.  Poteslque 
facile  diversa  ratio  assignari  :  nam  in  jura- 
mento  promissorio  materia  jurata  non  offer- 
tur  in  cultum  Dei,  sed  Deus  adducitur  in  tes- 
timonium  veritatis,  in  quo  non  involvitur 
gravis  irreverentia  in  Deum ,  quia  veritas, 
etiamsi  sit  in  materia  mala,  per  se  testificabi- 
lis  est  (ut  sic  dicam),  neque  est  contra  boni- 
tatem  divinam  illam  testificari ;  quia  non 
propterea  censetur  illam  approbare.  At  vero 
per  votum  materiaipsaofferturDeo  in  cultum 
ejus,  et  tanquam  illi  gratum,  et  ideo  semper 
videtur  esse  gravis  blaspbemia  offerre  Deo 
aliquodmalum  morale,  etiam  minimum  ;  quia 
ex  vi  et  genere  talis  actionis  tribuitur  Deo,  ut 
illi  gratum. 

12.  Aliquorum  responsio.  —  Dicunt  aliqui, 
etiamsi  sit  blasphemia,  posse  esse  venialem 
ex  ievitate  materia^.  Sed  imprimis  verius  est 
nunquam  peccatum  blaspherniee  esse  veniale 
ex  levitate  materise,  ut  tract.  3  diximus,  et 
significat  D.  Thomas,  2.  %  q.  13,  art.  2,  ad  3. 
Et  deinde  in  prsesenti  talis  materia  non  po- 
test  levis  censeri ;  nam  directe  opponitur 
summsebonitati  Dei,  quia  si  vel  minima  mali- 
tia  illi  esset  placita,  non  esset  summe  bo- 
nus.  Simili  enim  ratione  probatur,  jurare 
mendacium  minimum  esse  peccatum  mortale, 
quia  si  Deus  minimum  meudacium  sua  aucto- 
ritate  testaretur,  non  esset  summa  veritas,  et 
ideo  sic  jurans,  quantum  est  de  se,  infallibi- 
lem  Dei  veritatem  destruit ;  non  minus  autem 
repugnat  divinee  bonitati  acceptare  prornissio- 
nem  de  peccato  etiam  minimo.  Est  ergo  hoc 
(ut  opinor)  peccatum  mortale  ex  vi  rnate- 
riaj. 

13.  Quando  sit  solum  veniale  vovere  Deo 
actum  venialem  ?  —  Poterit  autem  hoc  pecca- 
tum  esse  veniale  ex  surreptione,  et  naturali 
inconsiderajione,  qua  vel  aliquis  non  advertit 
id  quod  facit,  an  Deo  proinittat,  uecne ;  vel 


saltem  non  advertit  per  promissionem  illam 
significari  tale  opns  esse  graturn  Deo,  sicut 
etiam  de  blasphemia  in  genere  docet  D.  Tho- 
mas  iu  loco  proxime  citato.  Multi  etiam  excu- 
sarentur,  quia  indiscrete  proferunt  similia 
verba  :  Promilto  Deo  me  facturum  hoc  vel  il- 
lud :  nullam  enim  intentionem  habent  divini 
cultus,  nec  promiltendi  Deo,  sed  vel  commi- 
nandi,  vel  promittendi  alteri,  vel  explicandi 
suam  voluntatem.  Nominant  autem  Deum,  ut 
fidem  concilient  dictis  suis,  unde  magis  addu- 
cunt  illum  ul  testem,  quam  ut  personam  cui 
fit  promissio.  Sicut  quando  sponsus  solet  his 
verbis  uti  :  Promitto  Deo  te  in  uxorem  ducere, 
non  vovet  Deo,  sed  promittit  homini  coram 
Deo.  Heec  autem  promissio  et  obligatio  ad  ho- 
minem,  etiamsi  sit  de  peccato  veniali,  potest 
esse  culpa  venialis  ;  secus  vero  est  quando  re 
vera  promissio  fit  Deo ,  propler  rationem 
factam. 

14.  Tertium  corollarium  :  promittere  Deo 
revi  indifferentem  peccatum  est,  licet  sit  tan- 
tum  veniale.  —  Tertio  principaliter  sequitur 
ex  dictis,  promittere  Deo  rem  indifferentem, 
peccatum  esse,  licet  per  se  non  videatur  plus 
quam  veniale.  Prior  pars  constat  ex  regula 
posita,  quia  illa  est  materia  indebita.  Poste- 
rior  autem  communis  esse  videtur,  et  proba- 
tur ,  quia,  licet  hsec  materia  non  sit  apta 
voto,  non  est  tamen  directe  injuriosa  et  con- 
tumeliosa  Deo.  Nam,  utsupradicebam,  quivo- 
vet  actum  indifferentem,  non  vovet  positive 
actum  illum  facere  sine  bono  fine;  jam  enim 
illud  non  esset  votum  de  actu  indifferente, 
sed  de  actu  malo  el  otioso,  et  de  illo  judican- 
dum  esset  juxta  duas  praecedentes  illationes. 
Qui  ergo  vovet  actum  indifferentem,  tantum 
negative  se  habet  circa  finem,  et  ita  non  est 
adeo  injuriosus,  et  contumeliosus  in  Deum, 
quia  non  profitetur  aliquid  per  se  contrarium 
bonitati  divinse :  nam  Deus  potest  esse  auc- 
tor  actus  indiffereutis,  et  velle  illum.  Solum 
ergo  deficit,  quia  promittit  rem  inutilem,  vel 
quia  in  promittendo  omittit  bonum  finem , 
quem  debuisset  adhibere,  ut  promissio  esset 
valida  ;  hic  autem  defectus  levis  est  ex  levi- 
tate  materiee,  neque  contra  hoc  occurrit  ob- 
jecrio  alicujus  momenti. 

15.  Quartum  coroUarium :  vovere  directenon 
ingredi  rellgionem,  aut  non  sequi  similia  con- 
siha  ,  peccatum  est.  —  Quarto  principaliter 
infertur  ex  eodem  fundamento,  esse  peccatum 
vovere  directe  non  ingredi  religionem,  aut 
non  sequi  similia  Dei  consilia.  Patet,  quia  illa 
etiam  materia  est  inepta,  et  non  parum  inju- 


4020 


LIB.  V.  DE  PECCATIS  V0T0,  EJUSQUE  OBLIGATIONI  CONTB.ARIIS. 


riosa  Deo,  quia  offertur  illi,  quod  ei  displicet ; 
imo  de  hoc  solet  esse  gravior  quaestio,  an  tale 
peccatum  mortale  sit.  Multi  enim  sentiunt 
esse  tantum  veniale  peccatum,  quia  illa  mate- 
ria  est  quasi  indifferens,  unde  licet  vanum  sit 
tale  votum,  non  tamen  attribuit  Deo  aliquid 
directe  repugnans  bonitati  aut  veritati  ejus ; 
supponimus  enim  non  voveri  omissionem  il 
lam  sub  aliqua  ratione  mali,  sed  potius  boni, 
licet  non  melioris.  Excipiuntur  autem  duo  ca- 
sus.  Prior  est.  si  quis  voveat  nunquam  face- 
re  opus  consilii  ,  etiamsi ,  occurrat  occasio 
in  qua  possit  esse  sub  preecepto  :  ut  si  quis 
voveret  non  mutuare,  aut  non  dare  eleemo- 
synam  etiam  in  articulo  necessitatis.  Sed  hoc 
licet  verum  sit,  non  est  exceptio,  quia  tale  vo- 
turn  jam  non  tantum  est  de  omissione  consilii, 
sed  etiam  de  omissione  preecepti.  Altera  exce- 
ptio  est,  si  tale  votum  fiat  gratia  displicendi 
auctori  talium  consiliorum,  ut  loquitur  Na- 
var.,  d.  c.  42,  n.  -19  ;  et  idem  fere  babet  Ca- 
jet.,  d.  art.  2.  Quod  censeo  esse  verum,  id  ta- 
meu  universale  est  in  omni  materia  peccati 
venialis  :  nam  si  quis  diceret  mendacium  le- 
vissimum  ex  directa  intentione  displicendi 
Deo,  peccaret  mortaliter,  quia  talis  intentio 
continet  directe  odium  vel  formalem  contem- 
ptum  Dei,  ac  subinde  magnam  inordinatio- 
nem  voluntatis  erga  ipsum.  Heec  ergo  exce- 
ptio  generalis  est,  et  adeo  rara,  ut  vix  in  ho- 
mine  viatore  possit  habere  locum,  maxime 
cum  votum  fieri  soleat  ad  placendum  ei  cui 
fit  promissio. 

16.  Aliquorum  exceptio.  — Evasio.  —  Oc- 
cluditur.  —  Et  ideo  alii  pdtius  excipiunt  ca- 
sum,  in  quo  tahsmateriaofferatur  Deo  per  vo- 
tum  tamquam  illi  placita ;  nam  si  hoc  animo 
fieret  talevotum  ex  industria,  esset  peccatum 
mortale,  quia  blasphemiam  contineret:  quod 
sentit  Cajetanus,  d.  art.  2.  Heec  vero  exceptio 
destruit  positionem  ;  nam  si  materia  non  offer- 
tur  Deo  ut  placens  illi,  non  est  votum.  Nam 
de  ratione  voti  est,  ut  sit  promissio ;  de  ratio- 
ne  autem  promissionis  est,  ut  promittatur  res 
placens  ei  cui  fit  promissio ;  alias  non  est  pro- 
missio,  sed  comminatio,  ut  D.  Thomas  dixit. 
Item  si  non  promittitur  Deo,  ut  placens  Deo  , 
ergo  promittitur  ei,  licet  ei  displiceat :  ha3c 
autem  est  major  blasphemia.  Dices  :  potest 
promitti  sine  advertentia,  an  placeat  vel  dis- 
pliceat.  Sed  contra;  nam  tunc  vel  non  est  vo- 
tum,  nisi  voce  tantum,  vel  si  sit,  per  se  habet 
gravem  malitiam,  solumque  propter  inadver- 
tentiam  excusatur.  Dico  ergo,  etiamsi  voveatur 
ut  placens  Deo,  non  esse  mortale,  quia  non 


est  necesse  offerri  ut  magis  placens,  quod  in- 
volveret  haeresim,  sed  satis  est  ut  offeratur 
tanquam  aliquo  modo  placens.  Fateor  tamen 
hoc  non  posse  contingere  sine  aliqua  falsa  opi- 
nione,  vel  circa  materiam,  vel  circa  ipsum 
votum,  existimando  esse  posse  Deo  acceptum. 
Tamen  hic  error  humanus  est,  et  iicet  sit  ex 
ignorantia  culpabili,  non  continet  blasphe- 
miam  aut  contemptum,  et  ideo  per  se  non  suf- 
ficit  admortalem  culpam. 

CAPUT  III. 

UTRUM   AGERE    CONTRA    VOTl    0BLIGATI0NEM     SIT 
PECCATUM,    ET   QUAM   HABEAT   MALITIAM? 

4.  Prima  assertio  :  violare  votum,  intrinsece 
malum  est  et  peccatum. —  Objectio.  —  Solutio. 
— Dico  primo  :  violare  votum  rumpendo  obli- 
gationem  ejus,  intrinsece  malum  est  et  pecca- 
tum.  Conclusio  est  certa  et  de  fide,  nam  habe- 
tur  expresse  in  Scriptura,  Deut.  23  :  Cum  vo- 
tum  voveris  Domino  Deo,  non  tardabis  reddere, 
guia  requiret  illud  Dominus ;  et  si  moratus  fue- 
ris,  reputabitur  tibi  in  peccatum.  Et  satis  idem 
probant  verba  illa  Eccles.  5:  Displicet  enim 
illi  infidelis  et  stulta  promissio ;  quod  enim 
Deo  displicet,  malum  est,  et  in  actu  morali  pec- 
catum  est.  Itemverbum  illud  reddite,  Psal- 
mo  75,  verbum  praecepti  est,  ut  seepe  dic- 
tum  est;  ergo  non  implere  illud,  peccatum 
est.  Denique  ex  dictis  libro  praecedenti,  ca- 
pite  primo,constat  ratio  hujus  veritatis,  quia 
votum  inducit  obligationem  in  conscientia ; 
ergo  contra  conscientiam  est  non  implere  il- 
lam  obligationem;  ergo  est  peccatum.  Dices: 
peccatum  est  dictum  vel  factum  contra  le- 
gem  Dei ;  sed  votum  non  est  lex  Dei,  sed  ho- 
minis  voventis  ;  ergo  agerecontra  votum  non 
est  peccatum.  Respondetur  negando  conse- 
quentiam,  quia  agendo  contra  votum  agitur 
contra  legem  Dei.  Votum  enim  non  est  propria 
lex,  ut  supra  explicui,  sed  promissio  :  facta  au- 
tem  promissione,  lex  divina  et  naturalis  obli- 
gat  ad  illam  observandam,  quia  jam  hoc  per- 
tinet  ad  reverentiam  Dei,  quod  totum  in  illo 
Deuteronom.  loco  satis  cxplicatur. 

2.  Secunda  assertio:  in  quo  consistat  mali- 
tia  peccati  contra  votum.  —  Dicorecundo :  ma- 
litia  hujus  peccati  unica  est  per  se  loquendo, 
et  formaliter  consistitin  perlidia,  seu  infideli- 
tate  ad  Deum,  quae  mendacium  et  sacrilegium 
quodammodo  virtute  continet.  Haec  assertio 
ponitur  ad  explicandam  qualitatem,  et  quasi 
speciem  hujus  malitiae,  Nam  primo  videri  po- 


CAP.  III.  AN  AGERE  CONTRA  VOTI 
test  hoc  peccatum  esse  mendacium,  qnia  dum 
non  impletur  Deo  promissum,  falsa  fit  asser- 
tioinclusaiu  promissioneDeofacta.  Secundovi- 
detur  esse  hoc  peccatum  sacrilegii,  quia  rcs  Deo 
dicata  per  votum  irreverenter  tractatur.Tertio 
est  ibi  peccatum  perfidise,  quia  promissio  non 
implelur.  Nihilomiuus  tamen  verum  esl  mali- 
tiamhujuspeccatiesse  tantum  unam,  et  illam 
esse  proprie  ac  formaliter  malitiam  infideli- 
tatis  contra  Deum,  licetsecundum  quamdam 
eminentiamdeformitatemsacrilegii  et  menda- 
cii  involvat.  De  qua  assertione  dixi  multa  su- 
periori  volumine,  tract.  3, 1.  3,  c.  3,  a  principio, 
et  ideo  hic  breviter  explicatur  ex  dictis  libro 
pra?cedenti,  c.  1  ;  ibi  enim  ostensum  est  obli- 
gationem  voti  esse  fidelitatis  ad  Deum ;  ergo 
in  transgressione  est  privatio  illius  honestatis 
debitee,  quae  est  iufidelitas,  seu  perfidia.  Quod 
satis  declaravit  Paulus,  1  Tim.  5,  dicens:  Ha- 
bentes  damnationem,  quia  primam  ftdem  irri- 
tam  fecerunt.  Queb  verba  ita  omnes  exponunt, 
et  ita  in  hac  parte  consentiunt  in  hac  materia 
D.  Thomas,  et  omnes.  Potestque  confirmari, 
tum  ex  dictis  in  d.  c.  3,  tum  quia  inter  homi- 
nes  non  implere  promissum  queedam  infideli- 
tas  est;  ergo  et  in  ordine  ad  Deum.  Quod  vero 
intali  peccato  non  sit  alia  malitia,  patet,  quia 
in  voto  non  est  nisi  una  honestas  et  una  obli- 
gatio;  privatio  autem  servat  propurtionem  ad 
habitum.  Et  hoc  amplius  patebit,  respondendo 
ad  duo  prima  argumenta. 

3.  Fit  satis  oppositis  argumentis. — Iistan- 
tia.  — Solvitur.  —  Ad  primum  ergo  negatur, 
transgressionem  promissionis  esse  mendacium, 
ut  in  prsecedenti  tractatu,  libr.  3,  c.  16,  os- 
tendi,  tum  auctoritate  D.  Thomffi,  tum  ratio- 
ne.  Et  breviter  nunc  declaratur :  nam  qui  non 
implet  votum,  nihil  affirmat  vel  negat;  ergo 
non  potest  proprie  mentiri.  Solum  ergo  dici 
potest  esse  in  causa,  ut  non  sit  verum,  quod 
prius  promittendo  dixit;  hoc  autem  non  est 
proprie  aut  formaliter  mentiri,  ut  constat ;  non 
est  ergo  in  illa  omissione  malitia  mendacii. 
Dices  ,  eo  ipso  quod  ille  tenetur  vitare  ne 
prior  assertio  faisa  fuerit,  ei  imputatur  ma- 
litia  mendacii.  Respondetur  imprimis  negan- 
do  absolute  assumptum,  quia  ibi  numquam 
invenitur  propria  malitia  mendacii  quee  im- 
putetur  ;  sed  solum  invenitur  defectus  veri- 
tatis  quasi  materialis,  et  a  principio  non  in- 
tentus,  qui  propterea  non  imputatur,  nisi 
juxta  obligationem,  quae  est  ad  vitandum  ta- 
lem  defectum.  In  prsesenti  autem  obligatio  vi- 
tandi  hunc  defectum  tota  est  ex  virtute  reli- 
gionis,  et  ideo  defectus  ille  veritatis  solumim- 


OBLIGATIONEM  SIT  PECCATUM,  ETC  1021 

putatur  ratione  divinae  irreverentiee,  quse  in 
talia  perfidia  invenitur.  Denique  supra  osten- 
sum  est  obligationem  servandi  veritatem  in 
tali  actu  solnm  esse  genericam,  et  contrahi  ex 
obligatione  reddendi  Deo  debitum  cultum  in 
promissis  servandis;  ergo  defectus  ille  verita- 
tis  non  est  specialis  malitia  mendacii,  sed  so- 
lum  per  modum  circumstantise  genericee  in- 
clusse  in  tali  peccato.  Et  sic  potest  intelligi 
illud  5  :  Non  es  mentitus  hominibus,  sed  Deo. 
Quamvis  probabile  sit,  in  eo  facto,  praster 
transgressionem  voti ,  commissum  esse  pro- 
prium  et  formale  mendacium ,  affirmando 
tanti  fuisse  venditum  agrum,  intentione  ne- 
gandi  pluris  fuisse  venditum.  Quod  menda- 
cium  non  negatur  fuisse  hominibus  dictum 
ullo  modo  ;  nam  constat,  Petro  fuisse  dictum, 
sed  sensus  est,  fuisse  mcndacium  non  mere 
politicum,  sed  irreligiosum,  quia  fuit  ad  trans- 
gressionem  voti  committendam  ordinatum. 

4.  Fractio  voti  secundum  se  non  habet  pro- 
priam  malitiam  sacrilcgii.  —  Ad  secundum, 
nego  fractionem  voti  per  se  spectatam  esse 
propriam  malitiam  sacrilegii,  prout  est  species 
distincta  ab  aliis  malitiis  contra  religionem. 
Quod  late  probavi  in  d.  c.  3;  nunc  solum  addo 
duo.  Etimprimis  expendo  quod  diciturini.  2, 
ff.  de  Pollicitationibus :  Votum  personam  vo- 
ventem,  non  rem,  quce  vovetur,  obligat  ;et  quasi 
pro  ratione  additur :  R  s  enim,  quce  vovetur, 
soluta  quidem  liberat  vota,  ipsa  tamen  sacra 
non  efficitnr.  Si  ergo  res  promissa  Deo  per 
votum  sacra  non  efficitur  ,  non  erit  sacri- 
legii  materia  in  fractione  voti,  quia  sacrile- 
gium,  proprie  et  specifice  sumptum,  circa  rem 
sacram  versatur,  non  immediate  circa  Deum 
ipsum.  Non  omittam  tamen  advertere,  Ale- 
xandrum,  in  additione  1  ad  Bartol.  super  dic- 
tam  leg.  2,  dicere  legem  illam  non  habere  lo- 
cum  de  jure  canonico,  et  citat  Glossam,  quam 
dicit  notabilem,  in  c.  Mulier,  23,  queest.  2. 
Sed  in  ea  qusest.  nullum  est  c.  Mulier,  nee  in 
tota  ilia  qusestione  Glossa  tractat  de  hac  ma- 
teria,  neque  etiam  in  c.  Mulier,  22,  q.  2.  Nec 
in  c.  Mulier,  1,  vel  2,  33,  q.  5,  neque  in  ullo 
alio.  Neque  etiam  invenio  canonem  cuilex  illa 
quoad  preedicta  verba  repugnet.  Nam,  iicet 
ubi  non  solum  votum  simplex,  sed  etiam  spe- 
cialis  consecratio  interponitur,  res  vel  persona 
sacra  fiat  secundum  canones,  non  tamen  inve- 
nitur  in  canonibus,  quod  per  solum  votum 
simplex  res  efficiatur  sacra 

5.  Imo  hinc  sumo  alteram  confirmationem, 
quia  inter  res  sacras  in  infimo  ordine  constv- 
tuuntur  buna  eeclesiastica,  qu«  actu  suut  sub 


1022 


LIB.  V.  DE  PECCATIS  VOTO,  E.IUSQUE  OBLIGATIONI  CONTBABIIS. 


Ecclesise  dominio,  et  eonsecratse  specialiter 
non  sunt,  juxta  doctrinam  D.  Thomse,  2.  2, 
q.  99,  art.  3.  Sed  res,  tantum  promissa  Deo 
per  votum,  nullo  illorum  modorum  est  sacra, 
quia  nec  in  se  consecrata  manet,  nec  inter 
ecclesiastica  bona  propter  solam  promissio- 
nem  computatur;  crgo  illam  contrectare,  vel 
acl  usum  profanum  convertere,  non  est  sacri- 
legium  proprie,  sed  sola  perfidia  in  Deum. 
Unde  tandem  ita  concludo :  uam  omne  sacri- 
legium  est  aut  contra  jus  naturale,  aut  ratio- 
ne  legis  ecclesiasticae  prohibentis  illo  intuitu 
profanum  usum  alicujus  r-ei  sacrse  ,  ut  supra 
in  materia  de  sacrilegio  visum  est.  Sed  viola- 
tio  voti  nec  est  sacrilegium  ex  vi  solius  ratio- 
nis  naturalis,  ut  optime  prohat  ratio  facta,  et 
lex  civilis,  quse  naturalem  rationem  ostendit ; 
nec  etiam  invenitur  lex  ecclesiastica,  quee  na- 
turali  obligationi  voti  aliquam  positivam  et 
diversae  speciei  addat;  ergo.  Unde  si  inter- 
dum  in  Decretis  vel  Patribus  vocatur  hoc  pec- 
catum  sacrilegium,  ut  apud  Basilium  in  Re 
guhs  fusius  dis.,  in  44,  vel  sumitur  illa  vox 
late,  prout  frequenter  dicitur  de  omni  irreli- 
giositate,  vel  sermo  est  de  rebus  alias  saeris^ 
quae  non  tantum  ratione  voti,  sed  etiam  ratio- 
ne  consecrationis  specialiter  violantur,  ut  di- 
cemus  latius  tractando  de  castitate  persona- 
rum  sacrarum. 

6.  Tertia  assertio :  transgressio  voti  inter- 
dum  potest  esse  commissionis ,  interdum  oviis- 
sionis.  —  Dico  tertio  :  transgressio  voti  inter- 
dum  potest  esse  peccatum  commissionis,  iu- 
terdum  omissioms.  Haec  assertio  est  contra 
aliquos,  qui  dixerunt,  semper  transgressio- 
nem  voti  esse  commissionem,  quia  consistit  in 
falsitate  quadam  et  mendacio.  Sed  haec  ratio 
ex  dictis  soluta  est,  quia  non  implens  promis- 
sum  non  mentitur  de  novo,  aut  dicit  falsum, 
neque  etiam  prsebet  aliquod  signum  falsitatis, 
ratione  cujus  possit  dici  falsitatem  committe- 
re  ;  sed  solum  non  ponit  terminum,  seu  men- 
suram  necessariam  ad  veritatem  assertionis, 
seu  promissionis  prius  prolatae,  et  lta  non  est 
necesse  ut  delinquat  committendo  ;  nam 
omittendo  potest  impedire  ne  fiat  verum,  quod 
dictum  est.  Alii  e  contrario  dicunt  hoc  pecca- 
tum  esse  omissionis,  quia  est  contra  affirmati- 
vum  preeceptum  :  Redde  Domino  vota  tua ; 
sed  hoc  optime  inlelligitur,  quando  votum  est 
de  opere  positive  agendo  ex  vi  voti ;  nam 
tunc  in  rigore  per  solam  omissionem  violatur 
tam  votum  ipsum,  quam  pra?ceptum  obligans 
ad  iilius  observationem.  At  vero  quando  vo- 
tum  est  uegativum^  non  violatur  nisi  per  ac- 


tum  positivum,  et  ideo  non  videtur  tunc  esse 
peccatum  omissionis,  sed  commissionis. 

7.  Unde  necessaria  videtur  assertio  posita, 
quae  supponit  transgressionem  voti  de  se  abs- 
trahere  ab  omissione  et  commissione,  sicut 
transgressio  preecepti  eodem  modo  abstrahit ; 
videtur  enim  esse  eadem  proportio,  quia  sicut 
praeceptum  abstrahit  ab  affirmativo  et  negati- 
vo,  itaetiam  votum.  Unde  licet  preeceptum  de 
reddendo  voto  affirmativi  formam  habeat , 
utrumque  complectitur ;  ita  enim  reddit  vo- 
tum,  qui  cavet  quod  cavere  promisit,  sicut  qui 
facit  quod  facere  promisit.  Illud  ergo  reddere, 
moraliter  potius  quam  physice  accipiendum 
est,  sicut  omissio  moralis  nomine  actionis  com- 
prehendi  solet.  Sensus  ergo  prcecepti  est :  Ita 
te  gere  sicut  promisisti,  sive  agendo,  sive  non 
agendo.  Sicut  obedientia  obligat  ad  paren- 
dum  superiori ;  parere  autem  interdum  est 
agere,  interdum  non  agere.  Vera  est  ergo  as- 
sertio  posita,  quod  votum  violetur  omittendo, 
quando  affirmativum  est,  committendo  vero, 
quando  est  negativum. 

8.  Peccata,  licetphysice  specie  differant,  pos- 
sunt  tamen  moraliter  esse  ejusdem  speciei.  — 
Dices  :  ergo  illa  peccata  different  specie.  Res- 
pondeo  consequentiam  non  esse  formalem, 
quia  omissio  et  commissio  possunt  esse  ejus- 
dem  speciei  in  formali  ratione  mali,  licet  phy- 
sice  difierant  in  ratione  actus,  ut  docuit  D. 
Thomas  1 .  2,  qusest.  72,  art.  6,  et  patet  in 
materia  justitia?,  in  peccato  furandi  et  non 
restituendi,  et  in  peccato  decipiendi,  et  non 
docendi  verum,  quando  ex  justitia  teneris.  Et 
in  materia  de  obedientia,  non  obedire,  vel 
agendo,  vel  non  agendo,  si  materia  sit  alias 
seque  indifferens,  et  in  illa  sola  honestas  obe- 
dientiee  videtur,  peccatum  est  ejusdem  ratio- 
nis.  Ita  ergo  esse  potest  in  praesenti,  et  ratio  a 
priori  est,  quia  malitia  moralis  sive  adhaereat 
actioni,  sive  cessationi  promissse,  ejusdem  tur- 
pitudinis  est  in  ordine  ad  promissionem  Deo 
factam  :  unde  actus  voluntatis,  in  quo  est  for- 
maliter  transgressionis  malitia,  eamdem  ac- 
cipit  secundum  speciem  malitiam  ab  illo  ob- 
jecto,  sive  in  se  sit  positivum,  ut  est  agere; 
sive  negativum,  ut  non  agere. 

9.  Quarta  assertio :  transgressio  voti  ejus- 
dem  speciei  est  respectu  cujuslibet  voti,  etsi 
materice  distinguantur .  —  Objectio.  —  Solutio. 
—  Hincdico  quarto  :  transgressio  voti  ejusdem 
speciei  est  respectu  cujuslibet  voti,  etiamsi 
materise  votorum  distinctse  sint,  ut  temperan- 
tise,  castitatis,  etc.  Hanc  pono  assertionem, 
quia  aiiqui  existimarunt  peccata  contra  haec 


CAP.  III.  AN  AGERE  CONTRA  VOTI 
vota  esso  specie  div.ersa,  sumpta  analogia  ex 
prseceptis  ,  in  quibus  unaquseque  obligatio 
specificatur,  juxta  exigentiam  matoria?,  et 
ita  peceata  eontra  diversa  preecepta  specie 
distinguuntur,  non  propter  prsecepta,  sed  pro- 
pter  raateriasdiversam  habentes  honeslatem  ; 
idem  ergo  putant  esse  in  votis.  Sed  nihilomi- 
nus  contrarium  dicendum  est  juxta  assertio- 
nem  positam,  quia  formalis  ratio  hnjus  mali- 
tise  est  perfidise  adDeum,  utexplicuimus;  hsec 
autem  ejusdem  rationis  est  in  quacumque  ma- 
teria,  ut  recte  Gajetanus  explicuit,  d.  q.88,  ar- 
tic.  5.  Etpatetexsupradictis;  ostendimusenim 
diversitatem  votorum  ex  materiisnon  essefor- 
malem;  quia  honestas  voti  in  omnibus  eadem 
est;  ergo  et  e  contrario  idem  est  de  malitia, 
quoe  in  privatione  illius  honestatis  consistit. 
Nec  est  simile  de  prseceptis,  utidem  Cajetanus 
dixit;  nam  praecepta  non  extrahunt  actum, 
seu  materiam,  a  propria  ratione  virtutis  et  ho- 
nestatis,  quam  habent,  sed  intra  illam  impo- 
nunt  necessitatem ;  lex  enim  in  materia  tempe- 
rantise  prsecipit  actum  temperantise,  et  in  ma- 
teria  religionis  actum  religionis,  et  sic  de  aliis ; 
votum  autem  addit  materise  specialem  honesta- 
tem  divini  cultus,  ordinando  talem  materiam 
ad  hunc  cultum,  et  sub  illa  ratione  imponit  ne- 
cessitatem;  et  ita  estobligatio  ejusdem  rationis 
in  omnibus,et  consequenter  etiam  transgressio. 
Dices :  ergo  in  confessione  non  oportebit  expli- 
care  in  specie  materiam  transgressionis  voti, 
et  satis  erit  dicere,  Violavi  quoddam  votum 
grave,  seu  graviter.  Respondetur  negando 
consequentiam  ,  tum  quia  nou  solum  nudam 
speciem  maiitiae  tenemur  confiteri,  sed  ut  in 
re  committitur  per  talem  vel  talein  actum, 
quando  ex  malitia  actus  potest  multum  varia- 
ri  judicium  confessoris,  et  gravitas  delicti,  et 
necessitas  medicinse  seu  remedii  adh.bendi  in 
peccati  curatione;  tum  etiam  quia  ex  parte 
materisefrequenter  additur  nova  species  ma- 
litise,  utjam  explicabitur. 

10.  An  ex  parte  materice  in  voto  semper  ad- 
jungaiur  alia  malilia  specie  distincta  iti  hoc 
genere  peccati.  — Seddubitari  potest,esto  ma- 
litia  irreligiositatis,  quse  est  in  transgressione 
voti,  sit  una  tantum^  et  ejusdem  rationis  in 
omnibus  violationibus  votorum,  an  ex  parte 
inaterise  semper  adjungatur  alia  malitia  spe- 
cie  distincta  iu  hoc  genere  peccati.  Quod  du- 
bium  non  movetur  de  votis,  quse  sunt  de  ma- 
teria  necessaria  ex  aliis  praeceptis,  ut  sunt 
votum  castitatis,  quoad  abstinendum  a  forni- 
catione  et  adulterio,  et  omni  simili  turpitudi- 
ne,  et  votum  non  furandi,  etsimilia  ;  nam  de  iis 


0BL1GATI0NEM  SIT  PECCATUM.  ETC.  1023 

notum  ost,  duas  malitias  esse  in  tali  transgres- 
sione:  unam,  contra  specialem  virtutem,  ad 
quam  pertinet  materia  et  pra?ceptum  ejus,scili- 
cet  contra  castitatem,justitiam,etc.;aliamcon- 
trarationem  voti.Imo  interdum  potcrit  utra- 
que  esse  contra  religionem  sccundum  diversas 
rationes,  nt  in  voto  audiendi  Missam  in  die  fes- 
to,  et  similibus,  ut  satis  constat  ex  dictisin  su- 
perioribus.  Difficultas  ergo  est,  quando  votum 
est  de  actu  alias  non  necessario,  ut  in  jejunio 
supererogationis  abstinere  a  carnibus,  in  voto 
castitatis  non  ducere  uxorem,  vel  si  illam  ha- 
beas,  non  petere  debitum ;  nam  ante  votum 
hi  actus  honesti  erant,  et  abstinere  ab  illis 
non  erat  necesse  ad  vitandum  peceatum ;  post 
votum  autem  mali  sunt ;  quseritur  ergo  an 
comedere  carnes  contra  votum,  sit  non  solum 
irreligiositas,  sed  etiam  intemperantia;  et  si- 
militer,  an  inconjuge  habente  votum  sit  luxu- 
ria  petere  debitum,  et  sic  de  aliis.  Et  ratio 
dubitandi  esse  potest,  quia  qui  non  jejunat, 
verbi  gratia  quando  tenetur  ex  voto ,  non 
facit  actum  temperantia^,  sed  intemperantise; 
ergo  non  tantum  peccat  contra  religionem, 
sed  etiam  contra  temperantiam.  Idemque  ar- 
gumentum  est  de  conjuge  habente  votum  cas- 
titatis,  et  petente  debitum,  quia  non  facit  ac- 
tum  castitatis,  sed  luxurise.  Utrumque  ante- 
cedens  patet,  quia  ille  non  servat  medium 
temperantia?  et  castitatis,  quia  non  exercet 
actum,  quando  et  quomudo  oportet,  sed  exce- 
dit  in  affectu  ad  talem  materiam,  quandoqui- 
dem  ex  affectu  illius  excedit  limites  rectse  ra- 
tionis  in  ejus  usu.  Et  confirmatur,  quia  ille, 
qni  sic  voyit,  se  obligavit  ad  talem  temperan- 
tiam  et  castitatem ;  ergo  agens  contra  illam 
obligationem,  contratemperantiam  et  castita- 
tem  peccat. 

4 1 .  Responsio  negativa  ad  superiorem  quce- 
stionem.  — Nihilominus  dicendum  est,  per  se 
loquendo  et  ex  vi  talis  actus,  in  transgressione 
voti  non  esse  aliam  malitiam,  nisi  contra  re- 
ligionem,  scilicet  perfidise  in  Deum.  Ita  docet 
late  Cajctanus,  ind.a.  5,  dub.  ult.,  et  ibi  Soto, 
Arag.  et  omnes.  Ratio  est,  quia  votum  non 
est  lex  vera,  sed  tantum  promissio  ,  ut  in 
superioribus  declaratum  est  ,  et  ideo  non 
imponit  necessitatem  nisi  in  ratione  fideli- 
tatis  proportionatae  persona?  cui  fit  promis- 
sio ,  quse  in  voto  est  fidelitas  religiosa  ;  ergo 
transgressio  illius  per  se  soli  religioni  repu- 
gnat  ;  ergo  sola  malitia  irreligiositatis  in  ea 
invenitur.  Confirmatur  et  declaratur,  quia 
licet  votum  dicatur  inducere  obligationem, 
quia  illo  posito  nascitur  obligatio,  tamen  pro- 


4024 


LIB.  V.  DE  PECCATIS  V0T0,  EJUSQUE  OBLIGATIONI  CONTRARIIS. 


pria  obligatio  in  conscientia  immediate  nasci- 
tur  ex  lege  divina  et  naturali  obligante  ad 
rcddenda  vota,  utsupra  dictum  est;  sed,  po- 
silo  voto  jejunandi,  vel  dandi  eleemosynam 
supererogationis,  non  obligat  lex  naturalis 
temperantioe,  vel  misericordise  ad  jejunaudum, 
vel  faciendam  eleemosynam ;  sed  obligat  tan  - 
tum  lex  illa  :  Redde  Domino  vota  tua  ;  ergo 
solum  contra  illam  peccatur;  ergo  sola  mali- 
tia  contra  religionem  ibi  invenitur.  Probatur 
utraque  consequentia,  quia  nullum  est  pecca- 
tum,  nisiquod  alicui  legi  repugnat,  nec  habe- 
re  potest  malitiam,  nisi  legi  contrariam.  Et 
quamvis  sufficiat  interdum  lex  positiva,  ibi 
etiam  non  intervenit,  quia  (ut  dicebam)  vo- 
tum  non  est  lex,  et  ibi  nullus  actus  intervenit 
qui  possit  inducere  legem  positivam  ;  et  ex  res- 
ponsione  ad  argumenta  hoc  evidentius  consta- 
bit.  Intelligenda  autem  est  assertio  ex  vi  solius 
necessitatis,  quam  votum  imponit;  nam,  si 
cum  voto  conjungitur  promissio  ad  horninetu, 
et  si  fit  materia  ejus,  dupliciter  peccatur  uni- 
ca  transgressione  ;  quia  secunda  promissio  in- 
ducitobligationem  diverseerationis,  quse  simul 
violatur.  Sed  liaec  est  accidentaria  ad  ratio- 
nemvoti  ut  sic,  sicutin  superioribus  explica- 
tum  est. 

12.  Fit  saiis  ad  rationes  oppositas. — Ad 
primum  respondeo,  difficultatem  esse  com- 
munem  de  omniactu,  qui  de  se  est  unius  vir- 
tutis,  et  deest  illi  eircumstantia  necessaria  ex 
alia  virtute  extrinseca,  et  non  ex  propria,  an 
retiueat  aliquam  honestatem,  non  obstante 
malitia  aliunde  proveniente,  quse  in  1.2ex 
professo  tractanda  est.  Nunc  breviter  dico 
posse  nos  loqui,  vel  de  actu  exteriori  jejunii, 
vel  de  interiori  voluntate.  Quoad  primum, 
dico  jejunium  illud,  vel  petitionem  debiti, 
posse  esse  actum  temperantise.  vel  castitatis, 
et  retinere  in  se  honestatem  objectivam  ha- 
rum  virtutum.  Patet,  quia  potest  in  quolibet 
illorum  servari  medium  talis  virtutis  cum 
omnibus  circumstantiis  requisitis  ad  medio- 
critatem  et  honestatem  ejus.  Neque  repugnat 
cum  illa  voluntate  conjungi  malitiam  forma- 
lem  et  moralem  ex  ratione  extrinseca,  ut  ex 
fine  pravo  extrinseco  operautis,  vel  in  prse- 
senti  ex  obligatione  voti.  Loquendo  autem  de 
interna  voluntate,  fateor  vix  posse  committi 
illud  peccatum  coutra  votum  sine  aliquo  ex- 
cessu  in  alio  motivo  operandi,  quia  nemo 
transgreditur  votum  propter  transgressiouem 
ipsam ;  perversissima  enim  esset  talis  volun- 
tas;  ducitur  ergo  alio  motivo,  quod  profeeto 
non  erit  honestum;  nam  illud  non  induceret 


ad  executionem  adeo  imprudentem  et  pra- 
vam;  semper  ergo  est  aliquod  motivum,  vet 
malum,  vel  saltem  non  bouum  moraliter,  ut 
alicujus  delectationis  vel  commodi  humani. 
Ex  hac  igitur  parte  fateor  regulariter  admis- 
ceri  aliam  malitiam.  Dico  tamen  illam  et  esse 
per  aecidens  respectu  talis  materiae,  ex  sola 
libertate,  et  fine  operantis,  et  non  necessario 
esse  in  suo  genere  mortalem ;  sufficit  enim 
venialis  excessus  in  appetendo  objecto  indif- 
ferente,  vel  leviter  malo,  ut  homo  sua  liber- 
tate  graviter  excedat,  rumpendo  votum  pro- 
pter  illam  causam  levem  ;  et  ita  tunc  tota  gra- 
vitas  mortalis  sumitur  ex  effectu  transgres- 
sionis  voti. 

1 3.  Non  potest  aliquis  per  totum  sibi  impo- 
nere  nisi  oMigationem  religionis.  —  Ad  secun- 
dum  respondent  aliqui,  dupliciter  posse  ho- 
minem  vovere  jejunium  :  primo,  ex  simplici 
intentione  vovendi ,  et  consecrandi  Deo  jeju- 
nium,  et  tunc  procedere  omnia  dicta.  Secun- 
do,  ex  speciali  intentione  reddendi  sibi  neces- 
sariam  et  debitam  non  tantum  rectitudinem 
religionis,  sed  etiam  temperantise  et  jejunii, 
ettunc  verum  esse  duplicem  esse  in  fractione 
jejunii  malitiam  gravem  ,  aliam  contra  reli- 
gionem,  aliam  coutra  temperantiam ,  et  hoc 
concludi  argumento  facto.  Sed  non  est  neces- 
saria  distinctio,  nec  veram  doctrinam  conti- 
net  quoad  posterius  membrum.  Nam  ,  licet 
hoino  maxime  velit  sibi  imponere  per  votum 
aliam  obligationem  quam  religionis,  non  po- 
test.  Ratio  est  supra  tacta  ;  quia  homo  non  po- 
testsibi  legem  imponere,  quse  ex  potestate  ju- 
risdictionis  procedat,  ut  per  se  notum  est ,  et 
ideo  ex  hac  parte  non  potest  sibi  imponere 
obiigationem,  et  quasi  prseceptum  obligans  in 
unaquaque  materia  secundum  exigeutiam 
ejus,  sed  hoc  pertinet  ad  potestatem  superio- 
ris.  Unde  nec  unus  homo  potest  hoe  genus 
obligationis  alteri  imponere,  nisi  jurisdictio- 
nem  in  illum  habeat,  etiamsi  aliunde  possit 
illi  prsecipere  ex  promissione  aliqua  humana 
inter  illos,  ratione  cujus  poterit  exigere  fideli- 
tatem  vel  justitiam,  non  vero  imponere  neces- 
sitatem  temperantise  propriam  vel  alterius  si- 
milis  virtutis,  quam  tamen  potest  superior 
ponere  per  potestatem  jurisdictionis.  Ad  argu- 
mentum  ergo  respondeo  negando  consequen- 
tiam,  quia  necessitas  quam  sibi  homo  potest 
impouere,  solum  est  voti  seu  promissionis, 
nou  legis,  vel  prsecepti  determinantis  mate- 
riam  virtutis. 


CAP.  IV.  DE  GRAVJTATE  PECCATI  VIOLANDI  VOTUM,  ETC. 


1025 


CAPUT  IV. 

DE   GRAVITATE  PEGCATI    VIOLANDl   VOTUM,  ET    AN 
INTERDUM   POSSIT   ESSE   VENIALE  ? 

i .   Violatio  voti  ex  suo  genere  est  mortalis. 
—  Diximus  de  unitate,  et  qualitate  seu  specie 
hujus  peccati,  nunc  de  gravitate  seu  quanti- 
tate  diccndum  est.  Et  primo,  tanquam  certum 
asserimus,  peccatum  hoc  esse  mortale  ex  suo 
genere.  Hanc  assertionem  posuit  D.  Thomas, 
in  quarto,  distinctione  38,  queest.  \,  artic.  3, 
queestiuncula  prima  ,  et  in  eam  non  solum 
Doctores  omnes,  sed  etiam  omnia  jura  cano- 
nica,  et  universa  Ecclesia  conspirant ;  quare 
non  est  dubium  quin  sit  de  fide.  Imo  videtur 
esse  satis  in  Scriptura  expressa.  Ad  quod  im- 
primis  ponderari  potest,  quod  in  Psalmo  75, 
post  illa  verba  :  Vovete,  et  reddite  Domino  Deo 
vestro ,  subjungit  David :    Terribili,  et  ei  qui 
aufert  spiritum  principum,  terriHli  apud  re- 
ges   terra.  Quibus   verbis  exaggerare  voluit 
gravitatem  peccati  non  reddendi  Deo  votum, 
ex  divina  majestate  et  potestate.  Prseterea  ad- 
duci  solet  illud  Proverbiorum  20 :  Ruina  est 
homini  devorare  Sanctos,  et  post  vota  retrac- 
twe  ;  ubi  aliqui  pro  devorare  legunt  denotare, 
utBeda,  Lyra,  et  Carthusianus.  Sed  retinenda 
est  lectio  vulgata,  et  optimus  sensus  esse  vi- 
detur,  ut  devorare  Sanctos  sit  temere  ,  et  ma- 
gna  cum  facilitate  vovere ;  quia  inde  fit  ut 
vota  postea  retractentur,  id  est,  non  implean- 
tur,  propositum  mutando  et  retractando,  et 
hoc  dicitur  esse  ruina  hominis ,  quod  plane 
peccatum  mortale  significat.  Evidentiora  vero 
sunt  verba  Pauli,  \  ad  Timoth.  5:  Habentes 
damnationem  ,  quia  primam  fidem  irritam  fe- 
cerunt ,  id  est,  promissionem  prius  datam ,  ut 
ex  Conciliis  et  Patribus  supra  exposuimus ; 
non  dicitur  autem  habere  damnationem,  nisi 
qui  mortaliter  peccat.  Atque  hinc  ortum  est 
illud  Hieronymo  attributum,  M,  q.  1,  cap.  2 : 
Voveniibus  virginitatem,  non  solum  nubere,  sed 
etiam  velle  nubere,  damnabile  est.  Et  habetur 
in  Augustino,  deBono  viduit.,  c.  9.  Unde  cap. 
41  subjungit,  gravius  esse  violare  castitatem 
eontra  votuin,  quam  adulterare,  etidemhabet 
Chrysostomus,  Epistola  sexta  ad  Theod.  lap- 
sum  ;  Ambrosius  ad  virginem  lapsam,  cap.  5, 
unde  lib.  9  in  Luc,  circa  capit.  20,  inquit : 
Quam  gravia  vincula  promittere  Deo,  et  non 
solvere!  Denique  Innocentius  III,  in  c.  Licet, 
de  Voto,  tam  necessariam  esse  dicit  voti  solu- 

XIV. 


tionem,  ut  sine  dispendio  proprise  salutis  pree- 
termitti  non  possit. 

2.  Ratione  probatur  assertio.  —  Ratione 
probatur  heec  veritas,  primo,  quia  hoc  pecca- 
tum  est  contra  prsecepta  primse  tabulee ,  quae 
sunt  gravissima  ;  ergo  ex  suo  genere  est  mor- 
tale  peccatum.  Antecedens  est  Div.  Thom., 
Quodlib.  3,  art.  12,  ubi  sentit  hoc  peccatum 
esse  contra  primum  prseceptum,  quod  est  de 
latria  soli  Deo  exhibenda,  quia  votum  conti- 
net  cultum  latriae.  Sed  heec  ratio  solum  pro- 
bat  esse  contra  illud  primum  preeceptum,  vo- 
tum  facere,  vel  offerre  alteri,  quam  soli  Deo  ; 
non  tamen  videtur  probare  pertinere  ad  illud 
praeceptum  solvere  vota  facta  Deo.  Responde- 
ri  autem  potest,  in  illa  negatione  includi,  vel 
potius  supponi  affirmationem  dandi  Deo  cul- 
tum  latriee  debitum  secundum  rectam  ratio- 
nem  :  hic  autem  cultus,  prout  exhibetur  in 
observatione  voti,  debitus  est  secundum  rec- 
tam  rationem,  ut  in  preecedenti  libro  capite 
primo,  ostensum  est;  ergo.  A!ii  vero  potius 
existimant  hoc  peccatum  esse  contra  secun- 
dum  preeceptum  primse  tabulee,  quia  qui  non 
implet  votum,  re  ipsa  facit  ut  Dei  nomen  in 
vanum  assumptum  fuerit  ;  nam  per  votum 
nomen  Dei  assumitur,  et  votum  vanum  reddi- 
tur,  cum  non  impletur.  Et  ita  docet  Catechis- 
mus  Romanus  ,  tertia  parte,  in  explicatione 
secundi  preecepti  Decalogi ;  et  Angelus,  verbo 
Interregationes ,  circa  secundum  preeceptum  ; 
Navarrus,  capit.  12,  in  princ,  qui  citat  Conci- 
lium  Coloni.  Et  quod  ad  rem  preesentem  spec- 
tat,  fere  in  idem  redit,  quia  etiam  secundum 
preeceptum  primee  tabulee  gravissimum  est,  et 
ideo  peccatum  contra  juramentum  promisso- 
riumex  suo  genere  est  peccatum  mortale;  er- 
go  multo  magis  fraugere  votum.  Probatur 
cons^quentia,  quia  supra  ostensum  est,  majo- 
rem  esse  ex  suo  genere  obligationem  voti, 
quam  juramenti  promissorii.  Quia  gravius  est 
infidelem  esse  ipsi  Deo  quam  liomini  coram 
Deo,  seu  assistente  Deo,  et  dante  robur  pro- 
missioni.  Tertio  possumus  argumentari  ex  D. 
Thoma,  2.  2,  queest.  89,  art.  8,  quia  infideli- 
tas  servi  ad  Dominum  est  magna  irreverentia, 
argumento  leg.  i,  ff.  de  Constituta  pecnn.,  et 
quo  gravior  est  persona  cui  fides  frangitur, 
eo  majus  est  delictum,  ut  ibi  sentit  Gloss.,  et 
sumitur  ex  leg.  d,  §  Merito,  ff.  Depositi ;  ergo 
respectu  Dei  est  gravissima  injuria ,  ac  sub- 
inde  grave  peccatum;  sed  tale  est  peccatum 
non  implendi  votum  ;  ergo. 

3.  Quam  grave  sit  peccatum  votum  violare  — 
Queeri  vero  hic  potest  quam  grave  sit  hoc  pec- 

65 


4026 


UB.  V.  DE  PECCATIS  VOTO,  EJUSQUE  OBLIGATIONI  CONTRARIIS. 


catum,  seu  in  quo  gradu  gravitatis  existat.  Sed 
heec  dubitatio  cum  proportione  expedienda  est, 
sicut  similis  deperjuriosupratractata  libroter- 
tio  superioris  tractatus,  capite  tertio ;  ibi  enim 
ostendimus ,  peccatum  hoc  in  eodem  ordine 
gravitatis  esse  cum  perjurio,  esse  veromedium 
inter  perjurium  contra  assertorium,  et  contra 
promissorium  juramentum,  ita  ut  sit  minus 
grave  quam  primum,  et  gravius  quam  secun- 
dum.  Hinc  ergo  concludimus,  perfidiam  con- 
tra  votum  esse  minus  grave  peccatum,  quam 
sint  peccata  contra  virtutes  theologicas,  et 
quam  omnia  peccata  contra  religionem ,  quse 
sunt  graviora  perjurio;  esse  vero  gravius  om- 
nibus  peccatis  religioni  oppositis  ,  et  perjurio 
inferioribus.  Quae  omnia  ex  ibi  dictis  satis  con- 
stant.  De  comparatione  autem  cum  peccatis 
contra  alias  virtutes  morales  inferiores  re- 
ligione,  nihil  magis  certum  dici  potest,  quam 
quee  ibi  de  perjurio  dicta  sunt ;  et  ideo  ni- 
hil  hic  videtur  de  illa  comparatione  adden- 
dum. 

4.  Non  servare  votum  erit  veniale,  si  sit  ex 
surreptione.  —  Secundo,  principaliter  certum 
est,  hoc  peccatum  non  servahdi  votum  posse 
esse  veniale  ex  surreptione  seu  indeliberatio- 
ne.  Patet,  tum  quia  hic  modus  extenuandi 
culpam  etiam  in  gravissimis  peccatis  infideli- 
tatis,  desperationis,  et  odii  Dei,  locum  habet,  et 
in  peceato  perjurii,  ut  supra  visum  est.  Tum 
etiam  quia  propter  indeliberationem  potest 
interdum  omnis  culpa  etiam  venialis  excusa- 
ri,  ut  manifestum  est,  si  ex  obligatione  natu- 
rali  votum  non  impleatur,  vel  si  ex  motu  pri- 
mo  id  contingat ;  ergo  pari  ratione  poterit 
impediri  culpa  mortalis,  et  relinqui  venialis  ; 
quia  potest  esse  aliqualis  negligentia,  vel  li- 
bertas  ita  imperfecta,  quae  ad  culpam  levem, 
non  tamen  ad  gravem  sufficiat.  Quando  au- 
tem  conlingat  transgressionem  voti  esse  le- 
vem  culpam  ex  hoc  capite ,  non  habet  hic 
specialem  considerationem,  sedjuxta  genera- 
lia  principia  de  peccatis  et  actibus  humanis 
intelligendum  est.  Praecipue  vero  sumi  potest 
ex  dictis  in  libro  primo  de  deliberatione  ne- 
cessaria  ad  substantiam  voti ;  illa  enim  inde- 
liberatio,  quse  in  priucipio  impediret  voti  va- 
lorem,  in  ejus  transgressione  impediret  etiam 
mortalem  culpam;  quia  pro  regula  posuimus, 
illam  deliberationem  esse  necessariam  ad  vo- 
tum,  quse  ad  peccandum  mortaliter  necessaria 
est;  ergo  e  contrario,  quse  ad  votum  non  esset 
sufficiens ,  multo  minus  erit  ad  peccandum 
mortaliter  contra  ipsum  votum.  Hic  vero  oc- 
currebat  difficultas,  an  possit  contra  votum 


peccari  venialiter  per  surreptionem.  Sed  hoc 
sufficienter  attigimus  1.  2,  c.  3. 

5.  Peccatum  contra  voturn  potest  essevenia- 
le  ex  levitate  materiw.  —  Violatio  materice  le- 
vis  in  voto  non  est  gravis  injuria.  —  Dico  ter- 
tio  :  transgressio  voti  potest  esse  peccatum 
veniale  ex  levitate  materiae,  etiamsi  cum  suf- 
ficienti  deliberatione  fiat.  Hsec  est  communior 
sententia,  quam  imprimis  tenent  omnes,  qui 
de  juramento  promissorio  id  sentiunt,  ut  Ar- 
chidiaconus,  Anton.,  Sylvest.,  Angel.,  Graf- 
fis,  et  Anton.  de  Butrio,  quos  retuli  prseceden- 
ti  tractatu,  lib.  3,  cap.  46.  Tenet  etiam  Soto, 
lib.  7  de  Justitia,  queest.  2 ,  art.  1 ;  Navar., 
c.  12,  n.  40,  et  communiter  recentiores  Theo- 
logi  et  Summistee.  Probatur  ,  quia  heec  est  ge- 
neralis  regula,  ut  peccatum  mortale  ex  gene- 
re   fiat  veniale  ex  levitate  materiee,  quee  non 
habet  exeeptionem  formalem  (ut  sic  dicam), 
sed  tantum  materialem,  ut  statim  deciarabo. 
Et  ratio  iliius  est,  quia  in  moralibus  parum 
quasi  nihil  reputatur,  et  ideo  non  censetur 
gravem  Dei  injuriam  coutinere,  nec  contrarie 
oppoui  charitati  ejus;  ergo  etiam  in  voto  ha- 
bet  locum  hsec  regula,  quia  omissio  fidelitatis 
in  re  parvi  momenti  non  est  gravis  injuria. 
Declaratur  preeterea,  quia  hic  nulla  ratio  talis 
exceptionis   locum  habet ;  nam   in   perjurio 
contra  juramentum  assertorium  censetur  ha- 
bere  illa  regula  exceptionem,  quia  ex  testi- 
monio  cujuscumque  mendacii  levissimi  infer- 
tur  Deo  gravissimum  nocumentum,  quantum 
est   ex  parte  jurantis  ;  et  ideo  dixi  similem 
exceptionem  non  esse  formalem,  quia  illa  ma- 
teria  non  est  levis,  sed  gravissima,  eo  modo 
quo  sub  juramentum  cadit ;  et  ideo  etiam  il- 
lud  perjurium  est  de  materia  gravi,  formali- 
ter  loquendo,  iicet  materialiter  mendacium  il- 
lud  secundum  se,  et  respectu  hominis,  leve  sit. 
Et  idem  cum  proportione  invenitur  in  blas- 
phemia,  et  ubicumque  cessaverit  illa  regula  ; 
nam  semper  invenitur  aliqua  specialis  ratio 
gravitatis  in  materia,  quee  alias  apparet  levis. 
In  voto  autem  nulla  talis  ratio  reperitur,  quia 
per  transgressionem  ejus  nihii  attribuitur  Deo 
repugnans  dignitati  ejus,  nec  aliquod  nocu- 
mentum  quasi  intrinsecum  ei  infertur,  etiam 
ex  affectu  operantis,  sed  solum  negatur  ei 
quoddam  debitum  extrinsecum,  quod  pertinet 
ad  extrinsecam  injuriam,  quae  recipit  magis 
etminus  usque  ad  diminutionem  venialis  cul- 
pae.  Denique  ita  in  aliis  irreverentiis  contra 
Deum  et  res  sacras  videre  licet ;  nam  in  oratio- 
ne  debita  ex  praecepto  datur  gravis  et  levis 
transgressio,  et  in  debitis  decimarum,  oblatio- 


CAP.  IV.  DE  GRAVITATE  PECCATI  VIOLANDI  VOTUM,  ETC. 


1027 


mim,  et  similium ;  ergo  et  votorum ;  nnlla 
enim  invenitur  specialior  ratio  in  voto;  ergo 
eadem  regula  servancla  est. 

6.  Contra  assertionem  hanc  non  invenio 
opinionem  aliquam  directe  seu  formaliler  re- 
pugnantem,  licet  ex  parte  et  quasi  materiali- 
ter  Cajetanus  contradicere  videatur,  ut  statim 
dicam.  Nec  etiam  inveui  rationem  alicujus 
momenti  cui  respondere  necesse  sit.  Solum 
enim  objici  potest  argumentum  a  simili  de  ju- 
ramento  assertorio.  Item  infidelem  csse  ad 
Deum,  est  res  gravissima,  etiamsi  in  re  mini- 
ma  esse  contingat,  plus  enim  est  infidelem  es- 
se  ad  Deum  in  re  minima,  quam  regi  in  re 
gravi,  quia  major  est  excessus  persouas  ad  per- 
sonam,  id  est,  Dei  ad  regem,  quam  possit  esse 
inter  materias  regi  vel  Deo  promissas ;  sed  ne- 
gare  debitum  regi  in  gravi  materia  est  injuria 
gravis  ;  ergo  gravior  erit  ad  Deum  etiam  in 
levi  materia.  Verumtamen  ad  argumentum  de 
juramento  assertorio  responsum  jam  est,  ne- 
gando  consequentiam';  quia  gravior  est  obli- 
gatio  juramenti  asse-rtorii,  et  quia  modus  h> 
reverentiee  adducendi  Deum  in  testem  men- 
dacii  longe  alterius  et  gravioris  rationis  est. 
Ad  alteram  vero  partem  fatemur,  infidelita- 
tem  ad  Deum  esse  gravissimam  in  suo  et  ex 
suo  genere ;  nihilominus  -vero  in  individuo 
posse  diminui  in  illo  ordine  usque  ad  venialem 
culpam ;  quia  gravitas  vel  levitas  culpee  non 
est  consideranda  ex  sola  excellentia  divina, 
quse  semper  est,  sed  ex  materia,  ut  habente 
habitudinem  sd  Deum,  quae  habitudo  est  pro- 
portionata  materiee,  et  ideo  inde  fieri  potest  ut 
sit  tantum  proportionata  veniali  culpee.  Ad  si- 
mile  autem  adductum  aliqui  fortasse  dicent, 
infidelitatera  ad  regem  non  esse  gravem  cul- 
pam  etiam  in  materia  gravi ,  nisi  transeat  in 
injustitiam  vel  formalem  contemptum.  Quid- 
quid  vero  de  hoc  sit,  negatur  similitudo  ;  quia 
fit  comparatio  inter  res  diversorum  ordinum, 
uude  solum  fit  omnem  infidelitatem  ad  Deum 
esse  altioris  ordinis  et  speciei,  quam  ad  quem- 
cumque  hominem ,  non  tamen  concluditur 
simpliciter  et  in  individuo  esse  gravius  pec- 
catum  infidelitatem  in  re  levi  respectu  Dei, 
quam  infidelitatem  in  re  gravi  respectu  regis. 
Quia  unaqueeque  augetur  vel  minuitur  in  suo 
ordine  juxta  proportionem  suae  materise,  ut 
constat  in  omnibus  aliis  vitiis  diversorum  or- 
dinum.  Argumentum  enim  fere  generaliter 
fieri  potest  de  ommbus  peccatis  venialibus  ex 
levitate  rnateriee,  comparatis  ad  peccata  infe- 
riorum  ordinum. 

7.  Hanc  nihilominus    assertionem  limitat 


Cajetanus,  2.  2,  q.  89,  art.  7,  dicens  procede- 
re,  quando  materia  voti  non  impleta  partialis 
est ;  non  vero  ubi  votum  in  tota  materia  sua 
non  observatur  ;  nam  tunc  censpt  sempcr  esse 
pcccatum  mortale,  quantiimvis  materia  mini  - 
ma  esse  videatur.  Quam  senlentiam  secutus 
est  aliquando  Navarrus,  postea  vero  illam  re- 
tractavit.  Illi  vero  adheeret  Corduba,  iu  Sum., 
q.  188,  punct.  2,  ubi  licet  contrariam  dicat 
esse  probabilem,  hanc  dicit  esse  securiorem 
et  communiorem,  sed  nullum  auctorem  pro 
illa  refert ,  et  pauci  pro  ea  invenientur  in 
queestione  de  voto,  quidquid  sit  de  juramento 
proinissorio,  de  quo  suo  loco  dictum  est.  Ca- 
vendum  item  est  exemplum  quod  ibi  adducit 
de  religioso  proprietario  in  re  parvi  momenti, 
ut  in  quarta  parte  argenti,  quem  dicit  pecca- 
re  mortaliter  ;  hoc  enim  est  contra  omnes, 
et  contra  ipsummet  Cordubam,  quia  respectu 
voti  paupertatis  illa  non  est  materia  totalis, 
sed  partialis,  et  tamen  ipse  fatetur  cum  Caje- 
tano,  quod  transgressio  voti  in  materia  levi 
partiali  non  est  peccatum  mortale  ;  rejioien- 
dum  ergo  omnino  est  simile  exemplum. 

8.  Proponitur  fundammtum  Cajet.  —  Fun- 
damentum  ergo  Cajetani  est,  quia  si  materia 
est  totalis,  non  potest  esse  levis  (et  ideo  dice- 
bam  materialiter  dissentire  etiam  in  hac  ma- 
teria,  quia  semper  requirit  materiam  gravem 
ad  peccatum  mortale,  sed  in  modo  judicandi 
de  materia  gravi  aut  levi  discrepat).  Probat 
ergo  assumptum,  quia   magnum  et  parvum 
respective  dicuntur,  et  ideo  ubi  totalis  mate- 
ria  gravis  est,  minima  pars  ejus  poterit  dici 
levis  respectu  totius  materise,  quae  gravis  est. 
At  vero  ubi   materia  totalis  est,  non  habet 
materiam  respectu  cujus  sit  levis,  et  ideo  sem- 
per  est  gravis.  Quod  si  objicias,  quia  hinc  se- 
quitur  furtum  unius  argenti  esse  de  materia 
gravi,  et  consequenter  esse  peccatum  mortale : 
sequela  patet,  quia  materia  illa  est  totalis ;  er- 
go  gravis  :  respondet  negando  sequelam,  et 
constituendo  differentiam  inter  votum  et  pne- 
ceptum,   ac  materiam  eorum ;  nam   matcria 
preecepti  est  generalis,  et  valde  ampla,  et  re- 
spectu  illius  est  materia  partialis  illa,  quee  est 
materia  tantum  unius  vel  alterius  actus,  et 
ita  materia  talis  furti  esse  potest  levis,  quia 
est  partialis  respectu  materiee  totius  preecepti. 
Votum  autem  est  particularis  lex,  quae  respicit 
interdum  rem  in  se  parvam  tanquam  mate- 
riam  totalem  :  et  ideo  non  potest  illa  respectu 
voti  dici  levis  materia  ,   quia  nullam  habet 
graviorem  vel  totalem  ad  quam  comparetur. 
Quoties  ergo  materia  voti  totalis  est,  perfecta 


1028 


LIB.  V.  DE  PECCATIS  YOTO,  EJUSQUE  OBLIGATIONI  CONTRABIIS. 


est  et  gravis,  constituitque  actum  perfectum 
voti;  et  consequenter  obligat  sub  preecepto 
perfecto,  et  sub  mortali. 

9.  Diluitur  fundamentum.  Cajetani.  —  Hoc 
autem  fundamentum  Cajetaui  nititur  in  vo- 
luntaria  explicatione  illius  habitudinis  parvse 
et  inagnee,  seu  levis  et  gravis  materiee ,  quse 
sine  dubio  falsa  est.  Primo,  quia  non  oportet 
ut  dicantur  comparative  inter  se  in  ordine  ad 
materiam  actu  promissam  vel  prseceptam,  sed 
in  ordine  ad  alteram  materiam,  quse  preecipi 
vel  promitti  possit.  Ut  prseceptum  Preelati  vel 
confessoris  recitandi  semel  Orationem  Domi- 
nicam  levis  materia  est,  non  respectu  majo- 
ris  inaterise  preeeeptee,  nulla  enim  est ;  ergo 
respectu  gravioris  quse  preecipi  posset,  si  ne- 
cessitas  vel  causa  subesset.  Unde  sumitur  ar- 
gumentum ,  quia  alias  preeceptum  confessoris 
vel  Preelati  de  tali  actu  obligaret  sub  mortali, 
quod  dici  non  potest.  Sequela  patet,  quia  illa 
materia  est  totalis  respectu  talis  preecepti ,  et 
in  boc  eequiparatur  voto.  Simile  argumentum 
sumi  potest  ex  promissione  humana,  vel  sup- 
ponendo  obligare  ex  justitia,  et  sub  mortali 
ex  genere  suo,  vel  saltem  loquendo  de  pro- 
missione  includente  contractum  mutuum  obli- 
gantem  ex  justitia  :  sequitur  enim  quod,  si 
fiat  mutua  conventio  et  promissio  de  re  levis- 
sima,  ut  dandi  panem,  si  actum  levem  feceris, 
esse  peccatum  mortale  nou  implere,  quod  nul- 
lus  admittet ;  nam  furari  rem  similem  non 
est  mortale ;  ergo  non  solvere  illam,  etiamsi 
sit  debita  ex  quocumque  pacto,  non  est  mor- 
tale.  Sequela  autem  patet,  quia  respectu  talis 
pacti  illa  est  materia  gravis,  quia  est  totalis. 
Signum  ergo  est  niateriam  gravem  vel  levem 
non  dici  respectu  alterius  materiee  actu  com- 
preheusee  sub  eadem  promissione,  vel  pacto, 
sed  respectu  alterius  materiee,  quee  promitti 
posset  aut  voveri.  Et  heec  argumenta  evertunt 
plane  differentiam  a  Cajetano  positam  inter 
votum  et  prseceptum  ,  ut  consideranti  facile 
patebit. 

10.  Gravitas  materioe  in  voto  unde  desumen- 
da.  —  Secundo  ( quoniam  materia  est  univer- 
salis  )  addendum  est  gravitatem  vel  levitatem 
materiee  non  solum  non  considerari  semper 
per  respectum  ad  materiam  majorem  vel  to- 
talem,  etiam  possibilem,  sed  seepe  considerari 
secundum  alios  respectus.  Nam  Lucse  21  ,  de 
vidua  paupere  mittente  minuta  duo  in  gazo- 
phylacium,  dixit  Christus  plus  ceeteris  misisse, 
quod  uon  potest  intelligi  secundum  compara- 
tionem  ad  materiam  totalem,  vei  minorem  in 
quantitate  sua,  sed  per  respectum  ad  perso- 


nam.  Et  ita  fnrtum  unius  et  ejusdem  pecuniee 
polest  esse  de  materia  levi  respectu  divitis,  et 
de  gravi  respectu  pauperis,  sive  sit  totalis,  si- 
ve  partialis.  Non  est  ergo  inde  sumenda  gra  - 
vitas  vel  levitas  materiee,  sed  ex  aliis  respecti- 
bus,  et  maxime  per  comparationem,  vel  ad 
personam  operantem,  vel  ad  eam  circa  quam 
actio  versatur.  Sicut  idem  pondus  est  magnum 
respectu  pueri,  et  leve  respectu  viri,  et  idem 
verbum  est  levis  injuria  respectu  unius  per- 
sonee,  et  gravis  respectu  alterius.  Igitur  ad 
minimum  non  est  adeequata  illa  ratio  expli- 
candi  parvam  materiam,  a  Cajetauo  explica- 
tam,  et  consequenter  etiamsi  materia  voti  sit 
totalis,  poterit  secundum  alios  respectus  mo- 
rales  levis  censeri.  Aliunde  vero  ille  modus 
explicandi  lubricus  est  et  periculis  expositus. 
Nam  posset  inferri,  respectu  voti  perpetui  re- 
citandi  quotidie  officium  canonicum,  esse  le- 
vem  materiam,  uno  vel  alio  die  totum  officium 
omittere  ;  quia  respectu  totius  collectionis  ma 
teriee  sub  voto  illo  comprehensee  videtur  mi- 
nima  pars  officium  unius  diei,  ac  subinde  le- 
vis  materia :  et  sic  de  aliis. 

11.  Non  ergo  secundum  illam  habitudinem 
totius  et  partis,  sed  secundum  comparationem 
ad  rectam  rationem,  judicium  de  levi  vel  gra- 
vi  materia  ferendum  est.  Et  sic  semel  dicere 
Orationem  Dominicam,  etiamsi  sit  tota  mate- 
ria  alicujus  voti,  levis  est  non  solum  respectu 
gravioris,  quee  promitti  posset,  sed  etiam  quia 
in  se  spectata  levem  Dei  honorem  vel  cultum 
continet,  et  consequenter  ejus  omissio  levem 
etiam  injuriam  Deo  infert.  Illa  ergo  circum- 
stantia  totalis  vel  partialis  materiee  nihil  mu- 
tat  ad  judicium  rationis  in  ordine  ad  divinam 
irreverentiam,  et  ideo  materia  illa  quee  non 
sufficit  ad  peccatum  mortaie,  quando  est  pars 
materiee  voti,  non  sufficiet,  licet  sit  tota  ma- 
teria,  et  e  converso.  Assumptum  patet,  quia 
illa  habitudo  partis  vel  totius  quasi  materialis 
est,  parumque  refert  ad  moralem  mutatio- 
nem,  ut  inductione  etiamostendi  potest,  tum 
in  preeceptis  generalibus  non  furandi,  non 
nocendi  proximo,  de  quibus  id  Cajetanus  fate- 
tur ;  tum  in  prseceptis  particularibus,  ut  coufes- 
soris,  Preelati,  etc  ;tum  in  particularibus  obli- 
tionibus  contractuum.  Eadem  autem  ratio  est 
inprsesenti,quiapreeceptumreddendivotaobli- 
gat  ad  reddendum  votum  integre ;  unde  parum 
refert,  quod  omittatur  in  toto  vel  in  parte,  si  id, 
in  quo  omittatur,  eequale  est  in  se,  quia  eeque 
violatur  prseceptum  de  voto  servando.  Item» 
quia  prseceptum  reddendi  Deo  vota  est  quasi 
prseceptum  reddendi  debita,  sub  quo  preecepto 


C.AP.  IV.  DE  CRAVITATE  PECCATI  VIOLAWI  VOTUM,  ETC. 


10-29 


non  tantnm  debitnm  nnins  voti,  vel  alterius, 
sed  simpliciter  totum  debitum  comprebendi- 
tur,  respectu  cujus  objecti  materia  cujuslibet 
voti  potest  tanipiam  partialis  reputari ;  culpas 
autem  gravitas  in  ordine  ad  illud-  prseceptum. 
spectanda  est ;  non  est  ergo  necessaria  lirni- 
tatio,  sed  conclusio  absolute  vera  est. 

12.  Objectio.  —  Solutio.  —  Sed  objici  po- 
test  ex  Cajetano,  quia  peccatum  mortale  ex 
genere  non  fit  veniale,  nisi  propter  imperfe- 
ctionem  actus;  sed  integra  transgressio  voti 
est  actus  perfectus,  qnantumvis  materia  in  se 
minima  sit;  ergo  est  peccatum  mortale,  quia 
est  actus  perfectus  contra  grave  prseceptum 
servandi  votum.  Minor  probatur,  quia  perfe- 
ctio  actus  non  sumitur  ex  quantitate  materise 
secundum  se,  sed  ex  hoc  quod  sit  omissio  to- 
tius  sub  pra?ceptum  cadentis.  Respondeo,  vel 
assumptum  esse  falsurn,  vel  in  eo  peti  princi- 
pium.  Interrogo  enim  quid  intelligat  per  ac- 
tum  perfectum  vel  imperfectum;  non  enim 
potest  loqui  de  perfectione  \rel  imperfectione 
in  modo  libere.operandi,  sic  enim  falsa  esset 
major;  nam  actus  perfecte  bumanus  et  liber 
potest  esse  veniale  peccatum,  etiam  in  prse- 
cepto  obligante  ex  genere  suo  sub  mortali. 
Oportet  ergo  intelligi  de  perfectioue  et  imper- 
fectione  actus  ex  parte  materise,  quse  perfec- 
tio  vel  imperfectio  in  actu  peccaminoso,  per 
comparationem  ad  actum  virtutis,  quem  ex- 
cludit,  sumenda  est.  Actus  autem  voti  potest 
dici  perfectuSj  quia  est  simpliciter  actus  vir- 
tutis,  ad  quam  nihil  illi  deest ;  et  hoc  non  sa- 
tis  est  ut  actus  censeatur  materia  gravis  obli- 
gationis  preecepti,  sed  oportet  ut  illamet  per- 
fectio  et  bonitas  gravis  sit  in  ordine  ad  hono- 
rem  vel  amorem  Dei. 

13.  Eo  vel  maxime  quod  talis  actus  in  ma- 
teria  voti  eeque  bonus  est,  quando  est  materia 
partialis,  etquando  est  totalis ;  ut  si  quis  vovit 
rpcitare  per  annum  Orationem  Dominicam  ter 
quotidie  ,  alter  vero  tantum  vovit  hodie  illam 
dicere ,  oratio  illa  ab  utroque  facta  hodie 
ceque  bona  est  per  se  loquendo ;  ergo  vo- 
iuntaria  omissio  utriusque  actus  erit  etiam 
eeque  raala,  et  consequenter  aequaliter  erit 
actus  perfectus  vel  imperfectus  in  ratione 
peccati.  Loquendo  ergo  de  imperfectione 
cum  eadem  proportione  ,  idem  dicendum 
est  de  totali  vel  partiali  transgressione  voti. 
Igitur  si  major  propositio  intelligatur  de  im- 
perfectione  actus,  quee  in  hoc  consistit,  ut  sit 
partialis  transgressio,  sic  facile  negatur;  nam 
in  ea  petitur  principium  :  si  vero  intelligatur 
de  imperfectione  actus,  quse  iu  hoc  consistit, 


quod  solurn  exeludit  actum  levem,  licet  bo- 
num,  sic  conceditur  major,  et  negatur  minor  ; 
quia  licet  omissio  sit  totalis,  si  sit  de  re  levi, 
est  imperfecta  transgressio  voti ;  nam,  licet  sit 
quoddam  totum,  est  parvum  et  imperfectum. 
Sicut  etiam  votum  ipsum  detali  materia,  leve 
et  parvi  momenti,  ac  subinde  in  co  sensu,  seu 
negative,  imperfectum  dici  potest.  Non  ergo 
satis  est  ad  perfectum  actum,  id  est  gravem, 
quod  sit  omissio  alicujus  totius,  nisi  illudmet 
totum  grave  sit  secundum  ordinem  ad  prudens 
judicium  rationis. 

14.  Regula  ad  discernendnm  quando  trans- 
gressio  voli  sit  tenialis  ex  parte  n,ateri(r>.  — 
Unde  desumenda  gravitas  materice  in  voto.  — 
Atque  ex  his    tandem  intelligi  potest  qua  re- 
gula  utendum  sit  ad  discernendum,  quando 
transgressio  voti  sit  peccatum  veniale  ex  levi- 
tate  materiae  ;  nam  eadem  est  quee  in  ceeteris 
datur  preeeeptis  seu  peccatis,  cum  proportione 
illam  applicando.  Regula  autem  est,  ut  levitas 
vel  gravitas  materiee  ex  prudenti  arbitrio  de- 
sumatur,  pensatis  conditionibus  personarum, 
et  aliis  circumstantiis  respectu  talis  materiee, 
neque  alia  certior    assignari    potest.   Et    sic 
etiam  dici  solet,  illam  materiam  esse  gravem 
in  aliquo  praecepto.  cujus  violatio  intelligitur 
charitati  Dei  aut  proximi  contraria,  ut  specia- 
liter    videri  potest  apud  Cajetanum,  tom.   1 
Opusc,  tract.  25,  q.  1.  Et  indicant  Sylvest., 
verb.   Prceceptum,  q.  3  ;  Antcn.,  2  p.,  tit.  i, 
c.  2,  §  3.  Hoc  autem  ipsum   necessario  redu- 
cendum  est  ad  arbitrium  prudentis,  quia  non 
aliter  discerni  potest  an  materia  sit  contraria 
charitati,  necne  ;  et  tale  judicium   seque  in 
materia  totali    et   partiali   est   necessarium, 
quia  in  utraque  potest  offendi  graviter  chari- 
tas  erga  Deum  ;  igitur  non   inde  sumendum 
judicium  est^   sed  ex  gravitate  ipsius  actus, 
quatenus  gravem  vel  levem  cultum  Dei  con- 
tinet^  secundum  communem  prudentium  ees- 
timationem.  Advertendum  etiam  est  non  esse 
sumendum  judicium  de  gravitate  et  levitate 
materise,  ex  eo  quod  ante  votum  esset  for- 
tasse  res  indifferens,  vel  leve  peccatum ;  quia, 
ut  bene  notavit   Soto,  lib.  1,  q.  2,  art.  1,  in 
fine  corporis,  scepe  fieri  potest  mortale  ratione 
voti,  quod  antea  erat  veniale,  vel  nullum  ma- 
lum,  imo   interdum  bonum,  ut  ludus,  matri- 
monium,  etc.  Sed  consideranda  est  gravi^as 
actionis,  de  qua  tractatur,  quee    in  ordine  ad 
cultum  Dei  vel  ad  humana  pacta  potest  esse 
res  gravis,  etiamsi  absque  voto  non  cadat  sub 
obligationem  gravem,  et  tunc  in   ordine  ad 
votum  erit  materia  gravis,  si  in  gravi  quanti- 


4030 


LIB.  V.  DE  PECCATIS  VOTO,  EJUSQUE  OBLIGATIONI  CONTRABIIS. 


tate  sumatur;  secus  si  in  levi,  quod  semper 
ex  arbitrio  prudenti  pendet,  ut  dixi. 

CAPUT  V. 

QUANDO  SIT  MORTALE  PEGCATUM  TRANSGRESSIO 
VOTI,  QUAM  PER  PLURES  ACTUS  LEVES  EX  PARTE 
MATERME  FIERI  CONTINGIT. 

1.  Difficultas  qucestionis.  -- Haec  queestio 
oritur  ex  resolutione  capitis  preecedentis,  ha- 
betque  locum  tam  in  opinione  Cajetani  quam 
in  nostra.  Contingit  enim  fieri  votum  dandi 
quotidie  per  mensem  vel  annum  parvam  elee- 
mosynam,  vel  orationem  brevem  recitandi. 
De  quo  voto  certum  est  transgressionem  ejus 
in  uno  die  solo,  esse  tantum  veniale  peccatum, 
sive  quia  illa  materia  simpliciter  estlevis,  sive 
etiam  quia  est  partialis  secundum  Cajetanum. 
Unde  fit  idem  dicendum  esse  de  omnibus  et 
singulis  diebus  divisim  sumptis.  Difficultas 
ergo  oritur  an,  procedendo  ita  per  singulos 
dies  anni,  multiplicentur  tautum  venialia  pec- 
cata,  et  nunquam  peccetur  mortaliter;  vel  si 
interdum  peccetur  mortaliter,  quando  id  con- 
tingat,  etquee  sit  ratio  illius  peccati?  Suppo- 
nimus  enim,  quod,  licet  multa  peccata  venia- 
lia  siinul  sumpla  non  possint  efficere  unum 
mortale,  ex  1 .  2,  queest.  88,  art.  4,  quia  non 
sunt  partes  uuius,  nec  componunt  unum,  sed 
tantum  unam  collectionem,  vel  multitudi- 
nem ,  nihilominus  aliquando  possunt  preece- 
dentia  peccata  venialia,  ratione  materiee,  ita 
comjungi  cum  posteriori  peccato,  ut  faciant 
illud  esse  mortale,  quod  alias  per  se  ac  sohta- 
rie  sumptum  esset  veniale,  ut  in  parvis  furtis 
frequentatis  certum  est  apud  omues.  Punctum 
ergo  difficultatis  est,  an  hic  modus  peccandi 
mortaliter  in  transgressionibus  similium  voto 
rum  contingat. 

2.  Quando  per  transgressiones  voti  singuio- 
rum  dierum  obligatio  ita  extinguitur,  ut  nulla 
in  posterum  maneat. —  Circa  quod  supponitur 
ulterius  juxta  dicta  in  preecedenti  libro,  ex 
transgressione  voti  in  tempore  debito,  mter- 
dum  relinqui  obligationem  ad  votum  implen- 
dum  in  tempore  futuro  ;  aliquando  vero  non 
relinqui,  sed  extingui  obligationem  per  lapsum 
temporis.*Quando  ergo  tale  est  votum  de  quo 
tractamus,  ut  licet  pro  aliquibus  diebus  non 
impleatur,  semper  duret  obligatio  implendi  id 
quod  fuit  omissuin,  indubitatum  est  tandem 
peccari  mortahter  violando  Votum  in  tota  ma- 
teria,  vel  in  gravi  parte  ejus.  Quia  licet  frangi 
videatur  per  parvas  transgressiones  multipli- 


catas,  necesse  est  tandem  perveuire  ad  diem 
et  horam,  in  qua  similis  transgressio  sit  pe",- 
catum  mortale.  Quamvis  enim  fiat  post  actum 
de  simili  materia  levi,  non  versatur  circa  il- 
lam  ,  ut  levis  est,  sed  ut  complet  materiam 
gravem.  Ut,  verbi  gratia,  si  quis  promisit  da- 
re  quotidie  argentum  in  eleernosynam,  ea  in- 
tentione  ut  dies  intelligatur  preefixus  ut  ter- 
minus,  non  ut  preecipua  ratio  obligationis, 
quamvis  uno  vel  alio  die  id  omittatj,  tenetur 
sequentibus  diebus  supplere,  et  ideo  semper 
posterior  omissio  gravior  est;  et  post  paucos 
dies  erit  mortale  id  omittere,  quia  non  solum 
omittitur  eleemosyna  illius  diei,  sed  omnium 
preecedentium,  quee  eodem  die  simul  dandee 
essent,  et  ita  jam  iila  omissio  habet  materiam 
gravem.  Idemque  est  de  voto  simili  recitandi 
quotidie  brevem  orationem,  si  eadem  intentio- 
ne  fiat,  nam  est  eadem  ratio,  ut  dicenius.Etin 
hac  parte  non  videtur  esse  dissensio  inter  auc- 
tores,  ut  videbimus.  Superest  ergo  dubium  , 
quando  per  transgressiones  voti  singulorum 
dierum  obligatio  ita  extinguitur,  ut  jam  nulla 
sit  ad  faciendum  quod  preetermissum  est;  et 
in  hoc  sunt  variee  opiniones. 

3.  Prima  sententia.  —  Prima  dicit  nun- 
quam  peccari  mortaliter  in  talis  voti  trangres- 
sione ,  sed  posse  omnino  violari  per  solam 
multiplicationem  transgressionum  venialium. 
Pro  hac  sententia  referri  possunt  Soto,  Ara- 
gon.  et  Vasquez  :  nam  formaliter  videntur  in 
hoc  convenire,  quod  in  preedicto  casu  trans- 
gressio  voti  hodierna  ( quee  ex  obligatione 
preesentis  diei  tantum  est  venialis  )  non  au- 
getur  propter  similes  trausgressiones  prsece- 
dentes,  nisi  quando  durat  obligatio  reparandi 
et  quasi  restituendi  hodie  ,  quod  preeteritis 
diebus  omissum  est ;  et  consequenter,  quaudo 
heec  obligatio  non  durat ,  sed  extinguitur, 
omues  transgressiones  diurnas  esse  veuiales 
tantum  ,  licet  per  earum  multiplicationem 
obligatio  voti  exhauriatur  et  violetur.  Ratio 
hujus  opinionis  esse  potest,  quia  si  onus  diei 
preecedentis  non  adjungitur  hodierno,  non  est 
unde  augeatur  materia  preesentis  diei ;  ergo 
permanet  levis,  sicut  de  se  erat,  et  eadem  est 
ratio  de  singulis  et  omnibus. 

4.  Differunt  autem  dicti  auctores  in  appli- 
catione  hujus  doctrinee :  nam  Soto  seutit  hanc 
posteriorem  partem  non  hahere  locum  in  vo- 
to  reali,  sed  tantum  in  personali.  Unde  lib.  7 
de  Just.,  q.  2,  art.  i,  et  Aragon.,  2.  2,  q.  88, 
art.  3,  distiuguunt  inter  vota  realia  et  perso- 
nalia.  Et  de  reali  voto  dicunt,  si  sit,  verbi  gra- 
tia,  votum  de  facienda  quotidie  parva  eleemo- 


CAP.  V.  AN  VIOLATIO  VOTI  SIT  GRAVIS,  QILE  FIT  PER  PLURES,  ETC. 


1031 


syna,  licet  in  principio  aliqua^  transgressio- 
nes  leves  prcecedant,  cum  pervenitur  ad  sta- 
tum  in  quo  gravis  quantitas  completur,  tunc 
omissionem  illam,  per  quam  completur  illa 
quantitas,  esse  peccatum  mortale,  et  a  fortio- 
ri  omnes  sequentes,  et  statum  in  illo  peccato 
semper  durare,  donec  votum  impleatur,  sicut 
est  vulgare  in  furto  ;  idem  enim  esse  de  voto 
censent  dicti  auctores.  Et  in  hoc  eoneordat 
Medin.  4.  2,  qusestion.  88,  art.  4,  qui  in  hoc 
fundat  hanc  partem,  quod  per  illas  transgres- 
siones  fit  grave  nocumentum  proximo,  et  ideo 
tunc  peccatur  mortaliter,  quando  incipit  nocu- 
mentum  esse  grave.  Et  illaratione  etiam  utitur 
Aragon.  Sed  ad  culpam  coutra  votum  non  ree- 
te  consideratur  proximi  nocumentuin  ;  tum 
quia  in  transgressione  voti  realis  non  fit  inju- 
ria  proximo,  quia  respectu  illiiis  non  nascitur 
obligatio,  etiamsi  materia  voti  illi  utilis  sit ; 
ergo  non  proprie  fit  illi  nocumeutum  ,  sed 
solum  non  redundat  in  eum  utilitas,  qui  ef- 
fectus  est  ibi  quasi  materialis  ;  ergo  non  pec- 
catur  contra  proximuin,  sed  tantum  contra 
Deum.  Et  consequenter  nocumentum  proximi 
nihil  hic  refert,  sed  respectu  fidelitatis  Deo 
debitee  ostendendum  est  quomodo  ibi  augea- 
tur  materia  gravis  respectu  ultimi  actus  ( ut 
sic  dicam).  Ratio  ergo  unica  esse  debet,  quam 
Soto  tetigLt,  dicens :  Quia  quod  hodie  non  tri- 
luis,  cras  teneris ;  hinc  enim  aperte  fit,  ut 
perveniatur  ad  materiam  gravem  ;  unde  in 
hoc  sensu  haec  pars  non  pertinet  ad  praesen- 
tem  dubitationem,  sed  ad  suppositionein,  quam 
secundo  loco  fecimus,  et  diximus  esse  extra 
controversiam.  De  personali  autem  voto,  ut  de 
parva  recitatione  quotidie  facienda,  dicunt 
dicti  auctores,  etiamsi  quotidie  omittatur  ora- 
tio  promissa,  nunquam  peccari  mortaliter  ; 
quorum  fundamentum  esse  debet,  quia  in  his 
votis  uunquam  est  obligatio  recitandi  hodie, 
quod  heri  omissum  est,  et  ita  materia  singu- 
lorum  dierum  semper  manet  tantum  venia- 
lis. 

5.  Refellitwr  distinctio  de  voto  reali  et  per- 
sonali  —  Hanc  vero  distinctionem  improbat 
Vasquez,  1.  2,  d.  146,  cap.  2,  in  fine,  et  non 
sine  magno  fundamento,  quia  tam  votum  rea- 
le  quam  personale  fieri  potest  pro  tali  die  in 
specialem  devotionem  et  cultum  ejus.  Ut  po- 
test  quis  vovere  singulis  sabbatis  jejunare,  et 
eleemosynam  facere  intuitu  coleudi  Deum  illo 
die,  et  tunc  sicut  votum  personale  illo  die  non 
impletum  non  obligat  pro  die  sequenti,  ita 
nec  votum  reale.  Et  e  converso  sicut  potest 
votum  reale  fieri  pro  singulis  diebus,  ut  non 


differatur  solutio,  non  vero  ut  extinguatur, 
ita  etiam  potest  votnm  recitandi  et  quodlibet 
personale  eadem  intentione  fieri,  et  tunc  sicut 
votum  reale  obligat  ad  dandam  hodie  eleemo- 
synam  heri  pr«termissam,  ita  etiam  votum 
personale  obligabit  ad  recitamlum  et  sup- 
plendum  quod  fuit  prsetermissum.  Ergo  nul- 
lum  est  discrimen  inter  talia  vota,  cum  pro- 
portione  de  illis  loquendo.  Nam  si  fiant  priori 
modo,  etiam  in  realibussemper  materia  cujus- 
cumque  diei  est  levis ;  si  vero  fiant  posteriori 
modo,  etiam  materia  voti  personalis  paulatim 
aggravatur  ex  parvis  transgressionibus,  et  ita 
pervenietur  necessario  ad  gravem  transgres- 
sionem.  Quod  autem  illi  duo  modi  vovendi  in 
utroque  voto  locum  habeant,  patet,  quia  hoc 
pendet  ex  libera  intentione  voventis,  ut  supra 
dictum  est. 

6.  Dicet  forte  aliquis,  esto  hoc  ita  sit,  nihi- 
loaiinus  regulariter  observari,  ut  vota  realia 
non  ita  determinentur^ad  praescriptam  diem 
sicut  personalia,  nec  eleemosyna  praescriba- 
tur  ut  onus  proprium  talis  diei,  sicut  jcju- 
nium.  Et  ratio  esse  videtur,  quia  eleemosyna 
principaliter  intenditur  propter  subveniendum 
necessitati  proximi,  quea  durat,  transacto  die 
designato;  jejunium  vero  et  similia  opera  per- 
sonalia  solent  frequenter  fieri  in  peculiarem 
sanctificationem  talis  diei,  in  reverentiam  ali- 
cujus  Sancti,  vel  divini  beneficii.  Sed  hoc,  esto 
ita  sit,  ad  factum  pertinet,  non  ad  jus,  et  est 
accidentarium  ex  usu,  vel  intentione  operan- 
tium,  non  ex  natura  talium  votorum.  In  utro- 
que  ergo  genere  votorum  formalis  doctrina 
eadem  est,  nimirum,  si  fiant  ut  onus  singulo- 
rum  dierum,  non  augeri  prae.sentem  trans- 
gressionem  per  praecedentes,  et  consequenter 
si  singulae  trausgressiones  diurnse  per  se  spec- 
tatee  leves  sint,  posse  per  solas  transgressiones 
veniales  multiplicatas  totum  votum  violari, 
sive  reale,  sive  personale:  si  vero  neutrum 
fiat  ut  onus  diei  proprium,  in  utroque  augeri 
preesentem  iransgressionem  ex  praecedentibus, 
et  sic  non  consummari  violationem  ejus  sine 
peccato  mortali,  per  se  loquendo,  et  seclusa 
inadvertentia. 

7.  Secunda  sententia.  —  Nihilominus  alii 
sentiunt  votum,  tam  personale  quam  reale  de 
parva  materia  pro  siugulis  diebus  amri  vef 
mensis,  quse  tota  simul  facit  gravem  mate- 
riam,  non  omitti  in  tota  illa  materia,  vel 
in  gravi  parte  illius,  sine  peccato  mortali, 
etiamsi  onus  uniuscujusque  diei  voveatur  , 
ut  proprium  ejus,  et  semel  omissum  non  ma- 
neat  obligatio  illius  pro  altero  die.  Ita  sentit 


1032  LIB.  V.  DE  PECCATIS  VOTO,  EJU 

Valentia,  (iisp.  6,  quaest.  6,  pimcto  4,  q.  2; 
nam  indefinite,  et  sine  limitatione  vel  distinc- 
tione  loquitur,  etiam  in  votis  personalibus. 
Potestque  suaderi  ex  contrario  fundamento, 
quia  materia  posteriorum  transgressionum 
semper  augetur  ex  preecedentibus  transgres- 
sionibus,  etiamsi  priores  transgressiones  re- 
sarciendee,  seu  quasi  restituendee  non  sint; 
ergo  materia  hodiernee  transgressionis  post 
preecedentes  poterit  esse  gravis,  et  consequen- 
ter  materia  peccati  mortalis  per  relationem  et 
conjunctionem  ad  preecedentes,  etiamsi  secun- 
dum  se  levis  videatur,  et  consequenter  non 
violabitur  totum  votum  sine  peccato  mortali. 
Antecedens  probatur,  quia  illud  votum  unum 
est,  et  babet  pro  materia  adeequata  cumulum, 
seu  collectionem  illarum  parvarum  orationum 
veleleemosynarum ;  ergo  mducit  obligationem 
gravem  circa  totum  illud,  quod  sicut  paulatim 
per  partes  impletur,  ita  etiam  violatur  ;  ergo 
cum  multiplicantur  partiales  transgressiones, 
paulatim  augetur  transgressio  voti;  ergo 
quando  multiplicatis  transgressionibus  perve- 
nitur  ad  terminum  augmenti,  in  quo  leesio 
voti  (ut  sic  dicam)  gravis  esse  incipit,  jam  illa 
materia,  ut  consummativa  gravis  leesionis,  est 
materia  gravis_,  et  eonsequenter  in  illa  pecca- 
tur  mortaliter;  quia  ut  peccetur  mortaliter 
contra  votum,  satis  est  quod  votum  ipsum 
graviterleedatur,  etiamsinon  relinquatur  obli- 
gatio  faciendi  quod  omissum  fuit.  Parumque 
ad  rem  moralem  videtur  referre,  quod  illa  lee- 
sio  gravis  paulatim  fiat  et  consuinmetur,  vel 
quod  simul  fiat :  nam  in  re  in  idem  redit, 
quando  sciens  et  videns  aliquis  paulatim  con- 
summat  gravem  illam  transgressionem. 

8.  Confirmatur  ac  declaratur ;  nam  si  post 
tale  votum  emissum,  aliquis  haberet  propo- 
situm  non  implendi  illud,  sed  transgrediendi 
per  multiplicatas  omusiones  singulorum  die- 
rum ,  peccaret  mortaliter ;  ergo  et  postea, 
quando  pervenit  ad  terminuni,  in  quo  videt 
consummari  transgressionem  gravem,  peccat 
mortaliter.  Antecedens  videtur  sane  per  se 
probabile  et  verum,  quia  votum  illud  grave 
est,  et  de  gravi  Dei  obsequio ;  illud  autem 
propositum  opponitur  toti  voto,  et  desttuit 
illnd;  continet  ergo  deformitatem  gravem. 
Prima  vero  consequeutia  patet,  quia  proposi- 
tuin  illud  est  peccatum  mortale  propter  gra- 
vem  leesiouem  voti,  quam  objective  sibi  pro- 
ponit ;  sed  hanc  leesionem  voluntarie  facit, 
qui  per  leves  transgressiones  videt  illam  con- 
summari,  et  nihilominus  consentit  et  vult  per 
aliquem   actum   illam  consummari;  ergo  in 


SQUE  0BLIGAT10NI  CONTRARIIS. 
illo  actu  exercet  et  continet  totam  malitiam 
illius  propositi.  Confirmatur  secundo,  quia  ut 
augeatur  materia  peccati,  quod  additur  pree- 
cedentibus,  non  semper  est  nec°.ssarium,  ut 
preecedentia  relinquant  obligationem  quasi 
restituendi  vel  reparandi  quod  omissum  est, 
sed  sufficit  quod  paulatim  augeatur  aliquod 
malum,  quod  homo  vitare  teneatur.  Verbi  gra- 
tia,  quando  homo  leviter  peccat  intemperate 
comedendo  contra  salutem  suam,  non  tenetur 
postea  reparare  illud  damnum  ;  tenetur  tamen 
non  augere  illud  multiplicando  similes  actus 
gulee ;  unde  licet  prior  excessus  fuerit  venialis, 
secundus  erit  gravior.  si  homo  videt  augeri 
nocumentum;  et  ita  fieri  poterit  ut  tertius  vel 
quartus  sit  mortalis,  si  consummetur  nocu- 
mentum  grave.  Item  hoc  modo  licet  preecep- 
tum  jejunii  leviter  violetur  per  pravam  sump- 
tionem  cibi,  si  tamen  eodem  die  seepius  mul- 
tiplicentur  pravee  illee  sumptiones,  consum- 
maripoterit  grave  peccatum,  quia  leeditur  je- 
junium  in  materia  gravi.  Idem  videri  potest 
in  infamatione  proximi  :  nam  si  incipio  infa- 
mare  venialiter,  aperiendo  occultum  defec- 
tum  levem,  et  postea  addam  alium,  et  iterum 
alium,  poterit  eo  perveniri,  ut  in  collectione 
fiat  nocumentum  grave,  et  ita  in  aliqua  infa- 
matione  consummetur  peccatum  mortale,  nisi 
advertentia  excuset.  Heec  enim  limitatio  sem- 
per  subintelligitur,  quiasine  advertentia  suffi- 
ciente  non  peccatur  mortaliter  :  sed  hoc  ge- 
nerale  est,  et  ideo  illud  supponimus,  et  lo- 
quimur  de  actu  ipso  secundum  se.  Sic  ergo  in 
prajsenti  ex  ipsa  laesione  voti,  et  augmento 
ejus,  augetur  sufficienter  materia,  licet  obliga- 
tio  restituendi  non  intercedat. 

9.  Fertur  fu&icium  de  secunda  sententia,  et 
impugnantur  difficultates  quce  oriantur  ex 
prtedicta  doctrina.  — Quamvis  autem  beec  ul- 
tima  sententia  videatur  probabiliter  suaderi 
his  conjecturis,  nihilominus  scrupulosa  est,  et 
vix  poterit,  qui  iilam  defenderit,  variis  diffi- 
cultatibus  moralibus  insurgentibus  occurrere. 
Nam  juxta  illam  dicendum  esset,  si  quis  fecit 
votum  non  mentiendi,  etiam  jocose  vel  offi- 
ciose,  posse  morlaliter  peccare  propter  solam 
multiplicationem  mendacii  jocosi;  quia  mul- 
tiplicando  mendacia  leedit  votum  graviter,  et 
privat  Deum  magno  obsequio,  quod  in  tali 
objecto  simul  sumpto  reperitur;  consequens 
autem  nullo  modo  videtur  concedendum,  quia 
non  apparet  major  ratio  in  illo  voto,  quam  in 
lege  non  mentiendi.  Unde  Navarrus,  c.  12,  n. 
65,  dixit  transgressiones  voti  de  vitando  ali- 
quo  peccato  veniali,  communiter  tantum  esse 


CAP.  V.  AN  VIOLATIO  VOTI  SIT  GRAVIS,  QILE  FIT  PER  PLURES,  ETC. 


103: 


peccatum  veniale,  et  in  hoc  putat  esse  votum 
pequiparandum  legi ;  quod  etiam  censuit  So- 
to,  d.  art.  1 .  Secundo  sequitur  ex  dicta  sen- 
tentia,  si  quis  vovit  quotidie  recitare  rosa- 
rium,  et  singulis  diebus  partem  levem  omit- 
tat,  inde  augeri  malitiam  posteriorum  trans- 
gressionum,  et  tandem  fieri  materiam  peccati 
mortalis  in  transgressione  secundum  se  levi 
propter  relationem  ad  preecedentes.  Conse- 
quens  est  falsum ;  ergo.  Sequela  patet,  quia 
etiam  tota  illa  transgressio  simul  sumpta  est 
gravis  laesio  talis  voti,  et  illi  applicari  possunt 
rationes  supra  factse.  Minor  autem  videtur 
clara,  quia  i-lli  defectus  non  uniuntur  inter  se, 
ut  videre  licet  in  defectibus  qui  quotidie  com- 
mittuntur  in  recitatione  horarum  canonica- 
rum ;  nam  defectus  unius  diei  non  conjungi- 
tur  cum  defectibus  alterius  diei  ad  componen- 
dam  unam  materiam  gravem.  Alias  post  se- 
mel  completam  materiamex  successivamulti- 
plicatione  talium  defectuum,  semper  peccare- 
tur  morlaliter  per  similes  defectus  in  se  leves, 
quod  est  dictu  absurdissimum.  Et  patet  seque- 
la,  quia  semper  conjungerentur  prsecedenti- 
bus  et  efficerent  transgressionem  graviorem. 
Unde  idem  argumentum  fieri  posset  [in  voto 
recitandi  quotidie  horas  canonicas  ;  nam  sine 
dubio  per  defectus  leves  multiplicatos  in  dies 
nunquam  venietur  ad  peccatum  mortale  com- 
mittendum,  cujus  tamen  oppositum  ex  dictis 
sequitur  applicando  rationem  fac.tam.  Item  si 
cjuis  vovit  jejunare  Adventum,  licet  singulis 
diebus  levem  defectum  in  jejunio  committat, 
nunquam  peccabit  mortaliter,  etiamsi  illae 
transgressiones  simul  sumptse  gravem  mate- 
riam  contineant,  ita  ut  si  uno  die  fierent, 
sufficerent  ad  frangendum  gfaviter  jeju- 
nium. 

10.  Levis  transgressio  voti  diversis  tempori- 
bus  scepius  repetita  non  est  gravis,  nisi  ex  his 
actibus  componatur  unus  moraliter.  —  Dico 
ergo,  in  his  levibus  transgressionibus  voti  di- 
versis  diebus  seu  temporibus  factis,  semper 
spectandum  esse  an  ex  his  componatur  unus 
actus  moralis,  necne;  nam  si  non  componitur, 
nunquam  Iransgressio  gravis  est,  licet  multse 
leves  multiplicentur.  Et  hoc  probant  rationes 
factse,  et  illa  generahs  supra  facta,  ob  quam 
multa  peccata  venialia  non  componunt  unum 
mortale,  scilieet,  quia  non  uniuntur  ullo 
modo  ad  unum  actum  componendam.  At  ve- 
ro  si  plures  actus  divisim  facti  tendant  ad 
unum  componendum,  et  ut  sic  cadant  sub  vo- 
tum,  tunc  ex  multis  poterit  unus  actus  con- 
fiari ,  vel ,  suppositis  prioribus ,  poterit  per 


aliquem  posteriorem  consummari;  et  ita  po- 
terit  peccari  mortaliterin  eo  momento,  in  quo 
gravis  ille  actus  consummatur.  Sub  actu  vero 
etiam  omissionem  contrariam  voto  compre- 
hendimus,  ut  ssepe  diximus.  Et  ratio  estoppo- 
sita  superiori,  quia  si  actus  est  unus  et  gravis, 
potest  esse  sufficiens  ad  unum  peccatum  mor- 
tale  constituendum;  nam  sicut  negatio  est 
causa  negationis,  ita  affirmatio  affirmationis. 
11.  Duobus  modis  per  plures  actus  efficitur 
unus  gravis  moraliter.  —  Ex  levi  omissiom 
unius  Psalmi  in  Prima,  alterius  in  Vespera,  et 
sic  in  aliis  intra  eumdem  diem  gravis  trans- 
gressio  insurgit.  —  Dices  :  quando  per  plures 
actus  leves  censetur  unus  gravis  paulatim  per- 
fici  ?  Respondeo  duobus  modis  posse  id  con- 
tingere.  Primus  est  supra  positus,  quando  ex 
prioribus  actibus  levibus  relinquitur  obligatio, 
quse  conjungitur  prsesenti  obligationi,  et  ex 
utraque  fit  una  gravis ;  et  tunc  est  res  clara, 
et  frequenter  contingit  in  votis  realibus,  et 
posset  etiam  inveniri  in  personalibus,  ut  dic- 
tum  est.  Et  juxta  hunc  modum  processit  pri- 
ma  sententia,  non  tamen  exclusit  alium  mo- 
dum_,  licet  illum  non  explicuerit.  Secundus 
ergo  modus  esse  potest,  quando  secundum 
moralem  usum  eteestimationem  censetur  com- 
poni  moraliter  unus  actus  ex  multis,  vel  ex 
quadam  successione  actuum  aut  omissionum, 
ut,  verbi  gratia,  ex  horis  canonicis  unius  diei 
censetur  componi  una  integra  recitatio ,  re- 
citatio  vero  unius  diei  non  componit  unum 
actum  moralem  cum  officio  alterius  diei,  et 
ideo  in  habente  votum  recitandi  officium  ca- 
nonicum,  ex  levi  omissione  unius  Psalmi  in 
Prima,  verbi  gratia,  et  alterius  in  Matutino 
intra  eumdem  diem,  posset  insurgere  gravis 
transgrcssio  voti ;  si  autem  fierent  in  diversis 
diebus,  essent  tantum  plures  transgressiones 
leves.  Idem  cerni  potest  in  jejuuro  unius  diei, 
vel  plurium.  In  diversis  autem  diebus  raro 
invenitur  unus  actus  moralis,  qui  hoc  modo 
componatur  ex  pluribus  actibus  illorum  die- 
rum,  non  tamen  repuguat  inveniri.  Ut  siquis 
vovit  per  novem  dies  assistere  in  ecclesia,  re- 
ligionis  causa,  si  singulis  diebus  parum  absit, 
moraliter  conjungentur  illi  defectus  ad  com- 
nonendum  unum  gravem  defcctum  in  illo 
actu,  seu  materia  voti,  quia  ex  modo  et  inten- 
tione  voti  est  una  obligatio,  quae  paulatim 
violatur.  Idem  dico  si  quis  voveat  dicere  rosa- 
rium  divisum  in  tres  partes  per  tres  dies,  sin- 
gulas  partes  singulis  diebus  desiguando  tan- 
quam  onera  talium  dierum  in  illis  praecise 
implenda ;  nam  si  ille  omittat  singulis  diebus 


4034 


LIB.  V.  DE  PECCATIS  VOTO,  EJUSQUE  OBLIGATIONI  CONTRARIIS. 


aliquid  leve.  si  ex  omnibus  illis  omissionibus 
aliquid  grave  respectu  totius  rosarii  resultet, 
credo  peccari  mortaliter,  sicut  si  uno  die  reci- 
tandum  esset  rosarium  ex  voto  ;  quia  distinc- 
tio  dierum  parum  refert,  quandoquidem  actus 
ille  semper  respicitur  ut  moraliter  unus,  et  ut 
talis  vovetur. 

42.  Juxta  huuc  ergo  secundum  modum 
procedere  potest  posterior  opinio :  si  vero  ge- 
neralius  loquatur,  ut  signifieat,  illam  non  ad- 
mittimus.  Quotiescumque  enim  votum  est  de 
pluribus  actibus  levibus,  quorum  singnli  tota- 
les  sunt,  et  divisim  ac  sigillatim  prsestandi 
sunt,  sive  in  distinctis  diebus,  sive  etiam  in 
diversis  horis  ejusdem  diei,  ex  multiplicatione 
transgressionum  venialium  non  pervenitur 
per  se  loquendo  ad  mortalem.  Quia  tunc  nulla 
est  unio,  et  ita  unus  actus  nullo  modo  aggra- 
vat  alium.  Exempla  sunt  in  votis  affirmativis, 
si  quis  voveat  singulis  horis  aut  decies  in  die 
elevare  mentem  in  Deum,  licet  deeies  omittat, 
non  est  gravior  decima  omissio,  quam  prima; 
idem  dico  de  brevi  recitatione,  verbi  gratia, 
Orationis  Dominicae  per  singulos  dies  mensis ; 
nam  licet  per  totos  dies  omittatur,  non  est 
majus  peccatuin  in  ultimo  quam  in  primo  die. 
In  votis  autem  negativis  exempla  sunt  in  voto 
non  mentiendi  jocose,  vel  non  omittendi  levem 
partem  Missae,  aut  divini  officii ;  nam  licet  in 
diversis  Missis  seu  diebus  seepius  hoc  fiat,  nun- 
quam  peccabitur  mortaliter.  Et  idem  erit  de 
voto  vitandi  omnem  levem  sumptionem  cibi 
in  diebus  jejunii  peccando  venialiter  contra 
illud ;  nam  licet  hoc  peccatum  in  pluribus  die- 
bus  jejunii  fiat,  nunquam  est  mortale ;  quia 
una  materia  non  colligatur  cum  alia,  nec  illse 
plures  comestiones  parvae  componunt  unum 
actum  moralem,  quod  secus  essetsi  eodem  die 
contra  idem  jejunium  fierent,  et  sic  de  aliis. 
In  quibus  etiam  semper  spectanda  est  intentio 
voventis;  multum  enim  conferre  potest  ad  ju- 
dicandum  an  vovere  voluerit  plures  leves  ac- 
tus  diversis  temporibus  efficiendos,  ut  sigilla- 
tim  impleantur  vel  omittantur  sine  unione 
seu  continuatione  eorum  inter  se. 

43.  Fit  satis  fundamentis  aliarum  opinio- 
num.  — Atque  ex  his  satisfactum  est  fuuda- 
mtntis  aliarum  opinionum.  Nam  in  prioricre- 
dimus  non  esse  dissenssionem  circa  jus,  sed 
circa  factum,  et  fortasse  magis  esse  in  modo 
loqueudi  quam  in  re;  verum  enim  est,  quoties 
ex  voto  hoc  die  non  impleto  relinquitur  obli- 
gatio  in  sequentem  diem,  augeri  materiam 
ti%ansgressionis,  et  non  consummari  sine  gravi 
culpa,  quando  illa  minima  simul  juncta  gra- 


vem  materiam  componunt.  Et  hoc  posse  con- 
tingere  in  votis  personalibus,  licet  rarius.  Et 
hoc  solum  probant  omnia  quse  circa  illam 
sententiam  adducta  sunt.  Non  tamen  probaut 
exclusionem,  id  est,  non  posse  esse  alium  mo- 
dum,  quo  distiucti  actus  leves  inter  se  conti- 
nuentur,  et  quasi  uniantur  ad  componendam 
vel  consummandam  unam  gravem  transgres- 
sionem  voti,  quse  peccatum  mortale  sit.  Et  hoc 
damus  secundse  sententiee ,  et  argumentis 
ejus.  Quia  vero  generalius  procedere  videntur, 
illis  satisfaciendum  est,  ne  contraea  quse  dixi- 
mus,  vim  aliquam  habere  videantur. 

44.  Ad  proecipuam  rationem.  —  Ad  princi- 
palem  rationem  dico,  recte  procedere,  quando 
votum  est  de  uno  actu  gravi,  qui  paulatim 
omittitur,  seu  diminuitur  per  partiales  trans- 
gressiones  leves,  non  vero  quando  actus  leves 
sunt  omnino  distincti ;  tunc  enim  nego  per 
multiphcationem  actuum  fieri  gravem  trans- 
gressionem  voti,  sed  tantum  plures  leves  , 
quarum  cumulus  vel  muliitudo  nunquam  est 
una  transgressio,  etita  nunquam  est  gravis 
seu  mortalis  transgressio.  Cum  autem  urge- 
tur,  quia  votum  illud  est  unum  et  grave , 
respondeo  imprimis  esse  unum  ex  parte  actus 
animi,  tamen  ex  parte  objecti  aaquivalere  plu- 
ribus,  eicut  praeceptum  recilandi  divinum  of- 
ficium  dici  potest  unum  ex  parte  actus,  plura 
vero,  ut  applicatur  ad  plures  dies.  Deinde  dico 
illud  votum  non  esse  grave  intensive,  id  est 
obligans  ad  aliquem  actum  gravem,  vel  sub 
mortali,  quia  non  transcendit  materiam  venia- 
lem ,  etiamsi  tota  simul  sumatur ,  sed  intra 
illam  latitudinem  potest  dici  grave  extensive, 
id  est,  plures  obligationes  leves,  seu  sub  ve- 
niali  in  se  cotnplectens.  Quod  in  praeceptis  de 
vitandis  verbis  otiosis,  vel  mendaciis  levibus, 
viderelicet;  nam  tota  materia  talis  prsecepti 
simul  concepta  gravis  videtur  secundum 
quamdam  extensionem,  seu  nmltitudinem  ac- 
tuum,  non  tamen  est  intensive  gravis,  id  est, 
qus3  per  se  sufficiat  ad  augmentum  peccati 
mortalis,  ut  constat.  Atque  hoc  ipsum  probat 
secunda  confirmatio  ,  procedit  enim  quando 
multi  actus  leves  intelliguntur  in  uno  effectu 
vel  nocumento,  quod  sit  objectum  unius  pec- 
cati  mortalis  commissi  per  transgressionem 
unius  praecepti,  et  uno  actu  gravi ;  non  vero 
procedit  quando  actus  leves  sunt  omnino  con- 
distincti ;  nam  tunc  augmentum,  quod  resul- 
tat  ex  eorum  multiplicatione,  solum  est  exten- 
sivum  intra  latitudinem  venialem ;  et  ita  tunc 
non  potest  dici  graviter  laedi  votum,  nisi  in 
eodem  sensu,  ut  explicatum  est. 


CAP.  VI.  QUIBUS  MODIS 

15.  An  formale  propositum  non  implendi 
votum  de  levi  peccato  vitando,  vel  de  alio  parvo 
opere,  gravepeccatum  sit. — Inprimavero  con- 
firmatione,  petitur  quid  dicendum  sit  de  for- 
mali  proposito  non  implendi  tale  votum  de 
levi  peccato  vitando,  vel  parvo  opere  bono  fa- 
cicndo,  singulis  diebus.  De  quo  clarum  est  tale 
propositum  esse  peccatum  mortale,  quando 
transgressiones  illse  leves  habiturse  sunt  inter 
se  connexionem,  aut  augmentum  aliquo  ex 
duobus  modis  explicatis ;  nam  tunc  tota  mali- 
tia  transgressionis  futurse  vel  possibilis  jam 
est  in  illo  proposito;  sed  illa  in  se  estpeccatum 
mortale,  ut  declaratum  est;  ergo  et  illud  pro- 
positum.  Imo  tuncsi  propositum  illud  antece- 
dat,  et  ex  illo  incipiat  votum  non  servari,  a 
principio  omnis  transgressio  estpeccatum  mor- 
tale,  etiamsi  secundum  se  parvse  materia?  esse 
videatur,  quia  jam  procedit  a  proposito  gravi- 
ter  peccaminoso,  et  ad  illius  complementum 
ordiuatur,  utin  simili  notavit  Nav.,  d.  n.  65. 

16.  In  quo  sensunonest  mortale  haberepro- 
positum  non  implendi  votum  de  vitando  levi 
peccato. —  Difficultas  ergo  est,  quando  votum 
est  implendum  vel  omittendum  peractus  leves 
multiplicatos  sine  connexione  vel  augmento 
eorum  interse.  Nam  tunc  etiam  videri  potest 
propositum  illud  peccatum  mortale  propter  ar- 
gurnentum  factnm,  quod  illud  propositum  op- 
ponitur  toti  objecto,  unde  videtur  gravem  ha- 
bere  deformitatem.  Nihilominus  tamen  dicen- 
dum  videtur,  per  se  etin  rigore  illud  non  esse 
peccatum  mortale,  quod  aperte  sentit  Soto, 
d.  a.  1,  dicens:  Dum  materia  levis  est,  nihil 
referre  totumne  sit  objectum  voti,  an  pars. 
Nam  par  ratio  estde  proposito  contrario.  Idem 
sumitur  ex  Navar.,  d.  cap.  12,  n.  65,  quate- 
nus  absolute  dicit,  transgressionem  talis  voti 
esse  veniale  peccatum,  sumens  argumentum 
a  simiii  ex  lege.  Unde  probatur  primo,  quia 
illud  non  est  propositum  commitlendi  aliquod 
peccatum  mortale;  ergo  non  habet  objectum 
unde  sumat  mortalem  malitiam.  Item  propo- 
situm  mentiendi  venialiter  quoties  occasio 
tulerit,  in  rigore  non  est  peccatum  mortale, 
quia  praeceptum  non  mentiendi  intra  illam 
materiam  non  obligat  sub  mortali ;  ergo  idem 
est  de  tali  voto,  nam  sequiparatur  in  hoc  legi 
secundum  omnes,  et  ostensum  est  votum  taiis 
materise  non  obligare  in  re  ipsa  sub  mortali. 
Item  si  quis  haberet  plura  vota  de  diversis 
materiis  levibus,  unum,  verbi  gratia,  dicendi 
orationem  Dominicam,  aliud  dandi  parvam 
eleemosynam,  aliud  visitandi  semel  ecclesiarn, 
et  similia,  licet  uno  actu  proponeret  uullum 


VIOLETUR  VOTUM,  ETC.  1035 

implere,  non  peccaret  mortaliter;  ergo  idem 
estin  uno  voto  obligantesolum  ad  plures  actus 
leves  omnino  totales  et  distinctos,  licet  sint 
ejusdem  rationis. 

17.  Nequeobstat  quod  propositum  illud  vi- 
detur  habere  materiam  gravemcontra  religio- 
nem  :  dico  enim  illam  materiam  esse  gravem 
intra  latitudinem  venialis,  quia  plura  venialia 
confuse  complectitur,  quam  vocavimus  gra- 
vitatem  extensivam,  non  tamen  esse  gravem 
intensive,  et  in  ordine  ad  mortalem  transgres- 
sionem,  quia  nunquam  in  executione  continet 
objectum  alicujus  peccati  mortalis;  et  ideo 
necin  ordine  ad  propositum  habet  talem  gra- 
vitatem.  Dixi  autem  hoc  esse  intelligendum 
per  se  et  in  rigore ;  quia  timendum  est  grave 
periculum  talis  propositi,  et  quod  vix  potest 
haberi  sine  contemptu,  et  ita  ex  circumstantiis 
poterit  esse  peccatum  mortale. 

CAPUT  VI . 

QUIBUS   M0DIS   PEGGARI  POSSIT  C0NTRA  V0TUM,  ET 
QUAND0   TALIA  PECGATA  MULTIPLIGENTUR? 

1.  Duplex  modus  in  generali  circa  hunc 
peccandi  modum  supra  dictus  est,  scilicet, 
committendo  vel  omittendo;  priorique  modo 
violantur  vota  negativa,  posteriori  affirmati- 
va,  sicut  in  proeceptis  contingit,  et  supra  etiam 
tactum  est.  Dehis  ergo  duobus  modis  distincte 
in  prsesenti  loqui  oportet,  ut  clarius  et  bre- 
vius,  quse  ad  utrumque  membrum  pertinent, 
expediantur. 

-  2.  Prima  assertio  .■  per  omissionem  inter- 
dum  peccatur  contra  votum  solz  dilaiione,  in- 
terium  absoluta  violatione,  qua  illius  obligatio 
ftnitur.  —  Dico  ergo  primo  :  per  omissionem 
interdum  peccatur  contra  votum  sola  dila- 
tione,  interdum  absoluta  voti  violatione,  qua 
illius  obligatio  extinguitur  et  finitur.  Utrum- 
que  colligi  potest  ex  verbis  Deut.  23  :  Cum 
votum  voveris  Domino  Deo  tuo,  non  tardabis 
reddere ;  et  infra  :  Si  moratus  fueris,  imputa- 
bitur  tibi  in  peccatum.  Peccatur  ergo  per  so- 
lam  dilationem;  constat  autem  multo  magis 
peccari  per  totalem  omissionem.  Et  ideo  non 
tautum  ad  omittendum,,  sed  etiam  ad  diffe- 
rendum  sine  peccato  necessaria  est  dispensa- 
tio,  ut  sumitur  ex  cap.  Non  est,  de  Voto.  Ideo- 
que  in  cap.  Per  tuas,  eodem,  voti  transgres- 
sor  dicitur,  qui  intra  prsefixum  tempus  votum 
religionis  non  impleverat,  ut  ibi  Panormrta- 
nus  notat.  Ratione  declaratur,  quia  hic  modus 
peccandi  per  omissiouem  est  contra  obligatio* 


1036 


LIB.  V.  DE  PECCATIS  VOTO,  EJUSQUE  OBLIGATIONI  CONTRABIIS. 


nem  voti  affirmativi,  ut  supra  declaratum 
est;  omne  enim  votum  affirmativum  habet 
aliquod  determinatum  tempus,  pro  quo  ob]i- 
gat,  ut  supra  etiam  ostensum  est ;  ergo  si  pro 
illo  non  impleatur,  per  omissionem  peccatur : 
omissionis  enim  peccatum  eo  tempore  maxi- 
me  commirtitur,  pro  quo  prseceptum  affirma- 
tivum  obligat. 

3.  Atque  binc  facile  declaratur  duplex  ille 
modus  peccandi,  vel  per  totalem  violationem 
voti,  vel  per  solam  dilationem.  Quia  duobus 
modis  definitur  teinpus  obligationis  voti  affir- 
mativi :  unum  vocare  possumus  affirmativum, 
alium  negativum ;  quia  per  unum  preescribi- 
tur  totum  tempus  in  quo  potest  et  debet  im- 
pleri  votum ;  per  alium  solum  preescribitur 
terminus,  ultra  quem  non  est  differenda  voti 
solutio ,  quamvis  si  differatur  ,  nihilominus 
postea  fieri  possit  et  debeat.  Unde  in  priori 
modo  terminus  est  ad  extinguendam  voti 
obligationem,  in  posteriori  ad  accelerandam 
illam,  ut  non  differatur ;  et  ideo  prior  dici  po- 
test  necessarius  adsolutionem  non  solum  debi- 
tam,  sed  etiam  possibilem,  postcrior  vero  solum 
ad  debitam.  Itempriordicipotestde  substantia 
voti,  secundus  de  obligatione  tantum.  Exem- 
placlara  sunt  in  voto  jejunandi  in  vigilia  ta- 
lis  Sancti,  vel  jejunandi  ante  mensem  elap- 
sum,  et  alia  superiori  libro  tractata.  Hinc  er- 
go  fit,  ut  si  votum  non  impleatur  toto  tempo- 
re  quo  impleri  potest,  usque  ad  terminum 
affirmativum,  seu  substantialem,  tunc  pror- 
susvioletur  per  totalem  ac  substantialem  omis- 
sionem  ;  quaudo  autem  differtur  ultra  termi- 
num  prsefixum  ad  urgendam  solutionem,  tun» 
solum  violatur  per  nimiam  dilationem. 

A.  Corollarium :  gravius  peccatur  contra  vo~ 
tumper  totalem  omissionem,  quam  per  solam 
dilationem.  —  Hinc  sequitur  primo,  gravius 
peccari  per  totalem  omissionem,  quam  per 
soiam  dilationem.  Patet,  quia  prior  peccandi 
modus  est  contra  substantiam  voti  omnino; 
posterior  vero  solum  contra  circumstantiam 
temporis.  Item  per  priorem  lapsum  ita  con- 
temnitur  votum,  ut  amplius  servari  non  pos- 
sit ;  at  per  posteriorem  minus  contemni  vide- 
tur,  quandoquidem  semper  potest  retineri 
propositum  lmplendi  votum ,  saltem  quoad 
substantiam  ejus.  Unde  fit  ut,  ceeteris  paribus, 
facilius  committatur  grave  peccatum  in  abso- 
luta  voti  omissione  quam  in  dilatione,  tum 
quia  de  se  major  est  prior  violatio  voti  quam 
posterior  ;tum  etiam  quia  facilius  excusari,  imo 
honestari  potesi  dilatio  aliqua,  quam  omissio 
simpliciter ;  nam  minor  causa  sufficiet  ad  diffe- 


rendum  quam  ad  omittendum.  Quee  omniapos- 
sunt  a  simili  confirmari  ex  oblig.itione  resti- 
tuendi,  seu  solvendi  justitiae  debitum,  velhu- 
mananvpromissionem;  nam  dilatio  solutionis 
seu  restitutionis  de  se  minus  gravis  est,  facilius- 
que  excusatur,  quam  absoluta  debitinegatio. 

5.  Dubia  aliquot  circa  violationem  totalem 
voti. —  Occurrunt  autem  in  preesenti  nonnulla 
dubia  circa  utrumque  membrum.  Et  primo, 
circa  totalem  violationem  queeri  potest  an, 
postquam  votum  omnino  omissum  est,  obli- 
gatio  maneat  ad  aliquam  recompensationem, 
et  quasi  restitutionem.  Sed  hoc  sufficienter  su- 
periori  iibro  tractatum  est,  quia  ad  obligatio- 
nem  voti  plene  explicandam  pertinebat.  Et 
simile  dubium  est,  quando  aliquis  habet  tem- 
pus,  seu  diem  certum  et  preefixum  ad  votum 
implendum,  et  iu  eo  non  potest,  an  peccet 
tunc  non  implendo.  Ad  quod  dicendum  est, 
sicutin  aliis  omissionibus,  supposita  impoten- 
tia,  jam  non  peccari  de  novo  coram  Deo,  quia 
nemo  peccat  in  eo  quod  vitare  non  potest,  cum 
illud  jam  non  sit  voluntatis,  sed  necessitatis. 
Solet  autem  omissio  preesens  imputari  ad  cul- 
pam  ratione  preecedentis  causee  voluntariee,  et 
tunc  qusestio  est  de  nomine  (ut  in  superioribus 
tetigi),  an  externa  omissio,  quee  tempore  im- 
potentiee  contingit,  denominetur  peccatum  a 
superiore  causa  necne.  De  quo  alias;  magis 
autem  ad  rem  spectat  inquirere,  si  quis  pree- 
videat  fore  ut  non  possit  eo  die  votum  implere, 
an  teneatur  praevenire.  Sed  hoc  etiara  in  su- 
periori  libro  sufficienter  tractatum  est. 

6.  Ac  tandem  potest  inquiri,  quando  opus 
est  promissum  pro  certo  die,  an  possit  licite 
vovens  extendere  sua  voluntate  tempus  illud 
sine  transgressione  voti  ;  ut,  verbi  gratia,  si 
vovit  jejunare  die  sabbati,  an  peccet  diffe- 
rendo  illud  jejunium  in  proximam  feriam, 
animo  retinendi  eamdem  obligationem  et  ser- 
vandi  illam.  Respondeo  hoc  fieri  non  posse, 
si  jejunium  promissum  est  ut  onus  proprium 
talis  diei ;  quia  vel  in  ipso  die  sabbati  occurrit 
ratio  sufficiens  ad  excusandum  jejunium  in 
illo  die,  et  tunc  non  est  necessarium  habere 
animum  postea  implendi  votum,  juxta  dicta 
in  libro  preecedenti,  quia  tunc  extinguitur 
obligatio  elapso  tempore ;  unde  si  quis  id  fa- 
cere  velit,  erit  voluntatis  actus,  non  obligatio- 
nis ;  vel,  si  nova  obligatio  assumpta  est,  erit 
novum  votum,  non  prioris  observatio.  Si  au- 
tem  pro  illo  die  sabbati  non  occurrit  ratio  suf- 
ficiens  ad  excusandum,  non  potest  esse  licita 
omissio  illius  propter  intentionem  postea  fa- 
ciendi,  quia  illa  non  egt  dilatio,  sed  totalis  voti 


CAP.  VI.  QUIBUS  MODIS 
omissio,  quae  non  honestatur  propter  inten- 
tionem  futuri  actus.  Dices  posse  illam  esse 
quasi  voti  commutationem.  Respondeo,  etiam 
ad  hanc  requiri  causam  justam,  et  potestatem 
Praelati ;  non  enim  existimo  fieri  posse  pro- 
pria  voluntate,  etiam  in  aequale,  ut  infra  di- 
cam.  Eo  vel  maxime  quod  illa  non  est  aequa- 
lis,  omnibus  pensatis,  quia  licet  opus  jejunii 
videatur  aequale,  ipsa  dilatio  est  queedam  obli- 
gationis  relixatio,  et  fortasse  ex  circumstan- 
tia  non  est  tam  sacrum  jejunium  alterius  dieh. 
icut  vigiliae,  verbi  gratia,  vel  alterius  simi- 
lis.  Dices  :  compensari  hoc  totum  potest  ad- 
dendo  aliquid  oneris,  ut  si  statuam  alio  die 
jejunare,  et  eleemosynam  facere,  vel  quid  si- 
mile.  Respundeo  tunc  utendum  esse  regulis 
justae  commutationis  infra  tradendis,  et  ita 
posse  excusari  peccaminosam  omissionem, 
non  per  modum  dilationis,  sed  per  modum 
justae  commutationis. 

7.  An  semper  sit  peccatum  mortale  voti  di- 

latio,  quando  materia  est  gravis. —  Circaaliud 

autem  membrum  de  dilatione  ultra  terminum 

praefixum  ad  accelerandam  solutionem,  dubi- 

tari  potest  an   semper  sit  peccatum  mortale 

quaelibet  dilatio,  quando  alias   materia  voti 

est  gravis,  et  de  se  sufficiens  ad  peccatum 

mortale  respectu   totalis    omissionis.   Videri 

enim  potest  semper  esse  peccatum  mortale, 

etiamsi  mora  non  sit  nimia,  quia  in  aliis  pree- 

ceptis,  ita  designantibus  terminum  dilationis, 

videtur  hoc  esse  semper  peccatum  mortale,  ut 

in  praecepto  de  communione    in  Paschate,  si 

perdiem  differatur,  ultra  ultimum  jam  desi- 

gnatum  ,  et  in  praecepto  ab  homine   compa- 

rendi  intra  novem  dies,   si  dccimo   compa- 

reat  aliquis,  censetur  graviter  transgressum 

esse  praeceptum.,  et  excommunicationem  in- 

currisse,  si  imposita  erat  ipso   facto.  Quia  ibi 

includitur  prEeceptum  negativum  :  Non  diffe- 

ras  ullra  hoc  facere,  quod   videtur  graviter 

violari,  eo  ipso   quod  subditus  prcefixum  ter- 

minum  transgreditur  in  re  gravi.  Ttem  si  ju- 

ramentum  fiat  solveudiintratalem  terminum, 

qui  intra  illum  non  solvit,  etiamsi  paulo  post 

impleat,  censetur  perjurus,   et  consequenter 

peccare  mortaliter,  si  alias  materia  sit  gravis; 

ergo  idem  a  fortiori  in  voto.  Antecedens  patet, 

quia  cum  veritas  in  indivisibili  consistat,  per 

minimam  termini  transgressionem  deficit  ve- 

ritas  juramenti.  Et  hoc   confirmari  potest  ex 

cap.  Commissum,  de  Spons.,  juxta  quemdam 

intellectum,  quia  ne  differatur  terminusjura- 

raento  preefixus,  consulitur  matrimonium  an- 

te  ingressum  religionis. 


VIOLETUR  VOTUM,  ETG.  1037 

8.  Resolvitur,  ex  parte  morce  brevis  posse 
esse  veniale  peccatum  contra  votum.  — Respon- 
deo  nihilominus,  etiam  ex  parte  morae  brevis 
posse  hoc  peccatum  esse   veniale,   etiamsi  ac- 
tus,  qui  differtur,  alias  gravis  sit.  Ra  sentiunt 
communiter  Summ.,  verb.  Votum  ;  Sylvest., 
2,  q.  A;  Angel.,  3,  n.  2;  Tabien.,    num.    3. 
Probatur,  tum  quia  promissiones  et  obligatio- 
nes  justitiee  non  obligant  cum  majori  rigore, 
ut  patet  de  obligatione  solvendi  mutuum  intra 
certum  diem  ;  tum  etiam  quia  non  est  verisi- 
mile  voventem  habuisse  animum  se  obligandi 
cum  majori  rigore ;  tum  etiam  quia  materia 
potissima  illius   violationis    voti   est  circum- 
stantia  temporis ;  ergo  ex  diminutione   illius 
poterit  etiam  esse  levis  omissionis  culpa.  Ad- 
verto  autem  hoc  frequentius  contingere,  quan- 
do  terminus  implendi  votum  non  est  praecise 
definitus  ex  formali  intentione  voventis,  sed 
ex  prudenti  arbitrio ;  nam  sicut  in  hoc  potest 
esse  latitudo  intra  gradum  licitum,   ita  etiam 
in  gradu  illicito,  ita  ut  prius  judicetur  quasi 
inchoari  transgressio  per  venialem  culpam,  et 
postea  aggravari  usque  ad  mortalem.  Quando 
vero  iudivisibilis  terminus  est  praefixus,  statim 
totus  transitur,  et  ideo  major  est  deformitas  ; 
sed  nihilominus  si  hoc  fiat  sine  contemptu,  et 
cum  aliqua  humana  excusatione,  et  causa  sal- 
tem  apparente,  et  alias  sit  bona  fides,  et  mo- 
ralis  certitudo  brevitaiis  morae,  poterit  culpa 
esse  venialis.  Nec  objecta  in  contrarium  aliud 
probant,  sed  potiusjuxta  haucregulam  mode- 
randa  sunt.  Solum  in  exemplo  de  commuuio- 
ne  Paschali,  adverto  dilationem  in  rigore  in- 
cipere  fieri  a   die   Paschatis,  et  consuetudine 
factum  esse,  ut  absque  ullo  peccato  etiam  ve- 
niali  differri   possit  per  octo   vel   quindecim 
dies;  et  ideo  quando  jam  differtur  ultra  ulti- 
mum  diem  promissum,   videtur  statim  esse 
transgressio  gravis.  nisi  causa  gravis  excuset. 
Et  hoc  maxime  timendum  est,  quando  excom- 
municatio  est  imposita,  quia  videtur  in  ipso 
termino  contumacia  consummari,  et  saltem  in 
foro  Ecclesiae  ita  praesumitur ;  in  conscientia 
vero  posset   quis  excusari,  si  mora  non  fuit 
gravis  in  re,  nec  fuit  ex  animo  contumaci. 

9.  An  quando  constat  de  termino  dilationis 
invoto,  habeat  ibi  locum  epiiheia.  — Dubitari 
praeterea  potest^,  quando  constat  de  termino 
praefixo,  an  locum  habeat  epiikeia  propria 
auctoritate,  vel  prudentis  viri,  sine  auctorita- 
te  superioris.  Sylvest.  enim,  Votum,  2,  q.  3, 
in  fine,  ait,  si  quis  procrastinet  ex  spe  majoris 
commoditatis,  posse  excusari;  ilia  autem  est 
quaedam  epiikeia.  Et  favet  Gios.,   in  c.   JVon 


1038 


LIB.  V.  DE  PECCATIS  VOTO,  EJUSQUE  OBLIGATIONI  CONTBABIIS. 


est,  de  Voto,  dicens,  in  voto  ineludi  conditio- 
nera  implendi  illud  statim,  si  commode  fieri 
potest.  Et  idem  fere  sentit  Angel.  supra,  ad- 
dcns  aliam  distinctionem  parum  necessariam. 
Unde  dico  imprimis,  si  dies  vel  hora  implendi 
volum  expresse  constituta  sit  per  verba  vel 
intentionem  voventis,  nullum  esse  locum  dda- 
tioni  per  epiikeiam  vel  interpretationem,  nisi 
in  eo  casu  in  quo  occurrit  impedimentum  suf- 
ficiens  ad  tollendam  obligationem  voti,  ut  su- 
pra  declaratum  est ;  quia  si  tale  non  sit  impe- 
dimentum,  obligatio  urget,  et  posita  illa  de- 
terminatione,  non  estlocus  prudenti  arbitrio. 
Et  ita  sentit  Panormitanus,  d.  c.  Non  est,  re- 
probans  Glossam  prsedictam.  At  vero  si  vovens 
non  determinavit  tempus,  quia  in  illo  fit  de- 
termin.atio  prudenti  arbitrio,  in  tantum  ad- 
mitti  poterit  illa  excusatio,  in  quantum  illa 
major  commoditas  confert  ad  prudentem  con- 
jecturam,  vel  de  mtentione  voventis,  vel  de 
majori  obsequio  Dei.  Potest  enim  in  prsesenti 
etiam  intervenire  quaedam  tacita  commntatio 
in  meiius  bonum,  si  revera  tale  judicatur,  ut 
si  quis  vovit  ingredi  religionem,  et  differt  ali- 
quantulum,  ut  discat  litteras  necessarias  usui 
religionis,  quseinilla  non  possuut  commode 
addisci,  facile  poterit  a  culpabili  mora  excu- 
sari,  dummodo  virum  prudentem  consulat. 

10.  Ultimo  dubitari  potest  circa  idem  mem- 
brum,  an  post  bujusmodi  parvam  dilationem, 
aliquis  continue  peccet  omittendovotum.  Quee 
interrogatio  non  babet  locum  in  priori  totali 
omissione  voti,  quiaibi  extinguitur  obligatio 
voti,  et  ita  transacto  termiuo,  amplius  non 
peccatur  omittendo ;  quando  autem  omissio 
est  per  dilationem,  tunc  non  extinguitur  obli- 
gatio,  imo  post  transactum  terminum  pree- 
fixum  magis  semper  obligatio  preinit,  et  pro 
semper  ;  ergo  etiam  semper  ac  pro  semper 
peccatur.  Gum  qua  dubitatione  conjuncta 
est  alia,  scilicet,  quando  peccatum  illud  in- 
terrumpatur,  et  quando  multiplicetur.  Sed 
hasc  difficultas  eadem  est  in  hoc  peccato,  quse 
in  peccato  non  restituendi,  vel  non  solven- 
di  debitum,  nam  cum  proportione  idem  di- 
cendum  est  in  utroque  casu.  De  quo  pro 
nunc  sufficiunt  quae  diximusin  4  tomo  tertise 
partis,  disput.  22,  sect.  5,  num.  30  et  sequen- 
tibus,  et  quse  in  1.2,  iu  materia  de  peccatis 
tractantur.  Summa  omnium  est,  illud  pecca- 
tum  quoad  externam  omissionem  actus  pro- 
missi  quasi  continue  durare;  hanc  vero  dura- 
tionem  non  esse  moralem,  et  in  ratione  pec- 
cati,  nisi  quando  actualiter  est  voluntaria  di- 
recte  vel  indirecte.  Ad  hoc  autem  necesse  est 


ut  actu  veniat  in  memoriam  obligatio  vel  in 
se  vel  in  ipso  actu  promisso,  et  quod  possibi- 
litas  implendi  votum  hic  et  nunc  actu  duret, 
quia  alias  omissio  non  est  actu  voluntaria,  et 
consequenter  non  estactuale  peccatum. 

11.  Quando  interrumpatur  tale  peccatum.  — 
Unde  fit  ut  tale  peccatura  interrumpatur,  vel 
per  naturalem  inconsiderationem,  vel  per  to- 
talem  occupationem  circa  res  alias,  per  om- 
num,  et  per  impotentiam  implendi,  et  simi- 
lia.  Atque  ita  tunc  iterabitur  talis  culpa  , 
quando  post  moralem  interruptionem  homo 
itorum  advertit,  et  nihilominus  vult  non  im- 
plere  votum,  vel  directe,  vel  indirecte  volen- 
do  occupari  circa  aliud,  et  non  curando  de 
voti  observatione.  Fieri  tamen  potest  ut,  licet 
tempus  implendi  votum  transactum  sit,  non 
possit  postea  in  qualibet  parte  temporis  im- 
pleri,  sed  certis  horis  vel  temporibus  oppor- 
tunis;  ut  si  hodie  audienda  esset  Missa,  trans- 
acta  hora  Missee,  commissum  est  peccatum, 
cessat  vero  reliquo  diei  tempore,  obligabit 
tainen  statini  sequenti  clie,  per  se  loquendo ; 
et  idem  est  cum  proportione  de  jejunio,  et  si- 
milibus  actibus,  in  quibus  facile  cernitur  in- 
terruptio  et  iteratio  peccati.  At  si  votum  sit 
ingrediendi  religionem  intra  annum,  transa- 
cto  anno  potest  obligatio  urgere  continue, 
per  se  ac  moraliter  loquendo,  et  tunc  proce- 
dit  regula  posita,  ut  constat. 

12.  Secunda  assertio :  per  modum  commis- 
sionis  non  peccatur  contra  votum  ob  solam  di- 
lationem,  sed  per  obligationis  violationem.  — 
In  quo  differant  vota  affirmativa  a  negativis. 
—  Dico  secundo  :  per  modum  eommissionis 
non  peccatur  contra  votum  ob  solam  temporis 
dilationem,  sed  per  violationem  directse  obli- 
gationis  voti ;  per  hanc  vero  transgressionem 
non  semper  extinguitur  obligatio  voti ;  ideo- 
que  ssepius  tale  peccatum  committi  potest. 
Declaro  singula ,  breviter  explicando  quo- 
modo  vota  negativa  violentur ,  et  peccata 
contra  illa  multiplicentur;  nam  per  modum 
commissionis  tanl.um  vota  negativa  violantur, 
ut  supra  dixi.  Vota  autem  negativa  in  hoc 
differunt  ab  affirmativis,  quod  de  se  semper 
et  pro  semper  obligant,  vel  simpliciter,  vel 
juxta  intentionem  voventis,  ut  supra  explica- 
tum  est ;  et  ideo  ut  observentur,  nullam  aliam 
requirunt  temporis  determinationem.  Nam 
si  absolute  fiunt,  statim  obligare  incipiunt,  et 
ex  tunc  pro  semper  obligant ;  si  vero  fiant 
cum  intentione  suspendente  obligationem  us- 
que  ad  certum  terminum,  illo  completo,  ex 
tunc  etiam  pro  semper  obligant,  vel  perpetuo, 


CAP.  VI.  QUIBUS  MODIS 
vel  usque  ad  alium  terminum  prgefixum. 
Hinc  ergo  fit  ut  votum  negativum  non  possit 
per  dilationem  violari,  quia  cum  obliget  pro 
sernper,  nullam  dilationem  admittit,  ex  quo 
incipit  obligare  ;  quod  non  ita  est  in  affirma- 
tivo  voto,  nam,  licet  jam  obliget  et  impleri 
possit,  tamen,  quia  nou  obligat  pro  semper, 
de  se  admittit  dilationem  et  arbitrium.  Item 
quia  votuin  negativum  non  obligat  ad  agen- 
dum,  sed  ad  non  agendum,  ideo  non  violatur 
nisi  transgrediendo  substantiam  ipsius  voti, 
etiamsi  in  primo  instanti  obligationis  ejus 
violetur  ;  unde  si  quis  post  votum  castitatis 
simpliciter  emissum  vellet  per  unam  tantum 
boram  vel  quadrantem  non  exequi  illud,  non 
diceretur  differre  executionem  aut  observau- 
tiam  voti,  sed  frangere  illud.  Et  hinc  etiam 
fit  ut  ad  augmentum  vel  diminutionem  hujus 
peccati  nihil  referat  mora  temporis  in  voto 
exequendo  post  obligationem  ejus ;  tantum 
enim  peecat,  qui  statim  post  emissum  votum 
castitatis  peccat  contra  illam,  ac  si  ante  an- 
num  votum  emisisset.  Illa  ergo,  quee  diximus 
de  dilatione  in  affirmativo  voto,  non  habent 
locum  in  negativo.  Et  ita  patet  sufficienter 
prior  pars  assertionis. 

43.  Advertendum  circa  votum  negativum.  — 
Girea  posteriorem  vero  advertendum  est,  vo- 
tum  negativum  aliquando  esse  posse  de  uno 
tantum  actu  preeeise,  qui  statim  transeat, 
nullo  relicto  termino  quasi  permanente  mora- 
liter  cousiderabili,  ut  si  vovem  non  ccenare 
hodie;  aliquando  vero  esse  posse  de  uno  actu, 
qui  videatur  habere  tractum  successivum,  et 
quasi  continuum  in  suo  termino,  ut  si  voveam 
non  ingredi  domum,  ubi  post  ingressum  se- 
quitur  mora,  vel  major  progressio,  etc.  Et  si- 
mile  est  votum  non  egrediendi  domo.  In- 
teidum  vero  potest  fieri  votum  de  uno  actu 
solo,  non  tamen  absolute  spectato,  ut  est  talis 
naturae  vel  speciei,  sed  ut  est  primus  in  tali 
ordine,  ut  dicebamus  supra  de  voto  virginita- 
tis  prsecise  hac  intentione  facto,  et  simile  esse 
potest  in  juvene  emittente  votum  abstinendi 
a  vino,  id  est,  nou  incipiendi  usum  vel  gus- 
tum  ejus.  Ultimo  potest  esse  votum  de  nega- 
tione  actus  talis  speciei  sine  alia  determina- 
tione  ex  parte  actus,  ut  est  in  voto  castitatis, 
vel  abstinentiae  a  carnibus,  sive  talia  vota 
perpetua  fiant,  sive  temporalia,  cum  propor- 
tione  ad  tempus  pro  quo  fiunt.  Igitur  in  tri- 
bus  primis  modis  semel  tantum  contra  votum 
peccatur,  et  per  unam  transgressionem  voti 
obligatio  extinguitur,  quia  votum  solum  obli- 
gat  ad  abstinendum  uno  actu  in  individuo,  et 


VIOLETUR  VOTUM,  ETC.  1039 

ideo  post  illum  commissum  jam  non  obligat 
ad  abstinendum,  quia  ad  preeteritum  non  est 
potentia  ;  nec  etiam  obligat  ad  abstinendum 
ab  alio  simili  actu,  quiade  illo  non  est  factttm, 
nec  etiam  obligat  votum  ad  recompensatio- 
nem,  utsupra  ostensum  est.  Discurrendoetiam 
per  singulos  modos  id  ostendi  potest.  Et  qui- 
dem  in  primo  res  est  per  se  nota,  neque  circa 
illum  aliquid  addendum  occurrit;  nam  si 
quis  vovit  non  coenare,  et  semel  ccenat,  etiamsi 
postea  iterum  atque  iterum  comedat,  nonagit 
contra  votum ,  quia  votum  solura  cecidit  in 
unicum  ccense  actum. 

i&.  An  qui  ingreditur  domum  contra  votum, 
teneatur  ex  vi  illius  ibi  non  detineri.  —  Circa 
secundum  vero  modum  posset  esse  aliquod 
dubium,  an  qui  ingressus  est  domum  aliquam 
contra  votum,  tenfatur  ex  vi  voti  ibi  non  de- 
tineri,  et  an  continuo  peccet  quamdiu  ibi  vo- 
luntarie  existit,  vel  postquam  primam  januam 
ingressus  est,  an  peccet  ingrediendo  usque 
ad  interiora  domus,  et  sic  ulterius  progre- 
diendo.  Vel  e  contrario,  si  votura  sitnon  egre- 
diendi,  an  post  primum  egressum  iterum  at- 
que  iterum  peccetur  progrediendo.  Sed  in  his 
omnibus  dicendum  est,  ex  vi  talium  votorum 
peccari  ingrediendo  vel  egrediendo  respecti- 
ve,  ibique  extingui  obligationem  voti  quoad 
illum  actum,  quia  permanere  in  termino,  vel 
ambulare  in  lllo,  et  similia,  non  sunt  contra 
votum  non  iugredienui,  vel  egrediendi.  Nec 
satis  est  quod  forte  sint  con  traria  fini  talis  vo- 
ti,  quia  finis  voti  non  cadit  sub  prseceptum,  ut 
supra  dictum  est ;  hoc  autem  intelligendum 
est  ex  vi  talis  formee  vovendi ;  nam  si  inten- 
tio  voventis  extendatur  ad  heec  omnia,  jam 
mutabitur  materia  voti,  et  ideo  manet  obliga- 
tio.  Intelligitur  etiam  de  unico  ingres^u  seu 
egressu  respectu  sui  termini,  et  omnium  quae 
iti  illo  fiunt,  sine  novo  egressu  vel  ingressu. 
Nam  si  post  primum  actum  ingrediendi  homo 
exeat,  et  iterum  ingrediatur,  etc,  tunc  judi- 
candura  erit  de  secundo  ingressu  juxta  modum 
voti ,  an  fuerit  de  primo  actu,  vel  de  om- 
nibus  simpliciter,  et  secundum  hanc  compara- 
tionem  pertinebit  votum  ad  tertium  vel  quar- 
tum  modum  supra  positum,  et  juxta  illos  defi- 
niendum  erit ,  quomodo  in  eo  casu  peccata 
multiplicentur. 

15.  Circa  tertium  ergo  modum  aliquid  dic- 
tum  est  supra,  hb.  4,  cap.  4,  explicando  duos 
modos  vovendi  virginitatem,  et  omnes  aucto- 
res  ibi  citati  pro  certo  supponunt  illum  mo- 
dum  vovendi  esse  possibilem,  quia  pendet  ex 
libera  intentione  voventis  ;  illo  autem  suppo- 


4040 


LIB.  V.  DE  PECCATIS  V0T0,  EJUSQUE  OBLIGATIONI  CONTBARIIS. 


sito,  manifestum  est,  per  primum  actum  voto 
contrarium  extingui  obligationem  voti,  quia 
ex  intentione  voventis  limitata  fuit  obligatio 
ad  primum  actnm  illius  materia1,,  et  obligatio 
non  extenditur  ultra  intentionem,  et  circa  pri- 
mum  actnm  jam  est  impossibile  servare  vo- 
tum,  quia  jam  factum  supponitur.  Quamvis 
autem  hoc  verum  sit,  supposita  tali  intentioue 
voventis,  necessarium  estut  de  tali  intentione 
satis  constet ;  raro  enim  ex  sola  forma  voven- 
di,  etmateria  ejus,  inteutio  hsec  colhgi  potest, 
nisi  ipsemet  vovens  formaliter  eam  expresse- 
rit,  vel  saltem  conceperit,  ut  fere  omnes  auc- 
tores  notant  in  voto  virginitatis,  et  eadem  ra- 
tio  est  in  similibus;  licet  aliquando  possit 
colligi  intentio  illa  ex  materia,  ut  de  jejunio 
quoad  unicam  ccenam  seu  comestionem  ibi 
notavimus.  Quocirca  quartus  vovendi  modus 
frequentior  est  in  his  votis  negativis,  quia  ne- 
gatio  de  se  omnia  destruit,  et  ideo  votum  ne- 
gativum  factum  de  aliquo  actu  in  communi 
obligat  simpliciter  ad  abstinendum  ab  omni- 
bus  similibus,  ideoque  toties  peccatur  contra 
tale  votum,  quoties  fit  actus  sub  illa  negatione 
comprehensus,  sive  tale  votum  sit  factum  pro 
diurno  tempore,  sive  pro  brevi,  dummodo  ac- 
tus  intra  tempus  prohibitum  repetantur,  ut  in 
particnlari  de  voto  non  bibendi  vinum,  in  d. 
cap.  4,  declaravi ;  et  eadem  est  ratio  de  csete- 
ris,  ubi  de  contraria  intentione  voventis  aper- 
te  non  constiterit,  ut  dixi. 

16.  An  peccatum  contra  votum  augeatur  ex 
multiplicatione  votorum  circa  eamdem  mate- 
riam.  —  Caetera,  de  peccatis  quse  contra  vo- 
tum  committi  possunt,  ex  dictis  libro  prsece- 
denti,  de  obligatione  voti,  colligi  possunt : 
nam  peccatum  consistit  in  transgressione 
obligationis  ,  et  ideo  pro  varietate  et  modo 
obligationis  voti  erit  de  peccatis  illi  contrariis 
judicandum..  Solet  autem  specialiter  quseri  an 
peccatum  contra  votum  augeatur  ex  repeti- 
tione,  seu  multiplicatione  votorum  circa  eam- 
dem  materiam ;  ut  si  quis  ssepius  emisit  votum 
castitatis,  et  postea  castitatem  violet,  an  pec- 
catum  illud  habeat  tot  malitias,  quot  fuerunt 
vota  castitatis  emissa.  In  quo  dubio  dicendum 
est  primo,  in  illo  peccato  tantum  esse  unam 
malitiam.  Probatur ,  quia  per  illa  vota  non 
multiplicantur  obligationes ,  sed  eadem  repe- 
titur  et  confirmatur,  sicut  promissiones  hu- 
manae,  de  eadem  re  eidem  homini,  et  eodem 
titulo  ac  firmitate  factse,  non  multiphcant 
obligationem,  nec  honestates  multiplicantur 
in  actu  ,  quo  talia  vota  servantur  ;  ergo  nec 
malitise  solo  numero  differentes  multiplican- 


tur  in  eodem  actu  vel  omissione.  Secundo  di- 
citur,  ex  illo  capite  posse  accidentaliter  au- 
geri  malitiam  transgressionis.  Probatur,  tum 
quia  quod  pluribus  titulis  debetur,  magis  de- 
bitum  est,  saltem  extensive,  etideo  non  redde- 
re  tale  debitum  aliquam  majorem  deordina- 
tionem  continet,  sicut  ingratitudo  major  est, 
quo  beneficia  sunt  plura,  etiamsi  non  sint  dis- 
tinctse  rationis.  Tum  etiam  quia  illa  votorum 
repetitio  de  se  magis  excitat  ad  voti  observa- 
tionem,  ipsamque  obligatiouem  magis  in  me- 
moriam  revocat,  et  ideo  talis  transgressio  est 
magis  voluntaria,  et  ex  majori  contemptu  sal- 
tem  virtuali. 

17  Gravitas  peccati  quce  oritur  ex  viola- 
tione  voti  scepitis  repetiti  non  est  circumstanlia 
necessario  aperienda  in  confessione.  —  Nihilo- 
minus  addimus  tertio  hanc  gravitatem,  per 
se  loquendo,  non  esse  talem,  ut  oporteat  cir- 
cumstantiam  illam  in  confessione  explicare. 
Probatur,  quia  nec  mutat  speciem,  ut  per  se 
constat,  nec  est  ita  notabilis,  ut  mutet  judi- 
cium  notabiliter,  vel  specialem  obligationem 
inducat,  aut  peculiari  indigeat  remedio.  Dico 
autem  per  se  loquendo,  ut  circumstantiam 
scandali,  contemptus  formalis,  vel  alias  simi- 
les  excludam.  Et  heec  doctrina  sumitur  ex  Me- 
din.  1.  2  ,  q.  72,  art.  6,  ubi  de  obligationibus 
votorum  loquitur,  et  dicit  non  multiplicari 
per  similia  vota,  et  consequenter  nec  peccata 
in  eorum  transgressione  ,  quam  sequiparat 
transgressioni  plurium  legum  idem,  subeadem 
ratione  virtutum,  prsecipientium  aut  prohi- 
bentium,  et  in  ordine  ad  confessionem  idem 
dicit  in  Sum.,  cap.  9,  in  fine ;  et  idem  tenent 
plures  moderni,  quos  refert  et  sequitur  Sanc, 
lib.  de  Matrim.,  disp.  27,  num.  25.  Est  autem 
hoc  certius,  quando  illa  vota  sunt  tantum  sim- 
plicia  :  peculiare  autem  dubium  habet ,  si 
unum  sit  solemne,  et  aliud  simplex,  vel  sint 
duo  solemnia  diversarum  rationum ,  ut  sacer- 
dotis  et  religiosi.  Unde  insurgit  illa  qusestio, 
an  sacerdos  religiosus  castitatem  violans  satis- 
faciat,  dicendo  peccasse  contra  votum  castita- 
tis,  vel  dicendo  se  esse  religiosum,  veitantum 
dicendo  esse  sacerdotem,  vel  teneatur  utram- 
que  circumstantiam  explicare.  Sed  quod  ad 
prsesens  spectat,  dicimus,  quantum  est  ex  par- 
te  voti,  satis  esse  voti  circumstantiam  aperire ; 
an  vero  status  personse  religiosse,  vel  conse- 
cratio  ordinis  sit  circumstantia  specialis  ne- 
cessario  aperienda  in  confessione,  dicemus  in- 
fra  tractando  de  votis  talium  statuum  ,  seu 
personarum  in  particulari.  Interim  videri  po- 
test  Sanc,  disp.  27,  a  n.  22. 


CAP.  VII.  AN  POENITERE  DE  VOTO  FACTO  SIT  PECCATUM  CONTRA  VOTUM. 


1041 


18.  An  votum  jejunii,  et  voturn  implendi  je- 
junium  si  violetur ,  hdbeat  disiinctam  inali- 
tiarn.  —  Sed  quid  si  quis  votum  habens  jeju- 
nii,  vel  aliud  simile,  postea  faciat  votum  im- 
plendi  tale  votum  ?  numquid  peccatum  contra- 
rium  habebit  distinctam  malitiam  ?  Videtur 
enim  habere,  quia  illud  votum  distinctum  est, 
et  circa  distinctam  materiam  ;  nam  unius  ma- 
teria  est  jejunium,  alterius  autem  materia  est 
observatio  voti ;  ergo  violantur  ibi  vota  diver- 
sarum  rationum  ;  ergo  sunt  plures  malitiae  in 
tali  actu.  Confirmatur  primo,  quia  si  quis  voto 
facto  adjungat  juramentum  servandi  votum, 
et  postea  violet  votum,  duas  malitias  commit- 
tit  ;  ergo  similiter  in  prsesenti.  Confirmatur 
secundo.  quia  si  quis  voveat  servare  prscce 
ptum,  duas  committit  malitias  ;  ergo  etiam  in 
prsesenti.  Nihilominus  dico  ibi  tantum  esse 
unam  malitiam,  imo  idem  esse  judicium  de 
tali  peccato,  quod  de  transgressione  voti  sse- 
pius  repetiti  circa  eamdem  materiam.  Ratio 
est,  quia  votum  servandi  prius  votum  jejunii, 
verbi  gratia,  nibil  aliud  est,  quam  iteratum 
votum  jejunii  aliis  verbis  explicatum  Decla- 
ro,  quia  vovens  jejunium  virtute,  seu  in  actu 
exercito  (ut  sic  dicam  ),  vovet  implere  illud 
idem  votum,  quia  ex  vi  illiusmet  voti  obliga- 
tur  quis  ad  implendum  ipsum  ;  ergo  non  po- 
test  votum  illud  separari  ab  obligatione  fideli- 
tatis  servandi  idem  votum,  quse  obligatio  ab 
ipsomet  provenit ;  ergo  virtute  includit  illam 
quasi  reflexionem  in  seipsum,  ut  promittendo 
rem  promittat  sui  observationem.  Unde  etiam 
e  contrario  vovere  servare  votum  jejunii,  ni- 
hil  aliud  est  quam  vovere  jejunium  servandum 
ex  obligatione  voti ;  ergo  illa  duo  vota  in  re 
non  sunt  distincta  quoad  obhgationem  quam 
inducunt ;  ergo  nec  peccata  seu  malitise  trans- 
gressionis  oppositse  inde  multiplicantur.  Ne- 
que  est  simiie  de  juramento  et  voto,  quia  jura- 
mentum  addit  circumstantiam  et  obligatio- 
nem  distinctse  speciei  ab  obligatione  voti,  ut  su- 
pra,  t.  2, 1.  2,  declaratum  est.  Erit  autem  simi- 
le,  sinon  comparetur  juramentum  ad  votum, 
sed  unum  juramentum  ad  aliud ;  ut  si  quis  juret 
servare  votum,  et  postea  iterum  juret  servare 
illud  juramentum  ,  non  addet  obligationem 
diversam  a  priori  juramento,  nec  transgressio 
opposita  habebit  plus  quam  unam  malitiam 
contra  utrumque  juramentum,  prseter  aliam 
contra  votum ,  propter  eamdem  rationem.  De 
prsecepto  item  ad  votum  comparato  non  est 
simile,  quia  inducit  obligationem  diversse  ra- 
tionis,  ut  supra  dictum  est.  Erit  antem  eadem 
ratio  seu  proportio,  si  prseceptum  feratur  de 

XIV. 


servando  priori  pracepto,  quia  etiam  inde  non 
multiplicabuntur  malitiee  contra  prsecepta. 

CAPUT  VII. 

UTRUM  D0LERE,  SEU  P0EN1TERE  DE  V0T0  FACTO, 
SIT  PECCATUM  CONTRA  V0TUM  VEL  CONTRA 
ALIUD   PRJECEPTUM  ? 

1 .  Hoc  dubium  non  est  tactum  in  superio- 
ribus,  neque  etiam  ex  dictis  de  obligatione 
voti  sufficienter  expeditur,  et  ideo  breviter 
tractandum  hic  est,  sicut  tractatur  communi- 
ter  a  Doctoribus  in  hac  materia,  prsesertim  a 
Cajetan.,  d.  q.  88,  art.  6,  qui  distinguit  inter 
poenitentiam  voti,  et  pcenitentiam  de  hoc, 
quod  est  fecisse  votum,  et  primam  censet  esse 
peceatum  mortale,  non  vero  secundam.  Soto 
vero,  lib.  7,  q.  2,  art.  4,  ad  2,  illos  reprehen- 
dit  terminos,  et  non  sine  occasione,  quia  sub- 
obscuri  sunt.  Quid  enim  est  pcenitentia  voti, 
nisi  poenitentia  de  hoc,  quod  est  fecisse  vo- 
tum.  Pcenitere  enim  de  peccato,  et  pcenitere 
fecisse  peccatum,  idem  sunt;  ergo  similiter 
pcenitere  aliquem  de  voto ,  vel  quod  fece- 
rit  votum ,  idem  sunt.  Item  poenitentia  non 
est  nisi  de  actu  prseterito ;  ergo  pcenitentia 
de  voto  non  est  de  actu  faciendo  ex  voto, 
quia  ille  actus  non  est  prseteritus,  sed  fu- 
turus ;  ergo  tantum  est  de  voto  jam  facto; 
ergo  illa  duo  non  distinguuntur.  Nam  poe- 
nitentia  de  voto  facto,  et  quod  fecerim  vo- 
tum,  idem  sunt. 

2.  Duplex pcenitentia  quce  dari  potest  de  voto 
faclo.  —  Clarms  ergo  distinguere  possumus 
duplicem  pcenitentiam  voti,  unam  efficacem, 
aliam  inefficacem .  Efficacem  voco  illam ,  qua ita 
quisdetestatur  votum  factum,  utstatuatetpro- 
ponat  non  servare  iilud,  vel  si  illud  hactenus 
servaverit,  amplius  uolit  eustodire,  etiamsi 
ejus  obligatio  duret.  Potestque  ad  eum  gra- 
dum  deordinationis  talis  poenitentiapervenirej, 
u t  doleat  vovens  non  solum  quod  voverit,  sed 
etiam  quod  talia  opera  fecent,  vel  ita  se  con- 
tinuerit  ad  servandum  votum.  Poenitcntiam 
inefficacem  voco,  quae  solnm  habetur  per 
simplicem  aflectum  displicentise  de  priori  voto, 
seu  (quod  idem  est)  quo  displicet  me  fecisse 
votnm  ;  nihilominus  tamen,non  obstaute  hac 
displicentia,  retineo  propositum  implendi  vo- 
tum.  Quse  distinctio  sumpta  est  cum  propor- 
tione  a  poenitentia  peccati  commissi,  quae 
tunc  est  efficax,  quando  inducit  propositum 
non  peccandi  de  csetero  ;  tunc  vero  inetticax, 
quando  solum  est  displicentia  vclleitatis,  quaj 

6b 


1042 


LIB.  V.  DE  PECCATIS  VOTO,  EJUSQUE  OBLIGATIONI  CONTBABIIS. 


relinquit  affectum  iterum  peccandi.  Et  for- 
tasse  Cajetanus  eamdem  doctrinam  intendit, 
quamvis  illam  non  eisdem  verbis  exposuerit. 

3.  Prima  assertio:  panitentia  efficax  de  ob- 
servatione  voti  facti  mortale  peccatum  est  voto 
contrarium .  —  Objectio.  —  Solutio.  —  Dico 
primo :  pcenitentia  effioax  voti  facti,  in  ordine 
ad  observationem  ejus,  peccatum  mortale  est 
eidem  voto  contrarium.  Hanc  assertionem  in- 
tendit  Cajetanus,  et  admittunt  Soto,  et  omnes 
statim  referendi.  Et  patet,  quiatalis  pceniten- 
tia  includit  propositum  non  servandi  votum, 
et  est  quasi  qusedam  apostasia  a  voto ;  sed  tale 
propositum  est  peccatum  mortale  contra  obli- 
gationem  voti,  quia  transgressio  et  propositum 
ejus  eamdem  babent  malitiam;  ergo.  Dixi  au- 
tem  notanter :  Ad  observationem  ejus  ;  nam  si 
quis  de  voto  efficaciter  pceuiteat,  ad  remedium 
ejus  per  justam  dispensationem  vel  commuta- 
tionem,  talis  pcenitentia  nullum  erit  pecca- 
tum,  quia  propositum  efficax,  quod  includit, 
nullum  est  peccatum,  si  dispensatio  (ut  sup- 
pomtur)  jnsta  sit,  et  idem  est  de  irritatione,  ut 
mfra  dicetur.  Dices:  illa  pcenitentia  tendit  ad 
non  observandum  votum.  Respondeo :  tendit 
ad  non  observandum  illud,  illo  juste  ablato ;  at 
boc  nullum  est  peccatum ;  imo  proprie  ac  for- 
maliter  non  est,  non  observare  illud,  sed  est 
materialiter  uon  exequi  illud  quod  fuerat  vo- 
tum,  quatenus  non  continetur  sub  promissio- 
ne  voti,  quae  includebat  conditionem,  nisiper 
superiorem  tollatur.  Assertio  autem  procedit 
de  pcenitentia,  qua?  immediate  inducit  forma- 
lem  non  observantiam  voti,  illo  durante,  et  sic 
est  manifesta.  Unde  constat  idem  dicendum 
esse  de  poenitentia  actus  prius  facti  ad  votum 
implendum  ,  ut  si  quis  babens  votum  simplex 
religionis,  ex  vi  ejus  religionem  profiteatur, 
et  postea  doleat  quod  factus  fuerit  religiosus, 
includendo  compositionem  ad  prius  votum,  et 
consideraudo  illum  statum  ut  impletivum 
prioris  voti,  ut  explicatur  his  verbis :  Posnitet 
oneimplev-ssetale  votum,  etiamsiittudhaberem. 
Constat  ergo  banc  pcenitentiam  esse  pecca- 
tum  mortale,  quia  includit  desiderium  hujus, 
quod  est  fregisse  votum,  quod  continet  mali- 
tiam  directe  oppositam  obligationi  voti.  Secus 
vero  erit  si  tilis  pceniteutia  sit  de  ipso  actu 
secundum  se,  et  absque  compositione  cum  vo- 
to,  sed  potius  desiderando  ut  votum  non  fue- 
rit,  ut  constabit  ex  dicendis. 

A.  Secunda  assertio :  pcenitentia  inefficax 
voti  per  se  non  est  peccatum.  —  Dico  secundo  : 
pcenitentia  inefficax  voti,  per  se  loquendo, 
non  est  peccatum.  Hoc  suppouit  D.  Thom  ;  d. 


art.  6,  ad  2,  ubi  Cajet.   et  Soto  supra ;  et  Na- 
var.,  cap.  12,  n.  64;  Sylvest.,    Votum,  %  q. 
20;  Ang.,  Votum,  3,  n.  13.  Et  probatur,  quia 
hffic  pcenitentia  non  est  de  objecto  prohibito 
ex  vi  obligationis  voti ;  ergo  per  se  non  est 
peccatum   contra  votum.    Antecedens  patet  , 
quia  votum  solum  est  promissio  faciendi  hanc 
vel  illam  rem.  non  autem  est  promissio  gau- 
dendi  semper,  aut  nunquam  dolendi  de  voto 
facto  ;  ergo  si  dolor  non  sit  tantus  ut  excludat 
volnntatem  implendi  promissum,  non  est  con- 
tra  votum.  Imo  hinc  ulterius  concluditur,  hu- 
jusmodi  pcenitentiam  ex  genere  suo  nulluin 
esse  peccatum.  Probatur,  quia  nullum  preece- 
ptum  invenitur,  cui  directe  cpponatur.  Item 
nolle  vovere,  nullum  peccatum  est ;   ergo  et 
hic  actus,  Nollem  vovisse,  ex  objecto  nullum 
peccatum  est,  quia  objectum  utriusque  actus 
idem  est,  et  propter  habitudinem  ad  diversas 
differentias  temporis  non  variatur  in  bonitate 
vel  malitia.  Quia  sicut  a  principio  non  fuit  ob- 
ligatio  vovendi,  ita  neque  postea  est  aliquod 
preeceptum  quod  obliget  ad  ita  perseverandum 
in  pnori  voluntate  vovendi  ,   ut  per  actum 
etiam  simplioem  et  inefficacem  non  displiceat. 
5.  Unde  constat  idem  esse  dicendum  de  ac- 
tibus  priusfactis  ex  voto,  quando  alias  per  se, 
aut  ex   alio  preecepto   non  erant   necessarii. 
Nam  de  illis  pcenitere  (ut  supra  dicebam)  inef- 
ficaciter,  et  sub  conditione  separante  ab  illis 
obligationem  voti,  nullum  peccatum  est,  quia 
objectum   talis  actus  sic  propositum  malum 
non    est ;    nam    per  conditionem  adjunctam 
prseseinditnr   ab    eo    omnis  malitia.    Similia 
exempla  reperimus    in  obligatione   prsecepti 
positivi,  cum  qua,  ut  ssepe  diximus,  magnam 
proportionem  servatobligatio  voti.  Dolere  igi- 
tur  quod  mihi  fuerit  tale  prseceptum  imposi- 
tum,  aut  quod  hodie  sit  dies  jejunii,  retinendo 
propositum  jejunandi,   per  se  nullum  pecca- 
tum  est ;  quia  neque  est  contra  temperantiarm 
cum  hsec  et  opere  et  proposito  servetur,  neque 
est  contra  obedientiam,  quia  ha?c  non  obligat 
ut  ipsummet  preeceptum  placeat,  aut  non  con- 
tristet,  sed  ut  fiat  quod  prseceptum  est.  Et  ea- 
dem  ratione,  dolere  de  prseterito  actu  praecepti 
jam  facto,  non  quidem  doleudo  de  ipsa  obser- 
vantia  prsecepti,  sed  solum  de  ipso  actu  secun- 
dum  se,  et  solum  de  hoc  quod  fuerit  tunc  ex 
preecepto  neoessarius,   nullum    peccatum   est 
(ut  dolere  quod  preeterito  die  non  laboraverim 
propter  Ecclesiaj  preeceptum) ;  tunc  enim  non 
displicet  feoisse  quod  Ecclesia  pra^cepit,   sed 
displicet  pra?ceptum  occurrisse  tali  die,  quod 
per  se  malum  non  est.   Ita  ergo  in  praasenti, 


CAP.  VII.  AN  POENITERE  DE  VOTO  FACTO  SIT  PECCATUM  CONTRA  VOTUM. 


de  poenitentia  voti  et  actionum  ex  illo  facta- 
rum  philosophandum  est. 

6.  Tertia  assertio :  implere  votum  cum.  pce- 
nilenlia  inefficaci  de  obligatione  ejus,  nullum 
peccatum  est. — Dicotertio:  implere  votum 
cnm  hac  poenitudineinefficaci,  et  tristitia  de 
voto  emisso,  et  de  ejus  obligatione,  per  se  lo- 
queudo,  nullum  peccatum  est.  Quod  etiam 
sentit  D.  Thom.  in  d.  solutione  ad  secundnm. 
Et  probatur,  quia  imprimis  illa  operatio  non 
est  obligationivoticontraria,  quia  votum  obli- 
gat  absolute  ad  implendum  qnod  promissnm 
est,  non  vero  ad  modum  qui  non  fuit  promissu  s; 
qni  autem  vovit  dare  eleemosynam ,  verbi 
gratia,  non  vovit  dare  aiacriter,  seu  absque 
ulla  tristitia  vel  pcenitentia  voti.  Loquimur  au- 
tem  de  solo  uuo  voto  quasi  directo;  nam.  si 
fingamus  aliquem  fecisse  votum  quasi  refle- 
xum  nunquam  dolendi  de  alio  voto  facto,  aut 
obligatione  ejus.  tunc  illa  poenitentia  esset 
mala,  non<-  prsecise  quia  est  pcenitentia  voti, 
sed  quia  est  directa  transgressio  alterius  voti. 
At,  seclusa  hac  reflexione,  et  per  se  ac  direete 
reiQ  considerando,  per  actum  illo  modo  fac- 
tum  sufficienter  impletur  volum  quoad  ejus 
obligationem.  Aliunde  vero  illa  circumstan- 
tia  non  est  per  se  mala,  quia  illa  pceuiten- 
tia  non  est  ex  objecto  niala,  ut  ostensum  est ; 
ergo. 

7.  Dixi  autem  semper,  perse  loquendo,  quia 
per  accidens  potest  talis  pcenitentia  esse  maia, 
et  voto  contraria,  nimirum  si  ratione  illius  con- 
stituatur  homo  in  morali  periculo  proximo  non 
implendi  votum,  quia  qui  amat  periculurn, 
peribit  in  illo :  et  ideo  qui  aliquid  tenetur  face- 
re,  tenetur  etiam,  quantum  in  ipso  est,  vitare 
talia  pericula.  Potest  autem  hoc  in  prsesenti 
materia  facile  contingere,  quia  ea  quae  displi- 
cent  voluntati,  et  cum  deliberatione,   facile 


1043 

omittuntur,   et  difficile   fiunt  integre   et  si- 
cut   oportet.  Et  ideo  facile  potest  cum    hac 
pcenitentia   misceri  aliqua   culpa.  Qualis  au- 
tem  illa   sit,,    ex   circumstantiis    personoe  et 
qualitate  materiee,  pensandum   est.  Et  quoad 
hoc  locum  habet  distinctio,  quam  Cajetanus 
attigit  in  suo  puncto  secundo ;  nam  in  votis  le- 
vioribus  et  temporalibus  facilius  potest  haberi 
hsec  ncenitentia  sine  illo  periculo,  et  consequen- 
ter  sine  voti  lsesione  culpabili ;  quia  pro  aliquo 
tempore,  et  in  nno  vel  alio   actu  facile  vinci 
potest  illa  pcenitentia,    ut  non  impediat  nec 
retardet  ab  integra  observatione  voti.  At  vero 
in   votis  gravioribus    ac  perpetuis    plus    est 
periculi;   et  ideo  facile  potest  admisceri  ali- 
qua  culpa  saltem  venialis,  nam  mortalis  ra- 
ro  erit  ex  hoc  capite  ;  nisi  fortasse  experien- 
tia  jam  docuerit  ibi   inesse  periculum  morale 
omittendi  grave  aliquid  circa  voti  observatio- 
nem. 

8.  Quale  opus  sit  poemtentia  voti  facti. — 
Tandem  inquiri  potest  quale  opus  sit  hsec  poe- 
nitentia  voti  facti,  si  per  se  et  ex  objecto  pec- 
catum  non  est.  Respondeo  etiam  ex  objecto 
non  esse  actum  bonum,  cum  sit  dolor  de  bono 
actu  jam  facto ;  unde  sequitur  ad  summum 
esse  actum  indifferentem  ex  objecto.  Tamen 
quia  de  se  rnagispotest  impedirebonum  quam 
promovere;  ideo  in  malum  vergit,  et  difficile 
est  ut  habeat  honestum  finem.  Et  ex  hoc  ca- 
pite  regulariter  talis  actuserit  malus.Aliquan- 
do  tamen  possethonestari  si  rationabilis  causa 
de  novo  occurreret,  vel  cognosceretur,  ob 
quam  merito  judicaretur  fuisse  magis  expe- 
diens  non  vovisse.  Quanquam  etiam  tunc  ju- 
dico  esse  melius  abstinere  a  tali  actu,  eo  quod 
jam  utilis  non  sit  ;  nisi  fortasse  ad  impetran- 
dam  justam  dispensationem  esset  necessarius, 
nam  tunc  posset  ex  illo  fine  honestari. 


FINIS   LIBRI    QUINTI. 


INDEX  CAPITUM  LIBPJ  SEXTI 


DE  IttUITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  GOMMUTATIONE  YOTI. 


Cap.  I.  An  possit  votum   irritari  ,    et 

quid  ac  quotuplex  sit  irritatio. 
Cap.  II.  An  possint  Summi  Ponlifices 

et  alii  Superiores  vota  subditorum  ir- 

ritare. 
Cap.  III.  An  domini  possint  servorum 

vota  irritare. 
Cap.  IV.  An  unus  conjugum  possit  vota 

alterius  irritare. 
Cap.  V.  De  potestate  parentum  ad  irri- 

tanda  vota  filiorumfamilias. 
Cap.  VI.  De  potestate  parentum  circa 

vota  filiorum  impuberum. 
Cap.  VII.  An  Pr&lali  religionum  pos- 
sint  religiosorum   vota  directe  irri- 

tare. 
Cap.  VIII.   Utrum  votum    factum,    vel 

confirmatum  de  licentia  Pr&lati,  pos- 

sit  ab  eodem  vel  ab  alio  irritari. 
Cap.  IX.   Utrum  sit  in  Ecclesia  potestas 

commutandi,  ac  dispensandi  in  votis. 
Cap.  X.  In  quibus  sit  in  Ecclesia  potes- 

tas  ordinaria  ad  dispensandum ,   et 

commutandum  vota. 
Cap.  XI.  Qui  sint  Prublati  ordinarii  fi- 

delium  ad  eorum  vota  dispensanda. 
Cap.  XII.  An  delegari  possit  potestas 

ad  dispensandum  in  voto ,  et  an  eo 

ipso  censeatur  concessa  ad  commu- 

tandum. 
Cap.  XIII.  Ad  quce  vota  extendatur  fa- 

cultas  dispensandi  et  commutandi. 
Cap.  XIV.   An  facultas  delegata  ad  dis- 

pensandum  vota  exlendatur  adjurata. 
Cap.  XV.  Utrum  eadem  potestas  extenda- 


tur  ad  vota  facla  in  commodum  tertii. 
Cap.  XVI.  De  facultate  eligendi   per- 

sonam,  quce  possit  in  votis  dispensare 

vet  commutare. 
Cap.  XVII.    Utrum  ad   dispensationem 

voti  sit  causa  necessaria. 
Cap.  XVIII.   Vtrum  ad  commutandum 

votum  in  melius  requiratur  potestas 

Prcelati  vel  causa. 
Cap.  XIX.  Quce  potestas  vel  causa  re- 

quiratur  ad  commutalionem  voti  in 

cequale  aut  minus. 
Cap.  XX.  De  vi  commutationis  ad  tol- 

lendam  voti  obligationem  circa  prio- 

rem  materiam. 
Cap.  XXI.    De  dispensatione  et   com- 

mutatione  votorum,  quce  reservantur 

Pontifici. 
Cap.    XXII.    De    reservatione    votorm 
i  condilionaiium. 
Cap.  XXIII.  An  vota  pcenalia  in  ma- 

teriis  votorum  reservatorum  reservatc 

sint. 
Cap.  XXIV.  De  votis  sub  disjunctiom 

factis,    de  materia  reservata  et  not 

reservata. 
Cap.  XXV.  De   potestate   delegata   ai 

dispensandum,  vel  commulandum  vo- 

ta  reservata. 
Cap.  XXVI.  An  qui  habent  facultatei 

generalem  commutandi  vola,   possini 

commutare  vota  reservata. 
Cap.  XXVII.   Quce  voluntas  Prcelati  et 

forma  sit  necessaria  ad  valorem  dis- 

pensationis. 


LIBER  SEXTUS 


DE  MODIS 


QUIBUS  VOTUM  EJUSVE  OBLIGATIO  TOLLI  POTEST,  VIDELIGET,  IRRITATIONE, 
DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE. 


Explicando  voti  naturam  ct  obligationem, 
declaravimus  quomodo  interdum  contingat, 
aut  votum  a  principio  non  obligare,  ac  su- 
biude  esse  nullum  ;  vel,  licet  initiovalidum 
fuerit,  postea  per  rerum  mutationem  cessare; 
in  hoc  ergo  libro  explicandum  superest  quibus 
modis  possit  votum  validum,  et  in  sua  vi  et 
obligatione  perseverans,  perhominem  auferri ; 
nam  quod  auferri  possit,  pro  constanti  suppo- 
nitur,  et  patebit  ex  dicendis.  Non  enim  uno 
tantum  modo  auferri  potest,  et  ideo  generalis 
illa  conclusio  melius  probabitur  discurreudo 
per  singulos  modos,  quibus  auferri  potest, 
quam  in  communi,  quia  hujusmodi  actiones 
et  causee  earum  circa  particularia  versantur. 
In  communi  ergo  sntis  sit  dicere,  non  fuisse 
conveniens  obligationem  voti  ita  esse  perpe- 
tuam,  ut  semel  inhrerensremoverinon  possit; 
nam  considerata  mutabili  conditione  humanse 
naturae,  esset  valde  dura  et  perniciosa  talis 
conditio.  Pertinuit  ergo  ad  convenientem  gu- 
bernationem,  et  quasi  necessariam  providen- 
tiam  erga  homines,  ut  aliqua  via  et  modopos- 
set  heec  auferri,  si  expediret.  Tres  autem  modi 
auferendi  votum  distingui  solent,  qui  sunt  ir- 
ritatio,  dispensatio  et  commutatio,  quos  ter- 
minos  explicuimus  Iractando  de  juramento, 
quoad  vocum  significationem ;  quoad  ipsam 
vero  rem  ex  singulorum  tractatione  constabit, 
quid  sint,  et  quomodo  distinguantur,  ac  deni- 
que  quomodo  nonnuHi  alii,  qui  addi  solent,  ad 
illos  reducantur. 

CAPUT  I. 

AN  POSSIT  V0TUM  IRRITARl,    £T    QUID  AG 
QUOTUPLEX   SIT    IRRITAT10  V0TI? 

1 .  Ad  declarandam  voti  irritationem  snppo- 
nendum  est  ex  dictis  in  fine  libri  secundi,  in 
ultimis  fere  verbis,  qusedam  esse  vota  ita  abso- 


luta  et  firma,  nt  in  rigore  non  pendeant,  per 
se  loquendo,  nisi  ex  voluntate  voventis,  tam 
ex  parte  ipsius  personse  voventis,  quam  ex 
parte  materise  promissse,  ut  est,  verbi  gra- 
tia,  votum  castitatis  emissum  ab  homine  ma- 
joris  setatis,  etsimilia  ;  quaedam  vero  esse  vota 
qu33  habent  dependentiam  ex  voluntate  alte- 
rius  preeter  voluntatem  voventis,  quee  quidem 
non  habent  ex  voluntate  voventis  plenam  fir- 
mitatem,  quia  quatenusab  alia  pendent,  eate- 
nus  infirma  dicipossunt. 

2.  Objectio. —  Solutio. —  Dices:  omne  vo- 
tum,  cum  sit  promissio,  pendet  ex  voluntate 
ejus  cui  fit,  nam  si  ille  non  acceptet,  non  vale- 
bit  promissio ;  et  si,  postquam  acceptavit,  re- 
mittat,  tolletur  obligatio  ;  ergo  saltem  ex  hac 
parte  omne  votum  infirmum  est  et  irritabile, 
sicut  supra  diximus  omne  juramentum  pro- 
missorium  per  remissionem  creditoris  esse 
remissibile  seu  iriitabile.  Respondeo,  cum  vo- 
tum  sit  promissio  Deo  facta,  ex  parte  promis- 
sarii  proprii  non  posse  secundum  legem  ordi- 
nariam  auferri  per  condonationem,  quia  inter 
nos  et  Deum  non  intercedit  tam  familiaris 
communicatio,  sicut  inter  homines.  Oporteret 
enim  Deum  per  se  ipsum  sibi  immediate  pro- 
missa  condonare,  quod  non  facit,  sed  per  vica- 
rium  suum  ;  etideoin  votis  lococondonationis 
succedit  dispensatio,  utinfradicam.  Igiturhaec 
habitudo  ad  Deumut  promissarium  communis 
est  omni  voto,  nec  ex  illa  habet  majorem  fir- 
mitatem  vel  infirmitatem  unum  quam  aliud, 
sed  potius,  eo  ipso  quod  votum  validum  est, 
habet  firmitatem  ex  parte  Dei,  quia  certum 
est  Deum  acceptare  illud.  Cum  ergo  dicitur 
aliquod  votum  esse  infirmum  ,  intelligitur 
secundum  dependentiam  ab  alioextrapromit- 
tentem  et  promissarium,  etillud  votum,  quod 
talem  dependentiam  non  habet,  vocatur  hic 
simpliciter  firmum. 


1046 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIOtfE  VOTl. 


3.  Quodnam  votum  sit  irritabile.  —  Quid 
sit  et  quotuplex  irritatio  voii.  —  Tunc  ergo 
dicitur  votum  irrilabile,  quando  in  suo  valore 
et  obligatione,  vel  (ut  ita  dicamj  in  suo  fieri 
et  conservari  pendet  ex  voluntate  alicujus  ter- 
tise  personse  extra  promittentem  et  promissa- 
rium.  Unde  tale  votum  semper  est  conditio- 
natum  expresse  vel  tacite:  habet  autem  hoc 
peculiare,  quod  ex  parte  conditionis  involvit 
consensum  positivum,  aut  saltem  non  repug- 
nantem  alterius,  et  ideo  ab  illo,  a  quo  pendet, 
irritabile  est.  Alia  enim  vota  conditionata, 
quorum  conditiones  ex  aliis  causis  contingen- 
tibnspendent,licet  possint  non  valere,  vel  ces- 
sare  ex  defectu  conditionis,  non  dicuntnr  pro- 
prie  irritari,  sed  per  se  desinere,  aut  mutari, 
vel  esse  nulla.  Irritatio  enim  dicit  actum  libe- 
rum  voluntatis,  quo  is,  a  quo  votum  pendet, 
facit  ut  non  sit  seu  non  obliget.  Talis  autem 
dependentia  voti  ab  alterius  vohmtate  multi- 
plexesse  potest;  ad  duo  vero  capita  redueitur. 
scilicet,  vel  ex  parte  rnateriae,  vel  ex  parte  per- 
sonee  seu  voluntatis  ipsius  voventis.  Priori  mo- 
do  pendet  votum  ab  alterius  voluntate,  quan- 
do  materia  voti  ab  iila  pendet  in  aliqua  condi- 
tione  necessaria  ad  valorem  voti,  ut  in  hones- 
tate,  quia  potest  ab  alio  prohiberi  vel  non  pro- 
hiberi  ;  vel  in  possibilitate ,  si  materia  voti 
est  sub  alterius  potestate.  Posteriori  modo 
pendet  votum  ab  alterius  voluntate,  quando 
voluntas  voventis  ita  est  subordinata  voluntati 
alterius,  ut  in  sua  obligatione  includat  condi- 
tionem,  Si  alter  consenserit,  aut  non  repugna- 
verit,  utfilius  impubes  pendet  a  patre,  reli- 
giosus  a  suo  Preelato. 

4  Differentia  inter  modum  irritandi  ex  parte 
materice  voti,  et  modum  ex  parte  actus  se  ha- 
lentem.  —  Ex  qua  diversitate  colligitur  primo 
duplex  modus  irritandi  votum:  unus  est  ex 
parte  materiae,  quasi  subtraheudo  vel  mutan- 
do  illam ;  alius  ex  parte  ipsiusmet  actus  vo- 
vendi,  seu  voluntatis  voventis,  revocando  et 
quasi  dissolvendo  illum.  Priorem  modum  vo- 
care  soleo  indirectum  et  commimern,  quia 
non  caditimmediate  in  votum  ipsuin,  sed  fit 
per  subtractionem  materiae;  unde  similis  estilli 
ablationi  vel  cessationi  voti,  qua±  contingit 
ex  mutatione  materiee,  ut  in  fiue  hbri  quarti 
visum  est.  Posterior  autem  modus  est  directus 
et  proprius,  quia  immediate  eadit  in  votum 
ipsum,  et  habet  specialem  et  propriam  ratio- 
nem  aufereudi  illud.  Est  autem  diflerentia 
valde  notanda  inter  hos  duos  modos  irritatio- 
nis  voti;  iiam  irritatio  directa  ex  parte  obliga- 
tionis  est  irritatio  simpliciter,  et  quasi  totalis 


destructio  voti ;  altera  vero  indirecta  irritatio 
ex  parte  materiee  potest  dici  secundum  quid, 
quantum  est  ex  se.  Unde  srepe  est  quasi  tem- 
poralis  suspensio  voti,  et  licet  iirterdum  omni- 
no  auferat  obligationem  voti,  est  quasi  per 
accidens,  quia  vel  votnm  solum  fuit  factum 
pro  eo  tempore,  pro  quo  materia  ejus  prohi- 
betur,  aut,  licet  sit  perpetuum  ex  parte  sua, 
deScit  persona  prius  quam  lrritatio  finiatur. 

5.  Secundo  hinc  etiam  fit,  ut  votum  directe 
irritatum  nunquam  amplius  reviviscat ;  si  ve- 
ro  tantum  irritetur  ex  parte  materise,  ablata 
prohibitione,  vel  illa  cessante,  votum  incipiat 
obligare.  Prior  pars  nota  est,  quia  prior  obli- 
gatio  extincta  fuit  per  irritationem  ;  et  patet 
exemplo  ;  nam  si  impubes  faciat  votum  reli- 
gionis,  et  a  patre  irritetur,  factus  pubes  non 
obligatur  tali  voto.  Alteram  vero  partem  vide- 
tur  negare  Abul.,  numero  30,  q.  67  et  68,  ubi 
de  Episcopo  loquitur,  qui  vovit  peregrinari,  et 
petiit  licentiam  a  Papa,  qui  illam  non  conces- 
sit,  et  ita  votum  irritavit;  et  de  illo  ait  Abu- 
len.,  licet  postea  dimittat  episcopatum,  non 
teneri  votum  implere,  quia  irritatum  fuit.  Dico 
tamen  id  non  esse  per  se,  sed  considerandam 
esse  conditionem  voti.  Nam  si  obligat  pro  cer- 
to  tempore,  et  pro  illo  negetur  licentia,  vel 
prohibeatur  materia,  consequenter  extinguitur 
votum  ;  si  autem  votum  sit  indefinite  factum, 
vel  sit  perpetuum,  non  extinguitur,  sed  solum 
ad  tempus  impeditur  ejus  executio,  et  ita  mu- 
tato  statu  poterit  obligare.  Ita  sensit  Cajet.,  d. 
q.  88,  art.  8.  Et  declaratur  exemplo  servi,  si 
votum  religionis  faciat.  Nam  potest  a  domino 
prohiberi  ejus  executio,  et  tunc  dicitur  irrita- 
re  votum,  non  tamen  aufert  illud,  quia  si  do- 
minus  moriatur, vel  servus  ille  alia  via  fiat  liber, 
obligabitur  voto;  quod  si  nunquam  fiat  liber, 
nunquam  obligabitur,  non  quia  votum  fueriL 
extinctum,  sed  quia  semper  fuit  impeditum. 

6.  Omnis  fidelis  extra  Summum  Pontificem 
potest  habere  vota  irritabilia  ex  parte  mate- 
rice,  non  tamen  ex  parte  obligaUonis.  —  Ex 
his  sequitur  tertio,  in  quocumque  homine  fi- 
deli  extra  Summum  Pontificem  posse  dari 
vota  irritabilia  ex  parte  materise,  non  vero 
dari  in  omnibus  vota  irritabilia  directe  et  ex 
parte  obligationis ,  licet  iu  aliquibus  detur. 
Prima  pars  constat,  quia  omnes  homines  infra 
Pontificem  habent  superiorem  in  terris,  a  quo 
interdum  prohiberi  possunt ,  ne  hoc  vel  illud 
faciant ;  ergo  ex  hac  parte  potest  esse  in  quo- 
cnmque  homine  aliquod  votum  irritabile  ,  vel 
etiam  aliqua.  Dixi  enim  iudefinite  in  quocum- 
que  homine  infra  Pontificem  posse  dari  vota 


CAP.  1.  AN  POSSIT  VOTUM  IKRITAhl,  ET  QUID  AC  QUOTLTLLX  SIT  IRIUTATIO. 


1047 


irritabiha  ,  quia  non  omnia  vota  subditorum 
snnt  irritabilia  ex  parte  materiee.,  etiam  per 
Summum  Pontificem  ,  quia  noa  potest  omnia 
pro  libito  suo  preecipere,  vel  proliibere.  Nec 
enim  opera  bona  et  consiliorum  generaliter 
probibere  potest,  quia  nou  est  data  ei  potestas 
in  destructionem,  sed  in  eedificationem,  nec 
ad  omnia  privata  facta  hominum  praeeipien- 
da,  sed  ad  ea,  quae  ad  regimen  Ecclesise  spec- 
tant,  et  ad  bonum  animarum  neeessaria  sunt, 
autregulariter  expediunt.  Quod  tam  de  cleri- 
cis  quam  de  laicis  verissimum  est,  quamvis 
pro  ratione  status  quidam  illi  in  pluribus  sub- 
dantur,  quam  alii.  Igitur  absolute  et  genera. 
tim  non  potest  omnia  vota  singulorum  irri- 
tare.  Non  repugnat  autem  in  quolibet  homine 
inveniri  materiam  aliquam  voti  irritabilis  per 
Pontificem  ,  quia  in  quolibet  potest  occurrere 
occasio  ilii  pra?cipiendi  aliquid  propter  com- 
mune  bonum  ,  etiamsi  sit  privato  voto  contra- 
rium.  In  ipso  autem  Pontifice  non  habet  locum 
irritatio  heee,  quia  non  habet  superiorem,  ut 
constat. 

7.  Altera  pars  de  irritatione  directa  proba- 
tur,  quia,  non  omnes  homines  habent  suam 
voluntatem  ita  subordinatam  et  dependentem 
ab  alterius  consensu  ,  ut  sine  dependentia  ab 
illo  obligari  non  possiut  Deo  pro  arbitrio  suae 
voluntatis,  si  illis  suppetat  materia  licita,  et  ab 
alhs  obligationibus  vel  debitis  libera.  Hoc  pa- 
tet  inductione  ;  nam  imprimis  ex  parte  eetatis 
omnes  homines  adultimajoris  eetatis,  quee  sal- 
tem  transcendat  annos  pubertatis,  habent  ra- 
tione  libertatis  suae  sufficientem  potestatem  ad 
se  obligandum  per  votum ,  nec  ex  hac  parte 
pendent  a  Papa  vei  rege,  aut  alio  superiore,  ut 
in  sequenti  capite  videbimus.  Deinde  ex  parte 
status  soli  religiosi  in  rigore  habent  talem  su- 
bordinationem  et  dependentiam  ab  alterius 
voluntate ,  ut  ex  discursu  materiae  constabit. 
Itaque  ex  parte  eetatis  in  solis  impuberibus, 
ex  parte  autem  status  in  solis  religiosis  sunt 
vota  omnia  irritabilia  directe,  et  ex  parte  obli- 
gationis.  In  majori  enim  eetate  est  sufficiens 
libertas  ex  parte  sua  sufficieus  ad  votum,  ut 
supra  visum  est ;  et  in  omni  statu  extra  reli- 
gionem  est  homo  sui  juris  in  ordiue  ad  Deum, 
quoad  ea  omnia  quee  ex  parte  materice  illi 
prohibita  non  sunt;  et  ideo  absolute  et  sim- 
pliciter  obligari  potest  sine  conditione  tacita , 
quee  dependentiam  ab  alterius  voluntate  inclu- 
dat.  Quod  a  fortiori  constabit  ex  his,  quee  de 
Episcopis,  servis  et  conjugatis  dicemus. 

8.  Potestas  irritandi  uon  est  semper  spiri- 
tualis.  —  Sed  oportet  advertere  ahud  esse  lo- 


qui  de  voto  irritabili  ex  intrinseca  eonditione 
personae  voventis  ,  aliud  de  voto  irritabili  ex 
voluntaria  intentione  seu  conditione  posita  a 
vovente.  Nam  dicta  procedunt  priori  modo,  et 
ita  etiam  semper  loquemur  ;  quia  ille  modus 
est  quasi  per  se,  et  potest  sub  doctrinam  ca- 
dere.  Posteriori  autem  modo,  nuilus  esthomi- 
num  qui  non  possit  facere  votum  irritabile  per 
alterius  voluntatem  ;  nam  ipse  etiam  Summus 
Pontifex  potest  vovere  jejunium  ,  vel  eleemo- 
synain,  si  confessor  suus  non  contradixerit, 
vel  si  consenserit,  et  tunc  confessor  poterit  irri- 
tare  directe  tale  votum  Poutificis,  quia  potest 
facere  ut  non  impleatur  conditio  ,  sine  qua 
votum  non  obligat.  De  hoc  autem  modo  irrita- 
tionis  nihil  fere  dicendum  occurrit,  praeter  ea 
quae  de  voto  conditionato  diximus ;  aliqua 
vero  ex  his^quae  dicemus,  possunt  ad  iliam 
applicari.  Quarto,  colligitur  ex  diclis,  potesta- 
tem  irritandi  non  semper  esse  spiritualem,  vel 
fundari  in  potestate  jurisdictionis,  sed  in  hoc 
distinguendum  etiam  esse  inter  irritationem 
directam  et  indirectam.  Patet,  quia  directa  ir- 
ritatio  ex  parte  irritantis  fundatur  in  patriapo- 
testate,  vel  naturali,  ut  est  in  proprio  pareute 
respectu  filii,  vel  spirituali,  ut  est  in  Preelato 
respectu  religiosi ;  ex  parte  autem  voventis 
fundatur,  vel  in  imperfectione  voluntatis  cum 
tali  modo  emanationis  vel  subjectionis ,  ut  in 
filio  impubere;  velin  speciali  prouiissione,  et 
pacto  praecedenti,  ut  in  religicso.  Et  ideo  po- 
testas  heec  ad  irritanda  vota  directe  vocari  so- 
let  dominativa  ,  quod  maxime  dicitur  ad  dis- 
tinguendam  illam  a  propria  potestate  jurisdic- 
tionis ,  quee  per  se  et  proxime  non  requiritur 
ad  hanc  irritationem ;  intelligendum  autem  est 
non  de  quacumque  dominativa  potestate,  sed 
de  illa  peculiari  ,  quee  ia  parentibus  vel  reli- 
gionum  Praelatis  in  tales  personas  reperitur. 
Verum  etiam  est,  ad  constituendum  vel  deter- 
minandum  hoc  genus  potestatis,  aliquo  modo 
intervenire  jus  humanum  civile  vel  ecclesias- 
ticum,  ut  infra  videbimus,  quod  jus  a  potes- 
tate  jurisdictionis  pendet  ;  sed  nihilominus 
talis  actus  irntandi  immediate  non  procedit  a 
potestate  jurisdictionis,  nec  a  supernaturali  et 
spirituali  potestate,  sed  a  dominativa,  quae  vel 
a  naturali  origine,  vel  a  voluntate  voventis 
dimauavit,  ut  dixi,  et  in  sequentibus  latius 
declarabirnus.  Secus  vero  est  de  potestate  irri- 
tandi  vota  indirecte ;  nam  heec  irritatio  inter- 
dum  provenit  immediate  a  potestate  jurisdic- 
tionis,  non  tamen  semper  a  spirituali ;  sed  ali- 
quando  a  temporali,  aliquando  vero  a  neutra, 
sed  a  dominio  circa  materiam  voti.  Probo  sin- 


1048 


LIB.  VI.  DE  1RIUTATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


gula  :  quia  hsec  irritatio  fit  per  prohibitionem 
materiee  ;  ba^c  autem  probibitio  interdum  est 
per  potestatem  jurisdictionis  spiritualis,  ut  per 
se  constat  ;  aliquando  vero  esse  posset  per 
principem  saecularem,  et  per  illum  posset  irri- 
tari  votum,  si  lex  vel  prseceptum  esset  justum, 
ut  si  rex  preecipiat  juste  dari  iu  subsidium 
belli  aliquam  partem  bonorurn,  et  ideo  non 
possit  quis  dare  quod  promiserat  in  eleemosy- 
nam  dare,  etc.  Sa?pe  vero  heec  prohibitio  est 
per  potestatem  dominativam  circa  personas  vel 
bona,  ut  in  hero  respectu  servi,  marito  respec- 
tu  uxoris  ,  et  sic  de  aliis,  quee  in  sequentibus 
videbimus. 

9.  Quomodo  sit  inielligendum ,  quod  ad  ir- 
ritandum  votum  non  sit  necessaria  causa.  — 
Quinto,  colligitur  ex  dictis  quomodo  intelli- 
gendum  sit  quod  communiter  dici  solet,  ad  ir- 
ritandum  votum  non  esse  necessariam  cau- 
sam,  sicut  ad  dispensandum  vel  commutan- 
dum.  Quod  docent  communiter  doctores  in  4, 
distinct.  38,  preesertim  Palud.,quaest.  4,  art.  2; 
Suppl.,  q.  i,  a.  5,  c.  2  ;  Sylvest.,  Votum,  3, 
q.  3,  et  Votum,  4,  q.  2;  Angel.  Votum,  2,  n. 
40;  Abulen.,  num.  30,  queest.  43;  Soto,  lib. 
7,  queest.  3,  art.  1  ;  Navar.,  cap.  42.  num. 
63  et  69;  Cajetan.,  verb.  Votum,  cap.  ult. ; 
Anton.,  2  p.,  tit.  12,  cap.  2,  §  6.  Sumitur  ex 
D.  Thom. ,  d.  q.89,  art.  12,  ad 2,  ubi  omnes  mo- 
derni.  Intelligendumergo  hoc  estformaliter  de 
irritatione,  ut  talis  est ;  ad  illam  enim  ut  sic 
non  requiritur  causa ,  licet  ex  parte  funda- 
menti  vel  aliunde  possit  requiri.  Ad  quod  ex- 
plicandum  oportet  distinguere  juxta  proxime 
dicta.  Nam  illud  maxime  locum  habet  in  irri- 
tatione  directa,  quae  fundatur  in  potestate  do- 
minativa,  loquendo  preecipue  de  causa  neces- 
saria  ad  valorem  irritationis ;  nulla  enim  ne- 
ccssaria  est,  tum  quia  utitur  quis  jure  suo  et 
re  sua,  et  justa  potestate  quam  super  illam  ba- 
bet,  utsupponitur;  tum  etiam  quia  tale  votum 
fuit  irnplicite  conditionatum,  et  de  facto  con- 
ditio  nonimpletur,  quando  alterrepuguat,  sive 
ex  causa,  sive  absque  causa  suo  arbitrio  id 
faciat ;  ergo  id  satis  est  ut  votum  nou  obh- 
get,  utpote  conditioue  non  impleta.  At  vero 
quando  irritatio  est  indirecta  per  potestatem 
jurisdictionis,  necessaria  est  causa  justa,utlex 
sit  valida,  vel  preeceptum  obliget;  unde  quia 
irritatio  supponit  validam  prohibitionem,  ex 
hac  parte  requirere  potest  causam,  nou  quee 
formaliter  respiciat  ablationem  voti  (nam  in 
tah  irritatione  illa  non  necessario  per  se  inten- 
ditur,  sed  quasi  consequitur),  sed  quee  respi- 
ciat  eequalitatem  legis  vel  prstcepti. 


10.  An  potestas  dominativa,  ad  irritanda 
vota  justa,  requirat  causam.  —  Sed  quaeres 
circa  irritationem  ex  potestate  dominativa,  an 
requirat  causam  saltem  ut  juste  fiat.  Quidam 
enim  simpliciter  negant,  quia  unusquisque 
libere  potest  uti  jure  suo.  At  Soto  et  Abulens. 
supra  affirmant,  quia  saltem  erit  actus  otiosus 
vel  imprudens  irritare  votum  sine  causa.  Di- 
cendum  vero  est,  sermonem  esse  posse  de 
peccato  contra  religionem  voti,  quod  sit  quasi 
injuriosum  Deo,  et  sic  nullum  esse  peccatum 
in  tali  irritatione,  quale  invenitur  in  dispen- 
satione  voti  sine  causa  data.  Et  ratio  est,  quia 
illud  votum  est  conditionatum,  et  positum  in 
arbitrio  irritantis.  Posset  autem  generaliter 
interrogatio  fieri  de  quovis  gcnere  peccati.  Et 
sic  dico,  ulterius  considerandum  esse  an  talis 
potestas  data  sit  irritanti  in  bonum  et  utilita- 
tem  voventis,  vel  in  commodum  ipsiusmet  ir- 
ritantis,  vel  utriusque  intuitu.  Primo  modo 
data  est  Preelato  religionis  ;  secundo  modo, 
domino  in  servum;  tertio  data  videtur  patri 
in  filiuin,  et  marito  in  uxorem.  In  primo  igi- 
tur  modo,  ut  irritatio  licite  fiat,  oportebit  ut 
censeatur  utilis,  vel  voventi,  vel  religioni,  aut 
quod,  pensatis  omnibus,  censeatur  esse  majus 
Dei  obsequium,  alioquin  male  utetur  Preelatus 
potestate  sua  ;  factum  tamen  tenebit.  Et  raro 
erit  peccatum  mortale,  nisi  vel  prava  intentio 
vel  grave  nocumentum  subditi  ex  notabili  ne- 
gligentia  Preelati  intercedat,  quod  raro  eve- 
niet,  seclusa  directa  malitia.  In  secundo  mo- 
do,  nullum  erit  peccatum  votum  irritare  ex 
solo  affectu  proprise  commoditatis  sine  alia 
speciali  causa,  quia  ibi  utitur  dominus  re  om- 
nino  sua ;  ut  si  alius  voveat  facere  eleemosy- 
nam  ex  aliena  pecunia,  si  dominus  consentiat, 
omnino  hbere  potest  dominus  non  consentire. 
Sic  ergo  potest  se  habere  dominus  circa  vota 
servi  de  rebus  suis,  vel  de  actionibus  sibi  de- 
bitis;  solum  oportet  ut  talis  actus  habeat 
generalem  circumstantiam  finis  honesti,  et 
observare  etiam  ne  contra  charitatem  fiat , 
quee  servo  etiam  debetur.  Et  idem  fere  est  iu 
tertio  modo,  quamvis  ibi  majori  obligatione 
teneatur  pater  consulere  commodisfilii,  etvir 
uxoris  vel  familiee,  ut  bene  suo  jure  et  potes- 
tate  utatur. 

1 1 .  Pralatus  non  potest  cogere  subditum,  ut 
cummutatiouem  acccptet ,  si  illwn  impediat  ab 
oliservatione  voti  proprii.  —  Ultenus  vero  in- 
terrogari  potest,  an  teneatur  Pradatus,  qui 
votum  irritat,  preesertim  quando  id  facit  per 
potestatem  jurisdictionis,  non  simpliciter  tol- 
lere  votum,  sed  iu  aliquid  aliud  commutare, 


CAP.  II.  AN  POSSINT  SUMMI  PO.NTIFICES  ET  ALII  SUPERIORES  VOTA,  ETC. 


1049 


prout  fit  in  cap.  Magnw,  de  Voto.  Ante  cujus 
resolutionem  oportet  ulterius  interrogarc,  an 
possit  Prselatus  cogere  subditum  ut  talem 
commutationem  acceptet.  Et  hinc  initium 
sumendo,  dico  non  posse  Prtelatum  imponere 
hoc  onus  subdito,  qui  votum  emisit,  quando 
non  vult  dare  licentiam  ad  servandum  votum 
in  propria  specie  in  qua  factum  est.  Ratio  est, 
quia  subditus  non  vovit  nisi  talem  materiam 
iii  specie  ;  ergo  si  illa  non  permittitur,  non 
potest  cogi  ad  aliam ;  quia  non  potest  cogi  ad 
vovendum,  vel  simpliciter,  vel  hanc  rem  po- 
tius  quam  illam.  Confirmatur ,  quia  illa  non 
esset  irritatio,  sed  commutatio  ;  potestas  au- 
tem  commutandi  pertinet  ad  jurisdictionem 
voluntariam,  ul  ex  dictis  constare  potest,  et 
infra  etiam  dicetur.  Neque  contra  hoc  facit 
cap.  Magnce,  quia  ibi  facta  est  commutatio  ad 
petitionem  voventis.  Itaque  si  vovens  petat 
abiationem  voti,  potest  Papa,  si  velic,  per 
commutationem  tollere  ,  et  non  per  irritatio- 
nem  ,  et  tunc  si  subditus  nolit  acceptare  com- 
mutationem,  obligabitur  ad  votum  implen- 
dum ,  et  ita  tunc  commutatio  est  quasi  condi- 
tionata,  sub  conditione,  scilicet,  acceptandi 
aliud  onus  ;  tunc  autem  liberum  erit  voventi 
non  acceptare,  sed  votum  suum  formaliter 
implere.  Si  vero  Papa  invitum  compellat  ad 
votum  non  implendum,  non  potest  illum  sim- 
pliciter  cogere  ad  aliquid  aliud  faciendum. 
Addi  etiam  potest,  si  votum  sit  mixtum  ex 
personali  et  reali,  et  solum  praejudicet  juri 
superioris  vel  Ecclesiae,  ut  personale  est,  posse 
irritari  quoad  eam  partem,  relicta  obligatione 
quoad  alteram  de  reali  subsidio,  quia  tunc  non 
tam  est  commutatio  voluntaria,  quam  par- 
tialis  irritatio,  relicto  partiali  debito,  quod 
inerat  ex  vi  voti.  Hoc  autem  solum  habet  lo- 
cum  quando  talis  obligatio  est  per  accidens 
conjuncta  cum  personali,  non  vero  quando  est 
accessoria  ,  quee  cessat  cessante  principali, 
juxta  superius  dicta. 

■12.  Superior,  qui  votum  irritat,  non  tenetur 
illud  in  allud  commutare.  — Unde  ad  priorem 
interrogationem  respondeo ,  non  teneri  supe- 
riorem  ad  hujusmodi  commutationem  impo  - 
nendam,  per  se  loquendo,  et  ex  vi  obligatio- 
nis  voti.  Probatur ,  quia  non  potest  cogere  ad 
iilam  acceptandam  ;  ergo  non  tenetur  illam 
inteutare,  ut  sic  dicam.  Item  potest  absolute 
uti  jure  suo,  absque  alia  causa ;  ergo.  Item 
votum  uon  obligat  ad  compensationem,  quan- 
do  lmpleri  n"n  potest ;  ergo  neque  illa  est 
necessaria,  quando  alias  irritan  potest. 

13.  Quotuplez  sit  irritaiio  voti ,  et  guomodo 


differat  a  dispensatione. — Tandem  constat  ex 
dictis  quid  et  quotuplex  sit  irritatio  voti,  et 
quomodo  a  dispensatione  differat ;  conveniunt 
enim  in  effectu  auferendi  votum,  differunt  ta- 
men  in  habitudine  ad  votum.  Quia  dispensa- 
tio  cadit  in  illud,  ut  solum  pendet  ex  acce- 
ptatione  Dei,  etiamsi  alias  sit  omnino  firmum 
et  absolutum  ;  irritatio  vero  respicit  votum, 
ut  est  aliunde  infirmum,  et  conditionatum  ex 
parte  materiae  vel  voluntatis  ipsiusmet  voven- 
tis.  Unde  provenit,  ut  etiam  differant  in  potes- 
tate  a  qua  manant;  nam  dispensatio  semper  pro- 
venit  a potestate  speciali  a  Deo  concessa,  non au- 
tem  semper  irritatio.  Item  dispensatio  semper 
requirit  justam  causam,  non  autem  irritatio. 
Item  irritatio  fieri  potest  invito  vovente,  ut 
constat,  dispensatio  vero  minime  ;  quia  est  be- 
neficium,  quod  non  fit  invito,  et  fit  in  levamen 
dispensati,  et  ideo  non  debet  fieri  in  ejus  gra- 
vamen,  juxtaregulasjuris  61  et  69,  in  6.  Maxi- 
me  quia  si  dispensatus  non  acceptet  dispensatio- 
nem,  eo  ipso  quasi  confirmat,  et  iterum  emit- 
tit  idem  votum.  Quare  si  Praelatus  velit  sub- 
diti  votum  auferre,  illo  etiam  invito,  necesse 
est  ut  irritatione  utatur ,  prohibendo  mate- 
riam,  vel  resistendo  obligationi  voti,  et  quasi 
auferendo  conditionem,  sine  qua  validum  esse 
non  potest.  Atque  idem  fere  est  de  commuta- 
tione,  quae  in  hoc  maxime  differt  a  dispensa- 
1ione,  quod  dispensatio  est  quasi  mera  priva- 
tio,  commutatio  vero  est  quasi  mutatio  inter 
terminos  positivos  ,  quia  non  pure  tollit  obli- 
gatiouem,  sed  unam  in  aliam  transfert:  in  quo 
etiam  irritatio  convenit  cum  dispensatione, 
a  commutatione  etiam  differt,  et  fere  in  aliis 
omnibus  ,  in  quibus  diximus  a  dispensatione 
distingui;  nam  illa  suo  modo  commutationi 
communia  sunt,  ut  in  sequentibus  videbi- 
mus. 

CAPUT  II. 

P0SSINTNE   SUMMUS   P0NTLFEX,    AUT  ALII  PRJELATI 
AUT   PRINCIPES  V0TA   SUBDITORUM   IRRITARE  ? 

1.  Objectio.  —  Solutio.  —  Doctrina  genera- 
liter  data  de  irritatione  votorum  utilior  et  cla- 
riorerit,  si  ad  particulares  personas  applice- 
tur,  tam  ex  parte  irritantium  vota,  quam  eo- 
rum  quorum  vota  irritantur,  quse  duo  quasi 
coi  relativa  sunt ;  et  ideo  de  utrisque  simul  di- 
cemus.  Sunt  autem  quinque  genera  persona- 
rum,  de  quibus  tractari  solet,  scilieet,  Praelati, 
seu  superiores,  ratione  jurisdictionis  in  subdi- 
tos  ;  dominus,  respectu  servi,  propter  speciale 


1050 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


dominium  quod  in  illum  habet ;  maritus,  res- 
pectu  uxoris,  et  e  converso,  propter  speciale 
vinculum  inter  se ;  pater,  respectu  filii ;  et  su- 
perior  religionis,  propter  specialem  etiam  po- 
testatem  quam  habet  in  subditos.  Dices  :  in- 
terdum  potest  privatus  creditor  irritare  vo- 
tum,  remittendo  debitum,  ut  si  quis  promisit 
puellae  pauperi  dotem,  et  votum  fecit  Deo  im- 
plendi  promissionem  ,  potest  nihiloininus  illa 
puella,  remittendo  promissum,  irritare  votum. 
Respondeo,  votum  illud  esse  conditionatum, 
si  illa  voluerit,  et  cessante  conditione,  desi- 
nere  obligationem  voti ;  qui  modns  irritationis 
generalis  est  omnibus  votis  conditionatis,  de 
quibus  snpra  dictum  est,  et  de  illo  particulari 
exemplo  diximus  in  materia  de  juramento,  et 
ibi  dicta  hic  applicari  possunt ,  nam  cum  ea  - 
dem  proportione  sunt  intelligenda.  Quapro- 
pter,  omissis  quae  generalia  sunt,  de  illis  quin- 
que  personis  seu  statibus,  cum  omnibus  aucto- 
ribus,  in  particulari  dicemns,  accommodando 
doctrinam  ad  ea  tantum  quee  ratio  et  obligatio 
voti  formaliter  postulat  (ut  sic  dicam)  ;  nam 
velle  hac  occasione  explicare  omnia  jura,  quse 
ex  his  vinculis  oriuntur  ,  tam  ex  parte  supe- 
riorum  quam  subditorum,  infinitum  esset,  et 
ab  hoc  loco  alienum.  Constituemus  ergo  in 
singulis  generalem  regulam,  et  uno  vel  alio 
exemplo  illas  explicabimus.  Et  in  hoc  c;tpite 
dicemus  de  his,  qui  per  potestatem  jurisdictio- 
nis  superiores  sunt,  et  quia  supremus  est  Sum- 
mus  Pontifex,  de  illo  prius  specialiter  dicemus, 
et  inde  facile  constabit  quid  de  aliis  dicendum 
sit. 

2.  Opinio  eorum  asserentium  Summum  Pon- 
tificem  omnia  vota  Christianorum  irritare 
posse. — De  Summo  ergo  Pontifice  referri  solet 
quaedarn  opinio  dicens  ,  posse  iilum  irritare 
omnia  vota  Christianorum  (de  illis  enim  tan- 
tum  loquimur,  nam  de  his  qui  foris  sunt,  ni- 
hil  ad  nos).  Fundamentum  esse  potest,  quia 
Pontifex  habet  supremam  potestatem  in  ter- 
ris.  et  illi  sine  limitatione  dictum  est  in  Petro  : 
Quodcumque  ligaveris,  et  quodcumque  solveris, 
etc. ;  ergo  etiam  illi  data  est  potestas  imtandi 
omnia  vota.  Unde  aliqui  Canonistee  dicunt, 
auctoritatem  Pontificis  censeri  exceptam  in 
omnivoto;  ergo  omne  votum  includit  condi- 
tionem,  Nisi  Pontifex  restiterit;  sed  hoc  est 
fundamentum  irritationis,  ut  diximus  ;  ergo. 
Sic  Glossa,  in  c.  Quemadmodum ,  de  Jurejur., 
ver.  Conditio,  dicit,  in  omni  juramento  inclu- 
di  hanc  conditionem,  Si  Papce  placuerit;  <.ixi- 
mus  autem  saepe  votum  et  juramentum  in  his 
cpnditionibus^sequiparari.  Sed  hsec  sententia 


ita  generatim  et  absolute  sumpta  vera  non  est, 
et  ideo,  supposita  distinctione  de  duplici  irri- 
tatione  diiecta  et  indirecta  ,  duae  regulae  sunt 
constituendee. 

3.  Sumnms  Pontifex  non  potest  irritare 
vota  Christianorum,  nec  inferiores  Prcelati,  di- 
recle.  —  Prima  regula  est:  Summus  Pontifex 
non  potest  directe  irritare  vota  Christiano- 
rum,  unde  multo  minus  id  possunt  inferiores 
Praelati  ecclesiastici,  vel  principes  seu  guber- 
natores  temporales.  Loquimur  de  his  Prselatis 
formaliter  ,  quatenus  sua  potestate  jurisdic- 
tionis  utuntur  ;  nam  si  aliunde  aliam  ha- 
beaut,  alia  erit  ratio  consideranda  juxta  mo- 
dum  potestatis.  Et  cum  proportione  loquimur 
de  votis  subditornm,  ut  subjiciuntur  tali  po- 
testati,  et  ita  excludimus  religiosos,  quatenus 
speciali  modo  subjiciuntur  Pontifici,  de  qui- 
bus  infra  dicemus.  Et  sic  est  assertio  commu- 
nis ;  sumitur  ex  Palud.,  4,  d.  38,  q.  4,  n.  40, 
ubi  alii  videntur  illam  supponere ;  et  magis 
declarat  Soto,  d.  1.  7  de  Just.,  q.  3,  m  prin- 
cip.,  ubi  specialiter  de  PontiGce  loquitur.  De 
illo  igitur  probatur  prior  assertionis  pars,  pri- 
mo,  ex  c.  Magnce,  de  Voto,  ubi  aperte  suppo- 
nit  Innocentius  III,  non  potuisse  irritare  vo- 
tum  cujusdam  Episcopi  sine  causa.  Et  idem 
intelligi  potest  ex  toto  titulo  de  Voto,  ex  quo 
sumitur  argumentum  a  s'posteriori,  quia  non 
potest  Pontifex  pro  suo  arbitrio  tollere  vota 
Christianorum  ;  imo  iufra  ex  communi  sen- 
tentia  ostendemus  non  posse  in  illis  dispen- 
sare  sine  causa,  et  si  id  facere  tentet ,  nihil 
facere;  ergo  signum  est  non  posse  irritare. 
Secundo,  falsum  est  in  omni  voto  includi  illam 
conditionem,  Si  Papce  placuerit,  ut  de  jura- 
mento  diximus,  lib.  2  de  Juram.,  c.  27  ,  cum 
Panor.,  d.  c.  Quemadmodum,  ubi  declarat  non 
omnia  juramenta  pendere  ex  absoluto  bene- 
placito  Papee,  sed  tantum  illa  quae  versantur 
in  materia  concernente  Pontificem.  Tertio, 
est  ratio  a  priori,  quia  illa  potestas  nec  neces- 
saria  nec  conveniens  erat  ad  regimen  Eccle- 
siee  ;  nec  legimus  a  Christo  esse  datam,  sed 
tantum  potestatem  supremee  jurisdictionis  ad 
gubernandam  Ecclesiam  ;  hsec  autem  potestas 
est  longe  diversa;  ergo.  Et  confirmatur,  nam 
ex  vi  potestatis  jurisdictionis  Pontificise  fac- 
tum  non  est,  ut  omnes  voluntates  Christiano- 
rum  ita  sint  dependentes  a  voluntate  Papee, 
ut  non  possint  obligari  firmiter  et  absolute 
Deo,  nisi  dependenter  a  consensu  Papae  ;  un- 
de  enim  fingi  potest  talis  dependentia  ?  Aiias 
etiam  homo  homini  obligari  non  posset,  nisi 
sub  conditione  iuclusa,  Si  Pajace  placuerit,  et 


CAP.  II.  AN  POSSINT  SUMMI  PONTIFICES  ET  ALII  SUPERIORES  VOTA,  ETC. 


1051 


sic  nee  ipsum  matrimouium,  nec  professio  reli- 
giosa  firma  esset,  si  Papa  vellet  illam  irritare; 
quse  sunt  absurda. 

4.  Objectio.  —  Solutio.  —  Unde  rationes 
factse  non  solum  probant  Papam  non  posse 
irritare  directe  vota  laicorum,  sed  etiam  cle- 
ricorum,  Episcoporum  et  omnium,  nec  solum 
probant  non  posse  illo  modo  irritare  omnia 
votaChristianorurn,  sed  etiam  nullum  omnino 
votum  posse  hoc  modo  irritari ;  quia  eadem 
ratio  est  de  singulis  quse  de  omnibus.  Neque 
hoc  est  contra  supremam  potestatem  ejus , 
quia  illa  est  suprema  in  suo  genere ,  scilicet 
spiritualis  jurisdictionis,  quse  non  extenditur 
ad  actus  qui  non  sunt  juiisdictionis,  ut  est  di- 
recta  irritatio  voti  validi.  Imo  nec  ratione  ju- 
risdictionis  potest  Papa  pro  suo  arbitrio  pro- 
hibere  fidelem  subditum  ne  jejunet,  aut  opera 
supererog;.  tionis  efficiat ;  et  ideo  multo  minus 
potest  directe  irritare  vota  de  his  operibus  fac- 
ta.  Dices:  potest  Pontifex  irritare  vota  antece- 
denter,  impediendo  ne  obligatio  nascatur,  ut 
supra  libro  tertio,  cap.  3,  ostensum  est;  ergo 
etiam  potest  irritare  vota  jam  facta,  directe 
tollendo  obligationem  jam  contractam.  Res- 
pondetur  negando  consequentiam,  tum  quia 
difficilius  tollitur  jus  acquisitum  quam  acqui- 
rendum  ;  tum  etiam  quia  irritatio  antecedens 
non  fit  pro  solo  arbitrio,  sed  ex  necessaria  et 
rationabili  causa,  unde  non  fit  per  potestatem 
dominativam,  sed  per  potestatem  jurisdictio- 
nis,  ad  quam  spectat  praiscribere  conclitiones 
necessarias  ad  contrahendum  vel  se  obligan- 
dum.  Et  ita  illi  potestaii  quoad  vota  facien- 
da  correspondet  potestas  dispensandi  quoad 
vota  valida  jam  facta,  quae  ex  legitima  causa 
et  per  potestatem  jurisdictionis  etiam  fit:  non 
vero  respondet  absoluta  irritatio  directa,  qute 
ex  dominativa  potestate  pro  solo  arbitrio 
fiat. 

5.  Atque  ita  tandem  ut  clara  relinquitur  re- 
liqua  pars  conclusionis,  quse  plures  complec- 
titur,  ut  deEpiscopo  respectu  suorum  subdito- 
rum,  et  de  regerespectu  cujuslibet  vassalli,  et 
sic  de  aliis.  Nam  in  Episcopis  a  fortiori  proce- 
dunt  rationes  factae  de  Summo  Pontifice,  etest 
res  per  se  nota,  et  indubitata  |apud  omnes  De 
potestatibus  autem  temporalibus  est  res  clanor, 
quianecspiritualem  potestatem  habent,  necin 
temporali  quantumvis  suprema  hajc  includi- 
tur.  Quia  nec  ex  uaturali  lege,  nec  ex.jure 
gentium,  vel  alia  via  probabili  ostendi  potest, 
esse  in  rege  vel  imperatore  hujusmodi  domi- 
nium  super  voluutates  subditorum ;  aliunde 
vero  homo  ex  natura  sua  est  iiber  ad  voven- 


dnm  independenter  ab  alterius  consensu.  Irno 
etiam  est  eodem  modoliber  ad  seobligandum 
hornini.  Necpotest  rex  pro  suo  arbitrio  irritare 
ju.-tam  promissionem  homini  factam,  et  di- 
recte  tollere  obligationem  ab  eo  qui  promisit, 
vel  jus  ab  eo-cui  promissio  facta  est,  sed  so- 
lum  ex  justa  catjsa  potest  per  rnodum  dispen- 
sationis  vel  punitionis  hsec jura  mutare ;  multo 
ergo  minus  potest  promissionem  ad  Deum  di- 
recte  irritare. 

6.  Summus  Pontifex,  imo  et  alii  prcelati 
possunt  aliquando  indirecte  vota  subditorum 
irritare. — Secunda  regula  est :  Summus  Pon- 
tifex  potest  aliquando  irritare  indirecte  vota 
fidelium  cujuscumque  status,  et  lianc  potes- 
tatem  cum  proportione  participant  inferiores 
Prselati,  imo  et  in  temporalibus  suo  modo  et 
per  quamdam  consecutionem  invenitur.  Pri- 
ma  pars  hujusassertionis  sumitur  exdoctrina 
communi,  ut  videre  licet  in  Palud.,  d.  q.  3, 
art.  2,  n.  24  ;  Sylv.,  Votum,  3,  q.  \,  et  Votum, 
2,  q.  4 ;  et  aliis  Summistis  ibidem  ;  Canonis- 
tis,  in  c.  Cum  pridem,  de  Renun.,  c.  Magna?, 
de  Voto,  c.  Sicut,  de  Jurejur;  Greg.  Lop.,  in 
leg.  3,  tit.  8,  p.  I ;  Abulen.,  Num.  30,  q.  66 
et  sequentibus.  Qui  specialiter  loquuntur  de 
votis  Episcoporum  et  clericorum,  sed  (ut  os- 
tendam )  eadem  est  ratio  cum  proportione  de 
reliquis.Maxime  item  loquuntur  de  irritatione 
preeveniente,  quce  per  aliqua  jura  facta  vide- 
tur,  de  qua  sufficienter  diximus  supra,  lib.  3, 
c.  A,  ubi  ostendimus,  ex  jure  communi  nul- 
lam  talem  irritationem  propriam  colligi,  sed 
solum  baberi  in  jure  prohibitiones  aliquorum 
actuum,  qui  licet  secundum  se  boni  sint,  et 
apta  materia  voti ,  nihilominus  non  licent 
Episcopis  sine  licentia  Papae,  vel  inferioribus 
clericis  sine  licentia  Episcopi ;  et  ideo  si  de  ta- 
libus  actibus  vota  fiant,  non  esse  omnino  nul- 
la,  sed  obligare  quasi  sub  conditione,  Si  Papa 
consentiat,  et  non  alias. 

7.  Hinc  vero  optime  probatur  assertio,  quia 
in  aliquibus  votis  includitur  conditio,  Si  Papa 
licentiam  pr£ebuerit,  ut  maxime  in  Episcopis 
cernitur ;  ergo  talia  vota  irritari  poterunt  a 
Papa  licentiam  denegante.  Item  alia  vota  in- 
cluduut  conditionem,  Si  Papa  non  contradixe- 
rit,  quod  facere  potest,  quando  materia  voti 
ad  ipsum  aliquo  modo  pertinet,  et  illi  vel  com- 
modis  Ecclesiee  potest  afferre  aliquod  preeju- 
dicium,  argumento  c.  Sicut  nostris,  de  Jure- 
jur.,et  c.  3,  de  Precariis.  Unde  per  argumen- 
tum  a  contrario  facile  colligitur,  hanc  potes- 
tatem  Pontificis  ad  irritanda  vota  Episcopo- 
rum,  etiarn  indirecte  nou  extendi  ad  omnia 


1052  LIB.  VI    DE  IRR1TAT10NE,  DISPENS 

illorum  vota,  sed  solum  ad  ea  quee  possunt 
afferre  preejudicium  Ecclesiee,  vel  queeobspe- 
cialem  rationem  habent  materiam  pertinen- 
tem  ad  jus  Pontificis.  Nam  in  reliquis  actibus, 
sicut  non  potest  Papa  omnes  actus  bonos  pro- 
hibere  Episcopo,  vel  limitare,  ut  sine  licentia 
sua  illos  facere  non  possit,  ita  nec  potest  pro- 
hibere  quin  de  illis  possit  firma  et  absoluta 
vota  facere,  et  consequenter  nec  vota  de  illis 
irritare.  Unde  concludit  Abulen.  supra,  d.  q. 
66,  vota  omnia  Episcopi,  de  rebus  quee  sibi 
absolute  et  sine  licentia  licent,  irritari  non 
posse  a  Papa,  quod  etiam  docent  omnes,  in  c. 
Magnce,  et  c.  Scripturce,  de  Voto;  Hostien., 
in  Summa,  tit.  de  Voto,  et  alii  supra  allegati. 
Denique  eadem  ratione  colligitur,  hanc  Pon- 
tificis  potestatem  cum  proportione  habere 
posse  locum  in  omnibus  fidelibus,  tam  clericis 
quam  laicis  principibus  et  plebeis,  quamvis 
usus  ejus  frequentius  habeat  materiam  in  cle- 
ricis  quam  in  laicis.  Ratio  est,  quiajurisdictio 
Pontificis  ad  omnes  extenditur,  et  omnibus 
potest  preecipere  vel  prohibere  in  materia  pro- 
portionata;  heec  autem  potestas  eadem  est 
cum  potestate  prohibendi  materiam  voti,  vel 
preecipiendi  contrariam.  Unde  quia  non  om- 
nes  eeque  immediate  pendent  a  Pontifice,  ne- 
que  tam  frequenter,  ideo  rarius  potest  banc 
potestatem  exercere  in  quibusdam,  quam  in 
aliis. 

8.  Preeterea  hinc  facile  probantur  aliae  par- 
tes  assertionis ;  nam  Episcopi  et  alii  Preelati 
ecclesiastici  in  suis  dicecesibus  habent  juris- 
dictionem  sibi  proportionatam,  ratione  cujus 
possunt  hoc  vel  illud  prohibere  in  ordine  ad 
spirituale  bonum  subditorum;ergo,  mediante 
tali  prohibitione,  ex  parte  materiae,  poterunt 
irritare  aliqua  vota  subditorum,  licet  non  om- 
nia.  Et  sic  in  clericis  qui  tenentur  Ecclesise 
servire,  poterunt  irritare  vota  quee  praejudi- 
cent  debito  muneri,  vel  ad  quorum  executio- 
nem  fuerit  licentia  necessaria.  In  aliis  vero 
minime  habet  locum  talis  irritatio,  et  ita  ser- 
vatur  proportio,  ut  bene  notavit  Abul.  supra, 
q.  70,  cum  Raymund.,  et  aliis  quos  refert.  Et 
sumitur  ex  Sylvest.,  Votum,  3,  q.  2.  De  laicis 
etiam  est  eadem  ratio  :  nam,  licet  rarius  oc- 
currat  in  eis  materia  apta  ad  talem  irritatio- 
nem  respectu  Episcopi,  non  repugnat  inter- 
dum  oceurrere,  ut  si  laicus  voveat  peregrina- 
tionem,  ex  qua  timeri  potest  periculum  fidei 
vel  spiritualis  salutis,  potest  Episcopus  illam 
prohibere,  et  sic  votum  irritare,  etsic  de  aliis. 
Denique  idem  cum  proportione  applicari  po- 
test  ad  laicos  vassallos  respectu  regis,  imo  ad 


VTIONE  ET  COMMUTATIONE  voti. 
quemcumque  voventem    aliquid,  quod  siue 
consensu  alterius  licite  exequi  non  potest,  ut 
ex  sequentibus  etiam  capitibus  constabit. 

9.  An  per  hanc  irritationem  possint  vota 
quce  prcecedunt  statum  suljectionis  irritari? 
—  Responsio.  —  Cur  susceptio  episcopatus  non 
extinguat  omnia  vota  antecedentia  ?  —  Prina 
assertio.  —  Sed  quseri  hic  solet  an  heec  irrita- 
tio  locum  habeat,  quando  vota  prsecedunt  sta- 
tum  subjectionis,  verbi  gratia,  susceptionem 
episcopatus,  vel  beneficii ,  etc,  vel  solum 
quando  subsequuntur.  Respondeo,  de  omnibus 
esse  idem  dicendum  cum  proportione.  Quia  si 
observantia  talium  votorum  non  preejudicet 
superiori,  nec  impediat  executionem  muneris 
suscepti,  seque  absoluta  manent,  neque  irri- 
tari  possunt,  ut  per  se  constat ,  quia  illa  mu- 
tatio  status  impertinenter  se  habet  ad  talia 
vota;  si  vero  preejudicent,  tunc  preevalet  jus 
superioris,  et  obligatio  justitiee,  quse  ex  mu- 
nere  suscepto  nascitur,  sive  in  illa  mutatione 
peccatum  fuerit  commissum,  sive  non,  juxta 
dicta  supra,  lib.  A,  c.  16.  Potest  autem  quis 
specialiter  interrogare  de  assumptione  episco- 
patus,  cur  non  extinguat  omuia  vota  ante- 
cedentia,  sicut  professio  religiosa.  Sed  de  hoc 
aliquid  forte  inferius  dicemus  circa  statnm 
religiosum.  Nunc  dicimus  rationem  esse,  quia 
id  fieri  non  potest  sine  aiiquo  jure  positivo, 
vel  eequivalente  consuetudine ;  neutrum  au- 
tem  inveuitur  in  episcopali  statu,  sicut  in  re- 
ligioso.  Nec  immerito,  quia  licct  episcopatus 
sit  perfectior  status,  tamen  quoad  onera  vo- 
torum,  et  quoad  consilia  ex  illis  servanda,  et 
quoad  subjectionem  voluntatis,  excedit  status 
religiosus,  et  ideo  magis  liberari  debuit  a 
prioribus  \otis  et  oneiibus  voluntariis. 

CAPUT  III. 

AN    DOMINI    P0SSINT    SERV0RUM    V0TA   IRRITARE? 

1 .  Dominus  nequit  irritare  directe  vota  ser- 
vi.  —  Objectio.  —  Solutio.  —  Haec  qu3estio  eo- 
dem  modo  quo  prsecedens  expedienda  est, 
adhibita  distinctione  de  duplici  irritatione, 
directa  et  indirecta.  Dicendum  est  ergo  primo, 
dominum  non  posse  directe  irritare  vota  servi, 
tollendo,  scilicet,  obligationem  voti  immediate 
ac  per  se,  et  nulla  facta  morali  mutatione  ex 
parte  materiee.  Heec  est  communis,  sumitur- 
que  ex  D.  Thoma,  d.  q.  88,  art.  k,  et  clarius 
ex  Cajetano  ibi ;  Soto,  et  aliis,  in  4,  distinct. 
38.  Ratio  vero  est  primo,  quia  servus  non  est 
subjectus  domino  in  spiritualibu«,  sed  tantum 


CAP.  III.  AN  DOMINJ  POSSINT 
in  his  quse  ad  usum  actionum  et  rerum  cor- 
poralium  pertinent,  quia  non  est  servus  se- 
cundum  animam,  sed  secundum  corpus  (ut 
sic  dicam) ;  ergo  ex  parte  voluntatis  in  ordine 
ad  Deum,  servus  est  plane  liber  ut  Deo  vo- 
veat,  si  materiam  habeat  voto  accommoda- 
tam ;  ergo  dominus  non  potest  irritare  directe 
vota  illius.  Et  confirmatur,  quia  servus  ad  se 
obligandum  Deo  non  pendet  intrinsece  ac  per 
se  ex  oonsensu  domini;  ergo  nec  dominus 
potest  directe  irritare  votum  ejus.  Consequen- 
tia  constat  ex  dictis  c.  1 .  Antecedens  autem 
patet,  quia  illa  dependentia  non  est  a  natura, 
ut  per  se  notum  est,  nec  est  ex  voluntate  ser- 
vi,quia  nullum  tale  pactum  cum  domino  fecit, 
nec  est  ex  jure  servitutis,  ut  introducta  jure 
gentium  vel  civili,  quia  nec  invenitur  tale 
jus,  nec  esset  justum,  nec  fortasse  possibile 
intra  latitudinem  servitutiscivilis  et  humanee, 
quia  est  longe  inferioris  rationis ;  ergo.  Gon- 
tra  hoc  objici  potest  1.  Si  quis  servus,  ff.  de 
Pollicit.,  quatenus  ibi  seqmparatur  servus  fi- 
lio  impuberi  quoad  impotentiam  obligandi  se 
voto  sine  consensu  domini,  sicut  filius  impu- 
bes  non  potest  obligari  sine  consensn  patris. 
Respondeo  non  esse  illam  eequiparationem, 
sed  simplicem  commemorationem  diversorum 
menibrorum,  quee  non  oportet  esse  ejusdem 
rationis,  nec  ex  eadem  radice  oriri. 

2.  Secunda  assertio :  domiiri  possicnt  irrita- 
re  vota  subditorum  indirecte.  —  Dico  secundo : 
domini  possunt  irritare  vota  servorum  indi- 
recte,  et  ex  parte  materiee,  ita  illam  probiben- 
do,  ut  non  liceat  servo  votum  exequi,  prohi- 
bente  vel  non  preecipiente  domino.  Ita  Div. 
Thomas,  dicto  art.  8*ad  2;  et  ibi  Cajet.,  Soto, 
et  alii;  Palud.,  Supplement.  Gabr.,  etalii,  in 
4,  distinct.  38;  Sylvest.  et  Angel.,  ubi  supra; 
et  Navar.,  c.  12,  n.  64.  Ratio  est,  quia  servus 
est  domini  quoad  usum  actionum  suarurn, 
quas  illi  ex  justitia  debet ;  ergo  in  illis  pendet 
a  volnntate  ejus  ;  potest  enim  dominus  vei  ac- 
tionem  pruhibere,  vel  contrariam  prsecipere  ; 
ergo  ex  parte  niateriee  potest  irritare  votum 
servi.  Confirmatur,  quia  servus  non  potest  ali- 
quid  promittere  Deo  cum  preejudicio  domini, 
quia  talia  obsequia,  quasi  de  alieno,  Deo  non 
placent ;  ergo  quando  materia  voti  talis  est  ut 
possit  parere  preejudicium  domino,  ut  votum 
sit  licitum  et  validum ,  oportet  ut  hanc  con- 
ditionem  includat,  Si  dominus  conse.iserit,  vel 
saltem  si  non  contradixerit ;  ergo  tale  votum 
fiet  irritum,  si  dominus  non  consentiat  vel 
contradicat,  et  hoc  estirritare  votum  indirec- 
te-  Denique,  hac  ratione,  si  servus  voveat  in- 


SERVORUM  VOTA  1RRITARE.  1053 

gredi  religionem,  et  dominus  non  consentiat, 
votum  non  obligat ;  quia  nisi  consentiat  sal- 
tem  indirccte  ,  sciendo  ,  scilicet ,  et  tacendo, 
nou  potest  tale  votum  executioni  mandari , 
cap.  Si  quis  servum,  cum  similibus,  17,  q.  A. 
Idem  est,  si  servus  voveat  peregrinationem, 
per  quam  subtraheretur  a  servitio  domini. 
Idem  creditur  de  voto  jejunandi,  quod  intel- 
ligendum  est,  si  impediat  debitum  servitium, 
uon  vero  alias,  juxta  dicenda  in  sequenti  as- 
sertione. 

3.  Tertia  assertio  :  quce  vota personalia  ser- 
voru.n  possunt  a  dominis  irritari.  —  Regula 
generalis  ad  ostendendum  qutv  vota  servorum 
■non  possunt  a  dominis  irritari.  —  Dico  tertio  : 
dominus  non  potest  irritare  omnia  vota  perso- 
nalia  servi,  sed  illa  tantum  quornm  executio 
illi  esset  nociva,  et  contraria  juri  quod  habet 
in  servum.  Heec  sequitur  ex  dictis,  nam  quod 
possit  dominus  irritare  vota  praejudicium  sibi 
afferentia,  ex  praecedenti  assertione  coustat. 
Potest  autem  servus  multa  personalia  vovere, 
quee  non  cedant  in  prsejudicium  domini ;  in 
illis  ergo  non  habetlocum  irritatio  indirecta; 
ergo  nulla,  juxta  duas  preecedentes  conclusio- 
nes.  Duo  autem  sunt  genera  horum  votorum. 
Unum  est ,  eorum  quee  referuntur  ad  tempus 
libertatis,  et  pro  illo  fiunt;  ut  si  servus  vo- 
veat  servire  hospitali,  si  libertatem  consequa- 
tur,  vel  jejunare  ,  fieri  religiosus,  et  similia. 
Quia  heec  non  pra^judicant  domino  ex  parte 
obligationis,  et  ideo  non  potest  ipse  votum 
auferre,  ut  dictum  est.  Et  hinc  est  rit,  si  ser- 
vus  absolute  voveat  religionem,  et  durante 
servitute  non  possit  exequi  votum  domino 
resistente,  si  postea  comparet  libertatem,  obli- 
gari,  ut  supra  dixi,  per  se  loquendo  ;  quia  vo- 
tum  illud  absolute  factum  ad  omne  tempus 
habile  refertur.  Dixi  autem  per  se,  quia  ex  in- 
tentione  voventis  posset  votum  aliter  limita- 
ri,  et  ex  dilatione  temporis,  et  augmento  eeta- 
tis,  posset  esse  facta  tanta  mutatio  quee  excu- 
saret,  juxta  superius  dicta.  Aliud  genus  voto- 
rum  est,  quee  in  ipso  tempore  servitutis  pos- 
sunt  servari  sine  preejudicio  domini,  utestvo- 
tum  castitatis,  votum  recitandi  brevem  ali- 
quam  orationem,  et  vota  preeceptorum,  ut 
audiendi  Missam  in  festo,  et  similia.  Itaque 
regula  generalis  est,  vota  omnia,  quee  preeju- 
dicium  non  afferunt  domino,  quia  ex  parte 
materiee  non  oppouuntnr  juri  ejus,  non  posse 
ab  eo  irritari,  quia  oporteret  irritationem  esse 
directam,  quee  ab  eo  fieri  non  potest.  Illa  au- 
tem  vota,  quse  hujusmodi  preejudicium  affe- 
runt  domino,  ab  iilo  irritari  poteruut ,  quia 


4054 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


non  sunt  omnino  nulla  ipso  facto,  ut  lib.  3  os- 
tensum  est ;  dependent  autem  a  domino  ex 
parte  materiee,  et  ideo  indirecte  tolli  possunt, 
ut  declaratum  est. 

4.  Contra  hanc  vero  assertionem  allegari 
potest  Abul.,  Nnmer.  30,  q.  91;  dicit  enim, 
dominum  posse  irritare  votum  servi,  sive  illi 
prcejudicet,  sive  non.  Respondeo,  verba  heec, 
ut  jacent,  falsam  continere  sententiam,  et 
contra  omnes,  et  contra  eumdem  Abulen. ; 
nam  in  q.  87,  cum  dixisset  servum  non  posse 
votum  firmnm  emittere,  subjungit:  Quod  in- 
telligatur  de  illis,  in  quibus  prcejudicatur  domi- 
no,  nam  in  cceteris  potest  vovere,  sicut  facere 
orationem,  etc.  Et  idem  dicit  postea  in  eadem 
q.  91 ,  quare  verisimile  videtur  irrepsisse  men- 
dum  in  prioribus  verbis,  et  deficere  negatio- 
nem,  legendumque  esse  dominum  non  posse ; 
quia  illa  negationo  addita,  ceetera  consonant. 

5.  Quarta  assertio  :  dominus  irritare  valet 

omnia  fere  vota  realia  servi.  —  Dico  quarto: 

dominus  irritare  potest  fere  omnia  vota  realia 

servi.  Estcommunis,  fundaturqueinhoc,  quod 

servus  nou  habet  materiam  talis  voti  omnino 

firmi,  quia  nihil  habet  proprium,  sed  quid- 

quid  habet,  domini  est.  Et  ideo  dicitur  in  leg. 

Si  quis  rem,  ff.  de  Pollicit.,  servum  non  posse 

voto  obligari,  quod  maxime  habet  locum  in 

votis  realibus,  licet  cum  proportioneapplicari 

possitad  personalia,  juxta  proxime  dicta.  Di- 

xi  autem  fere,  tum  quia  ex  conventioue  cum 

domino   potest  servus  aliquid  proprium  ha- 

bere,  juxta  Glos.,  in  1.  Quod  attinet,  33,  ff.  de 

Reg.  jur.,  et  tunc  si  de  illo  facit  votum  reale, 

irritari   non  poterit ,   eadem  ratione.   Aliqui 

etiam  excipiunt,  si  tale  sit  votum,  ut  possit  li- 

cite  impleri,  dando,  verbi  gratia,  quotidie  mi- 

nimum  aliquid  in   eleemosynam,  maxime  si 

servus  illa  subtrahat  exhis,  quee  in  proprium 

usum  sibi  conceduntur.  Sed  non  est  necessaria 

exceptio ;  nam,  licet  fortasse  hoc  liceat.  non 

contradieente  domino,  ex  quadam  preesumpta 

voluntate,  absolute  potest  contradicere,  et  ita 

votum  semper  est  irritabile  ex  parte  materiee, 

quia  si  contradicat,  non  licebit. 

6.  Creditor  irritare  valet  vota  creditoris , 
quce  dehiti  solutionem  impediunt.  —  Et  hinc 
colligo,  cum  proportione  idem  dici  posse  de 
quocumque  debitore:  nam  si  voveat  aliquid 
quod  solvere  non  potest  sine  prsejudicio  credi- 
toris,  poterit  creditor  irritare  votum  ;  est  enim 
eadem  ratio,  nam  perinde  est  ac  si  voveat 
eleemosynam  de  alieno.  Imo  tale  votum  regu- 
lariter  censetur  per  se  irritum,  nisi  intentio 
fuerit  vovendi  procurare  consensum  domini 


seu  creditoris,  nam  ita  est  votum  interpretan- 
dum,  ne  vanum  et  iniquum  fuerit,  et  obliga- 
bit  ad  consensum  procurandum,  alter  autem 
negando  consensum  poterit  votum  irritare. 
Unde  potest  etiam  extendi  doctrina  ad  omnes 
servientes,  seu  mercenarios,  qui  ex  justitia 
tenentur  aliis  preestare  obsequia,  vel  suas  ope- 
ras.  Nam  si  faciant  vota  de  his  operibus  cum 
prsejudicio  creditorum  seu  patronorum,  non 
poterunt  illa  exequi  sine  ipsorum  consensu, 
et  ita  poterunt  ab  eis  irritari,  vel  saltem  sus- 
pendi  aut  differri  usque  ad  tempus  finitee  obli- 
gationis;  semper  tamen  exceptum  censetur 
votum  religionis,  extra  servitutem,  vel  ma- 
trimonium  consummatum,  ut  suo  loco  dice- 
tur. 

7.  Vota  servorum  ante  servitutem  emissa 
possunt  irritari  a  domino,  si  illius  servitium 
impediant.  —  Denique  ampliari  possunt  dicta 
de  votis  servorum  preejudicantlbus  dominis,  ut 
locum  habeant,  sive  vota  preecesserint,  sive 
secuta  sint  servitutem  ;  nam  quamvis  praece- 
dant,  mutato  statu  servari  non  poterunt  con- 
tra  legem  justitise,  et  ita  pro  tunc  poterunt  ir- 
ritari  vel  suspendi  per  dissensum  domini. 
Contingere  autom  potest  ut  vota  preecedant 
servitutem  in  his  casibus,  in  quibus  fideles 
baptizati  juste  possunt  in  servitutem  redigi, 
de  quibus  videri  potest  Molin.,  tom.  1  de  Just., 
disp.  33.  Frequentiusque  accidere  potestquid- 
piam  simile  in  homine,  qui  post  votum  reale 
emissum,  debita  de  justitia  contraxit;  nam  in 
solutione  nihilominus  preecedere  debet  justi- 
tia,  ne  votum  ex  alieno  solvi  videatur,  et  ita 
poterit  a  oreditore  irritari.  Et  juxta  heec  est  de 
similibus  judicandum. 

CAPUT  IV. 

AN   UNUS  CONJUGUM   P0SSIT   ALTERIUS   VOTA 
IRRITARE  ? 

\ .  Prima  assertio :  maritus  non  habet  potes- 
tatem  ad  irritandum  directe  vota  uxoris.  — 
Qusestionem  hanc  eodem  modo  definiendam 
censeo  ac  preecedentes,  scilicet,  per  eamdem 
distinctionem  de  irritatione  directa  et  indirec- 
ta.  Dico  ergo  primo  :  maritus  non  habet  potes- 
tatem  ad  irritandum  directe  vota  uxoris,  unde 
a  fortiori  neque  uxor  habet  talem  potestatem 
super  maritum.  Heec  posterior  pars  evidens 
est,  tam  per  se,  quam  per  consecutionem  ne- 
cessariam,  priori  supposita,  quia  vir  caput  est 
mulieris,  non  e  converso,  ad  Ephes.  3;  ideo- 
que  uxor  esse  debet  subdita  viro,  et  non  e  con- 


CAP.  IV.  AN  UNUS  CONJUGUM  POSSIT  VOTA  ALTERIUS  IRRITARE. 


1055 


trario,  Genes.  3,  1  Corinth.  14,  ad  Colos.  3. 
Prior  igitur  pars  commnnis  est  eorum  aucto- 
rum,  qui  dicunt  maritum  solum  posse  irritare 
vota  uxoris,  quee  sibi,  aut  familiae,  vei  guber- 
nationi  domus  preejudicium  afferunt,  preeser- 
tim  Sylvest.,  Volnm,  5,  n.  3;  Angel .,  Vottcm, 
2,  n.  8;  Navar.,  c.  12,  n.  64;  Cajet.  d.  art.  8; 
Anton.,  3  p.,  tit.  1,  c.  22;  Tabien.,  Matrim.  1. 
2.  Ratio  vero  est,  quia  subjectio  uxoris  ad 
virum  solum  nascitur  ex  vinculo  matrimonii, 
et  est  illi  commensurata,  non  enim  intercedit 
ibi  alia  specialis  promissio,  vel  ratio  obliga- 
tionis,  ut  per  se  constat,  et  omnes  fatentur. 
Sed  ex  vitalis  vinculi  solum  sequitur  subjectio 
neeessaria,  et  conveniens  ad  talem  statum,  id 
est,  ad  usiun  matrimonii,  educationem  filio- 
rum,  et  gubernationem  familiee.  Ergo  depen- 
dentia  et  subjectio  in  votis  secundum  se  et  ex 
parte  voluntatis,  non  se  juitur  ex  vinculo  ma- 
trimonii,  sed  solum  ratione  materiee,  vel  in 
ordine  ad  dictamgubernationem.  Minor  patet, 
quia  iile  modus  subjectionis  est  necessarius, 
quoniam  non  possunt  esse  duo  capita,  aiias 
non  esset  pax  nec  ordo ;  et  ideo,  supposita  di- 
versitate  sexuum,  clarum  est  uxoiem  debere 
esse  subjectam  viro.  Major  autem  subjectio 
quam  preedicta,  necessaria  nonest;  ergo  non 
est  unde  fingi  possit,  quia  media  sunt  propor- 
tionata  fini,  et  ita  etiam  effectus  est  commen- 
suratus  causee  ex  qua  nascitur.  Et  confirma- 
tur  primo  ,  quia  subjectio  uxoris  ad  virum 
non  est  absqluta  in  rebus  omnibus,  ut  per  se 
patet;  ergo  continetur  intra  dictos  limites  ; 
nullo  enim  alio  modo  rationabiliter  definiri 
potest.  Confirmatur  secundo>  quia  non  potest 
maritus  prohibere  uxori  pro  suo  arbitrio  om- 
nia  opera  supererogationis,  necjpotest  preeci- 
pere  quidquid  libuerit  etiam  in  corporalibus, 
sed  cum  proportione  ad  statum,  ut  late  Pa- 
nor.,  in  c.  Litteras,  de  Restit.  spoli.,  n.  27  et 
28.  Ergo  nec  potest  preecipere  ne  voveat  id, 
quod  alias  potest  facere,  cum  sit  opus  supe- 
rerogationis  ;  ergo  nec  tollere  potest  vota,  ex 
eo  solum  quod  volunrariam  obligationem  af- 
ferunt.  Tandem  hic  habet  locum,  quod  de 
servis  dicebamus,  quod  heec  subjectio  uxoris 
ad  virum,  corporis  est,  non  spiritus,  per  se  lo- 
quendo  ;  quia  non  ordinatur  per  se  et  imme- 
diate  ad  finem  spiritualem,  sed  ad  humanum 
et  quasi  corporalem  ;  ergo  per  se  et  directe 
non  extenditur  illa  subjectio  ad  dependen- 
tiam  ex  parte  voluntatis  in  voveudo,  et  se 
obligando  Deo,  sed  ad  summum  ex  parte  ma- 
teriee  promissee,  ut  declarabimus.  Aliqui  vero 
videntur   contra    hanc  assertionexn   sentire, 


cum  quibus  paulo  inferius  disputabimus.  Ob- 
jici  vero  solet,  quia  mulier  est  imprudens,  et 
facilis  in  verbis  et  promissis ,  et  ideo  Deus 
subdidit  ejus  voluntatem  viro  in  votis  emit- 
tcndis.  Sed  respondetur  facile  ,  Deum  non 
plus  subdidisse  iliam  quam  naturalis  ratio 
postulat,  attento  vinculo  matrimonii,  et  natu- 
rali  conditione  utriusque  conjugis.  Mulier  au- 
tem  non  est  ita  carens  discretione  vel  usu  ra- 
tionis,  ut  non  possit  prudenter  et  validevove- 
re,  alias  omnium  feminarum  vota  deberent 
esse  irritabilia,  vel  a  parentibus  in  omni  eeta- 
te,  vel  ab  Episcopis,  vel  aliis  superioribus,  etc. 
Non  sunt  ergo  vota  feminarum,  sicut  vota  im- 
puberum,  nec  ideo  subjiciuntur  maritis,  sed 
solum  propter  debitum  ordinem  juxta  finem 
matrimonii. 

3.  Secwida  assertio  :  maritus  indirecte ,  et 
ex  parte  materice  valet  uxoris  vota  irritare.  — 
Dico  secuudo  :  maritus  indirecte  et  ex  parte 
materiee  Dotest  irritare  vota  uxoris.  Heec  etiam 
est  certa  et  communis :  D.  Thom.,  d.  art.  8,  ad 
3 ;  et  ibi  late  Cajet.  et  omnes,  ac  Soto,  lib.  6, 
q.  3,  art.  1;  Palud.  et  Supplem.,  4,  d.  38, 
loc.  cit.  ;  et  Palac,  d.  32,  disp.  2;  Angel.,  Vo- 
tmn,  2,  n.  8;  Sylvest.,  Votum,  5,  q.  1  ;  Na- 
var.,  12,  n.  61  et  64  ;  Abulens.,  Numerorum 
30,  queest.  80,  et  sequentibus.  Sumiturque  ex 
Num.  30,  ubi  late  Aug.,  queest.  59.  Alia  re- 
feruntur  33,  queest.  5,  quee  in  sequentibus  ex- 
pendemus.  Ratione  at.tem  probari  dehet  con- 
clusio,  eodem  modo  quo  de  servo  similem  os- 
tendimus;  nam  uxor  etiam  est  subjecta,'et  in 
multis  potest  ei  a  marito  aut  preecipi  aut  pro- 
hiberi ;  unde  potest  etiam  ipsa  aliqua  vovere, 
quee  juri  mariti  preejudicent ;  ergo  potest  ma- 
ritus  irritare  vota  uxoris,  vel  prohibendo  illi 
juste  aliquas  actiones,  quee  eo  ipso  non  pote- 
runt  esse  materia  voti,  vel  non  consentiendo 
illi  in  his  quee  uxor  facere  non  potest  sine  li- 
centia  mariti,  seu  quse  preejudicium  afferre 
possunt  juri  mariti.  Et  heec  est  indirecta  ir- 
ritatio. 

4.  Tertia  assertio :  quce  vota  uxoris  possit 
maritus  irritare.  —  Hinc  dico  tertio  :  non  po- 
test  maritus  omnia  vota  uxoris  simpliciter  ir- 
ritare,  sed  illa  tantum  quee  sibi,  sueeque  fa- 
miliee  vel  gubernationi  afferunt  preejudicium. 
Ita  docent  expresse  dicti  auctores,  Gios.,  in  c. 
Manifestwn,  33,  q.  5  ;  et  Innoc,  in  c  Scri- 
pturce,  de  Voto;  et  ibi  Hostiens.,  Joan.  And., 
Auton.,  Card.,  Auchar.,  etplures  alii,  quosre- 
fert  Sanc,  ioeo  infra  citando.  Et  sequitur  evi- 
denter  ex  prirna  assertione,  quia  uxor  muita 
vota  emittere  potest,  quee  nuliumpreejudicium 


1056  LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENS 

afferant  marito  ;  ergo  illa  irritare  non  poterit 
maritus.  Consequentia  patet,  quia  nec  directe 
juxta  primam  conclusionem ,  nec  indirecte 
juxta  secundam  ,  quia  non  praejudicant  illi, 
et  consequenter  non  subduntur  potestati  ejus. 
Antecedens  patet  inductione,  primo,  in  votis 
de  rebus  praeceptis  et  necessariis,  quas  mari- 
tus  prohibere  non  potest.  Et  hac  ratione  ir- 
ritare  non  poterit  votum  castitatis  conjugalis 
uxoris,  quia  illud  est  optimum,  et  sine  prae- 
judicio  mariti,  imo  cum  commodo.  Secundo 
in  votis  factis  pro  tempore  viduitatis,  si  eve- 
nerit,  quia  illud  nec  quoad  preesentem  obli- 
gationem,  nec  quoad  futuram  executionem 
pertinet  ad  maritum,  ut  constat,  et  colligitur 
ex  c.  Placet,  de  Convers.  conjugat.,  et  ibi  no- 
tant  Panorm.  et  Hostiens.,  et  tenet  Cajetanus, 
d.  a.  8  ;  Sylv.,  Votum,  4,  q.  2,  d.  5;  Angel ., 
Votum,  2,  num.  13  ;  Tabien.,  Votum,  5,  n.  5  ; 
Palud.,  4,  distinct.  38,  disp.  1  et  3  ;  et  ibi 
Sup.,  q.  1,  1.  X  ;  Nav.,  n.  66.  Tertio  in  votis 
obligantibus  pro  tempore  matrimonii,qii8enon 
sunt  contra  jnra  mariti,  ut  erunt,  quoad  vota 
personalia,  votum  de  brevi  recitatione  in  die, 
vel  quid  simile ;  quoad  realia  vero,  si  uxor  ha- 
beat  res  aliquas,  de  quibus  disponere  possit 
siue  licentia  viri,  ut  expressit  Abb.  in  c.  Scri- 
pturce,  et  Palud.,  dict  d.  38,  quaest.  3,  n.  10, 
quod  ordinarie  habet  locum  in  rebus  levibus, 
vel  quae  pertinent  ad  ejus  statum.  Extraordi- 
narie  autem  potest  contingere  in  aliquibus  ca- 
sibus,  quos  explicare  non  spcctat  ad  hunc  lo- 
cum,  quia  hic  formaliter  tantum  (  ut  sic  di- 
cam  )  explicamus  firmitatem  talis  voti,  suppo- 
sita  tali  conditione  materiae  possibili  ;  quando 
autem  et  quibus  modis  illa  conditio  implea- 
tur,  materiale  est  ad  rationem  voti;  per  se 
autem  spcctat  ad  matenam  de  matrimonio, 
vel  de  justitia.  Quod  est  in  hac  materia  prse 
oculis  habendum,  nam  ob  eam  causam  con- 
sulto  multa  omittemus,  quse  in  preesenti  in 
particulari  tractari  non  possunt. 

5.  Contra  hanc  vero  assertionem  sentit  Soto, 
dicta  q.  3,  art.  1,  et  simul  contra  primam. 
Nam  primo  sequiparat  uxorem  religioso,  quoad 
irritationem  (ut  sic  dicam)  suorum  votorum  ; 
deinde  ait  posse  maritum  irritare  votum  non 
mentiendi  uxoris,  et  similia.  Denique  conclu- 
dit  posse  maritum  irritare  vota  uxoris,  nullo 
excepto.  Et  rationem  reddit,  quia  est  subdita 
quoad  ultroneam  obligationem.  Idem  habet 
in  4,  d.  32,  q.  1,  art.  3,  ubi  ex  hoe  principio 
infert,  posse  virum  irritare  votum  uxoris  non 
petendi  debitum.  Et  pro  hacsententia  possuut 
citari,  qui  distincte  asserunt  uxorem  non  pos- 


ATIONE  ET  C0MMUTAT10NE  VOTI. 
se  vovere  sine  consensu  viri,  ut  Durand.,  4, 
d.  38,  q.  \,  n.  7  ;  Palud.,  q.  3,  n.  10.  Refertur 
etiam  Glossa,  in  dicto  c.  Manifestum,  quia 
postquam  contrariam  opinionem  retulit  ex 
Hugon.,  addit,  textum  illum  indistincte  loqui. 
Item  citatur  Panormitan.,  in  c.  Scripturce,  de 
Voto,  a  Sylvest.  et  Navar.  supra,  nam  dicit 
maritum  posse  irritare  votum  abstinentiee 
uxoris,  etiamsi  nullum  sibi  prsejudicium  affe- 
rat,  quod  videtur  sequi  Summa  Rosel.,  Vo- 
tum,  2,  n.  8.  Allegari  etiam  solet  D.  Thomas, 
d.  art.  8,  ad  3,  qui  eodem  modo  loquitur  de 
votis  uxorisetreligiosi.  Citatur  etiam  August., 
d.  q.  59  in  Num.,  et  Ambros.,  lib.  de  Para- 
dis.,  c.  10,  et  habetur  in  c.  Manifestum,  et  c. 
Noli,  et  c.  ultim.,  33,  q.  5.  ubi  etiam  Gra- 
tian.  in  fin.hoc  significat.  Deniquo  hanc  par- 
tem  late  defendit  Sanci.,  lib.  9  de  Matrimon,, 
d.  39,  n.  4,  ubi  plures  Doctores  allegat.  Etfun- 
datur  in  c.  30  Num.,  et  quia  uxor  simpliciter 
et  in  omnibus  subjicitur  viro. 

6.  Sed  nullum  video  fundamentum  hujus 
sententiee  satis  probabile.  Nam  magis  est  ex 
ratione  naturali  colligendum,  quam  ex  aliqua 
lege  positiva  ;  illa  autem  tantasuhjectiouxoris 
non  colligitur  ex  ratione  naturali,  ut  ostendi. 
Quare  si  in  lege  Num.  plus  adderetur  quam 
ratio  moralis  postulet,  dicendum  esset  non  obli- 
gare  nunc,  quia  fuisset  positiva.  Sed  revera 
qnoad  hanc  partem  non  addit  aliquid,  ut  mox 
ex  Augustino  dicam.  Nec  auctores  commu- 
niter  in  eo  sensu  loquuntur,  sed  cum  restric- 
tione  in  prima  conelusione  indicata,  quam 
etiam  indicavit  Abulens.,  Num.  30,  q.84,  di- 
cens,  uxorem  esse  penitus  subjectam  viro, 
quantum  ad  domesticam  gubernationem. 

7.  Unde  Panormitanus  expresse  approbat 
sententiam  Glossee,  dicentis  posse  uxorem  vo- 
ve.re,  sine  consensu  mariti,  quod  potest  dare 
sine  licentia  ejus.  Quomodo  autem  conseqnen- 
ter  loquatur  de  voto  abstinentiee,  paulo  post 
dicam.  D.  Thomas  autem  valde  generaliter  lo- 
quitur,  et  cum  proportione  potest  iutelligi,  vel 
certe  potius  videtur  restricte  loqui  de  irritatio- 
ne  votorum  religiosi,  ut  iufra  dicam.  Apud 
Ambrosium  loco  citato  nihil  invenio;  Augus- 
tinus  antem  potius  limitat  et  declarat  legem 
Numerorum,  ut  intelligatur  de  votis  abstinen- 
tiae,  sub  quibus  intelhgit  illa  quae  sunt  de  re- 
bus  affligentibus  corpus,  et  similia ;  et  ideo  de 
voto  continentiae  dicitnon  posse  irritari  a  ma- 
rito,  et  consequenter  esse  attendendum  an  prse- 
judicium  afferat  jnri  mariti.  Regula  ergo  ge-  - 
neralis  est,  ut  quoties  vota  uxoris  dicuntur  ir- 
ritabilia  ,    intelligantur  quasi   formaliter  de 


CAP.  IV.  AN  UNUS  CONJUGUM  POSSIT  VOTA  ALTERIUS  IRRITARE. 


1057 


uxore,  ut  subdita,  et  ut  promittit  de  rebus  in 
quibus  parere  tenetur,  et  quse  possunt  usum 
matrimonii  vel  commodam  familise  guberna- 
tionem  impedire.  Et  in  eodem  sensu  loquitur 
Gratianus,  ut  declarant  illa  verba  ejus :  Nulla 
vota  abstinentice  seu  religiosce  conversationis ; 
nam  ksec  solent  obsequiis  conjugalibus  nonni- 
hil  derogare.  Alia  autem  vota,  quse  nibil  ad 
matrimonium  referunt,  diei  possunt  emitti  ab 
uxore  quasi  materialiter,  quia  in  illis  perinde 
se  habet,  ac  si  non  esset  subdita  nec  uxorata; 
et  ideo  non  possunt  in  rigore  a  marito  irritari. 
Unum  vero  addere  possumus  in  gratiam  alte- 
rius  opinionis,  licet  maritus  aliquod  votum 
uxoris  in  rigore  non  possit  irritare,  ut  modera- 
tse  abstinentise  ex  devotione  alicnjus  diei,  nihi- 
lominus  si  ipse  expresse  contradicat,  etacerbe 
ferat,  ita  ut  inde  perturbeturpax,  id  sufficere 
ut  pro  tunc  votum  non  obliget,  non  tam  qnia 
proprie  irritetur,  quam  quia  ex  circumstantiis 
et  mutatione  materise  votum  non  censetur 
tunc  esse  de  meliori  bono.  Unde  a  principio 
censendum  est  includere  hanc  conditionem, 
faciendi  hoc,  si  commode,  et  sine  occasione 
scandali  et  perturbationis  potuero. 

8.  Quarta  assertio :  quce  vota  mariti  possit 
indirecte  uxor  irritare.  —  Dico  quarto  :  etiam 
uxor  potest  irritare  indirecte  illa  vota  mariti, 
quse  fnerint  in  prsejudicmm  ejus.  Ita  sumitur 
ex  D.  Thoma,  4,  dist,  38,  q.  1,  art.  1,  qupes- 
tiuncula  3,  ad  4  ;  etibi  Richard.,  art.  4,  q.  2; 
Palud.,  q.  3,  n.  10;  Supplement.  Gab.,  q.  4 ; 
Abulens.,  Matth.  5,  q.  49;  Innocentio,  Panor- 
mitano,  et  aliis,  in  cap.  Scripturce,  de  Voto; 
Hostien.,  in  Sum.,  tit.  de  Voto,  §  Qicis  vovere 
potest ;  Gregor.  Lopez,  in  1.  3,  tit.  8,  p.  1, 
n.  8,  et  sumitur  etiam  ex  eadem  1.,  et  1.  8 
et  9  ejusdem  tituli  ;  Sylvest.  et  Angel.  supra, 
et  aliis  commuuiter.  Et  supposita  hypothesi, 
quod  votum  viri  possit  esse  in  prsejudicium 
uxoris,  res  est  evideus,  quia  tunc  tale  votum 
absolute  intellectum  est  iniquum  tanquam  de 
re  aliena,  et  ita  per  se  erit  irritum  ;  ut  ergo 
sit  licitum,  debere  includere  conditionem,  Si 
uxor  consenserit,  vel  non  repugnaverit ;  ergo 
tunc  irritabitur  votum  mariti  per  dissensum 
uxoris.  Quod  autem  hypothesis  in  multis  vera 
esse  possit,  patet  primo  in  votis  realibus;  nam 
si  vir  voveat  facere  copiosam  eleemosynarn, 
vel  pium  opus,  quod  implere  non  possit,  nisi 
dispensando  et  alienando  aliquid  de  bonis 
uxoris,  clarum  est  non  posse  id  facere  sine 
consensu  uxoris,  et  consequenter  posse  uxo- 
rem  tale  votum  irritare.  Secundo,  in  votis  per- 
sonalibus,  si  vir  voveat  peregrinatiouem  qua 

XIV. 


privetur  uxor,  et  usu  corporis  viri,  et  adjuto- 
rio  ejus  ad  vitam  necessario,  cedit  maxime  in 
praejudic.ium  uxoris.  Idem  estsivir  voveat  abs- 
tinentiam  nirniam,  quee  illum  reddat  ineptum 
ad  usum  matrimonii.  Qniasicntvir  non  habet 
liberam  potestatem  minuendi  dotem  mulieris, 
aut  bona  quse  ad  illam  pertinent,  ita  nec  cor- 
pus  suum  debilitare  aut  labefacere  potest,  quia 
magis  uxoris  quam  suum  est,  ut  recte  Chrysos- 
tomus,  Hom.  in  Psal.  50,  in  fme. 

9.  Objectio.  —  Sed  objici  potest,  quia  Nu- 
meror.  30,  soli  viro  datur  facultas  irritandi 
vota  uxoris,  non  vero  e  contrario ;  ergo  falsa 
est  assertio.  Et  confirmatur,  quia  irritare  est 
actus  superioris;  mulier  autem  in  uullo  est 
superior  viro,  sed  est  illi  subjecta,  ut  supra  di- 
xi.  Imo  (ut  ait  August.,  in  lib.  Qusest.  veteris 
Testamenti,  q.  45) ,  mulier  ita  est  subjecta 
sub  dominio  viri,  ut  nullam  auctoritatem  ha- 
beat,  et  habetur  in  c.  Mulierem.  33,  q.  5. 

10.  An  sit  cequalitas  in  irritando  inter  ma- 
ritum  et  uxorevi.  —  Antequam  respondeamus, 
inquirendum  est  an  in  hac  potestate  irritandi 
sitsequalitas  inter  virum  et  uxorem.  In  quo  In- 
nocentius,  in  d.  c.  Scripturce,  quem  ibi  Car- 
din.,  Anton.,  et  nonnullialii  sequuntur,  et  vi- 
detur  sequi  Navar.  supra,  n.  64,  et  Angel.,  Vo- 
tum,^,  n.  8,  absolute  ait  eos  esse  ^equales,  quia 
uterque  potest  irritare  alterius  vota  sibi  prse- 
judicantia.  et  neuter  potest  irritare  vota  alte- 
rius,  quse  sibi  non  prsejudicant.  At  vero  Pa- 
normitanus,  in  eod.  cap.  Scripturce,  docet  hoc 
esse  verum  quoad  materiam  castitatis  aut  re- 
ligionis,  vel  mufationis  status,  non  vero  quoad 
alias  materias  votorum,  tam  realium  quam 
personalium.  Idem  in  c.  Clarissimus ,  deCon- 
vers.  conjug.,  n.  4;  Glos.,  in  c.  Manifestum, 
33,  q.  5,  ubi  Gratian.  idem  significat,  §  Ex 
prcetermissis ,  et  ibi  Archid.  et  Turrecr.,  et 
idem  tenet  Hostiens.,  in  Sum.,  ubi  supra;  et 
Palud.,  d.  38,  q.  3,  n.  10;  Ant.,  3  p.,  tit.  H, 
c.  22,  §  1,  etidem  in  re  sentit  Sylvest.,  Vo- 
tum,  5,  q.  l,licet  reprobet  Panorm.  sine  cau- 
sa.  Est  ergo  hsec  verasententia.  Et  prior  pars 
constat,  quoniam  in  his  quse  spectant  ad  usum 
matrimonii,  vir  et  uxor  ad  paria  judicantur, 
juxta  c.  Gaudemus,  de  Divort.,  et  clare  docet 
Paulus,  1  Corin.  7 :  Virsui  corporis  potestatem 
nonhabet.  De  votis  autem  conjugum,  tamcas- 
titatis  quam  religionis,  in  pr?esenti  non  disse- 
rimas,  quia  totam  materiam  de  voto  simplici 
castitatis  in  sequentem  tomum  reservamus, 
ubi  de  aliquibus  votis  in  speciali,  maxime  de 
votis  castitatis  et  religionis  iu  omni  genere 
personarum  disserendum  est. 

67 


1058  LIB.  VI.  DE  1RR1TATI0NE,  DISPENS 

11.  At  veroin  aliis  votis,  licet  dicatnr  esse 
queedam  seqnalitas  qnasi  proportionalitatis 
inter  virnm  et  uxorem,  qnia  neuter  potest  vo- 
vere  cum  preejudicio  alterius,  nisi  in  ordine 
ad  consensum  ejus,  et  consequenter  uterque 
potest  votum  alterius,  quod  vergit  in  suum 
preejudicium,  irritare,  nihilominus  absolute 
non  est  eequalitas.  Quia  potestas  irritandi  ali- 
quaado  oritur  ex  proprio  dominio,  seu  jure 
aliquo  justitiee  illi  eequivalente ;  aliquando 
vero  ex  potestate  gubernativa,  quee  locum 
habet  in  hac  irritatione  indirecta  ex  parte 
materiee,  ut  supra  explicatum  est.  Muiier  ergo 
quamvis  sit  subdita  viro,  aliquarum  rerum 
dominium  habet ;  preecipue  vero  habet  domi- 
nium  in  corpus  viri  quoad  usum  matrimonii ; 
habet  etiam  consequenter  speciale  jus  ut  vir 
secum  cohabitet,  et  sibi  cooperetur  ad  onera 
matrimoniisustinenda.  Habetetiam  proprium 
dominium  dotis  et  aliquorum  bonorum;  non 
habet  tamen  potestatem  gubernativam,  nec 
administrationem  bonorum,  ut  constat.  Vir 
autem  et  habet  dominium  in  corpus  uxoris, 
et  in  hoc  eequalitatem  habet,  et  preeterea  ha- 
bet  potestatem  gubernativam  familiee  et  ad- 
ministrativam  bonorum,  in  qua  superat  uxo- 
rem. 

12.  Quando  sit  majer  potcstas  irritandi  vota 
i?i  marito.  —  Quatenus  ergo  irritatio  voti  po- 
test  ex  dominio  provenire,  sunt  eequales  vir  et 
uxor,  sicut  de  voto  castitatis  diximus  ;  et  hinc 
sunt  etiam  eequales  in  irritandis  votis  perso- 
nalibus,  quee  derogant  huic  dominio  seu  juri, 
proxime  vel  mediate.  Et  huc  spectant  vota 
peregrinationum;  item  vota  dormiendi  in  loco 
separato,  vel  induendi  vestibus,  vel  nimium 
macerandi  corpus.  Item  votum  deferendi  ha- 
bitum  eremiticum,  aut  beatorum  (utvocant), 
vel  similia,  quee  aut  omnino  impediunt,  aut 
horrorem  inducunt,  ut  bene  Sylvest.,  Angel. 
etRosell.  tradunt,  et  sumitur  ex  doctrinaAu- 
gustini,  epist.  centesima  nonagesima  nona,  et 
habetur  in  c.  Quod  Deo,  33,  q.  5.  Idemque 
cum  proportione  est  in  votis  realibus,  quee 
repugnant  dominio  quod  unusquisque  eorum 
habet  in  propria  bona,  ut  dictum  est.  At  vero 
quatenus  irritatio  potest  emanare  ex  potestate 
superiori  quam  gubernatricem  vel  adminis- 
tratricem  vocamus,  in  ea  non  est  eequalitas  in- 
ter  virum  et  uxorem  ;  nam  vir  habet  hanc  po- 
testatem,  et  omne  jus  ad  illam  pertinens,  et 
non  uxor,  ideoque  iri  his  votis,  quee  in  mate- 
ria  talis  potestatisversantur,  potest  vir  irritare 
vota  uxoris,  et  non  e  contrario. 

13.  Fit  satis  superiori  objectioni,  —  Hanc 


ATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 
ergo  partem  probat  objectio  facta ;  de  hac 
enim  irritatione  loquitur  lex  Numerorum, 
nam  illa  est  (ut  ita  dicam)  propria  et  specialis 
marito ;  alia  enim  irritatio,  quee  provenit  ex 
dominio  puro,  est  quasi  generalis  omnibus 
hominibus,  qui  vel  rerum  dominium,  vel  jus 
ad  actiones  aliorum  habere  possunt,  ut  capite 
preecedenti  attigimus.  Et  ita  ad  confirmatio- 
nem,  dicitur,  irritationem  non  semper  esse 
actum  potestatis  superioris,  sed  esse  posse  cu- 
juscumque  habentis  dominium,  sive  sit  ecqua- 
lis,  sive  etiam  inferior.  Et  hinc  est,  ut  in  votis 
realibus  possit  maritus  aliquod  facere  de  ali- 
qua  eleemosyna,  vel  pio  opere,  quod  non  pos- 
sit  uxor  irritare,  et  non  e  converso;  quia  illud 
pertinet  ad  superiorem  administrationem  bo- 
norum,  quam  vir  habet,  et  non  nxor.  ln  per- 
sonalibus  etiam  potest  vir  vovere  moderatam 
peregrinationem,  ita  ut  uxor  impedire  non 
possit,  non  vero  e  converso;  nam  sine  voto 
poteet  vir  absens  fieri  ad  breve  tempus,  etiam 
renuente  conjuge,  et  ideo  etiam  potest  abso- 
lute  vovere  peregrinationem,  quee  majorem 
absenliam  non  requirat;  uxor  vero  prohiberi 
potest,  etiam  ne  domo  exeat,  quia  subdita  est. 
Idem  cum  proportione  est  de  voto  jejunii,  licet 
contrarium  sentiat  Innocentius.  Nam  vir,  non 
solum  ratione  dominii  potest  prohibere  jeju- 
nium  uxori,  quando  impedit  conjugalem  ac- 
tum,sedrationeadministrationis,  quando  per- 
turbat  aliquo  modo  ordinem  vel  convenien- 
tem  domus  administrationem,  et  sic  de  aliis. 

14.  An  licec  irritatio  subeat  aliquam  limita- 
tionem  ?  —  Circa  hanc  vero  irritationem  ex- 
plicandam  superest,  an  limitationem  aliquam 
seu  exceptionem  recipiat ,  vel  ampliationem. 
Nam  imprimis  limitari  solet  ut  non  procedat 
in  voto  peiegriuationisHierosolymitanee,  nam 
si  vir  illud  emittat,  implere  illuddebet,  etiam 
invita  uxore,  unde  non  potest  per  ipsam  irri- 
tari.  Ita  docent  Glos.  et  Doctores,  ex  decisione 
c.  Ex  multa,  et  c.  Quod  super  his,  de  Voto. 
Nam  propter  commune  bonum  potuit  jus  pri- 
vare  uxorem  suo  privato  jure.  Et  ita  non  po- 
test  illud  decretum  ad  aha  in  eo  non  expressa 
extendi ;  quin  potius  inde  per  argumentum  ab 
speciali  confirmatur  regula  generalis  posita  , 
posse  uxorem  irritare  omnia  vota  mariti,  quee 
in  suum  preejudicium  cedunt ,  nisi  fuerint 
in  jure  excepta;  nullnm  autem  preeter  hoc  in 
jure  invenitur  exceptum.  Unde  non  video  cur 
AbuL,  Levit.  27,  q.  10,  dixerit,  posse  mari- 
tum  omnem  peregrinationem  vovere  sine  li- 
centia  uxoris,  preeter  transmarinam.  Nam  po 
tius  dicere  debuisset,  nullam  posse  vovere 


CAP.  IV.  AN  UNUS  CONJUGUM  POSSIT  VOTA  ALTERIUS  IRRITARE. 


1059 


prseter  transmarinam ,  nt  dicitur  in  d.  1.  9, 
tit.  8,  p.  1.  Et  intelligitur  de  peregrinatione 
longinqua  :  nam  minor  non  censetur  pra?.ju- 
dicare  uxori,  ut  dixi.  Addc  exceptiouem  illam 
non  esse  intelligendam  de  voto  simplicis  pere- 
grinationis  ,  sed  de  voto  in  subsidium  terrce 
sanctse  ;  nam  de  illo  tantum  loquitur  d.  cap. 
Quod super  his,  et  expressius  d.  c.  Ex  multi, 
§  In  tanta ,  ut  notat  Suppiem.  Gabr.,  in  4,  d. 
32,  q.  1,  lit.  F  ;  et  Gregor.  Lop.,  L.  9,  tit.  9, 
part.  1 .  Et  hoc  etiam  sentit  D.  Tliom.,  4,  dis- 
tinct.  32,  art.  1,  ad  4,  ex  ratione  ipsius  textus, 
scilicet,  ne  in  tanta  necessitaie  populi  christia- 
ni  terrce  sanctce  impediatur  subsidium.  Qua3 
ratio  cessat  in  peregrinatione  ex  privata  devo- 
tione,  neque  alia  subesse  videtur  ad  privan- 
dam  uxorem  jure  suo.  Imoaddunt  D.  Thomas, 
Quodl.  4,  art.  44  ,  et  Ant.,  3  p  ,  tit.  4,  c.  22, 
§  4,  virum  non  posse  personaliter  implere  tale 
votum,  si  uxor  nolit  illum  comitari,  et  sit  ju- 
venis,  ac  relinquatur  in  periculo  incontinen- 
tiee  ,  quia  ex  jure  naturae  tenelur  vir  pericu- 
lum  illud  uxoris  preecavere ;  unde  tunc  satis- 
faceret  redimendo  votum.  Nec  potest  vir  co- 
gere  uxorem  ut  ipsum  comitetur,  quia  est  res 
gravissima ,  et  valde  onerosa.  Et  lta  sumitur 
ex  d.  c.  Quod  super  his. 

45.  Denique  in  hac  exceptione  non  est 
sequalitas  :  nam  uxor  non  potest  facere  et  exe- 
qui  tale  votum  invito  marito,  et  ita  ex  parte 
uxoris  hsec  non  est  limitatio  ,  sed  potius  am- 
pliatio,  quam  D.  Thomas,  4,  distinct.  32,  art. 
4,  ad  4,  notavit ;  et  Anton.,  in  c.  Scripturce, 
et  c.  Ex  multa,  de  Voto.  Ratio  a  priori  est, 
quia  in  dictis  juribus  viris  tantnm  conceditur 
hsec  facultas.  Congruentia  autem  esse  potest, 
tum  quia  mulieres  non  sunt  ita  aptee  ad  subsi- 
dium  sicut  viri ,  imo  potius  solent  impedire  ; 
tum  quia  in  illis  est  majus  periculum  castita- 
tis;  tum  denique  quia  magis  subjiciuntur  viris. 
Contrarium  vero  docent  Hostiens.,  in  Sum., 
tit.  de  Voto,  §  Quis  vovere  possit,  \erb<  Uxor, 
et  in  d.  c.  Ex  multa,  ubi  etiam  Panorm.,  et 
Ant.  supra.  Et  fundari  potueruntvin  ultimis 
verbis  dict.  c.  Quod  super,  ubi  de  mulieribus 
dicitur,  ut  quce  remanere  noluerint,  viros  suos 
sequantur  ;  cceterce  vero  (nisi  forte  sint  divites, 
quce  secum  suis  expensis  possint  ducere  bella- 
tores)  votum  redimant,  quod  voverunt.  Nam 
prior  particnla  intelligitur  de  uxoribus  quee 
non  voverunt  ,  ut  Glossa  notat,  et  exponitur 
in  sequenti  cap.,  §  Qicod  autem  ;  ergo  poste- 
rior  particnla  intelligitur  de  illis  quee  vove- 
runt,  ut  Glossa  etiam  notat ;  ergo  obligantur 
voto.  Sed  respondetnr  sub  illa  dictione,  cce- 


terce,  includi  omnes  alias  mulieres,  sive  uxo- 
ratas,  sive  non ;  nam  partitio  est  ada^quata  et 
universalis.  De  illis  ergo  verum  est  teneri 
voto,  et  obligari  eo  modo  quo  de  jnre  possunt ; 
nullum  tamen  privilegium  eis  coneeditur  ,  et 
generalis  dispo.sitio  secundum  jus  commune 
intelligenda  est ,  et  unicuique  accommodari 
potest  juxta  capacitatem  ejus.  Et  ideo  mulier 
habensvirum,  si  voveat,  indiget  consensu  ma- 
riti  ad  exequendum,  imo  ad  redimendum  vo- 
tum,  nisi  habeat  bona  de  quibus  libere  potest 
disponere  ,  quia  in  cseteris  subjecta  est  viro. 
Sed  hsec  hodie  quoad  praxim  non  sunt  neces- 
saria,  quia  non  est  locus,  seu  occasio,  aut 
materia  talis  voti;  esse  tamen  posset,  si  bel- 
lum  pro  recuperanda  terfa  sancta  movere- 
tur. 

46.  Tradltur  secunda  ampliatio.  —  Exten- 
ditur  etiam  ad  vota  realia.  —  Secundo  amplia- 
ri  solet  preedicta  irritatio,  ut  locum  habeat 
etiam  circa  vota  quee  antecedunt  matrimo- 
nium  ,  quando  sine  prsejudicio  alterius  conju- 
gis  servari  nou  possunt.  Quia  per  mutationem 
status  mutata  etiam  fuit  materia  voti,  et  ita 
sine  injustitia  servari  non  posset,  renuente 
socio  jus  suum  possidente.  Ita  Panor.,  in  d. 
c.  Scripiurcp,  de  Voto;  Rosel.,  Votum,  2,  n. 
10;  Navar.,  c.  42,  n.  61  ;  et  AbuL,  Num.  30, 
q.  80;  et  sumitur  ex  aliis  supra  allegatis.  Alii 
vero  hoc  limitant  quoad  vota  realia ;  quia  de- 
bita  ante  matrimonium  contracta  solvenda 
sunt  post  matrimonium,  nec  maritus  potest 
impedire  uxorem,  quin  illa  solvat.  Sed  ni- 
hilominus  doctrina  formaliter  intellecta  uni- 
vnrsalis  est,  nam  etiarn  votum  reale  impleri 
non  potest  cum  prsejudieio  alterius ;  esset  au- 
tem  preejudicium  viri,  si  uxor  post  contractum 
matrimonium  de  bonis  libe;e  disponeret,  cum 
sint  commissa  admmistrationi  mariti,vel  etiam 
data  ad  sustinenda  onera  matrimonii;  ergo 
licet  votum  prsecesserit,  non  obligat  siue  con- 
sensu  mariti,  quia  fieret  llli  injuria.  Et  con- 
firmatur,  quia,  ut  dixi,  tale  votum  a  principio 
iuclusit  virtute  illarn  conditionem  :  Arisi  sta- 
tum  mutavero,  quia  alias  non  fuisset  prudens 
neque  justum  ;  vel  certe  si  directa  iutentione 
factum  est  animo  se  obligandi  perpetuo  per 
tale  votum,  etiam  post  matrimonium  contrac- 
tum,  tunc  debuit  expiicari  conditio  illa  marito 
ante  matrimonium  ,  ut  onus  illud  acceptaret, 
alias  deceptio  fuisset  injusta.  Et  ideo  si  condi- 
tio  explicata  non  fuit,  maritus  potest  jure  suo 
uti,  non  obstante  voto,  quia  Deus  non  vult  sibi 
offerri  cultum  de  alieno,  nec  cum  iujuria  al- 
terius.  An  vero  possit  maritus  irritare  vota 


1060 


LIB.  VI.  DE  mMTATlOiNE,  DiSPENSATiONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


quse  sponsa  ante  pubertatem  emisit,  dicam  in 
line  capitis  sexti. 

17.  Proponitur  tertia  ampliatio. — Obligatio 
voti  quomodo  restringenda. —  Tertio,  solet  am- 
pliari  dicta  irritatio  ,  ut  semel  facta  sit  perpe- 
tua,  quia  extinguit  obligationem,  et  obligatio 
semel  extincta  amplius  non  redit,  1.  Qui  res, 
§  Aream,  ff.  de  Solut.,  leg.  Cum  ex  causa,  c. 
de  Remis.  pign.  Et  ita  sentit  Panormit.,  in 
c.  Scripturce,  de  Voto.  n.  7;  Sylvest.,  verb. 
Votum ,  k,  q.  2,  et  Religio,  2,  q.  15;  et  Sot., 
l'ib.  7  de  Just.,  q.  3,  art.  1 ;  Abul.,  q.  66,  in 
30  c.  Num. ;  et  ibi  Cajet.,  ad  hoc  inducens 
textum  illum ,  qni  juxta  vulgatam  lectionem 
nullam  vim  habet,  ut  facile  legenti  patebit. 
Dico  ergo  applicandam  hic  esse  generalem  re- 
gulam  positam  in  cap.  1,  juxta  quam  dicen- 
dum  est,  maritum  per  se  tantum  posse  impe- 
dire  executionem  voti  pro  tempore  durantis 
matrimonii ,  et  ita  pro  eodem  tempore  tollere 
obligationem  ejus.  Unde  si  a  principio  solum 
est  factum  pro  illo  tempore,  clarum  est  manere 
extinctum  post  mortem  mariti,  imo  et  ante  il- 
lam.  si  antea  pertransiit  tempus,  pro  quo  prse- 
cise  factum  fuerat  votum.   At  vero  si  factum 
fuit  votum  absolute  pro  toto  tempore  vitse,  non 
extinguitur  obligatio  per  irritationem  mariti, 
quia  tantum  potest  illud  tollere,  quod  sibi  pa- 
rit  praejudicium.  Sicut  si  iactum  esset  votum 
determinate  pro  tempore  post  solutum  matri- 
monium,  non  posset  irritari,  ut  supra  osten- 
sum  est,  est  enim  eadem  ratio.  Item  si  votum 
esset  factum  ante  matrimonium,  et  esset  per- 
petuum,  vel  ex  se,  vel  ex  intentione  voven- 
tis,  obligaret  soluto  matrimonio,  ut  sumitur 
ex  Innocen.,  in  c.  Scripturce,  de  Voto;  et  do- 
cet  Rosel.,  Yotum,  2,  n.  7;  Navar.,  d.  u.  61. 
Indicant  Palud.,  4,  d.  38,  q.  4,  n.  23  et  29  ; 
Ant.,  2  p.,  c.  1,  §  6.  Et  constat,  quia  illud  vo- 
tum  non  fuit  mortuum,  sed  mortificatum  tem- 
pore  matrimonii.  Et  ita  sumitur  ex  c.  Qjuidam, 
et  c.  Placet,  de  Gonvers.  conjugator.,  quate- 
nus  ex  eis  habetur,  votura  castitatis  factum 
durante  matrimonio  ,  obligare  postea  ad  non 
contrahendum  iterum,  et  quoad  hoc  non  posse 
irritari  ab  altero  conjuge  durante  priori  ma- 
trimonio. 

18.  Dices  :  quid  si  materia  voti  de  se  non 
est  perpetua,  et  non  constat  satis  de  inten- 
tione  voventis?  Respondeo  servandam  esse 
generalem  regulam  supra  positam,  ut  beni- 
gnior  iiat  interpretatio  voti,  et  restringatur 
obligatio  ad  praesentem  matrimonii  statum, 
et  cousequenter,  si  pro  illo  fuit  irritatum,  in- 
telhgatur   simpliciter  extinctum.  Prsesertim 


quia  hic  interveniunt  nonnullaD  conjecturse  ad 
prsesumendam  hanc  intentionem,  quando  de 
contraria  non  constet.  Tum  quia  solent  homi- 
nes  instruere  rationem  vitse  suse  secundum 
prsesentem  statum ;  nam  de  alio  possibili  in- 
certo  et  infelici  regulariter  non  disponunt,  nisi 
de  illo  expresse  et  cum  aliqua  occasione  cogi- 
tent.  Tum  etiam  quia  sicut  status  futurus  vi- 
duitatis  incertus  est  simpliciter,  ita  multo  ma- 
gis  quoad  circumstantias  temporis,  eetatis,  vi- 
rium,  etc.  Et  ideo  non  fit  verisimile,  quod  ex 
nunc  velit  obligari  aliquis  pro  illo  statu,  nisi 
expresse  id  declaret.  Oportet  ergo  utde  inten- 
tione  voventis  satis  constet,  vel  ex  verbis  ejus, 
vel  ex  materia  quse  ex  se  videatur  referri  ad 
liberiorem  statum,  ut  maxime  est  castitas,  re- 
ligio,  etc.  Et  ita  limitat  superiorem  seuten- 
tiam  Navar.,  n.  66,  citans  Panormit.,  Sylvest. 
et  Angelum,  locis  supra  citatis ;  et  Cajetan., 
dicto  artic.  8. 

19.  Maritus  valide  irritare  potest  etiam  ap- 
probatum  a  se  votum.  —  Ultimo  interrogari 
potest  an  hcec  irrritatio  fieri  possit  aut  liceat, 
postquam  semel  votum  approbatum  est.  Ut, 
verbi  gratia,  vovit  uxor  dare  calicem  eccle- 
sise,  et  petit  facultatem  a  marito,  qui  illam 
concedit,  de  voto  conscius ;  postea  vero  ante 
voti  executionem  revocatfaculta'em,et  votum 
irritat ;  dubium  est  an  talis  irritatio  sit  valida 
etlicita.  De  quo  puncto  infra  de  religiosis  late 
dicturi  sumus ;  ideo  nunc  breviter  dicendum 
est,  primo :  si  maritus  revocet  licentiam,  et  ir- 
ritet  votum  quod  pi  obaverat,  valida  est  irri- 
tatio.  Ita  docent  Innoc,  Panor.  et  omnes,  in 
d.  c.  Scripturce ;  idem  Panor.,  in  c.  Clarissi- 
mus,  de  Convers.  conjugat.,  n.  A;  Navar.,  d. 
n.  61,  cum  Richard.,  in  -4,  d.  32,  art.  2,  q.  2; 
Cajet.,  d.  art.  8,  et  omnes  fere  supra  relati. 
Et  sumitur  ex  Num.  30,  ibi :  Sin  autem  con- 
tradixerit  (utique  maritus )  postquam  rescivit, 
portabit  ipse  iniquitatem  ejus,  scilicet,  uxoris. 
Quia  nimirumilla  non  peccabit  transgredien- 
do  votum,  sed  maritus  reddet  rationem  pro 
illa ;  valida  ergo  est  irritatio,  et  ita  exponit 
ibi  Aug.,  et  habetur  in  c.  Manifestum,  33,  q. 
1 .  Ratio  autem  est,  quia,  licet  maritus  det  li- 
centiam,  non  abdicat  a  se  proprium  domi- 
nium  vel  potestatem ;  nam  si  votum  est  reale, 
semper  mauet  dominus  pecunise,  ad  quam 
expendendam  fecerat  facultatem,  vel  saltem 
semper  retinet  liberam  administrationem,  sal- 
tem  in  rigore  justitise,  quod  satis  est  ut  revo- 
catio  facta  teneat;  et  similiter  si  votum  sit 
personale,  mulier  manet  suhjecta  viro,  non 
obstante  licentia,  nec  maritus  potest  a  se  ab- 


CAP.  IV.  AN  13NUS  UONJUGUM  V 
dicare  potestatem  gubernandi  et  regendi,  et 
ideo  valebit  actus  propter  eamdem  rationem. 
Abbac  autem  regulasolet  excipi  votum  casti- 
tatis,  quod  habet  specialem  difficultatem, 
quam  cum  aliis  reservamus  in  proprium  li- 
brum  de  illo  voto. 

20.  An  peccet  maritus  in  tali  revocatione. 
—  Quando  non  censeatur  approbare  per  taci- 
turnitatem? — Secundo  dieitur,  communiter 
peccare  maritum  talem  revocationem  facien- 
do.  Ita  docent  allegati  auctores,  et  expresse 
Aug.,  in  d.  c.  Manifestum.  Et  sumitur  ex 
dictocapite  30  Num.,  in  verbis  allegatis.  Nam 
in  eo  capite  dicitur  vir  portare  iniquitatem 
uxoris,  quia  ipse  est  qui  delinquit,  non  uxor. 
Et,  quod  gravius  est,  non  solum  id  dicitur 
quando  maritus  expresse  eonsensit,  sed  etiam 
quando  tacite,  scilicet,  quia  votum  scivit,  et 
non  contradixit,  sed  tacuit,  quia  nimirum  ta- 
cens  tacite  consentit.  Tmo  videtur  ibi  postulari 
ut  statim  contradicat;  nam  si  statim  tacuerit, 
et  usque  in  aliam  diem  distulerit,  censetur 
ita  consentire,  ut  sine  peccato  retractare  non 
possit.  Sed  in  hoc  distinguere  oportet  quid  sit 
morale  ex  jure  naturae,  et  quid  fuerit  positi- 
vum  ex  illa  lege;  nam  illud  nunc  obligat,  et 
non  secundum,  ut  recte  Cajetanus  ibi  notavit. 
Primo  ergo  quoad  modum  ratificandi  votum 
per  solam  taciturnitatem  unius  diei,  illa  est 
lex  positiva  et  ceeremonialis,  quse  nunc  non 
obligat.  Nunc  ergo  in  foro  conscientise,  si  vir 
tacens  non  intendit  approbare,  nec  licentiam 
dare,  votum  non  erit  approbatum,  sed  lihe- 
rum  erit  marito  illud  revocare,  non  solum 
post  unum  diem,  sed  etiam  post  plures,  si  in 
omnibus  illis  non  consensit ;  nam  est  eadem 
ratio,  et  determinatio  illius  temporis  fuit  tan- 
tum  positiva.  Quoad  preesumptionem  vero,  si 
materia  voti  positive  cedat  in  praejudicium 
mariti,  non  censebitur  approbare  per  solam 
taciturnitatem,  nisi  expresse  concedat  faculla- 
tem  ;  si  autem  materia  pertineat  solum  ad  de- 
bitam  subordinationem  et  gubernationem, 
vel  ad  bonum  animee  uxoris,  de  quo  non  con- 
stet  cedere  in  pravjudicium  mariti,  tunc  taci- 
turnitas  sufficit  ad  preesumptionem,  ut  possit 
uxor  licite  exequi  votum,  imo  ut  debeat,  si 
tempus  obligationis  instet.  Secundo,  non  ob- 
stante  illa  lege,  certum  est  posse  maritum 
suspendere  positive  votum,  prohibendo  ne  vo- 
tum  mandetur  executioni,  non  absolute,  sed 
usque  ad  beneplacitum  suum,  vel  donec  deli- 
beret,  et  judicet  quid  facere  expediat.  Hoc 
patet,  quia  ex  natura  rei  hoc  non  est  contra 
rationem  vel  prudentiam ;  ergo  nunc  non  est 


OSSIT  VOTA  ALTERIUS  IRRITARE.  1061 

prohibitum  ex  vi  illius  legis.  Unde  post  talcm 
suspensionem  sine  dubio  poterit  maritus  li- 
cite  irritare  votum,  quia  per  illam  conditio- 
nem  reservavit  sibi  hanc  potestatem.  Imo  sen- 
tit  Cajetanus  ibi,  totum  hoc  etiam  licuisse  in 
veteri  lege,  qnia  lex  illa  nihil  loquiturde  hoc 
casu  suspensionis  quasi  positivse,  sed  tantum 
de  casu  taciturnitatis. 

21.  Licet  marito  determinare  tempus.  — 
Tertio,  eadem  ratione  licet  marito  approbare 
votum,  vel  licentiam  dare,  non  absolute,  sed 
pro  tempore  determinato,  vel  usque  ad  bene- 
placitum  suum.  Et  tunc,  licet  servandum  sit 
votnm,  vel  pro  eo  tempore,  vel  quamdiu  non 
revocatur,  nihilominus  licitum  erit  marito 
postea  revocare,  vel  transacto  tempore  prse- 
scripto,  vel  quamdiu  libuerit,  si  latior  fuit 
conditio.  Ratio  est,  quia  sicut  potest  vel  ap- 
probare  vel  irritare  statim  totum  votum,  ita 
potest  ex  parte  approbare,  et  ex  parte  irritare, 
vel  ad  certum  tempus  concedere,  et  pro  ulte- 
riori  deliberatiouem  differre.  In  omnibus  enim 
his  est  eadem  ratio  potestatis  et  honestatis, 
nec  ex  natura  rei  aliquid  inordinatum  ibi  in- 
venitur  ;  imo  nec  ex  vi  dictse  legis  videtur 
fuisse  hoc  prohibitum,  ut  ex  verbis  et  ex  pro- 
xime  dictis  satis  constat. 

22.  Quando  talis  irritatio  sit  peccatum.  — 
Solum  ergo  superest  casus,  quando  approbatio 
fit  simpliciter  et  sine  limitatione,  vel  quando 
fit  pro  determinato  tempore  vel  actu,  et  pro 
eodem  fitpostea  irritatio  etretractatio.  Et  hoc 
censetur  esse  peccatum,  et  ita  colligi  ex  illa 
lege.  Dubitariautem  potest  an  hoc  fuerit  ma- 
lum  quia  prohibitum  in  illa  lege,  vel  e  con- 
verso  fuerit  prohibitum  quia  malnm.  Nam  si 
prirnum  dieatur  ex  vi  illius  legis,  nunc  non 
erit  malum;  si  autem  dicatur  secundum,  erit 
nunc  etiam  malum  ex  jure  naturse.  Et  hoc 
posterius  videtur  communiter  affirmari,  et 
sequuntur  etiam  Cajetanus,  Abulens.,  etc; 
non  explicant  tamen  quee  et  quanta  sit  illa 
malitia.  In  legibusautem  Hispanise,  Partit.  1, 
tit.  8,  1.  8,  dicitur  esse  peccatum  mortale. 
Quod  est  difficile  creditu,  nam  primo  non  est 
contra  justitiam,  quia  maritus  utitur  jure  suo, 
ideo  enim  valida  est  actio;  nec  est  contra  re- 
ligionem,  quia  nec  ipse  maritus  violatvotum, 
cum  illud  non  fecerit.  neque  est  causa  viola- 
tionis  ejus,  cum  necuxor  violet,  sed  solum  est 
causa  ut  votum  non  sit  vel  non  obliget,  quod 
per  se  malum  non  est,  ut  per  se  constat,  nec 
videtur  fieri  intrinsece  malum,  ex  eo  quod  li- 
centia  preecesserit.  Quare  placet  mihi  regula 
quam  tradit  Anton.,  3   p.,  tit.   I,  c.  12,  in 


d062  UB.  VI.  DE  IRRITATIONE 

princ,  ex  Raymund.;  et  eamdem  habet  Ma- 
jor,  4,  d.  28,  q.  4,  dub.  1,  et  alii  infra,  c.  7, 
citaudi.  Si  vir  postquam  dedit  licentiam  uxori 
ad  votum,  verbi  gratia,  abstinentiee  vel  elee- 
mosynse  implendum,  illud  revocat  ex  rationa- 
bili  causa  motus,  non  pe<"cat,  sed  bene  facit, 
quia  potestatem  habet,  et  per  priorem  conces- 
sionem  non  se  obligavit  ad  non  revocandum, 
interveniente  causa  justa,  vel  re  melius  con- 
siderata.  Si  autem  sine  causa  revocat,  pecca- 
tum  est,  non  solum  propter  inconstantiam  et 
levitatem,  sed  etiam  quia  est  contra  urbanita- 
tem,  et  convenientem  gubernationem,  et  vi- 
detur  etiam  esse  aliqua  irreverentia  Dei.Raro 
autem  videtur  hoc  peccatum  esse  mortale, 
nisi  vel  scandalum,  vel  contemptus  gravis  in- 
tercedat,  ut  videtur  probare  ratio  facta.  Neque 
lex  Numeror.  in  rigore  contra  hoc  obstat; 
nam  cum  dicitur  :  Ipse  portabit  iniquitatem 
ejus,  ibi  iniquitas  non  sumitur  formaliter,  sed 
materialiter,  quia  revera  in  uxore  non  est 
formalis,  sed  ipsa  non  observatio  voti  mate- 
rialiter  ita  vocatur ;  est  ergo  sensus,  maritum 
esse  rationem  redditurum  de  illa  non  obser- 
vatione  voti,  ut  si  sine  justacausa  facta  fueiit, 
illi  imputetur. 

CAPUT  V. 

DE    VOTIS    FAMILIORUMFAMILIAS    PUBERUM  ,    ET 
rOTESTATE  PARENTUM    AD   IRRITANDA    ILLA. 


1 .  Explicatur  sensus  quwstionis.  —  Suppo- 
no  sermouem  esse  de  filiis  existentibus  sub 
cura  parentum  nondum  emancipatis.  Nam 
emancipati  sunt  sui  juris,  et  liberam  habent 
suarum  rerum  administrationem,  etiamsi  vi- 
gesimumquintum  annum  setatis  non  attige- 
rint,  ut  nunc  suppono,  et  videri  potest  in  Co- 
var.,in  4,  secund.  part.,  c.  7,  §  1,  n.  13  ;  An- 
ton.  Gom.,  in  leg.  47;  Rnrbos.,  in  leg.  2,  § 
Quod  si,  in  princ,  ff.  Soluto  matnmonio ; 
Sylvest  ,  verb.  Emancipalio,  et  verb.  Patrta 
potestas  ;  Molin.,  tractatu  secundo,  de  Just. 
disp.  229.  Igitur  de  votis  filiorum  emancipa- 
torum  ita  judicandum  est,  sicut  de  caeteris, 
qui  sunt  sui  juris.  Filii  autem  familias  quidam 
sunt  impuberes,  de  quibus  in  capite  sequenti ; 
alii  puberes,  de  quibus  per  distinctionem  da- 
tam  respondendum  est. 

2.  Prima  conclusio.  —  Quid  requiritur  ex 
jure  naturali  ad  valorem  voti.  —  Dico  primo  : 
pater  uon  potest  vota  fiiiorum  puberum  di- 
recte  irritare  ex  parte  ipsorum  votorum.  Ita 


DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 

sumitur  ex  auctoribus  in  assertione  secunda 
et   tertia  citandis ;  omnes  enim  constituunt 
radicem  hujus  irritationis  in  jure,  quod  habet 
pater,  vel  in  administranda  re  familiari,  vel  in 
gubernatione  suse  familiae,  sub  qua  filii  maxi- 
mecontinentur.  Quodfundamentum  totum  est 
ex  parte  materise  votorum,  non  ex  parte  vo- 
ventis,  ita  ut  non  sit  capax  proprise  voluntatis 
quoad  absolutam  potestatem  se  obligandi  Deo, 
si  materia  suppetat,  quae  in  preejudicium  pa- 
tris  non  cedat.  Ratio  vero  est  eadem  quee  in 
superioribus  facta  est.  Quia  haec  potestas  non 
oritur  ex  puro  jure  naturali,  nec  ex  jure  posi- 
tivo,  nec  ex  speciali  contractu,  vel  promissio- 
ne  filii ;  ergo  nulla  est.  Consequentia  est  cla- 
ra,  qma  homo  de  se  est  liber  maxime  in  ordi- 
ne  ad  Deum,  nisi  ex  aliquo  speciali  principio 
subjiciatur,  quod  non  potest  nisi  ad  aliquod 
ex  dictis  capitibus  pertinere.  Probatur  ergo 
prima  pars  antecedentis,  quia  ex  vi  juris  pa- 
terni  solum  sequitur  potestas  commensurata 
ceconomicee  gubernationi,  et  honestse  ac  con- 
venienti  educationi  filiorum,  ad  quem  finem 
nullo  modo  pertinet  nec  refert  aliquid  obli- 
gatio  voti  secundum  se  spectata,  si  materia 
voti  illi  non  prsejudicat.  Deinde  ex  jure  natu- 
rali  solum  requiritur  ab  absolutum  valorem 
voti  sufficiens  discretio  rationis,  et  materia 
capax  obligationis  sine  prsejudicio  alterius ; 
sed  in  filiofamilias  majoris  getatis  est  perfec- 
tus  usus  rationis,  nam  etiam  jus  canonicum 
preesumit  plenam  discretionem  in  illa  eetate, 
ut  videbimus  ;  ergo  si  materia  sit  honesta,  et 
nihil  patri  prsejudicet,  votum  iilius  erit  omni- 
no  firmum  et  validum.  Denique  si  parens  po- 
test  irritare  directe  vota  filii  puberis,  vel  est 
in  ordine  ad  rem  familiarem,  et  domesticam 
ac  temporalem,  vel  in  ordine  ad  honestatem 
et  bonos  mores  filii.  Si  dicatur  primum,  to- 
tum  illud  pertinet  ad  indirectam  irritationem ; 
si  vero  dicatur  secundum,  profecto  ad  illum 
finem  non  pertinet  potestas  directe  irritandl 
vota,  quia  votum  de  se  opus  honestum  est ,  et 
supererogationis ;   et  ideo    etiam   pastoi  ibus 
Ecelesise ,   qui  maximam  habent  potestatem 
gubernandi  in  ordine  ad  morum  honestatem, 
illa  potestas  irritandi  data  non  est.  Unde  in 
his,  quse  ad  Deum  pertinent,  non  potest  pater 
impedire  honestam  actionem  filii,  uec  opera 
supererogationis,  quas  sibi  non  praejudicant ; 
ergo  nec  votum  potest  directe  impedire  aut 
tollere  ex  vi  solius  potestatis  naturalis.  Quod 
vero   a  jure  positivo  nullam  habeat,  certum 
est,  qnia  nullum  tale  afferri  potest,  imo  oppo- 
situm  ex  illo  colligitur,  nt  videbimus.  Deni- 


CAP.  V.  DE  POTESTATE  PARENT' 


AD 


qne  quod  nec  habeat  ex  speciali  promissione 
filii,  manifestum  est,  et  ex  sequeutibus  asser- 
tionibus  boc  magis  constabit. 

3.  Secmida  assertio  :  non  potest  pater  ahso- 
lute  irritare  omnia  vota  filii  puberis.  —  Dico 
secundo  :  non  potest  pater  irritare  omnia  vota 
filii  puberis  absolute  et  simplieiter.  Est  certa, 
et  sequitur  ex  preecedenti ;  quia  non  omnia 
vota  talium  filiorum  versantur  in  materia,  quse 
ad  parentis  potestatem  pertineat,  vel  illi  pree- 
judicet;  ergo  nou  possunt  irritari  a  patre  ex 
parte  materi^ ;  sed  neque  directe  tolli  possunt, 
ut  ostensum  est ;  ergo.  Deinde  patet  inductio- 
ne  :  nam  bac  ratione  non  potest  pater  irritare 
vota  castitatis  vel  religionis  talium  filiorum, 
ut  est  constans  sententia  apud  D.  Thomam  et 
interpretes,  d.  art.  8  et  9,  et  2.  2,  q.  189,  a.  2, 
et  aliorum  Theologorum  ac  Summistarum  in 
locis  citatis;  et  Sum.  Confess.,  lib.  1,  tit.  8, 
q.  3;  Sylvest.,  verb.  Religio,  2,  q.  15,  qui 
hoc  probat  ex  cap.  Si  dominus,  11,  q.  3  ;  sed 
ibi  solum  dicitur  filios  non  teneri  obedire  pa- 
rentibus,  in  his  quee  sunt  contra  Deum,  quod 
non  probat,  quia  illud  etiam  in  impuberibus 
locum  habet ;  et  hoc  est  quod  queeritur,  an 
talis  irritatio  sit  contra  Deum ;  expressius  ergo 
id  probatur  ex  c.  1  et  2,  20,  q.  2.  Et  fundari 
etiam  potest  in  c.  Ad  nostras ,  de  Regular., 
et  ex  1.  Deo  nobis,  §  Hoc  etiam,  C.  de  Episcop. 
et  Cleric,  et  ex  Authentica  de  Sanct.  Episco- 
pis,  cap.  M.  Quibus  locis  hoc  tradunt  Docto- 
rcs.  Ratio  vero  est,  quee  ex  dictis  assertioni- 
bus  colligitur,  quia  filius  in  illa  materia  non 
preejudicat  patri  ;  quia  in  ordine  ad  divinum 
obsequium,  et  praesertim  quoad  statum  ad  il- 
lud  pertinentem,  filius  habet  plenum  jus  et 
potestatem  disponendi  de  se,  et  aliunde  obli- 
gatio  voti  de  se  rata  est.  Sed  de  his  votis  plura 
in  propriis  locis. 

4.  Quce  vota  personalia  filii  non  possint 
irritari  a  patre.  —  Denique  ob  eamdem  ratio- 
nem  irritari  non  possunt  vota  personalia  filii, 
quee  sine  preejudicio  obedientiee  patri  debitee 
servari  possunt,  ut  sunt  votum  moderatee  ora- 
tionis  aut  abstinentiee,  quee  nec  vires  ad  con- 
venientem  laborem  pro  ratione  status  minuat, 
nec  domesticum  ordinem  perturbet.  Item  vo- 
ta  de  rebus  alias  preeeeptis ,  ut  audiendi  Mis- 
sam  die  Dominica  ;  item  vota  quee  referuntur 
ad  tempus  emancipationis,  quaudo  erit  filius 
suijuris;  idem  tradunt  communiter  Doctores 
de  votis  realibus,  si  fiant  de  bonis  castrensi- 
bus  vel  quasi  castrensibus,  de  quibus  filius  et 
dominium  et  administrationem  habet  ,  ut 
nunc  supponitur.    Denique  ratio    facilis  est 


IKRITANDA  VOTA  FILIORUM  FAMILIAS.  1003 

ex  dictis  principiis.  Item  a  simili  de  uxore, 
etc. ;  item  a  fortiori  ex  voto  castitatis. 

5.  Objectio. —  Sed  objici  potest,  quod  Num. 
30  sine  limitatione  dicitur,  parentem  posse 
irritare  vota  filia;  existenti?  in  domo  sua ,  in 
pucllari  a;tate,  ubi  puellaris  eetas  etiam  puber- 
tatis  intelligenda  videtur,  ita  ut  illa  particula 
addita  sit  ad  exclndendam  filiam  emancipa- 
tam,  ut,  verbi  gratia  ,  viduam  habitantem 
cum  patre,  non  vero  filiam  existentem  sub 
patria  potestate  in  quacumque  eetate,  ul  Abu- 
lens.,  q.  15,  Cajet.,  Cartbus.  et  Oleaster  expo- 
nunt.  Propter  quod  Tabien  ,  Votum,  n.  5,  ge- 
neraliter  ait  ,  vota  simplicia  filiorum  non 
emancipatorum  non  esse  rata,  quamdiu  sunt 
sub  cura  parentum,  etiamsi  facta  sint  post  pu- 
bertatem,  solumque  excipit  votum  religionis, 
quasi  ex  speciali  privilegio.  Sed  est  improba- 
bilis  sententia,  maxime  cum  neque  castita- 
tem  excipiat,  nec  votnm  ordinis,  et  similia. 
Verumtamen  de  aliis  etiam  non  habet  funda- 
mentum  in  ratione  aut  jure.  Nam  quod  jura 
statuunt  de  voto  religionis,  non  est  speciale 
privilegium,  et  quasi  exceptio  a  regula  contra- 
ria,  sed  est  potius  quasi  extensio  vel  exagge- 
ratio  regulee,  quod  talia  vota  non  sint  irrita- 
bilia,  quandoquidem  etiam  difficillimum  vo- 
tum,  et  quod  majorem  deliberationem  requi- 
rit,  irritabile  non  est,  ut  recte  notavit  Soto, 
d.  q.  3,  art.  2,  cujus  sententia ,  ne  nimium 
videatur"  parentum  potestatem  restringere  , 
juxta  tertiam  assertionem  moderanda  est,  ut 
videbimus. 

6.  Aliter  Angles,  q.  de  Voto,  art.  7,  diffi- 
cult.  12,  dub.  6,  distinguit  inter  filios  et  filias, 
et  in  feminis  fatetur  posse  parentem  votailla- 
rum  irritare  ,  etiamsi  facta  sint  post  puberta- 
tem,  et  nulluffi  excipit,  etiam  castitatis  vel  re- 
ligionis.  Imo  ex  conclusione  2  colligitur,  idem 
de  his  votis  sentire  ;  nam  ibi  oppositum  do- 
cens  de  filiis  masculis,  in  voto  reMgionis,  et 
aliis  personalibus,  id  declarat.  Moveturque 
tantum  ex  lege  Numer.,  quee  ex  vi  verborum 
de  filiabus  disponit,  et  ita  illam  ibi  exponit 
Oleast.  Sed  non  potest  Angles  sententia  proba- 
ri.  Nam  imprimis  illud  de  voto  religionis  est 
contra  expressa  jura,  et  contra  torrentem 
Doctorum,  ut  visum  est.  Deinde  nulla  est  ra- 
tio  diversitatis  in  filia  ;  nam  potius  preesumi- 
tur  citius  habere  perfectum  judicium,  et  per- 
venire  ad  annos  pubertatis,  ut  supra  lib.  3  vi- 
dimus,  et  ex  parte  materiee  est  eadem  ratio; 
ut  constat. 

7.  Explicatur  lex  Numerorum. —  Item  lex 
Numerorum  tam  de  filiis  quam  de  filiabus  iu  - 


1064 


LIB    VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


telligitur  ab  Abulens.  ibi,  queestione  2,  14, 
19  et  20.  Unde  ipse  respondet,  quoad  illam 
partem  fuisse  legem  illam  positivam  et  ces- 
sasse,  atque  adeo  in  novo  Testamento  firmio- 
ra  esse  vota  filiorum  puberum  existentium  sub 
cura  parentum,  quam  in  lege  veteri.  Nam 
tunc  omnia  vota  personalia  poterant  irritari 
aparente,  quamdiu  filius  erat  sub  ejus  po- 
testate  et  cura,  etiamsi  esset  grandioris  eeta- 
tis ;  nunc  autem  illa  lex  non  obligat.  Atque 
eadem  responsio  habebit  locum,  etiamsi  lex 
illa  de  solis  filiabus  intelligatur,  ut  rigor  litte- 
rse  et  contextus  magis  indicare  videtnr,  et 
Cajetanus  sentit,  ac  Oleaster;  quia  etiam  boc 
modo  erit  in  bac  parte  positiva  (nam,  licet 
Anglessupra  dicat,  legem  illam,  in  boc  sensu 
intellertam  quoad  solas  filias,  non  fuisse  posi- 
tivam ,  sed  moralem  et  naturalem,  non  po- 
test  id  ratione  probare ) ;  tum  quia  nulla  est 
naturalis  ratio  quee  id  doceat  magis  de  filia- 
bus  quam  de  fihis,  cum  in  feminis  aduitis 
sit  sufficientissimus  usus  rationis  ad  voven- 
dum,  et  seepe  major  capacitas  ex  parte  pieta- 
tis,  et  moderationis  affectuum  ;  tum  etiam 
quia  supra  ostensum  est,  patrem  non  habere 
potestatem  ex  sola  lege  naturee  ad  directe 
ir-ritandum  talia  vota  ;  sublata  autem  directa 
irritatione,  nullum  relinquitur  universale  fun- 
damentum  ex  parte  materiee,  etiam  pro  filia- 
bus,  ut  per  se  notum  est. 

8.  Alia  ejusdem  legis  explicatio.  —  Potest 
etiam  illa  lex  aliter  exponi,  quoad  illa  verba  : 
In  cetate  adlmc  puellari,  ut  intelligatur  de  im- 
pubere,  tum  quia  non  sine  causa  verba  illa 
addita  sunt  post  illa,  mulier,  quce  est  in  domo 
patris  sui.  Ergo  tacite  signiticatum  est,  posse 
esse  in  majori  vel  minori  eetate,  et  limitata 
est  ad  puellas  minoris  eetatis.  Et  ita  videtur 
intellexisse  Glossa  interlinearis,  addens,  ad- 
kuc  scilicet  parvula,  et  tamen  divince  eruditio- 
nis  habens  initia  ;  et  Gloss.  ordinar.  dicit,  ad- 
huc  tenera,  cui  pater  dov.inatur  in  votis.  Et 
juxta  expositionem  banc  lex  illa  potest  quoad 
banc  partem  censeri  pure  moralis,  tamen  m 
ea  non  erat  defiuitum  per  anuos  eetatis,  quan- 
tum  duraret  aetas  puellaris,  sed  oportebat  vel 
per  aliarn  legem  humanam  definiri,  ut  nuuc 
factum  est,  vel  arbitrio  parentum  relinqui. 
Nec  etiam  definiebatur  quid  possent  parentes 
circa  vota  filiorum  puberum  sub  sua  potestate 
existentium^sed  id  juri  naturali  esset  relictum. 
Denique  addi  potest,  licet  illa  lex  intelligatur 
de  votis  filiarum  non  emancipatarum  cujus- 
cnmque  aetatis,  limitari  posse  ad  vota,  quee 
juri   patris  aliquo  modo  derogaut,  sicut  de 


uxore  dicebamus,  et  ita  significat  ibi  Nicolaus 
de  Lyra. 

9.  Tertia  assertio  :  qum  vota  flliorum  pos- 
sint  a  patre  indirecte  irritari.  —  Dico  tertio  : 
potest  pater  irritare  indirecte  omnia  vota  filio- 
rum  sub  potestate  sua  degentium,  seu  nou 
emancipatorum,  quee  preejudicium  afferunt 
patriee  potestati,  id  est,  quee  regimen  liberum 
et  expeditum  familiee  impediunt,  vel  nimium 
subtrahunt  filium  ab  obedientia  et  cura  patris, 
ut  sunt  extraordinaria  jejunia,  longa  peregri- 
natio,  et  vota  realia  de  bonis  paternis,  vel 
quorum  ususfructus  et  administratio  ad  pa- 
trem  spectat.  Hsec  est  certa  et  communis  sen- 
tentia,  D.  Thomee,  d.  art.  8,  ad  2,  ubi  Cajeta- 
nus  et  alii,  et  Soto,  d.  q.  3,  art.  2.  Alii  Theo- 
logi,  in  4,  d.  38;  Durand.,  q.  1,  art.  7  ;  Ri- 
chard.,  art.  4,  q.  2;  Palud.,  q.  3;  Major,  q. 
4,dub.  1  ;  Supplem.,  q.  1,  art.  5;  Anton.,  2 
p.,  tit.  11,  c.  2,  §  6  ;  Sylvest.,  Votum,  3,  q.  6; 
Angel.,  Votum,  2;  Tabien.,  Rosel.,  Navar., 
n.  70;  Panormitan.  et  alii,  in  c.  Scriptura, 
de  Voto.  Et  patet  ex  dictis  supra  de  votis  servi 
et  uxoris,  nam  est  eadem  ratio  proportionalis. 
Summaque  ejus  est,  quia  taiia  vota  essent  il- 
licita  ex  parte  materiee,  et  consequenter  nulla^ 
nisi  includerent  conditionem,  Si  pater  con- 
senserit,  vel  saltem,  Si  non  repugnaverit,}nx- 
ta  exigentiam  materioe,  quia  essent  contra  jus 
paternum  ;  ergo  ratione  conditionis  inclusee 
potest  pater  talia  vota  irritare.  Denique  pater 
potest  prohibere  filio  talem  materiam ;  ergo 
potest  indirecte  votum  irritare. 

10.  An  patiatur  aliquam  exceptionem  licec 
regula.  —  Queeri  solet  an  hsec  regula  patiatur 
exceptionem  aliquam,  preesertim  illam  de  pe- 
regrinatione  terree  sanctee.  AffirmantSylvest., 
Votum,  3,  q.  6;Angel.,  Votum,  1,  n.  5;  et 
Navar.,  n.  70.  Sed  hoc  non  invenitur  in  jure 
expressum,  et  ideo  sumunt  argumentum  a  si- 
mili,  ex  d.  capite  Ex  multa.  Nam  majus  vi- 
detur  esse  preejudicium  uxoris  quam  patris; 
si  ergo  heec  licentia  datur  marito,  invita  uxo- 
re,  multo  magis  intelligetur  concessa  filio- 
fauiilias  majoris  eetatis,  invito  parente ;  quia 
magis  preejudicat  uxori  absentia  mariti, 
quam  patri  absentia  filii.  Contra  hanc  vero 
sententiam  objici  potest,  quia  lex  illa,  quate- 
nus  preebet  hanc  licentiam  viro  in  preejudi- 
cium  uxoris,  est  quodammodo  preeter  ordina- 
rium  jus;  ergo  non  est  extendenda  ultra  ca- 
sum  in  quo  loquitur,  propter  aliquam  simili- 
tudinem.  Preesertim,  quia  iu  muitis  rebus  est 
diversitas  :  nam  filius  est  proprie  subjectus 
patri,  non  sic  autem  vir  uxori.  Item  vir  habet 


CAP.  V.  DE  POTESTATE  PARENITJM  AD 
admimstrationem  familiee,  quam  filius  non 
habet,  et  ita  liberius  potest  disponere  de  ac- 
tionibus  et  rebus  suis,  quam  filius.  Item  ma- 
gis  confidit  lex  de  viri  prudentia  in  tali  voto 
emittendo,  et  de  ejus  fructu  in  exequendo., 
quam  de  filiofamilias.  Preeterea  in  servo  non 
admittitur  llla  exceptio,  neque  in  eo  valet 
argumentum  a  simili ;  cur  ergo  valebit  in  filio  ? 
Item  etiam  ad  religiosum  non  potest  fieri  ex- 
tensio  propter  argumentum  a  simili,  ut  no- 
tant  Hostiens.  et  Panorm.,  in  eap.  ult.,  de 
Voto,  et  ideo  nec  Innocentius  nec  Panormita- 
nus  vel  alii  in  d.  cap.  Ex  multa,  illam  faciunt 
extensionem.  Imo  in  c.  Scripturce,  generaliter 
definiunt,  non  posse  filium  votum  aliquod 
emittere  in  preejudicium  juris  paterni,  quod 
ab  ipso  non  possit  irritari. 

11.  Propterhsec,  dubia  mihi  est  haec  excep- 
tio.  Et  imprimis  certum  est  non  habere  locum 
in  voto  peregrinationis  Hierosolymitanae,  quod 
non  in  subsidium,  sed  tantum  ob  devotionem 
vel  religionem  fit,  quia  nec  vir  potest  in  eo  casu , 
ut  supra  dixi.  Deinde  si  subsidium  sit  futurum 
cum  expensis,  certum  existimo  non  posse  fieri 
de  bonis  paternis,  inconsulto  patre;  quia  filius 
non  habet  jus  disponendi  de  illis,  nec  Ecclesia 
illud  concedit,  neque  fortasse  esset  expediens. 
Si  autem  subsidium  illud  tantum  esset  perso- 
nale,  adjuvando,  scilicet,  per  seipsum,  vel  mi- 
litando,  vel  consulendo,  vel  aliud  ministe- 
rium  utile  ad  bellum  exercendo,  tunc  fortasse 
admittetur  exceptio,  non  tam  exjure  positivo 
quam  ex  naturali ;  quia  tunc  fere  nullum  fit 
prsejudicium  patri,  et  homo  videtur  per  tale 
votum  vitam  et  corpus  suum  Deo  consecrare, 
in  quo  maguum  habet  jus.  Accedit  etiam  ratio 
boni  communis,  propter  quod  videtur  juste 
preetermitti  voluntas  paterna  in  eo  casu. 

12.  Quamdiu  duret  potestas  in  patre  ad  irrl- 
tanda  vota  filiorum. —  Possent  tandem  hicin- 
terrogari  dubia  superius  facta,  an  heec  irrita- 
tio  sit  perpetua,  et  an  habeat  locum  revocatio 
post  licentiam  semel  coucessam.  Sed  heee  eo- 
dem  modo  hic  expedienda  sunt,  quo  in  capite 
prsecedenti,  nam  est  eadem  ratio.  Interroga- 
tio  autem  illa,  an  irritatio  lraec  extendatur  ad 
vota  antecedentia  talem  statum,  hic  non  habet 
locum,  nam  talia  vota  erunt  facta  in  aetate 
impubere,  et  ita  constat  a  fortiori  esse  irrita- 
bilia ;  an  vero  eodem  modo,  videbimus  capite 
sequenti.  Item  quid  sit  dicendum,  quando  du- 
bium  est  an  talia  vota  facta  sint  ante  vel  post 
pubertatem,  in  eodem  capite  sequenti  dicetur. 
Preetereainterrogari  potest  quamdiu  heec  potes- 
tas  duret  in  patre  ad  irritandum  vota  filii  pube- 


IRRITANDA  VOTA  FILIORUM  FAMILIAS.  1065 

ris.  Solet  enim  abaliquibuslimitari  per  annos 
eetatis  filii,  id  est,  usque  ad  vigesimum  quin- 
tum  eetatis  annum,  quia  usque  ad  illud  tem- 
pus  censetur  minor,  et  ita  vota  post  illam  eeta- 
tem  emissa  a  filio  non  poterunt  irritari  a  pa- 
tre.  Dicendum  nihilominus  est  tamdiu  durare 
hanc  potestatem,  quamdiu  durat  patria  potes- 
tas,  seu  quamdiu  filius  non  est  emancipatus. 
Potestautem  esse  emancipatusante  vigesimum 
quintum  aunum  per  matrimonium,  vel  alio 
modo,  et  tunc  jam  pater  non  poterit  irritare 
vota  ejus,  licet  contrarium  dicat  Glos.  22,  q.  2, 
c.  Mulier,  quee  haberet  locum,  quando  filius 
emancipatus  esset  minor,  et  maneret  sub  tute- 
la  patris,  quod  fieri  potest,  ut  suppono.  Et 
tunc  subjectio  non  omnino  aufertur,  sed  muta- 
tur,  quod  perinde  est.  Deindepotestfilius  esse 
sub  potestate  patris,  seu  non  emancipatus  post 
vigesimum  quintum  annum,  et  tunc  poterit 
pater  vota  filii  irritare.  Et  ratio  est,  quia  heec 
irritatio  non  fundatur  in  defectu  rationis  ad 
vovendum ,  sed  in  defectu  materiee  propter 
subjectionem ;  ergo  ex  duratione  subjectionis 
pendet  duratio  potestatis,  non  ex  eetate.  Et 
confirmatur :  nam  hac  ratione  filius  non  eman- 
cipatus,  etiamsi  sit  major  viginti  quinque  an- 
norum,  non  potest  aliquid  donare  de  bonis 
pertinentibus  ad  jus,  usumfructum,  vel  ad- 
ministratiouem  patris,  ut  tradit  Cordub.,  in 
Sum.,  queestion.  133;  ergo  similiter  in  pree- 
senti . 

13.  Vota  facta  a  filio  pubere  non  possunt 
post  emancipationem  a  patre  irritari,  licet  an- 
tea  fuerint  facta.  —  Amplius  interrogari  po- 
test,  anhaec  vota  facta  a  filiopubere  non  eman- 
cipato,  quee  durante  patria  potestate  irritanon 
fuere,  possint  post  emancipationem  irritari. 
Breviter  respoudeo  non  posse,  quia  illa  vota 
non  fuerunt  irritabilia  ex  defectu  voluntatis 
et  rationis,  et  ita  si  durat,  ex  ea  parte  ma- 
nent  firma ;  ex  parte  autem  inateriee  jam  au- 
ferri  non  possunt,  quia  filius  emancipatus  jam 
est  sui  juris.  Item  hsec  potestas  irritandi  fun- 
datur  in  patria  potestate ;  sed  heec  ablata  est 
per  emancipationem ;  ergo  et  potestas  irritan- 
di.  Gonsiderandum  ergo  est,  an  votum  sit  fac- 
tum  ex  intentione  voventis,  pro  tempore,  in 
quo  emancipatus  futurus  est,  vel  tantum  ut 
statim  exequendum.  Nam  si  sint  prioris  modi, 
irritabilia  non  sunt  quoad  illam  partem,  non 
solum  post  emancipationem,  verum  etiam  nec 
antea,  sicut  de  uxore  dictum  est ;  nam  est  ea- 
dem  ratio,  quia  illa  vota  quoad  illud  tempus 
non  sunt  contra  jus  paternum.  Si  autem  vota 
sint  posterioris  modi,  postea  non  obligant, 


1066 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


et  ita  non  habet  locum  in  eis  irritatio  nec  in- 
terrogatio  facta. 

14.  Quidnomine  patris  intelligendum,  cum 
agitur  de  potestate  irritandi  vota.  —  Posset 
tandem  interrogari,  quid  nomine  patris  intel- 
ligendum  hic  sit,  id  est,  an  veniat  etiam 
mater,  aut  avus,  vel  curator  in  defectu  illo- 
rum ;  sed  quia  de  hoc  dicturi  sumus  latius  ca- 
pite  sequenti,  dico  breviter,  deficiente  patre, 
curatores  posse  irritare  vota  realia  puberis,  ut 
officiunt  eorum  Jadministrationi ;  vota  autem 
personalia  per  se  loquendo  non  posse  irritare, 
quia  curatori  non  est  commissa  persona,  sed 
bona  ejus.  Dicunt  autem  aliqui,  si  votum  rea- 
le  minoris  juramento  confirmetur,  non  posse 
irritari  a  curatore,  argumento  sumpto  a  simili 
exleg.  1  et  2,  C.  Siadvers.  vendit.  Sed  non 
credo,  quia  votum  illud_,  ut  sit  justum,  etDeo 
plaeeat,  debet  incladere  conditionem,  Nisi  cu- 
rator  resistat,  alias  injuria  illi  fieret,  et  conse- 
quenter  juramentum,  confirmans  illud  votum 
sine  tali  conditione,  esset  iniquum,  et  non 
obligans ;  si  autem  votum  illam  conditionem 
includat,  non  obstabit  juramentum  quominus 
irritari  possit.  De  matre  autem  et  avia  dicen- 
dum  est,  nihil  posse,  nisi  quatenus  munus 
curatoris  suscipiunt,  vel  nisi  ex  accidenti  vo- 
tum  sit  in  illarum  prsejudicium,  ut  dicetur 
capite  sequeuti. 

CAPUT  VI. 

UTRUM  PARENTES  IRRITARE  P0SSINT  VOTA 
FILIOROM  IMFUBERUM,  ET  QUANDO,  AG  QUO- 
MODO? 

1 .  Loquimur  de  impuberibus  ratione  uten- 
tibus,  qui  jam  sciunt  peccare  mortaliter,  nam 
reliqui  non  sunt  capaces  voti;  isti  autem  vo- 
tumvalidumpossunt  emittere,  licet  infirmum, 
ut  supra  dictum  est  lib.  3.  Hinc  ergo  certum 
est  primo,  parentes  posse  irritare  vota  horum 
impuberum.  Ita  docent  omnes  cum  D.  Tho- 
ma,  d.  q.  88,  art.  9,  etin  4,  d.  38,  ubi  reliqui 
Scholastici,  et  Anton.,  2  part,  tit.  41,  c.  2,  § 
6,  et  omnes  Summistae,  prsecipue  Sylvester, 
Votum,  3,  q.  5  et  6;  Navar.,  c.  12,  n.  64  et 
65;  Soto,  d.  q.  3,  num.  1.  Colligitur  commu- 
niter  exNum.  30.  Sed  de  illa  lege  incertum 
est  an  loquatur  de  solis  filiabus,  et  de  qua 
a:tate  loqnatur,  et  non  satis  constat  an  fuerit 
positiva  vel  naturalis;  et  ideo  ratione  et  jure 
canonico  utendum  est,  quee  statim  afferemus. 

2.  Secunda  assertio:  potestas  parentum  ad 
jrritanda  vota  filiorum  iw.puberum  est  non  so- 


lum  directa,  sed  et  indirecta.  —  Dico  ergo  se- 
cundo  :  heec  potestas  est  ad  irritandnm  hsec 
votaimpuberum  non  solum  directe,  sedetiam 
indirecte.  De  indirecta  nihil  addere  necesse 
est,  quia  est  eadem  (vel  major  ratio)  de  his 
filiis  quas  de  grandioribus.  Prior  ergo  pars 
communis  est,  et  sumitur  ex  cap.  1  et  2,  20, 
queest  2,  et  c.  Mulier,  cum  aliis,  32,  queest.  2. 
Et  prseterea  fundatur  in  ratione  naturali,  ad- 
dita  positiva  quoad  temporis  determinatio- 
nem.  Ratio  ergo  est,  quia  filius  jure  naturae  ita 
est  sub  potestate  patris,  ut  ante  usum  rationis 
voluntate  patris  regi  debeat,  ita  ut  voluntas 
patrisfilii  voluntascenseatur.  Postquam  autem 
incipit  filius  uti  ratione,  licet  jam  possit  libere 
operari,  habet  pro  aliquo  tempore  usumratio- 
nis  nimis  imbecillem  ac  tenuem;  et  ideo  ratio 
naturalis  dictat,  ut  pro  aliquo  tempore  pendeat 
a  voluntate  patris,  sal  em  quoad  firmitatem 
obligationis,  ita  utnon  sit  omninofirma,  donec 
pater  illam  approbet.  Et  maxime  in  negotio 
gravissimo,  quale  est  obligationis  ad  Deum, 
quse  per  votum  contrahitur. 

3.  Hoc  ergo  est  naturale  fnndamentum 
hujus  obligationis:  illud  autem  solum  iortasse 
non  esset  sufficiens  ad  usum  hujus  potesta- 
tis,  nisi  pro  casu  dubio,  in  quo,  scilicet,  du- 
bitaretur  an  filius  haberet  libertatem  suffi- 
cientem  ad  se  obligandum,  et  ad  peccandum 
mortaliter,  necne.  Quia  ubi  certo  constiterit 
puerum  habere  jam  libertatem  ad  peccandum 
mortaliter,  et  se  obligandum  diabolo,  conse- 
quenter  constabit  de  libertate  sufficiente  ad  se 
obligandum  Deo  per  votum,  juxta  regulam 
communiter  receptam  a  Theologis  et  jurisperi- 
tis,  cum  Glossa,  in  dicto  c.  Mulier,  32,  q.  2.  Et 
ideo  non  immerito  dubitari  poterit  an,  stando 
in  solo  jure  naturali,  talis  puer  censendus  jam 
esset  sui  juris  ad  se  obligandum  firmiter  Deo 
in  materia  proportionata,  et  sibi  libera,  et 
consequenter  an  tale  votum  posset  irritari  a 
patre.  Nihilominus  tamen,  quia  regulariter  lo- 
quendo,  illa  setas  non  est  sufficiens  ad  delibe- 
randum  perfecte  in  negotio  tam  gravi,  et  quia 
vinculum  voti,  quatenus  in  futurum  obligat, 
arduum  et  periculosum  est,  et  in  eo  emitten- 
do  quando  vei  quomodo  expedit,  potest  par- 
vulus  facile  errare,  ideo  valde  consentaneum 
est  rationi  naturali,  ut  pro  aliquo  tempore  vo- 
luntas  parvuli  filii,  etiam  post  comparatum 
rationis  usum,  pendeat  a  voluntate  patris,  et 
ab  eo  tolli  possit  vel  confirmari. 

4.  Potest  pater  irritare  votafiliorum,  quan- 
do  dubitat  au  sit  jam  impletus  annus  puberta- 
tis. — Atque  hinc  iit,  necessariam  etiam  fuisse 


CAP.  VI.  DE  POTESTATE  PARENTUM 
legem  positivam,  quae  tempus  definiret,  pro 
quo  patria  potestas  extenditur  ad  irritationem 
hoc  modo  faciendam,  seu  pro  quo  durat  ex 
parte  filii  imperfectio  illa,  ratioue  cujus  hac 
irritatione  indiget.  Quia  lioc  non  potest  ex 
solo  jure  naturae,  quiaalii  celerius,  alii  tardius 
ratioue  utuntur,  et  non  debuit  hoc  relinqui 
arbitrio  parentum,  sed  certo  aliquo  aetatis  ter- 
mino  praescribi.  Qui  terminus,  licet  non  sit 
idem  in  omnibus,  tamen  lex  bumana  obser- 
vat  quod  frequentius  accidit,  et  ita  pro  mas- 
culis  designata  est  eetas  usque  ad  decimum 
quartum  annum  completum,  in  feminis  usque 
ad  duodecimum  etiam  eompletum,  ut  omnes 
auctores  citandi  consentiunt,  quia  jura  absolu- 
te  loquuntur,  queesuptalib.  3,  c.  6,  allegavi, 
et  est  favor,  et  ampliandus,  ut  mox  subjiciam. 
Neque  circa  hunc  terminum  aetatis  facta  est 
aliqua  mutatio  per  Concilium  Tridentiuum,  in 
ordine  ad  vota  simplicia,  ut  dicto  cap.  3dixi, 
et  notavit  etiam  Palaci.,  d.  disp.  30 ;  Azor,  lib. 
11,  cap.  17,  q.  7,  circa  finem.  Addi  praeterea 
hic  potest,  necessarium  esse  ut  certo  constet 
annum  esse  completum,  ut  cesset  haec  potestas 
patris ;  nam  in  casu  dubio  potest  votum  irri- 
tare;  tum  quia  pater  possidet  jus  suum,  quo 
non  privatur  in  casu  dubio ;  tum  quia  est  fa- 
vor  debitoris,  et  ideo  ampliandus;  tum  pro- 
pter  alia  supra  dicta  de  voto  dubio.  Tum  deni- 
que  quia  in  simili  dubio  non  judicatur  impubes 
factus  pubes  quoad  alios  effectus,  ut  verbi  gra- 
tia,  quoad  agendum  in  judicio,  et  similibus. 
Et  itasensit  Palud.,  4,  dist.  38,  q.  4,  art.  2, 
conc.  9. 

5.  An  possit  pater  vota  irritare  filii,  qui 
est  capax  doli  et  deliberationis  ante  wtatem.  — 
Solet  autem  quaeri,  si  contingat  puerum  ante 
illam  aetatem  esse  aptum  ad  perfecte  delibe- 
randum,  seu  (ut  dicisolet)  doli  capacem,  et  id 
experimento  satis  certoconstet,  an  possitnihi- 
lominus  pater  tunc  vota  ejus  irritare.  Nam 
Hugo,  ut  refert  dicta  Glossa,  dixit,  tunc  vo- 
tum  non  esse  irritabile.  Sed  haec  sententia  ab 
omnibus  reprobatur  cum  dicta  Glossa,  et  alia, 
in  dicto  cap.  1,  20,  q.  2,  et  in  c.  Ad  nostram, 
de  Regul.,  et  a  Doctoribus  eisdem  locis,  et  in 
capite  Pustulasti,  de  Regular. ;  Paiud.,  in  4, 
d.  38,  q.  4;  Sylvest.,  Religio,  2,  qusest.  12. 
Et  sumitur  ex  dictis  juribus  ;  nam,  licet  lo- 
quantur  de  voto  solemni,  inde  tamen  opti- 
mum  sumitur  argumentum  ad  simpiex.  Tum 
quia  illa  jura  simpliciter  subdunt  voluntatem 
filii  impuberis  voluntati  patris  in  negotio  se 
obiigaudi  Deo,  ut  Panormitanus  notat  in  dicto 
capite  Postulasti ;  tum  etiam  quia  est  favor 


CIRCA  VOTA  F1LI0HUM  IMPUBERUM.  4007 

parentum  et  filiorum,  ideoque  ampliandus; 
tum  maxime  quia,  deficiente  ratione  legis  in 
particulari,  non  cessat  obligatio  et  concessio 
legis,  quae  absolute  disponit;  tum  denique 
quia  expedit  maxime  ad  commune  bonum,  ut 
lexin  eo  sensu  feratur,  alias  res  fere  maneret 
aeque  incerta.  Nec  in  hoc  sequiparaudum  est 
votum  cum  sponsalibus;  tum  quiajura  non  eo- 
dem  medo  loquuntur ;  tum  etiam  quia  vo- 
tum  magis  spirituale  est,  et  altiorem  cognitio- 
nem  requirit. 

6.  Tertia  assertio :  pater  potest  irritare  om- 
nia  vota  filii  impuberis  sine  ulla  exceptione.  — 
Di/ferentia  inter  filium  impubereyn  et  uxorem. 
—  Dico  tertio :  pater  potest  irritare  omnia 
vota  filii  impuberis  sine  ulla  exceptione.  Hsec 
assertio  locumhabet  in  votis  simplicibus;  nam 
solemne  est  ipso  facto  nullum,  factum  ab  im- 
pubere,  ut  in  votis  religionis,  vel  si  sit  vali- 
dum,  non  est  amplius  irritabile,  ut  suis  locis 
dicemus.  Sic  ergo  tradunt  assertionem  Docto- 
res  citati  magno  consensu,  praesertim  Soto, 
Navar.,  Sylvest.,  et  alii  Summistae,  et  sequitur 
aperte  ex  principio  posito,  quod  haec  irritatio 
non  fundatur  in  conditione  materise ,  sed  in 
dependentia  voluntatis  voventis  a  patris  potes- 
tate,  quae  dependentia  in  omni  materia  repe- 
ritur,  et  in  omni  voto ;  ergo  in  omni  voto  im- 
puberis  includitur  illa  conditio,  Nisi  patefre- 
pugnaveril;  ergo  ex  ea  parte  irritabile  est. 
Confirmatur  ex  differentia  inter  impuberem 
filium,  etuxorem,  quamrecte  notavit  Sylves- 
ter,  Votum,  5,  quaest.  1,  in  fine.  Quia  filius 
impubes  est  sub  patre,  ita  ut  voluutas  patris 
censeatur  voluntas  filii,  propter  defectum  per- 
fecti  judicii,  quiin  filio  praesumitur;  uxorve- 
ro  non  est  ita  subjecta,  nec  illo  titulo,  sicut 
uec  servus,  nec  filius  pubes,  et  ideo  licet  non 
omnia  vota  istorum  sint  irritabilia,  in  impube- 
reomnia  irritari  possunt,  quia  ille  defectus  et 
modus  ^ubjectionis  omnia  transcendit.  Deni- 
que  confirmatur  inductione,  nam  omnia  vota 
realia  irritabilia  sunt,  quia  impubes  nullius 
rei  administrationem  habet ;  item  omnia  per- 
sonalia,  quia  votum  castilatis  etreligionis  irri- 
tari  possunt ;  ergo  a  fortiori  aiia. 

7.  Contra  hanc  assertionem  opinatus  est  Vi- 
vald.,in  Candelab.,  3  p.,  c.  4,  n.  99.  Aitenim 
patrem  posse  irritare  omnia  vota  realia  filii 
emissa  ante  decimum  quartum  annum,  et  filiae 
ante  duodecimum ;  nontamen  omnia  persona- 
lia,  sed  illa  tantum  quee  patri  vel  matri  praeju- 
dicant.Refert  etiam  Azor,  lib.  11,  c.  17,  q.  8, 
quosdam  dixisse,  non  posse  patrem  irritare 
votum  filii,  cujus  executio  refertur  ad  tempus 


1068 


LIB.  VI.  DE  IRMTATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


pubertatis,  nt  votum  ingrediendi  religionem 
post  decimum  quartum  annum  expletum.  Sed 
Vivaldus  nullum  fundamentum  addueit,  nec 
Doctorem  allegat,  et  videtur  evertere  funda- 
mentum  positum  in  secunda  assertione.  Et  ni- 
hilominus,  num.  401,  supponit  id,  quod  cer- 
tum  est,  patrem  posse  irritare  votum  religio* 
nis  et  castitatis  filii  impuberis;  in  quo  non 
potest  sibi  constare,  quia  votum  castitatis  per- 
sonale  est,  et  non  preejudicat  patri,  et  ita  non 
potest  ab  eo  irritari  indirecte  propter  preeju- 
dicium,  seu  ex  parte  materise;  ergo  limitatio 
non  est  universalis ;  neque  habet  majorem  ra- 
tionem  in  aliis  votis,  quam  in  voto  castitatis. 
Nullo  ergo  modo  admittenda  est  illa  sententia. 
Alia  etiam  exceptio  rejicienda  est  ex  eodem 
fundamento,  quod  irritatio  heec  non  fundatur 
in  materia,  sed  in  subjectione  et  imperfeetio 
ne  voventis,  et  ideo  dixi  nullam  esse  admit- 
tendam  exceptionem,  sive  de  votis  relatis  ad 
tempus  majoris  aetatis,  sive  de  votis  rerum 
preeceptarum ;  semper  enim  voti  obligatio  per 
se  et  directe  auferri  potest. 

8.  Quarta  assertio :  votum,  factum  in  cetate 
impubere,  irritalile  est  in  pubere  cetate,  nisi 
denuo  confirmatum  fuit.  —  Dico  qnarto :  vo- 
tum  factum  in  eetate  impubere  irritabile  estin 
eetate  pubere,  si  in  eodem  statu  permanet  ex 
parte  voventis  et  parentis,  id  est,  si  a  neutro 
confirmatum  est.  Hsec  assertio  non  est  tam 
certa  sicut  preecedentes,  est  tamen  probabi- 
lior.  Eam  tenet  Cajet.,  2.  2,  q.  189,  art.  5; 
Navar.,  cap.  12,  n.  71;  Vivald.,  d.  cap.  14, 
num.  100;  Azor,  d.  c.  17,  q.  7;  Lessius,  lib.  2 
de  Just.,  c.  40,  num.  80;  Lud.  Lop.,  c.  48,  et 
communiterModerni.  Fundamentum  est,  quia 
votum  illud  a  principio  fuit  infirmum  et 
irritabile,  et  nunquam  fuit  confirmatum,  ut 
supponitur;  ergo  semper  retinet  illam  imper- 
fectionem;  ergo  semper  irritari  potest.  Proba- 
tur  ultima  consequentia,  quia  illa  potestas  data 
estparenti,  ut  subveniat  imperfectioni  filii  im- 
puberis,  quee  ratio  semper  durat,  et  per  nul- 
lam  legem  limitata  est  illa  potestas,  ut  exer- 
ceri  debeat  durante  impubertate,  sed  solum 
ex  parte  materiee  circa  quam,  ut  versetur  cir- 
ca  sola  vota  impuberis. 

9.  Gonfirmatur  primo,  quia  votum  illud  a 
principio  includit  illam  conditionem :  Si  pa- 
ter  non  contradixerit ;  ergo  semper  votum 
manet  conditionatum,  et  pendens  a  voluntate 
patris,  et  ratione  illius  poterit  irritari.  Quia 
illa  eonditio  non  limitatur  ad  tempus  pueri- 
tiee,  ita  ut  conditio  sit :  Si  pater  non  contradi- 
%erit  infra  tempus  pubertatis,  quiahsec  limita- 


tio  nec  ex  jure  colligi  potest,  a  quo  maxime 
heec  potestas  pendet,  nec  ex  ratione,  quia  per 
hanc  potestatem  subventum  est  indiscretioni 
filiorum :  heec  autem  necessitas  semper  durat 
respectu  actus  prseteriti,  cum  dicta  imperfec- 
tione  facti ;  nam  ab  illo  est  preesens  obligatio 
contracta.  Unde  confirmatur  a  simili  ex  ratio- 
ne  textus  in  c.  ult.  de  Sent.  excommun.,  ubi 
datur  Episcopis  facultas  absolvendi  a  sententia 
canonis  pueros,  qui  ante  pubertatem  clericos 
percusserunt;  et  extenditur,  sive  ante,  sive 
post  annos  pubertatis,  postulent  se  absolvi.  Et 
redditur  ratio  his  verbis  :  Cum  propter  defec- 
tum  wtatis,  in  qua  fuit  delictum  commissum, 
rigor  sit  mansuetudine  temperandus.  Quando 
ergo  potestas  conceditur  circa  actum  factum 
in  pueritia,  in  usu  illius  potestatis  attenden- 
dum  est,  quando  actus  fuit  factus,  non  quando 
exerceatur  actio  circa  illum ;  ita  ergo  est  in 
preesenti,  ideoque  eadem  regula  servanda  est. 
Unde  Panormitanus  ibi,  num.  2,  generaliter 
concludit,  beneficium  inductumrationemino- 
ris  eetatis,  postquam  ccepit  habere  locum,  non 
extingui,  licet  minor  perveniat  ad  majorem 
eetatem. 

10.  Contraria  opinio.  —  Contra  hanc  vero 
partem  tenuit  Soto,  d.  q.  2,  art.  3,  in  fine,  st 
sequitur  Arag. ,  2.  2,  q.  88,  art.  9 ;  Ang.,  q. 
de  Voto,  art.  7,  diffic.  12,  dub.  7  ;  citatur 
etiam  Ang.,  verb.  Votum,  2,  n.  6.  Sed  id  ibi 
non  dicit.  Fundari  potest  heec  sententia,  quia 
ut  votum  irritetur,  non  satis  est  quod  de  se 
sit  irritabile,  sed  requiritur  potestas  ex  parte 
irritantis ;  nam  si  fingamus  patrem  esse  mor- 
tuum,  et  non  dari  tutorem,,  vel  filium  esse  jam 
puberem,  nemo  poterit  irritare  votum,  etiam- 
si  votum  ipsum  de  se  eamdem  semper  imper- 
fectionem  retineat.  Sed  in  preesenti  casu  pater 
amisit  potestatem,  quia  jam  filius  non  est  ei 
subditus  ;  ergo.  Confirmatur,  quia  alias  etiam 
tutor  id  posset,  postquam  desiit  esse  tutor, 
quia  pupillus  pervenit  ad  majorem  eetatem. 
Item  pater  posset  irritare  vota  facta  a  filio  pu- 
bere  non  emancipato,  etiam  post  emancipatio- 
nem  ,  et  dominus  vota  servi  post  libertatem 
obtentam,  et  similia. 

11.  Sed  heec  non  cogunt  :  propter  primum 
tamen  argumentum  posset  quis  distinguere 
duos  status  filii,  qui  excessit  pueritiam  :  uuus 
est,  quamdiu  durat  sub  patria  potestate  post 
inchoatam  pubertatem  ;  alius  est,  quando  jam 
est  emancipatus  ;  et  ita  couciliare  opiniones, 
quod  nostra  assertio  habeat  locum  ,  quamdiu 
filius  pubes  non  est  emancipatus ,  quia  pro 
toto  illo  statu  semper  pater  retinet  potestatem 


CAP.  VI.  DE  POTESTATE  PARENTUM 
iu  illum,  et  consequenter  potest  etiam  exer- 
cere  actum,  qui  objective  (ut  sic  dicam)  respi- 
cit  tempus  impubertatis,  et  in  eo  exercere  de- 
buit,  et  per  accidens  fuit  dilatus.  At  vero  opi- 
nio  Soti  locom  habet  post  emancipationem, 
quia  jam  cessavit  omnino  subjectio  filii  ad 
patrem ,  sine  qua  non  videtur  posse  intelligi 
potestas  irritandi.  Verumtamen  distinctio  lisec 
seu  moderatio  necessaria  non  est.  Quia  nec 
per  temporis  lapsum,  nec  per  emancipationem 
amisit  pater  potestatem  circa  vota  illi  subjecta, 
quia  persona  semper  manet  ab  illo  pendens 
quoad  vota  illius  setatis  ,  licet  secundum  prae- 
seutem  statum  vel  setatem  jam  non  sit  subjec- 
ta.  Eo  vel  maxime  quod  filius  semper  manet 
aliquo  modo  subjectus  patri  quoad  aliquam 
correctionem  vel  directionem,  si  necessaria 
fuerit,  sicut  filius  semper  patri  debet  reveren- 
tiam  ;  et  boc  satis  est  ad  illam  irritationem. 
Prsesertim,  quia  conditio  inclusa  in  voto  sem- 
per  habet  locum,  et  irritatio  solum  fit  per  sus- 
pensionem  seu  ablationeni  conditionis,  nec  est 
necessaria  alia  jurisdictio  vel  alia  potestas  do- 
minativa.  An  vero  idem  sit  dicendum  de  tu- 
tore.  quod  in  confirmatione  tangitur ,  infra 
dicam.  Exemplum  autem  de  filio  pubere  vel 
servo  non  est  simile  :  nam  borum  vota  non 
sunt  irritabilia,  nisi  ex  parte  materise ;  et  ideo 
mutata  conditione  materise  per  mutationem 
status,  vota  erunt  firma,  si  a  principio  ea  in- 
tentione  facta  suut,  ut  etiam  pro  tali  tempore, 
statu  et  materia  obligarent,  ut  jam  supra  dic- 
tum  est. 

12.  Quid  requiratur  ad  confirmationem  voti, 
postquam  ad  pubertatis  annum  quis  accedit.  — 
Addimus  vero  eonditionem  et  limitationem  in 
assertione,  dummodo  votum  illud  in  eodem 
statu  permaneat,  et  confirmatum  non  sit.  Po- 
test  autem  esse  confirmatum,  vel  ab  ipsomet 
vovente,  vel  a  patre.  Ab  ipso  quidem  voveute, 
quia  libertatem  ad  hoc  habet,  debetque  intel- 
ligi  post  completum  decimum  quartum  setatis 
annum  ;  nam,  licet  antea  seepius  iteretur  vo- 
tum,  nunquam  confirinabitur,  quia  omuis  illa 
repetitio  fit  cum  eadem  imperfectione  et  sub- 
jectione.  At  si,  inchoata  jam  pubertate,  aliquis 
ratum  habeat  votum  quod  m  pueritia  fecit, 
jam  illud  denuo  emittit ;  et  ita  votum  imper- 
fectum  transit  in  perfectum,  et  quod  erat  con- 
ditionale,  incipit  esse  absolutum  ;  denique  est 
tam  firmum,  ac  si  tunc  primum  fieret,  et  antea 
nullum  votum  praecessisset.  Solum  oportet 
exponere  quando  censeatur  tale  votum  esse 
confirmatum  a  vovente.  In  quo  primum  di- 
cendum  est  non  sufficere  voluntatem  servandi 


CIRCA  VOTA  FILIORUM  IMPUBERUM.  4069 

illud  ;  nam,  licet  hsec  voluntas  saepius  habea- 
tur  in  setate  pubere,  non  confirmat  votum, 
quia  votum  illud  validum  fuit,  et  quamdiu 
non  irritatur,  ad  illam  voluntatem  obligat  ; 
ergo  per  illam  non  confirmatur. 

13.  Objectio.  —  Solutio.  —  Dices  :  professio 
invalida  tacite  confirmatur  per  actiones  reli- 
giosi  professi ;  ergo  similiter,  etc.  Responde- 
tur  primo  negando  consequentiam,  quia  pro- 
fessio  nulla  non  obligat  ad  illos  actus,  imo  nec 
illos  permittit,  quantum  est  de  se,  et  ideo  qui 
illos  vult  facere,  censetur  velle  fundamentum 
illorum,  quod  est  professio.  At  hic  jam  suppo- 
nitursufficiensfundamentum  obligationis,  nec 
est  necessaria  major  confirmatio  voti,  ut  obli- 
get  ad  iilos  actus,  et  ideo  per  illos  ut  sic  non 
confirmatur.  Adde  quod,  ut  professio  per  illos 
actus  vel  delationem  habitus  professorum 
confirmetur,  necessaria  est  cognitio  nullitatis 
talis  professionis ,  ut  ex  communi  sententia 
Doctorum  infra  videbimus.  Quia  error  causat 
involuntarium,  et  ideo  quamdiu  prsesupponi- 
tur  fundamentum  illorum  actuum  tanquam 
validum  in  cogitatione  operantis,  non  interve- 
nit  tacita  voluntas  confirmandi  ,  vel  potius 
innovandi  votum.  Et  hinc  potius  confirmatur 
quod  dictum  est.  Nam,  si  puer,  qui  fecit  vo- 
tum  castitatis,  veniens  ad  pubertatem,  et  pu- 
taus  jam  votum  non  esse  irritabile,  statuat 
perpetuo  servare  illud ,  sicut  tenetur,  non  ideo 
vult  confirmare  illud,  sed  potius  in  sua  existi- 
matione  supponit  esse  firmum,  et  ideo  vult 
servare,  et  non  confirmare  ;  si  vero  scit  votum 
esse  irritabile,  interim  tamen  obligare,  et  ideo 
vuit  servare,  etiam  tunc  non  confirmat,  pro- 
pter  rationem  supra  factam,  quod  voluntas 
servandi  obligationem  non  dat  majores  vires 
obiigationi,  quam  per  se  habeat.  Necessaria 
ergo  est  in  prsesenti  expressa  confirmatio  per 
voluntatem,  qua  quis  deliberet  non  amplius 
velle  irritationem,  sed  absolute  obligari ;  quia 
tacita  confirmatio  hic  non  potest  intervenire, 
eo  quod  nulla  voti  observatio  seu  executio  est 
snfficiens  signum  confirmationis  ejus. 

14.  Secuudo,  confirmatur  votum  a  patre, 
si  sciens  factum  esse,  illud  positive  ratum  ha- 
beat.  Itaque  ante  omnia,  necesse  est  ut  illius 
notitiam  habeat,  quia  si  ignoret  illud,  nou 
potest  confirmare  illud,  quia  confirmatio  de- 
bet  esse  voluntaria  ;  ignorantia  autem  tollit 
voluntarium.  Deinde  requiritur  voluntas,  quia 
sola  scientia  non  sufficit ,  etiamsi  adsit  taci- 
turnitas  seu  ncgatio  irritationis ;  quia  potest 
pater  pro  tuuc  negative  se  habere,  nec  confir- 
mando,  nec  irritamio;  utrumque  enim  volun 


1070 


LIB.  VI.  DE  IRR1TATI0NE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


tarium  esse  debet,  et  ab  utroque  potestvoluntas 
abstrahere,  etiam  per  voluntatem  positivam 
suspcndendi,  seu  differendi  usum  suee  potesta- 
tisj  ut  supra  in  simili  de  marito  dixi,  et  legem 
Numerorum,  quee  videtnr  aliter  disponere,  ex- 
plieui.  Et  quidem  si  pater  sciat  votum  non  a  fi- 
lia,  vel  filio  proponente  vei  petente  irritatio- 
nem,sed  aliunde,  tuuc  licet  taceat  et  dissimu- 
let,  non  confirmat,  etiam  juxta  legem  Numero- 
rum,  quia  non  tacet  ei,  id  est,  filio,  ut  Cajetanus 
bene  pondcrat,  juxta  Hebraicam  proprieta- 
tem.  Item  si  sciat  a  filia,  et  expresse  dicat 
velle  suspendere,  et  cogitare  de  re,  non  con- 
firmat,  etiam  juxta  rigorem  illius  legis,  quia 
non  omnino  tacet,  sed  declarat  voluntatem 
suam.  Si  autem  mere  negative  se  babeat  per 
diem  integrum,  tacite  confirmabit  votum  jux- 
ta  dispositionem  illius  legis;  sed  quoad  hoc 
erat  positiva,  et  nunc  non  obligat,  et  ideo  so- 
lum  inde  sumi  potest  preesumptio  aliqua  vo- 
luntatis  confirmandi  votum ;  tamen  si  heec  in 
veritate  non  adfuit,  votum  non  manet  in  con- 
scientia  confirmatum,  quia  in  lioc  foro  atten- 
ditur  veritas,  non  prgesumptio. 

15.  Quando  et  guomodo  confirmat  pater  vo- 
ium  filii  impuberis.  —  Tunc  ergo  pater  confir- 
mat  votum  filii  impuberis,  quando  sciens  il- 
lud,  vult  ratum  et  confirmatum  manere.  Et 
tunc  dico  non  posse  amplius  irritari  a  patre, 
maxime  si  in  ea  voluntate  perseveravit  usque 
ad  pubertatem  filii ;  tum  quia  jam  ille  pater 
usus  est  sua  potestate,  quantum  potuit ;  tum 
etiam  quia  jam  res  illa  transivit  quasi  in  rem 
iudicatam,  et  conditio  inclusa  in  voto  plene 
impleta  est,  quee  secundum  rcctam  rationem 
ita  videtur  inteiligenda,  Nisi  pater  contradixe- 
rit,  vel  etiam,  nisi  ratum  habeat.  Tum  etiam 
quia  alias  talia  vota  necessario  manerent  in- 
firma,  quamdiu  pater  vivit,  etiamsi  milliesilla 
prius  confirmet,  quod  videtur  absurdum.  De- 
nique  illud  deeretum  patris  magis  videtur  de- 
clarativum,  quam  concessivum  alicujns  facul- 
tatis  ;  declarat  enim  illud  votum  esse  ratum 
et  perfectum.  Et  hoc  maxime  procedit,  quan- 
do  confirmatio  illa  retractata  non  est  usque 
ad  annos  pubertatis,  quia  tunc  maxime  pro- 
cedunt  rationes  factse. 

16.  An  confirmatio  voti  filii,  quce  fit  a  patre 
ante  ejus  pubertatem,  poisit  iterum  retractari  ? 
—  Besolutio  negativa. —  Dubitari  autem  pos- 
set  an  confirmatio  illa  posset  retractari  ante 
adventum  pubertatis,  saltem  valide,  etiamsi 
non  licite ,  ut  si  votum  est  factum  decitno 
tertio  eetatis  anno  ex  consensu  patris,  vel  ap- 
probante  iilo,  et  postea  irritetur  ante  comple- 


tum  decimum  quartum  annum  ;  videtur  enim 
illa  confirmatio  habere  tractum  successivum 
pro  illo  tempore,  in  quo  voluntas  filii  est  in- 
firma,  et  sub  voluntate  patris.  Sed  nihilomi- 
nus  etiam  tunc  censeo  oppositum  probabilius, 
quia  rationes  factse  universaliter  procedunt. 
Sed  hoc  declarabitur  melius,  explicando  infe- 
rius  simile  punctum  de  religiosis.  Intelligitur 
etiam  hoc  quoad  irritationem  directam ;  nam 
si  votum  sit  de  materia  pertinente  ad  jus  pa- 
ternum,  et  quee  possit  illi  preejudicium  afferre, 
ex  ea  parte  poterit  votum  irritari,  sicut  de  vo- 
tis  uxorum  diximus,  quia  est  eadem  ratio.  Et 
quoad  hoc  est  constituenda  differentia  inter 
confirmationem  voti  ex  parte  materiee,  vel  ex 
parte  voti,  quia  confirmatio  ex  parte  materiee 
solum  est  queedam  licentia  ad  utendum  tali 
rnateria ,  quee  revocabilis  est  saltem  valide, 
quia  non  fuit  donatio  perpetua  ;  at  vero  con- 
firmatio  voti  ex  parte  voventis  in  impubere 
non  est  licentia  vovendi ,  vel  utendi  re  vota, 
sed  est  veluti  declaratio  queedam  perfectionis 
voti ,  ut  omnino  firmum  permaneat ;  et  ideo 
potest  pater  licite  et  directe  impedire  execu- 
tionem  talis  voti,  quamdiu  sine  suo  preejudi- 
cio  fieri  non  potuerit,  et  non  tamen  potest 
absolute  et  in  se  votum  irritare. 

17.  Quinta  assertio :  votum  impuberis  semel 
irritatum  nunquam  reviviscit.  —  Dico  quinto  : 
votum  impuberis  semel  irritatum  a  patre  nun- 
quam  amplius  reviviscit.  Ita  docent  Cajet., 
Soto,  Panorm.,  Abulens.  etSylvest.,  citatisu- 
pra,  c.  4%  Et  ratio  est ,  quia  talis  irritatio  ca- 
dit  in  ipsum  votum  directe ;  ergo  extinguit 
illud ,  ejusque  obligationem ;  ergo  non  revi- 
viscit  amplius,  juxta  regulam  juris  traditam, 
d.  c.  4,  et  juxta  dicta  cap.  1.  Item  votum  il- 
lud  fuit  in  hac  parte  conditionatum,  et  condi- 
tio  non  fuit  impleta;  ergo  fuit  votum  ex- 
tinctum.  Unde  parum  refert  quod  votum  fue- 
rit  ab  impubere  factum,  ut  implendum  pro 
tempore  pubertatis,  quia  nihilominus  vincu- 
lum  ipsum  directe  et  in  se  auferri  potuit  a 
patre,  et  semel  ablatum  non  redit,  nisi  iterum 
ab  eodem  vovente  fiat.  Quod  verum  etiam  ha- 
bet  in  voto  religionis,  nam  procedit  eadem 
ratio:  imo  in  illo  est  magis  necessaria,  quia 
votum  religionis  de  se  babet,  ut  non  possit 
executioni  mandari ,  nisi  post  pubertatem  ; 
ergo  cum  a  patre  irritatur,  non  impeditur  so- 
lum  quoad  executionem,hoc  enim  nihilesset, 
sed  in  se  extinguitur. 

18.  Explicatur  mens  Innocentii.  — Contra 
hanc  assertionem  citari  solet  Innocentius,  in 
cap.  Scripturce,  de  Voto,  ubi  solum  dicit,  fi- 


CAP.  VI.  DE  POTESTATE  PARENTUM 
lium,  etiam  impubercm ,  teneri  ad  implen- 
dum  votum  quod  in  pueritia  fecit,  postquam 
fuerit  sui  juris,  ct  extra  patriam  potestatem  ; 
sed  non  dicit  teneri  ad  hoc,  etiamsi  votum 
fuerit  irritatum  a  patre,  unde  potest  intelligi, 
ut  loquatur,  quando  votum  irritatum  non 
fuit ;  solum  enim  explicare  voluit,  votum  il- 
lud  non  fuisse  nulluni,  sed  obligatorium.  Ci- 
tatur  etiam  in  coutrarium  Navar.,  capit.  12, 
n.  66,  sed  immerito,  quia  ibi  non  loquitur 
de  impuberibus,  sed  de  grandioribus ;  in  num. 
autem  68,  ubi  de  impuberibus  loquitur,  abso- 
lute  dicit,  vota  eorum  irritari  ,  et  in  n.  69, 
dicit  annullari,  et  num.  64,  expressius  id  de- 
claraverat.  Palud.  autem,  in4,  distinct.  38, 
qusest.  4,  art.  2,  conclus.  II,  num.  29,  ex- 
presse  tenet  contrarium,  loquens  in  speciali  de 
voto  religionis.  Sequitur  Anton.,  2  p.,  tit.  11, 
c.  2,  §  6,  et  in  hanc  sententiam  allegant  Div. 
Tliom.  Sed  nunquam  D.  Tbomas  hoc  docuit, 
nt  constat  ex  2.  2,  quaestion.  88,  articul.  8, 
et  9,  qusest.  189,  articul.  5,  et  in  4,  d.  38, 
qusestion.  1,  artic.  1,  qusestion.  3;  et  Opusc. 
17,  c.  13,  ad  10,  quibus  locis  simpliciter  dicit 
vota  impuberum  posse  irritari  a  patre  ;  nuu- 
quam  vero  dicit  talia  vota  postea  reviviscere. 
Denique  illa  sententia  nullum  habet  funda- 
mentum,  quia  haec  vota  impuberum  non  sunt 
comparanda  cnm  votis  uxorum  ,  servorum,  et 
tiliorum  puberum  ;  nam  istorum  vota  non  ir- 
ritantur  directe,  sed  ratione  materise,  et  ideo 
si  obligationem  suam  referant  ad  tempus  ha- 
bile,  quando  fuerint  sui  juris,  vota  eorum 
non  possunt  irritari.  Unde  si  absolute  voveant 
pro  utroque  tempore,  vota  eorum  poterunt 
irritari  pro  tempore  subjectionis  tantum,  non 
simpliciter ;  et  ideo  talia  vota  dicuntur  morti- 
ficari,  seu  impediri  pro  tali  tempore,  non  ex- 
tingui,  vel  simpliciter  tolli.  At  vota  impube- 
rum  irritantur  in  se  et  directe  ,  et  ideo  de 
quacumque  materia  sint,  et  ad  quodcumque 
tempus  eorum  obligatio  referatur,  quando  ir- 
ritantur,  extinguuntur,  et  radicitus  tolluntur, 
ideoque  amplius  non  redeunt.  Quam  differen- 
tiam  bene  notavit  Rosella,  Volum,  2. 

19.  Sexla  assertio:  dum  pater  vivit,  solus 
habet  potestatemirritandi  vota  filii  impuberis; 
illo  defuncto ,  eadem  manet  in  tutore.  —  Dico 
sexto :  solus  pater,  dum  vivit,  habet  hanc  po- 
testatem  irritandi  votafilii,pra3sertim  impube- 
ris ;  patre  autem  defuncto,  tutor  habet  eam- 
dem  potestatem  erga  pupillum.  Prior  pars 
ponitur  ad  excludendam  matrem ;  illa  enim 
non  habet  potestatem  irritandi  vota  filiorum, 
vivente  marito.  Estque  communis  sententia, 


CIHC.V  VOTA  FILIORUM  IMPUBERUM.  1071 

ut  videre  licet  in  Summa  Confess.,  1.  1,  tit.  8, 
q.  30;  Sylv.,  Votum,  4,  q.  2.  Et  sumitur  ex 
eodem,  Religio,  2,  quaest.  13;  apertius  Palud. 
snpra,  concl.  8,  n.  26.  Idem  sentit  Navar.,  c. 
12,  n.  64,  dicens  simpliciter  patrem  posseirri- 
tare  ;  de  matre  vero  subdit ,  etiam  posse  , 
quando  deficiente  patre  illi  succedit.  Idem  cla- 
rius  Angles,  q.  de  Voto,  art.  7,  difficul.  12, 
dub.  4.  Idem  sentit  Azor.,  tom.  1,  lib.  11, 
c.  17,  q.  3  et  7;  distinctius  Lessius,  lib.  2 
de  Just.  ,  cap.  40,  dub.  10 ,  num.  78.  Et 
sumi  potest  ex  Nuraer.  30  ,  ubi  soli  patri 
ha:c  datnr  facultas.  Ratio  vero  est  ,  quia 
solus  pater  est  caput  totius  domus  et  fami- 
lise,  et  habetplenam  rerumadministrationem, 
et  personarum  gubernationem;  ergo  voluntas 
filii  non  est  posita  in  voluntate  matris ,  sed 
solius  patris.  Et  confirmatur,  quia  ut  dicitur 
in  §  Famince,  Instit.,  de  Adop.  :  Femince  nec 
naturales  filios  habent  in  sua  potestate.  Unde 
hac  ratione  non  potest  mater  disponere  de 
filio  sine  consensu  patris,  offerendo  illum  re- 
ligioni,  vel  alteri  ministerio  obligando  illum. 

20.  AUquorum  opinatio . — Sed  dicunt  aliqui 
licet  pater  solus  possit  irritare  votum  filii , 
etiam  contradicente  matre,  quod  convincit  ra- 
tiofacta,  et  mater  non  possit ,  contradicente 
patre,  ob  eamdem  causam  ,  nihilominus  si 
mater  praeveniat,  et  inscio  patre  irritet  votum 
filii  impuberis,  validam  esse  irritationem ,  ac 
subinde  matrem  etiacu  habere  hanc  potesta- 
tem ,  licet  secundariam  ;  quia  est  suo  modo 
superior,  et  habet  subditum  filium,  licet  sub 
patre.  Hoc  enim  modo  non  est  inconveniens, 
banc  potestatem  esse  in  duobus,  sicut  respectu 
religiosi  est  in  rectore  et  provinciali.  Et  po- 
test  pro  hac  parte  citari  D.  Thomas  supra,  qui 
simpliciter  et  in  plurali  dicit,  parentes  posse 
irritare;  et  eodem  modo  loquitur  Soto,  d. 
art.  2.  Et  potest  hoc  suaderiex  c.  Addidimus, 
20,  q.  1,  ibi :  Sipater,  velmaler,  etc. ;  et  in 
c.  Quicumgue,  ibi :  A  parentibus.  Et  adducitur 
exemplum  Samuelis,  qui  a  matre  fuit  templo 
oblatus.  Et  potest  confirmari,  quia  filius  infans 
baptizari  potestvolentematre,  et  sine  consensu 
patris;  ergo  similiter,  etc. 

21.  Excluditur  supradicta  opinio.  —  Sed 
hsee  opinio  simpiiciter  falsa  est,  quia  nulla  ra- 
tione  nititur,  necjurahanc  potestatem  conce- 
dunt  matri,  nec  consentanea  est  juri  naturali 
vel  civili,  ut  probat  fundamentum  prioris  sen- 
tentise.  Unde  ineasu,  in  quo  mater  scitvotum 
filii  aut  filiee,  et  pater  ignorat,  potest  fortasse 
illi  prsecipere  ut  votuin  non  exequatur,  donec 
patrem  conveniat,  quia  id  non  excedit  limites 


d072 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTl. 


obedientise  debitse  matri ,  et  potest  habere 
congruentem  rationem;  simpliciter  autem  ir- 
ritare  non  potest.  Imo  licet  ipsa  contradicat, 
sipater  postea  votum  confirmet,  eritvalidum. 
Addo  etiam,  licet  mater  non  possit  per  se  et 
directe  irritare  haec  vota,  nihilominus  si  illi 
proejudicent  ex  parte  materica,  posse  illa  irri- 
tare,  quia  hoc  modo  etiam  votum  mariti  et  fi- 
lii  puberis  potest  irritare.  Et  hoc  ad  summum 
probat  ratiofacta,  etfortasse  ideo  Div.  Thom. 
et  alii  auctores  in  plurali  loquuntur  de  pa- 
rentibus ;  quia  loquuntur  abstracte  de  irrita- 
tione,  sive  directa,  sive  indirecta,  vel  certe  lo- 
quuntur  de  parentibus  cum  distributione  ac- 
commoda,  de  unoquoque  juxta  suum  modum, 
seu  in  casu  sibi  permisso;  nam  aliquando 
etiam  mater  habet  hanc  potestatem,  ut  statim 
dicemus.  Et  eodem  modo  sunt  intelligenda 
jura  allegata.  Et  hunc  sensum  confirmat 
exemplum  de  Samuele,  quia  licet  mater  eum 
obtulerit,  non  tamen  sine  consensu  patris  di- 
centis :  Fac  quod  bonum  tibi  videtur,  i  Reg.  1. 
Ad  illud  autem  exemplum  de  baptismo  ,  dico 
imprimis  assumptum  esse  incertum,  de  quo 
alibi.,  Deinde  nego  similitudinem ,  quia  ba- 
ptismus  est  necessarius  ad  salutem  filii  ex  divi- 
no  jure,  et  ideo  ad  favorem  filii  spectat,  ut 
sufficiat  consensus  matris. 

22.  Quinam  possint  mortuo  parente  filiorum 
votum  irritare?  —  Altera  pars  de  tutore  certa 
est  et  communis,  ut  patet  ex  allegatis  auctori- 
bus,  et  Abulens.,  q.  15,  in  c.  30  Num.,  ubi 
ita  exponitlegem  illam.  Sumitur  etiam  ex  illo 
Pauli  ad  Galat.  4  :  Quanto  tempore  Ticeres  par- 
vulus  est,  etc,  sub  tutoribus  et  actoribus  est, 
usque  ad  prcefinitum  tempus  a  patre.  Unde  su- 
mitur  ratio  :  nam  tutor  succedit  loco  patris,  et 
consequenter  eodem  modo  voluntas  pupilli 
subordinatrr  voluntati  tutoris.  Et  lta  20,  q. 
2,  c.  Puella,  expresse  tribuitur  ha?c  potestas 
tutoribus.  Unde  fit,  ut  quia  mater,  deficiente 
patre,  jure  ordinario  habet  tutelam  filii,  ideo 
tunc  possit  irritare  vota  ejus,  et  idem  est  de 
avo,  vel  quocumque  ascendente,  deficiente 
propinquiori.  Quando  autem  velisti  privantur 
tutela,  vel  omnes  desunt,  tutor  dari  soletauc- 
toritate  publica,  et  apud  illum  tunc  est  hsec 
potestas,  ettunc  non  magis  poterit  mater  irri- 
tare  votum  filii  sine  tutore,  quam  posset  vi- 
vente  marito,  sine  illius  consensu.  Si  autem 
contingat  plures  esse  tutores,  quilibet  sufficiet 
ad  irritandum  votum.  Et  in  hoc  sensu  dixit 
Sylvest.,  Religio,  2,  queest.  13,  cum  Innoc.  et 
Direct.,  quod  conditio  prohibentis  erit  melior, 
quia  habet  sufficientem  potestatem,  et  non 


potest  per  alium  impediri,  cum  non  sit  supe- 
rior. 

23.  An  vota  servi  parvuli  orbati  parentibus 
possint  a  domino  irritari. —  Affirmativareso- 
lulio.  — Sed  inquiri  potett  an,  si  parvulus  sit 
servus,  verbi  gratia,  et  orbatus  parentibus, 
possitne  dominus  illius  vota  irritare,  non  so- 
lum  indirecte,  et  ex  parte  materise  titulo  ser- 
vitutis,  sed  etiam  directe,  ratione  impuberta- 
tis,  et  quasi  titulo  tutoris.  Idem  queeri  potest 
de  guovis  parvulo  libero,  qui  parentibus  ca- 
ret,  et  tutorem  non  accepit,  an  illi,  sub  quo- 
rum  cura  esse  contingit,  habeant  in  hoc  vi- 
cem  patris  et  tutoris.  Aliqui  affirmant.  et  est 
consonum  pietati  et  rationi.  Et  de  domino 
respectu  servi  videtur  certius,  quia  ratione 
dominii  ad  illum  pertinet  cura  servi.  In  aliis 
vero,  qui  non  succedunt  quasi  suo  jure  in  hu- 
jusmodi  cura,  sed  voluntarie,  et  ex  quadam 
miseratione  illam  suscipiunt,  res  est  magis 
incerta;  potest  vero  fundari  in  prsesumpta  vo- 
luntate  parentis.  Ad  majorem  autem  securi- 
tatem,  consulendum  videtur,  ut  ad  utendum 
tali  potestate,  proprium  munus  tutoris  ab  eo, 
qui  legitima  potestate  illud  conferre  potest, 
suscipiant. 

24.  An  possit  tutor  irritare  vota  pupilli 
emissa  in  pueritia  post  inchoatam,  pubertatem, 
si  confirmata  non  sint.  —  Resolutio  negativa. 
—  Hic  vero  speciale  dubium  habet,  an,  sicut 
diximus  posse  patrem  irritare  vota  filii  in  pue- 
ritia  emissa,  post  inchoatam  pnbertatem,  si 
confirmata  non  sint,  ita  possit  tutor  ;  videtur 
enim  eadem  ratio  ?  Nihilominus  dico  non  pos- 
se.  quia,  eo  ipso  quod  pupillns  fit  pubes,  de- 
sinit  tutoresse  tutor,et  incipit  esse  tantumcu- 
rator,  cui  non  directe  persona,  sedresetbona 
ejus  commissa  sunt.  Amisso  autem  tutoris  mu- 
nereamittitur  heec  potestas,quia  nonpersonse, 
id  est,  Petro,verbi  gratia,  sed  muneri,  seutu- 
tori,  ut  tutor  est,  commissa  erat.  ltem  quia  qui 
semel  fuisset  tutor,  posset  irritare  vota  ejus 
qui  fuit  pupillus  suus,  etiarnsi  postea  nec  tu- 
tor  nec  curator  ejus  sit,  quod  est  absurdum 
et  inusitatum.  Item  si  contingat,  aliquem  re- 
linquere  munus  tutoris,  et  alium  constitui 
loco  ejus,  certe  jam  prior  non  poterit  irritare 
vota,  quse  sub  sua  tutela  pupillus  fecit,  si  ea 
non  irritavit  dum  esset  tutor,  quia  devoluta 
fuit  potestas  ad  successorem  ;  ergo  etiam  non 
potest,  quando  ejus  officium  cessavit,  et  pu- 
pillus  ab  ejus  exiit  tutela,  licet  nullus  alius 
successerit. 

25.  Solutio. —  Objectio. —  Sed  objici  potest 
quod  supra  de  patre  diximus ;  nam  si  patei 


CAP.  VII.  AN  PR/ELATl  RELIGIONUM  POSSINT  RELIGIOSORUM,  ETC. 


1073 


potest,  cur  non  tutor?  Nam  etiam  potestas  tu- 
toris  respicit  imperfectionem  voti,  et  aitatem 
in  qua  factum  est,  non  in  qua  irritatur.  Item 
votum  pupilli  etiam  includit  conditionem, 
Nisi  tutor  contradixerit.  Respondeo  esse  dis- 
similem  rationem,  quia  pater  semper  mauet 
pater,  et  ideo  etiam  semper  manet  integra 
conditio  in  voto  inclusa  respectu  illius ,  et 
ipse  semper  retinet  potestatem  iu  ordine 
ad  actus  filii  in  tali  retate  factos;  tutor  au- 
tem  uon  habet  hanc  potestatem,  nisi  quate- 
nus  gerit  vices  patris,  et  non  includitur'  sub 
conditioue  voti,  nisi  prout  tutor  et  vicarius 
patris  est ;  quse  ratio  omnino  amittitur  ces- 
sante  inunere,  et  ideo  jam  non  potest  respectu 
illius  impleri  conditio  in  prioribus  votis  in- 
clusa,  ct  ideo  jam  non  habet  locum  irritatio. 
Sicnt  in  casu  cap.  ultim.  de  Sententia  exc.om- 
munic,  licet  Episcopus  possit  absolvere  qui 
ante  pubertatem  ciericum  percussit,  non  po- 
terit  eadem  persona  id  facere,  si  desinat  esse 
Episcopus.  Et  Praelatus  religionis,  qui  potest 
irritare  vota,  cessante  munere  non  potest. 

26.  An  vota  emissa  a  puella  anie  puberta- 
tem  indomopatris  possint  irritariab  spmso  di- 
recte  et  per  se. — Resolutio  dubii. — Tandem  ex 
bis  expeditur  dubium  supra  huc  remissum,  an 
vota,  quee  emisit  puella  ante  pubertatem  in 
domo  patris,  possint  irritari  ab  sponso  directe 
et  perse,  et  non  tantum  ratione  materiae,  Snb 
distinetioue  enim  respcnnendum  censeo,  quia 
vel  sponsa  nondum  est  pubes,  vel  jam  attigit 
pubertatem..  Iu  priori  casu,  credo  posse  irri- 
tare  votum  sponsae,  etiam  antea  emissurn,  pree- 
sertim  si  pater  jam  mortuus  est,  quia  tunc 
maritus  habet  locum  tutoris,  ut  sumitur  ex 
August.,  q.  59  inNum.,  c.  Noluit,  33,  q.  o.Et 
idem  erit  vivente  patre,  si  jam  filia  est  emau- 
cipata,  et  in  domo  sponsi,  proptereamdem  ra- 
tionem.  Hic  autem  casus  non  potest  modo  con- 
tingere,  nisi  per  dispensationem  mulier  contra- 
hat  matrimonium  de  praesenti  ante  annos  pu- 
bertatis,  vel  nisi  malitia  aetatem  suppleverit; 
nam  alias  non  fuisset  matrimonium  validum, 
ut  constat  ex  materia  de  Matrimonio.  At  vero 
si  uxor  jam  excessit  pueritiam,  et  pubes  facta 
est,  non  credo  posse  virum,  sed  solum  patrem, 
directe  irritare  votum  ejus  in  pubertate  fac- 
tum,  quia  nec  vir  per  se  habet  hanc  potesta- 
tem,  ut  supra  ostendi,  nec  tunc  fungitur  quasi 
munere  tutoris,  quia  jam  uxor  non  est  capax 
tutelse.Poterit  autem  maritus  ex  parte  mate- 
riee  nritare  talia  vota,  si  sibi  preejudiciuin 
afferant ,  sicut  de  emissis  post  pubertatem  et 
ante  matrimonium  supra  dictum  est,  nam  est 
XIV. 


cadem  vel  major  ratip.  Et  ita  generaliter  tradit 
Abulen.  supra,  q.  24,  et  paulo  ante  illam.  Et 
ita  est  inteiligenda  seutentia  Augustini  in  loco 
citato. 

CAPUT  VII. 

UTRUM    PR.ELATI    RELIGI0NUM    POSSINT  RELIGI0S0- 
RUM  VOTA  DIRECTE  IRRITARE? 

1.  Primaassertio :  Pra-laii  religionumpos- 
sunt  irritare  vota  subdilorum ,  saltcm  ex  parte 
materice.  —  De  irritatione  indirecta  nemo  est 
qui  dubitet.  Unde  dicimusprimo,  Preelatos  re- 
ligiouum  posse  irritare  vota  religiosorum  sibi 
subditorum,  saltem  ex  parte  materiae.  In  hoc 
omnes  conveniunt,  ut  ex  auctoribus  statim  rc- 
ferendis  constabit.  Ratio  autem  sumitur  facile 
ex  duobus  votis  religiosorum  paupertatis  et 
obedientiee.  Nara  ratione  voti  paupertatis  non 
potest  religiosus  facere  firma  vota  realia,  quia 
non  potest  illa  facere  absolute ,  alias  essent 
contraria  voto  paupertatis,  cum  nihil  proprium 
habeat  ,  neque  uti  possit  rebus  ut  propriis  , 
id  est,  sine  licentia  Praelati;  ergo  talia  vota 
necessario  includunt  conditionem  :  Si  Prwla- 
tus  consenseril ,  et  ratione  illius  suut  a  Praelato 
irritabilia,  saltem  ex  parte  materiaj.  Ex  voto 
autem  obedientiae  sequitur  idem  de  votis  per- 
sonalibus,  quia  ratione  obedientiee  pendet  re- 
ligiosus  a  suo  Praelato  in  omnibus  actionibus 
suis.  Quod  ita  declar.it  D.  Thom.,  d.  q.  88, 
art.  8,  ad  3.  Quia  Praelatus  in  quolibet  tem- 
pore  potest  occupare  subditum  in  aliquo  opere 
consentaneo  suae  regulae;  ergo  de  nullo  opere 
potest  religiosus  facere  firnium  votum  alicu- 
jus  actionis  suae,  quia  illa  requirit  tempus,  et 
illud  tempus  potest  praeoccupare  Praelatus,  et 
ita  irritare  votum.  Et  declaratur,  quia  omne 
votum  personale  religiOsi  includit  hanc  con- 
ditionem,  Nisi  Prwlatus  aliud  jusserit;  ergo 
ratione  illius  poterit  irritari.  De  qua  ratione, 
et  variis  modis  inducendi  illam,  in  discursu 
capitis  dicam. 

2.  Difficultas  ergo  est ,  an  Praelatus  possit 
directe  irritare  vota  religiosi  subctiti.  Et  ratio 
dubitandi  sumi  potest  ex  auctoritate,  et  ra- 
tione  D.  Thomae  nunc  explicata.  Nam  illa  so- 
lum  procedit  de  irritatione  ex  parte  materiae ; 
ergo  sentit  D.  Thomas  religiosum  Praelatum 
solum  ex  parte  materiae  posse  irritare  vota 
subditi.  Et  pro  eadem  sententia  referri  potest 
Paludan.,  4,  d.  38,  q.  2,  art.  2,  concl.  6,  qua- 
tenus  eadem  ratione  utitur,  et  declarat  lllam 
hoc   modo.   Quod  praelatus,   licet  nou  possit 

68 


1074 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


praecipere  religioso  quidquid  voluerit  abso- 
lute,  sed  secundum  regulam,  potest  nihilo- 
minus  irritare  quae  afferre  possunt  prsejudi- 
cium  suee  potestati ;  et  quia  in  quolibet  tem- 
pore  potest  aliquid  prsecipere  secundum  regu- 
lam,  ideo  potest  vota  personalia  praejudicantia 
huic  potestati  irritare.  Idem  sentit  Cajetanus, 
dum  hancirritationem  etiam  declarat,  ex  pra?- 
judicio  quod  fieret  Praelato  ex  tali  voto,  et  il- 
lud  explicat  eodem  modo  quo  Paludanus,  et 
addit  posse  etiam  Praelatum  prohibere  inter- 
dum  ea  quce  sunt  regulae,  vel  contraria  pra3- 
cipere,  si  in  aliquo  casu  magis  conducant  ad 
finem  regulee ;  et  hoc  modo  vel  directe,  vel  re- 
ductive  omnia  opera  religiosi  pendent  a  Prae- 
lato,  et  ideo  vota  personalia  religiosi  sunt  irri- 
tabilia  a  Pradato  Tota  autein  haec  irritatio  est 
indirecta  ex  parte  materiae ;  nnllam  ergo 
aliam  videtur  agnoscere  Cajetanus.  Unde  con- 
sequenter  addit,  si  qua  sunt  vota  in  religioso, 
quorum  executionem  impedire  non  potest 
Preelatus,  illa  non  posseab  eo  irritari,  ut  sunt 
vota  de  servandis  prseceptis.  Et  in  hoc  con- 
sentit  Sylvester  (nnde  eamdem  opinionem 
sequitnr),  Votum,  3,  q.  3.  Idem  Tabien.,  Vo- 
tum,  5,  n.  4;  et  Innoc,  cnm  Panor.,  in  cap. 
Scripturce,  de  Voto,  ubi  ajquiparant  religio- 
sum  servo  in  potestate  vovendi,  quee  non  prae- 
jndicant  Prselato.  Nec  aliter  sentit  Hostiens., 
si  attentelegatur  in  Snm.,  lib.  3,  tit.  de  Voto, 
§  Qui  possit,  etc.  ;  idem  Palac,  in  4,  d.  38, 
disp.  3,  circa  medium ;  Angles  supra,  diffi- 
cult.  2.  Tandem  confirmari hoc  potestratione, 
quia  tota  potestas  Praelati  ad  irritanda  vota 
religiosi  oritur  ex  voto  obedientiae  ;  sed  ex 
voto  obedientise  non  sequitur  majur  qnamin- 
directa  ;  ergo  non  habet  majorem.  Minor  pro- 
batnr,  quia  votnm  obedientiae  solum  obligatut 
nihil  fiat  contrarium  illi,  seu  in  praejudicium 
ejus. 

3.  Secunda  assertio :  Prcelatus  religionis 
potest  subditorum  vota  directe  irritare.  — 
Nihilominus  dico  secundo:  Prtelatus  reli- 
gionis  potest  directe  irritare  vota  subditorum, 
tollendo  obligationem  voti,  etiamsi  circa  ma- 
teriam  nullam  mutationem  faciat,  vel  etiamsi 
votum  sit  de  materia,  quae  nullum  illi  praeju- 
dicium  affert,  quia  ab  ipso  prohiberi  non  po- 
test.  Pro  hac  sententia  possuntreferri  Riehard., 
in  4,  d.  38,  art.  4,  q.  1 ;  Angel.,  Votum,  2, 
n.  5;  etRosel.,  n.  14,  quatenus  nonsolum  te- 
nent  posse  Praelatum  irritare  omnia  vota  sub- 
diti,  sed  etiam  talia  vota  esse  nulla,  donec 
Prselatus  consenliat ;  unde  a  fortiori  concede- 
rent,  licet  essent  valida,  esse  directe  irritabi- 


lia.  Et  eodem  modo  potest  citari  Panormita- 
nus  in  cap.  ult.,  de  Voto,  n.  3,  quatenus  dicit 
religiosum  non  posse  vovere  sine  licentia  su- 
perioris,  quia  nullam  voluntatem  habet,  et 
sic  non  posse  se  obligare  ex  voto.  Expressius 
sumitur  haec  sententia  ex  Soto,  d.  quaest.  3, 
art.  1,  licet  non  sub  his  terminis  rem  eamdem 
intendat,  cum  dicii  posse  Preelatum  auferre 
obligationem  voti,  etiamsi  opus  promissum 
non  impediat,  nec  impedire  possit,  ut  in  his 
quae  alias  prsecepta  sunt ;  nam  hsec  potestas 
plane  pertinet  ad  directam  irritationem.  At- 
que  idem  sentit  Aragon.,  dicto  art.  8,  dub.  1, 
conclus.  4,  qui  expressius  declarat,  hanc  irri- 
tationem  fieri  per  dominium  Praelati  in  ipsam 
subditi  voluntatem.  Ludovic.  Lop.,  4  p.,  c.48, 
ubi  etiam  allegat  Medin.  et  Navarrum,  qui  non 
loquuntur  distincte,  sed  favent,  quatenus  nul- 
lam  exceptionem  faciunt,  ut  statim  dicam.  Et 
heee  assertio  est  satis  conformis  praxi  et  con- 
suetudini  religionum,  ut  ostendam. 

4.  Non  est  autem  facile,  fuudamentum  a 
priori  reddere.  Quidam  videntur  sentire  hoc 
esse  de  jure  ecclesiastico,  ut  Richard.  et  alii, 
sed  non  afferunt  canonem  seu  decretum,  unde 
colligatur.  Nam  c.  Monacho,  20,  q.  4,  nihil 
probat,  ut  supra  lib.  3,  c.  5  et  6,  ostendi.  Item 
cum  in  Preelatis  Ecclesiae,  ut  tales  sunt,  non 
sit  potestas  irritandi  vota,  difficile  creditu 
est  potuis  e  illam  dari  Praelatis  religionum, 
ex  sola  potestate  jurisdictionis ,  quam  ha- 
bent  ad  leges  positivas  ferendas.  Alii  ergo 
dicunt  hanc  potestatem  convenire  Prselatis 
religionum  ex  jure  divino,  non  quidem  posi- 
tivo  (hoc  enim  nullum  invenitur),  sed  natu- 
rali,  quod  clarius  quam  alii,  explicuit  Aragon. 
supra,  paulo  ante  quartam  conclusionem,  qui 
Cajetanum  allegat ;  sed  Gajetanus  loquitur  de 
irritatione  ex  parte  materiae.  Quod  si  inqui- 
ras,  cum  status  ipse  religiosus  sit  de  jure  ec- 
clesiastico,  quomodo  possit  haec  potestas  esse 
de  jure  naturali,  respondet  saepe  contingere 
ut,  supposita  institutione  aliqua  de  jure  eccle- 
siastico,  sequatur  obligatio  aliqua  ex  jure  na- 
turali.  Sicut  licet  consecratio  calicis  sit  de  jure 
positivo,  nihilominus  debetur  illi  reverentia 
ex  jure  naturali,  et  vendere  illum  ut  couse- 
cratum  est  simonia  contra  jus  naturale.  Et  in 
prsesenti  potestas  ad  indirectam  irritationem 
ex  jure  naturali  est,  quia  posito  voto  pauper- 
tatis  et  obedientiae,  exillis  necessario  sequitur. 
Et  idem  est  in  servo  :  nam  jure  humano  ser- 
vus  factus  est;  post  servitutem  autem  jure  na- 
turali  sequitur  potestas  irritandi  in  domino; 
religiosus  autem  servo  aequiparatur,  ut  late 


CAP.  VII.  AN  PR/ELATI  RELIGIONUM  POSSINT  RELIGIOSORUM,  ETG. 


1075 


Navar.,  Comment.  2  de  Regul.,  n.  30  et  34; 
ergo  idem  erit  in  illo  dicendum. 

5.  Sed  adhuc  superest  difficultas,  quia  ex 
vi  status  religiosi  solum  videtur  sequi  ex  na- 
tura  rei  pptestas  ad  irritandum  vota,  quate- 
nus  prasjndicant  obedienlioe  debitoe  Pradato; 
at  tota  hsec  potestas  sufficienter  salvatur  et 
exercetur  per  irritationem  indirectani,  nec 
apparet  unde  possit  universalior  potestas  col- 
ligi ;  ergo  potestas  ad  irritandum  directe  obli- 
gationem  voti,  non  potest  sufficienter  colligi 
ex  solo  jure  naturali.  Respondeo,  hoc  naturale 
jus  pendere  ex  modo  professionis  religiosae, 
et  ex  sensu  voti  obedientise,  quod  in  illa  fit. 
Qnia  vero  exacte  declarari  non  potest  usque 
ad  proprium  tractatum  de  statu  religioso,  ideo 
pro  nunc  breviter  suppono,  per  voluntariam 
professionem,  ac  promissionem  obedientise  ita 
subdi  religiosum  suo  Prselato,  ut  respectu  do- 
minii  bonorum  et  sui  ipsius  sit  tanquam  ser- 
vus  ;  respectu  vero  suarum  actionum,  et  dis- 
positionis  suee  voluntatis,  sit  tanquam  pupillus 
sub  tutore,  ita  ut  velle  et  nolle  non  habeat,  sed 
ex  illius  quem  vice  Dei  supra  caput  suum  po- 
suit,  et  cujus  imperio  se  subjecit,  voluntate  de- 
pendeat,  ut  dicitur  in  cap.  JSi  Religiosus,  de 
Electio.,  in  Sexto.  Quod  etiam  optime  expli- 
cant  verba,  quae  ex  Augustino  refert  Cajeta- 
nus,  in  c.  Non  dicatis,  12,  q.  1  ,  religiosum 
non  solum  facultatibus ,  sed  etiam  voluntatibus 
propriis  renunciare,  et  se  per  promissam  obe- 
dientiam  aliorum  potestati  et  imperio  subdere; 
quse  ab  omnibus  recipiuntur,  licet  apud  Au- 
gustinum  non  inveniantur,  Usus  prasterea  et 
consuetudo  omnium  religionum  ita  interpre- 
tata  est  hanc  subordinationem  religiosi  ad 
suum  Preelatum,  ut  sine  ordine  ad  consensum 
illius  nullam  firmam  obligationem  facere  pos- 
sit.  Quod  maxime  fnit  in  votis  necessarium, 
tum  quia  maxime  ordinatur  subjectio  reli- 
giosi  ad  directionem  eorum,  quas  ad  salutem 
spiritualem  conferrevel  obstare  possunt,  inter 
quae  maxime  computantur  votorum  obligatio 
et  observatio;  tum  etiam  quianon  possent  re- 
ligiosi  convenienter  in  spiritualibus  guberna- 
ri,  nisi  hoc  modo  voluntasinferioris  esset  Pree- 
lato  subjecta. 

6.  Ex  hoc  ergo  pacto  inito  cum  Prselato 
religionis  in  professione,  et  coniirmato  per 
obedientiae  votum,  relinquitur  voiuntas  reli- 
giosi  impotens  ad  vovendum  absolute,  sed 
tantum  sub  conditione  implicita,  Si  superior 
consenserit,  vel  saltem  si  non  contradixerit,  et 
ex  tali  modo  vovendi  cousequenter  suboritur, 
ut  possit  supeiior  directe  ipsum  votum  irri- 


tare.  Prior  pars   evidens  est,  tum  quia  vin- 
culum  prolessionis,  et  jus  inde  acquisitum  su- 
poriori  firmum  est  et  irrevocabile;  tum  etiam 
quia  posterius  votum  non  potest  esse  contra- 
rium  priori,  alias  esset  invalidum.  Accedit, 
quod  professio  religiosa  eo  rnodo,  quo  fit,  ap- 
probata  est  et  coufirmata  ab  Ecclesia,  ratione 
cujus  dici  potest,  religiosum  non  tantum  vo- 
luntate  sua,  sed  etiam  Ecclesiae  auctoritate, 
ita  transtulisse  voluntatem  suam  in  volunta- 
tem  snperioris,  ut  ab  illa  pendeat  in  omni 
voto  et  obligatione  sua ;  ergo  non  potest  pos- 
tea  illam  subjectionem  revocare,  nec  se  obli- 
gare  absolute,  sed  cum  illa  dependentia.  Pos- 
terior  autem  pars  constat  ex  dictis  de  votis 
pupilli,  et  de  irritatione  in  genere,  quia  in 
simili  conditione   in   voto   inclusa  fundatur. 
Atque  ad  hunc   sensum  facile  accommodari 
potest  ratio  D.  Thomee.  Et  fortasse  non  aliud 
intendit  Richard.  quoad  hanc  partem ;  dicitur 
enim  heec  potestas  esse  de  jure  ecclesiastico, 
quatenus  status  religiosus  quoad  modum  et 
determinationem  est  ex  institutione  Ecclesise; 
inde  vero   sequitur  ex  natura   rei  dicta  po- 
testas,  quia  semper  intercedit  obligatio  et  tra- 
ditio  religiosa  voluntaria,  quia  siue  suo  con- 
sensu   non  potuisset  ad    talem  subjeetionem 
compelli. 

7.  Tertia  assertio  :  Prcelatus  potest  omnia 
vota  religiosi  irritare,  quce  in  illo  statu  im- 
pleri  possunt.  —  Dico  tertio  :  Pradatus  potest 
omnia  vota  religiosi  irritare,  quse  in  illa  reli- 
gione  et  statu  impleri  possunt  et  debent.  Haec 
assertiosequitur  evidenter  ex  prsecedenti,  quia 
subjectio  illa  voluntatis  religiosi  est  universa- 
lis,  et  in  omnibus  dictis  votis  includitur  prse- 
dicta  conditio.  Et  ita  consequenter  opinantur 
Soto,  et  alii  supra  citati ;  et  Medin.,  iu  Sum- 
ma,  1  p.,  c.  14,  §  7,  universaliter  loquitur;  et 
Navar.,  c.  12,  n.  05  ;  et  moderni  communiter 
ita  sentiunt.  Et  potest  confirmari  ex  D.  Tho- 
ma,  quatenus  ex  ejus  principio  colligitur,  quia 
religiosus  subditus  est  Praelato,  quaiitum  ad 
suas  operationes,  secundum  prolessionem  re- 
gulee,  id  est,  quantum  moraliter  necessarium 
vel  opportunum  esse  potest  ad  regulse  obser- 
vationem ;  sed  inter  alia  opera  ipsius  rehgiosi 
est  ipsum  vovere,  et  obligatio  inde  orta  circa 
quamcumque  materiam;  ergo  in  hoc  etiam 
subditur  religiosus  Pradato  suo  in  quacumque 
materia.  Non  ergo  oportet  excipere  materiam 
praeceptorum,  ut  Cajetanus  et  alii  faciunt,  quia 
etiam  vota  circa  illam  addunt  gravameu, 
quod  potest  impedire  potius  quam  juvare  in 
tali  statu,  etin  illo  etiam  pendet  voluntas  re- 


1076  LIB.  VI.  DE  1RRITATIONE,  DISPEN 

ligiosi  a  suo  Praelato.  Et  confirmatur ;  nam 
si  ha?e  vota  excipienda  essent,  maxime  q[uia 
Prselatus  non  potest  impedire  illa  opera;  ha?c 
autem  ratio  non  sufficit,  alias  multa  alia  vota 
essent  excipienda,  praesertim  negativa,  qua? 
sine  impedimento  obedientia?  debita?  fieri  pos- 
sunt,  ut  votum  non  ingrediendi  cellam  alte- 
rius,  vel  non  loquendi,  et  similia,  qua?  non 
requirunt  speciale  tempus  ut  serventur.  Neque 
refert  quod  possit  contrarium  pra?cipi;  nam 
hoc  ipsum  inclnditur  in  materia  talis  voti,  sci- 
lieet,  non  facere  hoc  sine  vohintate  Praelati ; 
sic  ergo  non  erit  votum  irritabile,  quod  et 
falsum  est,  et  a  Cajetano  et  aliis  non  conce- 
ditur. 

8.  Unde  neque  excipienda  sunt  vota  de 
operibus  supererogatiouis  consentaneis  regu- 
lse.  Nam,  licet  a  Prselato  non  prohibeantur, 
nec  forte  absque  causa  prohiberi  possint,  vota 
illorum  irntari  possunt  sine  alia  causa,  pro- 
pter  dependentiam  voluntatis,  et  quia  non  ex- 
pedit  religioso  taiem  obligationem  habere,  li- 
cet  opus  expediat.  Item  multo  minus  excipi 
possunt  bor.a  opera,  qua?  per  regulam  injun- 
guntur,  nec  illius  observantiam  impediunt  ; 
quia,  etiamsi  ha?e  liceant,  et  Pra?latus  nolit 
illa  prohibere,  potest  tollere  vinculum  voti 
circa  illa,  quia  in  illud  semper  habet  potesta- 
tem  propter  easdem  rationes.  Denique  nec  de 
votis  mere  internis  exceptionem  facio ;  nam, 
licet  religiosus  voveat  exercere  quotidie  tot 
actus  amoris  Dei,  aut  fidei,  aut  interna?  poe- 
nitentia?,  etc,  potest  Praelatus  onus  voti  au- 
ferre,  etiamsi  ncn  possit  tales  actus  prohibe- 
re,  tum  quia  mere  interni  sunt,  tum  etiam 
quia  nihil  impediunt  alia  opera  obedientiae, 
sed  cum  iliis  simul  fieri  possunt.  Ha?c  denique 
tanta  amplitudo  seu  universalitas  hujus  potes- 
tatis  Pra?lati  religionis  usu  et  consuetudine 
satis  comprobatur,  et  revera  est  necessaria  ad 
conveniens  regimen  illius  status.  Et  ideo  est 
potestas  directa  in  ipsam  obligationem  ,  et 
non  tantum  media  prohibitione  rnateria?  ; 
quia  cum  sola  indirecta  irntatione  non  potest 
reddi  sufficiens  ratio  tanta?  universalitatis. 

9.  Prcc/atus  non  potest  irritare  votum  tran- 
seandi  ad  strictiorem  religionem.  —  Addita 
vero  nihilominus  est  limitatio  ad  vota  in  eo- 
dem  statu  ,  et  religione  implenda ,  ad  exci- 
piendum  votum  transeundi  ad  strictiorem  re- 
hgionem  ,  quod  omnes  excipiunt ,  negaudo 
posse  irritari  a  Pra?lato  religionis,  ut  patet  ex 
Cajet.,  Solo,  et  aliis  supra ;  et  Navar.,  cons. 
A,  alias  30,  de  Voto,  et  sumitur  ex  cap.  Licet, 
de  Pieg.,  quatenus  declarat,  in  transitu  ad  arc- 


SATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 
tiorem,  non  pendere  religiosum  ex  consensu 
sui  Pra?lati ;  unde  sumitur  ratio  supra  tacta, 
lib.  3,  cap.  5,  quia  professio  religiosa,  cum  sit 
de  quodam  bono  perfectionis,  non  potest  me- 
lius  impedire,  et  ideo  semper  includit  condi- 
tionem,  ut  liceat  ad  meliora  vota  transire ;  ac 
propterea  illa  materia  reservata  etiam  est,  ut 
de  illa  possit  religiosus  absolute  vovere,  et  si- 
ne  dependentia  a  Pra?lato,  et  inde  est  ut  ab  eo 
irritari  non  possit.  An  vero  possit  dispensari, 
dicemus  inferius ,  ubi  etiam  explicabimus 
quomodo  hoc  intelligendum  sit,  quando  tran- 
situs  hic  prohibetur  per  specialia  privilegia. 

10.  Ad  quas  personas  extendatur  hcec  po- 
testas  irritandi  vota,  quam  hahent  Prcelati  re- 
ligionum.  —  Atque  hinc  obiter  infertur,  potes- 
tatem  hanc  posse  exerceri  a  Pra?latis  religio- 
nis,  circa  omnes  personas  sibi  subditas  ex  vi 
professionis  et  obedientia?.  et  non  circa  alias. 
Palet,  quia  tota  ha?c  potestas  fundatur  in  pa- 
cto  et  voto  professionis ;  ergo  omnes  sic  pro- 
fessi  sunt  capaces  hujus  irritationis,  et  soli  il- 
li.  Prior  pars  illationis  patet,  quia  causa  illa 
est  sufficiens,  et  in  omnibus  aequaliter  efficax. 
Quod  iuteliigendum  est,  si  religiosus  habeat 
Pra?latum  superiorem.  Nam  si  SumnniS  Pon- 
tifex  sit  religiosus,  non  habebit  a  quo  vota 
ejus  irritabilia  sint,  sed  id  est  per  accidens  ex 
defectu  superioris.  Vota  etiam  Episcopi  regu- 
laris  non  poteruut  irritari  a  propriis  Pra?latis 
religionis,  quia  non  subjicitur  illis  ;  poterunt 
tamen  irritari  a  Summo  Pontifice,  qui  etiam 
habet  hanc  potestatem  circa  religiosos,  ut  in- 
fra  dicam,  et  religiosus ,  licet  sit  Episcopus, 
semper  manet  subjectus  Pontifici ,  non  solum 
ut  tpiscopus,  sed  etiam  ut  religiosus.  Altera 
vero  pars  exclusiva  constat,  quia  vinculum  re- 
ligionis  est  adasquata  ratio  hujus  potestatis  ex 
parte  Pra?lati,  etsubjectionis  ex  parte  religiosi; 
ergo  ubi  nonfuerit  illud  vinculum,  neque  erit 
ha?c  potestas.  Statim  vero  occurrebat  dubium, 
an  sitnecessariaprofessio  pervota  solemnia,  vel 
sufficiat  per  simplicia,  ut  in  quibusdam  reli- 
giosis  Societatis  ?  Sed  respondetur  sine  dubio 
sufficere  quamlibet,  ut  in  speciali  tractatu  de 
religionis  statu  in  sequentibus  dicetur. 

1 1 .  N071  possunt  Prcelati  religionum  novitio- 
rum  vota  irritare  directe.  —  Deinde  occurrit 
dubium  annexum  huic  resolulioni,  denovitiis, 
an  possint  Pra?lati  religionum  eorurn  vota  ir- 
ritare.  Inquo  unum  estcerlum,  scilicet,  directe 
non  posse,  ut  tradit  Navar.,  c.  12,  n,  65,  et 
videntur  supponere  Sylvest.,  VUum,  A,  q.  7, 
dist.  3;  et  Arciiid.  ac  Palud.,  quos  refert  et 
sequuntur  communiter  moderni.  Et  ratio  est 


CAP.  VII.  AN  PRyELATl  ULLIGIONUM  POSSINT  RELIGIOSORUM,  ETC 


1077 


jamtacta,  quia  deest  in  novitio  subjectio  ex 
obligatione  obedientiae,  in  qua  fundatur  haee 
directa  irritatio.  Quae  ratio  probat  ex  vi  voto- 
rum,  si  absolute  fiant;  si  autem  novitius  ex- 
pressa  ac  privata  intentione  ponat  in  voto  suo 
conditionem  :  Si  Prrelatus,  vel  magister  no- 
vitiorum  probaverit  votum,  velin  illo  consen- 
serit,  tunc  clarum  est  posse  ab  eis  irritari  per 
subtractionem  conditiouis  appositae.  Sed  hoc 
commune  est  cuique  voventi,  ut  supra  dictum 
est ;  potest  tamen  frequentius  accidere  in  no- 
vitiis,  estque  illis  consulendum  ut  non  aliter 
voveant. 

12.  Probabile  est  indirecte  posse  novitiorum 
vota  a  suo  Prcelalo  irritari,  qua?  gubernatio- 
nem  ejus  impediverint.  —  At  vero  indirecte, 
seu  ex  parte  materiae,  probabile  est  posse. 
Praelatum  irritare  vota  novitii,  quae  guberna- 
tioni  et  convenienti  ordini  religionis  praejudi- 
cium  attulerint;  quia  quoad  hoc  habet  Praela- 
tus  potestateinin  novitium,  non  provenientem 
ex  voto,  sedex  jurisdictione,  cui  pro  tunc  no- 
vitius  subjectus  est,  ut  infra  suo  loco  dieetur. 
Imo  probabile  est  talia  vota  quoad  illam  par- 
tem  esse  impeditiva  majoris  boni,  et  ideo  pro 
tunc  de  se  non  obligare,  si  Prselatus  jubeat  ea 
non  servari,  sed  sequi  ordinem  religionis. 
Quia  debet  novitius  regulam  servare,  et  para- 
tus  esse  ad  obediendum  superiori,  ut  possit  et 
religionem  probare,  et  ab  ea  probari ;  nec  vo- 
tum  potest  contra  hoc  obligare,  et  ita  potest 
saltem  pro  tunc  suspendi,  quam  vocamus  in- 
directam  irritationem.  Unde  fit  ut  illa  non  ex- 
tendatur  ad  omnia  vota  novitii,  sed  ad  illa 
praecise  quce  tale  praejudicium  attulerint,  ne- 
que  simpliciter  fiat  pro  omni  tempore,  sed- 
tantumdumstatus  ille  durat.  Unde  si  novitius 
ad  saeculum  redeat,  tenebitur  servare  illa,  si 
ad  illud  tempus  relata  sunt.  Et  si  sint  realia, 
irritari  aut  suspendi  non  poterunt,  quia  eorum 
executio  religionis  observantiam  non  impedit  ; 
nec  denique  tolli  possunt  vota  de  observatione 
praeceptorum,  vel  similia.  Anveroper  modum 
dispensationis  vel  commutationis  talia  vota 
auferri  possint,  infra  suis  locis  dicetur.  Atque 
haeeetiamprocedunt  cum  proportione  de  votis 
emissis  in  saeculo  ante  ingressum  ad  novitia- 
tum,  de  quibus  votis  tractando  de  commutatio- 
ne  latius  dicemus. 

13.  Quarta  assertio.  —  Quid  requiratur  ad 
dlrectam  irritationem  votorum  religiosi,  etquos 
effectus  liabeat  Jicec  irriiatio. —  Dico  quarto: 
ut  votum  religiosi  irritetur  simpliciter  et  di- 
recte,  necesse  est  ut  Praelato  aliquo  modo  in- 
notescat;  tunc  autem  votum  sicirritatum  non 


amplius  redit,  etiamsi  Prselatusrevocet  irrita- 
tionem,  nisi  a  subdito  iterum  voluntarie  fiat. 
Tota  assertio  estclara  et  certa,  eamque  docuit 
Cajet.,  d.  art.  8,  et  in  Sum.,  verb.  Votum,  c. 
3,  quem  alii  sequuntur,  et  specialiter  Navar., 
d.  c.  69.  Etprima  pars  patet,  quia  voluntas  non 
operatur  circa  incognita;  irritatio  autem  non 
fit  sine  voluntate  ;  ergo  utcadat  directe  in  obli- 
gationem  voti,  oportet  supponi  voti  cognitio- 
nem.  Dices:  posset  Prailatus  sua  auctoritatu 
irritare  vota  subditorum,  si  forte  illa  habent, 
etiamsi  ei  non  fuerint  manifestata.  Respon- 
deo,  tunc  irritationem  esse  quasi  conditiona- 
tam  de  praesenti,  qure  transit  in  absolutam,  si 
conditio  extat,  et  ideo  sine  dubio  babet  effec- 
tum;tamen  tunc  non  fit  siue  aliqua  praeco- 
gnitione,  quia  praecognoscitur  esse  posse,  ut 
votum  sit  et  occultetur,  et  stante  condiiione, 
voluntas  fertur  in  votum  prout  est  in  re,  et 
ideo  in  conclusione  posui  illam  particulam 
aliquo  modo.  Altera  vero  pars  conclusionis 
saepeprobata  estin  superioribus,  quia  obligatio 
extincta  non  reviviscit.  Neque  etiam  in  prse- 
senti  potest  a  snperiore  imponi,  quia  obliga- 
tio  voti  personalis  est,  et  a  propria  voluntate 
omnino  pendet. 

14.  Differentia  inter  irritationem  directam 
et  indirectam  votorum. —  Atque  hinc  colligitur 
differentia  inter  irritationem  directam  et  indi- 
rectam  in  his  votis.  Nam  si  religiosus  velit  suum 
votum  irritari  simphciter,  ita  ut  non  redeat, 
oportet  ut  illud  revelet  Prselato,  ut  Praelatus  ve- 
lit  ipsum  votum  simpliciter  toilere.  Alioqui  si 
subditus  petat  a  Praelato  facultatem  faciendi 
opus  promissum,  tacita  promissione,  votum 
non  manebit  irritum  simpliciter,etiamsi  Prae- 
latus  neget  facultatem,  sed  ad  summum  mane- 
bit  suspensum,  quando  illa  facultas  necessaria 
fuerit  ad  tale  opus  exequendum  secundum  re- 
gulam.  Et  hoc  sentit  Gajet.,  d.  art.  8,  ut  no- 
tatum  est  supra,  in  lib.  3.  Et  similiter  licet 
Praelatus  prohibeat  opus  promissum,  non  tollit 
simpliciter  et  in  se  votum  quod  ignorabat,  sed 
simpliciterimpeditexecutionem,  quamdiu  pro- 
hibitio  durat.  Imo,  licet  habeat  notitiam  voti, 
potest  pro  suo  arbitrio  illud  vel  directe  irrita- 
re,  vel  tantum  suspendere  pro  aliquo  tempo- 
re,  aut  solum  materiam  prohibere,  quia  cum 
sit  liber,  non  cogitur  operari  secundum  totam 
potestatem  suam,  neque  ibi  est  aliquid  quod 
impediat  talem  usum  potestatis.  De  quo  redi- 
bit  sermo  in  capite  sequenti. 

15.  An  cum  votum  non  manifestatur  supe- 
riori,  sed  petitur  tantum  facullas  operis,  et 
ille  negat,  subditus   tenealur  iterum  licentiam 


1078 


LIB.  VI.  DE  IRR1TATI0NE,  MSPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


petere. —  Insurgit  vero  hic  dubitatio,  quando 
votum  non  manifestatur  superiori,  sed  peti- 
tur  tantum  facultas  operis,  quam  ille  negat, 
an  subditus  teneatur  iterum  petere  licen- 
tiam.  Nam  Cajetanus,  d.  art.  8,  et  in  Sum., 
verb.  Votum,  c.  3,  dicit  teneri  iterum  atque 
iterum  congruis  temporibus,  prout  prudentia 
dictaverit.  Nam  votum  non  fuit  extinctum ; 
ergo  semper  obligat;  ergosaltemadpetendam 
licentiam,  sine  qua  impleri  non  potest.  Aliis 
difficile  videtur  hoc  onus  imponere  religioso, 
quia  non  tenetur  esse  importunus  Preelato, 
nec  est  verisimile  volmsse  per  votum  se  ad 
hoc  obligare.  Et  ita  sentit  Palaci.,  A,  d.  38, 
disp.  3 ;  existimat  tamen  ille,  votum  ilhid 
omnino  extingui,  etiamsi  a  Preelato  ignore- 
tur.  Hoc  autem  non  potest  esse  universaliter 
verum,  ut  ex  dictis  constat,  et  ideo  conside- 
randam  esse  censeo  materiam  voti  et  duratio- 
nem  ejus.  Nam  si  votum  solum  obligat  pro 
determinato  tempore  vel  actu,  et  pro  illo  peti- 
tur  facultas  et  negatur,  non  oportet  faculta- 
tem  iterum  petere ;  nam  votum  per  lapsum 
temporis  extinguetur,  quia  pro  tempore,  pro 
quo  obligare  poterat,  impleri  non  potuit,  seu 
conditio  non  fuit  impleta.  Si  autem  obligatio 
voti  est  diu+urna,  quia  licentia  semel  petita 
non  extenditur  moraliter  ad  totum  illud  tem- 
pus,  tunc  prudenti  arbitrio  erit  iteranda  peti- 
tio  licentise,  neque  illud  estonus  nimium,  vel 
importunum,  quia  non  fit  repetita  licentia  cir- 
ca  idem  tempus,  et  consequenter  neque  ad  eos- 
dem  numero  actus. 

16.  Non  peccat  religiosus  petens  a  Prcelato 
irritationem  voti,  etiam  sine  justa  causa.  — 
Sed  queeres  an  peccet  religiosus  pelens  a  suo 
Preelato  irritationem  voti,  quando  non  habet 
causam,  quse  ad  justam  dispensationem  suffi- 
ceret.  Respondeo,  ex  sententia  omnium  non 
peccare,  quiautitur  jure  suo.  Item  quiavotum 
non  fuit  absolutum,  sed  conditionale,  et  per 
illud  se  non  obligavit  adcavendumne  conditio 
impediretur,  vel  ad  nou  procurandum  ut  non 
poneretur,  ut  constat  ex  commnni  modo  vo- 
vendi.  Item  in  statu  religioso,  per  seloquendo, 
melius  est  ut  Preelatus  habeat  notitiam  voti, 
ut  de  subdito  disponat,  prout  expedire  judica- 
verit ;  ergo  proponere  votum  Prselato  non  est 
malum.  Nec  etiam  est  peccatum  se  ostendere 
propensum  ad  irritatiouem,  quia  hoc  neque  est 
contra  votum,  neque  contraaliud  preeceptum, 
et  quia  dubium  est  an  id  magis  conveniat. 
Tandem  qui  sentit  onera  religionis,  sine  pec- 
cato  frui  potest  commodis  illius ;  ergo  qui 
se  subjecit  potestati  superioris,  ut  ab  illo  oue- 


ra  recipiat,  non  peceat  procurando  licitis  me- 
diis  aliquod  levamen  per  ejusdem  potestatem  ; 
sicut  ergo  non  peccat  Preelatus  irritando,  ita 
nec  subditus  petendo. 

17.  Quinta  assertio. —  Quilibet  Prcelatus 
ordinarius  religionis  a  proximo  usque  ad  supre- 
mum  Jiabet  lianc  potestatem  irritandi  vota  re- 
ligiosorum. —  Dico  quinto  :  quilibet  ordinarius 
Preelatus  religionisa  proximo  usque  ad  supre- 
mum  habet  hanc  potestatem  irritandi  vota 
religiosorum,  cum  aliqua  subordinatione  in- 
ter  se.  Probatur  primo  generaliter,  quia  vo- 
tum  obedientiee  ad  hos  omnes  extenditur. 
Unde  omnes  acquirunt  jus  et  potestatem  in 
voluntatem  religiosi  ad  dirigendam  et  mode- 
randam  illam  inspiritualibus;  et  ideo  omnes 
paiticipant  potestatem  irritandi  subditorum 
vota.  Quia  vero  multitudo  sine  ordine  pareret 
confusionem,  necesse  est  ut  inter  habentes 
hanc  potestatem  sit  subordinatio  et  dependeu- 
tia;  nam  superior  potestas  semper  major  est, 
et  potest  inferiorem  cohibere,  ut  per  se  patet, 
et  in  sequentibus  amplius  exponetur.  Igitur 
habent  hancpotestatem  imprimis  abbates  prio- 
res,  guardiani,  rectores,  et  similes,  qui  in 
unoquoque  conventu  Preelati  sunt.  Hi  enim 
jurisdictionem  spiritualem  habent,  et  preeci- 
pere  possunt  in  virtute  obedientiee,  et  ideo  ex 
vi  sui  muneris  hanc  participant  potestatem. 
At  vero  si  quos  habent  sub  se  coadjutores  regi- 
minis,  ut  vicarios  vel  ministros,  illi  non  ha- 
bent  hanc  potestatem  ordinariam,  sicut  nec 
spiritualem  jurisdictionem  habent,  nisi  dele- 
gatam  accipiant,  vel  quando  in  absentia  Pree- 
lati  vicem  illius  gerunt  cum  tota  jurisdictio- 
ne,  juxta  uniuscujusque  religionis  consuetu- 
dinem.  Deinde  continentur  sub  his  Preelatis 
omnes  superiores  habentesuniversaliorem  po- 
testatem,  ut  provinciales  et  Generales,  et  si 
qui  sunt  intermedii.  Nam  hi  omnes  sunt 
ordinarii  pastores,  et  universaliorem  habent 
potestatem,  quee  principaliter  in  Generali 
residet,  deinde  aliis  cum  proportione  commu- 
nicatur,et  ideo  de  his  nulla  est  dubitatio. 

18.  Potestas  directe  irritandi  vota  religic- 
sorum  principaliter  est  in  Summo  Pontifice. 
—  Solet  autem  queeri  de  Summo  Pontifiee,  an 
habeat  hanc  potestatem  in  religiosos,  cum  in 
alios  fideles  illam  non  habeat,  ut  supra  dictum 
est.  In  quo  dicendum  est ,  potestatem  hanc 
principaliter  esse  in  Summo  Pontifice  tanquam 
in  supremo  Preelato  cujuscumque  religionis, 
non  ex  communi  titulo  supremee  jurisdictio- 
nis,  quam  in  Ecclesia  habet,  quia  sola  non 
sufficit,  ut  probat  ratio  facta,  sed  ex  vi  profes- 


CAP.  VIII.  UTRUM  VOTUM  FACTUM  VEL  CONKIRMATUM,  ETC. 


1079 


siouis  et  obedientiee  religiosse  ;  narn  ipsc  est 
qui  principaliter  illam  acceptat,  et  alii  in  vir- 
tute  concessionis  et  approbationis  ejus,  ut  la- 
tius  tractaudo  de  statu  religionis  dicemus.  Et 
in  praesenti  docent  Cajet.,  d.  q.  88,  art.  12; 
Soto,  d.  q.  3,  art.  1  ;  Navar.,  d.  c.  12,  n.  60, 
et  alii  communiter.  Idemque  erat  olim  cum 
proportione  de  Episcopis  ,  quando  religiosi 
erant  illis  immediate  subjecti ,  et  in  eorum 
manibus  profitebantur,  et  fere  illis  erat  com- 
missa  reiigionum  approbatio  pro  suis  dicece- 
sibus.  Nunc  vero  non  habent  banc  potestatem 
Episcopi  in  religiosos  exemptos,  quia  nec  sunt 
sub  eorum  jurisdictione,  nec  illis  specialem 
obedientiam  vovent.  Habent  tamen  illam  in 
moniales  sibi  proxime  subjectas,  et  in  alios, 
si  qui  sunt,  qui  in  manibus  eorum  profitean 
tur,  et  sub  eorum  obedientia  immediate  ver- 
sentur,  de  quo  latius  in  materia  de  statu. 

19.  Prcelalce  momalium  liabent  potestatem 
irritandi  vota  earum,  salteni  indirecte. —  Pro- 
balilius   est  habere  potestatem  Prcelatas  mo- 
nialium  direclam  ad  earum  vota  irriianda.  — 
Prseterea  solet  specialiter  queeri   an  Prselatee 
monialium  banc  habeant  potestatem,  cum  ju- 
risdictionem  spiritualem   non  habeant  juxta 
receptam    sententiam.   Respondeo    imprimis 
habere  abbatissas  seu  priorissas   potestatem 
ad  irritandum  vota  subditarum,  saltem   in- 
directe,  et  ex  parte  materioe,  in  his  quse  or- 
dinario  regimini  earum  preejudicium  atferre 
possunt.  Nam  illee  revera  habent^  jus  pra?ci- 
piendi  intra  limites  suse  domesticee  guberua- 
tionis,  et  inde  ex  natura  rei  sequitur  illa  po- 
testas  ;    quia  necesse  est  ut   votum  includat 
hanc  conditionem,  quia  alias  esset  de  re  in- 
justa.  ltem  hoc  est  necessarium  ad  conveniens 
regimen  talium  mouasteriorum  ,  ut  ex  supra 
dictis  constat  a  paritate  rationis.  Nec  ad  hoc 
est  necessaria  jurisdictio  ,   sed    potestas   illa 
quasi  dominativa  seu  ceconomica  sufficit.  De 
potestate  autem  ad  directe  irritandum  non  vi- 
detur  res  tam  clara  ;  quia  iLla  potestas  non  vi- 
deturhisfeminis  necessaria,  quia  sufficit  quod 
Prselati  illam  habeant,  quibus  spiritualis  gu 
bernatio  religiosarum  principaliter  commen- 
data  est.  Sed    nihilominus   probabilius    est 
etiam   hauc   potestatem   habere  abbatissas  , 
quia  illis  otiam  subditse  obedientiam  vovent, 
et  ab  illis  ita  pendent,  ut  sine  earum  consensu 
firmiter  obligari    non    possint ;   et  ad  hanc 
etiam  potestatem  non  est  necessaria  jurisdic- 
tio,  sed  professionis  obhgatio  sufficit.  Confii- 
matur,  quia  mater  saltem  tutrix  habet  potes- 
tatem  directe  irritandi  vota  filiarum  impube- 


rum  ;  cnr  ergo  non  poterit  illam  habere  ab- 
batissa ,  licet  femina  sit ,  cum  ratio  obe- 
dientiee  religiosee  ad  hoc  sufficiat  ?  Et  ita  sen- 
tit  Angles  supra  ,  difficult.  7  ;  et  Alcocer.,  in 
Summa,  c.  16. 

CAPUT  VIII. 

UTRUM  VOTUM  FACTUM  DE  LICENTIA  PR^LATI, 
VEL  AB  EO  C0NFIRMATUM,  POSSIT  AB  EODEM 
VEL  ALIO   PRiELATO   RELIGIONIS   IRRITARI? 

1 .  Quia  Praelati  Religionis  habentes  hanc 
potestatem  plures  sunt,  ut  dixi,  ideo  variee 
possunt  fieri  comparationes.  Una  est  superio- 
ris  ad  inferiorem,  et  e  converso ;  alia  est  ejus- 
dem  Praelati  ad  se  ipsum  diversis  temporibus, 
vel  ad  successorem  in  potestate  eequalem.  Et 
ita  quatuor  insurgunt  interrogationes  :  an  in- 
ferior  possit  irritare  votum  a  superiore  appro- 
batum;  secunda,ane  converso  superior  possit 
irritare  approbatum  ab  inferiore ;  tertio,  an 
idem  Preelatus  possit  irritare  votum  sua  auc- 
toritate  factum  vel  confirmatum  ;  quarta,  an 
successor. 

2.  Prima  assertio  .  inferior  non  potest  irri- 
tare  votum  confirmatum  a  superiore.  —  Ohjec- 
tio.  —  Solutio.  —  Dico  primo  :  inferior  non 
potest  irritare  votum  confirmatum  a  superio- 
re.  Probatur  :  potestas  superioris,  sive  juris- 
dictionis,  sive  dominativa,  non  pendet  ab  in- 
feriori ;  ergo  non  potest  irritare  inferior  quod 
fecit  superior.  Dices  :  votum  subditi  includit 
conditionem  :  Nisi  Prwlatus  repugnaverit ; 
ergo  oportet  ut  nullus  repugnet ;  ergo,  eo 
ipso  quod  unus  repugnat,  etiamsi  alii  majo- 
res  consentiant,  ille  sufficit  ad  irritandum 
votum.  Respondeo,  intelligi  conditionem, 
Nisi  repugnet  efficaciter  et  valide;  at  vero 
stante  confirmatione  superioris,  jam  non  po- 
test  inferior  efficaciter  resistere,  sicut  non  po- 
test  revocare  licentiam  quam  dedit  superior. 
Et  ita  potius  hinc  confirmatur  assertio.  Est 
denique  necessaria  hsec  assertio  propter  debi- 
tam  dependentiam  et  subordinationem,  quam 
diximus  capite  praecedenti,  esse  inter  hos  Pree- 
latos,  etiam  in  usu  hujus  potestatis. 

3.  Secunda  asserlio  :  superior  Prcelatus  po  - 
test  irritare  votum  confirmatum  ab  inferiori. 
—  Objectio.  —  Dico  secundo  :  superior  Praela- 
tus  potest  irritare  votum  confirmatum  ab  in- 
feriori,  vel  de  ejuslicentia  factum.  Utramque 
conclusionem  posuit  Richard.,  4,  dist.  38,  art. 
4,  queest.  3;  et  Astens.,  in  Sum.,  lib.  1,  tit. 
20.  Ratio  est  eadem  quae  conclusionis  preece- 


•1080 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


dentis  et  optirae  explicatur  per  conditionera 
inelusam  iii  voto,  quee  est  :  Nisi  Prcelatus 
restiterit ;  at  Pradatus  superior  potest  efficaei- 
ter  resistere,  etiara  si  inferior  approbet,  quia 
superior  Preelatus  potest  retractare.  licentiam 
datam  ab  inferiori,  et  ejus  preecepturn.  Imo 
etiam  potest  superior  Praelatus  irritare  votum 
factumaPreelato  inferiori;  ergo  et  consensum 
ejus  in  votum  sui  subditi.  Denique  sicut  vo- 
tum  subditi  includit  conditionem  :  Nisi  Prcp- 
latus  restiterit,  ita  approbatio  rectoris,  verbi 
gratia,  ineludit  conditionem  :  Nisi  provincia- 
lis  rcsliterit.  Ergo  semper  potest  votum  a  su- 
periori  Preelato  irritari.  Quee  eequaliter  proce- 
dunt  de  irritatione  tam  directa,  quam  indi- 
reeta,  ut  ex  rationibus  factis  constat.  Dices  : 
votum  factum  de  licentia  Preelati  inferioris 
legitime  factum  est ;  ergo  retractari  non  debet, 
juxta  regulam  Faclum,  73,  de  Regulis  Juris, 
in  Sexto.  Unde  obligatio  civilis,  vel  eleemosy- 
na,  facta  a  monasterio  cum  licentia  Prioris, 
non  potest  a  Provinciali  revocari.  Respondeo, 
i!lud  votum  factum  quidem  esse  legitime,  sed 
cum  conditione  inclusa,  ut  deelaratum  est;  et 
ideo  ex  ea  parte  non  esse  firmum,  sed  irrita- 
bile.  De  obligatione  autem  civili  dicitur,  nt 
sit  absoluta  et  firma,  interdum  requiri  con 
firmationem  supremi  Preelati ;  nbi  autem  ne- 
cessaria  non  est,  intelligitur  ita  datam  esse 
potestatem  inferiori  Preelato,  ut  in  illo  et  per 
illum  omnes  superiores  consentiant  expresse 
vel  virtute ;  et  idem  estin  donatione  vel  elee- 
mosyna,  quee  valide  fit,  et  immediate  trans- 
fert  dominium.  Secus  vero  est  in  preesenti,  ut 
constat. 

4.  Tertia  assertio  :  Prcelatus  potest  irrita- 
re  votum  ab  ipsomet  confirmatum,  vel  ejus  auc- 
toritate  factum.  — Dico  tertio  :  Preelatus  po- 
test  irritare  votum  ab  ipsomet  confirmatum, 
vel  auctoritate  sua  factum.  Est  communis  sen- 
tentia  Tbeologorum  :  Major,  A,  d.  38,  queest. 
A,  dub.  penult.,  ubi  de  marito  loquitur,  sed 
est  eadem  vel  major  ratio,  ut  bene  expendit 
ibi  Supplem.  Gabr.,  qusest.  \,  lit.  X  ;  optime 
Cajet.  d.  art.  8;  Abul.,  num.  30,  q.  43  ;  Soto, 
d.  queest.  3,  art.  1 ;  Navar.,cap.  42,  num.  73; 
Sylvest.,  Votum,  4,  queest.  2;  Angel.,  Votum, 
2,  num.  10,  et  communiter  Summistee;  et 
Panorm.,  in  cap.  Scripturce,  de  Voto,  num. 
8;  Joann.  Hessel.,  in  Explicatione  Decal.,  c. 
12.  Ratio  omuium  est,  quia  Preelatus  dando 
licentiain,  vel  confirmando  votum,  non  privat 
se  suo  dominio  et  potestate ;  ergo  per  illam 
potest  retractare  quod  antea  fecerat^  et  votum 
irritare.  Et  declaratur  boc  in  irritatione  indi- 


recta,  quiaPreelatuspotest  revocare  licentiam, 
verbi  gratia,  jejunandi,  quam  dedit,  vel  etiam 
prohibere  opus ;  ergo  potest  hoc  modo  irri- 
tare  votum  prius  ex  eadem  parte  confirma- 
tuni,  id  est,  ex  parte  materiee  ;  et  hinc  exten- 
ditur  ratio  ad  directam  irritationem  :  quia  si- 
militer  cum  Preelatus  dedit  facultatem  ad  vo- 
vendum,  non  se  privavit  potestate  revocandi 
illam  facultatem  ;  nam  eadem  est  ratio  de  illa 
et  de  ceeteris,  nimirum  quod  Preelatus,  dans 
licentiam  subdito,  non  facit  illum  sui  juris, 
sed  solum  concedit  illi  ut  operetur  aut  se  obli- 
get,  semper  tamen  pendens  ab  ipso. 

5.  Qui  oppositum  sentiant.  —  Contra  banc 
vero  assertionem  sentitRicbard.,  d.  38,  art.  A, 
queest.  3 ;  loquitur  tamen  ,  quando  Preelatus 
deditfacultatem  ad  vovendum,  et  dicit,  si  res 
sit  integra,  id  est,  si  votum  nondum  est  fac- 
tum,  posse  illam  revocare,  et  impedire  ne  vo- 
tum  fiat,  vel  saltem  ne  firmum  fiat,  forte  quia 
nondum  estDeo  jus  acquisitum.  Si  tamen  vo- 
tum  jam  sitfactum,  ait  non  posse  Preelatumil- 
lud  irritare,  forte  ob  contrariam  rationem,  quia 
jam  est  acquisitum  Deo.  Dieo  autem  fortc,  quia 
ille  nullam  rationem  adducit.  Imo  addit  in  eo 
casu  non  posse  Preelatum  dispensare  in  voto 
illo  jam  faeto.  Et  pro  eadem  sententia  refertur 
Astens.,  lib.  1  Summee,  tit.  20.  Heec  autem 
distinctionon  videtur  posse  applicari  ad  confir- 
mationem  voti  jam  faeti  absque  preevia  licen- 
tia;  nam  in  illa  statim  ac  votum  confirmatur, 
res  non  est  integra,  et  jus  Deo  acquiritur.  Et 
ita  de  tali  voto  dicendum  erit  juxta  illam  opi- 
nionem,  amplius  irritari  non  posse. 

6.  Excluditur  superior  opinatio.  —  Evasio. 
—  Orcluditur.  —  Verumtamen  quoad  indirec- 
tam  saltem  irritationem  beec  opinio  non  vide- 
tur  mihi  verisimilis,  nec  sibi  constans.  Nam 
Preelatus,  qui  dedit  facultatemad  vovendum, 
potest  illam  valide  revocare  prius  quam  votum 
fiat ;  ergo  si  dedit  faeultatem  ad  jejuiiandum, 
vel  ad  faciendam  eleemosynam,  potest  illam 
effieaciter  revocare ;  ergo  saltem  ex  parte  ma- 
teriee  semperpotest  impedireexeculionem  vo- 
ti.  Dices,  antecedens  esse  verum  ante  votum, 
vel  si  licentia  eleemosynse,  verbi  gratia,  non 
fuit  data  in  ordine  ad  votum,  vel  cum  iguo- 
rantiaillius,  non  vero  quando  daturad  votum 
faciendum  vel  confirmaudum.  Sed  contra  , 
quialicet  licentia  detur  iUo  intuitu,  nunquam 
Preelalus  intendit  se  privare  sua  potestate,  sed 
semper  babet  conditionem  vel  limitationem 
subintellectam,  ad  beneplacitum  suum,  quia 
semper  vult  manere  superior  ;  imo  fortasse 
nee  potest,  quia  hoc  repugnaret  statui,  et  obe- 


CAP.  YIII    UTRUM  VOTUM  FACTUM  YCL  CONFIRMATUM,  ETC. 


10M 


dientiae  religiossB.  Et  ita  non  obstat  ratio  de 
jure  Deo  acquisito,  quia  semper  est  jus  condi- 
tionatum,  Nisi  superior  aliud  voluerit.  Item 
quoad  hanc  partem  eadem  est  ratio  de  Prcelato 
erga  subditum,  quae  de  parente  erga  filium  vel 
filiam,  vel  de  marito  erga  uxorem,  de  quibus 
supva  ostensum  est  posse  valide  revocare  talem 
facultatem,  vel,  illa  non  obstante,  denuo  ma- 
teriam  prohibere. 

7.  Asserlio  supposita  extendenda  est  non  so- 

lum  ad  irritationem  indirectayi,  sed  etiam,  di- 

rectam.  —  Bifferentia  inter  votum  pupilli  et 

religiosi.  —  De  irritatione  autem  directa  est 

mihi  nonnulla  difflcultas,  quia,  posita  faculta- 

te  vovendi  vel  confirmatione  voti  facta,  obli- 

gatio,  quse  ex  voto  oritur,  videtur  omnino  fir- 

ma,  sicut  esset  obligatio  ad  hominem  facta ; 

ergo  non  est  amplius  revocabilis  sine  consen- 

su  creditoris.  Confirmatur,  nam  supra  diceba- 

mus,  votum  pupilli  a  patre  vel  tutore  semel 

confirmatum  non  posse  ab  eis  amplius  irrita- 

ri;  ergo  idem  dicendum  est  de  religioso :  nam 

videtur  eadem  ratio.    Nihilominus  etiam  in 

hoc  sensu,  censeo  esse  veramcommunem  sen- 

tentiam  ;  quia  eadem  est  ratio  de  obligatione 

voti  quee  de  executione  operis  promissi.  Nam 

sicut  licentia  ad  hoc  opussemper  pendet  a  su- 

periore,  non  solum  in  fieri  (ut  ita  me  expli- 

cem),  sed  ctiam  in  conservari,  quia  hoc  postu- 

lat  status,  et  subjectio  religiosa,  ita  etiam  li- 

centia  ad  ipsam  obligationem  voti  non  solum 

pendet  a  voluntate  superioris,  ut  fiat  et  con- 

trahatur,  sed  etiam  ut  conservetur  et  retinea- 

tur;  quia  hoc  etiam  postulat  religiosa  sub- 

jectio;  et  sub  hac  intentione  et  conditione  in- 

telligitur  dari  talis  licentia,  etideopotest  sem- 

per  ipsamet  obligatio  in  se  et  directe  irritari. 

Nec  in  hoc  debet  comparari  obligatio  ad  Deum 

cum  obligatione  ad  hominem,  ut  supra  decla- 

ravi.  Praesertim  quia  obligatio  voti  semper 

respicit  melius  bonum,  et  ideo  semper  fit  con- 

venienter   ad    statum    religiosum ;    obligatio 

autem  ad  hominem  fit  juxtahumanos,  etcivi- 

ies  mores.   Est  etiam  differentia  inter  votum 

pupilli  et  religiosi;  nam  in  pupillo  solum  est 

voluntas  patris  necessaria  propter  prudentem 

voti  emissionem,  quse  per  unicam  approbatio- 

nem  confirmatur,  et  ideo  amplius  non  pendet 

votum  a  patre ;  in  religioso  autem  requiritur 

propter  dependentiam,  quee  semper  durat,  et 

ideo  hsec   semper  revocari  potest   per  se,  et 

quasi  ab  intrinseco ;  illa  vero   minime,  nisi 

fortasse  quando  in  ipsa  approbatione  manifes- 

tus  error  esset  commissus,  quod  est  per  acci- 

dens  et  incertum. 


8.  An  peccet  Prwlatus  irritando  votum  quod 
antea  confirmaverat.  —  Varice  sententice  circa 
koc  duhium.  —  Dubitant  autem  praedicti  auc- 
tores,  esto  sit  valida  irritatio  a  Praelato  facta 
post  suam  ejusdem  voti  coufirmationem,  an 
peccet  illam  faciendo.  In  quo  varii  sunt.  Nam 
quidam  dicunt  semper  peccare,  qnia  abutitur 
sua  potestate  in  voti  injuriam  ac  Dei  irreve- 
rentiam  ,  cui  se  quodam  modo  obligavit , 
quando  votum  confirmavit.  Et  ita  sentiunt  Ca- 
jet.,  Abul.,  Angel.,  et  alii.  Alii  distinctione 
utuntur  :  nam  si  irritet  sine  causa,  peccabit 
propter  rationem  factam,  non  tamen  si  id  fa- 
ciat  ex  causa  legitima.  Quia  illa  potestas,  quae 
in  superiore  permanet,  non  est  otiosa  et  vana; 
ergo  potest  licite  ex  justa  causa  suum  actum 
exercere,  alias,  moraliter  loquendo,  nullius 
momenti  esset,  nec  quidquam  conferret  ad 
reiigiosum  statum.  Ita  sentiunt  Major,  Sylves- 
ter,  Soto,  Navarr.  et  alii.  Non  desunt  vero  qui 
dicant,  hanc  irritationem  per  se  fieri  sineullo 
peccato.  Tum  quia  Preelatus,  dando  licentiam, 
non  contraxit  specialem  obligationem  non  re- 
tractandi  illam,  quia  neque  hoc  vovit,  neque 
promisit;  tum  etiam  quia  in  ipsa  licentia,  vel 
voti  confirmatione  subintelligitur  conditio  , 
seu  limitatio  usque  ad  beneplacitum  conceden- 
tis  ;  tum  denique  quia  sicut  requiritur  aliqua 
honesta  ratio  movens  ad  irritandum  votum 
post  coufirmationem  ejus,  ita  etiam  ante  il- 
lam,  ut  supra  dictum  est  capite  primo ;  ergo 
non  est  aliqua  differentia,  et  lta  seutit  Palaci. 
supra. 

9.  Fertur  judicium  circa  dictas  senteniias, 
et  resolvitur  dubium.  —  Sed  fortasse  inter  has 
opiniones  non  est  magna  differentia  in  re,  sed 
in  modo  loquendi ;  secunda  vero  mihi  proba- 
tur  cum  proportione  ad  ea  quee  de  marito 
dixi  respectu  uxoris.  Nihilominus  tamen  addo 
considerandum  esse  modum  concedendi  li- 
centiam,  vel  approbaadi  votum.  Nam  si  fiat 
pro  determinato  die  aut  actu,  raro  certe  revo- 
cabitur  pro  eodem  die  sine  peccato,  quia  vide- 
tur  esse  aliqna  irreverentia  Dei,  et  quasi  con- 
temptns  voti,  cui  aliquo  modo  cooperatus  est, 
qui  licentiam  dedit,  vel  illud  confirmavit; 
imo  videtur,  quantum  ex  se  est,  obtulisse  Deo 
materiam  illius  voti,  et  ideo  non  ita  faciie  de- 
bet  revocari.  Nilnlominus  tamen  si  ignoran- 
tia  intercessit,  vel  nova  causa  exorta  est,  po- 
terit  houestari  irritatio  ;  oportebit  tamen  esse 
graviorem  quam  fuisset  in  principio  sufficiens 
ad  denegandam  licentiam.  Et  idem  censeo  si 
licentia  detur  positive  ut  perpetua  et  irrevoca- 
bilis;  semper  tamen  subintelligendumest  esse 


1082 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTl. 


irrevocabilem  sine  legitima  causa,  quia  hoc 
postulatprudens  ratio  concedendi  talem  facul- 
tatem.  At  vero  silicentia  detur  ad  tempus,  illo 
expleto,  revocari  poterit,  ut  per  se  constat,  ex 
cap.  Charissimus,  de  Convers.  conjugat.  Imo 
videtur  per  se  cessare  ex  limitatione  temporis. 
Item  si  detur  indetinite  ad  jejunandum  semel 
in  hebdomada,  facilius  poterit  revocari  pro 
aliquibusdiebus,  non  obstante  voto ;  quiatunc 
non  revocat  facultatem  priorem,  quia  non  pro 
eodem  tempore  illam  negat,  sed  solum  adhibet 
terminum,  qui  fuerat  sine  determinationere- 
lictus.  Item  quia  illa  conditio  erat  tacite  inclu- 
sa  in  modo  illius  concessionis,  ut  dictum  est. 
Unde  certius  hoc  erit  et  clarius,  si  conditio  ex- 
presse  ponatur.  Et  possunt  in  preesenti  accom- 
modari,  quee  de  precaria  concessione  notantur 
cap.  ult.  de  Precariis. 

10.  Quarta  assertio:  Prcelatus  cequalis  in 
officio  succedensrevocare  potest  vota  subditi  ab 
alioconfirmata. — Dicoquarto:  Preelatus  sequa- 
lis  inofficio  succedensrevocare  potest  vota  sub- 
diti  a  praedecessore  confirmata,  seque  ac  ipse- 
met  preedecessor  facere  potuisset,  imo  majori 
facilitate.  Probaturprimo,quiapotestas  eadem 
estin  utroque,  et  illa  personarum  distinctio  qua- 
si  materialis  est.  Item  illa  potestas  integra  est 
in  successore;  ergo  comprehendit  etiamtalem 
materiam  vel  talem  actum.  Unde  etiam  facile 
persuadetur  ultima  pars;  quia  si  quee  obliga- 
tio  orta  est,  in  ipso  concedente  facultatem  vo- 
vendi,  ad  non  retractandum  quod  proprio 
consensu  et  voluntate  concesserat,  vel  omni- 
no,  vel  magna  ex  parte  in  successore  cessat; 
quia  non  fuit  particeps  voti  subditi  per  pro- 
prium  consensum.  Potestque  hoc  confirmari  a 
simiii  ex  Aug.,  queest.  quinquagesima  nona, 
in  Numer.,  ubi  ait,  si  puella  fecit  votum  in  do- 
mo  patris,  quod  pater  confirmavit,  et  ante 
executionem  voti  nuptui  tradatur  ,  posse  a 
spouso  tale  votum  irritari,  quia  est  persona 
distincta,  cui  tale  votum  potest  peculiare  pree- 
judicium  afferre.  Sic  ergo  in  praesenti  casu 
Preelatus  successor  alterius  potest  libere  uti 
sua  potestate,  prout  suo  regimini  expedire  ju- 
dicaverit ;  quoad  hoc  enim  non  potuit  ligari 
ejus  potestas  apreedecessore.  Undequoad  indi- 
rectam  irritationem  potest  licentiam  denega- 
re,  vel  actionem  probibere,  quia  liberam  ad- 
ministrationem  seu  jurisdictionem  accepit. 
Quoad  directam  vero  irritationem  est  propor- 
tionaiis  ratio,  quia  semper  voluntas  subditi 
manet  eeque  pendens  a  successore  ,  etiam 
quoad  voti  obligationem,  atque  ita  ex  parte 
gubditi  est  eadem  ratio  parendi  superiori  vo- 


lenti,  ut  non  sit  voto  obnoxius.  Ex  parte  au- 
tem  ipsius  superioris  nihil  iutercessit,  quo  li- 
bero  usu  potestatis  suse  privaretur,  ut  osten- 
sum  est. 

CAPUT  IX. 

UTRUM     SIT    IN    ECCLESIA   POTESTAS    DISPENSANDI 
IN    VOTIS,    EAQUE   COMMUTANDI  ? 

1.  Definitio  dispensationis. —  Post  irritatio- 
nem  dicendum  est  de  dispensatione,  de  qua- 
rum  differentia  jam  supra  dictum  est,  et  ex 
definitione  dispensationis  constabit.  De  com- 
mutatione  vero  postea  dicetur  ;  tamen,  quia 
in  multis  convenit  cum  dispensatione,  et  ali- 
quando  dispensationem  involvit,  non  possunt 
omnino  disputationes  sejungi ;  et  ideo  dicen- 
do  de  dispensatione,  obiter  explicabimus  quee 
fuerint  communia  commutationi,  ut  per  eo- 
rum  comparationem  magis  etiam  dispensatio 
declaretur.  Dispensatio  autem,  ut  communi- 
ter  a  jurisperitis  et  Theologis  definitur,  est 
relaxatio  j  uris  abhabente  potestatem  legitime 
facta ;  solet  etiam  requiri  ut  fiat  ex  causa  co- 
gnita,  sed  hoc  non  semper  est  de  substautia 
dispensationis,  et  ideo  nou  oportet  poni  in 
descriptione,  ut  ex  materia  de  Legibus  suppo- 
no.  Quamvis  in  preesenti  hoc  non  impediret, 
quia  causa  est  de  substantia  dispensationis  vo- 
ti,  et  ideo  parum  refert  illam  addere ;  non  est 
tamen  necessarium,  quia  in  prioribus  verbis 
sufficienter  continetur,  et  non  oportet  omnia 
indefinitione  distincte  explicare. 

2.  Dlfjerentia  inter  dispensationem  et  inter- 
pretationem.  —  Ex  hac  vero  definitione  colli- 
gere  licet  discrimen  inter  dispensationem  et 
interpretationem,  quam  hic  preenotare  neces- 
sarium  est.  Nam  dispensatio  supponit  vincu- 
lum  actu  obligans,  et  tollit  illud,  seu  obiiga- 
tionem  ejus  ;  interpretatio  vero  non  tollit  obli- 
gationem,  sed  declarat  tantum  in  re  ipsa  non 
esse  ;  unde  potius  suppouit  casum,  in  quo  lex 
vel  votum  ex  se  non  obliget.  Et  ideo  inter- 
dum  fieri  potest  auctoritate  privata,  et  per 
doctrinam,  potius  quam  per  jurisdictionem, 
licet  etiam  possit  fieri  authentice,  et  tunc  pos- 
tulet  publicam  potestatem .  Hoc  declaratur  ex 
cap.  Quinta  vallis,  de  Jurejuran.,ibi  :Ad  man- 
dati  observationem  denuncies,  non  teneri.  Nam 
qui  denunciat,  nihil  agit,  sed  significat  quod 
factum  est,  ut  dicitur  in  leg.  Harredes  palam, 
§  Si  quid  post,  ff.  de  Testament. ;  et  ita  ibi 
Abbas,  num.  3,  notat  illam  fuisse  interpreta- 
tionem  juramenti  de  se  non  obligantis,  non 


CAP.  IX.  UTRUM  SIT  IN  ECCLESI 

relaxationem  ejus.  Non  desunt  autem  qui 
hanc  interpretationem  interdum  vocent  dis- 
pensationem,  ut  videre  licet  in  Bonavent.,  in 
A,  d.  38,  q.  ult.;  Scot.,  3,  d.  37,  q.  unica;  et 
Gab.  ibi,  art.  1,  notab.  3,  qui  dicunt  dupli  - 
cem  esse  dispensationem,  scilicet,  juris  revo- 
cationem,  et  juris  declarationem,  quam  dis- 
tinctionem  admisit  etiam  Specul.,  tit.  de  Dis- 
pens.,  in  principio. 

3.  Verumtamen  non  oportet  abuti  terminis, 
nec  confundere  eequitatem  seu  epiikeiam  cum 
dispensatione  :  sunt  enim  actus  diversarum 
virtntum  et  potestatum,  et  longe  diversos  ba- 
bent  effectus,  et  ideo  merito  diversis  vocibus 
significantur.  Per  dispensationem  enim  tolli- 
tur  obligatio,  per  interpretationem  non  tolli- 
tur,  sed  declaratur  non  esse,  quia  vel  nunquam 
orta  est,  vel  cessavit  per  sese,  vel  simpliciter, 
vel  pro  tali  casu.  Unde  dispensatio  per  se  est 
actus  jurisdictionis,  interpretatio  vero  per  se 
est  actus  scientiee  seu  doctrinee ;  ac  denique 
dispensatio  est  proprie  actus  ju.stitiee  distribn- 
tivee,  interpretatio  ad  specialem  virtntem  epii- 
keiae  magis  pertinet ;  recte  ergo  cliversis  voci- 
bus  significantur,  et  ad  boc  accommodatce 
sunt  illse  duee.  Ut  in  bac  materia  notarunt 
Soto,  lib.  1,  q.  4,  art.  1 ;  Aragon.,  q.  88,  art. 
10;  Azor,  lib.11,  cap.  19  et  20,  et  communiter 
alii  in  materia  de  Legibus.  Et  bene  Turre- 
crem.,  in  Summ.  de  Eccles.,  lib.  3,  c.  53  et 
55 ;  et  Covar.,  in  4,  secunda  parte,  c.  6,  §  9, 
num.  2,  ubi  ait,  ex  diametro  pugnare  dispen- 
sare  et  declarare,  seu  interpretari. 

4.  Punctum  difficultatis  expenditur.  — 
Aliquorum  opinatio.  —  Denique  binc  colli- 
gere  licet  ,  interpretationem  voti  versari  , 
vel  circa  materiam  ,  vel  circa  intentionem 
voventis  ;  dispensationem  autem  dari  ex  par- 
te  Dei  ,  qui  tanquam  supremus  doininus, 
vel  tanquam  creditor  cedit  suo  debito.  Om- 
nis  enim  interpretatio  ,  quod  votum  non 
obliget,  sumitur  vel  ex  materia,  quia  est  fac- 
ta  incapax  obligationis  voti ;  vel  ex  intentio- 
ne  voventis,  quia  conjectamus  non  fuisse  in- 
tentionem  voventis  se  obligare  pro  illo  casu. 
Ita  sumitur  a  simili  de  juramento,  ex  textu 
cum  Gloss.,  in  d.  c.  Quinta  valtis  ;  na.m  in  tex- 
tu  dicitur  ,  denunciaudum  fuisse  juramen- 
tum  in  eo  casu  non  obbgasse,  quia  preecep- 
tum  erat  de  re  illicita  ;  et  addit  Glossa  ,  per 
Panorm.  et  alios  approbata,  etiam  potuisse 
juramentum  illud  denunciari,  non  obligasse, 
quia  non  erat  verisimile  intendisse  jurantem 
se  obligare  pro  tali  casu.  Item  ex  supra  dictis 
de  valore  vel  mutatione  voti,  intelligi  potest 


A  POTESTAS  COMMUTANDI,  ETC.  1083 

omnem  voti  interpretationem  in  his  duobus 
capitibus  fundari ;  nam  si  materia  sit  capax 
obligationis,  et  constet  voventem  voluisse  se 
ohligare,  nulla  ratione  interpretari  possumus 
votum  non  obligare ;  sed  tunc,  supposita  fir- 
mitate  voti  recurrendum  est  ad  dispensatio- 
nem,  ut  voti  obligatio  auferri  possit,  quod 
fieri  non  potest  nisi  ex  parte  Dei,  ut  dicemus. 
De  interpretatione  igitur  nihil  amplius  nobis 
superest  dicendum  ;  nam  quee  dicta  sunt  in 
libro  superiori  de  mutatione  et  cessatione  cir- 
ca  obligationem  voti,  et  de  votis  dubiis,  et  de 
modo  interpretandi  votum,  sufficiunt ;  in  pree- 
senti  ergo  solum  de  propria  dispensatione 
tractamus. 

5.  Datur  in  Ecclesia  potestas  ad  auferen- 
dam  votorum  obligationem.  —  Ex  dictis  ergo 
oriturratio  dubitandi  in  queestione  proposita: 
nam  dispensatio  est  juris  relaxatio  ;  sed  jus 
solvendi  vota  Deo  relaxari  non  potest ;  ergo 
nec  votum  potest  dispensari.  Probatur  minor, 
tum  quia  illud  jus  est  naturale,  et  in  jure  na- 
turali  non  cadit  dispensatio  ;  tum  etiam  quia 
obligatio  fundatur  in  fidelitate  Deo  debita; 
dispensabile  autem  non  est  ut  Deo  fidelitas 
non  servetur ;  ergo.  Propter  hoc  quidam  di- 
xerunt,  non  esse  potestatem  in  Ecclesia  ad 
dispensandum  in  votis,  sed  solum  ad  inter- 
pretandum,  an  obligent,  necne.  Quod  videtur 
sentire  D.  Thomas,  dicta  q.  88,  art.  10.  Nam 
in  corpore  articuh  solum  ait  votum  esse  dis- 
pensabile,  quia  potest  contingere  quod  in  ali- 
quo  casu  sit  simpliciter  malum  ,  vel  inutile, 
vel  majoris  boni  impeditivum.  Et  in  solut.  ad 
2,  declarat  dispensationem  voti  tantum  ex 
parte  materiee  fieri ,  ita  ut  dispensare,  nihil 
aliud  sit  quam  determinare  in  hoc  casu  hanc 
non  esse  congruam  materiam  voti,  quia  vel 
estaliquid  malum,  vel  inutile,  vel  majoris  bo- 
ni  impeditivum,  ut  etiam  in  solutione  ad  3 
declarat.  Expressius  vero  illam  sententiam  do- 
cuit  S.  Bonaven.,  A,  d.  38,  queestion.  ult,  ;  et 
Glossa,  in  cap.  Non  est,  de  Voto,  verb.  Ancto- 
ritate ;  et  ibi  Anton.,  num.  3  ;  et  Cardin.,  in 
cap.  Cum  ad  monasterium ,  de  Statu  Monach., 
in  fine. 

6.  Nibilominus  certum  est  esse  in  Ecclesia 
potestatem  circa  vota  adauferendum,  quando 
oportuerit,  illorum  obligationem.  Ita  D.  Tho- 
mas  expres>e  reprobans  contrariam  opinio- 
nem,  in  4,  dist.  38,  q.  1,  art.  4- ;  nec  in  dicta 
q.  88,  art.  10,  aliud  sentit,  ut  intelligi  potest 
ex  comparatione  ad  dispensationem  legis  hu- 
manee,  qua  in  corp.  et  ad  2  utitur,  et  ex 
doctrina  ejusdem,  in  articul,  11  et  12.  Undo 


1084 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


quando  in  illo  articulo  ait,  per  dispensationem 
determinari,  non  esse  bonum  vel  conveniens 
servare  votum,  non  est  intelligendum  supponi 
hoc  ante  dispensationem,  sed  per  illius  deter- 
minationem  fieri ;  vel  intelligendum  est  affir- 
mative  potius  quam  negative,  scilieet,  bonum 
esse  et  conveniens  media  dispensatione  in  tali 
causa  non  servari  votum.  Et  ita  etiain  intel- 
ligendnm  est,  quod  ait,  pra?sertim  in  solutio- 
ne  ad  tertium,  dispensationem  voti  eo  tende- 
re,  ut  malum  vel  inutile  vitetur,  non  quod 
semper  supponatur  ante  dispensationem  vo- 
tum  esse  inutile,  vel  impedire  majus  bonum, 
sed  quod  debeat  causa  intercedere  ,  quse  ad 
hoc  ducat,  ita  ut  periculum  sit  ne  id  eveniat, 
nisi  in  voto  dispensetur.  Semper  ergo  fuit  D. 
Thom.  in  eadem  sententia  ,  quam  etiam  se- 
quuntur  in  4,  d.  38,  Richar.,  art.  3,  q.  1 ;  Pa- 
lud.,  q.  4,  art.  3;  Sup.,  q.  1,  art.  \  :  Palac, 
disp.  3  ;  Ant.,  2  p.,  tit.  11,  cap.  2,  §  9;  Sot., 
lib.  7,  qusest.  4,  art.  1  ;  Abulens.,  Numeror. 
30,  qusest.  102;  Navarrus,  dicto  capit.  12,  a 
num.  63,  et  reliqui  Summistse.  Idem  docent 
communiter  Canonistse,  in  c.  Non  est,  de  Vo- 
to,  et  in  cap.  Proposuit,  de  Conces.  prseben., 
ubi  bene  Panorm.,  in  num.  12,  referens  Host. 
et  Innoc.  ;  Covar.,  in  cap.  Quamvis  pactum,  1 
part.,  §  3,  n.  4. 

7.  Probatur  primo  ex  usu,  et  traditione  Ec- 
clesise;  tam  frequens  enim  est  usus  hujus  dis- 
pensationis  in  Ecclesia,  tamque  antiquus,  ut 
de  potestate  dubitare  non  liceat;  nam  esset 
intolerabilis  error  in  Ecclesiain  remaximene- 
cessaria  ad  mores,  quod  ejus  sanctitati  repu- 
gnat.  Neque  etiam  dici  potest  has,  quse  conce- 
duntur,  esse  tantum  declarationes,  non  pro- 
prias  dispensationes.  Nam  oppositum  evidenter 
constat,  tum  ex  facto  ipso,  nam  ubi  est  obli- 
gatio  voti  certa  ante  dispensationem,  per  illam 
tollitur;  lum  ex  verbis  dispensandi  vel  com- 
mutandi,  quse  in  proprietate  hoc  significant ; 
et  in  jure,  quando  fit  tantnm  interpretatio, 
ponitur  verbum  judicandi,  ut  in  cap.  Littera- 
turam,de  Voto,  vel  verbum  declarandi,  ut  in 
d.  cap.  Quinta  vallis,  de  Jurejur.  Quando  vero 
fit  relaxatio,  ponitur  verbum  dispensandi,  ut 
in  cap.  1,  de  Voto,  vel  verbum  absolvendi,  ut 
cap.  2,  eodem,  et  frequenter  verbum  commu- 
tandi  etredimendi,  de  quibus  infra.  Tumprse- 
terea  quia  ob  hanc  causam  heec  dispensatio  a 
solis  Praelatis  fieri  potest ,  et  non  ab  inferiori- 
bus,  licet  doctissimis.  Et  inter  vota  qusedam 
reservantur  Papse,  quod  est  siguum  hunc  esse 
actum  jurisdictionis,  ac  subinde  esse  propriam 
dispensationem  ;  nam  interpretatio  ut  sic  non 


est  jurisdictionis,  ut  dixi,  nisi  fiat  per  mo- 
dum  dispensationis  aut  legis,  ut  infra  etiam 
dicetur. 

8.  Ratione  declaratur,  quia  omnis  humana 
lex  indiget  interdum  dispensatione ;  sed  vo- 
tum  est  quasi  privata  lex  humana ;  ergo  indi- 
get  interdum  dispensatione ;  ergo  non  deest  in 
Ecclesia  potestas  ad  illam  concedendam,  juxta 
illud  Matth.  16:  Quodcumque  solveris.  Et  ratio 
est,  quiahumana  deliberatio  non  potest  omnia 
circumspicere,  et  ideo  ssepe  non  expedit  quod 
lege  fuerat  prsescriptum,  vel  expedit  aliquem 
ab  obligatione  legis  excipere,  vel  propter  ma- 
jus  bonum,  vel  propter  aliquod  malum  vitan- 
durn,  quse  est  ratio  justificans  dispensationem, 
ut  ex  Cyrillo  dicitur  in  cap.  Dispensationem, 
\,  qusest.  7.  Et  inde  facile  ostenditur  prima 
consequentia :  quia,  sicut  lex,  quse  generaliter 
proponitur,  in  particulari  potestnon  expedire, 
ita  votum,  quod  est  veluti  privata  lex,  potest 
alicui  vel  in  aliquo  casu  non  expedire ;  unde 
in  multis  casibus  sequerentur  multa  mala  et 
pericula  ex  vinculo  voti,  nisi  in  eo  dispensa- 
retur.  Secunda  vero  consequentia  probatur, 
quia  Christus  non  defuit  Ecclesise  in  necessa- 
riis.  Unde  hsec  potestas  sine  dubio  contine- 
tur  in  his  verbis,  Pasce  oves  meas,  quia  unus 
ex  prsecipuis  magisque  necessariis  actibus  hu- 
jus  pastoralis  muneris  est  hsec  potestas.  Et 
eadem  ratione  continetur  in  illa  promissione  : 
Tibi  dabo  claves,  etc. ;  et :  Quodcumgue  solve- 
ris,  etc. 

9.  Quorumdam  canonistarum  responsio  ad 
difficultatem. — Atque  hsec  veritas  magis  con- 
stabit  respondendo  ad  difficultatem  proposi- 
tam.  Ad  quam  quidam  Canonistse  respondent, 
posse  Pontificem  dispensare  in  jure  divino  na- 
turali.  Quibus  in  hac  parte  consentit  Cano, 
Relect.  de  Pcenitentia,  part.  5,  tractando  de 
prsecepto  divino  confessionis.  Verumtamen  si 
hoc  intelligatur  de  jure  proprie,  ut  significat 
legem  naturalem,  est  falsa  sententia,  ut  dice- 
mus  in  materia  de  Legibus,  et  tractant  late 
Canonistse,  iii  cap.  Quce  in  Ecclesiarum,  de 
Constitnt.,ubi  Decius,  num.  4;  Felinus,  num. 
19  et  sequentibus,  ubi  plures  allegat ;  et  Co- 
var.,  in  4,secunda  parte,  cap.  6,  §  9,  num.  4, 
et  patet  breviter,  quia  quod  est  contra  legem 
naturalem,  est  per  se  intrinsece  malum  et 
ideo  prohibitum ;  quod  autem  tale  est,  nun- 
quam  potest  non  esse  malum ;  ergo  non  po- 
test  in  eo  dispensari.  Et  hoc  convincit  secunda 
probatio  posita  in  ratione  dubitandi,  quia  non 
potest  cadere  dispensatio  in  fidelitatem  Deo 
debitam.  In  hoc  ergo  puncto  vera  sententia 


CAP.  IX.  UTRUM  SIT  IN  ECCLESIA 

est,  non  dispensari  in  lege  naturali  formali- 
ter,  sed  auferri  et  mutari  materiam  legis  na- 
turalis,  et  ita  cessare  obligationem.  Lex  enim 
naturalis  in  prsesenti  est,  ut  vota  Deo  reddan- 
tur,  quse  sicut  non  iucipit  obligare  nisi  post- 
quam  tit  votum,  ita  non  conservat  obligatio- 
nem  (utsic  dicam)nisi  durante  voto;  si  autem 
votum  semel  factum  auferatur,  cessabit  obli- 
gatio  illius  legis  sine  dispensatione  in  illa; 
hoc  ergo  fit  per  dispensationem  voti.  Affert 
exemplum  D.  Tbomas  de  lege  bumana;  nam 
etiam  lex  naturalis  dictat  esse  servandam  le- 
gem  bumanam;  si  tamen  lex  humana  aufe- 
ratur,  vel  simpliciter,vel  in  casu,  jam  non  ob- 
ligabit  illa  lex  naturalis,  licet  in  ea  non  fiat 
dispensatio. 

10.  Cano  vero  supra,  licet  fateatur  hanc 
responsiouem  esse  D.  Thomse  et  discipulorum 
ejus,  eam  non  probat,  tum  quia  ex  ea  seque- 
retur  dispensationem  voti  sine  causa  factam 
validam  esse  ;  tum  etiam  quiaahas,seclusaiu- 
stitutione  divina,  non  possent  principes  hu- 
mani  in  votis  dispensare.  Unde  ipse  sentit, 
Deum  dedisse  potestatem  dispensandi  in  hoc 
jure  naturali  servandi  vota,  quia  servare  et 
prsebere  vota  (sic  enim  loquitur),  poterat  esse 
regni  ccelorum  impedimentum,  et  vergere  in 
salutis  dispendium.  Sed  certe  non  recte  loqui- 
tur,  vel  sententiam  communem  refutando,  vel 
suam  astruendo.  Nos  enim  non  asserimus  legem 
obligantem  ad  servandum  votum  esse  huma- 
nam.  ut  possit  auctoritate  rnere  humana  tolli, 
aut  sine  oausa  vali.de  dispensari ;  sed  dicimus 
votum  ipsum  esse  quid  factum  voluntate  hu- 
mana,  a  quo  pendet  illa  obligatio,  et  ideo  illud 
posse  auferri,  non  tamen  siue  causa  et  debita 
potestate,  propter  rationem  infra  explican- 
dam.  Quod  autem  ipse  ait,  servare  votum 
posse  esse  salutis  dispendiuni,  in  rigore  fal- 
sum  est ;  quia  servare  votum  nunquam  potest 
spirituali  saluti  nocere,  quia  nunquam  obligat 
cum  dispendio  spiritualis  salutis.  Habere  ergo 
votum  potest  interdum  esse  impedimentum, 
et  vergere  in  dispendium,  etideo  ad  hoc  fuit 
necessaria  potestas  utvotumipsum  auferretur. 
Adde  non  solum  ex  illo  periculo,  sed  etiam 
ex  aliis  rationibus  posse  interdum  insurgere 
justam  causam  dispensandi  in  voto. 

11.  Dubium.—  Hinc  autem  oritur  difficul- 
1as,  quomodo  possit  homo  auferre  votum  Deo 
factum,  quia  promissionemregi  factam  nemo 
remittere  potest,  nisi  ipse  rex.  Et  de.daratur 
in  exemplo  D  Thomse:  nam  ex  materia  illius 
legis  naturalis,  obediendum  est  legi  principis, 
ideoque  auferri  potest  ab  ipso  principe,  quia 


POTESTAS  COMMUTANDI,  ETC.  1085 

ipse  potest  mutare  legem  suam  ;  non  tamen 
poterit  auferri  ab  alio  inferiore  principe;in 
prcesenti  autem  votum,  Deofactum,  nonpotest 
auferri  ab  eo  qui  illud  fecit,  non  enim  potest 
mutare  voluntatem  suam  propria  auctoritate; 
hoc  enim  est  contra  legem  naturalem,  et  con- 
tra  fidelitatem  Deo  debitam;  ergo  nec  aliquis, 
qui  sit  infra  Deuin,  potest  illud  votum  tolle- 
re ;  ergo  neque  subtrahere  materiam  illi  legi 
naturali. 

12.  Prima  respousio  ad  dubium. —  Primus 

modus  respondendi  ad  hanc  diffieultatem  est, 

omne  votum  includere  hanc  conditionem,  nisi 

Pradato  aliud  visum  fuerit,  et  ex  ea  parte  posse 

dispensari  votum  a  Prselato.  Ita  referunt  D. 

Thomas  et  D.  Bonaventura  supra,  et  ex  parte 

sequitur  Medin.,  loco  infra  citando.    Quod  si 

objiciatur,  quia  inde  sequeretur  hanc  non  esse 

dispensationem,  sed   irritationem,   et   conse- 

quenter  posse  sine  speciali  causa  tolli  votum  a 

Praslato  propter  conditiunem  inclusam,   quod 

est  omnino  falsum  et  ab.surdum,    responderi 

potest,  in  ipsa  conditione   includi  ordinem  ad 

justam  causam,  id  est,  Nisi  Prailato  ex  justa 

causa  videaiur,  hoc  wm  esse  servandum,  et  ita 

nunquam   valebit  ablatio  voti,   nisi  ex  justa 

causa  fiat,  quia  non  implebitur  conditio.    Sed 

in  hoc  sensu  non  satisfacit  illa  sententia.  Nam 

interrogo  an  illa  conditio  iucludatur  in  votis 

ex  voTuntate  libera  vov  ntium,  vel  ex  aliqua 

lege  et  necessitate.  Primum  dici  non  potest, 

tum  quiaillud  voluntarie  dicetur ;  potest  enim 

unusquisque  vovere  absolute  et  sine  ulla  con- 

ditione,  quantum  legitime  potest ;  tum  etiam 

quia,  illo  posito,  non  exceduntur  limites  irri- 

tationis  indirectae,  et  solum  ex  parte  materise, 

et  non  ex  potestate  superiore  in  ipsum  voven- 

tem.  Unde  ulterius  fit,   ut  non  habeat  locum 

reservatio  in  dispensatione  votorunr,  quia  dis- 

pensatio  hoec  pendet  ex  conditione  voluutaria 

voventis,  et  nemo  cogipotest  ut  non  faciatvo- 

tum  sub  conditione  quacumque,  prout  volue- 

rit,  dummodo  conditio  honesta  sit.  Imo  etiam 

inde  fit,  ut  haec  potestas  non  tantum  sit  in  Prae- 

latis,  sed  etiam  possit  esse  iu  parochis  et  con- 

fessoribus  etsimilibus,  pro  arbitrio  voventmm, 

si  in  suis  votis  conditiones  similes  includant : 

Nisi  meo  confessori  aut  parocho  ex  rationabili 

causa  aliud  videaiur.  Non  fundatur  ergo  po- 

testas  dispensandi  in  sirniii  voluntaria   condi- 

tione  voventium.  Si  ergo  dicatur  secundum, 

scilicet,  conditionem  illam   ex  necessitate   in- 

cludi,  interrogo  quis   imposuerit  voventibus 

hanc  necessitatem.  Deinde  vei  ilia  necessitas 

est  de   lege  naturai,  vel  de  jure  ecclesiastico. 


1086 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


PrimuHi  dici  non  potest,  tum  quia  lex  natura- 
lis  non  prohibet  aliquid  absolute  Deo  promit- 
tere ;  tum  quia  ex  natura  rei  nou  magis  obli- 
gatur  vovens  ad  constituendam  illam  conditio- 
nem  in  ordine  ad  Pontificem,  quam  ad  Epis- 
copum,  vel  alium  Pastorem  suum  inferiorem, 
vel  etiam  hominem  doctum  et  pium  ;  ergo  ex 
sola  lege  naturali  non  potest  talis  conditio 
prsescribi.  Contra  secundum  etiam  de  eccle- 
siastico  jure  objici  potestex  D.  Thoma  et  Bona- 
ventura  supra,  quia  multa  sunt  quee  nullus 
Pradatus  etiam  Papa  potest  prohibere,  ut  ope- 
ra  consiliorum  per  se  loquendo ;  ergo  non  pos- 
sunt  imponere  necessitatem  vovendi  conditio- 
nate  et  non  absolute,  et  multo  minus  possunt 
determinare  conditionem,  ut  sit  ad  voluntatem 
Papae,  vel  Episcopi ;  non  potest  ergo  haec  dis- 
pensabilitas  (ut  sic  dicam  )  provenire  ex  parte 
voventium. 

13.  Secunda  responsio.  —  Differmtia  inter 
legem  privatam  ,  et  puhlicam.  —  Secundus 
modus  respondendi  est,  vinculum  voti  esse 
humana  voluntate  contractum,  et  ex  hac  par- 
te  resrindi  et  auferri  posse  per  voluutatem 
Prselati ,  quae  superior  est  ipso  vovente.  Sic 
enim  potest  obligatio  facta  ab  inferiori  rescin- 
di  per  superiorem  ex  rationabili  causa.  Et 
hoc  modo  dicebamus  supra  posse  relaxari  ju- 
ramentum ,  rescindendo  promissionem  illi 
subtractam.  Potestquein  hunc  modumamplius 
declarari,  quia  in  hoc  differt  lex  privata,  quae 
est  votum  ,  a  lege  propria  et  publica,  quod 
haec  per  eamdem  voluntatem,  per  quam  lata 
fuit,  potest  auferri  vel  temperari  ex  causa  jus- 
ta  ;  illa  vero,  cum  non  sit  propria  lex,  sed 
promissio,  non  pendet  amplius  ex  voluntate 
promittentis,  quia  non  potest  ipse  suo  arbi- 
trio  auferre  a  se  obligationem,  quam  semel 
contraxit ,  quia  hoc  repugnat  cum  vera  ra- 
tione  et  obligatione  promissionis  etiam  inter 
homines.  Et  ideo  ut  tollatur  obligatio,  necesse 
est  ut  vel  tanta  sit  rerum  mutatio,  ut  per  se 
cesset,  vel  ut  a  superiore  auferatur,  legitima 
causa  interveniente.  Ergo  ex  ea  parte,  qua 
lex  illa  vel  obligatio  humaua  est,  poterit  per 
Praelatum  humanum  auferri,  cum  privata  vo- 
luntas  ad  id  non  sufficiat.  et  sufficiens  ratio 
ad  auferendam  illam  possit  intervenire  pro- 
pter  defectibilitatem  humanee  voluntatis,  ut 
supra  in  fundamento  assertionis  dictum  est. 
Ita  sentiunt  Joan.  Medin.,  G.  de  Confess., 
quaest.  de  Dispensat.  super  confess.  revel.,  ad 
secundum;  Covarr.,  de  Testamentis,  cap.  2, 
num.  42  ;  Mich.  Medin.,  lib.  5  de  Continen. 
Sacerd.,  cap.  50,  et  in  re  idem  ait  Soto,  dict. 


art.  1 ,  ad  2  ,  dicens,  dispensationem  in  voto 
immediate  tollere  obligationem,  quatenus  ex 
voluntate  hominis  emersit,  quce  quodam  modo 
est  lex  humana.  Et  idem  habet  lib.  10  de  Just., 
quaest.  3,  art.  4,  §  Quod  si  quis  ;  et  Victoria, 
Relect.  de  Potestate  Ecclesiastic,  ad  2.  Ac  de- 
nique  D.  Thomas  et  omnes,  qui  dicunt,  per 
relaxationem  voti  non  dispensari  in  lege  ser- 
vandi  votum,  sed  auferri  votum,  idem  dicunt. 
Solum  posteriores  Doctores  magis  declarant, 
ideo  votum  auferri  posse,  quia  humana  vo- 
luntate  obligationem  induxit. 

1-4.  Aliquce  oojectiones  contra  traditam  doc- 
trinam.  —  Contra  hanc  vero  responsionem 
objici  potest  ex  Cano  supra,  ex  illa  seqni,  vo- 
tum  posse  auferri  per  voluntatem  voventis, 
quia  res,  per  quas  causas  nascitur,  per  easdem 
dissolvi  potest.  E  contrario  vero  objicit  Azor  , 
tom.  1,  lib.  6,  cap.  1,  quaest.  4,  quia  inde  se- 
quitur  posse  Pontificem  suo  arbitrio  sine  alia 
causa  votum  auferre.  Sed  revera  neutrum  se- 
quitur.  Non  quidem  primum,  quia  non  potest 
humana  voluntas  a  se  auferre  obligationem 
quam  sibi  imposuit,  acceptante  alio,  quia  tunc 
jam  alter  acquisivit  jus  aliquod,  ratione  cujus 
sine  ejus  consensu  vel  superioris  non  potest 
auferri  obligatio.  Neque  hic  habet  locum  axio- 
ma  illud  :  Per  quas  causas,  etc,  quia  non  est 
integra  causa  voluntas  promittentis,  sed  etiam 
acceptantis.  Prseterquam  quod  axioma  illud 
suas  habet  exceptiones  ,  ut  in  matrimonio, 
professione,  etc,  de  quibus  alibi.  Nec  etiam 
sequitur  secundum,  quia  Pontifex  non  potest 
dissolvere  pacta  pro  suo  arbitrio,  nec  obliga- 
tionem  humana  voluntate  inductam  etiam 
inter  homines  ,  nedum  inter  hominem  et 
Deum  ;  licet  ergo  habeat  potestatem  super 
hanc  obligationem  ex  ea  parte  qua  humana 
est.  non  sequitur  esse  potestatem  quasi  domi- 
nativam,  ut  sine  eausa  operari  possit. 

15.  Major  superest  difficultas ,  quia,  licet 
obligatio  voti  ex  parte  hominis  sit  humana, 
ex  parte  Dei  est  divina,  quatenus  voluntas  di- 
vina  ad  illam  concurrit,  acceptando  illam,  et 
suo  modo  acquirendo  jus  ratione  illius,  quod 
jus  divinum  non  immerito  dici  potest;  ergo 
non  potest  homo  in  illa  obligatione  dispensa- 
re,  etiam  auferendo  illam,  quin  dispeuset  in 
jure  divino.  Secundo  augetur  difficultas,  quia 
ad  dissolvendum  pactum  duabus  voluntati- 
bus  contractum,  necessarium  est  ut  vel  ibae 
duse  voluntates  consentiant,  vel  ut  voluntas, 
quee  illud  dissoivit,  superior  sit  utrisque  ;  sed 
in  voto  consurgit  obligatio,  voluntate  humana 
concurrente  ut  promittente,  et  divina  ut  acee- 


CAP.  IX.  UTRUM  SIT  IN  ECCLESI 
ptante  ;  ergo  non  potest  sola  voluntas  Preelati, 
quae  humana  est,  obligationem  illam  auferre, 
cum  sit  inferior  voluntate  divina.  Tertio  ,  lex 
ipsa  naturalis,  quee  dietat  ut  vota  reddantur, 
dictat  ut  immutabilia  permaueant,  quia  hoc 
ipsum  includitur  in  promissione  ;  ergo  non 
potest  votum  ipsum  auferri,  quin  dispensetur 
in  ipsa  lege  naturali  reddendi  vota. 

16.  Pontifex,  seu  Prcelatus  dispensando  in 
votis,  Dei  vicem  gerit  remittendo  oUigationem 
Deo  factam.  —  Quapropter  necessarium  est 
dicere,  in  hac  voti  ablatione  concurrere  Pon- 
tificem  seu  Preelatum  ex  parte  Dei,  remitten- 
do  obligationem  Deo  factam,  et  declarando 
sibi  esse  placitum,  ut  non  servetur ;  nam  alia 
ratione  non  posset  talis  obligatio  auferri,  aut 
pactum  dissolvi,  ut  ultimee  rationes  mihi  pro- 
bant,  et  prsesertim  secunda.  Illo  autem  modo 
fieri  dissolutionem  pacti,  et  extingui  obliga- 
tionem  facillimum  est.  Nam  etiam  inter  ho- 
mines  hoc  modo  tolluntur  obligationes  pro- 
missionum  ,  et  rex  posset  committere  officiali 
suo,  ut  promissiones  sibi  factas  relaxaret  vel 
componeret ;  ita  ergo  intelligere  possumus  fe- 
cisse  Deum.  Et  tunc  non  dispensatur  in  jure 
divino,  ut  significat  legem  naturalem,  in  qua 
formaliter  ac  proprie  dispensanda  involvitur 
repugnantia  contra  naturalem  honestatem. 
Sed  est  dispensatio  in  jure  Deo  acquisito  per 
votum,  quod  suo  modo  ad  factum  pertinet, 
quatenus  jus  dicit  actionem  ad  debitum,  vel 
ut  dicit  dominium.  Quomodo  possunt  homines 
dici  dispensatores  jurium,  seu  bonorum  Dei, 
sicut  a  Paulo  vocantur  dispensatores  mysterio- 
rum  Dei,  1  Corinth.  4.  Nam  si  possunt  remit- 
tere  peccata,  qnibus  homo  maxime  efficitur 
debitor  Dei,  quid  mirum  quod  possint  remit- 
tere  debitapromissionum  Dei?  Hocigiturmo- 
do  votum  mutare,  non  est  contra  legem  na- 
turalem  reddendi  vota,  quia  lex  illa  solum  pe- 
tit  immutabilitatem  in  voluntate  promittentis 
sine  consensu  promissarii,  non  autem  illo  con- 
sentiente,  vel  juri  suo  cedente  per  se,  vel  per 
Vicarium  suum. 

17.  Instantia.  —  Solutio.  —  Solum  potest 
videri,  juxta  hunc  modum  explicandi  hanc 
voti  ablationem,  nonesse  dispensationem,  sed 
remissionem  debiti,  sicut  homo  remittens  de- 
bitum  promittenti  non  dispensat,  sed  donat 
jus  suum.  Ex  alio  etiam  capite  videri  potest 
heec  non  esse  dispensatio,  quia  potius  videtur 
abrogatio,  quia  cum  votum  sit  privata  lex, 
non  potest  tolli,  quin  omnino  tollatur  et  abro- 
getur.  Sed  heec  de  nomine  tantum  sunt.  Ad 
primum  enim  fateor  hanc  esse  quamdam  re- 


V  POTfiSTAS  COMMUTANDI,  ETC  4087 

missionem  debiti  nomine  Dei  factam,  quee 
potest  dici  absolutio  vel  relaxatio,  et  ita  tolli- 
tur  queestio  de  nomine ;  tamen  ,  quia  non 
Deus  ipse  immediate,  sed  per  suum  Vicarium, 
et  quasi  dispensatorem  hanc  facit  remissio- 
nem,  ideo  merito  dispensatio  dicitur,  eo  vel 
maxime  quod  non  vocatur  dispensatio  in 
preecepto,  sed  in  voto ;  ex  qua  fit  ut  cesset  obli- 
gatio  preecepti  reddendi  vota,  licet  in  ea  non 
dispensetur.  Ad  secundum  etiam  concedi  po- 
test  hanc  esse  quamdam  abrogationem  voti, 
maxime  quando  totaliter  aufertur  :  nam  si  ex 
parte  auferatur,  et  ex  parte  relinquatur  (  ut 
fieri  potest ),  magis  retinebit  modum  dispen- 
sationis.  Verumtameu ,  licet  respectu  ipsius 
personee,  a  qua  votum  aufertur,  videatur  heec 
esse  voti  abrogatio,  tamen  respectu  aliorum 
habentium  similia  vota ,  a  quibus  non  aufe- 
runtur,  vocatur  heec  dispensatio,  quia  jugum 
castitatis  ,  verbi  gratia,  ab  uno  aufertur,  et 
non  ab  omnibus. 

18.  Unde  constet  in  hominibus  esse  potesta- 
iem  componendi  pacta  hominum  mm  ipso  Deo. 
— Ita  ergo  recte  expeditur  principalis  difficul- 
tas  de  lege  naturali  :  ut  tamen  plene  et  ex 
omni  parte  satisfactum  sit,  oportet  exponere 
unde  constet  esse  in  hominibus  hanc  potesta- 
temcomponendi  pacta  hominum  cum  Deoip- 
so  inita,  aut  unde  trahat  originem  haec  potes- 
tas.  Nam,  licet  ratio  in  principio  facta  osten- 
dat  necessitatem  hujus  potestatis,  et  usus  a 
posteriori  illam  comprobet,  a  priori  oportet 
ostendere  unde  fieri  potuerit.  Ad  quod  dico 
hanc  potestatem  in  lege  evangelica  superna- 
turalem  esse,  et  a  Christo  lpso  datam.  Nam 
quod  dari  ab  ipso  potuerit,  manifestum  est; 
quod  autem  data  sit,  ex  verbis  Christi  supra 
adductis  habemus.  Nam,  licet  in  illis  non  fiat 
specialis  meutio  hujus  potestatis,  in  absoluto 
verbo  pasce,  et  in  universali  distributione, 
Quodcumque  solveris,  etc,  sufficienter  conti- 
netur  Nam  etiam  ibi  non  explicatur  in  parti- 
culari  potestas  concedendi  indulgentias,  et 
dispensandi  merita  et  satisfactiones  Christi,  et 
similes,  quae  in  generali  clausula  censentur 
concessse,  tum  propter  proprietatem  et  vim 
verborum;  tum  propter  eminentem  Christi 
potestatem  in  ccelo  et  in  terra,  quam  largis- 
sime  suo  Vicario  communicavit;  tum  ma- 
xirne  propter  Ecclesise  traditionem,  quee  ita 
sensum  illorum  verborum  explicuit ;  tum  de- 
nique  quia  maxime  congruebat  ad  perfectio- 
nem  spiritualem  Ecclesiee  Christi;  ergo  ea- 
dem  ratione  comprehensa  est  ibi  heec  potes- 
tas,  quia  est  eadem  necessitas,  et  eadem  tra- 


1088 


LIB.  VI.  DE  IRMTATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


ditio  Ecclesiae   declarat  ibi  esse  comprehen- 
sam. 

■19.  An  potestas  dispensandi  in  votis  sit  de 
jure  naturce  in  republica  christiana.  —  An 
fuerit  eadem  potestas  in  tempore  legis  scriptce, 
in  republica  HebrcEorum.  —  Hic  vero  occurre 
bat  dubium,  an  Jiecc  potestas  dispensandi  in 
votis  sit  aliquo  modo  in  republica  christiana 
de  jure  naturse,  ita  ut,  seclusa  speciali  Christi 
institutione,  esset  in  tempore  legis  naturalis, 
in  quo  erat  verus  cultus  Dei,  et  fiebant  vota. 
Imo  etiam  de  pura  natura  sola  ratione  natu- 
rali  dueta  idem  inteirogari  potest.  Quia  sicut 
in  natura  ratione  ducta  posset  esse  religio  ad 
Deum,  ita  posset  etiam  esse  votum  et  promis- 
sio,  et  consequenter  esset  etiam  potestas  dis- 
pensandi  in  votis,  quando  expediret.  Num  ra- 
tio  supra  facta.quae  ostendit  necessitatem  hu- 
jus  dispensationis,  naturalis  est;  ergo  et  po- 
testas  videtur  esse  naturalis,  quia  Deus,  etiam 
ut  auctor  natura3,  non  deest  in  neeessariis. 
Neque  hoc  posito  sequitur  tnr.c  etiarn  poles- 
tatem  Ecclesise  esse  naturalem,  quia  simpli- 
ciler  est  superioris  ordinis,  et  longe  major  et 
exeellentior,  et  non  est,  nisi  in  his,  in  quibus 
Christus  illam  contulit,  et  successoribus  eo- 
rum.  At  vero  stando  in  pursknatufa,  esse  pos- 
set  immediate  in  republica,  seu  communitate 
humana,  et  per  illam  dari  posset  alicui  ma- 
gistratui,  velsacerdoti  ad  hoc  a  republica  de- 
pr.tato,  qui  ordo  naturalis  nunc  cessavit,  quia 
Deus  elevavit  illum  ad  superiorem  ordinem. 
Unde  etiam  dubitari  potest  an  in  republica 
Hebrseorum  fuerit  similis  potestastempore  le- 
gis  scriptse,  quae  esset,  vel  eadem  quse  antea 
erat,  applicata  ad  illum  statum,  juxta  modum 
ejus,  vel  esset  specialiter  a  Deo  concessa  Pon- 
tificibus  ilJius  populi  ab  ipso  institutis.  Quod 
videtur  posse  verisimiliter  coiligi  ex  illo  Deu- 
teron.  17  :  Si  difficile  atque  amUguum judi- 
ciurn  esse  perspexeris ,  etc. ,  surge,  et  ascende 
ad  locum  quem  elegerit  Dominns  Deus  tuus  ; 
et  infra  :  Et  facies  quodcumque  dixerint  qui 
prcesunt  loco  quem  elegerit  Dominus. 

20o  Sed  in  his  dubiis  nihil  certi  statuere 
possumus,  quia  magna  ex  parte  pendent  ex 
divina  revelatione,  per  quam  ejus  beneplaci- 
tum  circa  vota  illi  facta  iunotescat.  Et  ideo  in 
pura  natura  dilficile  creditu  est,futuram  fuisse 
hanc  potestatem,  quasi  proprietatem  conse- 
quentem  naturam,  sicut  esset  potestas  guber- 
naudi  rempublicam,  tam  in  politicis,  quam  in 
his  quse  ad  religionern  pertinent.  iNam  cum 
dispensatio  includat  interpretationem  volun- 
tatis  Dei  quasi  remittentis  debitum,  in  tali  vel 


tali  casu,  in  quo  ipsa  obligatio  per  se,  ac  se- 
clusa  dispensatione,  non  cessaret,  vix  credi 
potest  pctestatem  ad  talem  declarationem  fa- 
ciendam  sequ:  ex  vi  solius  naturee.  Quis  enim 
potest  per  rationem  naturalem  declarare  be- 
neplacitum  Dei,  vel  quomodo  eonstare  posset 
consensuram  divinam  voluntatem  in  remis- 
sione  debiti  cum  hominis  arbitrio?  Ut  enim 
nobis  constaret,  necessarium  fuit  ut  Christus 
dixerit,  soluta  fore  in  coelis,  quae  Petrus  solve- 
ret.  At  per  rationem  nihil  tale  vel  simile 
etiam  quoad  aliquam  participationem  cogitari 
poterat.  Tgitur  si  in  illo  statu  essent  vota,  ser- 
vanda  essent,  donec  tanta  fieret  mutatio  re- 
rum,  ut  eorum  obligatio  cessaret,  juxtaregu- 
lam  supra  positam  cum  proportione  applica- 
tam.  Et  licet  hoc  jugum  esset  grave  et  diffi- 
cile  ad  observandum,  tamen  imperfectio  na- 
turffi  humanse,  sibi  relictee,  his  et  majoribus 
difficultatibus  subjecta  est,  quibuspergratiam 
Christi  subventum  est. 

2i .  Unde  si  forte  in  lege  naturse  iuter  fide- 
les,  vel  in  lege  scripta  fuit  aliquis  usus  hujus 
potestatis  (quod  mihi  est  incertum) ,  creden- 
dum  est  per  revelationem  incepisse,  et  super- 
naturaliter  fuisse  concessum,  et  sic  per  tradi- 
tiouem  ad  posteros  manasse.  Nam  in  illis  sta- 
tibus  fuisse  similia  supernaturalia  dona  con- 
venientia  ad  spivituale  regimen  et  ad  cultum 
Dei,  improbabile  non  est,  licet  iucertum,  ut 
dixi.  Denique  his  addere  oportet,  omnia  quse 
dicta  sunt  de  potestate  dispensandi,  a  fortiori 
habere  locunl  in  potestate  commutandi,  quae 
minor  est,  ut  latius  dicemus  in  cap.  1 1.  Quod 
intelligo  quoad  commutationem,  quse  requirit 
Preelati  auctoritatem ;  nam  si  aliqua  sine  illa 
fieri  potest,  alia  est  ejus  ratio,  ut  infra  videbi- 
mus. 

CAPUT  X. 

IN  QUIBUS  PERS0NIS  SIT  IN  ECCLESIA  P0TESTA3 
ORDINARIA  AD  DISPENSANDUM  ET  COMMUTAN- 
DUM   V0TA? 

1 .  Quotuplex  est  jurisdictio.  —  Potestas  dis- 
pensandi  in  votis  solum  est  in  personis  ecclesias- 
ticis.  —  Suppono  primo  actionem  hanc  perti- 
nere  ad  jurisdictionem,  quod  de  dispensatione 
per  se  notum  est,  et  de  illa  nunc  praacipue 
tractamus ;  adjungimus  vero  commutationem, 
quatenus  aliquam  dispensationem  includit. 
Nam  (ut  dixi  in  fine  capitis  prsecedentis,  et 
pro  omnibus  sequentibus  accipiendum  est)  de 
hac  sola  commutatione  nunc  loquimur.  Juris- 


CAP.  X.  1N  QUIBUS  SIT  1N  ECCLESIA  POTESTAS  ORDINAIUA,  ETC. 


dictioautem  ecclesiastica  duobus  inodis  babe- 
ri  potest.  uam  vel  ordinaria  est,  vel  delegata, 
quarum  distinctio  satis  nota  est,  et  aliis  loeis 
est  suflncieuter  explicata  in  jurisdictione  in 
foro  poenitentiee,  et  iu  tbro  externo  ad  absol- 
veudum  a  ceusuris ;  eodem  enim  modoiu  prae- 
seuti  distinguuntur ;  quia  ergo  delegata  potes- 
tas  ab  ordinaria  oritur,  ideo  de  illa  prius  trac- 
tamus.  Suppono  secundo  banc  potestatem  non 
esse  nisi  iu  ecclesiasticis  personis,  quia  hoc 
etiam  generale  est  de  omni  potestate  eccle- 
siasticee  jurisdietionis,  ut  ex  eisdem  libris  et 
ex  tractatu  deLegibus,  et  de  Ordine  suppono. 
Quod  autem  hic  aetus  dispensandi  in  voto  sit 
solius  jurisdictionis  ecclesiasticae,  notius  est 
quam  ut  probatione  indigeat ;  nam  ex  dictis 
iri  capite  preecedeuti  de  origine  hnjus  potesta- 
tis,  et  ex  fine  ejus,  qui  mere  spiritualis  est,  et  ex 
materia,  quee  divinum  cultum  ethonorem  con- 
tiuet,  res  est  clarissima,  et  ex  traditioneet  usu 
Ecclesiee  de  fide  certa. 

2.  Prima  assertio,  potestatem  dispensandi 
in  voto  esse  in  Summo  Pontifice  immediate  et 
dejure  divino.  —  His  ergo  suppositis,  dico  pri- 
mo  :  potestas  haec  est  in  summo  Pontifice  im- 
mediate  ac  de  jure  divino,  et  in  supremo  gra- 
du  perfectionis.  Est  de  tide.  Quae  satis  etiam 
probatur  ex  capite  preecedenti;  ostendimus 
enim  Ghristum  dedisse  immediate  Petro  hanc 
potestatem,  ut  pasceret  Ecclesiam,  et  conse- 
quenter  in  illo  dedisse  successoribus  ejus.  De- 
nique  eadem  est  ratio  de  hac  potestate,  et  de 
tota,  quee  est  in  Pontifice.  Nam  illa  unica  est 
et  indivisibilis,  cujus  actus  quidam  est  heec 
dispensatio.  Unde  sicut  in  aliis  habet  illam  po- 
testatem  et  summam  perfectionem,  ita  in  hoc 
actu.  Possunt  aiitem  notari  nonnullee  prsero- 
gativee,  quee  ad  ea,  quae  dicemus,  confereut. 
Prima,  quod  a  nullo  alio  in  terris  pendet :  om- 
nis  autem  potestas  iu  hoc  genere  ab  ipso  pen- 
det ;  unde  tit  ut  possit  sibi  reservare  vota  res- 
pectu  omnium  aliorum  Preelatorum  ,  quod 
nullus  facere  potest  respectu  ipsius,  quia  ca- 
put  est.  Secunda,  quia  heec  potestas  in  Ponti- 
fice  est  uuiversahs  respectu  omnium  votorum, 
persouaium  ac  locorum  ,  quia  est  universalis 
Episcopus.  Solum  ex  parte  votorum,  dubitari 
potest  an  omnia  sint  dispensabiiia.  Sed  in 
prfesenti  institnto  satis  est  formaliter  intelligi, 
omnia  vota  dispensabilia  maxiine  cadere  sub 
potestatem  Fontificis.  An  vero  omnia  sint  dis- 
pensabdia,  necne,  postea  tractabitnr;  nunc 
autem  supponimusomniaposseper  Pontificem 
dispensari,  quod  de  simpiicibus  est  certum,  ut 
infra  videbimus.  De  solemni  in  alio  voiumine 
xi  v. 


1089 

est  ex  professo  dicendum.  Tertia  pra^rogativa 
est,  quia  heec  potestas  a  Pontifice  mauat  ad 
alios  omnes,  qui  illam  participant,  sive  jure 
ordinario,  sive  per  delegationem,  ut  ex  di- 
cendis  coustabit. 

3.  Secunda  assertio. —  Qucn  potestas  dispen- 
sandi  et  commutandi  vota  slt  in  Episcopis.  — 
Dico  secundo:  unusquisque  Episcopus  in  sua 
dicecesi  habet  ordinanam  potestatem  dispen- 
sandi,  et  commutandi  omnia  vota,  quee  spe- 
ciahter  reservata  non  sunt.  Est  communis  et 
certa  conclusio.  D.  Thomas,  dicta  q.  88,  art. 
12,  ad  3  ;  et  alii  Theologi  citati,  in  4,  dist.  38; 
Soto,  dicta  q.  4,  art.  3;  Innoc,  Hostiens.,  et 
Panorm.,incap.  1,  deVoto;  Sylvest.,  Votum, 
q.  3.  Etreliqui  Summistae  eodem  verbo.  Na- 
var.,  cap.  12,  num.  75,  et  omnes.  Soletqae 
colligi  ex  capit.  1,  de  Voto,  ibi,  Sed  ejus  qui 
prcesidet.  Quod  aliqui  exposuerunt  de  Summo 
Poutifice,  tum  quia  ille  solus  toti  Ecelesiee 
preeest ;  tum  quia  scribens  ibi  Alexander  III 
ad  quemdam  Episcopum,  non  dicit :  Tuo  ar- 
bitrio ,  sed  :  Ejus  qui  prcesidet.  Sed  hic  sensus 
probabilis  non  est,  tum  quia  si  Papa  de  se  lo- 
queretur,  diceret  potius:  A  nostro  pendet  ar- 
bitrio  ;  tum  etiam  quia  in  omiii  proprietate 
Episcopus  preeesse  dicitur  in  sua  dicecesi,  et 
non  est  cur  major  fiat  restrictio  illorum  ver- 
borum.  Maximequiaquandoest  sermo  in  jure 
cle  propria  jurisdictione  Papee,  vel  ponuntur 
verba  quee  majorem  dignitatem  significant, 
vel  additur,  qui  toti  Ecclesice  prceest.  Est  ergo 
ibi  sermo  de  Episcopis,  sed  quia  intelligendum 
erat  generaliter,  et  respective,  scilicet,  de  uno- 
quoque  Episcopo  pro  sua  dioecesi,  ideo  usus 
est  Pontifex  illo  modo  loquendi.  Tantum  ergo 
valent  illa  verba,  ac  si  dixisset  :  Ab  ordinarii 
arbitrio  pendet ;  et  ita  exponunt  Glossa  et 
omnes,  et  usus,  ac  consuetudoita  legem  inter- 
pretata  est.  Videtur  autem  textus  ille  loqui  de 
commutatione,  potius  quam  de  dispensatione, 
de  quo  statim  dicam.  Nunc  sufficit  eadem  con- 
suetudo  Ecclesise  ad  hanc  assertionem  pro- 
bandam;  quia  consuetudo  vel  sufficit  dare 
jurisdictionem,  vel  est  sufficiens  signum  il- 
lius,  ut  est  vulgare  apud  omnes,  de  quo  alibi 
plura  dixi. 

A.  Ratio  vero  est,  quia  hsec  potestas  est  ne- 
cessaria  ad  regimen  Episcopale,  et  ex  eadem 
ratione  colligendum  est,  quam  sit  universalis 
ex  parte  votorum.  Dicimus  enim  in  assertione 
extendi  ad  omnia  vota  Episcopo  non  prohi- 
bita.  Nam  cum  duee  sint  regulee  in  materia  de 
potestate  Episcoporum,  una  affirmativa,  ut  id 
possint  quod  eis  concessum  iuvenitur,  qua 

6» 


1090  LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPEN 

utimur  in  concessione  iudulgentiarum  ;  alia 
est  negativa,  ut  possint  quidquid  non  inveni- 
tur  prohibitum,  hac  utendum  est  in  prsesen- 
ti,  quia  ha3c  potestas  est  valde  necessaria  ad 
ordinarium  regimen,  ideoque  extenditur  ad 
omnia  specialiter  non  reservata.  Nec  posset 
alio  modo  commode  limitari,  quia  consuetudo 
non  ostendit  aliam  determinationein,  nec  per 
rationem  excogitari  potest,  quia  de  omnibus 
communibus  votis  eadem  est  ratio.  Item  quia 
haee  regula  servatur  maxime  in  aliis  absolu- 
tionibus  et  ordinariis  dispensationibus,  ut  vi- 
dere  licet  in  additioue  ad  Gloss.,  in  cap.  At  si 
Clerici,  §  De  adulteriis,  de  Judieiis,  verb.  Pm- 
nitentia;  Turrecrem.,  in  cap.  Si  quis  presby- 
ter,  d.  50,  n.  3.  Item  additio  ad  Abb.,  in  cap. 
Proposuit ,  de  Goncessione  prseb.,  num.  12  ; 
Majol.,  lib.  5  de  Irreg.,  c.  51,  nnm.  4  ;  Sanc, 
referens  alios,  lib.  1  de  Matrim.,  disput.  61, 
num.  3.  Quee  autem  vota  reservata  sint  a  ju- 
risdictione  Episcoporum,  infra  videbimus. 

5.  Panormtiani  sententia.  —  Contra  hanc 
assertionem  sensit  Panormitanus ,  in  c.  Pro- 
posuit ,  de  Concess.  prseb.,  n.  12  ;  ait  enim, 
Episcopis  solum  esse  concessam  votorum 
commutationem  ,  dispensationem  autem  cu- 
juscumque  voti  Papae  esse  reservatam.  Et  hoc 
sequitur  Rosel.,  verb.  Papa ,  n.  1.  Fundari 
potuit  primo  in  d.  c.  deVoto,  ubi  de  sola 
commutatione  sermo  est ;  imo  videtur  postu- 
lari  commutatio  in  rem  Deo  magis  gratam. 
Secuudo,  in  cap.  Accedentibus ,  de  Exces.  Prse- 
lat.,  et  in  c.  1,  d.  25,  et  cap.  Quamvis,  d.  68, 
numerantur  actus  proprii  Episcoporum,  inter 
quos  hic  non  ponitur.  Tertio  potest  adjungi 
ratio,  quia  ad  pastorale  officium  Episcopi,  et 
providendum  saluti  suarum  ovuim,  satis  est 
ut  possit  vota  tollere  commutando  ;  ergo  ex 
vi  officii  non  amplius  potest ;  ergo  liberalior 
remissio  merito  supremo  Pastori  reservatur. 
Atque  hanc  opinionem  referunt  Innocentius 
et  Hostiens.,  in  cap.  1,  de  Voto.  Illam  vero 
solum  rejiciunt,  quia  in  omui  commutatione 
involvitur  aliqua  dispensatio.  Sed  hoc  modo 
non  impugnatur  sufficienter  illa  sententia; 
tum  quia  id  non  est  verum,  quando  commu- 
tatio  est  evidenter  in  melius,  ut  infra  osten- 
dam  ;  tum  quia,  licet  in  aliis  misceatur  aliqua 
dispensatio,  illa  est  secundum  quid  tantum, 
et  non  est  in  substantia  voti,  sed  solum  in 
modo  implendi  illud,  non  in  propria  specie, 
sed  per  aliquid  pequivalens.  Unde  mfra  os- 
tendemus  posse  separari  potestatem  commu- 
tandi  a  potestate  dispensandi,  quando  est  de- 
legata  ;  ergo  potest  idem  dici  in  ordinaria. 


SATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 

6.  Excluditur  sententia  PanormHani.  — 
Nihilominus  illa  sententia  falsa  est,  et  in  ea 
nec  ipse  Panormitanus  perstitisse  videtur,  in 
cap.  1,  de  Voto,  et  ita  illam  rejiciunt  Sylvest., 
Soto,  et  Navarr.  supra.  Ratio  autem  potissima 
est,  quae  adducta  est  de  consuetudine,  et  de 
munere  Episcopali,  quae  paulo  inferius  am- 
plius  expeudetur.  Item  quia  probationes  nul- 
lius  sunt  momenti :  nam  in  d.  c.  1,  de  Voto, 
interrogatio  facta  fuerat  Pontifici  de  commu- 
tatione  et  redemptione  voti,  et  ideo  de  commu- 
tatione  etiam  respondet,  et  nihilominus  in  fine 
ita  concludit,  et  secundum  hoc  habet  exinde 
dispensare,  significans,  juxta  exigentiam  ne- 
gotii  posse  Episcopum  dispensatione  uti,  vel 
pura,  vel  miscendo  commutationem,  prout 
judicaverit  expedire.  Alia  vero  jura  non  sunt 
ad  rem  :  nam  in  canonibus  Decreti  sermo  est 
de  actibus  ordinis,  non  de  actibus  jurisdictio- 
nis.  In  capiteautem  Accedentibus,  non  uume- 
rantur  omnes  actus  jurisdictionis  Episcopalis 
directe,  et  (ut  ita  dicam)  per  se,  sed  per  occa- 
sionem  commemorantur  aliqni,  quos  inferiores 
quidam  abbates  usurpabant.  Et  fieri  potuit  ut 
non  usurparent  votorum  dispensationem.  Et 
nihilominus  post  numerationem  illorum  ac- 
tuum  additur,  et  similia,  sub  quibus  potest  hic 
actus  comprehendi.  Ratio  autem  tertio  loco 
facta,  si  quid  valeret,  probaret  etiam  Ponti- 
fici  non  esse  potestatem  dispensandi,  sed  tan- 
tum  commutandi  ;  quia  ad  providendum  ne- 
cessitatibus  fidelium  sufficit  commutatio,  ne- 
que  ipsi  Pontifici  data  est  hsec  potestas,  nisi 
ut  prudenter  succurrat  fidelium  necessitatibus. 
Unde  non  est  illi  datum  ut  liberaliter  remittat 
sine  causa.  Oportet  ergo  dicere,  aliquando  non 
sufficere  commutationem,  propter  necessita- 
tem,  vel  periculum  subditi,  vel  quod  licet  in 
rigore  sufficiat,  non  expedit  semper  illo  rigore 
uti,  propter  alias  causas  occurrentes.  Haec  au- 
tem  responsio  tam  habet  locum  in  Episcopo, 
sicut  in  Pontifice  Summo. 

7.  Unde  concessa  sit  Episcopis  potestas  dis- 
pensandi  in  voto. — Circa  hanc  vero  potestatem 
Episcoporum  occurrunt  tres  breves  interroga- 
tiones.  Prima  est,  an  h*c  potestas  data  sit  illis 
ex  divino  jure,  et  immediate  a  Christo,  vel  a 
Vicario  ejus,  et  de  jure Pontificio.  Sed  heec quse- 
stio  generalis  est  de  actibus  jurisdictionis  Epi- 
scopalis,  et  de  jurisdictione  in  foro  pceniten- 
tise,  et  de  potestate  concedendi  indulgentias, 
et  conferendi  censuras,  vel  absolvendi  ab  ilbs, 
ut  in  illis  locis  tractavimus ;  et  eamdem  reso- 
lutionem  habet  in  prsesenti,  quia  est  eadem 
ratio,  ut  facile  consideranti  constabit.  Itaque 


CAP.  X.  IN  QUIBUS  SIT  IN  ECCLESIA  POTESTAS  ORDINARIA,  ETC. 


1091 


censeo  banc  potestatem  primo  esse  commnni- 
catam  Petro  pro  se,  et  snis  successoribus.  et 
per  illum  communicatam  esse  Episcopis. 
Quamvisenim  Episcoporum  dignitas  et  munus 
a  divino  jure  trahat  originem,  et  secundum 
exigentiam  ejus  communicanda  illis  sit  juris- 
dictio,  nihilominus  proxime  per  Christi  Vica- 
rium  collata  est,  et  ideo  ipse  potest  illam  mo- 
derari  et  limitare,  quamvis  omnino  auferre 
non  possit,  quia  hoc  esset  in  destructionem, 
etjuri  divinoaliquo  modo  repugnat.  Dici  ergo 
potest  hffic  potestas  communicari  Episcopis  ra- 
tione  divini  juris  instituentis  munus  Episco- 
pale,  adjuncta  ratione,,  quse  potest  dici  jus  di- 
vinum  naturale,  suppositainstitutionetalisdi- 
gnitatis.  Ad  illam  enim  sequitur,  ut  debeat 
illi  conferri  omnispotestas  ordinaria  moraliter 
necessaria  ad  tale  munus ;  talis  au tem  reputa- 
tur  potestas  Iiebc  absolvendi  a  votis,  et  ideo  in 
virtute  juris  divini  collata  est,  licet  per  Chri- 
sti  Vicarium  proxime  conferatur. 

8.  An  eaclem  potestas  sit  concessa  Ar- 
chiepiscopis  per  ordinem  acl  totum  archiepisco- 
patum. —  Preeterea  peti  potest  quid  sit  dicen- 
dum  de  Archiepiscopis  et  Superioribus.  De 
quibus  dubitari  nou  potest  an  habeant  hanc 
potestatem  in  suis  propnis  dicecesibus;  nam 
hoc  per  se  notum  est  ex  dictis  in  secunda  as- 
sertione.  Solum  ergo  interrogari  potest,  an 
hfec  potestas  extendatur  in  Archiepiscopo  ad 
totum  archiepiscopatum,  ut  complectitur  om- 
nes  dieeceses  suffraganeorum.,  et  cum  propor- 
tione  de  Patriarcha  vel  Primate.  In  quo  cer- 
tum  cst,  ordinarie  non  extendi  potestatem 
Archiepiscopi  extra  proprii  episcopatus  dicece- 
sim,  etita  non  posse  dispensare  jure  ordinario 
in  votis  subditorum  suorum  suffraganeorum. 
Quia  nec  ex  jure  speciali  habettalem  potesta- 
tem,  nec  ex  eonsuetudine,  nec  exvi  nmneris, 
quiaipse  non  est  ordinarius  pastortalium  per- 
sonarum,  neque  in  eis  habet  immediatam  ju- 
risdictionem.  Unde  nec  potest  confessiones 
earum  audire,  nec  a  casibus  reservatis  suis 
Episcopis  eas  absolvere ;  ergo  multo  minus  po- 
test  cum  eis  in  votis  dispensare.  Et  ita  sen- 
tiunt  Palud.  et  Sylv.  supra,  et  sumitur  ex  cap. 
Pastoralis,  de  Offic.  ordin.,  ibi :  Cum  in  eum 
(exceptis  quibusdam  articulis)  nullam  liabeat  po- 
testatem,  scilicet,  Archiepiscopus  in  subditum 
sui  suffraganei.  Dices :  Archiepiscopus  potest 
indulgentias  concedere  in  toto  suo  archiepis- 
copatu,  cap  Nostro,  et  cap.  de  Pcenitentia  et 
remissione;  ergo  et  hanc  dispensationem.  Res- 
pondetur,  negando  consequentiain,  quia  in 
his,  quae  extraordinaria  sunt,  non  habet  lo- 


cum  regula  negativa,  ut  quidquid  non  probi- 
betnr  possint,  sed  affirmaliva,  ut  ea  possint 
quse  illis  concessa  inveniuntur,  et  non  plura. 
Unde  in  his  nihil  valet  argumentum  a  simili, 
sed  potiusvalet  argumentumab  speciali,  quia 
illud  est  concessum,  et  non  aliud  ;  ergo  ultra 
illud  nihil  potest.  Accedit,  quod  indulgentia 
non  est  odiosa,  sicut  dispensatio,  nec  ita  prse- 
judicat  juri  dicecesanorum. 

9.  Solum  ergo  potest  dubitari  an  Archiepis- 
copus,  saltem  quando  visitat  provinciam,  pos- 
sit  hancdispensationemdare,  sicut  potest  con- 
fessiones  audire  et  absolvere,  juxta  cap.  ult. 
de  Censibus,  in  6.  In  quo  Paludanus,  4,  d. 
38,  q  4,  art.  4,  concl.  8,  varie  loquitur;  prius 
enim  negat ;  postea  vero  indieat,  quod  licet 
dispensare  non  debeat,  si  tamen  faciat,  tene- 
bit  dispensatio.  Imo  hoc  posterius  dicere  vide- 
tur,  etiam  extra  tempus  visitationis,  quod  ta- 
men  nullo  jure  fundatum  est,  ut  dixi,  quia 
si  non  debet  dispensare,  ideo  est,  quia  juris- 
dictionem  non  habet ;  ergo  nec  valebit  dis- 
pensatio.  Unde  e  converso,  si  dum  visitat,  ha- 
bet  jurisdictionem  ad  dispensandum  in  votis, 
cur  non  poterit  licite  id  facere,  sicut  potest 
licite  a  peccatis  absolvere?  Ego  tamen  non 
video  undetalem  jurisdietionem  habeat,  etiam 
dum  visitat,  quia  non  est  conjuncta  cum  po- 
testate  absolvendi  in  confessione,  ut  per  se  con- 
stat;  ergo  non  colligitur  ex  dicto  c.  ult.  Imo 
in  hoc  habet  locum  regula,  quod  solum  potest 
Archiepiscopus  in  his  rebus  ea,  quse  illi  inve- 
niuntur  concessa,  juxta  cap.  Duo  simul,  cum 
sequentibus,  de  Offic  ordin.  ;  sed  hoc  non 
conceditur  ibi,  ut  constat,  nec  alibi,  ut  omnes 
fatentur ;  ergo.  Quare  hanc  partem  censeo 
probabiliorem,  nisi  consuetudo  alicubi  contra- 
rium  habeat,  quod  mihi  non  constat.  Item 
Archiepiscopus  dum  \isitat,  non  potest  litte- 
ras  dimissorias  dare  subditis  suffraganeorum, 
nec  dispensare  in  impedimentis  matrimonii 
Episcopalibus,  nec  similes  actus  ordinariee  ju- 
risdictionis  sibi  expresse  non  concessos  exer- 
cere,  argumento  cap.  Pastoralis,  de  Offic. 
ordin.;  ergo  necin  votis  dispensare. 

40.  Cardinales  nullam  habertt  potestatem 
dispensandi  ex  vi  dignitatis  in  voto.  —  Sum- 
mus  Pmnitentiarius  et  legatus  Papce  habet 
hanc  potestatem. —  Tandem  dubitari  potest  de 
Cardinalibus ;  sed  de  illis  constat  ex  vi  su<b 
dignitatis  non  habere  jurisdictionem  Episco- 
palem,  ac  subinde  nec  posse  in  votis  dispen- 
sare.  Dicuntur  autem  habere  specialem  juris- 
dictionem,  in  foro  pcenitentia?,  supra  suam 
familiam,  ut  in  A  tomo  tertiee  partis  tetigi. 


1092 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


Unde  fortssse  etiam  hahent  hanc  potestatem 
eirca  eosqui  sunt  de  familia  sua  ;  sed  non  in- 
venio  de  hoc  latum  speciale  jus,  nec  ab  aucto- 
ribns  aliquid  iu  speciali  dictum  :  solum  vide- 
tur  posse  ex  eo  colligi,  quod  Cardinalis  dici- 
turhaberejus  E[)iscopale  in  sua  Ecclesia,  ul 
testatur  Joann.  Andr.,  iu  cap.  1,  de  Major.  et 
Obedien.,  in  6;  et  Martin.  Laudensis,  in  tract. 
de  Cardin.,  qusest.  60,  ubi  refert  Papam  hoc 
declarasse.  Ex  quouniversaliter  colligit,  quoad 
siid  subjectos  habere  lianc  potestatem.  Nihilo- 
minus  nihilin  hoc  assero,  nam  pendet  ex  facto 
et  consuetudine,  de  qua  mihi  non  satis  con- 
stat.  At  vero  summus  Poeuitentiarius  et  Lega- 
tus  Papse  hanc  hahent  potestatem,  quse  licet 
sit  ex  commissione  Papse,  est  in  eis  ratione 
muneris,  et  ordinario  jure,  et  ideo  non  cense- 
tur  esse  delegata,  sed  ordinaria. 

1  1 .  Tertia  asscrtio  :  parochus  proprius  non 
habet  potestatem  dispensandi,  vel  wmmutandi 
vota.  —  Dico  tertio  :  parochus  seu  sacerdos 
proprius  non  habet  potestatem  ordinariam  ad 
dispensandum,  vel  commutandum  vota.  Est 
sententia  certa,  et  communis  Theologorum, 
in  4,  d.  38;  Richard.,  art.  9;  Palud.,  q.  4, 
art.  4,  concl.  6  et  9  ;  Anton.,  2  p.,  tit.  11,  c. 
2,  §  8  et  9.  Canonistse  communiter  in  c.  1  de 
Voto,  Innoc,  Hostien.,  Panor.,  etc,  et  Sum- 
mista?,  verb.  Votum ;  Navar.,  d.  c.  12,  n.  75  et 
79;  Soto,  d.q.  4,art.  3.  Etsumitur  ex  D.  Tho- 
ma,  d.  art.  12,  quatenus  dicit,  ad  dispensan- 
dum  requiri  Prselati  auctoritatem  ;  ergo  iufe- 
riores  omnes,  qui  Prselati  non  sunt,  non  ha- 
bent  hanc  potestatem.  Et  idem  intelligunt 
omnes  de  potestate  commutandi,  utiquequan- 
do  commutatio  requirit  potestatem  jnrisdic- 
tionis,  quam  postea  explicabimus.  Ratio  a 
priori  est,  quia  dispensatio  hsec  est  actus  juris- 
dictionis  ecclesiasticee  distinctseajurisdictione 
sacramenti  pcenitentise;  sed  in  parocho  et  si- 
milibus,  non  est  talis  jurisdictio;  nullo  enim 
jure  illis  conceditur,  nec  ex  natura  rei  vel 
consuetudine  colligi  potest;  ergo. 

12.  Contra  hanc  vero  assertionem  referri 
8olet  Snpplementum  Gabriehs,  dicta  d.  38,  q. 
1,  in  fine,  ubi  solum  ait,  quandoque  Prcelatum 
inferiorem  et  simplicem  sacerdotem  posse  quo- 
ad  sibi  subjectos  in  aliquibus  zotis  dispensare. 
Sed  forte  intelligit,  aliquandoid  posse  ex  spe- 
ciali  privilegio,  ut  mox  dicemus;  nam  de  or- 
dinario  jure  probabile  non  est.  Contra  hanc 
etiam  receptam  doctrinam  videtur  docere 
Emmanuel  Rodri..,  tom.  2  Qusestionum  Re- 
gular.,  qusest.  46,  art.  9,  quateuus  dicit,  cu- 
ratum  posse    dispensare  in  votis  minoribus, 


ut  peregrinationis  brevis,  vel  similibus,  quia 
potest  dispensare  in  ordinariis  iegibus  eccle- 
siasticis,  ut  jejunii,  vel  audiendi  Missam,  etc. 
Et  eadem  est  ratiode  dictis  votis  jnxta  doctri- 
nam  D.  Thoinse,  dicta  q.  88,  art.  10.  Sed  haec 
sententia  non  est  admittenda,  quia  est  contra 
communem,  et  nullo  textu  fundatur,  ut  ipse 
fatetur;  nec  etiam  circa  vota  ostendi  potest 
talis  consuetudo,  imo  de  contraria  testantur 
Hostiens.  et  alii  auctores  allegati.  Unde  argu- 
mentum  ex  dispensatione  legis  sumptum  re- 
torqueri  potest,  quia  parochus  non  potest  in 
legibus  dispensare;  quod  si  in  aliqua  posset 
ex  speciali  consuetudine,  ad  alias  leges  ex- 
tendenda  non  est,  nedum  ad  vola.  Quando 
-autem  possint  parochi  dispensare  in  legibus, 
dicemus  in  tractatu  de  Legibus,  quem  prae 
manibus  habemus. 

13  Quarta  assertio  :  nullum  Prcelatum  in- 
feriorem  Bpiscopo  sine  jurisdictione  Episco- 
pali  posse  in  votis  dispensare  jure  ordinario. 
—  Dico  quarto,  nullum  Pradatum  inferiorem 
Episcopo,  vel  in  ecclesiastica  dignitate  cons- 
titutum  sine  jurisdictione  Episcopali,  posse  in 
votis  dispensare  :  ex  privilegio  autem,  consue- 
tudine,  vel  speciali  institutione  Pontificia, 
Prselatos  aliquos  sseculares  inferiores  Episco- 
pis,  qui  Episcopalem  jurisdictionem  partici- 
pant,  et  Pradatos  regulares  exemptos  posse 
in  votis  non  reservatis  cum  suis  subditis  dis- 
pensare  ;  semperque  sub  dispensatione  com- 
mutationem  intelligimus  in  sensu  explicato. 
Assertio  communis  est,  circa  quam  notanda 
est  regula  Innocen.,  in  cap.  2,  de  Eo  qui  fur. 
ordin.  recep.,  quam  valde  commendat  Abb., 
in  cap.  1,  de  Voto,  num.  7;  dicitque  esse 
communiter  receptam  in  cap.  ult.,  de  Postul. 
Prselat.,  Prselatum  inferiorem  Episcopo  non 
posse  dispensare,  nisi  in  casibus  m  jure  ex- 
pressis.  Quam  probat  Abbas,  ex  Clemeu.  2, 
de  Frivileg.,  ubi  nihil  invenio.  Innocentius 
autem  illam  deducit  ex  cap.  Adhcec,  de  Offic 
Archid.,  quatenus  ibi  dicitur,  Archidiacouum 
nou  posse  ardua  negotia  sine  Episcopo  termi- 
nare;  nam  dispensatio  votorum  inter  ardua 
negotia  computatur.  Propria  autem  ratio  esse 
videtnr,  quia  isti  inferiores  non  sunt  ordinarii 
pastores,  seclusa  speciali  institutione  aut  pri- 
vilegio;  et  ideo  in  eis  non  habet  locum  regu- 
la,  ut  possint  quidquid  eis  non  prohibetur, 
sed  alia,  scilicet,  ut  ea  tautum  possiut  qusa 
illis  inveniuntur  concessa  in  jure,  ut  dicunt 
dicti  auctores;  nou  excludunt  tamen  consue- 
tudinem,  quse,  ut  ssepe  dixi,  vel  jurisdictio- 
nem  prsebet,  vel  datam  ostendit,  argumento 


GAP.  X.  1N  QlIBUS  SIT  1N  ECCLESIA  POTESTAS  ORI)L\t\M\.  ETG. 


103:: 


cap.  ult.  de  Offic  Archidiac,  cap.  ult.  et  cap. 
Duo  simul,  de  Offie.  ordin.,  cum  similibus. 
Advertit  autem  Paludanus  consuetudinem 
hanc  derogare  juri  coinmuni,  et  ideo  esse 
restringendam,  ita  ut  si  Archidiaconus,  verbi 
gratia,  ex  consuetudine  alioubi  dispenset  in 
votis  personalibus  ac  levibus,  non  extendatur 
ad  realia,  nec  ad  gravia;  seclusa  autem  con- 
suetudine,  dicta  regula  servanda  est  in  Archi- 
diaconis,  Abbatibus,  et  similibus  inferioribus 
Prselatis;  et  ita  sentit  Sylvest.,  Votum,  A,  q. 
3;  Palud.  d.  art.  4,  concl.  7. 

14.  Qui  ex  privilegio  possint  in  votis  dispen- 
sare.  —  Secunda  vero  pars  de  Praelatis  seecu- 
laribus,  ex  usu  constat  in  multis  Preelatis  ex- 
emptis,  qui  jurisdictionem  habent  Episcopa- 
lem.  Et  ratio  est,  quia  Pontifex  potest  hanc 
jurisdictionem  communicare  ut  ordinariam, 
quia  in  illo  existit  tanquam  in  principali  et 
universali  causa  sub  Christo,  et  ad  illum  spec- 
tat  illam  distribuere,  et  instituere  diversos 
ministros,  per  quos  ex  officio,  ac  snbinde  jr.re 
ordinario  administretur ;  hac  autem  potestate 
seepe  utitur,  prout  judicat  expedire^  ut  constat 
ex  usu,  et  ex  c.  Duo  simul,  cum  sequentibus, 
de  Offic.  ordin.,  et  aliis  similibus.  Quoeirea 
ad  cogDoscendum  quanta  et  qualis  sit  heeo 
potestas  in  his  Pradatis  inferioribus,  consu- 
lenda  sunt  eorum  privilegia  et  consuetudines. 
Pro  regulavero  tenendum  est,  quod  si  habent 
ordinariam  jurisdictionem  Episcopalem,  ita 
ut  suam  veluti  dicecesim  habeant,  et  suum 
tribunal,  corisequenter  etiam  habeant  potesta- 
tem  dispensandi  in  votis.  Quee  regula  a  simili 
sumitur  ex  Glossa,  in  Clement.  1,  de  Reb. 
Eccles.  non  alien.,  cum  Innocent.,  quem  alle- 
gat,  in  cap.  Statuhnus ,  de  Transact.  Et  ad 
eamdem  confirmandam  conferunt  multa,  qua? 
congerit  Abb.  in  cap.  Sfgnificasti,  de  Foro 
competenti,  a  num.  5,  usque  ad  13,  el  clarius 
ac  brevius  in  cap.  4,  de  Voto,  n.  7,  ubi  ita 
exponit  verba  illius  textus,  Quilibet  prcesidens, 
scilicet,  haiens  jurisdictionem  Episcopalem, 
quia  talis  Preelatus  potest  exercere  jura  Epis- 
copalia. 

15.  Tertia  denique  pars  de  Prselatis  regula- 
ribus,  intelligenda  est  respectu  subditorum  re- 
gularium  et  exemptorum ;  nam  si  non  sunt 
exempti,  potius  subduutur  Episcopis,  ut  pro-r 
priis  Praalatis;  nec  tales  superiores  regulares 
merebuntur  nomen  Prselatorum,  ut  statim  di- 
cam.  Si  vere  contingat  Preelatos  regulares  ha- 
bcre  jurisdictionem  Episcopalem  in  laicos  (ut  ex 
privilegio  aliquihus  conceditur),  tuuc  per  acci- 
dens  est,  quod  illi  Prselati  sint  regulares,   et 


in  eis  loeum  habent  dicta  in  proximo  pnncto. 
Sic  ergo  nxplicata .  illa  pars  sequitur  ex  legula 
proxime  tradita,  quia  lii  Praelati  reffulares  re- 
vera  habent  jurisdictionem  Episcopalem,  ut 
nunc  suppono.  Itrm  est  hoc  consequens  ad 
exemptionem;  nam,  eo  ipso  quod  hi  rcligiosi 
eximuntur  a  jurisdictione  Episcoporum,  nou 
possuntab  eis  dispensari ;  ergo  Pradati  eorum 
inhac  potestate  succedunt,  quos  loco  E[«i-co- 
porum  habeut,  nec  Poutifici  immediate  snbji- 
ciuntnr.  Et  ideo  ba?c  potestas  non  est  in  his 
Pradatisutdelegata,  sed  utordinaria,quia,  sup- 
posita  institutione  et  approbatione  reliiiion;s, 
competit  illisex  vi  muneris  et  officii.  Et  itado- 
centcommuniterDoctores,pra?sertimRichard., 
art.  9,  qutest.  2;  Sylvest.,  d.  quaest.  3;  Sot., 
lib.  7,  qneest.  3,  art.  1,  qua^st.  4,  art  3;  Ca- 
jet.,  d.  art.  8;  Navarr.,  d.  num.75;  qui  de- 
clarant,  omnesPrselatos  religiosos,  qui  possunt 
irritare  vota  snbditorum,  posse  etiam  dispen- 
sare,  si  velint,  at(]iie  ita  non  solum  Generales 
et  Provineiales,  sed  etiam  Preelatos  locales  seu 
conventuales  habere  hanc  potestatem.  Etusus 
hoc  confirmat.  Ratioautem  est,  quiailli  etiam 
jurisdictionem  Episcopalem  participant,  qnia 
ex  vi  muneris  eis  committitur  plena  cura  spi- 
ritualis  subditorum,  et  hac  ratione  instituun- 
tnr  cnm  sufficienti  jurisdictione  ad  hoc  mu- 
nus,  et  ad  alia  similia,  ideoque  sub  nomine 
Prselatorum  proprio  comprehenduntur,  uttra- 
dunt  Summistee,  verb.  Prcelatus,  cnm  Glossa, 
in  Clement.  1,  de  Elect.,  verb.  Prcelatus. 

16.  Paludani  contraria  sententia  — Contra 
hane  vero  assertionem  sentit  Palndanus,  in4., 
d.  38,  qvrsest.  4,  art.  4,  concl.  7.  Ratio  ejus  est, 
quia  vel  vota  religiosifuerunt  emissaante  pro- 
fessionem,  vel  post :  priora  extinguuntur  pro- 
fessione,  et  ita  propt.er  illa  non  est  necessaria 
potestasdispensandi ;  posteriora  vero  irritatio- 
ne  tolluntur,  et  ita  etiam  non  est  locus  dis- 
pensationi.  Sed  profecto  una  potestas  non  ex- 
cludit  aliam,  sunt  enim  diversarum  rationum, 
et  non  sunt  contrarise,  et  utriusque  fundamen- 
tum  reperitur  in  Preelato  religioso  ;  quia  po- 
testas  irritandi  fundaturin  subjectione  ex  vi 
voti  et  professionis :  potestas  autem  dispen- 
sandi  in  jurisdictione  ecclesiastica  communi- 
cata  his  Preelatis  per  Apostolicam  Sedem,  ut 
ex  eorum  institutis  et  Bullis  constat.  Unde 
quando  monachi  non  erant  exempti,  vel  si  qui 
nunc  sunt  religiosi  non  exempti,  eorum  su- 
periores,  licet  habeant  irritandi  potestatem, 
non  poterunt  dispensare  in  votis,  quia  non 
sunt  proprie  Preelati,  sed  eorum  Preelatus  pro- 
ximus  est  Episcopus.  Abbatissse  etiam  licet  ir- 


1094 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSaTIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


ritare  possint,  nontamendispensare,  quia  non 
sunt  capaees  jurisdictionis  ecclesiastieae,  vel 
saltem  jure  ordinario  ejus  non  conceditur.  At 
vero  Preelati  regulares  exempti  utramque  po- 
testatem  habent. 

17.  Neque  id  est  superflnum,  tum  quia  in- 
terdum  poterunt  ex  justa  causa  nolle  irritare, 
sed  dispensare  vel  commutare.  Tum  etiam  quia 
aliquando  votairritare  non  possunt,  in  quibus 
poterunt  dispensare,  quorum  nonnulla  exem- 
pla  breviter  notari  possunt.  Primum  est,  vo- 
tum  transeundi  ad  arctiorem  religionem,  ut 
affirmat  communis  sententia :  Anton.,  2p., 
tit.  1 1,  c.  2,  §  9;  Cajet.,  2.  2,  q.  189,  art.  2 ; 
Sylvest.,  d.  q.  3  ;  Soto,  q.  3,  art.  2,  dub.  2,  et 
q.  A,  art.  3;  Palac,  d.  disp.  3;  Navar.,  Com- 
ment.  4,  de  Regul.,  capit.  22.  Qui  omnes 
supponunt  hoc  votum  non  posse  lrritari,  ut 
supra  vidimus,  et  quoad  dispensationem  uon 
esse  reservatum,  et  consequenter  inferunt  a 
proprio  Preelato  posse  dispensari,  quiapossetab 
Episcopo,  si  esset  illi  subjectus,  de  quo  infra 
suo  loco  videbimus. 

i8.  Secundum  exemplum  estde  voto  confir- 
mato  ab  eodem  Praelato,  quod  forte  irritare 
non  potest,  saltem  licite,  potest  tamen  dispen- 
sare  in  illo  ex  justa  causa,  secundum  omnes 
allegatos,  licet  aliqui  antiqui  oppositum  dixe- 
rint,  ut  refert  Richar.  supra,  art.  4,  q.  3,  a 
quibus  ipse  non  recedit,  licet  solum  concludat 
tutius  esse  asuperiore  Preelato  dispensationem 
petere.  Sed  quod  diximus,  certum  est ;  quia 
Prselatus  consentiendo  in  voto  subditi  non  se 
privavit  potestate  dispensandi  ;  cur  enim,  vel 
a  quo  ?  Aut  enim  sua  voluntate,  et  hoc  non, 
ut  constat ;  vel  voluntate  superioris,  et  de  hac 
unde  constat?  vel  quee  esse  potest  justa  causa 
illius,  cum  ille  non  peccaverit  confirmando 
votum,  ui  in  poenam  privationem  illam  me- 
ruerit?  vel  denique  illa  privatio  sequitur  ex 
natura  rei,  et  hoc  etiam  dici  non  potest  cum 
fundamento;  quia  ex  confirmatione  voti  ad 
summum  sequitur,  ut  tale  votum  sit  firmum; 
votum  autem,  quantumvis  firmum,  est  dispen- 
sabile;  ergo  non  obstante  illa  confirmatione, 
votum  manet  sub  objecto  potentiae  dispensan- 
di,  quee  in  se  nec  diminuta,  nec  ligata  fuit. 
Non  est  ergodubium  quin,  legitima  causa  in- 
tercedeute,  possit  idem  Preelatus  licite  et  valide 
in  illo  voto  dispensare. 

19.  Quinetiamaddimus  tertium  exemplum 
de  voto  confirmato  a  Superiori  Preelato,  quod  ab 
inferiori  ordinario  irritari  non  potest,  et  tamen 
potest  dispensare,  etiam  si  Richardus  supra 
oppositum  dicat.  Probatur,  quia  illud  votum 


est  dispensabile,  ut  ratio  facta  probat,  et  non 
fuit  reservatum  a  superiore  propter  consensnm 
in  iliud,  sed  tantum  confirmatum,  quod  lon- 
ge  diversum  est;  nec  dispensatio  est  contraria 
confirmationi,  sicut  esset  irritatio,  quia  est  a 
potestate  jurisdictionis,  non  a  potestate  domi- 
nativa.  At  per  confirmationem  Superioris  ex- 
trahitur  votuma  potestate  dominativa  inferio- 
ris,  non  a  jurisdictione  volnntaria,  ad  quam 
pertinet  dispensatio  ;  ergo. 

CAPUT  XI. 

QUI  SINT  SINGULORUM  FIDELIUM  PRiELATI  ORDINARII 
AD  EORUM   VOTA   DISPENSANDA. 

1.  Quamvis  Preelatus  et  subditi  correlativa 
sint,  et  ideo,  explicata  potestate  Praelatorum, 
videatur  consequenter  declaralum,  uniuscujus- 
que  vota  a  Prcelato,  cui  vovens  est  subditus, 
esse  dispensanda,  nihilominus  propter  non- 
nulia  dubia,  quse  in  aliquibus  personis  occur- 
runt,  utile  erit  ctiam  ex  parte  voventium  hanc 
subjectionem,  seu  relationem  et  capacitatem 
declarare. 

2.  Vota  facta  a  Pontifice  ab  eodem  sunt  dis- 
yensanda. —  Et  primo  inquiri  potest  de  Ponti- 
fice  :  nam  etiam  ille  est  capax  votorum,  sive  illa 
habuerit  ante  pontificatum  (uou  enim  extin- 
guuntur  ipso  facto  per  dignitatem  illam,  quia 
nullo  jure  vel  rationehoc  affirmari  potest),  sive 
sint  emissa  in  iilo  statu ;  nam  est  capax  vovendi 
sicut  et  jurandi,  ut  per  se  notum  est.  Nec  dubi- 
tandum  est  quin  talia  vota  Pontificis  dispensa- 
bilia  sint,  quia  non  debet  esse  pejorisconciitio- 
nis,  quam  reliqnifideles.  A  quo  ergo  dispensa- 
buntur?  Nam  Prselaturn  non  habet,  cum  in  terris 
non  habeat  superiorem,  etsecum  ipse  dispensa- 
re  non  potest,  quia  hic  est  actus  jurisdictionis, 
quem  non  potest  idem  exercere  circa  seipsum. 
Dicendum  vero  est  talia  vota  esse  dispensanda 
per  ejusdem  Pontificis  jurisdktionem,  quia 
per  inferiorem  fieri  non  potest  talis  dispensa- 
tio,  ut  ratio  facta  probat.  Deinde  optimus  mo- 
dus  erit,  si  Pontifex  hanc  jurisdictionem  suo 
coufessoricommittat,  quia  tunc  optimeetsine 
ulla  suspicione  exercebitur  jurisdictio.  Sic 
enim  alias  diximus  confessorem  Pontificis  ab 
eodem  habere  jurisdictiouem,  qua  lllumabsol- 
vit.  Denique  non  est  improbabile  ipsum  Pon- 
tificem  posse  per  se  ipsum  secum  dispensare, 
quia  hic  non  requirttur  distincta  persona  pro- 
pter  speeialem  institutionem,  sicut  in  absolu- 
tione  sacramentali,  necetiam  requiritur  pro- 
pter  usum  jurisdictionis,  quia  iu  jurisdictione 


CAP.  XI.  QUI  SINT  LMLELATl 
voluutaria  et  suprema  non  est  ineonvoniens 
eumdem  ut  Pontificem  operari    iu  se  ipsum 
ut  hominem,  sicut  de  indulgentiis  alias  dixi- 
mus. 

3.  SimileduMum  de^Episcopis. — Excludi- 
tur. — Secuudo  est  simile  dubium  deEpiscopis, 
de  quibus  Palud.,  i,  d.  38,  quaestione  quarta, 
articulo  quarto,  concl.  8,  dicit,  vota  Episcopi 
suffraganei  posse  dispensariab  Archiepiscopo, 
quia  esl  (inquit)  illi  suhjectns.  Unde  conse- 
quenter  idem  fortasse  diceret  de  Arcbiepisco- 
po  respectu  Patriarchee,  vel  Primatis.  Sed  ex 
jure  bocaccipi  non  potest,  quia  nullum  inveni- 
tur,  et  alioqui  Episcopus  non  est  proprie  sub- 
ditus  Arcbiepiscopo  in  spirituali  regimine 
personee  suee,  sed  solum  in  aliquibus  actibus 
pertinentibus  ad  externam  gubernatiouem 
Ecclesise,  ut  sumitur  ex  c.  Pastoralis,  de  Of- 
fic.  Ordin. ;  et  ideo  credo  consulendam  esse 
consuetudinem,  de  qua  mihi  non  constat.  Ad- 
dit  secundo  Paludanus,  posse  hos  Preelatos 
eligere  confessorem  qui  cum  illis  in  votis  dis- 
penset,  quod  solum  probat  ex  eu  quod  pos- 
sunt  eligere  confessorem,  qui  eos  absolvat  a 
casibus  Episcopo  reservatis,  juxta  c.  ult.  de 
Pceniten.  et  remiss. 

i.  Episcopits  nequit  committere  suo  confessa- 
rio  potestatem  ad  dispensandum  cumilloin  vo- 
^.—Sed  heec  probatio  inefficax  est,  tum  quia 
ibi  solum  conceditur  potestas  eligendi  confes- 
sorem,  adquam  nonsequitur  potestas  eligendi 
dispensatorem  in  votis,  ut  per  se  notum  est ;  et 
ideo  quando  utrumque  conceditur,  exprimi- 
tur,  ut  in  Jubilseis  fit.  Tum  etiam  quia  ibi 
nulla  fit  mentio  de  reservatione,  et  ita  ex  vi 
illius  textus  non  potest  confessor  electus  absol- 
vere  a  casibus  reservatis  superiori.  Quod  autem 
possit  absolvere  a  reservatis  ipsimet  Episcopo, 
nibilrefert,  quia  illa  reservatio  nou  compre- 
hendit  reservantem,  tum  quia  non  absolvitur 
jurisdictioue  sua,  sed  manante  a  superiore ; 
tum  quia  licet  ita  absolveretur ,  ipse  posset 
committere  jurisdictionem  supra  casum  a  se 
reservatum.  Supra  votum  autem  suum  non 
potest,  quia  infra  Papam  nullus  potest  secum 
dispensare,  ut  sentit  Glos.  1  (etiam  de  inter- 
pretationeloquens),  inc.  Magnce,  de  Voto,  ubi 
Panormitanus  expresse  dicit,  Episcopum  non 
posse  dispensare  in  propriis  votis,  et  sequitur 
Sylvester,  Votum,  4,  q.  3,  §  Undecimam  ;  et 
AngeL,  Votum,A,  n.7,  argumento  Clement.  i, 
de  Reb.  Eccles.  non  alien. ;  unde  fit  ut  Episco- 
pus  non  possit  committere  confessori  a  se  electo 
potestatem  dispensandi  secum,  quia  nemo  dat 
quod  non  habet.  Quod  autem  confessori  ab  Epi- 


ORDINARil  FIDELIUM,  ETC.  1093 

scopo  electo  Pontifex  illam  conferat,  jure  non 
probatur,  ut  dixi.  Nisi  ergo  consuetudo  Epis- 
coporum  talem  facultatem  ostendat,  jure  ordi- 
nario  a  Pontifice  iu  hac  dispensatioue  pen- 
dent,  quia  illi  immediate  in  his  spiritualibus 
subjiciuntur. 

5.  Expedilur  simile  dubium  de  Prcelatis  ha- 
bentibusjurisdictiomm  episcopalem.  —  Tertio, 
juxta  heec  definiendum  est  similc  dnbium  de 
Preelatis  exemptis  habentibus  jurisdietionem 
Episcopalem,  et  potestatem  ad  dispensandum 
vota.  Nam  Palud.,  d.  q.  -4,  art.  A,  concl.  8,  de 
Abtate  ait  posse  eligere  confessorem,  qui  cum 
illo  in  votis  dispenset;  sub  Abbate  vero  omnes 
hos  Preelatos  comprehendere  videtur,  et  tam 
regulares  quam  seculares ,  juxta  tenorem  c. 
ult.,  de  Pcenit.  et  remis.  Sed  hoc  eadem  ratio- 
ne  improbatur,  quam  de  Episcopis  attulimus, 
quia  non  est  major  potestas,  nec  majus  privi- 
legium  horum  inferiorum  Prselatorum  quam 
Episcoporum,  ut  per  se  notum  est.  Igitur  si 
secularis  fuerit,  et  immediate  subjiciatur  Pa- 
pee,  ad  illum  recurrat  necesse  est,  ut  ab  eo 
dispensetur;  si  vero  fuerit  regularis  prior, 
guardianus  et  similes  a  Provinciali,  hic  a 
Generali,  vel  Commissario  (si  eum  habuerit), 
et  denique  inferior  a  superiore  dispensandus 
est,  quia  superior  habet  in  inferiorem  Prsela- 
tum  jurisdictionem,  et  non  e  converso,  neque 
idem  in  se  ipsum.  Preelatus  autem  supremus 
religionis,  ut  Generalis,  a  tota  religione,  quee 
illi  superior  est ,  potest  babere  designatam 
personam  ad  hoc  munus,  vel  potestatem  eli- 
gendi  confessorem  cum  tota  hac  potestate , 
quam  tunc  non  eligens,  sed  religio  in  virtute 
Bullarum  Pontificiarum  confert.  Ac  denique  in 
unaquaque  religione  expendenda  sunt  illius 
privilegia  et  statuta,  et  juxta  illa  judicandum 
est. 

6.  An  principes  scecitlares  habeant  aliquam 
potestatem  ad  dispensandum  in  suis  votis.  — 
Quartum,  et  simile  dubium  tractari  potest  de 
regibus,  vel  aliis  ssecularibus  principibus,  sed 
revera  in  eis  proprie  non  habet  locum,  nec  in 
aliquo  genere  vel  statu  hominum,  sive  laico- 
rum,  sive  ecclesiasticorum,  seecularium,  vel 
regularium.  Nam  omnes  habent  aliquem  ec- 
clesiasticum  Prselatum,  cui  subjiciuntur,  et  ab 
illo  debent  per  se  loquendo  in  votis  dispensa- 
ri.  Ut  Cardinalis,  verbi  gratia,  a  Papa,  reges 
a  suis  Episcopis,  loquendo  de  ordinario  jure. 
Nam  ex  privilegio  fortasse  habent  facultatem 
eligendi  confessorem,  qui  hanc  potestatem  ha- 
beat,  et  tunc  a  Papa  manabit  potestas,  et  sic 
de  aliis  similibus  personis  judicandum  est.  De 


109« 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


inferioribus  autem  occurrunt  iluo  alia  specia- 
lia  dubia,  partim  ad  religiosos,  partim  ad  lai- 
cos  pertinentia. 

7.  An  possit  religiosus  petere  dispensationem 
voti  ab  Episcopo.  — Quinto  ergo  interrogari 
potest  an  possit  subditus  Prselati  exempti,  ut 
religiosus  ,  verbi  gratia,  petere  dispensatio 
nem  sui  voti  ab  Episcopo,  et  non  a  Praelato  suo, 
quasi  cedendo  pnvilegio  exemptionis.  Sed 
haec  quaeslio  generalis  est  de  usu  talis  jurisdic- 
tionis,  praesertim  in  favorabilibus  et  volunta- 
riis,  quam,  Deo  dante,  tractando  de  statu  re- 
ligioso,  disseremus.  Interim  videri  potest  Pa- 
norm.,  in  cap.  Significasti,  de  Foro  compet., 
num.  11,  et  q.  7,  tom.  8,  qui  partem  negan- 
tem  late  defendit,  et  videtur  consentanea  juri, 
quia  exemptio  non  est  fivor  religiosi,  sed  re- 
ligionis,  cui  non  potest  privatus  renunciare, 
cap.  Si  diligenti,  de  For.  compet.  Item  quia 
per  exemptionem  aufertur  jus  Episcopo  in  ta- 
lem  personam,  et  confertur  Preelatoreligionis 
auctoritate  Papae,  quam  postea  subditus  sua 
voluntate  mutare  non  potest;  et  propter  alia, 
de  quibus  latius  in  loco  allegato. 

8.  A  quo  Prcelato  novitiorum  vota  queani 
dispensari.  —  Sexto  inqujri  potest  de  novi- 
tiorum  votis,  a  quo  Preelato  possint  dispensari, 
an  a  Praelato  religionis,  vel  a  proprio  Episco- 
po.  Et  habet  locum  quaestio,  quando  novitius 
vult  dispensari  ante  professionem  ;  nam  si  ve- 
lit  usque  ad  professionem  expectare,  et  inte- 
rim  ea  servare,  postea  non  indigebit  dispen- 
satione,  nam  in  ipsa  professione  extinguun- 
tur.  ut  postea  dicemus.  Deindealiud  est  agere 
de  propria  dispensatione,  qua  omnino  tollatur 
vinculum  voti  ,  aliud  de  suspensione  voti 
quoad  executionem  pro  illo  anno  probationis. 
Nam  pro  illoanno,  probabile  est  habere  Preela- 
tum  religionis  potestatem  in  novitium  ad  sus- 
pendendam  executionem  quorumcnmque  vo- 
torum,  qua3  vel  opera  religionis  et  ordinum 
impediunt  ,  vel  nimium  aggravare  possunt 
onus  religionis,  quia  pro  illo  tempore  novitius 
est  commissus  regimini  Praelati  reiigionis  ut 
eum  gubernare  possit,  prout  oportuerit  ad  ti- 
nem  probandi  illum,  et  ut  ipse  etiam  probare 
possit  religionem,  unde  habet  omnem  jurisdic- 
tionem  necessariam  ad  hunc  finera.  Est  au- 
tem  maxime  necessarium  ut  moderari  possit 
alia  opera  ,  vel  onera .  quee  vel  impedire 
possunt  alia  exereitia  religionis,  vel  onerosa 
illa  reddere,  ne  illa  occasione  vel  difficilior 
reddatur  religio,  et  perseverantia  in  illa,  vel 
omittenda  sint  opera  religionis  propter  pecu- 
liaria  onera  votorum.  Quae  ratio  locum  habet, 


sive  talia  vota  facta  sint  ante  assumptum  reli- 
gionis  habitum  ,  sive  post  ,  et  ita  idem  de 
utrisque  dicendum  est.  Sive  ergo  hoc  fiat  per 
modum  indirectae  irritationis  prohibendo  ma- 
teriam  voti,  sive  per  rr^odum  commutationis, 
de  qna  postea  dicemus,  sive  per  modnm  in- 
terpretationis.  declarando  pro  eo  tempore  et 
in  eo  jtatu  non  esse  melius^  nec  gratius  Deo 
exequi  talia  vota,  sive  per  modum  justae  dis- 
pensationis,  certum  videtur  hoc  genus  suspen- 
sionis  esse  licituin,  et  in  potestate  Praelati  reli- 
gionis. 

9.  Quocirca,  si  vota  esseut  talia,  ut  solum 
pro  illo  anno,  et  in  tali  statu  et  modo,  et  non 
alias,  essent  observanda  ex  intentione  voven- 
tis,  per  talem  suspensionem  consequenter  tol- 
lerentur  omnino,  non  tam  per  directam  dispen- 
sationem,  quam  per  lapsum  temporis  pro  quo 
implenda  erant,  in  quo  justum  impedimen- 
tum  intervenit.  At  vero  si  vota  non  sint  onero- 
sa  vitge  religiosae  pro  illo  tempore,  ut  si  sit  vo- 
tum  simplex  et  privatum  castitatis,  aut  obe- 
dientiae  secundum  illam  regulam,  aut  sit  de 
exequendis  ipsismet  operibus  religionis,  ut  de 
servando  debito  silentio,  vel  simdibns,  non 
est  cur  suspendantur,  nec  iu  Prselato  religio- 
nis  estad  hoc  potestas  ex  vi  directi  regiminis, 
quia  cessat  ratio  facta,  ut  constat ;  nec  etiam 
possunttoili  per  absolutamdispensationem,  ut 
jam  dicam.  Deindesi  vota  obhgentindifieren- 
ter,  ut  vel  in  religione,  vel  extra  servanda  sint, 
sive  in  seeculo,  sive  in  religione  sint  facta,  non 
possunt  per  dispensationem  simpliciter  tolli  a 
Preelato  religionis,  sed  hoc  pertinebit  ad  pro- 
prium  Episcopum.  Piobatur,  quia  Praelatus 
religionis  non  habet  simpliciter  jurisdictionem 
episcopalem  in  novitium,  sed  tantum  regimen 
illius  pro  tali  tempore,  et  propter  talem  fi- 
nem:  ergo  non  potest  tollere  ejus  vota,  quate- 
nus  pro  illo  statu  non  impecliunt  finem  illum. 
Item  novitius  non  mutavitstatum  simpliciier., 
nec  domicilium  ;  ergo  adhuc  manet  sub  Epis- 
copo  suo,  in  his  quee  absolute  respiciunt  perso- 
nam  suam  ;  ergo  ab  eo  pendet  tam  in  hac  quam 
in  similibus  dispensationibns  ,  sicut  in  litteris 
dimissonis,  si  ordinari  vellet,  et  similibus.  Et 
haec  doctrina  sumitur  ex  Navar.,  d.  cap.  12, 
n.  65,  et  intelligenda  est  ex  vi  juris  commu- 
nis,  nam  si  religio  habnerit  specialia  privile- 
gia,  quae  Praslato  conferaut  majorem  potesta- 
tem,  illa  uti  poterit.  Quid  autem  de  commuta- 
tione  dicendum  sit,  si  novitius  eauti  velit,  di- 
cemus  in  sequentibus. 

10.  A  quo  Pra?lato  peregrinorum  vota  dis- 
pensari  queant.  — Ultimo  interrogari  potest  de 


CAP.  XII.  AN  PELEGARI  POSSIT  POTESTAS  AD  DISPENSANDUM  IN  VOTO,  ETC. 


100- 


his  qui  iter  agunt,  et  extra  suara  dioecesim 
peregrinautur,  a  quo  Episcopo  possint  in  votis 
suis  dispensari,  an  a  proprio,  vel  ab  Episcopo 
loci  in  quo  versantur.  ln  quo  breviter  dico, 
quamdiu  non  mutatur  domicilium,  posse 
Episcopura  proprium  dispensare  in  voto  cum 
suo  subrlito,  etiamsi  in  alia  dicecesi  versetur, 
quia  bic  actus  est  jurisdictionis  voluntariee,  et 
sine  speciali  solemnitate  exteriori  fit,  et  ideo 
exerceri  potest  circa  absentem,  et  extra  terri- 
torium  existentem.  Sicut  eliam  e  coutrario 
Episcopus  existens  extra  dicecesim  potest 
dispensare  in  votis  cum  suis  subditis  in  epis- 
copatu  existentibus  propter  eamdem  ratio- 
nem,  ut  in  simili  de  censura  etejus  absolutio- 
ne  diximus.  Addo  preeterea,  non  solum  posse, 
sed  debere  sic  peregrinantem  a  suo  proprto 
Episcopo  dispensationem  sui  voti  obtinere. 
Loqnimur  enim  de  proprio  peregrinante,  seu 
iter  agente,  qui  in  alio  loco  nec  domicilium, 
necquasi  domicilium  constituit,  sed  est  in  con- 
tinuo  transitu,  vel  tantum  ad  breve  tempus  ali- 
binegotiatur  vel  otiatur.  Ille  ergo  nullo  modo 
est  subjectus  Episcopo  alieni  loci  seu  territorii 
per  se,  vel  inordine  ad  votum,  quia  sola  pree- 
sentia  localis  ad  boc  non  sufficit,  nec  consue- 
tudine  est  introductum.,  nec  est  necessarium 
(regulariter  loquendo)  ad  snbveniendum  con- 
scientiis,  sicut  est  sacramentum  confessionis, 
et  ideo  non  licet  ab  iilo  argumentum  sumere, 
de  quo  in  proprio  loco  dictum  est. 

11.  Opinatio  aliquorum. — Imo  ptiam  de 
his,  qui  per.  magnam  anni  partem  alicubi  ha- 
bent  quasi  domicilium,  ut  sunt  mercatores, 
vel  scholastici,  dicunt  multi  non  posse  dispen- 
sari  in  votis  suis  ab  Episcopo  loci  ubi  tunc 
manent,  sed  a  proprio  Episcopo.  Ita  Abb.,  in 
cap.  Nullus,  de  Paroch.,  n.  4,  quem  sequun- 
turAngel.,  Sylvest.  et  Tabien.,  verb.  Domici- 
lium.  Et  ratio  est  eadem,  quia  scholaris,  verbi 
gratia,  simpliciter  non  est  subditus  Episcopi 
Academiee,  sed  solum  quoad  sacramenta  ne- 
cessaria,  et  ideo  non  potest  ab  eo  ordinari  si- 
nelicentia  suiEpiscopi ;  eadem  autem  ratioest 
de  dispensatione  voti.  Dices :  quid  si  necessi- 
tasurgeat?  Respondeo,  necessitatem  non  dare 
jurisdictionem  ei  qui  pastor  non  est;  erit  ergo 
tunc  subveniendum  necessitati  pjus,  qui  voto 
ligatus  est,  tanquam  carenti  pro  tunc  pastore, 
quipossit  cumilloinvotodispHiisare.  Addenul- 
lam  videri  posse  esse  tam  urgentem  occasio- 
nemquee  adtollendum  vinculum  votistatim  et 
sinemora  compellat.  Nam  si  tantum  sit  aliqua 
urgens  occasio  alicujus  commoditatis  humanee, 
illa  non  satis  est  ad  tollendum  voti  vinculum. 


pra^sertirn  invertendo  ordinera  eeclesiasticee 
jurisdictionis,  ct  illam  usurpando.  Si  vero  sit 
necessitas  spiritualis,  ille  subvcniri  poterit 
aliis  mediis,  vel  saltem  snfficiet  pro  tunc  sus- 
pendere  executionem  voti,  et  ad  hoc  multum 
valere  potnrit  auctoritas  preesentis  loci  Epis- 
copi,  vel  per  modum  interpretationis,  vel  for- 
tasse  etiam  per  modum  dispensationis  in  usu, 
seu  dilationeexecutionis  voti,  quiahgec  facilius 
admitti  potest  ex  voluutate  interpretativa 
proprii  Episcopi,  quam  dispensatio  in  vincuJo 
voti. 

CAPUT  XII. 

AN   POTESTAS    AD   DISPENSANDUM   IN   V0TO    DELE- 
GARI   POSSIT,  ET   AN   EO   IFSO   CENSEATUR  CON- 

CESSA  AD  CO.MMUTANDUM? 

1 .  Delegalilis  est  tam  potestas  ad  dispen- 
sandum,  quam  ad  commutandum  vota.  —  Di- 
ximus  de  potestate  ordinaria,  dicendum  se- 
quitur  de  delegata  :  supponimusque  hanc  po- 
testatem,  sive  sit  ad  dispensandum  simplici- 
ter.  sive  ad  commntandum,  delegabilem  esse, 
quod  est  per  se  notum  ,  quia  eadem  ratio  de 
illa  est  quse  de  qualibet  potestate  jurisdictio- 
nis.  Solum  oportet  ut  delegatio  fiat  ab  haben- 
te  potestatem  ordinariam,  quia  hoc  est  regu- 
lariter  necessarium  ad  delegationem ;  nam  de- 
legatus  non  potest  subdelegare,  nisi  ubi  hoc 
ei  fuerit  specialiter  concessum  ;  ex  parte  vero 
ejus  cui  fit  delegatio,  solum  est  necessarium 
ut  sit  capax  jurisdictionis  ecclesiasticee,  atque 
adeo  ut  sit  clericus,  non  vero  ut  sit  sacerdos, 
quia  heec  dispensatio  extra  confessionem  fieri 
potest,  et  estactus  externee  jurisdictionis,  licet 
voluntariee.  Suppouo  etiam  hanc  delegatio- 
nem  fieri  semper  ab  homine,  vel  per  specialia 
indulta  aut  privilegia  ;  nam  de  jure  commu- 
ni  non  constat  aliquam  delegationem  similem 
esse  factam. 

2.  PoPstas  ad  dispensandum  in  votis ,  ne- 
cesse  est ,  ut  sit  speciaHter  delegata.  —  Unde 
suppono  tertio,  ut  heec  potestas  censeatur  de- 
legata,  non  satis  esse  ut  aliqua  similis  potestas 
concedatur,  sed  necessarium  esse  ut  in  specie 
didur  potestas  ad  dispensandum  in  votis.  Tum 
quia  privilegium  non  plus  valet  quam  sonat ; 
tum  quia  alias  non  constabit  de  voluntate  de- 
legantis,  a  qua  heec  potestas  pendet ;  tum 
etiam  qnia  a  diversis  non  fit  illatio.  Unde,  li- 
cet  concedatur  potestas  ad  absolvendum  ab 
omni  casu  reservato,  et  ab  omui  culpa,  pcena 
et  censura,  et  ad  dispensandum  ab  irregulari- 


4098 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATlONE  VOTI. 


tate,  non  est  delegata  potestas  ad  vota  dispen- 
sanda,  nisi  exprimatur.  Quae  sunt  certa  et 
communia.  Dicit  autem  Glossa,  Extravag.  1  , 
de  Poenit.  et  remiss.,  ve,rb.  Confitebuntur,xev- 
susfinem,  per  remissionem  plenissimain,  quse 
fit  in  anno  indulgentiee,  tolli  omnia  vota,  ex- 
ceptisHierosolymitanoet  religionis;  unde  po- 
test  inferri  idem  esse  in  quocumque  jubilaeo 
plenissimo.  Sed  si  illud  verum  est,  non  est  ex 
vi  jubileei ,  ut  concedit  remissionem  plenissi- 
mam  peccatorum,  sed  ex  peculiari  concessio- 
ne  Papae,  quam  ipse  declaravit  consistorialiter 
et  privatim,  ut  Glossa  refert,  de  qua  conces- 
sione  iterum  redibit  sermo  in  sequentibus. 

3.  Dubium  proponiiur.  —  Quamvis  autem 
heec  prinripia  sint  certa,  nibilominus,  quia 
dispensatio,  et  commutatio  sunt  valde  con- 
juncta,  de  illis  sunt  specialia  dubia.  Et  pri- 
mum  est,  an,  concessa  potestate  ad  commu- 
tanda  vota,  censeatur  data  potestas  ad  dispen- 
sandum  simpliciter.  Ratio  dubitandi  est,  quia 
commutatio  non  fit  sine  dispensatione ;  ergo 
potestate  ad  commutationem  concessa,  conse- 
quenter  ac  necessario  conceditur  ad  dispen- 
sationem.Hoc  enim  modo  Innocentius,  Panor- 
mitanus  et  alii,  in  c.  5  de  Voto,  ex  potestate 
commutandi,  quae  est  in  Episcopis,  colligunt 
potestatem  dispensandi.  Unde  Sylvester,  Vo- 
tum,  4,  q.  3,  dist.  2,  dicit,  qui  babet  potesta- 
tem  commutandi ,  liabere  etiam  dispensandi 
in  votis  ,  et  inter  bsec  nec  jura  nec  Doctores 
constituere  discrimen,  quantum  ad  auctorita- 
tem  ;  sequitur  Palac,  in  A,  d.  38,  disp.  3, 
circa  finem  ,  §  Et  sane  si  amicus.  Et  confir- 
matur,  quia  vel  talis  potestas  restringenda 
est  ad  commutationem  in  melius,  vel  eequale, 
quod  valde  rigorosum  est ;  vel  extenditur  ad 
commutationem  in  minus,  et  baec  non  fit  sine 
magna  dispensatione,  et  moraliter  vix  sepa- 
rautur,  quia  raro  fit  dispensatio  sine  aliqua 
impositione.  Unde  etiam  sumitur  coujectura, 
quia  hac  ratione  videntur  jura  canoniea  in- 
differenter  loqui  de  voti  dispeusatione  et  com- 
mutatione,  quia  loquuntur  secundum  id  quod 
frequentius  accidit,  vel  etiam  convenientius 
est ;  sic  autem  moraliter  non  fit  dispensatio 
sine  aliqua  commutatione  ;  ergo  verisimile  est 
heec  indulta  indifferenter  uti  his  terminis,  et 
dispensationem  sub  commutatione  compre- 
hendere.  Denique  confirmatur ,  quia  potestas 
commutandi,  ad  gratiam  et  beneficium  spec- 
tat ;  ergo  large  est  interpretanda  ejus  conces- 
sio ;  ergo,  etc. 

4.  Resolutio.  —  Potestas  commutandi  tion 
infert  potestatem  dispensandi.  —  Nihilominus 


dicendum  est,  concessa  per  delegationem  po- 
te3tate  commutandi ,  non  censeri  concessam 
potestatem  dispensandi  in  votis.  Heec  est  com- 
munis  sententia  ,  quam  ut  certam  tradunt 
Doctores  in  puncto  sequenti  citandi,  et  Gor- 
dub.,  lib.  5  de  Indulg.,  q.  37  ;  et  Covar.,  in 
cap.  Quamvis  pactum,  4  p.,  §  3,  n.  4;  et  pro 
illa  possunt  a  fortiori  allegari  Abb.  et  Rosel., 
dicentes,  etiam  in  Episcopo  non  sequi  habere 
potestatem  dispensandi,  quia  habet  commu- 
taudi.  Et  ratio  est,  quia  commutatio  et  dis- 
pensatio  proprie  et  in  rigore  sunt  actus  dis- 
tincti,  et  commutatio  est  quid  minus  quam 
dispensatio  :  ergo  non  potest  fieri  extensio 
privilegii  a  commutatione  ad  dispensationem. 
Major  constat  ex  terminis,  quia  dispensatio 
est  pura  mutatio  negative,  per  quam  extin- 
guitur  viuculum  voti;  commutatio  non  tollit 
vinculum,  sed  transfert  in  aliam  materiam. 
Minor  autem  est  per  se  clara ,  et  traditur  a 
D.  Thoma,  q.  88,  art.  40.  Consequentia  deni- 
que  videtur  per  se  nota,  quia  haec  delegatio 
tota  fundaturin  voluntate  concedentis  ;  ex  vo- 
luntate  autem  dandi  aliquid  minus,  non  potest 
colligi  voluntas  dandi  aliquid  quod  longe  ma- 
jus  est.  Unde  obiter  colligitur  differentia  in- 
ter  potestatem  ordinariam  ac  delegatam.  Nam 
in  ordinaria  non  separantur  potestas  commu- 
tandi  et  dispensandi,  quia  utraque  ineluditur 
in  pastorali  munere,  et  in  adaequata  jurisdic- 
tione  illius,  per  modum  unius  simplicis  potes- 
tatis  necessarise  ad  tale  munus,  et  de  hac  po- 
testate  ordinaria  videtur  locutus  Sylv.,  loc. 
cit.  Poteslas  autem  dclegata  conceditur  pro 
arbitrio  delegantis  ;  et  ideo  si  minorem  tau- 
tum  exprimit,  non  potest  censeri  concedere 
majorem. 

5.  Satisfit  contrariis  argumentis.  —  Ad  ra- 
tionem  autem  in  contrarium,  respondetur  dis- 
pensationemaequivocesumi  posse  in  praesenti; 
nam  simpliciter  sumpta  significat  remissionem 
debiti,  et  ita  sumitur,  cum  distinguitur  a 
commutatione,  et  sic  negatur  antecedens, 
scilicet ,  in  omni  commutatione  includi  dis- 
pensationem.  Alio  vero  modo  potest  dici 
dispensatio,  omnis  diminutio  seu  lenitio  rigo- 
lis  debiti  solvendi,  et  hoc  modo  in  commuta- 
tione  includitur  aliqua  dispensatio,  quatenus 
quod  erat  prsecise  debitum  in  una  specie,  per- 
mittitur  in  alia  solvi.  Et  sic  negatur  conse- 
queutia,  et  ita  superius  dixi,  illationem  juris- 
tarum  in  vi  iliationis  non  esse  bonam,  etiam- 
si  materialiter  res  vera  sit.  d  primam  con- 
firinationem  respondetur,  et  ex  natura  rei,  et 
in  usu  jurium,  et   indultorum  Pontificum,  et 


CAP.  XII.  AN  DELEGARI  POSSIT  POTESTAS  AD  DISPENSANDUM  IN  VOTO,  ETC. 


1099 


Doctorum  omnium,  illa  duo  esse  valde  distine- 
ta,  nec  posse  accipi  ut  requipollentia. 

6.  QuolI  autera  ibi  inquiritur,  de  qua  com- 
mutatione  intelligendum  sit  privilegium  con- 
cedens  tantum  potestatem  commutandi,  pen- 
detex  multisinfra  diceudisde  commutatione; 
et  ideo  dicobreviter,  inrigoreintelligidecom- 
mutatione  in  sequale,  quia  proprietas   verbo- 
rum  et  ratio  eequalitatis  boc  postulat,  quando 
nulla  major  indulgentia  conceditur.  Dico  ta- 
men  hanc  sequalitatem  non  mathematice  sed 
moraliter  esse  sumendam,  ita  ut  prudenti  ar- 
bitrio,  aut  nulla  aut   parva  differentia  esse 
credatur.  Uude  credendum  est  etiam  extendi 
ad  commutandum  in  dubio  au  sit  melius  id, 
in    quo    fit   commutatio.  Existimoque   etiam 
habere  locutn,   quamvis   dubium   sit  an  sit 
minus,  dummodo  non  sit  certutn;  quia  quan- 
do  est  res  dubia,  parva  potest  esse  insequalitas, 
licetforte  in  re  contingat  esse  aliquam;  et  illa 
censetur  sequalitas  moralis,  quia  in  morahbus 
parum  pro  nihilo  reputatur,  et  quia  credibile 
est  voluisse  delegantem   aliquam  concedere 
benignitatem.  Ultra  hancvero  mensuram  non 
extenditur  illa  potestas,  et  ita  longe  distat  a 
potestate  dispensandi.   Unde  patet  responsio 
ad  ultimam  confirmationem.  Beneficium  enim 
pnncipis  large  interpretandum  est,  intra  ver- 
borum  tamen   proprietatem,  et  ita   hic  sub 
commutatione  comprehendimus  quidquid  ra- 
tionabiliter  intelligi  potest ;  dispensatio  vero 
non  ita  potest  comprehendi. 

7.  Dubium  an  potestas  dispensandi  in  votis 
inferat  potestatem  commutandi.  —  Prima  opi- 
nio  negans.  —  Superest  vero  aliud  dubium, 
an  e  contrario  concessa  potestate  dispensandi 
in  votis,  intelligatur  concessa  potestas  com- 
mutandi.  In  quo  duas  invenio  sententias  ex- 
treme  contrarias.  Prima  negat,  quam  tenet 
Navar.,  d.  cap.  I2,num.  79;  et  in  Comment. 
de  Jubil.,  in  §  In  levitica,  notab.  27,  a  prin- 
cipio;  sequitur  Ludovic.  Lop.,in  tom.l  Instr., 
1  part.,  cap.  50;  Valen..  3  tom.,  disput.  6, 
qusest.  7,  punct.  7,  circa  finem,  §  Denique ; 
Azor,  tom.l,lib.  1 1,  c.  11,  q.  A,  et  c.  28,  q.  7; 
Sanc,  1.  SdeMatrim.,  disp.  7,  num.  5.  Fun- 
datur  hsec  opinio  primo,  quia  privilegia  non 
plus  valeut  quam  sonant ;  ergo  si  unum  tan- 
tum  actum  concedunt,  non  possunt  extendi 
ad  alium  distinctum,  sive  sit  majus,  sive  mi- 
nus,  quaudo  unum  non  est  pars  alterius;  ita 
vero  se  habent  dispensatio  et  commutatio; 
ergo.  Major  est  clara,  quia  etiam  in  naturali- 
bus  potentia  ad  nobiliorem  actum  non  est  po- 
tentia  ad  minorem,  et  in  inoralibus,  cui  datur 


potestas  ad  dispensandum  in  irregularitate 
graviori,  non  ideo  potest  tollere  diversam, 
licet  minorem.  Minor  etiam  probata  jam  est, 
quia  dispensatio  est  ad  tollendum  vinculum 
voti;  commutatio  autem  minime,  sed  trans- 
fert  vinculum  ab  una  materia  in  aliam. 

8.  Secundo  :  licet  potestas  dispensandi  vi- 
deatur  major,  potestas  ad  commutandum  est 
ex  parte  suscipientis  difficilior,  quia  requi- 
rit  majorem  prudentiam,  ut  possit  eequalita- 
tem  in  commutatione  servare.  Tertio,  si  quis 
habeat  utramque  potestatenf,  et  privetur  po- 
testate  commutandi,  non  privatur  eo  ipso  po- 
testate  dispensandi;  ergo  etiam  e  contrario, 
cui  datur  facultas  dispensandi,  non  eo  ipso 
datur  potestas  commutandi.  Consequentia  te- 
net  a  paritate  rationis.  Et  antecedens  suaderi 
potest,  tum  quia  privatio  illa  est  odiosa,  et 
ideo  restringenda ;  ergo  si  tantum  sit  de  infe- 
riori  actu,  non  debet  extendi  ad  majorem 
distinctum;  tum  etiam  quia  Episcopus  sus- 
pensus  a  collatione  primee  tonsuree,  non  ideo 
est  suspensus  a  collatione  superiorum  ordi- 
num.  Tum  denique  quia  quando  jura  volunt 
utrumque  effectum  facere,  id  exprimunt,  et 
post  commutationem  addunt  dispensationem, 
ut  patet  in  Extravag.  Quemadmodum,  de  Pce- 
nitent.  et  remiss.,  cum  similibus;  ergo. 

9.  Proponitur  secunda  opinio  affirmans. — 
Secunda  opinio  contraria  antiquior  et  commu- 
nior  est,  concessa  potestate  dispensandi  in  vo- 
tis,  concedi  consequenter  potestatem  commu- 
tandi.  Tenet  Palud.,  A,  d.  38,  queestione  -4, 
art.  3,  eoncl.  5,  qui  aperte  loquitur  etiam 
de  potestate  delegata;  tum  quia  dicit :  Qui- 
cumque  et  quandocumqus  potest  in  votis  dispen- 
sare,  quod  majus  est,  potest  commutare,  quod 
est  minus;  tum  etiam  quia  addit :  Sed  non  e 
converso,  quod  non  esset  verum,  si  tantum  de 
ordinaria  potestate  loqueretur.  Possunt  item 
referri  Sylvest.  et  Palac.  supra.  Sed  illi  loqui 
videntur  de  potestate  ordinaria.  Tenet  Soto, 
lib.  7,  q.  4,  art.  3,  vers.  Abbates,  ubi  licet 
non  expresse  loquatur  de  potestate  delega- 
ta,  tamen  dum  generaliter  loquitur  dicens  : 
Potestas  dispensandi  eadem  utique  est  ac  com- 
mutandi,  satis  comprehendit  etiam  potestatem 
delegatam;  et  ratio  quam  subjungit,  quia 
magis  est  dispensare  quam  commutare,  eum- 
dem  sensum  confirmat.  Et  exprolesso,  mutan- 
do  senteutiam,  hanc  probat  Ludovic.  Lop.,in 
2  p.,  c.  9,  de  Clavibus.  Tenet  etiam  Arag.  2, 
2,  q.  88,  art.  12,  et  magis  explicat  q.  89,  art, 
9;Henr.,lib.  7  de  Indulg.,  c.  30,  n.  5 ;  et 
alios  refert  Sanc,  supra,   Fundatur  haec  sen-* 


1100 


LIB.  VI.  DE  IRR1TATI0NE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


tentia  primo  in  Regnl.  Jnr.  53,  in  0  :  Cui  li- 
cet  quod  est  plus,  licet  utique  quod  est  minus ; 
quse  ad  minus  verum  habet  in  his  quee  vel 
snbordinata  sunt ,  vel  unum  aliud  aliquo 
modo  includit.  Ita  vero  comparantur  eom- 
mntatio  et  dispensatio;  ergo.  Secundo,  quia 
potestas  dispensandi,  ad  gratias  seu  privilegia 
pura  et  non  odiosa  pertinet,  ut  Navar.  ipse 
in  d.  §,  et  Notab.  27,  fatetur.  Et  ideo  est  re- 
cepta  sententia  (de  qua,  Deo  dante,  in  materia 
de  Legibus),  talem  potestatem  esse  ample  in- 
terpretandam,  imoet  largissime,  tanquam  be* 
neficium  principis ;  ergo  etiam  potestas  dis- 
pensandi  in  votis  sic  interpretanda  est;  ergo 
debet  extendi  ad  commutationem.  Tertio, 
quia  cui  conceditur  ut  possit  remittere  totnm 
debitum,  multo  magis  conceditur  ut  partem 
remittat;  sed  hoc  fit  per  commutationem  ; 
ergo. 

10.  Approbatur  secunda  opinio,  et  amplius 
confirmatur.  —  Haec  posterior  sententia  judi- 
cio  meo  est  non  solum  practice  probabilis  et 
secura,  sed  etiam  in  omni  rigore  vera;  imo, 
si  prior  opinio  distinctius  evolvatur,  et  ad  par- 
ticularia  applieetur,  non  video  quomodo  pos- 
sit  solirta  ratione  et  constanter  defendi.  Tres 
enim  tantum  sunt  modi  commutationuin,  sci- 
licet  in  melius,  in  minus,  et  in  sequale;  sed 
ostendemus  potestatem  dispensandi  in  voto 
posse  omnes  has  commutationes  exercere; 
ergo  simpliciter  est  potestas  commutandi,  et 
aliquid  amplius.  Probatur  minor ;  nam  csetera 
clara  sunt.  Et  primo  de  commutatione  in 
melius,  communis  op  nio  fert  piopria  aucto- 
ritate  fieri  posse;  quis  ergo  dubitare  potest 
quin  fieri  possit  ab  habente  potestatem  dis- 
pensandi  ?  Imo,  licet  teneamus  esse  necessa- 
riam  auctoritatem  Praelati  ad  talem  commu- 
tationem,jilla  communicata  est  sufficienter  per 
talem  potestatem.  Nam  ibi  duo  in  virtute 
fiunt  :  unum  est,  auferre  vinculum  voti  a  tali 
materia,  et  hoc  faeere  potest  qui  potest  dis- 
pensare,  nam  potest  auferre  simpliciter;  ergo 
multo  magis  a  talimateria.  Aliud  est  trans- 
ferre  illud  vinculum  in  aliam  materiam  di- 
gniorem,  et  ad  hoc  non  est  necessaria  specia- 
lis  jurisdictio,  sed  sufficit  si  vovens  acceptet 
tale  onus,  quod  in  omni  commutatione  suppo- 
nendum  est,  per  quamcumque  potestatem 
fiat,  ut  constat. 

11.  Denique  ex  aliis  membris  hoc  constabit 
a  fortiori,  nam  per  potestatem  dispensandi 
potest  votum  commutari  in  minus  ;  ergo  mul- 
to  magis  poterit  in  majns,  quia  melius  agitur 
Dei  negotium,  et  securius,  ac  in  majorem  fa- 


vorem  voti.  Hoc  ergo  antecedens,  quod  erat 
secnndum  membrum  supra  positum,  fatentur 
expresse  Azor  et  Sancius.  Et  probatur  optime, 
quia  habens  potestatem  dispensandi  non  co- 
gitur  pure  relaxare  votum,  sed  potest  impo- 
nere  aliquod  onus,  licet  minus;  hoc  autem  est 
commutare  in  minus,  vel,  ut  alii  loquuntur, 
partim  relaxare  ,  partim  commutare ;  ergo. 
Major  patet ,  tr.m  quia  (  ut  Cajetanus  notat, 
dicto  art.  12,  et  omnes  consentiunt ),  regula 
riter  est  melius  non  relaxare  votum  purc,  sed 
miscere  semper  aliquam  commutationem  , 
quia  sic  certius  est  non  errari.  Tum  quia  Pon- 
tifex  ordinarie  ila  facit,  quando  dispensat,  et 
fere  ita  loquuntur  jura.  Sed  credendum  est, 
enm ,  qui  delegat  alteri  potestatem  dispen- 
san.li ,  coneedere  illi,  ut  meliori  et  securiori 
modo  illa  utatur  ;  ergo  non  cogit  illum  ad 
dispensandum  pure,  sed  meliori  modo  quo  id 
fieri  possit  ;  ergo  si  ipse  judicet  expedire, 
commutationem  miscere,  potest  facere  ex  vi 
illius  potestatis.  Tandem  hoc  convincit  ratio 
facta ;  quia  qui  potest  totum  remittere,  potest 
etiam  partem  ;  sed  qui  habet  potestatem  dis- 
pensandi  potest  totum  remittere,  et  commu- 
tando  in  minus  solum  remittit  partem ;  ergo 
potest  hoc  facere  ex  vi  ejusdem  potestatis. 

12.  Venio  ad  tertium  roembrum  de  commu- 
tatione  in  sequale,  quod  non  video  qua  doc- 
trinse  conseeutione  negari  possit  ab  his  aucto- 
ribus;  nam  qui  commutat  in  eequale,  minus 
dispensat  quam  qui  commutat  in  minus  ;  ergo 
multo  facilius  potest  id  facere  ex  vi  ejusdem 
potestatis.  Probatur  consequentia  :  quia  illse 
dua?  actiones  continentur  sub  eodem  genere 
commutationis,  et  in  his  certa  est  rcgula, 
quod  qui  potest  id  quod  magis  est,  potest 
etiam  quod  est  minus.  Sed  fortasse  negabunt 
commutationem  in  aequale  esse  dispensatio- 
nem.  Verumtamen  aut  loquimur  juxta  senten- 
tiam  dicentem  eommutationem  in  aequale  pos- 
se  fieri  privata  auctoritate,  et  sic  verum  est 
non  misceri  dispensationem  ;  sic  tamen  multo 
magis  poterit  fieri  commutatio,  si  per  voven- 
tem  petatur  ab  habente  potestatem  dispen- 
sandi.  Illi  ergo  auctores  contrarium  suppo- 
nunt,  quod  et  verius  est,  ut  dicemus.  Sic  au- 
tem  probatur  ibi  misceri  dispensationem,  quia 
votum  obligat  ad  persolvendum  in  specie  id 
quod  promissum  est,  nisi  aliquo  modo  obstet 
meliori  bono  ;  sed  haee  obligatio  relaxatur  per 
illam  commutationem  ;  ergo  est  illa  quaedam 
dispensatio  partialis  in  voto,  et  in  hoc  est 
aequalis  heec  commutatio  commutatioui  in  mi- 
nus,  ut  constat.  Quatenus  vero  imponit  onus 


CAP.  XII.  AN  DELEGARI  POSSIT  POTESTAS  AD  DISPENSANDUM  IN  VOTO,  ETC. 


1101 


cequale,  ininus  relaxat,  et  ad  hoc  non  est  ne- 
cessaria  specialis  potestas,  ut  snpra  dieebam, 
sed  per  solatn  prudentiam,  acceptante  debito- 
re,  fieri  potest.  Unde  pertinet  polius  ad  tide- 
lem  usum  potestatis  dispensandi ,  quam  ad 
majorem  vel  distinctam  potestatem.  lgitur  in 
praesenti  habet  locum  illa  ratio,  quod  hsee  est 
veluti  pars  comparata  ad  dispensationem  sim- 
pliciter  ;  ergo  continetur  sub  potestate  ad  to- 
tuin,  seu  ad  dispensationem  simpliciter. 

13.  Unde  concluditur  generalis  ratio  asser- 
tionis  :  quia  omnis  commutatio  est  dispensa- 
tio  voti  secunduni  quid  ,  et  in  tantum  est  ad 
illam  necessaria  potestas  superioris,  in  quan- 
tum  involvit  aliquid  dispensationis  voti ;  ergo 
talis  potestas  continetur  in  potestate  dispen- 
sandi  votum,  tanquam  secundum  quid  in  sim- 
pliciter,  seu  tanquam  pars  in  toto.  Declaratur 
et  confirmatur,  quia  potestas  ad  dispensan- 
dum  semper  requirit  ad  usum  suum  justam 
causam  ;  unde  si  non  est  causa  sufficiens  ad 
dispensaudum  pure,  sit  vero  ad  commutatio- 
nem  in  aliquid  minus,  non  solura  poterit,  sed 
etiam  debebit  dispensator  ita  dispensare  ;  er- 
go  si  causa  sit  minor,  suffieiat  vero  ad  rela- 
xandum  vinculum  quoad  determinationem  ad 
talem  materiam,  compensando  iilamcum  alia 
aequali,  poterit  id  facere,  et  tenebitur,  si  velit 
sua  uti  potestate.  Probatur  consequentia , 
quia  servatur  eadem  proportio  potestatis  ad 
actionem  et  causam  ;  nam  ,  sicut  simpliciter 
se  habet  ad  simpliciter,  ita  secundum  quid  ad 
secundum  quid.  Confirmatur,  quia  si  quis  ha- 
beat  potestatem  eligendi  confessorem ,  qui  se- 
cum  in  voto  dispenset,  non  excedet  privile- 
gium  suum,  si  a  confessore  solum  postulet 
commutationem,  imo  cedet  ex  parte  suo  juri, 
et  moderatissime  utetur  privilegio ;  ergo  si- 
gnum  est  sub  dispensatione  cominutationem 
comprehendi,  licet  non  couvertatur. 

14.  Fit  satis  ficndamentis  oppositte  sententiw. 
— Adprimum. — Sedhocevidentiusfietrespon- 
dendo  ad  fundamenta  contrarise  sententise. 
Ad  primum,  nego  dispensationem  simpliciter 
et  eommutatioiiem  voti  differre  tanquam  magis 
et  minus  diversorum  generum;  nam  differunt 
ut  pars  et  totum,  vel  sicut  secundum  quid  et 
simpliciter  sub  eodem  genere  dispensationis. 
Nam  ostendi  omnem  commutationem  etiam  in 
aequale  esse  dispensationem  quamdam  vincu- 
li,  saltem  quoad  determinationem  ad  talem 
speeiem  solutionis.  Undenihd  refert  quod  non 
omnino  reiaxetvinculum;  satis  enimest  quod 
aliquam  obligationem  illius  auferat.  Praeter- 
quam  quod  dici  potest,  unum  vinculum  tolli, 


et  qnoad  hoc  esse  dispensationem,  et  aliud  lo- 
co  illius  substitui,  et  hiuc  fieri  ut  non  sit  dis- 
pensatio  simpliciter,  sed  secundum  quirl.  Ut 
in  promissione  humana,  si  promisi  equnm, 
teneor  in  specie  implere.  Unde  si  creditor  re- 
mittat  illum  rigorem,  et  sit  contentus  pretio, 
aliqualem  remissionem  facit,  quee  ab  eodem 
dominio  procedit,  quo  posset  totum  remittere, 
si  vellet.  Ita  ergo  in  preeseuti,  qui  posset  re- 
mittere  totum,  dispensando  simpliciter,  si 
causa  subesset,  potest  remittere  rigorem  ilhun, 
et  contentus  esse  aequivalente  solutione.  Unde 
si  potestas  delegaretur  sub  generalioribus  ver- 
bis,  ut  ad  tollendam  vel  remittendam  obliga- 
tionem  votorum,  sinedubioutrumquemodum 
comprehenderet,  ergo  signum  est  per  commu- 
tationem  tolli  et  remitti  voti  obligationem  ali- 
quo  modo,  et  sub  ea  ratione  sub  dispensatione 
comprehendi. 

1 5.  Ad  secundum,  difficilius  esse  discernere  de 
causa  integra  dispensationis  quam  facere  com- 
mntationem  in  voto.  —  Ad  secundum  imprimis 
nego  assumptum.  Nam  difficilius  est  judicare, 
et  discernere  an  causa  sit  sufficiens  ad  inte- 
gram  dispensationem,  quam  facere  commuta- 
tionem  quamcumque,  etiam  arbitrium  fei  endo 
de  eequalitate.  Et  ideo  si  quis  est  idoneus,  ut 
ei  conferatur  potestas  dispensandi,  sine  dubio 
reputari  debet  idoueus,  ut  detur  ei  potesta3 
commutandi.  Deinde,  dato  antecedente,  nega- 
tur  consequentia;  imo  dico  inde  inferri,  me- 
lius  et  securius  fieri  commutationem  in  8equa- 
le  per  potestatem  dispensandi,  quam  per  po- 
testatem  commutandi  preecisam,  quia  in  hac 
posteiiori  est  illa  necessitas  et  difficultas  at- 
tingendi  sequale  ;  in  illa  vero  non  est  talis  ne- 
cessitas,  et  ideo  si  fiat  mediocris  diligentia  ad 
imponenduin  aequale  onus,  sufficit;  nam  si 
quidpiam  defuerit,  supplebitur  per  potestatem 
dispensandi.  Unde  licet  fingamus  non  interve- 
nire  causam,  nisi  ad  commutationem  aequa- 
lem  faciendam,  sufficit  iila  moralis  diligenlia, 
ut  licita  et  valida  sit  commutatio,  quamvis  for- 
tasse  in  re  non  attingatur  eequalitas,  quia  hai 
causae  et  actiones  moraliter  expendendae  suiit, 
non  mathematice,  quod  infra  ostendemus  pro- 
cedere  iu  omni  commutatione,  multo  vero 
magis  in  ea  quee  fit  per  potestatem  dispen- 
sandi. 

16.  Suspensus  ab  usu  commutandi  voia , 
suspenditur  etiam  ab  usu  dispensandi. — Ad 
tertium  nego  antecedens  ;  quin  potius  suspen- 
sus  ab  usu  cornmutandi  vota  ,  suspenditur 
etiam  ab  usu  dispensandi ;  nam  ex  materia  de 
suspensione  constat,  suspensum   ab  iuferiori 


\  102  LIB.  VI.  DE  1RRITATI0NE,  DISPENS 

actu  suspendi  etiam  a  superiori,  si  cum  infe- 
rioii  necessariam  connexionem  habeat,  vel  il- 
lum  includat;  sic  suspensus  a  diaconatu  cense- 
tur  suspensus  a  sacerdotio,  licet  non  econverso. 
Ita  ergo  inprsesenti  suspensus  a  commutando, 
eo  ipso  est  suspensus  a  dispensando,  quia  si 
prohibetur  illi  minor  dispensatio,  ergo  a  for- 
tiori  major.  Item  qui  probibetur  commutare, 
probibetur  auferre  vinculum  voti  a  tali  mate- 
ria ;  ergo  multo  magis  prohibetur  auferre 
simpliciter.  Item  qui  prohibetur  eommutare, 
prohibetur  commutare  in  minus,  quia  hoc 
quoddam  commutareest,etabsoluta  prohibitio 
generis  comprehendit  omnes  species,  ut  ex 
materia  de  suspensione  constat ;  ergo  prohibe- 
tur  dispensare,  cum  vix  possit  fieri  dispensatio 
sine  mixtione  alicujus  commutationis.  Esteniin 
incredibile  prohiberi  optimum  et  moralem 
modum  dispensandi,  et  relinqui  liberam  po- 
testatem  dispensandi  pure,  et  sine  tali  mode- 
ratione.  Neque  hsec  est  ampliatio  rigoris  seu 
pcena?,  sed  est  explicatio  eorum  quse  tacite  in- 
volvit.  Unde  e  contrario  ex  vi  illationis  non 
valebit  consecatio :  Suspenditur  quis  ab  ac- 
tu  dispensandi;  ergo  ab  actu  commutandi. 
Qma  nonita  involvitur  dispensatio  simpliciter 
in  secundum  quid,  neque  totuminparte,  sicut 
e  converso  ;  et  ita  responsum  est  ad  primam 
probationem.  Ad  secundam  dicitur,  id,  quod 
assumitur  de  Episcopo  suspenso  ad  minores 
ordines  conferendos,  non  esse  suspensum  a 
collatione  majorum,  non  esse  certum,  sed  du- 
bium.  Deinde  dico  nou  esse  simile,  quia  illi 
actus  non  ita  comparantnr,  ut  major  includat 
minorem,  sed  tantu.m  quod  snpponat  illum. 
Unde  ex  pa.te  conferentis  non  habent  essen- 
tialemordinem,  sed  tantum  ex  parte  recipien- 
tis.  Ad  tertiam  respondetur,  in  illis  juribus  vel 
indnltis  distincte  poni  commutationem  et  dis- 
pensationem  ad  majorem  claritatem ,  et  ad 
tollendam  opinionum  ambiguitatem.  Supere- 
rat  boc  loco  dubium,  an  hsec  potestas  delegata 
extendatur  ad  reservata.  Sed  quia  supponit 
cognitionem  votorum  reservatorum ,  infra 
commodius  tractabitur. 

CAPUT  XIII. 

AN  FACULTAS  DISPENSANDI  VEL  GOMMUTANDI  VOTA 
RESTRINGATUR  AD  EMISSA  ,  VEL  EXTENDATUR 
AD   EMITTENDA? 

1.  Diximus  de  facultate  delegata,  et  actu 
ejus  ;  nunc  superest  explicamla  materia  ejus  ; 
et  quia  qnando  illa  est  certa  et  determinata  in 


ATIONE  ET  COMMUTATIOflE  VOTI. 
particulari,  nullam  habet  dubitationem,  ideo 
hic  solum  agimus  de  facultate  generaliter 
concessa.  Et  primum  occurrebat  queestio,  an 
sub  iila  comprehendantur  vota  reservata;  sed 
quia  de  votis  reservatis  infra  agendum  est,  il- 
luc  eam  reservamus.  Supponimusque  sub  tali 
concessione  comprehendi  quaelibet  vota  non 
reservata  Papse,  quae  Episcopalia  dici  solent, 
sive  concessio  contineat  expresse  distributio-  ; 
nem  omnium  votorum ,  sive  sit  absolute  ad 
vota  dispensanda,  quia  in  his  votis  nulla  est 
ratio  diversitatis,  et  in  talibus  formulis  con-  \ 
cessionum  indefinita  sequivalet  universali, 
cum  non  possit  habere  alium  legitimum  sen- 
sum ,  quia  alias  materia  concessionis  esset 
indeterminata,  et  incerta,  cum  non  sit  major 
ratio  de  una  quam  de  alia.  Dices:  possent  in- 
telligi  excepta  vota  reservata  Episcopis,  sicut 
in  casibus  vel  censuris  reservatis  dicitur.  Res- 
pondetur  non  esse  simile,  quia  non  sunt  vota 
proprie  reservata  Episcopis  ,  sed  omnia  vota 
sunt  episcopalis  jurisdictionis  per  se,  et  jure 
ordinario,  ut  supra  dixi ;  et  ideo  quando  dele- 
gantur  vota,  eo  ipso  delegantur  vota  Episco  ■ 
palia,  ac  subindefit  delegatio  cum  indifferen-  , 
tia,  et  universahtate  ad  omnia,  si  nullum  vo- 
tum  expresse  excipiatur.  Quod  interdum  fieri 
solet,  utlnnocentius  VIII,  in  facultate  concessa 
Minoribus,  excepit  peregrinationum  vota  quee 
duas  dietas  excederent,  et  tunc  exceptio  etiam 
confirmat  concessionem  quoad  csetera  om- 
nia. 

2.  De  hac  ergo  facultate,  si  sit  perpetua, 
clarum  est  extendi  ad  omnia  tempora  ,  utpote 
in  privilegiis  concessis  religiosis.  Contingit 
autem  dari  pro  certo  tempore,  et  tunc  etiam 
constat  dari  propter  vota,  qiue  jam  sunt  emis- 
sa,  quando  illa  conceditur,  quia  hoc  satis  ex- 
presse  in  talibus  rescriptis  dicitur,  et  ad  hoc 
maxime  ordinantur.  Imo  idem  certum  est  de 
votis  emissis  ante  promulgationem  seu  appli- 
cationem  privilegii ,  etiamsi  fuerint  emissa 
post  concessionem  Romse  factam;  verbi  gratia, 
conceditur  Bulla  Cruciatae  Romee,  ante  duos 
vel  tres  annos  ;  promulgatur  autem  hic  hodie, 
et  conceditur  pro  uno  anno  :  clarum  est  vota 
emissa  ante  promulgationem,  posse  commu- 
tari  per  talem  Bullam  ,  tum  quia  simpliciter 
prsecedunt  tempus  concessionis  ,  ut  incipit  ha- 
bere  effectum ;  tum  etiam  quia  alias  si  conces- 
sio  esset  valde  antiqua,  ut  in  Bullis  confra- 
ternitatum,  et  similibus,  gratia  esset  nullius 
momenti.  Itaque  de  illo  tempore  nulla  esf 
controversia  inter  auctores. 

3.  Difficultas  qucestionis.  —  Prima  opinio. 


CAP.  XIII.  AD  QU/E  VOTA  EXTENDATUR  FACULTAS  DISPENSANDI,  ETC. 


4103 


—  Secunda  opinio.  —  Dubium  ergo  est  de  vo- 
tis  emissis  intra  tempus,  pro  quo  fit  concessio, 
ut  in  exemplo  posito  de  Bulla  Crueiata?,  est 
difficultas  de  votis  factis  in  discursu  anni  pro 
quo  conceditur,  et  in  Jubil&eo,  verbi  gratia, 
quod  intra  quindecim  dies  obtinendnm  est, 
de  votis  in  illismet  emissis,  ut  potest  contin- 
gere.  Prima  opinio  asserit,  intelligenda  esse 
talia  indulta  de  solis  votis  antea  emissis,  quia 
incongruum  est  ut  ante  emissa  vota  detur  fa- 
cultas  obtinendi  dispensationem  ab  illis.  Te- 
nent  Soto,  d.  q.  4,  art.  3  ;  et  Cordub.,  ih  Sum. 
Hispan.,  q.  1-49,  qui  in  boc  constituunt  diffe- 
rentiam  inter  vota  et  censuras,  seu  casus  re- 
servatos,  quia  dispensatio  votorum  (  ait  Soto  ) 
non  spectat  ad  forum  pcenitentise,  sicut  abso- 
lutio  a  censuris  vel  culpis  ;  sed  est  specialis 
facultas,  quam  Pontifex  concessit,  ac  si  tunc 
vovens  dispensationem  postulasset.  Secuuda 
opinio  distinguit  inter  potestatem  dispensandi 
et  commutandi,  et  de  priori  fatetur  cum  Soto, 
non  extendi  ad  vota  emissa  in  tempore  con- 
cessionis.  De  potestate  autem  commutandi 
dicit  contra  Sotum,  extendi  etiam  ad  heec  vo- 
ta.  Ita  tenuit  idem  Cordub.,  lib.  5  de  Indulg., 
q.  37,  et  sequitur  Ludovic.  Lop.,  %  p.,  cap.  9, 
sub  tit.  de  Clavib.,  solumque  fundantur,  quia 
eommutatio  facilius  conceditur,  cum  non  tol- 
latur  simpliciter  vinculum  voti,  et  ita  in  illa 
cessat  congruitas,  quam  Soto  consideravit. 

4.  Omnia  vota  emissa  etiam  intra  tempus 
concessionis  possunt  dispensari,  ac  commutari 
illi  cui  concessa  est  dispensatio.  —  Veritas  ta- 
men  est,  sub  talibus  concessionibus  compre- 
hendi  omnia  vota,  quibus  ligatus  est  qui  dis- 
pensatur,  eo  tempore  quo  fit  dispensatio  ab 
habente  potestatem  delegatam  ,  quocumque 
tempore  prius  fuerint  emissa,  etiamsi  primo 
die  preecedente  sint  facta,  ut  sic  lem  decla- 
rem.  Ita  docet  et  optime  conOrmat  Navar.,  d. 
c.  12,  n.  8;  et  Comment.  de  Jubileeo,  notab. 
24,  n.  4  et  5.  Probatur  ex  forma  concessionis, 
quse  est,  verbi  gratia,  ut  confessor  possit  com- 
mutare  omnia  vota  quse  pcenitens  habuerit ; 
sed  hsec  universalis  concessio  non  est  deter- 
minanda  nisi  ad  vota,  quse  tunc  habet  cum 
commutationem  petit ;  ergo.  Probatur  minor, 
quia  illa  concessio,  quatenus  est  potestas  dis- 
pensaudi,  est  gratia,  favor  et  beneficium  prin- 
cipis  ;  ergo  non  est  restringenda,  sed  potius 
amplianda,  quantum  verba  proprii-sime  in 
tcilecta  patiuntur  ;  il!a  autem  verba  propriis- 
sime  recipiunt  hunc  secundum  sensum,  ut  est 
per  se  notum  ;  ergo.  Secundo,  quia,  ut  verba 
admittant  illam  restrictiouem  quam  alii  fin- 


gunt,  oportet  aliquid  addere  vel  subintellige- 
re  in  verbis,  quod  fieri  non  debet,  alias  pro 
libito  posset  quis  aliam  additionem  et  limita- 
tionem  cxcogitare,  si  fortasse  sibi  congruse 
videantur. 

5.  Tertio ,  in  multis  privilegiis  hujusmodi 
cst  moraliter  impossibilis  illa  additio,  vel  clare 
contra  intentionem  concedentis ;  ut  si  per 
Bullam  confraternitatis  alicujus  conceditur  il- 
la  gratia  omnibus  confratribus  ,  sine  dubio 
non  couceditur  pro  votis  tantum  emissis  ante 
ingressum  et  receptionem  in  confratrem,  sed 
multo  maiiis  pro  his  quse  emiserit,  quamdiu 
fuerit  confrater  ;  idem  est  in  religiosis  et  si- 
milibus.  Idem  ergo  est  de  Bulla  Cruciatse  (  de 
qua  specialiter  loquitur  Soto),  nam  si  concedi- 
tur  pro  uno  anno,  verbi  gratia,  eamdem  pro- 
portionem  servat  ad  illum  annum  ,  quam  ser- 
varet  ad  totam  vitam,  si  pro  tota  conccdere- 
tur ;  non  ergo  valet  tantum  ad  commutatio- 
nem  votorum  emissorum  ante  receptionem 
vel  promulgationem  Bullse ,  sed  etiam  ad 
omnia  qnse  in  discursu  illius  anni  emitten- 
tur,  si  intra  eumdem  annum  dispensatio  vel 
commutatio  eorum  petatur ;  sicut  si  esset  con- 
cessio  pro  decem  annis,  ad  omnia  vota  in  il- 
lis  facta  extenderetur  ,  et  si  pro  tota  vita,  ad 
omnia  futura  in  discursu  vitse  ;  est  enim  ea- 
dem  proportio  et  ratio,  nam  si  in  diuturno 
tempore  non  est  necess  u-ia  illa  restrictio,  cur 
erit  in  breviori?  Quarto,  urget  illa  ratio,  quod 
potestas  absolvendi  a  censuris  et  casibus  re- 
servatis  extenditur  ad  futura ;  ergo  et  potes- 
tas  dispensandi  et  commutandi.  Patet  conse- 
quentia,  quia  nulla  ratio  differentiee  assigna- 
tur.  Nam  quod  Soto  ait,  absolutionem  a  casi- 
bus  pertinere  ad  forum  pcenitentise,  aliam  ve- 
ro  esse  facultatem  specialem,  quid  refert  ad 
causam?  Nam  esto  hoc  ita  sit,  nihilominus 
forma  concessionis  est  seque  indefinita  vel 
universalis  ;  nec  magis  est  necessaria  limita- 
tio  in  una  quam  in  alia,  nec  est  alia  ratio 
congruitatis,  ut  statim  declarabitur. 

6.  Atque  hae  rationes  concludunt  non  esse 
verisimUem  distinctionem  secundse  opmionis. 
Primo,  quia  rationes  factse  eamdem  vim  ha- 
bent  in  dispeusatione,  ut  facile  applicanti  pa- 
tebit.  Secundo,  quia  si  concessio  dicat  ex- 
presse,  ad  commutandum  et  dispensandum 
in  votis,  incongruum  valde  esset  unam  par- 
tem  intelligere  cum  restrictione  de  votis  uno 
tempore  factis,  et  aliam  sine  limitatione  de 
prseteritis  et  futuris,  quia  hoc  ostendit  volun- 
tariam  esse  additionem,  et  non  esse  fundatam 
in  verbis  ;  ergo  idem  est,  etiamsi  dispensatio 


1104 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


tantum  in  indulto  exprimatur,  maxime  cum 
sequivalens  sit,  ut  supra  dixi.  Tertio,  quia  in- 
congruitas,  quam  Soto  consideravit,  nullare- 
vera  est ;  quia  quod  votum  possit  dispensari 
a  pluribus  ex  justa  causa,  nullum  inconve- 
niens  est^  nec  quod  homo  habeat  facilem  viam 
obtinendi  dispensationem  justam,  etiani  pro 
votis  futuris,  si  illa  iudiguerit,  non  est  incon- 
gruum,  sed  favor  prudenter  concessus  ad  alli- 
ciendos  homines  ad  opera  virtutis.  Majus  cer- 
te  inconveniens  viden  posset,  habere  similem 
viam  obtinendi  dispensationem  ab  irregulari- 
tate,  vel  absolutionem  a  censuris,  aut  a  pec- 
cato  in  futurum  committendo,  quiahinc  vide- 
tur  posse  sumi  occasio  liberius  peccandi,  quod 
non  convenit;  quod  autem  sumatur  licentia 
facilius  vovendi  parum  refert.  Neutra  vero 
occasio  censetur  data,  et  ideo  licet  interdum 
possit  ma!e  accipi  <;x  pravitate  vel  impruden- 
tia  peccantis  aut  voventis,  non  ideo  privile- 
gium  de  se  est  minus  eongruum  aut  conve- 
niens. 

7.  Imo  ex  hac  ratione  colligitur  ulterius, 
quod  licet  quis  cum  facilitate  voveat  spe  dis- 
pensationis  ex  privilegio  quod  habet,  id  non 
obstabit  quominus  dispensari  possit,  si  causa 
subest.  Hoc  a  forliori  colligo  ex  alia  sententia 
communi  de  casibus  reservatis,  videlicet,  si 
quis  peccet  spe  prrvilegii,  quod  habet,  posse 
per  illud  absolvi,  nisi  in  ipso  privilegio  tahs 
exceptio  ponatur,  ut  interdum  solet.  Quod  ?en- 
sit  clare  Sylvest.,  verb.  Indulgentla,  q.  10, 
alias  ii,  drstinct.  5,  dicens,  in  forma  absol- 
vendi  ex  vi  indulti  ab  omnibus  peccatis  non 
oportere  addere  illam  particulam :  Prwter  ea 
quce  spe  hujus  indultl  cummisisti.  Idem  sentit 
Navarr.,  dict.  Comment.  de  Jubrl.,notab.  30, 
n.  7 ;  et  Cordub.,  lrb.  5  de  Indulg.,  q.  34  et  37, 
licet  in  Summ.,  q  22,  oppositum  siguificave- 
rit.  Et  est  valde  probabilis  sententia,  qura  gra- 
tia  non  est  restringenda  ultra  vim  verborum, 
et  si  qua?  occasio  inde  sumitur,  est  ex  abusu 
horninum,  non  ex  vi  beneficii .  Sic  enim 
etiam  abutuntur  homines  misericordia  Dei  et 
institutione  sacramentorum,  ut  inde  sumant 
licentiam  facilius  peccandi ,  et  nihilominus 
non  privantur  fructu  iilorum,  si  postea  pceni- 
teaut.  Dico  ergo  multo  cerlius  esse  irr  drspen- 
satione  votorum ;  nam  sumere  licentiam  ad 
vovendum  per  se  non  est  malum,  nec  per  se 
vicletur  esse  contra  intentionem  concedentis 
talem  potestatem,  et  idec  talis  lrmitatio  nun 
quam  addi  soiet  irr  his  indultrs,  quateuus  ad 
vota  spectant. 


CAPUT  XIV. 

AN  FACULTAS  DELEGATA  AD  DISPENSANDUM,  VEL 
COMMUTANDUM  VOTA  ,  COMPREHENDAT  VOTA 
JURATA  SEU   PIA  JURAMENTA  9 

4.  Jnramenta  facta  homini,  seu  votanonpos- 
sunt  per  lianc  potestatem  dispensari.  —  Quibus 
modis  adjungatur  juramentum  cum  voto.  — 
Supponimus  nonesse  sermonem  de  juramento 
promrssorio  directe  facto  lromini,  confirman- 
do  promissionem  illi  factam  ;  nam  certum  est 
nec  talia  juramenta  venire  nomine  voti,  nec 
comprehendi  sub  delegatione  etiam  directe 
facta  ad  relaxanda  juramenta,  quse  semper 
debet  intelligi  sine  prsejudieio  tertii,  ut  ex  su- 
pra  tractatis  in  proprio  loco  constat.  Agimus 
ergo  dejuiamentis,  quse  instar  votorum  fiunt 
de  materia,  seu  actione,  qua3  de  se  est  propor- 
tiouata  ad  votum,  vel  qua?  de  facto  vovetur. 
Duobus  enim  modis  (ut  ex  tractat.  2  constat) 
potest  juramentum  fieri:  uno  modo,  per  se 
solum  ;  alio  modo,  simul  cum  promissione.  Et 
ita  in  prsesenti  circa  piam  materiam  fieri  po- 
test,  velcum  voto,  vei  sine  illo,  solum  affir- 
mando,  et  jurando  hoc  vel  illud  pium  opus 
facere.  Unde  etiam  potest  dnobus  modis  con- 
jungi  cum  voto  :  uno  modo  tantum  concomi- 
tauter,  quia,  videlicet,  alrquis  nunc  vovit  non 
ludere,  et  postea  sine  repetitione  voti  simpli- 
citer  juravit  nonludere,  et  ita  manent  illaduo 
vincula  circa  eaindem  materiam,  quse  dici- 
mus  esse  cum  sola  concomitantia,  quia  unum 
non  cadit  in  aliud.  Alio  vero  modo  possunt 
coujungi  cum  subordinatione,  et  in  hoc  or- 
dinarius  ac  communis  modus  esse  solet,  ut 
votum  prEecedat,  et  juiamentum  addatur  ad 
coufiimandam  voti  promissronem,  ut  cum 
quis  jurat  non  solum  eamdem  rem  quam 
vovit,  sed  etiam  voti  implotionem.  Posset 
autemetiam  contrario  modofieri,  ut  prsecede- 
ret  juramentum,  et  adderetur  votum  ad  cou- 
finiianduin  juramentum  promittendo  Deo 
implere,  quod  suo  nomine  juravit.  Nam  illa 
etiam  est  apta  materia  voti,  unde  nihil  repu- 
gnat  sic  fieri  pro  arbitrio  jurantis. 

2.  Referuntur  quatuor  opiniones.  —  Prima 
opinio. — Hinc  ergo  quatuor  ortse  sunt  opinio- 
nes,  quas  non  existimo  veras.  Prima  simplici- 
ter  negat  tale  pri  vilegium  extendi  ad  juramen- 
ta  pia,  etiamsi  juramentum  srt  solum,  et  a  voto 
separatum ;  et  a  fortiori  non  posse  extendi 
ad  votum  jurameuto  firmatnm,  vel  quocum- 
que  modo  cum  illo  conjunctum.  Hanc  opiuio- 


CAP.  XIV.  AN  FACULTAS  DELEGATA  AD  DISPENSANDUM  VOTA,  ETC. 


1105 


nem  tribuunt  Cajetano  aliqni   moderni,   sed 
falso,  vi t  videbimus.  Eam  ergo  docet  Navar., 
in  Sum.,  c.  27,  n.  275,  vers.  Decimo  sexto,  et 
Cons.    1,  alias  3,  de  Jnrejur.,  n.  6.  Sequitur 
Azor,  tom.  l,lib.  II,  c.  10,  q.  2  Fnndamen- 
tnm  est,  quia  juramenti  vinculum  est  speoie 
distinctum  a  votoj  ergo  privilegium  preecise 
concessum  ad  vota  non  potest  extendi  ad  ju- 
ramenta;  quia  privilegium  etiam  favorabile 
non  potest  extendi  ultra  proprietatem  termi- 
norum,  quibns  conceditur,  juxta  regulam  tex- 
tus  in  c.  Porro,  de  Privilegiis :  Sic  eos  volumus 
pricilegiorum  suorum  servare  tenorn»,  quod 
eorum  metas  transgredi  minime  tideantur ;  ubi 
id  notat   Glossa  et  Doctores.  Cum  ergo  jura- 
inentum  non  sit  votum,  extensio  ab  uno    ad 
aliud  esset  progredi  terminos   privilegii.    Se- 
cundo,   quia  a  diversis  non  fit  illatio,  etiamsi 
unum  sit  majus  alio.  Nam  regula  illa  juris: 
Qni  pottfit  majus,  potest  et  niinus,  intelligitur, 
quando  illasunt  subordinata,  et  miuus  includi- 
tur  in  majori,  velquando  id  quodest  minusne- 
eessario  suppomtur  ad  id  quod  est  majus,  non 
veroin  disparatisetomnino  distinctis,  nisiali- 
unde  etiam  babeant  connexionem  in  i[tsa  potes- 
tate   ordinaria,  per   ordinem  ad  eum  fitiem, 
quem  potestas  ordiuaria  adaequate  respicit.  At 
in  potestate  delegata  id  uon  babetlocum,  quia 
pendet  ex  voiuntate  concedentis,  ut  patet  in 
potestateconcessa  ad  dispensandum  iu  irregu- 
laritate  aliqua  graviori,  vel  in  censura ;  non 
enim  ideo  extenditur  ad  minorem,  si  illa  tan- 
tum  in  specie  concessa  est.  Sic  ergo  in  pree- 
senti   licet  votum  sit  gravius  vinculum,   est 
prorsus  distinctum  a  juramento,  et  cum  illo 
non  connexum  ;  ergo.   Et  confirmatur  ex  cap. 
Cuide  non  sacerdotali,  de  Preebend.,  in  6,  ex 
quo  habetur  potestatem  ex  privilegio  datam 
ad  providendum  de  majon  preebenda,  uon  ex- 
teudi  ad  minorem.  Tertio,  quia  alias  privile- 
gium   concessum  ad  dispensandum  in   jura- 
mentis   posset  extendi  ad   vota,  licet  eorum 
mentionem  non  faceret.   Patet  sequela,  quia 
communiter  censentur  vincula  quasi  eequalia, 
et  adbuc  sub  judice  lis  est,  quod  eorum  magis 
obliget,  et  in  jure  seepissime  eequiparautur; 
consequens   autem  videtur  uovum  et   absur- 
dum.  Qnarto,  quia  quaudo  Poutifices  volunt 
utrumque  concedere,  utrumque  exprimunt; 
ergo  quando  alterum  tacent,  signum  est  tan- 
tum  alterum  velle  concedere. 

3.  Secundaopinio. — Secunda  opinioait  jura- 

mentum,  si  per  s*1  stet  sine  voto  posse  dispen- 

sari  vel  commutari  per  talia  privilegia,  non 

vero  si   confirmat  votum,   vel  cum  illo  quo- 

XIV. 


cumque  modo  conjungatur.  Ita  tenct  Lud. 
Lop.,  iu  2  p.  Iuslrnct.,  titul.  de  Clavib.,  c.  9; 
et  EmmanuelRodr.,  iu  Bulla,  §9,  n.  110,  et 
tomo  1  Quaest.  regul.,  q.  63,  art.  5;  Henriq., 
lib.  de  Indulg.,  c.  30,  n.  5.  Et  de  priori  parte 
dicemus  postea.  Ratio  vero  posterioris  partis 
est,  quia  potestas  ad  dissolvendum  minus  vin- 
culum  non  exteuditur  ad  majus;  sed  votum 
juratum  est  majus  vinculum,  quam  nudum 
votum,  teste  D.  Tboma,  2.  2,  «j.  89,  art.  2; 
ergo  facultas  data  tantum  ad  votum  non  potest 
extendi  ad  votum  juratum.  Et  confirmatur, 
quia  quando  votum  est  juratum,  non  solum 
multiplicantur  viucula,  sed  etiam  ipsummet 
vinculum  voti  in  se  fit  gravins,  et  preesertim 
in  ordine  ad  arbitrium  et  voluntatem  delegan- 
tis;  ergo  non  potest  intelligi  concessum  in 
simplici  et  absoluta  votorum  concessione. 
Confirmatur  secundo,  quia  si  quis  habens  vo- 
tum  jnratum  peteret  a  Pontifice  dispensatio- 
nem  vel  commutationem,  non  explicando  cir- 
cumstantiam  juramenti,  sed  tantum  voti,  me- 
rito  censeretur  PontinVem  decipere,  et  subre- 
ptitiam  gratiam  obtinere  ,  quia  petit  solutio- 
nem  uuius  vinculi,  cum  duohabeat;  ergo  si- 
gnum  est  facultatem  ad  votum  per  se  non  ex- 
teudiad  juratum.  Tandem  confirmatur,  qiiia 
cum  Societas  Jesvi  haberet  a  Paulo  III  privile- 
gium  commutandi  vota,  Gregorius  Xllf  illud 
extendit  ad  vota  jurata  siue  prayudicio  tertii; 
ergo  signum  est  prius  privilegium  non  exten- 
diad  talia  vota. 

A.  Tertia  opinio  —  Tertia  opinio  est  huic 
secuudee  extreme  contraria;  negat  enim  cum 
prima,  jurameutum  per  se  stans  sine  voto 
posse  tolli  per  tale  privilegium,  et  nihilomi- 
nus  affirmat  votum  juratum  posse  per  illud 
privilegium  dispensari  vel  cornmutari.  Hanc 
rcferunt  moderni  auctores,  non  tamen  illain 
invenio  typis  mandatam ;  potest  tamen  sua- 
cleri,  quia,  licet  votum  sit  juratum,  semper 
est  proprium  votum,  et  de  se  tantnm  est  vo- 
tum ;  ergo  comprebeuditur  sub  tali  conces- 
sione;  ergo  potest  per  illam  tolli.  At  vero  illo 
sublato  per  se  cessat  juramenti  obligatio ;  quia 
sublato  fundameuto  rnit  quod  in  illo  niteba- 
tur,  et  ablato  principali  aufertur  accessorium; 
hic  autem  votum  est  principale,  et  juramen- 
tum  estaccessorium,  ut  constat ;  ergo.  Confir- 
matur  ac  declaratur  exemplo  promissionis  hu- 
rnanas  confirmatEe  juramento  :  nam  si  ille,  in 
cujus  favorem  facta  est  promissio,  remittat 
illam,  consequenter  cessat  juramentum  quod 
ilh  adba^rebat ;  ergo  similiter  in  proeseuti,  dls- 
pensato  voto,  cessat  jurameutum,  quia  dis- 

70 


Ii06 


LIB.  VI.  DE  IRniTATIONC,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


pensans  (utsupra  dicebamus)  remittit  debi- 
tum  nomine  Dei. 

5.  Quarta  opinio.  —  Prwfertur  aliqua  ex 
parte  prima  opinio  cwteris.  —  Quarta  opinio 
admittit  juramentum  purum  posse  tolli  per 
facultatem  eoncessam  circa  vota.  De  voto  au- 
tem  jurato  seu  conjuncto  cum  juramento  dis- 
tiuguit,  quia  vel  juramentum  cadit  supra  vo- 
tum  ad  confirmandum  illud,  et.tunc  dicit,  li- 
cet  directe  et  in  se  dispensari  non  possit  ju- 
ramentum,  seu  votum  ut  juratum,  nihilomi- 
nus  posse  votum  auferri,  et  consequenter  per 
se  cadere  juramentum,  ut  tertia  opinio  dice- 
bat,  et  propter  fundamentum  ejus.  At  vero  si 
juramentum  et  votum  solum  concomitanter 
se  habeant  circa  eamdem  materiam,  imme- 
diate  ad  illam  obligando,  tunc  non  posse  obli- 
gationem  illamtolli  per  taleprivilegium,  sicut 
dioebat  secunda  opinio,  et  propter  fundamen- 
tum  ejus;  quia,  scilicet,  illa  duo  vincula  for- 
tius  ligant,  et  ideo  non  possuntper  simplicem 
illam  facultatem  tolli.  Ita  opinaturSanci.,  lib. 
8  de  Matrim.,  disp.  2,  n.  23.  Inter  has  opi- 
niones  prima  recte  procedit,  et  nititur  proba- 
bili  fundamento ;  reliqua?  vero  limitationes, 
et  distinctiones  non  videntur  mibi  consequen- 
ter  proposita?.  Quia  vero  in  principali  puncto 
de  eequiparatione  juramenti  cum  voto  censeo 
pnmam  opinionem  non  esse  necessariam,  et 
contrariam  posse  practice  sustineri,  ideo  de 
re  tota  aliter  sentiendum  judico. 

6.  Prima  assertio  :  probabile  est  potestatem 
delegatam  ad  dispensandum  in  votis  extendi  ad 
juramenta  pia  de  eadem  materia.  —  Dico  ergo 
primo  :  satis  probabile  est  potestatem  delega- 
tam  simpliciter  ad  dispensandum  in  votis  ex- 
tendiad  dispensandum  in  juramentis  piis  cir- 
ca  easdem  materias,  quando  per  se  stant, 
suamque  solam  obligationem  inducunt.  Hsec 
est  sententia  communis,  et  sine  dubio  potest 
in  praxi  observari.  Sumitur  ex  Cajetano2.  2, 
q.  89,  art.  9,  not.  i,  in  fine.  Nam,  licet  non 
loquatur  de  potestate  delegata  in  particulari, 
loquitur  indifferenter  de  omuibus,  qui  sub 
Papa  habent  potestatem  chspensandi,  vel  com- 
mutandi  vota,  et  ait  omnes,  quibus  hsec  po- 
testas  concessa  est,  posse  etiam  in  piis  jura- 
mentis  dispensare.  Et  reddit  rationem  gene- 
ralem  omnibus,  quia  cui  conceditur  majus, 
censetur  etiam  coneessum,  quod  est  minus; 
de  qua  ratione  dicam  statim.  Et  ita  declarat, 
et  sequitur  Arag.,  §  Dico  quarto,  et  q.  88,  ar- 
ticulo  duodecimo,  §  Si  quis  autem,  indicto  1, 
ubi  refert  Stuuicum,  tractat.  de  Voto,  qui  id 
affinrat,  in  q.  5,  n.  42;  tenet  etiam  Emman. 


Rodr.,  in  Sum.,  c.  191,alias  192,  n.  16,  conol. 
10,  ubi  refert  Sot..  lib.  de  Just.,  q.  1,  art.  9, 
sed  ille  de  solis  Episcopis  et  Papa  loquitur. 
Tenet  etiam  Vivald.,  in  Candelab.,  capit.  14, 
n.  8. 

7.  Fundamentum  vulgare  hujus  sententise 
est  supra  tactum,  quia  cui  conceditur  ma- 
jus,  conceditur  minus,  capit.  Per  venerabi- 
lem,  Qui  filii  sunt  legitimi,  capit.  Plus , 
et  capit.  Cui  licet,  de  Regulis  juris,  in  6. 
Sed  juramenti  promissorii  vinculum  per  se 
spectatum  minus  est  quam  voti,  ut  supponi- 
tur;  ergo  in  facultate  concessa  ad  vota  com- 
prehenditur  a  fortiori  potestas  similis  supra 
juramenta,  quatenus  vota  imitantur.  Sed  con- 
tra  hanc  rationem  urget  valde  fundamentum 
Navarri,  quod  illa  regula  solum  procedit  in 
per  se  connexis,  utpars  et  totum,vel  ut  prin- 
cipale  et  accessorium  vel  quasi  consequens, 
quomodo  loquitur  d.  c.  Per  venerabikm .  Unde 
e  converso  est  regula  Canonistarum,  in  dispen- 
sationibus  non  fieri  extensionem,  etiam  ad 
casnm  minorem,  et  habentem  in  se  majorem 
rationem,  quam  casus  concessus.  Quam  tra- 
dunt  Host.,  in  c.  Postulasti,  de  Rescrip.,  et 
ibi  Felin.,  n.  8,  §  Circa  tertiam;  Deci.,  Gons. 
250,  ubi  alios  refert.  Verum  est  ibi  loqui  de 
dispensatione,  quse  magis  odiosa  est,  magis- 
que  restringenda,  quam  potestas  dispensandi, 
ut  ipse  etiam  paulo  post  limitat.  Adde  etiam 
quoad  dispensationes  limitari  hanc  regulam 
ab  ipsomet  Navar.,  in  Apol.  de  Redditi.  Ec- 
cles.,  q.  3,  Monit.  10,  ut  non  procedat,  quando 
militat  eadem  vel  major  rat^.o  in  minori  quse 
in  majori ;  tunc  enim  ait  posse  extensionem 
fieri  etiam  in  materia  odiosa,  et  refert  Deci. 
nervose  id  probantem,  in  c.  Quia  in  tantum, 
de  Prsebend.,  n.  5. 

8.  Hinc  ergo  potest  amplius  urgeri  funda- 
mentum  illud,  quia  concessa  potestate  ad  ali- 
quem  actum  majorem,  censetur  concessa  ad 
minorem,  in  quo  eadem  vel  major  ratio  spec- 
tatur;  sed  in  juramento  et  voto  ita  contingit; 
ergo.  Major  supponitur,  tum  ad  homiuem 
contra  Navarrum  ;  tum  ex  auctoritate  Gano  • 
nistarum,  nam  prseter  Deeium  eamdem  limi- 
tationem  addit  Felin.,  refereus  alios  ibidem, 
limitat.  1  et  2;  et  in  quarta  dicit  maxime  pro- 
cedere  in  potestate  dispensandi ;  tum  induc- 
tione,  quia  potestas  testandi  ex  privilegio  ex- 
tenditur  ad  codicillum  faciendum,  et  ad  do- 
nationem  causa  mortis,  ut  supra  Navarrus 
tradit,  et  licentia  donandi  exteuditur  ad  mu- 
tuaudum,  et  facultas  audiendi  divina  tempore 
cessationis  a  divinis,  extenditur  ad  tempu» 


CAP.  XIV.  AN  FACULTAS  DELEGATA  AD  DISPENSANDUM  VOTA,  ETC. 


H07 


interdicti ;  imo  et  e  contrario  in  rigore  juris, 
ut  multi  tenent  apud  Covar.,  in  c.  Alma.  2  p., 
§  -4,  n.  7;  tum  denique  ralione,  quia  ubi  ea- 
dem  vel  major  ratio  mtercedit,  rationabiliter 
creditur  eamdem  esse  volnntatem  dispensan- 
tis,  vel  delegantis  potestatem  dispensandi. 

9.  Jam  ergo  probatur  bic  recte  applicari 
hanc  regulam,  quia  tota  ratio,  quee  conside- 
ratur  in  voto,  est  obligatio  rcligionis  ad  Deum, 
quam  sibi  bomo  sua  voluntate  imposuit;  obli- 
gatio  autem  juramenti,  de  qua  tractamus, 
etiam  est  ad  Deum,  et  ad  religionem  pertinet, 
et  licet  in  rigore  speculativo  sint  diversarum 
rationum,  tamen  moraliter  et  in  ordine  ad 
usum  moralem  quasi  paria  judicantur,  ut  est 
commune  jurisperitorum  proloquium.  Item 
in  utriusque  observatione,  dispensatione^  vel 
commutatione,  solum  observatur  quid  gratius 
Deo  sit;  nam  in  utroque  solus  Deus  considera- 
tur  ut  creditor,  et  in  utroque  maxime  inten- 
ditur,  ut  Deo  tanqnam  credilori  satisfiat;  qnod 
autem  illud  debitum  naseatur  ex  promissione 
Deo  facta,  vel  ex  invocatione  testimonii  divi- 
ni,  non  videtur  multum  movere  concedentem 
tale  privilegium,  neque  ad  mores  multum  re- 
ferre  ;  ergo  merito  tale  juramentum  censetur 
sub  voto  comprehendi.  Unde  etiam  hic  juvat 
regula,  quod  quando  duo  parificantur,  dispo- 
sitio  in  uno  concepta  extenditur  ad  aliud, 
quam  tradit  Panormitan.  in  cap.  Pruden- 
tiam,  de  Mutui  petit.,  n.  10,  cum  Gloss.,  in' 
cap.  Si  postquam,  verb.  Provisione,  de  Elect., 
in  6. 

10.  Sed  quia  hsec  generalia  principia  sunt 
valde  ambigua,  et  pluressolent  pati  limitatio- 
nes  et  exceptiones,  et  (quod  caput  est)  sa?pe 
in  eorum  applicatione  solet  peti  principium, 
ideo  non  videntur  suffice.re  ad  rem  tam  gra- 
vem  et  dubiam  confirmandam.  Nam  simplici- 
ter  verum  non  est  juramentum  et  votum  ejus- 
dem  materiee  parificari  in  omnibus ;  nam  ali- 
qui  censent  reservationem  voti  in  aliqua  ma- 
teria  non  extendi  ad  reservandum  juramen- 
tum.  Et  eadem  ratione  licet  fractio  juramenti 
in  una  materia  sit  reservata,  non  ideo  erit 
fractio  voti.  Item  sub  perjurio  venit  violatio 
juramenti,  et  non  fractio  voti  ejusdem  mate- 
ri-e,  et  sic  de  aliis,  quge  in  discursu  hujus  et 
preecedentis  tractatus  tacta  sunt.  Ergo  eadem 
ratione  dicetur  nou  aequiparari  quoad  potes- 
tatem  dispeusandi,  et  si  contrarium  sumitur 
ut  clarum,  principium  petitur.  Accedit  quod, 
licet  in  dispositionibus,  quae  pertinent  ad  or- 
dinarium  jus,  valeat  argumentum  ab  eequipa- 
ratis,  quando  clara  differentise  ratio  non   oc- 


currit,  in  delegatione  uon  est  eadem  ratio, 
tum  quiares  est  facti,  et  pendet  ex  voluntate 
delegautis,  et  polest  unumactum  etnon  alinm 
committere,  quandonou  sunt  connexi,  quam- 
vis  simiies  esse  vi  leantur,  et  majorem  sine 
minori;  tum  etiam,  quia  seinper  poteslas  ad 
plura  est  major,  quantnmvis  sint  paria,  et 
ideo  ex  concessione  unius  non  videtur  posse 
colligi  utriusque  coneessio. 

11.  Propter  hsec  igitur  addo,  quidquid  sit 
de  illis  regulis  seu  principiis  in  sua  generali- 
tate  sumptis,  in  praesenti  puiicto  recte  proce- 
derepropter  vehementem  conjecturam  volun- 
tatis  et  intenlionis  concedentis.  Nam  secun- 
dum  communem  aestimationem  juramenta 
ha?c  tanquam  vota  reputantur,  et  maxime  in 
ordine  ad  finem  orclinurie  intentum  ab  eo  qui 
hanc  facultatem  concedit.  Declaratur,  quia 
quando  juramentum  ordinatur  solum  ad 
Denm  et  pietatem,  perinde  reputatur,  sive 
cum  promissione,  sive  absque  llla  fiat,  unde 
sub  nomine  voti  solet  juramentum  compre- 
hendi,  et  e  converso,  maxime  secundum  com- 
munem  et  vulgarem  modum  loquendi.  Et  po- 
test  habere  fundamentum  in  Jure.  Nam  in 
cap.  Pervenit,  2,  de  Jurejur.,  sic  dicitur :  Non 
enim  propositum  aut  promissum  infringit,  qui 
in  nieliusillud  commutat.  Quee  regula  de  votis 
ponitur  in  c.  Scriptura3,  de  Voto,  et  sub  illis 
verbis  in  rigore  ad  votum  pertinet,  et  tamen 
pouitur  sub  titulo  de  juramento  sub  eisdem 
verbis.  Hinc  etiam  Canonistaa  interdum  di- 
cunt,  tale  juramentum  esse  quoddam  votum, 
signatim  Abb.,in  c.  Si  vero,  in  fine,  de  Jure- 
jurand.  Sic  etiam  Ant.,  2  p.,  tit.  11,  c.  2,  §  2, 
dicit,  cum  Joan  de  Neap.,  juramentum  pro- 
missorium  de  his  quaa  pertinent  ad  Dei  hono- 
rem,  includere  votum.  Quod  fortasse  ita  est 
regulariter,  etiam  intellectum  de  proprio  et 
formali  voto ;  inde  tamen  in  communi  aestima- 
tione  lale  juramentum,  quomo:locumque  fiat, 
pro  voto  reputatur,  et  sub  ea  voce  compre- 
henditur,  ita  ut  significet  generatim  debitum 
voluntarie  contractum  ex  religione  ad  Deum. 
Accedit,  quod  modus  dispensandi  vel  commu- 
tandi  utrumque  vinculum  ,  quando  solum 
Deum  attingit,  idem  est,  scilicet  ex  parte  Dei 
remittendo  obligationem,  unde  cui  committi- 
tur  facultas  remittendi  debitum  voti  ex  parte 
Dei,  consequenter  poterit  remittere  debitum 
ortum  ex  simplici  assertione  ratione  adjuncti 
juramenti,  nam  quod  ad  Deum  attinet,  perinde 
est. 

12.  Per  ingressum,  religionis  non  solum  vo- 
ta,  sed  etiamjuramenta  censentur  extingui.  — 


i  1 08  UB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENS 

Et  hinc  est  (quod  non  parum  rem  confirmat ) 
qaod  per  ingressum  religionis  sicut  extin- 
guuntur  vota,  ita  censentur  etiam  extingui 
Iicpc  juramenta.  Hinc  etiam  sub  votis  reserva- 
tis  intellignntur  esse  reservata  religiosa  jura 
menta,  etiam  pura,  de  eisdem  materiis,  ut 
tractat.  2  dixiinus,  cum  tamen  reservatio  sit 
magis  odiosa  quam  delegatio  potestatis.  Deni- 
que  si  consideremus  finem  propter  quem  so- 
lent  concedi  hee  facultates  per  privilegia,  aut 
Bullas,  vel  jubilsea,  regulariter  invenietur  ea- 
dem  ratio  iii  hujusmodi  juramentis  quse  in 
votis,  et  extensionem  ad  utramque  necessa- 
riam  esse  ad  consequendum  illum  finem;  er- 
go  credendum  omnino  est,  mentem  conceden- 
tis  hujusmodi  esse.  Declaratur  antecedens  in 
jubilseis,  verbi  gratia,  in  quibus  solet  concedi 
potestas  dispensandi  in  votis,  ut  fideles  faci- 
lius  et  melius  disponi  possint  ad  consequen- 
dum  favorem  jubilaei,  ad  quem  finem  omniuo 
eadem  necessilas  apparet  in  his  juramentis  vo- 
tivis,  et  idem  est  in  similibus :  ergo  magnum 
indicium  est,  mentem  Pontificis  in  hujusmodi 
eoncessionibus  esse  loqui  de  omnibus  his  obli- 
gatiouibus  religionis,  quee  solum  Deum  respi- 
ciunt,  et  ad  honorem  ejus  teudunt,  easque 
comprehendere  sub  nomine  voti. 

d3.  Ad  quce  juramenta  extendatur  ista  po- 
testas  dispensandi  et  commutandi.  — Hoc  ergo 
modo  declarata  heec  senlentia  est  satis  proba- 
bilis.  Ex  eadem  vero  declaratione  infero,  non 
esse  extendendam  hanc  concessionem  ad  om- 
nia  juramenta  promissoria.  Quia  non  potest 
extendi  ad  illa  quse  fundantur  in  promissione 
humana.  Quod  non  solum  censeo  verum  in 
hisqueesupponunt  obligationem  promissioiiis, 
in  quibus  nullum  esl  dubiura,  sed  etiam  in 
his  quee  solum  obligant  in  vi  juramenti,  et  re- 
laxari  possunt  sine  vero  preejudicio  tertii,  ut 
sunt  illa  de  quibus  loquuutur  c.  Debitores,  c. 
Si  vero,  cum  similibus,  de  Jurejuran.,  scilicet 
juramentum  metu  extortum,  vel  per  injusti- 
tiam,  utde  solvendis  usuris,  et  similia.  Ratio 
autem  est,  quia  illa  juramenta  nullo  modo 
sunt  vota,  nec  sub  tali  appellatione  venire 
consueverunt,  et  ideo  non  possuut  ad  illa  ex- 
tenditalia  privilegia.  Et  quoad  hoc  censeo  ve- 
ram  opimonem  Navarri,  et  probari  optime 
fundamento  ejus  cum  aiiis,  quee  circa  illud 
addidimus.  Et  propterea  non  fuudo  assertio- 
nem  positam  in  solo  illo  argumento  a  majori 
ad  minorem  potestatem,  neque  in  quacumque 
eequiparatione  in  vinculo  obligationis,  sed 
addendo  simul  eequiparatiouern  in  hoc,  quod 
tota  obligatio  et  materia  talis  juramenti  votivi 


ATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 
ordinatur  ad  Dei  honorem,  et  pendet  ex  solo 
illo  tanquam  creditore,  et  ita  habet  eumdem 
modum  dispensationis  et  commutationis  cum 
voto,  etenmdem  finem,  eamdemque  rationem 
et  connexionem,  attento  fine  laliurn  concessio- 
num,  et  attento  usu  talium  juramentorum,  ac 
denique  cousiderata  communi  existimatione 
fidelium,  in  qua  tanquam  vota  reputantur. 

I4.  Secunda  assertio:  votajurala,  in  quibus 
directe  cadit  j  uramerUum,  possunt  dispensari  et 
commutari  per  hcec  privilegia.  — Unde  dico 
secundo  :  vota  etiam  jurata,  in  quibus  jura- 
mentum  cadit  directe  super  votum,  possunt 
per  ha-c  privilegia  dispeusari  vel  commutari. 
Hanc  assertionem  intendunt  auclores  allegati 
in  tertia  et  quarta  opiuione,  et  alii  quos  infra 
referam  in  sequenti.  Potest  autern  dupliciter 
exphcari  et  probari.  Primo,  ut  talis  dispensa- 
tio  directe  feratur  in  juramentum,  et  deinde 
ad  votum.  Secundo,  ut  incipiat  a  voto,  et  per 
consequens  irritet  potius  quam  dispenset  jura- 
mentum,  et  utrumque  modum  censeo  verum. 
Sedpiior  coincidit  cum  sequenti  aisertione, 
et  ideo  ibi  tractabitur.  Nunc  ergo  probaturas- 
sertiojuxta  seeundum  modum.  Nam  votum, 
licet  juramento  firmetur,  non  desinit  esse  vo- 
tum ;  ergo,  non  obstante  juramento,  poterit 
tol!i  per  potestatem  tollendi  vota;  sed  illo 
ablato  juramentum  per  se  cadit,  etdesinitobli- 
gare  sine  alia  dispensatione  vel  commuta- 
tione;  ergo  per  illam  facultatem  polestdirecte 
tolli  votum,  et  indirecte  juramentum.  Pri- 
mum  antecedens  per  se  evidens  est,  quia  ju- 
ramentum  additum  voto  non  destruit  iiiud, 
sed  confirrnat,  et  promissio  ad  hominem  ju- 
rata  vera  promissio  est.  Consequentia  vero 
probatur,  quia  si  est  univoce  yotum,  non  est 
cur  excludatui  a  generali  concessione  votorum, 
quia  non  est  votum  reservatum  ratione  jura- 
menti;  sub  generali  autem  clausula  compre- 
henduntur  omnia  vota  non  reservata,  ut  su- 
pra  dictum  est.  Item  quia  lbi  consideratur  ju- 
ramentum  ut  accessorium  ad  votum,  et  ideo 
non  consideratur  ad  potestatem  in  votum  ip- 
suin,  quod  est  principale;  imo  sequitur  illud 
juxta  regulam  juris.  Unde  quod  aliqui  dicunt, 
per  illam  clausulam  solum  eon<vedi  vota  pura, 
quee  nou  sunt  alio  vinculo  communita,  nec  ex 
jure,  nec  ex  ratione  ab  eis  probatur;  et  ideo 
gratis  dicitur.  Quia  aiiud  vinculum  distinc- 
tum  est ,  et  non  facit  vmculum  voti  in  se 
esse  fortius,  quasi  intensive,  ut  sic  dicam  ; 
et  ideo  non  potest  obstare  quominus  vin- 
culum  voti  prsecise  spectatum  possit  cadere 
sub  talem  facultatem.  Ut  si  quis  habeatpotesta- 


CAI\  XIV.  AN  FACULTAS  DELEGATA  AD  DISPENSANDUM  VOTO.  ETC. 


1109 


tem  dispensandi  in  irregularitate  tantum,  licet 
illa  conjuncta  sit  cum  suspensione,  poterit  in 
irregularitate  dispensare,  sive  maneat  suspen- 
sio,  sive  non.  Et  (quod  est  similius)  quia  po- 
test  homo  remittere  promissionem  sibi  fac- 
tam,potest  illam  remittere,  etiamsi  jurata  sit, 
et  domiuus,  qui  potest  prohihere  servo  neopus 
aliquod  faciat,  potest  etiam  prohihere,  licet 
illud  suh  juramento  servus  promiserit,  quia 
ejus  juramentum  non  potest  miuuere  potesta- 
tem  domini.  Et  impedimentum  subortum , 
quodjuste  itnpediret  voti  exeeutionem,  excu- 
sando  a  culpa,  etiam  sufficiet  ad  exeusandum, 
Hcet  votum  ju ratum  sit.  Sic ergo  qui constitutus 
estvice  Deiad  remittendam  promissionetnDeo 
factam,  potest  illam  remittere,  ctiamsi  jurata 
sit.  Itaque  si  aliunde  non  constet  esse  aliam 
mentem  concedentis.  ex  vi  verborum  non  est 
cur  excludantur  a  tali  concessione  vota  ju- 
rata,  quatenus  vota  sunt. 

15.  Jam  vero  probatur  minor,  scilicet,  ablato 
voto  ,  juramentum  per  se  cessare.  Id  antem 
satis  ostenditur  argumentis  tertise  sententiee, 
et  exemplo  ibi  et  hic  proxime  adducto,  quod 
plane  convinc.it.  Et  ratio  est,  quia  qui  jurat 
promissionem  ut  sie,  non  jurat  immediate 
rem  promissam,  sed  servare  fidelitatem  pro- 
missiohis;  et  si  aliquo  modo  jurat  actionem 
promissam,  non  est  absolute,  sed  nt  cadit  sub 
obligationem  promissionis.  Sicut  quijurat  ser- 
vare  praeceptum  audiendi  Missam,  non  jurat 
audire  Missam  absolute,  sed  ut  affectam  tali 
obligatione;  et  ideo,  sublato  praecepto,  non 
obligabit  juramentum  ;  ergo  similiter  in  prae- 
senti.  Unde  si  Summns  Pontifex  vel  Episcopus 
dispenset  in  tali  voto,  etiamsi  per  se  non  at- 
tingat  juramentum,  irritabit ,  seu  relaxabit 
illud  ;  sicut  si  Deus  ipse  immediate  remitteret 
rem  sihi  debitam  per  tale  votum  juratum, 
consequenter  tolleret  juramentum  sine  specia- 
li  favore,  ut  sic  dicam.  Unde  etiam  existimo, 
supposita  potestate,  non  esse  necessariam  ma- 
jorem  causam  ad  tollendnm  tale  votum,  quam 
si  jnratum  non  esset.  Quia  nuilo  modo  leedi- 
tur  juramentum,  aut  servari  desinit  ex  illa 
voti  ablatione ;  ergo  si,  secluso  juramento  , 
causa  esset  sufficiens  ad  remittendam  promis- 
siOnem  nomine  Dei,  eadem  sufficiet,  non  ob- 
stante  juramento ;  nam  si  juramento  non 
praejudicatur,  cur  obstabit?  Quod  autern  non 
prsejndicetur,  patet,  quia  illud  est  de  servanda 
fidelitate  Deo;  per  hoc  autem  non  violatnr  fi- 
delitas,  ut  constat.  Item  jnramentum  illud  est 
conditionale,  Juro  servare  votum,  si  durave- 
rit,  vel  nisi  remittatur;  et  ideo  non  impleta 


conditione,  nihil  derogatur  juramento.  Item 
hac  ratione  potest  homo  sua  voluntate  remit- 
tere  promissionem  silu  cumjuramentofactam, 
quia  per  hoc  nullum  praejudicinm  fit  jura- 
mento;  ergo  similiter  in  praesenti.  Denique  in 
juramento  promissorio,  causa,  quse  sufficit  nt 
vinculum  fidelitatis  auferatur  jnste  et  valide, 
sufficit  ad  relaxandum  jurameutnm  ex  parte 
materiae. 

16.  Objectio.  —  Dices  :  saepe  juramentum 
promissorium  obligat,  etiamsi  promissio  non 
sit  valida,  ut  patct  in  jurameuto  per  metum 
injnstum  extorto,  et  de  solvendis  usuris,  etsi- 
milibus  :  ergo  ablata  protnissione,  non  sequi- 
tur  intrinsece  ablatio  juramenti.  Item  aliquae 
sunt  promissiones,  quae  revocari  possunt,  non 
addito  juramento,  et  illo  addito  nou  possunt, 
ut  in  capit.  Qjuamvis  pactum,  de  Pactis  ;  ergo 
eadem  ratione,  licet  promissio  voti  nonjurata 
possit  tolli  per  hanc  facultatem,  jnrata  non 
poterit. 

17.  Fit  satis  oijectioni.  —  Qui  jurat  serva- 
re  votum  invalidum ,  non  tenetur  neq-ue  jura- 
mcnturn  ,  neque  votum  servare.  —  Ad  priorem 
partem  respondeo,  illa  jnramenta  a  principio 
cadere  super  promissionem  invalidam,  et  ideo 
non  fundari  in  obligatione  promissionis,  sed 
in  sola  promissiorie  externa  ab  alio  accepta- 
ta,  quae  includit  assertionem  dandi  vel  facien- 
di,  quantum  est  ex  parte  jurantis,  et  ideo  ta- 
lia  juramenta  inducunt  a  principio  obligatio- 
nem  suam  sine  dependentia  ab  obligatione 
promissionis.  Secus  autem  est  de  juramento, 
quo  firmatur  votum  ,  quia  cadit  in  promissio- 
nem  obligantem,  et  in  illa  omnino  fundatur. 
Unde  nuando  quis  juraret  servare  votum  in- 
validum,  ut,  verbi  gratia,  profcssionem  mil- 
lam,  non  obligaretur  juramento,  sicut  nec  vo- 
to.  Et  ratio  est,  quia  quoties  votum  est  nul- 
lum,  Deus  non  acceptat  illud,  et  creditore  non 
acceptante.  non  potest  juramentum  obligare. 
Et  ita  potest  etiam  responderi,  illa  juramen- 
ta,  quorum  promissio  acceptatur  a  creditore, 
etiamsi  promissio  sit  invalida  ,  non  statim 
amittere  vim  obligandi,  quia  ad  hanc  sufficit 
assertio  acceptata;  at  vero  quando  promissio 
non  obligat  propter  remissionem  vel  non  ac- 
ceptationem  creditoris,  uon  potest  juramen- 
tum  obligare.  Unde  merito  potest  considerari 
convenientia  inter  utraqne  juramenta.  Nam 
illa  etiam  juramenta  ,  quae  homiuibus  prae- 
stantur  snper  promissiones  turpiter  extortas, 
babent  depeudentiam  a  voluntate  eorum,  in 
quorum  utilitatem  fiunt ;  nam  si  illi  remit- 
tant,  desinunt  obligare.  Quoad  hoc  ergo   est 


HIO  LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENS 

etiam  similitudo  :  nam  sicut  illa  tobuntur  per 
remissionem  creditoris,  ita  etiam  tolluntur 
juramenta  confirmantia  promissionem  vali- 
dam,  vel  vota,  et  quia  cum  dispensatur  vo- 
tnm,  ihlerveuit  remissio  creditoris  ,  ideo  ces- 
sat  juranientum.  Ad  alteram  partem  respon- 
detur,  illud  contingere,  quando  juramentum 
est  de  nou  revocanda  promissione,  ut  supra, 
tract.  2,  lib.  2 ,  visum  est ;  quia  tune  fieret 
contra  juramentum ,  petendo  revocationem 
contractus  ;  hic  autem  nec  dispensans  jnravit 
non  dispensare,  vel  non  commutare  votum  ju- 
ratum,  nec  tale  juramentum  fuisset  licitum, 
interveniente  justa  causa.  Neque  etiam  qui 
votum  juratum  emisit,  vovit,  aut  juravit  non 
dispensari  in  voto,  sed  solum  servare  votum, 
utique  perseveraus  Neque  tale  votum  aut  ju- 
ramentum  obligaret,  interveniente  justa  eau- 
sa ,  ut  in  superioribus  tactum  est. 

48.  Cui  commutatur  zotum  juratum,etiam 
relaxatur  jaramenUtm.  —  Objectio.  —  Solutio. 
—  Sed  quseri  potest  circa  hanc  assertionem, 
an  commutando  votum  juratum  commutetur 
etiam  juramentum,  vel  potius  relaxetur.  Re- 
spondeo  breviter,  in  rigore  et  per  se  non  com- 
mutari,  sed  relaxari.  Itaque  licet  per  commu- 
tationem  talis  voti,  maneat  obligatio  voti  cir 
ca  aliam  materiam,  illud  tamen  votum,  quod 
manet,  non  est  juratum,  ficut  prius  erat.  Ra- 
tio  est,  quia  (ut  dixi  superiori  tract.,  lib.  2, 
cap.  35 )  juramentum  non  patitur  translatio- 
nem,  utsicdicam,  ab  una  materia  ad  aliam, 
juxta  cap.  Clericus,  de  Jurejur. ;  et  ideo,  si 
quis  juraverit  servare  votum  jejunandi,  verbi 
gratia,  non  potest  ex  vi  illius  juramenti  obli- 
gari  ad  recitandum  rosarium,  si  fortc  prior 
materia  in  hanc  mutata  est,  argumento  cap. 
Clericus,  de  Jurejur.  Dices :  licet  juramentum 
non  possit  extendi,  seu  transferri  ad  aliam 
materiam,  potest  nihilominus  commutari,  ut 
ibidem  dictum  est.  Respoudeo  verum  hoc  es- 
se,  sed  tamen  in  praiseuti  non  commutari  ju- 
ramentum,  ut  supponitur,  sed  tantum  votum. 
Nihilominus  tamen  addendum  est  posse  eum, 
qui  commutat  tale  votiiLn,  nolle  commutare, 
nisi  vovens  acceptet  novam  materiam  sub  ea- 
dem  obligatione  voti  jurati.  Et  tunc  obligabit 
juramentum,  quia  virtute  de  novo  emittitnr 
super  novam  materiam  et  obligationem.  Dici- 
mus  tamen  hunc  modum  commutatiouis  non 
esse  necessarium,  sed  posse  simpliciter  com- 
mutari  votum  ,  et  tunc  tolli  juramentum,  et 
manere  votum  non  juratum,  nisi  a  vovente  ite- 
rum  juretur. 

49.  Tertia  assertio  :  tolum  et  jnramentum 


ATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 
super  eamdem  materiam  immediate  cadens  , 
et  tttrumque  per  se  obligaris,  per  dictam  po- 
testatem  auferri  poterit.  —  Dico  tertio  :  etiam- 
si  votum  et  juramentum  super  eamdem  mate- 
riam  immediate  cadant,  et  unumquodque  per 
se  obliget  ad  Dei  honorem,  per  facultatem 
absolutam  dispensandi  in  votis  auferri  poterit 
vel  votum,  vel  juramentum,  vel  utrumque, 
pro  justo  arbitrio  dispensantis.  Pro  hac  asser- 
tione  possumus  allegare  omnes  auctores  pri- 
niee  assertiouis ;  nam  revera  est  consequens 
ad  illam,  et  tenent  alii  moderni,  et  viri  doc- 
ti.  Et  probatur  prior  pars,  quia,  licet  iilud  vo- 
tum  habeat  conjunctum  juramentum,  semper 
manet  verum  votum,  et  nou  reservatum,  imo 
non  manet  ipsum  firmatum  juramento  per  se 
loquendo,  s^d  tantum  eadem  materia  manet 
subjecta  obligationi  juramenti  ;  ergo  potest 
tolli  per  illam  facultatem,  non  obstante  con- 
comitantia  juramenti.  Gonsequentia  patet  a 
fortiori  ex  dietis  in  praecedenti  assertione  ; 
quia  etiam  hic  sunt  vincula  omnino  dis- 
tincta  ,  et  minus  inter  se  colligata ;  neC  est 
cur  unum  possit  impedire  usum  potestatis  er- 
ga  aliud.  Confirmatur,  nam  juxta  satis  proba- 
bilem  sententiam,  si  quis  habeat  potestatem 
ad  dispensandum  in  quarto  gradu  consangui- 
nitatis,  et  aliquis  sit  conjuuctus  cum  alio  in 
tertio  et  quaito,  poterit  dispensare  in  quarto 
solo,  rel'cto  tertio  dispensando  a  superiore. 
Item  qui  habet  irregularitatem  unius  homici- 
dii  voluntarii,  et  alterius  casualis  occulti,  po- 
terit  ab  Episcopo  dispensari  in  irregularitate 
posteriori  ad  eum  pertinente,  reservata  altera 
irregularitate  pro  Pontifice ;  quia  unum  im- 
pedimentum  vel  vinculum  non  mutat  suam 
naturam  propter  consortium  alterius,  et  ex 
natura  sua  potest  unum  sine  alio  auferri,  ut 
suppono,  nec  de  necessitate  dispensationis  est, 
quod  simul  utrumque  dispensetur,  vel  quod 
potestas  ad  utrumque  se  extendat.  Sic  ergo 
in  prsesenti,  non  obstante  juramento,  poterit 
votum  illud  tolli  per  eum  qui  habet  directam 
potestatem  in  vota.  Et  ex  his  probata  manet 
sei-unda  pars,  additis  quae  iu  prima  assertione 
diximus.  Nam  si  juramentum  esset  solum, 
auferri  posset  per  dlam  facultatem  ,  perinde 
ac  si  esset  votum ;  ergo  licet  sit  cum  voto 
conjunctum,  poterit  auferri,  per  se  tantum 
spectatum  ;  sic  enim  procedunt  rationes  de 
aequiparatione,  etreliqiue. 

20.  Probatur  tertia  pars  assertionis.  — Pri- 
mus  sensus.  —  Difficultas  ergo  esse  videtur  in 
tertia  parte  assertionis,  quse  dupliciter  intelli- 
gi  et  probari  potest,  vel  de  directa  dispensa- 


CAP.  XIV.  AN  FACULTAS  OLLEGATA  AD  DISPENSANDUM  VOTA,  ETC. 


Hll 


tione  utriusque  vincnli  ,  vel  qnia  ablalo  uno 
consequenter  cessat  reliquum  ;  et  [irior  sen- 
sus  est  maxime  intentus-,  secundus  vero  non 
est  contemnendus.  Probatur  ergo  primo  mo- 
do,  quia,  ut  in  assertione  expressirnus,  loqui- 
mur  de  potestate  concessa  simpliciter  ad  dis- 
pensandum  in  votis;  qui  autem  talem  potesta- 
tem  habet,  non  semel  tantum,  sed  saepius  po- 
test  cum  tali  persona  dispensare  in  obligatio- 
ne  religionis  ad  Deum  per  vota,  vel  jura- 
menta  aequipollentia  ;  ergo  postquam  talis 
dispensator  concessit  dispcnsationem  in  voto, 
potest  concedere  in  juramento  ;  et  eadem  ra- 
tione  poterit  utrumque  simul  tollere,  quasi 
duas  dispensationes  simul  concedendo.  Secun- 
do,  si  a  principio  talis  materia  solum  fuisset 
sub  obligatione  juramenti,  posset  ex  vi  illius 
potestatis  dispensari ;  ergo  quamvis  votum 
praecesserit,  et  sit  dispensatum,  poterit  jura- 
mentum  dispeusari ;  vel  aliter,  ponamus  ali  - 
quem  vovisse  peregrinationem,  et  deinde  dis- 
pensationem  voti  obtiuuisse,  et  iterum  postea 
jurasse  eamdem  peregrinationem,  certe  etiam 
boc  juramentum  poterit  relaxari  per  eamdem 
facultatem  ,  non  minus  quam  si  votum  non 
praecessisset ,  quia  ld  est  omnino  imperti- 
nens.  Ergolicet  simul  aliquando  extiterint  vo- 
tum  et  juramentum  ejusdem  materiae,  pote- 
rnnt  qnasi  per  dnplicem  actum  illius  potcsta- 
tis  auferri.  Tertio,  si  quis  in  jubilseo  baberet 
votum  recitandi  rosarium.  et  juramentum  non 
ludendi,  poterit  utrumque  per  facultatem  ju- 
bilaei  dispensari,  non  minus  quam  si  utrum- 
que  esset  votum,  juxta  dicta  in  prima  asser- 
tione  ;  ergo,  licet  utrumque  illorum  cadat  si- 
mul  in  eamdem  materiam,  poterit  etiam  au- 
ferri  ex  vi  ejusdem  potestatis. 

21.  Proponitur  secundus  mndus  assertionis. 
—  Secundus  prseterea  sensus  potest  probabili- 
ter  servari,  nimirum,  non  solum  posse  cessare 
obligationem  juramenti,  ablato  voto,  quando 
juramentum  directe  confirmat  promissiouem, 
sed  etiam  quando  immediate  cadit  in  raate- 
riam  voti.  Quod  in  hunc  modum  declaro  :  nam 
juramentum,  factum  homini  per  simplicem 
assertionem  de  futuro,  sine  propria  promissio- 
ne,  seu  juramentum  promissorium,  in  quo 
promissio  non  obligat,  sed  solum  juramen- 
tum,  potest  remitti  et  relaxari  per  remissio- 
nem  partis,  seu  creditoris,  in  cnjus  utilitatem 
juratum  est,  ut  in  superioribus  est  ostensum, 
quia  tale  juramentum  semper  includit  condi- 
tionem,  Si  alter  fuerit  eontentus,  vel  si  ipse 
non  remiserit;  ergo  etiam  hoc  modo  relaxabi- 
tur  juramentum  ad  Deum,  quoties  constiterit 


Deo  placere,  id,  quod  est  juratum,  non  ficri, 
sed  remittere  illud,  v<d  acceptare  ;diud  loco  il- 
lius.  Nam  quoad  lioc  eadern  est  ratio  in  Deo, 
quia  cadcm  conditio  includitur  in  juramento 
facto  Deo.  Sed  quoties  votum  et  juramentum 
ineamdem  materiamcadunt,et  votum  per  jus- 
tam  dispensationem  vel  commutationem  tolli- 
tur,  eo  ipso  declaratur  Deum  esse  contentum  ut 
id  non  fiat,  vel  illi  placere  ut  aliud  loco  illius 
fiat;  ergo  eo  ipso  desinit  juramentura  obli- 
gare  circa  illam  eamdem  materiam,  quia  de 
illajam  constat  non  esse  tam  gratam  Deo,  ut 
velit  illam ;  ideo  enim  censetur  illam  jam  non 
exigere  in  ordine  ad  votum.  Dices,  ex  vi  dis- 
pensationis  voti  solum  intelligi  illam  mate- 
riam  non  placere  Deo  in  ordine  ad  tale  vincu- 
lum  voti,  nou  vero  in  ordine  ad  aliud  vincu- 
lum  juramenti.  Sed  contra,  quia  causa  et  ra- 
tio  illius  remissionis  non  est  respectiva  in  or- 
dine  ad  hoc  vel  illud  vinculum,  sed  fundatur 
simpliciter  et  absolute  in  coniitionibus  et  cir- 
cumstantiis  materiae  secundum  se,  hie  et  nunc 
spectatis,  ut  constat  ex  D.  Thom.,  dict.  artic. 
10.  Ergo,  eo  ipso  quod  cessat  conditio  inclusa 
in  voto,  cessat  etiam  conditio  inclusa  in  jura- 
mento,  et  ideo  per  se  cessat.  Et  hic  discursus 
optime  etiam  declarat,  quam  sint  similia  et 
sequiparabilia  votum  et  juramentum  in  ordine 
ad  dispensationem,  et  confirmat  omnia  quae 
in  prima  assertione  dicta  sunt,  et  omnia  ma- 
gis  confirmabuntur  solvendo  argumenta,  et 
ibi  dicemus  quid  sentiendum  sit  quando  fa- 
cultas  in  particulari  couceditur  ad  aliquod  vo- 
tum  tollendum. 

22.  Solvuntur  argumenta  in  contrarium 
proposita. — Ad  primum  argnmentum  primae 
sententiae  respondetur,  licet  juramentum  in 
rigore  sit  vinculum  distiuctum  specie,  tamen 
in  ordine  ad  dispensationem  et  commutatio- 
nem  sequiparari,  quando  juramentum  tendit 
solum  ad  Dei  honorem,  sicut  votum,  et  ideo 
non  esse  hauc  extensionem  repugnantem  pri- 
vilegio,  sed  esse  interpretatiouem  consenta- 
neam  juri  et  fiui  concessionis,  et  menti  conce- 
dentis.  Ac  denique  si  quid  habet  extensionis, 
est  consentanea  regulae  de  ampliandis  gratiis 
et  beneficiis  principis,  prsesertim  quando  in 
spirituale  bonum  cedunt,  et  nulli  praejudicant, 
ut  sunt  hoe  facultates.  Ad  secundum  jam  res- 
ponsum  est,  non  fundari  nostram  sententiam 
in  illa  regula,  et  illatione  a  majori  ad  minus 
geueratim  sumpta,  sed  in  speciaii  rat;one  ju- 
ramenti,  et  aequipaiatione,  et  connexione,  ac 
fere  eadem  aestimatione  quam  habet  cum 
voto. 


1112  LIB.  VI.  DE  IRRITATTONE,  DISPENS 

23.  Ad  confirmationem  ex  cap.  Cui  de  non 
sacerdotal/,  respondet  Navar.,  d.  q.  3,  de  Re- 
dit.  Moril.,  10,  illum  textum  non  loqui  in  fa- 
cultatibus  dispensandi,  imo  nec  in  dispensa 
tionihus,  sed  in  mandatis,  quorum  fmes  dili- 
genter  sunt  servandi,  qnia  saepe  non  militat 
eadem  ratio  in  minori,  qua?  in  majori.  Ut  in 
casu  illius  textus  mandatum  de  providendo 
aliquo  de  majori  vel  pinguiori  beneficio,  non 
permittitur  extendi  ad  minns  vel  tenuius; 
quia  in  hujusmodi  mandato  consideratur  qua- 
litas  et  proportio  persona?,  cui  provideri  man- 
datur,  et  ssepe  non  expedit  illam  inferioribus 
ministeriis  applicari,  vel  roiuus  sufficienter 
provideri ;  unde  cum  tale  mandatum  uno  actu 
expiret,  oportet  illum  ad  amussim  observari, 
ejusque  fines  diligenler  servari,  ut  dicitur  in 
leg.  Diligenter,  ff.  de  Mandat.  Ha?c  autem  ra- 
tio  nou  habet  locum  in  dispeusationibns,  ut 
idem  Navarms  ibi  fatetur,  cum  Decio  supra 
allegato.  Ha?c  vero  responsio,  licet  satis  com- 
munis  sit,  non  placet  Covar.,  lib.  1  Variar., 
cap.  20,  num.  6,  §  Solei  tamen,  cum  sequen- 
tibus;  et  ideo  ipse  respondet,  ibi  Poutificem 
loqui,  quando  praescribitur  certa  quantitas  in 
reditibns  beneficii,  qua?  est  quasi  taxa  qua?.- 
dam  determinans  speciem,  extra  qnam  volnn- 
tas  concedentis  non  impletur.  Sed  revera  in 
idem  n.volvitur,  et  prior  responsio  rationem 
reddit,  ob  quam  illa  determinatio  valoris  ceu- 
setur  facta  cum  tanta  prascisioue.  Et  fortasse 
illa  deciaratio  tam  stricta  habet  locum  in  ma- 
teria  beneficiorurn,  et  non  in  aliis. 

24.  Ad  tertium,  si  privilegium  absolutecon- 
cedatnr  ad  relaxandajuramenta,etiam  votiva, 
seu  pia,  et  in  honorem  Dei  facta,  concedo  ex- 
tendi  ad  vota  propter  rationem  supra  factarn ; 
et  ita  concedit  expresse  Sanc.  supra,  n.  29. 
Idemque  dicendum  censeo,  si  generaliter  con- 
ceditur  facultas  tollendi  juramenta,  qua?  sine 
preejudieio  tertii  auferri  possunt;  uam  per 
ha?c  potissime  intelliguntur  ea,  qua?  in  Dei 
tantum  honorem,  vel  de  aliquo  actu  virtu- 
tis  absolute  fiunt.  Eo  vel  maxime  quod  ha?c 
juramenta  ordinarie  includunt  promissionem, 
et  qui  dat  facultatem  relaxandi  juramenta, 
dat  facultatem  tollendi  obligationem  promis- 
sionis  jurata3,  si  auferri  potest  sine  praejudi- 
cio  tertii.  Respectu  autem  Dei  nullum  est 
prsejudicium,  quando  dispensatio  fit  ex  cau- 
sa.  Ad  quartum  respondetur,  interdum  fieri 
in  indultis  majorem  expressionem  ad  clario- 
rem  declarationem,  non  quia  sit  simpliciter 
necessaria. 

25.  Solvuntur  arrjirmenta  secnndre sentmtice. 


ATIONE  ET  COMMliTATIONE  VOTI. 
— -  Ad  fundamentum  secunda?  sententiaarespon- 
detur,  votum  juratum  esse  majus  vinculnm  tau- 
tnmextensive,  idest,  adpluravincula  pertine- 
re,  et  ideoper  eamdem  potestatemauferripos- 
se,  qua?  ad  plura  similia  vincula  tollenda  suffi- 
cit.  Ut  omittam,  posse  illa  duo  auferri,  tolierido 
unum  directe,  et  aliud  per  naturalem  seque- 
lam,  ut  explicatum  est.  Ad  primam  confirma- 
tionem,  negatur  antecedens  quoad  secundam 
partem.  Nam  quando  juramentum  additur 
voto,  nulla  gravitas  quasi  intensiva  accrescit 
voto,  sed  tantnm  additur  novum  vinculum,  ut 
D  Thomas  loco  lbi  citato  docuit,  et  est  res  per 
se  clara  ;  nam  saepe  votum  tempore  antecedit, 
et  postea  juramentum  illi  snperadditnr^sine 
ulla  mutatione  in  voto  facta  ;  idem  autem  est 
morahter,  licet  simul  fiant  Pra?terquam  quod, 
licet  inde  votum  in  se  cresceret,  esset  gravitas 
mere  accidentalis,  qua?  non  variaret  vinculum 
in  ordiue  ad  dispensationem.  Ad  secundam 
confirmationem,  concedo  habentem  votum 
juratum,  et  petentem  clispensationem  voti  ab- 
solute,  non  explicato  juramento,  manere  dis- 
pensatum  in  voto,  siveram  et  legitimam  cau- 
sam  allegavit;  quia  gratia  non  est  snbreptitia 
propter  illam  taciturnitatem,  qnia  nihil  occul- 
tatum  fuit,  quod  jure  difficiliorem  redderet 
dispensationem.  Nam  ostendimus  causam  suf- 
ficientem  ad  dispensationem  voti  satis  esse, 
licet  volum  juratum  sit,  ideoque  declarare 
hanc  circumstantiam ,  nec  ex  natura  rei  ne- 
cessarium  est,  neque  in  jnre  invenitur  pra?- 
ceptum. 

26.  Sed  est  hic  notanda  differentia  interfa- 
cultatem  postulatam  ad  unum  votum  tantum 
dispensandum,  e.t  inter  facultatem  absolute  da- 
tam  ad  dispensand.a  vota,  de  qua  hactenus 
locutisumus.  Namhsec  posterior  extenditurad 
pluresactus  ;  et  ideo  facile  possunt  per  illam 
tolli  votum  et  juramentum,  unumquodqne  di- 
lecte,  et  quasi  multiplicatis  actibus  dispensa- 
tionis,  nt  deelaratum  est.  At  vero  quandoposr 
tulatur  facultas  ad  unum  votum  tantum  , 
tunc  uniea  dispensatio  videtur  concessa,  et 
per  illum  actum  expirat  illa  facultas,  juxta 
dicta  in  simili,  in  3  tomo  tertia?  partis,  disp. 
27.sect.  4,  n,  7 ;  et  queetractat  Navar., d.  q.  3, 
de  Redit.  Moni.,  9,  et  tract.  de  Jubila?o,  no- 
tab.  32,  n.  46.  Unde  fit,  ut  tnnc  facultas  non  ex- 
tendatur  ad  votum  et  juramentum  directe  tol- 
lendum,  quiadeberent  tolliillo  modo  per  plu- 
res  dispensationes,  et  illa  potestas  non  exten- 
dituradplures  actus,  ut  dixi;  unde  necetiam 
plura  votapoterunt  per  illam  auferri,  sed  so- 
lum  quod  postulatum  est.  Voco  autum  plura 


CAP    XV.  UTRUM  EADEM  POTESTAS 

vota,  quee  suut  circa  diversas  materias,  nain 
qua?  iterantur  circa  eamdem,  tanquam  idem 
reputantur.  Hoc  autem  secus  est  in  voto  et 
juramento,  etiam  circa  eamdera  materiam  ;  et 
ideo  ut  directe  tollerentur,  diversis  dispensa- 
tionibus  indigerent.  Quapropter  in  hoc  casu 
particulari,  quaudo  indultum  est  adeo  limita- 
tum,  probabile  est  non  extendi  directe  ad  ju- 
ramentum  et  votum  simul.  Nibilominus  vero 
juxta  dicta  probabile  est,  ablato  voto  perillam 
facultatem,  cessare  juramentum,  non  directe, 
sed  indirecte,  id  est,  non  per  modum  dispensa- 
tionis,  sed  per  modu m  irritatioms,  et quia cessa- 
vit  couditio  in  illo  inclusa.tjuodadmittitSanc. 
in  juramento,  quod  cadit  supra  votum,  nou 
vero  quando  concomitanter  solum  cadit  supra 
eamdem  materiam,  quod  est  probabile  in  boc 
puncto.  Sed  non  minus  probabile  censeo  cou- 
trarium,  propter  discursum  supra  factum.  Et 
quiarem  moraliter  et  practice  spectando,  pa- 
ium  hoc  refert  ad  vim  obligationis  in  ordine 
ad  Deum,  necest  minor  in  voto  et  juramento 
nno  modo  facto.  quam  alio,  et  (quod  caput  est) 
in  utroquece-sat  aliqua  conditio  in  juramento 
inclusa,  et  parum  refert  quod  sit  diversa,  si 
utraque  est  necessaria,  ut  duret  obligatio  ju- 
ramenti.  Ad  ultimam  confirmationem  jam 
responsum  est  ex  dictis,  quod  ilhid  indultum 
est  optimum  ad  tollenda  dubia.  De  aliis  autem 
opinionibussufficienter  dictum  est. 

CAPUT  XV. 

UTRUM  POTESTAS  DI3PENSANDI  IN  V0TI3  ,  VEL 
1LLA  COMMUTANDI,  EXTENDATUR  AD  VOTA  FACTA 
IN   COMMODUM  TERTII  ? 

1 .  Ratio  dubitanrli  proponitur.  —  Quaestio 
hsec  communis  est  potestati  ordinarioe  et  dele- 
gata?.;  in  bac  vero  posteriori  habet  majorem 
rationem  dubitandi,  et  ideo  in  hunc  locum  re- 
servata  est :  doctrina  vero  ad  utramque  est 
cum  proportione  applicanda.  Contingit  ergo 
ssepe  ut  votum,  licct  Deo  directe  fiat,  nihilo- 
minus  habeat  materiam  exercendam  circa 
proximum,  seu  circa  tertiam  personam  ;  et  in 
his  oritur  specialis  ratio  dubitandi  de  hac  po- 
testate,  propter  prsejudicium  tertii.  Quando 
enim  votum  soli  Deo  fit,  et  illius  executio  tan- 
tum  cedit  in  bonorem  vel  cultum  ejus,  tunc 
recte  procedunt  omniadicta,quodremissiofiat 
a  dispensante  vice  ipsius  Dei ;  tamen  quando 
votum  cedit  in  proximi  utilitatem,  videtur  re- 
quiri  consensus  ejus,  cui  praej udicium  per  dis- 
pensationem  vel  commutationem  fit,  rt  ideo 


EXTENDATUR  AD  VOTA  FACTA,  ETC.  1113 

potesfas  Pradati  non  videtur  per  se  sufficiens 
ad  lale  votum  tollendum,  nisi  tertia  persona 
cedat  juri  suo.  Habctque  locum  maxime  hsec 
dubitatio  in  votis  realibus  ,  ut  de  facienda 
eleemosyna  tali  loco  pio,  vel  tali  personse  in- 
digenti,  etc.  Tamen  etiam  potest  in  votis  per- 
sonalibus  hoc  inveniri,  ut  si  fiat  votum  ser- 
viendi  huic  hospitali,  vel  ingrcdiendi  hanc 
religionem,  et  similia. 

2.  Dupliciter  potest  ahquis  vovere  in  com- 
modum  tertii.  —  Duobus  ergo  modis  possunt 
hsec  vota  fieri.  Primo,  pnre  et  nude  promit- 
tendo  Deo,  et.non  homini.  Secundo,  promit- 
tendo  simul  Deo  et  homini,  ut  quando  pro- 
mitto  pauperi  feminse  dotem  competentem,  et 
promitto  simul  Deo  illam  dare,  seu  implere 
promissionem  humanam.  Inter  quos  modos 
est  magna  differeutia ;  nam  in  priori  soli  Deo 
oritur  obligatio,  et  nullum  jus  acquiritur  ho- 
mini;  in  secundo  vero,  praeter  obligationem 
respectu  Dei,  acquiritur  jus  homini  per  hu- 
manam  promissionem,  quam  supponimus  ab 
illo  esse  acceptatam.  Quee  distinctio  sumitnr 
ex  D.  Thom.,  d.  q.  88,  art.  5,  et  clarius  in  4, 
d.  38,  q.  I ,  art.  1 ,  quaestiunc.  i,  ad  5.  Quod  si 
quis  inquirat  quando  intelligendum  sit  votum 
fieri  uno  vel  alio  modo,  respondeo  cum  Caje- 
tano  statim  citando,  hoc  maxime  pendere  ex 
intentione  voventis,  quce  ex  verbis  colligenda 
est.  Unde  si  tantum  utitur  verbo  vovendi  , 
intelligitur  esse  tantum  votum  Deo  vel  Sanc- 
tis  ad  colendum  illum,  vel  in  se,  vel  in  sua 
imagine.  Ut  si  dicat,  Voveo  sanctee  Mariee 
Lauretanoe,  votum  fit  sanctissimoe  Virgini; 
locus  autem  desiguatur  solum  ut  circumstan- 
tia  servanda  in  colenda  Virgine  per  tale  vo- 
turn.  Ut  ergo  voto  conjungatur  promissio  hu- 
mana,  oportet  ut  directe  fiat  aliqua  promissio 
homini,  et  quod  ab  illo  acceptetur,  alias  non 
obligabit.  ut  suppono,  et  videri  potest  Covar., 
incap.  Qua  nvis,  part.  2,  §  4,  nurn.  14. 

3.  Prima  conchisio :  vota  emissa  in  commo- 
duni  tertii  possunt  dispensari  ut  reliqua,  si  non 
detur  promissio  facta  tertio.  —  Hac  ergo  dis- 
tinctione  supposita  ,  dico  primo:  si  votum 
sit  purnm,  dispensari  \*1  commutari  potest  ex 
ju^ta  causa  per  eamdem  potestatem,  per  quam 
dispensantur  alia  vota,  et  ita  hsec  dispensatio 
ad  eosdem  Pra^latos  jure  ordinario  pertinet; 
idemque  cum  proportione  dicendum  est  de 
commutatione,  ubi  ad  illam  faciendam  fuerit 
necessaria  jurisdictio.  Ratio  est,  quia  per  tale 
votum  non  acquiritur  jus  tertio  ;  et  ideo  per 
dispensationem  non  fit  illi  preejudicium  ve- 
rum,  id  est,  juri  ejus  contrarium,  etiamsi  cedat 


nu 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


in  aliquod  incominodum  ejus,  seu  in  caren- 
tiam  commodi,  quod  est  longe  diversum,.ut 
agentes  de  juramento  promissorio  saepe  dixi- 
mus.  Quia  rri  privatione  hujus  commodi  non 
intervenit  injuria,  nec  culpa,  per  se  loquendo, 
et  ideo  non  est  cur  impediat  Praelatum  ne  uta- 
tur  sua  potestate,  vel  voventem,  quominus 
uti  possit  jure  suo,  petendo  dispensationem 
vel  commutationem.  Et  ita  haec  assertio  com- 
munis  est,  quam  tenet  Cajetanus,  2  tomo 
Opusc,  tract.  11,  q.  3 ;  et  sequitur  Navar.,  d. 
cap.  12,  num.  78,  latius  in  Apolog.  de  Redi- 
tib.  Eccles.,  q.  1 ,  Mon.  71 ,  in  antiquis,  et  60  in 
novis.  Tenet  Sylvest..  Votum,  4,  q.  7  et  4;  et 
Ang.,  Votum,  3,  numero  vigesimo  septimo ; 
Pisan.,  Votum,  6,  §  tertio  ;  Tabien.,  verb. 
D/spensatio  ,  numero  duodecimo;  Armilla, 
numero  vigesimo. 

4.  Contra  hanc  sententiam  tenent  Archid., 
Raym.,  et  alii  quos  Sylvester  supra  refert,  et 
sequitur  Sarm.,  tractat.  de  Redit.  Eecles., 
part.  4,  cap.  3,  n.  4,  ubi  de  Cajetano  specia- 
liter  conqueritur,  quia  dixit  tractationem  de 
voto,  ad  Theologos  potius  quam  ad  Canonistas 
pertinere.  Fundamentum  est,  quia  in  pia  cau- 
sa  jus  acquiritur  et<am  absenti,  1.  Illud,  C.  de 
Sacr.  Eccles.,  et  de  voto  id  specialiter  habetur 
in  leg.  2,  juncta  Glossa,  ff.  de  Pollicit.,  et  colli- 
gitur  etiam  ex  cap.  Ex  parte,  de  Censib  ,  ubi 
actio  datur  ad  solvenda  vota  realia  facta  eccle- 
siis,  ubi  Innoc.  etPanorm.  id  notant,  et  tradit 
Gloss.  communiter  probata  in  cap.  Scimus,  2, 
quEest.  1.  Ratio  addi  potest,  quia  ex  quo  vo- 
tum  fit  Deo  in  commodum  talis  personae  indi- 
gentis,  aut  religiosee,  acquiritur  jus  ipsi  Deo, 
quod  censetur  transferre  in  talem  personam  ; 
nam  vult  in  utilitatem  ejus  impleri  promissio- 
nem. 

5.  Haec  sententia  esset  probabilis,  si  tantum 
diceret  in  commutatione  talium  votorum  ha- 
bendam  esserationem,  quoad  fieri  possit,  uti- 
litatis  talium  locorum  vel  personarum,  ut, 
scilicet,  eorum  commodis  quoad  fieri  possit 
per  commutationem  consnlatur,  sicut  insimi- 
lidiximus  de  relaxatione  juramenti  promisso- 
rii,  et  sumi  potest  ex  cap.  Magnw,  et  ex  cap. 
Ex  mulia,  in  fine,  de  Voto.  At  vero  quod  ad 
hanc  dispensationem  vel  commutationem  sit 
necessarius  consensus  illius,  in  cujus  utilita- 
tem  votum  observatum  cederet,  non  habetfun- 
damentum.  Nam  illud,  quod  pro  asserdone 
adduximus  (ut  recte  adveitit  Navar.),  semper 
suam  vim  retinet,  quia  revera  homini  nulla 
facta  est  obligatio  per  tale  votum,  unde  non 
pst  cur  illius  consensus  requiratur,  si  alias 


justa  causa  dispensationis  vel  commutationis 
iritercedit.  Nam  dicere  Deum  transferre  jus 
suum  in  illam  personam,  gratis  dictum  est,  et 
eadem  facilitate  negatur  qua  fingitur ;  solum 
ergo  vult  Deus  ut  votum  non  violetur,  quod 
intercedente  justa  dispensatione  servatur.  Ad 
argumentum  antem  responderi  potest  ex  doc- 
trina  Navarri  supra,  per  vntum  acquiri  jusali- 
quod  Ecclesiae,  vel  personee  incujusutilitatem 
exeeutio  voti  cedit,  tamen  illud  jus  esserevo- 
cabile,  si  votum  revocetur  juste  et  valide. 
Quod  ipse  declarat  ex  aha  doctrina  Bartoli,  di- 
centis,  eum,  qui  donataliquid  alteri  sub  modo 
vel  oneie,  ut  illud  postea  transferat  in  Eccle- 
siam,  posse  postea  onus  illud  revocare,  quia 
licet  Ecclesia  tunc  acquisierit  actionem  contra 
donatarium,  illa  etiam  revocabilis  est;  ita  ergo 
in  preesenti  censetur.  Et  ita  possunt  ad  hoc 
confirmandum  conferre^  quae  de  illo  puncto 
late  tractat  Covar.,  lib.  1  Variar.,  cap.  14, 
n.  15. 

6.  Votum  de  eleemosyna  facienda  nullum  pro- 
prium  jus  illi  confert.  — Ad  majoiem  autem 
declarationem  addere  possumus,  per  votum 
soli  Deo  factum  de  eleemosyna,  verbi  gratia, 
facienda  Petro,  nullum  proprium  jus  acquiri 
Petro,  ratione  cujus  dici  possit  habere  jus  in 
re  illa,  vel  ad  rem  lllam,  solumque  concedi 
illi  canonicam,  vel  etiam  civilem  actiouem 
utilem  postulandi  a  judice  seu  Preelato,  implo- 
rando  otficium  ejus,  ut  cogat  alium  votum  il- 
lud  implere.  Et  hoc  ad  summum  probat  illa 
lex  2,  fi.  de  Pollicitat.  Haac  autem  actio  solum 
conceditur,  quamdiu  votum  in  sua  vi  et  in 
specie  (ut  sic  dicam)  perrriariet ;  nam  si  abla- 
tum  sit  per  justam  dispensationem,  vel  in 
aliam  rem  translatum  per  commutationem, 
cessabit  actio;  vel  si  quis  illam  intentet,  re- 
pelletur  probata  dispensatione  vel  commuta- 
tione,  et  ideo  merito  dicitur  illa  actio  revoca- 
bilis.  Et  juxta  hsec  intelligenda  est  Glossain  d. 
cap.  Scimus;  solum  enim  ait,  ex  pollicitatio- 
ne,  quam  quisfacit  Deo,  posseconveniri,  quod 
etiam  habet  Glos.,  in  cap.  Juramenti,  22,  q.  5, 
et  potest  admitti  in  sensu  praedicto,  quamvis 
nec  ex  illis  juribus  probetur,  ut  illae  Glossae 
dicunt;  nec  ex  cap.  Quicumgue,  13,  q.  2,  quod 
allegant;  quia  loquitur  de  promissione  aut 
donatione  facta  Ecclesiae  cum  auctoritate  Epis- 
copi,  non  de  puro  voto.  Et  similiter  loquitur 
cap.  Quia  Joannes,  12,  q.  5,  quod  etiam  alle- 
gant  ;  imo  ibi  nulla  fit  mentio  de  actione 
quam  habet  Ecclesia ,  quando  illi  promissio 
fit.  At  vero  cap.  Ex  parte,  de  Censib.,  non  lo- 
quiiur  de  actione  contra  voventem,  sed  contra 


CAP.  XV.  UTRUM  EADEM  1'OTESTAS 
haeredem,  respectu  cujus  actio  facta  est  irre- 
vocabilis,  praesertim  qnando  ex  consuetudine 
acquisitum  est  jus  Ecclesiae,  vel  pcr  modum 
pra&scriptionis,  vel  quia  indicat  donationetn 
ipsi  Ecclesite  factam,  talis  enim  erat  casus  il- 
lius  textns.  Quanquam  ex  illo  colligant  Inno- 
centius  et  Abbas  posse  voventem  compelli  ad 
implendum  votum,  etiam  ad  petitionem  ejus 
cujns  interest,  quod  in  se  verum  est  in  sensu 
declarato.  Denique  1.  Illud,  C.  de  Sacros.  Ec- 
cles.,  nihil  facit  ad  causam,  quia  non  tractat 
de  votis,  sed  de  donationibus  factis  locis  piis 
siue  scriptura  ;  nec  inde  colligi  potestquod 
facta?.  etiam  in  absentia  eorum,  qui  possent 
pro  Ecclesia  aeceptare,  valeant ;  irno  opposi- 
tum  docet  Glossa  ibi,  et  est  res  controversa,  de 
qua  videri  potest  Tiraq  ,  de  Privileg.  pisecau- 
S83,  Privileg.  114  et  115. 

7.  Votum  cadens  in  promissionem  factam 
tertio  non  p>>t  st  dispensari  sine  ejus  consensu. 
—  Limitatur  conclusio.  —  Dico  secundo  : 
qnando  votum  adDeum  habet  adjunctam  pro- 
missionem  certas  personae  aut  communitati, 
seu  Ecclesiae  valide  factam,  cui  votum  additur 
ad  robur  et  confirmationem,  tunc  regulariter 
non  potest  tale  votum  commutari  sine  consen- 
su  tertii,  in  cujus  praejudicium  cederet  com- 
mutatio  ;  est  commuuis  assertio.  Ratio  autem 
est,  quia  ibi  cum  voto  conjuugitur  promissio 
humana,  quam  snpponimus  esse  acceptatam, 
et  consequenter  dare  jus  quo  non  potest  quis 
privariper  potestatem  commutandi  vota,  sicut 
etiam  de  juramento  promissorio  dictum  est. 
Dixi  autem  regulariter ,  quia  interdum  potest 
hoc  votum  simpliciter  dispensari  vel  commu- 
tari,  tollendo  talem  obligationem,  in  duobus 
scilicet  casibus.  Unus  est,  qnando  promissio 
facta  est  Ecclesiae,  et  Praelatus  est  dispensator 
bonorum  et  jurium  talis  Ecclesiae,  et  ex  justa 
causa  potest  remiltere,  vel  compositionem  fa- 
cere  in  debitis  ejusdem  Ecclesiae,  ut  maxime 
est  Papa,  vei  interdum  Episcopus,  ettunc  non 
fit  proprie  exceptio  a  regula  posita,  quia  jam 
tunc  consentitcreditor,  cui  facta  erat  promis- 
sio.  Alter  casus  est,  quando  tanta  est  necessitas 
et  causa  dispeusationis,  ut  possit  Pontifex  co- 
gere  privatum  ut  cedat  juri  suo,  vel  illum  in- 
vituui  privare  propter  commune  bonuin,  de 
quo  eadem  est  ratio  quae  de  juramento  pro- 
missorio,  et  ita  videnda  sunt  quae  de  illo  dixi- 
mus. 

8.  Ohjectio.  —  &atisfit  objectioni.  —  Ob- 
jicies  primo,  quia,  licet  extra  hos  casus  rec- 
te  probet  ratio  facta  non  posse  tunc  utram- 
que  promissionem  auferri   seu    commutari  , 


EXTENDATUR  AD  VOTA  FACTA,  ETC.  1H5 

nihilominus  tamen  vicletur  posse  solum  vo- 
tum  dispensari  vel  commutari,  si  justa  fnerit 
causa,  et  relinqui  puram  promissionera  hu- 
manam,  ut  ea  impleatur.  Respondeo  duobus 
modis  posse  conjungi  votum,  et  prornissionem 
human.im  circaeamdem  actionem.  Primo,con- 
comitantertantum,  quando  utraque  promissio 
cadit  immediate  in  eamdem  actionem,  et  non 
una  in  aliarn,  ut,  verbi  gratia,  quando  pro- 
mitto  Petro  eleemosynam,  et  separatim  voveo 
Deo  illam  eleemosynam  facere  ;  et  hoc  facilius 
intelligitur,  quando  votum  praecedit.  Seeundo, 
possunt  illae  promissiones  conjungi  cum  subor- 
dinatione,  quia  promissio  voti  cadit  in  pro- 
mi^sionem  humanam,  ut  in  materiam,  quia 
promitto  Deo  servare  promissionem  factam  ho- 
mini,  ut  notat  D.  Thom.,  q.  88,  artic.  5,  ad  3. 
Quando  se  habent  priori  rnodo,  nulla  apparet 
repuguantia  quin  ex  vi  potestatis  tollafur  so- 
lum  votum,  relicta  promissionehumana,  quia 
non  pendet  ab  illa.  neque  directe  fit  prsejudi- 
cium  tertio,  nam  intHgrum  manet  illi  jns  suum. 
Nihilominus  tamen  regulariter  non  habet  lo- 
cum  talis  dispensatio  vel  commutatio,  quia 
semper  promissum  praestandum  est  secundum 
rectam  rationem  ;  et  ideo  vix  potest  dari  justa 
causa  ad  auferendam  majorem  obligationem, 
praesertim  quia  semper  videtur  id  fieri  in  frau- 
dem  et  incommodum  tertii.  Non  repugnat  au- 
tem  interdum  justam  causam  intercedere  ad 
tollendum  solum  vinculum  voti,  ut  postea 
possit  facilius  compositio  fieri  in  promissione 
humana,  quam  fortasse  aequitas  vel  moralis 
necessitas  postulat.  Idemque  fere  est  quando 
votum  cadit  super  promissionem  humanam, 
ut  in  materiam  suam,  licet  tuuc  major  videa- 
tur  esse  ratio  nou  auferendi  votum,  perseve- 
rante  promissione;  nam  dumha^cretinet  suam 
ratiouem  pietatis  et  propriae  obligationis,  sine 
causa  aufertur  alia.  Quia,  licet  possit  inter- 
dum  dispensari  in  voto  de  observando  aliquo 
praecepto ,  permanente  obligatione  praece- 
pti,  ut  patet  in  voto  de  castitate  conjugali 
servanda,  nihilomiuus  raro  potest  hoc  habere 
legitimam  causam ,  quando  obligatio  illa, 
quae  est  materia  voti,  confert  jus  tertio  in  cu- 
jus  commodum  cedit,  et  iila  non  aufertur; 
quia  tuuc  magis  directe  enervatur  promissio 
facta  tertio,  et  ita  cedit  iu  preejudicium  ejus. 

9.  Sed  in-tari  potest  de  voto  obedientiae  in 
aliqua  religione  facto,  nam  confirmat  promis- 
sionem  factam  hornini,  et  traditionem  factam 
religioni,  et  nihilominus  commutari  potest  in 
aliam  religionem  et  Praelatum  ejus,  per  trans- 
itum  ad  arctiorem.  Respondet  Gajetanus,  d« 


1110  LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENS 

q.  3,  in  voto  religionis  simplici  posse  hoc 
fieri,  quia  per  illud  non  acquiritur  jus  religio- 
ni  laxiori ;  nam  si  acquireretur  (ait),  non  pos- 
set  fieri  propria  auctoritate;  unde  in  voto  so- 
lemni,  seu  professione  religionis,  forte  diceret 
fieri  auctoritate  juris.  Sed  dicitur  facilius  in 
tali  professione  subintelligi  exceptionem,  vel 
conditionem,  Nisi  ad  meliora  vota  transiero, 
quia  intelligitur  professio  fieri  sine  impedi1 
mento  majoris  boni,  et  ideo  nou  acquiritur 
jus  Prselato  vel  religioni,  nisi  sub  eadem  li- 
mitatione,  ut  supra  etiamdictum  est,  etprop- 
terea  transitus  ad  arctiorem  non  fit  cum  ejus 
praqudicio,  sicut  in  matrimouio  rato  involvi- 
tur  similis  conditio.  et  ideo  ingressus  religio- 
nis  non  est  in  prsejudicium  conjugis.  Et  idem 
•est  suo  modo  de  voto  simplici  cum  prornis- 
sione  facta  certse  religioni  ingrediendi  illam  ; 
nihilominus  enim  manet  libertas  commutandi 
in  strictiorem,  nt  infra  diccmus. 

10.  Tandem  instabis  tertio  :  nam  sequitnr 
non  posse  comrnutari  votum  factum  sancto 
Francisco,  verbi  gratia,  quia  praeter  promis- 
siouem  Dei  ineludit  spepe  promissionem  fac- 
tam  tali  Sancto,  ut  supra  diximus  ;  tunc  ergo 
sequitur  tale  votum  non  esse  comrnutabile, 
quod  videtur  inconveniens.  Respondeo  cum 
Cajetano  negando  sequelam.  Imo  assero,  licet 
intelligamns  promissionem  factamSancto  sine 
speciali  promissione  facta  Deo  (quod  non  re- 
pugnat,  ut  supra  etiam  dixi),  nihilominus 
promissionem  illam  esse  dispensabilem  vel 
commutabilem  per  ordinariam  Ecclesia?  po- 
testatem.  Tum  quia  promissio  semper  intelli- 
gitur  facta  Deo  indirecte,  et  eatenus  partici- 
pare  rationem  voti ;  tum  etiam  quia  Deus,  et 
Sancti  cum  ipso  regnantes,  quoad  hoc  quasi 
constituuntur  sub  eodem  foro,  ut  Vicarius  Dei 
in  terris  possit  etiam  dispensare  jura  Sancto- 
rum,  et  debita  illorum  remittere,  si  oportue- 
rit.  Tum  denique  quia  talia  vota  non  ad  hu- 
manam  utilitatem  Sanctorum,  sed  ad  religio- 
sum  cultum,  et  simul  ad  fructum  animarum 
referuntur,  quod  totum  est  sub  cura  et  regi- 
mine  Prselatorum  Ecclesiae.  Atque  ita  videmus 
Proelatos  Ecclesise  non  solum  Christi  thesau- 
rura,  sed  etiam  Sanctorum  satisfactiones  dis- 
pensare  et  applicare.  Unde  fit  ut,  licet  in  eo- 
dem  voto  conjungatur  promissio  ad  Deum,et  ad 
Sanctum,  (et  licet  promissio  ad  Sanctum,  ut 
fideliter  implenda,  sit  materia  promissionisad 
Deum)  totum  sit  commutabile,  et  dispensabile 
per  Ecclesiam,  quia  eaclem  est  ratio  de  singu- 
lis  promissionibus_,  et  de  utraque  simul,  ut 
per  se  constat. 


\TI0NE  ET  COMMUTATIONE  Y0T1. 

i  1 .  Potestas  ad  dispensandum  alsolute  dele-  ' 
gata,  non  cxtenlitur  ad  ea  quw  simut  haient 
promissionem  factam  tertio.  —  Dico  tertio : 
potestas  delegata  ad  tollenda  vota,  si  absolute  ! 
conceditur,  extenditur  ad  ea  qua?  possunt  e3- 
se  utilia  tertiee  persona?,  quando  illi  nullum 
jus  conferunt ;  non  vero  ad  illa  quoe  habent 
adjunctam  promissionem  humanam.  Hsec  as- 
sertio  est  facilis  ,  suppositis  prioribus.  Nam 
prima  pars  bujus  assertionis  procedit  juxta 
primam  assertionem.  Et  ratio  ejus  est,  quia 
illa  vota  sunt  dispensabilia  ex  se,  ande  per 
potestatem  delegantis  jure  ordinario  auferri 
possunt  ;  et  alias  non  sunt  reservata ;  ergo 
comprehenduntur  suh  generali  potestate  dele- 
gata  circa  vota,  jnxta  regulam  supra  tradi- 
tam.  Neque  in  prsesenti  occurrit  specialis  ra- 
tio  faciendi  exceptionem,  cum  talis  dispensa- 
tio  non  sit  in  prsejudicium  tertii.  Altera  vero 
pars  procedit  juxta  secundam  conclusionem, 
et  ex  dictis  in  illa  sufficienter  confirmatur.  \ 
Neque  hic  necesse  est  adhibere  exceptiones 
vel  limitationes  ibi  positas ,  quia  illse  requi- 
runt  ordinariam  potestatem  longe  diversse 
rationis,  et  interdum  supremam  ;  et  ideo  talis 
potestas  non  intelligitur  concessa,  nisi  expri- 
matur.  Nunquam  autem  exprimitur,  imo  soe- 
pe  additur  clausula :  Duvnvnodo  non  fiat  in 
prcejudicium  tertii,  ut  patet  in  Compend.  pri- 
vileg.  Societ.,  verb.  Commutatio,  et  aliis.  Ad- 
ditur  vero,  non  quia  necessaria  sit,  nam,  li- 
cet  non  adderetur,  esset  intelligenda,  sed  ad 
majorem  declarationem. 

CAPUT  XVI. 

DE   FAGULTATE    ELIGENDI    PERSONAM   QUjE    POSSIT 
VOTA   COMMUTARE,  VEL   IN   EIS  DISPENSARE. 

1.  Duplici  modo  delegatur  poUstas.--  Per 
jubilceum  non  commutatur  votum  ipso  facto. 
—  Duobus  modis,  ut  alibi  latins  notavi,  po- 
test  delegari  aliqua  potestas  :  uno  modo,  ex 
parte  ejus  cui  committitur  jurisdictio ;  alio 
modo,  ex  parte  ejus  circa  quem  exercenda 
est;  uterque  ergo  modus  in  praesenti  locum 
habet,  quia  maxime  solet  hic  posterior  mo- 
dus  applicari  ad  jurisdictionem  voluntariam, 
ad  quam  spectat  votorum  dispensatio.  Cum 
ergo  in  prsecedentibus  capitulis  maxime  ex- 
plicuerimus  hanc  delegationem,  prout  directe 
conceditur  dolegato,  in  hoc  hreviter  adnotabi- 
mus  aliqua,  qua?.  propria  sunt  ejus  facultatis, 
qua3  ad  eligendum  dispensantem  datur  ;  nam 
media  illa  electione  et  designatione  personse, 


CAP.  XVI.  DE  FACULTATE 
jurisdlctio  manat  a  Proelato,  qui  talem  facul- 
tatem  dedit.  Sup[)Ouenilum  autem  est  tan- 
quarn  certum,  per  hoec  indulta,  etiam  per  ju- 
bilsea,  et  similia  ,  non  comrautari  vota  ipso 
facto,  ut  recte  admonuit  Navar.,  cap.  12,  n. 
79,  dicens  contrariam  csse  ignorantiara  vulgi; 
nam  per  illa  non  datur  tommutatio,  sed  po- 
testas  commutandi,  media  electione  habentis 
votum  ;  et  ideo  oportet  ut  ad  petitionem  ejus 
commutatio  per  delegatum  fiat.  Duo  ergo  in 
hac  facultate  explicanda  sunt:  unum  pertinet 
ad  jus  (ut  ita  dicam)  talis  facultatis,  aliud  ad 
praxim  et  usum  ejus. 

2.  Potestas  delegata  ex  parte  dispensantis 
est  an/plior;  secus  ex  parte  voventis.  —  Circa 
primum  notari  potest  differentia,  quce  assi- 
gnari  solet  inter  ha?c  indulta  concessa  ex  par- 
te  dispensantium  et  in  eorum  favorem  ,  vel 
ex  parte  dispensandorum ,  quod  priora  ceu- 
sentur  continere  simpliciter  favorem  et  bene- 
ficium  principis  .  et  ita  esse  amplianda,  quan- 
tum  proprietas  verborum  permiserit ;  poste- 
riora  vero  censentur  esse  odiosa ,  tanquam 
continentia  dispensationem  privatam,  et  ideo 
esse  stricte  intelligenda.  Quse  differentia  vide- 
tur  plane  colligi  ex  cap.  Sicut  nulla,  de  Prae- 
bendis.  in  Sexto,  ubi  potestas  data  alicui  gra- 
tiose  auctoritate  Apostolica  ad  conferendum 
aliis  beneficia  ,  censetur  gratia  et  beneficium 
principis  permansurura;  et  contrarium  decer- 
nitur  de  facultate  data  ad  providendum  alicui 
certse  personae,  in  iavorem  providendi ;  unde 
a  fortiori  idem  inteliigitur  de  facultate  pas- 
siva  data  alicui,  ut  ei  conferatur  beneficium, 
quando  vacaverit;  ergo  idem  est  in  preesenti 
de  faeultate  data  dispensando  ,  in  favorem 
ejus,  ad  eligendumdispensantem.  Ratioautem 
hujus  differentiee  esse  videtur,  quia  quando 
datur  facultas  dispensando,  jam  illi  virtualiter 
conceditur  dispensatio,  licet  alteri  committa- 
tur ;  et  quia  dispeusatio  est  odiosa,  et  stricti 
juris,  ideo  illa  facultas  eodem  jure  censetur. 
Et  ob  hanc  rationem  idem  est,  quando  facul- 
tas  activa  directe  datur  certa?  persona?  cui 
committitur  ut  dispenset  cum  tali  persona,  in 
favorem  dispensandi,  ut  ex  eodem  capite  col- 
ligitur,  quia  tunc  etiam  virtualiter  datur  dis- 
pensatio.  Quod  secus  est,  quando  directe  et 
indefinite  datur  alicui  facultas  dispensandi, 
quia  tunc  illi  fit  gratia  propter  communica- 
tionem  absolutam  potestatis,  in  qua  non  ma- 
gis  includitur  actualis  dispensatio ,  quam  in 
absoluta  potestate  ,  qua?  est  in  ipso  delegante. 
Et  ita  Navar.,  in  cons.  1,  alias  3,  de  Jurejur., 
perinde  ceuset  de  facultate  data  per  jubilseurn 


ELIGENDI  PERSONAM,  ETC.  \\\1 

ad  eligendum  confessorem  qui  dispenset,  et 
consequenter  censet  esse  odio.-am  et  stricti 
juris  ;  et  ita  sentiunt  aliqui  moderni. 

3.  Sente/it/a  auctoris  circa  propositum  dis- 
crimen.  —  Ego  vero  hanc  sententiam  admitto 
in  his  facultatibus,  qua?  solent  concedi  aliqui- 
busad  obtinendam  dispensationem  aliquorum 
votorum,  quam  solent  a  Pontifice  postulare, 
et  ipse  committit  discreto  confessori  aut  doc- 
tori  ab  oratore  sen  lalore  eligendo,  ut  veritale 
perpensa  cum  illo  dispenset.  Nam  in  his  facul- 
tatibus  procedit  optime  ratio  facta,  et  conso- 
nat  etiam  jus  allegatum.  Nihilominus  tarnen 
similes  facultates  passiva?,  generaliter  conces- 
S83  per  jubilsea,  qua?  nunc  ordinarie  concedi 
solent,  etiamsi  concedantur  in  favorem  reci- 
pientium,  existimo  non  esse  computandas  in- 
ter  simplioiter  odiosas,  sed  inter  favores  ample 
interpretandos.  Moveor,  tum  quia  heec  jubi- 
laea  ..-ensentur  esse  maxima  beneficia  Apostoli- 
cse  Sedis,  qua?  nulli  possunt  ex  ratione  aliqua 
justa  videri  odiosa,  per  se  loquendo,  et  seclu- 
sis  excessibns  et  privatis  respectibus,  quae  non 
considerantur.  Tura  etiam  quia  tales  conces- 
siones  ordinantur  immediate  ad  pleniorem  al> 
solutionem  et  remissionem  faciendam,  quse 
quoad  hanc  partem  favorabilis  est,  ut  ostendi 
de  Indulg.,  iu  3  tomo  tertia?  parlis,  disp.  56, 
sect.  2 ;  de  favore  autem  concessionis  jiidi- 
candum  est  ex  proximu  ac  principali  fine,  ad 
qriem  ordinatur,  ut  est  commnnis  sententia, 
quam  nunc  remittimus  in  materiam  de  legi- 
bus.  Tum  etiam  quia  per  hsec  indulta  non  in- 
tenditur  principaiiter  privatum  bonum  ,  sed 
bonum  commune  [Ecclesise ,  seu  spiritualis 
subventio  in  aliqua  communi  ac  publica  ne- 
cessitate  Ecclesiae,  respectu  cujus  attendeuda 
est  concessio,  ut  favor  simpliciter  censeatur  ; 
tum  denique  quia  illa  indulta  non  sunt  in 
prsejudicium  tertii  ,  et  sunt  in  favorem  ani- 
marum,  nec  possunt  dici  juri  contraria,  sed 
supra,  vel  ultra  jus.  Nam  revera  per  ea  im- 
rnediatu  communicat  Pontifex  suain  potesta- 
tem,  quod  est  consentaneum  juri  divino  et 
rationi,  quando  confertadsalutem  animarura. 
Quod  autcm  illa  potestas  concedatnr,  media 
electione  pcenitentium  quoad  determinatio- 
nem  personarum,  parum  videtur  tunc  refer- 
re,  quia  hoc  nulli  est  odiosum,  vel  aftert  prae- 
judicium.  Et  ita  etiam  de  facultatibus  Bulia? 
Cruciatse  senrit  Ludov.  Lop.,  2  part.,  tit.  de 
Clavib.,  '^ap.  9,  et  idem  sentit  Henr.,  lib.  7 
de  Indul.,  c.  30,  in  princ. ;  ait  enim  privilegia 
Bullse,  licet  dicautur  odium  juris,  ampla  in- 
terpretatione  esse  extendeuda,  quantum  ver- 


H!8 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


borum  proprietates  patiuntur.  Et  multi  viri 
dorti  nostri  teinporis  ita  sentiunt  de  his  in- 
dultis,  et  in  eis  interpretandis  utuntur  regu- 
lis  communibus  de  favoribus  et  beneflciis 
principum  ampliandis  ,  et  ita  censeo  sine 
scrupulo  posse  fieri,  saltem  quoad  spirituales 
favores,  inter  quos  pono  dispensationem  et 
commutationem  votorum,  seu  facultatem  ad 
illas,  etiam  passivam,  generaliter  concessam 
in  ordine  ad  commune  bonum,  et  ad  spiritua- 
lem  indulgentiam  consequendam.  An  vero  in 
illis  indultiSj  et  prsesertim  in  Bulla  Cruciatse, 
sint  alia3  concessiones,  quee  stricte  sint  inter- 
pretanda?,  ad  prsesentem  considerationem  non 
spectat. 

4.  Primum  advertendum ,  de  qualitatibus 
requisitis  ad  personam  quce  dispensare  debet 
in  votis, —  Dubium  de  tempore  quo  dispensari 
possit  votum  a  confessario  per  potestatem  dele- 
galam.  —  Hac  ergo  generali  regula  supposi- 
ta,  in  usu  istarum  facultatum  ex  parte  dis- 
pensandi  primum  observandum  est,  ut  perso- 
nam  eligat  illis  qualitatibus  affectam,  quas  in- 
dultum  seu  rescriptum  postulat,  ut  quod  sit 
confessor  in  tali  gradu  constitutus,  et  appro- 
batus  ab  Ordinario  :  hujusmodi  enim  condi- 
tiones  solent  in  persona  eligenda  postulari  in 
particularibus  delegationibus  pro  votis  reli- 
gionis  et  castitatis,  de  quibus  dicam  infra  suis 
locis.  Solet  autem  specialiter  qua?ri,  quando 
designatur  confessor,  an  respective  sit  intelli- 
gendum  in  ordine  ad  dispensandum,  et  con- 
sequenter  an  oporteat  ut  prius  confessio  pree- 
cedat,  et  in  illa,  vel  mediante  illa,  fiat  com- 
mutatio  voti.  Si  enim  non  fit  mentio  confes- 
soris,  clarum  est  non  esse  necessariam  confes- 
sionem,  et  dispensationem  posse  a  viro  idoneo 
fieri,  etiamsi  confessor  non  sit,  nec  sacramen- 
tum  pcenitentia?  ministret.  De  priori  autem 
forma  est  varietasopinionum.  Breviter  tamen 
dico,  si  restricte  explicetur,  ut  dispensatio  vel 
commutatio  fiat  in  foro  pcenitentiee,  vel  audi- 
ta  confessione,  tunc  necessario  essc  servan- 
dam  formam  quam  aperte  illa  verba  indicant, 
et  in  ipsa  confessione  sacramentali  esse  actum 
illum  exercendnm.  Si  vero  id  non  sufficienter 
declaretur,  sed  tantum  requiratur  ut  sit  con- 
fessor  approbatus  ,  non  esse  restringendum 
usum  illius  facultatis  ad  pcenitentise  sacra- 
mentum,  quia  nomen  confessoris  magis  est 
muneris  quam  actualis  exercitii,  et  solum  re- 
qniritur  ut  pro  illo  muuere  approbatus  sit. 
Neque  obstabit  quod  dicatur  in  foro  conscien- 
tiaB  tantum,  quia  forum  conscientia?  latius 
patet  quam  torum  pcenitentia?  saeramentalis, 


et  per  illa  verba  solum  excluditur,  ne  dispen- 
satio  valeat  pro  foro  externo,  sed  tantum  ad 
eonscientiae  securitatem.  Et  ita  docuit  Navar. 
in  ordine  ad  absolutionem  a  censuris.  in  Cons. 
1 ,  de  Privileg.  ;  et  Emman.  Rod.,  1.  1  Quaest. 
Regul.,  q.  61,  art.  10.  Est  autem  eadem  ratio 
de  commutatione  votorum,  ut  per  se  constat, 
et  optime  tractat  Sanc,  lib.  8  de  Matrim., 
disput.  34,  ubi  copiose  has  clausulas  exponit. 

5.  Secundum  observandum. —  Qu(e  forma 
prwscribi  debeat  ut  talis  dispensatio  censeatur 
concessa.  —  Secundo  observandum  est  ut  for- 
ma  prsescripta  ad  concedendam  talem  dispen- 
sationem  servetur,  alioquin  non  erit  valida 
dispensatio,  quia  forma  praascripta  solet  esse 
de  substantia  et  valore  actus.  Queb  autem  sit 
forma,  ex  verbis  rescripti  facile  colliget  vir 
doctus,  et  videri  potest  Sanc.  supra.  Maxime 
vero  peti  solet  examinatio  causse  necessarise 
ad  justam  dispensationem  vel  commutatio- 
nem,  et  hrec  est  maxime  necessaria;  modus 
autem  ejus,  uisi  in  particulari  prsecipiatur  ir 
rescripto,  relinquitur  prudenti  arbitrio.  Item, 
quando  heecfacultas  conceditur  per  jubilseum, 
solent  requiri  aliae  actiones  ad  obtinendar 
gratiam  jubilaei,  ut  jejunia,  orationes,  elee- 
mosynee,  confessio  et  communio,  sine  quibus 
omnibus  simul  sumptis  indulgentia  jubile 
non  comparatur. 

6.  An  per  jubilceum  commutari  possivt  vota, 
antequam  requisita  ad  illud  comparandum  per 
ficiantur. —  Hinc  ergo  nascitur  speciale  du- 
bium  de  votis,  an  per  talia  indulta  commu- 
tari  possint,  antequam  perficiantur  omnia  re- 
quisitaad  comparandam  gratiam  jubila?i.  Ad 
quod  breviter  dico,  posse  antea  commutari 
vel  dispensari,  dummodo  bona  fide  proceda- 
tur,  et  cum  proposito  obtinendi  jubilaeum. 
Probatur  primo,  quia  hoc  modo  potest  quis 
absolvi  virtute  talis  jubileei  in  principio  heb- 
doinadae,  et  ante  alia  opera  pia  necessaria  ad 
indulgentiam,  ut  cum  majori  fructu  fiant;  et 
tunc  absolvi  potest  a  casibus  reservatis ;  ergo 
potest  etiam  in  votis  dispensari.  Patet  couse- 
quentia,  tum  quia  est  eadem  ratio  ;  turn  etiam 
quia  seepe  est  utile  ad  confessionem  melius 
perficiendam ;  tum  denique  quia  in  talibus 
indultis  non  solet  praascribi  ordo,  ut  ccmmu- 
tatio  votorum  reservetur  in  finem  post  obten- 
tam  indulgentiam,  vel  post  factas  alias  dili- 
gentias,  sed  simpliciter  conceditur  in  ordiue 
ad  indulgentiam,  et  interdum  ad  summum 
petitur  ut  in  foro  poenitentiae  fiat;  ergo  po- 
test  simul  fieri  cum  confessione,  etiam  ante 
absolutionem,  et  hoc  fere   habet  usus.  Dixi 


CAP.  XVI.  DE  FACULTATE 
autem  necessariam  esse  bonam  fidem  lucranili 
jnbileeum,  et  implendi  omnia  alia  opera  quse 
iu  eo  postulantur,  quia  illa  gratia  non  con- 
ceditur,  nisi  in  ordine  ad  hunc  finem,  et  per 
modum  prseparationis  ad  effectum  jubileei; 
erixo  qui  non  babet  animum  implendi  et  obti- 
nendi  jubilseum,  non  potest  gaudere  bac  fa- 
cultate  circa  vota. 

7.  Quid  contingat  illi,  quifost  commutatio- 

nem  voti  aliquid  prostermittat  ad  consequendum 

indulgentiam  necessarium. —  Varice  dehacre 

opiniones. — Prima. — Excluditnr  prima  sen- 

tentia.  —  Hinc  vero   suboritur  aliud  dubium, 

quid  videlicet  dicendum  sit,  si  contingat  post 

vota  commutata  aliquem  prsetermittere  jeju- 

nium,  orationes,  vel  alia  opera  necessaria  ad 

consequendam  indulgentiam,  et  consequenter 

non  lucrari  effectum  jubileei.  Numquid  priora 

vota  redibunt,  aut  commutata  seu  ablata  ma- 

nebuut?  Tn  boc  tres  possunt  esse   sententise. 

Prima,  talem  ablationem  voti  non  manere  so- 

lidam,  sed  retraetari  in  eo  easu,  et  votum  re- 

dire.    Ita  tenet  VivaL,  in  3   p.   Candelab.,  c. 

14,  num.  63,  sine  allegatione,  vel  ratione,  aut 

alia  probatione.    Potest   autem  suaderi,  quia 

non  est  necesse  illam  commutationem  absolu- 

te  concedi,  sed    sub  tacita  conditione,  Si  lu- 

cratus  fueris  indulgentiam  ;  ergo  verisimilius 

est  ita  fieri.  Antecedens  patet,  quia  non  repu- 

gnat  ex  parte   voti,  cum   possit  suspendi,  et 

non  simpliciter  tolli,  nisi  sub  tali  conditione  ; 

nec  ad  finem  jubilsei  plus  est  necessarium.  Et 

inde  probatur  consequentia,  quia  illa  potestas 

solum  conceditur  in  ordine  ad  jubilseum,  et 

eodem  fme  fit  dispensatio  ex  vi  illius  potesta- 

tis,  quatenus  ad  illum  effectum  conducit.  Et 

confirmatur,  quia  alias  licet  confessor  non  dis- 

pensasset  tempore  confessionis,  sed  promisis- 

set  postea  facere,  posset  id   valide  postea  fa- 

cere,  etiamsi  sciret  pcenitentem  non  jeiunas- 

se,  nec   posse  jam  lucrari   jubdeeum  ;  conse- 

quens  est  absurdum,  ut  per  se  notum  videtur; 

ergo.  Sequela  patet,  quia  si  tempore   conces- 

sionis  posset  absolute  auferre  votum,  et  sine 

dependentia  a  futuris  diligentiis,  eamdem  po- 

testatem  retineret,  et  posset   llla  postea  uti. 

Quod  si  illa  fuitdata  sub  tali  conditione,etiani 

usus  ejus  includit  eamdem  conditionem.  Hsec 

vero  opinio  nimis  rigorosa  est  sine  sufficienti 

fundamento,  ut  videbimus. 

8.  Secunda  sententia. — Exchiditvr  secunda. 
—  Secunda  ergo  opinio  distinctione  utitur, 
quia  vel  poenitens  bona  fide  propter  impoten- 
tiam,  aut  casu,  et  per  oblivionem  prseterniisit 
opera  necessaria  ad  consequendum  jubilseum, 


ELIGENDI  PERSONAM,  ETC.  4119 

vel  consulto,  ac  deliberata  voluntate.  In  priori 
casu  dicunt  ratam  manere  commutationem, 
propter  rationem  statim  proponendam.  Iu 
posteriori  autem  casu,  dicunt  non  tenere,  sed 
revocari,  vel  per  se  cessare ,  quia  non  fnit 
omnino  ablata,  sed  tacitam  conditionem  in- 
clusit  :  Si  lucratus  fuerisjubilatum,  quantum 
in  te  est,  sen,  Si  voluntarie  impedimentum  non 
posueris.  Quia  non  videtur  verisimile,  voluisse 
Pontificem  absolute  dispensare  cum  eo  qui 
voluntarie  jubilseum  omittit.  Sed  haec  distinc- 
tio  non  est  solida  ratione  fundata,  quia  illa 
conditio  gratis  additur,  vel  concessioni  potes- 
tatis,  vel  usui  ejus,  cum  Pontifex  illani  non 
exprimat,  nec  confessor  illam  rle  suo  addat, 
sed  tantum  supponat  id,  quod  ex  vi  jubilaei 
necessarium  est;  nec  etiam  datur  sufSciens 
ratio  ad  praesumendam  talem  intentionem 
Pontificis.  Nam,  licet  concedatur  haec  gratia 
propter  effectum  jubilsei,  ut  facilius  obtinea- 
tur,  non  inde  seqmtur  dari  conditionaliter, 
alias  non  haberet  effectum,  donec  impleretur 
conditio,  quod  est  falsum;  nam  statim  potest 
votum  non  servari,  vel  expleri  peraliud  opus, 
in  quod  commutatum  est.  Satis  ergo  est  quod 
detur  sub  tali  onere,  quod  non  sit  conditio, 
sed  modus.  Item  alias  facile  etiam  dici  posset, 
quod  preecedens  opinio  supponit,  conditionem 
non  esse  illam,  sed  hanc  :  Si  cum  effectu  lu- 
cratus  fueris  indulgeniiam.  Denique  utraque 
est  nimia  restriotio  prseter  regulam  juris,  quod 
actus  legitimi  non  recipiunt  conditionem,  et 
praeter  regulam  de  favoribus  ampliandis/in- 
ter  quos  hse  gratise  continentur ,  ut  dixi- 
mus. 

9.  Tertia.  —  Est  ergo  tertia  opinio  dicens, 
in  eo  casu,  voti  commutatiouem  aut  dispensa- 
tionem  ratam  manere,  tum  propter  rationes 
datas,  quee  videntur  concludere  absolute  fuisse 
concessam,  et  habuisse  effectum,  qui  nou  po- 
test  iterum  redire,  nisi  ex  voluntate  hominis 
serrel  dispensati,  iterum  emittendo  votum. 
Tum  etiam  quia,  cum  commutatio  suppona- 
tur  facta  ex  legitima  causa,  non  videtur  ma- 
gnum  mconveniens  quod  semel  data  pei  ma- 
neat,  etiamsi  modus,  sub  quo  data  fuit,  non 
fuerit  impletus.  Tum  preeterea  quia  Papa  non 
dat  illam  potestatem  ad  commutandum  cum 
dependentia  a  futuro  eventu ;  nam  si  id  in- 
tenderet,  vel  potius  ordinaret  ut  commutatio 
non  fieret,  nisi  post  reliqua  completa,  vel 
saltem  clarms  illam  conditionem  exprimeret 
in  re  tam  gravi.  Et  ita  tenet  Henric,  libr.  de 
Indulg.,  cap.  9,  in  principio  Glossa.',  et  cap. 
11,  num.  &  ;  citat  Navar.,  deOrat.,  MisceUan. 


I  120  LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENS 

59,  n.  223 ;  alii  referunt  in  89.  Sed  in  novissi- 
ma  impressioue  habetur  in  93,  et  ibi  nihil  de 
votis,  sed  tantum  decasibus  reservatis  tractat, 
et  ratioues,  quas  addueit,  solnm  de  absolu- 
tione  a  peccatis  procedunt,  et  non  de  votis, 
imo  nec  de  censuris.  Et  eodeni  modo  loquitur 
Cordub.,  in  Summa  Hispan.,  q.  21.  Denique 
allegat  Extravag.  Inter  cunctas,  de  Privileg., 
sed  non  video  quomodo  inducatnr.  Solum 
enim  potest  ex  ea  ad  preesentem  causam  ac- 
cipi,  quod  dicit  neminem  teneri  ad  confitenda 
iterum  peccata  semel  confessa  et  reinissa 
virtute  alicujus  privilegii,  quod  ad  rem  non 
facit,  tum  quia  non  est  simile  de  votis  ;  tum 
etiam  quia  hoc  est  quod  inquirim.us,  an  illa 
fuerit  absolutio  simpliciter  a  votis  ante  cou- 
summatam  gratiam  jubilsei,  vel  tantum  sus- 
pensio  vel  ablatio  sub  conditione.  Solum  ergo 
potest  heec  opinio  suaderi  his  conjecturis,  qui- 
bus  ostendimus  illam  fuisse  dispensationem 
simpliciter.  Addique  hic  possunt  quee  de  si- 
mili  queestione  diximus,  traet.  de  Gensur., 
disput.  7,  sect.  5,  ubi  idem  diximus  de  ab- 
solutione  a  censuris,  inter  quas  et  vota  non 
potest  sufficiens  ratio  diflerentiee  assignari. 

•10.  Judicatur  probabiiis  tertia  opinio.  — 
Dnplex  advertendum  circa  dictam  opinionem. — 
Cautelce  in  confessarios  dispensantes  in  rotis 
per  iadulta.  —  Heec  igitur  sententia  satis  pro- 
babile  habetfundamentum,  et  preeter  auctores 
citatos  hominibus  doctis  non  displieet,  estque 
benignior.  Unde  cum  versemur  in  materiafa- 
vorabili,  censeo  esse  iu  praxi  securam,  dum- 
modo  (ut  dixi,  et  specialiter  advertit  Navarr.) 
pcenitens  bona  fide  p?oeesserit ,  et  confessor 
simpliciter  dispensaverit,  vel  commutaverit 
nullaadjunctaconditione.  Duo  enim  adverto  : 
unumexparte  dispeusantis,  quia  potest,  sive- 
lit,  non  dispensare,  donecomnes  diligentiee  ju- 
bileei  completee  sint;  vel,  si  antea  concesserit 
dispensationem  ,  vel  formam  commutationis 
adhibuerit,  posse  intentionem  et  verba  sua  re- 
ferre  ad  tempus  post  completas  diligentias. 
Quodnonhabetitalocum  in  absolutione  a  pec- 
catis,  quia  debet  praecedere,  et  esse  absoluta; 
nec  inabsolutioueacensuris,  quiaetiam  debet 
preecedere,  ut  pcenitens  sitcapax  indulgentiee, 
et  non  debet  esse  ad  reincidentiam,  quia  haec 
dari  non  debet,  nisi  in  casibus  expressis.  Vo- 
torum  autem  ablatio  non  est  ita  neeessaria  ad 
efiectum  indulgentiee,  et  ideo  sine  ulla  culpa 
differri  potest  dicto  modo,  et  non  erit  irratio- 
nabile  ad  tollenda  dubia  Gaveat  tamen  con- 
fessor  ne  concipiat  eonditiouem ,  dummodo 
pcenitens  effectum  indulgentiee  consequatur : 


VTIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 
nam  hoc  necessarium  non  est,  et  nimis  peri- 
culosum  ac  scrupulosum;  ad  summum  ergo 
potest  concipere  conditionem :  Dummodo  reli- 
quce  diligentice  ad  juoilceum  necessariw  com,- 
plcantur.  Verumtamen  licet  hoc  in  rigore  fieri 
possit,  est  nimius  rigor,  et  scrnpulis  etiam  ex- 
positus,  et  ideo  melius  est,  vel  differre  dispen- 
sationem  voti  in  talem  diem ,  quaudo  com- 
plentur  diligentiee ;  vel,  si  antea  concedatur, 
simpliciter  et  sine  alia  conditione  illam  dare, 
quantum  potest. 

41.  Q,ui  voti  commutationem  accipit  per  ju- 
lilceum,  graviter  peccat,  si  voluntarie  omittat 
onera  jubilcei.  —  Aliqui  contra  opinantur.  — 
Aliud  notandum  est  ex  parte  habentis  vota ; 
nam,  licet  illi  detur  hoc  modo  dispensatio  aut 
commutatio,  semper  intelligitur  dari  sub  one- 
re  faciendi  quod  in  se  est,  ad  jubilsei  gratiam 
ontinendam.  Unde  si  voluntarie  hoc  omittat, 
graviter  peccabit,  sive  contra  pactum  implici- 
tum  et  justum,  sive  Contra  obligationem  relic- 
tam  ex  voto,  et  inclusam  in  tali  commutatione 
seu  dispensatione.  Quamvis  autem  tale  pecca- 
tum  committatur,  nihilominus  dispensatio  vel 
commutatio,  facta  in  voto,  rata  manebit.  Et 
idem  in  simili  dixi  de  absolutioue  a  peccatis 
vel  censuns  reservatis,  in  4  tomo  tertiae  pai  tis, 
disp.  31,  sect.  A,  n.  5.  Non  desunt  tamen  auc- 
tores,  qui  negent  in  eo  casu  pcenitentem  com- 
mittere  speciale  peccatnm.  Quod  in  absolutio- 
ue  a  reservatis  tenet  Henr.,  lib.  6  de  Poenit., 
c.  \Q,  n.  6,  et  in  casu  de  voto  Sanc,  lib.  8 
de  Matrim.,  disp.  15,  n.  24,  licet  opinionem 
nostram  putet  probabilem  ,  contrariam  am- 
plectitnrut  probabiliorem.  Quia  non  satis  pro- 
batur  illud  propositum  transirein  pactum,  vel 
comparari  pcenitentia^  acceptatae.  Ego  vero 
semper  censeo  non  esse  satis  tutum  dare  tan- 
tam  licentiam  pcenitentibus.  Nec  videtur  satis 
rationi  consentaneum,  quod  illud  propositum 
sit  necessarium  ad  valorem  talis  absolutio- 
nis  vel  commutationis,  et  quod  possit  postea 
tam  facile  mutari,  vel  non  impleri  sine  ulla 
cuipa.  Et  ideo  dico,  licet  non  probetur  pac- 
tum  expliciturn  sufficienter,  probari  implici- 
tum,  quasi  intrinsece,  et  ex  natura  rei  inclu- 
sum  in  tali  actione  seu  ministerio,  ut  recte  et 
fideliter  fiat,  nec  videtur  dubium  quiu  heec  sit 
pieesumpta  intentio  Pontificis  talem  faculta- 
tem  concedentis,  ut  ratio  facta  probat. 

12.  Alia  sunt  qua±  de  hac  facultate  deside- 
rari  possunt.  Unum  est  de  duratione  ejus  , 
etiam  post  mortem  concedentis ,  sed  in  hoc 
pars  affirmans  tenenda  est.  De  qua  videri  pos- 
sunt  dicta  de  facultate  elisendi  confessorem, 


CAP.  XVI.  DE  FACULTATE 
in  3  tomo  tertire  partis,  disp.  27,  seet.  4.  Nam 
qnre  ibi  diximus  possunt  luc  cum  proportione 
applicari.  Videri  etiam  potestMajol.,  lib.  5  de 
Irreg.,  cap.  51,  num.  6,  qni  loquitur  de  dis- 
pensatione  irregidaritatis.  Kt  de  dispensatione 
in  generali  id  dicunl  Sylvest.,  verb.  Dispeusa- 
tio,  q.  6;  ArmilL,  verb.  Gratia,  nnm.  5,  cura 
Freder.,  cons.  78.  Prceterea  videri  possunt 
qure  in  5  tom.,  disp.  7,  sect.  5,  diximus  de 
Gensuris:  nam  illa  etiam  possuntcum  propor- 
tione  ad  votorum  commutationem  applicari. 

43.  Quijubilcei  virtute  relaxantis  reservata, 
vel  censuras potitur,  etram  eodem  quoad  obhta 
potilur.  —  Solum  occurrit  advertenda  oequi- 
paratio  quredam  in  speciali  casu,  qure  ab  ali- 
qiubus  admittitur.  Nam  siquisintratempusad 
jubilreum,  vel  ad  usum  talis  gratire  concessum 
obliviscatur  alicujus  eensurre,  vel  casus  reser- 
vati,  si  virtute  jubilaei  absolvatur  ab  aliis  pec- 
catis,  vel  censuris  quarum  memoriam  habet, 
censetur  vel  ablata  reservatio,  vel  etiam  cen- 
sura.  Kt  idem  censent  multi  de  irreguiaritate, 
si  ejus  dispensatio  per  indultum  concedatur, 
et  per  oblivionem  omittatur,  ut  patet  ex 
Navar.,  cap.  26,  num.  13;  Majol.,  lib.  5  de 
Irregular.,  c.  51,  n.  6.  Hinc ergo  aliqui  infe- 
runt  idem  esse  de  commutatioue  votorum,  nam 
si  per  oblivionem  omittatur  tempore  jubilrei, 
putant  posse  postea  commutari  virtute  ejus- 
dem  jubilrei,  quando  habens  votum  diligen- 
tiam  fecit,  et  creditfructum  jubilrei  obtinuisse. 
Ita  tenet  Henr.,lib.  7  de  Indulg.,  c.  41,  n.4, 
ubi  nullam  probationem  adducit,  sed  remittit 
ad  ea  qure  antecedenti  libro,  cap.  16,  dixerat, 
ubi  de  votis  non  facit  mentionem,  sed  solum 
de  peccatis  et  censuris  reservatis,  n.  5.  Unde 
solum  videtur  fundari  in  requiparatione. 

14.  Dispensatio  fieri  nequit  sine  cognitione 
voti  commutandi. — Kgo  vero  valde  dubito  de 
hac  requiparatione,  quam  nullus  alius  fecit, 
quem  ego  viderim.  Kst  autern  longe  diversa 
ratio,  si  attente  spectetur.  Nam  in  casibus  re- 
servatis,  si  habeant  censuram  annexam,  di- 
recte  tollitur  per  absolutionem  generalem, 
etiamsi  oblita  sit ;  si  vero  illain  non  habeant, 
toilitur  saltem  eorum  reservatio,  quia  indi- 
recte  remittuntur  per  eum  qui  posset  ab  eis 
directe  absolvere,  si  fuissent  confessa,  ut  alibi 
diximus.  Item  irregularitates  oblitre  ideo  cen- 
sentur  dispeusatre  in  simdi  casu,  quia  absol- 
vens  generaliter,  etiam  dispensat  in  irregula- 
ritatibus,  in  quantum  ipse  potest  et  alius  in- 
digel.  ut  recte  advertit  Navarr.,  etcumillo 
Majol.  At  vero  votum  non  potest  confuse,  ge- 
neratim,  vel  sub  conditione  simili  dispensari, 
xrv. 


ELIGENDI  PEHSONAM,  ETC.  |  |21 

si  forte  fuerit.  Qma  imprimiscommu^atio  nul- 
lo  modo  iieri  potest,  nisi  cognito  voto  commu- 
tando,  et  ejus  qualitate,  etc.  Deinde  dispen- 
satio  voti  requirit  causre  coguitionem  et  suffi- 
cientiam,  sine  qua  non  erit  valida  dispensa- 
tio,  ut  mox  dicemus.  Kt  ideo  in  votis  noti  ha- 
bet  locnm  ille  modus  dispensationis  geueralis, 
seu  conditionalis,  Si  indiges,  atque  ita  nulla 
dispensatio  vel  commutatio  cadit  in  vota  obli- 
ta  ;  ergo  transacto  tempore  jnbilrei  non  potest 
denuo  fieri,  quia  jam  expiravit  jurisdictio.  Kt 
confirmatur  per  argumentum  a  contrario, 
quia  ideo  irregularitas  oblita  censetur  in  eo 
casu  ablata,  quia  prrecessit  in  tempore  habili 
dispensatio  generalis,  qure  extenditur  ad  obli- 
ta  ;  ergo  si  illa  non  prrecessisset,  postea  ir- 
regularitas  non  fuisset  dispensata,  nec  posset 
dispensari  de  novo,  qnia  jam  cessavit  potestas. 
Kt  hoc  plane  sentiunt  Majol.  et  Navar.,  quan- 
do  lllam  generalem  dispensationem  postulant, 
et  specialiter  admonent  poenitentes  ut  illam 
postnlent,  ne  postea  careant  illo  effectu ;  ergo 
cum  ille  modus  dispensationis  non  possit  ca- 
dere  in  vota,  ut  videtur  manifestum,  non  ha- 
bet  locum  extensio  illius  privilegii  ad  vota 
oblita. 

15.  Ilcec  sementia  ut  probabilior  eligitur. — 
Hrec  ergo  sententia  videtur  mihi  vera,  et  in 
praxi  servanda,  quia  contraria  non  habet  fun- 
damentum.  et  ratio  facta  e>t  efficax.  Procedit 
autem  solum  quando  vota  fuerunt  oblita.  At 
vero  si  intra  tempus  habile  pceuitens  petat  a 
confessore  dispensationem  et  commutationem 
votorum,  et  ipse  velit  attentius  considerare, 
vel  qualitatem  causre,  vel  modum  commuta- 
tionis,  existimo,  si  necessarium  sit,  posse  iJ 
facere  etiam  post  dies  jubilreivel  indulti,.quia 
jam  aeceptavit  potestatem,  et  iuchoavit  cau- 
sam,  et  quodammodo  concessit  dispensationem 
tempore  habili,  quod  sufficit  ad  firmandam 
jnrisdictionem,  ut  tempore  congruo  possit  iu 
particularidispensatioconsummari.  Tum  quia 
hrec  est  natura  potestatis  delegatre;  tum  etiam 
quia  est  moraliter  necessarium  ad  convenien- 
tem  usum  talis  potestatis,  et  qui  dat  potesta- 
lem,  censetur  dare  omnia,  qure  ad  illam  mo- 
raliter  consequuntur,  seu  ad  convenientem 
usum  ejus  necessaria  sunt.  Kt  consequenti  ra- 
tione,  si  homo  recordatur  se  fecisse  votum, 
non  tamen  speciei,  seu  materire  ejus  in  parti- 
culari,  poterit  confessor  prudenti  arbitno  uti, 
et  juxta  modumobligationis  et  circumstantias 
occurrentes  determinare  aliquam  materiam 
per  modum  commutationis,  vel  omnino  tolle- 
re  obligationem   per  dispensationem,  si  causa 

7J 


Ii22  LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPEN 

jndicaia  f uerit  generaliter  sufficiens;  vel  etiam 
poterit  aliquod  majus  tempus  concedere  ad 
recogitandum,  et  revocandum  in  memoriam 
speciem  voti,  etiamsi  necesse  sit  transgredi 
tempus  prsefrxum  ad  jubilseum,  prius  quam 
dispensatio  consummetur.  juxta  doctrinam 
proxirae  datam.  Tunc  autem  oportebit  ut  vo- 
vens  obtinuerit  jubilseum ;  nam  quacumque 
ex  causa  id  proetermiserit,  eo  ipso  erit  inba- 
bilis  ad  recipiendam  postea  dispensationem. 
16.  An  qui  in  prima  hebdomada  jubiltei, 
dispensationem  in  votis  concedentis,  consecutus 
estid,  etiamsi  in  secunda  novum  votum  emittat, 
possit  ab  itlo  dispensari. —  Tandem  bic  potest 
inquiri  de  bis  jubilaeis  quse  conceduntur,  ut 
intra  duas  bebdomadas  obtineantur,  si  quis, 
postquam  in  prima  hebdomada,  factis  omni- 
bus  diligentiis,  consecutus  est  jubilseum,  et 
commutationem  votorum  quseantea  cmiserat, 
postea  novum  votum  emittat,  an  possit  in 
virtute  ejusdem  jubilsei  commutationem  illius 
voti  obtinere  in  secunda  bebdomada.  Aliqui 
enim  affirmant  posse  illam  commutationem 
obtinere,  dummodo  faciat  omnia  opera  requi- 
sita  ad  obtinendam  iterum  gratiam  jubileei. 
Ita  tenet  Henric,  iib.  3  de  Poenit.,  cap.  16, 
num.  3,  et  lib.  7  de  Indul/,  cap.  H,inprinc. 
Supponit  autem  bsec  opinio  posse  ex  vi  talis 
jubiisei  effectus  ejus,  non  tantum  semel  et  in 
altera  hebdomada,  sed  etiam  bis  et  in  utraque 
obtineri  a  quoeumque,  qui  voluerit  in  utra- 
que  hebdomada  requisita  opera  facere ;  qua 
suppositioue  facta,  recte  infert  ldem  csse  di- 
cendum,  tam  de  absolutione  a  casibus  reser- 
vatis,  quam  de  commutatione  votorum.  lilud 
autem  suppositum  fundat  in  generali  princi- 
pio,  nimirum,  qtiod  si  privilegium  concedat 
indulgentiam  pro  aliquo  tempore,  non  est  ita 
restringendurn,  ut  semel  tantum  obtiueri  pos- 
sit  intra  illud  tempus,  sed  etiam  pluries,  si 
repetantur  necessarise  preces,  vel  alia  opera 
similia,  juxta  opinionem  Angel.,  Rosel.,  Na- 
var.,  et  aliorum,  quos  ipsi  referunt.  Et  favet 
etiam  opinio  Navarri,  asserentis  in  anno  ju- 
biieei  posse  aiiquem  bis  et  pluries  intra  illum 
annum  effectum  et  omnem  gratiam  illius  ju- 
bilsei  obtinere,  si  Romse  existens  pluries  ope 
ra  requisita  faciat. 

17.  Resolvilur  dubium  superius  negative. — 
Sed  quia  vaior  indulgentiee  et  concessio  privi- 
legii  pendent  ex  forma  et  verbis  ejus,  ideo  ar- 
gumenta  a  simili  sunt  inefficacia  in  ista  ma- 
teria,  nisi  iu  omuibus  servetur  similitudo, 
quod  bic  siue  dubio  non  fit.  Et  ideo  non  est 
necesse  in  prsesenti  expendere  veritatem  illius 


SATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 
opinionis  de  indulgentia  pro  aliquo  tempore 
indefinite  concessa,  de  qua  quomodo  limitan- 
da  sit,  dixi  in  4  tomo  tertiae  partis,  disput.  57, 
sect.  1.  Neque  etiam  circa  opinionem  Navarri 
de  annojubilsei  nunc  immorari  necesse  est; 
nam  forma  concessionis  (ut  dixi)  semper  erit 
consideranda,  et  consuetudo  multum  valere 
poterit  ad  interpretationem  ejus.  In  prsesenti 
ergo  dico  :  considerata  ordinaria  forma,  sub 
qua  concedi  solet  jubilsei  gratia  intra  duas 
bebdomadas  obtinenda,  videtur  fere  certum, 
semel  tantum  in  una  vel  aitera  bebdomada 
obtineri  posse,  et  non  semel  in  prima,  ac  ite- 
rum  in  secunda.  Ratio  est,  quia  non  concedi- 
tur  copulative,  utin  una  et  altera  bebdomada 
obtineri  possit,  nec  indefinite,  ut  pro  iliis 
duabus  bebdomadibus  comparetur,  sed  ex- 
presse  sub  forma  disjunctiva,  verbi  gratia, 
qui  prima  hebdomada  post  publicationem ,  vel 
in  sequenti  post  illam,  etc  Quse  forma  ver- 
borum  vel  alia  sequivalens  ssepe  repetitur 
in  ultima  Bulla  jubilau  concessa  a  S.  D. 
N.  Paulo  Y,  boc  anno  1608.  Et  ex  toto  con- 
textu  manifeste  constat,  intentionem  ejus  esse 
concedere  unam  tantum  plenissimam  indul- 
gentiam  acremissionem,  et  facultatem  ad  ab- 
solvendum  a  reservatis,  etc,  hac  vice  tantum, 
ut  ibidem  dicitur,  id  est,  una  vice  in  una  vel 
altera  bebdomada,  et  in  ordine  ad  unam  in- 
dulgentiam.  Unde  constat  idem  dicendum 
esse  de  votis ;  ideoque  si  post  lucratam  indul- 
gentiam  in  prima  bebdomada,  votum  emitta- 
tur  in  principio  secundse,  jam  non  poterit 
commntari  virtute  ejusdem  jubilsei,  quia  de- 
legatio  ejus  respectu  talis  personse  finita  jam 
est. 

CAPUT  XVII. 

UTRUM  AD  DISPENSATIOiNEM   V0TI    SIT   CAUSA 
NECESSARIA? 

1.  Qua?  causa  sit  necessaria  ad  valorem 
dispensationis  in  votis,  qua?  datur  a  Summo 
Pontifice. —  Aliquorum  opinio. —  Qusestionem 
hanc  non  extendimus  ad  commutationem, 
quia  in  illa  non  potest  habere  generaiem  re- 
solutiouem,  nisi  prout  dispensationem  inclu- 
dit,  ut  in  fme  capitis  dicemus.  Supponimus 
autem  necessariam  esse  causam,  ut  Jicite  dis- 
pensatio  concedatur ;  nam  hoc  modo  etiam  in 
legibus  humanis  necessaria  est,  ut  est  notum 
apudomnes,  et  dicemus  in  materia  de  iegibus, 
et  hic  constabit  a  fortiori  ex  dicendis.  Qusestio 
ergo  est  an  sit  necessaria  bsec   causa  ad  va- 


CAP.  XVII.  UTRUM  AD  DISPENSATIONEM  YOTl  SIT  CAUSA  NECESSAIUA. 


H23 


lorem  dispensationis,  quam  tractabimus  de 
Summo  Pontifice  ;  nam  inde  a  fortiori  cou- 
stabit,  quid  dicendum  sit  de  reliqnis.  De  Sum- 
mo  ergo  Pontitiee  dixerunt  aliqui  (ut  D. 
Thom.  refert)  validam  esse  dispensationem 
voti  pro  arbitrio  Papse  datam  absquealia  cau- 
sa.  Fundamentum  eorum  crat,  quia  in  omni 
voto  includitur  illa  conditio  :  Nisi  Papa  aliuil 
disposuerit,  quam  colligebant  ex  cap.  Venien- 
ics,  de  Jurcjur.,  cum  similibus.  Videturque 
hsec  opinio  accommodata  ad  pacandas  con- 
seientias,  quia  alias  si  valor  dispensationis 
pcndet  ex  causa,  vix  aliquis  poterit  esse  secu- 
rus.  Et  confirmatur,  quia  si  esset  tanta  hsec 
necessitas,  maxime  qnia  dispensatio  in  votis 
attingit  jus  divinum;  sed  hoc  non  est,  quia 
non  dispensatur  in  jure  naturali,  ut  supra 
dixi,  et  licet  dispensetur  aliquo  modo  in  jure 
Dei,  id  est,  in  bonis,  in  hoc  genere  dispensa- 
tionis  non  est  tam  necessaria  causa.  Nam  de 
oimse  etiam  computantur  inter  bona  Dei,  et 
dispensatio  eorum  est  valida,  licet  sit  injusta. 
Beneficia  etiam  sunt  bona  Dei,  et  tameu,  licet 
dentur  indignis,  collatio  tenet.  prsesertim  si 
a  Summo  Pontifice  fiat ;  ergo. 

2.  Dispensatio  voti  sine  causa  legitima  est 
nv.lla.  --  Nibilominus  dicendum  est,  dispen- 
sationem  voti  datam  sine  causa  legitima,  esse 
nullam ,  et  obligationem  non  auferre.  Est 
communis  sententia:  D.  Thom.,  d.  art.  12,  et 
%  d.  38,  Ubi  Richar.,  Palud.,  Snpplem.  Pala- 
ci.,  et  alii ;  Cajetan.,  dicto  art.  12,  et  verb. 
Dispensatio ,  in  Summ.  ;  ubi  etiam  Sylvester, 
qusest.  3,  Votum,  4,  qusest.  3,  etalii  Summis- 
tsesub  eisdem  verbis ;  et  Anton  ,  2  part.,  titul. 
11,  c.  2,  §  9 ;  Navarrus ,  c.  12.  n.  57  et  76  ; 
Soto,  lib.  1  de  Justit.,  qusest.  ult.,  art.  2,  et 
lib.  7,  quaest.  4,  art.  3;  Gigas.  de  Pension., 
qusest.  6,num.  16,  et  communiter  Canonistse 
cum  Glossa,  iu  capit.  Non  est,  de  Voto,  prse- 
sertim  Panormitan.,  num.  7;  Innocen.,  in  c. 
1,  de  Renun.  ;  Felin.,  in  cap.  Quc  in  Eccle- 
siarum,  tte  Constit.,  num.  25,  et  in  capit.  Ad 
audientiam,  secundo  de  Rescript.,  num.  4; 
Imol.,  in  cap.  Cum  olim,  de  Cleric.  conjug. ; 
Archid.,  in  cap.  1,  d.  85,  et  in  cap.  Auctori- 
tatem,  15,  qusest.  6,  ubi  Raymundum,  Specu- 
lat.  et  alios  allegat,  qui  omnes  fere  indifferen- 
ter  loquuntur  de  juramento  promissorio,  et 
voto. 

3.  Ratio  ergo  est,  quia  inferior  dispensans 
iu  lege  superioris  non  potest  valide  dispensare 
sine  causa  et  pro  libito,  ut  suppono  ex  mate- 
ria  de  legibus,  tum  quia  prsejudicat  juri  supe- 
rioris  ;  tum  quia  voluntas  inferioris  non  est 


per  se  efficax  ad  mutandam  voluntatem  snpe- 
rioris  solo  suo  arbitrio.  Ncque  est  vcrisimile 
superiorem  concessisse  illi  talem  facultatem, 
sed  ad  summum  ut  se  gereret  tanquam  fide- 
lis  dispensator,  et  prudens.  Ergo  muito  minus 
potest  Pap;i  valide  dispensare  sine  causa  in 
voto,  quia  dispeusat  aliqno  modo  in  jure  divi- 
no  naturali,  saltom  subtrahendo  illi  proximam 
materiam,  quam  nulla  humana  potestas  au- 
ferre  poterat ,  nisi  ex  commissione  divina. 
Probatur  consequentia,  quia  in  tali  dispensa- 
tione  Papa  non  mutat  aliquid  quod  sua  voiun- 
tate  sit  constilutnm,  ut  per  solam  suam  vo- 
luntatem  tanquam  per  principalem  causam 
possit  valide  talem  mutationem  facere  ;  ergo 
dispensat  oedendo  juri  ipsius  Dei  ex  commis- 
sione  ipsius  Dei,  et  consequenter  nou  dispen- 
sat  ut  dominus,  sed  ut  minister,  qui  non  po- 
test  excedere  commissionem  suam  ;  ergo  si 
remittat  sine  causa,  nihil  facit  ,  tum  quia 
operatur  ut  domiuus;  tum  etiam  quia  excedit 
commissionem,  quia  non  agit  ut  fidelis  dis- 
pensator,  sed  ut  dissipator.  Sicut  inter  homi- 
nes  procurator  vel  oeconomus  remittens  debi- 
ta  domini  sola  voluntate  ,  nihil  faceret,  et 
mandatarius  cxcedens  finem  mandati  non 
operatur  valide.  Sic  etiam  in  materia  de  in- 
dulgentiis  ex  eodem  principio  diximus,  ne- 
cessariam  esse.  causam  ad  indulgentiar-um  va- 
lorem. 

4.  Idem  dicendum  de  Episcopis  et  reliquis 
habentibus  potestatem  delegatam.  —  Discrimen 
inter  legem  pontificiam  et  votum,  per  ordinem 
ad  dispensationem.  —  Atque  hinc  constat  pri- 
mo  idem  esse  a  fortiori  dicendum  de  Episco- 
pis,  .um  quia  ratio  facta  magis  in  illis  con- 
vincit,  tum  etiam  quia  illi  non  possunt  valide 
dispensare  in  legibus  Papee  sine  causa  ;  ergo 
multo  miuus  in  votis.  Constat  s<  cundo  ideni 
esse  dicendum  de  omnibus  dispensantibus  po- 
testate  delegata,  quia  non  possnnt  majorem 
potestatem  accipere  a  delegante,  quam  in  ipso 
sit ;  ergo  si  delegans  non  potest  dispensare 
sine  causa,  multo  minus  delegatus.  Constat 
tertio  esse  magnum  discrimen  inter  legem 
Pontifieiam  et  votum  :  nam  lex  est  posita  per 
voluntatem  Pontificis,  et  ldeo  per  eamdein  po- 
test  valide  auferri,  etiamsi  male  auferatur  sine 
causa,  ut  suo  loco  dicemus  ;  votum  autem  li- 
cet  fundetur  in  promissione  profecta  a  volun- 
tate  hurnana,  tamen  postquam  facta  est,  et  a 
Deo  acceptata,  pendet  ex  voluntate  Dei,  et 
non  nisi  juxta  commissionem  ejus  potest  au- 
ferri. 

5.  Commutatio  vel  diminutio,  si  nulla  est  cau- 


4  I  24  LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENS 

sa,  totus  actus  fuit  nullus. —  Constat  quarto, 
idem  cum  proportione  esse  dicendum  de  com- 
mutatione,  quee  in  minus  fit.  Nam  si  nulla 
fuit  causa,  tam  ad  commutationem  quam  ad 
diminutionem,  totus  actus  fuit  nullus,  quia 
totus  fuit  ultra  potestatem:  si  vero  erat  justa 
causa  commutandi,  non  tamen  diminuendi, 
tunc  dispensatio  partialis  nulla  fuit  proportio- 
nali  ratione ;  commutatio  autem  quoad  par- 
tem  sustineri  poterit,  quia  habet  oinnia  re- 
quisita,  et  utile  per  inulile  non  vitiatur,  ut  ha- 
hct  regulajuris  37,  iu  6.  Quod  procedit,  quan- 
do  actus  potest  dividi,  et  vitium  unius  partis 
non  redundat  in  aliam,  ut  Glossa  ibi  sentit,  et 
notat  Panormit.,  in  cap.  Dilectus,  1  de  Prse- 
bend.,  in  6.  In  preesenti  autem  separabilis 
erit  partialis  commutatio  a  partiali  dispensa- 
tioue,  quando  materia  voti  divisibilis  fuerit, 
et  possit  per  partes  implcri,  ut  reeitare  quoti- 
die  Rosarium,  vel  quid  simile.  At  vero  si  sit 
materia  indivisibilis,  utreligio,  peregrinatio, 
etc,  non  videtur  habere  locum  partitio,  et 
ideo  totum  actum  esse  invalidum.  Dico  ta- 
men  posse  valere  actum,  et  manere  obHgatio- 
nem  addendi  aliquid  obligationi,  prudenti  ar- 
bitrio,  quia  supponitur  causa  commutandi,  et 
potestas  ac  voluntas  superioris  ad  tollendam 
vel  mutandam  obligationem. 

6.  Fit  satis  ad  fundamentum  oppositce  sen- 
tentice. — Fundamentum  autem  ccntrariee  sen- 
tentice  falsum  supponit,  quia  nulla  talis  con- 
ditio  includitur  in  votis,  alias  nou  probaretur 
inde  posse  Pontificem  dispensare  vota,  sed 
posse  irritare  illa,  quod  falsum  esse  supra,  c.  1 
et  sequentibus,  ostensum  est.  Nec  in  cap.  Ve- 
niens,  dicitur  voluntatem  Papeeesse  exceptam 
in  juramento,  sed  jus  superioris,  quod  longe 
diversum  est,  ut  latius  in  materia  de juramen- 
to  et  in  superioribus  est  dictum.  Neque  ex  hac 
doctrina  sequitur  anxietas  vel  inquietudo  con- 
scientiee,  quia  si  quis  bona  fide  procedat,  et 
causam  veram  proponat,  quam  sufficientem 
ipse  existimat,  judicium  ejus  Preelato  relin- 
quendo,  tunc  secure  procedit  judicium  Pree- 
lati  sequendo,  pro  quo  semper  praesumere  de- 
bet,  argumento  cap.  In  prcesentia,  cum  Glos. 
ibi,  de  Renuut.,  et  c.  Quicl  culpatur,  23,  q.  1 ; 
eE  ita  docuit  D.  Thomas,  art.  12,  ad  2.  Ad 
confirmationem  exdictis  patet  responsio,  nam 
per  hanc  dispensationem  licet  non  relaxetur 
proprie  lex  divina,  seu  naturalis,  subtrahitur 
illi  materia  cedendo  cuidam  debito  divino, 
quod  jus  divinum  potest  oppellari,  quod  ne- 
mo  infra  Deum  potcst  remittere  tanquam  do- 
minus,  sed  solurn  ut  fidelis  dispensator,  ac  su- 


ATIONE  ET  C0MMUTAT10NE  VOTI. 

binde  ex  justa  causa,  et  Dei  ncgotium  princi- 

paliter  agendo.  De  exemplis  autem  ibi  allatis, 

in  suis  propriis    locis   agendum   est,  ut  alibi 

dixi,  in  tract.  de  Indulg.  et  in  tract.  de  Deci- 

mis. 

7.  Solet  autem  hic  consequenter  queeri,  quee 
sint  justee  causae  dispensandi  in  votis :  quse  res 
magis  pertinet  ad  factum  quamad  jus,  et  ideo 
vix  potest  sub  doctrinam  cadere.  Sed  ut  ratio- 
nem  aliquam,  velregulam  assignemus  ad  fe- 
rendum  judicium  in  hujusmodi  causis,  adver- 
to,  interdum  hanc  causam  posse  sumi  ex  mo- 
do  vovendi,  aliquando  ex  conditione  ipsius 
materiee  per  se  spectatee,  aiiquando  ex  condi- 
tione  personee,  seu  comparatione  materiee  ad 
talem  personam,  aliquando  ex  nova  rerum 
cognitione,  quee  por  experientiam  comparata 
est,  aliquando  ex  nova  mutatione,  seepe  ex 
necessitate  aliqua  extrinseca  pertinente  ad 
commune  bonum.  Denique  potest  etiam  oriri 
ex  causa  extrinseca  pertinente  ad  bonum  ali- 
quorum  privatorum.  Ex  quibus  variee  possunt 
assignari  regulee. 

8.  AViquce  regulce  ad  cognoscendum  quw  sint 
causce  justce  ad  dispensationem  et  commulatio- 
ncm  votorum.  —  Primaregula.  —  Prima  sit  : 
ex  imperfecto  et  mdiscreto  modo  vovendi  see- 
pe  sumitur  justa  causa  dispensandi  in  voto. 
Hanc  fere  omnes  ponunt  tractantes  de  votis 
factis  ex  metu,  vel  ex  calore  iracundiee,  vel  al- 
terius  subitee  passionis  non  tollentis  requisi- 
tam  deliberationem,  impedientis  autem  per- 
fectam  et  prudentem  ;  et  huc  etiam  spectant 
vota  puerorum,  etiam  puberum,  quando  dis- 
cretio  non  multum  supplet  eetatem.  Nam  cum 
obligatio  voti  oriatur  ex  libera  voluntate,  di- 
minutio  hujus  libertatis  vel  voluntatis  dimi- 
nuit  obligationem,  et  ita  de  se  dat  causam  re- 
mittendi,  vel  in  totum,  vel  ex  parte.  Ita  su- 
mitur  ex  Cajetano,  d.  q.  88,  art.  \,  dub.  3; 
Palud.,  4,  d.  38,  q.  4,  art.  4,  concl.  5;  Ant., 
2  p.,  tit.  11,  c.  2;  Soto,  1.  7,  de  Just.,  q.  1, 
art.  2;  Sy\Y.,Votum,  2,  queestione  decimater- 
tia,  in  fine;  Navarr.,  c.  12,  n.22  et  27;  Panor. 
et  Canonistis,  in  c.  2,  de  Voto ;  et  colligitur 
ex  textu. 

9.  Secundaregula.  —  Secunda  regula  est : 
ex  parte  materiee  sumitur  legitima  causa  dis- 
pensationis,  quauclo  moraliter  potest  esse  oc- 
casio  ruinee,  sive  per  se  spectata  includat  tale 
periculum  respectu  hominum  communiter , 
sive  in  particulari  considerataper  ordinem  ad 
talem  personam,  quee  dispensari  vult.  Nam 
res  et  causee  morales  magis  sunt  in  individuo 
cousiderandee,  pensatis   omnibus  circumstan- 


CAF\  XVII.  UTRUM  AD  DISPENSATIONEM  VOTI  SIT  CAUSA  NECESSARIA. 


1 1  ir> 


tiis,  qiiam  in  universali  ex  absolnta  coa«litio- 
ne  rerum.  Sumitur  heecregula  ex  Richar.,  d. 
d.  38,  art.  9,  q.  1.  Exempla  sunt  in  voto  nun- 
qnam  peccandi  mortaliter,  quia  talis  materia 
moraliter  est  periculosa  et  nociva.  Item  in  vo- 
to  non  petendi  debitum  in  conjugato,  est  enim 
ex  se  periculosum.  Item  in  voto  simplici  casti- 
tatis,  respectu  personee,  quee  longa  experientia 
cognovit  se  fragilem,  et  vix  posse  contineri, 
et  sic  de  aliis.  Et  juxta  banc  regulam  intelligo 
quod  D.  Thomas  ait,  d.  art.  10,  et  cum  eo  Syl- 
vest,,  Volum,  4,  et  alii,  tunc  votnm  recte  dis- 
pensari,  quando  id,  quud  promissum  est,  in- 
venitur  esse  malum,  vel  incipit  esse  malum, 
vel  inutile.  Non  enim  debet  intelligi  de  illo, 
quod  revera  est  omnino  malum,  vel  inutile, 
vel  non  bonum  ;  sic  enim  votum  esset  nullum, 
et  non  esset  necessaria  dispensatio ;  intelligi- 
tur  ergo  de  illo,  quod,  licet  in  se  non  sit  ma- 
lum,  praebet  occasionem  mali,  non  quia  per 
se  illam  afferat,  sed  ex  hominis  fragilitate.  Et 
huc  etiam  spectat  periculum  spiritualis  nocu- 
menti  ipsius  voventis,  quod  posuit  Richar.  su- 
pra,  art.  9,  q.  1,  etsumiturex  c.  Veniens,  Qui 
clerici  vel  voventes,  juxta  probabilem  intelle- 
ctum.  Et  docent  omnes;  quia  tale  penculum 
multum  derogat  fini  voti,  et  cavendum  est, 
saltem  per  dispensationem,  ne  quod  pro  cha- 
ritatis  perfectione  introductumest.  in  ejusdis- 
pendinm  vergat,  juxta  regulam  Bernardi  de 
praecepto  etdispensatione.  Neque  oberit,  quod 
periculum  illud  ortum  fortasse  sit  ex  culpa  ha- 
bentis  votum,  quia  satis  est  quod  insit,  et  alio 
convenienti  modo  vitari  non  possit.  Ut  patet 
in  eo  qui  post  votum  castitatis  matrimonium 
contraxit,  quia,  non  ubstante  priori  culpa, 
subveniendum  illi  est,  ut  securius  vivat. 

10.  Tertia  regida:  sivotum  impediat  majus 
oonum,  datiir  legitima  causa  dispensationis  il- 
lius. — Tertia  regula  sit:  si  votum  impediat 
majus  bonum  spirituale  voventis,  inde  sumi 
potest  legitima  causa  dispensationis  vel  com- 
mutationis.  Ita  D.  Thomas  et  omnes.  Et  ratio 
est  clara,  quia  votum  debet  e  sse  de  meliori  bo- 
no,  et  consequenter  deviat  a  fine  voti,  si  im- 
pedit  majus  bonum  ;  unde  non  solum  in  casu 
certo,  sed  etiam  in  dubio  sumitur  hinc  suffi- 
ciens  causa,  ut  recte  D.  Thomas  docuit.  Nam 
etiam  illud  dubium  derogat  severitati  voti  et 
conscientiee,  ideoque  ad  aliquam  relaxationem, 
vel  recompensationem  sutiicit.  Imo  addit  Ri- 
chardus  supra,  et  satis  esse  quod  ex  dispensa- 
tione  voti  speretnr  major  fructus  et  spiritua- 
lis  utilitas,  et  est  valde  rationi  cousentaneum, 
cum  hoc  sit  per  votum  principaliter  intentum. 


Et  circa  hanc  regulam  suppouendasunt,  qnee 
in  superioribns  dicta  sunt,  tam  de  materia  vo- 
ti  quam  de  mutatione  materiee  voti,  et  de  vo- 
to  dubio,  et  de  exciisationibus  quae  ex  his  ca- 
pitibus  oriri  solent.  Nam  si  tales  sint,  utevi- 
deuter  vel  annullent  votum,  vel  per  se  toilant 
obligationem  voti,  tunc  non  potest  ex  illis  ori- 
ri  causa  dispensationis,  proprie  loquendo,  quia 
dispensatio  in  tali  casu  non  est  necessaria,  ut 
constat;  si  ergo  res  sit  dubia,  tunc  habet  lo- 
cum  causa  dispensationis,  quia  supponitur  es- 
se  certum,  quod  votum  sit  factum.  Et  quamvis 
nullum  sit  dubium  de  obligatione,  nec  de  ho- 
nestate  materiee,  si  spereturaliunde  magis  bo- 
num,  etiamsi  sit  cum  aliquo  dubio,  poteritin- 
de  honestari  dispensatio,  etiamsi  absque  illa 
non  possit  observantia  voti  praetermitti.  Utbe- 
ne  Cordub.,  q.  147  Summee,  cum  Sylvest., 
Cajet.  et  Soto,  quos  refert,  et  Covar.,  in  c. 
Quamvis  pactum,  §  3,  n.  4. 

1  1 .  Quarta  regula  :  quce  mutatio  in  materia 
noti  sufficiat  ad  dispensandum  in  voti  ohliga- 
tione.  —  Quarta  regula  huic  proportionalis 
sumi  potest  ex  mutatione  materiee  ;  interdum 
enim  est  tanta  ,  non  quoad  honestatem  vel 
spiritnalem  incommoditatem,  sed  in  magnitu- 
dine  difficultatis  vel  incommoditatis  humanee, 
ut  sufficiat  ad  interpretandum  non  obligare 
votum  ex  defectu  prioris  voluntatis  ,  quee  ad 
talem  casum  non  fuit  extensa.  Quando  ergo 
res  fuerit  clara.  tunc  non  est  necessaria  dis- 
pensatio,  ut  in  superioribus  dictum  est  cum 
communi  sententia  Panormitani  et  aliorum  , 
in  c.  1,  etc.  Licet,  de  Voto,  et  Summistarum 
omnium  ac  Theologorum  ,  quos  retulimus  su- 
pra,  1.  4,  c.  penult.  Quando  vero  res  non  est 
certa,  sed  dubia,  et  verisimilis,  attenta  hu- 
lnana  conditione,  tunc  inde  etiam  sumi  pote- 
rit  justa  causa  dispensationis ,  tum  quia  est 
hoc  moraliter  necessarium  ad  subveniendum 
fragilitati  hominum ;  tum  etiam,quia  est  valde 
consentaneum  benignitati  Dei ;  tum  preeterea 
quia  moraliter  in  hujusmodi  casibus  inest 
grave  periculum  cadendi,  si  votum  non  aufe- 
ratur  ;  tum  denique  quia  cum  non  satis  certo 
constet  de  obligatione,  justum  est  aliquam 
moderationem  facere.  Et  ita  sumitur  ex  c.  1 , 
de  Voto,  cum  communi  interpretatione  ibi,  et 
sentit  Sylvest.  supra,  q.  6  et  8;  Navar.  ,  d. 
n.  77  ;  clarius  Soto,  1.  1,  p.  7,  art.  3,  ver.  At 
si  perconteris,  et  iib.  7,  queest.  4,  art  3. 

12.  Qucedam  Soti  limitatio.  —  Oppositum 
autem  dixerunt  aliqui  Canonistee,  preesertim 
Glossa,  in  cap.  Non  est,  de  Voto.  Sed  fundatur 
in  falso  principio,  quod  in  voto  non  habeat  lo- 


1126  LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENS 

cum  dispensatio,  sed  pura  interpretatio,  quod 
supra  improbatum  est.  Addit  vero  Soto  hanc 
causam  babere  locum,  quando  ex  re  ipsa  ori- 
tur,  vel  ex  naturali  conditione,  seu  comple- 
xione  personee,  non  vero  si  difficultas  oriatur 
ex  prava  consueludine  ,  quia  non  debet  quis 
ex  sua  malitia  commodum  reportare.  Sed  hoc 
intelligendum  est  juxta  dicta  in  secunda  re- 
gula,  scilicet,  nisi  ex  voto ,  adjuncta  prava 
cousueiudine,  oriatur  animae  periculum  ;  nam 
tunc  causa  erit  justa,  neque  reportabitur  com- 
modum  ex  iniquitate,  sed  indulgcntia  ex  ma- 
teria.  Preesertim  vero  quia  carere  voto  per  se 
non  est  commodum,  per  accidens  autem  po- 
test  expedire ,  etiam  per  occasionem  culpa 
contractam.  Dixi  autem  ne '.essarium  esse  ut 
hoec  difficultas  denuo  suborta  sit,  vel  in  re- 
ipsa,  vel  in  cognitione  voventis,  quia  si  a 
principio  inerat,  et  fuit  cognita,  per  se  non 
dat  causam  dispcnsationi,  quia  tota  illa  diffi- 
cultas  voluntarie  fuit  Deo  oblata ;  unde  nisi 
aliquid  novi  accidat,  vel  periculum  subortum 
sit,  vel  per  experimentum  cognitum,  sola  rei 
arduitas  non  dat  causam,  alias  omne  votuni 
de  re  ardua  posset  sine  alia  cansa  dispensari, 
quod  plane  falsum  est ;  oportet  ergo  ut  diffi- 
cultas  tuerit  involuntaria  aliquo  modo,  vel  per 
temerariam  devotionem  juxta  primam  regu 
lam,  vel  per  novam  rei  mutationem  juxta 
hanc  quartam,  vel  certe  propter  novum  peri- 
culum,  vel  novam  ejus  cognitionem  juxta  se- 
cundam  et  tertiam. 

43.  Quinta  regula:  de  causa  dispensandi  in 
voto,  qvce  sumitur  ex  pullico  bono.  —  Quinta 
regula  est,  causam  legitimam  dispensandi  in 
voto  sumi  posse  ex  necessitate,  vel  magna 
utilitate  pertinente  ad  pnblicum  et  commune 
bonum.  Est  certa  et  communis,  sumiturque  ex 
c.  Non  est,  c.  Magnce,  c.  Fx  multa,  cum  simi- 
libus,  de  Voto.  Ratio  autem  est,  quia  bonum 
commune  est  divinius,  et  privato  preeferen- 
dum.  Item  quia  tunc  non  privatur  vovens 
spirituali  commodo,  quia  apud  Deum  multum 
meretur  subveniendo  communi  boiio  ,  per 
quod  recompensatur  voti  obsequium.  Unde 
extenditurhsecregula,  ut  locum  habeat  etiam 
in  gravi  necessitate  domus  vel  farniliee,  quia 
etiam  his  subveuire  est  opus  pietatis,  quod  in- 
terdum  Deus  hoc  prffifert  operi  religionis.  Ma- 
xime  cum  pietas  lpsa  possit  propter  Deum  exer- 
,ceri.  Et  ita  sentit  Soto  supra;  clarius  Navar., 
n.  77:  Licet  quidam  ( inquit )  contrarium  sen-  , 
serint,  quos  non  refert.  Videtur  autem  id  sen- 
tire  Turrec,  cum  Hugo.,  in  cap.  Requiritis, 
§  Nisi  rigor,  d.  articulo  quarto.  Sed  ea,  quee 


ATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 
adducit,  nihil  in  contrarium  probant,  imo  ex 
eod.  §  Nisi  oigor,  cum  Decretis  sequentibus, 
potest  colligi  quod  diximus,  et  juvant  etiam 
c.  1  et  2,  de  Voto,  ct  usus  hoc  maxime  con- 
firmat.  Et  in  materia  de  legibus  idem  cum 
proportione  dicitur  de  legum  dispensationi- 
bus,  ut  patet  ex  D.  Thom.  i.  2,  q.  97,  art.  4. 

14.  Sexta  reguia,  consulendum  esse  Jiac  ,n 
reprudentis  arhitrium.  —  Major  causa  poslu- 
latur  addispensandum  in  graviori  volo. — Ulti- 
ma  regula  sit,  quam  omnes  tradunt,  et  sola 
sufficit,  sufficientiam  hujus  causae  prudenti 
arbitrio  esse  definiendam,  nec  posse  certam 
aliam  regulam  pra^scribi.  Nam  quee  traditee 
sunt,  deserviunt  ad  firmandum  animum  dis- 
pensantis.  Oportet  enim  pree  oculis  habere, 
non  semper  singulas  sufficere  ad  votum  om- 
nino  tollendum,  sed  seepe  esse  plures  confe- 
rendas  Item,  proportionem  esse  servandam 
inter  occurrentem  causam  et  votum ;  nam  in 
voto  graviori  major  causa  postulatur.  Item, 
licet  forte  votum  fuerit  temere  factum,  si  ta- 
men  non  nocet ,  sed  potius  utile  invenitur, 
non  erit  illa  sufficiens  causa  tollendi  votum. 
Cavendum  est  etiam  scandalum  in  dispensa- 
tione  voti,  ut  bene  advertit  Turrec.  supra, 
quod  intelligiturde  scandalo  pusiilorum,  nam 
si  sit  Phariseeorum  ,  non  est  multum  curan- 
dum ,  preesertim  quando  res  est  justa  et  expe- 
dit,  ut  significat  Innocentius  III,  in  c.  Magnm, 
de  Voto.  Ubi  ipse  advertit ,  tria  esse  in  hac 
dispensatione  spectanda,  scilicet,  quid  liceat 
secundum  a?quitatem,  quid  deceat  secundum  ko- 
nestatem ,  et  quid  expediat  secundum.  utilita- 
tem;  nam  si  heec  observentur,  licita  et  valida 
erit  dispensatio.  Omnia  vero  ista  pendent  ex 
causis  enumeratis,  et  ex  illis  prudenti  arbitrio 
sunt  elicienda. 

15.  Aliquot  corrollaria. — Primum-  quibus 
modis  fiat  commiUatio  in  miuus. — Atque  ex 
his  sequitur  primo,  etiam  esse  necessariam 
causam  proportionatam  ad  commutationem 
voti,  quaudo  fit  in  minus;  quid  enim  dicen- 
dum  sit  in  commutationibus  in  melius  yel 
eequale,  dicemus  in  duobus  capitibus  sequea- 
tibus.  Commutatio  vero  iii  minus  duobus 
modis  intelligi  potest.  Primo,  si  totum  commu- 
tetur  in  partem  ejusdem  rationis,  ut  si  jeju- 
nium  quotidianum  commutetur  in  jejunium 
trium  dierum  in  hebdomada.  Et  tunc  illa  non 
est  proprie  commutatio,  sed  partialis  dispen- 
satio,utconstat ;  nam  tolhturex  parte  votum, 
ad  quod  requirilur  proportionata  causa,  ut 
probant  omnia  adducta,  sed  levior  sufficiet,  ut 
per  se  notum  est.  Alio  modo  fit  propria  com- 


CAP.  XVII.  UTRUM  AD  DISPENSATIONEM  VOTI  S!T  CAUSA  NECESSARIA 
mutatio  ouanino  in  onus  specie  diversum,  sed     tiae  videtur  petere  principium  ; 


levius,  et  tunc  etiam  fit  partialis  dispensatio, 
duplici  titulo,  quiaet  pars  oneris  absolute  tol- 
litur,  et  in  toto  permittitur  solntio  in  alia  spe- 
cie,  et  ideo  major  causa  videtur  necessaria  ad 
talem  commutalionem,  quam  ad  partialein 
dispensatiom-m,  licet  minor  sufficiat,  quam 
ad  dispensationem  simpliciter.  Quai  doctrina 
videtur  communis.  Sumiturque  ex  Cajet.,  et 
Sotosupra,  et  Navar.,  cap.  12,  n.  63  ;  et  bene 
Covar.,  dictocap.  Quamvis,  1  part.,  §3,  n.  4. 
46.  Sccundum  corollarium :  an  uti  liceat 
absoluta  dispensatione  si  commutatio  sufficiat. 
—  Soti  opinio.  —  Sancii  opinio  contraria. — 
Secundo  sequitur  ex  dictis  resolutio  illius 
qusestionis  supra  huc  remissfe,  au  liceat  ei,  qui 
potest  dispensare  et  commutare,  uti  absoluta 
dispensatione,  si  commutatio  sufficiat  ad  sub- 
veniendum  necessitati  subditi  ?  Nam  Soto,  1.  7, 
q.  ht,  §  Hinc  ergo,  absolute  dicit  non  licere, 
sive  ex  parte  dantis,  sive  ex  parte  peteutis ;  et 
hoc  sequitur  Ernmanuel  Rodriguez,  in  Sum., 
2  p.,  capit.  100,  numero  quarto.  Unde  vide- 
tur  sequi,  non  esse  validam  talem  dispensa- 
tiouem  ;  nam  in  bacmateria,  illicita  et  invali- 
da  dispensatio  videtur  coincidere  juxta  supra 
dicta.  Nam  si  causa  sufficiens  subest,  sicut 
dispensatio  est  valida,  ita  et  licita;  et  si  non 
subest,  nec  valida  erit,  nec  licita.  At  vero 
Sanc,  lib.  8  de  Matrimon.,  disp.  9,  num.  28, 
non  solum  validam  esse  dicit  talem  dispensa- 
tionem,  sed  etiam  licite  dari,  si  subsit  justa 
causa.  Qnod  confirmat  ex  usu  Ecclesiso,  quia 
in  votis  seepissime  utuntur  Praelati  dispensa- 
tione,  non  curando  an  commutatio  snffieeret. 
Et  ratiouem  reddit,  quia  non  est  infidelis  dis- 
pensator,  qiii  utitur  potestate  data  a  domino ; 
sed  Deus  dat  Preelato  potestatem  indifferenter 
ad  dispensandum  et  commutandum,  si  causa 
subsit;  ergo. 

17.  Sed  imprimis  satis  potest  dubitari  de 
usu  ;  nam  jura  semper  adjungunt  aliquam 
recompensationem,  ut  videre  licet  in  cap.  1 
et  2,  et  cap.  Maguce,  et  seq.,  de  Voto,  et  in 
Rescriptis  Pontificiis  vix  couceditur  dispensa- 
tio,  vel  potestasdispensandi  nude,  sed  vel  sola 
commutatio,  velsaltem  semper  adjungitur  ali- 
qua  recompensatio.  Ethoc  fatetur  idem  Sanc, 
eodem  libr.,  disput.  2,  numero  quinto,  di- 
cens,  Pontificem  in  omnibus  suis  dispensa- 
tionibus  votorum,  commutalionem  aliquam 
miscere,  et  auctores  omnes  consulere,  ut  ita 
fiat;  unde  fit  verisimile,  etiam  Episcopos  hoc 
observare.  Usus  ergo  potius  videtur  probare 
opinionem  Soti.  Ratio  etiam  secunda?  senten- 


1 1 27 
nam  si  causa 
non  postulet  dispensationem,  quia  compensa- 
tio  sufficit,  non  est  cur  credamus,  Dominum 
dedisse  potestatem  ad  dispensandum  in  eo  ca- 
su,  cum  in  eo  revera  non  subsit  legitima  causa 
ad  dispensandum.  Unde,  cum  dicitur  alicui 
data  esse  potestas  ad  dispensandum  et  com- 
mutandum,  non  accumulative  (ut  sic  dicam) 
pro  eisdem  casibus  et  causis  intelligendum 
est,  sed  secundum  partitionem  accommodam, 
scilicet,  ad  dispensandum  quando  necessarium 
est,  vel  ad  commutandum  quando  sufficit. 

18.  Opinio  Soti  probabilis  judicalur. —  Pu- 
test  dari  causa  in  voto  dispensandi  sine  ullo 
onere.  —  Nwnerantur  causcc  justw  ad  dispen- 
sandum  in  votis.  —  Est  ergo  probabilis  opinio 
Soti,  sed  ad  temperandum  rigorem,  et  ne  vi- 
deatur  fieri   impossibilis  moraliter  pura  dis- 
pensatio  voti    licita,  quatuor   dicenda  occur- 
runt.  Primum  est,  seepe  posse  dari  causam  et 
prudentem  occasionem   dispensandi  absolute, 
nullo  onere   imposito.  Probatur,  qnia  negare 
non  possumus  quin  habeant  Prselati  potesta- 
tem  dispensandi  simpliciter  et  sine  commuta- 
tione,  utin  superioribus  ostensum  est,  et  sup- 
ponunt  D.    Thomas  et   omnes  Tbeologi,  duin 
potestatem   dispensandi  et  commutandi    dis- 
tincte  numerant;  ergo  talis  potestas   non  est 
superflua,  nec   otiosa  ;  ergo  polest  interdum 
suum  actum  plenum  exercere  valide  et  licite, 
quia  id  possumus,  quod  licite   facere  possu- 
mus;  ergo  possuntdari  causas  justificantes  ta- 
lem  dispensationem.  Hee  autem  esse  videntur, 
prima,  si  vovens  habeat  tot  vota,  ut  expediat 
aliqua  illorum  omnino  auferre,  nullo   addito 
speciali  onere.  Secundo,  si  sit  pauper,  qui  non 
potest  sustinere  commutationem    in  realeni 
obligationem,  et  alias  sit  tot  obligationibus  et 
occupationibus  oneratus,  nt  non  expediat  no- 
va  personalia  illi  imponere  sub  voti  obligatio- 
ne.  Et  ita  in  votis  realibus  habet  saepe  locum 
hsec  dispensatio  ex    titulo   paupertatis,  quia 
commutatio  in  onera  personalia  est  illis  votis 
parum   proportionata ,   et   ssepe   est   persona 
moraliter  incapax  illius,   maxime  quando  a 
principio  elegit  potius  votum  reale  quam  per- 
sonale,  quia  non  se  sentiebat  aptum  vel  dispo- 
situm   ad     personalem   obligationem.  Tertia 
causa  esse  potest,  quaudo  timetur  periculum 
lapsus,  ex  quacumque  obligatione  voti  relicta 
in  quacumque  materia,  et  creditur  fore  utilius, 
si  per   modum   tantum   consilii    relinquatur 
et  proponatur  aliqua  satisfactio  pro  voto. 

19.  Quando  non  sit  licitum  dispensare,  se(l 
commulare  votum.  —  Secundo  dicitur,  seepe 


1128  LIB.  VI.  DE  IRMTATIONE,  DISPENS 

esse  posse  sufficientem  causam  ad  commutan- 
dum,  et  nou  ad  dispensandum  absolute,  et 
tunc  non  esse  licitum  dispensare,  etiam  illi 
qui  utramque  habet  potesfatem,  sed  tantum 
commutare.  Ita  sumitur  ex  Cajetano,  d.  q. 
88,  art.  12;  Navar.,  c.  12,  num.  63,  estqne 
res  per  se  satis  clara,  quia  hoc  videttir  frequen- 
tius  et  ordinarie  eontingere.  Nam  si  sitvotum 
reale,  vix  aliquis  est  tam  pauper,  qui  non 
possit  aliqnam  partem  implere,  vel  in  eadem 
specie  operis,  vel  in  alia  per  commutationem 
sine  magno  gravamine;  et  idem  est  cum  pro- 
portione  in  votis  personalibus,  quia  semper 
potest  fieri  aliquod  opus  pietatis  in  alia  spe- 
cie.  Et  ita  vix  potest  esse  causa  quee  cogat 
ad  tolleirJam  omnino  obligationem,  nisi  in- 
terveniant  circumstantiee  positee  in  priori  as- 
sertione,  quee  rarse  sunt.  Ex  hac  vero  priori 
parte  sequitur  posterior,  et  eam  probat  funda- 
mentum  Soti,  quia  ad  fidelitatem  dispensato- 
ris  pertinet,  non  liberaliter  relaxare  debita  do- 
mini,  quando  recompensationem  aliquam  po- 
test  rationabiliter  et  suaviter  exigere.  Item  hoc 
probaut  dicta   circa  posteriorem  sententiam. 

20.  An  dispensatio  illicita  sit  nulla. —  Du- 
bii  resolutio.  —  Sed  quseres  an  dispensatio 
absoluta  in  eo  casu  data  sit  nulla,  nam  est 
illieita,  et  in  hac  materia  illicitum  et  nullum 
videntur  converti,  ut  supra  argumentabamur. 
Iu  contrarium  vero  facit,  quia  non  omnino 
deest  causa,  ut  supponitur,  unde  dispensatio 
partialis  fuisset  valida;  ergo  non  est  cur  tota 
sit  omnino  invalida,  quia  utile  per  iuutile  non 
vitiatur.  Responderi  potest  totum  esse  invali- 
dum,  quia  est  actus  indivisibilis,  et  ultra  po- 
testatem.  Item  quia  non  est  ulla  ratio.propter 
quam  in  una  parte  valeat  potius  quam  in  alia; 
nec  signifieari  potest  quam  obligationem  re- 
linquat,  vel  quam  auferat.  Nilnlominus  dicen- 
dum  eenseo,  si  subdito  non  constet  evidenter 
de  insufficientia  causee,  posse  sine  scrupulo 
uti  dispensatione,  propter  rationem  supra  da- 
tam,  quod  potest  et  debet  preesumere  pro 
Preelato ;  si  autem  constet  de  insufficientia 
causee  pro  dispensatione,  et  sufficientia  pro 
commutatione,  posse  ex  vi  talis  dispensatio- 
nis  uti  prudenti  arbitrio,  et  commutationem 
facere  etiam  in  minus,  quia  saltem  ad  hunc 
eflectum  poterit  esse  valida  illa  dispensatio, 
et  ita  omnibus  difficultatibus  satisfit. 

21.  Quam  ob  causam  teneatur  Prcplatus  cum 
aliquo  absolute  dispensare  in  voto,  et  nnn  com- 
mutare. —  Tertio  dicitur,  aliquando  posse  esse 
causam  sufficientem  disjunctam  (ut  sic  dicam) 
ad  dispensandum  vel  comrautandum,  propru- 


ATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 
denti  arbitrio  Preelati,  seu  habentis  potesta- 
tem,  et  tunc  habet  locum  secunda  sententia. 
Declaratur,  nam  suppono  causam  ad  dispen- 
sandum  talera  esse  posse  aliquando,  ut  non 
solum  reddat  licitam  dispensationem ,  sed 
etiam  debitam,  arg.  c.  Consilium,  de  Observ. 
jejun.,  ubi  id  notat  A.bb.,  n.  4,  et  in  c.  Pastc- 
ralis,  de  Appellat.,  n.  17.  Rt  ratio  est,  qnia 
potestas  dispensandi  data  est  in  subsidium  et 
remedium  subditorum.  Unde  tanta  potest  esse 
ejns  necessitas,  vel  ad  commune  bouum,  vel  ad 
cavendum  spirituale  detrimentum  subditi,  ut 
teneatur  Preelatus  ex  vi  sui  muneris  ad  illam 
concedendam.  Quando  ergo  causa  est  adeo 
urgens  in  materia  voti,  de  qua  tractamus, 
tunc  non  licebit  Preeiato  cogere  subditum  ad 
recipiendam  aliquam  obligationem  seu  com- 
mutationem,  quia  supponitur  habere  jus  ut 
ei  concedatur  absoluta  dispensatio,  ex  vi  cau- 
see  quam  allegat.  Extra  hunc  vero  casum  ri- 
gorosum,  potest  seepe  causa  esse  sufficiens 
ad  dnpensandum,  et  nihilominus  non  esse 
malum  adhibere  aliquam  commutationem; 
tunc  ergo  licebit  Preelato,  vel  dispensare, 
si  velit  mitius  agere,  vel  commutare ,  si 
velit  majori  rigore  uti.  Nam  hoc  arbi- 
trium  necessarium  interdum  est  ad  conve- 
meuteni  usum  hujus  potestatis.  Et  confirma- 
tur,  quia  interdum  potest  superior  commutare 
votum,  quia  causa  sufficit,  et  nihilominus  po- 
test  etiam  licite  rigore  uti,  et  commutationem 
negare,  vel  in  poenam,  vel  propter  rigorem 
disciplinee,  aut  propter  alias  causas;  ergo  si- 
militer  potest  interdum  juste  dispensare,  et 
nihilominus  sine  peccato  dispensationem  ne- 
gare;  ergo  tunc  poterit  etiam  juste  commu- 
tare.  Et  ita  non  est  universalis  regula  tradita 
a  Soto,  quod  habens  potestatem  dispensandi 
et  commutandi  male  facit  dispensando  ;  ali- 
quando  enim  potest  ad  id  causa  sufficere,  licet 
non  semper,  ut  ex  preecedenti  assertione  con- 
stat.  Et  ita  neutra  regula  est  generalis,  sed 
consideranda  sunt  causa  et  circumstantiee. 

22.  Quarto  ergo  dicitur,  regulariter  loquen- 
do,  consilium  esse  non  dispensare  simphciter, 
sed  miscere  commutationem,  quod  sufficien- 
ter  probant  usus  et  alia  quee  adduximus. 

CAPUT  XVIII. 

UTRUM  AD  COMMUTANDUM  VOTUM  IN  ALIQUID 
MELIUS  SIT  NEGESSARIA  POTESTAS  PRjELATI, 
ET   CAUSA   SrECIALIS? 

1.  Quibus  modis  fiat  commntatio.  —  Com- 
mutatio,  ut   supra  cxplicatum  est,  differt   a 


CA.P.  XVIIT.  UTRTIM  Al)  COMMUTANDUM  VOTUM  1N  MELIUS,  ETC. 


I  I  2  ) 


pura  dispensatione,  et  ideo  aliqua  de  illa  in 
particulari  addere  necesse  est,  prcesertim  quo- 
ail  idin  quo  a  dispensatione  distinguitur.  Sub 
commutatione  autem  redemptionem  voti 
comprehendimus;  convenit  enim  cum  illa  in 
generali  ratione  recompensationis,  et  in  su- 
brogatione  (ut  sic  dicam)  in  obligatione  voti, 
solumque  materialiter  addit,  ut  commutatio 
fiat  in  pecuniarum  solutionem,  vel  consump- 
tionem  in  eleemosynis,  vel  aliis  piis  operibus, 
quod  ubi  fuerit  necessarium,  dicemus.  Ho?c 
igitur  commutatio  triplex  esse  potest,  scili- 
cet,iu  melius,  in  sequale,  et  in  minus;  de 
hac  vero  ultima  jam  diximus;de  aliis  ergo 
sigillatim  dicemus. 

2.  Prima  sententia.  —  In  hac  ergo  quaestio- 
ne,  prima  sententia  est,  votumnonposse  com- 
mutari  etiam  in  evidenter  melius  sine  aucto- 
ritate  Prselati.  Ita  sentit  Richard.,iii  4,  d.  38, 
articulo  octavo,  quaestione  prima  ;  dicit  enim 
non  oportere  id  fieri  sine  auctoritate  Prselati ; 
Sylvester  autem,  Votum,  4,  q.  7,  addit  non 
posse;  sequitur  Palud.,  dicta  d.  38,  disp.  3, 
circa  medium  ;  indicat  etiam  ibi  Major,  q.  3., 
in  fine,  dum  ait,  unum  modum  implendi  vo- 
tum  esse  petendo  commutationem  in  aliud 
Deo  magis  gratum.  Et  in  eamdem  sententiam 
solet  citari  D.  Thomas,  qui  in  d.  art.  12,  ab- 
solute  et  sine  distinctione  requirit  auctorita- 
tem  Pra3lati  ad  commutationem.  Eamdem 
sententiam  tenet  Panormitanus,  c.  Scripturce, 
de  Voto,  n.  2,  solumque.excipit  commutatio- 
nem  aliornm  votorum  in  statum  religionis. 
ldem  in  c.  Pervenit,  2,  de  Jurejur.,  n.  2,  ubi 
etiamidem  tenet  Felin.,  et  idem  sentit  Inno- 
centius,  in  c.  Dehitores,  de  Jurejur.,  ubi  ait, 
posse  Episcopum  commut;  re  pium  juramen- 
tum  in  melius^  sicut  et  votum^  et  idem  sentit 
in  c.  -1 ,  de  Voto  ;  unde  cum  in  c.  Scripturm 
videtur  dicere  contrarium,  loquitur  de  spe- 
ciali  commutatione  in  statum  perpetuum  re- 
ligionis,  de  qua  textus  ille  loquitur. 

3.  Fundari  potest  hcec  opinio  in  illa  prohi- 
bitione  Levit.  ult.  :  Animal  autem,  quod  im- 
molari  potest  Domino,  si  quis  voverit,  sanctum 
erit,  et  mutari  non  poterit,  nec  melius  in  ma- 
lum,  necpejus  in  bonum.  Secundo,  in  c.  1,  de 
Voto,  ubi  Praelati  arbitrium  postulatur  ad 
commutandum  votum  in  melius.  Tertio,  ex 
eodem  textu,  quia  omnis  commutatio,  etiam 
in  melius,  includit  dispensationem  voti,  ut  ibi 
notant  Innocent.  et  Panormit. ;  nam  ita  vo- 
catur  in  illo  textu.  Quarto,  ratione,  quia  pro- 
rnissio  obligat  ad  solvendum  in  propria  specie, 
ita  ut  non  satisfaciat  debitor  dando  rem  me  • 


liorem  sine  consensu  creditoris,  §  1,  Inst.  Qui- 
bus  modis  tollatur  oblig.,  et  1.  2,  ff.  Si  certum 
petatr.r,  et  dictum  est  superiori  tract.,  ]ib.  2  ; 
ergo  etiam  in  voto  non  potest  fieri  talis  solutio 
sine  consensu  Dei,  per  eum  qui  vices  ejus  te- 
net.  Quinto,  non  potest  quis  propria  auctori- 
tate  commutare  jejunium  praeceptum  in  me- 
lius  opus  eleemosyna?;  similitcv'  non  licet  mihi 
commutationem  facere  rei  aliena?  in  melip- 
rem,  ipso  inconsulto,  ut  vinum  ejus  accipere, 
relinquendo  loco  illins  triticum,  vel  quid  si- 
mile;  ergo  similiter,  etc.  Sexto,  alias  nulla 
possent  esse  vota  reservata  quoad  commuta- 
tionem  in  melius;  consequens  est  falsum,  ut 
constat  in  voto  castitatis  et  religionis,  et  in 
professione  religionis  minus  strictee  ;  nam  in- 
terdum  reservatur  Papse  transitus  ad  strictio- 
rem;  ergo. 

4.  Prima  assertio:  comnmtatio  voti  in  me- 
lius  honum  fieri  potest  propria  auctoritale.  — 
Nihilominus  dico  primo:  commutatio  voti  in 
meliusbonum  fieri  potest  propria  auctoritate, 
dummodo  evidenter  constet  de  excessu  mate- 
rise,  seu  rei  in  quam  fit  commutatio,  et  corn- 
mutatio  non  sit  spec:aliter  per  Ecclesiam  pro- 
hibitu.  Haec  sententia  est  nunc  frequentius  re- 
cepta  ;  tenet  eam  Cajet.,  d.  q.  88,  art.  12,  et 
in  Sum  ,  verb.  Voti  commutatio ;  Soto,  d. 
libr.  1,  q.  A,  art.  3;  Covar.,  in  cap.  Quamvis 
pactum,  1  part.,  §  3,  n.  4  ;  Abul.,  Num.  30, 
q.  110;  Navar.,  d.  c.  12,  n.  75  ;  Angl.,  secun- 
do  tomo,  q.  de  Voto,  art.  8,  diffic.  4 ;  Cord.,  in 
Sum.,  q.  149;  Armil.,  verb.  Vottim,  num.  14; 
idem  Ang.,  Votum,  i,  n.  2,  ubi  ait,  sufficere 
ad  hanc  commutatiouem,  licentiam  petitam, 
etiamsi  non  sit  obtenta,  argumento  c.  Licet, 
de  Regul.  ;  sed  non  est  necessaria  illa  petitio 
licentise  extra  casum  in  jure  expressum  de 
transitu  religiosi  ad  arctiorem,  ubi  est  specia- 
lis  ratio  et  disposilio.  Hanc  etiam  sententiam 
videtur  tenuisse  auctor  legum  Partitarum  His- 
paniae,in  1.  7,  tit.  8,  p.  1,  licet  Greg.  Lop.  le- 
gemlimitare  videatur  ad  casum  specialem  de 
commutatione  votorum  in  statiT-m  religiosum. 
Sed  licet  in  textu  hoc  contineatur,  non  tamen 
ut  speciale,  imo  fundatur  in  universali  prin- 
cipio,  quod  sit  licitum  votum  in  melius  com- 
mntare.  Nec  D.  Thomas  est  alienus  ab  hac 
sententia,  licet  illam  non  declaraverit,  quia 
solum  loquitur  de  propria  commutatione,  quse 
aliquam  dispensationem  involvit,  et  in  qua 
deliberare  oportet,  et  judicare  de  beneplacito 
Dei.  In  commutatione  autem  in  melius  non  in- 
cluditur  dispensatiOj  sed  votum  in  rigore  im- 
pletur  juxta  conditionem  quam  inciudi.t,  ut  ex- 


H30 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE.  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


plieabimus.  Nec  est  necessarium  arbitritim, 
quia  loquimur  in  casu  evidente,  ut  statim  ex- 
ponemus. 

5.  Duobus  modis  posse  votum  in  melius  com- 
mutari.  —  Ad  probandum  autem  lianc  par- 
tem,  suppono  duobus  modis  posse  votum  com- 
mutari  in  melius :  uno  modo,  quasi  ex  neces- 
sitate,  quia  non  posset  fieri  id  quod  melius 
est,  implendo  votum,  sed  illa  duo  sunt  simul 
incompossibilia,  ut  si  quis  vovit  peregrinari, 
et  postea  judicet  esse  melius  servire  illo  tem- 
pore  hospitali,  vel  semper.  Secuudo,  fieri  po- 
testmagis  voluntarie,  omittendo  minus  propter 
melius,  quamvis  successive,  et  sine  incommo- 
do  posset  utrumque  fieri.  De  priori  modo  res 
est  facilioris  probationis,  nam  •  ex  natura  voti 
fere  evidenter  sequitur:  quia  de  ratione  voti 
est,  ut  non  impediat  majus  bonum;  unde  in 
omni  voto  includltur  conditio  :  Dummodo  non 
impediatur  majus  bonum,  ut  supra,  libro  2, 
late  dictum  est ;  sed  in  eo  casu  votum  impe- 
diret  majus  bonum,  si  in  propria  specie  im- 
pleretur,  ut  supponitur ;  ergo  nou  potest  ad  id 
obligare;  ergo  tnnc  sine  dubio  commutatio 
per  se  licita  est.  Et  ita  in  illo  fatetur  Sylvester 
cum  Anton.,  in  d.  c.  Pervenit,  %  de  Jurejur. ; 
dicit  autem  illam  tunc  non  esse  commutatio- 
nem,  quia  votum  in  eo  casu  nou  obligat.  At 
hoc  solum  pei  tinet  ad  modum  loqueiidi,  et  in 
rigore  non  est  verum,  quod  votum  non  obli- 
get ;  nam  revera  absolute  obligat,  licet  non 
obliget  ad  omittendum  melius  propter  minus 
bonum. 

6.  Probatur  ultima  pars  assertionis.  —  Ve- 
rumtameu  etiam  in  posteriori  modo  voluntarise 
commutationis  procedit  assertio.  Cujus  ratio 
est,  quia  talis  voti  commutatio  est  consenta- 
nea  fini  voti,  qui  est  promovere  homines  ad 
melius  bonum,  et  Deo  magis  gratum;  ergo 
ubi  in  melius  commutatur,  optime  impletur. 
Secundo,  quando  in  promissione  estmoraliter 
certum,  creditorem  acceptare  solutionem,  cer- 
tum  etiam  est  illam  sufficere  ad  implendam 
promissionem  ,  sed  hic  est  inoraliter  evidens 
acceptaria  Deo  majus  obsequium,  preetermis- 
so  minore  ,  uam  semper  vult  fieri  a  nobis 
quod  est  melius  et  sibi  giatius.  Dices,  id,  quod 
est  voto  promissum,  licet  in  se  sit  minus,  ex 
circumstautia  voti  fieri  melius.  Sed  hoc  nihil 
obstat,  quia  per  commutationem  tota  illa  ho- 
nestas  transfertur  in  aliam  materiam,  nam 
fit  ex  iutentione  implendi  votum,  et  colendi 
Dcum,  et  ita  semper  manet  excessus,  quam 
materia  ex  se  habet.  Tertio,  ex  priori  puncto 
KUmitur  optima  ratio,  quia  votum  nunquam  co- 


gitad  cligeudum  rniuus  bonum,  etiam  suppo- 
sito  quod  homo  nolit  utrumque  bonum  face- 
re,  quia  hoc  etiam  esset  contra  finem  voti,  et 
contra  rationabilem  voluutatem,  qiiae  ih  Deo 
semper  prsesumitur;  ergo  etiamsi  homo  (  non 
ex  necessitate,  quia  non  potest  utrumque  bo- 
num  facere,  sed  ex  voluntate,  quia  non  vult 
utrumque  simul  facere)  eligat  melius  opus, 
per  illud  impletvotum. 

7.  Ultra  has  vero  rationes,  quee  per  se  vi- 
dentur  efficaces,  jura  etiam  favent  huic  sen- 
tentiee,  preesertim  c.  Pervenit,  de  Jurejur.,  in 
quo  dicitur  non  frangere  promissum  etiam  ju- 
ratum,  qui  in  melius  iliud  commutat.  Nam, 
iicet  Sylvester  plures  Glossas  adhibeat,  omnes 
sunt  voluntaria^,  et  sine  fundamento  in  textu, 
vel  ex  natura  rei.  Una  tantum  potest  adhibe- 
ri,  scilicet,  ut  maxime  id  procedat,  quando  re- 
compensatio  est  evidenter  melior  respectu 
creditoris,  et  illi  magis  grata,  quod  plane  lo- 
cum  habet  in  re  de  qua  tractamus.  Et  ita 
etiam  conducit  c.  Scripturcp,  de  Voto  ,  nam, 
licet  specialiter  loquatur  de  coinmutatione 
voti  temporalis  in  perpetuum  religionis  .  non 
videtur  ibi  speciale  privilegium  concedere 
religioni,  ut  multi  Canonistee  exponunt,  sed 
declarat  potius,  quod  intrinsece  sequitur  ex 
hoc,  quod  pertalem  commutationem  Deo  ma- 
jus  obsequium  exhibeatur.  Preeterea  simili 
modo  induci  potest  c.  Licet,  de  Regul.,  qua- 
tenus  declarat  licilum  esse  transitum  ad  arc- 
tiorem  religionem  sine  consensu  Preelati  , 
quod  est  etiam  fundatum  in  illo  principio, 
quod  votum  non  est  impeditivum  majoris 
boui. 

8.  Denique  etiam  c.  \,  de  Voto,  juvat  po- 
tius  quam  obstet;  probat  enim  primam  limi- 
tationem  in  assertione  positam,  et  ita  etiam 
conclusionem  confirmat.  Limitavimus  enim 
conclusiouem,  ut  procedat,  quando  excessns 
materise,  in  quam  votum  commutatur,  certus 
ac  evidens  sit,  ut  citati  auctores,  praesertim 
Cajetanus  et  Navarrus,  aduotarunt,  undefii  ut 
in  casu  dubio  non  liceat  commutatiouem  fa- 
cere  propria  auctoritate.  Qua?  est  communior 
sententia  Doctorum,  ut  videbimus  capite  se- 
quenti  ;  nam  eadem  est  ratio  in  hoc,  quse 
est  de  commutatione  in  aequale,  de  qua  ibi 
dicemus.  Et  ratio  reddi  potest,  quia  in  dubio 
melior  est  conditio  possidentis;  Deus  autem 
possidet  jus  suum  ratione  voti ;  ergo  in  dubio 
de  qualitate  materise  solvendum  est  votum  in 
propria  specie,  ad  quam  Deus  habet  jus.  Hoc 
etiam  confirmant   rationes  factee    pro  priori 

'  sententia.  Denique  hoc  probat  dictum  cap.  1, 


CAP.  XVIII.  UTKUM  AD  COMMUTANDUM  VOTUM  IN  MELIUS,  ETC. 


31 


quatenus  ait,  ab  ejus,  qui  praesidet,  pendere 
arbitrio,  ut  consideret  diligenter,  an  peregri- 
natio  vel  recompensatio  mehor  sit,  magisque 
Deo  grata,  et  ad  hoc  dicit  ponderandas  esse 
circumstantias  personse,  loci  ac  temporis,  et 
aliornm  ad  quos  res  pertinet.  Quia  non  satis 
est  quod  opus  secundum  se  et  in  specie  sit 
melius  ;  sed  oportet  in  individuo  rem  expen- 
dere,  quia  circumstantise  ssepe  faciunt  ut  opus 
sit  simpliciter  melius,  et  gratius  Deo,  licet  in 
specie  sit  minus  nobile,  et  e  converso  ;  et  jux- 
ta  boc  arbitrium  dicit  ibi  debere  fieri  dispen- 
sationem.  Hsec  autem  consideratio  in  casu 
dubio  necessaria  est;  nam  si  res  per  se  sit 
evidens,  nullum  arbitrium  est  necessarium  ; 
ergo  ex  decisione  illius  textus  in  casu  dubio 
est  necessaria  auctoritas  Prselati,  non  extra 
illum.  De  altera  vero  limitatione  in  assertione 
posita,  dieam  solvendo  argumenta. 

9.  Secunda  asseriio  :  guando  commulatio 
in  -melius  est  evidens,  sine  causa  est  licita.  — 
Dico  secundo  :  quando  commutatio  in  melius 
est  evidens,  sine  causa  est  licita ;  quaudo  vero 
estdubia,  interdum  requiret  aliquam  causam, 
levis  autem  sufficiet.  Unaquseque  pars  hujus  as- 
sertionis  sumenda  est  cum  proportione  ad  po- 
testatem,  pcr  quamfieri  potest  talis  commuta- 
tio.  Diximus  enim  haiie  commutationem  fieri 
posse  propria  voluntate  voventis  ;  ita  ergo  nunc 
dicimus  in  ipsa  magnitudine  seu  excessu  so- 
lutionis  intriusece  contineri  sufficientem  cau- 
sam  commutationis,  et  ideo  non  esse  aliam 
necessariam.  Item  quia  votum  ipsum  a  princi- 
pio  nunquam  obligavit  ad  omittendum  melius 
bonum  propter  minus  ;  et  ideo  sine  nova  cau- 
sa  semper  licet  illud  prseferre.  Et  ita  docent 
consequenter  auctores  nostrse  sententiae  ,  et 
prseterea  Angel.  infra.  n.  10  ;  et  Nav.,  n.  63. 
Quin  potius  etiam  Abb.,  c.  I,  de  Voto,  num. 
3,  et  Sylvest.,  Votum ,  4,  q.  8,  dicunt,  iicet 
commutatio  hsec  debeat  fieri  per  Prselatum, 
posse  fieri  sine  alia  causa.  Contra  hanc  vero 
partem  refert  Angelus  Innocentium ,  in  tit. 
de  Observa.  jejun.,  n.  2  ;  et  Archid.  in  cap. 
Preshyter,  82,  d.  n.  3.  Sed  illi  tantum  dicunt, 
jejunia  votiva  posse  redimi  auctoritate  supe- 
rioris,  si  utilitas  subsit ;  non  tamen  declarant 
esse  necessariam  aliam  utilitatem  vel  causam 
prseter  excessum  operis,  iu  quod  fit  mutatio 
vel  redemptio  ;  vel  etiam  inteiligunt  requiri 
aliam  utilitatem,  quando  in  ipsa  redemptione 
non  est  evideus  excessus. 

10.  Probatur  ergo  jam  altera  pars  de  casu 
dubio,  in  quo  judicium  et  auctoritas  superio- 
ris  postulatur ,   ut  diximus,  et  ideo  respectu 


illius  est  causa  consideranda.  Post  considera- 
tionem  autem  circumstantiarum  variis  modis 
potest  firmari  mens  Prselati :  unus  est,  ut  pro- 
babiliter  judicet  commutationem  esse  in  me- 
lius,  cum  certitudine  quodnon  sit  in  minus,  et 
tunc  sine  alia  causa  potcrit  illam  facere,  quia 
potest  suum  probabile  judicium  sequi,  quo  po- 
sito,  procedunt  a  fortiori  rationes  factse  in  priori 
purte  assertionis,  ut  constat.  Alius  modus  est, 
ut  certo  judicet  commutationem  ad  mini- 
inum  esse  sequalem ,  et  dubitet  an  sit  etiam 
melior,  certus  autem  moraliter  sit  non  esse  in 
minus.  Et  tunc  credo  posse  etiam  sine  specia- 
li  causa  commutationem  facere,  quia  fideliter 
tractat  negotiurn  Domini,  cum  de  sequalitate 
sit  certus,  et  per  dubium  se  exponat  occasioni 
lucrandi  ahquid  Domiuo,  sine  periculo  per- 
dendi.  Tertius  modus  esse  potest,  ut  certo,  vel 
probabilius  credat,  commutationem  non  esse 
in  melius,  et  potius  dubitet  an  sit  iu  minus,  et 
tunc  credimus  necessariam  esse  aliquam  cau- 
sam  propter  contrariam  rationem,  quam  in 
sequenti  capite  latius  expendemus ,  et  inde 
etiam  constabit  levem  sufficere. 

1  i .  Commutatio  in  evidenter  melius  propria 
voluutate  fieri  poterit. — Dico  tertio:  hsec  com- 
mutatio  in  evidenter  mehus  propria  voluntate 
fieri  potest,  etiam  iu  votis,  quse  in  alicujus 
tertii  utilitatem  cedunt  vel  fiunt,  dummodo 
soli  Deo  fiant,  et  specialem  promissionem  ad 
hominem  non  includant.  Hanc  conditionem 
addo  propter  aliquos,  qui  hsec  vota  excipunt  a 
generaliregulaposita.  Quod^sentitHenr^lib.S 
de  Poenit.,  alias  lib.  5  Suminae,  c.  20,  n.  5, 
lit.  S,  et  lib.  7  de  Iudul.,  c.  30,  n.  5,  cum  Syl- 
vestro,  Votum,  4,  qusest.  1,  §  Qmrtum,  ubi  ait, 
talia  vota  noa  posse  commutari  m  melius  pro- 
pria  voluntate,  sed  auctoritate  Episcopi.  Sed 
ille  in  priori  parte  loquitur  consequenter,  quia 
de  omni  voto  idem  dixit.  Tamen,  supposito 
contrario  principio,  et  quse  c.  14  dicla  sunt, 
hsec  assertio  est  evidens.  Quia  per  hsec  vota 
nullum  jus  acquiritur  tertio;  ergo  omnino 
pensanda  sunt  inordine  ad  Deum  ;  ergosiDeo 
sit  magis  grata  mutatio,  fieri  potest  exintrin- 
seca  natura  voti,  ac  subinde  propria  volunta- 
te.  Et  confirmatur  :  nam  vel  acquiritur  jus 
teitio,  vel  non  :  si  acquiritur,  nec  Episcopus 
poteritcommutare,  quod  Sylvester  non  admit- 
tit;  si  non  acquiritur,  nulla  est  specialis  ratio 
in  his  votis,  propter  quam  magis  in  eis  requi- 
ratur  auctoritas  Episcopi,  ut  commutentur  in 
melius,  quam  in  aliis  votis.  Confirmatur  seeun* 
do,  quia  votum  simplex  religionis,  etiamsi  fac- 
tum  sit  pro  determinata  reJigione,  potest  pro- 


1132 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


pria  auctoritate  cornmutari  in  strictiorero  reli- 
gionem,  quando  constat  de  majori  perfectione; 
quia  tale  votum  ordinatur  prsecipue  ad  bonum 
spirituale  personse  promittentis ;  et  ideo  licet 
ipsimet  religioni  fieret  specialis  promissio,  li- 
cita  semper  esset  commutatio  in  perfectio- 
rem,  quia  hape  conditio  semper  intelligitur  in- 
clusa.  Atque  hinc  a  fortiori  fit,  posse  Preela- 
tum  hanc  commutationem  facere,  etiam  in 
casu  dubio,  et  idem  est  de  omni  illo  qui  habet 
potestatem  delegatam  ad  commutanda  vota 
sine  prcejudieio  tertii:  hsec  enim  vota  non 
censentur  commutari  cum  prsejudicio  tertii, 
ut  ex  dictis  constat. 

12.  Fit  satis  fundamentis  oppositce  senten- 
tice.  —  Ad  primum  fundamentum  contraria? 
sententise  sumptum  ex  Levit.  ult.,  primo  di- 
cendum  est,  legem  illam  non  fuisse  universa- 
lem,  sed  de  solisanimalibusaptis  ad  sacrificia, 
ut  advertit  Abul.,  qusest.  33.  At  in  aliis  votis 
non  prohibebatur  commutatio,  et  redemptio, 
ut  ex  antecedentibus  et  subsequentibus  legibus 
ejusdem  capitis  constat.  Unde  in  reliquis, 
quorum  ibi  non  fit  mentio,  iieri  poterat  secun- 
dum  dictamen  juris  naturalis,  quianon  exten- 
debatur  ad  illa  prohibitio.  Unde  multo  minus 
extenditur  ad  votalegis  gratiae,  in  qua  lex  illa 
non  obligat ,  tum  quia  ceremonialia  cessa- 
runt,  ad  quse  illa  pertinebat;  tum  etiam  quia 
materia  illius  prohibitionis  non  habet  locum 
hoc  tempore,  cum  nuiic  nulla  animalia  ido- 
nea  siut,  ut  offerantur  Deo  in  sacrificiuin,  sed 
solum  Agnus  immaculatus.  Additvero  D.  Tho- 
mas,  d.  art.  10,  ad  1,  illa  animalia  vota  Deo, 
eo  ipso  fuisse  consecrata  Deo,  et  ideo  non  po  - 
tuisse  commutari,  ne  ad  usus  profanos  res 
Deo  semel  consecratse  converterentur,  et  ita 
dicit  hoc  esse  cum  proportione  servandum  in 
lege  gratia?,  non  ex  vi  legis  Moysis,  sed  natu- 
ralis;  quia  si  quis  voveat  calicem,  et  illum 
consecratum  offerat  ,  non  poterit  amplius 
commutari.  Idem  habet  Abul.,  Num.  30,  q. 
102,  et  Levit.  ult.,  q.  33 ;  ut  tamen  idem  tra- 
dit  in  q.  29  et  135  et  seq.  in  idem  caput,  illa 
sanctificatio  non  erat  alia,  nisi  quse  provenit 
ex  auctoritate  illius  legis,  quia,  scilicet,  illa 
animalia  per  votum  ita  manebant  Domino  ap- 
plicata,  ut  non  possent  mutari,  et  illa  immo 
bilis  applicatio  dicebatur  sanctificatio.  Talis 
autem  consecratio  ex  vi  voti  non  invenitur  in 
lege  nova,  nt  etiam  de  volo  solemni  infra  dice- 
mus.  Et  ideo  nec  per  proportionem  potest  illa 
lex  praesenti  tempori  applicari.  Nam  si  calix 
consecratus  non  potest  in  alienos  usus  conver- 
ti,  non  est  ratione  voti,  sed  ratione  propriee 


consecrationis  :  unde  illa  sublata  per  fractio- 
nem,  posset  fieri  commutatio.  Itcm  calix  voto 
promissus,  licet  consecratus,  potest  alteri  loco 
applicari  pervoti  commutationem.  Simpliciter 
ergo  dieendum  est  illam  legem  fuisse  ceremo- 
nialem,  et  cessasse,  ut  ibi  dixit  Oleaster. 

13.  Ad  secundum,  ex  cap.  1,  de  Voto,  jam 
responsum  est  illud  procedere,  quando  exces- 
sus  non  est  evidens.  Et  similiter  dicitur  ad  3, 
in  commutatione  evidenter  in  melius  nonfieri 
dispensationem,  sed  rigorosam  solutionem. 
Neque  in  hoc  probamus  sententiam  Innocentii 
et  Panormitani,  de  qua  etiam  supra  dictum 
est.  Ad  quartum  respondetur,  satis  constare 
de  consensu  Dei,  quando  res  estevidenter  me- 
lior  ,  neque  in  hoc  esse  Deum  cum  homine 
comparandum;  nam  homo  suam  utilitatem 
peculiarem  respicit,  et  interdum  suam  volun- 
tatem,  et  aliquando  in  illo  est  pro  ratione  vo- 
luntas.  Ad  quintum  respondetur  ,  primum 
exemplum  de  lege  non  esse  simile,  quia  vo- 
tnm  in  sua  origine  pendet  ex  propria  volunta- 
te ,  lex  autem  a  voluntate  Preelati  em-anat,  et 
ideo  votum  potest  per  eamrlem  voluntatem 
mutari,  quando  constat  de  consensu  credito- 
ris,  quia  per  quas  causas  nascitur  obligatio, 
per  easdem  mutari  potest ;  non  sic  autem  lex, 
sed  per  voluntatem  superioris  mutanda  est. 
Accedit  quod  obligatio  voti,  cum  sit  ex  volun- 
tate  voventis,  potest  transferri  in  aliam  mate- 
riam  ,  et  ita  ex  illa  parte  semper  servatur 
eequalitas ;  obligatio  autem  obedientia?  seu 
praecepti  nou  potest  ita  transferri,  et  ita  defi- 
ciet.  Denique  lex  absolute  proescribit  rem  prae- 
ceptam,  et  facit  illam  esse  necessariam,  et  ideo 
jam  non  potest  habere  rationem  boni,  quid- 
quid  impediverit  observationem  legis.  At  vo- 
tum  non  facit  rem  simpliciter  necessariam  , 
sed  respiciendo  semper  ad  melius  bonum,  et 
includendo  conditionem  et  quasi  exceptionem: 
Dummodo  illud  non  impediatur.  Aliud  vero 
exemplum  de  commutationibus  humanis,  jam 
dictum  est  non  esse  simile,  et  assignata  est 
ratio  differentia?  :  ubi  autem  inter  homines 
constaret  evidenter  de  beneplacito  domini  seu 
creditoris,  tunc  procederet  similitudo.  et  po- 
tius  juvaret. 

14.  Sextum  argumentum  probat  limitatio 
nem  secundam,  quam  in  prima  assertione  po- 
suimus:  nam  in  aliquibus  votis  gravioribus, 
prsesertim  perpetuis,  judicium  dcmeliori  bono 
difficile  est,  et  ideo  Ecclesiae  Prselati,  praeser- 
tim  Pontifex,  merito  potest  illud  sibi  reserva- 
re,  nam  spiritualem  potestatem  habet  ad  de- 
clarandum  quid  sit  Deo  magis  acceptum,  imo 


CAP.  XIX.  QILE  POTESTAS  VEL  CAUSA  REQUIRATUR,  ETC. 


1133 


seepe  aliqua  mutalio,  licet  in  individuo  sit  me- 
lior,  ad  bonura  commune  non  expedit,  et  idco 
potest  etiam  prohiberi ,  ut  sine  auctoritate 
Prcelati  non  fiat.  Et  ita  potest  Pontifex  probi- 
bere  transitum  ab  una  religione  in  aliam  sine 
suo  consensu,  etiamsi  arctior  csse  videatur. 
Vel  etiam  sic  vetuit  mutare  votum  factum  in 
subsidium  terrac  sancta?  in  aliam  eleemosynam, 
sine  exceptione  melioris,  quia  in  ordine  ad 
commune  bonum  illud  censebatur  melius,  et 
in  universum  est  melius  in  boc  subesse  judi- 
cio  Praelati,  quando  per  prohibitionem  illud 
interponit;  seclusa  autem  speciali  prohibitio- 
ne,  votum  natura  sua  illam  commutationem 
admittit. 

GAPUT  XIX. 

UTRUM  AD  VOTI  COMMUTATIONEM  IN  JEQVALE 
AUT  MINUS,  PR^ELATI  AUCTORITAS  ET  CAUSA 
REQUIRANTUR  ? 

1.  Opinio  aliquorurn.  —  De  commutatione 
in  sequale  aliqui  opinati  sunt,  fieri  posse  pro- 
pria  voluutate,  et  consequenter  absque  aliqua 
speciali  causa.  Ita  tenet  Medin.,  in  Instruet., 
cap.  44;  sequiturHenriq.,  lib.  2  dePceniten., 
cap.  20,  §  5,  qui  tribuit  hanc  opinionem  An- 
gelo,  Cajetano,  Abulens.  et  Armillae ,  sed  im- 
merito,  ut  constabit.  Refert  etiam  Pedraz.  , 
in  Sum.,  circa  primum  preeceptum,  §  8;  et 
Alcozer,  in  Sum.,  cap.  16,  concl.  7.  Sed  hunc 
videre  non  potui,  ille  vero  de  sola  commuta- 
tione  in  melius  loquitur,  et  de  caeteris  sentit 
contrarium.  Tribuit  etiam  Soto,  1.  7  de  Just., 
qusest.  2,  art.  ult.,  et  quaest.  4,  art.  3.  Verum- 
tamen  in  priori  loco  nihil  dicit,  in  posteriori 
autem  solum  unum  verbum  dubitantis  habet. 
Ait  enim  :  Forte,  si  certum  esse  possit  rem  esse 
cequalis  apud  Deum  valoris,  inconsuito  Prceia- 
to,  posset  fieri  commutaiio.  Sed  statim  corrigit 
dubitationem,  dicens,  sed  tamen  non  esse  acleo 
iuta ,  quia  dum  agitur  de  quaiitate ,  alienum 
requiritur  judicium.  Et  in  sequentibus  multa 
inculcat,  quibus  satis  ostendit  in  contraria 
sententia  firmasse  judicium.  Nam  imprimis 
paulo  inferius  ait ,  quando  dubium  est  an  mu- 
tatio  in  melius  vel  in  minus  fiat,  imo  ubi  cer- 
tissimum  non  sit  opus  esse  excellentius,  sem- 
per  esse  aucioritatem  Prceiati  necessariam ; 
ergo  ubi  solum  constat  de  aequalitat*1 ,  muito 
mugis  sentit  esse  necessariam.  Et  infra  dicit, 
omnem  commutationem,  quaa  non  est  in  me- 
lius,  postulare  justam  causam  ;  ex  quo  etiam 
sequitur  postulare  potestatem  superiorem,  ut 


dicemus.  Unde  Emman.  Rodr.,  in  expositione 
Bullce  Cruciatse,  §rf),  n.  106,  cum  prius  vide- 
retur  docuisse  hanc  sententiam  ,  in  contra- 
rium  refert  Sotum  ,  cum  Cajet.,  et  snbjungit 
eorum  opinionem  esse  sequendam.  Lud.  Lop., 
I  p.  Instr. ,  c.  49,  iu  fin.,  dicit  idem  quod  So- 
to,  sub  particnla  forte,  et  addit  favere  jus  ca- 
nonicum,  quod  non  allegat,  nec  ego  inveni. 
Item  in  2  p.,  1  q.,  de  Clavib.,  per  occasio- 
nem,  et  aliud  agens,  referens  opinionem  Me- 
dinse,  non  reprobat,  sed  lacite  approbat.  Pau- 
cos  ergo  patronos  certos  habet  haec  sententia, 
et  nullum  qui  ex  professo  punctum  disputave- 
rit  et  expenderit. 

2.  Fundamentum  autem  hujus  sententiee 
solum  est,  quod  apud  Deum  parum  sestima- 
tur,  quod  opus  sit  bujus  vel  illius  materise,  si 
revera,  pensatis  omnibus ,  est  seque  bonum 
de  se,  et  aeque  gratum  Deo  ;  ergo  in  tali  com- 
mutatione  semper  est  certum,  Deum  accepta- 
re  talem  solutionem,  quia  nulla  est  probabilis 
ratioad  timendum  contrarium.  Namsi  utrum- 
que  opus  sine  voto  fieret,  eeque  illi  placeret,  et 
ad  sequale  prsemium  illud  acceptaret,  si  caete- 
ra  essent  paria  ex  parte  operantis ;  et  si  pos- 
terius  opus,  in  quod  fit  commutatio,  a  princi- 
pio  esset  voto  promissum,  aeque  etiam  fuisset 
Deo  placitum  ;  ergo  idem  credendum  est, 
quaudo  postea  commutatur  ,  nam  obligatio 
voti  transfertur  in  aliam  materiam ,  et  ita 
omnia  sunt  paria.  Unde  argumentor  secundo, 
quia  talis  commutatio  est  rigorosa  ac  perfec- 
ta  solutio,  quia  revera  fit  non  solum  non  invi- 
to  creditore,  sed  etiam  ad  beneplacitum  cre- 
ditoris ;  ergo  nihii  dispensationis  habet  an- 
nexum  ;  ergo  non  est  cur  sit  necessaria  potes- 
tas  superioris,  nec  specialis  causa.  Tertio  ad- 
duntur  exempla  :  si  quis  vovit  intrare  certam 
religionem,  et  postea  eligit  aliam  eequalem  ; 
vel,  si  promisit  certam  pecuniam ,  et  postea 
dat  calicem  ejusdem  valoris. 

3.  Prima  assertio  :  ad  commutationem  voti 
in  cequale  ionum  necessaria  est  auctoritas 
Prcelatl.  — Nihilominus  dico  primo  :  ad  com- 
mutationem  in  aiquale  bonum,  etiamsi  con- 
stet  certo  esse  tale,  necessaria  est  auctoritas 
Prselati.  Heec  est  sine  dubio  sententia  D.  Tho- 
mee,  dicto  art.  2,  quia  absolute  ad  commuta- 
tionem  requirit  Prselati  auctoritatem;  commu- 
tatio  autem  simpliciter  dicta  maxime  signiil- 
cat  eequalem,  tum  quia  commutatio  ex  se 
postulat  sequalitatem,  juxta  seutentiam  Aris- 
totelis,  5  Ethic,  c.  4  ;  tum  etiam  quia  alias  non 
oportuisset  commutationem  distiucte  numera- 
reprajter  dispensatiunem,  si  solum  de  coinmu- 


1134 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


tatione  in  minusintelligenda  esset,  quia  illa  est 
dispensatio  queedam,  vel  sflhim  erit  ad  illam 
necessariapotestasPreelati,  quatenuspartialem 
dispen-ationem  continet.  In  eadem  sententia 
est  aperte  Cajet.,  in  eodem  art.  12,  dub.  1  et 
2,  et  ita  intelligit  D.  Thomam,  et  expresse 
Angel.,  Votum,  4,  nnm  2.  Item  Armil.,  num. 
d4,  sequitnr  doctrinam  Cajet.  Item  Tabien., 
verb.  Dispensatio ,  num.  10;  expressius  Na- 
varrns  et  Covarr.,  (itati  cap.  preeced. ;  et  Cor- 
dub.,d.qusest.  149;  Graff.,  lib  2  Decis.,  c.  30, 
n.  4  ;  Vivald.,  3  part.  Candelab.,  cap.  14, 
nnm.  15;  Abul.,  in  30  cap.  Numer.,  quatenus 
a  quwstione  103  usqne  ad  106  dicit,  commu- 
tationem  fieri  non  posse  nki  ex  justa  cau- 
sa,  et  ejus  auctoritate,  qui  vicem  Dei  gerit. 
solumque  in  queestione  1 1 0  excipit  commuta- 
tionem,  in  id  quod  est  evidenter  melius.  Et 
bic  etiam  addi  possent  Soto  et  Emman.  Rodr. 
supra,  ultra  omnes  anctores  preecedenti  capite 
allegatos,  qui  dicunt,  etiam  ad  commutatio- 
nem  in  melios  requiri  Proelatiauctoritatem. 

4.  Probari  autem  potest  hsec  assertio  ex  c. 
1,  de  Voto,  etiam  juxta  latiorem  interpreta- 
tionem  supva  datam.  Nam  reqnirit  auetorita- 
tem  Preelati,  ijuoties  incertum  fuerit  an  ressit 
gratior  Deo  ;  ergo  multo  magis  requiret  illam, 
quando  ad  summum  constat  esse  sequalern,  et 
non  meliorem.  Confirmari  potest  primo,  quia 
jura,  quoties  tractant  de  commutatione  etiam 
per  Preelatum  faeieuda,  adbocinclinant  ut  fiat 
in  melius,  ut  in  d.  c.  I  et  2,  et  c.  Quodsuper 
his,  cura  aliis,  de  Voto ;  supponunt  enim  com- 
mutationem,  etiamsi  fiat  auctoritate  Praelati, 
per  seloquendo  debere  tieri  ineequale  ;  et  quia 
difficillimum  est  attingere  ipsum  sequale,  incli- 
naudum  esse  in  melius,  ut  Dei  negotinm  fi- 
deliter  agatur.  Non  parum  etiam  confirmatur 
li33c  sententia  ex  indultis,  quse  conceduntur 
ad  commutanda  vota,  ut  statim  videbimus. 
Ratio  denique  est,  quia  promissio  solvenda  est 
in  propria  specie,  quantum  est  ex  vi  fidelita- 
tis  ;  ergo  ita  servanda  est,  nee  pot^st  mutari 
propria  auctoritate,  nisi  ubi  fuerit  aliquis  ex- 
cessus,  ratione  cujus  promissio  non  censeatur 
obligare;  ergo,  eo  ipso  quod  mutatur  materia 
in  non  meliorem,  non  servatur  fidelitas  pro- 
missionis.  Et  declaratur  primo,  quia  in  evi- 
denter  melius  fit  commutatio  sine  violatione 
fidelitatis,  quia  in  ipso  voto  intelligitnr  sic 
posita  conditio  et  exceptio  melioris ;  non  sic 
autem  intelligitur  excepta  eequalis  materia. 
Alias  nullum  votum  intelligeretur  magis  fac- 
tum  de  materia  determinata,  quam  de  quali- 
bet  sequali,  quod  videtur  absurdnm,  et  contra 


communem  sensum  promissionum.  Unde  con- 
firmatur  secuudo  :  nam  hac  ratione  de  jura- 
mento  diximus,  nonpossecommutariin  sequa- 
le,etiam  in  piisjuramentis,  quse  votis  suntsi- 
milia,  quia,  eoipsoquod  non  datur  Deo  aliquid 
melius,  merito  intelligimus  sibi  gratius  esse, 
ut  testimonium  ejus  iu  ea  forma,  in  qua  ad- 
ductum  est,  verum  reddatur  ;  sic  ergo  in  pree- 
senti,  caeteris  paribus,  gratius  est  Deo  ut  ver- 
bum  sic  promissum  formaliter  compleatur,  et 
non  persequipollentiam.  Accedit  tandemcom- 
munis  ratio,  quia  est  difficillimum  attingere 
eequalitatem,  et  ideo  non  est  verisimile  hoc 
fnisse  concessum  cuilibet  voventi,  maxime  in 
propria  causa;  quee  ratio  declaratione  indiget, 
quam  statim  trademus. 

5.  Secunda  assertio  :  licec  commutatio  nequit 
fieri  sinejusta  causa,  licet  parva  sufficiat. — 
Dico  secundo  :  heec  commutatio  in  eequale  fie- 
ri  non  potest  sine  aliqua  justa  causa,  licet 
parva  sufficiat.  Ita  sentiunt  auctores  allegati 
fereomnes,  et  Navar.,  cons.  48,  de  Voto,  licet 
contradicant  Cordub.  et  Angles,  qui  judicio 
meo  non  loquuntur  consequenter.  Et  ratio  su- 
mitur  ex  proxime  dictis,  quia,  eo  ipso  quod 
opus  rcddendum,  secundum  seuon  est  melius, 
est  magis  consentaneum  excellentiee  divinse, 
ac  fidelitati  ei  debitee,  solvere  in  propria  spe- 
cie  quod  fuit  promissum  ;  ergo  ut  nou  fiat  hoc 
quod  per  se  debitum  est,  aliqua  causa  postu- 
latur.  Et  ita  heec  assertio  etpreecedens  se  mu- 
tuo  juvant;  nam,  eo  ipso  quodt,potestas  Prae- 
lati  ad  hanc  commutationem  necessaria  est, 
inteUigimus  gerere  vices  Dei  in  hac  commu- 
tatione,  ejusque  consensum  interpretari ;  ergo 
necesse  est  ut  aliqua  rationabili  causa  duca- 
tur,  etnon  solnm  quia  sibi  ita  placet,  quia  hsec 
nulla  ratio  est  ad  interpretandum  consensum 
Dei.  Unde  etiarn  in  hac  commutatione  verum 
est  Innocentii,  Panormitani  et  aliorum  prin- 
cipium,  commutationem  esse  quamdam  dis- 
pensationem,  quia,  eo  ipso  quod  non  impletur 
promissum  in  propria  specie,  nec  secundum 
conditionem  aliquarn  in  eo  inclusam,  dispen- 
satur  in  aliquo  rigore  fidelitatis ;  ergo  requi- 
ritur  causa.  Et  inde  etiam  concluditur,  esse 
necessariam  potestatem  ,  quia  dispensatio, 
quantumvis  minima,  non  potest  fieri  sine  po- 
testate.  Item  si  requiritur  causa,  signum  est 
debere  fieri  rationabilem  remissionem  ex 
parte  Dei,  saltem  quoad  remittendam  deter- 
minationem  obligationis  ad  talem  materiam  ; 
ergo  signum  est  requiri  potestatem.  Denique 
commutatio  in  oequale  sine  causa  interve- 
niente  non  habet  aliquam  rationem  honestatis 


CAP.  XIX.  QU/E  POTESTAS  V 
vel  virtutis ;  ergo  non  est  cur  preesumatur 
Deum  illam  velle,  aut  esse  contentum  tali  .co- 
lutione;  ergo  merito  requiritur  causa,  et  con- 
sequenter  etiam  consensns  alieujus  vieem  Dei 
gerentis,  qui  causam  approbetet  commutatio- 
nem  admittat. 

6.  Commutatio  voti  nequit  fieri  arhitrio  con- 
fessoris ,  nisi  habeat  potestatemaelegatam.  — 
Atque  hinc  fit,  hanc  eommutationem  fieri  non 
posse  arbitrio  vel  judicio  confessoris,  nisi  ad 
hoc  habeat  potestatem  delegatam.  In  quo  ali- 
qui  vel  non  recte,  vel  obscure  loquuntur,  dum 
dicunt  confessorem  posse  talem  commutatin- 
nem  probare  ,  ut  loquitur  Angl.  supra.  Sed 
id  non  est  verum  ex  vi  muneris  confessoris, 
quia  heec  eommutatio  non  est  actus  jurisdic- 
tionis  in  foro  pcenitentiee,  sed  in  foro  externo 
pertinente  ad  gubernationem  Ecclesiee.  Ante- 
cedens  patet,  quia  lieec  non  est  materia  illius 
sacramenti ,  nec  spectans  ad  illud  judicium. 
Quod  si  sit  senno  de  confessore  babente  potos- 
tatem  delegatam,  illa  est  per  accidens  ;  et  illo 
modo  etiam  non  confessor  poterit  commutare, 
si  illam  babeat.  Nec  satis  est  quod  confessor 
sit  prndens,  et  possit  recte  judieare  de  eequa- 
litate  commutationis ,  nam  hoc  poterit  etiam 
babere  non  confessor,  non  tameu  sufficit  scien- 
tia  vel  prudentia,  ut  declaratum  est. 

7.  Cum  per  aliqua  privilegia  confessoribus 
delegatur  facultas  ad  commutationem  votorum, 
solum  conceditur  ad  commutationem  in  wquale. 
—  Secundo  infortur,  quando  per  jubileea,  vel 
privilegia,  aut  alias  Bullas  datur  confessoribus 
aut  aliis  potestas  delegata  solum  ad  commu- 
tanda  vota,  in  rigore  non  posse  commutatio- 
nem  facere,  nisi  in  eequale,  et  ex  causa.  Prior 
pars  coinmunis  est,  licet  Med.,  Lud.  Lop.  et 
Henriq.  contrarium  sentiant ,  quibus  in  boc 
consentit  Cord  ,  d.  q.  149;  et  Emman.  Rodr., 
in  expbsitione  Bullee,  §  9,  n.  107,  et  in  Sum., 
2p..  c.  100,  n.  A.  Idem  Vival.,  d.  c.  14,  n.  20. 
Fundamentum  est,  quia  ad  commutandum  in 
eequale  non  est  necessaria  specialis  potestas; 
ergo  ut  illa  privilegia  conferant  aliquid,  ne- 
cesse  est  ea  interpretari  de  commutatione  in 
niinus.  Sed  heec  ratio  supponit  falsum  funda- 
mentum ,  et  preeterea  non  satis  evidenter  col- 
ligit ,  nam  etiamsi  illud  antecedens  posset  esse 
verum,  non  esset  certum,  sed  dubium,  et  ideo 
possent  dari  privilegia  ad  tollendum  omne 
dubium.  Quapropter  contraria  sententia  in  ri- 
gore  juris  et  rationis  verior  est,  quam  tenent 
Cajet.,  d.  art.  12,  et  in  Sum.,  ver.  Votum, 
c.  ult.  ;  et  Navar.,  c.  12,  n.  03  et  72,  et  fere 
allegati;  et  sumitur  ex  Panor.  et  aliis,  in  c.  1 


EL  CAUSA  REQUIIUTUR,  ETC.  1  135 

et  2,  de  Voto ;  semper  enim  ad  commutatio- 
nem  requirunt  saltem  eequalitatem.  Idem 
Sylv.,  Votum,  5,  in  fin.  ;  Greg.  Lop.,  in  Leg. 
6,  tit.  8,  p.  l,n.  5. 

8.  Ex  quibus  sumitur  ratio  assertionis,  quia 
privilegia  heec,  licet  favorabilia  sint,  non  sunt 
extendenda  ultra  verbi  proprietatem  :  commu- 
tatio  autem  proprie  sigiiificat  eequalitatem,  ut 
ex  Aristotele  adnotavimus  cum  Cajetano,  et 
fere  aliis  Doctoribus.  Item  si  per  heec  privile- 
gia  commntatio  hrec  fieri  posset  in  minus  ex 
directa  intentionc  commutantis  ,  eadem  ra- 
tione  posset  fieri  in  notabiliter  minus ,  causa 
id  exigente  ;  consequens  est  adeo  falsum,  ut 
etiam  ab  adversariis  non  concedatur.  Sic  enim 
fieret  ut  talis  potestas  extenderetur  ad  dispen- 
sationem  voti,  prout  ordinario  modo  dispen- 
sari  solet,  quia  semper  est  cum  aliqua  commu- 
tatione  ;  hoc  autem  est  falsum,  et  contra  om- 
nes,  ut  supra  visum  est.  Prima  vero  sequela 
patet,  quia  si  commutatio  in  proprietate  vocis 
comprehendit  commutationem  in  minus,  ea- 
dem  ratione  comprehenderet  omnem  latitudi- 
nem  ejus  in  quacumque  proportione  fiat,  et 
ita  nulla  eritratio  limitandi  privilegiurn,  cum 
intra  vocis  proprietatem  extendi  possit.  Quod 
si  commutatio  in  minus  non  est  tantum  com- 
mutatio,  sed  etiam  propria  dispensatio,  ut  re- 
vera  est,  nonpossunt  talia  privilegia  ad  illam 
extendi.  Neque  etiam  arbitrio  dispensantium 
relinquendum  est,  ut  Sibi  preescribant  ineequa- 
lem  eommutationem,  quam  possuut  facere  vel 
non  facere  ,  cum  hoc  non  possit  certa  ratione 
discerni  vel  fundari ;  ergo  sistendum  est  in 
commutatione  eequali.  Confirmatur,  quia  do- 
minus,  qui  dat  procuratori  suo  commissionem 
ad  vendendum  et  commutandum,  in  rigore 
tantum  dat  facultatem  faciendi  lllos  contractus 
cum  eequalitale  ;  nam  quidquid  inde  minuitur 
non  est  commutatio  ,  sed  donatio,  et  ita  non 
comprehenditur  sub  tali  facultate;  ita  ergo  est 
in  preesenti. 

9.  Ne  tamen  nimium  rigorosa  et  scrupulosa 
heec  sententia  videatur,  advertendum  est  sen- 
sum  illius  esse,  intentionem  commutantis  per 
hnjusmodi  privilegia  debere  semper  tendere 
ad  eequalitatem,  et  ad  eamdem  attingendam 
per  discretionem  et  prudeutiam  conari.  Quod 
si  hoc  observans  bona  fide  commutat ,  valida 
erit  commutatio,  etiamsi  forte  in  re  fiat  in  mi- 
nus  ,  quia  bee  morales  facultates  hanc  latitu- 
dinem  postulant ,  neque  humano  modo  aliter 
possunt  exerceri,  et  ideo  sine  dubio  ita  conce- 
duntur.  Preesertim  quia  tunc  non  potest  mul- 
tum  aberrari  ab  scopo;  parum  autern  in  mo- 


I  I  36  LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENS 

ralibus  pro  niliilo  reputatur,  maxime  proce- 
dendo  bona  fide  ,  quae  in  hoc  negotio  semper 
postulatur.  Unde  necesse  est  ut  commutatio 
iiat  sub  ratione  aequalis,  et  sub  probabili  judi- 
cio  de  aequalitate.  Quod  si  sit  dubium  tam  de 
excessu  quam  de  defectu,  illa  etiam  censetur 
aequalitas,  quando  dubium  in  utramque  par- 
tem  aequaliter  vergit ,  quia  humanum  arbi- 
trium  non  potest  certius  de  his  judicare.  Imo, 
si  non  constet  opus,  in  quod  votum  commuta- 
tur,  esse  minus  bonum,  sed  dubium  sit  an  per- 
veniat  ad  aequalitatem ,  et  alias  interveniat 
rationabilis  causa  commutandi,  et  non  impo- 
nendi  majus  onus ,  probabile  est  posse  com- 
mutationem  fieri  per  hanc  potestatem  ;  tum 
quia  parva  potest  esse  insequalitas  ,  quae  mo- 
raliter  non  reputafur  aliquid  ;  tum  quia  res 
et  judicia  humana  non  admittunt  majorem 
certitudinem  ;  tum  quia  propter  haec  dubia  vi- 
dentur  maxime  concedi  hae  facultates. 

'10.  Ca.jetani  advertentia.  —  Atque  hinc  fa- 
cile  patet  altera  pars  de  causa ,  tum  quia,  ut 
dixi,  necessitas  potestatis  delegatae  et  exigen- 
tia  causse  sese  comitantur  ;  tum  etiam  qnia 
ipse  delegans,  seu  habens  potestatem  ordina 
riam,  non  potest  cornmutare  sine  causa;  ergo 
multo  minus  poterit  delegatus.  Sufficietautem 
(ut  etiam  dixi)  causa  levis,  quia  parva  est 
etiam  remissio  ,  quae  per  commutationem  fit. 
Unde  prudenter  advertit  Cajetanus  interdum 
posse  sufficere  causam  justae  condescensionis 
cum  fragilitate  poenitentis,  seu  voventis,  ut 
cum  gaudio  et  non  gem^ndo  debitum  suum 
solvat ,  quando  recta  ratione  credi  potest  hoc 
esse  opus  gratitudinis,  vice  Dei  exhibitae,  ut 
non  videatur  cum  tanto  rigore  exigere  defini- 
tum  debitum  a  liberali  debitore,  qui  volunta- 
rie  se  nbligavit.  Et  ad  hoc  suadendum  valent 
aliouid  motiva  primae  sententhe  supra  allata. 
Addo  vero  iuterdum  haec  indnlta  seufaculla- 
tes  ad  has  commutationes  concedi  sub  aliquo 
onere,  et  ex  generali  causa  boni  communis, 
et  tunc  ipsa  causa,  et  modus  oblinendi  talem 
facultatem,  sufficiens  videtur  ad  honestandam 
commutationem  aequalern  sine  alia  speciali 
causa.  Et  hoc  modo  videtur  haec  faeultas  dari 
per  jubilaeaordinaria,  et  per  BullamCruciatae, 
et  similia.  Secus  vero  est,  quando  simpliciter 
delegatur  hsec  potestas  in  gratiam  delegati, 
ut  fit  per  privilegia  religionum  ;  vel  quando 
simpliciter  conceditur  in  favorem  privatse 
personae,  vel  in  remedium  alicujus  pariicula- 
ris  oneris;  tunc  enim  necessaria  est  speciaiis 
causa,  ut  dictum  est. 

11.  Qui  certam  religioneiu  vovit,  non  putest 


ATIONE  ET  C0MMUTAT10NE  VOTI. 
suo  arbitrio  aliam  uequalem  ingredi.  —  Ad  duo 
prima  fundamenta  contrariae  sententiae  solutio 
patet  ex  dictis.  Exempla  vero  quae  in  tertio 
loco  proponebantur,  dicimus  posse  in  contra- 
rium  retorqueri.  Nam  m  primo  negatur  quod 
assumitur,  quia  qui  certam  ac  determinatam 
religionem  vovit  ex  peculiari  intentione  illius, 
nou  potest  suo  arbitrio  aliam  aequalem  iugre- 
di,  tt:m  propter  omnes  rationes  factas  ;  tum 
etiam  quia  in  hac  speciali  materia  longe  diffi- 
cilius  est  de  tali  a?qualitate  judicarc  ;  tum 
praeterea  quia  post  promissionem  in  una  reli- 
gione  non  est  licitus  transitus  ad  aliam  aequa- 
lem.  Ergo  idem  cum  proportione  erit  in  pro- 
missione  profitendi,  vel  ingrediendi  religio- 
nem.  Et  ideo  solent  Pontifices  concedere  pfi- 
vilegia ,  ut  votum  religionis  in  aliqua  censea- 
tur  completum,  licet  de  alia  aequali  sit  factum, 
quasi  generalem  commutationem  concedentes, 
quse  in  favorem  religionis  honestatur.  Hoc 
autem  maxime  procedit  inter  religiones  specie 
diversas ;  nam  si  tantum  sint  monasteria  di- 
versa  ejusdem  religionis  ,  distinctio  est  quasi 
materialis.  Unde  licet  votum  sit  de  uno  fac- 
tum,  et  in  alio  impleatur,  non  ceusetur  com- 
mutatio  moralis  ,  quia  illa  determinatio  fuit 
accidentaria  ,  et  in  ea  promissione  non  inten- 
ditur  commodum  monasterii ,  sed  spirituale 
bonum  voventis,  quod  in  utraque  idem  est  et 
ejusdem  rationis  ,  et  ideo  votum  in  propria 
specie  impleri  censetur.  Nisi  fortasse  in  obser- 
vantia  regulae  sit  magna  disparitas,  nam  tunc 
rigor  obligationis  servandus  esset,  quia  proce- 
deret  eadem  ratio.  Sed  de  hoc  voto  plura  in 
sequenti  volumine. 

12.  Ad  aliud  exemplum,  dicimus  imprimis 
non  procedere  in  votis  personalibus,  quae  sunt 
de  operibus  virtutum  diversarum  rationum, 
inter  quae  non  admittitur  illa  commutatio. 
Deinde  pro  votis  realibus  observanda  sunt, 
quae  in  simili  puncto  de  juramento  promisso- 
rio  diximus.  Nam  quaedam  sunt  res,  quae  fa- 
cile  inter  se  commutantur,  et  moraliter  pro 
eadem  reputantur,  ut  triticum,  vinum,  ei  si- 
milia  ;  aliae  sunt  quae  nou  habent  tam  facilem 
commutationem,  et  quae  ratione  suae  speciei 
peculiarem  aestimationem  habent,  ut  domus, 
equus,  et  aliae  res,  quae  non  ita  facile  usu 
consumuntur.  Inter  priores  ergo  admitti  pos- 
set  solutio  in  re  similicum  aequalitate,  quando 
specialis  ratio  non  obstaret,  quia  noncensetur 
moralis  mutatio,  sed  tanquam  idem  reputa- 
tur.  In  posterioribus  vero  non  est  admittenda 
sine  expresso  consensu  ejus,  in  cujus  utilita- 
temres  cedit.  Undeinilloexemplo,  sipromisi 


CAP.  XIX.  QU.E  POTESTAS  VEL  CAUSA  REQUIRATUH,  ETC. 


1137 


pecuniain,  in  rigore  non  satisfacio,  ilanclo 
calicem,  quia  fortasse  mihi  ntilior  est  pecunia, 
qnia  universaliorem  habet  usum;  et  licet  ca- 
lix  ratione  materioe  et  operis  possit  vendi, 
tamen  illnd  ipsum  est  gravamen  miuuens 
aequalitatem,  prajterquam  quod  morale  est, 
non  posse  facile  tanti  vendi,  quanti  sestimatur. 
E  contrario  etiam,  si  promisi  calicem  Eccle- 
sia?,  ni  rigore  non  satisfaciam  dando  valorem, 
quia  prseter  id,  quod  est  prsetio  aestimabile, 
potest  esse  in  calice  peculiaris  commoditas, 
vel  a-stimatio.  Unde  in  his  rebus  sicut  nemo, 
in  cujus  commodum  res  cedit,  potest  invitus 
ad  commutationem  compelli,  ita  etiam  respe- 
ctu  Dei  fieri  non  potest  sine  consensu  ejusdem 
partis,  vel  superioris,  qui  vice  Dei  solutionem 
approbet. 

13.  Quale  peccatum  sit  votum  in  cequale  pro- 
pria  auctoritate  et  sine  causa  commutare.  — 
Sed  qua^ret  tandem  aliquis,  esto  non  liceat 
commutare  votum  in  sequale  propria  auctori- 
tate,  an,  si  fiat  de  faeto,  sit  peccatum  moi  tale, 
vel  tantum  veniale.  Videri  enim  potest  hoc 
secundum,  quia  respectu  voti  illa  materia 
transgressionis  videtur  levis;  dictum  est  au- 
tem  supra,  transgressionem  voti  in  materia 
levi  tantum  esse  peccatum  veniale;  ergo.  Ma- 
jor  patet,  quia  ibi  solvitur  sequale,  in  quo  vi- 
detur  posita  substantia  voti;  quod  autem  sit 
in  hac  vel  illa  specie,  non  videtur  esse  cir- 
cumstantia  adeo  gravis,  ut  ad  mortale  pecca- 
turn  sufficiat.  Unde  similiter  videri  potest, 
Praelatum  non  peccare  mortaliter  commutan- 
do  votum  in  sequale  sine  ulla  causa,  sed  pro 
sola  voluntate  sua,  vel  voventis;  quia,  licet 
non  bene  utatur  sua  potestate,  non  videtur 
esse  abusus  in  materia  gravi,  nec  cum  gravi 
Dei  injuria. 

14.  Dubii  resolutio.  —  Ad  interrogationem 
dico,  licet  non  videatur  improbabile,  tamen, 
consequenter  loquendo ,  aliter  sentiendum 
esse.  Quia  vovens  uon  habet  potestatem  ad 
hanc  commutationem  faciendam ;  ergo  licet 
illam  faciat,  nihil  lacit;  ergo  manet  integra 
obligatio  voti;  ergo  siiliam  non  impleat,  non 
obstante  alio  opere,  quod  fortasse  per  modum 
commutationis  fecit,  peccat  transgrediendo 
totum  votum,  ac  subinde  mortaliter.  Unde  si 
quis  faciat  tale  opus ,  animo  non  implendi 
aliter  votum  prout  factum  fuit,  peccabit  mor- 
taliter,  per  se  loquendo,  nisi  per  ignorantiam, 
vel  adhsesionem  ad  aliam  opinionem,  quam 
putat  probabilem,  excusetur.  Et  eadem  ratio- 
ne  non  excusatur  agravi  lapsu  Praelatus  com- 
mutans  sine  ulia  causa,  licet  eequalitatem  ser- 
xiv. 


vet  in  commutatione,  nisi  aliijuam  addat  re- 
compensationem,  ob  remissionem  quam  facit 
de  rigore  promissionis.  Ratio  est,  qnia  exce- 
dit  in  sna  potestate,  unde  facit  actum  de  se 
nullum  ;  illa  ergo  remissio  invalkla  est;  er- 
go  abutitur  potestate  in  re  gravi.  Cnjus  si- 
gnum  est,  quia  non  reddit  subditum  tutum 
in  conscientia ;  ergo  graviter  peccat,  et  decipit 
subditum ,  tollendo  vinculum  quod  auferre 
non  potest.  Quamvis  autem  hsec  vera  sint, 
quando  commutatio  est  omnino  voluntaria  et 
irrationabilis,  tamen  moraliter  fere  semper 
excusari  poterit,  qnia,  ut  dixi,  parva  causa 
snfficit,  scilicet,  utvovens  libentius  et  alacriua 
Deo  serviat,  et  ut  gratitudo  quaBdam  ex  parte 
Dei  ostendatur. 

15.  Quando  est  necessarium  uti  redemptione 
in  commutando  totum.  —  Sensus  dubii  cxpen- 
ditur.  —  Aliquorum  sententia.  —  Ultimo  in- 
quiri  potest  au  in  commutatione  facienda  ser- 
vanda  sit  etiam  similitudo  ;  ubi  etiam  expli- 
candnm  erit  quando  sit  necessarium  uti  re- 
demptione  in  voto  commutando.  Sensus  ergo 
dubii  est,anoporteatvotum  reale  inrealeonus 
commutare,  quse  dicitur  voti  redemptio;  et  ea- 
demratione,an  votum  personale  redimi  possit, 
veldebeat  neces.-ario  commutari  in  personale 
onus,  et  cum  proportione  de  mixto.  Multi 
enim  Doctores  judicaut  necessarium  esse  hanc 
proportionem  servare;  ideo  enim  dicunt  vota 
realia  redimenda  esse,  et  in  votis  mixtis,  ut 
poregrinationis ,  expensas  redimendas  esse, 
onera  vero  persoualia  esse  commutanda  in 
alia  proportionalia.  Ita  sentit  Angelus,  Vo- 
tum,  quarto,  numeio  duodecimo;  Gajetanus, 
verb.  Votorum  dispensatio,  circa  finem;  Na- 
var.,  c.  42,  n.  77;Angles,  qusest.  de  Voto, 
art.  4,  difficult.  7;Greg.  Lopez,in  leg.  quarta 
et  quinta,  tit.  8,  part.  1 ,  et  ex  ipsis  textibus 
colligitur.  Et  fundatur  in  c.  2,  c.  Magnce,  c. 
Ex  multa,  c.  Quocl  super  his,  de  Voto;  ex  qui- 
bus  habetur,  in  voto  peregrinationis  compu- 
tandas  esse  expensas,  ut  redimantur,  et  labo- 
res,  ut  commutentur;  ergo  idern  est  in  omni- 
bus  similibus.  Congruentia  reddi  potest,  quia 
inter  similia  versatur  propria  eequalitas,  et 
non  difficile  inveniri  potest ;  inter  dissimilia 
vero,  et  (ut  ita  dicam)  heterogenea  vix  attingi 
poterit.  Item  in  votis  realibus  est  speciahs  ra- 
tio,  quia  ordinarie  cedunt  in  utilitatem  alicu- 
jus,  quae  videtur  in  commutatione  conside- 
randa  et  retinenda,  quoad  fieri  possit. 

16.  Vutum  mixtum  per  solam  redemptionem 
tolli  potest.  —  Idern  de  personaii  dicendum.  — 
Verumtamen  neque  auctores  allegati  ponunt 

72 


1138 


LIB.  VI.  DE  IRRJTATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


hunc  modum  commutationis  ut  nccessarium, 

neque   ex  uatura  rei   requiritur  semper,  sed 

tantum  ubi  per  legem,  vel  delegationem  po- 

teslatis  preescriptus   fuerit.  Declaratur  primo 

assertio  inductione  :  nam    imprimis     votum 

persouale  potest  in  reale  transferri,  seu,  quod 

idem  est,  per  redemptionem  tolli.  Ita  supponit 

expresse  AngeL,  dum  aitvotum  jejunii  in  per- 

sona  paupere  parva  pecunia  redimi  posse  ;  in 

divite  autem,  majori,  quod  etiam  dicit  Navar. 

et  omnes ;  et  eadem  ratio  est  de  quoiibet  alio 

voto  personali.  Mixtum  etiam  votum,  ut  est 

peregrinationis,  per  solam  redemptionem  au- 

ferri  potest,  ut  sumitur  ex  c.  2,  de  Voto,  ibi : 

Ita  tamen  quod  idem  votum  eleemosynis  redi- 

mat,  et,  juxta  conslium  nostrum  toto  vitce  sua? 

tempore  uni  pauperum  Christi   (dummodo  ad 

Jwc  sucb  facultates  sufficiant)  deoeat  providere. 

Ubi  pro  voto  personali  nullum  onus  personale 

imponit,  sed  solum  reale.   Igitur  etiam  reale 

votum  poterit  in  personale  commutari,  ut  vo- 

tum  eleemosynse  in  jejunia,  etorationem  ;  vel 

votum   mixtum,  ut  peregrinationis,  in  solum 

personale  ;  est  enim  eadem  ratio,  cum  eadem 

sit  proportio  eequalitatis  vel  ineequalitatisinter 

utramque   materiam,   sive    sumatur   una  ut 

commutata.  et  altera  sit,  in  quam  commuta- 

tio  fit,  sive  e  converso ;  parum  enim  boc  re- 

fert.  Et  ratio  est,  quia  in  his  non  attenditur 

physica  unitas  vel  similitudo,  sed  proportio, 

seu  eestimatio  moralis  in  ordine  ad  virtutem, 

et  gloriam  Dei ;  et  heec  inveniri  potest  in  om- 

nibus  his  actibus,  ut  per  se  notum  est,  unde 

in  ratione  meriti  vel  satisfactionis  potest  ora- 

tio  eequari  eleemosynee ;   et  e  converso,  imo 

interdum  sola  oratio  sequivalet  jejunio  et  elee- 

mosynae  simul,  et  sic  de  aliis;  ergo  etiam  in 

ordine   ad  commutationem  votorum  poterunt 

compensari. 

17.  Explicantur  jura  in  oppositum  allata. 
—  Nec  jura  citata  contrarium  statuunt,  imo 
in  c.  1,  de  Voto,  dicitur,  de  peregrinationis 
votis,  an  eleemosynis  redimi,  a?i  in  almd  com- 
mutari,  etc.  Siguificatur  ergo  posse  utroque 
modo  tolli  tale  votum  Preelati  arbitrio,  juxta 
exigentiam  causae  et  circumstantiarum.Indica- 
turautem  redemptione  esse  utendum,  nisi  ne- 
cessitas  cogat  solam  commutationem  facere, 
quod  potest  esse  consilii,  nou  proecepti.  Alia 
vero  jura  loquuntur  in  speciali  de  voto  pere- 
grinationis  Hierosolymitatjee,  et  maxitne  quan- 
do  fit  in  subsidium  terree  sanctse,  et  in  illius 
commutatione  Pontificcs  semper  observarunt, 
facerecommutationem  i-n  favorem  terree  sanc- 
tee,  quod  illis  temporibus  erat  maxime  conve- 


niens.  Unde  ex  vi  juris  servanda  erat  illa  for- 
ma  redimendi  votum  illud,  et  mittendi  expen- 
sas  in  succursum  illius  terree,  non  quia  per  se 
necessaria  sit,  sed  quia  ita  videtur  jure  statu- 
tum.  Nunc  autem  illa  utilitas  et  necessitas 
cessasse  videtur,  et  ita  nunc  votum  illius  pe- 
regrinationis  ad  instar  aliorum  commutari 
potest,  vel  juxta  tenorem  privilegii  concessi 
ad  talem  commutationem  faciendam ,  quia 
nunc  non  durat  eadem  ratio.  Gongruentia  au- 
tem  supra  facta  solum  ostendit,  illum  modum 
compensandi  esse  magis  accommodatum,  et 
ideo  esse  consiiii  illum  servare,  quando  com- 
mode  potest. 

18.  Adde  quod,  preeter  dictam  facilitatem, 
babet  etiam  utilitatem  proximorum,  et  pree- 
stantiam  eleemosynee,  quee  multum  commen- 
datur,  et  ideo  utile  semper  est  miscere  illam. 
Est  etiam  rationi  consentaneum  ut  materia  et 
intentio  voti  servetur  quoad  fieri  possit,  et 
consequenter  ut  ratio  habeatur  personee  vel 
loci,  in  cujus  utilitatem  votum  cedebat,  licet 
hoc  inrigore  necessarium  non  sit,  ut  supradi- 
xi ;  semperque  magis  est  attendendum  ad  spi- 
rituale  bonum  voventis,  majoremque  gloriam 
Dei.  Quando  etiam  fit  commutatio  virtute  ali- 
cujus  Bullee,  ut  de  Gruciata  in  speciali  adver- 
tunt,  dicentes  esse  redemptionem  in  ejus  favo- 
rem  faciendam,  Navar.  supra,  n.  8;  Lud.  Lop., 
1  p.,  c.  50;  Cord..  d.  q.  149;  Emman.,  d.  §  5, 
n.  109 ;  Angl.,  supradiffic.  7;  et  insinuat  Soto, 
d.  q.  4,  art.  3.  Quod  intelligo,  ut  ex  parte  fiat 
commutatio  in  subsidium  Cruciatee,  non  vero 
quod  necessarium  sit  totam  commutatiouem 
in  hoc  solum  subsidium  fieri.  Et  ita  Angl. 
supra,  non  dicit  totam  commutationem,  sed 
eleemosynam  futuram  esse  in  subsidiumBui 
lee.  Imo  Vival.,  d.  c.  14,  n.  39,  citans  Alphon- 
sum  Deza,  dicit  sufficere  subsidium  spirituale, 
quia  Bulla  solum  dicit  in  suhsidium  ;  sed  re- 
vera  Bulls  intentio  est  de  subsidio  temporali. 
Tamen  in  pauperibus  haberet  illa  interpreta- 
tio  locum.  Maxime  quia  debet  intelligi  illa 
conditio  morali  modo,  ct  quatenus  fuent  pos- 
sibilis,  ac  suaviter  fieri  possit.  Et  ideo  etiam 
prior  interpretatio  de  partiali  compensatione 
certior  est,  quia  Bulla  non  plus  exigit,  et  aliud 
esset  gravissimum  onus,  unde  pauci  vellent 
tali  privilegio  uti,  et  ita  in  ejus  preejudicinm 
redundaret. 

19.  Quis  modus  sit  observandus  in  votorum 
commutatione. — Ex  hac  ergo  resolutione  con- 
stare  potest,  quis  modus  servandus  sit  in  com- 
mutandis  votis  pure  realibus,  vel  pure  perso- 
nalibus,  aut  mixtis.   Nam  iu  primis  votis,  si 


CAP.  XIX.  QU.«  POTESTAS  VEL  CAUSA  REOJUIRATUR,  ETC. 


1139 


causa  oritur  ex  paupertatej  non  oportet  face- 
re  commutationem  realem  (ut  sic  dieaui),  sed 
personalem  ,  cum  prudenti  cequiparatione  , 
alias  commutatio  esset  inutilis,  etrepugnaret 
causae;  si  autem  ratio  commutationis  sit  alia, 
et  facnltas  non  desit,  tunc  optimum  est  sem- 
per  facere  realem  commutationem,  nisi  perso- 
nalis  evidenter  melior  seu  iu  melius  judicare- 
tur.  At  votum  personale  fere  semper  potest 
commntari  per  redemptionem,  si  facultas  sup- 
petat,  propter  rationem  dictam.  In  voto  autem 
mixto,  si  sit  mixtum  per  accidens  (ut  sic  di- 
cam),  est  quasi  duplicatum  votum,  ut  supra 
dixi,  lib.  2,  c.  ult.,  et  ideo  ad  singulas  partes 
applicanda  sunt  quai  diximus.  Si  autem  sit 
proprie  et  intrinsece  mixtucn,  ut  peregrina- 
tionis,  tunc  ratio  habenda  est  sumptuum  iti- 
neris,  his  demptis  quos  vovens  domi  esset 
facturus,  non  quia  necessario  siut  pecunia  re- 
dimendi,  sed  quia  illi  augent  ponduj  et  resti- 
mationem  voti,  et  ideo  compensandi  sunt,  or- 
dinarie  quidem  per  alias  expensas  in  opera 
pietatis,  propter  rationern  supra  factam,  vel 
per  alia  opera  ex  rationabili  causa. 

20.  Aliquorum  opinatio  de  expensarumcom- 
pulatione  per  ordinem  ad  comvxutationem  voto- 
rum.  —  In  expensis  autem  supputandis,  aiunt 
quidam  esse  computandos  sumptus  futuros  in 
eundo,  non  tamen  in  redeundo,  quia  redire 
non  est  peregrinari,  nec  cadit  sub  votum.  Ita 
Angl.  supra,  diffic.  6;  Henriq., lib.  7  de  Indul., 

c.  30,  lit.  M  et  N  ;  Emman.  Rod.,  iuExpositio- 
ne  Cruciatse,  §  9,  n.  107.  Referuntur  etiam 
pro  hac  sententia  Cajet.,  d.  art.  12;  Navar., 

d.  c.  12,  n.  77  ;  Medin.  lib.  1  Sum.,  c.  U,  §  7; 
Lud.  Lop.,  1  p.,  c.  49.  At  Cajet.,  Navar.  et 
Med.  absolute  dicunt,  considerandas  esse  im- 
pensas  quas  in  itinere  esset  facturus;  Lopez 
vero  referens  illam  opinionem,  licet  dicat  non 
esse  multo  rigore  utendum,  simpliciter  dicit, 
non  esse  tutam.  Et  mihi  etiam  ita  videtur. 
Primo,  quia  non  est  consentanea  juri ;  nam 
ind.c.  Magnce,  expresse  dicitur:  Expensas, 
quas  fueras  eundo,  morando,  et  redeundo  factu- 
rus.  Nec  dici  potest  illud  esse  speciale  iu  voto 
Hierosolymitano,  quia  Papa  non  intendit  im- 
ponere  onus  quod  non  esset  inclusum  in  voto  ; 
et  ita  eadem  ratio  est  de  illo,  et  dequocumque 
alio  peregrinandi  voto.  Secundo,  non  videtur 
consentanea  rationi  illa  opinio,  tum  quia  ac- 
cessorium  sequitur  principale,  reditus  autem 
est  accessorium  peregrinationi,  quando  mora- 
liter,  vel  ex  intentione  voventis  illi  conjun- 
gendus  esset ;  tura  etiam  quia,  licet  quis  non 
promittat  reditum,  nihilominus  moraliter  au- 


get  valorem  (ut  sic  dicam)  itiueris,  quoad  ejus 
expeusas.  Et  ita  quise  obligat  ad  eundum  ali- 
quo,  etiam  compulat  mhtum  ad  wquilatcni 
mercedis.  Tum  denique  quia  alias  qui  peie- 
grinationem  vovit,  11011  deberet  sumptus  iti- 
neris  computare  juxta  statum  suum,  et  mora- 
lem  consuetudinem  et  intentionem,  quiain  ri- 
gore  non  promi-^ithoc,  sed  lantum  ire;  conse- 
quens  est  contra  omnes,  et  contra  rationem, 
quia  res  a;stimandae  sunt  moraliter,  et  prout 
in  re  ipsa  futurai  sunt. 

21.  De  co  nmutatione  voti  conditionati . — 
Tandem  ex  eadem  resolutione  constat,  quo- 
modo  reliqua  omnia  vota  commutanda  sunt, 
vel  servando  easdem  conditiones,  quoad  fieri 
possit,  vel  expediat,  vel  cum  proportione  inu- 
tando  illas  secundum  aliquam  moralem  aesti- 
mationem;  ut  si  votum  est  conditionale,  po- 
test  commutari  servata  conditione,  id  est,  sub- 
stituendo  aliam  materiam  sub  eadem  condi- 
tione,  vel  mutata  conditione  cum  eadem  poe- 
na,  seu  materia;  vel  denique  commutari  po- 
test  in  aliquid  absolutum,  et  tunc  poterit  cen- 
seri  sequalitas,  etiamsi  quantitas  rei  promissse 
minuatur;  ut  si  promisi  dare  decem  in  elee- 
mosynam,  si  navis  venerit,  et  nune  absolute 
volo  dare  quinque,  sive  veniat,  sive  non,  mo- 
raliter  potest  censeri  eequalitas,  consideratis 
aliis  circumstantiis.  Ad  eumdem  modum,  si 
votum  sit  diuturnse  obligationis,  commutari 
facilius  poterit,  si  in  aliud  onus  seqne  diutur- 
num  transferatur  obligatio;  non  est  tamen  id 
necessaiium,  sedex  qualitate  et  gravitate ope- 
ris  brevi  tempore  expediendi  poterit  illa  diu- 
turnitas  compensari ;  ut  si  quis  promisit  dare 
singulis  annis  tantam  eleemosynam  per  totam 
vitam,  posset  rediini  obligatio,  data  uunc  si- 
mul  aliqua  magnaquantitateineleemosynam, 
quee  judicio  prudetitis  v;ri  adaequatiouem  fa- 
ceret.  Etjuxta  haec  cum  proportione  cogitari 
poterit,  quomodo  sit  commutatio  facienda  in 
votis  etiam  per  se  perpetuis,  ut  castitatis  et 
religionis,  quandoilla  committitur;  sed  de  il- 
lis  in  particulari  postea  dicemus.  De  reliquis 
vero  dicta  sufficiunt,  quia  hsec  res  magis  ex 
prudentia  peudet  quam  ex  generalibus  regu- 
lis;  ponderandae  igitur  sunt  circumstantiae 
personarum,  et  qualitates  operum,  imprimia 
in  ordine  ad  divinum  cultnm ;  deinde  iu  ordi- 
ne  ad  bonum  commuue,  vel  utilitatem,  prae- 
sertim  spiritualein,  proximorum ;  multo  vero 
magis  ipsius  voventis,  vel  in  ordiiie  ad  meri- 
tum  coram  Deo,  vel  in  ordine  ad  satisfacien- 
dum  pro  peccatis,  vei  in  ordine  ad  preecaven- 
da  peccata  futura,  vel  occasiones  eorum.  Et 


4140 


LIB.  VI.  DE  JRK1TATI0NE,  DISJ>LNSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


sic,  Gmnibus  pensatis,  non  erit  admodum  dif- 
ficile,  etiam  inter  materias  et  proprietates  vo- 
torum  dissimiles,  sufficientem  proportionem 
invenire. 

22.  An  in  aliquibus  votis  fiat  commutatio 
unius  in  aliud  ipsojure. — Resolutio. —  Super- 
erant  hoc  loco  tractanda  duo  gravia  Jdubia. 
Unum  est,  an  votum  religionis  possit  commu- 
tari  in  statum  Episcopalem  ;  aliud  est,  an  per 
professionem  religiosam  extinguantur  omnia 
vota  priora,  ita  ut  in  solemnia  vota  religionis 
sufficienter  commutentur,  Verumtamen  quia 
hsec  puncta  statum  religionis  attingunt,  ejus- 
que  aliqualem  cognitionem  prserequirunt  , 
ideo  in  tractatum  de  illo  statu  ea  remittimus. 
Solum  in  secunda  dubitatione  adverto,  in  illa 
attingi  aliam  generalem,  an  in  aliis  votis  in- 
terdum  fiat  commutatio  unius  in  aliud  ipso 
jure.  Sed  loquendo  de  jure  naturali,  ex  vi  il- 
lius,  sola  commutatio  in  melius  concessa  est ; 
solum  tamen  sequitur  quasi  neeessario,  si  vota 
sint  incompossibilia ;  alias  pendet  ex  voluntate 
vbventis,  ut  constat.  Si  vero  loquamur  dejure 
positivo  divino,  licet  in  lege  veteri  fuerint 
queedam  vota  necessario  commutanda  secun- 
dum  legem,  illa  ceeremouialia  erant,  et  perti- 
nebant  ad  sacrificia  carnalia.  In  lege  autem 
gratieenon  obligant,  nequealiquod  similejus 
divinum  invenitur.  Denique  si  sermo  sit  de 
jure  positivo  ecclesiastico,  certum  etiam  est 
nullam  hujusmodi  commutationem  ex  vi  ilhus 
fieri,  quia  nulhbi  tale  jus  invenitur,  nec  com- 
mode  fieri  posset  extra  commutationem  quse 
fit  in  evidenter  melius,  cum  in  aliis  oporteat 
multa  considerare,  ut  recta  commutatio  fiat, 
quee  non  possunt  nisi  in  particulari  ponderari, 
et  ideo  semper  actio  hominis  requiritur.  Si  ve- 
ro  sit  sermo  de  commutatione  in  melius  extra 
statum  religiosum,  non  apparet  ratio  cur  fiat 
ipsojure,  nisi  quandovotum  majus  et  minus 
suut  incompossibilia  alias  cur  jus  statueret 
commutationem,  quee  pemlet  ex  voluntate  vo- 
ventis,  cum  per  se  mtdius  sit  habere  duo  vota, 
quam  unum  tantum,  etiamsi  sit  melius  altero? 
De  statu  autem  rehgionis  est  specialis  consi- 
deratio,  de  qua  dicto  loco  tractabitur. 

CAPUT  XX. 

QUAM  VIM  HABEAT  COMMUTATIO  AD  T0LLENDAM 
0MNIN0  VOTI  OBLIGATIONEM  CIRCA  FRIOREM 
MATERIAM  ? 

I.  Primum  dubium. —  An  post  commuta- 
tione/u  liceat  voventi  redire  ad  priorem  mate- 


riamvoti,  et  omittere  commutationem. —  Reso- 
lutio.  —  Quia  per  commutationem  non  om- 
nino  aufertur  obligatio  voti,  sed  ex  una  mate- 
ria  transfertur  in  aliam,  ideo  explicare  ne- 
cesse  est  quam  sit  firma  heec  translatio,  in  quo 
nonnulla  dubiaincluduntur.  Primum  dubium 
est,  an  post  factam  commutationem  liceat  vo- 
venti  redire  ad  priorem  materiam  et  omittere 
commutationem ;  videtur  enim  posse ,  quia 
hsec  commutatio  est  favor  voventis ;  sed  libe- 
rum  est  unicuique  non  uti  favore  sibi  conces- 
so ;  ergo.  Distinguendum  vero  est,  quia  vel 
commutatio  fuit  facta  in  melius,  sive  ex  elec- 
tioue  voventis,  sive  per  superiorem,  ipso  acce- 
ptante;  vel  fuit  facta  in  eequale  aut  minus. 
Quando  facta  est  commutatio  priori  modo, 
existimo  non  esse  in  potestate  voventis  iterum 
ad  prius  votura  redire,  omissa  materia,  in 
quam  facta  est  commutatio.Ratioest,quiailla 
commutatio  habet  vim  novi  voti.  quo  commu- 
tans  se  obligat  ad  reddendum  Deo  aliquid 
melius,  quam  antea  promiserat ;  ergo  jam 
non  licet  illi  respicere  retro,  quia  illud  virtute 
erit  melius  votum  in  minuscommutare.  Unde 
qui  prius  vovit  clericus  fieri,  et  postea  hoc 
votum  in  religionis  votum  commutavit,  vel 
qui  fecit  votum  simplex  religionis  laxioris,  et 
postea  voluit  obligari  determinate  ad  perfec- 
tiorem,  commutando  votum,  tenetur  stare 
posteriori  obligationi,  nec  potest  retrocedere, 
quia  posterior  obligatio  potuit  derogare  prio- 
ri,  et  preevale^.  Et  in  contractibus  humanis 
idem  videre  licet,  quando  ex  consensu  par- 
tium  augetur  obligatio  in  favorem  creditoris; 
idem  ergo  est  cum  proportione  in  omnibus 
votis.  Deniquenisi  talis  induceretur  obligatio, 
nulla  fieret  commutatio  in  melius,  quia  po- 
testas  faciendi  melius  loco  minoris  boni,  sem- 
per  intervenit  in  omni  voto  absque  ulla  com- 
mutatione ;  ergo  quando  fit  commutatio,  hoc 
additur,  quod  illa  polestas  transit  in  obliga- 
tionem,  nmtata  obligatione  voti  ab  inferiori 
opere,  et  translata  in  melius.  Coutra  hanc 
partem  tenet  Sanc,  lib.  9  de  Matrim.,  disp. 
A,  num.  21 ;  putat  enim  esse  eamdem  ratio- 
nem  de  commutatione  in  melius  et  in  eequale. 
Sed  revera  non  est,  quia  heec,  quee  est  in  me- 
lius,  non  fit  in  favorem  voventis,  sed  Dei,  et 
quia  alias  nulla  esset  commutatio,  ut  osten- 
sum  est. 

2.  At  vero  in  commutatione  in  minus  res 
clara  est,  semper  manere  in  potestate  voventis 
non  uti  commutatione,  sed  implere  votum 
pront  a  priucipio  factum  fuit,  quia  semper 
licet  transire  ad   meliora  vota.  Unde  licet  a 


CAP.  XX.  DE  TI  COMMUTATIONIS  AD  TOLLENDUM  VOTI,  ETC 


1H1 


principio  fuissct  votum  factum  de  illo  minori 
opere,  liberum  esset  commutare  illud  in  me- 
lius  ;  ergo  a  fortiori  licebit,  quando  per  com- 
mutationem  ad  opus  minus  bonum  translata 
est  obligatio. 

3.  At  vero  de  commutatione  in  aequale  po- 
test  dubitari,  quia,  facta  commutatione  per 
Prselatum,  et  acceptata  per  voventem,  qnasi 
fit  novum  votum  circa  illam  materiam,  in 
qua  fit  commutatio  ;  sed  post  factum  votum, 
non  est  in  potestate  voventis  illud  commu- 
tare  sua  voluntate,  etiam  in  aequale  ;  ergo  ne- 
que  tunc  licebit  commutationem  novam  fa- 
cere  sine  novo  consensu  Pradati.  Confirma 
tur,  quia  commutatio  fit  per  translationem 
obligationis  ab  una  materia  in  aliam;  ergo 
facta  illa  mutatione,  non  est  in  potestate  vo- 
ventis  recedere  a  posteriori  obligatione  volun- 
tarie  suscepta.  Confirmatur  secundo ,  quia 
alias  talis  commutatio  non  esset  in  sequale, 
quia  prius  erat  defmite  ad  unum,  postea  ma- 
net  quasi  indifferens  et  arbitraria  inter  duas 
materias,  quae  amplitudo  multum  minuit  de 
rigore  obligationis.  Tandem  non  videtur  suffi- 
cere  quod  illa  commutatio  facta  sit  in  favorem 
voventis,  nam  favor  solnm  fuit  ad  mutatio- 
nem  faciendam,  postea  vero  res  firma  perma- 
net.  Sicut  si  r^ligioso  concedatur  transitus  ad 
sequalem  religionem,  semel  translatus  ibi  sta- 
biliter  permanere  debet ;  et  si  pupillus  habuit 
licentiam  se  obligandi,  postea  retrocedere  non 
potest,  licet  licentia  fuerit  quidam  favor.  Est 
ergo  ha?c  seritentia  probabilis. 

4.  Licitum  est  omittere  commutationem  in 
cequale,  cum  fit  reditus  ad  priorem  materiam 
voti.  —  Sed  nihilominus  contrarium  censeo 
tutum  in  praxi.  Nam  imprimis  cum  sit  pro- 
babile  hanc  commutationem  in  aequale  de  se 
licitam  esse ,  multo  est  verisimilius,  quando 
per  illam  reditur  ad  priorem  et  quasi  nativam 
illius  voti  obligationem.  Deinde  non  videtur 
dubium  quin  commutatio  possit  fieri  in  hoc 
sensu,  ut  voventiliceat,  si  velit,  uti  alia  mate- 
ria  voti,  quamvis  ad  id  nou  cogatur.  Nam  in 
hoc,  neque  aliqua  repugnantia,  neque  injusti- 
tia  invenitur  ;  ergo  verisimilius  est  ita  fieri  , 
quando  aliud  non  declaratur.  Frobatur  conse- 
quentia,  tum  quia  haec  videtur  communis  in  - 
tentio  commutantium  ;  tum  maxime  quia  hoc 
videtur  esse  non  solum  favor  voventis,  sed 
etiam  cedere  magis  in  favorem  voti,  quatenus 
semper  potest  in  propria  specie  impleri.  Ne- 
que  illa  libertas  eligendi  inter  illas  materias 
est  magni  momenti,  et  si  quid  est,  illa  est 
gratia  commutatioms,  et  causa,  quae  justifi- 


cat  commutationem,  sufficit  ad  justificandum 
illum  favorem.  Denique  ratio  facta  satis  pro- 
babilis  est,  quia  talis  commutatio  non  fit  in  fa- 
vorem  creditoris,  sed  ipsius  debitoris  ,  et  ideo 
facta  censetur  modo  magis  favorabili,  ac  sub- 
inde  non  omnino  absolute  ,  sed  subintellecta 
conditione,  si  ei  placuerit  tali  commutatione 
uti  ;  ergo  semper  illi  manet  liberum  servare 
votum  in  prima  et  propria  specie.  Et  ita  ma- 
net  soluta  ratio  in  contrarium.  Et  hanc  opi- 
nionem  sequitur  Azor,  tom.  1,  lib.  11,  c.  18, 
qui  solum  loquitur  de  commutatione  in  aequa- 
le,  non  in  melius,  et  merito,  quia,  ut  dixi,  est 
magna  differentia  inter  has  commutationes  ; 
nam  illa,  quae  est  in  melius,  est  absoluta,  et 
obligatoria  de  novo ,  respicitque  favorem  Dei 
(  ut  sic  dicam  )  seu  majorem  cultum  ejus. 
Commutatio  autem  in  aequale  est  quasi  con- 
ditionata,  si  volueris,  et  ita  non  inducit  praeci- 
sam  obligationem,  sed  quasi  concedit  licen- 
tiam  et  facultatem  commutandi.  Commutatio 
autem  in  minus  adbuc  magis  est  permissiva 
seu  remissiva ,  et  ideo  non  uti  illa  non  solum 
est  licitum,  sed  etiam  de  se  manet  sub  consilio 
ex  natura  voti,  quia  est  de  meliori  bono. 

5.  Secundum  dubium.  — An  facta  commu- 
tatione   extinguatur  omnino  obligatio  pricris 
Toti.  —  Secundum  dubium  est,  an  facta  com- 
mutatione,  et  impleta  per  voventem,  omnino 
maneat  extincta  obligatio  prioris  voti.  In  quo 
nulla  est  difticultas,  quando  commutatio,  rite 
et  recte  facta ,  fuit  impleta.  Nam  per  conces- 
sionem  commutationis  obligatio  voti  translata 
est  in  novam  materiam,  et  a  priori  sublata, 
et  per  executionem  commutationis  extincta 
fuit  obligatio,  ut  cadebat  in  illam  materiam  ; 
ergo  simpliciter  ablata  est.   Ft   confirmatur 
primo,  quia  per  dispensationem  validam  om- 
nino  extinguitur  obligatio  voti ;  sed  per  com- 
mutationem  fit  quaedam  voti  dispensatio  qua- 
si  sub  onere  faciendi  tale  opus  ;   ergo  ex  illo 
exhibito  completur  dispensatio,  et  omnino  tol- 
litur    obligatio.  Denique   confirmatur ,    quia 
alias  inutilis  esset  commutatio  voti.  Difficultas 
vero  est,  quando  commutatio  non  fuit  recte 
facta,  quae  non  habet  locum  in  ea  quae  fit  in 
evidenter  melius ,  quia  illa  semper  valet,  et 
recte  fit  sine  alia  causa  ,   vel  superioris  con- 
sensu,  et  ideo  semel  impleta.  semper  extin- 
guitur  obligatio  ;  difficultas  ergo  erit  de  aequa- 
li  vel  minori,  quae  vel  propria  voluntate  facta 
fuit  et  impleta,  vel  a  superiore  sine  justa  causa, 
au  tunc  nihilominus  talis  commutatio,  cxecu- 
tioni  mandata,  faclateneat,  et  sufficiat  ad  so- 
lutionem  voti.  Multa   enim   male  fiunt  quae 


1UU2 


LIB.  VI.  DE  IRRITaTIONE,  dispensatione  et  commutatione  voti. 


facta  tenent.  Et  videtur  valde  rigidum  obli- 
gare  eum,  qui  sequale  opus  fecit  ad  votum  im- 
plendum,  ut  iterum  votum  solvat ;  non  est 
autem  verisimile  Deum  esse  tam  rigidum 
exactorcm. 

6.  Commutatio  propria  voluntale  facta,  etsi 
impleatur,  non  extinguit  priorem  voti  obliga- 
tionem.  —  Aliquorum  opinatio.  —  Dicendum 
vero  est,  commutationem  factam  propria  vo 
luntate,  etiamsi  impleatur  in  rigore,  juxta 
veram  sententiam,  non  extinguere  obligatio- 
nem  voti,  ac  subinde,  non  obstante  illa,  te- 
neri  voventem  ad  suum  votum  implendum. 
Probatur,  quia  illa  commutatio  nulla  fuit, 
quia  faeta  est  sine  potestate,  et  sine  consensu 
creditoris ;  ergo  executio  talis  commntationis 
non  fuit  solutio  voti ;  ergo  non  potuit  extin- 
guere  obligationem  voti.  Antecedens  supra  os- 
Tensum  est,  secunda  vero  consequentia  est 
per  se  nota.  Prima  vero  probatur,  quia  quod 
non  debetur,  non  solvitur  ;  illud  autem  opus 
non  erat  debitum  ex  voto,  quia  non  fuit  in 
illud  translata  obligatio  voti.  Et  heec  ratio 
tam  procedit  in  commutatione  in  sequale  quam 
in  minus,  licet  de  hac  posteriori  sit  certior, 
quia  extra  quaestionem  est  et  certum  com- 
mutationem  in  minus  propria  auctoritate  fac- 
tam  esse  omnino  invalidam.  De  sequali  vero 
est  opinio,  ut  diximus,  quse  forte  quoad  hoc 
potest  probabilis  reputari,  ut  saltem  post  fac- 
tam  voti  solutionem  per  eequivalens,  liceat  se 
illi  conformare,  ut  non  maneat  obligatio  ite- 
rum  solvendi  votum.  Dicunt  vero  aliqui  tunc 
esse  sufficiens  petere  ab  habente  potestatem, 
ut  commutationem  approbet,  et  quasi  de  novo 
faciat ,  ratam  habende  priorem  solutionem 
nomine  Dei ,  et  quasi  faciendo  commutatio- 
nem  in  illam.  Videtur  tamen  hoc  difficile,  sci- 
licet,  ut  id  fiat  per  modum  commutationis, 
quia  commutatio  debet  esse  proportionata 
obligationi  voti,  unde  sicut  votum  obligat  ad 
novum  opus  ,  ita  debet  commutari  in  opera 
futura,  per  quse  novus  cultus  Deo  tribuatur, 
sicut  tribuendus  esset  per  solutionem  voti ; 
nam  opera  prseterita  jamhabuerunt  suum  ef- 
fectum,  nihilque  de  novo  conferunt  ad  cul- 
tum  Dei.  Et  ideo  non  potest  commutatio  fie- 
ri  in  opera  jam  facta,  alias  multa  sequi  pos- 
sent  absurda,  et  multi  abusus,  petendo  com- 
mutationes  in  opera  jam  facta,  et  prassirtim 
allegando  facta  fuisse  spe  commutationis  voti, 
et  similia,  quse  admittenda  non  videntur.  Ne- 
que  admittenda  est  ibi  ratihabitio,  quia  ,  ut 
dicitur  iu  regula  juris  9,  in  P>,  ratum  quis  ha- 
bere  non  potest,  quod  suo  nomine  non  est  ges- 


titm  ;  illud  autem  opus  non  fuit  factum  aucto- 
ritate  Praelati,  et  quod  vovens  fecerit  illa  in- 
tentione  vel  spe,  non  mutat  naturam  ejus.  Et 
ideo  non  recte  cadit  ratibabitio  vel  commuta- 
tio  Prselati  in  tale  opus.  Quapropter  in  eo  ca- 
su,  securius  erit  voti  dispensationem  petere  ab 
eo  qui  possit  dispensare,  et  tunc  illud  onus 
susceptum  occasione  implendi  votum,  poterit 
conferre  saltem  ex  magna  parte  ad  complen- 
dam  dispensationis  causam. 

7.  An  commutatio,  quce  fit  ah  habente  potes- 
tatem  sinejusta  causi,  voti  obligationem  tollat. 
—  Resolutio. — Sed  quid,  quando  commutatio 
fit  ab  babente  potestatem,  et  creditur  fuisse 
defectusin  causa?  Primum,  si  subdito  id  non 
evidenter  constet,  et  opus  sibi  impositum  im- 
plevit,  potest  scrupulum  deponere,  et  credere 
satisfecisse  voto,  ut  a  fortiori  patet  ex  dictis 
supra  de  dispensatione.  Si  vero  defectus  causse 
est  notus,  et  commutatio  fuit  in  sequale,  et 
bona  fide  id  jam  factum  est,  credendum  est 
Deum  acceptasse  illud,  quandoquictem  fuit 
eeque  bonum,  et  auctoritate  Vicarii  ejns  bo- 
na  fide  fuit  factum.  Item  in  hoc  puncto  salis 
probabilis  est  opinio,  talem  commutationem 
non  fuisse  invalidam,  etiamsi  superior  pec- 
caverit  in  modo  ;  imo,  ut  supra  dixi,  mora- 
liter  non  deest  causa.  At  si  commutatio  fuit 
in  minus,  et  sine  ulla  causa  legitima,  tunc 
revera  fuit  nulla,  et  votum  non  fuit  extinc- 
tum  per  solutionem  ejus.  Secus  vero  erit 
quando  intervenit  causa  sufficiens  ad  com- 
mutationem,  licet  non  ad  diminuti'»nem  ;  tunc 
enim  executio  commutationis  valebit,  saltem 
in  partialem  solutionem,  et  solum  supererit 
obligatioad  supplendum  quod  defuit  ad  eequa- 
litatem  faciendam,  quod  existimo  tunc  fieri 
posse  ad  arbitrium  boni  viri  sine  novo  con- 
sensu  Prselati,  quia  jam,  quantum  in  ipso  est, 
in  commutationem  consensit  excausa  justa;ut 
supponitur. 

8.  Tertium  duMum. — An  aliquando  revivis- 
cat  votum  commutatum.  — Tertium  dubium 
est,  an  in  aliquo  casu  reviviscat  obligatio  voti 
commutati.  Casus  autem  esse  potest,  si  vovens 
fiat  impotens  ad  opus  commutationis,  vel  sua 
culpa,  quia,  verbi  gratia,  omisit  magnam  par- 
tem  commutationis,  quee  jam  reparari  non 
potest,  vel  certe  sine  culpa,  quia  factus  estim-  j 
potens,  verbi  gratia,  ad  eleemosynam,  vel  je- 
junium,  et  possit  proprium  opus  voti  facere, 
ut,  verbi  gratia,  non  ludere,  vel  peregrinari,  ; 
de  quo  primum  votum  factum  fuerat.  Est  au- 
tem  in  casu  supponendum,  quod  voti  obliga' 
tio  duraret,  si  commutatio  facta  non  esset, 


CAIV  XX    DU  VI  COMMUTATIONIS  AD  TOLLCVDUM  VOTI,  ETC. 


1143 


alioqui  si  voti  obligatio  ex  alio  capite  per  se 
extincta  fuisset,  quia  tempus  obligationisfini  - 
tum  fuit,  vel  materia  prior  fuit  sublata,  vel 
quidquam  simile,  tunc  non  esset  locus  pree- 
senti  qusestioni,  ut  per  se  constat.  Ratio  au- 
tem  dubitandi  in  praedioto  casu  esse  potest, 
quia  votum  prius  nou  extinguitur  per  solam 
commutationem  absolute  et  simpliciter,  sed 
quasi  suspenditur  vel  tollitur  sub  conditione, 
Si  aliud  fiat ;  ergo  si  non  fiat,  quacumque  oc- 
casione  id  contiugat,  sive  per  impoteutiam, 
sive  per  malitiam,  redit  prior  obligatio.  Item 
facta  commutatione  ,  manet  obligatio  quasi 
disjuncta  solvendi  boc  vel  illud ;  sed  debi- 
tor,  qui  ita  tenetur  soivere,  non  fit  impo- 
tens  adsolvendum,  necliberatur  ab  obligatio- 
ne  ex  impotentia  ad  unam  speciem  solutionis, 
si  ad  aliam  sic  potens ;  crgo,  etc. 

9.  Prima  assertio :  si  votum  minus  perfectum 
inmelius  commutetur,  prior  obligatio  omnino 
exlinguitur. — Haerationesvidenturnonnulium 
majus  dubium  inferre  iu  commutatione  mino- 
ri  vel  sequali,  et  ideo  prius  dicendum  est  de 
commutatione  in  melius.  Dico  ergo  primo  :  si 
aliquod  votum  minus  perfectum  in  melius 
commutetur,  prior  obligatio  omnino  estingui- 
tur,  neque  redit  propter  impotentiam  implen- 
di  melius,  sive  culpa  intercesserit,  sive  non. 
Probatur  primo,  quia  (ut  dixi)  post  talem  com- 
mutatiouem  manet  vovens  ita  definiteobliga- 
tus  ad  opus  melius,  ut  non  sit  illi  integrum 
retrocedere,  et  ad  priorem  obligationem  rever- 
ti ;  ergo  signum  est  priorem  obligationem 
fuisse  omnino  extinctam,  ac  subinde  non  am- 
piius  redire,  juxta  communem  regulam  juris, 
et  juxta  ea  quee  statim  dicemus.  Et  confirma- 
tur,  quia  non  debet  hic  vovens gravari  duplici 
onere,  scilicet,  faciendi  necessario  melius  opus, 
si  possit,  vel,  si  non  possit,  implendi  prius 
votum ,  quia  hsec  esset  nimia  insequalitas, 
quee  non  est  ita  interpretanda,  nisi  expres- 
se  constiterit  voventem  voluisse  ilio  modo 
obligari  per  commutationem,  vel  in  eo  sen- 
su  illam  acceptasse.  Atque  hinc  facile  pro- 
batur  ultima  pars  jassertionis,  quia,  facta  ta- 
ii  commutatione,  ita  se  habet  vovens  circa 
posteriorem  materiam  meliorem,  ac  jsi  non 
vovisset  priorem;  et  ideo  clarum  est,  quod 
si  absque  culpa  fiat  impotens  ad  impleudum 
votum  in  materia  commutata,  simpliciter  ex- 
cusatur;  ergo,  licet  intercesserit  mora  culpa- 
bilis,  vel  alia  culpa,  ad  nihil  est  obligandus; 
sicut  transgressor  alterius  voti  non  obligatur 
ad  aliquam  recompensationem,  si  votum  fue- 
rit  extinctum,  sed  tantum  ad  pceijitentiam,  ut 


iu  superioribus  visum  est.  Neque  contra  boc 
urget  ratio  dubitandi,  quia  in  hac  commuta- 
tione  non  manet  disjuncta,  sed  definita  obli- 
gatio  ad  melius,  et  ita  peripsammet  commuta- 
tionem  extinguitur  prior  obligatio. 

10.  Secundaassertio :  licet  commutatio  fiat 
in  minus  xel  wquale,  prioris  voti  obligatio 
nunquam  redit,  etiamsi  commutatio  non  im- 
pleatur.  —  Dico  secundo:  etiamsi  commutatio 
fiat  in  minus  vel  eequale,  prioris  voti  obligatio 
nunquam  redit,  etiamsi  posterior  non  implea- 
tur,  vel  sine  culpa,  vcl  cum  illa.  Ratio  est, 
quia  per  commutationem  extinguitur  prior 
obligatio ;  obligatio  autem  semel  extincta  non 
reviviscit;  ergo.  Minor  nota  estin  jure,  et  sae- 
pe  in  superioribus  ostensa.  et  notat  Glossa,  in 
cap.  Quceris,  verb.  Contrahatur,  deConsecrat., 
d.  4,  ex  cap.  Si  illic,  23,  q.  5,  et  ex  leg.  Qni 
rcs,%Arcam,  ff.  de  Solut.,  ubi  Glossa  plura 
jura  civilia  congerit.  Et  ratio  est  clara,  maxi- 
me  in  obligationibus,  quee  propria  voluntate, 
et  non  aliter  contrahi  possunt,  qualis  est  obli- 
gatio  voti,  quia  semel  sublata  obligatio,  nisi 
propria  voluntate  iterum  assumatur,  non  po- 
test  resurgere,  nisi  iterum  quis  velit  tale  votum 
emittere.  Major  autem  propositio  sumitur  ex 
communi  sententia  Doctorum  dicentium,  per 
commutationemvoti  mutari  obligationem  voti 
ab  una  materia  ad  aliam ;  sic  enim  dixit  D. 
Thomas,4,  d.  38,  qusest.  1,  art.  4,  qusestiunc. 
3,  quando  votum  commutatur,  voventem  ab- 
solvi  ab  uno,  et  ligari  ad  aliud;  sic  etiam  dixit 
Cajetanus,  d.  q.  88,  art.  12,  per  commutatio- 
nemnon  auferri  simpliciter  obligationem  voti, 
sed  in  aliam  materiam  transferri.  ldem  fere 
Sot.,  lib.  1  de  Justit.,  q.  7,  art.  ult. ;  et  Syl- 
vest.,  Votum,  4,  q.  1,  dixit  commutationem 
esse  annullationem  voti  cum  ligamine  ad 
aliquid  faciendum.  Ratio  vero  est,  quia  per 
commutationem  fit  remissio  obligationis  spe- 
cificse  ad  talem  materiam  ex  consensucredito- 
ris,  utsupponitur;  ergo  extinguitur  illa  obli- 
gatio,  ut  talis  erat,  sicut  in  obligationibus,  et 
promissionibus  seu  contractibus  humanisfit; 
est  enim  eadem  ratio. 

1 1 .  Et  hinc  fit  non  referre,  quoad  preesen- 
tem  effectum  ,  quod  commutatio  non  implea- 
tur  cum  culpa,  vel  sine  illa,  quia  utroque  mo- 
do  extincta  obligatio  non  reviviscit ,  neque  ob 
impotentiam  implendi  aliam,  neque  in  pce- 
nam  delicti.  Quocirca,  si  absque  culpa  impo- 
tentia  occurrat,  excusat  a  preesenti  obligatio- 
ne,  et  prior  non  redit ;  si  vero  culpabilis  fuit 
dilatio,  et  adhuc  superest  tempus  habile,  et 
facultas  ad  implendam  obligationem  preesen- 


1  i  4,4- 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISrENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


tein,  illa  semper  urgebit,  et  pro  dilatione  erit 
po3iiitentia  agenda  ;  si  vero  tanla  fuit  dilatio, 
ut  juxta  tormam  commutationis  extincta  fue- 
rit  posterior  obligatio,  tanlum  superest  pceni- 
tentia,  quia  non  est  unde  alia  obligatio  nasea- 
tur.  Et  ita  ad  lriorem  ralionem  dubitandi, 
negatur  bas  commutatidnes  etiam  in  sequale 
vel  in  minus  includere  conditionem  ibi  impo- 
sitam  ;  nulla  enim  ratione  vel  jure  boc  proba- 
tur,  et  prseterea  si  conditionata  essent,  licet 
sine  culpa  non  impleretur  illa  conditio,  redi- 
ret  prius  votum ,  quod  nullus  dicet.  Est  ergo 
commutatio  absoluta,  quatenus  una  obligatio 
pro  alia  simpliciter  constituitur.  Atque  ita  sen- 
tit  Vivald  ,  d.  c.  14,  n.  27,  qui  in  n.  28  boc 
limitat  ad  commutationes,  quee  fiunt  ab  homi- 
ne;  nam  secus  csse  putai  in  bis  quae  fiunt  a 
jure.  Sed  in  votis  simplicibus,  de  quibus  agi- 
mus,  non  est  necessaria  limitatio,  quia  nulla 
commutatio  in  ipsis  fit  ipso  jure,  nisi  tantum 
in  professione  religiosa;  tamen  ibi  non  est 
necessaria  exceptio,  quia  votum  solemne  reli- 
gionis  perpetuum  est,  et  de  se  immutabile,  et 
ita  eommutatio,  quae  per  illud  fit,  satis  immu- 
tabilis  permanet;  sed  de  illa  commutatione 
infra  in  proprio  loco  tractandum  est ,  ubi 
etiam  videbimus  an  extendatur  ad  vota  novi- 
tiornm,  seu  ad  ingressum  ipsum  iu  religio- 
nem ,  tantum  quoad  babitum.  Nunc  autem 
supponimus  in  novitiatu  ad  summum  fieri 
suspensionem  votorum,  non  commutationem, 
et  ita  ibi  etiam  non  babere  locum  limitatio- 
nem. 

12.  Qucedam  difficultas  contra  superiores  as- 
sertiones.  —  Fit  satis  difficultati.  —  Una  ve- 
ro  superestdifficultas,  quae  tangitur  in  secun- 
da  ratione  dubitandi  supra  posita,  quia  hsec 
commutatio  aequalis  relinquit  libertatem  ad 
implendum  votum  in  priori  inateria;  ergo 
etiam  debet  relinquere  obligationem,  si  com- 
mutatio  non  impletur.  Propter  quam  difficul- 
tatem  aliqui  censent,  has  duas  assertiones  seu 
resolutiones  non  cohserere.  Quia  si  potest  quis 
non  uti  commutatione  sed  prius  votum  im- 
plere,  obligatio  manet  quasi  alternativa  fa- 
ciendi  hoc  aut  illud,  quse  non  tollitur  propter 
impotentiam  solutionis  in  una  materia  ,  si  in 
altera  solvi  potest.  Nihilomiuus  tameu  re- 
spondeo  illas  duas  partes  optime  posse  simul 
consistere,  quod  patet  manifeste  in  commuta- 
tione  in  minus  bonum ;  nam  illa  non  obstan- 
te,  licet  reditus  ad  melius  bonum,  et  nihilo- 
minus  si  occurrat  impotentia  circa  materiam 
minorem,  in  quam  facta  fnit  commutatio,  non 
relinquitur  obiigatio  implendi  votum   in  alia 


materia.  Non  est  ergo  eadem  ratio  de  liberta- 
te  implendi  votum  in  priori  materia,  et  de 
obligatione ,  quia  prior  pertinet  ad  favorem, 
qui  fit  per  commutationem ;  posterior  ad  ri- 
gorem,  et  restrictionem  commutationis  ,  quee 
non  praesumitur,  nisi  expresse  fiat  sub  tali 
conditione,  et  deperidenter  ab  illa.  Nec  est  ve- 
rum,  illam  obligationem,  quse  manet,  esse 
pure  alternativam ;  nam  revera  est  determi- 
nata  de  se  ad  talem  materiam,  cum  facultate 
vero  redeundi  ad  priorem  ;  sicut  in  opinione, 
dicente  commutationem  in  aequale  esse  uni- 
cuique  liberam,  non  est  dicendum  obligatio- 
nem  esse  mere  alternativam,  nam  per  se  vo- 
tum  obligat  determinate  ad  talem  materiam, 
et  si  illa  fiat  illicita,  vel  impossibilis,  votum 
definit  obligare ,  quamvis  posset  vovens,  si 
vellet,  in  alia  materia  eequali  illud  implere, 
quia  obligatio  per  se  cadit  in  illam  materiam 
tantum,  licet  impleri  possit  per  aliam  ex  in- 
terpretativo  consensu,  vel  facultate  creditoris. 

13.  An  qui  renunciavit  commutationi  pussit 
iterum  illa  uti.  —  Resolutio.  —  Sed  quid  si 
aliquis  post  commutationem  renunciavit  com- 
mutationi,  et  decrevit  omnino  servare  votum, 
et  non  uti  commutatione  ?  poteritne  iterum 
pcenitere,  et  ad  commutationis  materiam  re- 
dire  ?  Aliqui  simpliciter  negant :  mihi  autem 
videtur,  partim  ex  materia,  partim  ex  inten- 
tione  voventis  pendere.  TJnde  spectandum 
imprimis  est,  an  commutatio  facta  fuerit  in 
minus,  et  tunc  dico,  si  renuncietur  commuta- 
tioni  animo  manendi  firmiter  in  priori  obliga- 
tione,  virtute  fieri  de  novo  prius  votum,  quod 
erat  de  meliori  bono,  et  ideo  non  esse  licitnm 
redire  ad  minus ,  quia  per  se  non  licet,  nec 
virtute  prioris  commutationis  ,  quia  illa  non 
potest  cadere  in  votum  post  illam  emissum. 
At  vero  si  commutatio  fuit  in  aequale,  consi- 
deranda  est  intentio  voventis  ;  nam  si  eodera 
modo  voluit  renunciare  commutatioui,  et  quasi 
de  novo  vovere  ,  idem  dicendum  erit  juxta 
nostram  sententiam,  et  ex  vi  commutatio- 
uis,  propter  eamdemratiouem.  Quiacredimus 
commutationem  in  sequale  per  se  non  licere 
sine  auctoritate  superioris.  At  vero  juxta  hanc 
sententiam  hoc  non  est  speciale  in  hoc  casu, 
sed  idem  cum  proportione  erit  in  prima  voti 
commutatione,  si  quis  illam  acceptavit  animo 
se  definite  obligandi  ad  novam  materiam 
commutationis,  et  renunciandi  favori  incluso 
in  commutatione,  nam  etiam  tunc  emittit 
quasi  novum  votum. 

14.  Quartum  dubium.  —  An  actio  in  quam 
fit  commutatio,  subeat  omnes  conditiones  prio- 


CAP.  XX.  DE  VI  COMMUTATIONIS  ad  tollendum  voti,  etc. 


1145 


ris  voti.  —  Quartum  dubium  hic  esse  potest, 
an ,  facta  commutatione ,  actio  ,  in  quam  fit 
commutatio,  subeat  omnes  conditioncs  prioris 
voti.  Quod  maxime  interrogari  solet  propter 
commutationem  factam  auctoritate  Papee  in 
votis  ipsi  reservatis  ;  nam  dubium  est  an  ma- 
teria  illa  sequatur  conditionem  voti  commu- 
tati ;  id  est,  an  sit  reservata  sicut  illud.  Et  ra- 
tio  dubii  esse  potest,  quia  subrogatum  sapere 
debet  naturam  ejus  pro  quo  subrogatur,  juxta 
doctrinam  Canonistarura,  in  c.  Ecdesice,  2, 
Ut  lite  peudente,  etc,  ubi  specialiter  Panor- 
mitanus,  numero  tertio.  Et  confirmatur,  nam 
poena  imposita  per  superiorem  non  potest  per 
inferiorem  commutari ;  ergo  nec  materia  illa, 
in  quam  facta  est  talis  commutatio,  potest  ite- 
rum  mutari  per  inferiorem ;  patet  consequentia, 
nam,  licnt  non  sit  proprie  pcena,  habet  tamen 
eamdem  rationem,  quatenus  est  onus  imposi- 
tum  a  superiore.  Et  eonfirmatur  secundo,  quia 
illa  posterior  obligatio  ad  talem  materiam  non 
est  assumpta  per  solam  voluntatem  voventis , 
sicut  in  aliis  votis  ordinariis  contingit,  sed  est 
posiia  arbitrio  Papse,  vel  ejus  vicarii,  unde 
pertinet  etiam  ad  soliditatem  et  securitatem 
prioris  reservationis  ,  ut  commutatio  illa  im- 
mobilis  permaneat,  et  eamdem  legem  subeat. 
15.  Resolulio.  —  Nihilominus  contrariam 
sententiam  existimo  veram  et  tutam.  Indicat 
Sylvest.,  Votum,  4,  quaestione  septima,  vers. 
Octavo, ubi  cum  Romano,  singulari  460,  dicit, 
posse  Episcopum  dispensare  in  pcenitentia,  id 
est,  onere,  quod  Papa  imposuit,  transmutando 
votum,  et  loquitur  aperte  de  transmarino.  Et 
favetGlossa,  in  c.  Ten/pora,  26,  q.  7.  licet  ge- 
neralius  loquatur.  Gitatur  pro  hac  sententia 
Corduba,  in  Summ.,  qusest.  150,  ubi  ait  vo- 
tum  commutatum  posse  iterum  commutari 
per  Bnllam  Cruciatee,  sed  non  loquitur  in  spe- 
cie,  quando  primum  votum  erat  reservatum  ; 
imo  loqui  videtur  de  communi  voto,  quod  per 
potestatem  inferiorem  illa,  quam  Bulla  couce- 
dit,  potuit  commutari.  Et  eodem  modo  loqui- 
tur  Vivald.,  d.  c.  14,  n.  78.  Imo,  in  ratione 
quam  adducit,  clarius  supponit  se  loqui  de 
voto,  quod  poterat  a  principio  commutari,  ac 
proinde  non  reservato.  Expressius  tenet  Hen- 
riq.,  lib.  7  de  Indulgeut.,  c.  30,  n.  5,  lit.  0  ; 
Aragon.,2.  2,  quaest.  88,  art.  12,  §  Quando 
votum  ;  Sanri.,  referens  alios,  libro  octavo, 
disputatione  nona,  numero  decim.  Et  ratio  est, 
quia  per  primam  commutationem  fuit  extinc- 
tum  votum  reservatum,  et  aliud  loco  illius  sub- 
stitutum ,  quod  reservatum  non  est.  Antece- 
dens  patet,  quia  per  commutationem  obligatio 


voti  transfertur  in  aliam  materiam  ;  per 
illam  autem  translationem  necesse  est  extin- 
gui  priorem  obligationem  individuam  (ut  sic 
dicam),  et  induci  novam  circa  novam  mate- 
riam.  Tum  quia  individuatio  obligationis  suo 
modo  est ,  vel  pendet  ox  materia  circa  quam 
versatur  ;  tum  quia  inducitur  per  novam  vo- 
luntatem  faciendi  ,  vel  acceptandi  illam  circa 
aliam  materiam,  et  ita  virtute  est  emissio  novi 
voti  loco  alterius,  quod  extinguitur  ,  ut  supra 
latius  ostensum  est  ;  quamvis  ergo  prius  fue- 
rit  reservatum,  posterius  non  erit,  quia  non 
est  ex  his  quse  reservantur,  ut  ex  dicendis  ca- 
pite  sequenti  constabit.  Et  confirmatur  primo, 
quia  votum  reservatur  ratione  materice  ad 
quam  obligat  ;  ergo  mutata  materia,  mutabi- 
tur  etiam  seu  tolletur  reservatio.  Confirmatur 
secuudo,  quia  si  e  contrario  votum  non  reser- 
vatum  commutaretur  in  materia  voti  reser- 
vati,  jam  maneret  reservatum ;  ut  si  quis  fe- 
cisset  votum  Lauretanum,  et  commutaret  il- 
lud  in  votum  Compostellanum  vel  Romanum  , 
jam  iterum  non  posset  commutari  ,  nisi  per 
Papam ;  ergo  et  e  contrario. 

16.  Fit  satis  rationi  opposita>. —  Adpri- 
mam  confirmationem .  —  Ad  secundam.  —  Ad 
rationem  in  contrarium  respondetur,  subro- 
gatum  sapere  naturam  ejus  pro  quo  subroga- 
tur,  qnantum  ad  id,  quod  per  se  et  intrinsece 
pertinet  ad  talem  subrogationem,  non  vero 
quoad  ea  qua?  sunt  extrinseca,  et  a  lege  et  vo- 
luntate  extrinseca  provcnire  possunt,  ut  sumi- 
tur  ex  eisdem  jurisperitis,  et  Jasone,  in  §  Fuerat, 
Instit.  de  Actioni.  Sic  ergo  in  prsesenti  perti- 
net  ad  hanc  subrogationem,  ut  materia,  qua? 
substituitur  loco  alterius  voti,  sit  apta  ad  cul- 
tum  Dei,  et  sit  requalis  vel  proportionalis 
priori,  et  quod  cadat  sub  obligationem  religio- 
nis.  Quod  autem  sit  reservata,  necne,  estquid 
extrinsecum,  et  non  pertinet  ad  subrogatio- 
nem  ;  unde  cum  per  Pontificem  nunquam  de- 
claratum  fuerit  reservationem  extendi  ad  ma- 
teriam  seu  votum  alterius  generis,  propter  so- 
lam  successionem  in  locum  alterius,  non  est 
a  nobis  extendenda,  cum  materia  odiosa  sit. 
Ad  primam  confirmationem  primo  dico,  ante- 
cedens  esse  incertum ;  nam  multi  tenent  con- 
trarium  ,  etiam  de  poenis  impositis  propter 
peccata  reservata,  ut  in  4  tomo  3  partis  latius 
tractavi,  et  sentiunt  Gloss.,  Roman.,  et  Syl- 
vester,  supra  citati.  Secundo  negatur  conse 
quentia,  quia  poena  continet  prseceptum  supe- 
rioris,  quod  non  potest  tam  facile  ab  inferiori 
mutari ;  hic  autem  semper  obligatio  est  a  vo- 
luntate  voventis  acceptantjs  commutationem, 


1146 


LIB.  VI.  DE  IKRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


et  ita  dispensatio  ejus  sequitur  naturam  voti, 
iion  preecepti.  Ad  secnndam  confirmationem 
dicitur,  verum  quidem  esse,  in  commutatio- 
ne  intervenisse  auctoritatem  superioris  ad 
designandam  materiam  commutationis,  et  ideo 
non  posse  illam  mutari  mere  voluntarie,  nec 
quasi  ad  emenclandam  priorem  commutatio- 
nem.  Nihilomiuus  tamen  obligatio,  quse  ma- 
net,  non  est  absolute  ex  imperio  Papee,  sed 
voluntate  voventis,  et  ideo  subit  conditionem 
voti,  cujus  signum  est,  quia  in  evidenter  me- 
lius  sine  dubio  commutari  potest,  etiam  sine 


votum  respicit  futurum,  et  non  prseteritum; 
ergo  potestas  commutandi  votanon  extenditur 
ad  pcenam  ex  fractione  voti  jam  preeterita 
contractam.  Et  hoc  sequuntur  aliqui  recen- 
tiores. 

18.  Excluditur  prcecedens  opinio,  etresolvi- 
vitur  dubium. —  Mihi  vero  heec  resolutio  non 
probatur.  Ut  autem  meam  sententiam  decla- 
rem,  distinguo  inter  potestatem  et  actum. 
Rursusque  in  potestate  considerandum  esse 
puto,  an  sit  in  particuiari  data  solum  ad  com- 
mutandum  tale  votum,  prout  obligat  ad  fu-. 


alia  causa,  vel  superiori  potestate.  Neque  hoc  .  tura,  et  non  ut  obligat  ad  solvendam  pcenam 


obstat  quominus  illa  prior  commutatio  Ponti- 
ficis  de  se  sit  firma  et  stabilis,  quantum  natu- 
ra  voti  postulat,  quia  ad  hoc  non  est  necesse 
ut  sitseque  indispensabilis  vel  incommutabilis, 
ac  votum  reservatum ;  nam  commutatio  ipsa 
voti  reservati  secum  aftert  in  hoc  relaxatio- 
nem  quamdam,  nisi  contrarium  in  particulari 
declaretur. 

17.  Quintum  dubium.  —  An  vota  pcenalia 
possint  commutari  per  facultatem  ordinariam 
vel  delegatam.  —  Quintum  vero  dubium  hinc 
oritur  generale  ad  vota  pcenalia,  quee  post 
culpam  obligationem  relinquunt,  an  quoad 
illam  obligationem  possint  commutari  per  fa- 
cultatem  ordinariam,  vel  delegatam  commu- 
tandi,  et  maxime  si  Papa  commutationem 
fecit.  Declaratur  ex  Navarro,  Gous.  31  et  32, 
de  Voto,  ubi  ipse  distinguit  inter  votum  et 
poenam  incursam  per  fractionem  voti,  iu  or- 
dine  ad  commutationem ;  vultque  per  facul- 
tatem  commutandi  vota,  non  posse  commu- 
tari  pcenam  debitam  exfractioue  voti.  Ut,  ver- 
bi  gratia,  casus,  quem  ibi  proponit,  erat  de 
quodam,  qui  vovit  non  peccare  cum  tali  fe- 
mina,  et  quoties  peccaret,  facere  talem  eleemo- 
synam,  et  seepius  fregit  votum,  et  nullam 
eleemosynam  fecit,  et  ita  obligationem  gra- 
vem  copiosee  eleemosynee  faciendee  contraxit, 
petiitque  dispensationem  a  Papa,  qui  eleemo- 
synam  commutavit  in  certam  pcenam,  votum 
autem  pcenale  talis  castitatis  integrum  reli- 
quit.  In  illo  igitur  casu  sentit  Navarrus,  per 
potestatem  postea  datam  ad  commutanda  vota, 
verbi  gratia,  per  Gruciatam,  aut  Jubileeum, 
posse  quidemcommutarivotum  non  accedendi 
ad  feminam,  quod  Papa  integrum  rehquerat, 
non  tamen  esse  cominutandam  pcenam  a  Papa 
impositam.  Ratio  est,  quia  ahud  est  poena, 
aliud  votum,  et  ideo  potestas  concessa  ad  com- 
mutandum  votum,  non  est  concessa  ad  pce- 
nam  mutandam,  quia  illa  privilegia  nullam 
pcenee  mentionemfaciunt.  Et  confirmatur,  quia 


incursam  ex  transgressione  preeterita;  anvero 
sit  sermo  de  generali  potestate  alias  data  ad 
vota  commutanda.  In  priori  casu,  clarum  est 
potestatem  illam  non  extendi  ad  pcenam  jam 
incursam,  nec  ad  id  in  quod  commutata  fuit  a 
Papa.  Ut,  verbi  gratia,  in  casu  proposito,  po- 
tuit  Papa  per  se  commutare-pcenam  incursam, 
vel  partem  remittere,  et  partem  solvendam 
relinquere,  et  pro  ipso  voto,  ut  in  futurum 
obligabat,  committere  oratori  ut  eligat  confes- 
sorem  idoneum,  qui  commutationem  faceret. 
Tunc  ergo  confessor  sic  electus  nihil  posset 
circa  poenam  immutare,  sed  tantum  circa  vo- 
tum,  non  quia  illa  pcena  sit  a  Papa  imposita, 
neque  quia  non  sit  ex  voto,  sed  quia  potestas 
fuit  expresse  limitata  ad  aliud,  ut  supponitur, 
quia  circa  pcenam  incursam  noluit  Pontifex 
causam  committere,  sed  per  se  definire.  Non 
loquitur  autem  Navarrus  in  hoc  casu,  de  quo 
nuilum  poterat  esse  dubium,  sed  de  altero, 
quando  confessor  postea  commutans  votum  ha- 
bet  generalem  potestatem  commutandi  vota 
per  Bullam,  vel  Jubileeum,  vel  privilegia  reli- 
gionis. 

19.  Posse  confessorem  per  delegatam  potes- 
tatem,  non  solum  voti  obligationem,  sedpcenam 
per  fractionem  incursam  commutare.  —  Idem 
dicendum  de  habente  ordinariam  potestatem. — 
In  hoc  ergo  casu,  dico  posse  confessorem  com- 
mutare  non  solum  obligationem  voti  in  futu- 
rum,  sed  etiam  pcenam  incursam  ex  fractio- 
nibus  ejusdem  voti ;  et  idem  a  fortiori  est 
semper  intelligendura  de  Episcopo  utente  sua 
ordinaria  potestate,  nam  est  eadem  ratio,  ut 
constat.  Probatur  ergo  assertio  primo,  quia 
si  quis  fecit  votum  non  pcenale,  sed  directum 
(ut  sic  dicam)  dandi  quotidie  aliquam  elee- 
mosynam,  et  illud  fregit  per  multum  tempus, 
potest  per  jubileeum  vel  Bullam  petere  com- 
mutationem  totius  voti,  tam  quoad  preeterita, 
quam  quoad  futura  ;  ergo  si  fecit  votum  pce- 
nale,  et  incurrit  pcenam,  etiam  illa  poterit 


CAP.  XX.  UE  VI  COMMUTATIONIS  AD  TOLLENDIIM  VOTl,  ETC. 


H47 


commutari  per  similem  facultatem.  Autece- 
deus  receptum  est  cnmmuui  usu  et  praxi.  Et 
ratio  est  evidens,  quia  tota  illa  obligatio  est 
ex  voto;  nam  illa  obligatio  solvendi  quod 
omissum  fuit,  non  est  alia  ab  illa  quee  suo  tem- 
pore  obligavit  de  preesenti,  sed  est  eadem  quce 
semper  magis  ac  rnagisurget;  ergo  idem  est 
votum,  quod  semper  obligat  ad  illam  solutio- 
nem;  ergo  potest  commutari  per  generalcm 
facultatem  commutaudi  vota.  Confirmatur, 
nam  si  quis  fecit  votum  peregrinaudi  Com- 
postellam  iutra  annum,  et  illud  ner  plures 
annos  distulit,  frangendo  votum,  potest  nihi- 
lominus,  adveniente  J jubileeo ,  commutatio- 
nem  talis  voti  obtinere,  quia  jubileeum  non 
limitatfacultatem  ad  vota  nunquam  fracta,  sed 
absolute  ad  omnia  extenditur ;  ergo  idem  est 
in  votis  realibas.  Poterit  ergo  commutari  to- 
tum  idquod  promissum  est,  sive  sit  jam  debi- 
tum,  sive  non.  Jam  vero  probatur  prima  con- 
sequentia  argumenti,  quia  magis  quodammo- 
do  obligat  votum  ad  directam  materiam,  in 
quam  cadit,  quam  ad  pcenam  ;  ergo  si  potest 
commutari  quoad  debitum  jam  contractum  in 
materia  directa,  multo  magis  in  pcena.  Confir- 
matur  ac  declaratur,  nam  vel  votum  pcenale 
est  simplex,  et  per  modum  unius,  vel  duplex, 
seu  duo  vota  iucludens,  juxta  dicta  lib.  I, 
cap.  ult.  Quando  fit  primo  modo,  est  quasi 
votum  conditionale  de  ipsa  pcena;  ergo,  licet 
transeat  in  absolutum  propter  impletam  con- 
ditionem,  non  magis  obligat  quam  votum  ab- 
solutum,  imo  fortasse  minus,  ut  postea  vide- 
bimus,  et  semper  obligat  in  vi  voti;  ergo  est 
commutabile  per  generalem  facultatem  (non 
loquimur  enim  nunc  de  pcena,  quee  sit  mate- 
ria  voti  reservati,  de  qua  infra  dicemus).  Si 
autem  votum  sit  duplex,  unum  absolutum,  de 
vitanda  tali  culpa,  aliud  pcenale  et  conditio- 
nale,  de  tali  pcena,  si  incurratur  culpa,  pro- 
cedit  eadem  ratio,  quia  sicut  prius  votum 
commutari  potest,  licet  seepius  fuerit  fractum, 
ita  et  posterius,  licet  jam  absoluta  obliget, 
quia  generalis  facultas  omnia  comprebendit. 

20.  Ex  quo  ulterius  conchidimus,  nihil  ob- 
stare  buic  cominutationi,  quod  Papa  prius 
commntaverit  pceuam  jam  debitam,  vel  par- 
tem  remiserit,  partem  vero  reliquerit.  Frimo 
quidem,  quia  in  casu  quem  Navarrus  tractat, 
qui  petiit  integram  commutationem^  noluit 
uti  illa  gratia,  quod  facere  potuit ;  ergo  ex  vi 
illius  non  potuit  impediri  quomiuus  uti  postea 
posset  alia  generali  gratia,  vel  facuitate  sibi 
concessa.  Secundo,  licet  acceptaret  dispensa- 
tiouern,    semper  est  illi  integrum  redire  ad 


priorem  obligationem,  et  relinquerc  commu- 
tationem,  cum  non  fuerit  in  melius,  ut  sup- 
ponitur  ;  ergo  sicut  prius  poterat  petere  pcr 
jubilaeum  commutationem  prioris  obligatio- 
nis,  si  Papa  nihil  circa  illam  disposuisset,  ita 
ctiam  postea.  Tertio  etiam  sine  reditu  ad  prio- 
rem  obligationem  commutabilis  manet  illa 
poena,  quam  Papa  reliquit,  vel  in  quam  com- 
mutationemfecit.  Probatur,  quia  illa  semper 
est  pcena  debita  in  vi  voti,  non  in  vi  specialis 
preecepti  Poniificis ;  unde  non  implere  illam 
erit  perfidia  contra  votum,  non  inobedientia 
vel  injustitia  ;  ergo  semper  manet  dispensabi- 
lis  per  modum  voti ;  ergo  comprehenditur 
sub  generali  potestate  commutandi  vota.  Et 
hoc  a  fortiori  probatur  ex  dictis  in  prajcedenti 
dubio.  Nam  si  potest  mutari  materia,  quee 
succedit  loco  alterius  reservatee,  multo  magis 
poterit  commutari  pcena  ,  quee  succedit  loco 
prioris;  quee  non  directe,  sed  quasi  per  conse- 
cutionem  promissa  fuerat  et  incursa.  Neque 
contra  hoc  urget  fundamentum  Navarri ;  quia 
quando  pcena  tantum  debetur  ex  voto,  non 
recte  distinguiturcontravotum,nam  estquod- 
dam  particulare  votum,  ut  declaralum  est. 
Ad  confirmationem  autem  negatur  consequen  • 
tia,  quia  votum  pcenale,  licet  non  obliget  nisi 
post  commissam  culpam,  semper  tamen  obli- 
gat  ad  futuram  solutionem,  ut  coustat ;  et 
quod  illa  obligatio  vel  completa  fuerit  ratione 
culp«,  vel  duretratione  illius,  parum  refert  ; 
non  enim  hoc  impedit  quominus  illa  sit  obli- 
gatio  voti,  quod  semper  idem  durat  ac  per- 
manet. 

21.  An  per  commutationem  voti  censendum 
sit  totum  votum  coinmutatum  ,  etiam  quoad 
prceteritam  obligationem.  —  Objectio.  —  Solu- 
tio. —  Atque  hsec  dicta  sint  de  potestate  :  circa 
actum  vero  interrogari  potest,  an  si  quis  in 
casu  posito  solum  petat  a  delegato  vel  Epis- 
copo  cornmutationem  voti  de  tali  eleemosyna 
facienda,  sive  directe,  sive  ratione  pcense,  non 
tamen  specialiter  petat  commutationem  pce- 
nse,  vel  eleeiuosynee  jam  debitse,  et  non  so- 
lutee  ,  censendum  sit  totum  votum  commuta- 
tum,  etiam  quoad  praiterita,  vel  solum  quoad 
futura.  Respondeo  illam  commutationem  non 
extendi  ad  preeterita ,  non  ex  defectu  potesta- 
tis,  ut  probatum  est,  sed  ex  defectu  intentio- 
nis  commutantis,  ob  imperfectam  voti  narra- 
tionem  et  apprehensionem.  Nam  votum  sic 
absolute  propositum  de  facienda  quotidie  elee- 
mosyua,  solum  apprehenditur  ut  ex  nuuc  obb> 
gans  in  futurum,  et  ita  verisimile  est,  confesso- 
rem  solum  ad  hoc  respicere  in  commutatione  ; 


H48 


LIH.  VI.  DE  1RRITATI0NE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


et  idem  est  de  Epis^opo,  imo  et  de  Pontifice, 
si  a  principio  votmn  hoc  modo  illi  propositntn 
esset,  e.t  illnd  commntasset ;  ut  ergo  talia  vota 
commntentnr  qnoad  utramqne  partem  praete- 
ritam  et  futnram,  oportet  diitincte  proponi. 
Dices  :  in  votis  personalibus  qui  petit  voti 
commutationem,  non  oportet  ut  explicet  an 
fregerit  votum,  necne,  ut  totum  votum  sim  • 
pliciter  commutetur  ;  ergo  neque  in  realibus. 
Respondetur,  antecedens  esse  verum,  quando 
prior  fractio  voti,  ut  sic,  non  reliquit  voti 
fracti  obligationem  quoad  materiam  omissam, 
sed  solam  obligationem  pcenitentise  ;  tuuc 
enim  nihil  est  commutabile  circa  prseteritum, 
et  ideo  est  impertinens  adcommutationem.  Et 
ita  negatur  similitudo,  quia  fractio  vel  dilatio 
voti  realis  semper  relinquit  obligationem  im- 
plendi  quod  omissum  est,  prater  obligatio- 
nem,  quae  semper  in  futurum  nascitur,  et  ideo 
oportet  distincte  proponi  ,  alias  non  fiet  inte- 
gra  commutatio,  sed  solius  obligationis  in  fu- 
turum,  quae  ex  vi  talis  propositionis  appre- 
henditnr.  Sed  quid  si  in  casu  proposito  poeni- 
tens  distincte  petat  commutationem  totius 
voti  quoad  omnia  praeterita  et  fntura,  nulla 
tamen  facta  mentione  commutationis  factee  a 
Papa  ?  Respondeo  nihilominus  commutatio- 
nem  posteriorem  esse  validam,  supposita  causa 
vel  aequalitate,  quia  potestas  non  deest,  ut  os- 
tensum  est,  et  illa  circumstantia  est  imperti- 
nens  ad  prsesentem  commutationem ,  quia 
pcenitens  (ut  dixi)  potest  priori  cedere,  et  con- 
sequenter  ita  se  gerere ,  ac  si  illam  non  ha- 
buisset. 

CAPUT  XXI. 

DE    DISPENSATIONE    ET   COMMDTATIONE    V0T0RDM 
Q\JM   SDNT   PONTIFICI    RESERVATA. 

1.  Nulla  vota  propria  Fpiscopis  esse  reser- 
vata.  —  Diximus  generatim  de  dispensatione 
et  commutatione  votorum  communium;  nunc 
pauca  addenda  sunt  de  votis  reservatis  Ponti- 
fici ;  et  quoniam  inter  illa  praecipua  sunt  cas- 
titatis  et  religionis,  de  quibus  in  sequenti  vo- 
lumine  in  particulari  disputandum  est ,  ideo 
in  praesenti  brevius  agemus  ,  solum  ea,  quae 
generalia  sunt  attingendo,  et  quae  ad  vota  pe- 
regrinatiouum  spectant  expediendo ;  quae  au- 
tem  propria  fuerint  illorum  votorum,  in  pro- 
prium  locum  reservando.  Praemittendum 
etiam  hic  est,  in  votis  noa  inveniri  proprie 
vota  reservata  Episcopis,  sicut  inveniuntur  in 
casibus  seu  peccatis  reservatis.  sed  tantum  Pon- 


tifici.  Et  ratio  est ,  quia  ex  vi  communis  juris 
omnia  vota  quoad  reservationem  sunt  propria 
Episcoporum  ,  seu  habentium  jurisdictionem 
Episcopalem,  ideoque  non  oportetea  leservare 
respectu  inferiorum,  sed  ex  se,  seu  ex  genere 
suo  sunt  quasi  reservata  ,  vel  potius  extra  ju- 
risdictionem  illorum,  quod  non  ita  est  in  pec- 
catorum  et  censurarum  absolutione  ;  possunt 
enim  ab  inferioribus  remitti,  nisi  reserventur 
Papae,  vel  Episcopis.  Hinc  ergo  est,  ut  reser- 
vatio  votorum  solum  fiat  respectu  Episcopo- 
rum,  quatenus  aliqua  ab  eorum  ordinaria  ju- 
risdictione  eximuntur.  Possunt  tamen  ipsi 
Episcopi,  quando  alteri  suam  jurisdictionem 
committunt,  seu  delegant,  votum  aliquod  re- 
servare  ;  sed  de  hoc  nihil  est  jure  statutum,  et 
ideo  illa  reservatio  ad  factum  pertinet,  et  tan- 
ta  erit,  quanta  fuerit  explicata,  nec  de  illa 
oportet  piura  dicere.  Respectu  vero  Episcopo- 
rum  solus  Papa  potest  vota  reservare,  quia 
solus  ille  potest  jurisdictionem  eorum  ordina- 
riam  restringere,  vel  ex  parte  auferre ;  dis- 
pensatio  autem  votorum  ad  jurisdictionem  or- 
dinariam  Episcoporum  pertinet ,  ut  diximus. 
Unde  etiam  fit  (quod  pro  his  quse  dicemus  ob- 
servandum  est)  ut  haec  reservatio  stricte  inter- 
pretanda  sit,  quia  non  fit  per  non  coucessio- 
nem  jurisdictionis,  sed  per  ablationem  ejus, 
et  quasi  diminutionem  ordinariae  potestatis, 
quae.  non  mensuratur  per  affirmativam  regu- 
iam,  ut  scilicet,  ea  tantum  possint  Episcopi  in 
dispensandis  votis,  quae  ipsis  inveniuntur  con- 
cessa ;  sed  per  negativam,  ut  omnia  possint 
quae  ipsis  non  inveniuntur  prohibita  ,  et  ideo 
est  propriissima  et  rigorosa  reservatio. 

2.  Prima  assertio  :  quce  vota  sint  tantum 
Pontifici  reservata  quoad  dispensationem. — 
Dico  ergo  primo  :  quinque  tantum  sunt  vota 
Pontifici  reservata  quoad  dispensationem, 
scilicet,  religionis,  castitatis,  Hierosolymita- 
num,  Romanum,  et  Compostellanum.  Haec 
assertio  certa  est,  et  communis  ;  duas  autem 
continet  partes  :  una  est  affirmans  reservatio- 
nem  quinque  votorum,  alia  excludens  alia. 
Circa  priorem,  est  sciendum  hanc  reservatio- 
nem  non  haberi  expressam  in  jure  antiquo, 
nisi  de  solo  voto  Hierosolymitano,  iu  cap. 
Ex  multa,  de  Voto.  Imo  de  illo  Canonistae  dis- 
tinguunt  de  voto  facto  in  subsidium  terrae 
sanctae,  vel  peregrinandi  tantum  illuc,  devo- 
tionis  aut  poenitentiae  gratia,  et  dicunt  pri- 
mum  votum  ibi  reservari,  non  secundum.  Ita 
Glossa,  in  dicto  c.  Ex  mutta ;  Abbas  ibi,  in 
fine,  et  in  cap.  I,  in  fine,  et  in  cap.  Quod  su- 
per,  in  fine,  de  Voto;  et  idem  sentiunt  ibi  Hos- 


CAP.  XXI.  DE  DISPENSATIONE  ET 
tiens.  etalii;  Anton.  de  Butr.,  in  c.  Scriptu- 
rw,  de  Voto  ;  Felinus,  in  cap.  Quod  super,  de 
Fid.  instrum.  Et  vitletur  sumi  ex  dicto  cap. 
Ex  multa.  Praaterea  de  voto  castitatis  aliqui 
dicunt  esse  etiam  jure  reservatum,  quia  licet 
in  particulari  non  excipiatur,  reservatum  cen- 
setur  ex  vi  generalis  regulae,  cap.  Majores, 
de  Baptism.,  quod  graviores  causae  ad  Sum- 
mum  Pontificem  sunt  referendas. 

3.  Et  ita  hsec  tantum  duo  vota  reservata 
Papa?  ponit  Panormit.,  c.  1,  de  Voto,  num.  8; 
Hostiens.  in  Sum.,  titul.  de  Voto,  §  Qualiter, 
et  cujus  auctoritate,  etc.  Expressius  Petr.  Ant. 
Gambara,  de  Offic.  et  potestate  legat.,  lib.  2, 
sub  tit.  de  Variis  ordinar.  noniinib.,  n.  177, 
ubi  ait,  de  jure  tantum  duo  vota  esse  reser- 
vata  Papse,  castitatis,  et  terrse  sanctae  redem- 
ptionis,  seu  pro  subsidio.  Unde  generaliter  de 
omnibus  votis  peregrinationum,  quod  possint 
ab  Episcopo  dispensari,  dicit  Felin.,  dicto  c. 
Quod  super,  cum  Ant.,  ibidem.  De  voto  autem 
religionis  nullus  ex  his  auctoribus  affirmat 
aliquid,  vel  negat  in  particulari;  etBonaguid., 
tract.  de  Dispensat  ,  n.  26,  absolute  ait,  Epis- 
copos  posse  dispensare  in  omnibus  votis,  prse- 
ter  castitatis  et  subsidii  terrse  sanctse;  imo  D. 
Thomas,  d.  q.  88,  art.  12,  ad  2,  tantum  ilia 
duo  vota  enumerat ;  ille  vero,  ut  existimo,  sub 
castitate,  religionis  voium  comprehendit,  de 
quo  in  aliis  locis  statim  citandis  mentionem 
facit;duas  autem  peregrinationes  omittit,quia 
suo  tempore  forte  non  erant  reservatae.  Unde 
Richard.,  d.  38,  art.  9,  q.  2,  votum  sancti  Ja- 
cobi  dicit  posse  dispensari  ab  Episcopo,  et 
idem  sentit  de  voto  sancti  Petri,  quia  tantum 
numerat  tria.  Non  video  autem  cur  magis 
votum  castitatis  sit  dicendum  jure  reservatum, 
quam  votum  religionis,  quia  resn-vatio  ex- 
pressa  et  in  particulari,  non  magis  unius, 
quam  alterius  invenitur  iu  jure ;  geueralis  au- 
tem  ratio  illius  regula;,  quod  graviores  causae 
pertiuent  ad  Papam,  non  minus  convenit  voto 
religionis  quam  castitatis,  cum  non  sit  minus 
grave ;  verius  autem  puto  solam  illam  regu- 
lam  non  sufficere,  etiam  in  voto  simplici  cas- 
titatis. 

4.  Unde  inducta  sit  hcec  reservatio  votorum. 
—  Heec  igitur  reservatio,  si  antiquitatem  re- 
spiciamus,  magis  traditione  et  consuetudine, 
quam  jure  scripto  probanda  est ,  ut  sentit 
Sylv.,  Votum ,  4,  q.  3  ,  ubi  solum  loquitur  de 
tribus  prsecipuis  ;  tamen  de  omnibus  quinque 
idem  dixit  Soto,  d.  q.  4,  art.  3  ;  et  Navarr., 
n.  75,  dicit  esse  reservata  ex  stylo  Curiee,  et 
hoc  sequuntur  omnes  recentiores  auctores.  Et 


COMMUTATIONE  VOTORUM,  ETC.  1  { 49 

videtur  certe  hsec  reservatio  jam  esse  fncta  sa- 
tisexpressa  iu  Extravag.  Et  si  dominici,  2,  de 
Pcenit.  et  remiss.,  per  illa  verba  :  Nisi  ex  spe- 
ciali  licentia,  et  certa  scientia  nostra.  Quamvis 
enim  ibi  solum  tractet  Pontifex  de  dispensa- 
tione,  quee  fit  virtute  litterarum  ab  ipso  Papa 
emanatarum,  uihilominus  supponere  videtur 
reservationem,  tum  quia  ob  hanc  causam  non 
vult  comprehendi  in  clausula  generali ;  tum 
etiam  quia  supponit  esse  necessariam  licen- 
tiam  specialem  Papse ;  supponit  ergo  ab  Epis- 
eopisdari  non  posse ;  ergo  supponit  etiam  ip- 
sos  Episcopos  non  habere  nunc  ordinariam  po- 
testatem  ad  dispensandum  in  his  votis.  Tum 
denique,  quia  cum  proportione  sequiparat  re- 
laxationem  horum  votorum  absolutioni  cen- 
surarum  ccenae  Domini,  quae  minus  reservatae 
sunt  simpliciter,  etiam  respectu  Episcoporum. 
Hsee  ergo  sunt  propria  fundamenta  hujus  re- 
servationis.  Ratio  autem,  seu  congruentia  su- 
meuda  est  ex  illo  principio,  quod  graves  cau- 
sa?  merito  reservantur  Sedi  Apostolicffi  ;  hsec 
autem  omnia  vota  gravia  judicanda  sunt. 

5.  Unde  loquendo  de  his  votis,  prout  de  fac- 
to  sunt  reservata  per  usum  vel  jus  novum, 
non  est  limitandum  votum  transmarinum  ad 
illud,  quod  fuit  subsidii  gratia,  sed  simpliciter 
de  voto  illius  peregiinationisaccipiendum  est, 
ut  sentiunt  auctores  proxime  allegati,  et  Pa- 
lud.,4,  d.  38,  q.  4,  n.  i3;  et  ibi  Suppl.  Angel., 
Votum,  4,  n.  6,  licet  non  constanter  ;  Covar., 
inc.  Quamvis,  p.  I,§  3,  n.  12  ;  Greg.  Lop.,  in 
leg.  5,  tit.  5.  et  in  leg.  5,  tit.  p.  \,  ubi  merito 
rejicit  limitationem  Angeli  dicentis,  licet  re- 
currendum  sit  ad  Papam,  si  tamen  dispensa- 
tio  coucedatur  ab  Episcopo,  fore  validam,  quod 
certe  improbabile  est ,  maxime  post  dictam 
Extravagantem,  et  post  constautem  consuetu- 
dinem,  et  stylum  Curiae,  qui  ex  Bulla  Crucia- 
toe  et  similibus  satis  constat.  Nec  magis  pro- 
babiliter  loquuntur ,  qui  limitationem  illam 
ponunt  in  votis  Romano  et  Compostellano,  ut 
idem  Angel.  indicat ;  clarius  Armill.,  verb. 
Dispensatio,  n.  16  ;  Vival.,  d.  c.  \A,  n.  63,  ci- 
taus  Summam  Coufess.,  1.  \,  tit.  8,  cap.  70. 
Nam  in  his  votis  nec  secundum  jus  habet  lo- 
cum  limitatio,  quiajus  nihil  de  illis  disponit, 
nec  secundum  consuetudinem,  ut  iidem  auc- 
tores  fatentur.  Et  est  per  se  notum,  quia  illa 
vota  uunquam  fieri  consueverunt  in  subsi- 
dium  belli ,  de  quo  jura  loquuntur,  quando 
tractant  de  voto  Crucis. 

6.  Circa  secundam  partem  assertionis  ex- 
clusivam  supe/est  nounulla  difficultas  ,  quia 
Div.  Thomas  2.  2,  q.  184,  art.  6,  queast.  185, 


:jO 


LIB.  VI.  DE  1RMTATI0NE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


art.  4,  q.  189,  art.  7,  et  in  4,  d.  38,  q.  1 ,  art. 
4,  queest.  2,  dixit  omnia  vota  perpetua  reser- 
vari  Papee  ;  sed  heec  possunt  esse  multo  plura ; 
ergo.  Respondet  Cajetanus,  Soto,  et  alii,  Div. 
Thomam  intelligendum  esse  de  votis  per  se 
perpetuis  s  id  est,  quse  simpliciter  faeta  sine 
additione  ulla  vel  limitatione,  perpetua  sunt, 
non  vero  de  illis  quee  peculiari  additione  ad 
totam  vitam  exteuduntnr,  et  ideo  per  accidens 
perpetua  dici  possunt.  Sed  heec  responsio  li- 
cet  quoad  aliqua  vota  difficultatem  fugiat,  non 
tamen  quoad  omnia  difficultatem  evacuat. 
Nam  lmprimis  ex  illa  sequitur,  votum  acci- 
piendi  ordinem  sacrum  esse  reservatum,  quia 
de  se  perpetuum  est.  Item  votum,  verbi  gratia, 
se  tradendi  hospitali  in  servum,  vel  faciendo 
ibi  absolutam  promissionem  obedientiae,  aut 
servitutis,  ex  vi  objecti  est  perpetuum,  quam- 
vis  nihil  addatur.  Item  votum  non  ludendi, 
non  comedendi  carnes,  et  similia  simpliciter 
facta,  essent  etiam  vota  reservata,  quia  etiam 
sunt  de  se  perpetua.  Quod  amplins  declaratur, 
nam  votum  religionis  ideo  est  per  se  perpe- 
tuum,  quia  estde  statu  perpetuo;  ergo  omnia 
vota  de  statu  perpetuo  sunt  per  se  perpetna ; 
tale  autem  est  votum  ciericatus  in  saeris,  et 
votum  servitutis  per  veram  traditionem,  et 
dominii  translationem.  Votum  autem  castita- 
tis  ideo  est  per  se  perpetuum,  quia  est  de  ob- 
jecto  negativo  non  admittendi  venereas  delec- 
tationes  ,  tam  licitas  quam  illicitas.  Negatio 
autem  absolute  prolata  omnia  tempora  negat, 
et  ideo  perpetua  est  ;  omne  ergo  votum  ne- 
gativum,  absolute  factum,  erit  de  se  perpe- 
tuum,  nam  est  eadem  ratio  ;  ut  votum  non 
nubendi  perpetuum  est,  et  votum  non  se  pol- 
iuendi,  vel  votum  castitatis  conjugalis.  Omnia 
autem  illa  consequentia,  seu  illata,  contra  as- 
sertionem  sunt. 

7.  Votum  clericatus  non  est  Papce  reserva- 
tum.  —  Objectio.  —  Solutio.  —  Instantia.  — 
Eespofisio.  —  Circa  hanc  difficultatem  ,  primo 
dicendum  est  de  singulis  consequentibus  illa- 
tis,  et  postea  de  assertione.  Primum  illatum 
erat  de  voto  clericatus  in  sacris,  de  quo  assero 
non  esse  reservatum.  Ita  Pet.  Ant.  Gamb., 
de  Auctor.  legat.,  lib.  10,  num.  484;  et  Na- 
varr.,  Cons.  18,  de  Voto,  et  sequuntur  omnes 
moderni,  quos  refert  Sanc. ,  libro  octavo  de 
Matrim.,  disp.  9,  num.  13.  Et  ratio  est,  quia 
illud  non  est  votum  castitatis,  ut  patet  ex  ob- 
jecto  ;  nam  per  se  est  votum  affirmalivum, 
votum  autem  castitatis  est  negativurn,  unde 
licet  iile  fornicetur,  non  peccat  contra  votum ; 
et  licet  contrahat  inatrimonium,  et  in  eo  pec- 


cet  contra  votum,  non  tamen  peccabit  postea 
pctendo  debitum,  nec  etiam  aget  contra  vo- 
tum  adulterando.  Dices  :  illud  objectum  inclu- 
dit  virtute  castitatem.  Respondeo  includere 
illam  ut  promittendam  ,  nou  ut  promissam, 
quod  non  sufficit  ut  preesens  votum  sit  casti- 
tatis.  Magis  enim  inrludit  castitatem  status 
religiosus  ,  et  nihilominus  votum  religionis 
non  est  votum  castitatis,  nec  inducit  per  se 
immediate  obligationem  ejus,  ut  postea  vide- 
bimns.  Urgebis,  quia  perinde  est  facere  votum 
voveudi  castitatem,  et  castitatem  vovere  ;  qui 
autem  vovet  clericatum  in  sacris ,  cousequen- 
ter  vovet  vovere  castitatem.  Respondeo  con- 
cedendo  illud  votum  esse  de  vovenda  pos- 
tea  continentia,  ut  admittit  Gambar.  supra; 
nibilominus  tamen  non  est  immediate  votum 
castitatis ,  et  hoc  satis  est  ut  non  sit  reserva- 
tum,  quia  reservatio  utpote  odiosa  non  exten- 
ditur  ad  diversa,  etiamsi  in  multis  videantur- 
esse  similia.  Unde  licet  quis  voveret  expresse 
se  facturnm  votum  simplex  castitatis,  tale  vo- 
tum  non  esset  reservatum,  propter  eamdem 
rationem  ;  quia  illud  votum  solum  ac  per  se 
non  obligat  ad  castitatem  servandam. 

8.  Votum  servitutis  propter  Deum,  vel  ali- 
cujus  similis  status  de  se  perpetui,  non  est  re- 
servatum.  —  Secundum  illatum  erat  de  voto 
servitutis  propter  Deum  ,  vel  alio  simili  statu 
de  se  perpetuo.  De  quo  etiam  assero  noo  esse 
reservatum ,  quia  inter  illa  quinque  non  con- 
tinetur,  et  licet  cum  illis  conveniat  in  aliqua 
proprietate,  non  satis  est  ad  extensionem  fa- 
ciendam;  imo,  licet  votum  sitde  aliquo  statu, 
qui  ultra  perpetuitatem  habeat  conjunctum 
votum  castitatis,  ut  est  quorumdam  converso- 
rum,  aut  quarumdam  feminarnm  tertiaria- 
rum,  quee  beatee  appellantur,  et  peculiari  ha- 
bitu  utuntur ,  et  votum  castitatis  emittunt. 
Votum  enim  de  tali  statu  assumendo  reserva- 
tum  non  est,  quia  neque  est  votum  religionis, 
ut  constat,  nec  est  votum  castitatis,  licet  in- 
cludat  votum  de  illa  emittenda.  Et  eadem  ra- 
tione  votum  obedientiee  extra  statum  religio- 
sum  non  est  reservatum,  tum  quia  de  se  non 
est  perpetuum,  nisi  ut  annexum  religioso  sta- 
tui.  extra  iltum  enim  fieri  potest  ad  tempr.s, 
vel  pro  tota  vita,  pro  arbitrio  voventis;  tum 
quia  licet  esset  perpetuum,  non  invenitur  re- 
servatum,  nec  censetur  tantee  eestimationis, 
ut  reservari  debuerit ,  quando  extra  statum 
rehgiosum  fit,  ut  postea  videbimus. 

9.  De  votis  negativis  solum  castitatis  est  re- 
servatum.  —  Yotuni  paupertatis  extra  religio- 
nem  non  est  reservatum. — Tertium  exemplum 


CAP.  XXI.  DE  DISPENSATIONE  ET 
erat  de  votis  negativis,  de  quibus  etiam  dici- 
mus,  quod  licet  secundum  se  revera  sint  per- 
petua,  non  snnt  reservata,  nisi  illud  tantum 
quod  est  de  tota  materia  castitatis  ,  quia  ex 
omnibus  votis  negativis  possibilibus  unicum 
tantum  reservatum  est,  utique  castitatis  sim- 
pliciter  ;  reliqua  ergo,  quee  vel  circa  alias  ma- 
terias  versantur,  vel  circa  materiam  tantum 
partialem  castitatis,  reservata  non  sunt.  Prio- 
ra  quidem  ,  quia  nullam  babent  affinitatem 
cuni  votis  reservatis,  nisi  in  perpetuitate,  quse 
satis  non  est.  Posteriora  vero,  quia  licet  ba- 
beant  materiam  ad  castitatem  pertinentem, 
simpliciter  non  sunt  vota  castitatis ,  et  reser- 
vatio  restriugenda  est.  Circa  quam  ultimam 
partem  multa  dicenda  occurrebant,  sed  illa  in 
propriam  disputationem  de  voto  castitatis,  in 
sequenti  volumine  tradendam  ,  remittimus. 
Atque  binc  colligitur,  etiam  votum  pauperta- 
tis  extra  statum  religionis  factum  non  esse  re- 
servatum,  quia,  licet  negativum  sit,  et  inde 
videatur  de  se  perpetuum,  et  de  materia  gra- 
vi,  et  multum  pertincnte  ad  perfectionem,  ni- 
hilominus  de  facto  non  est  reservatum,  quia 
nec  invenitur  talis  reservatio  in  jure ,  nec 
eonsuetudine  introducta  est.  Et  forte  ratio 
est,  quia  tale  votum  rarum  est,  vel  quia  licet 
paupertas  de  se  sitinstrumentum  perfectionis, 
extra  statum  religiosum  non  solet  esse  adeo 
utilis  et  secura.  Et  ita  de  illo  voto  sentit  Na- 
varrus,  in  Comment.  1,  de  Regularib.,  n  21, 
§  Vigesimum  nonum;  et  Henr.,  lib.  7,  de  In- 
dulgentiis,  cap.  30,  num.  6,  lit.  F. 

10.  Explicatur  D.  Thomas. —  Ad  difficulta- 
tem  ergo  fatemur,  regulam  illam  de  votis 
perpetuis,in  rigore  acceptam,  nonesse  univer- 
salem,  nec  veram,quia  perpetuitas,  etiara  per 
se,  nec  ad  reservationera  requiritur,  ut  in  vo- 
tis  peregrinationis  constat,  nec  sufficit,  ut 
probant  omnia  qua?  diximus.  D.  Tbomas  au- 
tem  exponendus  est  juxta  subjectam  materiam, 
de  qua  loquitur;  nam  in  omnibus  locis  citatis 
ex  2.  2,  loquitur  de  votis  perpetuis,  quse  per 
se  pertinent  ad  statum  perfectionis,  ut  in  pri- 
mo  loco  aperte  declarat ;  loquitur  etiam  de 
votis  ordinariis,  et  usitatis  in  Ecclesia,  qualia 
suntvotumcastitatis  aut  religionis;  nam,hcet 
ibi  ponat  votum  Episcopi  permanendi  in  suo 
munere,  id  vocat  solemne,  etideo  ad  pra?sens 
non  spectat ;  quale  autem  sit,  videbimus  post- 
ea  tractando  de  statu  perfectionis.  In  quarto 
autem,  in  ipsis  verbis  ponit  restrictionem, 
si  attente  legatur,  sic  enim  ait  :  Votum  re- 
ligionis,  ei  alia  hujusmodi  vota  perpetua ,  so- 
hts  Papa  dispensare  potest.  Particula  enim  hu- 


COMMUTATIONE  VOTOMJM,  ETC.  1|."1 

jusmodi  limitat  sermonem  ad  vota  constituen- 
tia  aliquo  modo,  vel  respicientia  statum  per- 
fectionis;  videtur  autem  etiam  loqui  de  votis 
solemnibus,  qua?  in  4  censuit  dispensabilia,  et 
ideo  in  plurali  dicit :  Et  alia  vota ;  signifieat 
etiam  hs?c  vota,  sic  perfecta  et  integra,  quasi 
naturasua  esse  reservata  Papa?,  forlasse  pro- 
pter  gravitatem  eorum,  propter  quam  viden- 
tur  semper  fuisse  reservata.  Nam  de  votis  pe- 
regrinationum  ait  esse  Episcopalia  ,  nisi  re- 
serventur,  quia  ba?c  reservatio  non  tam  ex  in- 
trinseca  natnra  talis  materia?  oritur,  quam  ex 
peculiari  institutione  vel  consuetudine,  ut  Ca- 
jetanus  notavit. 

1 1 .  Quas  rcstrictiones  et  extensiones  patian- 
tur  vota  Pontifici  reservata.  —  Circa  eamdem 
secnndam  partem  assertionis,  dubitari  potest 
secundo,  quid  sub  singulis  ex  quinque  illis 
votis  comprehendatur,  et  consequenter  quas 
extensiones  vel  restrictiones  admittant.  ln  quo 
puncto  multa  dici  possent  de  voto  castitatis  et 
religionis,  sed  quia  de  illis  in  particulari  trac- 
taturi  sumus,  in  eum  locum  omnia,  quse  ad 
illa  pertinent,  reservamus ;  quia  revera  non 
possunt  commode  exponi,  non  declarata  prius 
natura  et  obligatione  taliiun  votorum.  De  duo- 
bus  autem  votis  peregrinationum  ad  limina 
Apostolorum,  et  ad  sanctum  Jacobum,  nibil 
invenio  ab  auctoribus  traditum,  quod  adno- 
tare  necesse  sit ;  neque  in  eis  aliquid  est  pe- 
culiare,  praster  ea  qua±  diximus;  alia  enim 
communia  sunt  cseterisvotisperegrinationum, 
praster  reservationem,  de  qua  etiam  nihil  no- 
tandum  occurrit,  pra^ter  ea  qua?  supra  indica- 
vimus,  circa  rnodum,  quo  excipiuntur  vel  com- 
prehenduntur  in  indultis  concedentibus  voto- 
rum  commutationem. 

12.  Circa  votum  autem  Hierosolymitanum, 
seu  transmarinum,  duo  puncta  invenio  tacta 
ab  auctoribus.  Unum  est,  votuui  illud  esse 
ampliandum  ad  omnia  vota  Crucis.  Ita  dixit 
Hostiens.,  in  Sum.,  tit.  de  Voto,  §  Qualiter,  et 
cujus  auctoritate,  etc,  ubi  cum  dixisset  vo- 
tum  transmarinum  in  subsidium  terra?  sanctee 
non  posse  tolli  sine  auctoritate  Sedis  Aposto- 
licee,  subdit :  Idem  puto  in  voto  Crucis  cujus- 
libet ,  quia  ad  ipsum  pertinet  de  talibus  judl- 
care.  Non  adducit  autem  ibi  probationem,  sed 
remittit  ad  §  ultimum  ejusdem  tituh ;  in  eo  au- 
tem  solam  hanc  indicat,  quia  quoties  in  aliis 
casibus  praedicatur  Crux,  seu  conceditur  in- 
dulgentia  ejus  in  expeditionem  alicujus  belli 
contra  infideles,  ha?reticos,  vel  schismaticos, 
eadem  privilegia  conceduntur  accedentibus 
ad  illud  bdlum,  qua?   pro  expeditione  terrse 


!  1 52  LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENS 

sanctse  conceduntur,  c.  Excommunicamus,  § 
Catholiei,  de  Heeret. ;  ergo  etiam  eamdem 
habet  immunitatem,  seu  reservationem. 

13.  Excluditur  ampliatio  Hostiensis  in  voto 
Ilierosolymx.  —  Sed  hanc  extensionem  non 
censeo  esse  admittendam,  quia  kajc  reservatio 
exjure  sumenda  est,  ut  diximus  :  jus  autem 
solum  loquitur  deCruce  pro  expeditione  terree 
sanctee,  ut  constat  ex  d.  c.  Quod  super  his,  et 
cap.  Ex  inulta;  ergo  non  debet  ad  alia  exten- 
di.  Probatur  consequentia,  tum  quia  sumus 
in  dispositione  onerosa;  tum  etiam  quia  non 
est  similis  ratio,  quia  in  voto  transmarino  ha- 
bita  est  specialis  ratio  recuperationis  terrse 
sanctee,  propter  specialem  pietatem,  et  sancti- 
tatem  illorum  loeorum.  Nec  satis  est  quod 
alia  privilegia  concedantur,  nam  illa  non  per- 
tinent  ad  reservationem  aut  materiam  voto- 
rum,  sed  sunt  iudulgentiee,  quee  etiam  Inqui- 
sitoribus,  et  eorum  ministris  in  certis  casibus 
conceduntur,  ut  videre  licet  apud  Eymeric  ,  3 
part.  Directorii,cap.  129  et  130.  Imo  in  tract. 
de  Forma  procedendilnquisit.,  attributo  Joan. 
Calder.,  part.  1,  sub  tit.  de  Offic.  Cruce  si- 
gnat.,  refertur  privilegium  Innoceiitii  III,  ubi 
conceditur  Inquisitoribus  facultas  preedicandi 
Crucem  in  favorem  fidei,  signando  Cruce  vo- 
ventes  suum  auxilium  ad  extirpandas  heere- 
ses,  et  inter  alias  gratias  datur  Inquisitoribus 
facultas  commutandi  vota  officialium  Cruce 
signatorum  ;  addit  vero  :  Terrce  sanctce  votis, 
aliisque  perpetuis,  qua?  commutationis  non  ad- 
mittunt  remedium,dumtaxat  exceptis. Gumergo 
tam  explicite  tria  illa  tantum  nuinerantur, 
signum  clarum  est,  votum  illud  assumendi 
Crucem  in  alium  finem  non  esse  reservatum. 

14.  Votum  de  applicandis  bonis  iucertis  ter- 
rw  sanctce  aliqui  sentiunt  reservatum. — Exclu- 
ditur  eorum  opinatio,  et  explicatur.  —  Aliud 
punctum  notandum  est,  quodaliqui  extendunt 
hanc  reservationem  ad  votum  factum  de  ap- 
plicandis  bonis  incertis  in  terree  sauctee  subsi- 
dium,  ita  ut  tale  votum  ab  Episcopo  dispensari 
non  possit,  ut  illa  bona  iu  ahos  usus  transfe- 
rantur.  Ita  Angel.,  Votum,  h,  queest.  13,  qui 
citat  Redoan.,  qui  addit,  etiam  per  ingressum 
religionis  non  posse  tale  votum  auferri,  et  se- 
quitur  Sylvest.,  Votum,  4,  queest.  3,  §  Quin- 
tum.  Sed  hi  auctores  nullum  fundamentum 
adducunt,  et  ideo  non  censeo  eorum  senten- 
tiam  admittendam.  Nam  tale  votum  distiuc- 
tam  est  a  voto  transmarino,  quod  reservatur, 
ut  patet  ex  d.  cap.  Quod  super  his,  quod  in 
principio  loquitur  de  his,  qui  vovent  pro  suc- 
cursu  terrse  sanctae,  Crucis  signo  assumpto,  et 


ATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 
dehoc  tantum  voto  explicat  Papa,  in  cap.  Ex 
multa,  sine  speciali  licentia  sua  non  posse  au- 
ferri;  ergo  ex  vi  juris  solum  illud  votum  est 
reservatum.  Nulla  autemconsuetudine  ostendi 
potest  reservationem  esse  exteusam  ad  votum 
dandi  bona  incerta  in  subsidium  terree  sanc- 
tee  ;  ergo  non  est  id  sine  fundamento  asseren- 
dum.  Alias  etiam  esset  dicendum  ,  omne  vo- 
tum  faciendi  eleemosynam  locis  piis  terree 
sanctee  esse  reservatum  Papee,  et  vota  resti- 
tuendi  debita  (quse  incertis  seu  ignotis  credito- 
ribusdebentur)insubsidiumterree  sanctee  esse 
reservata,  etiamsi  nullum  sit  bellum  pro  illa 
recuperanda :  hoc  autem  est  preeter  intentio- 
nem  jurium,  et  siue  fundamento. 

15.  Unde  illa  reservatio,  quatenusest  juris, 
et  pro  subsidio,  solum  habet  locum,  quando 
preedicatur  Crux  pro  expeditione  belli  ad  recu- 
perationem  terree  sanctee,  et  fit  votum  in  sub- 
sidium  ejus,  asssumpta  Cruce,  quod  votum, 
etiamsi  sit  de  subsidio  personali,  per  reale  re- 
dimitur  a  Papa,  quando  aliter  non  potest  im- 
pleri,  et  de  tali  voto  judicium  ferendum  esset 
per  se  loquendo  juxta  intentionem  voventis; 
jam  vero  reservatio  ex  consuetudine  extendi- 
tur  ad  votum  peregrinatiouis  transinarinse, 
quod  omni  tempore  fieri  potest.  At  vero  alia 
vota  eleemosynarum,  sive  ex  bonis  propriis, 
sive  ex  debitis  incertis,  etiamsi  fiant  in  favo- 
rem  terrse  sanctee,  nullo  modo  inveniuntur  re- 
servata,  sed  sequuntur  regulam  supra  datam 
de  votis  factis  in  favorem  alicujus  pii  loci. 
Nam  si  non  est  acquisitum  jus  tali  loco,  pos- 
sunt  per  Episcopum  dispensari ;  si  autem  sit 
jus  acquisitum,  solus  Papa  dispensare  poterit, 
non  propter  reservationem,  sed  quia  solus  ipse 
est  supremus  dispensator  bonorum  et  jurium 
ecclesiasticornm. 

16.  Votum  de  domo  Lauretana  visenda  falso 
asseritur  reservaium.  —  Preeterea  occurrit  ad- 
vertendum,  circahunc  numerum  votorum  pe- 
regrinationum,Navar.,inComment.  1  deReg., 
num.  21,  §  Vigesimum  nonum,  exceptis  dictis 
quinque  votis,  heec  verba  addidisse :  Quibus 
hodie  annumeratur  votum  visitandi  domum 
gloriosam  gloriosissimw  Virginis  Mariw  Lau- 
retanam.  Quod  additum  valde  novum  et  sin- 
gulare  videtur,  estque  ab  eodem  auct^re  tam 
in  Manuali  quam  in  consiliis  prsetermissum. 
Et  quod  mirum  est,  nullam  probationem,  vel 
ex  consuetndine,  vel  ex  stylo  Curise,  aut  ali- 
quo  rescripto  Pontificio  adducit.  Nec  memini 
me  vidisse  fieri  exceptionem  illius  voti  in  ali- 
qno  privilegio,  vel  jubileeo,  aut  alia  generali 
concessione  dispeusandi  in  votis.  Quapropter 


CAP.  XXI.  DE  DISPENSATIONE  ET 
non  censeo  esse  facile  credendam  illam  ad- 
ditionem  sine  majori  probatione.  Undc  non 
dubito  quin  sub  facultate  gencrali  ad  dispen- 
sandum  in  votis  Lauretanum  comprehenda- 
tur,  quia  ex  consuetudine  nulla  habet  specia- 
litatem.  Et  inde  a  fortiori  fit  nt  Episcopus  pos- 
sit  in  illo  dispeusare. 

17.  An  possit  votum  reservari  ex  intentione 
voventis? — Resolutio  negativa. — Ultimo  circa 
hunc  numerum  interrogari  potest,  an  possit 
augeri  ex  voluntate  et  intentione  voventis,  id 
est,  an  possit  quis  ita  se  voto  suo  obligare,  ut 
intendat  efficaciter,  quod  a  nemine  tolli  pos  - 
sit,  nisi  a  Papa,  atque  suum  votum  reserva- 
tum  efficere,  licet  alias  non  sit.  Respondeo, 
non  esse  hoc  in  potestate  voventis,  quia  reser- 
vatio  consistit  in  ablatione,  vel  non  conees- 
sione  jurisdictionis;  subditus  autem,  quan- 
tumcumque  conetur,  non  potest  Episcopum 
sua  jurisdictione  privare.  Item  alias  etiam 
possetfacere  votum  indispensabile  per  Papam, 
si  id  iutenderet.  Item  in  peccatis  non  potest 
quis  facere  ut  peccatum  suum  sit  reservatum, 
etiamsi  id  intendat,  vel  promittat.  Idem  ergo 
est  in  votis,  quia  est  eadem  ratio.  TUa  ergo  in- 
tentio  in  hoc  sensu  vana  est,  et  ex  ignorantia 
profecta.  Ad  summum  ergo  posset  quis  se 
obligare  ad  non  petendam  vel  acceptandam 
dispensationem,  nisi  a  Summo  Pontifice,  et 
tunc  de  tali  voto  judicandum  est,  sicut  de  vo- 
to  non  petendi  dispensationem,  de  quo  supra, 
lib.  2,  c.  11,  dictum  est. 

18.  Secunda  assertio :  preedicta  quinque  vo- 
ta,  et  qu»ad  commutationem  et  quoad  dispensa- 
tionem  sunt  reservata. —  Dico  secundo  :  prae- 
dicta  quinque  vota  non  solum  quoad  dispen- 
sationem ,  sed  etiam  quoad  commutationem 
reservata  sunt.  Est  certa  et  communis  senten- 
tia,  quae  ex  eisdem  principiis  ostendenda  est. 
Nam  cap.  Ex  multa  aperte  loquitur  de  com- 
mutatione,  et  redemptione,  quee  commutatio 
qusedam  est.  Item  Extiavag.  Et  si  dominici, 
de  sola  commutatione  loquitur,  sub  illa  com- 
prehendens  dispensationem ;  nam  qui  com- 
mutare  non  potest,  multo  minus  poterit  dis- 
pensare.  Usus  etiam  ita  observat,  et  stylus  Cu- 
riae.  Unde  cum  Bullis  Cruciatae,  jubilseis,  et 
similibus  ordinarie  non  concedatur  nisi  com- 
mutandi  facultas,  excipi  solent  haec  vota,  vel 
omnia,  vel  aliqua  pro  amplitudine  concessio- 
nis.  Et  ratio  est  eadern,  quia  propter  gravita- 
tem  talium  votorum  et  causarum,.  conveniens 
judicatmn  est,  ut  in  propria  specie  solvantur, 
neque  aliud  liceat  sine  Summi  Pontificis  ar- 
bitrio   aut  licentia. 

XIV. 


COMMUTATIONE  VOTORUM,  ETC.  4153 

49.  Quseri  autem  potest  an  inter  ipsa  vota 
reservata,  licita  sit  commutatio  sine  auctori- 
tate  Poutificis  ,  quando  fit  in  melius;  ut  si 
quis  velit  commutarc  votum  Sancti  Jacobi 
in  votum  Saucti  Petri,  vel  hoc  in  votum  Hie- 
rosolymitanum,  vel  hoc  in  votum  castitatis, 
vel  hoc  in  votum  religionis  ;  nam  in  his  gra- 
dibus  videtur  fieri  semper  ascensus  satis  cer- 
tus  et  evidens,  qui  non  potest  existimari  pro- 
hibitus  per  reservationem,  quia  esset  contra 
bonos  mores.  Sed  nihilominus  censeo  etiam 
hanc  commutationem  esse  reservatam,  ita  ut 
nullius  Praelati  inferioris  auctoritate  fieri  pos- 
sit,  nec  intelligatur  concessa  per  generalem 
clausulam  ;  imo  potius  censeatur  excepta , 
quoties  talia  vota  excipiuntur,  vel  in  specie 
non  conceduntur.  Quia  dicta  Extravagans 
absolute  de  commutatione  loquitur  ,  et  eo- 
dem  modo  solent  fieri  exceptiones  in  Privi- 
legiis  et  Bullis,  et  ita  etiam  lcquuntur  com- 
muniter  Doctores,  et  servat  usus.  Et  ratio  red- 
di  potest  primo,  quia,  ut  supra  dixi,  commu- 
tatio  etiam  in  melius  potest  per  Sedem  Apos- 
tolicam  prohiberi,  privata  auctoritate  ne  fiat, 
propter  speciales  causas.  Neque  hoc  est  contra 
bonos  mores,  quia  per  hoc  non  prohibetur 
simpliciter  melius  bonum,  sed  preescribitur 
modus  transeundi  ad  illud  ex  licentia  supre- 
mi  Vicarii  Christi,  cui  aliud  bonum  erat  iu 
specie  promissum.  Secundo,  quia,  licet  consi- 
derando  illa  vota  in  generali,  recte  videantur 
illo  modo  ordinari,  nihilominus  in  particulari 
potest  esse  laboriosius  et  gravius  votum  Com- 
postellanum  quam  Romanum,  et  in  Hieroso- 
lymitano  possunt  multse  rationes  occurrere, 
ob  quas  minus  expediat  quam  alia.  Votum  au- 
tem  castitatis  nunquam  impedit  aliorum  vo- 
torum  observantiam ;  imo  ad  illa  et  ad  omne 
bonumjuvat;  et  ideo  non  oportuit  concedi, 
ut  propter  castitatem  possit  quis  se  aliis  votis 
exonerare. 

20.  Fxceptio  de  voto  religionis  per  quod 
omnia  commutantur. — Solum  videtur  facien- 
da  exceptio  de  voto  religiofiis,  in  quod  pos- 
sunt  omnia  commutari,  juxta  cap.  Scripturce, 
de  Voto.  Et  tunc  dici  posset,  illam  commuta- 
tionem  fieri  ex  vi  juris,  et  non  ab  homine, 
prout  nos  loquimur.  Advertere  autem  oportet, 
votum  religionis  dici  posse  constitutivum,  vel 
promissivum  religionis.  Constitutivum  voco 
iliud,  quod  emittitur  in  professione  religionis, 
quod  ordinarie  est  solemne.  Promissivum  est 
votum  simplex  religionis,  id  est,  ingrediendi, 
aut  assumeudi  statum  religiosum.  Dictum  er- 
go  cap.  Scripturce,  videtur  loqui  de  voto  con- 

73 


H54 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


stituente  religiosum ;  nam,  licet  hac  voce  non 
utatur,  illud  significat,  cum  ait  licitum  esse 
quocumque  temporale  votum  in  perpetuam 
religionis  observantiam  commutare.  Nam  sola 
promissio  simplex  religionis  non  potest  dici 
perpetua  religionis  observantia;  loquitur  er- 
go  de  assumptioue  ipsius  status  per  professio- 
nem.  Unde  fit  imprimis,  ut  non  oporteat  ibi 
comprehendi  votura  castitatis,  tum  quia  illud 
non  est  temporale,  sed  perpetuum  ;  tum  etiam 
quia  illud  non  commutatur,  sed  solidatur  per 
statum  religiosum.  De  caeteris  autem  votis, 
verum  estcommutari  posse  in  illum  staluin,  de 
qua  commutatione,  quomodo  fiat,  postea  suo 
loco  generaliter  dicemus.  Proprie  autem  non 
credo  posse  commutari  in  simplex  votum  re- 
ligionis,  posteriorietusitato  inodo  intelleotum, 
ita  ut  per  illam  commutationem  ipso  facto  alia 
vota  extinguantur.  Nam  licet  votum  peregri- 
nationum  possit  suspendi  per  ipsum  ingres- 
sum  ad  probationem  religionis,  et  consequen- 
ter  possit  etiam  per  votum  simplex  religionis 
impedirieorum  executio,  inchoandoprius  exe- 
cutionem  voti  religionis,  nihilominus  talia  vo- 
ta  non  extinguuntur  per  illam  commutatio- 
nem,  vel  promissionemreligionis.  Nam  si  quis 
in  eo  statu  non  perseveret,  et  habitum  reli- 
gionis  dimittat,  tenebitur  votum  peregrina- 
tionis  reservatum  implere ;  vel,  licet  votum 
religionis  quis  emiserit,  si  illud  non  implet, 
sive  per  excusationem,  qnse  non  impediat  pe- 
regrinationem,  sive  per  dispensationem,  tene- 
bitur  aliud  votum  implere.  Et  ita  inter  illa 
quinque  vota  simplicia  et  reservata  nunquam 
admittitur  propria  commutatio  sine  Pontificis 
auctoritate.  Hic  vero  statim  occurrebat  du- 
bium,  an  semel  commutatum  aliquod  ex  his 
votis,  onus  proillo  impositum  reservatum  ma- 
neat.  Sed  hoc  in  capite  praecedenti  expeditum 
est,  quia  ad  naturam  commutationis  explican- 
dam  pertinebat. 

CAPUT  XXII. 

DE   VOTIS  C.0NDITI0NALIBUS,  QUAND0   ET   QU0M0D0 
RESERVATA   SINT. 

\ .  Punctum  difficultatis.  —  Haec  qua?stio 
generalis  est  omnibus  votis  reservatis,  et  fre- 
quentissime  occu^rit,  tam  in  votis  peregrina- 
tionum  reservatarum,  quam  in  aliis,  et  ideo 
necessaria  hoc  loco  visa  est.  Ratio  autem  ge- 
neralis  dubitandi  in  ea  est,  quia  reservatio 
hsec  stricte  est  interpretanda,  quia  coarctat 
potestatem  dispensandi,  quee  favorabilis  est, 


maxime  quia  etiam  potestatem  ordinariam 
restringit;  ergo  solum  comprehendit  illavota, 
quae  simpliciter  talia  sunt ;  sed  hujusmodi 
tantum  sunt  vota  absoluta  et  determinata, 
nam  vovere  sub  couditione,  non  est  simplici- 
ter  vovere  talem  rem ;  ergo  talia  vota  non 
comprehenduntur  sub  reservatione,  quae  fit 
simpliciter  de  voto  eundi  Hierosolymam,  vel 
similibus.  In  contrarium  vero  est,  quia  dici 
non  potest  nulla  vota  conditionata  esse  reser- 
vata ;  nam  votum  hoc,  Si  pater  deeesserit,  re- 
ligionem  ingrediar,  idque  promitto,  reserva- 
tum  est,  et  similia;  ergo  esse  conditionatum 
non  obstat  reservationi ;  ergo  omnia  conditio- 
nata  erunt  reservata  circa  materiam  propor- 
tionatam,  quia  non  est  major  ratio  de  una 
conditione,  quam  de  alia.  Qusestio  haec  et  ra- 
tio  proposita  locum  habet,  non  tantum  in 
votis  conditionalibus  puris,  sed  etiam  in  pce- 
nalibus,  de  quorum  distinctione  diximus  in 
lib.  1,  cap.  ult.  Verumtamen,  majoris  clarita- 
tis  gratia,  in  hoc  capite  solum  de  conditiona- 
tis,  in  sequenti  de  pcenalibus  dicemus,  etpost- 
ea  de  disjunctivis  aliquid  addemus.  In  condi- 
tionalibus  item  sunt  distinguendi  duo  status: 
unus  est  ante  impletam  conditionem,  alius 
post  eventum  conditionis,juxta  quos  duosunt 
dubia. 

2.  Primum  dubium  :  an  votuni  transmari- 
num  conditionatum  ante  adventum  conditionis 
sit  reservatum. —  Prima  senlentia.  —  Primum 
ergo  dubium  est,  an  votum  transmarinum, 
verbi  gratia ,  sub  conditione  factum ,  ante 
eventum  conditionis  sit  reservatum,  vel  possit 
per  Episcopum  dispensari,  seu  commutari.  Et 
idem  semper  est  intelligendum  de  caeteris,  et 
loquimur  prtecise  de  conditionali,  ut  a  poenali 
distinguitur.  Prima  sententia  dicit,  tale  vo- 
tum  contineri  sub  reservatis ;  tenet  Soto,  lib. 
7  de  Justit.,  q.  2,  art.  \,  ad  4,  et  q.  A,  art.  3, 
quem  sequitur  Arag.,  d.  q.  88,  art.  12,  in 
dubio  deVotis  pcenal.;  et  videtur  idem  sentire 
Valent.,  3  tom.,  disp.  6,  q.  6,  part.  7,  circa 
finem;  Navar.,  cap.  12,  n.  43;  Cord.,inSum., 
q.  152;  Guttier.,  lib.  2  Queestionum  canon., 
cap.  22,  num.  ult. ;  Azor,  tom.  \,  lib.  II, 
cap.  19,  q.  13,  et  aliqui  ahi  moderni.  Ratio 
est,  quia  votum  conditionatum,  quod  non  est 
pcenale,  est  votum  directum  de  materia  sub 
conditione  promissa,  et  ex  directa  intentione 
et  affectu  illius  fit ;  ergo  si  materia  illa  est  re- 
servata,  votum  illud,  etiamsi  conditionale  sit, 
est  reservatum,  quia  est  verum  votum  casti- 
tatis  aut  religionis,  etc.  Secundo  declavatur, 
quia  votum  conditionale  statim  obligat  quoad 


CAP.  XXII.  DE  RESERVATIONE 
vinculnm  voti,  ut  supra  visum  est;  ergo  sta- 
tim  consummattir  in  ratione  voti,  solnmque 
suspenditur  exeeutio  quoad  actum  promis- 
sum ,  ratione  conditionis.  Quod  non  satis 
est  ut  illnd  non  sit  sunplieiter  votum  talis 
materise;  nam  qui  vovet  religionem,  suspen- 
dens  per  intentionem  executionein  per  unum 
vel  duos  annos,  verum  votum  religionis 
emittit,  quod  plane  reservatum  est;  ergo 
idem  dicendum  est,  licet  talis  suspensio  fiat 
per  adjectam  conditionem.  Accedit ,  quod 
ssepe  tale  votum  obligat  statim  ad  aliquos  ac- 
tus,  vel  omissiones  ;  ut  si  sit  votum  castitatis, 
aut  religionis,  obligat  ad  non  contrahendum 
matrimonium  ante  expectatum  eventum  con- 
ditionis;  peccabit  enim  quis  contra  volum,  an- 
tea  contrahens  et  consummansmatrimoninm; 
et  similiter  alia  cum  proportione  obligant  ad 
expectandum  conditioniseventurn,  et  vitanda 
impedimenta,  quae  tunc  possent  facere  impos- 
sibilem  plenam  voti  executionem.  Signum 
ergo  est,  has  esse  veras  promissiones  talium 
materiarum  cum  dilatione  executionis,  quod 
non  obstat  quominus  sint  vera  vota.  Tertio 
probatur  inductione ;  nam  primo,  in  voto  in- 
grediendi  religionem,  vei  eundi  Hierosoly- 
mam,  si  pater  obierit;  secundo,  si  frater  natu 
major  habuerit  filios;  tertio,  servandi  casti- 
tatem,  nisi  frater  moriatur  sine  filiis  :  ]heec 
enim  conditionalia  sunt,  et  tamen  in  eis  non 
potest  Episcopus  dispensare,  quia  revera  sunt 
vota  castitatis,  religionis,  aut  transmarinum, 
et  in  communi  sestimatione  taliacensentur; 
ergo. 

3.  Resolutio. —  Votaconditionalia,  qua  talia, 
non  esse  reservata.  — Contractus  sub  conditione 
facius  non  est  coniractus  perfectns.  —  Nihilo- 
minus  probabilius  censeo,  vota  conditionalia, 
quamdiu  in  illo  statu  perinanent,  non  esse  re- 
servata.  Itatenet  Tolet.,  lib.  4  Summae,  c.  19, 
in  fiue;  refert  Victor.  Item  Ledesm.,  2  p., 
Sum.,  tract.  10,  c.  8.  Insinuat  Emman.Rod., 
2  p.  Sum.,  cap.  97,  in  fine.  Tenet  Lessius, 
lib.  2,  cap.  4,  dub.  13;  et  Sanc,  lib.  8,  dis- 
put.  1  0,  num.  1 2  et  1 3.,  et  refert  Perez,  Vegam, 
et  Ant.  Gomez.  Ratio  prseeipua  est,  quia  vo- 
tum  conditionatu.nl,  non  impleta  conditione, 
nondum  est  consummatum  et  perfectum  vo- 
tum,  et  ideo  ad  illud  non  extenditur  reservatio. 
Consequentia  supponitur  ut  clara,  ex  regula 
supraposita,  quod  reservatio  est  odiosa  etres- 
tringenda,  ut  in  materia  etiam  de  casibus  re- 
servatis  alibi  ostendimus.  Antecedens  patet, 
quia  contractus  sub  conditione  factns  non  est 
perfectus  contractus,  ut  in  sponsalibus,  matri- 


VOTORIM  CONDITIONALIUM  1155 

monio,  etsimilibus  viderelicet;  votnm  autem 
est  quasi  quidam  contractus  cnm  Deo;  ergo. 
Item  votum  conditionatum  conditioue  non  im- 
pleta  non  obligat  simpliciter,  id  est,  non  obli- 
gatad  materiam  subconditione  promissam,  sed 
solum  ad  expectandimi  eventnm  conditionis; 
ergo  pro  illo  statu  non  potest  dici  votum  sim- 
pliciter  talis  materia;,  castitatis,  etc.  Item,  qui 
solum  sub  conditione  vovet  religionem,  verbi 
gratia,  nondum  consentit  plene  in  religionem, 
sicnt  qui  ducit  uxorem  sub  conditione,  non- 
dum  conseutit  in  matrimonium  plene ;  crgo 
neque  in  obligationem  plene  conseutit,  neque 
habet  propositum  simpliciter  servandi  castita- 
tem ;  ergo  nec  votum  illud  pro  illo  statu  est 
simpliciter  votum  castitatis.  Atquc  ita  votum 
conditionatum,  ut  sic,  includit  conditionem 
valde  dimiuuentem  rationem  voti  respectu 
matcriee  tantum  sub  conditione  promissae,  ac 
subinde  non  est  votum  simpliciter  tale,  nec 
reservatum.  Confirmatur  ac  declaratur  :  nam 
si  lata  esset  excommunicatio  contra  voventem 
ire  Hierosolymam  tali  tempore,  et  aliquis  vo- 
veret  ire,  sub  conditione,  Si  navisvenerit,  non 
incurreret  excommunicationem,  quarndiu  non 
esset  impleta  couditio;  sicut  qui  contraheret 
matrimonium  clandestinum  conditionatum, 
non  incurreret  censuram,  etiamsi  esset  impo- 
sita  in  contrahentem  elandestine;  signum  est 
ergo  omnes  actus,  qui  requirunt  absolutum 
consensum  ad  perfectam  obligationem,  si  sub 
conditione  fiant,  non  esse  consummatos  pen- 
dente  conditione,  et  cousequenter  non  esse  ta- 
les  simpliciter,  nec  venire  sub  tali  voce  sim- 
pliciter  posita,  prsesertiin  in  odiosis  et  restriu- 
gendis. 

4.  Confir.natur  resolutio  ex  solutione  ratio- 
numin  coutrarium. —  Ad  primam.  —  Adver- 
tendum. —  Maxime  vero  confirmabitnr  hcec 
resoiutio,  expendendo  rationes  oppositas ;  nam 
cum  simus  in  materia  odiosa,  et  haec  pars  fa- 
vorabilis  sit,  eo  ipso  quod  contraria  non  pro- 
batur,  fit  haec  credibilior.  Ratio  ergo  prima 
alterius  opinionis  ex  dictis  enervatur,  quia, 
licet  votum  conditiouatum  sit  verum  votum, 
non  tamen  est  votum  simpliciter  castitatis  aut 
religionis,  sed  tantum  secundum  quid.  Unde 
non  sufficit  quod  fiat  ex  affectu  castitatis,  ad 
votum  simpliciter.  Deinde  addo,  quod  notan- 
dum  est,  talia  vota  non  semper  fieri  ex  affectu 
ad  materiam  sic  promissam,  sed  ad  aliud 
commodum,  propter  quod  promittuntur  sub 
conditione ;  ut,  verbi  gratia,  cum  in  mortis 
periculo  quis  promittit  peregrinationem,  si 
evaserit,  non  id  facit  ex  affectu  peregrinatio- 


LIB.  VI.  DE  IRMTATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


H5<5 

nis,  sed  ex  affectu  vitee,  et  timore  raortis ;  et 
talia  esse  solent  ordinarie  vota  conditionalia, 
quce  fmnt  in  aegritudine,  et  in  quolibet  alio 
periculo,  vel  etiam  quse  fiunt  ad  impetran- 
dum  aliquid  a  Deo,  ut,  si  Deus  mihi  dederit 
filium,  hoc  faciam;  vel,  si  vicero  hanc  tenta- 
tionem,  religiosus  efficiar,  etc.  ;  ergo  in  his 
saltem  non  habet  locum  illud  fundamentum. 
De  aliis  autem  votis,  quse  aliter  fieri  solent, 
sfatim  dicam. 

5.  Ad  secundam.  —  Eadem  responsio  est 
ad  secundum :  nam  in  illo  solum  probatur, 
votumconditionatum  essevotum,  et  inducere 
aliquam  obhgationem,  etiam  in  ordine  ad  ma- 
teriam  sub  conditione  promissam:  nihilomi- 
nus  tamen  dicimus,  totam  illam  obligationem 
esse  secundum  quid  respectu  talismateriee,  ut 
satis  declaratum  est.  Non  admittimus  autem 
exemplum  lbi  adductum  de  voto  religionis, 
quod  nunc  lit,  ut  ex  nunc  obliget,  non  tamen 
pro  statim,  sed  post  bietraium,  verbi  gratia. 
Nam  boc  votum  non  est  ullo  modo  conditio- 
natum,  sed  absolutum.  Quia,  licet  virtute  in- 
cludat  hanc  conditionem,  Si  vixero,  hsec  non 
facit  votum  conditionatum,  quia  est  generalis 
conditio  in  omnibus  votis  subintellecta,  ut 
dicto  cap.  ult.,  lib.  1,  dictum  est.  Unde  votum 
illud  consummatumomnino  est,  etabsolutum 
ac  perfectum  consensumincludit.  Quod  patet, 
quia  multa  sunt  vota,  prsesertim  affirmativa, 
quee  non  pro  sernper,  sed  pro  certis  tempo- 
ribus,  et  cum  dilatione  vel  unius  anni  vel  plu- 
rium  obligant,  ut  si  quis  voveat  ire  ad  limina 
Saucti  Petri  singulis  quinquenniis,  vel  singu- 
lis  annis  festum  alicujus  Sancti  celebrare,  quae 
vota  nemo  appellabit  conditionata,  sed  sim- 
pliciter  absoluta.  Votum  ergo  conditiona- 
tum  non  tantum  includit  temporis  dilatio- 
uem,  sed  suspendit  praecipuam  obligationem, 
et  reddit  consensum  imperfectum  circa  abso- 
lutam  executionem  tahs  rei,  et  ideo  non  est 
simile. 

6.  Ad  tertiam.  —  Tertium  argumentum 
positum  est  ad  expendenda  aliqua  exempla, 
quas  partim  afferuntur  a  dictis  auctoribus, 
partim  addi  possunt.  Primum  est  de  hoc  voto: 
Prumitto  ingredi  religionem,  si  mater  oiierit. 
Hoc  enim  posuit  Soto  inter  conditionalia  vota, 
et  ideo  maxime  ilium  movit,  quia  tale  vo- 
tum  non  videtur  posse  ab  Episcopo  dispen- 
sari.  In  quo  ego  illi  consentio  quoad  hanc 
posteriorem  partem,  nego  tamen  votum  illud 
esse  conditiouaie,  sed  absoiutum,  cum  dilatio- 
ne  executionis,  quod  longe  diversum  est,  ut  su- 
pra  iib.  I,  cap.  ultv  declaravi.   Nam  revera 


qui  sic  vovet,  nullo  modo  habet  suspensum 
consensum,  sed  omnino  resolutus  est  sibi  ex- 
pedire  statum  religiosum,  illudque  absolute 
promittit ;  tamen  quia  mater  indiget,  vel  ne 
illam  contristet,  non  vult  exequi  votum  illud 
ea  vivente,  et  ita  ex  priori  capite  est  absolu- 
tum,  ex  posteriori  autem  differtur  executio 
ejus,  quod  non  est  contra  rationem  voti  abso- 
luti.  Et  patet,  quia  si  quis  voveat  similiter  re- 
ligionem  ingredi  intra  biennium,  sine  dubio 
est  votum  absolutum  religionis,  sicut  jura- 
mentum  ducendi  aliquam  intra  biennium  est 
absolutum  juramentum,  cap.  Commissum,  de 
Sponsal.  Et  sumitur  a  simili  ex  cap.  Per  tuas, 
de  Voto,  et  ideo  tale  votum  est  reservatum, 
quamvis  ad  executionem  non  obliget  durante 
biennio ;  ergo  similiter  votum  illud  absolutum 
est. 

7.  Objectio.  —  Solutio.  —  Confirmatio  ai 
exemplo.  —  Dices  non  esse  simile,  quia  ibi  po- 
nitur  certus  terminus,  pro  quo  est  absoluta 
obligatio ;  hic  autem  terminus  est  incertus,  et 
ita  explicatur  per  conditionem,  Si  mater  obie- 
rit,  et  includit  etiam  aliam,  Si  ego  matri  su- 
pervixero.  Unde  legata  sic  tacta  conditionalia 
in  jure  censentur,  nam  Dies  incerius  conditio- 
nem  in  testamento  facit,  ut  est  lex  75,  ff.de 
Condit.  et  Demonst.,  et  lex  Si  cum  hcBres,  ff. 
Quando  dies  legat.  etc.  Respondeo,  ad  con- 
scientise  forum  et  obligationem  parum  referre 
quod  dies  sit  certus  vel  incertus,  si  animus  vo- 
ventis  idem  est ;  in  utroque  autem  casu  animus 
voventis  est  addere  illum  terminum  solum  ad 
commodam  executionem  voti,  nou  ad  suspen- 
dendam  vel  minuendam  determinationem, 
consensus ,  et  ideo  utrumque  votum  eeque 
absolutum  est.  Nec  refert  quod  explicatur  per 
particulam  si,  quia  iiia  ibi  eequivalet  adverbio 
temporali  quando ,  vel  cam ,  quod  ponitur  ad 
determinandum  tempus,  non  ad  suspensionem 
obligationis.  Est  optimum  exemplum  :  si  quis 
agens  decimum  quartum  setatis  aunum  vo- 
veat,  Si  decimum  sextum  attigero,  ingrediar 
religionem,  non  animo  obtinendi  vitam  a  Deo 
illo  medio,  sed  solum  ut  sibi  praescribat  termi- 
num  exequendse  obhgationis,  votum  est  abso- 
lutum,  licet  m  verbis  conditionale  appareat. 
Nec  etiam  obstat  conditio  inclusa,  Si  super- 
vixero ,  quia  hsec  non  est  extrinseca  ,  sed  per 
se  inest;  eadem  enim  est  cum  hac,  Si  vixero; 
sicut  etiam  votum  implendum  post  biennium 
includit  conditionem,  Si  igo  ultra  vixero.  De- 
nique  non  obstant  leges  civiles,  quia  solum 
procedunt  in  ordine  ad  effectum  civilem  non 
transmittendi  iegatum  ad  hseredem  legatarii ; 


CAP.  XXII.  DE  RESEUVATIONE 
unde  in  1. 1  de  Condit.  et  demonst.,  legatus  ad 
diemincertumdistinguituracondilionato,licet 
postea  in  illo  effectti  aequiparentur  ;  non  opor- 
tet  ergo  sequiparationem  ad  nostram  materiam 
extendere.  Aliter  dici  posset,  hsec  vota  esse 
absoluta  qnoad  substautiam  obligationis,  licet 
sint  conditionata  quoad  temporis  determina- 
tionem  ,  et  ratione  prioris  obligationis  esse  re- 
servata. 

8.  Satisfit  secundo  exemplo.  —  Secundum 
exemplum  erat  de  hoc  voto,  Promitto  ingredi 
Religionem,  si  frater  natn  major  habuerit  fi- 
lios;  nam  videtur  omnino  conditionale,  sieut 
fuit  votum  Annse,  Si  dederis  servce  tuce  sexum 
virilem,  daho  eum  Domino,  1  Reg.  1.  Sed,  licet 
hoc  regulariter  ita  sit ,  nihilominus  considero 
differentiam  inter  illa  duo  vota  ;  nam  mater, 
ut  Anna  ,  per  votum  intendit  consequi  a  Deo 
filium  ,  et  ita  ponit  illam  ut  conditionem  ne- 
cessariam  ad  suam  obligationem  ,  et  includi- 
tur  in  illo  voto  pactum  cum  Deo,  Dabo,  si 
dederis  ;  et  ideo  tale  votum  simpliciter  condi- 
tionale  est,  et  in  simili  forma  semper  est  non 
servatum  ante  impletam  conditionem ,   nisi 
constet  voventem  magis  absolute  voluisse  vo- 
vere,  et  in  alio  seusu  verba  accepisse   At  vero 
in  exemplo  de  fratre,  plane  considerata  mate- 
ria  et  communi  usu,  non  est  ille  sensus  ver- 
borum,  sed  particula  si  aequipollet  huic,  Quam 
primum  frater  haKuerit  successorem ,  ego  sta- 
tum  religiosi  aut  clerici  assumam.  Nam  illud 
votum  non  fit  ad  impetrandum  filium  hgere- 
dem  fratri ,  nec  talis  solet  esse  intentio  sic 
voventis  ,  sed  solum  ponitur  illa  limitatio  ad 
expectandam  opportunitatem  ad  exequendum 
votum,  nedomus,  sive  familia  sine  successore 
relinquatur.  Sed  licet  hoc  ita  sit  ex  hoc  capite, 
ex  aho  videtur  mihi  tale  votum  regulariter 
esse  imperfectum  et  conditionatum ,  quia  or- 
dinarie  non  tit  ex  absoluto  affectu  ad  statum 
religiosum;  imo  frequenter  qui  sic  vovet,  de- 
siderut  ut  conditio  non  impleatur ,  et  vellet 
potius  esse  hseres  in  domo  patris,  quam  reli- 
giosus,  quamvis  pro  contrario  eventu  id  nunc 
deliberet,  et  sic  votum  illud  erit  conditiona- 
tum,  et  non  reservatum.  Nec est  eadem  ratio  de 
illo,  et  de  voto,  cum  pater  obierit,  etc,  quia 
hoc,  moraliter  loquendo  ,  semper  fit  ex  puro 
affectu  ad  religionem,  et  cum  absoluto  con- 
sensu  ;  illud  vero  non  est  hujusmodi  in  casu 
posito.  Secus  vero  esset,  si  certo  constaret  de 
animo  voventis,  quod  revera  ex  puro  et  abso- 
luto  affectu  ad  religionem,  illam  promittit,  et 
solum  suspendit  executionem  propter  vitan- 
dam  domus  incommoditatem,  nam  tunc  vide- 


VOTORUM  CONDITIONALIUM.  1  |  57 

tur  valde  probabile,  tale  votum  esse  absolu- 
tum  et  reservatum ,  et  hoc  mihi  magis  placet, 
et  sine  dubio  est  tutius  ,  licet  oppositum  de- 
fendi  etiam  possit. 

9.  Salisfil  terlio  exemplo. — Tertium  exem- 
plum  erat  de  voto  servandi  castitatem ,  nisi 
frater  sine  filiis  moriatur.  De  quo  breviter 
dico,  tale  votum  esse  absolutum,  quia  illa 
conditio  non  ponitur  ad  suspendendum  con- 
sensum,  vel  obligationem  de  praesenti,  sed  so- 
lum  ad  termiuandam  et  extinguendam  illam 
in  tali  eventu  ,  cujussignum  est,  quia  si  ille 
violet  castitatem,  vel  uxorem  ducat,  non  ex- 
pectata  conditione,  agit  contra  votum  ;  ergo 
est  absolutnm,  quia  statim  et  pro  statim  obli- 
gat  ad  servandam  castitatem.  Nihilominus  ta- 
men  dico  non  esse  reservatum ,  quia  non  est 
perpetuum,  et  ita  non  est  simpliciter  votum 
castitatis,  sed  cum  aliquo  termino  saltem  pos- 
sibili,  licet  incerto.  Et  ex  hac  parte  votum  il- 
lud,  ut  castitatis  simpliciter,  seu  ut  perpetuum, 
non  est  absolutum,  sed  conditionatum,  ut  per 
se  constat,  et  ita  reservatum  non  est. 

10.  Secundum  dubium  :  an  talia  veta  con- 

ditionata,   posita  conditione,   maneant  reser- 

vata.  —  Aliquorum  sententia.  —  Secundnm 

dubium  est  de  eisdem  votis  conditionatis  post 

impletam  conditionem,  an  maneant  reservata. 

Quidam   negant  esse  reservata,  et  affirmant 

posse  commutari  ab  Episcopis  jure  ordinario, 

vel  a  delegatis  habentibus  facultatem  genera- 

lem  commutandi  vota.   Ratio  est,  quia  illud 

votum  a  principio  fuit  imperfectum,  et  diver- 

sse  naturoe  ab  absoluto,  et  ideo  licet  magis  ab- 

solute  obliget,  impleta  conditione,  semper  ta- 

men  provenit  illa  obligatio  ex  radice  imper- 

fecta,  et  ideo  ad  illam  non  extenditur  reserva- 

tio.  Gonfirmatur,  quia  hac  ratione  vota  pjena- 

lia,  etiam  post  culpam  commissam,  possunt 

per  Episcopum  dispensari ;  est  autem  fere  ea- 

dem  ratio  in  praesenti ;  nam  omnia  hsec  vota 

conditionalia  non  solentfieri  ex  perfecto  affec- 

tu  ad  rem  sub  conditione  promissam  ,  sed  po- 

tius  ex  affectu  ad  ipsam  conditionem,   et  ex 

hac  parte  sunt  imperfecta,  et  simpliciter  cen- 

senda  non  sunt  vota  religionis  aut  castitatis , 

etiam  post  impletam  conditionem.  Confirma- 

tur  secundo,  quia  si  dispensari  non  posset  hoc 

votum  post  impletam  conditionem,  neque  an- 

tea  posset.   Probatur  sequela,  quia  talis  dis- 

pensatio  antea  data  referretur  ad  tempus  im- 

pletse  conditionis ;  ad  hoc  enim  ordinaretur, 

ut  impleta  conditione  votum   nou   obliget ; 

ergo  si  in  eo  tempore  non  potest  Episcopus 

dispensare ,  refert  suam  dispensationem  ad 


4158 


LIB.  Vf.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


tempus  inhabile  ;  ergo  est  nulla  dispensatio, 
quia  ad  valorem  actus  non  est  inspiciendum 
initium  ejus,  sed  tempus  pro  quo  fit,  quia  si 
in  illo  factus  non  valeret ,  nec  pro  illo  antea 
factus  valebit ;  hsec  enim  in  jure  eequiparan- 
tur  leg.  Eum  qui,  ff.  de  Jurisd.  omn.  judic, 
et  late  per  Tiraq. ,  de  Jure  constit. ,  limit.  2, 
num.  3,  unde  votum  factum  ab  impubere  irri- 
tari  potest  post  pubertatem  propter  imperfec- 
tam  originem ;  ergo  similiter.  Pro  liac  senteu- 
tia  refertur  Toletus  ,  sed  revera  illam  nou 
declarat ,  lieet  absolute  loquatur  de  votis  con- 
ditionalibus  et  pcenalibus,  et  fortasse  de  utris- 
que  intellexit ,  quamdiu  sunt  in  statu  condi- 
tionalium.  Tenet  vero  iliam  Sanc.  supra,  qui 
refert  Petr.  Ledesm.,  in  Summa,  et  Anton. 
Gom.  super  Bullam  Cruciatae,  quos  videre  non 
potui.  Adjungit  etiam  viros  doctissimos  nostrae 
a±tati|s  ita  sentire. 

41*.  Resolutio.  —  Votvm  conditionatum,  po- 
sita  eonditione  ,  manet  reservatum ,  ac  si  esset 
absolutum.  —  Evasio  quorurndam.  —  Nihilo- 
minus  tamen  dico,  votum,  quod  a  principio 
fuit  vere  et  proprie  conditionatum,  impleta 
conditione  esse  vere  et  proprie  votum   talis 
rei,  puta  religionis,  vel  simile,  ideoque  esse 
vere  et  proprie  reservatum.  Haec  assertio  in- 
telligitur  de  voto  conditionali ,  ut  distincto  a 
pcenali,  et  sic  est  communis.  Eam  enim  impri- 
mis  tenent  omnes  auctores  in  superiori  punc- 
to  allegati  pro  priori  sententia,  Soto,  Navar., 
Arag.,Gutier.,  Cord.,  Azor,  Valen.  Item  Le.s- 
si.,  Emman.  Rod.,  Perez  et  Vega,  citati  pro 
secunda  sententia.  Idem  tenet  Covar.,  iu  cap. 
Quamvis  pactum,  1  part.,  §  3,  num.  12,  et 
omnes  qui  hoc  dicunt  de  voto  pcenali,  quos 
paulo  post  referam,  idem  a  fortiori  supponunt 
de  omni  conditionali,  ut  per  se  notum  est; 
difficile  autem  est  in  re  tam  gravi  et  necessa  - 
ria  a  communi  scnsu  recedere  sine  textu,  vel 
cogente  ratione.  Probatur  autem  primo,  quia, 
licet  contractus  fuerit  a  principio  eonditiona- 
tus,   impleta  eonditione  purificatur,  et  tam 
perfectus  inanet,  ac  si  a  principio  fuisset  sine 
conditione  factus ;  ergo  idem  est  de  voto.  Con- 
sequentia  patet  a  paritate  rationis.  Antecedens 
autem  probatur  ex  1.  Potior,  ad  fiu.,  ff.  Qui 
in  pignore  potiores,  etc,  ubi  sic  habet :  Cum 
semel  conditio  extitcrit,  perinde  habetur,  ac  si 
illo    tempore,  quo  stipulatio   interposita  est, 
sine  conditione  facta  esset.  Respondent  aliqui 
verum  esse  hoc  quantum  ad  obligationem , 
non  vero  quantum  ad  radicem  obligationis  ; 
nam,  licet  obligatio  aequalis  sit,  tamen  radix 
obligationis  non  est  aeque  perfecta. 


12.  Occluditur.  —  Sed  contra  primo,  quia 
in  aliis  contractibus  non  tantum  obligatio,  sed 
etiam  contractus  ipse  est  aeque  perfectus , 
conditione  impleta,  ut  patet  in  matrimonio  et 
sponsalibus,  impleta  conditione,  et  idemestin 
emptione  et  venditione,  et  quacumque  hu- 
mana  promissionc;  ergo  voluntarium  est  solum 
votum  excipere.  Secundo,  videtur  impossibile 
obligationem  esse  aeque  perfectam  et  consum- 
matarn,  et  consensum  non  esseaeque  peifec 
tum,  cum  obligatio  sit  quasi  formalis  effectus 
consensus  et  voti,  vel  si  sit  in  genere  causae 
efficientis,  est  ita  intrinsecus,  ut  nonpossit  esse 
majorperfectio  in  ratione  obligationis,  quamiu 
ratione  voti  .Tertio,quia  commu  tatio  vel  dispen- 
satio  non  cadit  in  votum,  ut  est  actus  qui  prse- 
cessit,  et  jam  non  est,  sed  ut  relinquit  obliga- 
tionem ;  ergo  si  pervenit  ad  eum  statum,  in  quo 
tamperfectamobligationeminducitsicutvotum 
absolutum,  eritaeque  indispensabile  seu  reser- 
vatum.  Quarto,  alii  actus  vel  contractus  sub 
conditionefacti,impletaconditione,  eosdempa- 
riunt  effectus  morales,  etiam  odiosos  et  pcena- 
les,  quos  pariunt  similes  contractus  absoluti  a 
principio;ergo  in  praesentieriteadem  reserva- 
tio. Antecedens patet  inductione:  nam  sponsalia 
sub  conditione,  quse  ante  conditionem  imple- 
tam  non  inducunt  impedimentum  publicae  ho- 
nestatis,  impleta  conditione  illam  inducunt, 
nou  minus  quam  si  a  princtpio  fuissent  abso- 
luta,  cap.  TJnico,  §  Ille,  de  Sponsalibus,  in  6. 
Jtem  datio  bejaeficii  sub  conditione  simoniaca 
de  futuro,  ante  conditionem  impletam  non 
inducit  censuram  et  alias  pcenas;  impleta  vero 
conditione,  inducit,  et  idem  est  in  similibus. 
Consequentia  autem  probatur  a  paritate  ratio- 
nis  :  dicere  enim  quod  in  reservatione  atten- 
ditur  ad  originem,  et  non  in  sponsalibus  et 
aliis,  gratis  dicitur,  et  nulla  ratio  differentiae 
assignari  potest. 

13.  Secundo  principaliter,  ut  hoc  evidentius 
constet,  ostendo  illam  imperfectionem,  quse  in 
voto  sub  conditione  facto  tanquam  in  radice 
consideratur,  nullam  esse,  nec  in  ordine  ad 
consensum,  nec  in  ordine  ad  morales  effectus. 
Quod  ut  declarem,  distinguo  duos  ordines  ho- 
rum  votorum  conditionalium  :  sub  uno  con- 
stituo  omnia  illa  vota,  quse  fiunt  per  modum 
pacti  conditionati  cum  Deo,  Si  periculum  eva- 
sero,  hoc  faciam;  si  tale  beneficium  contuleris, 
tale  servitium  faciam,  etc  Ia  alio  pono  alia 
vota ,  qua^  sub  simplici  conditione  fiunt  sine 
figura  pacti  cum  Deo,  ut,  voveo  castitatem,  si 
ccnfessor  probaverit,  vel  si  pater  consenserit, 
etc.  In  prioribus  votis  nulla  imperiectio  est  ex 


CAP.  XXII.  1)E  ItESERVATlONE 
parte  ccnsensus,  pra?ter  suspensioneni  et  im- 
pcrfectionem  contractus,  quae  durat,  quamdiu 
couditio  non  impletur  :  iila  autem  posita,  tol- 
litur  suspensio  et  imperfectio  contractus  ;  ergo 
nidla  imprrfectio  relinquitur  ex  vi  illius  origi- 
nis.  Quia  illa  solum  erat  pro  statu  conditionis 
non  impletse,  et  ita  illemet  conseusus,  qui 
praecessit,  respicit  duo  tempora,  prsesens,  sci- 
licet,  dum  non  est  conditio;  et  futurum,  pro 
quo  erit ;  et  licet  pro  priori  sit  imperfectus, 
pro  posteriori  est  perfectus,  et  talis  incipit  esse 
statim  ac  conditio  ponitur.  Obligatio  autem 
tunc  non  oritur  ex  consensu  ,  ut  termiuato  ad 
tempus  proecedens,  sed  terminato  ad  subse- 
quens  tempus,  in  quo  est  impleta  conditio. 

14.  Evasio.  —  Occludilur.  —  Votum  reli- 
gionis  inluitu  honoris,  et  commodorum  tempo- 
ralium  factum,  perfectum,  et  validum  est.  — 
Dices  :  semper  est  haec  imperfectio  ,  quod  vo- 
tum  fit  intuitu  rei  obtiuendae  a  Deo.  Sed  con- 
tra  :  nam  haee  imperfectio,  qualiscumque  illa 
sit,  impertinens  est  ad  reservationem  ;  nam 
votum  religionis  etiamsi  fiat  intuitu  honorum 
et  commoditatum  temporalium  religionis ,  et 
ex  ea  parte  sit  imperfectum  ,  nihilominus  va- 
lidum  et  reservatum  est,  quia  illa  non  est  im- 
perfectio  in  proprio  objecto,  seu  materia  voti, 
nec  in  plenitudine  consensus ,  sed  tantum  est 
in  motivo  ex  parte  voventis,  seu  in  applica- 
tione  ad  vovendum.  Idem  autem  est  in  voto 
illo  conditionato ;  nam  esto  motivum  vovendi 
sit  minus  perfectum ,  tamen  consensus  est 
plenus,  et  pro  tempore  in  quo  fuerit  posita 
conditio ,  est  absolutus ,  cujus  signum  est, 
quia,  posita  conditione,  transit  in  absolutum, 
et  consummat  contractum  sine  sui  mutatione, 
per  solam  mutationem  objecti.  Quod  autem 
ille  idem  consensus  prius  fuerit  conditionatus, 
nulla  est  imperfectio  ,  sicut  non  est  imperfec- 
tio,  quae  ad  rem  pertineat,  quod  fiat  sub  con- 
ditione  de  prsesenti ,  vel  prseterito.  Ut,  verbi 
gratia,  si  pater  pro  absente  filio  sic  voveat :  Si 
filius  meus  vivit  hodie,  voveo  peregrinari  Com- 
postellam :  subsistente  enim  conditione,  sine 
dubio  est  validum  votum,  et  reservatum  se- 
cundum  omnes,  licet  sit  imperfectum  in  mo- 
tivo,  vel  in  modo  vovendi.  Denique  in  his 
votis ,  quatenus  habent  formam  contractus, 
videtur  esse  major  ratio  obligationis  quam  iu 
promissione  absoluta  et  simplici,  ut  inter  ho- 
mines  magis  obligat  promissio  sub  conditione 
impleta  ab  alio  ,  quam  siinplex.  At  vero  in 
his  votis  ex  parte  Dei  est  perfectissimus  con- 
sensus  in  contractum  ,  (ut  sic  dicam),  et  Deus 
ex  parte  sua  perfecte  implet  contractum  con- 


VOTORUM  COiNDlTlONAUUM.  4159 

ferendo  benefieium,  et  custodiendo  apericulo: 
ergo  ut  sit  sequalitas,  etiam  ex  parte  voventis 
est  consummata  obligatio,  et  perfectum  vo- 
tum. 

15.  Idem  facile  probari  potest  de  secundo 
ordine  votorum,  nam  in  his  materia  voti  est 
promissa  directe,  et  per  se  intenta  a  vovente; 
solum  est  imperft  ctus  consensus,  quamdiu  con- 
ditio  est  suspensa;  illa  autem  completa,  abso- 
lutus  est,  parumque  ad  effectus  morales  refert 
quod  illa  conditio  praecesserit,  et  consequen- 
ter  nec  ad  reservationem  confert.  Quod  de- 
clarari  potest,  applicando  discursum  factum  : 
nam  ille  etiam  consensus  habet  duplicem  res- 
pectum  ad  duo  tempora,  et  pro  tempore  con- 
surnmatse  conditionis  est  omnino  perfectus. 
Solumque  in  illo  considerari  potest,  quod  vo- 
tum  illud  quasi  paulatim  tit  et  consummatur ; 
nam  prius  est  conditionatum,  postea  absohi- 
tum,  et  ita  in  eo  proceditur,  quasi  ab  imper- 
fectoad  perfectum:  at  hoc  nihil  impedit  quo- 
minus  postquam  est  consummatum,  perfectum 
sit,  ita  enim  coiitingit  in  rebus  omnibus  quse 
paulatim  acquirunt  perfectionem  suam.  Et 
declaratur  amplius,  quia  illa  imperfectio  so- 
lum  erat  dependentia  a  judicio  et  consilio 
alieno,  quse  plene  tollitur,  posito  consilio  fa- 
vente  voto  ;  vel  forte  erat  expectatio  alieni 
consensus,  quo  posito,  manet  consummatiu 
consensus  voventis,  si  jam  fuit  de  prsesenti 
datus,  ut  supponitur ;  ergo  sicut  in  his  votis 
nihil  deest  ad  perfectissimam  obligationem, 
ita  neque  ad  perfectam  rationem  voti  absoluti, 
in  eisque  verum  est  commune  axioma,  condi- 
tionalem  assertionem,  vel  consensum,  posita 
conditione,  transire  in  absolutum ;  ergo  nihil 
deest  talibus  votis,  quominus  reservata  sint. 

16.  Fit  satis  fundamentis  oppositce  senten- 
tice. —  Fundamentum  alterius  sententiae  suffi- 
cienter  solutum  est  ex  dictis;  nego  enim  vo- 
tum  conditionatum  fuisse  imperfectum  in  or- 
dine  ad  tempus  futurum,  pro  quo  esset  im- 
pleta  conditio,  sed  solum  fuisse  imperfectum 
ex  parte  alterius  extremi,  quasi  extrinsece, 
quia  nondum  conditio  posita  erat,  tamen  jam 
ex  parte  sua  habebat  totam  perfectionem  ue  - 
cessariam,  ut  esset  absolutus  consensus,  po- 
sita  conditione  ;  et  ideo,  licet  imperfectio  con- 
ferat  ad  non  reservationem  quamdiu  durat, 
non  tamen  postquam  sublata  est,  ut  satis  est 
declaratum.  Ad  primam  confirmationem,  in 
sequenti  capite,  in  secundo  dubio,  dicetur; 
nunc  assero,  si  necessarium  esset,  per  illatio- 
nem  unum  ex  altero  inferre,  potius  conceden- 
dum  esse,  vota  pcenalia  esse  reservata,  imple- 


4160 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


ta  conditione,  quam  conditionalia  non  esse, 
et  ideo  propter  rem  incertam  non  est  neganda 
res  longe  certior ;  quanta  vero  sit  illa  connexio, 
mox  declarabo.  Ad  secundam  confirrnationem 
nego  sequelam  ;  et  ad  probationem  dico,  re- 
gulam  illam  non  recte  in  prsesenti  applicari, 
quia  dispensatio  voti  condrtionalis,  data  ante 
impletam  conditionem,  noii  refertur  proprie 
ad  tempus  fulurum,  in  quo  esset  implenda 
conditio,  sed  statim  habetsuum  effectum,  tol- 
lendo  votum,et  ad  huuc  effectum  tempus illud 
habile  est  et  opportunum,  quia  votum  non- 
dum  perfecte  obligat ;  votum  autem,  semel 
ablatum,  semper  manet  ablatum,  et  ita  con- 
sequenter  fit  ut,  licet  postea  impleatur  condi- 
tio,  jam  votum  non  obliget.  Inde  vero  non  fit 
ut  dispensatio  referatur  ad  tempus  inhabile, 
sed  fit  potius  ut  preeveniat  illud  tempus,  et 
faciat  ut  jam  in  iilo  non  sit  nccessaria  dispen- 
satio.  Ad  tertiam  confirmationem  negatur 
etiam  consequentia  :  nam  votum  impuberis 
fuit  imperfectum  ex  imperfecta  ratione  et 
voluntate  voventis,  qttse  imperfectio  non  pur- 
gatur  ex  solo  tracttt  temporis  sine  nova  con- 
firmatione.  Hic  autem  non  fuit  imperfectioiu 
deliberatione  voventis,  sed  solum  in  suspen- 
sione  consensus  per  couditionem ,  quse  imper- 
fectio  pttrgatur  conditione  impleta. 

CAPUT  XXIII. 

AN   TOTA   POENALIA  IN    MATERIIS   V0T0RUM   RE- 
SERVATORUM   RESERVATA   SINT? 

1.  Vota  pcenalia  ante  culpam  non  sunt  re- 
servata.  —  Duo  etiam  status  suut  in  his  votis 
distinguendi :  unus  ante  culpam ,  alius  post 
illam  commissam,  et  ita  etiam  hic  duo  dubia 
occurrunt.  Primum  est,  an  vota  poenalia  ante 
commissam  culpam  sint  reservata,  vel  possint 
tolli  per  Episcopum,  et  alios  habentes  gene- 
ralem  facultatem.  In  quo  breviter  dicendum 
est ,  talia  vota  pro  illo  statu  non  esse  reserva- 
ta.  Probatur  a  fortiori,  quia  illa  vota  ultra 
propriam  imperfectionem  .  quam  habent  ut 
poenalia  sunt,  habent  generalem  suspensio- 
nem  conditionalium  :  nam  revera  conditiona- 
ta  sunt ;  ergo  si  alia  vota  conditionalia  non 
sttnt  reservata,  non  impleta  conditione,  multo 
minus  ista.  Et  ita  in  hac  assertione  conve- 
r.iunt  fere  omnes  Doctores  allegati,  et  statim 
referendi.  Solus  Navar.,  in  Suinm,,  cap.  13, 
num.  43,  et  cons.  15,  de  Voto,  distinguit  in- 
ter  votum  pcenale  purum,  seu  simplex  (  quod 
unum  taiitum  est,  utique  de  pcena,  si  commit- 


tatur  culpa,  et  non  fit  speeiale  votum  de  non 
committenda  lali  culpa),  et  inter  votum  pce- 
nale,  qttod  duo  includit,  ttnum  non  ludendi, 
verbi  gratia,  aliud  eundi  Hierosulymam,  si  id 
commiserim.  De  hoc  ergo  posteriori  concedit, 
posse  dispensari  ante  commissam  culpam 
quasi  in  radice,  scilicet  tollendo  votum  de  non 
ludendo,  qttia  illud  non  est  reservatum ,  et 
illo  ahlato,  tollitur  aliud.  Quia,  licet  ille  pos- 
tea  ludat,  non  peccat  contra  votum,  et  couse- 
quenter  non  incurrit  pcenam  alterius  voti,  et 
ita  subtrahitttr  illius  voti  materia,  et  sic  tolli- 
tur  ,  licet  non  dispensetur.  De  priori  autem 
voto  negat  posse  tolli,  nisi  per  Papam ,  etiam 
ante  commissamculpam,  quiaest  unum,  cttjtts 
materia  est  reservata. 

2.  Excluditur  sententia  Navarri.  —  Haec 
vero  sententia  quoad  hoc  posterius  membrum, 
in  quo  dissentit  a  nobis,  rejicitur  ex  dictis  ca- 
pite  prsecedenti ,  in  primo  dubio,  quia  Navar- 
rus  solum  in  hoc  fundatur,  quod  votum  condi- 
tionatum,  etiam  ante  conditionem  impletam, 
reservatum  est,  cujus  contrarium  definivimus 
et  ostendimus,  ideoqtte  hsec  sententia  quoad 
hanc  partem  prucedit  ex  falso  fundamento. 
Et  preeterea  adverto,  hoc  votum  etiam  inter- 
dum  posse  esse  tale,  ut  per  solam  dispensatio- 
nem  circa  antecedens  tollatur  consequens  , 
etiam  per  Episcopttm.  Ut  si  qttis  voveat  in 
hunc  modttm  :  Promitto  ire  Compostellam  si 
fregero  Quadragesimale  jejunium  ;  nam  si 
Episcopus  dispenset  cttm  illo  in  jejunio,  licet 
non  jejunet,  non  tenebitur  voto  ,  quia  cessat 
ratio  peccati  in  non  jejtfnando,  qttod  erat  fnn- 
damentum  voti;  et  ita  si  caetera  siut  paria, 
est  eadem  ratio  in  utroque  voto. 

3.  Duplex  advertendum. —  Unde  ulterius  in 
pricri  puncto  occurruut  duo  notanda.  Unum 
est,  etiam  in  illo  voto  esse  dispensabile  poste- 
rius  votum,  non  reservato  primo,  et  hanc  dis- 
pensationem  non  esse  reservatam,  sed  posse. 
concedi  ab  Episcopo.  Probatur  prior  pars  : 
quia  cum  sint  duo  vota,  primum  de  se  est  se- 
parabile  a  posteriori ;  e.rgo  e  converso  potest 
per  commutationem  tolli  posterius ,  relicto 
primo.  Ut  in  dicto  casu  potest  non  tolli  votum 
de  non  lttdeudo,  et  tolli  poena  talis  peregrina- 
tiouis,  mutando  illam  in  aliam  peregrinatio- 
nem,  vel  in  alia  opera  pia,  quee  statim  fiarrt 
etiam  ante  incursam  culpam.  Quod  autem  hoc 
fieri  possit  ordinaria  potestate,  probatur,  quia 
ilia  non  est  dispensatio  in  voto  absoluto  Com- 
postellano,  sed  ad  sttmmum  in  conditionato, 
et  eo  tempore  quo  nondttm  est  contracta  obli- 
gatio,  sed  est  suspensa  respectu  talis  pcerree. 


CAP.  XXIU.  AN  VOTA  POENALl 
Item  est  optima  ratio,  quia  illnd  votum  dis- 
pensari  potest,  quandoest  uuieum  ;  ergo,  licet 
sit  conjunctum  eum  alio,  poterit  dispensari 
sine  illo.  Item  in  his  duobus  votis,  sicut  prius 
potest  esse  sine  posteriori,  ita  e  converso,  quia 
potest  quis  teneri  ex  voto  ad  non  ludendum 
sinc  adjunctione  talis  pcense,  imo  sine  adjec- 
tione  alicujus  pcenaa  ex  voto  ;  ergo  nou  repu- 
gnat  dispensari  posterius  votum,  relicto  prio- 
ri,  et  alioquin  tale  votum  nondum  est  reser- 
vatum ,  ut  ostensum  est,  quia ,  licet  prius  sit 
absolutum ,  posterius  est  conditionatum ,  et 
nondum  est  impleta  conditio ,  ut  ostensum 
est;  ergo  potest  per  Episcopum  vel  delegatum 
dispensari  aut  commutari  sine  priori.  Quin 
potius,  etiamsi  prius  votum  tale  sit,  ut  non 
possit  Episcopus  dispensare  in  illo,  nihilomi- 
nus  posset  dispensare  in  secundo  conditionali. 
Ut  si  quis  voveat  servare  eastitatem,  et  si  il- 
lam  violet,  jejunare,  vel  rehgionem  ingredi, 
poterit  Episcopus  commntare  vel  auferre  pce- 
nam,  licet  votum  castitatis  auferre  non  possit. 
Nam  tunc  etiam  procedunt  rationes  factse. 

4.  Alterum  notandum  est,  non  videri  ne- 
cessarium,  quod  Navarrus  ait,  dispensato  prio- 
ri  voto,  secundum  per  se  cadere  ,  quia  fieri 
potest  quod  illa  pcena  non  promittatur  propter 
priorem  culpam,  ut  est  contra  speciale  vo- 
tum,  sed  tantum  ut  est  secundum  se  mala,  et 
contra  aliud  prseceptum.  Ut  si  prius  votum 
sit  non  fornicandi,  et  aliud  sit  eundi  Hieroso- 
lymam,  si  fornicatus  fuerit,  etiamsi  tollatur 
prius  votum  ,  poterit  propter  solam  fornica- 
tionem  incurri  hsec  pcena.  Nam  prsecise  pro- 
pter  mtempcrantiae  cnlpam  ,  et  ad  se  conti- 
nendum  ab  illa,  videtur  vovens  talem  pcenam 
sibi  iniposuisse,  et  videtur  sane  hsec  esse  com- 
munis  intentio  sic  voventium.  Imo  ssepe  non 
tam  attendunt  ad  malitiam  moralem  actus, 
quam  sibi  interdicunt,  quam  ad  alia  incom- 
moda,  quse  ludus,  verbi  gratia ,  secum  affert, 
quse  incommoda  non  aufert  Episcopus,  etiam- 
si  in  voto  non  ludendi  dispenset  ;  ergo  per 
solam  dispensationem  in  primo  voto  non  satis 
tollitnr  secundum,  nisi  ipsum  in  se  dispense- 
tur.  Unde  respiciendum  saltem  esset  ad  in- 
tentionem  voventis,  et  modum  voti,  quod  non 
fit,  si  simplieiter  totum  illud  votum  per  mo- 
dum  unius  aufertur.  Denique  in  eo  casu  non 
satis  est  petere  dispensationem  a  voto  non  lu- 
dendi,  sed  oportet  utrumque  votum  explicare ; 
ergo  est  signum  non  tolli  iilo  modo ,  sed  per 
se  et  in  se  (  ut  ita  dicam  )  utrumque  dispen- 
sari. 

5.  An  voium  pcenale  de  maieria  pertinente 


V  IN  MATEIUIS  V0T01UJM,  ETC.  1161 

acl  vola  reservata  maneat  quoad  illaiti  reserva- 
tum.  —  Prima  objectio.  —  Aliud  dubium  est, 
an  votum  pcenale ,  in  quo  pcena  est  materia 
perlinens  ad  vota  reservata  ,  maneat  quoad 
illam  reservatum  post  commissam  culpam. 
Certum  est  enim  eum  ,  qui  vovit  Hierosoly- 
mam  peregrinari  si  o^cidat  inimicum ,  post 
factum  homicidium  teneri  simpliciter  et  abso- 
lute  ad  peregrinandnm  illuc  ex  voto  ;  difficul- 
tas  ergo  est,  an  illud  votum  maneat  reserva- 
tum.  Multi  enim  et  graves  auctores  affirmant, 
Soto  supra  ,  et  tract.  de  Juramento,  i  part., 
cap.  9;  Cord.,  Covar.  et  Guttier.,  ubi  supra  ; 
Em.  Rod.,  in  Bulla  Cruciatse,  §  9,  n.  124; 
Azor  supra,  et  cap.  10,  q.  3  ;  et  esse  veriorem 
opinionem  dicit  Graffis,  libro  secundo  Decis., 
cap.  28  ;  esse  vero  tutiorem,  licet  contraria 
probabilis  sit,  dicit  Angles ,  quaest.  de  Voto, 
art.  8,  difficult.  10.  Fundamentum  est,  quia 
jam  illud  votum  non  est  conditionatum,  sed 
absolutum,  et  ita  in  illo  urgent  omnes  ratio- 
nes,  qua3  de  voto  conditionato  post  impletam 
conditionem  diximus  :  quia  vix  potest  specia- 
lis  ratio  in  pcenali  voto  assignari,  quae  efficax 
sit.  Et  quia  in  hoc  solo  consistit  vis  hujus 
fundamenti,  examinando  fundamentum  se- 
queutis  sententiee,  melius  expendetur. 

6.  Secunda  sententia.  —  Secunda  ergo  sen- 
tentia  dicit  ,  hoec  vota  non  esse  reservata, 
etiam  post  impletam  conditionem.  Tenet  Ara- 
gon.  supra,  et  dicit  hanc  opinionem  jam  esse 
communem.  Henr.,  lib.  7  de  Indul.,  cap.  30, 
n.  6,  ubi  dicit  esse  communem  praxim,  et  re- 
fert  plures  viros  doctos,  qui  scripta  sua  typis 
non  mandarunt.  Tenet  etiam  Medin.,  in  Sum., 
lib.  i,  cap.  14,  §  6;  Vivald.  late,  d.  cap.  14,- 
a  n.  45  usque  ad  57  ;  Ludov.  Lop.,  1  part.,  c. 
44,  et  2  part.,  capite  nono,  de  Clavib.,  circa 
finem  ;  et  Em.  Rod.,  mutans  fententiam  libri 
Queest.  Regular. ,  q.  63,  art.  7  ;  Sanc.  supra, 
n.  8,  referens  alios.  Et  fere  etiam  omnes  prio- 
ris  opinionis  auctores  fatentur  hanc  esse  pro- 
babilem,  et  in  praxi  securam.  Et  ideo  durum 
esset  huic  opinioni  eontradicere,  et  difficilius 
consuetudini  resistere,  licet  non  minus  diffici- 
le  sit  solida  ratione  hanc  sententiam  persua- 
dere.  Prima  esse  solet,  quia  hoc  votum  a  prin- 
cipio  fuit  conditionatum,  et  imperfecte  volun- 
tarium,  et  semper  trahit  secum  illam  imper- 
fectionem.  Confirmat  hoc  Vivald.  a  simili  , 
quia,  licet  rebaptizatio  sit  casus  reservatus, 
vel  sufficiens  ad  censuram,  si  tamen  rebapti- 
zet  quis  sub  conditione,  non  incurrit  censu- 
ram,  nec  est  casus  reservatus.  Confirmatur  se- 
cundo,  quia  haec  vota  pcenalia  sunt  valde  or- 


1162 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


dinaria,  prgesertim  in  juvenibus  ;  casus  autem 
qui  frequenter  acciriunt ,  committuntur  Epis- 
copis,  ut  ex  materia  de  legibus  constat,  et 
prosequitur  Cordub. ,  in  libr.  1  Queestion., 
q.  11. 

7.  Sed  hsec  parum  urgent;  nam  prima  ra- 
tio  procedit  generaliter  de  voto  conditionato, 
et  non  assignat  particularem  rationem  in  bis 
pcenalibus,  et  ideo  vel  supponit  falsum  fun- 
damentum,  vel  non  declarat  quam  particula- 
rem  imperfectionem  habeant  hsec  vota,  quae 
sufficiat  ut  non  censeantur  reservata  post  im- 
pletam  conditionem ;  nam  pro  illo  tempore 
revera  sunt  satis  perfecte  voluntaria,  quia  sunt 
facta  cum  deliberatione  integra  et  sufficiente 
ad  peccatum  mortale,  et  posita  conditione, 
fiunt  absoluta.  Prima  etiam  confirmatio  non 
est  ad  rem,  quia  in  casu  rebaptizandi  condi- 
tio  adjecta  non  est  de  futuro,  sed  de  preesen- 
ti,  et  talis  est,  ut  excludat  voluntatem  sim- 
pliciter  rebaptizandi.  Nam  conditio  esse  debet, 
Si  non  es  baptizatus,  baptizo  te.  Et  tunc  si 
subsistit  conditio,  non  fit  baptismus;  etsi  non 
subsistit,  non  fit  rebaptizatio,  et  ita  conditio 
semper  excusat  rebaptizationem  simpliciter. 
Secus  vero  esset  si  apponeretur  conditio  cum 
qua  posset  esse  rebaptizatio,  ut,  Baptizo  te,  si 
post  baptismum  peccasti;  nam  tunc  subsis- 
tente  conditione,  esset  rebaptizatio,  et  incur- 
reretur  censura,  etc.  Non  potest  autem  bap- 
tismus  dari  sub  conditione  de  futuro,  et  ideo 
non  potest  casus  ille  in  exemplum  trahi.  Se- 
cunda  vero  confirmatio  continet  aliquam  con- 
gruentiam,  sed  non  per  se  sufficientem,  alias 
probaret  de  omnibus  votis  religionis  aut  pere- 
grinationis  factis  ex  timore  naufragii,  vel  pe- 
riculi  aegritudinis,  vel  ex  indiscreto  fervore, 
vel  alia  simili  causa ;  nam  talia  vota  etiarn 
sunt  valde  ordinaria  et  frequentia;  illa  ergo 
ratio  non  sufficit,  ut  explicabimus  generalius 
capite  sequenti. 

8.  Ratio  fundamentalis. —  Unica  ergo  ratio 
fundamentalis  hujus  sententiae  est,  quia  in 
voto  poenali  vovens  non  intendit  directe  et 
per  se  id  quod  vovet  in  pcenam,  ut  religionem 
vel  peregrinationem,  neque  illud  promittit 
per  se  intendens  cultum  Dei,  sed  potius  affec- 
tat  vitare  talem  rem  ut  molestam  et  pcenalem, 
et  ideo  illam  promittit  sub  tali  conditione,  ut 
ex  affectu  vitandi  pcenam  cogatUr  vitare  cul- 
pam;  ergo  qui  sic  vovet,  non  vult  religionem, 
nisi  valde  materiaiiter  et  imperfecte ;  ergo 
nunquam  potest  votum  illud  esse  votum  sim- 
pliciter  religiOnis,  etiam  conditione  impleta. 
Patet  consequentia ,  quia   votum  religionis 


simpliciter  dictum  significatillud,quod  factum 
est  ex  affectu  religionis ;  ergo  non  est  verisi- 
mile  voluisse  Papam  reservare  vota  simili 
modo  facta,  in  quocumque  statu  inveniantur. 
Et  ita  constituitur  differentia  inter  heec  vota, 
et  alia  conditionata;  nam  hsec  non  excludun- 
tur  a  numero  votorum  reservatorum  propter 
imperfectionem  consensus  conditionati,  heec 
enim  non  sufficit  post  impletam  conditionem, 
sed  propter  imperfectum  modum  vovendi  ta- 
lem  materiam,  potius  ex  repugnantia  ad  illam 
quam  ex  affectu. 

9.  Objectio.  —  Contra  hanc  vero  rationem 
objici  potest  primo  ,  quia  si  esset  solida,  pro- 
baret  etiam  votum  factum  sub  tali  conditione 
de  praesenti  aut  de  praeterito,  non  esse  reser- 
vatum;  consequens  est  falsum,  et  a  nemine 
admittitur;  ergo.  Declaratur  sequela,  si  quis, 
dubitans  an  in  tali  actu  peccaverit  mortali- 
ter,  ita  voveat,  Si  in  hoc  peccavi  mortaliter, 
in  vindictam  talis  peccati  voveo  peregrinari, 
etc;  tunc  ergo  vovens  non  promittit  ex  affec- 
tu  ad  religionem,  sed  potius,  quia  est  sibi  one- 
rosa  et  pcenalis,  illam  promittit  in  odium  pec- 
cati ;  ergo  quoad  hoc  habet  tale  votum  eam- 
dem  imperfectionem,  quam  simile  votum  pce- 
nale  de  futuro  ;  ergo  si  illa  ratio  sufficit  in  hoc 
voto,  ut  non  sit  reservatum  impleta  condi- 
tione,  etiam  si  conditio  sit  praeterita,  sufficiet. 
Patet  consequentia,  quia  affectus  ad  religio- 
nem  est  idem,  et  diversitas  in  conditione  non 
refert,  quia  ( ut  ostensum  est)  conditio  de  fu- 
turo,  postquam  impletur,  sequivalet  conditio- 
ni  de  preesenti,  vel  de  praeterito.  Quare  diffe- 
rentia  inter  haec  vota,  quee  ex  conditione  de 
preesenti  vel  futuro  solet  assignari,  per  se  non 
est  sufficiens.  Nihilominus  tamen  potest  con- 
siderari  aliqua  differentia  ex  parte  affectus 
voventis;  nam  quando  jam  supponitur  pecca- 
tum  factum,  voluntas  peregrinationis  vel  re- 
ligionis,  etiam  si  sit  in  pcenam,  est  absoluta 
exsolo  affectu  voventis,solumque  videtur  oriri 
ex  dolore  peccati  jam  commissi,  quod  non  re- 
pugnat  perfectioni  voti ;  sic  enim  frequenter 
peccatores  vovent  religionem,  ut  possint  pce- 
nitentiam  agere  de  peccatis,  et  alia,  quee  sunt 
perfecta  vota  et  reservata.  At  vero  quando 
conditio  est  de  futuro,  quia  nondum  suppo- 
nitur  culpa,  quee  est  causa  pcenee,  ideo  pro- 
missio  reiigionis  a  principio  fuit  cum  affectu, 
imo  ex  affectu  fugiendi  illam,  ut  ita  etiam 
vitetur  peccatum,  et  in  hac  parte  votum  illud, 
nt  est  religionis,  valde  diminutum  est,  sub 
ea  ratione. 

10.  Secunda  objectio.  —  Sed  objicitur  se- 


CAK  XXIII.  AN  VOTA  POENALI 
cundo,  quia  in  illo  voto  aut  consideratur  im- 
perfectum  motivum  vovendi,aut  repugnantia 
voluntatis  et  affectus  ad  religionem,  quse  in 
sic  vovente  supponitur ;  neutra  autem  sufficit 
ut  tale  votum  non  sit  reservatum ;  ergo.  Pro- 
batur  minor,  quia  motivum  illud  continendi 
se  atalivitio  metu  obligationis  ad  religionem, 
non  est  malum,  licet  non  sit  omnino  perfec- 
tum,  et  ita  parum  refertad  reservationem,  ut 
supradixi.  Eo  vel  maxime  quod  tale  motivum 
pertinet  ad  causam  impulsivam  (ut  vocant), 
seu  applicationem  voluntatis  ad  vovendum  ; 
heec  autem  potest  esse  longe  imperfectior  in 
votis  reservatis :  ut  si  quis  voveat  religiosus 
fieri,  quia  honores  vel  commodum  aliquod 
amisit,  velad  vitandas  inimicitias,  vel  aliquod 
vitse  periculum.  Talia  enim  vota  si  fiant  cum 
absoluta  voluntate  se  obligandi,  valida  sunt 
et  reservata;  ergo  illa  imperfectio  ex  parte 
motivi  non  sufficit  ad  impediendam  reserva- 
tionem  in  voto  conclitionato  pro  statu  impletse 
conditionis ;  nam  pro  illo  jam  est  consum- 
mata  et  perfecta  voluntas  se  obligandi,  licet 
motivum  impellensad  illam  voluntatem  fuerit 
cohiberi  a  peccato.  Altera  pars  de  repugnan- 
tia  affectus  patet,  quia  etiam  in  votis  ab- 
solutis  simul  cum  tali  motivo  potest  inter- 
venire  similis  repugnantia  :  ssepe  enim  is, 
qui  nollet  fieri  religiosus ,  et  cui  displi- 
cet  religio,  vovet  illam  absolute  ad  vitan- 
dam  mortem  ,  vel  ad  consequendos  hono  - 
res ,  et  tamen  votum  est  reservatum ,  et 
ita  solum  relinquitur  differentia  in  ratione 
conditionati  et  absoluti,  quse  cessat  impleta 
conditione,  ut  dixi.  Confirmatur,  quia  alias 
posset  quis  dicere,  omne  votum  castitatis,  vel 
simile,  quod  a  principio  fuit  factum  cum  in- 
voluntario  mixto,  et  sine  affectu  totali  ad  re- 
ligionem,  non  esse  reservatum,  sed  dispensa- 
bile  ab  Episcopo,  quod  non  videtur  admitten- 
dum,  ut  sequenti  capite  dicam. 

11.  Solvitur  objectio ,  et  assignatur  dlffe- 
rentia  in  modo  repugnantice.  — Veraratio  assi- 
gnatur. —  Objectio  sine  dubio  est  difficilis,  et, 
speculative  loqueudo,  videtur  satis  probabiliter 
concludere  :  nihilominus  tamen  potest  aliqua 
differentise  ratio  reddi,  non  quidem  in  motivo 
applicante  voluntatem,  sed  iu  modo  repu- 
gnantise.  Unde  ingeuue  fateor  impeifectio- 
nem  in  motivo  appiicante  voluntatem  ad  vo- 
vendum,  non  satis  esse  ut  votum  non  sit 
reservatum,  si  alias  materia  reservata  sit. 
ltem  fateor  non  satis  esse  quod  votum  sit  cum 
ilia  repugnantia,  quse  provenit  ex  admixtione 
involuntarii  secundum  quid  ;  utrumque  enim 


A  1N  MATERIIS  VOTORUM,  ETC.  1163 

convincit  ratio  facta.  Dico  ergo,  rationem  con- 
sistere  in  hoc,  quod  votum,  quando  est  pce- 
nale  de  futuro,  fit  cum  affectu  et  delibcratione 
cavendi  illud  ipsum  quod  sub  conditione  vove- 
tur,  et  cumproposito  et  animo  vitandi  absolu- 
tam  obligationem  ejus,  quod  in  aliis  votis  om- 
nibus  nou  invenitur.Nam  si  sint  absoluta,  etiam 
pcenalia,  pro  culpa  jam  commissa  fiunt,  cum 
absoluta  voluntate  se  obligandi  ad  religionem, 
castitatem,  vel  peregrinationem,  et  cum  deli- 
berato  animo  id  prsestandi,  etiamsi  cum  repu- 
gnantia  et  nolleitate  (ut  sic  dicam),  seu  sim- 
plici  displicentia  :  in  voto  autem  conditionaii 
pcenali  intercedit  animus  omnino  cavendi  ab- 
solutam  obligationem;  imo  intrinsece  videtur 
hoc  includi  in  tali  voto  ex  natura  ejus,  quod 
proprium  est  illius,  et  nullis  aliis,  vel  absolutis, 
vel  conditionatis  non  pcenalibus  convenit.  Et 
ideo  illud  nunquam  censetur  votum  simpli- 
citer  talis  rei,  sicut  censentur  alia,  tametsi  ali- 
quo  modo  involuntaria  fuerint,  et  hinc  fit  ut 
aliareservata  sint,  vel  statim  ac  fiunt,  si  sint 
absoluta,  vel  impleta  conditione,  si  sub  illa 
fiant ;  pcenale  autem  minime. 

12.  Instantia.  —  Solvitur.  —  Dices  :  licet 
ille,  cum  vovit,  habuerit  talem  animum,  nihi- 
lominus,  cum  postea  peccat,  co  ipso  simplici- 
ter  vult  sc  obligare  ad  pcenam,  non  obstante 
repugnantia  et  displicentia  illius.  Respondeo, 
ex  vi  talis  peccati  non  habere  voventem  il- 
lam  voluntatem  formalem.  Imo  peccare  po- 
test,  nihil  cogitans  de  voto,  vel,  licet  cogitet, 
potest  peccare  spe  dispensationis,  vel  potest 
non  renovare  voluntatem  obligationis,  sedper- 
miltere  obligationem,  quse  necessitate  quadam 
supervenit  ex  vi  prioris  voti ;  est  ergo  tantum 
qusedam  voluntas  permissiva,  et  ssepe  tantum 
interpretativa,  quse  noii  suffieit  ut  votum  illud 
dicatur  simpliciter  tale,  et  ob  eam  rem  inter- 
pretari  possimus,  fuisse  intentionem  Pontifi- 
cis  reservare  illud.  Hoc  ergo  modo  illa  opi- 
nio  probabili  ratione  defenditur ;  fortius  au- 
tem  et  certius  practice  defenditur  ex  probabi- 
litate  quam  ab  auctoritate  habet,  et  maxime 
aconsuetudine;  nam  sicut  hsec  reservatio  ma- 
xiine  nititur  iii  consuetudine,  ita  eadem  con- 
suetudo  illam  interpretata  est.  Unde  cum  id 
fiat,  vidente  et  tacente  Pontifice,  illam  appro- 
bare  videtur. 

13.  De  duplici  pcsna  peccati,  et  differentia, 
inter  utramque. — Duobus  modis  votum  pcenale 
fieri  posse. — Nihilomiuus  tamen  occurrit  ad- 
denda  moderatio  qusedam,  quse  fundamen- 
tum  habet  in  ratione  facta,  prout  a  nobis  ex- 
plicata  est,  Duplex  euim  est  pcena  peccati ; 


4164 


LIB.  VI.  m  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


una,  vindicativa,  et  alia  medicinalis,  ut  ex 
materia  de  confessione  constat ;  his  enim  duo- 
bus  modis  potest  confessor  poenitentiam  im- 
ponere,  estque  inter  illas  pcenas  la+um  discri- 
men ;  nam  medicinalis  majoris  necessitatis  est, 
et  non  excusatur  propter  indulgentias,  nec  fa- 
cile  mutari  potest.  Dico  ergo,  his  duobus  mo- 
dis  posse  ficri  votum  pcenale,  et  omnia  dicta 
maxime  procedere  de  voto  pcenali,  quod  in 
vindictam  peccati  fiat,  et  de  hoc  intelligendam 
esse  sententiam  communem  nunc  inter  mo- 
dernos,  non  tamen  esse  extendendam  ad  pce- 
nam  medicinalem.  Nam  si  quis  voveat  ingre- 
di  religionem,  si  talia  peccata  commiserit, 
non  in  vindictam,  sed  ut  in  religione  vitet  pe- 
ricula  et  occasiones  sic  peccandi,  videtur  il- 
lud  votum  fieri  sufficienter  ex  affectu  ad  reli- 
gionem,  saltem  ut  est  aptum  medium  ad  vi- 
tanda  peccata,  quod  est  optimum  voti  moti- 
vum.  Unde  tale  votum  videtur  potius  condi- 
tionale  purum,  quam  proprie  poenale,  et  non 
videtur  fieri  ex  affectu  cavendi  obligationem, 
sed  solum  ex  affectu  cavendi  peccata,  et  uten- 
di  convenienti  remedio  contra  illa,  solumque 
videtur  pro  tunc  apponi  conditio  ad  sumen- 
dam  sufficientem  experientiam  necessitatis  ta- 
lis  remedii;  ideoque  impleta  conditione,  satis 
voluntarium  et  consummatum  relinquitur 
votum  religionis  ut  remedii  contra  peccata, 
quod  merito  censendum  est  votum  simpliciter 
religionis,  ac  subinde  reservatum.  Idemque 
censeo  si  actio  pcenalis  et  onerosa  promittatur 
in  gratiarum  actionem  pro  actu  virtutis,  vel 
pro  peccato  evitando,  ut  si  quis  voveat  pere- 
grinari  Compostellam,  si  a  lapsu  carnis  tanto 
tempore  conservetur,  vel  quid  simile;  hoc 
enim  votum,  impleta  conditione,  absolutum 
esse  censeo  ac  reservatum,  quia  non  est  pce- 
nale,  licet  fortasse  opus  sit  poenale,  et  ut  tale 
promittatur,  quia  promittitur  ex  directo  affec- 
tu,  et  cum  plena  determinatione  pro  tali 
eventu. 

CAPUT  XXIV. 

DE   V0TIS   SUB   DISJUNGTIONE   FACTIS  DE   MATERIA 
RESERVATA    ET  NON  RESERVATA. 

\ .  Votum  factum  sub  disjunctione  de  mate- 
ria  reservata  et  non  reservata,  non  esse  reser- 
vatum. — Contingit  ssepe  vovere  sub  hac  for- 
ma,  Voveo  peregrinari  Hierosolymam,  vel 
centum  aureos  ineleemosynamdare,  seu,  pro- 
mitto  peregrinari  vel  Romam,  vel  Lauretum. 
De  hujusmodi  ergo  voto  solet  inquiri.  an  re- 


servatum  sit.  In  quo  dubio  breviter  dicendum 
est,  re  existente  integra,  id  est,  non  mutata 
voluntate  voventis,  nec  facta  determinatione 
ex  parte  materise,  votum  non  esse  reserva- 
tum.  Ita  tenent  communiter  moderni  Docto- 
res,  qui  hoc  attingunt.  Ratio  est,  quia  illud 
non  est  votum  Romanum,  simplieiter  loquen- 
do  ;  ergo  non  comprehenditur  sub  reservatis. 
Item  quia  ille  potest  implere  votum  circa  ma- 
teriam  non  reservatam  per  regulam  In  alter- 
nativis,  de  Regul.  Jur.,  in  6 ;  ergo  non  est 
simpliciterobligatus  ad  materiam  reservatam ; 
ergo  illa  obligatio,  quae  immediate  ex  illo  vo- 
to  nascitur,  simpliciter  dispensari  posset  vel 
commutari  iii  aliam  determinatam,  quas  re- 
servata  nonsit ;  vel  etiam  posset  auferri  pars 
illa  materise  reservata,  et  alia  sola  relinqui ; 
vel  pars  reservata  posset  in  aliam  non  reser- 
vatam  commutari,  relinquendo  votum  disjunc- 
tum.  Nam,  supposita  non  reservatione  voti, 
hsec  omnia  cadunt  sub  eamdem  potestatem, 
si  causa  subsit  proportionata. 

2.  An  promittere  castitatem,  vel  ordinari 
in  sacris  suh  disjunctione,  sit  votum  reserva- 
tum. — Oportet  autem  ut  altera,  vel  aliqua 
pars  disjunctionis  fuerit  de  materia  non  re- 
servata  ;  nam  si  fiat  votum  disjunctivuin  circa 
utramque  materiam  reservatam,  ut,  Voveo 
castitatem  vel  religionem,  clarum  est  votum 
esse  reservatum,  quia  necessario  impleri  de- 
bet  in  materia  reservata  ;  et  ita  totum  illud 
aequivalet  saltem  voto  determinato  de  minori 
parte  disjunctivae,  quod  reservatum  est.  Sed 
quid  de  hoc  voto,  Voveo  religionem,  vel  cle- 
ricatum  in  sacris?  Dico  non  esse  reservatum, 
quia  in  eo  habet  etiam  locum  ratio  facta.  Ma- 
jus  dubium  esse  posset  de  hoc  voto,  Promitto 
castitatem,  aut  ordinari  in  sacris ;  nam  in  illo 
quidquid  eligatur,  servanda  est  castitas  ;  sed 
nihilomhms  non  est  votumreservatum,  quia 
pars  materiae  quoad  clericatum  reservata  non 
est,  et  licet  illa  eligatur,  nondum  est  obligatio 
ad  castitatem,  donec  cum  effectu  ordinatio 
fiat,  et  tunc  obligatio  ad  castitstem  oritur  ex 
novo  voto,  non  ex  priori  disjunctivo. 

3.  Dixi  autem  in  assertione,  re  existente  in- 
tegra,  quia  si  mutatio  fiat,  tunc  limitatione 
seu  distinctione  opus  est.  Potest  enim  muta- 
tio  fieri  per  electionem  voventis,  ut  si  post 
primum  votum  emissum,  voluntarie  determi- 
nat  suam  obligationem  ad  alteram  partem 
voti  reservatam.  Quod  duobus  modis  fieri  po- 
test.  Primo,  per  solum  propositum  exequendi 
votumin  parte  materise  reservatse,  et  quamdiu 
sistitur  in  solo  proposito  pertinente  ad  execu- 


CAP.  XXV.  DE  POTESTATE  DELEGATA  AD  DISPENSANDUM,  ETC. 


1165 


tioneni  voti  non  mntatur  votuni,  nec  obliga- 
tioejus,  quia  propositum  illud,  juxta  supra 
dicta,  non  inducit  obligationem;  unde  et  mu- 
tari  potest  sine  speciali  peccato,  et  non  redclit 
votum  minus  dispensabile  quam  antea  erat. 
Secundo,  potest  id  fieri  per  absolutam  volun- 
tatem  se  obligandi  ad  partem  materiae  reser- 
vatam.  Ettuncquasi  uovum  votum  emittitur, 
et  contrahitur  ac  determinatur  obligatio  ex 
consensupartium,  quae  etideo  mutari  amplius 
non  poterit  arbitrio  voventis,  sed  tenetur  im- 
plere  votum  in  parte,  quam  decrevit,  ideoque 
jam  illud  votum  est  simpliciterreligionis,  ver- 
bi  gratia,  ac  subinde  reservatum. 

4.  An  votUfn  sub  disjunclione  ln  materia  re- 
servata  sit  reservatum.  —  Alia  mutatio  potest 
contingere  ex  parte  materiae,  quia,  verbi  gra- 
tia,  vovit  quis  religionem  ingredi,  vel  taiem 
eleemosynam  facere,  et  postea  factus  est  im- 
potens  ad  eleemosynam ;  et  tunc  dubitari  po- 
test,  an  ille  obligetur  ad  religionem  determi- 
nate,  et  consequenter  an  illud  votum  sit  re- 
servatum.  Respondeo  ,  quoad  obligationem, 
non  esse  dubium  quin  si,  perseverante  obli- 
gatione  alternativa,  altera  pars  facta  est  im- 
possibilis,  implenda  sit  obiigatio  in  altera  par- 
te.  Quia  votum  obligat  ut  impleatur  eo  modo 
quo  potest.  Nibilominus  tamen  dico,  votum 
non  fieri  reservatum,  quia  nunquam  est  vo- 
tum  determinatum  talis  materiae,  et  applica- 
tio  obligationis  ad  illam  provenit  ex  solo  fac- 
to ,  seu  ex  impossibiJitate  inateriae,  quae  est 
per  accidens,  non  ex  vi  vincttli. 

5.  Objectio. —  Solutio.  — Dice.-  :  etiam  vo- 
tum  conditionatum  est  quasi  disjunctum,  et 
tamen  impleta  conditione  obligat,  ita  ut  sit 
reservaturn;  idem  ergo  erit  in  preesenti ;  vel 
e  converso^  si  votum  disjunctivum,  facta  de- 
terminatione  ad  alteram  partem,  non  fit  re- 
servatum,  nec  conditionale  fiet  impleta  con- 
ditione.  Respondetur  tamen  negando  conse- 
quentiam  utramque  :  nam  votum,  licet  sub 
conditione  fiat,  non  est  disjtmctivum,  sed  de- 
terminate  est  de  tali  materia,  et  conditio  non 
ampliat  nec  variat  materiain,  sed  suspendit 
consensum  pro  eo  tempore  pro  quo  non  im- 
pletur ;  pro  illo  autem,  in  quo  fuerit  iinpie- 
ta  conditio,  consensus  est  consummatus  et  ab- 
solutus,  et  ita  non  per  accidens,  et  prseter  in- 
tentionem  voventis  iit  illa  determinatio  et  ab- 
solttta  obligatio,  sed  per  se,  et  vi  ipsius  voti. 
In  prcesenti  autem  casu  determinatio  obliga- 
tionis  non  est  ex  vi  voti,  sed  per  accidens,  et 
quasi  de  facto  potius  qttam  ex  natura  obliga- 
tionis,  et  ideo  non  est  simiiis  ratio. 


CAPUT  XXV. 

DE   POTESTATE   DELEGATA   AD  DISPENSANDUM, 
VEL   COMMUTANDUM  V0TA   BESERVATA. 

\ .  Constat  ex  bactenus  dictis  ,  potestatem 

ordinariam  ad  tollendahsec  vcta  in  solo  Sum- 

mo   Pontifice  esse  post  reservationem  ,   sal- 

tem  regulariter  loquendo  ;  nam  dubitari  pos- 

set  an  haec  regula  patiatur  exceptionem,  quod 

infra  videbimus.  Hinc   ergo  ftt  ut ,    sechtsa 

delegatione  seu  commissione ,  nulltts  inferior 

possit  illa  vota  mutare  ;  nam  bsec  est  vis  reser- 

vationis.  At  vero  media  delegatione,  certttm 

est  posse  hanc  potestatem  inferioribus  com- 

mitti,  quia  est  delegabilis,  ut  constat,  et  ita 

habet  Ecclesise  usus.  Unde  etiam  constat  pos- 

se  delegari  non  tantum  Episcopis,  sed  etiam 

inferioribus  clericis,  quia  quoad  hoc  eadem 

est  ratio  de  his  votis  qttee  de  aliis.  Imo  dicunt 

aliqtti,  hanc  delegationem  non  habere  vim  de- 

legationis  respectu  Episcoporum^  sed  tantum 

respectu  inferiorum  ;  qttia,  eo  ipso  quod  Epis- 

copis  conceditur  respecttt  subditorum,  incipit 

esse  in  eis  ordinaria  potestas ;  quia  per  illam 

concessionem  tollitur  reservatio,  qua  sublata, 

Episcopus  potestate  ordinariatalia  vota  commu- 

tare  potest.  Sed  licet  hoc  esset  verum,  quan- 

do  reservatio  simplirifer  tolleretur,  vel  perpe- 

tuaconcessio  fieret  Episcopaii  dignitati,tamen 

in  hisordinariisconcessionibus  ac  facultatibus 

id   locum    non    habet ,    quia   etiam  respectu 

Episcoporum  sunt  tantum  delegationes,  quia 

fit  sohtm  commissio  temporalis,  quae  fit  tan- 

tum  personae,  et  quia  non  proprie  tollitur  re- 

servatio,  sed  communicatur  jurisdictio  supra 

reservata.  Itaqtte  in  hoc  nulla  est  differentia, 

sed  tales  concessiones  eodem  modo  intelligen- 

dae   sunt   respectu   Episcoporum  ac  reliquo- 

rum. 

2.  An  per  concessionem  generalem  dispen- 
sandi  in  votis  comprehendantur  licec  vota  re- 
servata.  —  Soium  ergo  superest  dubium,  an 
per  concessionem  generalem  dispensandi  in 
votis  _,  intelligantur  haec  vota  commissa,  vel 
oporteat  specialein  mentiouem  eorum  facere. 
Ratio  autem  dttbitandi  esse  potest,  quia  tale 
dttbium  solum  cadere  potest  in  deiegationem 
ab  ipso  Pontifice  factam;  nam  si  Episcopus 
deleget  hanc  potestatem,  clarum  est  non  com- 
prebendere  vota  Pontificia,  quia  non  potest 
delegare  quod  non  habet  :  Pontifex  autem 
potest ;  ergo,  si  geueraliter  concedit  potesta- 
tem  ad  dispensandam  in  votis,  inteliigitur  de 


1I6G  LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENS 

his  omnibus  quae  ipse  potest  dispensare ;  ergo 
etiam  de  reservatis. 

3.  Resolutio  negativa.  —  Nihilominus  reso- 
lutio  communis  est,  sub  hac  generali  conces- 
sione  non  venire  vota  reservata,  argumento 
eap.  Episcopus,  de  Pcenit.  et  remiss.,  in  6, 
ubi  de  casibus  reservatis  similis  regula  statui- 
tur.  Et  fundatur  in  alia,  quod  sub  generali 
coneessione  non  veniunt  specialia,  Regula 
juris  81 ,  in  6 ;  et  ita  non  obstat  universalis 
concessio,  etiam  curn  positiva  distributione, 
quia  illa  est  secundum  jus  intelligemla,  et 
jure  habet  preedictam  limitationem.  Qure  vi- 
detur  satis  declarata,  et  ad  hanc  materiam 
applicata  in  Extravag.  Mt  si  Dominici,  2,  de 
Pcenit.  et  remiss.,  ubi  declaratur  non  concedi 
talium  votorum  commutationem,  nisl  speciali 
cama,  et  certa  scientia  Papce. 

A.  Quorumdam  limitatio.  —  Votum  Iliero- 
solymitanum  reservatum  est,  ut  alia  qua?  Ponti- 
fici  reservantur.  —  Quidam  vero  restringunt 
hanc  regulam  ad  vota  castitatis  et  religionis. 
Nam  vota  peregrinationum  putant  compre- 
hendi  sub  generali  concessione.  Ita  sentit  So- 
to,  lib.  7,  q.  4,  art.  3,  ubi  in  fine  corpofis  ait 
votum  Hierosolymitanum  debere  expresse  ex- 
cipi,  ut  intelligatur  non  concessum.  Et  sequi- 
tur  Emman.  Rod.,  in  Sum..  2  p.,  cap.  97, 
n.  1,  in  fine  ;  et  insinuat  Henric,  lib.  7  de 
Indul.,  cap.  3,  n.  6,  lit.  A;  approbat  Sanc, 
lib.  8,  disp.  9,  de  Matrim.,  n.  2.  Qui  auctores 
nullam  probationem  adducunt,  nisi  proprium 
arbitrium,  quia  vota  peregrinationum  non  sunt 
tanti  momenti,  sicut  alia  duo,  vel  quia  eorum 
reservatio  non  est  tam  antiqua.  Sed  hoc  pendet 
ex  alia  qusestione,  an  illa  tria  vota  peregri- 
nationum  sint  vere  ac  proprie  reservata , 
necne.  Ego  autem  suppono  esse  ita  reser- 
vata,  ut  Episcopi  per  ordinariam  potesta- 
tem  jam  non  possint  in  eis  dispensare  , 
vel  illa  mutare,  quod  infra  videbimus.  Hoc 
autem  supposito,  non  possum  illi  sententise 
adhaerere,  sed  potius  existimo  etiam  in  illis  esse 
verum,  nisi  exprimantur,  non  intelligi  eon- 
cessa  in  universali  clausula.  Probatur,  quia 
sunt  simpliciter  reservata  ;  ergo  in  eis  succe- 
ditregula  juris,  et  dietum  cap.  Si  Episcopus. 
Probatur  consequentia,  quia  ditferentia  secun- 
dum  magis  et  minus,  vel  secundum  antiqui- 
tatem  reservationis,  non  facit  exceptionem  in 
illa  regula.  Nam  etiam  inter  peccata  reservata 
qnaedam  sunt  longe  graviora  et  antiquiora 
aliis,  et  nihilominus  quoad  hoc  ut  reservata 
non  comprehendantur  sub  generali  concessio- 
ne,  omnia  sunt  paria  ;  ergo  idem   dicendum 


\TI0NE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 
est  in  votis,  supposita  vera  reservatione  ;  nam 
est  eadem  ratio,  quia  ex  vi  reservationis  obti- 
nentspecialitatem,  ratione  cujus  non  compre- 
henduntur  in  clausula  generali. 

5.  Objectio. — Solutio.  —  Dices  :  etiam  inter 
casus  reservatos,  quidam  sunt  magis  reservati 
quam  alii,  ut  casus  Bullse  Ccense.  Respondeo, 
ad  hoc  ut  non  comprehendantur  sub  clansula 
generali  absolvendi  ab  omnibus  peccatis,  om- 
nes  casus  reservatos  esse  sequales  ;  sed  quos- 
dam  habere  majorem  specialitatem  in  hoc,  ut 
etiam  in  generali  clausula  concedente  casus 
reservatos  non  comprehendantur,  de  qua  spe- 
cialitate  non  judicatur  ex  materia  vel  antiqui- 
tate,  sed  ex  usu,  vel  declaratione  Pontificum ; 
ergo  in  prsesenti  vota  reservata  convenire  de- 
bent,  saltem  in  prima  regula,  ut  sub  generali 
clausula  non  comprehendantur.  In  alio  vero 
nullum  illorum  habet  dictam  specialitatem, 
quia  nullibi  declarata  est,  necjusu  introducta; 
unde  si  concedantur  vota  reservata  absolute, 
et  sine  alia  declaratione,  vel  exceptione,  sine 
dubio  comprehendentur  etiam  votum  castita- 
tis  et  religionis  ;  ergo  illa  limitatio  valde  vo- 
luntaria  est,  et  ideo  non  auderem  illam  ad 
praxim  applicare. 

6.  Confirmatio.  —  Et  confirmatur  primo, 
quia  non  est  credibile  Pontificem  per  sola  ge- 
neralia  verba  concedere  privatis  personis  quod 
negat  Episcopis.  Confirmatur  secundo ,  quia 
secundum  communem  usum,  quando  vult  illa 
concedere,  exprimit  illa.  Denique  hoc  videtur 
convinci  ex  d.  Extravagant.  Et  sidominici,  2 ; 
nam  ibi  numerantur  illa  quinque  vota,  et  ad- 
ditur  ut  nemo  audeat  illa  commutare,  nisi  ex 
speciali  licentia,  et  certa  scieutia  nostra  ;  ergo 
statuit  Papa  ut  omnia  sint  specialia,  et  non 
comprehendantur  sub  generali  clausula ;  imo 
declarat  Papa,  ut  de  tali  licentia  tunc  constare 
censeatur  :  Cum  in  signatura  nostra  desuper 
manu  nostra  scriptum, ,  aut  in  litteris  nostris 
expressum  fuerit,  etc 

7.  A  dnertendum.  —  Nihilominus  tamen  ne- 
gandum  nou  est  vota  peregrinationum  intelli- 
gi  concessa ,  quando  Papa  omnia  concedit,  et 
excipit  solum  vota  casfitatis  et  religionis;  nam 
exceptio  illa  firmat  concessionem  quoad  alia, 
qua3  sine  dubio  sunt  minora.  Aliquando  vero 
excipitur  etiam  expresse  votum  Hierosolymi- 
tanum,  et  tacentur  alia,  ut  in  Bullis  Cruciatse 
excipiuntur  vota  castitatis,  religionis,  et  Hie- 
rosolymitanum ,  et  tunc  exceptio  firmat  con- 
cessionem  quoad  reliqua  vota  peregrinatio- 
num,  quia  sine  dublo  minora  sunt,  et  facilius 
conceduutur;  semper  tanien  oportet  ut  aliquo 


CAP.  XXVI.  AN  QUI  HABENT  FACULTATEM  GENERALEM,  ETC. 


1167 


sufficienti  signo  indicetnr  concessio.  Recte  au- 
tem  admonet  Soto  supra,  quod  ,  licet  excipia- 
tur  votum  Hierosolymitanum,  et  taceantur 
votum  castitatis  et  religionis  (ut  de  quadam 
Bulla  Sancti  Antonii  ipse  ibi  refert,  et  de  Bulla 
S.  Trinitatis  idem  circumfertur) ,  nihilominus 
illa  vota  non  censentur  concessa  sub  tali  con- 
cessione,  sed  vel  supponuntur  exeepta  jure 
antiquissimo,  vel  certe,  excepto  inferiori,  cen- 
sentur  excepta  majora,  et  ad  summum  esse 
comprehensa  minora.  Et  juxta  hsec  judican- 
dum  est  de  similibus  formulis  delegandi  hanc 
potestatem ,  quse  ponderandse  sunt,  et  cum 
illa  Extravagant.  Sixti  III  conferendee  ,  ut  se- 
cundum  illam  limitentur  vel  extendantur. 

8.  An  censeatur  concessum  volitm  religionis 
non  expressum  in  concessione,  cum  conceduntur 
omnia  vota,  etiam  castitatis. — Resolutio  nega- 
tiva.  —  Solum  posset  quis  dubitare,  si  conce- 
dantur  omnia  vota,  etiam  castitatis,  tacito  re- 
ligionis,  vel  e  converso,  quid  dicendum  sit. 
Respondeo  imprimis  talem  concessionem  non 
esse  in  usu  in  ordinariis  jubileeis,  et  Bullis 
Cruciatee,  et  confraternitatum  ant  religionum, 
et  ideo  fortasse  de  illo  casu  in  speciali  nihil  di- 
citur  ab  auctoribus.  Illo  tamen  posito,  dico 
concessionem  esse  intelligendam  ut  sonat ,  ita 
ut  inter  illa  duo  vota  intelligatur  concessum 
quod  exprimitur ,  et  non  concessum  quod  ta- 
cetur,  quia  reputantur  fere  aequalia,  et  ideo  ex 
concessione  non  possumus  colligere  aliud  esse 
etiam  concessum,  tum  quia  a  diversis  non  fit 
illatio  ;  tum  quia  majus  est  concedere  utrum- 
que  quam  unum.  Unde  Pontifex,  exprimendo 
unum  et  tacendo  aliud  ,  indicavit  velle  se  fa- 
cere  aliquam  specialem  gratiam,  sed  non  om- 
nem  quam  potest. 

9.  At  vero  majus  dubium  est,  si  concedan- 
tur  omnia  vota,  et  excipiatur  votum  castita- 
tis,  an  censeatur  concessum  votum  religionis, 
vel  e  converso.  Quse  forma  etiam  non  est  in 
usu,  sed  quoties  unum  horum  excipitur,  solet 
excipi  aliud.  Posito  tamen  illo  casu,  videri 
potest  res  dubia ;  nam  hinc  apparet  sub  uno 
debere  intelligi  comprehensum  aliud,  quia 
quasi  ejusdem  rationis  reputantur.  Item  quia 
quodcumque  illorum  tam  grave  est  et  tam  re- 
servatum,  ut  non  intelligatur  concedi  per  viam 
argumentationis,  nisi  exprimatur,  quia  po- 
test  unius  exceptio  exprimi,  vel  casu,  vel  ali- 
qua  alia  occasione,  et  ideo  non  satis  constat 
aliud  esse  concessum,  cum  eeque  grave  existi- 
metur. 

10.  Objectio. —  In contrarium  vero  est,  quia 
ibi  habet  locum  regula,   quod  exceptio  firmat 


regulam  in  contrarium,  quoad  omnia  qu»3  sub 
tali  exceptione  non  continentur;  hic  auteni 
nulla  est  ratio  ob  quam  votum  castitatis  sub 
voto  religionis  comprehendatur,  cum  sint  di- 
versa,  et  se  habeant  sicut  excedens  et  exccs- 
sum,  ita  ut  non  liceat  ab  uno  ad  aliud  quasi 
a  minori  argumentari.  Quin  potius  excipiendo 
unnm,  videtur  Pontifex  alterius  gratiam  con- 
cedere.  Denique  explicatur  exemplo  relato  a 
Glossa  supra  citata,  in  Extravagan.  1,  de  Pce- 
niten.  et  remiss.,  verb.  Confitebuntur,  quee 
ait,  Bonifacium  VIII  declarasse,  per  indulgeu- 
tiam  plenissimam  annisancti  tolli  omnia  vota, 
excepto  Hierosolymitano,  et  ingressu  religio- 
nis  ;  ibi  enim  non  esse  exceptum  votum  casti- 
tatis  indicat  illa  Glossa,  et  expressius  declara- 
vit  Vivald.,  3  p.  Gandelab.,  c.  14,  n.  19 ;  est- 
que  probabile  propter  rationem  factam,  et  quia 
privilegia  non  sunt  restringenda,  sed  amplian- 
da.  In  illo  autem  exemplo  (de  cujus  veritate, 
quee  ad  factum  pertiuet ,  nunc  non  tracta- 
mus  )  potest  majus  dubium  ingerere,  quomo- 
do  excipiendo  votum  Hierosolymitanuni,  non 
excipiatur  a  fortiori  votum  castitatis,  juxta  ea 
quee  in  principio  dicebamus.  Sed  dici  potest 
vel  ex  adjectione  speciali  voti  religionis  indi- 
catum  esse,  noluisse  Papam  exeipere  utrum- 
que,  vel  certe  ibi  esse  sermonem  de  voto  in 
subsidium  terree  sanctee,  quod  in  hac  reser- 
vatione  solet  esse  mauis  privilegiatum  quam 
votum  castitatis,  ut  viuebimus. 

CAPUT  XXVI. 

U  TRUM  EPISCOPI,  VEL  QUI  HABENT  A  PONTIFIGE 
FACULTATEM  GENERALEM  COMMUTANDI  VOTA, 
POSSINT  IN  ALIQUIBUS  CASIBUS  COMMUTARE 
VOTA   RESERVATA? 

1 .  Sensus  difficultatis. —  Quamvis  praedicta 
quinque  vota  sint  Papse  reservata  veluti  per 
generalem  regulam,  adhuc  superest  explican- 
dum  an  in  aliquibus  casibus  illa  regula  pa- 
tiatur  aliquam  exceptionem,  quod  dubium 
prius  circa  Episcopos  tractabimus,  et  deinde 
circa  inferiores,  qui  utuntur  generali  facultate 
delegata  a  Papa.  Diro  autem,  generali,  quia 
si  in  speciali  sint  commissa  vota  reservata, 
nulla  superest  dubitandi  ratio  de  potestate, 
nec  illa  est  proprie  exceptio,  quia  jam  inter- 
venitformaliter  (utsic  dicam)auctoritasPapae. 
Preeteraa  adverto,  in  hoc  dubio  solum  esse 
sermonemde  votis,  quae  vere  et  pioprie  suntre- 
servata,et  de  propria  dispensatione,  vel  com- 
mutatione  eorum.  Nam  si  ex  parte  votorum 


]  168  LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENS 

sumantur  aliqua,  quae  affinitatem  vel  similiti:- 
dinem  habent  cum  reservatis,  in  eis  multa 
possunt  assignari,quae  per  Episcopum  possnnt 
tolli;  sed  illae  etiam  non  sunt  exceptiones  a 
regula  reservationistalium  votorum,sed  sunt 
eleclarationes  materiae.,  in  quam  cadit  reser- 
vatio ;  talis  est  quam  supra  tractavimus  de 
votis  pcenalibus  ,  et  plures  aliae  ,  quae  de 
voto  castitatis  partiali  vel  religionis  tractari 
solent,  quas  in  propria  loca  reservamus.  Igitur 
bic  loquimur,  supposita  perfecta  materia,  et 
obligatione  voti  reservati,  an  sint  aliqui  casus 
in  quibusEpiscopi  possint  in  eis  dispensare. 

2.  Aliquot  exceptiones  circa  vota  reservata. 
—  Excluditur  exceptio. —  Primus  easus,  seu 
prima  exceptio  assignari  solet  de  votis  casti- 
tatis,  verbi  gratia,  vel  religionis,  quse  ab  im- 
puberibus  emittuntur,  et  a  parentibus  irritari 
possunt.  Nam  hinc  inferunt  aliqui,  posse 
etiam  per  Episcopum  dispensari.  Ita  sumitur 
ex  Guttier.,  lib.  2Qu£estionum  Canon.,  capit. 
-22,  n.  4.9,  ubi  generalem  regulam  constituit, 
omne  votum  subditi  irritabile  a  suo  superiore 
seu  domino,  etiamsi  sit  castitatis,  religionis, 
aut  simile,  posse  dispensari  ab  Episcopo;  po- 
nitque  exempla  in  votis  castitatis  coujugum  ; 
regnlam  tamen  extendit  ad  parentes,  dominos 
ac  Praelatos.  Citat  autem  Sylvest.,  Navar., 
Sot.  et  alios,  qui  de  solis  conjugibus  loquun- 
tur;  de  quibus  satis  dubium  est,  an  possit 
Episcopus  votum  castitatis  factum  post  matri- 
monium  consummatum  tollere,  vel  in  toto, 
vel  in  parte,  quod  in  proprium  locum  reser- 
vamus;  quidquid  vero  de  hoc  sit,  hoc  non 
pendet  ex  potestate  irritandi  vota,  conjugum 
inter  se,  nec  per  illam  regulanda  est  potestas 
Episcopi,  ut  dicemus.  Idem  ergo  est  de  paren- 
te,  domino,  et  similibus. 

3.  Parens  et  maritus  potest  vota  filii  et 
uxoris  irritare,  non  tamen  dispensare.  —  Dico 
ergo  regulam  non  esse  veram,  et  consequen- 
ter  dictam  exceptionem  non  esse  admitten- 
dam,  quia  nullo  jure  fundatur.  Et  quia  potes- 
tas  irritandi  et  dispensandi  sunt  longe  diver- 
sae,  et  ex  principiis  distinctis  oriunlur,  et 
ideo  ab  una  ad  aliam  argumentari  non  licet. 
Unde  licet  parens  vel  maritus  possit  irritare 
vota  filii  aut  uxoris,  non  tamcn  potest  in  illis 
dispensare,  ut  bene  notavit  Sot.,  lib.  7  de 
Just.,  q.  3,  art.  1;  ergo,  ex  eo  quod  pater 
possit  irritare  haec  vota  filii  impuberis,  non 
recte  colligitur  posse  Episcopum  illa  dispen- 
sare  vel  commutare.  Denique  reservatio  non 
opponitnr  irritationi,  quia  non  tollit  potesta- 
tem  dominativam,  sed  opponitur  jurisdictioni, 


,\TIONE  et  commutatione  voti. 
quam  subtrahit  ac  limitat ;  ergo,  licet  facta 
reservatione  pater  possit  irritare,  nihilominus 
uon  potest  Episcopus  dispensare.  Quapropter 
si  pater  nolit  irritare  votum  filii  castitatis  vel 
religionis,  non  propterea  poterit  Episcopus 
dispensare,  quia  illud  est  votum  validum,  et 
simpliciter  talis  materiae,  ac  subinde  reserva- 
tum.  In  servo  autem  non  habet  locum  illud 
exemplum,  quia  non  potest  dominus  irritare 
votum  castitatis  servi,  nec  proprie  votum  reli- 
gionis,  licetpossit  executionemejus  impedire. 
Votum  autem  peregrinationis  Hierosolymita- 
nae  forte  potest  irritare,  et  illo  admisso,  non 
sequitur  posse  Episcopum  in  illo  dispensare, 
cum  jurisdictionem  non  habeat;  et  idem  est 
in  omnibus  similibus. 

A.  Vota  metu  facta  aliqui  excipiunt.  —  Se- 
cundo,  excipiunt  aliqui  haec  vota  ex  metu  fac- 
ta,  nam  tunc  aiunt  posse  Episcopum  in  eis  dis- 
pensare.  Ita  tenet  Angel.,  Votum,  4,  n.  9;  se- 
quitur  Tabien.,  verb.  Dispensatio,  licet  videa- 
tur  simul  postulare  periculum  frangendi  vo- 
tum,  ex  c.  Veniens,  Qui  clerici  vel  voven., 
ubi  Panor.,  Anton.  et  alii  hoc  sequuntur.  Sed 
de  ratione  periculi  dicemus  statim ;  nunc  de 
metu  distinguere  possumus  inter  metum  jus- 
tum,  seu  cadentem  in  virum  constantem,  et 
minorem.  De  metu  insufficienti  et  non  justo, 
dico  per  se  non  sufficere ,  quidquid  dicat 
Angel.,  quia  nullo  jure  cavetur,  nec  etiam  d. 
c.  Veniens,  quod  plures  alias  circumstantias  in- 
volvit,  et  plures  habet  sensus,  ut  infra  dicam. 
Nec  ulia  ratione  fundari  potest,  quia  metus 
ille  ad  summum  causat  quoddam  involunta- 
rium  secundum  quid,  quod  non  sufficit,  quia, 
eo  non  obstante,  est  voluntarium  simpliciter, 
et  votum  est  validum,  et  simpliciter  talis  ma- 
teriae.  Item  aiias  excipienda  essent  vota  facta 
in  periculo  mortis  vel  naufragii,  quia  saepe 
sunt  magis  involuntaria  secundum  quid.  Nam 
quod  illa  non  sint  ex  metu  directe  immisso  ad 
votum  extorquendum,  parum  refert,  quia  so- 
lum  per  hoc  additur  ratio  injuriee,  qua?  est 
impertinens  ad  votum,  ut  supra  dixi,  et  con- 
sequenter  nihil  etiam  refert  ad  reservationem 
ejus,  maxime  quando  metus  levis  fuit. 

5.  Quid  dicendum  sit  de  votis  emissis  per 
metum  gravem. —  At  vero  quando  metus  est 
justus,  et  cadens  in  constantem  virum  ,  vel 
votum  est  invalidum,  ut  habet  probabilis  opi- 
nio,  et  sic  non  est  necessaria  dispensatio  ;  vel 
si  reputatur  validum  juxta  contranam  opi- 
nionem,  videtur  etiam  de  illo  procedere  ratio 
facta,  ut  per  Episcopum  dispensari  non  pos- 
sit.  Nihilominus  tamen  in  tali  voto  alia  ratio- 


CAP.  XXVI.  AN  QUI  HABENT  FACULTATEM  CENERALEM,  ETC. 


H69 


ne  potest  dicta  exceptio  sustineri,  quia  du- 
bium  est  an  talia  vota  valida  sint ,  vel  nulla 
ipso  jure  sive  naturali ,  sive  ecclesiastico  ; 
quamvis  enim  probabilis  opinio  sit  esse  vali- 
da,  tamen  contraria  non  caret  probabilitate, 
quse  sufficit  ut  voti  obligatio  non  sit  certa,  et 
liac  ratione  poterit  Episcopus  in  tali  voto  dis- 
pensare.  Nam  imprimis  ad  illum  pertinet  de- 
clarare,  an  metus  sit  gravis,  et  cadens  in  con- 
stantem  virum,  si  de  hoc  etiam  dubium  oria- 
tur.  Facta  autem  hac  declaratione,  vel  si  de 
re  ipsa  satis  certo  constet,  probabile  est  posse 
voventem,  se  conformando  opinioni  probabi- 
li,  non  servare  tale  votum,  non  recognoscen- 
do  in  se  obligationem  ejus;  ergo  a  fortiori  po- 
terit  Episcopus  dispensare  in  tali  voto,  eritque 
melius  et  tutius  ad  tollendos  scrupulos  vel 
scandaluni,  ut  statim  dicam. 

6.  Gfeneralis  regula  et  exceptio  circa  vota  de 
materia  reservata,  quando  de  illorum  emissione 
dubitatur.  —  Imo  hic  possumus  generalem  re- 
gulam  constituere,  quoties  de  valore  voti  cas- 
titatis  aut  simili  fuerit  morale  dubium,  sive 
illud  sit  dubium  facti,  sive  juris,  et  sive  sit 
negativum  propter  conjecturas,  quse  non  suf- 
ficiunt  ad  determinatum  judicium  ferendum, 
sive  sit  positivum  ex  opinionibus  probabilibus 
contrariis,  tale  votum  non  esse  reservatum, 
sed  posse  per  Episcopum  tolli.  Hoc  patet,  tum 
ex  alia  regula  supra  posita,  quod  hsec  reser- 
vatio  est  valde  stricti  juris^  et  ideo  restringen- 
da;  ergo  debet  intelligi  de  votis  certis  et  in- 
dubitatis ;  nam  dubia  vota  non  sunt  vota  sim- 
plieiter,  sed  secundum  quid  ;  tum  etiam  quia 
de  peccatis  et  censuris  reservatis  similis  regu- 
la  ab  omnibus  admittitur.  Circa  hanc  vero  re- 
gulam  oportet  advertere  supra  dicta  de  voto 
dubio  :  nam  potest  dubium  esse  tale  ut  vo- 
tum  non  obliget,  ut  si  dubito  an  consense- 
rim,  etc,  et  tunc  non  erit  necessaria  dispen- 
satio.  Tamen  si  ad  cautelam,  vel  ad  tollendum 
aliquod  scandalum,  Episcopi  dispensatio  peta- 
tur,  non  erit  malum  nec  inutile,  et  ipse  dare 
illam  poterit,  \A  constat.  Regula  autem  pro- 
prie  traditur  propter  casus  dubios  in  quibus 
dubium  per  se  non  sufficit  ad  excusandum 
voventem  ab  obligatione  voti,  ut  supra  lib.  i-, 
cap.  k,  visum  est,  et  in  eis  credimus  esse  re- 
stringendam  reservationem ,  ut  solum  vota 
omnino  certa  ibi  comprehendantur. 

7.  Aliorum  exceptio. — Tertio,  excipiunt 
aliqui  casus  communiter  accidentes,  in  quibus 
juvenesvel  aiii  incompositi  homines  talia  vota 
emittunt;  ita  significant  Henr.  et  Vivald., 
prsecedenti  capite  allegati^  ex  quodam  princi- 

XIV. 


pio,  quod  Episcopus  potest  dispensare  in  casi- 
bus  communiter  accidentibus,  ut  tradidit  Ca- 
jet.,  1.  2,  q.  97,  art.  4,  quem  ibi  sequitur  Me- 
din.,  et  Soto,  lib.  1  de  Just.,  q.  7,  art.  3,  et 
alii.  Sed  hoc  intelligi  potest,  vel  de  frequentia 
faciendi  talia  vota,  vel  de  frequentia  frangen- 
di  illa,  postquam  facta  sunt.  Hic  posterior 
sensus  coincidit  cum  periculo  transgressionis 
voti,  de  quo  statim  dicetur.  In  priori  autem 
sensu,  non  video  quomodo  principium  illud 
possit  ad  dispensationem  in  votis  reservatis 
applicari.  Nam  illa  doctrina  Cajetani  datur  de 
legibus  ecclesiasticis  generaliter  et  sine  ulla 
reservatione  latis,  in  quibus  ssepe  occurrit  or- 
dinaria  necessitas  dispensandi,  et  ita  est  illa 
doctrina  probabilis,  ut  in  suo  loco  dicemus. 
Fundatur  autem  non  in  frequentia  vel  multi- 
tudine  talium  legum^  sed  in  frequenti  occa- 
sione  et  necessitate  non  servandi  legem,  et 
consequenter  dispensandi.,  ne  cogantur  homi- 
nes,  vel  transgredi  legem  sua  auctoritate,  vel 
cum  magna  difficultate  et  periculo  iilam  ser- 
vare.  Hsec  autem  ratio  non  procedit  in  fre- 
quentia  vovendi ;  nam  unumquodque  votum 
solum  obligat  voventem.,  et  unusquisque  po- 
test  votum  suum  servare  ;  ergo  hsec  frequen- 
tia  impertinens  est  ad  preesumendam  jurisdic- 
tionem  contra  reservationem.  Unde  etiam 
confirmatur,  quia  alii  auctores  loquuntur  de 
legibus  communibus;  in  preesenti  autem  agi- 
mus  de  votis  specialiter  reservatis,  in  quibus 
parum  refert  frequentia  votorum,  quia  neque 
haac  ignoratur  a  Pontifice  reservante,  neque 
in  eis  necessitas  dispensationis  tanta  est,  ne- 
que  tam  frequens^  quanta  in  illis  legibus  esse 
solet.  Adde,  quod  etiam  in  legibus  Ecclesiasti- 
cis^,  quando  dispensatio  alicujuslegisreservata 
est  Pontifici,  ut  est,  verbi  gratia,  in  impedi- 
menlis  dirimentibus  matrimonium ,  vel  in  cen- 
suris  reservatis_,  frequeutia  casuum  non  dat 
jurisdictionem  Episcopis  ad  dispensandum  _, 
vel  absolvendum,  nisi  alia  specialis  necessiias 
interveniat.  Igitur  neque  in  votis  reservatis 
obstat  frequentia,  quominus  reservatio  inte- 
gra  maneat,  sive  illa  frequentia  oriatur  ex  in- 
discretomodo  vovendi.,  sive  ex  alia  consuetu- 
dine. 

8.  Exceptio  de  casibus  in  quibus  grave  im- 
minet  periculurn  iransgressionis  voii.  —  Ad- 
ditur  ergo  quarta  exceptio  de  casibus  in  qui- 
bus  imminet  grave  periculum  transgressio- 
ms,  ut  si  quis  expertus  sit  versari  in  magno 
conseientise  periculo,  si  habeat  continentise 
votum.  Hanc  ponit  Angel.,  d.  n.  9;  sequitur 
Tabien.  supra,  et  Armiila,  verb.  BispmnoAvz? 


1170 


LIB.  VI.  DE  1RMTATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


n.  17.  Hi  vero  simul  reqninmt  quod  votum 
fuerit  ex  metu  factum,  ut  dixi.  Sed  ut  hcec 
exceptio  aliquam  verisimilitudinem  habeat, 
conjungenda  est  cum  illa  necessitate  difficul- 
tas  magna,  vel  moralis  impossibilitas  recur- 
rendi  ad  Pontificem.  Nam  si  hic  recursus  ad 
illum  pateat,  sola  causa  sufficiens  dispensa- 
tionis,  quse  ex  illo  periculo  nascitur,  non  est 
sufficiens  ut  Episcopus  possit  dispensarc,  ut 
est  per  se  evidens.  Tum  quia  alias  ob  quam- 
cumque  aliam  legitimam  causam  posset  Epis- 
copus  dispensare,  etiamsi  aditus  ad  Pontifi- 
cem  non  esset  impeditus,  et  ita  vana  esset  re- 
servatio.  Tum  etiam  quia  causa  dispensatio- 
nis,  etiamsi  ex  periculo  quocumque  oriatur, 
sine  potestate  non  sufficit  ad  dispensationem; 
per  reservationem  autem  ablata  est  potestas, 
quee  non  restituitur  propter  solam  neccssita- 
tem  dispensationis,  quando  hasc  potest  a  Pon- 
tifice  postulari ;  ergo.  Unde  constat  ex  com- 
muni  usu,  in  facultatibus  quae  a  Pontifice 
dantur  ad  commutanda  vota  castitatis  vel  re- 
ligionis,  frequentius  allegariprocausapericu- 
lum  incontinentiee ;  ergo  signum  est,  non  ob- 
stante  tali  periculo,  votum  semper  manere  re- 
servatum.  Non  ergo  sufficiunt  illee  duse  con- 
ditiones  positae  ab  Angel.,  Armill.  etTabiem, 
cum  Canonistis,  nisi  aclsit  hsec  de  diffisili  adi- 
tu  ad  Pontificem.  Et  si  heec  adsit,  et  repute- 
tur  sufficiens,  conditio  metus  non  erit  neces- 
saria ,  sed  ratio  periculi  vel  alterius  similis 
necessitatis  sufficiet. 

9.  Punctum  difficultatis.  —  Tota  ergo  dif- 
ficultas  est ,  an ,  existente  hoc  periculo  ,  vei 
alia  eequivalenti  necessitate,  et  interveniente 
impotentia,  vel  gravi  impedimento  adeundi 
Pontificem,  vel  petendi  ab  illo  commutationem, 
vel  dispensationem,  Episcopus  possit  in  tali 
eventu  dispensare  in  quocumque  voto  alias  re- 
servato.  In  quo  puncto  valde  communis  sen- 
tentia  affirmat,  in  eo  casu  posse  Episcopum 
dispensare.  Id  a  forliori  tenent  Summistee  al- 
legati  et  Canonistee,  in  c.  Veniens ,  preesertim 
Panor.,  in  6,  citans  Speculat.,  tit.  de  Legi- 
bus,  §  Nunc  de  Episcopo ,  etc,  numero  cen- 
tesimo  vigesimo  secundo.  Idem  clarius  Sylv., 
Votum,  4  q.,  et  verb.  Dispensatio ,  q.  9;  Na- 
var.,  c.  42,  n.  76  ;  Paiac,  in  4,  distinct.,  38, 
disp.  3 ;  Arag.  2.  2,  q.  88,  art.  12,  qui  sine 
causa  adducit  Sotum  et  Cordub.  pro  hac  sen- 
tentia.  Eamdem  tenet  late,  et  referens  plures, 
Sanc,  lib.  8  de  Matrimon.,  disp.  8,  n.  22  et 
23.  Quee  sententia  fundatur  solum  in  conjec- 
tutata  inente  Pontifieis,  quia  non  videtur  ve- 
ikimile  ,   vohiisse  Pontiflcein  reservationeai 


hanc  facere  cum  tanto  rigore,  ut  relinquantur 
homines  sine  remedio  in  gravissiinis  necessi- 
tatibus  et  periculis,  in  quibus  ad  ipsum  nec 
per  se,  nec  per  alios  recurrere  possunt.  Quse 
conjectura  est  valde  probabilis,  maxime  cum 
haer.  reservatio  non  sit  tam  necessaria  ad  bo- 
num  commune  Ecclesiee,  ut  cum  majori  ri- 
gore  intelligenda  videatur  ;  imo  aliter  intel- 
lecta  videri  posset  in  destructionem  potius 
quam  in  sedificationem  quoad  illum  rigo- 
rem.  Hanc  ergo  sententiam  nunc  admitto  et 
propono  ut  practice  probabilem  et  securam, 
majorem  autem  examinationem  ejus  remitto 
in  tractatum  de  Legibus,  quia  censeo  pendere 
ex  principio  generali,  de  potestate  quam  ha- 
bent  Episcopi  ad  dispensandum  in  legibus 
Pontificiis  in  similibus  casibus ;  nam  quoad 
hoc  videtur  esse  eadem  ratio. 

10.  Advertendum  circa  vota  reservata.  — 
Differeniia  inter  vota  affirmativa  et  negativa. 
—  Adverto  nihilominus  ad  majorem  hujus 
puncti  declarationem  ,  inter  vota  reservata 
quatuor  esse  affirmativa,  scilicet,  peregrinatio- 
num  et  religionis  ,  licet  votum  religionis 
quamdam  etiam  negationem  includat,  scilicet, 
non  ducendi  uxorem  saltem  animo  consum- 
mandi  matrimonium.  Inter  affirmativa  autem 
vota  et  negativa  hsee  est  difierentia,  quod  af- 
firmativa  non  obligant  pro  semper,  sicut  ne- 
gativa,  sed  pro  aliquo  certo  tempore.  Ex  qua 
differentia  nascitur ,  ut  in  votis  affirmativis 
raro  aut  nunquam  sit  necessaria  dispensatio 
Episcopi,  propter  imminentem  necessitatem 
vel  periculuin,  dispensatio  (inquam )  vel  com- 
mutatio  tctius  voti ,  quia  ad  subveniendum 
illi  necessitati  sufficit  dilatio  executionis  voti. 
Tunc  ergo  clarum  videtur  non  posse  Episco- 
pum  simpliciter  dispensare  auferendo  votum, 
quia  nec  causa  sufficiens  subest,  nec  necessitas 
est  talis,  ut  hujusmodi  postulet  potestatem. 
Ad  dilationem  vero,  si  necessitas  tanta  est  ut 
proponitur,  ssepe  non  erit  necessaria  dispen- 
satio,  quia  ratione  subnrta?  mutationis  votum 
non  obligat  cum  tanto  rigore,  juxta  superius 
dicta.  Quod  si  tunc  ab  Episcopo  petatur  dis- 
pensatio  ,  potius  erit  authentica  declaratio 
quam  sine  dubio  dare  potest,  quia  nullo  modo 
opponitur  reservationi. 

41.  i  liquando  potest  esse  necessitas  praa- 
bens  justam  causam  dispensandi  in  dilationc 
temporis ,  licet  per  se  non  auferat  rigorem 
obligationis  ;  et  tunc  dicunt  aliqui,  non  solum 
ob  impotentiam  adeundi  Pontificem  ,  sed 
etiam  jure  ordinario  posse  Episcopum  dispen- 
sare  quoad  dilationem  executionis  talium  vo- 


CAP.  XXVI.  AN  QUI  HABENT 
torum,  licet  expressus  fuerit  terminns  in  ipso 
voto.  Ut  si  quis  vovit  intra  annum  fieri  reli- 
giosus,  posse  dispensarc  cum  illo,  ut  pcr  alium 
annum  differat,  si  causa  subest,  quia  tunc  non 
dispensat  iu  substantia  voti,  quoe  est  reservata, 
sed  in  qualitatc  scu  celeritate.  Sed  hoc  sccu- 
rius  admittitur  applicando  snperiorem  doctri- 
nam,  scilicet,  ut,  si  causa  superveniat,  quse 
justificet  dilationem  seu  dispensationem  ejus, 
et  non  sit  locus  adeundi  Pontificem  intra  prse- 
scriptum  voti  tempus,  tunc  posset  Episcopus 
licentiam  dare  ad  differendum  per  aliquocl 
tempus ;  si  autem  causa  excusationis  possit 
proponi  Pontifici  convenienti  tempore,  existi- 
mo  ad  illum  esse  recurrendum.  Hsec  poste- 
rior  pars  suadetur,  tum  quia  ita  babet  usus  et 
consuetudo,  quse  est  optima  legum  interpres. 
Tum  ctiam  quia  talis  circumstantia  multum 
attingit  substantiam,  nam  differt  totam  voti 
observationem  pro  aliquo  tempore,  et  quia  per 
similes  dispensationes  multiplicatas,  seu  suc- 
cessive  concessas,  posset  totum  votum  frus- 
trari ;  nam  si  prima  valuit  per  annum,  etiam 
valebit  secunda ,  perseverante  causa ,  et  sic 
deinceps.  Facile  etiam  post  talem  dilationem 
contingunt  mutationes  quee  omnino  impediunt 
statum  religiosum,  vel  aliam  voti  executionem. 

12.  Quapropter  ordinarie  non  admitto  hanc 
facultatem  in  Episcopis,  sed  solum  in  casu 
restricto,  in  quo  non  potest  conveniri  Pontifex 
ante  completum  tempus  in  voto  preefixum.  Et 
tunc  poterit  Episcopus  dispensare  juxta  dictam 
generalem  doctrinam,  qate  hic  facilius  appli- 
catur.  Quia  revera  illa  non  est  dispensalio  in 
rigore  contraria  reservationi  simpliciter,  quia 
non  est  absoluta  dispensatio  in  voto.  Item, 
licet  demus  ordinarie  hoc  non  posse  fieri  cum 
dictis  circumstantiis,  videtur  maxime  necessa- 
rium  ad  ordinariam  et  communem  guberna- 
tionem  in  casibns  frequenter  oceurrentibus; 
crgo  non  est  verisimile  fuisse  sublatam  Epis- 
copis  per  reservationem  hanc  potestatem. 
Quod  si  interdum  contingat ,  vel  ex  dilatione 
fieri  impossibilem  impletionem  voti  pro  alio 
tempore,  vel  si  impedimentum  adeundi  ad 
Pontificem  sit  perpetuum,  vel  si  necessitas  sit 
de  actu  couirario  observationi  voti  etiam  in 
futurum,  ut  de  contrahendo  matrimonio  post 
votum  simplex  religionis,  tunc  habebitlocum 
in  his  votis  affirmativis  commutatio,  vel  dis- 
pensatio  pro  ratione  causae  vel  necessitatis. 

13.  Voium  caslitatis  dilationem  nonpatitar. 
— Advertendwm. — In  voto  autem  castitatis  non 
habet  locum  dilatio,  sed  vel  servandum  est, 
vei,  si  ejus  executio  habet  aliqtfod  grave  peri- 


FACULTATEM  GENEIULEM,  ETC.  U71 

culum  vel  iucommodum ,  non  habet  locum 
dilatio,  sed  dispensatione  vel  commutatione 
ejus  obligatio  tollenda  est.  Et  ideo  fortasse 
auctores  dc  hoc  voto  in  particulari  maxime 
tractant  praisentem  quaestionem.  Eadem  vero 
ratio  est  de  voto  religionis ,  quatenus  obligat 
ad  non  contraheudum  vel  consummandum 
matrimonium  :  nam  si  periculum  immiuens 
sit  in  non  contrahendo,  vel  in  differendo  ma- 
trimonio  usque  ad  responsum  Pontificis,  tunc 
non  habet  locum  dilatio  voti,  sed  violatio  ,  si 
contra  illud  agendum  est  ,  et  ideo  necessaria 
est  commutatio  vel  dispensatio.  In  hujusmodi 
ergo  eventu  procedit  maxirne  dicta  sententia. 
Verumtamen  observare  hic  etiam  oportet,  cum 
illa  sententia  solum  fundetur  in  quadam  ve- 
luti  epiikeia,  seu  pia  interpretatione,  non  esse 
extendendam  ultra  id,  quod  in  toto  rigore  exi- 
git  moralis  necessitas  ;  ut  si  necessitas  sit  con- 
trahendi  matrimonium  statim  et  sine  mora, 
ne  sequantur  scandala,  vel  gravis  infamia  no* 
bilis  feminas,  vel  ne  quis  moriatur  infecto  ma- 
trimonio  sine  legitimatione  filiorum,  et  fur- 
tasse  cum  animee  periculo,  vel  similia,  tunc 
non  est  simpliciter  auferendum  votum  religio- 
nis,  sed  soium  cum  limitatioue  ad  semel  con- 
trahendum  cum  tali  persona,  et  ad  talem  fi- 
nem,  non  alio  modo,  et  si  fuerit  votum  casti- 
tatis,  cum  eadem  limitatione,  et  pra^terea  re- 
licta  obligatione  servandi  castitatem  conjuga- 
lem,  et  sic  de  aliis.  Quia  hoc  modo  satisfit  ne- 
cessitati,  et  servatur  reservatio,  quantum  fieri 
potest. 

14-.  Quod  si  haec  verasunt,  vix  unquam  po- 
terit  Episcopus  hoc  titulo  dispensare  totaliter 
in  his  votis,  sed  quasi  partialiter.  Nam  in  voto 
religionis,  licet  totum  videatur  auferri  quo- 
dammodo,  tamen  magis  suspenditur  quam  au- 
fertur,  licet  suspensio  sit  ad  tempus  quoddam 
indefinitum,  scilicet  dnrante  illo  matrimonio, 
cujus  iiceutia  conceditur;  in  voto  antem  casti- 
tatis  etiam  est  partialis  tantum  dispensatio  ex 
parte  materiae,  quia,  licet  posset  concedi  li- 
centia  non  tantum  ad  reddendum  ,  sed  etiam 
ad  petendum,  quia,  moraliter  loquendo,  non 
subveniretur  sufficienter  necessitatialio  modo, 
nihilominus  non  est  tollenda  obligatio  servan- 
di  castitatem  conjugalem.  Hic  vero  oriebantur 
variaB  queestiones  circa  has  dispensationes  par- 
tiales,  an  fieri  possint  in  hoc  voto  ex  ordinaria 
potestale  Episcopi ,  et  consequenter  quomodo 
possintvotacastitatisinconjugibusper  Episco- 
pum  dispensari,  et  similia,  qua3  in  proprio 
tractatude  Voto  castitatis  commodius  disputa- 
buutur  iu  sequenti  volumine. 


1172 


LIB.  VI.  DE  IURITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


15.  An  cum  fieri  possit  in  dispensatione  voti 
recursus  ad  Nuncium,  si  fiat  ab  Episcopo,  sit 
valida.  —  Vera  senientia.  —  Sed  quid  si  in 
omnibus  his  casibus  fieri  possit  recursus  ad 
Nuncium,  seu  legatum  Apostolicum  ?  numquid 
erit  necessarium  ad  illum  recurrere,  et  non  ad 
Episcopum?  Aliqui  enim  ex  modernis  affir- 
mant,  ut  Aragon.  supra,  quem  sequitur  Em- 
man.  Rod.,  in  Sum.,  p.  2,  c.  100,  n.  3,  quia 
legatus  babet  vices  Pontificis,  et  ideo  recursus 
ad  illum  videtur  esse  recursus  ad  Pontificem ; 
ergo  jam  cessat  necessitas  Episcopalis  dispen- 
sationis,  et  consequenter  cessat  potestas,  quse 
solum  propter  necessitatem  illi  conceditur. 
Alii  vero  dicunt,  etiam  tunc  esse  libernm  ac- 
cedere  ad  Episcopum,  quia  potestas  ordinaria 
Nuncii  in  his  casibus  non  est  major  quam 
Episcopi,  ut  suppono  ex  materia  de  legibus, 
et  ideo  non  obligat  necessitas  ad  petendum  dis- 
pensationem  a  Nuncio ,  sed  seque  liberum  est 
ad  Episcopum  vel  ad  illum  accedere.  Et  hsec 
sententia  mihi  vera  videtur,  loquendo  de  po- 
testate  ordinaria,  quia  si  legatus  non  potest  in 
votis  reservatis  dispensare,  vel  commutare,  suo 
jure  ordinario,  in  illo  etiam  casu  non  poterit, 
nisi  per  eamdem  interpretationem ,  et  quasi 
epiikeiam;  ergo  quoad  hoc  censentur  quasi 
a^quales  ipse  et  Episcopus ,  et  ita  libera  erit 
optio  inter  illos,  sicut  est  ad  alia  vota  commu- 
nia.  Si  vero  Nuncius  haberet  pro  his  casibus 
specialem  commissionem  ,  tunc  oportebit  uti 
ejus  potestate,  quia  tuuc  procedit  ratio  facta, 
quod  tunc  est  specialiter  delegatus  a  Pontifice 
loco  sui  pro  similibus  necessitatibus.  Idemque 
dicendum  censeo,  si  virtute  alicujus  privilegii 
vel  indulti  specialis  potest  aliquis  in  his  casi- 
bus  dispensare  ut  delegatus  Pontiticius  ,  ut 
universaliter  dicemus  in  tractatu  de  Legibus. 

16.  An  in  casibus  in  quibus  Episcopi  pos- 
sunt  commutare  ha?c  vota  ,  possint  etiam  reli- 
giosi,  vel  alii  generalcm  habentes  facultatem  ? 
—  Ultimo  dicendum  superest,  quod  secundo 
loco  proposuimuss  an  in  omnibus  his  casibus, 
in  quibus  possunt  Episcopi  commutare  hsec 
vota,  possint  etiam  id  facere  religiosi,  vel  alii 
qui  habent  facultatem  generalem  ad  com- 
mutanda  vota ,  his  reservatis  exceptis.  Ef 
ratio  dubitandi  est,  quia  per  hujusmodi  pri- 
vilegia  conceduntur  confessoribus  vel  simi- 
iibus  personis  omnes  casus  Episcopales  quoad 
commutationem  votorum ;  ergo  in  quocumque 
casu  potest  Episcopus  commutare  votum  alias 
reservatum,  poterit  etiam  quilibet  habens  ta- 
lem  potestatem  delegatam.  Confirmatur  ac 
declaratur,  quia  si  potest  Episcopus  in  iilo  casu 


urgentis  necessitatis  commutare  tale  votum, 
ideo  est  quia  reservatio  non  intelligitur  exten- 
di  ad  casum  illum  ;  ergo  quoad  illum  casum 
tale  votum  non  est  reservatum ;  ergo  compre- 
henditur  sub  generali  facultate  commutandi 
vota.  Imo,  licet  in  ea  excipiatur  expresse  vo- 
tum  castitatis  ,  non  intelligitur  exceptum  pro 
illo  casu,  quia  solum  excipitur  ut  reservatum 
est,  et  pro  illo  non  est  reservatum. 

17.  Resolutio.  —  Advertendum.  —  Nihilo- 
minus'  advertendum  est  aliud  esse  loqui  de 
votis,  quse,  licet  videantur  cadere  in  materiam 
reservatam.  revera  reservata  non  sunt ,  ut 
sunt  vota  pomalia  in  quolibet  statu ,  condi- 
tionalia  ante  impletam  conditiouem,  vel  vota 
partialia,  aut  temporalia,  etc. ;  aliud  vero  esse 
loqui  de  votis  quae  revera  sunt  reservata,  ta- 
men  per  accidens  in  aliquo  casu  propter  ex- 
traordinariam  necessitatem  censentur  non  esse 
sublata  omnino  a  jurisdictione  Episcoporum. 
De  prioribus  vera  est  generalis  regula ,  quid- 
quid  possunt  Episcopi  circa  commutationes 
votorum,  posse  etiam  delegatos  Papae  haben- 
tes  preedicta  generalia  indulta,  sive  concessa 
ipsis  commutantibus ,  sive  concessa  ex  parte 
voventium  ad  eligendum  confessorem,  ut  per 
Bullam  Cruciatse  ,  jubilsea,  et  similia.  Hanc 
regulam  probat  ratio  facti,  quia  talia  vota  per 
se  ac  simpliciter  non  sunt  reservata,  et  ideo 
potestas  generaliter  delegata  ad  votum  illa 
etiam  complectitur.  Solum  est  advertendum, 
regulam  datam  esse  de  sola  commutatione_, 
nam  de  hac  tantum  loquuntur  hsec  privile- 
gia.  Et  ideo,  licet  extendantur  ad  omnia  vota 
dicta,  non  tamen  ad  omnem  actum,  neque  ad 
eumdem  modum  commutationis  circa  illa, 
quia  non  extenduntur  ad  dispensationem  ,  et 
consequenter  neque  ad  commutationem  cla  - 
ram  et  directam  in  minus  bonum.,  sed  semper 
sub  ratione  sequalis  cum  latitudine  quadam 
morali,  ut  supra  dictum  est.  Episcopus  autem 
potest  miscere  dispensationem,  si  causa  suffi- 
ciat,  vel  etiam  omnino  dispensare.  Idem  vero 
cum  proportione  erit  in  illis  inferioribus, 
si  privilegia  etiam  de  dispensatione  loquan- 
tur. 

18.  Vota  reservata  non  possunt  dispensari 
in  casn  extraordinario  a  delegatis  inferioribus 
Episcopo.  —  At  vero  in  votis  quae  revera  re- 
servata  sunt^  nihil  possunt  isti  inferiores  dele- 
gati  exvi  dictorum  privilegiorum  in  illo  casu 
extraordinario,  in  quo  creditur  Episcopum 
posse  ex  benigna  interpretatione.  lta  tenet 
Emman.  Rodr.,  in  Expositione  Bullae,  §  9,  n. 
118,  et  sumitur  ex  n.  135,  quem  alii  sequun- 


CAP.  XXVII.  QUM  VOLUNTAS  I-P.T.IA' 
tur.  Rationemqne  reddit,  quia  nomine  voto- 
rum,  vel  easuum  Episcopalium,  solum  intel- 
liguntur  illi  qui  por  se  et  ordinario  jure  con- 
ceduntur  Episcopis  ;  non  vero  illi  qui  per  spe- 
cialem  commissionem  vel  extraordinariam 
intcrpretationem,  ad  illos  pertinere  censen- 
tur  ;  nam  tunc  eorum  industriaspecialiter  de- 
sideratur.  Sedadhuc  urget  ratio  facta,  quia  in 
his  privilegiis  non  conceduntur  vota  Episcopa- 
lia,  sed  simpliciter  conceduntur  vota  omnia 
cum  sola  aliqua  exceptione  expressa  ;  ergo 
latitudo  hujus  privilegii  non  est  mensuranda 
per  ordinem  ad  casus  Episcopales,  sed  ahsolute 
per  generalitatem  concessionis,  quee  compre- 
hendit  omnia  nou  reservata,  inter  quee  vide- 
tur  contineri  tale  votum  pro  tali  casu.  Neque 
etiam  videtur  verum  m  tali  casu  considerari 
specialem  industriam  Episcopi  ;  nam  ipse  po- 
test  tunc  illam  potestatcm  delegare,  ut  dicam 
latius  in  materia  de  lcgihus. 

19.  Respondetur  nihilominus  veram  esse 
dictam  resolutionem.  Ratio  autem  sumenda 
videtur  ex  differentia  inter  potestatem  dele- 
gatam  et  ordiuariam  :  nam  potestas  delegata 
non  extenditur  extra  casus  concessos,  etiamsi 
in  casibusnon  concessis  occurrat  summa  neces- 
sitas.  Quia  potentia  non  extenditur  extra  suum 
ohjectum  propter  quamcumque  necessita- 
tem  ;  per  hcec  autem  privilegia  solum  conce- 
ditur  potestas  circa  talem  materiam  limita- 
tam,  scilicet  circavota  non  reservata,  et  ideo 
nunquam  extenditur  ad  non  reservata,  etiam- 
si  maxima  necessitas  occurrat.  Neque  est  ve- 
rum  quod  in  tali  casu  necessitatis  votum  non 
sit  reservatum,  etiamsi  maxima  necessitas  oc- 
eurrat ;  namper  se  loquendo  ac  simpliciter  re- 
servatum  est,  licct  per  accidens  possit  ordina- 
nus  pastor  in  illo  dispensare  ex  benigna  in- 
terpretatione  voluntatis  reservantis.  Aliud  er- 
go  est  de  potestate  ordinaria;  nam  illa  per  se 
et  quasi  natura  sua  extendebatur  etiam  ad 
hos  casus,  nisi  reservarentur,  ut  supra  dictum 
est ;  quia  hsc  potestas  est  quasi  connaturalis 
muneri  Episcopali,  et  de  se  ad  omnia  vota  ex- 
tenditur,  nisi  limitetur.  Et  ideo  quando  oc- 
currit  casus  in  quoreservatio  essetin  destruc- 
tionem,  pro  illo  censetur  casus  ille  relictus  sub 
ordinaria  potestate,  quse  est  potestas  Episco- 
porum,  quia  ex  vi  illius  epiikeiee  vel  benignse 
interpretationis  statim  ex  natura  rei  sequitur, 
ut  talia  vota  pertineant  ad  ordinarium  pasto- 
rem,  et  ideo  pertinent  ad  Episcopum  (sine 
nova  concessione)  ex  vi  suee  potestatis.  Quod 
non  habet  locum  in  facultate  delegata,  tit  ex- 
plicatum  est. 


II  ET  FORMA  SIT  NECESSARIA.  ETC. 


CAPUT  XXVII. 


I  173 


UTRUM  AD  VALOHEM  DISPENSATIONIS  NECESSAKIA. 
SIT  VOLUNTAS  LIBERA  PRJELATI  PER  ALIQUAM 
VERB0RUM   F0RMAM   EXPRESSA? 

1.  Advertendum  de  dispensationibus ,  qucc 
non  fiunt  immecllate  ab  ordinario  Prcelato.— 
Quee  hactenus  diximus  ferc  omnia  pertinent 
ad  possibilitatem  (ut  sic  dicam)  bujus  dispen- 
sationis ;  nam  prseeipue  declaravimus  ipsam 
potestatem,  et  materiam  oirca  quam  versatur, 
et  effectum  quem  facere  potest ;  nunc,  ad  ma- 
teriee  complementum,  aliquid  dicendum  est 
de  actu  ipso  dispensandi,  et  consequenter  de 
forma  in  dispensatione  ipsa  servanda.  Nominc 
autem  dispensationis  commutationem  etiam 
comprehendimus,  ut  brevius  loquamur,  quia 
doctrina  communis  est.  Est  autem  adverten- 
dum,  in  his  dispensationibus,  quaudo  non 
conceduntur  immed.iate  a  Preelato  habente 
ordinariam  potestatem,  duo  intervenire :  unum 
est  delegatio  potestatis,  aliud  usus  ejus.  Prior 
fit  duobus  modis,  ut  supra  visum  est.  Primo, 
pergeneralem  concessionem,  ut  fiunt  por  pri- 
vilegia  religiosorum,  vel  etiam  per  jubileca, 
Rullam  Cruciatee,  et  similia,  de  quibus  nihil 
novi,  vel  proprium  hujus  loci  occurrit,  sed  iu 
tractatu  de  Statu  Religionis  totum  id  reser- 
vavimus.  Secundo,  fit  hsec  del^gatio  pro  casi- 
bus  particularibus,  et  tunc  continet  virtuali- 
ter  dispensationem  quamdam  conditionatam, 
et  ideo  sub  nomine  dispensationis  tam  hanc 
facultatem  dispensandi,  quam  usum  ejus,  seu 
voti  solutionem  comprehendemus. 

2.  Acl  valorem  dispensationis  Prcelati  vel 
clispensaniis  voluntas  requiritur.  —  Primo  er- 
go  certum  est,  ad  valorem  dispensationis  ne- 
cessarium  esse  ut  ex  vohmtate  Prselati  seu 
dispensantis  procedat.  Probatur,  quia  dispen- 
satio  haec  est  actus  humanus;  ergo  debet  pro- 
cedere  ex  libera  voluntate.  Item  actus  agen- 
tium  non  operantur  ullra  intentionem  eo- 
rum  ;  ergo  si  desit  intentio  in  dispensaute, 
nihil  efficiet;  sed  si  desit  voluntas,  deest 
etiam  intentio;  ergo.  Item  hac  ratione  in 
sacramentis  ministrandis,  et  censttris  fcrendis 
vel  tollendis,  et  similibus  actibus  moralibus, 
qui  a  potestatibus  moralibus  derivantur,  ne- 
cessaria  est  voluntas  ac  intentio  libera  ad  va- 
lorem  actuum,  ut  in  suis  locis  ostendimus, 
et  facit  c.  Cum  voluntate,  de  Sentent.  excom- 
mtm. ;  idem  ergo  est  in  preesenti.  Quapropter 
si  sufficienter  constet,  dispensantem  ficte  pro- 


4171 


LIB.  VI.  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


tulisse  verba  dispensationis,  et  non  habuisse 
aniuium  tollendi,  sed  ut  aliis  morem  gereret, 
ita  fuisse  exterius  locutum,  dispensatio  nulla 
est,  neque  illa  uti  licet  in  conscientia,  quan- 
quam  non  sit  de  voluntate  dubitandum,quan- 
do  exterior  significatio  est  satis  clara,  nisi  de 
contraria  voluntate  manifeste  constet.  Hoc 
autem  constare  non  potest  nisi  per  expressam 
declarationem  ipsius  dispensantis,  cui  an  cre- 
dendum  sit,  prudenti  arbitrio  relinquitur ;  nam 
ex  circumstantiis  personee  et  negotii  pendet. 

3.  Dispensatio  interdum  est  nulla,  si  per  sub- 
reptionem  ohtineatur  vel  deceptionem.  —  Se- 
cundo,  binc  colligitur  dispensationem  inter- 
dum  esse  nullam,  quia  cum  deceptione  seu 
per  subreptionem  obtenta  est.  Hoc  in  genere 
patet,  quia  ignorantia  et  error  causant  invo- 
luntarium,  seu  voluntarium;  sed  dispensatio, 
si  non  sit  sufficienter  voluntaria,  erit  nulla, 
quia  sine  voluntate  non  valet,  ut  dictum  est ; 
ergo.  Item  boc  confirmari  potest  illis  juribus, 
quse  probant  gratiam  per  subreptionem  ob- 
tentam  esse  nullam.,  c.  Postulasti,  de  Ke- 
script.,  ibi :  Commodum  reportare  non  deiet  de 
livjusmodi  litteris,  utpote  veritate  tacita  im- 
petratis.  Et  in  c.  Conslitutus,  eod.,  dicitur 
esse  irritum  et  inane,  quidquid  virtute  litte- 
rarum  sic  impetratarum  fit.  Item  in  c.  ultv 
de  Fili.  presbyter.,  in  6,  de  dispensatione  per 
subreptionem  obtenta  dicitur,  esse  nullius 
valoris  et  momenti.  Et  quamvis  haec  jura  lo- 
quantur  in  materia  beneficiali,  quee  solet  esse 
magis  odiosa,  propter  ambitionem  quee  in 
iila  intervenire  solet,  ut  sumitur  ex  c.  Quam- 
vis,  de  Praebend.,  in  6,  nihilominus  quoad 
hoc  procedunt  etiam  in  dispensatione  voto- 
rum  :  tum  quia  ratio,  quee  redditur  in  illis 
juribus,  multo  magis  in  votis  locum  habet, 
scilicet,  quia  non  est  verisimile  Pontificem 
fuisse  dispensaturum,  si  hoc  vel  illud  fuisset 
expressum,  vel  sine  falsitate  narratum;  ideo 
igitur  dispensatio  illa  nulla  est,  quia  deest  vo- 
luntas  dispensantis;  ha3c  autem  ratio  cum 
proportione  applicata  non  minus  militat  in 
votis  quam  in  beneficiis,  ut  constat;  ergo. 
Tum  etiam  quia  dispensatio  in  votis  magis 
spiritualis  est,  magisque  attingit  jus  divinum, 
et  ideo  fideliuset  purius  tractari  debet,ac  sub- 
inde  subreptio  magis  est  illius  valori  contra- 
ria.  Et  ob  eamdem  causam  procedit  dicta  as-* 
sertio,  non  solum  in  dispensationibus  Pontifi- 
ciis  in  votis  gravioribus  ipsi  reservatis,  sed 
etiam  in  omnibus  dispensationibus  votorum 
omnium,  sive  ab  Episcopis,  sive  ab  aliis  per 
potestatem   delegatam   cQncedaiitur,  quia  in 


omnibus  seque  requiritur  voluntas  dispen- 
santis,  quce  similiter  potest  impediri  per  de- 
ceptionem,  errorem,  vel  ignorantiam.  Quee 
doctrina  confirmari  potest  ex  his,  quee  de  sub- 
reptione  in  his  dispensationibus  et  gratiis  gene- 
raliter  tradit  Panor.,  inc.  Acl  audientiam,  2,  de 
Rescrip.,  n.  14;  et  ibi  Felin.,  a  n.  178;  et  alii 
Canonistai  communiter,  super  dict.  Jura  cita- 
ta,  et  maxime  in  d.  c.  ult.  de  Fili.  presb.,  in  6. 

4.  Regula  ad  dignoscendum  quando  dispen- 
satio  voti  sit  irrita.  —  Statim  vero  occurrebat 
inquirendum  quando  dispensatio  voiicensenda 
sit  irrita  ex  defectu  voluntatis  concedentis, 
proveniente  ex  defectu  veritatis  in  narratione 
vel  petitione.  In  qua  re  communis  regula,  quse 
ad  omnes  gratiaset  dispensationes  extenditur, 
est  dispensationem  fieri  irritam,  vel  ex  taci- 
turnitate  veri,  vel  ex  admixtione  falsi,  et  spe- 
cialiter  de  voto  traditur  heec  regula  in  c.  Quocl 
super  liis,  de  Fid.  instrum.,  ubi  est  sermo  de 
voto  Hierosolyniitano ;  idem  vero  est  de  reli- 
quis,  ut  ibi  Innoc,  Aut.,  Abb.,  Felin.  et  alii 
notant.  Et  generatim  de  taciturnitate  seu  oc- 
cultatione  veritatis  loquuntur  expresse  jura 
allegata.  Et  inde  a  fortiori  sequitur  altera 
pars;  nam  major  deceptio  est  in  falsa  narra- 
tione  quam  in  diminuta,  et  magis  causat  in- 
voluntarium  error  quam  pura  ignorantia,  et 
ideo  tales  dispensationes  habent  conditionein 
inclusam:  Si  ita  est,  vel:  Si  preces  veritate 
nitantur,  quse  subintelligenda  est,  etiamsi  non 
exprimatur,  ut  dicitur  in  cap.  2  de  Rescript. 
Quia  vero  nequeomnis  taciturnitas  nequeom- 
nis  falsitas  statim  gratiam  annullat,  -ut  com- 
munior  opinio  fert,  ideo  necessarium  esset 
explicare  quse  taciturnitas  quseve  falsitas  suf- 
ficiat  ad  irritandum  actum,  et  e  converso 
quando,  non  obstantibus  illis  defectibus,  possit 
esse  dispensatio  valida.  Quam  rem  sparsim 
tractant  Doctores  iil  variis  locis  de  matrimo- 
nio,  cle  legibus,  de  irregularibus,  etc.  In  prse- 
senti  vero  materia  fere  nihil  dicunt,  quia  for- 
tasse  nihil  habet  speciale,  et  quia  fere  totum 
pendet  ex  vera  causa  dispensationis,  ad  quam 
est  principaliter  attendendum. 

5.  Primo  ergo  solet  haec  res  multum  pen- 
dere  ex  jure  positivo,  vel  ex  stylo  Curioe,  vel 
consuetudine ;  nam  ubi  jus  humanum,  vel 
scriptum,  vel  consuetudine  introductum,  de- 
claravit,  in  petenda  tali  dispensatione  vel  gra- 
tia,  hoc  aut  illud  esse  narrandum,  taciturni- 
tas  illius  solet  derogare  valori  gratiae  ;  ut.in 
materia  de  beneficiis  ad  impetrandum  unum, 
oportet  mentionem  facere  alterius  ,  si  im- 
petrans  illud  habeat,  juxta  cap.   Si   motu, 


CAP.  XXVIF.  QUjE  VOLUNTAS  PR&LA 
de  Prsebend.j  in  6;  et  idem  est  suo  modo 
in  indulgentiisj  et  sic  de  aliis.  In  prsesenti 
autem  materia,  nullum  jus  positivurn  specia- 
liter  latuin  invenio,  aut  consuetudine  inlro- 
ductum,  et  ideosolo  jure  comniuni,  quod  re- 
verainhac  qusestione  videtur  explicare  jus  na- 
turale,  agendum  est.  In  votis  ergo  duse  regalse 
servandse  videntur. 

6.  Prima  regula.  —  Quando  tacita  veritas 
impediat  valorem  dispensaiionis.  —  Prior  est: 
tacita  veritas  tunc  solum  impedit  valorem  dis- 
pensationis  voti,  quando  vel  substantia  ipsius 
voti  non  satis  declaratur,  vel  causa  sufficieus 
ad  dispensationem  voti  dispensandi  non  pro- 
ponitur.  Exempla  prioris  membri  sunt,  si  quis 
habens  votum  castitatis  dicat  se  vovisse  non 
ducere  uxoreni,  velnonfornicari,  etpetat  dis- 
pensationein;  neutro  enim  modosatis  explicuit 
votum  castitatis;  unde  si  ab  eo  petat  dispen- 
sationem,  qui  non  habeat  potestatem  circa 
vota  reservata,  dispensatio  aperte  erit  nulla. 
Verumtamen,  etiamsi  in  dispensante.  non  desit 
potestas  circa  votum  castitatis,  adliuc  dispen- 
satio  erit  nulla,  quia  revera  est  error  in  sub- 
stautia  voti  dispensandi.  Item  quia  longealiud 
est  dispensare  etiam  ex  parte  in  absoluto  voto 
castitatis,  quam  dispensare  in  voto  quod  tan- 
tum  est  de  illa  parte.  Item  quia  alias  posset 
illo  modo  votum  castitatis  quasi  per  partes 
auferri  per  plures  dispensationes  partiales, 
nunquam  explicato  voto  castitatis,  quod  plane 
absurdum  est.  Aliud  exemplum  est,  si  quis 
habens  votum  suscipiendi  ordinem  sacrum, 
petat  dispensationem  voti  non  nubendi.  Nihil 
enim  agit,  quia  illa  vota  sunt  substantialiter 
diversa.  Et  licet  ex  priori  sequatur  etiam  obli- 
gatio  ad  non  nubendum,  plus  tamen  includit. 
Tertium  exemplum  est,  si  quis  peteret  dispen- 
sationem  voti  dubii,  cum  de  illo  sit  certus  : 
nam  tunc  etiam  moraliter  variatur  substantia 
in  ipsamateria  dispensationis,  ut  recte  consi- 
deravit  Sanc,  lib.  8,  disp.  22,  num.  40.  Aliud 
exemplum  est  apud  Navar.,  c.  12,  n.  47,  si 
quis  habens  votum  profitendiin  religioiie,  so- 
lurn  proponat  votumreligionis,  quia  non  satis 
explicat  substantiam  voti  quod  habet,  et  ideo 
dicit  nullum  fore  j  urisperitum  qui  talem  dispen- 
sationem  non  judicet  subreptitiam  ;  supponit 
autem  vota  ingrediendi  vel  profitendi  religio- 
nem  esse  substantialiter  diversa,  quod  suo  loco 
examinabimus.  Aliud  exemplum  accommoda- 
tum  esse  potest ,  si  quis  tantum  petat  dispensa- 
tionem  in  voto  peregrinationis  terrae  sanctee, 
cumipse  voverit  illuc  ire  in  subsidium;  nam 
hsec  duo  vota  substantialiter  diversa  in  jure 


TI  ET  FORMA  SIT  NECESSARIA,  ETO.  il7o 

ccnsentur.  Ratio  autem  hujus  partis  est,  quia 
per  eamtaciturnitatern  occullatur  substantialis 
materia  circa  quam  versari  debet  voluntas 
dispensantis  ,  et  ita  non  pulest  dispensatio 
a  vera  voluntate  procedere. 

7.  Causa  legiiima  non  sufficit  ad  dispensa- 
tionem  voii,  si  propter  illam  non  fiat  dispensa- 
tio.  —  Exempla  altcrius  membri  sunt,  siqui?, 
peteudo  dispensatiouem  voti,  nullam  legiti- 
mam  causam  proponat,  sed  aut  impertiuen- 
tem,  u-t  esse  amicum  dispensantis,  aut  ita  lc- 
vem,  ut  addispensationem  justificandam  non 
sufficiat.  In  his  enim  casibus,  licct  coutingat 
veram  ac  legitimam  causam  in  re  ipsa  subesse, 
si  non  est  allegata  et  declarata,  dispensatio  non 
valebit,  nisi  aliunde  constet  talem  causam  noii 
latuisse  dispensantem,  et  ab  illa  motum  fuisse. 
Ratioest,  quiadispensatio  votilata  sine  legiti- 
ma  causa  est  nulla;  si  autem  causa  non  estco- 
gnita  a  dispensante,  nonpotest  abilla  moveri, 
et  consequenter  nec  dispensatio  potest  in  illa 
niti;  ergo  non  potest  esse  valida  dispensatio, 
etiamsi  fortasse  inre  causa  existat.  Tum  quia  il- 
la  causa  tuncnon  causat  (ut  sic  dicam),  et  ita  non 
potest  dare  valorem  dispensationi ;  tum  etiam 
quia  illa  dispensatio  tunc  revera  non  procedit 
a  potestate  dispeusandi,  quee  non  operatur, 
nisi  cum  cognitione  causse;  ergo  si  vera  et  le- 
gitima  causa  taceatur,  nulla  erit  dispensatio. 
Unde  in  tali  causa  taciturnitas  causae  non  tam 
impedit  valorem  dispeusationis  quia  tollit 
absolute  voluntatem  dispensandi,  quam  quia 
impedit  justam  voluntatem  necessariam.  Nam 
fieri  potest  ut  dispensaus  velit  quantum  est  ex 
se,  et  conetur  tollere  votum  ex  irrationabili 
ac  humana  veltemporali  causa.et  tamen  nihil 
efficiet,  quia  non  habetlegitimam  voluntatem. 
Dixi  autem  :  Si  nullam  legitimam  causam  pro- 
ponat,  quia  de  sola  hujusmodi  taciturnitate 
quasi  totali  procedit  ratio  facta ;  si  enim  plu- 
res  subsint  causse  singulse  sufficientes,  et  una 
proponatur,  licet  alise  taceantur,  nihil  nocebit ; 
quia  una  causa,  sufficit  per  se  ad  valorem  dis- 
pensationis,  et  alise,  quee  forte  tacentur,  de  se 
potius  juvarent  quam  impedirent  ad  dispensa- 
tionem,  facilius  et  cum  minori  onere  obtinen- 
dam.  Denique  addidi :  Nisi  aliunde  constet 
dispensantem  non  ignorasse  causam,  et  ab  illa 
fuisse  permotum,  quia  tunc  taciturnitas  peten- 
tis  nihil  nocebit,  quia  non  est  necessarium  ad 
valorem  dispensationis,  ut  cognitio  causee  pro- 
veniat  ab  ipso  impetrante ;  quid  enim  hoc  re- 
fert,  si  causa  non  ignoretur?  Etenim  qua- 
cumque  via  innotescatet  moveat,  voluntas  erit 
absoluta  et  legitima;  erit  ergo  etiam  efficax. 


M76 


LIB.  VL  DE  IRRITATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


8.  Secunda  regula  :  dispensatio  voti  est 
nulla  per  falsam  narraiionem  ,  vel  mixtam. 
—  Quando  error  vel  falsitas  admixta  narra- 
tioni  valorem  voti  non  impediat.  —  Posterior 
regnla  est,  eisdem  duobus  modis,  cum  pro- 
portione,  dispensationem  voti  fieri  nullam  per 
falsam  narrationem,  seu  admixtionem  falsita- 
tis.  Primo,  si  aliquid  addatur  vel  detrahatur 
voto,  quod  mutet  suhstantiam  ejus,  dicendo 
falsum  ,  vel  negando  verum.  Exempla  eadem 
vel  similia  supra  posita  hic  afferri  possunt. 
Nam  quod  fit  tacendo  aliquid,  potest  multo 
magis  fieri  negando,  et  ita  in  hoc  habet  locum 
eadem  ratio  sine  nova  difficultate.  Nonnulla 
autem  esse  potest,  si  quis  erret  per  excessum, 
aggravando  votum  plus  quam  est;  ut  si  quis 
petat  dispensationem  in  voto  profitendi  reli- 
gionem,  cum  tantum  voverit  religionem.  Di- 
cendum  tamen  censeo ,  si  additio  illa  non  ita 
mutct  votum,  quin  includat  illud  quod  dispen- 
sandum  est,  tunc  errorem  non  obstare  dispen- 
sationis  valori ;  quia  tunc  comparantur  illa 
vota  sicut  totum  et  pars  ,  et  qui  dispensat  in 
toto,  a  fortiori  vult  in  parte  dispensare.  Item 
quia  ille  error  non  omnino  occultat  objectum 
quoad  substantiam  ejus.  nec  est  de  circum- 
stantia  quee  difficilem  redderet  dispensatio- 
nem,  sed  potius  facilem ,  si  agnosceretur.  At- 
que  ita  in  illo  exemplo  de  voto  religionis  sine 
dubio  est  valida  dispensatio,  quando  postulata 
est  pro  voto  profitendi,  et  illud  tantum  erat 
ingrediendi  religionem.  At  vero  si  vota  sint 
omnino  diversa,  ita  ut  neutrum  in  altero  in- 
cludatur,  licet  votum  per  errorem  propositum 
sit  gravius  et  difficilius,  non  valebit  dispensa- 
tio  pro  alio  voto  minori.  Ut  si  quis  petiit  dis- 
pcnsationem  pro  voto  peregrinationis  trans- 
marinee,  et  illud  erat  Compostellanum  ;  vel  si 
votum  erat  de  non  contrahendo  matrimonio, 
et  postulata  est  dispensatio  pro  voto  non  for- 
nicandi ,  vel  quid  simile.  Ratio  est,  quia  tunc 
error  est  in  substantia  vinculi  quod  tollendum 
est ,  quo  errore  stante,  non  potest  ad  illud  di- 
rigi  voluntas  dispensantis,  quod  in  aliis  dis- 
pensationibus  commune  est. 

9.  Falsitas  in  causa  dispensationis  voti. — 
Multo  magis  locum  habet  posterior  heec  re- 
gula  in  falsitate  circa  cansam  dispensandi  :n 
votis ;  nam  si  falsa  causa  proponatur,  plane 
erit  dispensatio  nulla,  non  tantum  ex  jure 
positivo,  quod  habetur  in  citatis  decretis,  sed 
etiam  ex  jure  naturali,  quia  dispensatio  voti 
sine  causa  facta,  est  nulla,  ut  supra  proba- 
tum  est;  sed  quee  fit  ex  falsa  causa,  fit  sine 
causa,  quia  falsa  causa  non  est  causa,  cum 


revera  non  sit  :  ideo  enim  falso  allegatur  ; 
ergo.  Unde  constat  hoc  procedere  in  causaquse 
fundat  dispensationem,  quse  appellari  solet  fi- 
nalis,  et  propria  ratio  talis  actionis;nam  si  sit 
tantum  impnlsiva,  et  preeter  illam  detur  vera 
causa  sufficienter  fundans  dispensationem  voti, 
aliter  dicendum  est,  ut  mox  dicemus.  Regula 
ergo  posita  intelligitur  de  causa  quee  justificat 
dispensationem ;  illa  enim  est  propria  et  sim- 
pliciter  causa ;  alia  enim  motiva,  quee  ex  parte 
dispensantis  occurrere  possunt,  magis  sunt 
causee  applicantes  voluntatem  ejus  ad  dispen- 
sandum,  quam  ipsius  dispensationis,  nisi  per 
accidens,  et  remote. 

10.  An  dispensatio  qua>  fit  ex  duplici  causa, 
una  vera,  altera  falsa,  sit  valida. —  Resolutio. 
—  Sed  quid  si  plures  proponantnr  causee  ip- 
siusmet  dispensationis,  unavera,  et  alia  falsa, 
ut,  verbi  gratia,  si  habens  votum  castitatis 
vere  patiatur  magnum  periculum  incontinen- 
tiee,  et  hanc  causam  proponat  ad  obtinendam 
dispensationem ;  addat  vero  vovisse  ex  metu 
vel  indeliberate,  idque  sit  falsum  ?  Respondeo 
distinctione  opus  esse  :  nam  vel  neutra  causa 
perse  sufficeret,  et  ex  utraque  integratur  una 
sufficiens  causa,  et  tunc  eadem  est  ratio  sub- 
reptionis  et  nullitatis,  ut  per  se  constat,  quia 
in  re  datur  dispensatio  sine  sufficienti  causa. 
Vel  causa  vera  per  se  sufficit,  additur  autem 
falsa,  ut  certior  faciliorque  sit  obtentio  dis- 
pensationis;  et  tunc  ulterius  considerandum 
est  an  causa  vera  sit  sufficiens,  non  solum  ad 
dispensationem  absolute,  sed  etiam  ad  talem 
modum  dispensationis,  quide  facto  obtinetur, 
necne.  Ut,  verbi  gratia,  si  quis  vovit  peregri- 
nari,  et  petat  dispensationem,  qiwa  revera  est 
debilis  et  juste  occupatur,  erit  sufficiens  causa 
tollendi  votum,  non  absolute,  sed  per  com- 
mutationem,  quee  moraliter  loquendo  fiet  sal- 
tem  ex  parte  in  aliquod  reale  onus;  si  autem 
simul  alleget  se  esse  pauperem,  fortasse  dis- 
pensatio  absolute  conccdetur,  vel  saltem  sine 
reali  onere.  Tunc  ergo,  si  heec  ultima  causa 
sit  falsa,  licet  prior  sit  vera,  omnino  est  nulla 
dispensatio.  Ita  sumitur  ex  doctrina  commu- 
ni,  in  c.  Postulasli,  de  Rescriptis,  prout  illam 
moderatur  et  interpretatur  Covar.,  in  lib.  1 
Variar.,  c.  20,  n.  5,  versicul.  Falsitas  vero; 
Barbos.,  in  leg.  1,  p.  1,  n.  85,  ff.  Solut.  ma- 
trimon.  Etratio  est,  quia  actus  dispensationis 
est  unus  et  indivisibilis,  et  ideo  cum  sit  nul- 
lus  quoad  modum  quo  fit,  quia  in  causa  falsa 
fundatur,  est  simpliciter  nullus.  At  vero  si 
una  causa  vera  est  sufficiens  ad  dispensatio- 
nem  talem,  prout  hic   et  nunc  conceditur. 


CAP.  XXVH.  QILE  VOLUNTAS  PR/ELATI  ET  FORMA  SIT  NECESSARIA,  ETC. 


1177 


tunc  falsitas  alterius  causee  non  invalidabit 
dispensationem  ex  defectu  sufficientis  causee. 
Dubitari  autem  potest  an  invalidet  ex  defecta 
causse  efficacis  (ut  sic  dicam),  id  est  ex  defectu 
causee  actu  moventis  dispensantem.  Nam  tunc 
videtur  deesse  voluntas  dispensantis,  quia  ille 
de  facto  movetur  ex  utraque  causa  simul,  et 
fortasse,  si  nosset  alteram  esse  falsam,  vel  si 
sola  vera  proponeretur,  non  vellet  dispensa- 
re,  ergo  de  facto  involuntarie  dispensat,  quod 
videtur  satis  esse  ut  dispensatio  non  valeat. 
Et  ita  censent  aliqui  :  oppositum  tamen  credo 
verius,  quod  tenet  Sancius,  numero  quadra- 
gesimo  secundo ,  et  quadragesimo  quarto. 
Resolutio  vero  constabit  ex  sequenti  puncto. 

1  1 .  Quce  proposilio  veritatis  sufficiat  ad  va- 
lorem  dispensationis. — Unum  ergo  restat  bic 
dubium  generale,  scilicet,  an  satis  sit  ad  va- 
lorem  dispensationis,  quod  circa  substantiam 
voti,  et  causam  dispensationis  sufficientem  de 
se  ad  valorem  ejus,  veritas  sufficienter  propo- 
natur,  licet  in  aliis  vel  dicatur  aliquid  falsum, 
vel  taceantur  aliqua  quee  fortasse  retardarent 
voluntatem  dispensantis,  vel  facerent  ut  non 
consentiret,  etiamsi  illi  esset  talis  causa  pro- 
posita,  quee  alias  sufSciens  sit.  Et  ratio  dubii 
est,  quia,  Jicet  illa  duo  sufficiant  ex  parte  voti 
ad  valorem  dispensationis,  non  videntur  suffi- 
cere  ad  actualem  voluntatem  dispensantis, 
quse  necessaria  est  ad  conferendam  cum  effec- 
tu  dispensationem.  Quia,  licet  Preelatus  possit 
juste  dispensare,  et  id  sciat,  et  cognoscat  per 
cognitionem  voti  et  causee,  nibilominus  potest 
nolle  seu  non  velle  ;  ergo  si  per  errorem  vel 
ignorantiam  cogatur  velle  quod  alias  nollet, 
erit  dispensatio  nulla  ex  defectu  voluntatis. 
Primo  ergo  distinguendum  est,  an  id,  quod 
tacetur  vel  falso  additur,  tale  est,  ut  difiicilio- 
rem  redderet  voluntatem  Preelati,  non  tamen 
simpliciter  impediret  voluntatem  ejus.  Quan- 
do  priori  modo  se  babet,  dico  non  impedire 
valorem  dispensationis  in  materia  votorum, 
quando  probabiliter  creditur  dispensationem 
fuisse  concedendam,  ejusdem  rationis  et  qua- 
litatis,  licet  majori  difficultate  vel  minori  vo- 
luntate.  Ratio  est,  quia  nullo  jure  humano 
hoc  invenitur  statutum  aut  declaratum;  nec 
etiam  ex  natura  rei  sequitur,  quia  talis  simu- 
latio  vel  dissimulatio  non  causat  in  eo  casu 
involuntarium  simpliciter,  quando^uidem  de 
facto  et  de  preesenti  Preelatus  vult  dispensare, 
et  cum  effectu  essetvoliturus,  etiamsi  alio  mo- 
do  clariori  aut  puriori  veritas  proponeretur. 
Qaod  autem  tunc  esset  difficilius  voliturus, 
est  accidentarius  defectus,  et  insufficieus  ad 


annullandam  dispensationem.  Et  hanc  regu- 
lamcommuniusamplectuntur  Doctores  in  om- 
nibus  gratiis,  qua^  non  habent  speciale  aliquid 
de  jure  positivoaut  consuetudine.  Aliqui  vero 
illam  limitant  ad  occultationem  veri,  nolunt- 
que  habere  locum  in  admixtione  falsi,  ut  vi- 
dere  licet  iu  Navarro,  de  Datis  et  promiss., 
notab.  32,  num.  48;   et  Cons.  1  de  Constit., 
num.  53.  Sed  profecto  ratio  facta  (qua  ipse  in 
eodem  consilio   utitur,  n.  49)  efficaciter  pro- 
bat  etiam   de   falsitate,   quia  si   absque  tali 
deceptione,  vel  etiamsi  contraria  veritas  dis- 
peusanti  constaret,  nihilominus  dispensasset, 
non  potest  dici  voluisse  propter   illam  decep- 
tionem ;  ergo  non   potest  dici  involuntarium 
in  dispensando ;  cur  ergo  non  valebit  dispen- 
satio?  Et  ita  sentit  Covarruvias  supra,  et  late 
referens  plures  Sancius,  lib.  8.,  disp.  22,  n.  32. 
42.   Distinctio    observanda   ad  validitatem 
dispensationis  cognoscendam. — At  vero  quando 
dispensans  est  ita  dispositus,  quod  si  integra 
et  omni  ex  parte  vera  narratio  fieret,  non  es- 
set  gratiam  concessurus,  tunc  fere  omnes  di- 
cunt  gratiam  esse  nullam  per  jura  supra  alle- 
gata,  et  propter  rationem  involuntarii,  quce 
locum  habet,  etiam  in  dispensationibus  voto- 
rum.  Sed  hic  etiam  alia  distinctio  adhibenda 
est.  Nam  vel  ea,  quaa  tacentur  aut  finguntur, 
pertinent  ad  causam  de  qna  tractatur,  nimi- 
rum,  ad  convenientem  vel  meliorem  usum  po- 
testatis  dispensandi,  seu  ad  finem  dispensatio- 
nis  ;  vel  sunt  res  aut  circumstantise  de  se  im- 
pertinentes  ad  causam  voti,  quse  nihilominus 
moverent,  seu  mutarent  voluntatem  dispensan- 
tis,  sic  vel  aliter  propositse.  In  hoc  posteriori 
casu,  non  credo  sufficere  ad  nullitatem  dis- 
pensationis  vel  licentise,    taciturnitatem  cir- 
cumstantiae,  qua  cognita  Prselatus  non  dispen- 
sasset.  Ut,  verbi  gratia,  si  occultatur  persona 
ne  illam  cognoscat,  quia  ex  odio,  vel  alio  si- 
mili  respectu  illi    denegaret   dispensationem 
aliasjustam.  Idem  est,  si  occultatur  qualitas 
personee,  quee  non  refert  ad  causam,  ut  quod 
sit  vitiosa,  vel  ex  tali  aut  tali  origine,  et  simi- 
lia.  Item  in  votis  videtnr  esse  hujusmodi  con- 
ditiOj  seepiusidem  votum  repetivisse,  quia  hoc 
de  se  nihil  refert  ad  causam,  licet  fortasse  dis- 
pensantem  moveret  vel  retardaret.  Idem  credo 
esse,  si  quis  prius  obtinuit    dispensationem, 
verbi  gratia,  voti  castitatis,  et  post  eam  iterum 
illud  emittat,  et  deinde  hujus  secundi  voti  dis- 
pensationem  petat,  nonfacta  mentione  prioris, 
quia  ad  causam  impertinens  est,  ut  in  simili 
dixit  Navar.,  iu  dicto  consilio  primo  de    Con* 
stit.,  q.  9. 


1178 


LIB.  VI.  DE  IRMTATIONE,  DISPENSATIONE  ET  COMMUTATIONE  VOTI. 


13.  Idem  praeterea  est,  etiamsi  falsitas  ali- 
qua  in  liis  interveniat,  ut  si  quis,  ad  obtinen- 
damvoti  dispensationem,  fingat  se  virum  stu- 
diosum  aut  doctum,  vel  quid  simile,  quod  ad 
causam  dispensationis  nihil  referat  ;  nam  in 
his  casibus  ignorantia  illa,  vel  deceptio  non 
impedit  quominus  dispensans,  hic  et  nunc, 
velit  solvere  hoc  vinculum  ex  justa  et  ratio- 
nabili  causa.  Quod  autem  icl  non  esset  volitn- 
rus,  si  talem  circumstantiam,  quee  ad  causam 
non  refert,  eognosceret,  non  facit  prsesentem 
actum  involuntarium,  quia  illa  nolitio,  sub 
conditione  tantum  futura,  nihil  in  preesenti 
operatur,  nec  preesens  quasi  habitualis  dispo- 
sitio  minuit  actualem  voluntatem,  aut  ponit 
aliquam  conditionem  in  objecto,  ratione  cujus 
videri  possit  involuntarium,  cum  illa  disposi- 
tio  sit  impertinens  et  extra  causam.  Et  heec 
pars  sumi  potest  ex  Mandosio  et  Menochio, 
quos  refert  et  sequitur  Guttier.,  lib.  2  Cano- 
nic.  Queestionum,  c.  15,  n.  29,  qui  dicunt, 
quando  dispositio  illa  dispensantis  provenit  ex 
affectu,  non  ex  justa  causa  et  juri  conforini, 
non  obstare  valori  gratiee,  etiamsi  taciturni- 
tas  iiitercedat;  et  idem  sequitur  referendo 
alios  Sanc,  d.  disp.  21,  n.  18. 

14.  De  conditionihis  quce  occultata?  vel  addi- 
ice  valorem  dispensationis  impedirent.  — Deni- 
que  si  conditio  quee  occultatur,  vel  falso  addi- 
tur,  habeat  connexionem  prudentem  et  ratio- 
nabilem  cum  materia  voti  et  dispensationis,  de 
qua  tractatur,  tunc  habebit  locum  generalis 
regula  a  Doctoribus  tradita,  seilicet,  quod  si 
illa  occultatio  vel  deceptio  ita  est  causa  vo- 
lendi  dispensare,  ut  sine  illa  Preelatus  nollet 
dispensare,  tunc  dispensatio  censeatur  subre- 
ptitia,  et  consequenter  nulla.  Ita  sumitur  ex 
citatis  auctoribus,  qui  plures  alios  referunt,  et 
licet  in  generali  loquantur,  habet  eamdem  ra- 
tionem  in  dispensatione  votorum.  Ad  intelli- 
gendam  autem  rationem,  prius  explicandum 
est  quomodo  possitilla  conditionalis  de  volun- 
tate  futura  in  tali  eventu,  scilicet,  facta  alia 
narratione  clariori  aut  veriori,  preesentem  vo- 
luntatem  impedire.  Diximus  enim  seepe,  illam 
conditionalemvix  posseabhominibus  cognosci, 
et,  licet  conjectetur,  non  posse  habere  aliquem 
moralem  cffectum,  cum  non  sit  de  facto. 

15.  Sed  quoad  priorem  partem  dicendum 
est,  licet  non  possit  certo  cognosci,  posse  de 
illa  fieri  conjecturam  prudenti  arbitrio  ;  nulla 
enim  alia  regula  assignari  potest,  ubi  jure 
nihil  est  preescriptum.  Maxime  autem  sumi- 
tur  haec  conjectura  es  consuetudine  dispen- 
gantis,  si  non  soleat  cum  tali  vel  tali  circum- 


stantia  dispensare,  etiamsi  possit,  idque  ex 
causa  rationabili  pertinente  ad  modum  dis- 
pensandi,  quem  ipse  putat  esse  meliorem  et 
prudentiorem,  vel  si  antea  declaravit  suffi- 
cienter  se  esse  in  tali  proposito.  Hoc  autem 
posito,  facile  respondetur  ad  alteram  partem, 
in  tali  persona  voluntatem  dispensandi  inclu- 
dere  virtute  illam  conditionem  :  Si  ita  est,  ct 
niJiil  falso  additur,  vel  callide  occultatur,  quod 
intentioni  rnece  repugnet ;  et  quia  illa  conditio 
non  subsistit,  ideo  voluntas  illa  redditur  inef- 
ficax.  Ratio  autem  illius  conditionis  seu  inter- 
pretationis  voluntatis  est,  quia  illa  interpre- 
tatio  est  justa  et  rationabilis,  et  omni  juri  con- 
formis ;  unusquisque  autem  ceiisetur  operari 
prudenti  intentione,  et  conformi  suee  consue- 
tudini  rationabili,  vel  juxta  priorem  delibera- 
tionem  non  retractatam.  Et  confirmatur,  nam 
hac  ratione  dicunt  jura,  non  comprehendi  sub 
generali  concessione  id  quod,  in  specie  pro- 
positum,  non  esset  aliquis  concessurus,  quia, 
scilicet,  ex  vi  illius  habitualis  dispositionis 
rationabiliter  subintelligitur  conditio  vel  ex- 
ceptio,  etiamsi  concessio  sit  generalis,  vel  in- 
definita.  Ita  ergo  in  preesenti,  respectu  ejus 
qui  talem  habitum  vel  dispositionem  habet, 
subintelligitur  dicta  exceptio  vel  conditio  , 
quia  respectu  illius  casum  specialem  constituit. 
16.  Objectio. —  Solutio. —  Dices:  ergo  idem 
erit,  etiamsi  conditio  sit  irrationabilis,  et  im- 
pertinens  ad  causam  dispensationis,  quia  tunc 
etiam  subintelligitur  illa  conditio ,  et  fa- 
ciet  voluntatem  conditionatam,  et  consequen- 
ter  inefficacem,  non  obstante  conditione.  Re- 
spondeo  negando  consequentiam,  quia  talis 
voluntas  interpretanda  est  secundum  rectam 
rationem,  et  secundum  jura;  et  quoties  ali- 
quis  actu  recte  et  honeste  vult,  ceusetur  re- 
tractare  priorem  irrationabilem  consuetudi- 
nem  aut  affectum,  potius  quam  secundum  il- 
lum  agere.  Et  hoc  videntur  sensisse  omnes 
auctores,  qui  dicunt  occultationem  circum- 
stantiee,  quam  jus  declarare  non  preecipit,  non 
obstare,  etiamsi  illa  cognita  Praelatus  non  es- 
set  gratiam  concessurus,  ut  late  refert  Sanc. 
supra,  n.  12.  Est  enim  id  valde  probabile, 
maxime  si  intelligatur  non  solum  de  jure  po- 
sitivo,  sed  etiam  de  jure  naturali  et  recta  ra- 
tione ;  est  enim  par  ratio.  Postulat  autemrecta 
ratio  ut  nihil  occultetur  vel  fingatur,  quod  sit 
contra  honestam  intentionem ,  etiam  habi- 
tualem,  et  prudentem  rationem  dispensantis, 
qui  habet  jus  utendi  sua  potestate,  secundum 
suam  rationabilem  voluntatem  et  suum  dicta- 
men,  et  non  ab  alio  circumventus  et  seductus. 


CAP.  XXVII.  QLVE  VOLUNTAS  PR.ELATI  ET  FORMA  SIT  NECESSARIA,  ETC. 


1179 


Et  hsec  pro  nunc  sulfieiant  de  voluntario  re- 
quisito  ad  hauc  dispensationeni  ex  hoc  capi- 
te  ;  alia  enim  quse  ad  alias  materias  pertinent, 
suis  locis,  Deo  dante,  dicemus. 

17.  Dispensatio  voti,  qutv  obtinetur  per  me- 
tum  gravem,  si  a  consensu  voluntatis  procedat, 
valida  est.  — Tertio,  principaliter  addendum 
est,  ad  valorem  dispensationis  necessarium 
non  esse,  per  se  loquendo,  ut  procedat  a  vo- 
luntate  non  coacta  per  metum ,  etiam  eaden- 
tem  in  constantem  virum,  seu  gravem.  Nam 
si,  non  obstante  tali  metu,  ex  vero  consensu 
procedat ,  valida  erit.  Hsec  assertio  attingit 
qusestionem  similem  prsecedenti ,  an  timor 
illatus  dispensanti  in  voto  annullet  dispen- 
sationem,  quam  non  invenio  in  specie  trac- 
tari,  et  ideo  ex  regulis  generalibus,  quas  ve- 
riores  censeo ,  illam  breviter  definio.  Itaque 
illa  dispensatio  non  est  invalida  jure  na- 
turse,  quia  voluntas  coacta  voluntas  est,  et 
propter  alia  quse  de  ipso  voto  dixi.  Nec  ra- 
tio  injurise,  si  forte  per  talem  metum  infer- 
tur,  aliquid  refert  ad  valorem  actus,  sed  alio 
modo  erit  resarcienda,  quia  valor  dispensa- 
tionis  non  fundatur  nisi  in  justa  causa,  potes- 
tate  et  voluntate  ;  reliqua  sunt  per  accidens. 
Deinde  non  invenitur  talis  dispensatio  per  jus 
positivum  irritata.  Et  licet  in  cap.  unic,  de 
lis  quse  vi,  in  6,  annulletur  absolutio  a  censu- 
ra  extorta,  non  possumus  legem  odiosam  ex- 
tendere  ad  alium  casum.  Imo  licitum  est  ab 
speciali  inde  confirmare  assertionem,  nam  il- 
lud  jus  videtur  supponere  tales  actus  natura 
sua  esse  validos,  et  dum  id  specialiter  statuit 
in  defensionem  clavium  circa  usum  censura- 
rum,  alia  videtur  relinquere  iii  sua  natura. 
Quo  discursu  usus  etiam  sum  circa  censuras 
metu  latas,  in  5  tomo  tertiaa  partis,  disp.  2, 
sect.  5  ;  et  ibi  dicta  hic  applicari  possunt. 

18.  Objectio.  —  Solutio.  —  Dixi  autein,  per 
se  loquendo,  quia  supponendumest  per  metum 
non  induci  Prselatum  ad  dispensandum  sine 
justa  causa;  nam  tunc  erit  dispensatio  nulla 
aliunde,  scilicet  ex  defectu  causse,  non  ex  de- 
fectu  voluntarii.  Assertio  ergo  procedit,  quan- 
do  est  justa  causa  dispensandi,  et  Prselatus 
non  vult,  et  per  metum  inducitur,  unde  fieri 
potest  ut  illatio  metus  non  sit  injuria,  sed  re- 
demptio  vexationis  ,  prsesertim  si  tam  gravis 


sit  causa,  ut  Prselatus  non  solum  possit  juste, 
sed  etiam  debeat  dispensare  ;  nam  tunc  ipse 
videtur  facere  vim  quse  per  metum  repellitur. 
Verumtamen  licet  fiat  injuria  vel  irreveren- 
tia  Prselato  in  modo  cxtorquendi  dispensa- 
tionem,  nihilominus  id,  quod  postulatur,  jus- 
tum  est,  et  ideo  si  tandem  dispensator  simpli- 
citer  velit,  id  satis  est  ad  valorem  actus.  Dices : 
semper  causa  dispensandi  est  vitare  malum 
quod  timetur,  quoe  semper  videtur  irrationa- 
bilis  causa  respectu  dispensationis.  Respon- 
deo,  causam  illam  solum  esse  impulsivam,  seu 
applicativam  voluntatis ,  non  vero  causam  fi- 
nalem,  seu  propriam  rationem,  in  quafundatur 
dispensatio,  et  ideo  non  obstare  valori  actus. 

19.  Ad  effectum  dispensationis  alicvjus  vo~ 
ti,  requiritur  ut  voluntas  Prailati  sufficienti- 
bus  signis  patefiat. — An  necessaria  sint  pro- 
pria  verba  in  dispensatione  voti.  —  Dico  ulti- 
mo  :  necesse  est  dispensantis  voluntatem  suf- 
ficientibus  signis  manifestari ;  nulla  tamen  in 
hoc  est  prsescripta  forma,  a  qua  effectus  dis- 
pensationis  pendeat.  Prior  pars  constat,  quia 
voluntas  humana  non  potest  aliter  innotesce- 
re  vel  operari  inter  homines.  Secunda  proba- 
tur,  quia  nec  jure  invenitur  prcescripta  talis 
forma,  nec  erat  ulla  ejus  necessitas.  Ita  Sylv., 
Votum ,  4,  q.  8.,  cum  Anton.,  2  p.,  tit.  11, 
c.  2,  §  9 ;  Palud.,  A,  d.  38,  q.  4,  n.  37.  Refert 
autem  Palud.  opinionem  Canonistarum  dicen- 
tiurn,  requiri  saltem  propria  verba,  et  non  suf- 
ficere  nutus,  nisi  forte  in  Pontifice.  Sed  neque 
hoc  constat  ex  jure.  Unde  ipse  ait,  quacumque 
via  Episcopus  explicet  sufficienter  voluntatem 
dispensandi,  sufficere.  Quod  verum  censeo ; 
vix  tamen  credo  posse  tieri,  nisi  verbum  ali- 
quod  prolatum  seu  scriptum  interveniat,  quo 
vel  votum  notificetur  Preelato,  vel  causse  dis- 
pensandi,  vel  ipse  voluntatem  suam  aperiat : 
hsec  enim  omnia  vix  sine  verbis  fieri  possunt. 
Unde,  licet  Prselatus  sciat  subditum  transgre- 
di  votum,  et  toleret  ;  imo,  licet  illum  invitet 
ad  ludendum  ,  verbi  gratia,  contra  votum, 
non  est  signum  sufficiens  dispensationis,  nisi 
alise  circumstantite  concurrant ,  quse  vix  pos- 
sunt  esse  certse.  Et  ideo,  moraliter  loquendo, 
verbis  fieri  debet  dispensatio  ,  non  ex  juris 
dispositione ,  sed  ex  ipsius  rei  necessitate , 
quam  universalis  consuetudo  satis  confirmat. 


Tivi  £7caivo(;  %cd  66|a,  xal  vuv,  xai  asi  ;  XptaTM    'Iiqaw,  tw  0£Oii  utti)  [xovoysveT,  xai  tw  iraxpi  6[J.qov<Tiw, 

ei?  xoui;  aiwva;  twv  aiwvwv.  A  '[r/jv. 


FINIS  LIBRI  SEXTI  ET  TOMI  PECIMI  QUAB.TI. 


INDEX  LOCORUM  SACRiE  SCRIPTURJE 


QU,E  IN  HOG  VOLUMINE  EXPLIGANTUR. 


GENESIS. 

Cap.  II  ,  v.   21.   Immisit  ergo  Dominus  Deus  soporem 

in  Adam.  Explicatur  hic  raptus,  tr.  4, 1.  2,  c.  19. 
Cap.  IV  ,  v.  26.  Ccepit  (Enos)  invocare  nomen  Domini, 

id  est,   peculiarem  ritum  invocandi,  tr.  4,  1.  1, 

c.  29. 
Cap.  XXIV,  v.   3.  Pone  manum  luam   subter  femur 

meum,  tr.  5,  1.  4,  c.  1. 
Cap.  XXXI,  v.  49.  Intueatur,  et  judicet  Dominus  inter 

nos,  etc,  tr.  5, 1.  3,  c.  16. 
Cap.  XXXVII,  v.  29.  Pone   manum  tuam  sub  femore 

meo,  etc.  Explicatur  hsec  cseremonia,  tr.  5,  1.   4, 

c.  l. 
Cac  XXXII,  v.  10.  Dimitte  me,  etc.  Explicatur  de  ef- 

ficacia  orationis,  tr.  4, 1.  1,  c.  11. 

LEVITICUS. 

Cap.  V,  v.  4.  Anima  qim  pejeraverit  ,  et  prolulerU 
labiis,  etc;  qui  male  juraverit,  debet  pcenitere,  qui 
vero  bene,  quia  fuit  oblitus,  tr.  5,  1.  2,  c.  14. 

Cap.  XXVII,  v.  9.  Animal  aulem  quod  immolari  po- 
test,  etc,  expenditur  late,  et  ostenditur  hanc  legem 
fuisse  cseremonialem,  tr.  6,  1.  6,  c.  18. 

NUMERI. 

Cap.  V,  v.  19.  Adjurabisque  eam,  etc,  de  qua  adju- 
ratione  sit  intelligendum,  tr.  5, 1.  4,  c.  1. 

Cap.  XXX,  v.  3.  Si  quis  virorum  votum  Domino  vo- 
verit,aulse  conslrinxeril  juramento,  non  faciel,  etc 
Explicatur  de  quacumque  promissione  jurala,  non 
de  voto  tantum,  tr.  5,  1.  2,  c  1 . 

—  v.  4.  Mulier  si  quidquam  vovcrit,  etc,  in  xtate 
adhuc  puellari,  tr.  8,  1.  6,  c  5. 

—  v.  15.  Si  audiens  vir  tacuerit,  etc  Si  uutem  con- 
tradixerit,  etc  Id  est,  uxor  non  peccabit  non  ser- 
vando  votum,  vir  autem  recldet  ralionem  facti 
ejus,  tr.  6,  1.  6,  c.  4. 

DEUTERONOMIUM. 

Cap.  VI,  v.  13.  Per  nomen  illius  jurabis,  etc,  id  est, 

cum  jurare  oportuerit,  per  Deum  tuum  jurabis, 

tr.  4,  1.  4,  c  5. 
Cap.    XXIII  ,  v.  23.  Facies  sicut  promisisti  Domino 

Deo  tuo,  et  propria  volunlate,  et  in  ore  tuo  loculus 

es,  expenditur,  tr.  6,  1.  6,  c  9. 

JOSUE. 

Cap.  IX,  v.  18.  Et  non  percusserunt  eos  eo  quod  ju- 
rassent,  etc  Agitur  late  de  hoc  juramento,  tr.  5, 
1.  2,  c  18. 

JUDICUM. 

Cap.  XI,  v.  30.  Volum  vovit  Domino  (Jephte).Expen- 

diturvotum,  tr.  6, 1.  2,  c  10. 
Cap.   XXI  ,  v.   1.   Juraverunt  quoque  ftlii  lsrael  in 

Maspha,  et  dixerunt :  Nullus  nostrum  dabit  filiis 

Benjamin  de  filiabus  suis  uxorem.  Explicatur  hoc 

juramenlum,  tr.  5, 1.  2,  c  H. 


LIBER  PRIMUS  REGUM. 

Cap.  I,  v.  11.  Si  dederis  famuloe  tuai  sexum  virilem, 

dabo  eum  Domino.  Ostenditur  hoc  votum  fuisse 

conditionatum,  tr.  6,  1.  6,  c  22. 
Cap.  XIII,  v.  13.  Anna  loquebatur  in  corde  suo,  tan- 

tumque  labia  illius  movebantur,  Ir.  4,  1.  1,  c  3. 
Cap.  XV,  v.  22.  Melior  est  obedienlia  quam  viclima?, 

quia  sacriflciurn  de  re  prohibita  non  placetDeo, 

tr.  6,1.  2,  c  4. 
Cap.  XX,  v.  2.  Absit,  non  morieris ;  neque  enim  faciet 

patermeus  quicquam;  et  infra  :  Et  juravit  rursum 

Davidi,  utique  Jonathas,  qui  jurabat  de  facto  alie- 

no,  ex  conjecturis,  tr.  5,  1.  1,  c  1. 

LIBER  SECUNDUS  REGUM. 
Cap.  XII,  v.  22.  Quis  scit  si  forte  donel  eum  mihi  Do- 
minus,  etc,  tr.  k,  1. 1,  c  27.  Nimirum,  quod  impe- 
transorando  pro  alio,  in  illo  nobis  datur.  Item  ad 
orationem  non  requiritur  fides  omnino  certa  de 
eventu,  c  24. 

LIBER  TERTIUS  REGUM. 

Cap.  XIII,  v.  5.  Apparuil  Dominus  Salomoni  per  som- 
nium  nocle  dicens :  Postula  quod  vis,  ut  dem  tibi. 
Ostenditur  in  sommo  exlitisse  discursus,  tr.  4, 1. 1, 
c  19,  et  late  expenditur  hic  somnus,  c  20. 

LIBER  QUARTUS  REGUM. 

Cap.  I,  v.  10.  Sihomo  Dei  sum,  descendat  ignis,  etc, 

explicatur,  tr.  4,  1.  1,  c  19. 
Cap.  XX,  v.  3.  Memento,  quwso,  quomodo  ambulave- 

rim,  etc,  vel  de  speciali  instinclu  Spiritus  Sancti, 

vel  de  necessitate  ad  exercilandam  fiduciam  expo- 

nitur,  tr.  4, 1.  2,  c  2. 

PRIMUS  ESDR^E. 

Cap.  X  ,  v.  5.  Surrexit  ergo  Esdras  ,  et  adjuravit 
principes  sacerdotum  et  Levitarum,  et  omnem  Is- 
rael,  ut  facerent  secundum  verbum  hoc,  et  jurave- 
runt.  Expenditur  hic  locus,  tr.  5, 1.  2,  c  14. 

PSALMI. 
Ps.  XIX,  v.  17.  Desiderium  pauperum  exaudivit  Domi- 

nus ;  desiderium  pro  oratione  ponitur,  tr.  4,  1.  1, 

c  1. 
Ps.  XVIII,  v.  15.  Medilatio  cordis  mei  in  conspeclu 

tuo  semper,  cum  meditatio  sit  opus  intellectus,  de- 

bet  a  corde  exire,  et  referri  ad  Dei  cultum,  tr.  4, 

1.  2,  c  2. 
Ps.  XXI,  v.  36.  Volameareddam  inconspectu  timen- 

tium  eum,elc,  explicatur  de  Chrislo  Domino,  tr.  6, 

1.  3,  c  1. 
Ps.  XXV,  v.  2.  Probame,  Domine,  et  lenta  me,  expli- 

catur  late  de  tentationibus,  tr.  4, 1.  1,  c  9. 
Ps.  XXXI,  v.  5.  Dixi :  Confilebor  adversum  me  injus- 

titiam  meam  Domino,  tr.  4,  1.  1,  c.  5. 
Ps.  XXXIX,  v.  13.  Cor  meum  dereliquit  me.  Percogi- 

tationes  varias  non  animadversas,  tr.  4,  1.  2,  c  5. 


1NDEX  LOCORUM  SACR.E  SCRIPTURiE 

v.  16.  Veniat  mors  supcr  illos,  el  descendant 


Exponitur  latc,  tr.  4,  1.  1, 


Ps.  LIV 

in  infernum  vivenles 
c  20. 

Ps.  LVII,  v.  11.  Lcetahitur  juslus,  cum  viderit  vin- 
diclam,  exponitur  vindicla  seterna  damnato  postu- 
lata,  ibid. 

Ps.  LXII,  v.  12.  Laudabuntur  omnes  qui  juranlineo, 
Non  lam  quia  jurant,  quam  quia  supposilo  quod 
jurant  in  cultum  cjus,  tr.  5, 1.  2,  c.  1. 

Ps.  LXXV,  v.  12.  Vovele,  el  reddilc  Domino  Deo  ves- 
tro.  Consulilur  votum,  et  praecipitur  cjus  impletio, 
tr.  6,  1.  1,'c.  1;  cxaggerat  vero  Propheta  gravita- 
lem  peccati  non  rcddendi  Dco  volum  sequcntibus 
verbis,  terribili,  et  ei  qui  aufert  spirilum  princi- 
pium,  lerribili  apud  reges  terrce,  1.  5,  c.  4.  Item 
vovete,  estconsilii ;  reddile,  necessitatis,  1.  1,  c.  18. 

Ps.  LXXVI,  v.  4.  Memor  fui  Dei,  et  delectatus  sum, 
explicalur  de  devotione  actum  liberum  prseve- 
niente,  tr.  4,  1.  1,  c.  8.  Item  tanta  potest  esse  fa- 
cilitas  perfecti  ,  ut  sola  Dci  mcmoria  sufficiat  ad 
orationem  mentalem,  1.  2,  c.  2. 

Ps.  LXXXIII,  v.  3.  Cor  meum  el  caro  mea  exullave- 
runt  in  Deum  vivum ,  scilicet,  superiore  appetilu 
secum  ferenle  inferioremj  tr.  4, 1.  2,  c.  18. 

Ps.  CXVIII,  v.  10.  In  loto  corde  meo  exquisivi  le,  ne 
repellas,  etc.  Non  enim  damnatur  recordatio  me- 
ritorum  propriorum  ad  pusillanimitatem  pellen- 
dam,  tr.  4,  1.  2,  c.  24. 

Ps.  CXX,  v.  1.  Levavi  oculos  meos  in  montes ,  idest, 
ad  Sanctos,  tr.  4, 1.  2,  c.  10. 

PROVERBIA. 

Cap.  XX,  v.  25.  Ruina  est  homini  devorare  sanctos, 
etc.  Devorare  sanctos  est  magna  cum  facilitate  vo- 
vere,  unde  vota  facilius  retractentur ;  alia  lectio 
est,  tr.  6,1.  5,  c.  4. 

Cap.  XXX,  v.  9.  Aut  egestale  compulsus  furer,  elper- 
jurem  nomen  Dei,  scilicet,  negando  furtum,  cum 
adjuratus  fuero,  tr.  45,  1.  3,  c.  2. 

ECCLESIASTES. 

Cap.  V,  v.  3.  Melius  est  non  vovere,  quampost  votum 
promissa  non  reddere,  etc,  melius,  id  est,  minus 
malum,  tr.  6,  1.  1,  c.  6. 

ECCLESIASTICUS. 

Cap.  VII,  v.  15.  Ne  iteres  verbum  in  oratione  tua,  uti- 
que  ex  infidelitate,  arbitrando  Deum  aliter  non  au- 
dire,  tr.  4,  1.  4,  c.  2. 

Cap.  XVI,  v.  8.  Non  exoraverunt  pro  peccatis  suis 
aniiqui  gigantes,  ostenditur  illo  etiam  tempore  ne- 
cessariam  fuisse  orationem,  tr.  4,  1.  1,  c.  29. 

Cap.  XVIII,  v.  23.  Ante  orationem  prcepara  animam 
tuam,  etc.  Exponitur  de  lectione  spirituali,  tr.  4, 
1.  2,  c.  2. 

Cap.  XXXVIII.  Obsecro,  Domine\,  memento  quomodo 
ambulaverim,  etc.  Nec  enim  excluditur  recordatio 
propriorum  meritorum  ad  pusillanimitatem  ex- 
pellendam,  tr.  4, 1.  1,  c.  24. 

DANIEL. 

Cap.  VI,  v.  11.  Viri  'ergo  illi  curiosius  inquirentes, 

invenerunt  Danielem  orantem,  etc,  utique  publice 

orabat,  tr.  4,  1.  3,  c  2. 
Cap.  X,  v.  13.  Princeps  aulem  regni  Pcrsarum  resti- 

litmihi,  etc,  expendilur  haec  contentio,  tr.  4, 1.  1, 

c.  11. 


1181 

OSEAS. 

Cap.  IV,  v.  15.  Neque  juraveritis,  vivit  Dominus,  etc, 
expenditur,  tr.  5,  1.  1,  c  2. 

JONAS. 
Cap.  III,  V.  9.  Qui  scit,  si  converlatur,  et  ignoscat 
Deus,  etc  Oslendilur  opus  non  esse  lide  omnino 
ccrla  dc  evcnlu,  tr.  4,  1.1,  c  24. 

MATTHyEUS. 

Cap.  V,  v.  33.  Reddes  autem  Domino  juramenta  tua, 
etc,  id  est,  si  quando  juraveris,  per  Deicm  tuumju- 
rabis,  tr.  5,  1.  3,  c  1;  explicatur  etiam  hic  locus, 
1.  2,  c  1.  Item  reddunlur  Domino  juramenla,  quia 
in  eorum  observatione  divino  honori  consulitur, 
c  4,  et  1.  1,  c  5,  vide  etiam. 

—  v.  34.  Ego  autem  dico  vobis,  non  jurare  omnino, 
neque  per  cccium,  quia  tlironus  Dei  est;  neque  per 
terram,  quia  scabellum  esl  pedum  ejus,  etc  Illud 
omnino,  id  est,  non  per  creaturas,  ut  tales  sunt, 
tr.  5, 1. 1,  c  2,  vel,  neque  per  ccelum,  etc,  quia  in 
his  virtute  juratur  per  Deum,  c  5. 

—  v.  37.  Quod  autemhis  abundantius  est,  a  malo  est, 
etc.  id  est,  ab  imperfectione  naturse  deficientis  et 
fallentis,  et  prsesertim  exponiturde  frequentia  ju- 
randi,  tr.  5,  1. 1,  c  14. 

Cap.  VI,  v.  6.  Cum  oraveris,  intra  in  cubiculum  tuum. 
Ad  litteram  de  materiali  loco  exponitur ,  tr.  k, 
1.  3,  c  7. 

—  v.  7.  Orantes  autem  nolite  mullum  loqui.  Ita  ut  ti- 
ducia  in  verborum  multitudine  ex  ignorantia  po- 
natur,  vel  ita  ut  multiloquium  internam  impediat 
devolionem,  ib. 

—  v.  9.  Pater  ncster,  qui  es  inccelis,  etc,  vox  pater, 
vel  non  excludit  alias  personas,  vel  dirigitur  ad  to- 
tam  Trinitatem,  tr.  4,  1.  3,  c  8,  explanatur  tota 
Dominica  Oratio,  1.  3,  c  8. 

Cap.  VII,  v.  7.  Petite,  et  dabitur  vobis,  traditur  prse- 

ceptum  de  petendo,  tr.  4,1.  1,  c  28. 
Cap.  9,  v.  18.  Creditis  quiahoc  possum  facerevobis. 

Nam  ad  orationem  exigitur  fides  saltem  implicita, 

tr.  4, 1.  1,  c  24. 
Cap.  XVIII,  v.  20.  Ubi  sunt  duo  vel  tres  congregati  in 

nomine  meo.  Ulud  congregati,  non  solum  de  tem- 

pore,  sed  etiam  de  loco  interprelandum,  tr.  4, 1.  4, 

c  1. 
Cap.  XX,  v.  20.  Adorans  et  petens  ,  nam  reverentia 

prgemittitur  orationi,  tr.  4,  1.  1,  c  30. 


MARCUS. 


,  vel  ut  re- 
tr.  5,  1.  3, 


Cap.  XIII,  v.  32.  De  die  illanemo  scit,  etc. 
velet,  vel  a  se,  vel  ex  humanilate,  etc, 
c  11. 

LUCAS. 

Cap.  IX,  v.  62.  Nemo  miltens  manum,  etc,  explica- 

tur  late  ad  litteram,  tr.  5,  1.  1,  c  2. 
Cap.  X,  v.  42.  Optimam  parlem  elegitsibi  Maria,  etc 

Quia  oratio  mentalis  est  quodammodo  hujus  vitse 

beatitudo,  tr.  1, 1.  2,  c  1. 
Cap.  XI,  v.  8.  Et  si  non  dabit  illi,  eo  quod  amicus  ejus 

sit,  propter  importunitalem  tamen  ejus,  surget,  et 

dabit ;  exponitur  de  efficacia  orationis,  si  habeat 

conditiones  necessarias,  tr.  1,  1.  1,  c  25. 
—  v.  9.  Petite,  et  dabilur  vobis,  qucerite;  utrumque 

esse  ex  gratia,  petere  et  accipere ;  notatur  ex  Pa- 

tribus,  tr.  1,  1. 1,  c  8. 
Cap.  XVIII,  v.  1.  Oportet  semper  orare,  et  non  defi- 

cere,  id  est,  non  desistere  a  petitione,  licet  statim 


4182 


INDEX  LOCORUM  SACR^  SCRIPTUR^E. 


non  concedatur,  tr.  1,1. 1,  c.  30,  quia  oralio  estde 
necessitate  medii  ad  salutem,  c.  28. 

JOANNES. 

Cap.  IV,  v.  24.  Spiritus  esl  Deus,  el  eos,  qui  adorant 
eum  in  spiritu  el  veritale,  oporlet  adorare,  id  est, 
verum  Deum,  et  puro  corde,  non  vero  excludilur 
corporis  adoratio.  Imo  de  visibili  etiam  adoratione 
per  sacriflcium  exponitur,  tr.  4,  1.  3,  c.  1,  vel  ali- 
ter,  non  esse  necessarium  certum  locum  ad  Deum 
orandum,  c.  7. 

Cap.  VII,  v.  8.  Ego  non  ascendam  ad  diem  feslum  is- 
tum,  id  est,  vel  vobiscum,  vel  ad  patiendum,  tr.  5, 
1.  3,  c.  10. 

Cap.  IX,  v.  31.  Scimus  ,  quia  Deus  peccalores  non 
exaudit,  id  est,  orationes,  quas  ut  peccatores  fun- 
dunt,  vel  ad  facienda  miracula  in  conflrmationem 
mendacii,  tr.  4,  1. 1,  c.  25. 

Cap.  XI,  v.  4.  Ecce  quem  amas,  infirmatur,  ostendi- 
tur  ibi  vis  occultse  orationis,  tr.  4, 1.  4,  c.  9. 

Cap.  XIV,  v.  13.  Quodcumque  petierilis  Patrem  in  no- 
mine  meo,  hoc  faciam.  Pater,  videtur  sumi  essen- 
tialiter  pro  Deo,  ut  Pater  noster,  atque  ita  pro  tola 
Trinitate  supponere,  tr.  4,  1.  1,  c.  9. 

Cap.  XVII,  v.  1  et  5.  Clarifica  filium  luum,  etc.  Intel- 
ligendum  est  de  claritale  nominis  per  notitiam 
credentium,  tr.  4,  1. 1,  c.  11. 

ACTA. 

Cap.  V,  v.  4.  Non  es  menlitus  hominibus,  sed  Deo, 
sensus  est,  non  fuisse  mendaciummerepolilicum, 
sed  irreligiosum,  tr.  6, 1.  5,  c.  3. 

Cap.  VIII,  v.  22.  Roga  Deum,  si  forte  remiltatur  tibi 
hcec  cogitatio  cordis  tui.  Quia  incertum  est  an  is, 
qui  orat,  habeat  dispositionem  sufflcientem  ad  ob- 
tinendum  quod  postulat,  tr.  4,1.  1,  c.  25. 

Cap.  X,  v.  10.  Cecidit  super  eummenlis  excessus,  ex- 
ponitur  hic  raptus,  tr.  4,  1.  2,  c.  20. 

Cap.  XXVII,  v.  24.  Ecce  donavit  tioi  Deus  omnes  qui 
navigant  tecum.  Nobis  enim  datur,  etiam  si  alteri 
detur,  quod  pro  aliis  petimus,  tr.  4, 1. 1,  c.  27. 

AD  ROMANOS. 

Cap.  IV,  v.  20.  ln  repromissione  Dei  non  hmitavit 
diffidentia,  sed  confortatus  est  fi.de.  Quia  firmitas 
spei  in  flde  fundatur,  tr.  4,  1.  1,  c.  24. 

Cap.  VIII,  v.  26.  Ipse  spiritus  posttdat  pro  nobis  ge- 
mitibus  inenarrabilibus.  Explicatur  de  orandi  mo- 
do,  quem  nobis  infundit,  tr.  4, 1.  1,  c.  11;  item 
vanos  et  menarrabiles  compunctionis  modos  in- 
spirando,  1.  2,  c.  3,  item  postulare  nos  facit,  1.  1, 
c.  8. 

Cap.  X,  v.  14.  Quomodo  invocabunt  ,  in  quem  non 
crediderunt?  Nam  oratio  supponit  conversionem 
adDeum,  tr.  4, 1. 1,  c.  30. 

I.  AD  CORINTHIOS. 

Cap.  VII,  v.  5.  Nolile  fraudare  invicem,  nisi  forte  ex 
consensu,  etc;  illud  hoc  consensu,  ostendit  consi- 
lium,  non  praeceptum  orationis,  tr.  4, 1.  1,  c.  30. 

—  v.  10.  Melius  est  nubere  quam  uti,  respectu  scilicet 
illius,  qui  non  decernit  facere  quod  in  se  est,  ut 
continentiam  servet,  tr.  6, 1.  2,  c.  9. 

—  v.  35.  Non  ut  laqueum  vobis  injiciam.  Laqueus 
hic  significat  involuntariam  necessitatem,  tr.  6, 
1.  1,  c.  18. 

Cap.  XII,  v.  3.  Nemo  potest  dicere :  Dominus  Jesus, 
nisi  in  SpirituSancto,  expenditur,  tr.  4, 1. 1,  c:  8. 


Cap.  XIII,  v.  2.  Si  habuero  omnem  fidem,  etc.  Id  est, 
perfectam,  potest  enim  esse  substanlialis,  quin  sit 
perfecta,  tr.  4,  1.  1,  c.  0. 

Cap.  XIV,  v.  14.  Si  orem  lingua,  spirilus  meus  oret, 
mens  autem  mea  sine  fruclu  esl,  id  est,  si  orem  sola 
lingua,  non  percipit  mens  spiritualem  refeclio- 
nem,  tr.  4, 1.  3,  c.  5. 

—  v.  26.  Unusquisque  veslrum,  elc.  ,  psalmum  ha- 
bet,  etc:  Psalmus  videtur  usurpari  pro  metro  in 
laudem  Dei  canendo,  tr.  4, 1.  4,  c.  2. 

AD   GALATAS. 

Cap.  II,  v.  20.  Vivo  autem  jam  non  ego,  etc,  scilicet 
per  amoris  extasim,  quam  patiebatur,  tr.  4,  1.  2, 
C.   18. 

AD  EPHESIOS. 

Cap.  V,  v.  19.  Canticis  spirilualibus  cantantes,  etc, 
id  est,  canticis  spiritualia  continentibus,  tr.  4, 1.  4, 
c.  1. 

AD  COLOSSENSES. 

Cap.  II,  v  23.  Qnce  sunt  ralionem  quidem  habentia 
sapientice  in  superstitione,  explicatur,  tr.  6,  1.  1, 
c  1. 

I  AD  THESSALONICENSES. 

Cap.  V,  v.  17.  Sine  intermissione  orate,  id  est,  sine 
distractionibus  interpositis,  tr.  4,  1. 1,  c  5. 

—  v.  27.  Adjuro  vos  per  Dominum,  ut  legatur  Epi- 
slola  hcec.  Potest  intelligi  de  adjuratione  impera- 
lione  imperativa,  vel  coactiva,  tr.  5,  1.  4,  c  2. 

I  AD  TIMOTHEUM. 

Cap.  II,  v.  1.  Obsecro  igilur  primum  omnium  fieri  ob- 

secrationes,  elc  Expenditur  late,  tr.  4,  1.  1,  c.  1  ; 

1.  2,  c  3. 
Cap.  V,  v.  12.  Habentes  damnalionem,  quia  primam, 

etc  Nomine  fidei,  moralis  fides,  seu  votum  intel- 

ligitur,  tr  6,1. 1,  c  13. 

II  AD  TIMOTHEUM. 

Cap.  IV,  v.  1.  Testificor  coram  Deo  et  Christo  Jesu 
per  adventum  -ipsius,  etc  Est  adjuratio  prseceptiva, 
tr.  5, 1.  4,  c  2. 

AD  HERRiEOS. 

Cap.  VI  ,  v.  16.  Omnis  controversice  eorum  finis  ad 
confirmuiionem  est  juramentum.  I&est,  omnis  con- 
troversia  inter  homines  juramenlo  finilur,  quate- 
nus  veritas  per  juramentum  confirmatur,  tr.  5, 1. 1, 
c  6. 

I  JOANNIS. 

Cap.  II,  v.  1.  Advocatvm  habemus  apucl   patrem  Je- 

snm  Chrislum.  Notatur  non  addi  solum,  tr.  4,  1.  1, 

c  10. 
Cap.  V,  v.  13.  Quodcumque  petierimus  secundumvo- 

luntatem  ejus.  audil  nos.  Expenditur  illud,  secun- 

dum  voluniatem  ejus,  tr.  4, 1.  1,  c  13. 

—  v.  15.  Est  peccatum  ad  mortem.  Explicatur  quod- 
nam  sit  hoc  peccatum,  tr.  4, 1.  1,  c  15. 

APOCALYPSIS. 

Cap.  III,  v.  20.  Ecce  sto  ad  oslium,  et  pulso,  tr.  4, 1. 1 , 

c  8. 
Cap.  VI,  v.  10.  Clamabant  voce  magna  dicentes:  Vs- 

quequo,  Domine,  etc  Explicatur  de  petitione  glorise 

corporum,  tr.  4, 1.  1,  c  11. 


INDEX  CAPTTULORUM  ET  JURIUM  OMNIUM 


QUiE  IN  HOC  VOLUMINE  EXPLICANTUR. 


EX   DECRETO. 

Cap.  Presbyter,  d.  28,  tr.  6,  1.  2,  c.  6. 

Cap.  ultim.,  d.  92,  de  Obligat.  recitandi,  tr.  4,  1.  4, 

c.  10. 
Cap.  unic,  85  d.,  tr.  S,  1.  2,  c.  13. 
Cap.  Presbyter,  d.  91,  tr.  4,  1.  4,  c.  16. 
Cap.  Clericus  vlctum,  d.  21,  tr.  4, 1.  4,  c.  29. 
Cap.  Si  quis  Presbyter,  d.  92,  tr.  4, 1.  4,  c.  16. 
Cap.  In  sancta  Romana,  92,  d.  Quibus  incumbat  ca- 

nere  in  choro,  tr.  4, 1.  4,  c.  9. 
Cap.  ult.J  92  d.,  de  Obligatis  ad  recitan.,  tr.  4,  1.  4, 

c.  10. 
Cap.  Qwicumque,  6,  q.  1,  tr.  5,  1.  3,  c.  20. 
Cap.  Scimus,  12,  q.  1,  tr.  6,  1.  6,  c.  9. 
Cap.  Quibona,  17,  q.  1,  tr.  6,  1.  6,  c.  10. 
Cap.  Gonsaldus,  17,  q.  2,  exponitur,  tr.  6,  1.  1,  c.  7. 
Cap.  Sunt  qui  opes,  17,  q.  4,  tr.  6,  1.  1,  c.  9. 
Cap.  Monacho,  20,  q.  4,  tr.  6. 1.  2,  c.  5. 
Cap.  Parvuli,  22,  q.  5,  tr.  6,  1.  3,  c.  20. 
Cap.  Ecce,  ibid.,  tr.  5,1.  2,  c.  6. 
Cap.  Audivimus,  24,  q.  1,  tr.  5,  1.  2,  c.  15. 
Cap.  Episcopus,  de  Consecrat. ,  d.  3,  de  Assistentia 

Episcopi  in  choro,  tr.  4,  1.  4,  c.  10. 
Cap.  Non  oportel,  de  Consecrat.,  d.  5,  tr.  6, 1.  6,  c.  4. 

EX  DECRETAUBUS. 

Cap.  Venerabilem,  de  Elect.,  tr.  5, 1.  2,  c.  33. 

Cap.  Super  hoc,  de  Elect.,  tr.  5, 1.  2,  c.  33. 

Cap.  Nisi  cum  pridem,  de  Renunciat.,  tr.  6, 1.  3,  c.  4. 

Cap.  Quia  circa,  de  Bigamia,  tr.  6,  1.  2,  c  6. 

Cap.  Perlalum,  cap.  Cum  dilectus,  cap.  Abbas,  de  Iis 

quae  vi,  tr.  6, 1.  1,  c.  8. 
Cap.  Ad  audientiam,  eod.,  tr.  5,  1.  2,  c.  29. 
Cap.  Ad  aures,  eod.,  tr.  5, 1  1,  c.  13. 
Cap.  Pasloralis,  de  Off.  ord.,  tr.  5, 1.  2,  c.  28. 
Cap.  Novit,  de  Judiciis,  tr.  6, 1.  2,  c.  28. 
Cap.  2  de  Jurejur.,  tr.  5, 1.  2,  c.  28. 
Cap.  Si  vero,  cap.  Cum  contingat,  de  Jurejur.,  tr.  5, 

1.  2,  c.  28. 
Cap.  Cum  quidam,  §  llli  vero,  eod.,  tr.  5,  1.  2,  c.  15 
Cap.  Quemadmodum.  §  Illud,  eod.,  tr.  5,  1.  2,  c.  17. 
Cap.  Venerabilem,  §  Idem,  eod..  tr.  5,  1.  2,  c.  18. 
Cap.  Veniens,  eod.,  tr.  5, 1.  2,  c.  19. 
Cap.  Quanto,  eod.,  tr.  5,  1.  2,  c.  24. 
Cap.  Adnostram,  eod.,  tr.  5,  1.  2,  c.  37. 
Cap.  Debitores,  eod.,  tr.  5, 1.  2,  c.  27. 
Cap.  lnteltecto,  eod.,  tr.  5,  1.  2,  c.  30. 
Cap.  Clericus,  cap.  Juramenlum ,  eod.,  tr.  5,1.  2, 

C  36. 
Cap.  Et  si  Chrislus,  eod.,  tr.  5, 1.  2,  c.  6. 
Cap.  Verilatis,  eod.,  tr.  5, 1.  2,  c.  32. 
Cap.  Pervenit,  eod.,  tr.  5,  1.  2,  c.  34. 
Cap.  Eam  te,  de  Reser.,  tr.  5, 1.  2,  c.  34. 


Cap.  Verum,  eod.,  tr.  5,  1.  3,  c.  16. 

Cap.  Querelam,  eod.,  tr.  5,  1.  3,  c.  20. 

Cap.  Sicut  ex  litteris,  eod.,  tr.  6, 1.  1,  c.  9. 

Cap.  Quinlavallis,  eod.,  tr.  6,  1.  6,  c.  7. 

Cap.  1,  de  Voto,  ibid.  Sedejus,  qui  prwsidet,  tr.  6, 

1.  6,  c.  10. 
Cap.  Scriptura,  eod.,  tr.  6, 1.  6,  c.  18. 
Cap.  1,  de  Celebrat.  Missarum,  de  numero  Horarum 

Canonicarum,  tr.  4,  1.  4,  c.  6. 
Cap.  Dolentes,  eod.,  exponitur  illud  siudiose  pariter, 

et  devole,  tr.  4,  1.  2,  c.  6  ;  de  Atlentione  in  choro  ; 

c.  13,  et  qui  sint  Clerici  minores,  c.  14. 
Cap.  Super  eo,  de  Regular.,  tr.  6, 1, 1,  c.  2. 
Cap.  Licet,  §  Si  vero,  eod.,  tr.  6, 1.  3,  c.  4. 
Cap.  Consulti,  eod.,  tr.  6,  1.  1,  c.  2. 
Cap.  Staluimus,  et  cap.  Non  solum,  eod.,  tr.  6,  1. 1. 

c  2. 
Cap.  Dudum,  de  Convers.  conjugat.,  tr.  6, 1.  1,  c.  9. 
Cap.  Exparte,  2,  eod.,  tr.  6,  1.  1,  c  17. 
Cap.  Quidam,  etcap.  Placet,  eodem,  tr.  6, 1.  3,  c  3. 
Cap.  1,  de  Voto,  ibidem.  Ejus  qui  prasidel,  tr.  6,  1.  6, 

c  10. 
Cap.  Licet,  eodem,  t.r.  c,  1.  4,  c  9. 
Cap.  Quod  superhis,  eod.,  tr.  6,  1.  4,  c  9. 
Cap.  Litterarum,  de  Voto,  tr.  6, 1.  4,  c  7. 
Cap.  Magna;,  eod.,  tr.  6, 1.  3,  c  4. 
Cap.  Veniens,  eod.,  tr.  6, 1.  1,  c  2. 
Cap.  ult.,  eodem,  tr.  6,  1. 1,  c  2. 
Cap.  Cum  dilecti,  de  Donat.,  tr.  6, 1.  4,  c  8. 
Cap.  Ex  parle,  de  Censib.,  tr.  6,  1.  4,  c  8. 
Cap.  Significanle,  dePignorib.,  tr.  6.  1.  1,  c  9. 
Cap.  Ex  parte,  de  Clericis  non  residentib.,  tr.  5, 1.  2, 

C.  32. 
Cap.  Commissum,  dc  Sponsal.,  tr.  5, 1.  2,  c  13. 
Cap.  Gemma,  eod.,  tr.  5,  1.  2,  c  25. 
Cap.  Cum  locum,  eod.,  tr.  6, 1.  1,  c  8. 
Cap.  Juvenis,  eod.,  tr.  6, 1.  4,  c  8. 
Cap.  Quia  frusira,  de  Usuris,  tr.  5,  1.  3,  c  1. 
Cap.  Signi/icasli,  de  Homicid.,  tr.  6, 1.  4,  c  5. 
Cap.  Accedentibus,  de  Excession.  Praelator.,  tr.  6, 1.  6, 

c  10. 
Cap.  Olim,  de  Verborum  signiflcatione,  tr.  6,  1.  4, 

c  9. 

EX   LIBRO  SEXTO. 

Cap.  Quamvis  pactum,  de  Paclis,  tr.  5, 1.  2,  c.  15. 
Cap.  Licet  mulieres,  de  Jurejur.,  tr.  5,  1.  2,  c  28. 
Cap.  ultim.,  de  Clericis  non  residentib  ,  tr.  4,  1.  4, 

c.  10. 
Cap.  Cui  de  non  sacerdotali,  eodem,  tr.  6, 1.  6,  c  14. 
Cap.  Sicut  nulla,  eod.,  tr.  6,  1.  6,  c  16. 


CLEMENTIN^. 


Clem.  I,  de  Celcbr.  Missar.,  tr.  4,  1. 
prseceptum  recitandi. 


4,  c  9,  cirea 


1184 


INDEX  CAHTULORUM 


EXTRAVAGANTES. 


Extravagans  unica,  de  Yita  et  honest.  Cler.,  tr.  4, 

1.  4,  c.  8. 
Extravag.  El  si  dominici,  2,  de  Poenit.  et  remis.,  tr.  6, 

1.  6,  C.  25. 

Concilium  Tridentinum,  session.  24,  cap.  42,  de  Re- 

format.,  tr.  1,  1.  4,  c.  10,  circa  assistentiam  in 

choro. 
Idem  sess.  15,  cap.  16,  de  Reformat.  circa  juramen- 

tum  novitiorum  in   dispositione  bonorum,  tr.  5, 

1.  2,  c.  38. 
Molus  Pii  V  circa  obligationem  restituendi  pro  omis- 

sione  horarum,  tr.  4,  1.  4,  c.  29. 

EX  JURE   CIVILI. 

Lex  Non  erit,  ff.  de  Jurejur.,  tr.  5, 1.  2,  c.  1. 

Lex  ln  lege,  ff.  de  Contrahenda  empti,  tr.  5,  1.  3, 

c.  14. 
Lex  2,  ff.  de  Pollicitat.,  tr.  6,  1.  5,  c.  3. 
Lex  Si  slipulatio,  ff.   de  Verbor.  obligatione,  tr.  6, 

1.  3,  c.  6. 
Lex  Conlinuus,  §  Cum  qui,  ff.  eod.,  tr.  6, 1.  3,  c.  6. 


ET  JURIUM  OMNIUM. 

Lex  lnter  slipulantem,  §  Sacram,,  ff.  eod.,  tr.  6, 1.  3, 

c.  6. 
Lex  Labeo,  ff.  de  Supellect.  legata,  tr.  4, 1.  1,  c.  25. 
Lex  Legato  generaliler,  ff.  de  Legatis,  tr.  6, 1.  4,  c.  7. 
Lex  Si  cum  lwres,  ff.  Quando  dies  lega.,tr.  6,  1.  6, 

C.  22. 
Lex  Potior,  ad  fui.,  ff.  Qui  potio.  in  pig.  ha.,  tr.  6, 

1.  6,  c.  22. 
Lex  Lucius  Titius,  ff.  de  His,  qui  notantur  infamia, 

tr.  5,  1.  3,  c.  16. 
Lex  Si  quis  pro  eo,  ff.  de  Fidejussorib.,  tr.  5, 1.  2, 

c.  28. 
Lex  Si  quis  inquilmos,  §  ult.,  de  Legatis,  tr.  5,  1.  2, 

c.  28. 
Lex  Non  dubium,  C.  deLegib.,  tr.  5,  1.  2,  c.  28. 
Lex  VI  inter,  Cod.  de  SacrosanctisEccles.,  tr.  6, 1.  4, 

c.  16. 
Lex  1,  C.  Si  adversusvenditorem,  tr.  5, 1.  2,  c.  28. 
Lex  Authentica,  Sacramenta  puberum,  C.  Si  adversus 

venditor,  tr.  5,  1.  2,  c.  28. 
Lex  3,  C.  de  Pactis  pignorum,  tr.  5,  1.  2,  c.  25. 
Lex  2,  C.  de  Rebus  creditis,  tr.  5, 1.  3,  c.  16. 
Lex  Si  quis  major,  C.  de  Transactionib.,  tr.  5,  1.  3, 

C.  20. 

Lex  Quoties,  C.  de  Rei  vendicatione,  tr.  6, 1*  4,  c.  16. 
Lex  Traditionibus,  C.  de  Pactis,  tr.  6, 1.  4,  c.  16. 


INDEX  RERUM 


QUvE  IN   HOG  VOLUMINE   CONTINENTUR 


AREATISSA. 

1  Abbatissa  an  possit  monialium  vota  irritare,  tr.  6, 
1.  6,  c.  8. 

ABJURARE. 

1  Abjurare  quid  sit?  tr.  5;  1.  1,  c.  7. 

2  Abjurare  beneficium,  est  jurare  de  eo  non  repe- 
tendo,  1.  2,  c.  29. 

ABSOLVI,    ABSOLUTUM. 

i  Absolvi  potest  quis  a  peccato  reservalo  dubio,  tr.  6, 

1.  4,  C.  5. 

2  Absolutum  a  conditionato  quatenus  differat,  tr.  5, 
1.  2,  c.  10. 

ABSTRACTIO. 

1  Abstractio  a  sensibus  non  tollit  continuo  liberta- 
tem,  tr.  4, 1.  2,  c.  20. 

2  Abstractio  a  sensibus  externis  potest  esse  natura- 
lis,  ib. 

3  Abstractio  a  sensibus  omnimoda  non  datur  in  con- 
templatione  naturaliter,  c.  17. 

ABULENSIS. 

Abulensis  locus  emendatus,  tr.  6, 1.  6,  c.  3  et4. 

ACCESSUS. 

Accessus  ad  Deum  per  orationem,  quis  sit?  tr.  4, 1. 2, 

C.  2. 


1  Actio  gratiarum  quse  ?  tr.  4,  1.  3,  c.  1.  Vide  Gratia- 
rum  actio. 

2  Actiones  intellectus  in  contemplatione  ad  majorem 
perfectionem  faciunt,  1.  2,  c.  13. 

3  Actio  in  judiciis  quid  sit?  tr.  5, 1.  2,  c.  25. 


Actor  potest  petere  ut  exigatur  juramentum  ab  eo 
quem  timel  pejeraturum,  tr.  5,  1.  3,  c.  14. 

ACTUM,   ACTUS. 

1  Acta  contra  votum  per  se  non  obliganl  ad  recom- 
pensationem,  tr.  6,  1.  4,  c.  16. 

2  Acta  contra  votum  simplex  prius  factum  tenent, 
1.  6,  c.  26. 

3  Per  actus  plures  leves  quando  censeatur  perfici 
unus  gravis?  1.  5,  c.  5. 

4  Actus  qualenus  sint  maleria  voti.  Vide  Voti  ma- 
teria. 

5  Actuum  ut  bononfm  triplex  ordo,  1.  2,  c.  6, 

6  Actus  indifferens  quomodo  fiat  honestus,  c.  4. 

7  Actus  intellectus  et  voluntatis  requiruntur  ad  vo- 
tum,  c.  1 . 

XIV. 


8  Actusulsit  meritorius,  quid  requiratur,  tr.  4, 1. 1 
c.  8. 

9  Actus  bonus  duplex,  c.  24. 

10  Actus  virtutis,  quando  pertineat  ad  propriamvir- 
tutem?  c.  29. 

11  Actus   virtutum    omnium    in  oratione  mentali 
exercentur,  1.  2,  c.  1. 

12  Actus  a  meditatione  profecli,  qui,  ib. 

13  In  actu  orandi  tria  perpenduntur,  c.  3. 

14  Actus  virtutis  qualis,  c.  6. 

'  15  Actus  religionis  quis  dicatur?  ib. 

16  Actus  devotionis  potest  esse  sine  justitia,  ib. 

17  Actus  intelligendi  potest  esse  perfectus,  quin  sit 
liber,  c.  19. 


1  Adami  raptus  expenditur,  tr.  4,  1.  2,  c.  19. 

ADJDRARE  ,    et   ADJURATIO. 

1  Adjurare  quid  significet?  tr.  5, 1.  4,  c.  1. 

2  Adjurandi  aclus  ex  suo  genere  honestus,  ib. 

3  Adjurari  potest  Deus  ab  homine,  c.  2. 

4  Adjurari  potest  Deus  et  per  se,  et  per  sanctos,  etc, 
c.  2. 

5  Adjurari  Deus  per  quae  non  possit?  i,d. 

6  Adjurari  possunt  Angeli,  et  homines,  c.  2,  et  per 
quse,  c.  3. 

7  Adjurari  quatenus  possint  dsemones?  c.  2. 

8  Adjurandi  sunt  deemones  tantum  per  Deum,  c.  3. 

9  Adjurari  an  possint  creaturse  irrationales  ut  sic? 
c.3. 

10  Adjurare  dsemonem  non  imperando,  quodpecca- 
tum,  c.  4. 

11  Adjurare  dsemonem  etiam   imperando,  quando 
non  liceat?  ib. 

12  Adjuratio  utsit  justa,  quid  requiratur?  c.  4. 

13  Adjuratio  est  specialis  actus  religionis,  c.  1. 

14  Adjuratio  comparatur  cum  oratione  et  juramen- 
to,  ib. 

15  Adjuratio  non  cst  actus  religionis  relative  ad  per- 
sonam  adjuratam,  ib. 

16  Adjuratio  Dei,  quinam  actus  sit,  ib. 

17  Adjuratio  Dei,  quando  sit  peccaminosa?  c  4. 

18  Adjuratio  hominis,  quinam  actus  sit?  c.  1. 

19  Adjuratio  respcctu  personae  per  quam  adjuratur, 
esl  aclus  religionis,  ib. 

20  Adjuratio  inler  quas  personas  fiat?  c.  2. 

21  Adjuratio  an  sit  de  praecepto?  c  3. 

22  Adjurationis  modus,  an  habeat  prseceptum?  c.  4. 

23  Adjuratio  an  imponat  obligationem  personee  ad- 
juratae?  tr.  6,  1.  6,  c.  27. 

24  Adjuratio  conlempta  potest  esse  grave  peccatum, 
tr.  5, 1.  4,  c.  4. 

25  Adjurationis  respectu  creaturarum  defectus,  ib. 

73 


1186  1NDEX 

ADULTERIUM. 

Adulterium  an  perjurio  sil  gravius,  tr.  5, 1.  3,  c.  4. 

^STIMATIO. 

jEstimatio  respectu  Dei  in  orante,  tr.  4, 1. 1,  c.  7. 

AFFECTUS. 

1  Affectus  orandi  distinguitur  ab  oratione,  tr.  4,1. 1 

O  II, 

C.   7. 

2  Affeclus  orandi  habet  pro  objecto  Dei  cultum,  ib. 

3  Affeclus  orandi  ex  quo  motivo?  id. 

4  Ex  affectu  unius  virtutis  nascitur  usus  alterius,  ib. 

5  Affecius  quid  sit?  tr.  4,  1.  2,  c.  6. 

6  Affectus  varii  in  actibus  voluntatis,  c  7. 

7  Affectuum  quinam   magis   spectent  ad  devotio- 
nem?  ib. 

8  Affectus  petendi  necessarius  est  ad  orationem,  1.3, 

C.  3. 

9  Affectus  simplex ,  conditionatus ,  non  sufficit  ad 
votum,  tr.  6, 1. 1,  c.  3. 

ALA. 

Alse  orationis  duse,  tr.  4, 1.  2,  c.  1. 

AMEN. 

Amen,  explicatus,  tr.  4, 1.  3,  c.  8. 

AMOR. 

1  Amor  divinus  ,  fmis   et  principium  ,  tr.  4,  1.  2, 
c.  11. 

2  Amor  noster  in  Deum  quomodo  se  habeat  respectu 
cognitionis?  1.  3,  c.  13. 

3  Arnor  Dei  sine  prsevia  cognitione  non  potest  esse 
nec  experimenlo  haberi,  ib. 

4  Amor  quatenus  possit  habere  princ.ipatum  in  mys- 
tica  Theologia,  c.  13. 

AMPHIBOLOGIA. 

1  Amphibologia  quotuplex,  tr.  5, 1.  3,  c.  9. 

2  Amphibologia  an  faciat  in  juramento  assertorio 
perjurium?  ib. 

3  Amphibologia  inter  jurandum  non  est  intrinsece 
mala,  ib. 

4  Amphibologia  verbalis  in  juramento,  quando  non 
sitpeccatum?  tr.  5,  1.  3,  c.  9. 

5  Amphibologia  mentali  uti  licere  jurando,  probatur 
variis  exemplis,  ib. 

6  Amphibologia  mentali  quando  uti  liceat?  tr.  5, 
1.  3,  c.  10. 

7  Amphibologia  sine  causa  rationabili  uti  in  juran- 
do,  quod  peccatum?  ib. 

8  Amphibologia  sine  causa  rationabili,  an  sit  men- 
dacium?  c.  11. 

9  Amphibologiae  ignarus,  cum  illa  est  opus,  satis  est 
si  juret  in  sensu  qui  potest  esse  vcrus,  c.  10. 


1  Angeli  orant,  tr.  4, 1.  1,  c.  11. 

2  Angelorum  oratio  qualis?  c.  5. 

3  Angeli  noscunt  oraliones  nostras,  c.  10. 

4  Angeli  et  Beati  quomodo  offerant  orationes  nos- 
tras.  c.  11. 

5  Angeli  quatenus  possint  orare  pro  se,  lb. 

6  Angeli  an  possint  jurare,  tr.  5,  1.  1,  c.  14.  Yide 
eliam  Juramentum  angelorum;  vide  Juramenti 
causa  efficiens. 

7  Angeli  an  possint  daemones  cogere  virtute  natu- 
rali?  1.  4,  c.  3. 


RERUM. 

8  Angeli  an  possint  vovere?  tr.  6, 1.  3,  c.  1.  Vide  Vot* 
causa  efficiens. 


1  Animae  Purgatorii  an  sit  orandse,  tr.  4,  1.  1,  c.  10. 

2  Animse  Purgalorii  fortasse  noscunt  orationes  nos- 
tras,  ib. 

3  Animae  Sanctorum  Patrum  ante  adventum  Christi 
orabant  pro  vivis,  ib. 

4  Animse  beatse  orant  pro  nobis,  ib.  Vide  Angeli  et 
Beati. 

5  Animae  Purgatorii  orant  pro  se,  et  possunl  impe- 
trare,  c.  11. 

6  Animse  Purgatorii  non  satisfaciunt  orando,  ib. 

7  Animse  Purgatorii  an  orent  pro  Viatoribus,  ib. 

8  Anima  videns  Deum  non  impedilur  naturaliter  a 
reliquis  functionibus  humanis,  1.  3,  c.  16. 

ANTIPHONA. 

1  Antiphona  quid  sit?  tr.  4, 1.  4,  c.  12. 

2  Antiphonse  finito  Psalmo,  in  privata  plurium  reci- 
tatione,  an  ab  omnibus  dici  debeant,  c.  25. 


1  Appetitus  mediorum  accipit  limitationem  ex  fine, 
tr.  4,1.  l,  c.  21. 

2  Appetilus,  et  sensus,  quatenus  distinguantur,  1.  2, 
c.  14. 

3  Appetitus  superior  naturaliter  movet  inferiorem, 
c.  18. 

4  Appetitus  sensitivus  non  impeditur  a  contempla- 
tione,  c.  17. 

5  Appetitus  sensitivus,  quomodo  per  extasim  eleve- 
tur?  c.  18. 

6  Appetitus  sensitivus,  quomodo  in  oratione  coope- 
rctur  voluntati?  ib. 

ARGUMENTUM. 

Argumentum  a  contrario  quando  non  valet?  tr.  6, 
1.1,  c.  8. 

ASSERTIO. 

1  Assertio  de  futuro  quatenus  obliget  ?  tr.  6, 1. 1,  c.  2. 

2  Assertio  de  futuro  an  semper  involvat  promissio- 
nem?  tr.  5,  1.  1,  c.  1. 

3  Assertio  de  fuluro  et  promissio  quatenus  diffe- 
rant  ?  ib. 

4  Asscrlio  de  futuro  jurata  quid  imporlet?  ib. 

5  Assertio  de  fuluro  jurata,  an  transeat  in  promis- 
sionem  ?  ib.  Vide  Juramenlum. 


1  Attentio  triplex,  tr.  4,  1.  3,  c.  4. 

2  Attentio  spiritualis,  quae?  ib. 

3  Attentio  omnino  requiritur  ad  orationem  menta- 
lem,  c.  12. 

4  Attentio  non  est  propria  orationi,  1.  1,  c  21. 

5  Attenlio  est  de  substantia  orationis  vocalis,  1.  3, 
c.  4. 

6  Attentio  omnis  si  desit,  non  datur  oratio  voca- 
lis,  ib. 

7  Attentio  requiritur  in  omni  oratione  voluntaria,  ib. 

8  Attentio  ad  minimum  debet  esse  virlualis,  ib. 

9  Altentio  qualis  sufficiat  ut  oratio  sit  valida  atque 
impetret?  ib. 

10  Attenlio  quae  est  sufficiens  ad  satisfaclionem  et 
meritum?  c.  6. 

11  Attentio  nimia  ad  Deum,  an  impediat  orationem 
vocalem,  c.  4. 


INDEX 

12  In  loco  impedienteattcntionem,  quando  orandum 
sit?  c.  7. 

13  Altentio  in  choro,  qure  requiratur?  1.  4,  c.  14. 

14  Attenlio  non  cadit  sub  morali  in  mercenarios 
cantores,  ib. 

15  Attcntio  in  recitantibus  privatim,  quatenus  sit 
nccessaria,  c.  26. 

16  Attentio  cst  nccessaria  ut  obligalioni  recitandi 
satis  fiat,  ib. 

17  Altentione  nulla  qui  rccitat  horascanonicas,  pec- 
cat  mortaliter,  ib. 

18  Attenlio  virlualis  quando  desinat  ?  ib. 

19  Altcntio,  et  intentio  quomodo  distinguantur,  ib. 

20  Attcntionis  defectus  quando  venialis  ?  ib. 

21  Atlentio  quse  sufficiat  scrupulosis  ?  ib. 

22  Attentio  an  sit  sufficiens  agendo  alia  ?  ib. 

23  Attentio  an  possit  per  excessum  esse  peccami- 
nosa?  ib. 

24  Attentio  quse  sufficiat  ad  recitandum,  ib. 

25  Attentio  cum  deficit  est  iterum  ex  obligatione  re- 
cilandum,  ib. 

26  Attentionis  defectus  tunc  peccatum  importat, 
cum  est  intentio  ilerum  non  recitandi,  ib.  Vide 
Chorus. 

ATTESTATIO. 

Attestatio  simplex  in  juramento  quid  sit?  tr.  5, 1.  2, 
c.  21. 

AUXILTCM. 

1  Auxilium  supernaturale  necessarium  est  ut  oratio 
rite  fiat?tr.  4,  1.  1,  c.  8. 

2  Auxilium  sufficiens  absolute  est  petendum,  c.  21. 

3  Auxilium  sufficiens,  quia  non  sit  efficax,  homo  est 
in  causa,  ib. 

4  Auxilium  Dei  potest  esse  necessarium,  ut  hoc  nu- 
mero  opus  fiat,  cum  alioqui  in  specie  fieri  possit, 
c.  22. 

5  Auxilium  ad  orandum,  quatenus  cadat  vel  non  ca- 
dat  sub  merilum  ?  c.  26. 

6  Auxilium  extraordinarium  moraliter  est  ssepe  ne- 
cessarium,  c.  30. 

7  Auxilia  orationem  juvantia,  1.  2,  c.  5. 


B 


In  baptismo  fit  professio  legis  divinse,  non  tamen 
votum,  tr.  6, 1.  3,  c.  2. 

BEATITUDO,    et  BEATI. 

1  Beatitudo  selerna,  ut  finis,  alia  dona  gratise  ut  me- 
dia  sunt  oplanda,  tr.  4,  1. 1,  c.  21. 

2  Beati  pro  nobis  orant,  c.  11. 

3  Beali   cum  orant  pro  nobis,  an  prsecognoscant 
eventum,  ib. 

4  Beati  quomodo  offerant  orationes  nostras,  ib. 

5  Beati  an  orent  pro  se,  ib. 

6  Beati  non  orant  pro  iis  quse  ad  suam  essentialem 
beatitudinem  spectant,  ib. 

7  Beati  non  orant  pro  conservatione  glorise  essenlia- 
lis,  ib. 

8  Beati  orant  pro  accidentali  gloria,  ib. 

9  Beati  possunt  orare  et  impelrare,  non  vero  moreri, 
c.  22. 

BENEDICTIO   MENS^). 

Benedictio  mensse  an  sit  de  obligatione,  etiam  eccle- 
siasticis,  tr.  4, 1.  3,  c.  8. 


RERUM. 


4187 


BENEFICIATUS. 

1  Bcncficiatus  ad  duo  munera  incompossibilia  obli- 
gatus,  quomodo  se  dcbeat  habcre?  tr.  4, 1.  4,  c.  10. 

2  Bcncficialus,  qui  distribulioncs  accipitob  assistcn- 
tiam,  nisi  adsit  non  polcst  accipcrc,  ib. 

3  Benoficiatus,  qui  per  primos  sex  menses  non  rcci- 
tat,  an  ctquid  tencatur  restilucre?  c.  29. 

4  Bencficialus  non  rccitans  post  primos  sex  mcnses, 
qua  proportionc  dcbcat  resliluere,  c  30. 

5  Bcncficialus  recilans  in  peccato  mortali  an  tenca- 
tur  resliluerc  ?  ib. 

6  Beneficialus  ex  oblivione  non  recitans  ulrum  te- 
neatur  restituere  ?  ib. 

BENEFIOUM  DEI. 

1  Beneficii  petiti  dilalio  non  debet  relardare  ab  ora- 
tione,  tr.  4, 1.  1,  c.  26. 

2  Beneficiorum  divinorum  narratio,  quo  sensu  ora- 
tio  dicatur?  1.  2,  c.  19. 

3  Beneficium  graliae  est  petendum,  etiamsi  promis- 
sum  sit,  1. 1,  c.  21. 

BENEFICIUM   ECCLESIASTICUM. 

1  Beneficium  ecclesiasticum  an  detur  ob  recitatio- 
nem,  tr.  4, 1.  4,  c.  29. 

2  Beneficium  ecclesiasticum  importat  obligationem 
recitandi,  c.  18. 

3  Beneficia  multiplicata  non  important  plures  reci- 
tationes  in  die,  ib. 

4  Beneficia  manualia,  quae  dicantur,  c.  22. 

5  Beneficii  titulus  sine  possessione,  quando  obliget 
vel  non  obliget  ad  recitandum,  c.  19. 

6  Beneficii  possessio  pacifica  cum  litulo  vel  cum  mo- 
rali  ope  frucluum  obligat  ad  recitandum,  c.  20. 

7  Beneficium  accipiens  cum  onere  solvendi  alteri 
fructus  omnes,  tenetur  recitare,  ib. 

8  Bcneficii  pacifica  possessio  sine  fructibus  primi 
aut  secundi  anni  obligat  ad  recitandum,  ib. 

9  Beneficiorum  primi  fruclus  non  possunt  cedere 
Episcopi,  ib. 

10  Beneficiorum  primi  fructus  quibus  possinl  appli- 
cari?  ib. 

11  Beneficii  fructu  omni  injuste  privatus  an  tenea- 
tur  recitare,  ib. 

12  Beneficii  fructus  primos  applicandi  consuetudo 
ncc  reprobata  est,  nec  deobligat  a  recitando,  ib. 

13  Beneficii  possessor  licet  fructus  non  percipiat 
sponte  vel  culpa  sua,  tcnetur  ad  recitandum,  ib. 

14  Beneficium  sine  ulla  fructuum  spe,  videtur  non 
obligare  ad  recitandum,  ib. 

15  Beneficii  tenuitas  non  deobligat  regulariter  a  re- 
cilando,  c.  21. 

16  Beneficii  tcnuitas  an  aliquando  deobliget  a  re- 
citatione,  ib. 

17  Beneficii  fructus  soli,  quando  dantur  clerico  per 
modum  stipendii,  propter  actionem  temporalem, 
non  obligant  ad  recitandum,  ib. 

BLASPHEMIA. 

1  Ad  blasphemiam  sufficiunt  verba  sine  intentione 
opcris,  tr.  6,  1.  5,  c.  2. 

2  Blasphemia  exterior  etiam  sineintentione  estmor- 
tale  peccatum,  tr.  5, 1.  3,  c.  17. 

3  Blasphemia  nunquam  est  venialis  ex  levilate  ma- 
terias,  tr.  6, 1.  5,  c.  2. 

BONUM,    BONITAS, 

1  Bono  quolibet  in  hac  vita  possumus  male  uti  ali- 
quo  modo,  saltem  objective,  tr.  4, 1. 1,  c.  17. 


1188 


INDEX  RERUM. 


2  Bona  aliquot  petere  possumus,  qute  simpliciter 
non  judicenlur  necessaria,  c.  21. 

3  Bonum  melius  in  voto  quod  sit?  c.  22. 

4  Bonum  honestum  de  se  non  potcst  non  conducere 
ad  salutem,  c.  23. 

5  Bonilas  et  honestas,  conditio  prima  ut  oratio  im- 
petret,  ib. 

6  Bona  spiritualia  maxime  etabsolute  petenda,  c.  20. 

7  Bona  spiritualia  duplicia,  ib. 

8  Bona  spiriluafa  supererogationis  possumus  pelere 
sub  conditione,  ib. 

9  In  bonis  spiritualibus,  aliquid  ut  tlnis  et  aliquid 
ul  medium  optandum,  c.  21. 

10  Bona  spirilualia  quatenus  sine  lermino  petenda? 
ib. 

11  Bonorum  genus  duplex,  c.  17. 

i2  Bona  temporalia  quse  etquatenus  petcnda,  ib. 

13  Bonorum  temporalium  quomodo  petitio  pericu- 
losa,  ib. 

14  Bona  temporalia  an  ad  gratiam  reducantur,  ib. 

15  Bonorum  temporalium  petitio,  qualis  sit?  c.  18. 

16  Bonorum  naturalium  qu?e  sit  petitio?  ib. 

17  Bonorum  natuplium  petitiomiraculum  non  com- 
prehendit,  ib. 

18  Bonatemporaiia  per  Christum  quomodo  pelenda? 
c  19. 

19  Bonorum  temporalium  petitio  debet  includere 
conditionem,  si  expedit,  1.  3,  c.  3. 

BREVURIOM. 

Breviarii  defectus  an  et  quomodo  excuset  a  recita- 
tione,  tr.  4, 1.  4,  c.  28. 


CjECITAS. 

Ceecitas  an  excuset  a  recitando  ?  tr.  4, 1.  1,  c.  24. 

CANONICUS. 

Canonici  qui  distributiones  accipiunt  ob  assisten- 
tiam,  si  non  adsint,  non  possunt  accipere,  1.  4, 
c.  10. 

CANERE,    et    CANTUS. 

1  Canendi  munus  ecclesiasticaspersonas  decet,  tr.  4, 
1.  4,  c.  9. 

2  Canendi  ecclesiasticum  munus  qualenus  ad  omnes 
spectare  possit,  ib. 

3  Canendi  munus  non  convenit  omnibus  ecclesias- 
ticis,  ib. 

4  Canens  alternatim  debite  salisfacit,  c.  12. 

5  Cantus  alternatus  qualis?  ib. 

6  Cantus  organicus  defenditur,  c.  13. 

7  Cantus  ecclesiasticus  probatur,  c.  8. 

8  Cantus  profanus  in  ecclesia  quod  peccatum  ?  c.  13. 

CAPELLA,    CAPELLANIA. 

1  Capellarum  institutio  quatenus  scrvanda?  tr.  4, 
1.  4,  c.  10. 

2  Capellania  duplex,  c.  22. 

3  Capellania  quse  obliget  ad  recitandum?  ib. 

CAPITULUM. 

Capitulum  in  officio  divino,  tr.  4,  1.  4,  c.  2. 

CAUSA,    CAUSALITAS. 

1  Causaiitas  dispositiva  reduci  potest  ad  meriaim  de 
eonjruo,  tr.  4,  1.  1,  c.  22. 


2  Causa  juramenti.  Vide  Juramenti  causa;  vide  etiam 
Voti  causa. 

3  Per  causas  secundas  operatur  Deus  quoad  commo- 
de  potest  fieri,  c.  28. 


1  Charitas  actualis  non  est  necessaria  ad  orationem, 
tr.  4,  1.  1,  c.  25. 

2  Charitas  efflcacius  attingit  particularem  personam, 
quando  circa  solam  versatur,  quam  charitas  com- 
munitatis  singulos  de  illa  attiugat,  c.  27. 

3  Charilas  immediate  versari  potest  circa  materiam 
religionis,  1.  2,  c.  7. 

4  Charitas  formaliler  respicit  bonitatem,  ib. 


1  Chorus  ecclesiasticus  probatur,  tr.  4, 1.  4,  c.  1. 

2  Chori  obligatio  quibus  incumbat,  c.  10. 

3  Chori  obligatio  quatenus  insit  religiosis  sub  mor- 
tali  ?  ib. 

4  Chori  obligatio  facilius  excusatur  in  religioso, 
quam  in  beneficiato  seculari,  ib. 

5  Chori  obligatio  beneficiatos  obligatsub  mortali,  ib. 

6  Chori  obligatio  est  definita  ad  certatempla,  ib. 

7  In  choro  omnes  psalmi  et  versiculi  dici  debent, 
etiamsi  organum  sonet,  c.  8. 

8  In  choris  juxtaquam  formam  recitandum  officium? 
c.  11. 

9  In  choro  assignatum  pro  tunc  offlcium  est  recitan- 
dum,  ib. 

10  In  choro  quominus  recitetur  assignatum  officium, 
qualenus  Praelati  possint  dispensare,  ib. 

11  In  choro  servandus  ordo  horarum,  ib. 

12  In  choro  cum  omittitur  aliquid,  est  in  posterum 
reservandum,  ib. 

13  In  choro  qui  versus  ad  se  pertinentes  omittit  non 
repetiturus,  peccat,  ib. 

1 4  In  choro  an  peccetur  vel  satisfiat  submisse  reci- 
tando  ?  c.  12. 

15  In  choro  submisse  recitans  satisfacit  officio  divi- 
no,  non  vero  chori  obligationi,  ib. 

16  In  choro  submissc  recitans  non  consequilur  dis- 
tributiones,  saltem  intotum,  ib. 

17  In  choro  dum  alii  canunt,  non  tenetur  altera  pars 
submisse  eadem  recitare,  ib. 

18  In  choro  qui  partem  aliorum  submisse  recilat, 
non  peccat  et  satisfacit,  ib. 

19  In  choro  dum  alii  cantant,  quse  attentio  sit  ha- 
benda?  ib. 

20  Chori  integri  per  diem  defectio,  ubi  est  obligatio, 
est  mortale  peccatum,  et  cujus  sit  prsecipue,  c.  13. 

21  In  choro  obligatio  horae  unius  prsetermissio  vel 
etiam  partis  sufficientis  est  gravis ;  ibi  chori  de- 
fectus  an  possit  dispensari  ?  ib. 

22  Choro  obligatus  cujus  partis  omissione  peccet 
morlaliter  ?  ib. 

£3  In  choro  verborum  mutilatio ,  quod  peccatum  ? 
ib. 

24  In  choro  non  potest  convenienler  repeti  quodest 
male  cantatum,  ib. 

25  In  choro  celeritas  canendi  raro  erit  mortalis,  ib. 

26  In  choro  quatenus  sit  abrogata  obligatio  recitandi 
alias  prece»  prseter  officium  divinum,  ib.  In  choro 
addcre  aliquid  officio  divino,  quse  sit  culpa?  ib. 

27  Chori  obligationi  satisfacit  qui  inservit,  c.  14. 

28  In  choro  an  sufficiat  assistentia  sine  attentione  ? 
ib. 

29  In  choro  quse  sithabenda  corporis  compositio  ?  ib. 


INDEX  RERUM. 


I  1 89 


30  Choro  quae  lempora  sint  impendenda  ?  ib. 


COADJI ITOK. 


1  ChrisUis  semper  orabat,  tr.  4,  1. 1,  c.  1. 

2  Christo  non  fit  injuria  cum  Sancti  orantur,  c.  10. 

3  Christus  aclhuc  vcrc  pro  nobis  orat,  ib. 

4  Christus  dupliciter  mediator,  ib. 

5  Christus  an  et  quomodo  possit  orari,  ut  pro  nobis 
oret,  ib. 

6  Christus  non  orat  pro  conservationc  unionis  suse 
humanitalis  ad  Verbum,  c.  11. 

7  Christus  nobis  meruit  bona  honesta,  etsi  naturalis 
ordinis  videantur,  c.  18 

8  Christus  menlali  orationi  vacabat,  1.  2,  c.  1. 

9  Christus  naturaliter  operabatur  per  sensus,  licet 
esset  comprehensor,  c.  16. 

10  Christus  nova  prsecepta  moralia  non  attulit,  tr.  5, 
1.  1,  c.  2. 

11  Christi  vota  et  juramenta,  c.  14.  VideVoti  causa 
efficiens. 

CIIRISTIANUS. 

1  Christianusnon  peccat  recipiendo  juramentum  ab 
idololalra,  nec  fere  postulans,  tr.  5,  1.  3,  c.  13. 

2  Christiani  per  se  tenentur  scire  promissionem 
esse  orationi  factam,  tr.  4,  1.  1,  c.  24. 

CIRCUMSTANTIA. 

1  Circumstantia  voti.  Vide  Voti  circumstantise. 

2  Circumstantia  juramenti.  Vide  Juramenti  circum- 
stantise. 

CLERICUS. 

1  Clericum  esse  deputatum  alicui  ecclesise,  quid  sit? 
tr.  4,  1.  4,  c.  10. 

2  Clerici  in  sacris  tenentur  recitare  horas  canoni- 
cas,  c  16,  etquojure,  ib. 

3  Clerici  in  minoribus  non  tenentur  ad  horassacras, 
nisi  forle  ob  beneficium,  ib. 

4  Clerici  in  minoribus  non  tenentur  ad  orationem 
certam,  ib. 

5  Clerici  ad  quod  officium  privatim  teneantur,  c.  23. 

6  Clericus  nulli  ccclesise  addictus  tenetur  confor- 
mari  dicecesi,  ib. 

7  Clericus  beneficiatus  in  una  dicecesi,  et  residens 
in  altera,  cui  conformari  teneatur,  ib. 

8  Clericus  habens  beneflcia  in  diversis  dicecesibus, 
cui  teneatur  conformari,privatim  recitando,  ib. 

9  Clerici  quatenus  per  jus  novum  teneantur  recilare 
juxta  formam  a  Pio  V  seu  Clemente  VIII  dalam,  ib. 

10  Clerici  an  possint  privatim  recitare,  juxta  formam 
Pii  V,  in  dioecesibus  qui  eam  non  acceperunt,  ib. 

11  Clerici  diceceseos  in  qua  non  est  recepta  forma 
Pii  V,  an  teneantur  dicere  ad  Romanam  formam  ? 
ib. 

12  Clericus  quo  pacto  orct  pro  Ecclesia?  c.  26. 

13  Clericus  potest  obligari  ad  votum  castitatis  emit- 
tendum,  tr.  6,  1.  1,  c.  3. 

14  Clericus  an  possit  vovere  peregrinationem,  1.  3, 
c.  4. 

COGITATIO. 

1  Cogitatio  quid  sit?  tr.  4,  1.  2,  c.  9. 

2  Cogitatio  turpis  inter  orandum,  quod  peccatum, 
1.  3,  c.  4. 

3  Cogitatio  sancta  a  Deo,  principium  estomnisboni 
desiderii  ac  voluntatis,  1.  2,  c.  1. 


1  Collecla  in  officio  divino,  quse ,  et  unde  dicta  ? 
tr.  4,  1.  4,  c.  2. 


1  Coadjulores  an  sallem  terveantur  ad  officium  Vir- 
ginis?  1.  4,  c  23. 

2  Coadjutores  canonicorum  ut  sic  non  tenen  turre- 
citare  divinum  officium,  c.  22. 

3  Coadjutor  canonici  an  sit  vere  canonicus,  ib. 

4  Coadjutor  Episcopi  potest  esse  vere  Episcopus,  ib. 

5  Coadjutor  pro  principali,  an  teneatur  recitare,  ib. 

COMMINATIO. 

Comminatio  jurata  quantum  obliget,  tr.  5,  I.  2,  c.  1. 


Communio  Paschalis  quo&d  usque  licite  differatur. 
tr.  6, 1.  5,  c.  6. 

COMMUNITAS. 

1  Communitalis  vota  ut  perpetuo  valeant ,  debent 
esse  approbata  a  Preelato,  tr  6,  1.  4,  c.  9. 

2  Communitatis  vota  possunt  a  prselato  revocari,  ib. 

3  Communitas  an  possit  obligare  ad  votum,  et  simi- 
lia,  ib. 

4  Communitas  quatenus  possit  juramentum  praesta- 
re,  tr.  5,  1.  2,  c.  22. 

5  Pro  communitate  quando  teneamur  orare?  tr.  4. 
1.  1,  c.  30. 

COMPENSATIO. 

1  Compensatio  «quivalens  quando  sufficiat  ad  de- 
biti  solutionem,  tr.  4,  1.  4,  c.  30. 

2  Compensatio  in  quo  differat  ab  asquivalente  solu- 
tione  in  juramento,  tr.  5,  1.  2,  c.  37. 

3  Compensatio  in  juramento.  Vide  Juramenti  com- 
pensatio. 

COMPLETORIUM. 

Completorium  in  officio  divino,  quid,  tr.  4,  1.  4,  e.  5. 

COMPUNCTIO. 

Compunctio  quid  sit  ?  tr.  4, 1.  2,  c.  11. 

CONCURSUS. 

Concursum  Dei  generalem  incertum  est  an  negaret, 
tr.  4,  1.  l.c  18. 


1  Conditiones  necessarisa  ut  oratio  impetret,  tr.  4, 
1.  1,  c.  23. 

2  Conditio   in  voto  conditionato  unde  apponatur? 
tr.  6, 1.  1,  c.  19. 

3  Condiliones  circa  materiam  voti,  c.  5. 

4  Conditio  possidentis  quando  sit  melior  ?  1.  4,  c  5. 

5  Conditiones  generales  votorum,  tr.  5,  1.  1,  c.  1. 

6  Conditio  in  voto  quot  modis  detur,  ib. ;  earum  tri- 
plex  genus,  tr.  6, 1.  4,  c.  17. 

Vide  Votum. 


1  In  confessione  non  semper  sufficit  speciflcam  ra- 
tionem  actus  confiteri,  tr.  6, 1.  5,  c.  3. 

2  Confessio  interna  qualis,  tr.  4,1.  1,  c.  5. 

CONFRATERNITAS. 

Confraternitatum  leges  ad  recitandum  quantum  obli- 
gent,  tr.  3,  1.  3,  c  6. 


1  Conjux  post  votum  castitatis  non  potest  petere, 
tr.  6,  1.  2,c  6. 

2  Conjuges  quee  particularia  habent  dominia,  1.  6, 
c.  (. 


4190  INDEX  RERUM 

CONSCIENTIA. 

Conscientia  erronea  in  juramento,  tr.  5, 1.  1,  c.  13. 


CONSTANTINUS. 


Constantinus  imperator  orandi  formam  milites  do- 
cuit,  tr.  4,  1.  3,  c.  9. 

CONSECDTIO. 

Consecutio  rei  postulatse  est  flnis  extrinsecus  virtu- 
tis  religionis,  tr.  4, 1. 1,  c  7. 

CONSIDERATIO. 

Consideratio  quid  sit,  tr.  4, 1.  2,  c  9. 

CONSOLATIO. 

Consolatio  spiritualis  qualis,  tr.  4, 1.  2,  c.  6. 

CONSCETUDO. 

1  Consuetudo  incaute  jurandi,  an  statuathominem  in 
statu  peccati,  tr.  5, 1.  3,  c.  5. 

2  Consuetudo  jurandi  duplex,  ib. 
Vide  Jurandi  consuetudo. 

CQNTEMPLATIO. 

1  Contemplationis  defmitio  ex  D.  Bernardo,  tr.  4, 
1.  2,  c.  2. 

2  Contemplatio  quid  sit,  et  an  sit  actus  intellectus, 
an  voluntatis?  c.  9. 

3  Contemplatio  finis  humanae  vitse,  ib. 

4  Contemplatio  circa  res  creatas  triplex,  c.  7. 

5  Contf  mplatio  chrisliana  quatenus  a  communi  dif- 
ferat,  c.  9. 

6  Cohtemplatio  juncta  est  cum  actu  voluntatis,  ib. 

7  Contemplatio  quare  amanda?  ib. 

?.  Conlemplatio  Dei  causa  amoris?  ib. 

9  Contemplatio  quid  addat  orationi  ?  ib. 

10  Contemplationis  proprius  actus,  c.  10. 

11  Contemplatio  quem  discursum  supponat,  ib. 

12  Contemplationi  cooperantur  tria  Spiritus  Sanctis 
dona,  ib. 

13  Contemplationis  mora  quanta,  ib. 

14  Contemplatio    quatenus   propria   perfectorum  , 
c.  11. 

15  Conlemplatio  an  possit  esse  sine  actu  intellectus 
et  voluntatis  ?  ib. 

16  Contemplatio  an  posssit  esse  cum  solo  actu  vo- 
luntatis?  c.  13. 

17  Contemplatio  in  quo  consistat,  ib. 

18  Contemplatio  naturaliter  esse  nequit  sine  coope- 
ratione  sensuum,  potesttamen  divinitus,  c.  14. 

19  Contemplatio  qu?e  non  incipit  a  sensibus,  non 
potest  principium  habere  ab  homine,  ib. 

20  Contemplatio  omnino  abstracta  a  sensibus  non 
est  procuranda,  ib. 

21  Contemplatio  cum  abstractione  sensuum  externo- 
rum  potest  esse  sine  miraculo,  ib. 

22  Contemplatio  infusa  in  quo  conveniat  cumvisione 
beata?  c.  17. 

23  Contemplatio  non  impedit  omnem  corporis  mo- 
tionem,  c.  18,  nec  vegetationem,  c.  19. 

24  Contemplatio  duplex,  c  19. 

25  Contemplatio  non  impedit  usum   rationis  per- 
fectum,  ib. 

26  Contemplationis  actus  polest  esse  independens  a 
voluntate,  ib. 

27  Contemplationis  infusse  duo  modi,  ib. 

28  Contemplatio  quatenus  sit,  an  non  sitlibera?  ib. 


CONTRACTC9. 

1  Contractus  minorum  quatenus  sint  validi,  tr.  5, 
1.  2,  c.  28. 

2  Contractus  quilibet  potest  tieri  per  procuratorem, 
c.  31. 

Vide  verb.  Juramentum. 


Contritio  etiam  valde  perfecta  non  restituit  semper 
familiaritatem  et  favorem  Dei  priorem.tr.  4,  1.  1, 
C.  22. 

CONVERSIO,   et  CONVERTERE. 

1  Conversio  ad  Deum  supponitur  ad  orationem,  t.  4, 
1. 1,  c.  30. 

2  Converli  ad  Deum  an  teneamur  in  primo  instanti, 
ib. 

COOPERATIO. 

Cooperationem  nostram  vult  Deus,  tr.  4, 1. 1,  c.  28. 

COR. 

Cordis  munditia  prodest  ad  orationem,  tr.  4,  1.  i» 
c.  24. 

CORONA. 

Corona  Virginis  inculcatur,  tr.  4, 1.  3,  c.  9. 

CREDITOR. 

Creditor  quatenus  possit  relaxare  juramentum,  tr.  5, 
1.  2,  c  25. 

CULPA. 

1  Culpa  qusepetatur  dimitti  in  Oratione  Dominica? 
tr.  4,1.  3,  c  8. 

2  Culpa  omni  et  pcena  potest  aliquis  in  hac  vita  ca- 
rere  ad  aliquod  tempus,  ib. 

CDLTUS. 

1  Cultus  dupliciler  potest  dici  voluntarius,  tr.  6,  1. 1 , 
c  1. 

2  Cultus  Deo  exhibitus  per  orationem  non  distingui- 
tur  ab  ipsa,  tr.  4, 1.  1,  c.  1. 

3  Cultus  Dei  objectum  est  affectus  orandi,  ib. 

4  Cullus  Dei  est  medium  ad  rem  obtinendam,  ib. 

5  Cultus  divini  praeceptum  naturale  non  obligat  ad 
actum  determinatum,  c.  29. 

6  Cultus  divinus  est  ratio  orationis,  c.  30. 


D 


D.FMON. 

1  Dsemones  non  orant,  tr.  4, 1. 1,  c.  2. 

2  Dsemon  quomodo  possit  ecstasim  causare?l.  2, 
c.  19. 

3  Dsemones  quatenus  possint  adjurari,  vide  Adju- 
rari,  vide  Adjurare,  7. 

DAMNATI. 

Damnati  possunt  petere,  non  orare,  tr.  4, 1.  1,  c.  11. 

DECALOGUS. 

Decalogus  non  continet  omnia  prsecepta  moralia  for- 
malia,  c.  29. 

DELECTATIO. 

1  Delectatio  spiritualis  duplex,  tr.  4, 1.  2,  c.  8. 

2  Delectaliones  quare  Deus  det  et  auferat?  ib. 

3  Delectatio  devotionis  unde  oriatur  ?  ib. 

4  Delectatio  spiritualis  sensibilis  unde  et  quanti  fa- 
cienda  ?  c.  18. 


5  Deleclatio  contemplalionis  magna,  c.  9. 


DELIBERATIO. 


1  Deliberatio  ad  votum  qualis?  tr.  6,  1.  1,  c.  9. 
Vide  Votum. 

2  Dcliberatio  quatenus  differat  a  proposito,  ib. 

3  Deliberatio  an  tempore  prsecedere  debeat  votum  ? 
ib. 

4  Deliberalio  unde  agnosci  possit  esse  sufficiens,  ib. 

5  Deliberatio  ad  votum  quanta  requiratur,  forma- 
lisne,  an  virtualis?  c.  10. 

Vide  Voti  requisita. 

DESIDERIUM. 

1  Desiderium  de  eo  quod  non  possis  facere,  non  est 
continuo  illicitum,  tr.  4,  1.  1,  c.  5. 

2  Desiderium  oblinendi   requiritur   ad  orationem, 
c.  3. 

3  Desiderium  rei  indifferentis  propter  se  ipsam  est 
turpe,  c.  23. 

DEVOTIO,   DEVOVEO. 

1  Devotio  quid  sit?  tr.  4, 1.  2,  c.  6. 

2  Devotio  duplex,  ib. 

3  Devolio  actualis.  ib. 

4  Devotio  in  actu  primo,  ib. 

5  Devotio  proprie  perlinet  ad  voluntatem,  ib. 

6  Devotio  non  consistit  in  promptitudine  ab  habilu. 
ib. 

7  Devotionis  nomen  sequivocum,  ib. 

8  Devotio  ad  quam  virlutem  spectel,  ib. 

9  Devotio  potest  esse  actus  religionis,  ib. 

10  Devolio  ad  Sanctos  est  actus  duliae,  1.  1,  c.  10. 

11  Devotio  potest  dici  voluntas  credendi,  1.  2,  c.  7. 

12  Devotio  dicit  respectum  subjectionis,  ib. 

13  Devotio  pro  quibus  improprie  sumitur,  ib. 

14  Devotionis  causse  et  effectus,  c.  8. 

15  Devotionis  liberum  actum  praecedentis  et  sequen- 
tis,  causa  est  Spiritus  Sanctus,  ib. 

16  Devotionem  quse  excitent,  c.  5. 

17  Devotio  juvatur  duplici  diligentia,  c.  8. 

18  Devotionis  delectatio  unde  oriatur?  ib. 

19  Devotio  operativa  est,  ib. 

20  Devoveo  verbum  quid  significet,  c.  7. 
Vide  Actus. 


1  Deus  multa  facit  interventu  orationis,  tr.  4,1.  5, 
c.  6. 

2  Deus  petit  cooperationem  nostram,  ib. 

3  Dei  gloriam  deset  quod  eum  oremus,  ib. 

4  Deus  volcns  dare  vult  nihilominus  orari,  c.  10. 

5  Deus  dupliciter  aliquidvult,  c.  15. 

6  Deus  aliquando  condescendit  iralus,  c.  25. 

7  Deus  cur  differat  beneticia  oratus,  ib. 

8  Deus  absque  oratione  beneficia  confert,  c.  28. 

9  Deus  cognitus  dupliciter  potest  necessitare  volun- 
tatem,  1.  2,  c.  20. 

10  Deus  an  possit  jurare,  tr.  5,  1. 1,  c.  13. 

11  Deo  quid  censeatur  placere,  c.  14 

12  Deus  quo  sensu  in  juramento  promissorio  dica- 
tur  fidejussor,  1.  3,  c.  16. 

13  Deus  quatenus  possit  adjurari.  Vide  Adjurare. 

14  Propter  Deum  petere  aliquod  malum,  quod  sit 
peccatum?  1.  4,  c.  4. 

15  Deo  quatenus  possit  aliquid  dari  ?  tr.  6,  1. 1,  c.  1. 

16  Deus  potest  acceptare  votum,  1.  3,  c.  6. 

17  Dei  acceptatio  est  necessaria  in  votis,  ib. 


INDEX  RERUM.  \\\)\ 

18  Deo  velle  displicere  formaliter  eliam  in  minimis, 
vidctur  morlale  peccatum,  1.  6,  c.  3. 
Vide  Adjurare. 


Diei  acceptiones,  tr.  4,1.  4,  c.  5. 

DILIGKNTIA. 

Diligentia  ad  devotionem  duplex.tr.  4, 1.  2,  c.  8. 

DISCURSUS. 

Discursus  an  sit  prasvius  semper  contemplationi? 
tr.  4,  1.  2,  c.  8. 

DISPENSARE,    DISPENSATIO. 

1  Dispensare  potest  Papa  cum  beneficiato  circa  reci- 
tandi  obligationem,  tr.  4, 1.  4,  c.  28. 

2  Dispensare  an  possinl  alii  Prselati  prseter  Papam 
circa  recilationem,  ib. 

3  Dispensatio  juramenti,  quomodo  differata  relaxa- 
tione,  tr.  5, 1  2,  c  38. 

Vide  Juramentum. 

4  Dispensatio  non  solum  requiritur  ad  omittendum 
votum,  sed  etiam  ad  differendum,  tr.  G,  1.  5,  c.  6. 
Vide  Voti  dispensatio. 


1  Distractio  in   oratione  menlali  an  sit  peccatum? 
tr.  4,  1.  2,  c.  5. 

2  Distractio  ut  sit  involuntaria,  quid  requiratur,  ib. 

3  Dislractio  voluntaria  in  oratione  vocali,  quod  pec- 
catum?  1.  3,  c.  4. 

4  Dislractio  voluntaria  in  choro,  quando  peccatum  ? 
1.  4,  c.  14. 

5  Distractio  voluntaria  in  recitantibus  ex  obliga- 
tione  quando,  et  quod  peccatum,  c.  26 

6  Distractio  voluntaria  in  causa,  quod  peccatum?  ib. 

7  Distractio  quando  videaturesse  cum  proposilo  non 
recilandi  iterum,  ib. 

8  Distractio  voluntaria  inducit  obligationem  resti- 
tuendi,  ib. 

MSTRIBUTIO. 

1  Distributiones  an  debeant  dari  non  canentibus  in 
choro?  tr.  4,  1.  4,  c.  12. 

2  Distributiones  amitlit,  qui  flngit  causas,  ut  absit  a 
choro,  c.  13. 

3  Distributiones  non  videtur  amittere,   qui  recitat 
voluntarie  distractus,  c.  14. 

4  Distributionesad  recitandi  obligationem  sufficiunt, 

C.  20. 

5  Distributiones,  quatenus  amittit,  qui  non  recitat, 
c.  30. 

DOLOR. 

Dolere  de  praecepto  an  liceat?  tr.  6,  1.  5,  c.  7. 


1  Dolus  et  error  in  quo  differant?  tr.  5, 1. 1,  c.  11. 

2  Dolus  an  invalidet  juramentum,  ib. 
Vide  Juramentum. 

3  Dolus  proprie  sumptus  quid  importet?  tr.  5, 1.  2, 
c.  12. 

DONUM. 

Dona  extraordinaria  non  petenda,  tr.  4, 1. 1,  c  21. 


Dote  si  cedatfilia  cum  juramento,  an  peccet?  tr.  5, 
1.  2.  c.  20. 


H92 


INDEX  RERUM. 


DUBIETAS,  Gt   DUBIUM. 


1  Dubius  an  juraveril  debila  intentionc,  quomodo 
dubium  expedit,  tr.  5,  I.  1,  c.  7. 

Vide  Juramentum. 

2  Dubium  quatenus  obliget?l.  2,  c  33.  In  dubio  me- 
lior  est  conditio  possidentis,  explicatur,  tr.  6,  1.  4, 
c.  5. 

3  In  dubio  quatenus  pars  tutior  eligenda?  ib. 

4  Cum  dubio  speculativo  quando  liceat  operari?  ib. 


1  Dulcedines  spirituales  communes  bonis  et  malis, 
tr.  4, 1.  1,  c.  20. 

2  Dulcedo  spiritualis.  Vide  Delectatio. 


E 


1  Ecclesise  duplex  potestas,  tr.  6,  1.  3,  c.  3.  Ecclesia 
potest  inhabilitare  ad  vota.  Vide  Voti  causa  effi- 
ciens. 

2  Ecclesia  potest  irritare  vota  simplicia.  Vide  Votum. 


1  Errores  circa  oralionem,  tr.  4,  1. 1,  c.  6. 

2  Error  an  invalidet  juramentum  ?  tr.  5,  1.  2,  c.  7. 
Vide  Dolus. 

3  Error  duplex  circa  contractum,  c.  11. 

4  Error  quatenus  invalidat  promissionem,  ib. 

EUCHAIUSTIA. 

Eucharistia  petitur  nomine  panis  in  Oratione  Domi- 
nica,  tr.  4, 1.  3,  c.  8. 

EXAMEN. 

Examen  conscientiae  inculcatur,  tr.  4, 1.  2,  c.  5. 

EXECRATIO. 

Execratio  in  juramento  quid  sit?  tr.  5, 1.  1,  c.  5. 

EXORCISMUS. 

1  Exorcismi  ecclesiastici  sunt  actus  religionis,  tr.  5, 
1.  4,  c.  1. 

2  In  exorcismis  quse  servanda  ?  c.  2. 


F 


1  Ecstasis  quid  sit?  tr.  4,  1.  2,  c.  15. 

2  Ecstasis  triplex,  ib. 

3  Ecstasis,  quatenus  naturaliter  sequi  possit  contem- 
plationem,  ib. 

4  Ecslasis  ex  speculatione  sequi  potest,  ib. 

5  Ecstasis  omnimoda  naturaliter  non  datur,  c.  17. 
Vide  Abstractio. 

6  Ecstasis  an  possit  naturaliter  esse  de  naturali  ob- 
jecto,  c.  19. 

7  Ecstasis  non  tollit  libertatem  actus  amoris,  c.  20. 
Vide  Appetitus. 

ELEEMOSYNA. 

1  Eleemosynam  propter  Deum  ficte  petere ,  quod 
peccatum,  tr.  5, 1.  4,  c.  4. 

2  Eleemosyna  solum  de  congruo  meritoria,  si  ex 
auxilio  gratise  fiat  ante"  gratiam  sanctificantem, 
tr  4,1.  1,  c.  25. 

ENUNCIATIO. 

Enunciaiio  an  possit  esse  partim  vocalis,  partim 
mentalis,  tr.  5, 1.  3,  c  10. 


Epiikeia  an  sit  admittenda  in  voto,  quando  constat  de 
termino  prsefixo?  tr.  6,  1.  5,  c.  6. 


Fabrica  beneficiorum  quid  comprchendat?  tr.  4, 1.  4, 
c.  30. 

FALSITAS. 

Falsitas  an  sit  de  ratione  perjurii.  Vide  Perjurium. 

FELICITAS. 

Felicitas  nostra  in  actu  aliquo  consistit,  tr.  4,  1.  2, 
c  1. 

FIDUCIA,    FIDES. 

1  Fiducia  ne  transeat  in  prsesumptionem,  tr.  4, 1. 1, 
c.  24. 

2  Fiducia  orantis  unde  possit  oriri,  ib. 

3  Fiducia  requiritur  ad  oralionem,  ib.  Quid  condu- 
cat?  ib. 

4  Fiducia  et  fides  majus  et  minus  hsesitationis  qua- 
tenus  habeant  ?  ib. 

5  Fides  in  oratione  exercetur,  c.  8. 

6  Fides  est  conditio  ut  oratio  impetret,  c    24,  et 
quse?  ib. 

7  Fides  promissionis  exigitur  ad  oralionem,  ib. 

8  Fidei  defectus  non  repugnans  cum  ejus  substan- 
tia,  in  quo  consistat,  ib. 

9  Fides  speculativa  et  practica,  ib. 

10  Fides  miraculorum  quse,  ib. 


1  Episcopus  vovens  ingredi  religionem  an  teneatur  ? 

1.  3,  C.  6. 

2  Episcopus  an  possit  vovere  renunciationem  epis- 
copatus,  c.  4. 

3  Episcopus  an  licite  et  valide  voveat  peregrinatio- 
nem?  tr.  5,  1.  2,  c.  31. 

4  Episcopus  non  videtur  posse  dare  ordines  mino- 
res  cum  obligatione  aliquid  perpetuo  recitandi, 
tr.  4,  1.  4,  c.  16. 

5  Episcopi  quatenus  debeant  assistere  sacris,  c.  10. 

6  Episcopi  per  senon  tenentur  ad  chorum,  nisiforte 
solemnibus  diebus,  ib. 

7  Episcopi  quorum  religiosorum  vota  possint  irri- 
tare,  tr.  6, 1.  6,  c.  7. 


1  Filii  qui  sint  quorum  respectu  Deus  Pater  dicitur? 
tr.  4, 1.  3,c.  8. 

2  Filii  emancipati  sunt  sui  juris,  tr.  6,  1.  6,  c.  5. 

3  Filiorum  vota.  VideVoli  causse,  et  Voti  irritatio. 


1  Finis  pravus  qualenus  depravat  votum?  tr.  6, 1.  5, 
c.  1. 

Vide  Votum. 

2  Finis  mentalis  orationis  in  quo  differat  a  fine  vo- 
calis,  et  qui  sit,  tr.  4, 1.  2,  c.  5. 

3  Finis  ex  se  non  habet  terminum,  1. 1,  c.  21. 

4  Ad  finem  inferiorem,  rem  superiorem  referre  an 
liceat,  tr.  5,  1.  1,  c.  6. 


INDEX  RERUM. 


4193 


FORMIDO. 

Formido  ex  parte  inlellectus  quse  non  impediat  ora- 
tionem?  tr.  4,  1.  t,  c.  24. 

FRUCTUS. 

1  Fruclus  orationis  alius  proprius,  alius  communis, 
tr.  4, 1.  1,  c  22. 

2  Fructus  ecclesiastici  sine  beneficio  an  obligent 
ad  recitandum?  1.  4,  c.  22. 


G 


Gloria  Patri,  et  Filio,  etc,  in  flne  psalmorum  incul- 
catur,  tr.  4,  1.  4,  c.  2? 

GENUFLEXIO. 

Genuflexio  orandi  commendatur,  tr.  4, 1.  2,  c.  5. 

GRATIA. 

i  Gratia  se  se  accommodat  naturae,  tr.  4, 1.  2,  c.  14. 

2  Gratiae  status  an  sit  necessarius  ad  orandum,  1.  1, 
c.  8. 

3  Gralise  denegatio  nullo  modo  est  petenda,  c.  21. 

4  Gratiae  bona  nulla  certa  lege  statuta  peti  possunt, 
ib. 

5  Gratiae  necessitas  ex  oratione  colligitur,  c.  17. 

6  Gratiae  nomine  quid  potuerit  intelligere  D.  Tho- 
mas  respectu  orationis,  c.  9. 

7  Gralise  praecipui  effectus  efficaciter  prseordinati 
sunt  ante  praevisam  orationem,  c.  6. 

GRATIARUM   ACTIO. 

1  Gratiarum  actio  spectat  ad  orationcm,  tr  4,  1.  2, 
c  2. 

2  Gratiarum  actio  mentalis  quomodo  fiat,  1.  1,  c  5. 

3  Graliarum  actio  ad  Deum  pro  auxilio  ad  turpe 
factum  non  est  oratio,  1.  3,  c  3. 

Vide  Actio,  1. 

GRAVITAS. 

Gravitas  obligationis  unde  colligatur?  tr.  6,  1.  6  , 
c  9. 

H 

1  Habitus  corporis  inter  orandum  mentaliter,  tr.  4, 
1.  2,  c  5  ;  vocaliter,  1.  4,  c  27. 

2  Habitus  vitii  non  est  peccatum,  tr.  5, 1  3,  c  6. 

3  Habitualis  operatio  an  cadat  sub  votum,  tr.  6,1.  4, 
c  8. 

ILERES. 

1  Ad  haeredem  an  transeat  voti  obligatio,  tr.  6,  1.  4, 
c  18. 

2  Hseredi  necessario  non  potest  condilio  personalis 
voti  apponi,  c  11. 

3  Hseredi  imponenda  est  voti  realis  obligatio,  ib. 

4  Hseres  non  tenetur  ipso  facto  implere  vota  perso- 
nalia  defuncti,  nec  mixta,  ut  sunt  personalia,  ib. 

5  Hseres  tenetur  ad  vota  realia  vel  mixta,  qualenus 
realia,  ib. 

6  Haeres  an  subeat  voti  realis  obligationem,  etiam 
invito  testatore,  ib. 

7  Ad  haeredem  qualenus  transeunt  vota  mixta,  ib. 

8  Haeres  non  tenelur  dare  religioni  bona  ejus  qui 
vovit  se  et  sua,  et  ante  ingressum  religionis  obiit, 
ib. 

9  Heeres  an  obligetur  ad  votum  conlra  expressam 
voluntatem  testatoris,  c  16. 


HJiRKTlCUS. 

Hsercticoruin   pcenas  ipso   faclo   non  incurrit,  qui 
flcta  inlentione  adorat  idolum,  tr.  5,  1.  1,  c  1. 

H.ESITATIO. 

Hsesitatio  quse  prohibeatur  in  orando,  tr.  4,  1.  1, 
c  24. 

nOMAClUM. 

Homagium,  quod  juramenlum,  tr.  5,  1.  1,  c  13. 

HOMICIDIUM. 

1  Homicidium   formaliter  non  opponitur  charitati,, 
sed  justitise,  tr.  5,  1.  3,  c  3. 

2  Homicidium  an  perjurio  gravius  sit  peccatum,  ib. 


1  Homo  cum  solo  naturse  lumine  an  possit  orare, 
tr.  4, 1. 1,  c.  9. 

2  Homo  non  potest  velle  quidquid  Deus  vult,  c.  31. 

3  Homo  in  puris  naturalibus  an  teneretur  orare, 

C.  29. 

HORA. 

1  Hora  prima  diei  fuisse  videtur  orationi  destinata 
apud  Judseos,  tr.  4,  1.  4,  c.  22. 

2  Horse  numerus  censetur  esse  flnita  ultima  hora.  a 
qua  denominatur,  c.  3. 

HORJi  CANONICE. 

1  Horse  canonicse  unde  dictse?  tr.  4, 1.  4,  c.  3. 

2  Horae  canonicse  quot  sinl  numero,  c.  6. 

3  Horae  canonicse  olim  fuere  octo,  ib. 

4  Horae  canonicae  publicae  sunt  sub  prsecepto,  c.  10. 

5  Horae  canonicae  singulse  quibus  horis  sint  reci- 
tandae  in  choro  ?  c  15. 

6  Horarum  canonicarum  publicarum  tempus  variare 
quando  sit  peccatum  ?  ib. 

7  Horis  canonicis  variandis  quatenus  possit  Prsela- 
tus  dispensare,  c  16. 

8  Horse  canonicse  juxta  quem  ritum  sint  privatim 
recitandae?  c.  23. 

9  Horarum  canonicarum  privata  transmutatio  an 
liceat?  c.  24. 

10  Horae  unius  inversio  inter  alias  an  liceat?  ib. 

11  Horae  canonicse  pars  omissa  per  oblivionem  quo- 
modo  supplenda,  ib. 

12  Horse  canonicse  unius  ab  alia  interruptio  an  sit 
peccatum,  ib. 

13  Horse  canonicse  ejusdem  partium  interruptio  an 
liceat,  ib.,  et  quando,  ib. 

14  Horam  canonicam  interrumpere  ob  verba  turpia 
vel  indecentia,  aliquando  erit  mortale,  ib. 

15  Horas  canonicas  omnes  omitlere  uno  die,  an  sint 
septem  peccata,  c.  26. 

16  Horas  canonicas  alternatim  omitlere,  id  est,  Pri- 
mam  recitando,  non  Tertiam  et  Sextam,  recitando 
Nonam,  quotuplex  peccatum  ?  ib. 

17  Horas  canonicas  omittcnti  quse  poenitentia  impo- 
nenda?  c.  27. 

i8  Horse  canonicse  privatim  non  est  certum  an  di- 
cantur  nomine  totiusEcclesiae,  c.  29. 

19  Horarum  canonicarum  septenarii  numeri  rnyste- 
rium. 

Yide  Septem. 

HUMILITAS. 

Humilitas  quatenus  necessaria  sit,  ut  oratio  impe- 
tret?  tr.  4,1.1,  c.  23 


4194 


INDEX  RERUM. 


HYMNU3. 

Hymni  ecclesiaslici  probantur,  tr.  1,  1.  4,  c.  2. 


I 


IGNOIiATIO,    IGNORANTIA. 

1  Ignoralio  Dei  in  contemplalione,  quid  sit,  tr.  4, 
1.  2,  c.  12. 

2  Ignorationis  nomine  quse  cognitio  a  D.  Dionysio 
dicatur  ?  c.  14. 

3  Ignorantia  de  Dei  promissione  orationi  quatenus 
excusabilis?  1. 1,  c.  25. 

4  Ignorantia  de  eo  quod  votum  obliget,  facit  ut  vo- 
vens  non  obligetur,  tr.  6, 1.  1,  c.  3. 

5  An  ignorantia  annullet  volum,  c.  11? 

6  Ignorantia  varie  distinguitur,  ib. 

7  Ignorantia  proprietatum  et  conditionum  substan- 
tialium  voti,  quatenus  id  irritent,  c.  1. 

8  Ignorantia  non  deobligat  volcntem  vovere  quo 
modo  alii  vovent,  ib. 

9  Ignorantiam  habens  de  voto  quod  fiat  Deo,  nihil 
vovet,  ib. 

10  Ignorantia  circa  materiam  voti  quatenus  id  in- 
validet,  c.  11. 

11  Ignorantia  circa  circumstantias  quatenus  invali- 
det  votum?  ib. 

12  Ignorantia  conditionum  levium  non  impedit  vo- 
tum,  ib. 

13  Ignorantia  circa  flnem  vel  molivum  voti  quate- 
nus  id  impediat,  ib. 

14  Ignorantia  de  re  substantiali,  quse  tamen  causat 
votum,  non  oportetutsit  invincibilis,  ut  invalidet 
votum,  c.  12. 

13  Ignorantia  concomitans  quae,  et  utrum  invalidet 
actum?  ib. 

16  Ignorantia  positiva  an  irritet  votum,  ib. 

17  Ignorantia  privaliva  an  invalidet  votum,  c.  12. 

1MPED7MENTUM. 

1  Impedimentum  voti  duplex.  tr.  6, 1.  4,  c.  19. 

2  Impedimentum  voti  implendi  tenetur  vovens  vi- 
tare  si  potest,  alioquin  si  illud  affectet,  violat  vo- 
tum,  c.  12. 

1MPETRATIO. 

1  Impetratio  non  recurrit  cum  merito,  tr.  4,1.1,  c.27. 

2  Impetratio  non  fundatur  solum  in  Dci  libertate,  ib. 

3  Impetratio  orationis  mentalis  utilitas  est,  1.  2,  c.  1. 

IMPRECATIO. 

Inprecationes  Scripturae  quo  pacto  intelligcndee? 
tr.  4,1. 1,  c.  19. 

INDICIUM. 

Indicia  varia  ad  cognoscendam  intentionem  voven- 

tis,  tr.  6, 1.  4,  e.  19? 
Vide  lntentio. 

INDUCERE. 

1  Inducere  alium  ad  jurandum  per  falsos  deos,  quod 
peccatum?  tr.  5,  1.  3,c.  13. 

2  Inducere  ad  jurandum  absolute  juraturum  per 
falsos  Deos,  quatenus  liceat,  ib. 

3  Inducens  infidelem  ad  jurandum,  debet  id  facere 
ex  causa,  c.  13. 

4  Inducere  alium  utjuret  per  falsos  deos,  si  aliter 
nolit,  non  per  se  malum,  ib. 


5  Inducere  ad  jurandum  modo  indebito,  non  li- 
cct,  ib. 

6  Inducere  alium  ad  jurandum  sine  necessitate  , 
saltem  est  veniale,  ib. 

7  Inducere  ad  juramentum  quod  praestari  non  po- 
test  sinc  peccato,  quse  culpa,  ib. 

8  Inducens  ad  jurandum  gravius  peccat  ipso  ju- 
rante,  ib. 

9  Inducitur  aliquis  ad  jurandum  inique  tribus  mo- 
dis,  c.  14. 

10  Inducere  alium  ad  frangendum  volum  ,  quale 
peccalum?  tr.  6, 1.  4,  c.  16. 

11  Inducere  an  possim  ad  jurandum  putantem  rem 
esse  veram,  cum  sciam  esse  falsam,  tr.  5,  1.  3, 
c.  14. 

INFAMIA . 

1  Infamia  proximi  cum  juramento,  quod  peccatum? 
tr.  5,  1.  3,  C.  2. 

2  lnfamia  proximi  jurata,  quomodo  debeat  retrac- 
tari  ?  c.  2. 

3  Infamia  an  incurratur  per  perjurium  ?  Vide  Per  - 
jurium,  c.  2. 

4  Infamia  alia  canonica,  alia  civilis,  c.  16. 

5  Infamia  civilis  non  inducitur  per  omne  juramen- 
tum  falsum,  Canonica  maxime,  ib. 

6  Infamia  non  incurritur  propter  perjurium  occul- 
tum,  ib. 

7  Infamia  incurritur  ex  perjurio  absque  sententia, 
ib. 

8  Infamia  civilis  quando  incurratur  per  perjurium  ? 

9  Infamia  civilis  non  incurritur  per  perjurium  pri- 
vatum  extrajudiciale,  ib. 

10  Infamia  facit  irregularem,  ib. 


1  Infidelis  non  orat  perfecte,  tr.  4, 1.  1,  c.  12. 

2  Infideles  non  orant  sine  aliqua  credulitate,  c.  18. 

3  Infidelis.  Yide  Idololatra,  et  Inducere. 


1  Pro  inimicis  possumus  orare,  tr.  4,  1.  1,  c.  16.  An, 
et  quando  teneamur,  ib. 

2  Inimicum  an  liceat  excludere  orando?  ib. 

INJURIA. 

Injuria  non  invalidat  votum,  tr.  5, 1.  4,  c.  1. 

INSTRUMENTUM. 

Instrumenta  musica  an  deceant  in  ecclesia?  tr.  4, 
1.  4,  c.  3. 

INTELLECTUS,  INTELLIGERE. 

1  Intellectus  quibus  actibus  concurrat  ad  orationem? 
1.  2,  c.  1. 

2  Intellectus   quse   causa   sit    respectu  voluntatis? 
c.  13. 

3  Intellectus  intimior  est  animse,  quam  voluntas, 
c.  13. 

4  Intellectus  conjunctus  naturaliter  pendet  a  phan- 
tasia,  c.  14. 

5  Intellectus   non  concurrit  ad  visionem  beatam 
per  aliquam  naturalitatem,  c.  16. 

6  Intelligendi  actus.  Vide  Actus  intelligendi. 


1  Intentio  mentis  necessaria  est  ad  orationem  vo- 
calem.  tr.  4, 1.  3,  c.  3. 


1NDEX 

2  Inlentio  orandi  debet  esse  honesta,  ib. 

3  Inlentio  bona  simpliciter  non  est  de  subslantia 
oralionis  vocalis,  ib. 

4  Intcntio  implicita  et  virtualis  sufficit  ad  oratio- 
nem,  ib.;  quse  sit  ulraque. 

5  Inlentio  circumslanlia  est  vocalis  orationis,  c.  7. 

6  Inlenlio  quse  requiratur  in  recitaturo,  1.  4,  c.  26. 

7  Intcnlio  non  satisfaciendi  prsecepto  per  hoc  opus, 
an  efficiat  ut  teneat  itcrum  ad  aliud  agendum,  ib. 

8  Intcntio  se  non  obligandi  in  juramento  duplex, 
tr.  5,  1.  4,  c.  15. 

IRREGULAMTAS. 

Irregularitas  in  dubio  an  teneat?tr.  6,  1.  4,  c.  5. 


JEJUNIUM. 

1  Jejunii  votum  potest  mutari  in  aliam  rem  ,  non 
vero  prseceplum,  tr.  4, 1.  4,  c.  26. 

2  Jejunii  volum  an  prohibeat  lacticinia,  tr.  6,  1.  4, 
c.  7. 

3  Jejunii  votum  quid  includat,  ib. 

JEPHTE. 

Jephte  votum  expenditur,  tr.  6, 1.  2,  c.  10. 

JOANNES   BAPTISTA. 

Joannis  Baptistse  in  utero  contemplatio  et  meritum, 
tr.  4,1.  2,  c.  19. 

JUBILJiUM. 

Vide  aliqua  ver.  Voti  Dispensatio,  et  Voti  commuta- 
tio. 

JUDICIUM,   JUDEX. 

1  Judicium  prserequiritur  ad  orationem ,  et  quale 
requiratur?  tr.  4,1.  1  c.  2. 

2  Judicium  in  revelationibus  quale,  1.  2,  c.  19? 

3  Judex  laicus  quatenus  possit  cogere  ad  remitten- 
dum  juramentum,  tr.  5,  1.  2,  c.  39. 

4  Judex  exigere   potest  juramentum  a  pejeraturo  ? 
1.  3,  c.  14. 

JURAMENTUM 

1  Juramentum  quid  sit?  1. 1,  c.  1. 

2  Juramenli  parles,  ib. 

3  Juramentum  potest  esse  mentale,  ib. 

4  Juramentum  licitum  est  Ghristianis,  c.  2. 

5  Juramentum  quo  sensu  Christus  prohibuerit,  ib. 

6  In  juramento  quo  sensu  Deus  adhibeatur  testis  , 
ib. 

7  Juramentum  est  actus  religionis,  c.  3. 

8  Juramentum  an  sit  appetibile  propter  Dei  cultum 
prsecise,  c.  1. 

9  Juramentum  per  attestationem  quod,  c.  5  ? 
Vide  Attestatio. 

10  Juramentum  per  execrationem  quod,  ib.  ? 

11  Juramentum  simplex,  c.  12. 

12  Juramentum  solemne,  ib. 

13  Juramenta  privata  communiter  reputantur  sim- 
plicia,  ib. 

14  Juramenlum  execratorium,  ib. 

15  In  juramentis  attcndenda  est  juranlis  conscien- 
tia,  c.  13. 

16  Juramentum  an  esset  in  stalu  innocentise,  c.  14. 

17  Juramentum  supponit  usum  rationis,  ib.  et  seq. 

18  Juramentine  an  voti  major  sit  obligatio?  1.  2  , 

C  3. 


RERUM.  1195 

19  Juramenlum  quod,  el  quatenus  reducalur  ad  vo- 
tum?  c.  19. 

20  Juramcntum  dc  omissionc  impertinenti  cst  pec- 
calum,  c.  22. 

21  Juramenlum  simplicitcr  potest  essc  illicilum  , 
c.  24. 

22  Juramenlum  potissimum  judicandum  juxta  na- 
turam  aclus  cui  adjungilur,  c.  32. 

23  Juramentum  quanlum  pcndeat  ab  inlcntione? 
ib. 

24  Juramentum  non  mutare  naturam  aclus  quomo- 
do  intelligendum,  ib. 

25  De  juramento  an  detur  prseceptum  affirmativum, 
et  quod?  c.  41. 

26  Juramentum  incautum  quando  sit  mortale,  1.  3, 
c.  5. 

Vide  Jurare. 

27  Juramentum  prolatum  sine  advertentia  formali, 
et  per  se  sufficiente  ad  peccatum  mortale,  quod 
peccatum?  c.  7. 

28  Juramentum  vanum  an  includat  contemptum 
Dei  ?  c.  12. 

29  Juramenlum  petere  quod  prsestari  nequit  sine 
peccato,  quod  peccatum?  c.  14. 

30  Juramentum  a  pejeraturo  an  possit  exigi,  ib. 

31  Juramentum  a  juraturo  forte  male  quatenus 
privata  persona  possit  pelere  ?  ib. 

32  Juramenlum  quatenus  possit  peti  a  bene  jura- 
turo  ?  c.  14. 

33  Juramentum  quis  licite  possit  exigere?  ib. 

34  Juramentum  exterius  sine  intentione  jurandi,  ex 
suo  genere  est  mortale,  c.  17. 

35  Juramentum  fictum  contra  justitiam  vel  obe- 
dientiam  est  mortale,  ib. 

36  Juramenlum  ficlum  in  contractu  gravi  est  mor- 
tale,  ib. 

37  Juramenti,  vel  injuste  exacti  vel  voluntarii,  fic- 
tio  quam  peccaminosa?  ib. 

38  Juramentum  cum  intentione  jurandi ,  et  non 
implendi,  semper  mortale  est,  ib. 

39  Juramenta  levia,  urbana.  minatoria,  promissoria 
inter  domesticos,  quse  peccata,  ib. 

40  Juramentum  simulatum  quod  peccatum,  c.  17. 

41  Juramentum  addit  voto  novse  speciei  obligatio- 
nem,  tr.  6, 1.  5,  c.  6.  Quid  prseterea  importet?  tr.  5 
1.  3,  c.  9. 

JURAMENTI  CAUSA  EFFICIENS. 

1  Ad  juramentum  quomodo  se  habeant  intellectus 
et  voluntas,  et  in  qua  harum  potentiarum  sit  for- 
maliter,  tr.  5,  1.  1,  c.  1. 

2  Juramentum  a  Deo  factum,  an  sit  validum  ?  c.  14. 

3  Juramentum  execratorium  probabilius  est  non  dari 
in  Deo,  ib. 

4  Juramentum  an  detur  in  Deo  ?  Vide  Deus. 

5  Juramentum  an  cmiscrit  Christus,  1.  1,  c.  14. 

6  Juramentum  an  emittant  Angeli,  et  quod,  ib. 

7  Juramentum  probabilius  est  non  exerceri  ab  An- 
gelis  malis  inter  se,  ib. 

8  Juramentum  an  essent  immissuri  Angeli  in  pura 
nalura,  ib. 

9  Juramenti  capaces  sunt  pueri  post  usum  ralionis, 
ib. 

10  Juramenti  an  sint  capaces  qui  Deum  ignorant?  ib. 

11  Juramenti  an  sint  capaces  gentiles,  ib. 

12  Juramenti  an  sint  capaces  hseretici  et  Judsei,  ib. 

13  Juramenti  an  fuerint  capaces  qui  Deum  ex  parte 
solum  agnoverunt,  ib. 


1196 


14  Juramenti  quatenus  fideles  sinl  capaces,  ib. 

15  A  juramento  quatenus  quis  excludatur,  ib. 

16  Juramenlum  interdicitur  infamibus  et  perjuris, 
ib. 

17  Juramenlo  quatenus  presbyteri  debeant  absti- 
nere,  ib. 

18  Juramentum  praestitum  a  procuratore,  an  sit  ve- 
rum  ?  1.  2,  c.  31.  An  obliget,  vide  Juramenti  obli- 
gatio. 

19  Juramentum  pertertiam  personam,  quatenusnon 
admittatur  aliquando  in  jure  humano,  ib. 

20  Juramentum  quatenus  possit  prsestari  a  commu- 
nitate,  ib. 

JURAMENTl   CAUSA    FORMALIS. 

1  Juramentum  religiosum  per  solum  verum  Dcum 
fit,  tr.  4, 1.  4,  c.  26. 

2  Juramentum  per  aliud  a  Deo  ut  sic  non  est  jura- 
mentum,  tr.  5,  1.  1,  c.  5. 

3  Juramentum  per  creaturas,  quod,  ib. 

4  Juramentum  per  creaturas  quatenus  sit  scandalo- 
sum  ?  ib. 

5  Juramentum  per  crealuras  irrationales  an  sil  pec- 
catum,  ib. 

6  Juramentum  per  daemones  aut  damnatos  est  illici- 
tum,  ib. 

7  Juramentum  per  Angelos  et  Beatos  quoad  liceat  ? 
ib. 

8  Juramentum  per  fidem  meam  aut  veritatem  non 
est  juramentum,  ib. 

9  Juramentum  per  execrationem  vel  attestationem, 
quod,  ib. 

10  Juramentum  per  Deum  et  per  creaturas  utrum 
differant  specie,  ib. 

11  Juramenti  forma,  quse  ?  c   11 

12  Juramenti  forma,  quatenus  sintverba,  ib. 

13  Juramenti  formaannecessario  includat  verba,  ib. 

14  Juramentum  tribus  modis  potesl  fieri  ex  parte 
formse,  c.  12. 

15  Juramentum  potest  fieri  per  alia  signa,  prseter 
verba,  ib. 

16  Juramenti  cseremonia  manus  ad  femur  applicitse 
qualis,  ib. 

17  Juramenta  tiebant  per  sacrificia,  ib. 

18  Juramentum  solemne  variis  rilibus  fit,  ib. 

19  Juramentorum  formula?  variae,  c.  12. 

20  Particula  juro  per  se  sola  an  sufficiat  ad  juramen- 
tum,  ib.,  et  an  sit  necessaria,  ib. 

21  Juramentum  an  sit,  Voveo  Deum,  ib. 

22  Juramentum,  Sicut  Deus  est  veritas,  etc,  continet 
blasphemiam,  c.  13. 

23  Juramentum  per  fldem,  vcl  in  fide,  etc,  ib. 

24  Juramentum  pcr  conscientiam  meam^  per  cce- 
lum,  etc,  ib. 

25  Juramentum  homagii,  quod,  ib.,  jurameati  exe- 
cratorii  formulse  variie,  ib. 

26  Juramenlum  execratorium  an  sit  dicere  :  Male- 
dicta  sit  hsec  res,  si  eam  habeo,  ib. 

27  Juramentum  per  falsos  deos  an  inducat  obliga- 
tionem,  1.  2,  c  5. 

28  Juramentum  per  falsos  deos  non  obligat  post 
conversionem  ad  fidem,  1.  2,  c  6,  non  estjura- 
mentum,  1.  1,  c  1. 

29  Juramentum  per  creaturas  ut  sic  an  obliget,  1.  2, 
c  6. 

30  Juramenlum  verum  per  viatores  qualenus  non 
detur,  1. 1,  c  5. 


TNDEX  RERUM. 

31  Juramentum  per  dsemonem  quatenus  non  obli- 
get,  1.  2,  c  6. 

32  Juramentum  per  ccelilcs,  in  quantum  obliget,  ib. 


JCRAMENTI    CAUSA  MATERIALIS. 

1  Juramentum  in  qua  potentia  formaliter,  tr.  5, 1.  1, 
c  1. 

2  Juramenti  materia  extenditur  ad  negotia  humana, 
c  7. 

3  Juramenti  materia  debet  esse  contingens,  ib. 

4  Juramenti  materia  debet  involvere  acfionem  ho- 
minis,  c  10. 

5  Juramentum  de  aliena  actione,  ib. 

6  Juramentum  factum  circa  certam  materiam  non 
potest  ut  sic  ad  alia  extendi,  ib. 

7  Juramenti  materia?  gravitas  vel  levitas,  unde  pe- 
tenda?  1.  3,  c  16. 

8  Juramentum  ex  parte  materise  dupliciter  posse 
esse  nullum,  c  18. 

9  Juramentum  de  re,  ad  quam  obligari  non  possum, 
ex  genere  suo  est  mortale,  ib. 

10  Juramentum  de  re  contraria  consilio  non  estper 
se  mortale,  ib. 

11  Juramentum  de  re  non  mala  ,  sed  impossibili, 
quod  peccatum  ?  ib. 

12  Juramentum  de  peccato  veniali  faciendo^  quod 
peccatum,  ib. 

13  Juramentum  promissorium  de  facto,  vel  omissio- 
ne  mortali  semper  est  mortale,  c  19. 

14  Juramenlum  promissorium  faciens  de  peccato 
mortali,  an  gravius  peccet  cum  intentione,  an  sine 
illa?  ib. 

15  Juramenti  assertorii  materia  remota  an  debeat 
esse  honesta?  1.  1,  c  3 ;  idem  de  proxima,  ib. 

16  Juramenti  assertorii  materia  proxima  et  remota, 
quse?  ib. 

JURAMENTI    FINIS. 

1  Juramenti  finis  proximus  est  confirmatio  veritatis, 
tr.  5,  1.  1,  c  6. 

2  Juramentum  non  attendentis  ad  divinum  cultum, 
ut  sic,  non  est  peccatum,  ib. 

JURAMENTI  COMITES. 

1  Juramentum  tres  debethabere  comites.,  tr.  5, 1.  1, 
c  2.  Hae  sufficiunt,  c  3. 

2  Ad  juramentum  omne  requiritur  veritas,  ib. 

3  Juramenli  promissorii  duplex  est  veritas,  ib. 

4  Juramentum  de  futuro  quam  requirat  veritatem, 
ib. 

5  Juramenlum  quo  sensu  justitiam  requirat?  ib. 

6  Juramentum  qualenus  exigat  judicium?  ib.,  quid 
sub  hoc  judicio  intelligatur?  ib. 

7  Juramenlum  quam  exigat  inlentionem?  c  1. 

JURAMENTUM    CONDITIONATUM. 

1  Juramentum  conditionatum  qualenus  ab  absoluto 
differat,  tr.  5,  1.  2,  c  34. 

2  Juramenti  conditiones  variae,  ib. 

3  Juramentum  quas  conditiones  non  possit  non  ha- 
bere,  ib. 

4  Juramenti  generales  conditiones :  prima,  si  po- 
tuero  ;  secunda,  si  licite  potuero;  tertia,  nisi  pra?- 
latus  aliter  disposuerit ;  quarta,  si  promissario  pla- 
cuerit;  quinla,  si  sit  idem  rei  status;  sexta,  salvo 
jure  superioris,  alise  item,  ib. 

5  Juramentum  absque  talibus  constitutionibus,  quid 
valeat,  ib. 


LNDEX 

6  Juramentum  hashabensconditionesquomodo  pos- 
sit  esse  absolutum  ?  ib. 

JURAMENTl    DIVISIONES. 

1  Juramentum  dividiiur  in  asscrlorium  et  promisso- 
rium,  tr.  5,1.  1,  c.  7  ;qualis  sit  haec  divisio?  c.  9. 

2  Juramenli  divisio  in  spirituale,  ct  temporale,  c.  7. 

3  Juramentum  sensibile  dividitur  in  tria  membra, 
c-12. 

4  Juramenti  divisio  in  simplex,  ac  solemne.  acci- 
dent;:ria,  ib. 

5  Juramentum  dividilur  in  attestalorium  et  execra- 
torium.  Et  qualia  sint  membra?  ib. 

6  Juramenti  hsec  divisio  qualis  sil,  ib. 

7  Juramenti  promissorii  etasserlorii  discrimen  quo- 
ad  materise  levitalcm,  1.  3,  c.  16.  • 

JURAMENTDM   ASSERTORICM. 

1  Juramentum  assertorium,  quod?  tr.  5, 1. 1,  c.  8.   • 

2  Juramenti  assertorii  materia  proxima,  et  remota, 
c.  3. 

3  Juramentum  assertorium  an  exigat  honestam  ma- 
teriam?  ib. 

4  Juramentum  assertcrium  an  possit  esse  de  futuro? 
c.  8. 

5  Juramenti  assertorii  obligatio  gravior  est  quam 
voti,  1.  2,  c.  3. 

6  Juramentum  de  assertione  facla  in  gratiarn  juran- 
tis  an  obliget?  c.  12. 

7  Juramentum  assertorium  ex  defectu  solius  necessi- 
tatis  non  est  mortale  in  individuo,  nisi  adsit  con- 
temptus  Dei,  1.  3,  c.  12. 

8  Juramentum  assertorium  ex  defectu  justitise  solius, 
quod  peccatum?  ib. 

9  Juramentum  assertorium  de  re  turpi  an  sit  mor- 
tale?ib. 

10  Juramentum  assertorlum  de  futuro  non  implere, 
magis  spectat  ad  omissionem  quam  ad  commissio- 
nem,  c.  15. 

Vide  Juramenti  obligatio. 

JURAMENTUM   PROMISSORIUM,   ET  CONFIRMATORIUM. 

1  Juramentum  promissorium  quod,  tr.  5,  1.  1,  c.  8. 

2  Juramentum  promissorium  includit  assertorium, 
ib.,  non  e  contra,  ib. 

3  Juramentum  promissorium  ultra  assertionem  de 
prsesenti,  addit  promissionem  de  futuro,  ib. 

4  Juramento  promissorio  quod  confirmatur,  debet 
pendere  a  jurante,  ib. 

5  Juramentum  de  futuro  promissorio  aequivalet,  ib. 

6  Juramentum  ppomissorium  quid  addat  super  as- 
sertorium?  1.  1,  c.  1. 

7  Juramenti  promissorii  obligatio  an  includat  pro- 
missionem  de  futuro,  ib. 

8  Juramenlum  promissorium  quatenus  efficiat  pro- 
missionem  ?  ib. 

9  Juramentum  promissorium  an  faciat  ex  assertione 
de  futuro  promissionem,  ib. 

10  Juramentum  promissorium  addit  assertioni  de 
futuro  specialem  obligationem,  ib. 

11  Juramentum  promissorium  sine  proposito  est  gra- 
ve  peccatum,  ib. 

12  Juramentum  promissorium  de  aliena  actione  du- 
pliciter  sc  habet.  ib. 

13  Juramentum  de  fuluro  non  factum  homini  regu- 
lariter  fit  cum  voti  admixtione,  c.  3. 

14  Juramentum   promissorium  quomodo  discerna- 
.  tur  a  voto?  ib. 


RERUM.  4197 

15  Juramenlum  promissorium  additum  voto  quid 
imporlet?  c.  3. 

16  Juramcnlum  promissorium  additum  promissioni, 
an  respcclu  hominis  cui  lit,  sit  validum,  c.  4. 

17  Juramentum  promissorium  explicite  per  Deum 
maximam  habet  vim,  c.  5. 

18  Juramentum  promissorium  quam  requirat  liber- 
tatem?  c.  7. 

19  Juramentum  promissorium  requirit  intentionem 
.jurandi,  ib. 

20  Juramentum  promissorium  quatenus  obliget  fa- 
cere  veram  promissionem  de  futuro?  c.  19. 

21  Juramentum  addilum  promissioni  polest  esse  va- 
lidum,  licet  illicita  sit,  c.  24. 

22  Juramentum  promissorium  cadensimmediale  in 
promissionem  de  futuro  justam  pcr  leges,  an  sit 
validum,  c.  30. 

Non  confirmatpromissionem  omninonullam,c.  29. 

23  Juramenli  promissio  duplex,  c.  35. 

,24  Juramentum  promissorium  quomodo  exigendum, 
aut  non,  1.  3,  c.  14. 

25  Juramentum  promissorium  ex  eo  prsecise  quod 
non  habeat  necessitatem,  non  est  mortale,  c.  15. 

26  Juramentum  promissorium  factum  cum  falsitate, 
semper  est  mortale,  ib. 

27  Juramentum  promissorium,  si  non  impleatur, 
non  est  semper  novum  peccatum,  ib. 

28  Juramentum  promissorium  dupliciter  potcst  sine 
culpa  non  impleri,  ib. 

29  Juramentum  promissorium  licitum  non  implere 
ex  genere  suo  est  mortale,  ib. 

30  Juramentum  promissorium  an  possit  impleri  sine 
mortali  ob  materise  levitalem,  ib. 

31  Juramenti  promissoriitransgressio  in  materia  to- 
tali  vel  partiali,  quiu  referat  ad  gravitatem  per 
includens,  c.  16. 

32  Juramentum  de  gravitate  materiae  cum  intentione 
emittendi  partem  levem,  quod  peccatum,  ib. 

33  Juramentum  promissorium  quatenus  differat  ab 
assertorio,  quoad  materise  levitatem,  ib. 

34  Juramentum  promissorium  non  implere  est  con- 
tra  fidelitatem,  ib. 

35  Juramento  promissorio  Deus  non  tam  ut  testis, 
quam  ut  fidejussor  adducitur,  ib. 

36  Juramentum  promissorium  de  mortali,  quod  pec- 
catum?  c.  19. 

37  Juramentum  promissorium  de  futuro  veniali, 
quod  peccatum  ;  id  implere  quae  culpa?  ib. 

38  Juramentum  promissorium  de  re  non  mala  im- 
possibili,  quod  peccatum?  ib. 

39  Juramentum  promissorium  de  re  contra  consi- 
lium  non  est  per  se  mortale,  ib. 

Vicle  Juramenli  obligatio. 

40  Juramentum  promissorium  de  aliena  actione  du- 
pliciter  se  habet,  1.  2,  c.  1. 

41  Juramentum  firmans  contractum  per  legem  pro- 
hibilum,  quem  effectum  habet,  1.  9.,  c.  26,  et  quid 
si  lex  respiciat  locum  communem,  vel  privatum, 
ib. 

42  Juramenlum  in  contractum  lege  prohibitum,  et 
factum  contra  ejus  juramenlum,  an  contirmet  con- 
tractum,  c.  29. 

43  Juramentum  additum  promissioni  an  valide  det 
aclionem  in  judicio,  c.  25. 

JURAME.NTI    OBLIGATIO. 

1  Juramentum  fictum  per  se  non  inducit  obligatio- 
nem,  tr.  5,1.  l,  c.  l. 


1198 


INDEX  RERUM. 


2  Juramentum  additum  comminationi  quatenus 
obliget,  1.  2,  c.  1. 

3  Juramenlum  additum  assertioni  de  futuro  specia- 
liter  obligat,  ib. 

4  Juramenti  promissorii  obligatio  qualis ,  c.  2,  talis 
obligatio  est  gravis  ex  genere  suo,  ib.,  differt  ab 
obligatione  voti,  c.  1,  quatenus  separatse  nascantur, 
ib. 

5  Juramenti  an  voti  major  sit  obligatio,  c  3. 

6  Juramentum  promissorium  an  obliget  ad  homi- 
nem?  c.  4. 

7  Juramenli  promissorii  obligatio  preecipue  est  res- 
peclu  Dei,  ib. 

8  Juramentum  non  conjunctum  cum  promissione 
humana  non  inducit  obligationem,  prseterquam 
ad  Deum,  ib. 

9  Juramentum  promissorium  propriissime  inducit 
obligationem  etiam  ad  hominem,  c.  4. 

10  Jvramentum  promissioni  additum  magis  an  obli- 
get  ad  illum  cui  fit,  ib. 

11  Juramentum  per  Deum  implicite  in  creatura  eam- 
dem  inducit  obligationem,  c.  5. 

12  Juramentum  promissorium  ut  obliget,  sat  estin- 
tentio  jurandi,  c.  7. 

13  In  dubio  utrum  promissorium  juramentum  te- 
neat,  quid  faciendum,  ib. 

14  Juramenli  promissorii  obligatio  non  impeditur 
per  intentionem  non  implcndi  rem  juratam,  ib. 

15  Juramenlum  promissorium  simulatum  vel  dolo- 
sum,  utrum  obliget?  c.  8. 

16  Juramentum  cum  prudentia  amphibologica  non 
obligat,  si  absit  injuria,  ib. 

17  Juramenlum  extortum  per  injuriam  an  obliget, 
ib. 

18  Juramentum,  vel  per  injuiiam  extortum,  si  abs- 
que  peccato  et  turpitudine  jurantis  impleri  potest, 
obligat,  c.  9. 

19  Juramentum  factum  usurario  an  obliget?  ib. 

20  Juramentum  factum  latroni  an  obliget?  c.  9. 

21  Juramentum  de  non  petenda  re  per  injuriam  ex- 
torta  obligat,  ib. 

22  Juramenlum  de  non  petenda  relaxatione  jura- 
menti  injuriose  extorti  an  obliget,  ib. 

23  Juramentum  per  metum  extortum  an  obliget ,  et 
quando,  c.  10. 

24  Juramentum  ortum  ex  metu  sine  injuria  illata 
obligat,  ib. 

25  Juramentum  de  redeundo  ad  carcerem  cum  pe- 
riculo,  an  obliget,  ib. 

26  Juramcntum  per  metum  quare  obliget  plus  quam 
votum  aut  matrimonium,  ib. 

27  Juramenti  obligatio  impeditur  per  dolum  vel  er- 
rorem,  c.  11. 

28  Juramentum  cum  reduplicatione,  etiamsi  deci- 
piat,  obligat,  ib. 

29  Juramenlum  de  re  bona,  si  non  impediat  majus 
bonum,  obligatde  se,  c.  12. 

30  Juramentum  de  actu  bono  qui,  si  fiat  melior,  sit 
impediendus,  an  obliget,  ib. 

31  Juramentum  an  obliget  adminus  bonum?  ib. 

32  Juramentum  additum  voto  non  obligat,  nisi  eo 
obligante,  ib. 

33  Juramentum  additum  voto  mutatur  cum  voto  in 
melius,  ib.  An  possit  mutari  insequale?  ib. 

34  Juramentum  additum  promissioni  factse  Deo  , 
quatenus  obliget  ?  ib. 

35  Juramentum  additum  promissioni  faclae  homini 
quatenus  obliget,  et  an  possit  commutari?  ib. 


36  Juramentum  additum  assertioni  de  futuro  quan- 
tum  obliget?  tr.  5,  1.  2,  c.  12. 

37  Juramentum  additum  promissioni  internse  obli- 
gat,  ib. 

38  Juramentum  de  sponsalibus  an  obliget  ad  non 
ingrediendam  religionem?  c.  13. 

39  Juramentum  de  non  acceptando  episcopatu  qua- 
tenus  obliget,  ib. 

40  Juramentum  promissorium  de  aclu  qui  importet 
peccalum  mortale,  non  obligat,  c.  14. 

41  Juramentum  Israelitarum  de  non  dandis  uxori- 
bus  filiis  Renjamin,  an  fuerit  rectum  et  obligato- 
rium,  ib. 

42  Juramentum  de  opere ,  quod  fieri  nequit  sine 
peccato  veniali,  non  obligat,  c.  15.  An  debeat  esse 

•  cum  intentione  periiciendi,  an  secus?  ib. 

43  Juramentum  de  re  indifferenti  an  obliget?  c.  16. 
Quid  si  addatur  bonus  tinis,  ib. 

44  Juramentum  de  non  faciendo  opere  malo  quate- 
nus  obligel?  ib. 

45  Juramentum  de  non  facienda  re  indifferenti ,  si 
sit  de  omissione  impertinente  ad  virtutem ,  non 
obligat,  ib. 

46  Juramentum  promissorium  quatenus  obliget  fa- 
cere  veram  promissionem  de  futuro,  ib. 

47  Juramentum  de  non  faciendo  opere  bono  super- 
erogationis  non  obligat,  ib. 

48  Juramentum  de  omissione  boni  operis  spectantis 
ad  commodum  proximi  an  obliget,  c  17. 

49  Juramentum  de  non  mutuando  an  obliget?  ib. 

50  Juramenium  de  non  accusanda  uxore  an  obli- 
get?  ib. 

51  Juramentum  de  omittendo  bono  an  servetur 
absque  peccato?  ib. 

52  Juramentum  factum  contra  prseceptum  divinum 
non  obligat,  c.  18. 

53  Juramentum  factum  Gabaonitis  an  fuerit  obliga- 
torium?  ib. 

54  Juramenlum  factum  contra  prius  votum,  aut  ju- 
ramentum  promissorium,  utrum  obliget  ?  c.  19. 
Quid  si  creditor  consentiat,  ib. 

55  Juramentum  de  actu  per  legem  in  conscientia 
prohibitum  non  obligat,  ib. 

56  Juramentum  contra  leges  canonicas  non  est  va- 
lidum,  c.  20. 

57  Juramentum  contra  regulas  religionis  ,  etiam 
quae  ncn  obligant,  non  est  validum,  ib. 

58  Juramentum  contra  leges  civiles  obligantes  in 
conscientia  non  obligat,  ib. 

59  Juramenlum  conlra  leges  civiles  interdum  est 
validum,  ib. 

60  Juramentum  contra  bonos  mores  an  obliget  a 
peccato,  c.  21. 

61  Juramenti  de  non  revocando  testamento  obliga- 
tio,  c.  23. 

62  Juramentum  confirmans  pactum  futurse  succes- 
sionis  an  sit  validum,  c.  22. 

63  Juramentum  clerici  contra  immunitatem  eccle- 
siasticam  non  obligat,  c.  23. 

64  Juramentum  de  non  recedendo  a  promissione 
sub  tali  poena  an  obliget,  ib.  Idem  in  sponsalibus, 
ib. 

65  Juramentum  confirmans  omnium  bonorum  do- 
nationem  an  sitvalidum,  ib. 

66  Juramentum  illicitum  quando  obliget,  c.  24. 

67  Juramentum  additum  promissioni  prohibilse  et 
irritge,  an  obliget?ib. 

68  Juramenti  promissorii  duplex  obligatio,  c.  25. 


INDEX 

69  Juramento  relaxalo,  qualis  maneat  promissio? 
ib. 

70  Juramenti  obligatio  quando  transeat  ad  hsercdes, 
ib. 

71  Juramentum  servandi  paclum  legis  commissarice 
an  obliget?c.  26. 

72  Juramenlum  solvendi  per  ludum  acquisita  an 
obligel,  ib. 

73  Juramenlum  an  confirmet  pactum  quod  leges 
rcprobant  in  odium  creditoris,  c.  27. 

74  Juramentum  tirmans  contraclum  in  prsejudicium 
tertii  non  valet,  c.  28. 

75  Juramcntum  an  confirmet  pacta  irrita  per  leges, 
ib. 

76  Juramenlum  quatenus  firmet  conlractum  alio- 
quin  invalidum,  c.  29. 

77  Juramenlum  confirmatorium  an  transeat  ad  hse- 
redes,  ib. 

78  Juramentum  cadens  immediate  in  promissio- 
nem  de  futuro  irritam  per  leges,  an  sit  validum, 
ib. 

79  Juramentum  non  inducit  specialem  obligatio- 
nem  respectu  promissorii,  ib. 

80  Juramentum  per  se  slans  sine  turpitudine  credi- 
toris  magis  obligat  quam  promissorium  cum  tur- 
piludine,  ib. 

81  Juramenti  obligatio  an  sil  mere  personalis  utrin- 
que,  c.  31. 

82  Juramentum  praestilum  a  procuratore  an  obli- 
get?  Vide  Juramenti  causa  efficiens. 

83  Juramentum  an  transeat  ad  successores  utriusque 
partis,  ib. 

84  Juramentum  quoad  obligationem  stricte  est  in- 
terpretandum,  c.  32. 

85  Juramenti  obligationis  restrictiones  varise,  ib. 

86  Juramenti  obligatio  in  casu  dubio,  ib. 

87  Juramentum  dubium  ratione  metus  an  obliget, 
ib  ? 

88  Juramentum  de  re  in  totum  illicita,  in  partem  li- 
cita,  obligat  ad  parlem  licitam,  c.  34. 

89  Juramenlum  quando  et  quamdiu  obliget,  c.  35. 

90  Juramenli  promissorii  obligationi  an  fiat  satis 
per  sequivalens,  c.  35,  eliam  ex  consensu  promis- 
sarii,  c.  36,  et  auctoritate  superioris,  ib. 

91  Juramenti  commutati  obligatio  extenditur  ad  id 
in  quod  commutatur,  c.  36. 

Juramento  qualenus  aptetur  compensatio,  c.  37. 

92  Juramenti  obligatio  quot  modis  tollatur,  c.  38. 

93  Juramentum  promissorium  desinit  obligare  per 
condonationem  etiam  tacitam  promissarii,  c.  39. 

94  Juramenti  obligatio  potest  esse  aliquando  ex  lege 
naturali,  1.  3,  c.  1. 

JUHAMENTI  DISPENSATIO,    RELAXATIO,   SEU  ABLATIO. 

1  Juramenti  dispensatio  quomodo  differat  a  relaxa- 
tione,  tr.  5,  1.  2,  c.  38. 

2  Juramentum  a  quo  possit  irritari,  ib.  juramen- 
tum  quando  polest,  et  a  quo  irritari  sine  speciali 
causa,  ib. 

3  Juramentum  minorum  quatenus  possit  irritari  a 
tutoribus,  ib. 

4  Juramentum  puberum  circa  confirmationem  con- 
tractus  nequit  irritari  a  tutore,  ib. 

5  Juramentum  an  possit  irritari  ex  parte  ipsius  ju- 
rantis,  ib. 

6  Juramentum  factum  Deo  principaliter,  tertio  mi- 
nus  principaliter,  an  possit  remitti  tertio,  c.  39. 


RERUM.  1499 

7  Quse  nolitio  vel  remissio  requiralur  in  tertio  ut 
juramenlum  irriletur,  ib. 

8  Juramcnlum  an  possit  remilli  mutuo  a  mutuo 
sibi  jurantibus,  ib. 

9  Juramenlum  absque  sponsalibus  de  ducenda  pau- 
pcrc  an  possit  ab  illa  remilti,  ib. 

10  Qui  cocgit  adjurandum,  an  cogi  possit  ad  remit- 
tendum,  ib. 

11  Juramcnlum  meum  an  possim  mihi  remiltere, 
ib. 

12  Juramcntum  promissorium  factum  Dco  ,  quando 
ct  a  quo  possil  dispensari,  c.  40. 

13  Juramenta  omnia  an  possint  ab  Episcopis  dis- 
pensari,  etan  vcro  aliqua  omnino  Papse  reservata, 
ib. 

14  In  privilegiis  relaxandi  juramenta,  quee  censean- 
tur  non  comprehendi,  ib. 

15  Juramentum  promissorium  homini  faclum  an  et 
quando  possit  a  superiore  relaxari,  ib. 

16  Juramentum  licitum  factum  tertio  in  utilitatem 
tertii  quando  relaxari  possit,  ib. 

17  Juramentum  illicitum  respectu  crediloris  potest 
relaxari,  c.  41. 

18  Juramenlum  regi  factum  quomodo  relaxcmr,  ib. 

19  Juramenti  relaxatio  cujus  Prselali  potestatem  re- 
quiral,  ib. 

20  Juramentum  factum  tertio  non  relaxatur  suffi- 
cienter  ab  habenle  potestatem  relaxandi  vota  ju- 
rata,  ib. 

21  Juramentum  terlio  factum  an  possit  a  sseculari 
potestate  relaxari,  ib. 

22  Juramentum  factum  lertio  ex  qua  causa  sufficien- 
ter  relaxetur,  ib. 

23  Ad  juramenti  relaxationem  qui  metus  sufficiat, 
ib. 

24  Juramenti  relaxatio  an  habeat  locum  in  perjurio, 
ib. 

25  Juramentum  annullatur  per  dolum  in  substantia 
rei,  ib. 

26  Juramenlum  non  irritatur  per  errorem  circa 
causam  extrinsecam  moventem  ad  jurandum,  vel 
circa  qualitatem  accidentariam  rei  juratse,  c.  11. 

27  Juramentum  quatenus  per  ignorantiam  invalide- 
tur,  ib. 

28  Juramentum  quatenus  possit  relaxari  a  credilore, 
ib. 

29  Juramentum  quando  admitlat  repetitionem  pro- 
missi,  quando  non,  c.  25. 

30  Juramentum  quatenus  admittat  petitionem  rela- 
xationis,  ib. 

31  Juramenli  confirmalorii  relaxatio  difficilis,  c.  29. 

32  Juramenti  contractum  conlra  leges  firmantis  re- 
laxatio  qualis,  c.  33. 


1  Jurans  secum  se  aliquid  alicui  daturum  tenetur, 
tr.  5, 1.  2,  c.  1. 

2  Jurans  se  rediturum  ad  carcerem  cum  periculo, 
an  obligetur,  c.  10. 

3  Jurans  sponsalia  an  possit  ingredi  religionem, 
c  12. 

4  Jurans  sine  causa,  ea  adveniente,  an  teneatur, 
c.  19. 

5  Jurans,  nec  attendens  ad  divinum  cultum  ut  sic, 
peccat,  1.  1,  c.  6. 

6  Jurare  presbyteri  quatenus  non  dcbeant,  c.  14. 

7  Jurans  dupliciter  potest  se  habere  ad  religionem, 
c.  4. 


J200  INDEX 

8  Jurandi  prseeeptum  ad   quam  virtutem  spectet, 

1.  3,  C.  1. 

9  Jurans  putando  esse  falsum,  semper  peccat  mor- 
taliter,  1.  2,  c.  41. 

10  Jurandi  obligatio  potest  interdum  imponi  per 
humanum  prseceptum,  1.  3,  c.  1. 

11  Juransfalsum  putando  esseverum,  quatenus  pec- 
cet,  c.  4. 

12  Jurandi  incaute  consuetudo  an  constituat  homi- 
nem  in  statu  peccati,  c.  6. 

13  Jurandi  consuetudo  non  est  unum  aliquod  pec- 
calum,  ib. 

14  Jurandi  verum  consuetudo  non  est  mortalis,  ib. 

15  Jurandi  verum  vel  falsum  indiscriminatim  con- 
suetudo,  quale  peccalum  sit,  ib. 

16  Jurans  verum,  juraturus  falsum,  si  sibi  interes- 
set,  quomodo  peccet,  ib. 

17  Jurandi  incaute  consuetudo  quod  peccatum,  ib. 

18  Jurans  incaute  seque  peccat  jurando  vere  ac  fal- 
so,  ib. 

19  Jurare  consuetus,  quomodo  se  debeat  habere  in 
confessione,  c.  8. 

20  Jurans  se  facturum  mortale ,  an  gravius  peccet 
cum  intentione  faciendi,  an  sine  illa,  c.  19. 

21  Jurans  solvere  intra  decem  dies,  si  non  solvat  ul- 
tra  perjurium,  obligatur  solvere  cum  primum  po- 
test,  1.  2,  c.  36. 

JURISOICTIO. 

Quotuplexsit  jurisdictio,  tr.  6,  1.  6,  c.io. 


RERUM. 

4  Liberlas  ad  votum  promissorium,  quse  requiratur, 
tr.  6, 1.  1,  c.  6. 

5  Libertas  quatenus  rcquiratur  ad  votum,  ib. 

6  Libcrtas  triplex,  ib. 

7  Libertas  ab  obligatione  non  est  omnino  necessaria 
ad  votum,  ib. 

8  Libertas  ad  votum  exigitur,  quse  sufficeret  ad  pec- 
catum  mortale,  ib. 

9  Libertas  actus  secundo  primi  an  sufflciat  ad  ali- 
quale  votum,  ib. 

10  Libertas  a  coactione  et  metu  quatenus  requiratur 
ad  valorem  voti,  ib. 

11  Libertas  non  minuitur  per  votum,  c.  17. 

LINGUA. 

Lingua  peregrina  orare  an  expediat,  tr.  4 , 1.  3,  c.  5. 

LITANI.E. 

1  Litanise,  tr.  4, 1.  3,  c.  9. 

2  Litaniae  majores  et  minores,  ib. 

3  Litanise  non  sunt  inventa?  a  Gregorio,  ib.^ 


1  Locus  ad  orationem  qui  deceat,  tr.  4, 1.  2,  c.  5. 

2  Locus  ut  est  circumstantia  orationis  vocalis,  1.  3, 
c.  7. 

3  Loci  utilitas  non  impedit  orationem,  ib. 

4  Locus  sacer  circumstantia  est  orationis  vocalis,  ib. 

5  Locus  alius  interdum  sacro  est  commodior  ad 
orandum,  ib. 


LABOR. 

Labor  spiritualium  exercitiorum,  tr.  4, 1.  2,  c.  11. 

LATRIA. 

Latria?  cultus  non  continetur  in  omni  oratione,  tr.  4, 
1.  1,  c.  10. 


1  Laus  Dei  mentalis  quomodo  fiat,  tr.  4, 1.  1,  c.  5. 

2  Laus  qua  sibi  quis  alium  laudat,  qualis,  ib. 

3  Laus  in  officio  divino,  1.  4,  c.  4. 

4  Laus  Dei  duplex,  1.  2,  c.  20. 


1  Lectio  praeambula  ad  orationem  mentalem,  tr.  4, 
1.  2,  c.  2. 

2  Lectio  necessaria  ad  orationem  mentalem ,  ib.  3 

3  Lectiones  sacrae  afferuntur,  1.  4,  c.  2. 


1  Lex  naturalis  supponit  malum  esse  quod  prohi- 
bet,  tr.  5, 1.  3,  c.  1. 

2  Lex  gralise  non  irritavit  moralia,  sicut  cseremo- 
nialia,  c.  13. 

3  Lex  positiva  addita  naturali  an  augeat  distinctam 
obligationem,  tr.  6, 1.  2,  c.  7. 


1  Libertas  non  potest  exerceri  per  solam  potentiam 
passivam,  tr.  4, 1.  2,  c.  1. 

2  Liberlas  non  potest  dari  in  actu  voluntatis  sine 
intelleclu,  c.  13. 

3  Libertas  judicii  cum  datur  in  contemplatione,  da- 
tur  et  voluntatis,  c.  20. 


1  Locutio  Dei  et  creaturse  quatenus  differant,  tr.  4, 
I.  l,c,  4. 

2  Locutio  spirituum,  ib. 

3  Locutio  spirituum  duplex,  ib. 

4  Locutio  ad  Deum  et  ad  creaturas,  in  quo  differant, 
c.  5. 

5  Locutio  Dei  ad  hominem,  et  hominis  ad  Deum  in 
oratione,  quse,  1.  2,  c.  12. 

LUCERNARIUM. 

Lucernarium  quid,  tr.  4,  1.  4,  c.  15. 

LUTHERUS. 

Lutheri  error  circa  providentiam  divinam,  tr.  4, 1. 1, 

C.  6. 

M 

MALEDICERE. 

Maledicere  sine  intentione,  quare  non  sit  peccatum 
mortale,  tr.  5, 1.  3,  c.  17. 

MALEFICUS. 

A  malefico  licet  petere  ut  maleflcium  tollat,  si  po- 
test  licite,  licet  facturus  sit  illicite,  tr.  5, 1.  3,  c  13. 

MALUM. 

1  Mala  temporalia  petere  non  est  intrinsece  malum, 
tr.  4, 1. 1,  c.  19.  Dupliciter  peti  possunt,  ib. 

2  Mala  tcmroralia  diverso  modo  nobis  et  aliis  pe- 
tere  licet,  ib.;  quis  sit  ille  modus,  ib. 

3  Malum  quod  inlelligatur  in  Oratione  Dominica, 
1.  3,  c  8. 

MANUALIA. 

Manualia  beneflcia.  Vide  Beneticium,  4. 


INDEX  REftUM. 


1201 


MAIIIA  VIRGO. 

1  Maria  Virgo  vidct  omnia  qiue  Deus  in  Ecclcsia 
operatur,  ir.  4, 1.  1,  c.  11. 

2  Maria  Virgo  in  somno  et  in  instanli  conceplionis 
meruit,  1.  2,  c.  19. 

3  Maria  Virgo  pro  nobis  in  ccelo  orare  ,  est  dc  fide, 
I.  3,  c.  9. 

4  MariaVirgo  quomodo  dare  dicatur,  ib. 

5  Maria  Virgo  in  instanti  conceplionis  vovit ,  tr.  6, 
1. 1,  c.  9. 

G  Mariam  Yirginem  salutare  cum  danlur  signa,  an 
teneamur,  tr.  4,  1.  3,  c.  6. 


1  Maritus  qualenus  possit  imperare  uxori,  tr.  6,  1.  6, 
c.  2. 

2  Maritus  quatenus  potest  uxons  vota  irrilare.  Vide 
voti  irritatio. 

3  Maritus  quatenus  possit  vovere  peregrinationem, 
invita  conjuge,  c.  4. 

4  MariUis  aliqua  potest  vovere,  quse  non  polest  uxor, 
ib. 

MATER. 

1  Mater  an  possit  iriitare  vota  impuberum  vivo  pa- 
tre,  tr.  6, 1.  5,  c.  4. 

Vide  Volorum  irritatio. 

2  Mater  potest  irritare  indirecte  vota  nonnulla  filio- 
rum,  1.  6,  c.  6. 

3  Mater  non  potest  irritare  directe  vota  filiorum,  sed 
tutor,  c.  7. 


1  Materia  orationis  est  res  postulata,  tr.  4,1.  1,  c.  7. 

2  Materia  orationis  vocalis,  1.  4,  c.  2. 

3  Materise  levitas  quando  minuat  peccatum ,  tr.  5, 
1.  3,  c.  4. 

4  Materise  levitas  facit  peccatum  mortale  veniale, 
tr.  6, 1.  5,  c.  4. 

5  Materise  gravitas  vel  levitas  unde  petenda,  ib. 

MATRIMONIUM. 

1  ftlatrimonium  per  procuratorem  est  nullum  ,  si 
ante  fuit  procuralio  revocata,  tr  5, 1.  2,  c.  31 

2  Matrimonium  metu  factum  quo  jure  irritetur,  tr.  6, 
1.  1,  c.  8. 

3  Malrimonium  quatenus  requirat  signa  externa , 
c   13. 

4  Matrimonium  per  se  non  est  materia  voti,  c.  9. 

5  Matrimonium  quando  potest  esse  materia  voti,  ib. 
Vide.Voti  maleria. 

6  Matrimonium  dubium  pro  quo  habendum,  1.  4, 
c.  5. 

7  Matrimonium  po£t  votum  ad  quid  valeat,  c.  16. 

8  Qui  ducit  uxorem  habentem  votum  castitatis  , 
quamvis  eam  induxerit  ad  nubendum,  non  peccat 
postea  utendo  matrimonio,  ib. 

MATUTINUM. 

1  Matutinum  tempus  orationi  aptum,  tr.  4,  1.  2,  c.  5. 

2  Matutinum  in  officio  divino,  1.  4,  c.  4. 

3  Matutinum  a  Laudibus  licet  sejungere,  generatim 
loquendo,  c.  6. 

4  Matulinum  a  Laudibus  quando  separatur,  quse  ad- 
vertenda,  ib. 

5  Malutinum  et  vespertinum  officium  quid  sit,  c.  10. 

6  Mauitinum  potest  dicifin  die  praecedenti,  c.  27  ; 
et  qua  hora,  ib. 

XIV. 


Medici  judicium  ad  non  recitandum  quando  suffi- 
ciat,  tr.  4,  1.  4,  c.  28. 

MEDITATIO. 

1  Meditatio  quid  sit,  tr.  4,  1.  2,  c.  2. 

2  Mcdilatio  ex  sc  non  speclat  ad  orationem,  ib. 

3  Meditalio  qui  spcclelad  oralionem,  ib. 

4  Mcdilalio  debet  esse  praclica,  ib. 

5  Meditalio  orationisquo  tcndal,  ib. 

6  Meditationis  duo  pnecipui  effectus,  ib. 

7  Meditalio  quid  confcrat  obsecrationi,  ib. 

8  Meditatio  et  oralio  quando  conjungantur,  ib. 


1  Media  necessaria  ad  salulem  sunt  nobis  divino  jure 
prfecepia,  tr.  4, 1. 1,  c.  29. 

2  Media  nox  accipitur  pro  tempore  a  media  nocle  ad 
auroram,  1.  4,  c.  15. 

MEMORIA. 

Memoria  Dei  frequens  quam  juvet,  tr.  4, 1.  2,  c.  16. 

MENDACIUM. 

Mendacium  est  triplex,  tr.  5, 1.  5,  c.  4. 

MENDiCARE. 

Mendicare  anteneatur  extreme egens,  tr.  4, 1. 1,  c.  29 . 

MENTALIS  ORATIO. 

Mentalisoratio.  Vide  Oratio  mentalis. 

MENTIRI. 

Mentiri  Deo  ex  genere  suo  estmortale,  tr.  6, 1.  4,  c.  1. 

MERCATOR. 

A  mercatore  exacturo  usuras  licet  petere  mutuum, 
tr.  5,  1.  3,  c.  13. 


1  Merilum  actus  quid  requirat,  tr.  5, 1. 1,  c.  5. 

2  Meritum  de  condigno  quid  ?  c.  23. 

3  Meritum  orationis  quatenus  ex  radice  charitatis, 
c.  22. 

4  Ad  meritum  de  congruo,  probabile  estnon  semper 
requiri  sanctificantem,  ib. 

5  Merito  suo  quatenus  orans  possit  confidere,  c.  24. 

6  Merita  propria  non  debent  observari  oranti,  ib. 

7  Merita  propria  discutienda  ad  oralionem,  ib. 

8  Meritorum  propriorum  recordatio  quatenus  bona, 
ib. 

9  Meritum  de  justitia  non  est  necessarium  ad  infalli- 
bilem  impetrationem,  c.  27. 

10  Meritum  ab  impetratione  distinguitur,  c.  22. 

11  Meritum  quomodo  crescat  in  opere,  1.  3,  c.  6. 
Vide  Aclus,  8. 


1  Metus  mortis  an  excuset  a  recitalione,  tr.  4,1.  4, 

C.  28. 

2  Metus  an  irritet  juramentum,  tr.  5,  1.  2,  c  10. 

3  Metus  non  tollit  intentionem,  ib. 

4  Metus  ex  quibus  causis  oriatur,  tr.  6,  1.  1,  c.  7. 

5  Metus  ex  causis  naturalibus  ortus  non  irritat  vo- 
tum,  ib. 

6  Metus  proveniens  ab  actione  injuriosa  hominis, 

76 


1202  INDEX 

nisi  sit  directe  extorquendum  votum,  non  illud  ir- 
ritat  ex  natura  rei,  ib. 
Vide  Volum. 

7  Melus  ab  homine  intenius,  et  extorquens  votum  il- 
lud,  non  irrital  ex  natura  rei,  c.  11. 

8  Metus  cadens  in  constantem  virum  qui  sit,  c.  8. 


Minister  ecclesiasticus  orat  nomine  totius  Ecclesise, 
tr.  4,  1.4,  c.  1. 

MIRACULUM. 

1  Miraculorum  fides  quse,  tr.  4, 1. 1,  c  24. 

2  Miracula  cur  fiant  interdum  per  peccatores,  c.  25. 

3  Miraculum  non  fit  ad  confirmandum  mendacium, 
ib. 

MISSA. 

1  Missse  tempore  an  orare  teneamur,  tr.  4,1.1,  c.  30. 

2  Missa  oplimum  exemplar  orandi,  1.  3,  c.  2. 

3  Missae  tempore  nihil  vocaliter  recitare  tenemur, 
c.  6. 

4  Missam  audit  qui  inservit,  licet  ad  sacrisliam  eat, 
1.  4,  c.  15. 

5  Missam  dicere  ante  matutinum  an  liceat,  c.  24. 

6  Pro  Missa  hodierna  qui  eleemosynam  accepit,  an 
satisfaciat  dicendo  alio  die,  c.  29. 

modus  . 

Modus  ut  est  circumstantia  orationis,  tr.  4, 1.  4,  c.  7. 

MORBUS. 

1  Morbus  an  excuset  a  recitando,  tr.  4,  1.  4,  c.  28. 

2  Morbus  talis  ut  dubitetur  an  sit  obligatio  recitandi, 
quatenus  obliget,  ib. 


Mores  alii  civiles,  alii  naturales,  tr.  5,  1.  2,  c.  21. 

MOTETUM. 

Motetum  inlermiscere  sacris,  an  peccatum  sit,  tr.  4, 
1.  4,c.  13. 

MOTIO    PRACTICA. 

Motio  hsec  duplex  est.  tr.  4,  1.  1,  c.  1. 

MOTIVUM. 

Motivi  honestasan  requiraturad  votum,  tr.  6,  1.  1, 
c.  4 

MUTILATIO. 

Muiilatio  verborum  inter  recitandum  quod  pecca- 
tum,  tr.  4,  1.  4,  c.  13. 


RERUM. 

4  Necessilas  orationis  consummatur  ex  decreto  di- 
vino,  ib. 

5  Necessilas  propriae  orationis  supponit  Deum  inci- 
pientem,  ib. 

6  Necessitas  gravis  vel  extrema  an  deobliget  a  voto, 
ib. 

7  Necessitas  in  intelleclus  non  necessitat  volunta- 
tem,  1.  2,  c.  20. 


1  Nocturni  in  officio  divino  quando  dicebantur,  tr.  4, 
1.  4,  c.  4. 

2  Noclurni  quatenus  possinl  separari,  c.  7. 


Nomen  Dei  quod  intelligatur  in  Oratione  Dominica, 
tr.  4,  1.  3,  c.  8. 


Notitia  divinae  promissionis  an  requiratur  ad  ora- 
tionem,  tr.  4,  1.  1,  c.  24. 


1  Novitii  non  tenentur  recitare  horas  sacras,  tr.  4, 
1.  4,  c.  20. 

2  Novitiorum  vota  qualia,  tr.  6,  1.  1,  c.  2. 


N 


NARRATIO. 

Narratio  operum  Dei  quatenus  sit  oratio,  tr.  4,  1.  3, 
C  3. 

NATALIS    DIES. 

Natalis  dies  an  cadat  sub  votum  jejunandi  sextis  fe- 
riis,  tr.  6,1.4,  c.  20. 

NECESSITA3. 

1  Necessitas  duplex  in  aclibus  virtutis,  tr.  4,  1.  1, 
c.  28. 

2  Necessitas  medii,  ib. 

s  N^cessitas  orationis  fundatur  aliquo  modo  in  ipsa 
rei  natura,  ib. 


0 


OBEDIEfTTA. 

1  Obedientia  quatenus  differat  a  religione,  tr.  4, 1.  2, 
c.  7. 

2  Obedientia  reddit  actus  magis  bonos,  tr.  6,  1.  2, 
c.  9. 

OBJECTUM. 

Objecta  plura  quando  se  impediant,  tr.  4, 1.  2,  c.  17. 

OBLIGATIO. 

1  Obligatio  an  necessario  inferatur  a  voto,  tr  6, 1. 1, 
c.  2. 

2  Obligalio  dupliciter  orilur  ex  aliqua  actione,  c.  13. 

3  Obligationes  ejusdem  rationis  non  multiplicantur 
circa  idem,  1.  2,  c  6. 

4  Obligatio  ad  Deum  et  ad  hominem  quatenus  diffe- 
rant,  1.  4,  c.  1. 

5  Obligationis  gravilas  unde  colligatur,  1.  6,  c.  6. 

6  Obligati.  Vide  Voti  obligatio. 

OBSECRATIO. 

Obsecratio  mentalis  quomodo  fiat,  tr.  4,  1. 1,  c.  5. 

OBSTIKATUS. 

1  Obstinatus  vix  potest  convenienler  orare,  tr.  4, 
1.  1.  c.  25. 

2  Obstinatus  in  peccato  quatenus  peccet  orando,  1.  3, 
c   8. 

OCCUFATIO. 

Occupalio  externa  an  semper  orationem  impediat, 
tr.  4,  1.  2,  c.  5. 

OFFICIUM   DIVINUM   EJUSQUE   INSTITUTIO. 

1  Officium  divinum  vel  ecclesiasticum  unde  dictum, 
tr.  4,  1.  4,  c.  2. 

2  Officii  ejusdem  institutio,  c.  6. 

3  Officium     ecclesiasticum    substanlialiter    ubique 
unum  est,  c.  2. 

4  Officii  divini  varielas,  c.  3. 


INDEX  RERUM. 


1203 


b  Officium  divinum  dividilur  rccte  in  diurnum  et 
noclurnum,  ib. 

6  Officii  nocturni  partcs  et  divisiones,  c.  4. 

7  Officium  Romanum  si    Ecclcsia   aliqua  anticipat, 
postca  non  polcst  pcr  sc  relinqucre,  1.  2,  c.  19. 

8  Officium  Romanum  polcst  a  qualibct  Ecclesia  ac- 
ceptari,  ib. 

9  Officium  Romanum  quatcnus  dcbeat   acceptari, 
1.  4,  c.  13. 

0FFIC1I    DIVINI    PARTES. 

1  Officii  divini  parles  materiales  defcnduntur  et  pro- 
banlur,  tr.  4,  1.  4,  c.  2. 

2  Officii  divini  materia,  ib. 

3  Officii  divini  partes,  c  5. 

4  Officii  divini  quse  forma  servanda  ubique,  c.  11. 

5  Officium  divinum  unde  incipiat,  c.  24. 

6  Officii  quae  pars  sit  notabilis,  c.  25. 

OFFICII    DIVINI   CIRCUMSTANTI.E. 

1  Officium  divinum  necessario  dicendum  est  voce 
sensibili,  tr.  4,  1.  4,  c.  7. 

2  Officium  privatum  polestdici  voce  submissa,  ib. 

3  Officium  canonicum  pro  usu  fidelium  debet  dici 
alta  voce,  ib. 

4  Officium  divinum  non  debet  dici  vulgari  lingua, 
ib. 

5  Officium  divinum  ubi  ex  officio  recitandum  quoti- 
die,  vel  aliquoties  in  hebdomada,  c.  10. 

6  Officium  divinum  in  choro  dicendum  a  religiosis 
quatenus,  ib. 

7  Officium  divinum  diei  sequentis  non  est  incipien- 
dum  ante  finem  prsecedentis,  ib. 

OFFICII   DIVINI   OBLIGATIO. 

1  Officium  divinum  recreationis  causa  lectum  non 
deobligat,  tr.  4,  1.  4,  c.  26. 

2  Officio  divino  extra  Missam  non  tenetur  populus 
sub  prsecepto  assistere,  1.  3,  c.  6. 

3  Officii  divini  publici  obligatio  Prselatis  prsesertim 
incumbit,  1.  4,  c.  70. 

4  Officii  divini  prseceptum  quatenus  singulos  obliget 
ecclesiasticos,  ib. 

5  Officii  divini  obligatio  nulla  consuetudine  potest 
abrogari,  c.  12. 

6  Officium  divinum  non  est  mulliplicandum  quoti- 
die  ob  multiplicationem  beneficiorum,  licet  au- 
geanlur  tituli,  c.  20. 

7  Officium  divinum  ratione  quarum  capellaniarum 
sit  recitandum,  c.  22. 

8  Ad  officium  divinum  recitandum  tenetur,  qui  ha- 
bet  beneficium  commendatum,  ib. 

9  Ad  officium  recilandum  tenetur  qui  beneficium 
alteri  commendat,  ib. 

10  Item  qui  habent  officia  proprie  manualia,  ib. 

11  Secus  esse  de  mero  coadjulore,  ib.,  maxime  ca- 
nonicorum,  ib. 

12  Officium  divinum  privatim  est  dicendum  juxta 
Rreviarium  approbatum  in  sua  dioecesi,  vel  ordi- 
ne,  etc;  alioqui  non  satisfit,  c.  23. 

13  Officii  recitandi  obligatio  est  personalis,  nec  per 
alium  impletur,  c.  28. 

14  Officium  qui  non  potest  totum  dicere,  an  teneatur 
ad  parlem,  ib. 

15  Officium  qui  hodie  non  recitat,  non  poteslimplere 
prseceptum  alio  die  id  recitando,  c.  29. 

16  Officium  non  recitans  post  sex  menses  per  ali- 


quos  dies  ab  obtento  bcneficio  an  teneatur  resti- 
luerc  pro  rata,  c.  30. 

OFFICIl    DIVINI    RECITATORES. 

1  Cum  duo  rccitant  ofiicium  divinum,  et  alter  non 
tenelur  rccilare,non  teneturetaudire  socium,  tr.  4, 
1.  4,  c.  12. 

2  Officium  divinum  an  recitare  teneantur,  qui  so- 
lum  habent  fructus  ecclcsiasticos,  non  bcneficium, 
c.  21. 

3  Officium  divinum  potesl  rccitari  privalim  a  duo- 
bus  vel  pluribus,  c.  25. 

4  Cum  aliquis  recitat  cum  alio,  non  inde  tenetur 
sub  mortaliad  attcntionem,  si  aliundenon  leneba- 
tur,  ib. 

5  Cum  duo  recitant,  non  cst  omnino  necesse  ut  lec- 
liones  alternent  inter  se,  sed  polesl  unus  omnes 
dicere  in  rigore,  ib. 

6  In  privata  plurium  officii  recitatione,  quse  ab  uno, 
quee  ab  omnibus  simul  dicenda,  ib. 

7  Officium  inter  plures  quomodo  privatim  recitan- 
dum,  ib. 

8  Recitantibus  privatim  pluribus,  corruptio  syllaba- 
rum  non  expedit  omnino,  ib. 

OFFICII    DIVINl    INTERRUPTIO. 


1  Officii  divini  interruptio,  tr.  4,1   4,  c.  11. 

2  Officii  divini  interpolatio  quod  peccatum  sit,  ib. 

OFFICII    DIVINI   MUTATIO. 

1  Officii  hujus  diei  mutatio  recitando  aliud  num  sit 
peccatum  mortale,  tr.  4,  1.  4,  c.  23. 

2  Officii  divini  hujus  diei  in  aliud  mutatio  quando 
sit  levis,  ib. 

3  In  hoc  aut  illo  officio  divino  recitando  potest  Pa- 
pa  dispensare,  ib. 

4  In  officii  divini  mutatione  quatenus  possit  Praela- 
tus  dispensare,  ib. 

5  An  qui  non  potest  officium  divinum  recitare,  aliud 
recilare  teneatur  loco  illius,  c  28. 

OFFICII   DIVINI    OMISSIO. 

1  Officium  divinum  an  possit  omitti  ex  aliqua  causa 
a  toto  choro  religiosorum,  tr.  4,  1.  4,  c.  10. 

2  Officii  canonici  omissio  pro  uno  die  est  mortalis, 
c.  25. 

3  Officii  hujus  diei  partem  notabilem  omittere  est 
mortale,  ib. 

4  Officium  diurnum  omittenti  quse  pcenitentia  impo- 
nenda,  c.  26. 

5  Officium  omittentibus  bencficiatis  quse  poenae  im- 
ponantur,  c.  29. 

OFFICIUM   VIRGINIS    ET    DEFUNCTORUH. 

1  Officii  Virginis  instilutio,  tr   4,  1.  4,  c.  6. 

2  Officium  Virginis  aut  defunclorum  in  choro  omit- 
tere  quod  peccatum  sit?  c.  13. 

3  Officium  Virginis  aut  pro  eo  canonicum  tenenlur 
recitare  pensionarii,  ut  clerici  qui  non  habent  be- 
neficium,  c  22. 

4  Ofiicium  Virginis  aut  defunctorum  quando  ex  obli- 
gatione  recitandum,  c.  25. 

Vide  Coadjutor,  et  Pensio. 

OMISSIO. 

1  Omissiones  bonorum  actuum  an  possint  esse  ma- 
teriavoti,  tr.  6, 1.  3,  c.  1. 
Vide  Voti  materia 


1204  INDEX 

2  Omissio  et  commissio  quatenus  possint  essc  ejus- 
dem  speciei,  1.  5,  c.  3.. 

3  Omissio  plurium  particularium  in  divino  officio 
quando  possit  csse  gravis,  c.  5. 

4  Omissio  alicujus  aclus  quando  habeat  specialem 
malitiam,  tr.  4, 1.  1,  c.  29. 

OPERATIO. 

Operationes  subordinatse  non  se  impediunt,  tr.  4, 
1.  2,  c.  13. 

OPUS. 

i  Opus  factum  ex  voto  melius  est  saliem  extensive, 
quam  factum  sine  volo,  tr.  6,  1.  1,  c.  17. 

2  Opus  ex  voto  faclum,  utsit  melius,  requirilur  res- 
pectus  ad  votum,  c.  17. 

3  Opus  ex  volo  factum  plus  habet  merili,  ib. 

4  Opus  ex  voto,  cujus  facli  pcenitet,  an  sil  praestan- 
tius,  ib. 

5  Opus  praeceptum  non  est  minus  perfectum,  eo  quod 
sit  ex  consilio,  ib. 

6  Opus  faclum  ex  juramento  an  sit  melius,  ib. 

7  Opus  pcenale  quomodo  ad  orationem  juvet,  tr.  4, 
1.  1,  c.  24. 


1  Orandum  semper  quomodo,  tr.  4, 1  1,  c.  30. 

2  Orare  possumus  pro  aliis,  c.  13. 

3  Orarc  licet  pro  particularibus,  ib. 

4  Orare  an  liceat  pro  reprobo,  ib. 

5  Orare  non  licet  absoluto  affectu  pro  seterna  salute 
reprobi  cogniti,  ib. ,  secus  ex  affectu  simplici, 
c.  15. 

6  Orare  non  licet  contra  Dei  decretum  revelatum,  ib. 

7  Orandum  pro  omnibus  hominibus,  ib. 

3  Inter  orandum  nullus  signctfe  excipiendus,  c.  15. 

9  Orare  non  licet  pro  infantc  decedente  sine  baptis- 
mo,  c.  21. 

10  Oranti  pro  se  facta  est  infallibilis  promissio,  c.  24. 

11  Orare  pro  se  non  videlur  conditio  omnino  neces- 
saria  ad  orationem,  ut  impetret,  ib. 

12  Orare  pro  aliis  quando  teneamur,  c.  30. 

13  Orare  pro  nobis  primo  obligamur,  ib. 

14  Oratur  pro  alio  duobus  modis,  1.  4,  c.  26. 

15  Orandi  affectus  quomodo  se  habcat  ad  vocem,  1.  3, 

C  2. 

16  Orare  spiritu  quid  sit  in  Divo  Paulo,  1.  2,  c.  13. 

17  Orans  vocaliter  debet  se  audire,  ib. 
Yide  Affectus,  Angelus,  et  Beati. 


1  Orationis  nomen,  tr.  4,  1.  1,  c.  1. 

2  Triplex  ejus  acceptio,  ib. 

a  Orationis  acceplio  pro  operatione  rejicitur,  ib. 

4  Oratio  propriissime  sumitur  pro  petitione,  c  3. 

5  Orationis  pro  pelitione  definitio  expenditur ,  c.  2. 

6  An  de  ratione  oralionis  sit  ut  bona  petantur,  c.  3. 

7  Orationis  malitia,  Dei  est  injuria,  ib. 

8  Oratio  sine  intentione  ulla  non  est  oratio,  ib. 

9  Oratio  ulrum  sit  actus  intellectus  an  voiuntatis,  ib. 

10  Ad  orationis  iinem  intrinsecum  non  est  necessa- 
ria  externa  locutio,  ib. 

"'  11  Oratio  an  foret  inutiiis ,  si  res  necessario  eve- 
nirent,  c.  6. 

12  Oratio  an  posset  esse  utilis,  Deo  neccssario  agen- 
te,  ib. 

13  Oratio  directe  facta  est  opusbonum,  ib. 

14  Crationis  exterioris  efficacia  c-st  ab  interiori,  ib. 

15  Oratio  cujus  virtutis  sit  actus  elicitus,  c.  7. 


RERUM. 

'  16  Oratio  ad  Deum  et  ad  hominem  qualenus  diffe- 
rant,  ib. 

17  Oralio  cst  actus  religionis,  ib. 

18  Quid  sufficiat  ut  oratio  sit  actus  religionis,  ib. 

19  Oratio,  si  fiat  ut  oportet,  est  actus  supernaturalis, 
c.  8. 

v  20  Oralio  habet  habitudinem  ad  quatuor,  c.  9. 

21  Oratio  ad  solum  Deum,  ib. 

22  Oratio  unde  sit  supernaturalis,  ib. 

23  Oralio  ad  Sanctos  non  est  proprie  virlus  religio- 
nis,  c.  10. 

24  Oratio  non  impetrans  non  est  inutilis,  c.  11. 

25  Oratio  quomodo  sit  propria  rationalis  creaturse, 
c.  13. 

26  Oratio  de  se  est  actus  meritorius,  c.  22. 

27  Oratio  habet  peculiarem  vim  disponendi,  et  so- 
landi  animam,  ib. 

28  Oratio  de  se  est  opus  satisfactorium,  ib. 

29  Oratio  est  impetratoria,  ib. 

30  Oratio  ut  impetret  quas  conditiones  requirat, 
C  23. 

31  Oratio  de  peccato  veniali  est  peccatum  morlale  , 
ib. 

32  Oratio  de  re  indifferente  non  habet  promissio- 
nem,  eslque  peccaminosa,  ib. 

33  Oratio  pie  fieri  quse  d*icatur,  c.  24. 

34  Oratio  non  tendit  eo  ut  propria  materia  rependa- 
lur,  sed  ut  Dei  gratia  conferatur,  ib. 

35  Orationis  vis  in  impetrando,  in  quo  fundetur, 
c.  25. 

36  Oratio  an  sit  medium  simpliciter  necessarium  ad 
'  salutem,  c.  27. 

37  Oratio  est  sirnpliciter  necessaria  ad  salutem , 
c.  28. 

38  Orationis  continuitas  qualis,  c.  30. 

39  Oratio,  obsecratio,  postulatio,  et  gratiarum  actio. 
quatenus  distinguantur,  1.  2,  c.  2. 

40  Orationis  definiliones  juxta  tres  ejus  status,  c.  11. 

41  Oratio  publica  et  privala  quse,  1.  3,  c.  1. 

42  Oratio  publica  semper  vocalis,  c.  2. 

43  Ad  orationem  quse  reducantur,  ib. 

44  Oratio  scripta  fieri  potest,  c.  3. 

45  Oralio  tres  habet  modos  causandi,  c.  4. 

46  Oralio  quatenus  per  culpam  impediatur,  c.  5. 

47  Oratio  communitatis  laudatur,  1.  4,  c.  1. 

48  Oratio  publica  existentium  in  peccato  mortali 
impetrat,  non  ratione  orantis,  sed  Ecclesiae,  c.  18. 
Vide  Angelus,  et  Bonum  conditio. 

ORATIOMS  MATERIA. 

Orationis  materia  est  res  quae  postulatur,  tr.  4,  1.  1, 
c.  6. 
Vide  Bonum. 

ORATiO    MENTAUS. 

1  Oratio  mentalis  quos  actus  includat,  tr.  4, 1.  2,  c.  1. 

2  Orationis  mentalisfinis,  ib. 

3  Oratio  mentalis  commendatur  in  sacra  Scriplura, 
ib. 

4  Oralionis  mentalis  laudes,  ib. 

5  Oratio  mentalis  aptissima  ad  meritum,  ib. 

6  Orationis  mentalis  utilitates,  ib. 

7  Oratio  mentalis  in  quibus  actibus  essentialiler 
consistat,  c.  3. 

8  Orationis  mentalis  species,  c.  3. 

9  Oratio  mentalis  nullo  Ecclesiae  prsecepto  directe 
prsecipitur,  c.  4. 

10  Oratio  mentalis  qualenus  cadat  sub  obligatio- 
nem,  ib. 


INDEX  REKLM. 

11  Oratio  mentalis  omnibus  consulenda,  ib. 

12  Oratio  menlalis  vocali  pneslat,  ib. 

13  Oralio  menlalis  mediuin  moralitcr  necessarium 
ad  vilae  puritalem,  clc,  ib. 

14  Oralionis  menlalis  circumstantiae,  ib. 

15  Oralio  mcntalis  instar  luminis,  c.  5. 

16  Orationis  mentalis  maleria,  ib. 

17  Orationis  menlalis  modus,  ib. 

18  Oratio  mentalis  includit  actus  intellcctus  ct  vo- 
Iuntatis,  c.  7. 

19  Oratio  mentalis  non  potest  esse  absque  omni  actu 
intellectus  vel  voluntatis,  c.  12. 

20  Oratio  mentalis  et  vocalis,  1.  1,  c.  1. 

21  Oratio  pure  mentalis  quando  atlribuatur  volun- 
tati,  c.  4. 

22  Oratio  mentalis  potest  consistere  sine  adverlentia 
reflexiva,  ib. 

23  Quae  occupatio  non  impediat  orationem  menta- 
lem,  c.  4. 

24  Oratio  mentalis  ad  quid,  1.  3,  c.  1. 

ORATIO    VOCALIS. 

1  Oratio  vocalis  potest  esse  sine  actuali  altentione, 
tr.  4, 1.  2,c.  12. 

2  Oratio  vocalis  quid  addat  mentali,  1.  3,  c.  1. 

3  Orationem  vocalem  qui  hseretici  non  admittant , 
ib. 

4  Oratio  vocalis  ut  licita  probatur,  ib. 

5  Oratio  vocalis  cerlam  formam  non  semper  exigit, 
ib. 

6  Oratio  vocalis  multiplex,  ib. 

7  Oratio  vocalis  quomodo   sit  elevatio  mentis   in 
Deum,  c.  2. 

8  Oralio  vocalis  privata,  imitatio  publicee,  ib. 

9  Oratio  vocalis  an  sit  ex  prsecepto,  c.  6. 

10  Oratio  vocalis  bene  cedit  mentali.  c.  7. 

11  Oralionis  vocalis  circumstanliaB,  c.  6. 

12  Oratio  vocalis  quamdiu  debeat  durare,  c.  7. 

13  Orationum  vocalium  multitudo  notatur,  ib. 

14  Orationis  locus  et  tempus.  Vide  Locus.etTempus. 

ORATIO  PRO  ALIO. 

1  Oratio  unius  pro  alio  utilis,  tr.  4, 1. 1,  c.  10. 

2  Oratio  pro  communitate  ex  suo  genere  nobilior, 
c.  13. 

3  Orare  pro  beatis  an  liceat,  ib. 

4  Orare  pro  Dei  gloria  an  liceat,  ib. 

5  Orare  an  liccat  pro  reprobo,  c  15. 

6  Oratio  pro  multis,  an  singulis  seque  impetret  ac 
facta  pro  uno,  c.  27. 

7  Orare  pro  aliis  quando  teneamur,  c.  3  '. 

ORATIO   DOMINICA. 

1  Oratio  Dominica  an  sit  sub  prsecepto,  tr.  4, 1. 3,  c.  5. 

2  Orationis  Dominica?  explanatio,  c.  8. 

3  Oratio  Dominica  non  delet  culpam  ex  opere  ope- 
rato,  ib. 

4  Oratio  Dominica  quatenus  inserviat  contra  pec- 
cata  venialia,  ib. 

5  Oratio  Dominica  an  dicatur  nomineEcclesise,  ib. 

ORATIONIS  PRjECEPTUM. 

1  Oratio  est  sub  preecepto  divino,  tr.  4,  1.  1,  c.  29. 

2  Oralionis  prseceptse  omissio ,  quod  peccatum  sit, 
ib.,  et  quando  nullum  sit  peccatum,  c.  30. 


120.". 
2  Organorum  usus  probalur,  tr.  4,  1.  4,  c.  8;  potest 
tamcn  fieri  cum  peccalo,  et  quando,  ib. 


Pactum  per  leges  irritum  dupliciter  firmalur  jura- 
mento,  tr.  5, 1.  2,  c.  28. 

PANIS. 

Panis  qui  petatur  in  Orationc  Dominica,  tr.  4,1.  8. 
c.  8. 

PAPA. 

1  Papa  non  potest  irritare  omnia  vota  ,  tr.  6,  1.  c 
c.  1. 

2  Papa  in  quse  non  habeat  potestatcm ,  ib . 

3  Papa  quatenus  possit  vovere  dependenter  ab  alio, 
ib. 

4  Papa  si  cogat  ad  votum  non  implendum,  non  po- 
test  cogere  ad  aliud  Ioco  illius  faciendum,  ib. 

5  Papa  ratione  suse  jurisdictionis  non  potest  prohi- 
bere  subdito  opus  consilii  per  se  loquendo,  c.  2. 

6  Papa  potest  indirecte  irrilare  aliqua  vota  fidelium, 
cujuscumque  status,  ib. 

7  Papa  an  possit  religiosorum  vota  directe  irritare, 
c.  7. 

PARENTES. 

1  Parentes   et  pastores  tenentur  moraliter  docero 
suos  Orationem  Dominicam,  tr.  4, 1.  3,  c.  6. 

2  Parentes  quod  jus  habeant  in  filios  puberes,  tr.  8, 
1   6,  c.  5. 

3  Parentes  an  possint  vota  filiorum  irrilare,  et  qua- 
tenus.  Vide  Voti  irritalio. 

4  Parentum   potestas  de  irritandis   votis   filiorum 
quamdiu  duret,  ib. 


1  Organa  ecclesiastica.  Vide  Instrumenta. 


1  Pater  in  Oratione  Dominica  spectat  ad  totam  Tri- 
nitatem,  tr.  4, 1.  3,  c.  8. 

2  Pasler  noster  an  debeat  sciri  ex  obligatione,  c.  6. 

3  Patris  nomine  in  votorum  irritatione  qui  intelli- 
gantur,  tr.  6, 1.  6,  c.  5. 

4  Pater  solus,  dum  vivit,  habet  potestatem  irriiandi 
vota  filiorum,  prseserlim  impuberum,  c.  6. 

PAUPER. 

Pauper  fictus  tenetur  restituere  eleemosynas,  tr.  6, 
1.  6,  c.  18. 

PECCATOR. 

1  Peccatores  in  via  possunt  orare,  tr.  4, 1.  1,  c.  11. 

2  Peccator  orans  satisfacit  obligationi  orandi,  ib. 

3  Peccator  an  specialiter  orare  teneatur,  ib. 

4  Peccalores  quatenus  Deus  exaudiat,  aut  non,  c.  25. 

5  Peccator  maxime  eget  oratione  mentali,  ib. 

6  Peccati  status  non  animadversus  non  impedit  im- 
petrationem  orationis,  ib. 

PECCATUM,   ET   PECCARE. 

1  Peccalum  veniale  a  Deo  petere  est  mortale ,  tr.  4, 
1.  1,  c  23. 

2  Peccatum  mortale  ex  genere  suo  quod  dicatur,  1.4, 
c.   2'. 

3  Peccati  habitus  non  cst  peccatum,  tr.  5, 1.  3,  c.  6. 

4  Peccatum  mortale  ex  genere  suo  quatenus  distin- 
guatur  a  veniali  in  suo,  c.  11. 

5  Peccatum  mortale  ex  genere,  quod  dicatur,  ib. 


1206  INDEX  RERUM 

6  Peccari  dupliciter  potest  contra  votum,  tr.  6, 1.  4, 
c.  1. 

7  Peccatum  est,  et  quod  sit,  vovere  temere,  ib. 

8  Peccatum  quodcumque  quatenus  orationem  impe- 
diat,  tr.  4,  1.  3,  c.  5. 

9  Peccatum  unum  quomodo  ex  multis  coalescat. 
Vide  Actus. 


PERSONA. 

1  Personse  divinse  ut  tales  orare  non  possunt,  tr.  4, 
1. 1,  c.  11. 

2  Persona  una  divina  utrum  orari  possit  sine  at- 
tentione  ad  alias,  c.  9 


PENSIONES. 

1  Pensionem  habens   ut  clericus  tenetur  recitare 
Virginis  offlcium,  tr.  4,  1.  4,  c.  22. 

2  Pensionarius  non  recitans  cui  debet  restituere , 
c.  30. 

PERICCLOM. 

Periculo  se  exponere  quando  sit  peccatum,  tr.  4,  1. 1, 

0.  17. 

PERJURIUM,    ET    PERJURUS. 

1  Perjurii  acceptiones,  tr.  5, 1.  3,  c.  2. 

2  Perjurium   sumptum   pro  incauta  juralione ,  an 
essentialiter  includat  falsitatem,  ib. 

3  Perjurium  quotuplex  sit,  ib. 

4  Perjurium  materiale  et  formale,  ib. 

5  Perjurium  qualenus  possil  esse  tam  in  juramento 
assertorio  quam  in  promissorio,  ib. 

6  Perjurium   assertorium    quantum  sit  peccatum , 
c.  3. 

7  Perjurium  an  sit  gravius  quam  homicidium,  ib. 

8  Perjurium  an  adulterio  sitgravius,  ib. 

9  Perjurium  assertorium  semper  est  mortale  ex  parte 
cujusvis  materise,  c.  4. 

10  Perjurium  jocosum  grave  peccatum. 

11  Perjurium  ex  quocumque  veritatis   defectu  est 
mortale,  ib. 

12  Perjurium    cum    naturali  inadvertentia  an  sit 
mortale  ex  consuetudine,  c.  6. 

13  Perjurium  seque  est  in  incaute  jurante,  sive  vere, 
sive  falso  juret,  c.  8. 

14  Perjurii   reservatio  ,    vel   circa   id  censura ,   an 
comprehendat  incaute  prolatum  in  consuelo,  ib. 

15  Perjurium   non  liceret ,   etsi  liceret  aliquando 
mendacium,  c.  9. 

16  Perjurium  ex  suo  genere  quomodo  sit  morlale, 
ib. 

17  Perjuris  quse  pcense  ecclesiasticee  imponantur, 
c.  12. 

18  Perjurium  censura  nulla  punitur  ipso  jure,  c.  15. 

19  Per  perjurium  non  incurritur  immediate  irregu- 
laritas,  ib. 

20  Per  perjurium  non  amittuntur  ipso  facto  benefi- 
cia  parta  ante  sententiam,  c.  16. 

21  Per  perjurium  quse  infamia  incurratur,  ib. 
Vide  Infamia. 

22  Perjurus  non  est  in  testem  admittendus,  c.  20. 

23  Perjurus  an  deponendus,  ib. 

24  Perjurus  an  beneficio  privandus  sit,  ib. 

25  Perjuro  quam  pcenam  statuunt  canones,  ib. 

PERMISSIO. 

Permissio  proprii  peccati  non  potestpeti,  tr.  4,  1.  1, 
c.  21. 

PERSEVERANTIA. 

1  Perseverantia ,  conditio  ad  orationem  necessaria, 
tr.  4, 1. 1,  c.  25. 

2  Perseverantia  in  oratione  quamdiu  durare  debeat, 
ib. 

3  Perseverantia  in  gratia  melior  quam  in  petendo, 
ib. 


PETITIO,  ET  PETO. 

1  Petitionis  nomen  pro  oratione  expenditur,  tr.  4, 
1.  1,  c.  1. 

2  Petitio  distincta  est  a  desiderio,  c.  3. 

3  Petitio  quomodo  sit  actus  rationis,  ib. 

4  Petitio  mentalis  est  actus  intellectus,  ib. 

5  Petilio  a  viatore  et  a  Beato  utrum  ejusdem  ratio- 
nis,  c.  10. 

6  Petere  aliquid  determinate  a  Deo  licitum  est,  c.  17. 

7  Petendi  a  Deo  modus  multiplex,  ib. 

8  Petere  bona  temporalia  ut  finem  ultimum  non 
licet,  ib. 

9  In  petitione  tanta?  perfectionis  in  particulari  ca- 
vendse  comparationes,  c.  21. 

10  Petitione  conditionata  non  est  per  se  malum 
petere  perfectionem  tantam  vel  tantam  ;  secus  de 
absoluta,  ib. 

11  Petitio  est  de  nondum  acceptis,  ib. 

12  Petere  non  licet  quse  scimus  nobis  data,  ib. 

13  Petere  licet  beneficia  gratise ,  quantumvis  pro- 
missa,  ib. 

14  Petere  possumus,  etiamsi  non  judicemus  nos  ali- 
ter  rem  assequi  non  posse,  c.  21. 

15  Petuntur  aliqua  ut  simpliciter  necessaria,  alia 
aliter,  ib. 

16  Petilio  ad  quid  proprie  dirigatur,  c.  22. 

17  Petitio  rei  honestae  non  conferentis  ad  vitam 
seternam,  an  impetret  ex  promissione,  c.  19. 

PETRUS. 

Petri  raptus,  tr.  4, 1.  2,  c.  20. 

PHANTASIA. 

Phantasia  capax  est  cognitionis  intuitivse,  et  abs- 
tractivse,  tr.  4, 1.  2,  c.  15. 

PIETAS. 

Pietas  orationis  in  quo  consistat,  tr.  4, 1. 1,  c.  23. 

POENA. 

Pcense  temporalis  hujus  vitse  remissio  non  habet 
infallibilem  impetrationem,  tr.  4, 1. 1,  c.  26. 


Pollutio  in  somnis,  in  dubio  quale  peccatum  esse 
praesumatur,  tr.  6, 1.  6,  c.  6. 

POSTULATIONES. 

Postulationes,  orationes,  obsecrationes  ,  gratiarum 
actiones,  etc,  quatenus  distinguanlur,  tr.  4,  1.  3, 
c.  2. 

POTESTAS. 

1  Potestas  jurisdictionis  quatenus  possit  vota  irri- 
tare,  tr.  6,  1.  3,  c.  3. 

2  Potestas  irritandi  non  est  semper  spiritualis,  1.  6, 
c.  1. 

3  Potestas  irritandi  potest  esse  dominativa,  ib. 

4  Potestas  dominativa  an  requirat  causam  ad  irri- 
tandum  votum,  ib. 

5  Potestas  ordinaria  et  delegata  quomodo  differant, 
c.  12. 

Vide  Voti  commutatio,  et  Voti  dispensatio. 


INDEX  RERUM 


120" 


PRACTICA   MOTIO. 

Practica  motio  quotuplcx,  Ir.  4, 1.  1,  c.  1. 

PR.ECEPTUM. 

1  Prsecepta  positiva  ,  nisi  fidei  ct  sacramcnlorum, 
non  tradidit  Christus  Dominus,  tr.  4,  1.  1,  c.  28. 

2  Prseceplum  de  oratione  est  juris  naturalis,  ac  pro- 
inde  semper  obligavit,  c.  29. 

3  Prsecepta  quse  somper  obligarinl,  ib. 

4  Prseceptum  naturale  de  oratione  mcntali  est  prse- 
cipue,  ib. 

5  Prseceptum  naturale  de  oralione,  ad  quam  virtu- 
tem  spectet,  ib.  Ad  Religionem,  ib.;  quando  obli- 
gat,  ib. 

6  Prseceplum  naturale  de  divino  cullu  non  obligat 
de  se  ad  actum  determinatum,  ib. 

7  Prseceplum  de  oratione  pro  quo  tempore  obliget, 
ib. 

8  Prseceptum  orandi  non  omnes  seque  obligat,  c.  30. 

9  Prseceptum  ecclesiasticum  nullum  est  de  oratione 
mentali  direcle,  1.  2,  c.  4. 

10  Prseceptum  divinum  de  oratione  mentali  pro 
certo  aliquo  tempore  nullum,  ib. 

11  Prseceptum  divinum  de  oratione  vocali  nullum 
est,  1.  3,  c.  6. 

12  Prseceptum  ecclesiasticum  positivum  non  solet 
imponi  sine  certa  temporis  determinatione,  c.  6. 

13  Prseceptum  impletur  etiam  cum  voluntate  non 
satisfaciendi  hac  vice,  si  postea  mutet,  1.  4,  c.  26. 

14  Prseceptum  non  pejerandi  naturale  est,  tr.  5,  1.  3, 
c.  2 

15  Prsecepta  primse  tabulse  quo  scnsu  sint  graviora 
prseceptis  secundse,  c.  3. 

PR.ELATUS. 

1  Prselatus  quatenus  possit  dispensare  ob  morbum 
ad  non  recitandum,  tr.  4, 1.  4,  c.  28. 

2  Prselatus  vovens  actionem  subditorum  ad  quid  te- 
nealur,  tr.  6,  1.  4,  c.  10. 

3  Prselatus  quo  titulo  cogat  ad  voti  impletionem, 
c.  16. 

4  Praelatus  votum  irritans  ex  potestate  dominativa, 
an  teneatur  id  in  aliud  commutare,  1.  6,  c.  1. 

5  Prselatus  non  potest  cogere  subditum,  ut  dictam 
commutationem  voti  acceptet,  ib. 

6  Prselatus  invito  vovente  non  potest  dispensare, 
cum  irritare  votum  illius  potest,  ib. 

7  Prselati  Papa  inferiores  non  possunt  directe  irri- 
tare  vota  Christianorum,  ib. 

8  Prselati  Papa  inferiores  possunt  irritare  indirecte 
vota  aliqua,  c.  2. 

9  Prselatus  religionis  quatenus  possit  vota  subdito- 
rum  irritare.  Vide  Rcligiosus. 

10  Prselatus  religionis  quisnam  possit  subditorum 
vota  irritare,  c.  8. 

11  Prselatus  religionis  inferior  non  potest  irritare 
votum  subditi  a  superiori  Prselato  confirmatum,  ib. 

12  Prselalus  superior  potest  irritare  votum  approba- 
tum  ab  infcriori,  ib. 

13  Prselatus  potest  irritare  votum  a  se  approbatum, 
ib. 

14  Prselatus  religionis  an  peccet  irritando  votum  a 
se  approbatum,  ib. 

15  Praelatus  oequalis  succedens  potest  irritare  vota 
approbata  ab  sequali,  ib. 

PRESBYTER. 

Presbyter  in  jure  qui  sit,  tr.  4, 1.  4,  c.  16. 


PR/ESTIMONIUM. 


1  Prsestimonium  quid  sit,  cl  ad  quid  obliget,  tr„  \, 
1.  4,  c.  22. 

2  Prsestimonii  compos,  si  non  recitet,  tenctur  resti- 
lucre,  c.  29. 

PR,EORDlNATIO. 

Prseordinatio  divina  circa  effectum  fulurum  qualis, 
tr.  4, 1. 1,  c.  6. 


Prima  in  officio  divino,  1.  4,  c.  5. 
Qua  hora  sit  canenda  in  choro,  c.  .5. 

PRIVILEGIUM. 

Privilegia  gratise  singularis  non  petenda,  tr.  4,  1.  1, 

C  21. 

PROCESSIONES. 

Processionibus  et  similibus  quse  obligatio  assistendi. 
tr.  4,  1.  2,  c.  7. 

PROFESSIO. 

Professio  facta  repugnante  conjuge,  eo  mortuo  non 
revalescit,  tr.  5,  1.  2,  c.  19. 

PROBISSIO,    ET  PROMITTO. 

1  Promissio  divina  est  de  gratia  et  gloria,  tr.  4,1. 1, 

C.  5. 

2  Promissio  Dei  facta  orantibus  esl  conditionalis. 
c.  23. 

3  Promissio  valida  inducit  assertionem  de  futuro, 
tr.  5,  1.  2,  c.  1. 

4  Promissio  jurata,  ib. 

5  Promissio  quid  addat  asserfioni,  ib. 

6  Promissio  non  est  adsequata  materia  juramenti 
promissorii,  ib. 

7  Promissio  gemina  et  jurata  ad  hominem  facta 
utrum  sequivaleat  voto,  c.  3. 

8  Promissio  jurata  an  cuilibet  afferat  majorem  obli- 
gationem,  c.  4. 

9  Promissio   facta  latroni,  verbi    gratia,  quatenus 
obliget,  c.  3. 

10  Promissio  interna  jurata  obligat,  c.  12. 

11  Promissio  dupliciter  potest  prohiberi,  c.  24. 

12  Promissio  juramento  firmata  dataclionem,  c.  24. 

13  Promittendi  verbum  duas   indicat  voluntates  , 
tr   6,  1.  1,  c.  4. 

14  Promissio  potest  esse  mala,  et  executio  bona, 
ib. 

15  Promissio  simplex  religionis  quatenus  obliget, 
c.  7. 

16  Promissio  quisnam  actus  sit,  c.  13. 

17  Promissio  debet  necessario  esse  de  bono  ejus  cui 
fit,  c.  15. 

18  Promissiones  factse  Sanctis  quatenus  fieri  Deo  di- 
cantur,  c.  16. 

19  Prornissio  humana  obligat,  1.  6,  c.  9. 

20  Promissio  Deo  et  homini  quatenus  differant,  1.  4, 
c.  1. 

21  Promissio  pura  facta  absenti  non  obligat,  1.  6, 
c.  9. 

22  Promissio  quando  est  opus  pietatis  est  materia 
voti,  1.  4,  c.  5. 

23  Cum  promissioni  humanse  votum  additur,  est  du- 
plex  obligatio,  ib. 

24  Promissio  contravotum  facta  non  valet,  c.  16. 

25  Promissio  humana  pia  utrum  aliquando  prseva- 
leat  volo,  ib. 


1208 


INDEX  RERUM. 


PROMPTITUDO. 


1  Promptitudo  in  devotione,  tr.  4, 1.  2,  c.  6. 

2  Promptitudo  duplex,  c  6. 

PROPHETA. 

Prophetse  non  prophetabant  ut  insani,  tr.  4,  1.  2, 
c.  19. 

PROPOSITUM. 

1  Propositum  faciendi  aliquid  in  honorem  Dei,  an 
obligationem  inducat,  tr.  6, 1.  1,  c.  2. 

Non  inducit  obligationem,  ib. 

2  Propositi  nomine  interdum  promissio  significatur 
in  jure,  ib. 

3  Propositum  est  ad  votum  necessarium,  c.  3. 

4  Propositum  implendi  votum  an  sil  de  voti  essen- 
tia,  c.  4. 

5  Propositum  virtuale  et  formale  quod,  ib. 

6  Propositum  implendi  necessarium  est  ut  illud  rite 
flat,  c.  5. 

7  Propositum  de  violando  ssepe  votum  in  matrria 
levi,  quod  peccalum,  1.  5,  c.  5. 

PROVIDENTIA . 

1  Providentia  extraordinaria  non  semper  miracu- 
losa,  tr.  4, 1.  1,  c.  18. 

2  Providentia  quatenus  spectet  ad  meditalionem, 
1.2,  c.  1. 

PROXIMUS. 

1  Proximo  defuncto  quem  constat  esse  damnatum, 
potesl  peti  pcena  selerna,  tr.  4,  1.  1,  c.  19. 

Secus  si  non  constet,  ib. 

2  Proximo  viatori  non  licet  postulare  vindictam  se- 
tcrnam,  ib. 

PSALMUS,    PSALMODIA. 

1  Psalmodia  probatur,  tr,  4,  1.  4,  c.  2. 

2  Psalmus,  hymnus,  et  canticum  quatenus  differant, 
c.  2. 

PSALMISTA. 

Psalmista  quis  sit,  tr.  4,  1.  4,  c  9. 

PUBERTAS. 

Pubertatis  anni,  tr.  6,  1.  1,  c.  6. 


R 


RELIGIOSUS. 

1  Religiosis  quam  intersit  orare  mentaliter,  tr.  4, 1  2, 
c.  4. 

2  Religiosus  ex  se  non  lenetur  ccrtum  tempus  ora- 
tioni  mentali  impendere,  ib. 

3  Religiosus  non  teneturad  omnia  media  perfectio- 
nis,  c.  4. 

4  Religiosi  quomodo  obligentur  recitare  officium  sa- 
crum,  1.  h,  c.  17. 

5  Religiosus  non  constitutus  in  sacris  an  teneatur  re- 
citare  quod  in  choro  prseteriit,  ib. 

6  Religiosi  laici  non  tenenlur  ad  horas  sacras,  ib. 

7  Religiosi  tenentur  ex  consuetudine  ad  horas  cano- 
nicas,  ib. 

8  Religiosus  .proiitens  chorum  qualiter  peccet,  si 
omittat  horas  canonicas  recitare,  ib. 

9  Religiosus  profitens  chorum  dispensatus  a  Papa  ut 
in  saeculo  vivat,  an  teneatur  ad  horas  recitandas, 
c.  is. 

10  Religiosus  fugitivus  non  ideo  solvitur  ab  obliga- 
tione  recitandi,  c.  18. 

Idem  de  damnatis  ad  triremes,  ib. 

11  Religiosus  licite  vovet.  Vide  Voti  causae  efficiens. 

12  Religiosus  quatenus  non  habeal  velle  et  nolle, 
tr.  6, 1.  3,  c.  5. 

13  Religiosorum  operum  sex  genera,  c.  6. 

14  Religiosus  quatenusnonpossit  cogi  acceptare  dis- 
pensationem  voti,  ib. 

15  Religiosorum  vota  possunt  irritari  a  Prcelatis,  sal- 
tem  ex  parte  materise,  1.  6,  c.  7. 

16  Religiosus  nec  potestfacere  votum  reale,  necper- 
sonale,  independenter  a  Prselato,  ib. 

17  Religiosi  vola  quatenus  possint  a  Prselatis  directe 
irritari,  ib. 

18  Religiosi  vota  irrita  per  Prselatum  non  redeunt, 
ib. 

19  Religiosus  quid  debeat  facere,  ut  possit  votum 
solvere,  ib. 

20  Religiosi  vota  a  quo  Prselato  sint  irritanda,  ib. 
An  a  Papa  possint  eodem  modo  irritari,  ib. 

21  Religiosi  votum  semel  approbatum  an  maneatir- 
ritabile,  ib. 

Vide  Prselatus. 

22  Religiosus  non  peccat  petendo  voti  irritationem 
absque  speciali  causa,  ib. 

Vide  Voti  causa  efficiens,  etVoti  obliffatio. 


RECOMPENSATIO. 

1  Recompensatio  in  voto  quando  non  sit  in  obliga- 
tione,  tr.  6,  1.  4,  c.  15. 

2  Recompensatio  potest  exigi  a  volum  non  servante, 
c.  16. 

REGNUM    COELORUM. 

Regnum  ccelorum  quid  signiflcet,  tr.  6,  1. 1,  c.  2. 

RELAXATIO. 

Relaxatio.  Vide  Juramentum. 


1  Religio  prsecipue  exercetur  in  oratione,  tr.  4,  1.  2, 

C.  3. 

2  Religionisdebilum  respectuDei  an  sitmajus  quam 
justitise,  tr.  6, 1.  4,  c.  11. 

3  Qui  post  votum  religionis  arctioris  intrat  laxio- 
rem,  non  obligatur  ad  priorem,  ib. 

4  Religio  formaliter  respicit  excellentiam. 
Vide  Aclus,  16. 


1  Pro  reprobo  an  liceat  orare,  tr.  4,  1.  1,  c.  15. 

2  Reprobo  revelato  an  possit  peti  auxilium  efficax,  ib. 

3  Reprobus  revelatus  quid  orare  debeat,  ib. 

4  Reprobos  an  liceat  excludere  orando,  ib. 

RESTITUERE. 

1  Restituere  an  teneatur  beneficiatus,  qui  sex  primos 
menses  non  recitat,  tr.  4,  1.  4   c  29. 

2  Restituere  pro  rata  an  teneatur,  qui  duos  aut  tres 
dies  post  primos  sex  menses  non  recitat,  c.  30. 

3  Reslituendi  obligatio  oriri  potest  ex  voluntaria  dis- 
tractione  in  recitando,  ib. 

4  Restituere  tenetur  fructus  qui  non  recitat,  dum- 
modo  non  sit  in  primis  sex  mensibus  a  beneficio 
obtento,  ib. 

Vide  Reneficiatus. 

RESTITUTIO. 

1  Restitutio  pro  omissione  recitandi  potest  fieri  in 
bonis  spiritualibus  in  primis  sex  mensibus,  ib. 


Non  vcro  post  illos,  c.  29. 
El  quomodo,  c  30. 

2  Reslilulio  pro  defectu  recitandi  facienda  antc  ju- 
dicis  senlentiam,  c.  30. 

3  Restitulio  hsec  an  sit  omnium  fructuum,  an  par- 
lis,  ib. 

4  Reslilulio  an  debeat  fieri  pro  minori  parte  quam 
sil  una  hora,  ib. 

5  Restitutionis  oplima  regula  pro  oflicii  omissione, 
ib. 

6  Reslitutio  pro  defectu  recilationis  cui  sit  facienda, 
ib. 

•7  Restitutio  frucluum  non  cst  nccessario  facienda 
pro  primis  sex  mensibus,  licet  ulterius  continuetur 
defeclus  recitationis,  c.  29. 


1  Revelationem  de  nostro  malo  non  tenemur  acci- 
pere  utirrevocabilem,  tr.  4, 1. 1,  c.  15. 

2  Revelatio  de  proprio  damno  non  impedit  oratio- 
nem,  ib. 

3  Revelatione  posita  absolula  de  damnatione  non 
potest  quis  contra  niti  circa  ultimam  salutem,  ib. 


1  Rosarium  Virginis,  tr.  4,  1.  3,  c.  9. 

2  Rosarium  dicitur  psalterium,  ib. 

3  Rosarium  simpliciter  impositum  in  pcenitentiam, 
pro  tertia  parte  usurpatur,  ib. 

4  Rosarii  antiquilas,  ib. 

5  Rosarium  alternatim  recitatum  quomodo  sufficiat 
ad  implendam  poenitentiam,  ib. 

6  Rosarium  dictum  per  partes  satis  est  ad  implendam 
obligationem,  ib. 

7  Rosarium  qua  attentione  sit  recitandum,  ib. 

8  Rosario  uno  an  fiat  satis  multis  obligationibus,  ib. 


1  Sacerdos  quis  dicatur  in  jure,  tr.  4, 1.  4,  c.  16. 

2  Sacerdos  uno  sacro  poterit  satisfacere  pro  multis 
parvis  eleemosynis,  c.  21. 

SACRIFICARE. 

Sacriticatur  soli  Deo,  tr.  6,  1.  1,  c.  16. 

SANCTI. 

1  Sancti  et  Angeli  sunt  orandi,  tr.  4,  1. 1,  c.  10. 

2  Sancti  quo  cultu  colanlur .,  ib. 

3  Sancti  quomodo  orentur,  ut  faciant,  ib. 

4  Sancti  cum  orantur,  non  fit  injuria  Christo,  ib. 

5  Sancti  audiunt  orationes  nostras,  et  quomodo,  ib. 

6  Sancti  orant  pro  nobis,  1.  4,  c.  22 

7  Sancti  duobus  modis  coli  possunt,  tr.  6,1.1,  c.  16. 

8  Sanctis  an  possit  fieri  votum.  Vide  Votum. 


Salomonis  somnus  cum  petiit  sapientiam  explicatur, 
tr.  4,  1.  2,  C.  20. 

SALVE  REGINA. 

Salve  Regina  probatur  et  exponilur,  Ir.  4,  I    3,  c.  9. 

SALUTATIO    ANGELICA. 

1  Salutatio  Angelica  non  debet  sciri  sub  prsecepto, 
tr.  4,  1.  3,  c.  6\ 


INDEX  RERUM. 

2  Salutalio  Angelica  explicatur,  c.  9. 

SAPIF.NTIA. 


1209 


Sapientia  slulta,  quse  a  Divo  Dionysio   appelletur, 
tr.  4,  1.  2,  c.  13. 


SATISFACTIO. 

1  Satisfactio  pro  aliis,  maxime  viatoribus,  infallibi- 
lis  est,  tr.  4, 1.  1,  c.  5. 

2  Satisfactio  et  meritum  quatenus  distinguantur  , 
1.  3,  c.  5. 

SCIENTIA. 

Scientia  infusa  quomodo   quis  utatur,  tr.  4,  1.  2, 
c.  19. 

SCRUPULOSUS. 

Scrupulosis  quomodo  recitandum,  tr.  4,  1.  4,  c.  26. 

SENSTJS. 

1  Sensus  quomodo  distinguitur  ab  appetitu,  tr  4, 
1.  2,  c.  i4. 

2  Sensus  externus  non  operatur  sine  interno,  ib. 

SEPTEM    HOR.E    CANONICJS. 

Septem  horarum  canonicarum  mysteria,  tr.  4.  1.  4, 
c.  6. 

Reliquse  vide  Horse  Canonicse,  et  Officium  Divi- 
num. 

SERAPHIN.  . 

Seraphin  curab  amore  denominetur,  tr.  4, 1.  2,  c.  15. 

SERVUS. 

1  Servorum  vota,  tr.  6, 1.  1,  c.  18. 

2  Servorum  vola  an  possint  a  dominis  irritari,  1.6, 
c.  3. 

Vide  Voti  irritatio. 

3  Servi  quatenus  non  subdantur  dominis,  ib. 

4  Servus  vovens  religionem,  si  nequeat  tunc,  debet 
postea  id  facere  sorlituslibertatem,  ib. 

SILENTIUM. 

Silentium  in  contemplatione  quid  significet,  tr.  4, 
1.  2,  c.  12. 

SOMNUS,    et  SOMNIUM. 

1  In  somnio  potest  esse  divinitus  elevatio  intellectus 
et  phantasia ,  cum  judicio   rationis ,  tr.  4,  1.  2. 

C.  19. 

2  In  somno  de  lege  ordinaria  nec  est  meritum  nec 
demeritum,  ib. 

3  Somnium  in  Scriptura  quid  significet,  ib. 

4  Somnus  ccstaticus  et  naluralis  quatenus  distin- 
guantur,  ib. 

5  Somnus  naturalis  non  nisi  miraculose  compatitur 
judicium  expeditum,  ib. 

6  Somnus  propheticus  naluraliter  impedit  sensuum 
opus,  ib. 

7  Somnusnon  impedit  usum  scientise  per  se  infusse, 
c.  20. 

SPECULATIO. 

Speculatio  quis  actus  in  oratione  mcntali,  tr.  4, 1.  2, 
c.  9. 

SPES. 

Spes  est  requisita  ad  orationem,  tr.  4, 1.  1,  c  24. 

SPONSALIA. 

Post  sponsalia  an  possit  quis  ingredi  religionem, 
tr.  5,  1.  1,  c,  13. 


1210 


INDEX  RERUM. 

2  Traditio,  et  promissio  possunt  jungi,  non  confun- 


STATUS. 

1  Status  triplex  incipientium,  proficientium,  et  per-  di,  ib. 
fectorum,  tr.  4,  1.  2,  c.  11.  3  Tradilio  diversam  obligalionemparitquam  votum, 

2  Status  hi  aliter  appellanlur,  c.  12.  ib. 

Semper  aliquo  modo  conjuncti  sunl,  ib.  tutor. 

3  Stalus  peccati  tripliciter  accipitur,  tr.  5,  1.  3,  c.  6.  Tutor  quatenus possit  irritare  vota  impuberum,  tr  6. 

1.  6,  c.  7. 


SUBDIACONUS. 


Subdiaconus  die  ordinalionis  quas  horas  recitare  te- 
neatur,  tr.  4, 1.  4,  c.  28. 


Subditi  an  possint  vovere,  tr.  6,  1.  3,  c  5. 
Vide  Voli  causa  efficiens. 

subjectio. 

Subjectio  in  personis  duplex,  tr.  6, 1.  3,  c.  5. 

SIJBMISSIO. 

Submissio  optimum  principium  orationis,  tr.  4,  1.  3, 
c.  2. 

surditas. 

Surditas  an  excusel  ab  obligatione  recitandi,  tr.  4, 
1.  2,  c.  6. 

SURREPTIO. 

Surreptio  etiam  grayissima  peccata  excusat  aut  mi- 
nuit,  tr.  6,  1.  5,  c.  4. 

SVMBOLUM. 

Symbolum  quomodo  sciendum,  tr.  4, 1. 1,  c.  19. 


Taurorum  agitatio  an  possit  esse  materia  voti,  tr.  6, 
1.  2,  c.  3. 

TEMERITAS. 

Temeritas  in  vovendo.  Vide  Peccatum. 

TEMPUS. 

1  Tempus  meditationi  aptius,  tr.  4, 1.  2,  c.  5. 

2  Tempus  ut  circumstantia  est  ad  oralionem  voca- 
lem,  1.  3,  c.  7. 

3  Tempus  ad  horas  canonicas,  tr.  4, 1.  4,  c.  27. 

4  Tempus  cujusque  horse  ante  vel  post  ponere,quod 
peccatum,ib. 

TEMPLUM. 

Templa  quse  necessitate  debeant  respicere  Orientem, 
tr.  4, 1.  3,  c.  7. 


1  Tenlationes  an  liceat  petere,  tr.  4,1.  1,  c.  19. 

2  Tentatione  urgenle  tenemur  orare,  c.  30. 

3  Tentatio  quse  intelligatur  in  Oratione  Dominica, 
1.  3,  c.  8. 


1  Tituli  quibus  Deum  oramus,  unde  sumnatur,  tr.  4, 
1.  2,  c.  2. 

2  Tituli  erga  Deum  quare  allegentur,  c.  2. 


1  Tradilio  non  requiritur  essentialiter  advotum  sim- 
plex,  tr.  6, 1.  1,  c.  14. 
Vide  plura  in  Votum. 


u 


Usurarum  debitores  qui  jurarunt,  quatenus  sint  co- 
gendi  solvere,  tr.  5,  1.  2,  c.  27. 

USURARIUS. 

Usurario  factum  juramentum  obligat,  tr.  5, 1.  2,  c.  9. 

usus. 

Usus  rationis  in  instanti  primo  an  teneamur  orare, 
tr.  4,  1.  1,  c.  30. 

UTILE. 

Utile  dupliciter  dicitur,  tr.  6, 1.  1,  c.  17. 

UTILITAS. 

Utilitas  mentalis  orationis,  tr.  4, 1.  2,  c.  1. 


1  Uxor  quatenus  subditasit  marito,  tr.  6,  1.  6,  c.  4. 

2  Uxor  quod  habeat  dominium,  ib. 
Vide  Conjuges  et  Maritus. 

3  Uxor  an  possit  vota  mariti  irritare.  Vide  Voti  irri- 
tatio. 

4  Uxor  non  potest  cogi  ad  comitandum  maritum  ad 
Hierosolymam,  ib. 

5  Uxor  non  potest  vovere  peregrinationem  Hieroso- 
lymitanam,  ib. 

V 

VELLE. 

1  Volendi  triplex  modus,  tr.  4,  1.  2,  c.  6. 

2  Velle  facere,  et  velle  habere  voluntatem  faciendi, 
qualenus  distinguantur,  ib. 

3  Velle  absolute,  quis  dicalur,  tr.  6,  1.  1,  c.  7. 


1  Verba  intelligere  non  est  de  substantia  orationis, 
tr.  4, 1.  3,  c.  5. 

2  Verborum  duplex  significatio,  ib. 

VERITAS. 

1  Veritatis  quicumque  defectus  contra  juramentum 
assertorium  facit  mortale  perjurium  ,  tr.  4,  1.  4, 
c.  10. 

2  Veritas  necessaria  ad  juramentum,  tr.  5,  1. 1,  c.  3. 
Vide  juramentum. 

VESPERjE. 

Vesperas  post  prandium  tempore  quadragesimali  in 
choro  dicere  est  peccalum  grave,  tr.  4, 1.  4,  c.  16. 

VIA. 

1  Via  triplex,  purgativa,  illuminativa  etunitiva,  tr.  4, 
1.  1,  c.  19. 

2  Hse  tres  vise  conjunctse  sunt,  1.  2,  c.  11. 

3  Vise  hae  unde  distinguantur,  ib. 

VIATOR. 

1  Yiatores  pro  viatoribus  orant,  tr.  4, 1. 1,  c.  10. 


INDEX 

2  ln  viatore  minus  requiritur  opinio  sanctitatis,  ut 
intercessione  illius  ulaniur,  quam  in  morluo,  ib. 

VIGILI/E. 

Vigilise  nocturna^  ad  orandum,  tr.  4,  1.  4,  c.  1. 

VINDICTA. 

Vindicta  quatenus  possit  peti  a  Dco,  tr.  4, 1.  1,  c.  19. 

VIRGO    MARIA. 

Virginem  salutare,  cum  datur  signum,  an  teneamur 
sub  aliquo  peccato,  tr.  4,  1.  3,  c.  6. 


1  Virtutes  morales  quatenus  liceat  petere,  tr.  4, 1. -1, 
c.  17. 

2  Virtutes  quomodo  imperent  actus,  1.  2,  c.  6. 

3  Virtus  aliqua  dupliciter  potest  dirigere  aclum  ex- 
ternum,  tr.  5,  1.  1,  c.  4. 

Vide  aclus,  10, 11, 14.  Affectus,  4. 


1  Visio  specialiter  contemplatio  dicitur,  tr.  4,  1.  2, 
c.  9. 

2  Visio  Dei  an  privetususensuum,  c.  16. 
Vide  Anima. 

VOLUNTAS. 

1  Voluntas  conditionata  duplex,  tr.  4,  1.  1,  c.  15. 

2  Voluntati  divina*  cui  teneamur  conformari,  c.  21. 

3  Voluntas  de  nostra  salute  est  primaria  in  Deo,  re- 
spectu  voluntatis  non  dandi  auxilium,  etc,  ib. 

4  Voluntas  quos  actus  habeat  in  oratione  mentali, 

C.  30. 

5  Voluntas  credendi  aut  sperandi  dici  potest  devotio, 
1.  2,  c.  7. 

6  Voluntas  non  potest  ferri  in  Deum  per  amorem 
elicitum  absque  cognitione  actuali,  c.  13. 

7  Voluntas  solum  ferlur  in  rem,  prout  ab  intellectu 
proponitur,  ib. 

8  Voluntas  extra  visionem  beatam  non  necessitatur 
ex  vi  objecti,  etc,  c  20. 

9  Voluntas  non  necessitatur  ad  necessitatem  intel- 
lectus,  ib. 

10  VolunlasDei,  ut  fiat,  de  qua  intelligitur  in  Ora- 
tione  Dominica,  1.  3,  c  8. 

11  Voluntas  ex  surreptione  non  sufficit  ad  valorem 
voti,  tr.  6, 1. 1,  c  1. 

12  Voluntatis  triplex  motus,  ib. 

13  Voluntas  semiplena  an  sufficiat  ad  aliquod  vo- 
tum,  ib. 

VOLUNTARIUM. 

1  Voluntarium  in  communi  an  sufficiat  ad  peccan- 
dum,  tr.  5, 1.  3,  c  7. 

2  Voluntarium  simpliciter  non  tollitur  per  metum, 
per  ignorantiam  maxime,  tr.  6;  1. 1,  c  11. 

3  Voluntarium  quid  sit,  tr.  4, 1.  2,  c  13. 


1  Votum  quatenus   ad  orationem  revocetur,  tr.  4, 
1.  3,  c  2. 

2  Votum  quid  significet,  tr.  5, 1.  4,  c  4. 

3  Votum  quatenus   hseretici  negarc  non  potuerint, 
tr.  6,  1.  1,  c  1. 

4  Vola  quse  heeretici  negaverint,  ib. 

5  Vota  sunt  legalibus  antiquis  antiquiora,  ib. 

6  Voti  emissio  potest  esse  sub  prsecepto,  ib. 


REIIUM.  i2n 

7  Volum  formaliter  consistit  in   promissione  facta 
Deo,  c  13. 

8  Votum  an  sit  actus  voluntatis,  an  intellectus.  ib. 

9  Votum  qualenus  dicatur  lcx  parlicularis,  ib. 

10  Volum  dupliciter  accipi  potest,  ib. 

11  Votum  an  perficiatur  per  solam  promissionem,  an 
per  traditioncin,  c  14. 

12  Votum  cst  actus  elicitus  a  religione,  ib. 

13  Utrum  votum  possit  involvere  aliquam  habitudi- 
nem  ex  intentione  voventis,  ib. 

14  Utrum  votum  eliciatur  a  religione  infusa,  c  15. 

15  Votum  an  augeat  merilum  operis.  VideOpus. 

16  In  voto  duplex  est  bonitas,  c  17. 

17  Votum  non  minuit  libcrtatem,  ib. 

18  Votum  non  ben.e  dicitur  causa  majoris  periculi, 
c  18. 

19  Votum  de  militia  in  subsidium  belli  sacri  tracta- 
tur,  tr.  6,  1.  6,  c.  21. 

20  Per  votum  faclum  ,  verbi  gratia,  Ecclesise,   illa 
non  acquirit  jus,  1.  4,  c  16. 

21  Votum  non  faciendi  opera  consilii,  quod  pecca- 
tum,  1.  5,  c  2. 

22  Voti  negalivi  multiplex  modus,  c  6. 

23  Votummixtum  quod  sit,  1.  2,  c  12. 

24  Votum  non  distinguitur  specie  per  virtutes,  ib. 

25  Votum  in  baptismo  nullum  simpliciter  fit,  1.  3, 
c  2. 

26  Voti  impedimentum  potest  esse  prohibitio  supe- 
rioris,  ib. 

27  Votum  jejunii  quid  includat,  1.  4,  c  17. 

28  Votum  negativum  sequitur  naturam  prsecepti  ne- 
gativi,  c  7. 

29  Votum  Hierosolymitanse  peregrinationis  quan- 
tum  obliget  conjuges,  expenditur,  1.  6,  c  4. 

VOTl    DIVISIONES. 

1  Votum  simplex  et  solemne,  tr.  6, 1. 1,  c  4. 
Et  quatenus  differant,  1.  4,  c  16. 

Vide  Votum  simplex,  et  Votum  solemne. 

2  Voti  divisiones  varise,  1. 1,  c  19. 

3  In  commune  et  singulare,  ib. 

4  In  necessarium  et  voluntarium,  ib. 

5  Ex  parte  personse  cui  fit,  ib. 

6  Explicantur  membra  divisi  voti  in  bonum  et  ma- 
lum,  ib. 

In  perfectum  et  in  imperfectum,  ib. 

7  In  conditionatum  et  absolutum,  ib. 
Conditionatum  quatenus  obliget,  ib. 

8  In  poenale  et  non  poenale,  ib. 

9  In  internum  et  externum,  ib. 

10  In  expressum  et  tacitum,  ib. 

11  In  occultum  et  publicum,  ib. 

12  Voti  divisiones  ex  parte  materise,  et  membrorum 
explicatio,  1.  2,  c  12. 

13  Votum  dividitur  in  reale  etpersonale,  ib. 

14  Voti  divisiones  per  varias  virtutes,  ib. 

15  Votum  dividitur  in  affirmativum  et  negativum  , 

C  12. 

16  Votum  dividitur  in  perpetuum  et  temporale. 

17  Vola  affirmativa  et  negativa,  in  quo  differant,  1.  4, 
c  7. 

VOTI  REQUISITA. 

1  Votum  exigit  actus  intellectus  et  voluntatis,  tr.  6, 
1.  l,c  1. 

2  Voluntas  promittendi  est  omnino  necessaria  ad 
volum,  c  3. 

3  Voluntas  se  obligandi  est  necessaria  ad  votum,  ib, 


4212 


INDEX  RERUM. 


4  Volum  ordinarie  est  liberum  quoad  promissio- 
nem,  c.  6. 

5  Votum  potest  esse  cogente  obligatione,  ib. 

6  Votum  emissum  necessitate  divinitus  voluntate, 
an  obligaret,  ib. 

7  Votum  factum  ob  metum,  quale?  c.  7. 

8  Votum  factum  ob  metum  ortum  ex  causis  natura- 
libus,  tenet,  ib. 

9  Votum  nullum  est  invalidum  ex  natura  rei  ratio- 
ne  solius  metus,  ib. 

10  Votum  simplex  metu  factum  de  religione  ingre- 
dienda  nullum,  c.  8. 

11  Votum  castitatis  metu  factum  tenet,  ib. 

12  Votum  quam  prserequirat  deliberationem,  ib. 

13  Voti  sufficiens  aut  insufficiens  deliberatio  unde 
queat  cognosci,  c.  9. 

Vide  Deliberatio. 

14  Votum  ab  ebrio  emissum  et  ante  prsevisum,  an 
valeat,  c.  11. 

15  Votum  ex  consuetudine  jurandi  subito  emissum, 
an  teneat,  ib. 

16  Vola  prudentiam  requirunt,  ib. 

VOTUM    CONDITIONATUM. 

1  Votum  conditionatum  quatenus  differat  ab  abso- 
luto  de  futuro,  c.  19. 

2  Votum  includens  tantum   generales  conditiones 
non  est  conditionatum,  1.  4,  c.  6. 

Vide  Conditio. 

3  Votum  conditionatum  obligat  tantum  posita  con- 
dilione,  ib. 

Non  vero  illa  utrumque  non  implet. 

4  Ad  votum  conditionatum  requiritur  ut  statim  fiat, 
ib. 

5  Votum  dum  non  impletur  conditio,  ad  quid  obli- 
get,  ib. 

6  Votum  conditionatum  an  obliget  ad  non  declinan- 
dam  conditionem,  ib. 

Vel  qualenus  ad  illam  obliget,  1.  3,  c.  6. 

7  Qui  votum  poenale  fecil,  an  teneatur  admittere 
conditionem,  1.  4,  c.  17. 

8  Qui  votum  fecit  sub  conditione  gratificativa,  quo- 
modo  se  debeat  habere  circa  illam,  ib. 

9  Qui  vovit  religionem,  si  non  peccaverit,  an  tenea- 
tur  ingredi,  si  ideo  peccet  ne  ingrediatur,  ib. 

10  Votum  pure  conditionatum  non  violatur  non  im- 
plendo  conditionem,  ib. 

11  Votum  sub  conditione  dependente  a  tertio   ad 
quid  obliget  respectu  ejus,  ib. 

12  Vovens  sub  conditione  pendente  a  causis  nalu- 
ralibus  ad  quid  tenealur,  ib. 

13  Vovens  religionem  si  convaluerit,  an  agat  contra 
votum  noxios  cibos  comedendo,  ib. 

14  Conditiones  varise  circa  votum,  1.  2,  c.  5. 

15  Votum  sub  conditione  damnante  turpem  actum 
est  validuin,  ib. 

16  Votum  pro  effectu  bono,  ex  aclu  malo  supposito, 
obligat,  ib. 

17  Votum  sub  turpi  conditione,  ut  sic  an  obliget,  ib. 

18  Vota  aliquot  conditionata  expenduntur,  1.  3,  c.  6. 

19  Vota  conditionalia  quo  tempore  obligent,  1.  4, 
c.  12. 

20  Votum  quando  et  quomodo  implendum. 

21  Votum  ut    sufficienter  impleatur,  non  exigitur 
quod  fiat  studiose  actus,  c.  8. 

22  Nemo  tenetur  votum  personale  per  alium  imple- 
re,  si  non  polest  per  se,  c.  10. 

33  Vovens  per  alium  oraturum,  an  vere  voveat,  ib, 


24  Votum  non  potest  simpliciter  impleri  per  alium 
ib. 

25  Qui  vovit  agere  per  alium,  ad  quid  teneatur,  c.  10. 

26  Vovens  per  alium,  si  ille  fallat,  ad  quid  tenea- 
tur, ib. 

27  Vota  realia  per  alium  sunt  implenda,  ib. 

28  Votum  reale  aliquando  obligat  ipsum  voventem 
ut  per  se  faciat,  ib. 

29  Votum  reale  an  debeat  impleri  per  haeredem, 
c.  11. 

30  Votum  mixlum  an  possit  et  debeat  per  tertium 
impleri,  ib. 

31  Vovens  eleemosynam  suis  manibus  dare ,  si  ne- 
queat,  debet  dare  per  alium,  ib. 

32  Votum  negativum  quatenus  obliget  pro  semper, 
c.  12. 

33  Votum  negativum  statim  obligat,  ib. 

34  Votum  affirmativum  quando  obligare  incipiat,  et 
quamdiu,  ib. 

35  Votum  quamdiu  duret,  ib. 

36  Votum  ad  certum  diem  an  postea  obliget,  c.  13. 

37  Volo  dupliciter  assignatur  terminus,  c.  14. 

38  Votum  quod  est  onus  certi  temporis,  non  tenetur 
quis  preevenire  si  pro  tunc  nequeat,  ib. 

Vide  Prsevenire. 

39  Vovens  tenelur  vitare  impedimenta,  ut  tempore 
suo  votum  fiat,  ib. 

40  Quando  circumstantise  voti  non  possunt  servari, 
an  servandum  sit  votum,  c.  7. 

41  Vovens  religionem  in  tali  monaslerio  ad  quid  te- 
neatur,  ib. 

42  Vovens  virginitatem,  an  ea  amissa  teneatur  ad 
continenliam,  ib. 

43  Quando  circumstantiae  voti   materiam  non  de- 
terminant,  quid  agendum,  ib. 

44  Voti  circumstantia  propter  quid ,  non  cadit  sub 
obligationem  voti,  c.  8. 

45  Circumstantia  loci  quse  sit  inlelligenda  in  voto, 
ib. 

46  Modus  implendi  votum,  quomodo  sub  ejus  obli- 
gationem  cadat,  ib. 

VOTI  CAUSA  EFFICIENS. 

1  Votum  ab  alio  factum  qui  spondet  implere,  qua- 
tenus  obliget,  tr.  6,  1.  4,  c.  9. 

2  Votum  antecessorum  an  obliget  successores. 

3  Vota  communitatum  quatenus  singulos  obligent. 

4  Vota  communitatis  possunt  ab  Episcopo  reservari. 

5  Votum  solum  obligat  voventem. 

6  Christus  an  voverit,  1.  3,  c.  1. 
De  Christi  votis,  ib. 

7  Angeli  an  possint  vovere,  c.  1. 

8  Reati  spiritus  an  sint  voti  capaces,  ib. 

9  Homo  solus  ordinarie  est  voti  capax,  c.  2. 

10  Homines  ante  usum  rationis  non  sunt  voti  capa- 
ces,  ib. 

11  Votum  proprie  an  possit  fieri  per  alium,  ib. 

12  Omnis  homo  viator  potest  volum  emittere,  ib. 

13  Vovere  prohibitus  vere  vovet,  ib. 

14  Nulla  persona  est  simpliciter  inhabilis  jure  ec- 
clesiastico  ad  votum  simplex,  c.  4. 

15  Votum  peregrinationis  longae  in  Episcopisan  va- 
lea.t,  ib. 

16  Volum  de  renuntiando  Episcopatu  an  teneat,  ib. 

17  Votum  de  peregrinatione  in  Clerico,  ib. 

18  Votum  cum  facultate  implendi,  adveniente  im- 
pedimento  ad  quid  teneatur,  ib. 


liSDEX 

19  Personse  aliis  specialiter  subjecta?  an    possint 
vovere,  c.  5,  ct  an  licitc,  c.  4. 

20  Vota  subdilorum  valida  sunt,  quando  non  tol- 
lunlur,  c.  6. 

21  Volum  pcrsonale  emittere  in  maleria  ncccssaria 
praceplorum  potest  a  religioso  fieri,  ib. 

22  Vota  religiosi  circa  aclus  regulse  valenl,  ib. 

23  Vola  de  meliori  bono   non   prohibito  quatenus 
obligcnl,  ib. 

24  Votum  de  actu  probibilo  pcr  regulam  an  obliget, 
ib. 

25  Religiosi  obligati  votum  aperire  Prselato  ,  si  non 
aperianl,  an  valeat  votum,  ib. 

Vide  Voti  obligalio. 

26  Religiosus  vovens  pcr  regulam  non  licitam  sine 
facultate,  an  tenealur  petere  facultatem,  ib. 

27  Religiosus  vovens  sine  Iicentia,  an  teneatur  vo- 
lum  aperire  superiori,  ib. 

28  Religiosus  quatenus  prohiberi  potest  ne  voveat, 
ib. 

29  Vota  subditorum  religiosorum,  1.  6,  c.  7. 

30  Vola  realia  quatenus  possint  a  religiosis  fieri,  ib. 
Vel  si  fiant,  vel  ad  quid  obligent,  ib. 

31  Votum  reale  factum  ab  eo  qui  non  habet  liberum 
dominium,  non  est  firmum,  ib. 

32  Votum  patrisfamilias   de  re  familiari   quatenus 
valeat,  ib. 

33  Filii  de  quibus  possint  vovere,  ib. 

34  Votum  impuberis  ratum  post  pubertatem  transit 
in  novum  votum,  c.  6. 

35  Votum  impuberis  qualenus  confirmari  censeatur 
post  pubertatem,  ib. 

36  Volum  impuberis  quatenus  sit  confirmandum  a 
patre,  ib. 

VOTI  CAUSA   MATERIALIS. 

1  Votum  de  mentali  oratione  periculosum,  tr.  4, 
1.  2,  c.  4. 

2  Voti  maleria  proxima  vel  remota,  tr.  6, 1.  2,  c.  1. 

3  Voli  materia  proxima  est  actus  humanus,  ib. 

4  Votum  de  aclu  absolute  necessario  est  inane,  ib. 

5  Votum  de  re  impossibili  est  nullum,  ib. 

6  Voti  materia  remota  quse  comprehendat,  ib. 

7  Votum  quatenus  possit  versari  circa  rem  neces- 
sariam,  ib. 

8  Voti  materia  omnino  impossibilis  illud  annullat, 
ib. 

9  Votum  de  materia  parlim  possibili ,  partim  im- 
possibili,  an  obliget  ad  partem,  ib. 

10  Voti  materia  possibilis  quoad  parlem  quas  con- 
ditiones  requirat,  c.  2. 

11  Votum  de  toto,  quando  non  obliget  ad  partem, 
ib. 

12  Voti  materia  quatenus  ex  modo  annexo  reddat 
validum  aut  nullum  votum,  c.  3. 

13  Votum  non  peccandi  an  et  quatenus  obliget,  ib. 

14  Votum  nunquam  peccandi  mortaliter  valet,  ib. 

15  Votum  nunquam  peccandi  venialiter  deliberate, 
valet,  ib. 

16  Votum  absolutum  non  peccandi  venialiter  non 
valet,  ib. 

17  Causse  materialis  mutatio  an  mutet  votum,  ib. 

18  Voti  materia  tripliciter  mutari  potest,  1.  4,  c.  19. 

19  Materise  impossibilitas  invalidat  votum,  ib. 

2j  Maleriaa   impedimentum    quando   pro   semper  , 

quando  temporis  votum  impedit,  ib. 
21  Materise  impedimentum  quando  in  totum,  quan- 

do  in  partem  annullet  votum,  ib. 


KERUM  1213 

22  Malcriac  mulatio  vel  culpabilis,  vel  inculpabi- 
lis,  ctc.,volum  an  invalidcl.  il> 

23  QuaB  malerise  mulatio  sit  sufficicns,  ut  crcdatur 
volum  non  valcre,  ib. 

24  Volum  dc  malcria  incapaci  voti,  quod  peccatum, 
1.  5,  c.  2. 

25  Votum  de  co  quod  impleri  non  potest,  quod  pec- 
catum,  ib. 

26  Volum  de  aclu  moraliler  malo,  quod  pcccatum, 
ib. 

27  Votum  de  actu  malo,  cum  intcnlione  non  facien- 
di,  pcccalum  vidctur  mortalc,  ib. 

28  Votum  de  pcccalo  veniali,  quod  pcccalum,  c.  2. 

29  Actus  moraliler  malus  nequit  esse  materia  voti, 
1.2,  c.  4. 

30  Volum  de  re  ex  fine  mala  quatcnus  obliget,  ib. 

31  Actus  indifferens  an  possit  esse  materiavoti,  ib. 

32  Cessante  honestate  finis  in  materia  indifferente, 
cessat  obligatio  voti,  c.  4. 

33  Actus  prsecepli  possunt  esse  materia  voti,  c.  6. 

34  Votum  castitatis  absolute  factuni  comprehcndit 
materiam  ex  prsecepto  naturali  necessariam,  ib. 

35  Votum  esse  de  meliori  bono  quo  sensu  intelli- 
gendum,  c.  7. 

36  Votum  castitatis  facit,  ne  conjux  possit  petere,  ib. 

37  Actus  impediens  meliorem  an  possit  esse  voti 
maleria,  ib. 

38  Actus  honeslus,  nec  tamen  pcr  se  spectans  ad  sa- 
lutem,  an  possit  esse  materia  voli,  c.  8. 

39  Actus  omnis  virtutis  moralis  polest  esse  materia 
voli,  ib. 

40  Votum  an  possit  esse  de  operando  bono  ex  metu 
pcense,  an  valeat,  ib. 

41  Non  omnia  qua3  fieri  possunt  propter  Deum,  pos- 
sunt  fieri  ex  voto,  ib   et  c.  9. 

42  Actus  contrahendi  matrimonium  per  se  non  est 
materia  voti,  ib. 

43  Omissiones  de  actibus  indifferentibus  ut  sic  non 
sunt  materia  voti,  c.  11. 

44  Omissio  boni  operis  supererogalionis  non  estma- 
teria  voti,  ib. 

45  Votum  de  non  vovendo  an  liceat,  ib. 

46  Negatio  operis  boni,  quod  nec  ad  consilium,  nec 
ad  prseceptum  pertinet,  quatenus  possit  esse  ma- 
teria  voti,  ib. 

47  Ut  aliquid  sit  materia  voti,  quid  sit  satis,  ib. 

48  Materia  voti  incerta  quatenus  sufficiat,  1.  4,  c.  7. 

VOTUM  cui  FIT. 

1  Vota  funduntur  Deo  secundum  catholicam  doctri- 
nam,  tr.  6,  1.  1,  c.  1. 

2  An  de  voti  ratione  sit  ut  fiat  solum  Deo,  c.  16. 

3  Vota  Sanctis  quomodo  fieri  dicantur,  ib. 

4  Votum  per  se  obligat  soli  Deo,  1.  4,  c.  8. 

5  Votum  ex  conscientia  erronea  factum  idolo  an 
obliget,  ib. 

6  Votum  an  possit  fieri  alicui  personae  Trinitatis, 
1.  1,  c.  15. 

VOTI  CIRCUMSTANTI.E. 

Voti  circumstantise  quse,  tr.  6,  1.  4,  c.  8. 

VOTI    FISIS. 

1  Votum  ordinalur  ad  traditionem,  tr.  6,  1.  1,  c.  1. 

2  Votum  an  exigat  motivi  honestatem,  c  4. 

3  Ad  voii  valorem  quatenus  non  requiritur  ut  pro- 
missio  ex  fine  honesto  fiat,  c  5 

4  Voti  causa  finalis  quee,  1.  4,  c  18. 


4214 


INDEX 


5  Cessante  fine,  an  cesset  voti  obligatio,  ib. 

6  Votum  propler  pravum  finem,  quod  peccatum  sit, 
ib. 

7  In  voto  ob  pravum  finem  duplex  est  malitia,  ib. 

8  Malitia  contra  religionem,  quse  est  in  voto  ex  malo 
fine,  venialis  videtur,  ib. 

9  Voti  finis  quatenus  cadat  sub  obligationem  voti, 
c.  8. 

10  In  vovendo  duplex  finis,  ib. 

11  Voti  finis  non  est  maleria  voli,  c.  7. 

VOTI    IMPULSIVA   CAUSA. 

1  Voti  causa  impulsiva  quid  comprehendat,  tr.  6, 
1.  4,  c.  18. 

2  Causa  impulsiva  cessante,  non  cessat  votum,  ib. 

VOTI   OBLIGATIO   ET  VALOR. 

1  Voti  obligatio  an  major,  quam  juramenti.  Vide 
Juramenlum. 

2  Votum  an  necessario  inducat  obligationem,  tr.  6, 
1.  l,c.  3. 

3  Votum,  an  promissio  exterior  cum  animo  se  non 
obligandi,  non  obliget  in  conscientia,  ib. 

4  Votum  fictum  non  obligat ,  est  tamen  peccamino- 
sum,  ib. 

5  Volum  cum  proposito  non  servandi,  factum  tenet, 
ib. 

6  Votum  unde  babeat  obligandi  vim,  c.  5. 

7  Votum  quare  non  obliget  cum  periculo  mortis, 
c.  7. 

8  Votum  ob  melum  extortum  ab  homine,  an  sit  vali- 
dum,  ib. 

9  Vota  aliquot  unde  habeant  quod  statim  obligent, 
c.  14. 

10  Castitatis  et  religionis  quatenus  differant,  ib. 

11  Vovens,  verbi  gratia,  peregrinari  ad  Divum  Jaeo- 
bum,  et  ibi  eleemosynam  facere,  si  non  possit  pri- 
mum  exequi,  tenetur  ad secundum,  1.  4,  c.  10. 

12  Vovens,  verbi  gratia,  cum  duobus  mililare,  siper 
se  nequeat,  teneturillos  mitlere,  c.  11. 

13  Voti  obligatio  an  transeat  ad  haeredes  ipso  jure, 
ib. 

Vide  Hseres. 

14  Vovens  se  et  sua  tradere  religioni,  si  excusatur 
quoad  se,  non  tenetur  tradere  sua,  ib. 

15  Votum  non  invalidat  acta  conlra  illud,  c.  15. 
Nec  cogit  irritare,  ib. 

16  Vovens,  verbi  gratia,  ex  prsesenti  pecunia  dimi- 
dium,  illo  absumpto  ad  aliud  tenetur,  c.  16. 

17  Votum  quatenus  obliget  circa  rem  in  specie,  et  in 
individuo,  ib. 

18  Vovens  rem  in  individuo,  si  illamvendat,  tenetur 
ad  pretium  dandum.  ib. 

19  Votum  de  servando  alio  voto  an  plus  obliget,  1,  5, 
c.  7. 

20  Votum  qui  non  implet,  an  teneatur  ad  recompen- 
sationem.  Vide  Recompensatio. 

21  Votum  factum  non  impedit  quominus  res  contra 
id  data  sit  donatarii,  1.  4,  c.  16. 

22  Votum  an  obliget  cum  extrema  vel  gravi  necessi- 
tate,  c.  19. 

23  Vovens  jejunare  singulis  sextis  feriis,  an  oblige- 
tur  Natalidie,  c.  20. 

24  Voti  obligationem  aliam  quam  religionis,  sibi  ho- 
mo  nequit  imponere,  1.  5,  c.  3. 

25  Votum  de  non  ludendo,,  verbi  gratia,  cum  Petro 
an  obliget,  1.  2,  c.  4. 


RERTJM. 

26  Votum  factum  contra  prius  votum,  vel  juramen- 
tum,  vel  promissionem  est  nullum,  ib. 

/7  Votum  ad  oblinendum  auxilium  ad  turpem  actum 
cst  nullum,  c.  5. 

28  Votum  ad  conservandam  vitam  in  bello  injusto, 
an  valeat,  ib. 

29  Votum  in  gratiarum  actionem  pro  re  turpi  trans- 
acta,  quatenus  teneat,  ib. 

Adhibentur  duee  limitationes,  ib. 

30  Volum  addilum  prsecepto  magis  obligat,  c.  6. 

31  Votum,  verbi  gratia,  de  honesta  recreatione  et  si- 
milibus  an  obliget,  c.  8. 

32  Votum  circa  sponsalia  quam  obligationem  indu- 
cat,  c.  9. 

33  Votum  non  ingrediendi  religionem  quoad  subve- 
niatur  parentibusegentibus,  oDligat,  ib. 

34  Votum  de  ducenda  paupere  quatenus  obliget,  ib. 

35  Votum  de  imperfecto,  sed  pio  vitse  statu  quomodo 
obliget,  ib. 

36  Volum  de  re  includente  bonum  et  malum  obligat 
ad  partem  bonam,  ib. 

37  Votum,  verbi  gratia,  peregrinandi  nude  an  obli- 
get,  c.  10. 

38  Votum  de  non  ingrediendo  religionem  an  obliget, 
c.  11. 

39  Votum  post  votum  de  non  vovendo  an  obliget, 
ib. 

40  Votum  de  non  petenda  dispensatione  an  valeat, 
ib. 

41  Volum  de  non  petenda  commutatione  an  valeat, 
ib. 

42  Votum  de  suscipiendis  ordinibus  anvaleat,  ib. 

43  Votum  de  non  suscipiendo  episcopatu  an  teneat, 
ib. 

44  Votum  de  non  nubendo  et  similia  valent,  ib. 

45  Votum  peregrinationis  longse  in  Episcopisan  va- 
leat,  1.  3,  c.  4. 

46  Votum  de  renunciando  episcopatu  an  teneat,  ib. 

47  Votum  do  peregrinatione  in  clerico.ib. 

48  Vovenscum  facultate  implendi,  adveniente  im- 
pedimento  ad  quid  teneatur,  ib. 

49  Volum  religiosi  de  actu  simpliciter  prohibito  per 
regulam  non  valet,  c,  6 

50  Votum  jejunandi  die  Dominico,  et  similia,  obli- 
gat,  ib. 

51  Votum  religiosi  de  transeundo  ad  sequalem  reli- 
gionem,  aut  etiam  minus  perfectam,  si  deturfa- 
cultas,  non  obligat,  ib. 

52  Votum  religiosi  de  arctiori  religione  an  valeat, 
ib. 

53  Votum  uxoris  quatenus  obliget,  ib. 

54  Voti  obligatio  antecedens  vel  consequens,  1.  6, 
c  8. 

55  Voti  obligatio  est  de  fide,  ib. 

56  Voti  oblijatio  ad  quam  virtutem  spectet,  ib. 

57  In  voto  intervenit  pactum  cum  Deo,  ib. 

58  Voti  obligatio  ex  genere  suo  gravis  est,  ib. 

59  Voti  an  prsecepti  sit  major  obligatio,  ib. 

60  Votum  magis  obligat  quam  promissio  humana, 
c.  10. 

61  Votum  de  materia  gravi  an  possit  leviter  tantum 
obligare,  ib. 

62  Votum  de  re  gravi  obligans  leviter,  an  sit  pos- 
sibile,  c.  10. 

63  Vovens  religionem  vel  sponsalia,  leviter  se  tan- 
tum  volendo  obligare,  morlaliter  peccat,  1.  4,  c.  4. 

64  Votum  ad  nullam  culpam  obligans  an  dabile  sit, 
ib. 


INDEX 

65  Votum  affirmalivum  quatenus  obliget,  c.  7. 

66  Votum  ingredicndi  religionem  an  obligetad  cas- 
litatem,  ib. 

67  Vovens  castitatem  et  religionem  ad  quid  tcnea- 
tur,  c.  8. 

68  Vovcns  castitatcm  dc  qua  inlelligendus,  ib. 

69  Votum  ralione  malerise  potest  obligare  ad  alium 
a  Deo,  ib. 

70  Vovcns  religionem  an  debcat  pcrscvcrare  in  ea, 
ib. 

71  Votum  castitatis  aut  non  nubendi  obligat  inter- 
dum  in  viduitale,  1.  6,  c.  4. 

72  Volum  an  cesset,  cessante  causa,  1.  4,  c.  17. 

73  Votum  quomodo  cesset  ratione  malerise,  c.  18. 

74  Votum  an  obliget  ad  omnes  circumstantias,  c.  6. 

VOTI    IMPLETIO. 

1  Voti  impletio  estactus  imperatusareligione,  tr.  6, 

1.  1,  C  15. 

2  Utrum  ad  voti  impletionem  necesse  sit  ut  ea  im- 
petretur  a  religione,  ib. 

3  Vovens,  verbi  gralia,  jejunare  singulis  hebdoma- 
disunumdiem,  si  id  omisit  per  annum,  ad  quid 
teneatur,  1.  4,  c.  13. 

4  Voti  observatio  vel  est  materialis,  vel  formalis,  et 
quae  utraque,  c.  19. 

5  Voti  dilatio  an  semper  sit  mortalis,  cum  materia 
est  gravis,  1.  5,  c.  6. 

6  Voti  implendi  terminus  qualis  sit,  ib. 

7  Voti  terminus  prsefixus  cum  non  est  dubius,  an  sit 
locus  epiikeise,  ib. 

8  Voti  terminus  non  determinatus  quatenus  possit 
differri,  ib. 

9  Voti  dilatio  contra  obligalionem  an  continue  sit 
peccaminosa,  ib. 

10  Vovens  audire  missam  die  festo  satisfacit  unam 
audiendo,  c.  7. 

11  Vovens  recitare  rosarium  an  satisfaciat  recitando 
tertiam  partem,  c.  8. 

12  Votum  implet  qui  facit  quae  promisit,  voti  imme- 
mor,  ib. 

Vide  Voti  circumstantia,  Voti  obligatio,  et  Voti  dis- 
pensatio  circa  finem. 

VOTI   DDBIETAS. 

1  In  dubio  de  causa  voti  quid  agendum,  tr.  6,  1.  4, 
c.  18. 

2  Votum  de  quo  dubilatur  an  factum  sit,  utrum  obli- 
get,  c.  4. 

Non  obliget,  c.  5. 

3  Cum  dubitatur  an  esset  setas  sufficiens  ad  votum, 
quid  tenendum,  c.  6. 

4  Dubietas  de  intentione  in  voto  facto  quomodo  sol- 
venda,  c.  5. 

5  Dubius  an  flde  voverit  tenetur,  c.  6. 

6  Dubius  de  sufficienti  rationis  usu  an  obligetur,  ib. 

7  Dubietas  ex  parte  materise  an  sit  licita,  necne,  quo- 
modo  solvenda,  ib. 

8  In  dubio  de  intentione,  et  materia  voti  quid  te- 
nendum,  c.  7. 

9  Quando  intentio,  materia  et  verba  sunt  dubia, 
quid  tenendum,  ib. 

10  Dubius  de  religione  quam  vovit,  quid  sit  acturus, 
c.  8. 

11  Quando  in  voto  non  determinatur  qualitas  rei 
promissse,  quid  agendum,  ib. 

12  Quando  in  voto  non  determinatur  rei  quantitas, 
quid  tenendum,  ib. 


KEIIUM.  -1215 

13  Yoti  obligatio  quomodo  restringenda  in  dubio, 
c.  11. 

VOTl    FICTIO. 

1  Voli  fictio  debet  crcdi  in  foro  inleriori,  non  in  ex- 
teriori,  tr.  6,  1.  2,  c.  5. 

VideVoli  obligatio. 

2  Vovcrc  ficle  in  substantia  voti,  quod  pcccatum, 
ib. 

3  Voti  fictio  quarn  relinquat  obligalioncm,  ib. 

4  Vovere  ficte  quoad  execulioncm  est  mortalc,  ib. 

VOTUM    SOLEMNE. 

1  Votum  solemne  castitatis  est  in  professione,  tr.  6, 
1.  l,  c.  2. 

2  Votum  solcmne  requirit  accepLationem  ex  parle 
religionis,  ib. 

VOTUM   SIMPLEX. 

1  Vota  simplicia  non  dislinguuntur  ex  solis  materiis 
in  ratione  purse  promissionis,  et  conjunctse  cum 
traditione,  tr.  6, 1.  1,  c.  14. 

2  Votum  simplex  non  consistit  in  traditione,  etiam 
ex  intentione  operantis,  ib. 

3  Vola  simplicia  Societalis  qualia,  ib. 

VOTI   VIOLATIO. 

1  Inducens  ad  operandum  contra  volum  peccat,  tr.  6, 
1.  4,  c.  16. 

2  Voti  violatio  intrinsece  est  peccaminosa,  1.  5,  c.  3. 

3  Voti  violatio  quam  malitiam  habeat,  ib. 

4  Voti  violatio  interdum  potest  esse  peccatum  com- 
missionis,  inlerdum  omissionis,  ib. 

5  Voti  violatio  ejusdem  speciei  est  etiam  in  materiis 
distinctis,  ib. 

Est  tamen  in  confes.-ione  aperienda  matcria,  ib. 

6  Violatio  voti  de  re  aiia.s  preecepta  duplicem  habet 
malitiam,  ib. 

7  Violalio  voti  alias  non  prsecepti  unam  malitiam 
continct,  ib. 

8  Violatio  voli  additi  humanse  promissioni  duplicem 
habet  malitiam,  ib. 

9  Voti  violatio  ex  suo  genere  mortalisest,  ib. 

10  Voli  violatio  est  contra  primam  tabulam,  c.  4. 

11  Voti  violalio  quam  grave  sit  peccatum,  ib. 

12  Voti  violatio  potesl  esse  venialis  ex  surreptione, 
ib. 

Interdum  excusatur,  ib. 

13  Voti  violatio  potest  esse  venialis  ex  levitate  mate- 
rise,  ib. 

Et  quando,  ib. 

14  Voti  violationes  crebrae  in  materia  levi,  an  et 
quando  efficiant  morfale,  c.  5. 

15  Voti  violandi  saepe  in  materia  levi  propositum, 
quod  sit  peccatum,  ib. 

16  Voti  violatio  omnis  etiam  in  materia  levi  quando 
sit  mortale,  si  procedat  a  proposito  generali  non 
implendi,  ib. 

17  Voti  violatio  quibus  modis  fiat,  c.  6. 

18  Votum  gravius  violatffr  per  totalem  omissionem, 
ib. 

19  Voti  violatio  per  commissionem  non  fit  ob  solam 
temporis  dilationem,  ib. 

20  Votum,  verbi  gratia,  de  non  egrediendo  e  domo, 
an  magis  violetur  quo  diulius  quis  abest,  ib: 

21  Votum  virginitatis  an  aliquando  solo  primo  actu 
terminetur,  ib. 

22  Voti  violatio  an  gravior  tiat  ex  voti  crebia  emis- 
sione,  ib. 


1216  INDEX 

23  Voti  contra  caslitatcm,  verbi  gratia,  violatio  in 
sacerdole  et  rcligioso,  an  importet  malilias  neces- 
sario  confitendas,  ib. 

24  Violatio  voti  quod  alio  voto  est  firmatum,  quam 
malitiam  importet,  ib. 

25  Voli  fractio  an  deobliget  ab  ulterius  servando, 
c.  7. 

VOTl   POENITENTIA. 

1  Voti  poenitentia  quse  sit,  tr.  6,  1.  4,  c.  6. 

2  Voti  pcenitentia  duplex,  ib. 

3  Voti  pcenitcntia  quando  sit  peccatum  morlale,  ib. 

4  Voti  pcenitentia  quando  non  sit  peccaminosa,  c.  7. 

5  Voti  pcenitentia  inefficax  non  redditejus  impletio- 
nem  peccaminosam,  ib. 

6  Voti  pcenilentia  inemcax  quando  sit  peccaminosa 
per  accidens,  ib. 

7  Voti  pcenitentia  sitne  bonus  an  malus  actus,  ib. 

VOTI   IHRITATIO. 

1  Vota  facta  ex  gravi  metu  an  sint  irrita  jure  eccle- 
siastico,  tr.  6,  1.  1,  c.  8. 

2  Vota  simplicia  metu  facta  irritabilia  ab  Ecclesia, 
ib. 

Vide  Voti  obligatio. 

3  Vota  simplicia  metu  facta  non  irritavit  Ecclesia, 
ib. 

4  Votum  an  irritetur  per  ignorantiam.  Vide  Igno- 
rantia. 

5  Votum  negativum  cessat,  cessante  materia,  1.  4, 

C.  12. 

6  Votum  firmum  aut  intirmum  quod  dicatur,  1.  6, 
c.  l. 

7  Votum  irritabile  quod  dicatur,  ib. 

8  Voti  irritatio  quse  et  quotuplex,  ib. 

9  Votum  directe  irilatum  nunquam  reviviscit,  ib. 

10  Voti  irritatio  non  est  semper  actus  potestatio  su- 
perioris,  c.  4. 

11  In  quocumque  fldeli,  excepto  Papa,  possunt  dari 
vota  irritabilia  ex  parle  materiee,  non  vero  ex  parle 
obligationis,  c.  1. 

12  Vota  directe  irritabilia  sunt  in  solis  religiosis  et 
impuberibus,  ib. 

13  Voti  irritandi  potestas  non  est  necessario  spiiilua- 
lis,  ib. 

14  Voti  irritatio  quo  sensu  dicatur  non  exigere  cau- 
sam,  sicut  dispensatio,  ib. 

15  Votum  ut  irritelur  a  potentia  dominativa  an  re- 
quiral  causam,  ib. 

16  Irritare  votum  ex  potentia  dominativa  an  sitpec- 
catum,  ib. 

17  Votum  mixtum  ex  personali  el  reali  potest  quoad 
alterum  irritari,  ib. 

18  Voti  irritatio  et  dispensatio  quomodo  se  habeant 
inter  se,  ib. 

19  Voli  irritationes  a  quibus  personis  possint  fieri, 
ib. 

20  Volum  irritatur  interdum  a  persona  privata,  quia 
conditionatum,  ib. 

21  Vota  Christianorum  a  nullo  Prselato  nec  principe, 
ut  sic,  possunt  irritari,  ib. 

22  Vota  a  quibus  possint  indirecte  irritari,  c.  2. 

23  Vota  subditorum  antequam  subditi  essent ,  an 
sint  a  superiore  irritabilia,  c.  3. 

24  Vota  servorum  an  possinl  irritari  a  dominis.  Vide 
Servus. 

25  Vota  debitorum  an  possint  a  creditoribus  irritari, 
ib. 


RERUM. 

26  Vota  servientium  quovis  modo  an  sint  irritabilia 
ab  his  quibus  operari  debent,  ib. 

27  Vota  quatenus  possint  a  conjugibus  inter  se  irri- 
tari,  ib. 

28  Ecclesia  potest  personas  aliquas  inhabilitare  ad 
vota  solemnia,  1.  3,  c.  3. 

29  Vota  ex  defectu  setatis  irrila,  ib. 

30  Vota  solemnia  irrita  quoad  solemnitatem  non 
obligant  simpliciter,  ib. 

31  Ecclesia  potest  inhabilitare  personam  ad  vota 
simplicia,  etiam  interna,  ib. 

Heec  Ecclesipe  potestas  in  quibus  sit  Prselatis,  ib. 

32  Votum  conjugum  approbatum  an  maneat  irrita- 
bile  ab  alterulro,  1.  6,  c.  4. 

33  Vota  filiorum  puberum  quatenus  possint  a  patri- 
bus  irritari,  c.  5. 

Et  votum  Hierosolymilanum  fllii  an  possit  parens 
irritare,  ib. 

34  Vota  filiorum  impuberum  possunt  a  parentibus 
irritari,  c.  6. 

Vide  Pater. 

35  Vota  filiorum,  de  quibus  dubitatur  an,  cum  ad 
pubertatem  pervenerint,  possint  a  patribus  irri- 
tari,  ib. 

36  Votum  impuberum  quatenus  possit  irritari  post 
pubertatem  a  parentibus,  ib. 

37  Votumfilii  impuberis  confirmatum  a  Patre,  quate- 
nus  maneat  irritabile,  ib. 

38  Votum  impuberis  retractatum  a  patre  amplius  non 
reviviscit,  ib. 

39  Votafilio-um  impuberum  a  quibus  majoribus  sint 
irrilanda,  ib. 

Vide  Mater,  Tutor. 

40  Vota  servuli  impuberis  quando  possint  a  dominis 
irritari,  ib. 

41  Vota  parvuli  orbi  an  ab  aliquo  possint  irrilari, 
ib. 

42  Vota  puc^se  impuberisanpossintpostea  ab  spon- 
so  irritari,  ib. 

43  Vota  religiosorum  an  possint  directe  irritari, 
c.  7. 

Vide  Religiosus. 

44  Vota  Novitiorum,  vide  Novitius. 

45  Vota  Monialium,  vide  Monialis. 

VOTI    COilMUTATlO. 

1  Voti  cor.imutatio  requirit  causam,  tr.  6, 1.  5,  c.  6. 

2  Votum  factum  pro  uno  die,  an  possit  a  vovente  in 
alium  transferri,  ib. 

3  In  quo  differant  voti  commutatio  et  dispensatio, 

1.  6,  C.  7. 

4  Quotuplex  sitvoti  commutatio,  c.  18. 

5  Quibus  modis  fieri  queat  commulatio  in  minus, 
c.  17. 

6  Ad  commutationem  voti  in  sequale  neccssaria  est 
auctoritas  Prselati,  c.  19. 

7  Mutatio  voti  in  sequale  fieri  nequit  sine  justa  causa, 
ib. 

Idem  dicendum  de  commutatione  in  minus.  c.  17. 

8  Quibus  modis  flat  commutatio  in  melius,  c.  18. 

9  Commutatio  voti  in  melius  propria  auctorilate  fieri 
valet,  ib. 

Dummodo  non  cadat  in  promissionem  factam  ter- 
tio,  ib. 

10  Sine  causa  licita  est,  cum  fit  evidenter  in  melius, 
ib. 

11  Commutatio  voti  concedi  nequit  nisi  ab  habente 
saltem  potestatem  delegatam,  c.  19. 


INDEX 

12  Cum  concedilur  confessoribus,  solum  cst  ad  com- 
mulationem  in  sequale,  qiue  flatex  causa,  ib. 

Et  quae  sufficiat,  ib. 

13  Quale  sit  votum  in  fcqualc  propria  aucloritalc 
commutare,  ib. 

14  Votum  personale  pcr  rcdcmpiioncm  tolli  potcst 
scu  commutari;  idcm  diccndum  dc  rcali  ct  mixto, 
ib. 

15  Qui  modus  obscrvandus  in  votorum  commula- 
tionc,  ib. 

Quomodo  flat  commutalio  voti  condilionati,  ib. 

16  In  commutationevoti  mixti  quomodo  sil  compen- 
satio  cxpcnsarum  facienda,  ib. 

17  Nulla  fit  commulatio  in  votis  ipso  jure,  ib. 

18  Mutanli  propria  auctoritate  votum  in  melius  non 
licet  ad  prius  redire,  ib. 

19  Commutatio  in  aequale  omitti  polest,  si  fiat  reditus 
ad  prius  votum,  c.  20. 

20  Commutatio  licita,  vel  quse  talis  creditur,  extin- 
guit  omnino  obligationem  prioris  voti,  ib. 

Secus  si  sit  evidenter  illicita,  ib. 

21  Obligatio  voti  minus  perfecti  in  melius  commu- 
tati  non  reviviscit  ob  impotentiam  implendi  me- 
lius,  licet  culpabiliter  quis  impotens  fiat,  ib. 

22  Obligatio  prioris  voti  in  minus  vel  sequale  com- 
mutati  non  redit,  etsi  commutatio  non  impleatur, 
ib. 

23  An  qui  renuntiavit  voti  commutationem ,  possit 
iterum  illa  uti,  ib. 

24  Actio  in  quam  fit  commutatio  non  subit  omnes 
conditiones  prioris  voti,  ib. 

25  Potest  confessor  per  potestatem  delegatam  ,  et 
voti  obligationem,  et  pcenam  per  fractionem  illius 
incursam  commutare,  ib. 

Idem  a  fortiori  dicendum  de  habente  potestatem 
ordinariam,  ib. 

26  Voti  commutatio  non  extinguit  obligationem  re- 
lictam  ex  transgressione  prioris  voti,  nisi  de  hoc 
etiam  commutatio  petatur,  ib. 

27  De  potestate  commutandi,  vide  Voti  dispensatio. 

VOTI  DISPENSATIO. 

1  Voti  dispensatio  non  solum  requiritur  ad  omitten- 
dum,  sed  etiam  ad  differendum,  tr.  6,  1.  5,  c.  6. 

2  Yoli  dispensatio  definilur,  1.  6,  c.  9. 
Quatenus  versetur  circa  ejus  materiam,  ib. 

3  Voti  dispensatio  et  interpretatio  quatenus  diffe- 
rant,  ib. 

4  Voti  dispensatio  non  potest  fieri  invito  vovente, 
c.  1. 

Vide  Votum. 

5  Voti  dispensatio  quomodo  ad  irritalionem  com- 
paretur,  ib. 

6  Datur  in  Ecclesia  poteslas  ad  dispensandum  in 
votis,  c.  9. 

Ex  quo  loco  Evangelii  colligatur,  ib. 

7  De  necessitate  hujus  potestatis,  ib. 

8  Quomodo  exerceri  possit  heec  potestas  circa  vota 
Deo  emissa,  ib. 

9  An  sit  de  jure  naturse  hsec  potestas  ,  vel  fuerit  in 
republica  Hebrseorum,  ib. 

10  Solum  in  personis  ecclesiasticis  reperitur  hsec 
potestas,  c.  10. 

11  Esse  in  Pontitice  immediate,  de  jure  divino,  et  in 
gradu  supremo,  de  fide  est,  ib. 

12  Hsec  potestas  est  in  Episcopis,  non  immediate  de 
jure  divino,  sed  per  Summum  Pontificem,  ib. 

13  Episcopi  habent  ordinariam  potestatem  ad  dis- 

XIV. 


RERUM.  1217 

pcnsandum,  cl  commutandum  omnia  vola  non 
reservata,  ib. 

14  Ilanc  non  habciit  Axchiepiscopi  in  tolo  Archie- 
piscopatu,  cliam  tcmpore  visilationis,  ib. 

15  Summus  lamcn  pccnilcnliarius  et  Iegalus  Papae 
illa  potilur,  ih. 

Quid  vcro  dc  Cardinalibus,  ib. 

16  Parochus  non  habet  potestatem  ordinariam  ad 
dispcnsandum,  vcl  commutandum  votum,  ib. 
Nec  habelur  sine  jurisdictioneEpiscopali,  il>. 

17  Regula  ad  dignosccndum  in  quibus  prtelcr  Epis- 
copos  sit  hsec  potestas,  ib. 

18  Superiores  monachorum  Episcopis  subjecli  ne- 
qucunt  in  volis  dispcnsare,  ib. 

Neque  Abbatissee,  ib. 

19  Preelati  rcgulares  exempti  hanc  potestatem  ha- 
bent,  ib. 

20  Votum  transeundi  ad  arctiorem  religionem  dis- 
pensari  potcst  aPrselato,  ib. 

21  Volum  confirmatum  a  superiori  potest  ab  infe- 
riori  dispensari,  c.  11. 

22  Summus  Pontifex voti  est  capax  ac  dispcnsationis, 
ib. 

23  Quomodo  secum  possit  dispensare  Pontifex,  ib. 

24  Nec  Episcopus  neque  alius  infra  Papam  potest 
secum  dispensare,  ib. 

25  An  possit  supremus  Prselatus  religionis  in  pro- 
priis  votisdispensare,  ib. 

26  Principes  a  quibus  possint  in  suis  votis  dispen- 
sari,  ib. 

27  Subditus  Prselati  exempti  nequit  ab  Episcopo  loci 
in  votis  dispensari,  ib. 

28  A  quo  Prselato  novitiorum  vota  dispensari 
queant,  vel  suspendi,  ib. 

29  Quomodo  dispensari  queant  vota  peregrinantium 
extra  dioecesim,  ib. 

30Delegabilis  est  potestas  ad  commutandum,  quam 
ad  dispensandum  in  volis,  c.  12. 

31  Utraque  concedi  nequit,  nisi  ab  habente  ordina- 
riam  potestatem,  ib. 

32  Hsec  potestas  necesse  est  ut  sit  specialiter  dele- 
gata,  ib. 

33  Potestas  delegata  ad  dispensandum  extenditur 
ad  commutandum,  ib. 

Non  tamen  vice  versa,  ib. 

34  Suspensus  ab  usu  commutandi  vota,  suspendilur 
etiam  ab  usu  dispensandi,  ib. 

35  Facultas  delegata  ad  dispensandum  et  commu- 
tandum,  extenditur  ad  omnia  vota  non  reservata, 
c.  13. 

Itcm  acl  omnia  emissa,  vel  ante  promulgationem 

talis  concessionis,  ib. 

Vel  intra  tempus  talis  concessionis,  ib. 

36  Vota  emissa  etiam  spc  dispensationis  ex  privi- 
legio,  dispensari  et  commutari  possunt,  nisi  talis 
exceptio  apponatur,  ib. 

37  Differentia  inter  facultatem  impetratam  ad  unum 
tantum,  vel  ad  omnia  vota  dispensanda,  c.  14. 

38  Quae  juramenta  pro  votis  reputentur  in  ordine 
ad  dispensationem,  ib. 

39  Poteslatem  delegatam  ad  dispensandum  in  votis 
extendi  ad  pia  juramenta,  quae  per  se  stant  de 
eadem  materia,  probabile  est,  ib. 

Licet  simul  et  immediate  concurrant,  ib. 

40  Per  ingressum  religionis  non  solum  vota ,  sed 
etiam  hsec  juramenta  censentur  extingui,  ib. 

41  Ad  quse  juramenta  non  extendatur  heec  polestas, 
ib. 

77 


1218  INDEX 

Vota  jurata,  in  quaB  directe  cadit  juramentum, 
per  hanc  facultalem  commutari  cl  dispensari 
possunt,  ib. 

42  Vola  emissa  in  commodum  terlii  dispensari  pos- 
sunt,  nisi  adjungatur  promissio  facta  tertio,  c.  16. 

43  Votum  confirmans  promissionem  factam  terlio, 
sine  illius  consensu  nequit  dispensari,  c.  15. 

44  Quomodo  possit  votum  tolli  manente  promissio- 
ne  humana,  ib. 

45  Votum  seu  promissio  facta  Sanctis,  per  hanc  po- 
testatem  dispensari  valet,  ib.» 

46  Potestas  delegata  ad  dispensandum  absolute,  non 
extendilur  ad  vota  quse  habent  adjunctam  pro- 
missionem,  ib. 

47  Dispensandi  poteslas  directe  concessa  delegato 
ample  interpretanda  est,  ib. 

48  Dispensandi  facultas  directe  concessa  indigenti 
dispensatione,  stricte  interpretanda  est.  Secus  si 
pro  tota  communitate  indultum  concedatur,  ib. 

49  Assignantur  qualitates  requisilse  in  personis  elec- 
tis  ad  dispensandum  in  volis,  c.  16. 

50  Quo  tempore  dispensari  possit  votum,  ab  ha- 
bente  potestatem  delegatam,  ib. 

51  Quse  forma  prsescribi  debeat  in  dispensatione 
voti,  ut  valide  conferatur,  ib. 

52  Dispensari  possunt  vota  per  jubilseum,  antequam 
requisita  ad  illud  impleantur ,  dummodo  adsit 
intentio  implendi  illa,  ib. 

Et  ra  a  manent,  licet  postea  requisita  ad  jubilasi 
consccutionem  non  impleantur,  ib. 
Graviter  tamen  peccat  voluntarie  omittens,  ib. 

53  Cauiela  in  confessarios  commutantes,  et  dispen- 
santes  in  votis  per  jubileeum,  ib. 

54  Dispensatio  dari  nequit  sine  cognitione  voti  et 
causse  dispensationis,  ib. 

55  Facultas  concessa  per  jubilseum  non  extenditur 
ad  vota  oblita,  ib. 

36  Finito  jubilsei  tempore  expirat  potestas  ad  dis- 
pensandum  in  votis,  ib. 

Nisi  dispensans  causa  inchoata  ex  justa  causa  dis- 
pensationem  distulerit,  ib. 

57  Voti  dispensatio  non  polest  bis  concedi  per  idem 
jubilseum,  ib. 

58  Voti  dispensatio  sine  causa ,  injusta  et  invalida 
est,  ib. 

Etiam  quse  fit  a  Summo  Pontifice,  ib. 

59  Discrimen  inter  legem  Pontificiam  et  votum  in 
ordine  ad  dispensationem,  c.  17. 

60  Assignantur  causaeadvotorumdispensationem,ib. 

61  Gravius  votum  graviori  causa  eget  ad  sui  dis- 
pensationem,  ib: 

62  Quando  dari  queat  dispcnsatio  in  voto  sine  ad- 
junclo  onere,  ib. 

63  Quando  non  liceat  dispensare.  sed  tantum  com- 
mutare  votum,  ib. 

64  Voti  dispensatione  uti  licet,  dum  dispensato  evi- 
denter  non  conslat  de  causae  insufficientia,  ib. 

65  Quando  teneatur  Prselatus  non  solum  commulare, 
sed  etiam  dispensare  in  voto,  ib. 

66  Ad  valorem  dispensationis  necessaria  est  volun- 
tasPrselati,  c  27. 

67  Dispensatio  per  irreptionem  vel  deceptionem  ob- 
lenta  est  nulla,  ib 

68  Occullatio  substantise  voti  vel  causse  legitimse 
irritat  dispensationem,  ib. 

69  Si  proponantur  ad  dispensationem  duee  causa^, 
una  vera,  altera  falsa,  quarum  quaelibet  sit  suffl- 
ciens,  estvalida  dispensalio,  ib. 


RERUM. 

70  Occultare  circumstantiam  quse  impediret  volun- 
tatem  dispensantis  irritat  dispensationcm,  secus 
tamen  si  solum  retardaret,  ib. 

71  Dispensatio  pcr  mctum  gravem  extorta,  per  se 
loquendo  valida  est,  si  detur  voluntas  in  dispen- 
sanle,  ib. 

72  Dispensatio  ut  sit  vallda,  necesse  cst  ut  aliquibus 
signis  externis  fiat,  ib. 

VOTI  RESERVATIO. 

1  Vota  non  sunt  Episcopis  reservata,  sed  soli  Papae, 
tr.  6,  1.  6,  c  21. 

2  Qua?  vota  sint  Summo  Pontifici  reservata,  ib. 

3  Quomodo  et  quando  inducta  sit  haec  reservatio, 
ib. 

4  Non  omnia  vota  perpetua  sunt  reservata,  ib. 

5  Votum  clericatus  in  sacris  non  est  reservatum,  lb. 
Nec  item  votum  de  vovenda  castilate,  ib. 

6  Votum  servitutis  propter  Deum,  vel  alicujus  stalus 
similis  de  se  perpetui  non  est  reservatum,  ib. 

7  Votum  obedientia;  et  pauperlatis  extra  religionem 
non  sunt  reservata,  ib. 

8  Votum  de  applicandis  bonis  terrse  sanctse  non  est 
reservatum,  ib. 

9  Neque  item  votum  de  visenda  domo  Lauretana, 
ib. 

10  Votum  reservari  nequit  ex  intentione  voventis, 
ib. 

11  Vota  reservata  et  quoad  dispensationem  et  quoad 
commutationem,  reservata  sunt,  ib. 

12  In  votis  reservatis  non  est  licita  commutatio  si- 
ne  Pontificis  auctoritate,  licet  fiat  in  melius,  ib. 

13  Nisi  in  statum  religiosum  commutentur,  ib. 

14  Vota  conditionata  qua  talia,  non  sunt  reservala, 
c.  22. 

15  Votum  conditionatum  de  materia  reservata,  po- 
sita  conditione,  manet  reservatum,  ib. 

16  Vota  pcenalia  de  materia  reservata  non  sunt  re- 
servata,  ib. 

Secus  si  talis  pcena  sit  medicinalis,  vel  in  gratia- 
rum  actionem  adhibita,  ib. 

17  Yotum  factum  sub  disjunctione  de  materia  reser- 
vata  et  non  reservata,  non  est  reservatum,  c.  24. 
SecuS  si  materia  in  quam  cadit  disjunctio  sit  utra- 
que  reservata,  ib. 

18  Volum  clericatus  in  sacris,  vel  castitatis  sub  dis- 
junctione,  non  est  reservatum,  ib. 

19  Potestas  ad  dispensandum,  et  commutandum  hsec 
vota  potcst  delegari,  ib. 

20  Sub  generali  concessione  ad  dispensandum  et 
commutandum  non  censentur  concessa  vola  re- 
servata,  ib. 

21  Secus  quando  omnia  conceduntur,  exceptione 
solum  facla  in  religione  et  castitate,  c.  25. 

22  Exceptione  vero  facta  solum  in  voto  Hierosolymi- 
tano  conceduntur  Romanum  et  Compostellanum, 
non  tamen  castitatis  et  religionis,  ib. 

23  Quid  si  unum  ex  his  alio  tacito  concedatur,  ib. 

24  Quid  item  si  uno  excepto  reliqua  concedantur, 
ib. 

25  Parens  filii,  maritus  uxoris  vota  reservala  potest 
irritare,  non  dispensare  nec  commutare,  ib. 

26  Votum  castitatis  servi  nequit  dominus  irritare, 
nec  ilem  religionis,  licet  istius  executionem  im- 
pedire  queat,  ib. 

27  Quid  dicendum  de  voto  Hierosolymitano,  ib. 

28  Votum  de  cujus  valore  dubitatur  non  est  reserva- 
tum,  ib. 


29  In  gravi  periculo  transgrcssionis  voti  cum  impo- 
tcntia  rccurrcndi  ad  Pontificem.  potcsl  in  illo 
Episcopus  dispensare,  vcl  commutare,  ib. 

30  Quod  intellige  in  votis  negativis  ;  nam  in  aliis  so- 
la  dilalio  execulionis  ab  illo  conferri  polest,  ib. 

31  Nequc  est  nccessarius  recursus  ad  Nuntium,  ib. 

32  Vota  rcservata  nequeunt  commulari  in  casu  ex- 
traordinario  a  Prselato  inferiori  Episcopo  loci,  ib. 


INDEX  RERUM.  1219 

3  Vovens  non  amittit  dominium,  1.  4,  c.  16. 

4  Vovcre  temere,  quod  peccatum?  Vide  Peccatum. 

5  Vovere,  verbi  gratia,  non  ingrcdi  religionem  est 
peccalum,  1.  5,  c.  2. 
De  similibus,  ib. 

6  Vovcns  se  voturum  castitatem  ut  sic,  non  tenetur 
statim  adservandam  castitatem,  1.  4,  c.  7. 


vovere.  1  Voces  quomodo  proferanlur  in  ccstasi,  tr.  4, 1.  2, 

c.  18. 

1  Vovens  etiam  coactus  absque  intenlione  peccat,     2  Verba  quatenus  spectentad  juramentum,  tr.  5, 1. 1, 
tr.  6. 1.  1,  c.  7.  c.  11. 

2  Vovere  interdum  significat  proponere  vel  jurare,     3  Vocis  modus  sufficiens  ad  officium  divinum,  tr.  4, 
c.  11.  1.  4,c.  7. 


EDS/WESTON   JESUIT   LIBRARY 

BX890   .S8    1856   v.14  Mt 

Suarez,  Francisco/R.  p.  Francisci  Suarez 


3   0135   00077   0808